Book Title: Jain Jagat ke Ujjwal Tare
Author(s): Pyarchand Maharaj
Publisher: Jainoday Pustak Prakashan Samiti Ratlam
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010049/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-jagat ke ujjvala tAre Ren mUlya hai zAna meM se meM va aneka granthoM ke lekhaka sAhityapremI gaNivarya paM0 muni zrI pyAracandajI mahArAja * 4 ! # : 13 prakAzaka jainodaya-pustaka-prakAzaka samiti, ratalAma 'prathama saMskaraNa 2000 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paMgAligA saradAra anyamAlA nA puSya naM03 jaina jagat ke ujjvala tAre (sacitra) laga jaina divAkara prasiddhabahA paM0 muni zrI cauthamalajI mahArAja ke ziSya sAhityapremI gaNivarya paMDita muni zrI pyAracandajI mahArAja prakAzaka zrI jainodaya pustaka prakAzaka samiti, ratalAma. prathamAvRtti / kula:2000 mUlya chaH zrAne vI02463 vi0 1663 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka mAsTara mizrImala zraoN0 maMtrI zrI jainodaya pustaka prakAzaka samiti ratalAma mudrakazrI jainodaya priMTiMga presa ratalAma, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jainodaya pustaka prakAzaka samiti, ratalAma. nAgapura janmadAtA zrImAn prasiddha vaktA paDita muni zrI cauthamalajI mahArAja sadasya zAha stambha zrImAn dAnavIra rAya vahAdura seTha kuMdanamalajI lAlacandajI sA0 cyAvara , seTha nemIcandajI saradAramalajI sA0 ,, sarUpacandajI bhAgacandajA sA0 kalamasarA ,, punamacandI cunnIlAlajI sA0 nyAyaDoMgarI yahAdaramalajI surajamalajI sA0 yAdagirI ,, takhatamalajI saubhAgamalajI sA0 jAvarA saMrakSaka , zremalajI lAlacandajI sA0 guledagar3ha , lAlA ratanalAlajI sA0 mittala AgarA ,, udecandajI choTamalajI sA0 mubhA " ujjaina choTelAlajI jeThamalajI sA0 kanerA (mevAr3a) ,, motIlAlajI sA0 jaina vaida mAMgarola "" sUrajamalajI sAheba bhavAnIgaMja " vakIla ratanalAlajI sA0 sarrApha udayapura Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] zrImAn seTha kAlUrAmajI sA0 koThArI kuMdanamalajI sarUpacandajI sA0 devarAjajI sA0 surAnA :: .. nAthUlAlajI chaganalAlajI sA0 dUgar3ha tArAcandrajI DrAhajI punamiyA :: :: :: !! :: zrI mahAvIra jaina navayuvaka maMDala, zrI ve0 sthA0 zrIsaMgha, bar3I sAdar3I zrImatI pistAbAI, lohAmanDI rAjIbAI, varorA 59 " "; 33 ?? 35 33 :3 :: candrapatibAI :: udayapura zrImAn mohanalAlajI sA0 vakIla zrImAn seTha mizrIlAlajI nAthUlAlajI sA0 bAphaNA koTA .. lakhamIcandajI saMtokacandajI sa0 !! zrImAn seTha campAlAlajI sA0 alIjAra nemacandrajI zAMkaracandajI sA0 sahAyaka zrImAn seTha sAgaramalajI giradhArIlAlajI siMkadarAbAda membara zrImAn seTha mannAlAlajI cA~damalajI sajanarAjajI sAhava caMdanamalajI mizrImalajI gulechA mizrImalajI bAvela rikhavadAsajI khIMvesarA haradevamalajI suvAlAlajI daulatarAmajI cogAvata chaganalAlajI sojaviyA 11 33 :: !! !! R !! !! nAravAI, lohAmaMDI 33 vyAvara vyAvara vyAvara malhAragar3ha sAdar3I citaur3agar3ha ( mevAr3a ) zravadha sI0 pI0 AgarA sabjI maMDI, dehalI mu0 murAra vyAvara zivapurI tAla vyAvara vyAvara vyAvara vyAvara vyAvara bhopAla udayapura Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] zrImAn seTha chaganamalajI vastImalajI vyAvara ratanacandajI hIrAcandajI . vAMdarA vambaI zrImAna DholAjI sohanalAlajI bhavAnIgaMja , harakacaMdajI nathamalajI paMcapahAr3a ,, bha~varalAlajI jItamalajI siravoI , gulAvacaMdajI punamacaMdajI rAyapura roDamalajI vAvela vyAvara ,, gulAvacaMdajI indaramalajI mArU malhAragar3ha kisanalAlajI hajArImalajI pipalagA~va ugamacaMdajI dAnamalajI bodavar3a rAjamalajI naMdalAlajI varaNagA~va baMDUlAlajI harakacaMdajI nasIrAvAda ,, jamanAlAlajI rAmalAlajI sA0 kImatI haidrAvAda ,, dhanarAjajI hIrAcandajI sA0 baiMgalora hajArImalajI mulatAnamalajI ,, hIrAlAlajI sA0 dhokA yAdagirI , kanheMyAlAlajI motIlAlajI sA0 zolApura ,, gaNezalAlajI cattara sivanI mAlavA ,, surajamalajI jaina caida mAMgarola ,, ummedamalajI bhaMvaralAlajI veda mAMgarola , ghAsIlAlajI zrInArAyanajI sA0 ,, seTha rAmacandrajI sA0 pallIvAla jaina gaMgApura sITI , rikhavadAsajI vAlacaMdajI vambaI zrImAn seTha cunnIlAlajI bhAIcaMdajI bambaI " , rasikalAsajI hIrAlAlajI vambaI , , seMsamalajI jIvarAjajI devar3A auraMgAvAda ,, panajI dolatarAmajI bhaNDArI ahamadanagara ". , pukharAjajI nahAra vambaI baiMgalora ceter3a Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedaka isa vIsavIM zatAbdI meM hamAre deza meM agaNita pustakeM prakAzita huI haiM aura dina pratidina adhikAdhika saMkhyA meM prakAzita hotI hI jA rahI haiN| kintu aise satsAhitya kI ava taka bhI bar3I bhArI AvazyakatA rahI hai jisa se mAnava samAja apane jIvana kA utkarSa kara sake / mAnavajIvana kI unnAne ke liye mahApuruSoM kI jIvaniyAM saba se adhika upayogI hotI haiM / hamAre samAja meM mahApuruSoM ke jIvana caritroM kI kamI nahIM haiM / kintu abhI taka koI aisI pustaka dikhAI nahIM dI ki jisameM bhUtakAla ke mahApuruSoM ke tapa, tyAga aura balidAna kI rUpa-rekhA saMkSepa aura saralAtisarala bhASA meM sammilita meM aMkita ho / isI bhAva kI pUrti ke liye pUjya zrI hukmIcaMdajI ma0 ke sampradAya ke pATAnupATa pUjya zrI mannAlAlajI mahArAja ke paTTAdhikArI vartamAna pUjya zrI khUbacandrajI ma0 ke sampradAya ke prasiddhavaktA jaina divAkara paM0 muni zrI cauthamalajI mahArAja ke suziSya sAhityapremI gaNivarya paM0 muni zrI pyAracandajI mahArAja ne yaha " jaina-jagat ke ujjvala tAre " nAmaka pustaka likhI hai / aura unhIM kI kRpAkaTAkSa se hama isa pustaka ko prApta kara ke janatA ke hAthoM sauMpa rahe haiM / ataeva hama muni zrI ke pUrNa AbhArI haiM / isa pustaka meM tIsa mahApurupoM kI kathAe~ haiN| sabhI kathAe~ tapa, tyAga aura balidAna kI bhAvanAoM se otaprota haiM / hameM AzA hai ki premI pAThaka ina kathAoM ko par3hakara inakA anusaraNa kareMge aura kalyANa - sAdhanA meM tatpara hoMge / -prakAzaka Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA ina dinoM jaina sAhitya ke kSetra meM jo pragati ho rahI hai usakA nAtA bahuta dUra kA hai| jaina samAja kA pratIta eka gauravapUrNa pratIta rahA / saMsAra kI jo mAnava jAtiyoM apanI vimala saMskRti ke lie zrAja taka prasiddha hai| unamaM jana-jAti kA bhI eka khAmA sthAna hai| romana logoM kI vijaya dundubhI, yUnAniyoM kI sahaja sabhyatA kA sarasa saMgIta, hinduoM kA gauravagAna, jainiyoM kI kalyANa-vAtI dhIra bAndroM kI marma-vANI yAja bhI inizAma ke vidyAthiyA ke karNa kudaroM meM guja-gUMja uThanI hai ! uma samaya sukhazAnti kI cira-pyAsI yA mAnavAnmA bamoTha-moThe svama deyane lagatI hai|ydypi jAgaMsAra zrAja se pahale dhA vA anja nahIM hai tathApi saMsAriyoM kI sanAcidyAnanda kI bhUkha aura cira zAnti kI pyAsa atra bhI caimAhI madhura jiniyoM ke purAtana sAhitya kA svAdhyAya kIlie, hara jagaha eka anokhI zAnti salatIsI milatI hai| kahAnA kura ho, kSetra kahI ho, lekhaka koI ho vaha sAhitya dhArA kucha aisI anUThI gati se pravA. hita hai ki usakI lahara hamArI zrAnmA ko halatI hai| Tama sAhitya meM zrAnmAsiddhi ke sAdhana maujUda hai, kalyANa kI sIr3hiyoM lagI huI hai aura Tamakai pRSTI meM nirvANa' kI muhara laga jA- mevA badA prAmANika bana gayA hai| jaina dharma kI yaha divya vANI, kevala jana dharma, samAja yA jAni ke lie hI sImita nahIM hai vaha to samasta saMsAra kI eka amUlya nidhi ho gaI haiN| isIlie hama cAhe janI hoM, bauddha ho yA zrIra koI ho, vidha. kalyANa kI yaha zItala chAyA hamArI zrAtmA ko bar3I zAnti de jAtI hai| isa 'jana-jagata ke ujyala-tAre meM kucha aisA hI bhAvanA-citra ci. trita hai / pustaka ke eka gAdha sthaloM ne to hameM bahuta prabhAvita kiyaa| ina kahAniyoM meM pAtra alaga-alaga haiM, kathAnaka bhI bhinna bhinna haiM; para tatya saba meM eka hI hai-aura vaha mahAna tatva hai kalyANa sAdhanA kaa| zrApa dekheMge ki sarala bhASA meM. sarala DhaMga me, kucha aisI sarala jIvaniyA~ manAI gaI hai jina se mAnavoM kI sahaja-sarala zrAtmA pUrA maila khA jAtI hai aura hama samajhate haiM ki ina yuga-yuga kI sandeza-vAhinI kahAniyoM kI sArthakatA bhI isI meM hai| - gopAla siMha nepAlI (puNyabhUmi-sampAdaka) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sUcI saMkhyA vipaya pRSTa saMkhyA viSaya 106 (1) bharata cakravartI (2) skandhAcArya (3) udAI rAjA (4) harikezI muni (5) anAthI muni kampila-Rpi-rAja bhRgu purohita (8) muni gaja sukumAra (6) arjuna-mAlI (10) dharma-ruci-yaNagAra (11) puNDarIka kuNDarIka (12) citta aura sambhUta (13) seTha-dhannAjI (14) seTha-zAlibhadrajI (15) DhaMDhaNa-muni 6 (16) pradezI sajA 6 (17) saMyati rAjA (15) suzrAvaka kAmadevajI 15 66 () seTha-sudarzana 22 (20) lalitAna-kunAra (21) kAtidhvaja-muni 18 33 (22) prabhava svAmI 40 (23) baladAUjI 44 (24) jinarikha-jinapAla . (25) amara kumAra 53 (26) khandhaka muni 58 (27) rAjarpi-prasanacandra 65 (28) megha-muni (26) ilAyacI kumAra 166 8 (30) su-dhAyaka araNakajI 178 145 152 163 70 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata-caknavattI isa yuga ke prArambha meM ayodhyA ke mahArAja zrI RpabhadevajI hue| ina ke eka sau putroM meM se, saba se bar3e kA nAma 'bharata' thaa| mahAgaja svayaM, inhIM ke hAthoM rAjya kA bhAra . sopa kara, dIkSita ho gaye / zrAge cala kara, yahI mahArAja, apanI ugra tapasyA, saMyama vrata kI sAdhAraNatA, aura paropakAra-vRtti kI.parAkASTA ke kAraNa, tIrthakara taka bana gye| . Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagan ke ujjvala tAre mahArAja bharata itane pratibhAvAn pratApazAlI, prajA-hitecchuka, aura dIna-prati-pAlaka the, ki unhIM ke nAma para, hamArA yaha deza 'bhAratavarSa kahalAne lgaa| __kAlAntara meM hI bhagavAna RSabhadevajI. vihAra karatekarate, usI nagarI meM phuNce| nagara ke bAhara bAga meM unhAna vAla kiyaa| dhamApadeza dete hue, eka dina unhoM ne pharmAyA. ki "ve loga. jo dina-gata, aizo-yArAma, aura bArambha parigraha meM bAlaka rahate haiM, mokSa ke adhikArI nahIM bana sakate / ina ke viparIta, va puruSa, jo dina-rAta rahaMta to aisa hI vAtAvaraNa meM haiM; parantu pratyeka avasthA meM, nivRtti-mArga hI ko apane jIvana kA eka mAtra dhyeya banAye rahate haiM. mokSa una ke lie dUra nahIM haiN|"prsNgvsh. prAge cala kara unhoM ne yaha bhI pharmAyA, ki "bharata cakravatI bhI isI bhava meM mAnadhAma ke anugAmI bneNge| "par3osa meM baiThe hue eka svarNakAra ke hRdaya ko yaha bAta prakhara gii| vaha mana hI mana kahane lagA. "bharatarjA, isI bhava meM mokSa meM sidhaareNge| yaha bAta to eka dama asambhava-sI jAna par3atI hai / kadAcit apane putra ke nAte, bhagavAn ne yaha bAta kaha DAlI hai / anyathA, chaH vaeDoM ke rAja-mada meM rAta-dina rata rahanevAle. mahA prArambhI aura parama parigrahI kI moza, isI bhava meM ho kesa sakatI hai !" usane apane bala-bhara isa bAta kA pracAra aura prasAra nagara meM, karane kI ceSTA kii| mahArAja bharata ne bhI isa bAta ko sunA / taba to, ati zIva hI, mahArAja ke sAmane use pakar3a ma~gavAne kI, rAjAjJA huii| tadanusAra, vaha turanta hI pakar3a kara lAyA gyaa| aura, mahArAja ke sAmane peza kiyA gyaa| rAjAjhA ke anu [2] Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata cakravartI - nAra, una ke hAthoM meM labAlaba bharA huyA nela kA eka pAtra rakhA gyaa| apara se yaha bhI pharmAna huthA, ki nagara ke madhyamAgoM se ghumA-phirA kara, pIchA, gaja-prAsAda meM isa ko lAyA jAya / parantu smaraNa gaDa, ki yadi eka bUMda bhI tela kI isa ne pRthvI para paTaka dI, to vahIM ema kA sira, dhar3a se alaga kara diyA jAya / rAjAmA ke sunate hI sunAra ke hAtha-paira phUla gaya / parantu chuTakAra kA koI cArA na thaa| jina mAnasa kA svarNakAra nikAlA jAne vAlA thA, ve mArga vizara esa usa dina sajAye gaye / jisa se usa kA gana, usa sajAvaTa kI ora, kisI bhI taraha, Apa ho jaay| parantu yahAM no prANoM kI bAz2I lagI thI ! phira to mArga meM calata hue, apana adhIna thAnma-rakSA ke jina-jina upAyoM ko yA kara sakatA thA, apanI sampUrNa zakti lagA kara usane piyA jisa-tisa narama sa mArga kA paribhramaNa usa ne pUrA kiyaa| zranna meM mahArAja ke sammugA use upasthita kiyA gyaa| samrATa na usa se pUchA,-"svarNakrArajI ! saca-saca batAyA, yAja bAz2Ara meM tuma na kyA-kyA dekhA ? prANa-dagaDa se nA tuma muhAlI gaya ho / aba kisI bhI bAta kI cintA tumheM na rakhanI caahie|" isa para yaha sunAra bolA-"mahAgaja! kyA-kyA daggA ? isa kA uttara to mera sAthIhI kevala damakata haiN| mere lie nA, yaha tela kA pAtra, kevala vahI lavAlava-bharA tela kA pAtra, dekhane kI eka vastu, usa samaya thii| mara prANoM kA saudA usI para thaa| zrApa zrIra anya loga,sabhI kahate haiM, ki rAste meM nAnA bhA~ti ke rAga-raMga bhI paDe hI anaTa aura cittAkarSaka ho rahe the| parantu maiM to una sabhI [3] Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre kI tarafa se solahoM AnA, venavara thaa| dekhanA to dUra kI vAta rahI. maiM ne to kAnoM se eka kAnA zabda taka suna na paayaa| mujhe to pada-pada para kevala yahI dhyAna thA, ki tela kI eka vRMda taka dharatI para Tapakane na pAve / anyathA, usa vUda ke sAtha hI sAtha, maiM bhI sadA ke lie vahIM sulA diyA jaauuNgaa|" vasa, isI Apa-cItI vAta ke dvArA, samrAT ne sonIjI ko apane mana kI dazA kA paricaya kraayaa| ve vole," sonIjI! jisa prakAra mRtyu ko nikaTa samajha,vilAsa-pUrNa vizAla vAz2Ara kI eka bhI vastu kI ora tumhArA dhyAna nahIM thA, ThIka usI taraha, isa vaibhava-pUrNa var3e-bhArI sAmrAjya kA zAsaka hU~ to maiM jarUra; parantu tumhArI hI taraha mRtyu ko maiM bhI prati pala apane sira para aTTahAsa karate hue dekhatA rahatA huuN| yahI kAraNa hai, ki maiM samrAT kahalAte hue bhI, samrAT sacamuca meM nahIM huuN| khAte-pIte, uThate-baiThate, calate-phirate, lete-dete, hara samaya, mere dhyAna meM, eka-mAtra nivRtti mArga hI vasA huA rahatA hai / maiM pravRtti-mArga kA poSaka, kevala isIlie Upara se dikha par3atA hU~, ki merI adhInastha prajA kahIM akarmaNya na vana baitthe| anyathA,antaHkaraNa se hU~ maiM usakA ghora virodhii| parantu hA~,maiM kevala usI dina ko apane lie parama saubhAgyazAlIsamaa~gA, jisa dina, maiM isa saMsAra ke sampUrNa mohaka evaM vizAla vaibhava se, solaha-AnA apanA neha aura nAtA tor3a kara, kaivalya,aura kevala kaivalya-kamalA ke sAtha varaNa kruuNgaa|"astu / ___ samrAT kI isa sAra-garbhita vANI ko suna kara, svarNakAra kA saMzaya-zIla citta lajjA se eka-dama siTa-piTA gayA / usakA sira, sakriya Atma-dhikkAra se nIce laTaka pdd'aa| [4] Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata cakravatI apane kRta aparAdha aura dhRSTatA ke lie, samrAT se, nata mastaka ho, kSamA-yAcanA usane kii| tadanantara, bhagavAn zrAdinAtha ke upadezoM aura vacanoM meM dRr3ha vizvAsa lA kara, vaha apane ghara ko lauTa gayA / * } eka dina, samrAT zrapane zIza mahala meM, apane rUpayauvana ko nirakha rahe the| usI samaya, unake hAtha kI eka a~gulI se hIre kI eka a~gUThI nIce gira par3I vaha a~gulI unheM naMgI aura bhaddI-sI naz2ara AI / taba to unhoM ne eka-eka karake apana sampUrNa zrAbhUSaNa apane aMga-pratyaMgoM para se utAra ddaale| phira ve apane zarIra ko nirakhane lage / zrAbhUSaNa sahita aura rahita zarIra kI zobhA meM unheM himAlaya kI car3hAI aura utarAI ke samAna, zrantara jAna par3A / usI samaya unhoMne deha kI niyatA para vicAra kiyaa| dUsare dUsare pudgaloM ke prabhAva hI se yaha sundara jAna par3atI haiM / zranyathA, hAr3a-mA~sa-majjA zrAdi ga~dale padArthoM se nirmita isa deha meM dIpti thA kahA~ se sakatI haiM ! bhA~ti ke zrAvaraNoM kA sAtha kara, zrAtmA, anekoM prakAra kI hIna tathA ucca yoniyoM meM bhaTakatI phiratI hai / ina sAtvika vicAroM ke hRdaya meM paiThate hI, samrAT ko yahA~ khar3e-khar3e hI kaivalya jJAna ho thaayaa| taba to, usI pala, apane sampUrNa rAjya-bhAra ko, unhoM ne apane sira kandhoM se utAra diyA / aura, eka haz2Ara granya mANDalika narezoM ke sAtha, ve dIkSita ho gaye / yU~, zrAtma-kalyANa ke akSaya rAja - mArga kA avalamvana kara, antima samaya meM, nirvANa patha ke nirantara pathika ve bane | " [ 2 ] Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skandhAcArya bhagavAn muni suvrata svAmI ke samaya, sAvatthI ( syAlakoTa ) ke rAjA jitazatru the / mahArAnI kA nAma dhAriNI thA / prajA ina mahArAja ke rAja meM tana, mana aura dhana se sava prakAra, bharI-pUrI thI / ina kI nyAya-nIti tathA udAratA kI ghara-ghara meM dhUma thI / mahArAja ko 'skandha-kumAra ' nAma kA eka putra thA / aura 'purandharayazA' nAmaka eka kanyA / donoM vAlaka su Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skandhAcArya - kAra ko dI gii| huI,daNDakAraNya kAra kA pu zIla, dharma-bhIma, dayAvAn, vidvAn , vivekazIla aura parama mAtR-pitR-bhakta the| putrI jaya vivAha ke yogya huI,daNDakAraNya ke mahAgaja 'kumbhakAra ko dI gaI / ekadina mahArAja kumbhakAra kA pugahita. pAlaka, sAvAzI meM shraayaa| samaya pAkara, eka dina, usane eka sabhA meM, anekoM prakAra kI kuyaktiyoM se, nAstika mata kA maNDana kara, usakA pracAra karanA caahaa| parantu vidvAn sva.ndha-kumAra ke zAstra-sammata tathA akATyapramANoM ke prAMga.pAlaka ke paira ukhar3a gye| use bharI sabhA meM, lanjita ho kara, kumAra ke sAmane apanI hAra svIkAra karanI pdd'ii| phumAra na usa kI pratyeka ku.yukti kA , vyavahAra aura siddhAnta donoM ko sAtha rakha kara, yA mu~ha-tor3a uttara diyA, ki jise dekha kara sArI sabhA daMga-sI raha gaI / yasa, usI palaka se pAlaka, kumAra kA kaTTara zatru bana gyaa| usa ke mana meM, IrSyA umar3ha-umar3a kara uchalane lagI / vaha vahA~ se apane gajya meM shraayaa| aura, dina-rAta isI cintA meM rata rahane lagA, ki kumAra ko apanI karaNI kA maz2A kaise cakhAyA jAya / idhara, kumAra ne, kisI eka dina, bhagavAna muni suvrata svAmI kA upadeza suna liyaa| jisake kAraNa, saMsAra kI zrasAratA kA bodha unheM ho gyaa| una ke sAtha, usa samaya, anya cArasI ninyAnave sAthI rAjakumAra bhI the| una kA bhI vahI hAla huzrA / tava to ina sabhI ne dIkSA grahaNa kara lii| aura, ye saba ke saba apane japa, tapa tathA saMyama meM nimagna raha kara, idhara-udhara vicaraNa karane lge| eka dina, muni skandhAcArya ne, daNDakAraNya pradeza meM jA kara, apanI sAMsArika bahina ko pratibodha karane kI bAta socI / isa ke lie, bhaga [7] Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagan ke unmala tAre vAn muni suvrata se unhAna aAzA caahii| bhagavAna ne una para acAnaka zrAna vAle upasarga kI bAta unheM kaha sunAI / itanA hI nahIM bhagavAn ne yaha bhI unheM kahA, ki " usa upasarga se tumhAre sAthI loga to pArAdhika canaMge: parantu tumhI akale virAdhika hoge|" honahAra ho kara hI rahatI hai| jo loga apane se jJAna tathA anubhava meM bar3e haiM, una kI hita-mayI bAta ko na mAnane le bhI, anekoM prakAra ko ApattiyoM kA unheM akAraNa hI sAmanA karanA par3atA hai| skandhAcArya tathA una ke sAthiyoM ke sira para bhI vahI balAya zrA kara par3I. jo gurujanoM kI anubhava-siddha aura hita-janaka vANI ko na mAnanevAloM ke sira, acanaka zrA kara par3atI hai| skandhAcArya tathA unake anya sAthiyoM ne daraDakAraNya kI ora, prasthAna kara hI diyA / aura, vihAra para vihAra karate hue, va eka dina daNDakAraNya pradeza kI rAjadhAnI ke prasiddha udyAna meM jA viraaje| purohita pAlaka ne kamAra se badalA cukAlene kA ise ur3A hI sundara suyoga jAnA / aura, usa se pUrA-pUrA lAbha uThA lenA cAhA / usI rAta ko. muniyoM ke Thaharane ke ThIka pAsa hI meM, usa ne bar3e hI bhayaMkara pUre-pUre pAMca sau astra-zastra bhUmi meM gar3avA diye| itanA hI nahIM. subaha hote hI hote, vaha rAjA ke sAmane jA pahu~cA / usane rAI kA parvata banA kara isa bAta ko rAjA ke Age kahI / vaha bolA, " mahArAja kA bhagavAn sadA bhalA kareM / parantu samaya bar3A nAjuka hai| jise Apa apanA mAnate aura samajhate haiM, vahIM Apa kA sAlA, jise Apa apanA saccA sahAyaka bhI kahate Aye haiM, Aja apane cAra [-] parantu samaya bahI Apa kA sAmAna apa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skandhAcArya sau ninyAnave anya vIra yodhArthI ke sAtha kapaTa muni kA pa dhAraNa kara.. zrApa ke udyAna meM thA uttarA hai| vaha isa bAta kI roha meM hai, ki samaya anukUla dekha kara Apa ke rAjya para dhAvA bola diyA jaay| bar3e bhayaMkara zAstra bhI unake sAtha haiM, jo unake par3hAba ke par3Isa hI bhUmi meM gar3he par3e haiN| mujhe zrAja aisA na par3A hai / hAtha kaMgana ko zrArasI hI kyA ? yadi mahArAja ko koI aitarAz2a na ho, to cala kara mAmale ko jarA do zrA~khoM se dekha le ! pAlaka kI svAmibhakti bharI dalIla mahArAja ko mAnanI par3I / ve usake sAtha savAra ho liye / cala mauke para thAye / pAlaka kI bAta solaha thAnA satya niklii| yaha dekhakara mahArAja bar3e hI DhaMga ho rahe / mahArAja aura una ke anya sAthiyoM ne pAlaka kI peTabhara prazaMsA kI / kumAra ko kaThina se kaThina daNDa dene kI rAjAnA huI / daNDa kA nirNaya tathA sarvAdhikAra pAlaka kI icchA para chor3a diyA gyaa| kuTanItikuzala pAlaka kI zrava to pUrI bana par3I / pAlaka ne zrapane apamAna kA badalA, eka gunA nahIM, dasa gunA nahIM, varana pUrA-pUrA saikar3oM gunA cukA lenA cAhA / purohita ke sAtha mahArAja vastI kI ora thA gaye / zrAte hI purohita ne kucha kuzala kArIgaroM ko apane sAtha liyaa| bastI ke bAhara ekAnta sthAna usane dekhA / yahA~ panI icchA ke anusAra, eka vizAlakAya, nara-saMhAraka kolhU kI racanA usane karavAI / tava nArI-bArI se skandhAcArya ke cAra sau zrAnave sAtha meM zrAye hue muniyoM ko, bar3I hI nirdayatApUrvaka, usa meM DAla-DAla kara, ganne kI bhA~ti, pilavA diyA gayA / zrava skandhAcArya aura unake eka choTe ziSya mAtra raha [&] Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre gye| zrAcArya ne usa se pahale apane ko pilavA denA caahaa| parantu nara-saMhAraka pAlaka ne una kI jarA bhI nahIM sunii| usane zrAcArya ke dekhate hI dekhate use bhI usa kolha meM pilavA diyaa| yaha dekha, zrAcArya kA hRdaya, krodha ke kAraNa uvala pdd'aa| unake hRdaya meM krodha aura badalA cukAne kI bhAvanAoM kA eka cAragI jvAra-bhATA sA A gyaa| anya muniyAM ne to ha~sate-ha~sate isa romAJcakArI vedanA ko saha liyA thaa| yahI kAraNa thA, ki ve pratyeka apane pAThoM ghana-ghAtI kamoM kA ekAnta anta karane meM pUrNa saphala ho sake / aura, ve mokSa meM bhI pahu~ca gaye / parantu AcArya kI antima bhAvanAoM meM, krodha kA ugra uvAla thA / vasa, isI kAraNa se, zrAcArya ko punajanma dhAraNa karanA pdd'aa| dUsare janma meM, ve bhuvanapati meM jAkara, agni-kumAra ka rUpa meM utpanna hue / samaya pAkara, taya vahIM se, unhoMne apane pratipakSI ke pradeza para, agni kI bhayaMkara varSA kii| parantu apanI bahina ke khAsa prAsAda ko vilakula chor3a diyA / vasa, usI dina se usa pradeza ko loga 'daNDakAraNya ' kahane lge| __ ataH antima samaya meM, jaise bhI hamAre bhAva hote haiM, vaisI hI hamArI gati hotI hai| tava hameM apane bhAvoM ko sadA sarvadA zuddha tathA sama banAye rakhane kA prayatna karate rahanA caahie| sAtha hI, hameM yaha bhI kabhI na bhUlanA cAhie, ki dvepa kI pracaNDa prAga, kevala prema hI se vujhAI jA sakatI hai| dvapa se to vaha ulaTI aura bhI dhadhaka uThatI hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAI rAjA zrAja se lagabhaga DhAI haz2Ara varSa pahale, bhagavAn mahAvIra ke samaya, sindhu nadI ke kinAre, 'vittabhayApATaNa' eka car3A hI vizAla aura ramaNIya nagara thaa| mahArAja udAI vahA~ ke rAjA the| kaI varSoM taka ve nyAya-nIti aura sukha-pUrvaka rAja karate rhe| satsaMgati ke ve bar3e premI the / eka dina unake purAyoM kA udaya hushraa| unheM isa bAta kA dRr3ha nizcaya ho gayA, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMna jagat ke ujAla nAre ki sasAra asAra hai / vahA~ kA bar3e se bar3A rAja-bhava halAhala vipa ke sadRza hai / taba bhagavAna mahAvIra ke nikaTa, dInita hone kA unhoMne mana meM ThAnA / cora prabhu una dinoM campA nagarI meM the / vahA~ se bihAra kara ye vittabhayApATaNa kI aura padhAre / mahArAja ne ise apanI manokAmanA kI siddhi kA bar3A hI sundara suyoga samajhA / parantu isa ke pahale. va isa pazIpeza meM par3a gaye, ki rAja kA bhAra kisa ke kanvoM para rakkhA jAya / anta meM, unhoM ne nizcaya kiyA, ki "ila rAja-mukuTa ko, jo sacamuca meM prANa-nAzaka, nukIle kA~ToM kA tAja hai. jo vipa-rasa-bharA kanaka-ghaTa jaisA hai, apane prANa-priya putra ko to kabhI nahIM pahanAU~gA / kyoMki, jise svayaM meM apane hI lie loka tathA paraloka kA nAzaka samajhatA haiM, usase maiM apane hI putra ko dukhI aura behoza kyoM khN|eNloc-smjh, apane bhAMje ko vaha rAja unhoM ne sauMpa diyA / aura, Apane svayaM vIra prabhu kI zaraNa meM jA, apane loka aura paraloka kI sAdhanA ke lie, dIkSA grahaNa kara lii| chichale vicAra ke putra ne pitA ke isa pavitratama kArya meM,apane sAtha ghora anyAya huA mAnAH apanA var3e se bar3A apamAna smjhaa| jisake kAraNa, utsa ne usa rAjya kI sImA ke bhItara rahanA taka pApa mAnA / aura, anyatra jA vasA / udhara prAcArya ur3AI bhI, tapa aura saMyama kA pUrNa pAlana karate hue, gA~va-gA~va meM vicaraNa karate aura eka dina dhaupadeza dete-dete, usI vittabhayApATaNa meM A phuNce| unake bhAMje rAjA ko unake Agamana kA sandeza milaa| unhoMne samajhA, "mere mAmAjI mujha se rAjya ko chIna kara,punaH [12] Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAI rAjA apane putra ko dene ke irAde se hI yahA~ zrAye hue haiN|" jagat kena ne kahA hai, ki rAjanIti, samaya ke anusAra apane rukha palaTA karatI hai / usane kisI kA bhI vizvAsa karanA to sIkhA hI nahIM | yaha soca kara eka rAja ghoSaNA unhoMne usI samaya apanI rAjadhAnI meM karavA dI, ki " zrAye hue udAI muni ko koI kabhI bhUla kara bhI, zrAhAra-pAnI na baharAve / zrara na unheM nivAsa ke lie sthAna hI de / rAjAjJA kI halanA karane para prANAnta taka kA kaThora daNDa diyA jA saMkegA / " jAna-bUjha kara apane Apa ko mauta ke mu~ha meM kauna DAlanA cAhegA ! rAjAzA ke pAlana karane kA pUrA-pUrA prayatna logoM ne kiyaa| pratyeka ghara ke svAmI ne apane-apane ghara ke sAmane aise-aise sAdhana juTAye, ki jisase vaha ghara muni kI dRSTi meM zramatA jAna pdd'e| vaizAkha kI pracaNDa tapana ne pRthvI ko bhAra kI kar3hAI banA rakkhA thaa| vahIM dina, muni ke mAsasamaNa ke pArage kA dina bhI thA / ghara-ghara aura dara-dara ghUmateghumAte lagabhaga eka baja cukA / muni ko kahIM se bhI zrAhArapAnI na baharAyA jA sakA / dhUpa kI pracaNDatA, pRthvI kI, bhayaMkara tapana, aura thakAvaTa ke tritApa se, muni ko dAha jvara ho zrAyA / rAkSasoM kI saghana bastI laMkApurI meM koI eka-prAdha vibhISaNa rahatA hI thA / usI prakAra usa bastI meM bhI, eka dIna-hIna kumhAra, muni kI isa santapta dazA ko aura adhika samaya ke liye na dekha skaa| usane usI samaya rAjAzA ko eka aura ThukarA dI / usane bar3e hI prema bhAva se apane hRdaya ko nikAla kara muni ke caraNoM meM rakkhA / rAjAzA ke bhaMga karane meM, usane apane sarvastrApaharaNa kI raMcamAtra bhI parvAha [13] Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jagat ka ujjvala tAra na kI / tapodhanI muni kI sevA karane aura unheM zrAhArapAnI vaharA kara tRpta karane hI meM usane apane mAnavajIvana kI saphalatA mAnI / usa ke dvArA prArthanA karane para muni ne usa ke ghara jA, zrAhAra-pAnI grahaNa kiyaa| guptacaroM ke dvArA, usI samaya, yaha vAta rAjA ke kAnoM pdd'ii| rAjadhAnI ke eka prasiddha vaidya ko usI kSaNa bulAyA gayA / aura, use rAjAjJA milI, ki vaha vinA vilamba kiya usa kumhAra ke ghara para jA kara, udAI muni ko, kisI zrIpadhi ke misa, halAhala viSa kA pAna karA yAve / usI ke sAtha, yaha bhI zarta ThaharI, ki yadi yo muni kA prANAnta karane meM vaha asaphala rahA, to vaha apane kuTumba-sameta kisI kolDa meM, Ikha kI bhA~ti, pilavA diyA jAyagA / vaidya ne jAkara pahale to muni kI kRpA sampAdana karane kA prayatna kiyaa| taba usane batAyA, ki muni kisI bhayaMkara roga se pIr3ita haiM, jisa kA upacAra tatkAla honA cAhie / muni sama-darzI the / vaidya kI pA~coM a~guliyA~ aba ghI meM huii| usa ne bAvana tolA aura pAva rattI apanI zaktiyoM kI zrAz2amAiza kI / muni ne padhi ke misa, halAhala vipa kA, niHzaMka ho kara, ha~sate-ha~sate pAna kara liyA / vipa kI garmI ne z2ora maaraa| dAha-jvara, muni kA caugunA bhar3aka uThA / parantu muni jJAnI the / unhoM ne apane zuddha bhAvoM meM aNu-mAtra bhI antara na hone diyaa| isI bhAvazuddhi ke kAraNa, una ke hRdaya meM 'avadhi-jJAna' kA ujjvala prakAza hoaayaa|apne isa jJAna ke dvArA, unhoM ne usI samaya jAna liyA, ki rAjAjJA se vaidya ne unheM vipa-pAna karavAyA hai| rAjA ke isa kArya kI unhoM ne bhUri-bhUri prazaMsA kI / tathA, yaha kahate hue vAra-bAra apana ko unhoM ne dhikkArA, ki maiM ne [14] Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAI rAjA apane bhAMje ke sAtha ghora atyAcAra kiyA hai ! usane to mujhe viSa pilavA kara, kevala eka hI bAra dugna dene kA Ayojana kiyA hai| parantu maiM ne to use rAja-mapI aisA ghoratama vipapAna karAne kA prayatna kiyA hai. jisa ke kAraNa dukhita ho kara,yaha janma janmAntarotaka,dhAda mAra-mAra kara,rotA rhegaa| hA hanta ! mumalA pApI aura svArthI aura kona hai ! viSa-pAna dvArA prANa-yadha ke dagaDa ke atirikta aura bhI koI kaThAratama dagaDa ho, vaha mujhe zAtra sa zIghra milanA cAhie / meM use isane-ha~sate shNgaa| mere pApa tathA svArtha ke prAyazcitta kA kevala yahI eka upAya hai|" isa kapaTa hIna zrAtma-nindA, nayA apane pApoM kI bArambAra kI pAlocanA-pratyAlocanA karane ke kAraNa. eka-yAragI divya 'kaivalya-mAna' kA ujjvalanama prakAza una ke hRdaya meM ho paayaa| basa, phira kyA thA, una kI zramara yAtmA ne, apane bhautika muni-zarIra se nAtA nAda, siddhattva se sthAyI sambandha joda liyA / parantu devapura meM gajA ke isa jaghanya kArya kI karArI nindA huii| devatAoM ke hRdaya meM Aya kA uphAna aagyaa| unhoM ne usa kumhAra ke ghara ko dekhakara, sampUrNa rAjadhAnI para, agni aura dhUla kI pracaNDa varSA kI / rAjadhAnI ke ramaNIya raMga meM acAnaka pralayakAla kA tUphAna maca gyaa| sabhI logoM ne, sAdhu-avajJA zrAra santa-vadha kA, 'yurva so lubai nidAna ke nAtaM, apanIapanI karaNI kA tatkAla phala paayaa| sAtha hI usa rAjA ke kAma ne saMsAra ko yaha bAta bhI sikhAI ki "kunadhana kabahu~ na mAniya, kauTi kara jo koya / sarvasa zrAge rAgghiya naU na zradhuno hoya // " [25.] Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harikezI mundi Aja se lagabhaga DhAI hajAra varSa hue, taba gaMgA nadI ke taTa para, kisI eka gA~va meM eka cAraDAla kula rahatA thA / usI meM se harikezI nAmaka eka harijana vAlaka thA ! naTakhaTI aura udaNDatA, utta ke janma-jAta adhikAra the| rAste calate hue logoM se maz2Aka aura cher3a-chAr3a karanA, mAno use usakI janma-dhuMTI ke sAtha pilAyA gayA thA / usakI ina duSTa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harikezI muni harakatoM se taMga Akara, usake mAtA-pitA ne use ghara ke bAhara nikAla diyA | taba idhara-udhara bhaTaka kara yaha apanA jIvana bitAne lagA / eka dina, mArga meM calate-calate, bar3I tez2I se raMgate hue sA~pa ko usane dekhA / jisa ke lie loga cAroM ora se ' pakar3o' ' pakar3o' kI pukAra macAte hue ekatrita ho rahe the| usake thor3A hI Age calane para, usane do mu~hI nAmaka dUsare reMgane vAle jAnavara ko dekhA / parantu usake lie na to koI bhIr3a-bhAr3a hI thI / aura, na, pakar3o-pakar3o kI koI pukAra hI / ina donA bAtoM para usane kucha dera taka socA-samA / zranta meM nartAz2A nikAlA ki eka, saMsAra ko akAraNa hI satAnevAlA haiM: dUsarA, satAne se sadA dUra rahatA hai / ina ghaTanAoM kA usake hRdaya para gaharA prabhAva par3A / usane jAna pAyA, ki sukha aura dukha, nija kI AtmA hI ke sadguNa aura durguNoM kA jIvita phala hai / jaba usa ko isa bAta kA nizcaya ho gayA, usa ne tatkAla hI jaina-dharmAnusAra dIkSA grahaNa kara lI / isase yaha nirvivAda siddha hai, ki jaina dharma kevala guNoM kA upAsaka hai; na ki camar3e kA / cAhe jisa jAti yA dharma kA anuyAyo koI vyakti kyoM na ho, yadi vaha guNa-sampanna haiM, to jaina-dharma vinA kisI pazopeza aura krUyAta ke vicAra ke, usa kA sAdara satkAra karatA hai| jo bhI koI cAhe, phira apanI vaha cAhe ucca ho, yA nIca ! athavA gava ho, yA raMka: icchA ke anusAra, jaina-dharma kA anuyAyI vaha cana sakatA hai / - harikezI isa kA pratyakSa pramANa hai / samaya pAkara vahI harikezI, eka Adarza tapasvI bane / dIkSA lene ke bAda, ghora tapasyAe~ unhoMne kii| jinake prabhAva se, vArANasI nagarI ke [ 20 ] Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre . nikaTa ke, tinduka udyAna ke, tinduka nAmaka eka devatA, prabhAvita hokara, una ke adhIna ho gayA / eka cAra kI bAta hai, kitane hI mahInoM ke bAda, harikezI muni vicaraNa karatekarAte, phira usI cAg2a meM yA nikale / vArANasI kI rAjakanyA bhI, apanI sakhI-saheliyoM ko sAtha le, usI samaya, usa tinduka deva kI upAsanA ke lie thAI / usakI saheliyoM meM se kisI eka grAtha ne, maz2Aka-majAka meM dhyAnastha muni harikezI kI ora iMgita karate hue. rAja kumArI se kahA, "cAIjI ! yaha to saba prakAra se Apa hI ke anurUpa vara hai / " isa para rAjakumArI ne udhara dekha kara, muni ke kurUpa para ghRNA darzAte hue, vyaMga- pUrvaka dUsarI ora mu~ha phirA liyA / parantu jisa deva kI ArAdhanA karane ke lie kumArI vahA~ zrAI huI thI, vaha deva svayaM una muni ke vaza meM thA / rAja kanyA ke dvArA honevAle, muni ke apamAna ko vaha dekha na sakA / usane usake mu~ha ko vaisA hI Ter3hA-mer3hA kara diyA / isa ke bAda, vaha deva, muni ke zarIra meM praveza kara gyaa| mu~ha ke na phirane se kumArI ghavarA uThI / usakI sakhiyoM meM bhaga-daur3a maca gii| rAjA ne isa saMvAda ko sunA / vebhI daur3e-daur3e vahA~ phuNce| muni se anekoM bhAMti kI anunaya-vinaya unhoM ne kI / anta meM, zarIra meM praveza kiye hue usa deva ne, dhyAnastha muni ke mu~ha se kahalAyA, ki " aba to, jaba yaha kumArI mere sAtha vivAha karale, tabhI isa kA mu~ha sIdhA ho sakatA hai| anyathA, kabhI nahIM / " aura koI cArA na dekha, rAjA ne usa cAta ko mAnalI / vivAha racA gayA / vivAha sambandhI sampUrNa rasmoM kI bhI, kAnUnana, adAI ho gaI / parantu pANi [18] Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harikezI muni - grahaNa kA samaya Ate hI, muni zarIra se vaha deva nikala bhAgA / unheM hoza zrAte hI, ve ekAeka usa kanyA se dUra uTha khar3e hue| aura, vAle, " are ! yaha kyA ? kahA~ to maiM nirgrantha aura tyAgI sAdhu; aura kahA~ isa kaJcana aura kAminI kA sAtha ! maiM to burI dRSTi se nAriyoM ko dekhanA taka apane tapa aura saMyama ke mArga kA ghAra virodhaka mAnatA hU~ ! phira vivAha kA yaha pacar3A mere sAtha kyoM aura kaisA ?" yoM, kahate-sunate muni to vahA~ se nau-do ho gaye ! aura, saba loga unheM dekhate hI raha gye| kisI kI bhI himmata na huI, ki ve RSi ko ThaharA skeN| sAmudAyika rUpa se tava prastAva pAsa huA, ki RSi dvArA tyAgI huI yaha rAja kumArI, jo zraddha-vivAhita avasthA meM hai, kevala brAhmaNoM ke lie grAhya hai / vAda-vivAda ke pazcAt prastAva pAsa ho gayA / eka taruNa brAhmaNa- kumAra ke sAtha usakA vivAha kara diyA gayA / vivAhopalakSa meM brAhmaNa samAja ne prItibhoja diyA / eka tarapha bhojana kI taiyAriyA~ bar3I dhUma-dhAma se ho rahI thIM / dUsarI ora, brAhmaNa loga yajJa karane meM lIna the| itane hI meM gocarI ke lie, muni harikezI bhI udhara zrA nikle| ina ke kurUpa aura maile vastroM ko dekha kara, brAhmaNoM ne ina para peTabhara kara tAnA-qazI kii| isa para muni ke zarIra meM unake sahagAmI deva ne praveza kara kahA, "hama zramaNa haiM; saMyati haiM brahmacArI haiM; saMsArI viSayoM se virakta vana, hama sAdhu hue haiM; bhikSArtha yahA~ Aye haiN| apanI zakti ke anusAra, jitanA bhI zrAhAra- pAnI tuma loga hameM caharA sakate ho, utanA hI hameM do / " parantu brAhmaNoM ne isa kA uttara, muni ko jhir3akate hue, [1] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre kevala sUkhe 'nA' meM diyaa| isa para muni ne phira yU~ kahA, "bhAI ! jo corI, hiMsA, vyabhicAra aura anyAya ke himAyatI haiM, unheM to tuma khuzI-khuzI khilAte-pilAte ho / phira, hama-jaise mahAvratiyoM ke lie hI tumhArA hAtha kyoM nahIM uTha pAtA hai ! tuma mAno, yA na mAnoM; hai tumhArI, isa meM himAlaya jaisI, bhayaMkara bhUla ! abhI tuma kevala nAmadhArI paNDitamAtra hI ho / siddhAnta aura vyavahAra ko milA kara, viveka se kAma lenA tuma ne sIkhA hI nhiiN|" isa se, brAhmaNa loga Ape se bAhara ho gye| ve eka svara se apane chAtroM se cole, isa vakavAdI sAdhu kI pITha ko to z2arA mA~ja doM!vasa,kahane bhara kI dera thii| muni para cAlakoM ne dila-bhara kara apanA hAtha sAfa kiyA ! parantu muni kA sahagAmI deva, muni ke isa apamAna ko aura na dekha sakA / usane usI kSaNa una sampUrNa brAhmaNa-kumAroM ko cehoza kara ke dharAzAyI kara diyaa| unakI jitAe~ vAhara laTaka aaii| una ke mu~ha se rakta kA panAlA vaha 'calA / A~kheM una kI vAhara nikala pdd'ii| isa durghaTanA se, sAre brAhmaNa-samAja meM kuharAma maca gyaa| ava to cAroM ora se daur3a-daur3a kara ve muni ke paira pakar3ane lage / aura, apane ko solaha zrAnA aparAdhI svIkAra karate hue, anekoM prakAra kI prArthanAe~ ve unase karane lge| yaha jAna kara, deva, muni-zarIra se nikala bhaagaa| muni ne dayA kI dRSTi se chAtroM kI ora dekhaa| ve sava ke sava vAta kI bAta meM uTha khar3e hue / ha~sateha~sate muni bhI vahA~ se cala diye / yo, Ananda-pUrvaka apane 'cAritra kA pUrNa pAlana karate hue, anta meM ve mokSa-dhAma ko 'sidhAre / tabhI to kahA gayA hai, ki choTe se choTe kula meM [20] Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana kI racanA ke sambandha meM niyukti, cUrNi tathA anya manI bAhu kI dRSTi se uttarAdhyayana eka vyakti kI racanA nahIM hai / unakI dRSTi se bhAgoM meM vibhakta kiyA jA sakatA hai--1. aMgaprabhava, 2 jinabhASita, 3. pratye uttarAdhyayana kA dvitIya adhyayana aMgaprabhava hai / vaha karmapravAdapUrva ke satta adhyayana jinabhASita hai / 35 AThavAM adhyayana pratyekabuddhabhApita hai / 36 samutthita hai / 37 utpanna puruSa bhI sadguNoM ko apanA kara, kA pUrA-pUrA haqadAra ho jAtA hai / harikezI muni banane se nArAyaNa nara Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zanAthI muni prAcIna kAla meM magadha - vihAra - prAnta meM rAjagRha nAmaka eka bar3A hI samRddhizAlI nagara thA / una dinoM mahArAja zrIrIka vahA~ ke rAjA the| kisI dina vAyu sevana ke lie ve vana kI ora gaye / calate-calate ve ' maMDI kukSa' nAmaka vAg2a meM pahu~ce / vahA~ unhoM ne, eka parama tejasvI aura navayuvaka muni ko dhyAnamagna khar3e hue, dekhA / una kA zarIra svastha Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAthI muni aura suDaula thaa| rUpa bhI unakA bar3A hI rUrA thaa| ekara, saMyaya ke kAraNa, kAnti na una ke cehare para apanA avicala zraDA jamA rakkhA thaa| to dUsarI ora saumya-bhAva, una kI nasa-nasa se TapakA par3atA thaa| ve apane dhyAna meM aise magna the, ki dekhanevAle ghaMToM una kI ora dekhate raha kara bhI, unheM 'videhI hI samajhate the| kyoMki, bhA~ti bhA~ti ke raMga kI jaMgalI makkhiyA~, DA~sa macchara, grAdi anekoM prakAra ke vipale jantu unake zarIra para hara samaya vaiThate / use ve kATata / yahA~ taka ki kabhI-kabhI to usa meM se rakta kA pravAha taka hone lagatA / parantu phira bhI dehaM kA bhAna bhulAye hue, ve nizcala tathA nirbhaya ho kara jyoM ke tyoM khar3e hI rahate / muni kI isa avasthA ko dekha , mahArAja zreNika, una ke guNoM para laTU ho gaye / nikaTa zrA muni ko unhoM ne vandana kiyaa| tathA una ke apane sAdhu banane kA kAraNa bhI unhoM ne una se puuchaa| muni kI samAdhi isa samaya pUrNa ho cukI thii| uttara meM, "rAjan ! meM anAtha thA," ve bola / " yaha to kisI bhI prakAra sambhava nahIM / zrApa ke divya rUpa se, to zrApa bar3e hI bhAgyazAlI jAna par3ate haiM, "zrAdi kahate hue, rAjA khUba hI kahakahA pdd'e| ve phira muni se vole, " agara aisA hI hai, to chor3iye isa jhamele ko yahIM; aura caliye mere sAtha rAja-mahaloM meM! ava, aura zIta, bAta aura pAtapa ke prAtapa ko sahane kI raMca-mAtra bhI AvazyakatA nhiiN| zrAja se maiM svayaM Apa kA nAtha vanA / zrataH Age se, apane Apa ko, ava anAtha zrApa na maaniye|" badale meM muni vole," rAjan ! vANI strI-liMgavAcaka hai| isa ke caMgula meM, vinA vicAre pha~sa jAnA, buddhimAnoM ke lie kisI bhI prakAra ThIka nahIM / AkhirakAra. to, [23] Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujvala tAra yaha avalA hI hai| jaba yaha vANI svayaM hI avalA hai, to isa ke adhIna meM jAkara, koI anAtha, sanAtha to vana hI kaise sakatA hai ! ataH jarA vicAra kara vaalo| volana meM itanI jaldI kabhI na kro| phira, AdhyAtmika dRSTi se, to akele tuma hI kyA, sArA jagat ho mujhe anAtha jAna par3atA hai| tava tuma mere nAtha ho kaise sakate ho !" muni kI marma bharI vANI ko suna kara, rAjA sahasA cauka uThe / aura tamaka kara bole, " muni jarA Thaharo! meM kauna hU~, isa bAta kA zrApa ko patA nahIM hai, isI kAraNa, zrApa ko mere sanAtha-pane meM sandeha ho pAyA hai| zrApa ne zreNika samrAT kA nAma to avazya hI sunA hogaa| vahIM maiM huuN| maiM eka vizAla rAjya kA adhipati huuN| haz2AroM sipAhI mere adhIna haiM / merA kopa, kuvera ke kopa ko bhI mAta kara dene vAlA hai| itane para bhI Apa kI nigAhoM meM maiM anAtha hI banA rahA ! prAMge se, kabhI bhUla kara bhI aisA na kheN|" uttara meM, muni ne kahA, "rAjan ! abhI taka tuma yahI samajha nahIM pAye, ki vAstavika anAtha aura sanAtha kahate kise haiM.? maiM pahale kauna thA, z2arA ise bhI jAna lo / kauzAmbI nagarI kA maiM nivAsI thA / mere pitA, dhana kI aTUTa pracuratA ke kAraNa hI; 'prabhUta-dhanasaMcaka' ke nAma se prasiddha the / kuTumba ke sabhI puruSoM kA 'mujha para aTUTa prema thaa| itanA hI nahIM, mere pasIne kIjagaha, ve apanA khUna bahAne ko bhI sadA taiyAra rahate the| eka dina kI vAta hai, java ki maiM yauvana ke bIhar3a vana meM praveza kara rahA thaa| mujhe netroM kI hRdaya-vedhaka pIr3A huii| usa se mujhe eka pala-bhara bhI vizrAnti na miltii| mere pitAjI ne isa pIr3A [24] Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAthI muni kA piMDa hulAne ke lie, pAnI kI taraha. apane parizrama se kamAye hue dhana ko bddh'aayaa| sAre kuTumbI merI pIr3Ase pIr3ita dhe| bar3e-bar3e prasiddha vadyA ne upAya kiyaa| mere dugna se merI aAginI to itanI pIr3ita huI, ki khAnA-pInA aura nIMda nikAlanA taka usa ne chor3a diyaa| sUkha kara vaha kA~TA rana gaI / phira bhI sAMga prayanna akAratha hue| koI bhI bhautika upAya usa pITA se mujhe mukta na kara sakA / anta meM, koI upAya na degya kara, maiM ne apanI yAnmA ke sammukha pratimA kI, ki yadi meM isa pIr3A se mukta ho pAyA, to dIkSA dhAraNa kara na~gA / isa pratimA ke mere hRdaya meM praveza karate hI, merI vaha pIlA, zazaka aMga ke samAna ur3a gaI / maiM ne bhI apana vacana kA usI samaya pAlana kiyA / maiM dIkSita ho gayA / taba se maiM prANI-mAtra kI rakSA aura savA meM juTa pddh'aa| aura tabhI se maiM zranAtha se sanAtha bhI bana pAyA hai| rAjan ! sanAtha, saccA sanAtha, to vahI hai, jisane prANI-mAtra kI rakSA tathA sevA meM apane jIvana ko nisAra kara diyA ho / isa para se tuma svayaM hI batAyA, ki tuma anAtha ho, yA sanAtha ? maiM jAnatA hU~, ki apane anAthapana meM zrApa ko aba raMca-mAtra bhI sandeha na rahA hogA / jaba bAta aisI hai, taba rAjan ! batAo, zrApa mere nAtha bana kaiMsa sakate ho ?" ___rAjA ne apanI bhUla ko svIkAra kii| muni ke dArzanika gRr3ha mAna para ve mugdha ho gye| muni ke prati unhoM ne apanI hArdika kRtAtA prakaTa kii| aura, apanI kRtajJatA-pradarzana ke phala-svampa, va jaina-dharma ke anuyAyI bhI ho gaye / samrATa zreNika ko anAtha aura sanAtha ke bhedAbheda kI gRr3ha pahalI [25] Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana jagat ke ujjvala tAre samajhAne ke kAraNa, muni bhI, usI dina se 'anAthI muni' ke nAma se prakhyAta hue / [ 26 ] Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -M kAmpila RSi-rAja zrAja se bahuta pahale, bhAratavarSa meM kauzAmbI eka nagarI thI / vahA~ ke rAjA jita zatru ke darabAra meM, kAzyapa nAma ke eka bar3e hI buddhimAna aura zramasocI purohita the / una kI strI kA nAma yazA thA / yahI yazA kampila RSi rAja kI mAtA thI / kampila bhI pA~ca varSa hI ke the, ki ina ke pitA kA svargavAsa ho gyaa| ina kI nAbAligrI meM, purohita kA kAma bhI, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre rAjya kI ora se, kisI dUsare brAhmaNa ko de diyA gayA thaa| eka dina, vahI navIna purohita, bar3I saja-dhaja ke sAtha, kampila ke ghara ke sAmane se niklaa| use dekha, kampila kI mAtA ko apanA pUrva-vaibhava yAda ho paayaa| usI kI smRti meM vaha phUTa-phUTa kara rone lgii| abodha bAlaka ne apanI mAtA se yU~ pAlApa-vilApa karane kA kAraNa puuchaa|" pyAre lAla ! eka dina vaha thA, java tumhAre svargastha pitAjI bhI isI ThATavATa aura saja-dhaja ke sAtha nikalate the| jisa pada para, aAja yaha purohita hai, usI pada para kabhI tumhAre pitA jI bhI the / rAjya meM una kA solaha AnA sammAna thaa| aba vaha sammAna to eka ora rahA; tumhAre avodha, ajJAna aura kama-umra hone se, vaha purohitI kA puztainI pada taka apane vaMza se china gyaa| kaba vaha dina hogA, jaba tuma sabodha, sajJAna aura vAliga hoge| basa, isI bAta kA acAnaka smaraNa mujhe ho AyA; aura merI chAtI bhara AI / " uttara meM, " yadi aisA hI hai, to maiM bhI lagana ke sAtha, usI prakAra ke vidyAdhyayana meM, Aja hI se laga paDUM, " kampila ne hakavakAte hue kahA / "veTA ! vaisI vidyA yahA~ to tumheM kisI bhI prakAra prApta nahIM ho sktii| kyoMki, yahA~ ke loga hama se IrSyA karate hai| parantu hA~, eka upAya hai| yadi tuma sAvatthI ( syAlakoTa) meM cale jAo, to vahA~ tumhAre pitAjI ke parama mitra, paNDita indradatta upAdhyAya rahate haiM / vahA~ tumhArA manoratha saphala ho sakatA hai / ve saccI lagana ke sAtha, tumheM vidyAdhyayana karA skeNge|" mAtA ne khaa| . isa para, kampila macala pdd'e| unake hRdaya ko mAtA kI [28] Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapila RSi-rAja bAta laga gii| cAlaka ne sAvatthI ko jAne kA haTa pkdd'aa| eka aura, prabodha aura jJAna bAlaka kI cAla haTa thii| dUsarI ghora, komala hRdaya mAtA kI moha-bharI mamatA / donoM meM kucha samaya taka dA~va-peMca calate rahe / zranta meM jIta kA seharA bAla-haTa hI ke sira bNdhaa| mAtA ne vivaza ho kara, cAlaka kI jijhAsA pUrI karane ke lie, use syAlakoTa bhejA / vAlaka lAlAyita ho kara, upAdhyAya ke pAsa, vidyAdhyayana ke lie pahu~ce / upAdhyAya ko namana kara apanI hArdika abhiruci unhoM ne, una ke sAmane prakaTa kI / isa para upAdhyAya ne kahA, vidyAdhyayana kI tumhArI icchA ko maiM pUrI kara sakatA hU~ / andhAdi bhI mere pAsa anekoM, aura eka se eka bar3hiyA haiM / parantu tumhAre bharaNa-poSaNa kA bhAra uThAne ke lie maiM ekadama zrasamartha hU~ / " tatkAla hI kampila bola uThe, bhagavan ! maiM to brahmaNa kumAra hU~ / bhikSAvRtti se, apane peTa kA prazna, maiM saralatA pUrvaka, hala kara lU~gA / isa pahalI ko sulajhAnA, to hama jaisoM ke lie, bA~yeM hAtha kA khela hai / " 56 upAdhyAya ne phira bhI bAlaka ke mArga meM ror3A aTakAyA / ve bole, " bhikSA kA kArya jitanA hI sIdhA tumheM dikha par3atA haiM, utanI hA vaha kaThina bhI hai| vidyAdhyayana ke lie sAde aura sAtvika bhojana kI aikAntika zrAvazyakatA hai| binA aisA kiye, vidyAdhyayana durlabha aura dUbhara haiN|" bar3oM ke ror3e bhI choToM ke lie zrAzIrvAda ho jAte haiN| kampila, upAdhyAya ke sAmane nizcala bhAva se khar3e hI rahe / anta meM, unheM dayA thAI / ve, komala hRdaya kampila ko sAtha le, zAlibhadra nAmaka eka seTa ke pAsa zrAyeM / unhoMne kampila kA pUrA paricaya [26] Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre unheM diyA / seTha ne upAdhyAya ke kathAnusAra, bAlaka ke bhojana kI sArI vyavasthA sugamatA pUrvaka kara dI / kampila ke pAsa, samaya para, bhojana de vAne kA kAma, seTha kI zora se eka dAsI ko sauMpA gyaa| saMgati kA phala manuSya ko avazya bhoganA par3atA hai / aura, vinAza kAla meM buddhi bhI viparIta ho jAtI hai| dhIre-dhIre, dAsI ke prema meM kampila pha~sa gayA / ava unake samaya, zakti aura zrama kA adhikAMza bhAga, vidyAdhyayana meM nahIM, varan dAsI ke prema meM vyatIta hone lagA / vidyAdhyayana kI kamaz2orI dekha kara, upAdhyAya ne, usa ke kAraNa DhUMDha nikAlane kI, apane vanate vala ceSTA kI / parantu ve isa dizA meM asaphala rahe / hA~, badale meM, kAmpila, upAdhyAya ke aneka bhA~ti ke upAlambha ke zikAra avazya hote rahe / pApa phUlatA hai; phalatA nahIM / isa niyama se eka dina seTha ko isa gupta rahasya kA patA laga gyaa| usane usI kSaNa, dAsI ko apane ghara meM se nikAla alaga kara diyA / phira bhI kAmpila ke gale kA hAra vaha banI hI rhii| hA~, vidyAdhyayana se unhoMne apanA nAtA avazya tor3a diyA / kampila ke dina, dAsI ke sAtha, ava premAlApa meM bItane lage / eka dina vasantotsava nagara meM manAyA jA rahA thA / nagara kA sArA mahilA samAja, vastrAbhUSaNoM se saja-dhaja kara kisI bAg2a meM, usa utsava ke manAne ke hetu, ekatrita huA thA / kampila kI prema-prAtrI bhI vahA~ phuNcii| parantu daridratA ke kAraNa, isa ke pAsa na to koI vastra hI acche the; aura, na 'koI AbhUSaNa hI / usa samAja ke dvArA, isa kI kAfI rUpa .se khillI ur3AI gaI / yaha mana mAra kara ghara ko lauTa AI / [30] Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kampila-RSi-rAja apane prema-pAtra se apanI sArI durdazA kA hAla usane khaa| kampila ne isa dazA meM koI parivartana karane ke lie apanI pUrI-pUrI vivazatA batAI / usa ne kahA, sira-tor3a parithama karane para bhI, bhikSA meM unheM itanA kama milatA hai. ki usase peTa kA pravandha bhI pUrA nahIM ho paataa| phira sundara vastra aura bahu-mUlya AbhUSaNoM kI :carcA to calAI hI kahA~ se jA sakatI thii| isa para dAsI ne kampila ko eka mArga vatAyA, ki yahA~ kA rAjA, niyamapUrvaka, prati dina, do mAze sone kA dAna detA hai / use prApta karane kA ve prayatna kareM / kampila ne niyama-pUrvaka vaha bhI kitane hI dinoM taka kiyaa| para saphalatA unheM eka dina bhI na milI / koI na koI bAdhA una ke mArga meM prati dina A hI jAtI / eka dina, use pAne ke lie, AdhI rAta hI ko, ghara se ve nikala pdd'e| kotavAla ne cora samajha kara unheM pakar3a liyaa| aura, taraha-taraha kI takalIpheM unheM dii| dUsare dina subaha, rAjA ke sAmane unheM peza kiyA gyaa| rAjA, manovijJAna kA jAnanevAlA thA / usa ne prAkRti ke dvArA, kampila ko ApadA kA mArA eka daridra vyakti pAyA / usa ne unheM abhaya dAna de kara, apanI sArI rAma-kahAnI kaha sunAne ko kahA / kampila ne apanI sArI dukha-kathA kaha sunAI / kampila kI sacAI para rAjA rIjha gayA / rAjAjJA huI, ki kampila icchita vara mA~ge / yaha suna kara kampila kA hRdaya vA~soM uchala par3A / parantu vaha, isa ke sAtha hI, lobha ke samudra meM bhI utarAne lgaa| phira dUsare kSaNa, usI hRdaya ke bhAvoM ne apanI karavaTa bdlii| pUrva janma ke puNyoM kA saMyoga una meM ho paayaa| isa vAra, vedila khola kara, tRSNA kI nindA : [31] Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre karane lage / apane Apa ko bhI peTa bhara kara unhoM ne vikaaraa| usI samaya jAti-smaraNa-zAna unheM ho zrAyA / zraya kampila kI A~khoM meM saMsAra kA dhana, kevala dhUla mAtra thA / "rAjan ! maiMne saba kucha pA liyA / " yaha kaha kara, ve vahA~ se cala diye / yahI nahIM, apane zra. tma-kalyANa ke mArga kI sampUrNa sAMsArika jhaToM ko bhI unhoM ne cIra-phAr3a pheNkaa| sAdhu jIvana kA anusaraNa ce karane lge| isa mArga meM kevala chaH mAsa bho muzkila se cala pAye hoMge, ki zrAtma-kalyANa kA rAja mArga unheM mila gyaa| hameM bhI cAhie, ki hama bhI khUba dekha-bhAla . kara, apane sAthiyoM ko cuneN| [32] Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena jagat ke ujjvala tAre rrt...... ..... 1. v.. . / mins . . . . Aw .. . . .. -- .. - . .- . rAmya prApta kara bhRga purohina bhAra unakI mI nayA donoM lar3ake pharIdI kI mammami kI jyoM kI tyA pAra kara dii| prANa karane ke lie jA rahe haiN| aura pAI huI dhana kI gAr3iyoM ko dekha kara rAnI tharane rAjA kA kina mApani nvr| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 bhRgu-purohita zrAja se bahuta pahale hanukAra nAmakI eka nagarI yahA~ thI / isI nAma ke eka rAjA vahA~ rAja karate the | mahArAnI kA nAma kamalApatI thA / ina ke darabAra meM bhRgu nAmaka eka purohitaM the | yazA unakI dharma-patI zrI / dhana dhana ke pAsa zraTa thA / parantu the ye santAna hiin| isI cintA meM, ve rAta-dina bar3e hI cintita rahate the| eka dina muni yeSI do deva dhana ke pAsa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre zrAkara, ina kI cintA kA kAraNa pUchane lage / santAna kA abhAva isa kA kAraNa jAna pdd'aa| muniyoM ne pahale to unheM ca smjhaayaa-bujhaayaa| anta meM calate samaya, unhoMne purohita ko, eka ke badale do putroM ke hone kA, zrAznAsana diyaa| bar3oM ke dvArA pAI huI vastu kA mUlya bhI utanA hI U~cA cukAnA par3atA hai| muniyoM ne AzvAsana to unheM diyA; para sAtha hI yaha bhI kaha diyA, ki ve donoM putra dIkSA grahaNa karanA caaheNge| usa samaya, tuma z2arA bhI una ke mArga meM ror3A na aTakAnA / purohita, devoM kI isa vANI se bar3e hI prasanna hue| ve kahane lage, " mahAtman ! dIkSA-jaise pavitra kArya meM, aisA kauna abhAgA hai, jo bAdhA DAlegA ! maiM to kevala itanA hI cAhatA hU~ ki purohitAnI ke bA~jhapana kA kalaMka-bhara dUra ho jAya / " muniveSI devoM ne 'evamastukahA: aura, ve vahA~ se cala diye / samaya pA kara, yazA ne do putroM ko prasava kiyaa| purohitajI kA parivAra pulakita ho utthaa| parantu purohitajI ke mana meM, muniyoM ke kathanAnusAra, dIkSA kA bhaya aa ghusaa| isa bhaya se apanA piMDa chur3Ane ke lie unhoM ne apane parivAra, purohita-pana, puztainI pratiSTA, aura apanI aTUTa sampatti, sabhI se, sadA ke lie apanA nAtA tor3a, ve apanI patnI aura putroM ko le. sudUra bhayAnaka pahAr3iyoM meM jA bse| bhRgu purohita ne jyoMhI dekhA, ki bacce aba apane vicAra prakaTa karane lage haiM, ve aba unheM jaina-muniyoM kI saMgati kabhI bhUla kara bhI na karane kI zikSA dene lge| ve roz2a unheM sikhAne lage, ki una ke pAsa, jo kapar3e meM pAtra rahate haiM, una peM ve taraha-taraha ke bhayAnaka hathiyAra chipAye rakhate haiN| ve samaya [34] Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhRgu-purohita pAMkara, nanhe-nanhe baccoM ko phusalA-phusalA kara pakar3a le jAte haiM / taba ce unheM mAra DAlate haiN| yoM, ve purohita, nitya apane cAlakoM ko DarAne, dhamakAne aura camakAne lage / vAlakoM kA hRdaya komala to pahale hI hotA hai| unheM jaisAbhI koI samajhA de, ve ThIka vaisA hI mAnane, jAnane aura karane laga jAte haiN| sAdhu-hadaya vAlakoM ne, apane pitA ke hita-prada upadezoM ko, hRdaya se mAnane kA vacana apane pitA ko diyA / yahI samaya hai, jaba ki manuSya, apanI santAnoM ko jaisIcAhe vaisI banA sakatA hai| donoM kumAroM ke mana meM bhaya kA bhUta vaiTha gyaa| honI ho kara hI ke rahatI hai| kahIM bhI bhAga kara caso bhAvI se piMDa chUTa nahIM sktaa| acAnaka eka dina do muni (guru-ziSya ) udhara, mArga bhUla kara A nikale / unheM dekhate hI purohitajI ke hoza-havAza khaTTe ho gaye / ve mana hI mana socane lage, ki "hAya ! ina se apanA pIchA chur3Ane ke lie hI to vana-vana kI nAka hama chAna rahe haiN| ye to yahA~ bhI zrA nikale / kahIM putroM para ina kI parachAI na par3a jaave| nahIM to merI vur3hautI kI vaizAkhI TUTa jaavegii| bar3I kAThanAiyoM se,isa bur3hApe meM, donoM putroM ko maiM ne pAyA hai / ataH chAcha-pAnI jo bhI iMnheM cAhie, dekara, jaldI se jaldI yahA~ se vidA 'inheM kruuN|" phira Age cala kara unhoMne donoM sAdhuoM ko prAcita AharapAnI bhraayaa| " mere donoM putra bar3e hI krodhI, lar3AkU aura 'udaMDa hai, Apa jaldI se jaldI, vana kI ora padhAra jaave|" yaha kaha kara, unheM vahA~ se tatkAla hI vana kI ora vidA kara diyaa| purohitajI ke itanA udher3a-buna karane para bhI, [ 35 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujAla nAre rAste meM, donoM cAlakoM kI muniyoM sa bheTa ho hI gii| muniyoM ko dekhate hI bAlaka apanA prANa bacAkara bhAge / aura, anta meM, ve kisI bIhar3a bana meM, eka bar3e bhArI vaTa vana ke koTara meM jA chipe / muniyoM kA mArga bhI vahI thaa| calate-calate ve bhI vahIM A phuNce| aura, usa vRkSa kI saghana chAyA meM bhojana grahaNa karane lge| udhara, bAlayoM ke prAya alaga hI sUkhe jA rahe the| apane pitAjI ke kathAnusAra, unhoMne una sAdhunoM ko sacamuca meM yamarAja ke dUta hI samajha rakkhA thaa| ___itane hI meM guru ne ziSya ko kahA, " dekho, paira tale daba kara becArIvaha cIMTI kahIM mara na jaay|" muni kI isa bAta ne vAlakoM ke hRdaya ko kucha harA-bharA-sA kara diyaa| ve socane lage, are! jaba ye cITI jaise prANI taka kI prANa rakSA kA itanA dhyAna rakhate haiM, taba manuSya-jaise prANI ko to ye mAra hI kara sakate haiM ! jAna par3atA hai, pitA ne hameM ulaTI paTTI par3hAI hai| ho na ho, isa meM koI gar3ha bAta hai|jobhii kucha ho, nIne utara kara, ina kA kucha paricaya avazya prApta kreN| cAlakoM ne apane nizcaya ke anusAra vaisA hI kiyaa| unake pUrva kRta karmoM ne karavaTa bdlii| kucheka dera kI vAta-cIta se hI unhoMne jAna liyA, arthAt unheM jJAna ho pAyA / pitA kI zikSA aura camaka-dhamaka kA sArA rahasya unheM jJAta ho gayA / santoM kA amogha, acAnaka Ara akAraNa kRpA se unake sampUrNa pApoM kA bhaNDA phUTa gayA / saMsAra aba unakI A~khoM meM asAra thaa| eka-mAtra dIkSA dhAraNa karane kA satya saMkalpa unake sAmane thaa| muni le unhoMne vidA maaNgii| cale-cale ce ghara ko Aye / purohitajI bhI unheM hU~Dhate-DhuMDhAte rAste hI [36] Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhRgu-purohita meM zrA mile / pitA ne kahA, beTA! tuma cale kahA~ gaye the! jina DAkuoM kI bAta maiM tumheM Aja taka kahatA rahA, vehI, zrAja, yahA~ pahu~ce the| tumhArI unakI cAra A~khe to nahIM huI ? unhoMna koI jAdU-TonA to tuma para nahIM kiyA ? tumheM na dekha kara, mere hAtha-paira phUla gaye the / dharatI mere paira-tale se bhAga rahI thii| ceTA! tuma bhale yA mile !" putroM ne kahA, "pitAjI ! na to va cora hai: na DAka hI ve haiN| ve to sAdhu haiN| parAya ke hita apanA prANa dene vAle haiN| zrApa kI zikSA aura saMsAra ke vyavahAra kI nAr3I ko hamane parakha liyA / hama isase adhika aura kucha kahanA nhiiN| kevala hameM to zrApa dIkSita ho jAna kI zrAzA de dIjie / hama donoM Aye bhI zrApake pa.sa isIlie haiN|" putroM ke isa kathana se pitA kA prANa sUkha gyaa| unhoMne saikar3oM prakAra se apane putroM ko samajhAyA / taraha-taraha kI dama-dilAsA unheM dii| para aisA kauMna abhAgA jauharI hogA, jo jAna-bUjha kara, apane amUlya hIre ko kA~ca ke Tukar3e se badale ! pitA jaba apane prayatna meM asaphala ho gayA, taba no vaha svayaM hI unake sAtha dIkSita hone ke lie cala pdd'aa| yaha dekha, yazA ne saikar3oM pralobhana apane pati ko dikhAye / parantu putroM kA tyAga itanA jabardasta thA. ki anta meM mAtA ne bhI, apane putra aura pati hI kA sAtha diyaa| cAroM loga muni ke nivATa cala pdd'e| mArga meM calate hue ve yU~ jAna par3e, mAno, paramArtha ke cAra pradhAna sAdhana-dharma, artha, kAma aura mona-ce ho| vahA~ ke rAjA ko yaha ghaTanA mAlUma huii| usane apane [37 ] Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre sevakoM ko, purohita kI sArI aTUTa sampatti ko, apane rAja kopa meM lA DAlane kA hukma diyaa| tadanusAra, dhana kI gA r3iyA~ bhara-bhara kara rAja- kopa meM Ane lagIM / rAja-mahipI kamalAvatI ne isa karatUta ko dekhA / dAsiyoM se usa kI sArI chAna vAna usane kii| "purohita bhRgu kA tyAgA huA yaha dhanaM hai, " dAsiyoM ke mu~ha se yaha bAta suna kara vaha cakita ho gii| usI samaya uTha kara vaha rAjA ke pAsa gaI / vaha bolI: 6 'bhagavan ! apane hI dvArA dAna diye hue dhana para pIchA apanA hI adhikAra ! yaha to anIti haiM ! vamana kiye hue padArtha ko phira se cATanA hai ! kauthoM aura kuttoM ke bhAga ko apanAne kI adhikAra veza karanA hai ! " rAnI ke hita-prada, kintu apriya vacanoM se, rAjA ekadama tamatamA uThe / aura, bole, [: rAnI ! tuma kise kaha rahI ho ? kyA kaha rahI ho ? aura, kisa taraha se kaha rahI ho ! z2arA, ina bAtoM kA bhI koI bhAna tumheM hai yA nahIM ? tanika apane zarIra kI ora to dekho ! kyA tuma bhUla gaI, ki isI, aura eka mAtra isI prakAra ke tAmasaM dhana se, tumhAre isa tana kA pAlana-poSaNa huA haiM ? Aja jitanI bhI tumhArI zAna aura zaukata haiM, saba aise hI prApta dhana para panapa rahe haiM ? agara aisA hI hai, to kyoM ina vahu-mUlya vastrAbhUSaNoM ko tuma apane tana para dhAraNa kiye hue ho ? kyoM nahIM tuma inheM utAra pheMkatIM ? " rAnI ne badale meM kahA, " nAtha ! isa tana dhana hI kI kyA bAta ! maiM to isa sampUrNa rAja-sukha-vaibhava aura rAjya taka ko, ' vipa rasa-bharA kanaka ghaTa jaisA, ' samajhatI hU~: vipa meM bujhAye astra-zastroM ke samAna mAnatI hU~ / lIjie ! Aja se ye mere nahIM aura maiM [ ] Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhRgu purohita ina kI nahIM ! parantu calate-calata, maiM itanA phira zrApa se kahU~gI, phi yaha anIti se kamAyA huzrA dhana aura dharatI, sara yahAM ke yahIM raha jaayeNge| eka na eka dina apane ko, ye saba chor3a-chAr3a kara, yahA~ se calanA pdd'egaa| taba kyoM nahIM, sukatyA DAga, pAe apane jIvana aura janma ko -sudhAra lete haiM ? socie; aura, bAra-bAra socie !" rAnI kI ye bAteM, rAjA ke hRdaya ke hRdayaM ko laga gii| una ke hiye kI A~kheM bula gii| zrara saMsAra aura usa kA bar3e se bar3A vaibhava tathA mugna, una kI gA~voM meM ghoratama ghRNA kI vastu thI; aura thI nArakIya yAtanA / purohita ke parivAra ke sAtha hI sAtha, rAjadampatti bhI dIkSA dhAraNa karane ke lie daur3a pdd'e| saba ke saba mila kara, muniyoM ke nikaTa ce pAye / aura, dInAdhAraNa kara, amara zrAtma-kalyANa ke adhikArI ve sadA ke lie. bana gye| satra hai(1) samaya pAkara, mantoM kI cAgI, avazya phalatI hai| aura (2) karma kI rekha meM megha mAranA, cirale karmacArI hI kA kaam| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti raja-sukumAra java vAIsaveM tIrthakara bhagavAn ariSTanemi isa AryAvarta meM the, una dinoM dvArikA meM rAjA vasudeva ke ghara, mahArAnI devakI kI kokha se 'gaja-sukumAra kA janma huaa| ina kA rUpa var3A hI anUThA thaa| samaya para, ina kI samucita zikSA kA supravandha kiyA gayA / zikSA-sampanna rAja kumAra, jaba yauvanAvasthA ko pahuMce, taba usI nagarI ke parama sadAcAra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre --------.---..-----*-*-*- *-*-*-*-*--*-* - amin -.-.K - - ...- -MAnur.-..- - -A 1 . mAnA STA / M - CS - - - - - .. - .. RESS na .. .. . P0:14 COAC... 4 . . . . .. Sniymssy 3 ...... . . . .. RECREToteARA . 4 . ' - ****-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-**-*-*-*-*-* gajasukumAra muni ke sira para, unakA zvasura somila brAhmaNa, miTTI kI pAla bA~dhakara agni ke dhadhakate hue aMgAre DAla rahA hai| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni gaja- sukumAra parAyaNa 'somila' nAmaka eka brAhmaNa kI 'sonA' nAma kI parama suzIlA aura lAvaNyamayI kanyA se una kA sambandha nizcita huA / bhava-bhaya-hAMrI bhagavAn, gA~va-gA~va meM vicaraNa karate hue, dayAdharma kA pavitra sandeza sunAne ke lie, eka dina usI dvArikA maiM thA pahu~ce / nagarI ke bAhara eka udyAna meM yA kara Apa virAje | barasAtI nadiyoM kI bAr3ha kI bhA~ti, janatA Apa ke pAvana darzanoM ke lie, cAroM ora se umar3a par3I / gaja-sukumAra bhI eka dina, bhagavAn ke upadeza meM jA sammilita hue / usa dina, bhagavAn ne pratipAdana kiyA, ki " saMsAra ke sAre sukha pAnI ke batAze kI bhA~ti kSaNa-bhaMgura haiM; bAlU kI dIvAla ke - sarvaMza caMcala haiN| isake viparIta, vairAgya hI eka aisI vastu hai, jisa meM bhaya aura bhava-rogoM ke lie koI guMjAyaza nahIM / " prabhu kI isa bodha- prada vANI se kumAra ke kAna khar3e ho gaye / unake vicAroM kI dizA badala gii| vairAgya ne kumAra ke hRdaya meM apanA acala akhAr3A yA jamAyA / upadeza ke anta meM, unhoMne prabhu se prArthanA kI, ki " prabhu bhava-bhaya- hArI haiN| mujhe bhI bhava-roga se mukta kiijie| dAruNa bhava- rogoM ne mujhe janmajanmAntaroM se santApita kara rakkhA hai| aba maiM apane mAtApitA kI AjJA prApta kara, prabhu kI pAvana zaraNa meM, apane jIvana ke zeSa samaya ko bitAnA cAhatA hU~ | ataH dIkSita kara, prabhu, dAsa ko apanAyeM | prabhu ne taba kumAra ko kahA, "jisa prakAra bhI tumheM sukha ho, kro| " " va kumAra ghara para zrApa / mAtA-pitA se dIkSA ke lie zrAjJA maaNgii| pahale to graha acAnaka bAta suna kara, bar3e [ ? ] * Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAra hI khinna hue / kumAra ko khUba hI samajhAyA-bujhAyA / anta meM, jaya kumAra ko kisI bhI prakAra ke samajhA na sake, taba kevala eka dina ke lie rAjyAsana para baiTha kara, usa kA sukhopabhoga karalene kA Agraha, unhoM ne kumAra se kiyaa| kumAra ne apane pUjya pitA-mAtA kI AjJA ko sira para dhAraNa kii| ava unheM dIkSA lene meM aura bhI suvidhA ho gaI / mAtA pitA ne bar3e samAroha se unakI dIkSA krvaaii| usI dina prabhu kI AjJA prApta kara, ve 'mahAkAla' nAmaka eka bar3e hI vikaTa smazAna meM cale gaye / vahA~ unhoM ne bhitu kI bArahavIM ghaDimA aMgIkAra kii| arthAt rAta-bhara dhyAnArUr3ha ho, khar3e rahane kI pratijJA unhoM ne kI / dina ciitaa| sandhyA aura smazAna kI bhayaMkaratA ne mila kara z2ora pkdd'aa| nikaTa kAmArgabhImAnavahani bana gyaa| Asa-pAsa kI isa gambhIra aura nIrava zAnti ne muni kI zAnti ko aura bhI dviguNita kara diyaa| ghAyaghA~ya karatI huI citAyoM kI pracaNDa dhadhaka ne muni ke teja ko aura bhI camakA diyaa| itane hI meM, una kA bhAvI zvasura somila, apane yajJAdi ke lie samidhA kI khoja karatA huA, udhara zrA niklaa| usa ne kumAra ko pahacAna liyaa| tava to vaha Ape se bAhara ho gyaa| aneko prakAra ke hRdaya-vidAraka cola, vaha kumAra se bola pdd'aa| "are niSThura ! eka ora to terA yaha jaghanya ADambara ! aura dUsarI ora, merI suzIlA kanyA ke sAtha, tere vivAha kI saja-dhaja ke sAtha taiyAriyA~ ! merI nirdoSa kanyA ko tU chor3a kara calA kaise pAyA ! isa pracaNDa pApa kA phala tujhe dera yA savera meM bhoganA avazya par3e-- gaa| dera-savera kI kauna-sI vAta ! apanI karaNI kA phala, maiM tujhe isI samaya cakhAye detA huuN|" yoM kaha, pAsa hI ke [ 42 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni gaja-sukumAra salAzaya se kucha gIlI miTTI yaha le aaayaa| usakI, muni ke sira para, pAla usane banAI / usa meM, par3osa kI citA se, dhadhakate hue kucha aMgA' usane lA ur3ele / isa se muni ko bar3I hI asA vedanA huii| muni kI khopar3I bhurate ke samAna bhuMja gaI / usa meM se kholate hue khUna.kI tez2a dhArA phUTa niklii| phira bhI muni,pUre muni hI bane rhe| somila ke jaghanya hatya para, unheM siMcinmAtra bhI krodha na huyA / isa prANAntaka paripaha ko ha~sate-ha~sate unhoMne sahana kara liyaa| usa samaya, sacamuca hI, una kI kSamAzIlatA advitIya thI / vedanA kI vibhISaNatA aura alIma sahiSNutA ke zubha saMyoga ke samayamuni sadA ke lie mokSa-dhAma meM padhAra gye| muninAtha ! zrApa kI zrAdarza kSamA, mAnava-samAja ke lie, eka divya prakAzastambha hai / zApa kI sahiSNutA aura sajIva zAnti, hamAre lie svarga kI sundara sahaka banI huI hai| jaina-dharma kI chatracchAyA meM, isa sar3aka para laga kara, bhUle-bhaTake hama saMsArI jIva, apane abhISTa sthAna-mokSa dhAma ko sahaja hI meM pahu~ca sakate haiM / RSi-rAja! zrApake isa zrAdarzavAda ko hamArA koTizaH bAra namaskAra ! Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arjuna-mAlI bhagavAn mahAvIra ke samaya meM, rAjagRha (vihAra prAnta) nAmaka paka ati saMmRddhizAlA Ara sundara zahara thaa| vahA~ una dinoM zreNika rAjA rAja karate the| usI nagara meM arjuna nAmaka eka mAlI bhI rahatA thaa| vaha zarIra se suDaula, sundara tathA svastha thA / lakSmI kI usa para pUrNa kRpA thI / sAhasa, saratA aura zakti usake mitra the / usakI dharma-patnI, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arjuna - mAlI bandhumati ' bhI usI ke anukUla use yA milI thii| usakA nija kA eka vagIcA thA, jo nagara ke bAhara thA / vaha itanA sundara aura manohara thA, ki apane mAlika ke samAna hI, darzakoM ke mana ko mohe letA thA / vaha sacamuca meM ' zrArAma' hI thA / usake nikaTa hI mahAn prAcIna aura camatkArika, sudUra-pANi eka yajJa kA sthAna thA / usa kI mUrti loha-nirmita thI / zrarjuna- mAlI bAlaka pana hI se usa kA parama bhakta thA / caha usa para sadA phUla car3hAtA aura bhA~ti-bhA~ti ke bhajana gAtA thaa| unhIM dinoM, rAjagRha meM, samAna zIla, vyasanavAle chaH udaMDa mitroM kA eka mitra maMDala thA, jo ' lalita-maMDala ke nAma se prasiddha thA / isa ke karatUtoM kI dhAka sAre nagara meM thii| bhalA yA burA, cAhe jaisA kRtya vaha karatA, janatA usako bhalA hI mAnatI thI / t " 8 zrAja eka dina kisI mahotsava kI dhUma nagara meM thI / phUloM kI vikrI vizeSa hogI, yaha jAna arjuna apanI strI ko sAtha lekara, bar3e subaha hI apane udyAna meM pahu~cA aura phUla cunane maiM nimagna ho gayA / phUla cuna cukane para, arjuna - sapatnIka usa yakSa ke sthAna kI ora calA / mArga meM usa uddaMDa maMDalI ne unheM dekhA | ve paraspara manasUbA karane lage, "apana bhI cala kara kahIM idhara-udhara par3IMsa hI meM chipa rahe / jyoMhI arjuna yakSa para phUla car3hAne ko AvegA, apana usa para TUTa par3eMge / use bA~dha deMge || phara vandhumati apanI hai / apana jisa prakAra cAheMge, usa ke sAtha dila khola kara vyApAra kareMge / " tadanusAra, unhoMne vaisA hI kiyA / . arjuna ne sapatnIka yakSAlaya meM praveza kiyA / yakSa para [ x ] Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujvala tAra - donoM ne puSpa car3hAye / praNAma kiyaa| itane hI meM ve chahA~ uddaNDa mitra, arjuna para lapaka par3e / use bA~dha giraayaa| taba usa kI patnI ke sAtha, bhara-peTa atyAcAra unhoM ne kiyaa| arjuna ne loha kA cUMTa pIkara, yaha sArA atyAcAra apanI A~khoM dekhA / ava use usa yakSa kI mUrti meM z2arA bhI zraddhA aura bhakti na rhii| vaha use bhA~ti-bhA~ti se kosane lgaa| vAlakapana se Aja taka vaha usa mUrti ko sUrti nahIM, varan pratyakSa hI mAnatA pAyA thaa| Aja usa kI vaha bhAvanA, kharahe ke sIMga ke samAna, ur3a gii| yU~ vicAroM kI udagra uthala-puthala arjuna ke mana meM ho hI rahI thI, ki itane hI meM eka anahonI ghaTanA ghaTI / yakSa se ava apane bhakta kA adhika apamAna na dekhA gyaa| tatkAla vaha arjuna ke zarIra meM praveza kara gyaa| yAkSikI zakti ke prabhAva se, arjuna ne apane sudRr3ha candhanoM taka ko, taDAka se tor3a girAyA / loha mudgara ko usa ne hAtha meM utthaaii| apano strI aura chahoM prAtatAyI yuvakoM ko usa ne dhara pkdd'aa| aura, sadara ke eka hI hAtha meM una kA kAma tamAma kara diyaa| yahI nahIM, apanI usI yAnikI zakti ke prabhAva se, vaha, ghUma-ghUma kara, rAjagRha ke, usI prakAra sAta vyaktiyoM ke samUha ko, prati dina svAhA karane lagA / havA kI bhA~ti, arjuna kI isa bhayaMkara halacala ne,sAre zahara ko hilA maaraa| rAjaghopaNA huI, ki nagara ke bAhara, koI bhI vyakti, ghAsaphUsa Adi lene ke lie, kabhI na jAyA kare / . unhIM dinoM ' sudarzana' nAma ke, zramaNopAsaka eka ati samRddhizAlI seTha bhI vahIM rahate the| jar3a-cetana kA jJAna ina kA prakhara thaa| rAta-dina dhArmika kRtyoM meM ye rata rhte| apanI [46] Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajuna-mAlA pIyUpa-vI vANI kA rasAsvAdana karAte hue, bhagavAna mahAvIra bhI usa vastI ke bAga meM yA padhAre / sudarzana ne vIra prabhu ke darzana Adi kA anAyAsa lAbha uThAnA caahaa| sudarzana ke mAtA-pitA ne, unheM, arjuna ke atyAcAra bhaya dikhA kara, jAne se rokA / parantu sudarzana kI bhagavAn ke zrI caraNoM meM bhakti kI bhAvanA kA pravAha prabala thA / ve kisI bhI kadara na ruke| bhagavAna ke darzana ko AkhirakAra ve cala hI diye / mAga meM unheM dekhate hI arjuna ne yAnizI zakti ke sAtha una para dhAvA bola diyaa| parantu sacce zramaNopAsaka, dharma-cora, seTha sudarzana, jyoM ke tyo nirbhaya aura nizcala rUpa le khar3e rhe| dhIraja ke sAtha bhUmi ko unhoMne parimArjita kii| arihantoM kA namana kiyaa| phira, sAgAro anazana vrata ko dhAraNa kara, vIra prabhu kI bhava-bhaya vidAraka bhakti meM lIna ve ho gye| arjuna ke zarIra meM praveza kara mudgara-pANi yakSa ne dhAvA to seTha para kiyA; parantu seTha ke advitIya tapa aura teja ke sammukha. vaha una kA vAla taka vA~kA na kara skaa| tava to bar3A hI lajita huA / aura, arjuna ke zarIra ko chor3a kara, nikala bhaagaa| yakSa ke paje se mukta hote hI, arjuna dharatI para dhar3Ama se jA girA / udhara sudarzana ne bhI apane ko upasarga-rahita jAnakara, apanI pratijJA kA yathAvidha pAlana kiyA / kucha hI dara ke pazcAta, arjuna ko bhI hoza aayaa| usane seTa kA paricaya pUchA / yahI nahIM, vaha prabhu ke darzanArtha bhI una ke sAtha hA liyaa| mahA prabhu ke darzana pAra sadupadeza se arjuna ka bhAvoM kI bhUmi eka-dama badala gaI / saca hai, ' satsaMgatiH kathaya kiM na karoti puMsAm / ' arthAt satsaMgati manuzya ke lie kyAkyA nahIM karatI / arthAt sava kucha kara detI hai parantu / java [47] Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre manuSya ke janma-janmAntaroM ke bhAgyoM kA udaya hotA hai, tabhI satsaMgati use milatI hai / aura, satsaMgati ke prApta ho jAne para, java ajJAnajanya moha tathA mada ke andhakAra kA anta ho jAtA hai, tabhI viveka kI zrA~kheM usa ke hRdaya meM khulatI haiN| basa, itanA kara lene hI meM mAnava jIvana kI saphalatA hai| arjuna ko, bhagavAn ke eka hI vAra ke upadeza se, saMsAra se uparAma ho gayA / usane apane kutsita karmoM ke lie hArdika pazcAtApa kiyA / bhagavAn ke dvArA vaha dIkSita ho gayA / zrava vahI arjuna, jo kala taka eka mAlI thA, Aja eka paJcamahAvrata dhAro, kaJcana-kAminI ke tyAgI muni ke rUpa meM 'jagat ke sAmane AyA / prabhu kI zrAjJApA, vele-vele kI tapazcaryA unhoM ne kI / pAra ke dina, jaba kabhI ve vastI meM zrAhAra- pAnI ke lie jAte, loga unheM apanA apane sambandhiyoM ke jAnI duzmana mAna kara, mana mAne krUra karma una ke sAtha karate / zrAhAra- pAnI bhI kabhI unheM milatA aura kabhI nahIM / parantu unheM apane ghanaghAtI karmoM kA jar3amUla se ucchedana karanA thA / ve santopapUrvaka, sama-bhAvoM se, jo bhI kucha pariSaha sira para A kara par3atA, ha~sate-ha~sate use sahate rhe| yU~ pUre-pUre chaH mAsa taka kA sAdhu - jIvana unhoM ne vitaayaa| aura taba apane sampUrNa kutsita karmoM kA kSaya sadA ke lie kara ve mokSa dhAma ko padhAra gaye / saca hai, 'pArasa parasi kudhAtu suhAI / ' satsaMgati se krUrakarmA arjuna kA bhI uddhAra ho gyaa| 9 [8] Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharma-rucizraNagAra yAja se bahuta samaya pahale, hamAre isI pavitra bhAratavarSa meM eka muni the / una kA nAma dharma ghoSa thA / gA~va-gA~va meM vicaraNa kara ke, dharma ke ahiMsAtmaka evaM sarva-sulabha siddhAntoM kA pracAra tathA prasAra karanA, una ke jIvana kA yahI eka mAtra saddazya thA / eka dina ve apane pA~ca sau muniyoM ke vizAla parivAra ke sAtha, campAnagarI ( vihAra prAnta) meM pahu~ce / ziSyoM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre meM se eka kA nAma 'dharmaruci' thaa| ce bar3e tapodhanI muni the| apane tapa hI ke vala, unheM kaI siddhiyA~ siddha ho gaI thii| una dinoM, ve mAsa-khamaNa kI tapasyA karate hue, zrAtma-dhyAna hI meM, prati-dina rata rahate the| usI campA nagarI meM, soma, somadatta aura soma-bhUti nAmaka tIna bhAiyoM kA eka brAhmaNa parivAra thaa| una kI pattiyoM ka nAma kramazaH nAga-zrI, bhUta-zrI, aura yakSa-zrI thaa| tInoM bhAI Apasa meM yU~ mile hue the,jaise pAnI meM duudh| pUrva-nizcaya ke anusAra, tInoM kA bhojana, vArI-bArI se eka hI jagaha bntaa| aura prema-pUrvaka sArA parivAra sAtha baiTha kara, bhojana krtaa| eka dina java soma ke ghara bhojana vana ne kI bArI zrAI, usa kI patnI ne taraha-taraha ke kaI pakkAna aura tUMve kI sAga banAI / cakhane para, sAga, halAhala vipa ke samAna kaDuvI niklii| use haTA kara dUsarI sAga taiyAra kara lI gii| tInoM bhAiyoM kA parivAra Ananda-pUrvaka bhojana kara ke uThA hI thA, ki itane hI meM, dharma-dhoSa muni ke tapodhanI ziSya, dharma-ruci zraNagAra, apane eka mAsa kI tapasyA kI pUrti kA dina hone se, gocarI ke lie, usI ghara meM A nikle| sopA kI strI, nAga-zrI ne usa kaTu sAga ko vAhara pheMkane ke apane kaSTa ko halakA karane kA yaha zubha suyogapAkara,vaha sAga unhIM kocaharA dii| usa sAga ko lekara muni,apane guru ke nikaTa phuNce| unhoM ne sAga ko dekhA aura ckhaa| cakhate hI unhoM ne use prANAntaka kaTusamajha, use kisI aise nirvadya sthAna meM DAla Ane kI AjJA, dharma-ruci ko dI,jahA~ para jIvoM kI virAdhanA na ho|tpsvii muni ne guru kI AjJA ko zirodhArya kI / DhUMDhate-DhU~r3hate,ve eka nirvadya [50 ] Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-ruci-yAgAra sthAna meM phuNce| vahA~ bhI, pahale, parIkSA ke lie, kevala eka bU~da usa kI unhoM ne ddaalii| kucha hI dera ke bAda, unhoM ne pratyakSa dekhA ki bIsiyoM cITiyA~ vahA~ zrA rahI haiM; aura, usa bU~da se lipaTa lipaTa kara chaTapaTAtI huI, apane prANoM kA anta ca kara rahI haiM / zrahiMsA ke kaTTara anuyAyI, muni ke mana ko isa ghaTanA se bAharI coTa lagI / dharma-ruci muni ne, viSa ke samAna viSailI usa sAga ko, anyatra kahIM DAlane kI apekSA, apane peTa hI ko, usa ke lie adhika upayukta aura nirvadya sthAna dekhA / apanI zrAtmapukAra kI avahelanA, atra adhika kAla taka, ve na kara sake / jo loga 'paropakArAya puruyAya, aura pApAyaH parapIr3anam ' ke gUr3ha siddhAnta ko, apane jIvana meM par3a-pada para kAma meM lAte haiM, unheM apane prANoM kA tanika bhI moha nahIM hotA / ce, prati pala, nirbhaya aura nizcata ho kara mauta kA sAmanA aura svAgata karane ke lie, utArU rahate haiM / ve isa nazvara jagat meM, apanI thAnevAlI pIr3hiyoM ke lie, apane samAja ke lie, eka Adarza udAharaNa chor3a jAne dhuna meM sadA rata rahate haiM / ve vizva bhara ke prANiyoM ko apanA hI parivAra samajhate haiM / parama kRpAlu muni bhI isI siddhAnta ke anuyAyI the / tava niraparAdha prANiyoM ko, kAraNa hI satAnA to unheM suhAtA hI kaise thA ! nAga-zrI ke prati, razca mAtra bhI pa-bhAva ko hRdaya meM na lAte hue, cipa ke sadRza usa viSailI sAga ko, unhoM ne ha~sate-ha~sate svayaM pAna kara liyaa| pAna karate hI una ke zarIra meM asahya vedanA utpanna ho gaI / samabhAvoM se usa vedanA ko unhoM ne ha~sate-haMsate saha liyA | [ 2 ] Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina 'jagat ke ujjvala tAre usI samaya unhoM ne saMthArA bhI le liyaa| kucha hI kAla ke vAda, unakA svargavAsa ho gayA / udhara, dharma-ghopa muni bar3I dera taka apane ziSya kI bATa johate rahe / jaba ve Ate na dikhe, apane anya ziSyoM ko, una kI khoja meM, unhoM ne bhejA / bar3I bhArI khor3a ke pazcAt. hyeog sAdhu vahA~ pahu~ce, jahA~ tapodhanI dharma-ruci NagAra ne saMthArA kara, samAdhi prApta kI thI / dharma-ruci ke zava ko dekha kara, unheM bhI bar3I vedanA huI / anta meM, ve muni ke bhaNDeopakaraNa ko apane guru ke nikaTa lAye / aura, sArI ghaTanA unhoMne apane guru se kaha sunAI / guru ne anya sampUrNa muniyoM ko nikaTa bulaayaa| cAroM ora se dharma ruci ke sadguNAM kI bhUri-bhUri prazaMsA hone lagI / gurudeva ne apane pUrva-jJAna dvArA niSkarSa nikAlate hue kahA, "dharma-ruci, sarvArtha siddha vimAna meM Akara utpanna hue haiM / vahA~ se eka bhava aura kara ke, ve mokSa dhAma ko prApta ho jAveMge | "" saca hai, vinA tapAye sone kI parakha kabhI ho hI nahIM pAtI / sAdhuoM kA janma, paropakAra ho ke lie hotA hai / haz2AroM mana sAdhutA ke siddhAntoM -bhara ko mAnane kI apekSA, usa kA rattIbhara vyavahAra meM lAnA, adhika zreSTha hai; adhika zreyaskara hai : AtmA ke adhikatara nikaTa pahu~cane kA mArga hai; aura, lokakalyANa ke lie adhika upayogI hai / I is 1 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hbilukhii prAcIna samaya meM, 'pukalAvatI-vijaya' ko 'puNDarIgiNI' rAjadhAnI meM saMhApana nAmaka rAjA rAja karate the| 'padmAvatI unakI paTarAnI thii| una kI kokha se do putra the| jinakA nAma puNDarIka aura kueMDarIka thA / mahArAja ne eka dina sthAvara muni ke upadeza ko zravaNa kara,puNDarIka ke kandhoM, pAna kA bhAra rakha diyaa| aura, Apa svayaM Atma-kalyANa meM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naima jagata ke ujjvala tAra lIna ho gyaa| ___ usa ke kucha hI kAla ke pazcAt ve hI sthavira muni punaH vahA~ padhAre / isa vAra ke udeza kI zravaNa kara, puNDarIka ne to gRhastha-dharma ko dhAraNa kiyA, aura,kuNDarIka na muni ke nikaTa dIkSA dhAraNa kii| apane anavarata adhyavasAya ke dvArA,kucha hI kAla meM, kuNDarIka muni ne pUre-pUregyAraha aMgoM kA gaMbhIra zAna prApta kara liyaa| tapazcaryA to unakI kaThora hI thI / pAraNa ke dina, jaisA bhI rUkhA-sRkhA,samaya para unheM mila jAtA, usI ko grahaNa kara apane saMyama kA nirvAha nizcala rUpa sa va karate rahe / parantu pariNAma isakA kucha ulaTA hI huzrA / usa sakheM sUkhe bhojana se, dAha jvara kI vyAdhi ne unheM A jkdd'aa| yaha dekha, sthavira muni ne unheM apane sAtha liyaa| aura, phira se ve usI rAjadhAnI kI nagarI meM Aye / ___ mahArAja puNDarIka ne jyohI muni ke Agamana kI sUcanA pAI, darzanArtha, muni kI zaraNa meM vai pahu~ce / apane bhAI mani ko bImArI ko bhayaMkara dekha, sthAvara muni se nagara meM padArpaNa karane kI unhoMne prArthanA kI, jahA~ suvidhA-pUrvaka asvastha muni kI ucita cikitsA samaya para ho sake / sthavira muni na kelA hI kiyaa| mahArAja ne kuNDarIkaM muni ke ucita auSadhora pacAra kA pravandha karavA diyaa| kucheka dinoM ke pazcAt, stha vira muni eka do sAdhuoM ko, kuNDarIka muni ke nikaTa chor3a, zaSa ko apane sAtha le, vahA~ se anyatra vicaraNa kara gye| rAjAzraya meM, thor3e hI dina cItana para, kuNDarIka muni pUrNa vastha ho gaye / eka roga ne muni kA pIchA chor3a diyaa| parantu dUsare ne, usake chor3ate hI, unakA kaNTha dhara davAyA / rAja [54 ] Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNDarIka kuNDarIka prAsAda ke mundara aura svAdiSTa bhojanoM kI zrAsakti ne, una ke bihAra ke manarasUboM ko bilakula roka diyA / gajA puNDarIka ne bhI apane bhAI. muni kI isa manovasthA kA saMdeza eka dina sunaa| ye muni ke nikaTa zrAkara, una ke sAdhu-jIvana kI saikar3A naraha se sarAhanA, aura apane viSaya-vAsanA-lipta jIvana kI hara taraha se nindA karane lge| rAjA kI una bAtoM ko suna kara kugaDarIka muni apanI karaNa ke lie bar3ahI lajita hue| aura, jyo tyoM, vahA~ se vihAra kara, ve sthavira muni kI zaraNa meM jA phuNce| javAna ke isI svAda ne, bar3I-bar3oM ko zrAya dinoM, miTTI meM milA diyA / jo bhI koI isa ke vaza meM huyA, zrIdhe muMha kI khAye binA vaha kabhI na rahA 'rasanA' zabda svayaM batalA rahA ha, ki yaha strI-liMga vAcaka hai, avalatA-sUcaka hai| jagat meM, avaloM aura davuoM kA sAtha kara, kauna sabala banA hai ? janakhoM zrAra janAnI ke sahavAsa meM raha kara, vIra se vIra puruSa bhI eka na eka dina, avazyameva janatA aura janAnA bana baiThatA hai| saMsAra ke itihAsa ke pRSTa, aise anekoM udAharaNoM se raMge par3e hai| cIra-siratAja, bhArata ke prAcIna bala-paurupa ke pratyakSa devatA, mahArAja pRthvIrAja cauhAna ne, raNAMgaNa meM utarane ke kucha hI pahale, saMyogitA se apanI kamara kasavAI thI / yahI kAraNa thA, ki muhammada gaurI ke sAmane, atulita bala, ezvarya aura paurupa ke, mahArAja ke sAtha rahate hue bhI, unhoM ne mu~ha kI vAI / isI prakAra, subhadrA ke nitya ke sahavAsa hI ke kAraNa yuvakoM ke mukuTa-maNi, bhAratIya yuvakoM kI anUThI zAna aura mAna ke dhanI, vIravara abhimanyu cakravyUha kA chedana na kara ske| [55] Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre muni kuNDarIka bhI rasanA ke rasa meM lipta ho cuke the| isI rasa ne, punaH kucha hI kAla meM, sthavira muni se kuNDarIka muni kA sAtha chur3avA diyaa| ve phira apane bhAI kI rAjadhAnI meM zrA dhamake / rAjA ne una kA ucita svAgata kiyaa| una ke saMyama kI peTa-bharakara prazaMsA kii| parantu kuNDarIka suni kA mana to saMyamavRtti se ava vilakula hI vicalita ho cukA thaa| yaha dekha, rAjA ne unheM pUchA, "kyAM, samaya pAlane kI aba Apa kI icchA nahIM hai ? " vadale meM muni mauna rahe / 'maunam sammati lakSaNam ' / idhara, saMsAra kA upabhoga karate-karate, rAjA svayaM usase Uba cuke the| unhoMne apane rAjasI vaibhava aura rAja-pATa ko tatkAla hI apane bhAI, kuNDarIka ke muni veSa se badala diyA / zrAja se kuNDarIka punaH bhogI vana; aura, puNDarIka paMca mahAvrata-dhArI muni / kuNDarIka ne apane hIre-se jIvana ko kA~ca se badala diyA ' isa ke viparIta, puNDarIka ne apane kudhAtu-maya jIvana kA pArasa meM pariNata kara liyaa| saudA vinimaya kA jo bhI pratyeka ke mana ke anusAra huaa| taba bhI eka kA mArga adhaHpatana kI ora thA; aura, dUsare kA svarga ko or| . .. puNDarIka muni ne, sthavira muni ke darzana na hone taka, anna-jala grahaNa na karane kA, abhigraha dhAraNa kiyA / yo praNa kara ke, ve vahA~ se cala diye| udhara, kuNDarIka, bhUkhe giddha kI bhA~ti bhava bhogoM ke pIche pdd'e| jisake kAraNa, una ke zarIra meM anekoM prakAra ke rogoM ne apanA avicala aDDA jamA liyA / yoM, pUre tIna dina ke bhoga-vilAsa ne, unheM mohamAyA aura zrA-dhyAna ke adhIna banA, pUre-pUre taitIsa sAgara [56] annave vahA~ saMgoM ke pIche par3ane apanA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNDarIka-kuNDarIka taka, ati hI kaThora-tama aura kapTa-pUrNa jIvana vyatIta karane ke lie, kAla ke vikarAla paMjoM meM paTaka, sIdhe sAtaveM narka ko bheja diyaa| ___isa ke viparIta, puNDarIka muni bhI pUre tIna dinoM meM, sthAvara muni ke caraNoM meM jA phuNce| dubArA, vahA~ unhoMne phira se, RSigaja ke hAthoM. mahAvatoM ko dhAraNa kiyaa| tele ke pAraNa ke dina, jaisA bhI mUkhA-rakhA bhojana unheM milA, use hRdaya se grahaNa unhoMne kiyA / java kucha kAla ke anantara ve asvastha hue. saMthArA unhoMne le liyaa| yU~, kAla pUrNa karake, taitIsa sAgara paryanta, parama sukhamaya jIvana vitAne, bhAra. usa ke pazcAt eka bhava hI ke bAda mona-dhAma ko sidhArane ke hetu. sarvArtha siddha nAmaka svarga meM ve jA viraaje| ___ isase nirvivAda-rUpeNa siddha ho gayA,ki saMsAra meM sAre a..' nayoM kA eka mAtra kAraNa,kavala ramanandriya hI hai| zrataH pratyaka . manuSya kA prathama aura pradhAna kartavya hai, ki vaha apane banate bala isa kI adhInatA se chUTane kA upAya sadA socatA rhe| [ 57 ] Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citta aura sambhUta Na prAcIna samaya meM, vArANasI nagarI ke, eka samaya mahA. rAja 'zaMkha' rAjA the / 'nasUcI una kA pradhAna thaa| adhikAra, aviveka aura yauvana ke sannipAta se, usa kA pratyeka kArya kucha na kucha dopa-pUrNa rahatA thaa| rAnI se bhI usa kA gupta sambandha ho gyaa| jaha~ kumati taha~ vipati nidaanaa|' isa pApa kA bhaeDA eka dina vinA phUTe na rhaa| rAjA ke krodha kI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vita thAra sambhUna sImA na rhii| unhoMne tatkAla hI use prANa darADa kI saz2A hI / yaha kArya, indrabhUta nAmaka eka mAtaMga ( zvapaca ) kA diyA gayA kAma, krodha aura lobha ke anucita upayoga se, puruSa apane lie, narka kA dvAra sadA ke lie khola detA hai / mAtaMga ko dhana kA lobha dikhAyA gayA / aura aura zarteM bhI nasUcI se usane kIM / basa usakA prANa bacA liyA gayA / nasUtrI ne mAtaMga ke citta aura sambhUta donoM putroM kI par3hAI kI z2immedArI apane sira kandhoM para lI / vaha aba luka-chipa kara, mAtaMga ke ghara meM rahatA huA, apane jIvana ke antima dina vitAne lgaa| thor3e hI samaya meM, donoM bAlaka, par3ha-likha kara pravINa dana gaye / mAtaMga, nasUcI kA bar3A ahasAna mAnane lagA / kutte kI pU~cha, vA~dha dene para, sidhI ho jAtI hai; sIdhI huI jAna par3atI hai / parantu chor3ate hI, vaha apane pahale hI rUpa meM zrA jAtI hai / yaha usa kA janma siddha adhikAra hai / vaha use chor3a bhI kaise sakatI hai ! nasUcI kA matavAlA mana bhI ThIka isI taraha kA thA / prANa nAza kA bhaya usa kA pahale hI miTa cukA thA / mAtaMga bhI usa ke ahasAna se pUrA-pUrA daba gayA thA / zrataH vaha bhI usa ke viruddha va kucha bola nahIM sakatA thA / samaya pA kara,namUcI, eka dina, apanI usI behayAI-bharI ce davI se, usI mAtaMga kI strI se bhI peza AyA / mAtaMga kA khUna khaula uThA mRtyu se bhI badatara, usa apamAna ko, aba vaha aura adhika samaya taka sahana na kara sakA / vaha dinarAta isI Toha meM rahane lagA, ki kisI taraha se usa kA anta kara diyA jAya / parantu citta aura sambhUta, mAtaMga ke isa mArga [ 58 ]. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre - meM bAdhaka bane / unhoMne apane zikSA-gurU, namUcI para isa bhAvI ghaTanA ko prakaTa kara diyaa| namUcI kA dila, eka bAra phira dahala uThA / vaha sajaga ho kara, vahA~ se bhAga nikalane. kI ceSTA karane lgaa| aura, anta meM eka dina, vaha vahA~ se, avasara pAkara bhAga bhI niklaa| calate-calate vaha hastinApura meM jA niklaa| aura, vahA~ ke mahArAja sanatkumAra cakravartI kA vaha mantrI bana baitthaa| idhara, citta aura sambhUta, jinheM namUcI ne saMgIta-kalA kA gambhIra jJAna karavA diyA thA, roz2a gAtegAte gA~va meM nikalane lge| saMgIta, eka aisI kalA hai, jisa ke dvArA, bar3e-bar3e druta-gAmI aura hiMsaka prANa taka, saralatA pUrvaka vaza meM kiye jA sakate haiM / isI ke pratApa se, murdA diloM meM saMjIvanI zakti kA saMcAra kiyA jA sakatA hai| kAyaroM ko topa ke lapalapAte mu~ha ke sAmane lA kara khar3A kiyA jA sakatA hai / aura, kaThina se kaThina sAMsArika yAtanAoM ko, kucheka kAla ke lie, prAyaH bhulA-sA diyA jA sakatA hai| saMgIta - kAroM kI roz2I hai; aura dukhiyoM kI karArI hai / pAzcAtya dezoM kI anekoM bar3I-bar3I zikSaNa-saMsthAoM meM, saMgIta hI eka aisI prANa-prada vAyu hai. jisa ke dvArA vahA~ ke ga~dale se gaiMdale vAtAvaraNa ko,bAta kI bAta meM zuddha banAyA jAtA hai| vaha saMgIta hI hai, jisa se andhe loga, sUradAsa kahalAte haiN| aura, guMDe se guMDe bhI tAnasena ke pavitratama pada para caiThAye jAte haiN| anekoM kulaTA nAriyA~ aura bezyAe~ taka, vINA-pANi sarasvatI kI sAthina, eka-mAtra isI saMgIta kI kRpA se vana caiThatI hai / segIta, vaha jAdU hai, jisa ke ila, haz2Aro prANI,, vAta kIvAta meM, apanI ora khice cale Ate haiN| usa samaya, unheM apane kAma aura kartavya kA koI bhAna hI nahIM rhtaa| astu / saMgIta [60] Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citta aura sambhUta kA yaho jAdU, citta aura sambhUta ke kaMTha aura karoM meM thaa| nagara kI jisa galI se bhI ho kara ye nikalate, janatA apanA sArA kAma-kAja chor3a kara, ina ke rAga-rAganiyoM ko sunane ke lie, pAgaloM kI bhA~ti daur3a pdd'tii| nagara kI nAriyoM aura bAlikAoM kA bhAga, isa meM, puruSoM kI apekSA adhika rhtaa| saMgIta kalA kA, eka ora to, zvapaca-bAlakoM ke kaMTha aura karoM ke izAroM para manamAne rUpa se nAcanA ; aura, dUsarI ora, nagara kI kulIna kAminiyoM kI una ke pIche vaha sudha-budha-hIna bhagadaur3a ! nagara ke bhale loga isa bAta . ko aura adhika samaya taka na dekha ske| ve rAjA ke pAsa pharyAdI bana kara daur3a pdd'e| prastAva peza huA, ki yA to zvapatra-vAlaka hI nagara meM raheM; yA hama hii| rAjA ne una ke darda kA samarthana kiyaa| donoM zvapaca cAlako ko, taba to, deza se usI samaya, nirvAsita kara diyA gyaa| rAjA, prajA kA pitA kahalAtA hai| use citta aura sambhUta kI bhI do-do bAteM, kama se kama suna lenI cAhie thiiN| parantu prakRti svayaM calavAna ko cunatI hai / vecAre kamaz2oroM kI duniga meM kahIM dAda-taka nhiiN| anucita aura avicArapUrNa rAjayopaNA se, citta aura sambhUta ke dila ko bar3I bhArI coTa lgii| isa apamAna ke kAraNa, ve aAtma-badha taka karane para utArU ho gye| isI uddezya kApUrti ke hetu, kAliMjara parvata kI coTI para car3ha gye| vahA~ se ve giranA hI cAhate the, ki itane hI meM, eka saMyama-vratadhArI muni vahA~ zrA nikale / unhoMne mAmale kI asaliyata ko khoja-khoja kara chAnA / taddaparAnta ve vole,- "pyAre vAlako, jaba tumheM maranA [6] Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre hI hai, to yU~ gIdar3oM aura kAyaroM kI mauna se kyoM marate ho ! mAnava-jIvana bar3A hI ma~hagA hai / yahA~ grAkara, jAnA to sabhI ko par3atA hai / parantu kucha kAma karate hue vIroM kI bhA~ti, yahA~ se jaao| maro; aura z2arUra maro / parantu yU~ maro, ki saMsAra tumhAre marane ko apanA hI maranA samajhe / " muni kI ye bAteM unheM cubha gii| unhIM ke dvArA, ve vahIM dIkSita ho gaye / aura, mAsa-mAsa khamaNa kI tapazcaryA karate hue idhara-udhara vicarane lage / eka bAra hastinApura meM gocarI ke lie ve phuNce| vaha dina una ke pAraNe kA thA / namUcI ko, una ke dyAgamana kA, kahIM se, sandeza mila gayA / use bhaya lagA ki kahIM ye loga usa kA 3 bhaNDA na phor3a deN| apane naukaroM ke dvArA, mAra-pITa kara unheM nagara ke bAhara nikAla dene kA manasubA usane kiyA / tadanusAra, naukaroM ne zrA unheM pITanA zuru kara diyA / 'citta 'tA isa mAra-pITa se caMcala na hue| parantu pAraNe ke dina 'saMbhUta' ko yaha bAta sahana na huI / unhoMne tejolezyA ke dvArA, nagara meM - dhukar3a macA diyA / citta ko jaba isa bAta kA patA lagA, to ve apane bhAI ke nikaTa thA, unheM apanI sAdhutA ke mArga kI yAda dilAne lage / sambhUti, badale meM, cole, "bhAI ! eka to pAra kA din| tisa para, niraparAdha mAra-pITa | maiM ise sahane ko taiyAra nahIM / isa se sandhArA kara lenA hI acchA hai / citta ne isa vAta kA samarthana kiyA / tadanusAra, ve donoM sandhArA lekara so rahe / isa ghaTanA kA hAla hastinApura ke samrAT ne sunA / ve bar3e hI ghabarA uThe / aura sahakuTumba cale cale, muniyoM kI [ 62 ] Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitta ra sambhUna zaraNa meM zrAkara, apane maMtrI ke aparAdha kI kSamA ve cAhane laga | isa samaya eka vicitra ghaTanA ghttii| samrAMtI kA sira sambhUta ke caraNoM meM lgaa| usa ke bAla candana ke itra se bhIge hue the| isa zItala aura sugandhita sparza naM, sambhUta ke vittako moha mAyA ke kIcar3a meM phaMsA maaraa| ve apanI pratimA se vicalita ho gye| una kI zrAMkheM khula gaI / samrAT ke rAjasI vaibhava ko dekha ve mohita ho gaye / unhoM ne nidAna kiyA, ki "mezI tapasyA kA phala ho, to maiM bhI esA hI samrAT bnuuN|" vitta muni ne apane bhAI ke nidAna kI gati ko pahacAna liyaa| ve bole, "bhAI ! yU~ nidAna kabhI na karo / kaur3iyoM ke badale apanI umra tapasyA ke zramUlya hIroM ko yU~ kadApi na becii| " parantu bhAvI prabala thI / sambhUta ko abhI saMsAra ke anekoM bAra kATane the| phira, "vidhi jA kI dAruNa dupadeI / tAkI mani pahale hI hara leI // " sambhRta kA mana hAthI se utara kara gadhe para baiTha cukA thA / unheM apane bhAI kI eka bhI bAta pasanda na aaii| phira to donoM ne apane apane mana kI hI kii| donoM muniyoM ne mRtyu pAkara, 'su' svarga meM jA kara janma grahaNa kiyaa| kAla pAkara vahA~ se punaH ve donoM isI bhArata-bhUmi meM thA kara janme / citta deva, 'purimatAla' nagara meM, eka seTa ke ghara, putra bana kara aaye| udhara, sambhUtadeva kA janma, kampilapura ke rAjA brahmabhUti ke yahA~ huthA / zrAge cala kara apane nidAna ke anusAra, ye brahmavartI ke nAma se prakhyAta hue / samaya pAkara, seTa ke putra ne vairAgya pA, dIkSA le lI / zrapanI ghora tapasyA ke cala, zravadhi- jJAna ke dvArA, apane pUrva janma [ 3 ] Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala nAre ke bhAI kA hAla inheM jJAta huyA / unheM prati bodha dene kI inheM suujhii| ve usakI pora cale / udhara, brahmadatta cakravartI ko bhI jAti-smaraNa jJAna ho paayaa| ve bhI apane pUrvajanma ke bhAI se milane ke lie chaTapaTA rahe the / icchAnusAra, donoM kA acAnaka saMyoga huzrA / prema-pUrvaka donoM mile-bhaTeM / brahmadatta vole, "bhAI ! phaMko ye jholI jhaNDe ! calo rAjamahaloM meM / aura, saMsAra ke bhogoM kA aAnanda-pUrvaka upabhoga kro| yaha suna kara muni bole, "bhAI ! eka bAra to apana donoM eka hI ghara meM dAsa-putra the / dUsarI bAra, kAliMjara parvata para, mRga rUpa meM, sAtha rahe / tIsarI bAra, gaMgA nadI ke taTa para haMsa bane / cauthI bAra, zvapaca ke ghara apanA janma huaa| pA~cavI cAra, svarga meM bhI apana sAtha hI sAtha rhe| parantu isa chaThI vAra meM, tumhAre hI nidAna ne, apane ko alaga-alaga kara diyaa| ataH chor3o isa rAja vaibhava ko ! aura, zrAtma-kalyANa ke mArga kA anusaraNa kro|" muni kI ye cAte samrATa ko nAgavAra guz2arIM / muni ne taba vahA~ se vihAra kara diyaa| aura, kaThina tapa ke vala, apane sampUrNa ghanaghAtI karmoM kA ekAnta anta kara, sadA ke lie, ve mokSa-dhAma meM jA birAje / isa ke viparIta, brahmadatta kA anta, bhogoM ko bhogane meM huA / ve mara kara sAtaveM narka meM gye| niSkAma aura sakAma ka kA pekhA hI phala hotA hai| [ 4] Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTa-dhanAjI magadha prAnta kI rAjadhAnI rAjagRha meM, yAja se DhAI haz2Ara varSa pahale, mahArAja vimbasAra (zreNika) rAjA rAja karate th| una ke samakAlIna usI nagara meM dhanAjI eka bar3e hI bhAgyavAna aura sampattizAlI saTa the| gaubhadra seTha kI mukanyA 'subhadrAsa ina kA vivAha huyA thA / subhadrA ke bhAI kA nAma zAlima thaa| . Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagata ke ujjvala tAre ___ eka dina seTha dhanAjI apanI azoka vATikA meM snAna kara rahe the| subhadrA usa samaya apane pati-deva kI pITha kA maila utAra rahI thii| usI samaya, use yAda AI, ki "marA eka-mAtra bhAI dIkSita honevAlA hai|" mana meM isa bhAva ke Ata hI, usa kI chAtI bhara AI / A~khoM se garama pAnI kA yU~deM TapA-Tapa girane lgiiN| kucha bUMdeM seTha kI pITha para garauM / unhoM na sira uThA kara patnI kI ora dekhaa| ve tava bole, "subhadrA ! kyA kAraNa hai, ki tuma aAja yU~ phUTa-phUTa kara ro rahI ho ? kyA, tumheM kAI mAnasika kaSTa hai ? tumhArA ghara aura mAyakA, donoM jagaha sava prakAra se sampanna aura bharI-pUrI haiM! phira tumheM cintA hI kisa va.ta kI huI, ki yU~ tuma ekAeka adhIra ho uThI ho! kaunasIvAta tumheM yahA~ akharIhai? tumhArA apamAna kiyA kisane hai ? apane mana kI kho| meM apane vanate-bala tumhArI cintA ko dUra karane kA prayatna kruuNgaa|" ___ subhadrA ne avaruddha kaMTha se kahA, "kucha nhiiN| z2arA mAyake kI yAda A gaI thii| merA ikalautA bhAI dIkSita hone ko udyata ho rahA hai / bhaujAI abhI vilakula bhAlI hai| saMsAra kI rUpa-rekhA aura pecIdA galiyoM se vaha abhI vilakula anabhijJa hai| mAtA-vRddha haiM / vasa, inhIM sava bAtoM kI smRti ne acAnaka mere dila ko dahalA diyaa| yahI kAraNa hai, ki hRdaya merA uvala par3A : Ara, usa kI Ahe, A~khA ke rAste bAhara chalaka pdd'ii|" seTha ne isa para kahA, "vasa, itanI sI bAta, aura, itanA pazcAttApa ! jaba saMsAra ko tyAganA hI hai, to phira dera kyoM? [66] Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUTha-dhannA jA taiyArI bhI kaisI ? yaha to kAdaratA kA cihna hai / yahA~ kI eka-eka bAta ko tyAgane kI apekSA, sabhI se eka hI dama kinArA kATa jAnA, vIratA to isI meM hai / merI samajha meM to, yaha dhIre-dhIre kA tyAga, koI tyAga hI nahIM hai ! yaha to tyAga kI makhaulabAjI hai ! saMyama ke sAtha dA~va-peMca kI ghAte haiM / aura, saMsAra ke bhogoM kI bhAvanAoM ko aura bhI maz2abUta banAne kA mArga hai| zubha mArga meM derI aura taiyArI kaisI ? " seThajI kI isa tAnAkazI ne subhadrA ke dila ko aura bhI dahalA diyA / mAyake kI yAda kara, usa ke hRdaya meM karuNA umaTU zraI; aura, patideva kI bAteM suna kara ropa ne usa ke khUna ko khaulA diyA / yaha tamaka kara bolI, "bAta jaba sacamuca meM aisI hI haiM, to phira zUra-vIratA kA paricaya pahale zrApa hI kyoM nahIM dete ! hA~, 'para upadeza kuzala bahutere" to jagat meM pada-pada para naz2ara zrAte haiM; para apanI kathanI ko karaNI kA rUpa dene meM, bhAI zAlibhadra ke samAna, koI virale hI vIra, isa dharaNI-tala meM samartha pAye jAte haiM ! kahane aura karane meM, pUrva-pazcima kA antara hai / eka agara manasUbA hai, to dUsarA, vyApAra hai / 93 seThajI ko subhadrA kI bAteM laga gii| ve eka-dama uTha khar3e hue| tyAga kI taraMgeM, una ke hRdaya meM itanI U~cI uThIM, ki saMsAra kA car3he se bar3A vaibhava, ava una ke zrAge, pala-bhara ko bhI Thahara na skaa| ve bola paDe, " lo, maiMne zrAja hI se tuma sabhI ko chor3a diyA ! saMyama ko va apanA sAthI maiM ne banAyA ! zrAja se tuma aura tumhArI anya sauteM, sabhI mere lie bahineM huI ! tuma ne mere sAtha, bar3hA upakAra kiyA, jo moha-mAyA ke isa " [ 67 ] Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujvala tAre kIcar3a se mujhe bAhara nikAla pttkaa|" subhadrA kA kalejA ava to aura bhI tharrA utthaa| vaha apane kiye para bAra-bAra pachatAne lgii| anekoM anunaya-vinaya bhI usa ne apane svAmI ke sammukha kii| para seTha jI ke mana para, tyAga kA gADhA raMga car3ha cukA thaa| vaha, lAkha prayatna karane para bhI chUTa na sakA / udhara, sautoM ne jaba yaha vAta sunI, hakavakAte hue daur3a pdd'ii| subhadrA kI gAr3hI lAnata-marAmata unhoM ne zrA kara kii| zrava, sabhI ne pati-deva ko ghera liyaa| phira bhI taraha-taraha kI minnateM mAnI gaI / para dhannAjI ke Age, saba bAteM cekAra thiiN| ve Tasa se masa na hue| unhoM ne kevala itanA hI kahA," yadi saccA sneha hI tumheM mujha se hai, to tuma bhI chor3o isa mohamAyA ko aura, calo dIkSita hone ke lie mere sAtha ! yadi. saMsAra ko tuma na tyAgogI, to saMsAra to tumheM eka na eka dina chor3e hI gaa|" ve bhI Akhira kAra, puNyAtmA seThajI kI hI to patniyA~ thiiN| unhoM ne bhI taba to ha~sate-ha~sate apane pati-deva kA sAtha de diyaa| __saMsAra seneha nAtA tor3a,ye sabaloga zAlibhadra ke pAsa aaye| seThajI sAle se vole, dIkSA ke lie calona !bhale kAma meM vicAra aura vilamba kyoM aura kaisI?"ve bhImAnoina kIrAha hI . dekha rahe the| caTa uTha kara, ina ke sAtha ho liye / sava ke sava mila kara,vIra prabhu mahAvIra kI zaraNa meM Aye / aura, dIkSita ho gaye / taba bahuta samaya taka, antaHkaraNa ke zuddha bhAvoM se pUrNa cAritra kA pAlana ve karate rahe / yUM, anta meM, apanI zrAtmA kA kalyANa kara, mokSa ke rAja-mArga ke pathikave vne| yaha saba, samaya para kahI huI, avalA kahI jAne vAlI [6] Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMTa-dhanAjI nubhadrA kI vANI kA asara thaa| jisa ne sau dhanAjI ke paricAra kI dizA hI badala dii| jo zakti bar3I-bar3I topa ke golA meM nahIM, vaha samaya para phahI huI vANI meM haiN| yahI kAraNa hai, ki 'cAnI kA dUsarA nAma 'sarasvatI hai| yahI, madhura bana phara. yaha yaM vIroM kA mana, yAta kI bAta meM, mAhita kara letI hai| isIlie logoM ne isa 'rasanA' kahA hai| [6 ] Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheTa-jalibhadrajI vIra bhagavAna mahAvIra ke samaya meM, magadha ke vaibhavazAlI nagara rAjagRha meM zAlibhadra nAmaka eka seTha rahate the| kuvera ke samAna ina kA koSa thaa| saMsAra ke sAre sukhopabhoga ina ke yahA~ sulabha the| apane pUrva bhava meM yehI seTha, eka gvAle ke putra the| vahA~, ima kA nAma,saMgama thaa| jaba taka saMgama saMsAra Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha- zAlibhadrajI > maiM nahIM zrAyA thA, usa ke pitA pazudhana se bhare pUre the / 'parantu 'saMgama' kA saMgama hote ho, pitA ke bhAgya ne palaTA khAyA / pitA, saMsAra se cala base / gvAle ke sone kA ghara rAkha ho gyaa| parivAra ke bIsiyoM vyaktiyoM meM se kevala saMgama aura usa kI mAtA, ghe do jana-mAtra baca rahe / ava maz2adUrI hI una ke jIvana kA eka mAtra ghAdhAra thA / jyoM-tyoM kara ke pUre thATa varSa nikala gye| saMgama, jaise-jaise sayAna hotA jAtA thA, mAtA, apane mana hI mana maiM, utanI hI U~cI zrAzAe~, lagA rahI thii| kucha bhI ho, saMgama, zrIkhirakAra, abhI bAlaka hI thaa| mAtA ke mana aura parizrama ko bhApana kI zakti abhI usa meM z2arA bhI na thI / khIra khAne kI haTa, usa ne eka dina pakar3a lii| parantu ghara meM to fAka kazI kA pairapasArA thA / maDDA juTAnA taka, becArI mAtA ko bar3A ma~hagA par3hatA thA; to khIra kI to phira bAta hI kahA~ se calatI? bAlahara jo bhI hotI z2abardasta hai; taba bhI jaba vaha pUrI nahIM hotI, cAlaka macala par3ate haiM; ronA zurU kara dete haiN| ronA, bAlakoM kA AdhAra hai| vaha nirdhanoM kA dhana aura nirbaloM kA bala hai / jahA~ maz2abUrI hotI hai, vahA~ to rone hI kA ekacchatra rAjya hotA hai / aura, kyA-kyA kaheM, ronA, prANoM kA gAyana hai / mUkoM kI, vaha, bhASA hai| vaha asahAyoM kA zrAzraya aura hatAzo kI eka mAtra zrAzA hai| matalaba kI isa duniyA meM, ronA, surapura kA dhana hai| rone se jaba gIle A~sU TapaTapAte haiM, kitane hI pASANa hRdaya tava gala kara pAnI-pAnI ho jAte haiM / sAdhanoM ke saMsAra meM jaba solahoM zrAnA divAlA par3a jAtA hai; ceksI kI badalI saghanarUpa se jaba cAroM aura chA jAtI hai| [ 71 ] Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre - prANoM ko zithila banAtI huI sAhasa aura zaMkAe~ jaba bhagadaur3a macAne lagatI hai; aise gAr3ha saMkaTa meM, hRdaya kA koI sahArA jaba nahIM raha jAtA: ronA hI usa kSaNa hRdaya kA hAtha zrA kara pakar3atA hai| vahIM, usa ko dama-dilAsA baMdhAtA hai| rudana karanevAle kI kAtara zrAzA, java chalaka chalaka kara sisakiyA~ bharatI haiM; rone kI tarala taraMgoM meM taba randroM kA siMhAsana hila jAtA hai| usI kSaNa indra zrA~suzroM kI jaMjIroM meM vadha pAte haiN| aura, jaba dukhiyA ke A~suoM meM indra snAna kara lete haiM, tava karuNA-bharI A~khoM se dekha kara, ve usa yAta kA sArA dukha haraNa kara lete haiN| mA~ ne cAlaka ko bahuta-kucha samajhAyA-trujhAyA / paravAlahaTa hI to thii| vaha ya mAnane hI kara lagatA ! nirAdhAramAtA ava taka apane ko sa~bhAle huI thii| aba to usa ke hRdaya kI vA~dha bhI TUTa gii| use apane gata-vaibhava aura guz2are z2amAne kI yAda ho AI / vaha mana hI mana kaha rahI thI, " hAya! eka dina vaha thA, jaba mujha se maTThA mA~gane koI pAtA aura maiM dUdha use detI thI ! aura, eka aAja hamArI dazA hai ! cane the, tava cavAnevAle nahIM the aura java cavAnevAle hue, taba canoM kA kahIM patA nhiiN| yaha saba dinoM kA phera hai|" anta meM donoM phUTa-phUTa kara rone lge| pAr3a-par3osiyoM ne zrA kara kAraNa kI tahakIkAta kii| tatkAla hI upAya DhUMr3ha nikAlA gyaa| idhara-udhara se khIra kA sArA sAmAna juTa gyaa| khIra vana gaI / mA~ ne bacce ko pukAra kara, use parosa bhI dii| itanA kara vaha to pAnI bharane ke lie cala dii| pIche se, eka Akasmika ghaTanA ghaTa gaI / eka muni go [72] Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mera-zAlibhadrajI carI ke lie aaye| una ke mAna-stramanga ke pAraNe kA vaha dina thaa| yAlaka abhI thAlI ke pAsa jA kara baiThA hI thA / khIra abhI ThaMDI ho rahI thii| usa ne dUra hI saM muni ko udhara pAte dekhA / 'vinu hari zamA milahi nahiM sntaa|' darzanoM se, usa ke bhAvoM ko zuddhi. acAnaka ho gii| daur3a kara vaha muni ke pAsa gayA aura unheM apane ghara para bulA lAyA / saMgamane khIra ke do varAvara bhAga karane ke lie. thAlI meM, a~gulI se eka rekhA kara dI / gvIra kA prAdhA bhAga muni ke pAtra meM baharAne ke lie usa na thAlI uThAI aura usa iNdd'lii| parantu tarala padArtha hone ke kAraNa vIra sArI kI sArI muni ke pAtra meM jA girI / jisa khIra ke lie, usa ne itanA nAca-kRda macAyA bhA, saba kI saya muni ko yahaga dene para bhI, aba use santoSa thaa| pazcAttApa se isa samaya vaha bilakula para thA! ulaTe, vaha apana bhAgya kI sarAhanA kara rahA thaa| mA~ bhI itane meM vApasa yA gii| sarala hRdaya mA~ ne samajhA, bAlaka bar3hA hI bhUkhA thaa| sArI khIra khA cukA hai| use phira bhI lene ke lie puuchaa| aura, rahI huI khIra, bAlaka ko parosa dii| 'sArI khIra khA cukA hai, ' mA~ kI isa TokAra se, bAlaka ke peTa meM joroM se darda hone laga pdd'aa| vaha dharatI para gira par3A / aura, davAdAma kI bAta hote hI hote, machalI kI bhA~ti tar3apa-tar3apa kara mara bhI gyaa| nirdhana mAtA ke bur3hApe kI vaizAkhI TUTa gii| zrAkAza usa para phaTa par3A / saMsAra, ava ursa ke lie sUnA thaa| saMgama, zarIra chor3a kara, punaH rAjagRha ke gobhadra seTha ke ghara, putra ke rUpa meM, paayaa| seTa kA ghara, amarAvatI ke vaibhava [73] Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre se, kisI bhI kadara kama na thaa| lakSmI to, mAno usa ke ghara, dAsI hI vana kara, apanA vorI-caMDala DAle,zrA rahI thii| ghara ke pharza meM, IMTa aura ror3oM kI jagaha panne lage hue the| navajAta zizu kA nAma 'zAlibhadra' rakkhA gayA / yauvana meM battIsa kanyAoM ke sAtha una kA vivAha huzrA / gobhadra seTha zrava svarga ko sidhAra gaye the| vahA~ se, ve svayaM bhI, apane prANa-priya putra kI rahI-sahI icchAoM kI pUrti meM, juTa par3e / aba to devatA loga bhI una ke bhAgya ko sarAhate the| dukha una ke lie ava DhUr3he bhI kahIM nAma ko na thaa| yU~, dina aura mahIne, varSa aura yuga, Ananda-pUrvaka una ke kaTane lge| ___ eka dina, ratajaTita kambaloM ke vyApArI rAjagRha meM Aye / zreNika rAjA ke rAja-mahaloM meM ve pahu~ce / rAjA ne, rA. niyoM ke pAsa kucha kambala, dikhAne ke misa bheje / rAniyoM ne unheM pasanda to dekhate hI kara liye parantu kharIdanA, rAjA kI marjI para chor3a diyaa| eka-eka kambala kI kImata savA lAkha asarphiyoM kI thii| kImata suna kara, rAjA ke kAna khar3e ho gaye / vyApAriyoM ko yahA~ se bar3I prAzA thii| rAjA ke cehare ko dekha kara, vecAroM ke ceharoM kA nUra utara pdd'aa| ulaTe pairoM ve vahA~ se lauTa kara, nagara ke bAhara eka dharmazAlA meM, rAta kATane ke lie, Thahara gaye / vyApArI kitanA hI bar3e se bar3A cAhe koI ho; parantu kharIda aura vikrI yadi unake pAsa nahIM, to una kA sArA var3appana, Dhola ke Dhama Dhama ke samAna khAlI hai; nakkAre ke nAda ke samAna U~cA to hai; para hai andara se ghuna lage hue gehU~ ke samAna thothA aura polA!vecAremana mArakara, sira laTakAye hue jA baiThe the| karor3oM kI sampatti pAsa meM [74] Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha-zAlibhadrajI hote hue bhI, kisI yogya grAhaka kI phirAka meM, vecAre vATa ke baTohI ve bane hue the / khAnA-pInA aura vizrAma, aAja una ke lie, sava harAma thaa| jaya taka saMsArI-cala kA mada, manuSya ke mana para zAsana karatA rahatA hai, kudarata kA kAnUna usa ke pakSa meM nahIM hotaa| para jyoMhI usa mada ne usa kA sAtha chor3A, ki use koI na koI apane avalambana kA sulabha mArga mila hI jAtA hai| usI samaya, zAMlibhadra seTha kI dAsiyA~, pAnI bhara lAne ke kAraNa udhara se nikliiN| vyApAriyoM ko nata-mastaka aura zoka-grasita dekha, unhoM ne una kI udAsI kA kAraNa, una se pUchA / " isa se tumheM koI sarokAra ? apanA rAstA nApo!" uttara meM vyApAriyoM ne kahA / isa para, "zrApa loga dUkAnadArI karane nikale haiM ! isa meM, manuSya jaya taka, saba kI dArI-dAsI bana kara nahIM rahatA, saphalatA usa se kosoM dUra rahatI hai| aiMTha aura vyApAra kA gaTha-jor3A, kisane, kahA~, aura kava dekhA sunA aura kiyA hai ?" dAsiyoM ne kahA / vyApAriyoM meM se eka vRddha ke hRdaya ko ye vAkya tIra-se laga gye| vaha colA, " mAnI tumhArI vAta ! lo, suno! ralajaTita kambaloM ke vyApArI hama haiM / bar3I-bar3I zrAzAe~ vA~dha kara, rAjA zreNika ke pAsa, dUra se cala kara Aye the| parantu 'suhAvana Dhola lagatI dUra kI hai, 'ke nAte vikrI hamArI kucha huI nahIM / basa, isIlie hama udAsa haiN| aura kucha nhiiN|" ____ "basa, yahI bAta, aura itanI udAsI ! hamAre seTha jI se bhI tuma mile ho ? una se milane para tumheM jAna par3egA, ki jitane bhI kambala tumhAre pAsa abhI haiM, utane hI tumheM aura lAne [7 ] Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sena 'jagat ke ujjvala tAre pdd'eNge| usa ghara meM, eka bAra, jo bhI AyA, kabhI visukha ho kara nahIM lauTA / " dAMsiyoM meM se eka ne Age bar3ha kara kahA / vyApArI aura cAhate hI kyA the ! ve to, aise hI eka pArakhI kI khoja meM, svayaM hI the / turanta hI ve uTha khar3e hue, aura, dAsiyoM ke sAtha ho liye / seTha ke ghara meM ghusate hI, ve bar3e cakita ho gaye / rAja-prAsAda se bhI vaha una kI A~khoM meM, anokhA ja~ca pdd'aa| parantu dAsiyoM ke dvArA, yaha jAna kara ki bhavana kA yaha bhAga to, seThajI ke dAsa-dAsiyoM ke rahane kA hai, vyApAriyoM ke acaraja kA ThikAnA na rahA / ve Age bar3he / Age cala kara, munIma- gumAztoM ke zrAvAsoM ke pAsa se ve guz2are / yahA~ kA vaibhava, unheM bar3e-bar3e mahArAjAoM ke vaibhava se bhI bIsiyoM gunA jNcaa| tIsarI vAra, ve seTha kI mAtA, bhadrA ke bhavana ke pAsa pahu~ce / mahala kyA thA, mAno deva hI ne, vizva ke vizAla vaibhava ko ekatrita kara, usa kI apane hAthoM racanA kI thI / vAsiyoM ne mAtA ko vyApAriyoM kA paricaya diyA / taba to bhadrA aura vyApAriyoM ke bIca nIce kI bAta-cIta huI: kyA cIz2a hai ? " ratnajaTita kambala / kitane hai ? 2:3 "yadi eka bhI kama se kama thApane le liyA, to isa nagara meM thAnA hamArA sArthaka huaa| kyoMki pratyeka kI qImata, sacA bArA svarNa mudrAe~ haiM / 35 "zrajI ! nIla-tIsa kI bAta to maiM pUchatI hI kahAM huuN| maiM [ 76 ] 66 .. 33 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha-zAlIbhadajI pu~ca rahI hU~ ginatI aura tuma banA rahe ho mola-taula ! mujhe itanA samaya nhiiN|" " solaha / " "mujhe to battIsa kI jarUrata thI / aura ! munimajI, inheM cIsa lAkha svarNa mudrAe~ de do| ginoge kahAM taka,tola hI do|" - vyApArI, bhadrA kI sampatti, udAratA, aura adhyavasAya . ke Age nata-mastaka ho gaye / bhadrA aura dAsiyoM kA ehasAna unhoMne mAnA / taba apane ghara ko ve lauTa pdd'e| bhadrA ne apanI solaha bahuoM meM una kambaloM ko cAMTa diyA / sAmUjI ke vAtsalya prama ke kAraNa, bahuoM ne eka dina to jyoM-tyoM karake unheM shroddh'aa| parantu dUsare dina, makAna ke pichale bhAga ke mArga sa, rAha meM, zarIra poMcha kara, ve pheMka diye gye| seTa kI mehatarAnI ne unheM uThA liyaa| vahI,rAjaprAsAda kI bhI mehatarAnI thii| eka dina eka kambala aor3hakara mehatarAnI, rAja mandira ke ihAMta ko jhAr3a rahI thI, ki itane hI meM mahArAnI ne use dekha liyaa| mahArAnI ne use apane pAsa bulAyA / kambala, usa prApta kaise huyA, pUcha-tAcha kii| mahArAnI ko syAmika rUpa se DAha ho pAyA / daur3I aura rAjA ke pAma bahAI zAlibhadra kI sampatti kI sarAhanA usane kii| apane bhAgya ko kosate hue, eka kambala taka rAjA se na rakharIdA gayA, yaha bAta kaha kara kara, rAjA ko lAnata-marAmata bhI usa ne yathA-zakti kii| eka pora to, usa kambala kA apAra mola: aura, dRsarI ora eka hI dina meM, seThAniyoM ke dvArA, apane pAsa ke kambaloM ko utAra kara pheMka denA; [77 ] Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre mehataranI ke dvArA una kambalA kA uThAyA jAnA; zrAdi bAtoM bhe rAjA ke sira ko mandA kara diyA / rAjA ne zAlibhadra se milane kI mana meM ThAnI / seTajI ko bulAyA gyaa| parantu bhadrA ne,-" merA putra kisI se milatA-julatA nahIM hai| rAjA cAhe, to maiM upasthita ho sakatI huuN|--yaadi bAta kaha kara, sandeza-vAhaka ko TAla diyaa| yaha jAna kara, rAjA svayaM hI zAlibhadra se milane ke liye aaye| bhadrA ne una kA ucita svAgata kiyaa| seTha ke mahala ko dekhate hI, rAjA ke acaraja kA ThikAnA na rahA / pane jar3e hue pharza meM, pAnI bharA huA samajha kara, apanI a~gUThI rAjA ne vahAM DAla dI / parantu pAnI to vahAM thA nhiiN| AvAz2a karake vaha uchala kara kahIM jA girii| use DhU~Dhane ke lie unhoMne udher3a-buna macAI / bhadrA ne yaha jAnakara, turanta hI dAsiyoM ke dvArA, bahumUlya hIroM kI a~gUThiyoM kA eka thAla bharavA kara ma~gayAyA; aura, use rAjA kI bheMTa kara diyaa| yaha dekhakara, rAjA sittpittaa-gye| ___ bhadrA ne rAjA ko ucita zrAsana para viThA kara, putra ko Upara se bulaayaa| seThajI ne Upara hI se uttara de diyA, ki"mAM, yadi 'zreNika' nAma kI koI vastu AI hai, to tuma khuda hI use le lo| mola-taula meM maiM to kucha samajhatA bhI nahIM huuN|" isa para mAtA ne phira kahA, "nahIM, veTA!'zreNika' kharIda kI koI cIz2a nahIM hai| yaha to apane nareza kA nAma hai| z2arA, nIce Akara mila inase avazya lo|" zAlibhadra kA, yaha sunakara, mAthA Thanaka uThA / para AjJA mAtA kI thii| ve use TAlanA bhI nahIM cAhate the| apanI karaNI ko bhI, [7 ] Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha-zAlibhadrajI abhI unhoMne adhUrI smjhii| abhI bhI unakA koI rAjA canA huA hai, yaha bAta to, unheM zUloM kI seja se bhI adhika zrakharI / nIce pAte hI, rAjA ne unakA sira cUmA / aura, apanI godI meM unheM biThA liyA / rAjA se eka-do bAta kara, ce punaH Upara cale gaye / Upara jAkara, unhoMne mana meM nizcaya kiyA ki aba ke.I aisI karaNI kI jAya, jisase apane sira para 'nAya banane kA koI dAvA hI kabhI na kara ske| manuSya apanI bhAvanAoM kA putalA hai / jaisI bhIbhAvanAoM ko vaha roja banAtA hai, svayaM vaha vaisA hI bana jAtA hai| vicarata-vicarate, bhagavAn cIra prabhu, unhIM dinoM, udhara zrA nikale / zAlibhadajI ko bhI bhagavAna ke amRtopama upadeza ke zravaNa kA avasara mila gyaa| unake bhAvoM kI bhUmi, pahale saM zuddha aura urvarA bana hI cukI thii| sirpha prabhu ke pAvana upadeza-rUpI bIja kana-bhara kI dera thii| apanI aTUTa sampatti aura pyAre parivAra se, seThajI ne, usI kSaNa neha nAtA chiTakA diyaa| aura, prabhu ke pAsa jAkara, dIkSita ho gye| dorgha kAla taka sayama vrata kA anuSTAna ve karate rahe / anta meM, saMthArA unhoMne liyaa| taba 'savArtha-siddha' nAmaka vimAna meM, vahAM se paka bhava aura vitA kara, mokSadhAma ke adhikArI ce bneNge| __yauvana, sampatti, aviveka aura adhikAra ke caturvidha saMgha meM se eka bhI jahAM hotA hai, nAza kI AzaMkA nikaTa rahatI hai| jaba ye cAroM sAtha hote haiM, taba to satyanAza kI bAta dUra raha hI kaise sakatI hai ! parantu karma kI rekha meM mekha mArane vAle virale jana aise bhI hote haiM, jo apane zubha karmoM ke saMyoga se, inakA sadupayoga kara, sadA ke lie zramarAtma-kalyANa ke adhikArI [76] Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre vana jAte haiN| seTha zAlimadrajI unhIM mahAn AtmAoM meM se eka the| aise nara-ratnoM ko pAkara, jAti, samAja, rAjya aura deza kA sira sadA unnata rahatA hai| ve manuSya-samAja kA gaurava aura abhimAna kI vastu hote haiN| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhaMDha-muni bAIsaveM tIrthakara bhagavAna arienemi ke samaya, dvArikA meM zrIkRSNa vAsudeva mahArAja kA rAja thaa| DhaMDhaNa-kumAra unhIM ke putroM meM se eka the| apane pUrva bhava meM ye eka bhare-pUre khetihara the| unake ghara anekAM naukara-cAkara the| eka dina, unake pA~ca sau naukara, apane tathA baloM kI vizrAnti kAsamaya jAna, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre hala cakkhala ko khetoM meM rakha, bailoM ko chor3ane lage / parantu unake mAlika ke kahane para, eka cA~sa aura khIMcanA pdd'aa| yU~, pA~ca sau halo para ke pA~ca sau puruSoM aura eka hajAra vailoM ko, vizrAnti ke samaya, kucha dera ke lie, antarAya unhoMne diyaa| usa bhava kI apanI jIvana-yAtrA ko pUrI kara, ve hI kRpikAra, mahArAja zrIkRSNa vAsudeva ke ghara, putra rUpa meM zrAye / bhagavAn ke upadeza se, eka dina, apane yauvana-kAla meM, unheM vairAgya ho paayaa| jisake kAraNa, dIkSita ve ho gye| taba se kumAra DhaMDhaNa, saMyama-zIla vrata-dhArI muni bana kara, idharaudhara vicaraNa karane lge| apane dIkSA ke pahale dina hI se, apanI hI labdhi ke bhojana tathA pAnI ko grahaNa karane kA abhigraha unhoMna dhArA kiyaa| tadanusAra, ve nitya govarI ko jAte / parantu apane pUrva bhava ke ghora antarAya karmoM ke saMyoga se, jahA~ bho ya jAte. vimukha hokara hI, vahA~ se, lauTanA inheM pdd'taa| eka dina, anya muniyoM ke sAtha, gocarI ko ye gye| inake kAraNa, dUsaroM ko bhI, usa dina, kahIM se bhI prAhAra-pAnI nahIM milaa| tava to anya muniyoM ne, apane sAtha, gocarI meM kabhI na jAne ke lie, ina se khaa| usI dina se, apane antarAya karmoM ko atyanta kaThora samajha kara, aura bhI kar3e abhigraha ko dhAraNa unhoMne kara liyaa| aba to anya muniyoM ke dvArA lAye hue anna-pAnI ko bhI grahaNa karanA unhoMne chor3a diyaa| taba se akale hI, vastI meM, gocarI ke lie ve jaate| do-do, cAra-cAra ghaNTe taka lagAtAra ghUmate / parantu antarAya karmoM kI pracaNDatA se,apanI hI labdhi kA anna-pAnI inheM kahIM na miltaa| yU~, eka-eka [2] Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDa-muni - kara ke, kar3Ake karate-karate muni ko chaH mAsa cIta gaye / eka dina chaH mAsa ke anta kA dina thA / muni, sUkha kara kA~TA bana gaye the / parantu tapoteja se muniM kA ceharA aura bhI bhavya vana gayA thA / gocarI ke lie dvArikA meM ve gye| 1 usI dina mahArAja zrI kRSNa vAsudeva ne bhagavAn se una ke aThAraha hajAra muniyoM meM se, kaThoratama tapodhanI, zrara usI dina kaivalya jJAna ko prApta karanehAre muni kA nAma-dhAma puuchaa| unhIM ke saMsArI putra, iMdraga-muni kI bAta bhagavAna ne batAye | isa para mahArAja kRSNa vAsudeva, zrAnanda ke mAre cA~soM uchala pdd'e| unake darzanArtha, bhagavAna ke sammukha apanI icchA unhoMne prakaTa kI / bhagavAna ke batAye hue patha para, turaMta hI gajArUr3ha ho, ve cala bhI diye / mArga hI maiM, muni ke darzana unheM ho gaye / ekAeka hAthI se nIce ve utara par3e / vidhividhAna sahita muni kA candana unhoMne kiyA / tatra mahArAja zrI kRSNajI apane mahaloM meM padhAre, aura, muni ne apanA mArga pkdd'aa| isI ghaTanA ko eka seTa ne apanI zrAMkhoM se dekhA / zrI kRSNa vAsudeva jaise pracaNDa pratApI mahArAjAoM se candanIya muni kI nirakha zrAtmArthI, muni ke prati, seTha ke hRdaya meM zraddhA kA sAgara umar3a pdd'aa| taba to bar3e hI prema se vaha apane ghara muni ko le gyaa| unheM modaka usane chraaye| zrAja taka kaThora antarAya karmoM ke dvArA, muni kI parIkSA ho rahI thI / zrava samaya ne palaTA khaayaa| muni svayaM hI, zrAja zrapane kaThora kamoM kI jA~ca karane ke lie, maidAna meM utara pdd'e| bhagavAn ke pAsa una laDDuoM ko lekara ve pahu~ce / ve bole, "prabhuvara ! zrAja chaH mAsa se to eka canA taka gocarI meM [3] Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina 'jagat ke ujjvala tAre mujhe nahIM milA aura zrAja ye modaka mujhe prApta hue haiM / kahiye, ye merI svayaM kI labdhi ke haiM, yA nahIM ?" " vatsa ! yaha to mahArAja zrI kRSNa kI bandanA kA kAraNa hai / terI labdhi kA yaha phala nahIM / " yaha suna kara bhI, muni kA mana z2arA bhI mailA na huaa| Aja pUre chaH mAsa, kar3Ake karate-karate, unheM vIta cuke the| abhI taka unake bhAva bhI kundana ke samAna zuddha aura camakIle nikala cuke the / unhIM laDDuoM ko le, pAsa kI nirdoSa bhUmi para, unako cUra kara ve paTakane lge| muni ke dvArA, una laDDayoM kA cUranA, sacamuca meM zrapane hI ghanaghAtI karmoM ko cUranA thA | Aja bhagavAn hI kI kRpA se, apanI pratijJA ke kaThora mArga se patita ve na ho paaye| yahI vicAravicAra kara, apane bhAgya kI sarAhanA ve karate jAte the / prati pala, prabhu ke prati, ve apanA AbhAra pradarzana karate hue, bIcabIca meM apane Apa ko anekoM bAra ve dhikkArate bhI jAte the, ki janma-janmAntaroM meM, isa jIva ne anekoM prakAra ke khAdya aura paya padArthoM kA sevana kiyA hai; parantu aghAyA yaha zrAja taka bhI nahIM hai / yU~, laDDuoM ko cUrate cUrate, apane sampUrNa ghana ghAtI antarAya karmoM kA anta bhI muni ne kara diyA usI kSaNa, kaivalya jJAna ne una kA hAtha zrA pkdd'aa| vasa, muni ko apanI kaThora tapasyA kA phala mila gyaa| anta meM kaivalyadhAma ko ve sidhAre / kaise hI kaThora -tama ghanaghAtI karma kyoM na ho / tapa ke vala, saca kA ekAnta anta kiyA jA sakatA hai| yahI kAraNa hai, ki tapa kI mahimA, sabhI dharmoM aura zAstroM ne mukta kaMTha se gAI hai / parantu yaha tapa hamArA sAttvika honA cAhie / [58] " Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradezI rAjA paMjAba kI sImA para, lagabhaga sattAIsa sau varSa pahale, sitAmbikA [pezAvara] meM pradezI rAjA rAja karate the| unakI rAnI ' sUrya-kAntA ' thI aura putra 'suury-kaant-kumaar| 'dayA' kyA cIz2a hotI hai, yaha vAta, rAjA kadAcita jAnate bhI na the / ve kaTTara nAstika the| aAtmA-paramAtmA, puNya-pApa svarga-narka, Adi ko bhI, ve korI kavi-kalpanA hI mAnate the| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala nAre calate hue manuSyoM ko, apane manoraMjana ke lie, gvaTamala-pispa kI bhA~ti, pIsa denA, yaha to unake bAyeM hAtha kAla-sA thaa| una kA hRdaya pApANa se bhI adhika kaThora aura talavAra se bhI adhika tIkhA thaa| cittajI' inhIM ke bar3e bhAI, aura rAjya ke pradhAna mantrI the| zrAvasthi [bhyAlakoTa] ke gAjA 'jita. zatru' una dinoM, pradezI ke ekamAtra abhinna mitra the / rAjApradezI ne, eka bAra apana maMtrI ko, kucha bahumUlya yantuga de kara, jita-zatru ke yahA~ bhejaa| saMyogavaza, kezI-zramaNa nAmaka nirgandha muni bhI una dinoM vahIM virAje hue the| munika upadeza kI cAroM zrora bar3I dhUma thI / usa ko zravaNa karane ke lie, yahI kAraNa thA, ki janatA barasAtI nadiyoM kI bhA~ti umaM par3hatI thii| mantrI ko bhI anAyAsa hI yaha maukA mila gayA / 'gajA kAlasya kAraNam' ke anusAra, nAstikavAda ne ina se bhI apanA neha aura nAtA jor3a rakhA thA / parantu lagAtAra ka muni ke upadezoM ne mantrI kI manovRtti ko badala diyA / aba se zAstikavAda ke anuyAyI ve bana gaye |muni se gRhastha dharma ko bhI mantrI ne dhAraNa kara liyaa| sAtha hI, "sitAmbikA meM, yadi muniyoM kA zrAgamana ho jAve, to kaTTara nAstika rAjA ke jIvana ko bhI, supatha kI ora lAyA jA sakatA hai ," aisI prArthanA bhI, mantrI ne, vinIta-bhAva se, muni ke dhAge kI ! taba mantrI sitAmbikA ko lauTa gyaa| navanIta bar3A hI snigdha, svAdiSTa aura hitakara hotA hai; parantu apane hI tApa se vaha tapa jAtA hai| santa-hRdaya usase bhI anokhA hotA hai / vaha to parAyoM ke tApa hI se dina-rAta tapatA rahatA hai |prdeshii ke paraloka ko sudhAranA, muni ne [8] Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradazI rAjA apanA dhyeya banA liyA thaa| ataH vicaraNa karate-karate eka dina ve sitambikA bhI jA pahu~ce / bAga meM nivAsa unhoMne kriyA / janatA, muni ke darzanArtha umdd'ii| mantrI ko bhI sandeza milA / vAyu-sevana ke misa, rAjA ko sAtha le kara. udhara hI se eka dina mantrI nikale / muni ke upadeza kA bhI vahI samaya thaa|" yaha hullar3a kaisA?" rAjA ne mantrI se puuchaa| mantrI ne, "ye nigranya muni haiM / svarga-narka, zrAdi meM ina kI AsthA hai: "badale meM rAjA se khaa| "jisa bAta kA astittva hI jaba kucha nahIM, to honA to sambhava usa kA ho hI kaise saMkatA hai ? kyA apanI pUchI huI bAtoM kA uttara, ucita napa se muni de sakate haiM ? " kahate hue rAjA, mantrI ko le kara, muni ke pAsa gye| taba rAjA aura muni ke bIca, nIce kI bAta-cIta huI "kyA, svarga aura narka bApa kI samajha meM koI vastu hai ? yadi hA~, to mere dAdA, mujha le bhI adhika pApI, Apa kI mAnatA ke anusAra the, avazya hI narka meM gaye hogA aura, bhA~ti-bhAMti kI nArakIya yAtanAoM ko bhoga rahe hoMge: kyoM nahIM prAkara apane pote, mujhe pApa se parAGmukha kara dete haiM ?' ___ "apanI rAnI ke sAtha, kisI puruSa ko kuceSTA karate hue yadi tuma dekha lo,to kaho, usa samaya tuma kyA karoge ?" "usI kSaNa, maiM use talavAra kI ghATa utAra dUMgA" "yadi apane kukRtya kA phala apane kuTumbiyoM ko sunAne ke lie, eka miniTa kI bhI chuTTI vaha cAhe, to kyA, tuma use jAne doga?" [ 7] Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre "chuTTI denA to bahuta pare kI bAta hai| usa kI z2avAna para ye vola taka maiM na dekha skuuNgaa| usI kSaNa, maiM usa kA kAma tamAma kara duuNgaa|" " rAjan ! jaba eka hI aparAdha ke karane para, apane aparAdhI ko eka miniTa bhara ke lie chor3anA tumheM maMjUra nahIM hai, tava tumhAre dAdA ne to kaI pApa kiye haiN| narka meM se unheM to phira yahA~ zrAne hI kauna degA? . "acchA mahArAja, dAdA kI bAta chor3iye / merI dAdI to zrApa hI ke samAna dharma kA pada-pada para pAlana karatI thii| Apa kI bhAvanA ke anusAra, avazya hI vaha to amara-loka meM gaI hogii| use to vahA~ se chuTTI bhI mila sakatI hogii| tava vahI kyoM na mujhe pApa karane se haTaka detI ?" " rAjan ! koI manuSya nahA-dhokara sandhyA-candana zrAdi zubha kRtya ke lie, yadi jA rahA ho, usa kAla, eka mehatara pAkhAne meM bAta-cIta karane ke lie use bulAve, to kyA, vaha vahA~ jAnA pasanda karegA?" ___ "kadApi nahIM, mahArAja !" ___" yahI hAla, vasa, tuma apanI dAdI kA bhI samajho, rAjan ! phira, yahA~ ke kaI yuga aura vahA~ ke kucheka kSaNa, varAvara hote haiM / vaha Ave-zrAve, itane meM to, yahA~ vAloM kI kaI pIr3hiyA~ vIta jAvegI / tava svargastha-pAtmA Akara yadi kahe bhI, to kise ora kaise ?" " isa vivAda ko bhI, acchA mahArAja ! yahIM chor3iye / . eka aparAdhI ko maiM ne mAra kara, loha-nirmita eka maz2abUta [88] Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradezI-rAjA korTI meM banda kara diyA thaa| thor3e hI dinoM ke bAda khola kara degnane se. usa para asaMkhya kAMr3a lipaTa hue mile / ve, batAiye, kisa mArga se ho kara, vahA~ pahu~ce?" "rAjan ! lohA garma karana para lAla-murkha ho jAtA hai| banAyo, yaha pAga usa meM kisa patha se ho kara praveza kara gaI ? "acchA munirAja, ise bhI yahI rakhiye / hAthI kI aAtmA, cITI meM praveza kesa kara pAtI hai, yahI batA diijiye|" "kisI kamare meM paka dIpaka jalatA hai / sArA kamarA prakAza pUrNa usa se rahatA hai| zraba eka vartana usa para DhA~ka do / vana, usI kSaNa, tuma dekha pAyoge, ki sAre kamare kA prakAza, paka-mAtra usI vartana ke andara yA ThaharatA hai| isI taraha hAthI kI AtmA ke sambandha meM bhI jAnanA caahie|" "kyA, zrApa hama zrAtmA ke darzana karA sakate haiM ?" " rAjana ! batAyo, tumhAre sammukha, jo vRkSa hai, usake pattoM ko kauna hilA rahA hai." " vaayu|" "kyA, vAyu ko tuma dekha sakate ho ?" "nahIM, use to koI bhI dekha nahIM sktaa|" " jaba aise sthUla padArtha taka ko dekhane meM, saMsArI A~kheM asamartha haiM, to arUpI zrAtmA kA to dekha hI kaba aura kyoM sakatI hai?" yo, anekoM prakAra kA vAda-vivAda rAjA aura muni ke bIca huyA / rAjA ne anta meM hAra maanii| usI kSaNa usa ke [6] Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre bhAvoM kI dizA bdlii| rAjA ne, zrAvaka-dharma ko saharSa svIkAra kara liyA / zrAja se rAjya kI zrAmadanI kA eka cauthAI bhAga, anAtha aura apAhijoM ke artha kharca hone lagA / dharma meM abhiruci una kI dinoM-dina bar3hatI hI gaI / aba, dharma unake pratyeka vyavahAra aura vyApAra kI vastu thI / rAja-pATa aura rAja-parivAra se bhI va dhIre-dhIre una kA moha kama hotA jAtA thA / viSayAnda ke kIr3oM ko pAramArthika bAteM halAhala viSa ke samAna lagatI haiM / rAnI kA rAjA kI ye harakateM car3I hI kharI / usa ne socA, "ava rAjA na to rAja-kArya maiM hI mana lagAte haiM; na zAsana-sUtra hI mere putra ke hAthoM dete haiM; aura, na merI hI sudhi va ve lete haiM / isa se to yahI zreyaskara hai, ki rAjA ko bhojana meM z2ahara dekara, roz2a kI isa khaTa-khaTa kA khAtamA sadA ke lie kara dU~ / " rAnI ne apane manasUbe ko kArya kA rUpa denA nizcita kara liyA / udhara, rAjA apane zrAvaka-dharma kA yathA vidhi pAlana kara rahe the / ava taka vAraha celoM kI tapazcaryA ve kara cuke the / telA kI tapazcaryA unhoM ne zurU kI thI / pAraNe ke dina, halAhala viSa - yukta bhojana rAnI ne unheM de diyaa| isa bAta kA bheda bhI una para prakaTa ho gayA / rAnI kI kutsita karaNI ke lie, phira bhI, raMca - mAtra taka dveSa una ke dila meM na AyA / isa ke viparIta, kSamA-bhAva ko dhAraNa. karate saMthArA- unhoM ne le liyaa| eka hI janma ke bAda manuSya yoni hue, samAdhimeM punaH Ane, aura usa ke dvArA zrAtma-kalyANa kara, mokSadhAma ko sidhArane ke hetu, yahA~ ke loka kI lIlA-saMvaraNa kara, sUryAbhadeva ke rUpa meM jA kara ke ve paidA hue / [ 80 ] Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyati rAjA aAja se lagabhaga DhAI hajAra varSa pahale, kampila nagara ke mahArAja 'saMyati' eka bar3e hI vizAla rAjya ke svAmI the| nAma to ina kA saMyati thA; parantu kAma unake ekadama viparIta the| arthAt apane nAma ke nAte, prANI-mAtra kI rakSA karane ke badala, prANiyoM kA, khala-hI-khela meM, prANa haraNa karanA ye apanA rAja-dharma aura rAja pada kI pratiSTA kI zAna sama Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre jhate the| rAta dina zikAra meM rata ce rahate / kSatriya ho kara bhI, abhaya-dAna ve kisI ko na dete the / sAthI bhI ina ke parale darje ka khuzAmadI aura svArthI the| prIti to una kI rAjA aura rAjya donoM meM bhI ; para thI vaha bhaya ke kAraNa / thor3e meM, 22 66 saciH, vaida, guru, tIni jo; priya bolahiM bhayanyAsa | rAja, dharma, tana tIni kara; hor3a vegahI nAza // vAle sAre sAdhana vahA~ thA juTe the / ve sadaiva Thakura suhAtI bAteM rAja ko kahate / zrataH satya se, rAjA, kosoM dRra the / eka dina saMyati saira-sapATe ko nikala pdd'e| jaMgala meM praveza karate hI, eka hirana kA pIchA ve karane lge| becArA hirana prANa chor3a kara bhaagaa| zrAkhirakAra, kezarI nAmaka vana meM ghusate ghusate, rAjA ne use tora mAra hI diyA | kAla ke mu~ha meM jAkara bhI, prANI, prANoM kI rakSA hI kA upAya socatA hai / hiraNa vANa-viddha thA / tava bhI daur3atA gayA / aura bhAgate-bhAgate, tapodhanI gRddhabhAlI muni ke sthAna para, jahA~ ve dhyAnastha khar3e the, dhar3Ama se dharatI para gira kara usa ne apane prANa chor3a diye / saMyati ke bhI saMskAra zrAja vadalane vAle the | vaise hI samaya, sAdhana aura sAthI use zrA mile / rAjA to hirana ke pIche pahale hI se lapaka rahe the| muni ke nikaTa marA par3A use dekha muni kA pAlatU mRga use mAnA / aba to Rpivara ke zrApa kI zrI zaMkA kara, er3I se paira taka 3 anekoM prakAra ke pasInA una ke zrA gayA / isa ke lie, , Atma- dhikkAra ke zikAra bhI ve kRta aparAdha kI kSamA ke lie pdd'e| muni ke nikaTa jA mana hI azva kI kSamA-yAcanA bhI [ 2 ] mana vane / apane pITha se ve utara unane kI / parantu Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyati rAjA muni Tasa se masa bhI na huga / kyoMki, ye dhyAna-magna the| nava to rAjA, muni ke pUrNa zrAvaza kI AzaMkA kara, aura bhI yayaga utthe| jAna-vRjha kara kAla ko zrAmaMtrita karane kI bAta, una ke sammunna bAra-bAra apanA tANDava nRtya dikhAne lgii| itane hI muni ne apanA dhyAna gyolA / ve rAjA se bole" rAjana ! iMga nhiiN| maga pAra se tumheM abhaya rahanA caahie| mujhe degA, jisa prakAra bhaya tumhAre mana meM ghusa beTA hai, tumhAre bana meM praveza karane hI. sampUrNa vanale pazu bhI, TIka usI prakAra bhayabhIta ho uTate haiM / mere dvArA abhaya-dAna se jina prakAra tumheM mumba pahu~cA hai. vaise hI. tuma bhI sampUrNa vanacaroM ko zramaya-dAna pradAna kara, sadA ke liye, mukhI unheM banA sakate ho / gajan ! ye sAre gaTa-pATa yahIM ke yahI ghare-paTTa raha jaayeNge| kyoMki, jIvana anitya hai; kSaNa-bhaMgura hai: capalA ke namAna caMcala hai| hiMsA aura rAjya kI yaha zrAsahitA, tumheM aura bhI caupaTTa kiye de rahI hai / kabhI paraloka kA vicAra bhI karate ho, yA nahIM ? jagat ke sambandha, sampatti, aura mugya kA paraloka se z2arA bhI sambandha nahIM hai| " parama nayanvI muni ke azruta pUrNa vacanoM ko suna kara, rAjA ke vicAroM meM ekAeka gbala-balI maca gii| unheM apane saMsArI aizvarya, numba, aura saMghAtiyoM kA, abhI taka, bar3A hI thabhimAna thaa| paraloka ke sambandha meM va zrAja taka ve khabara the| saMsAra se usakA mana phira gyaa| acche kAma meM dera karanA unhoMne aparAdha smjhaa| apane nAma ko sArthaka karate hue, taba to usI jaga, va saMyati rAjA se, saMyati muni bana gye| yatra-tatra vicaraNa ve zraya karane lge| [ 3] Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre samAnupAta ke dvArA, una kI sampatti kA hisAva lagAyA jA sakatA hai vIra prabhu ke upadezoM kA qagarA asara una para pdd'aa| apane bar3e putra ko sArA adhikAra sAMpa, gRhastha-dharma ko aMgIkAra unhoM ne kara liyA / aura, prANa-praNa se usa ke pAlana kA prayatna ve karane lage / zrava dharma una kA thA aura ve dharma ke / una ke roma-roma se dharma kI dhvani nikalatI thI / caMr3a-vaMr3a devatAoM taka ko, unheM apane dharma se DigA ne ko himmata nahIM hotI thI / saMsAra anAdi hai / zranAdikAla se sajjanoM ko svarNaparIkSA yahA~ hotI AI hai / parantu hotI vaha una ko kundana canAne ke lie hai / kAmadevajI ko bhI isa taMga ghATI meM se ho kara nikalanA par3A | caturdazI kA dina thA / popadhazAlA meM, paudha-vrata ko dhAraNa kara, kAmadevajI dhyAna meM magna ho rahe the| AdhI rAta kA samaya huA / eka mithyAtvI deva ne, bhayaMkara pizAca kA rUpa dhAraNa kara, kAmadevajI kI agni parIkSA, usa samaya, karanA cAhI / bhAla para usa ke salavaTa par3I thiiN| dA~ta ko kar3akar3Ate hue, lapalapAtI dudhArI talavAra ko hAtha maiM le, vaha una ke sammukha A khar3A huA / aura, colA, "kAmadeva ! mokSa ke lie dharma kI ArAdhanA terI bar3I hI sarAhanIya hai / prANa rahate isa kA pAlana karanA, terA kartavya bhI hai / parantu Aja yadi tU apane patha se na DigA, to isa lapalapAtI huI vikarAla talavAra ke ghATa tujhe maiM utAra dU~gA / parantu dharma-prANa kAmadevajI ke lie, yaha dhamakI kucha bhI na thI / macale hue cAlaka kI mA~ga se usa kA mola z2arA bhI adhika, una ke lie, na thA / ve apane dhyAna meM aDiga the / 1 . [ 66 ] --- Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre ** *:-Res - " .. . - -roman -MAuN . . . -. % :.4RT. OTA hi A damaAREERRORATORRERefe-trategort kAmadevajI ko jaina dharma se patita karane ke liye devatA bhayaMkara rUpa dhAraNa kara talavAra se unake aGgopAGga kA khaMDana kara rahA hai| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * suHzrAvaka kAmadevajI unha nizcinta zrIra nizcala jAna, vaha una para TUTa pdd'aa| Tukar3e-Tukar3e, una ke usa ne bAta kI bAta meM, kara diye| kAmadevajI ne haMsata-hasata usa prANAntaka paripaha ko saha liyA / yaha saba kucha unheM sahana thaa| parantu dharma ko chor3anA, una ke gRhastha-dharma ko tIhina thii| apana satya-dharma ke prabala pratApa se, usa kara-kamAM deva ne kAmadevajI ko punaH apane pahale hI rupa meM, vahA~ dekhA / aba to usa ke krodha kA pArA aura bhI bar3ha gayA thaa| isa bAra matta mAtaMga kA rUpa usa ne dhAraNa kiyaa| aura, kAmadeva jI kA kAma tamAma karane ke lie,una kI ora lapaka par3A / sa~Da se unheM ghara-pakar3A; aura zrAkAza kI ora, bahuta, UMce para, unheM pheMka maaraa| girate-girate unheM apane bar3e hI paine danta zaloM para unheM bhelA / yo, una ka zarIra ko chinna-bhinna kara, pairoM tale unheM seMdha maaraa| isa se unheM jo bhI asahA vedanA huI / parantu kaTa-sahipNutA ne una kI kAyA kA sAtha na chodd'aa| una kA nizcaya sAgara ke samAna gambhIra thaa| himAlaya ke samAna vaha aTala thaa| zrIra, mandarAcala ke samAna vaha guru thaa| kucha hI dera ke yAda, ye apane sthAna para jyoM ke tyoM baiThe the| yaha dekha, kAla ke samAna vikarAla, vaha deva ava bana gyaa| ugra-vipadhArI sarpa kA rUpa usa ne dhAraNa kiyaa| kAmadevajI ke sIne para vaha caDha gayA / eka viSailA DaMka usa ne unheM maaraa| vedanA bhI isa se unheM asIma huI / phira bhI,dharma ko chor3ane ke lie to ve svapna meM bhI taiyAra na the| usa mitthA [6 ] Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre 3 svI deva ne kucha hI kSaNoM ke bAda, kAmadevajI ko phira vaise hI svastha dekhA, jaise ki ve pahale the / yoM, eka ke bAda dUsarA, aura dUsare ke bAda tIsarA, kaI sahA vedanAe~, usa vana unheM dI / parantu kAmadevajI apane praNa ke patha se eka tilebhara bhI vicalita na hue| kyoMki, ve kharA sonA the / jyoM-jyoM tapAye ve gaye dUnAM dUnI damaka una ke cehare para zrAtI gaI / anta' meM, kundana ho kara, ve jagat ke sAmane zrAye / deva kI duSkRtiyoM kA dIvAlA khasaka gayA / usane apanI hAra mAna lii| use svIkAra karanA par3A, ki " kAmadeva dRr3ha-dharmI aura pratijJA- vIra haiN| maiM to hU~ hI kisa vAga kI mUlI ! svayaM indra, devarAja indra bhI kAmadeva ko apana dharma-patha se bhraSTa karanA cAheM, to ve kara nahIM sakate / " taba to apanA divya deva-rUpa usa ne prakaTa kiyaa| aura bolA, "kAmadava ! tuma manuSyajAti ke gaurava ho / tumhArA nara-deha saphala hai| dharma-dhArI koI ho, to tumhIM jaisaa| saMkaToM kA pahAr3a tuma para TUTA kentu eka iMca bhI apane patha se tuma na Dige / rAkendra ne eka dina bhUri-bhUri prazaMsA tumhArI kI thii| usI samaya, tumhArI dRr3hatA maiM mujhe sandeha huaa| usI mana malInatA sa agni parIkSA Aja maiMne tumhArI lii| parantu vaha tumhI the, jo usa meM saphala ho paaye| nahIM-nahIM, sarva prathama jo tthhre| " anta meM, deva ne apane kRta aparAdha ke lie bAra-bAra kSamA-yAcanA, kAmadevajI se kii| aura, apane sthAna ko vaha lauTa par3A / kAmadevarjI nirupasarga hue| bhagavAn mahAvIra bhI una dinoM vahIM padhAre hue the| apane pauSadha-vrata se nivRtta ho, kAmadeva jI, bhagavAn kI zaraNa meM pahu~ce / dharma-kathA ke uparAnta, sarvaza [] Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suzrAvaka kAmadevajI bhagavAn ne vigata rAta meM jo-jo ghaTanAe~ kAmadevajI para ghaTIM, saba kI saba kAmadevajI ko kaha sunaaii| phira prabhu ne samasta sAdhu-sAdhviyoM ko, jo vahA~ maujUda the, culAyA / " gRhastha-dharma meM rahate hue bhI, zrasahya aura asIma kaTa ko kAmadevajI ne sahana kiyA haiM / yaha saba kucha huA / parantu dharma ko raMca mAtra bhI inhoMne nahIM chodd'aa| sabhI gRhasthoM ko aise hI zrAdarza mArga kA anusaraNa karanA cAhie | sAdhu-sAdhviyoM kA to yaha pradhAna kartavya hai hI / " zrAdi bAtoM ko, saba ke sammukha, prabhu ne khii| sarvaya bhagavAn kI thAnA ko lokopakAraka aura bhava-bhaya-vidAraka mAna kara, sabhI ne eka svara se use zrRMgIkRta kiyA / yU~ kAmadevajI kAla-yApana karate hue, anta ke samaya, eka mahIne kA sandhAya le, isa saMsAra se, prathama deva-loka meM jA virAjane aura yahA~ se mahA-videha kSetra meM jA kara janma dhAraNa karane, tathA apane devopama sukRtyoM ke dvArA, sadaiva ke lie mukti meM jA milane ke hetu, prasthAna ve kara gaye / 9 apane zrAtmIya dharma kA sampUrNa rUpa se pAlana karane hI meM saccA kalyANa haiM / manastoya kA bhI yahI rAja-mArga hai / zrAtmIya dharma kA pAlana, svarga kA sopAna hai / yahI nirvANa-patha kA pAtheya hai | isa mahIpadhi kA sevana karate hI, bhava bhaya kA roga, bAta kI bAta meM bhAga jAtA hai / zrIra, zrAtma-kalyANa kI prApti kA to yaha eka acUka sAdhana hI hai ! [ee] Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 seTha - sudarzana kucha kama DhAI hajAra varSa pUrva, vihAra prAnta kI campA nagarI meM mahArAja dadhivAhana kA rAjya thA / vahA~ sudarzana nAma ke eka seTha bhI rahate the| karor3oM rupayoM kI sampatti ke svAmI ve the| eka se eka adhika sundara, cAra putra una ke the / yoM, seTha dhana aura jana donoM se bharA-pUrA thaa| nagara ke rAja-purohita se seThajI kA ghaniSTa prema thA / jaise nIra aura nadI kA sambandha Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha - sudarzana , haiM; prANa aura zarIra kA zranyonya sambandha jaise hai; seThajI aura purohita jI kI mitratA bhI ThIka vaisI hI thI / kisI kAraNa vaza purohita jI eka dina kahIM gaye hue the / purohitAnI ke mana meM bure bhAva samAye / purohitajI kI isa anupasthiti meM, purohitAnI ne seThajI ke isa prema kA anucita upayoga lenA cAhA / zrapanI pApa-bharI manovRttiyoM kI pUrti usa ne usa samaya karanA cAhI / yaha kaha kara, ki "purohita jI ko bukhAra ne zrAja joroM se pakar3a rakkhA hai, " dAsiyoM ke hAtha seThajI ko usa ne bulA bhejaa| udhara, vaha svayaM bukhAra kA bahAnA kara ke, purohitajI ke bichAne para jA so rahI / seTajI ko bulA kara, yahA~ se raphU cakkara ho jAne kA Adeza, dAsiyoM ko usa ne pahale hI de rakkhA thaa| seTha jI vahA~ zrAye / dAsiyoM ne apanA rAstA pkdd'aa| becAre seThajI eka hI gA~va ke rahane vAle the| usa pApAbhisandhi kA rattI bhara bhI patA unheM na lagA / bichaune ke pAsa zrI kara, pror3hane ko alaga usa ne kiyA / aura, purohitAnI ko soI huI dekha, ve alaga jA khar3e hue | ve cakita ho kara pUchane lage, " zrajI ! kahA~ hai purohita jI ? kaisI haiM una kI tabiyata zraca ? " purohitAnI ne seTaMjI kA hAtha pakar3A / aura, apane mana kI bAta usa ne una se khii| seThajI, dharma bhIru the / 'para-dAreSu mAtRvat' kA pATha, unheM unakI janma-ghuTI ke sAtha, pAlane hI meM par3hAyA gayA thA / eka paMtita ke upAsaka ye the / purohitAnI kI pApa-bharI bAtoM ne seTajI ke hRdaya kI gati ko stambhita kara diyA / kAnoM para unhoM ne hAtha de diye| ve use bhA~ti-bhA~ti kA bodha dene lage / parantu - "kAmAturANAM bhayaM na lajjA / " cikane ghar3e [ 101 ] Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre para pAnI kI vUdoM kI taraha,saTajI kI upadeza-bharI yAta,purohitAnI ke hRdaya ko z2arA bhI na lgiiN| seThajI ko, apane pravala prayatnoM se,jaba vaha rijhAna sakI,unheM puruSatva-hIna samajha,apane makAna se bAhara usa ne nikalavA diyA / seThajI ne apane bhAgya ko sraahaa| zrAra, mana hI mana, apanI vAkcAturI kI prazaMsA bhI unhoM ne khUba hI kii| - eka dina seThAnI apane cAroM putroM ko le, kisImahotsava meM jA rahI thii| rAnI abhayA usa samaya rAja-mahala ke jharokhne meM baiThI huI thii| purohitAnI bhI usI ke nikaTa usa samaya thii| par3osa meM baiThI huI purohitAnI se, usa kA paricaya rAnI ne pUchA / pAsa kI eka dAsI vIca hI meM bola uThI, "sudazana seThajI kI yaha stro hai| cAroM vAlaka, jo sAtha meM haiM, ve bhI isI ke haiM / " purohitAnI ne ise suna kara, vurA-sA mu~ha vnaayaa| rAnI ne tava to isa kA bheda usa se pUchA / purohitAno pahale to mauna-sI rhii| para bAra-bAra pUchane para, mu~hacanAte hue, apane hRdaya ko khola kara, usane rAnI ke dhAge rakha diyaa| seTha jI ke puruSArtha-hInatA kI pola usa ne pUrIpUrI khola dii| rAnI ne vIca hI meM usa kI bAta ko kATa, seThajI ke purupatva kI duhAI usa ko dii| itanA hI nahIM, Upara se, usI ke cAturya kI hInatA bhI usa ne batAI, jisa ke kAraNa, seThajI ko vaha apanA na kara sakI thI! taduparAnta, usa ne unhIM seThajI ko apane hiye kA hAra banA lene kI pratijJA bhI kii| kucha dinoM ke bIta jAne para, dAsiyoM ke dvArA, rAnI ne, [102] Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTa- sudarzana kumhAroM se, seThajI kI hacaha pratikRti kA, miTTI kA eka putalA banavAyA / parde kI oTa meM, rAnI ke iSTadeva kI mUrti ke rUpa meM, nityamprati, rAja-mahaloM meM, vaha lAyA jAne lagA / paharedAroM ko yaha bAta bhalI prakAra se dAsiyoM ne samajhA bhI dI / taba bhI yadA-kadA roka-ToMka ve karate hI / isa para, dAsiyA~, apanI svAminI ke pUrva zrAdezAnusAra, usa miTTI ke putale ko vahIM phor3a-phAr3a kara calatI bntiiN| do cAra vAra yU~ kiyA jAne para, pahare dAroM kA sandeha jar3a se calA gyaa| zrAge cala kara, pahare dvAroM kI ora se aisI koI bhI harakarte na huI, jisa ke kAraNa, seThajI ke putale ko phor3ane kA naukA zrAtA / zrastu | dhyAnastha eka bAra, caturdazI kA dina thaa| nagara ke sabhI nara-nArI, nagara ke bAhara, kisI mahAtsava ko manA rahe the / parantu saTa jI paudhazAlA meM pApavata ko dhAraNa kara ke, baiThe the / rAnI ne isa avasara kA sadupayoga kara lenA cAhA / apanI dAsiyoM ko yAjJA usa ne dii| putale ke cadale, Aja svayaM seMTajI hI ko uThA usa ne ma~gavAyA / rAnI ne, taba tA, apane manoratha kI siddhi ke lie, jitane bhI ucita tathA zranucita upAya karanA cAhie the, kiya / sAtha hI yaha zarta bhI anta meM usa ne rakhadI thI, ki yadi seThajI isa dizA meM asaphala rahe, to una ke jIvana kA tatkAla hI anta kara diyA jAyagA / sAMsArika sukha, sampatti evaM sampUrNa sakriya sAdhana, seThajI ke izAroM para nAcane ke lie zrAja upasthita the / para seThajI ke zrAge, vahI apanA eka patnI - vrata praNa thA / "mAtRcat para dArepuH loTa-vat para-dhanepu ca, " kA naitika siddhAnta, [ 103 ] Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagata ke ujvala tAre una ke dila aura dimAga kA krota-dAsa thaa.| unhoMne ha~sate. ha~sate mauta ko AliMgana karanA hI gacata samajhA: parantu apane praNa se parAGmukha hAnA , anucita aura adheyaskara. mAnA / rAnI. jaba kisI bhI prakAra se saTajI ko apane pana meM na kara sakI. cillA uThI / pahare dAroM ko pukAra kara usa ne kahA, "dAr3o ! dor3A !! apanI pApa-mayo bhAvanAoM kI pUrti ke lie, yaha pApI, durAcArI sudarzana, mere mahaloM meM ghusa AyA hai ! kSaNa-mAtra hI kI dera. mere satItva ko sandaha meM paTaka degI !!" yaha sunate hI paharedArI ne unheM dhr-pkdd'aa| mahArAjA ke sAmana unheM peza kiyA gyaa| rAjA ke krodha kI sImA na rhii| usI kSaNa. zUlI para unheM car3hAne kI rAjAjJA huii| nagara meM hAhAkAra maca gyaa| seThajI ke zIla-vrata kI dazoM dizAoM meM dhAna thI / zrAkAza ko guMjA dene vAlA janatA kI ora sa eka AvAz2a utthii| parantu rAjA ke dila para jhUTha ne apanA dRr3ha zAsana jamA diyA thaa| sabhI prArthanAeM bekAra huii| niyata sthAna para unheM lAyA gyaa| prANa-nAza ko hAni,seThajI ke hRdaya ko kaMpAne ke badale ha~sArahI thii| apanI satyatA aura zAla-vrata kI bAla-bAla rakSA ke kAraNa, eka divya prAmA, una ke cehare para camaka uThI thI / nava-kAra mahA-mantra . kA smaraNa unhoM ne mana hI mana kiyaa| basa, eka kSaNa-bharahI kI dera aura thI / itane hI meM eka daivI ghaTanA ghaTI / zIlarakSaka deva ne zUlI ke sthAna para, siMhAsana una ke lie vanA diyaa| dazoM dizAoM se umar3I huI janatA kI apAra bhIr3a aura rAja-parivAra ne, isa camatkAra ko apanI A~khoM se dekhaa| rAjA ke nyAya aura nIti kA Asana hila utthaa| ava topahare [ 104] Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meTha-sudarzana dAroM se bhI na kahA gyaa| rAnI ke banAvaTI ie devatA kI sAgarAma-kahAnI rAjA ke sAmane rakhI gaI / dAsiyoM ke dIpana aura rAnI ke zIla kA sAga bhagaDA phUTa gyaa| seTajI ke caraNoM meM par3ha kara, gajAna kSamA yAcanA kI / seThajI ke satya kI solaha mAnA jaya huii| una kA yaza-saurabha aura bhI phUTa pdd'aa| saMsAra ne pratyana dagA aura mAnA, ki bar3e se bar3A sAMsArika bala bhI zaraNa mAtra yAtmika bala ke yAge bhI kucha nahIM-sA hai| seTajI ke isa vyApAra me. anekoM kI, akathanIya zrAnmAnani huyAge cala kara, bhI satpatha ke pathika yn| [105.] Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAMga-kumAra Aja se lagabhaga sattAisa sau varSa pUrva, isI parama pAvana bhAratavarSa kI ' zrIvAsa' nAmaka nagarI meM, nara-vAhana nAmaka rAjA rAja karate the| kamalA inakI paTarAnI thii| kamalA kI kokha se lalitAMga-kumAra kA janma huaathaa| kumAra rAjanIti ke netA the| vidyA aura buddhi to, mAno una ke izAroM hI para calatI thiiN| dharma kA raga una para unake garbhavAsa hI se Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAMga-kumAra - car3hA thaa| paropakAra karanA, apane kSatriyatva kI zAna ve samajhate the| kumAra ke eka mitra kA nAma 'sajjana ' thaa| parantu karaNI se thA vaha durjana / kumAra ke sadguNoM kA vaha svabhAva hI se zatra thaa| apane sadguNoM ko chor3a dene ke lie, samajhAtA bhI vaha unheM khUba hI thaa| parantu kumAra kA mana pakA ghar3A thaa| sajjana ke vola kI lAkha, usa para kisI bhI taraha laga na paatii| vaha sadaiva unheM samajhatA,ki "kumAra kI dAnavIratA, Aye dinoM, kabhI unheM le baitthegii| aura bhale kA natIjA sadA burA hI hotA hai|" yoM, donoM kA vyavasAya joroM para thaa| kumAra apanI karaNI kA kAyala thA; to sajjana ko apanI sar3I huI samajha kA marz2a sakhtI se satA rahA thaa| acche kA phala acchA hI hotA hai; aura bure kA natIz2A zrAstrira burA / kumAra kA isa bAta para aTala vizvAsa thaa| eka dina kucha dIna-dukhI loga kumAra ke nikaTa shraaye| unheM apanA ronA-gAnA unhoMne sunaayaa| kumAra, karuNA kI mUrti to pahale hI se the| una kA kalejA tharrA uThA / bahu-mUlya hIre kI aMgUThI, apane hAtha meM se nikAla kara, unhoMne, unheM de dI / kumAra ko nIcA dikhAne aura unheM apane patha se bhraSTa karane kA, sajjana ne yaha susaMyoga pAyA / vaha daur3a kara rAjA ke pAsa gyaa| aura kumAra kI rAI-bhara karaNI ko,parvata ke samAna rAjA ke sAmane rakkhI / rAjA. ne, isa para se, kumAra ko culA kara DATA-DapaTA aura bhAviSya ke lie unheM AgAha bhI kara diyaa| kumAra,mAtA-pitA ke bhakta the / bhaviSya meM, pitA kI AjJA ko yathA-sambhava pAlana karane kA unhoMne khaa| aba taka kumAra kI dAna-vIratA, rAjA kI dAnavIratA se [107 ] Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre bhI adhika var3ha cukI thii| samaya pAte hI cAroM ora ke dInadukhI logoM kA tA~tA-sA kumAra ke pAsa umar3a par3atA / yathAsamaya kumAra bhI una kI ucita sahayatA kara hI dete / parantu, usa dina se, pitR-bhakti vIca meM zrAkara, yadA-kadA bIca vicAva karane laga par3atI / kumAra kA kalejA, isa se, kA~pa-sA utthtaa| sajjana ko sAtha liya, kumAra eka dina saira-sapATe ko jA rahe the| mArga meM, musAMvata ke mAre kucha manuSyoM ne, kumAra ko zrAkara ghera liyA / pitA kI zrAzA kA pAlana karate hue, kumAra ne yathA-sambhava, una kI sahAyatA kii| parantu unakI icchA pUrti zrAja na huii| yaha dekha, kumAra se ve bole, "kumAra kI dAna-zIlatA loka-prasiddha hai / paropakAra, zrApa kA pUre rUpa se prasiddhi pA cukA hai / kSatriya hone ke nAte bhI, hama dInaanAthoM kA duHkha dUra karanA, ApakA pradhAna kartavya ho jAtA hai / lAkhoM kI lakSmI, abhI taka zrApa luTA cuke haiM / zrAja hamAre hI lie kumAra ko kora-kasara kyoM ? lAkha-lAkha bAra kalAzrI kA kATa-chA~Ta ho, candramA apanI zItalatA ko chor3a kara, uSNa to kabhI hotA hI nahIM / karaNA kA zUra-vIra, raNAMgaNa ko pITha dikhAnA to kabhI sIkhA hI nahIM / " dukhiyAoM ke isa zrArttanAda ne kumAra ke dila ko dahalA diyaa| kRtrima upAyoM se, naisargika dAnavIratA kI A~dhI ruka bhI to kaba taka sakatI thii| Aveza meM zrAkara, kumAra ne apane gale kA hAra utAra, unheM de diyA / sajjana kI irpA aura bhI uvala uThI / rAjA ke pAsa, arz2AU vana kara, ulaTe pairoM vaha daur3a par3A / rAjAne, kumAra ke hRdaya ko vinA TaTole hI, unheM deza-nikAlA de diyA / kiMcit bhI kleza aura kalmapa, kumAra ke mana meM isa se na " [ 108 ] Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAMga- kumAra huA / pitR-bhakti ke jvalanta udAharaNa, kumAra, pitA kI zrAzA ko sira para dhAraNa karate hI bane | #6 :: 66 sajjana bhI sAtha meM thA / cale cale donoM bIyAvAna vana meM pahu~ce / sajjana bolA, kumAra ! abhI kucha vigar3hA nahIM haiM | panI zrAdata se abhI bhI bAz2a thA jAzro / rAjya tumhArA, zrIra tumhAre bApa kA hai| rAjA zrAja bhI tumheM kSamApradAna kara sakata hai / kumAra bole, sajjana ! jisa ko jo bAta mIThI lagatI hai, lAkha kaDavI hone para bhI, vaha use mIThI hI lagatI hai / zrAma, vasanta Rtu ko dekha kara hI baurAte haiN| pIDa-pIDa kI raTana karatA huthA, pyAsA papIhA, marate-mara jAnA hai: parantu svA~ti kI zramRta bUMdoM ko chor3a, anya pAnI ko vaha kabhI chUtA taka nahIM / saMsAra ke sampUrNa jalAzaya usa ke lie kevala marubhUmi hI haiM / taba to manuSya vana kara bhI apane mArga se mujhe bhaTaka jAnA hI kyoM cAhie !" $4 bhale kA bhalA aura bure kA burA natIz2A hotA hai, yadi yahI bAta hai, to caleM, isa kA nirNaya kisI se karavAleM / aura, isa para, yadi tumhArI hAra ho gaI, to apanA azva, zrabhUpaNa aura vastra, saba ke saba mere havAle, tumheM kara denA par3eir l " sajjana ne badala meM khaa| kumAra ne khuzI-khuzI, "hA~" 9 kahA / cala cale va donoM eka gA~va meM phuNce| eka jagaha pA~caisa zrAdamiyoM kA majamA jamA thA / sajjana ne una se pUchA, kaho bhAI, kyA, bhale kA badalA bhalA hotA hai, yA burA ? 66 burA, burA, " cAroM ora se zrAvAz2a AI / 66 35 [ 106 ] Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre kumAra-" kaise ? " loga - 'hamAre rAjA, eka bAra yahA~ Aye / hRdaya khola kara hama ne una kA svAgata kiyA / unhoMne hameM sadhana samajhA / jAte-jAte, hamAre khetoM para kA Taiksa hI bar3hA gaye / yoM, bhalAI kA badalA, burAI se hameM milA / " sajjana ke siddhAnta kI jIta huI / pratijJA ke anusAra, kumAra ne apanA azva, Adi sajjana ko sauMpa diyA / sajjana ghor3e kI pITha para jA car3hA / dinoM kA mArA rAja kumAra, eka caravAhe ke rUpa meM, sajjana ke sAtha, zrava cala rahA thaa| apane siddhAnta ke samarthana meM anekoM tAne, calate-calate, sajjana, kumAra para kasa rahA thA / parantu kumAra ko apane aramAna kI ar3a thI; aura sajjana apane siddhAnta ke sannipAta kA satAyA huaa| thA / thor3I dUra cala cukane para, " yadi aba bhI tumheM apane aramAna kI ar3a vaisI hI hai, to calo, eka vAra apane bhAgya kI Az2amAiza aura kara dekho / aura, isa vAra bhI hAra jAne para, apane donoM netra, tumheM mujhe nikAla kara de dene par3eMge / yU~, sajjana ne kumAra se kahA / sajjana ne isa para bhI apanI svIkRti de dI / 23 manuSyoM kI khoja meM, calate-calate, bahuta dUra nikala gaye / eka vizAla vaTa vRkSa ke nikaTa ve pahu~ce / vahA~ kucha manuSya vaiThe hue the| unhIM se apane prazna ke nirNaya kA nizcaya kiyaa| kumAra kI agni parIkSA abhI honA cAqI thI / sajjana ne pahale hI kA prazna una manuSyoM ke sAmane bhI rakkhA / kumAra [ 110 ] . Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAMga- kumAra kI dRr3ha pratikSA kI parIkSA ke hetu, una manuSyoM ne bhI, " bhale kA badalA burA hI hotA hai; bhalA to kabhI bhI nahIM 1 dekho, abhI eka rAjA zrAyA thA, aura usane isI vaTa vRkSa ke nIce vizrAma liyA | para jAne samaya apane nokaroM ko hukma detA gayA ki hAthI ke khAne ke lie patte isI vaTa vRkSa ke lAye karo / isa bAra bhI sajjana hI kA sira U~cA rhaa| pUrva pratijJA ke anusAra, apanI donoM zrA~, eka paine usture se nikAla kara, kumAra ne sajjana ke hAthoM sauMpa dIM netroM ko lekara sajjana calatA bnaa| kumAra kA mana-mAnasa isa bAra bhI zrAnando - ilina thaa| kyoMki, apanI zragni-parIkSA meM bhI vaha kharA sonA nikala AyA thaa| sajjana ne jAte-jAte bhI nAnAkazI usa para kii| vaha bolA, "acchA, bhalAI karane ke nAte, va janma-bhara rote rahanA / 3 kumAra ko, usa sunasAna jaMgala meM baiThe-baiThe, zAma ho zraI / paropakAra hI eka mAtra usa kA patha pradarzaka zrava thA / zAma hote ho, lekhoM kA eka jhuMDa, vAse ke lie, usa vizAla vaTa vRkSa para, zrAkara baiThA / vizrAnti ke samaya eka yuvaka haMsa apane TIle se bolA, " hama khAte to asalI motI haiM; para badale meM manuSya samAja kA upakAra kyA karate haiM ! kucha bhI nahIM / "" nahIM kadApi nahIM ? jAnakAra loga hamArI vITha kA uttama aura zravaNanIya upayoga le sakate haiM / isI caTa vRkSa para jo latA yaha lagI huI hai, usake aura hamArI bITa kA mizraNa, netra-hIna vahI janmAndha ko divya jyoti pradAna karatA hai | paropakArabuddhi se koI upayoga to usakA le kara kabhI dekhe !" pahale " [ 111 I pattoM kA svarasa ko netra detA hai / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre kI vAta kATa kara, vIca hI meM eka dusarA haMsa bola uThA / . noMda, ava,kumAra se kosoM dUra thii| kumAra ke roma-gama ne haMsoM ke isa saMvAda ko sunA thaa| rAta to jyoM-tyoM kara ke kaattii| dina ke nikalate hI, latA aura vITa kI khoja kI / mizraNa * taiyAra huaa| aMjana ke AkhoM meM jAte hI, kumAra ko divya jyoti prApta ho gii| thor3A-sA mizraNa ora taiyAra kara liyA gyaa| lokopakAra kI sundara bhAvanAoM ke sAtha, kumAra ne ava bastiyoM kI rAha lii| There is a place at the top. " jo vastu, jisa ke yogya hotI hai, avazva hI use zrAkara mila jAtI hai| phira saudA bhI saMsAra meM barAvara ho kA hotA hai / svArtha tyAga bhI, usa ke lie vaisA hI honA cAhie / kumAra kA svArtha-tyAga, paropakAra ke patha meM. apane samaya kA, ve jor3a thA / kumAra ke patha meM jo bhI saMkaTa Akara par3e, jAna par3ate the sacamuca meM ve bar3e hI maha~ga parantu Age cala kara una kI sastAI kA patA saMsAra ko lgaa| calate-calate campA nagarI meM vaha phuNcaa| una dinoM, mahArAja jita-zatru vahA~ ke rAjA the| mahArAnI kA nAma zrIkAntA thaa| kusumAvato una kI putrI thI / para thI vaha netra. hIna / yahI kAraNa thA, ki abhI taka usa ke sAtha, koI vivAha taka karane ko rAjI na thaa| vara kI khoja meM, zrAjakala-parasoM karate, varSoM bIta cuke the / parantu sArAprayatna vekAra thaa| isI ghora duHkha kI cintA ke mAre, sArA rAja-parivAra, kala prAtaHkAla hote hI hote, jIvita rUpa meM, jala marane-vAlA thaa| isIlie sAre zahara meM, kuharAma macA gaya / janatA, [.112 ] Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAMga-kumAra isa hRdaya-vidAraka hatyA kANDa ke pApa se bhayabhIta ho kara, janatA zahara ko khAlI kara nikale jA rahI thii| rAste calate hue eka rAhagIra ne kumAra ko bhI nagara meM jAne se rokA / parantu paropakAra-parAyaNa puruSoM kA jIvana to parAyA hI ke hita ke lie hotA hai| nagara meM praveza unhoM ne kiyaa| jAte hI 'phulI' nAmaka eka mAlika kI A~khoM ko acchA unhoM ne kiyA / vaha janmAndha thI / rAnI ke pAsa daur3I huI vaha gii| usa rAma-bANa auSadhi kI prazaMsA usa ne vahA~ kii| pratyakSaM ki pramANaM / rAnI ne caTa rAjA ke sAmane usa bAta ko rakkhA / pahale to kaI prakAra kI zaMkAeM usa ne kI / " bar3e-bar3e bhiSagAcArya aura sarjanA kI kucha karAmAta saphala jahA~ na huI, sAdhAraNa vaidya kI to phira visAta hI vahA~ kaunasI hai ! acchA, usa ke bhI mana kI kara lene do| " yaha kaha kara nareza ne kumAra ko bulA bhejA / kumAra ne padhi aaNjii| thor3I hI dera meM kanyA kI A~kha kundana bana gii| badale meM, kumAra kA, rAjA zrAjIvana RNI hA gayA / usa kanyA kA pANi-grahaNa bhI, usI dina, kumAra ke sAtha ho gyaa| yahI nahIM, prAdhe rAja kA adhipati bhI, jita-zatru ne unheM banA diyaa| kumAra kI, phira sa. kAyA-palaTa ho gii| jisa prakAra, punaH una kI padavRddhi huI, usI prakAra, apanI paropakAramayI bhAvanA ko vyAvahArika vRddhi kA rUpa unhoM ne de diyaa| kumAra aura kusumAvatI zrava yAnanda-pUrvaka donoM rahane lge| udhara, sajjana kI karaNI bhI zrava phUlane-phalane lgii| annadhana se yaha kSINa ho gayA / aba bhIkha hI usa ke jIvana kA zrAdhAra thii| hote-hote, eka dina bhIkha ke hita vaha usI vastI [.13 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre maiM zrA nikalA | lalitAMga kumAra kI paropakAramayI vRddhi aura nigAha ne sajjana ko caTa se pahacAna liyaa| use pAsa una ne bulAyA / kumAra ko pUrNa svastha aura apane rAjaso cepa meM dekha-bhAla kara, saMjjana kA sira bhandA par3a gyaa| sahasA, vaha cola par3A, 'mitravara! dhanya hai Apa kI kara rahI zrora manasUbA ! maiM Aja taka Apa ke siddhAnta kI avahelanA karatA thA / zrava apanI himAlaya jaisI bhUla mujhe mAlUma ho gii| pratyakSa pramANa mI, zrApa hI, isa kA mere sammukha haiM / Apane apane vyavahAra se siddha kara dikhAyA, ki mele kA phala malA hI hotA hai| maiM ne apanI nIca karasI kA phala pAyA / Apa se jyoMhI meM vidA huA thA, rAste hrIM meM calate-calate maiM luTa gyaa| Upara se mAra bhI kucha kama na pdd'ii| ghara gyaa| vahA~ bhI saba khaMDa baMDa paayaa| mere pApoM kI pola, rAjA para bhI, eka dina prakaTa ho gaI / sahI-salAmata, rAtoM-rAta, vahA~ se bhI bhAga kara baca pAyA yaha kucha kama nasIba kI bAta nahIM hai / ava to sUkhI-lakhI roTiyA~ bhI samaya para nasIka nahIM hotIM / sajjana kI A~kheM pAnI meM DubakiyA~ lagA rahI thiiN| kumAra kA karUNa-hradaya isa ghaTanA ko aura adhika dera taka na dekha skaa| ve paropakArI the| zatru aura mitra, sabhI ke lie, una kI karuNA kA srota ekatsA pravAhita thA / kumAra ne sajjana ka maya dAna dekara, eka mitra ke nAte, usakI tatkAla hI kAyA palaTa kara dii| kucha bhI ho, AkhirakAra usa kA hRdaya to, abhI taka vaisA hI durjana thA / sA~pa ko cAhe jitanA dUdha koI pilAve, viSa hI to badale meM vaha ugalatA hai| sajjana kI bhI yahI hAlata thI / [ 114 ] Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAMga-kumAra eka dina, vaha, kumAra ke zvasura ke pAsa faryAdI na kara pahu~cA / vaha bolA, "Apa ke dAmAda, kumAra lalitAMga, mere sAtha itanA sneha kevala isI lie karate haiM, ki kahIM unake pApa kA bhaNDA phrUTa na jAya / asalI rAjakumAra to maiM hU~ / ce to mere caravAdAra haiM / rAjA, yaha bAta suna kara, yAga vagolA ho gayA / usI kSaNa jallAdoM ko usa ne bulAyA / unheM zrAza dI, ki "Aja TIka gyAraha baje rAta ko, jaya kumAra lalitAMga ko maiM apane pAsa bulAU~, usa samaya, amuka sthAna para, zrAte hue kumAra ke sira ko dhar3a se alaga tuma kara do| aura, yaha bhI dhyAna meM rakkho, ki isa gupta abhisandhi kA rahasya kisI para prakaTa na hone pAve 1 " 66 rAjAjJA ke anusAra, kumAra ke qatla kA sArA saraMjAma ho gayA / ThIka gyAraha, ghar3I bajA rahI thI, ki itane hI meM eka rAjakIya puruSa kumAra ke nikaTa zrAkara colA, 'kumAra kI jaya ho / mahArAja ne zrApa ko isI ghar3I yAda pharmAyA hai| mere hI sAtha zrApa ho leN| " kumAra kucha sekaNDa taka duvidhA meM par3a gaye / zrAkhirakAra, sajjana ko unhoMne kahA " bhAI ! z2arA, nareza se mila to aao| isa zrAghI rAta ke samaya, mujhe unhoMne yAda kyoM kiyA hai !" sajjana rAjakIya puruSa ke sAtha ho liyA / vecArA cIca hI meM, jallAdoM ke dvArA, kumAra ke bharose, katla kara diyA gayA / sajjana ke pApoM kI parAkASThA ho cukI thI / saMsAra meM, usa ke liye, mRtyudaNDa se bar3ha kara aura koI daMDa hI nahIM thA / isa jagaha, 66 khAr3a khanaigo zrora ko, tA ko kUpa tayAra " cAlI pahalI, sajjana ke lie solAha AnA ghttii| subaha huA / rAjA kI [ 115 ] Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre isa dhIMgA - dhIMga kI bAta, prajA para pragaTa ho gii| zraura, kumAra phira bhI cAla-bAla baca gayA / zrava to rAjA kA krodha aura bhI bhar3aka uThA / kumAra ke viruddha, usane yuddha kI ghoSaNA kara dI, udhara, paropakAra - parAyaNa, kumAra ke hRdaya meM kapaTa kA nAma bhI na thA / sajjana kI hatyA aura rAjA kI kuvicAra pUrNa kapaTa -mantraNA kA rahasya, kumAra ne samajha pAyA / zranta meM, ve bhI kSatriya - kumAra the / yuddha kA una ke sAtha 'colIdAmana' kA nAtA thA / ve z2arA bhI na jhike / rAjanIti aura yuddha-vidyA meM kuzala ve pahale hI se the| apanI senA ko, bAta kI bAta meM, unhoM ne sajaga kara diyA / 1 kumAra va vastI ke bAhara cale zrAye / samaya zrIra sthAna ke anusAra, senA kI vyUha racanA unhoM ne kI / kumAra, ThIka usa ke bIca meM the / kumAra kI zrAjJA ke binA koI bhI usa meM praveza nahIM kara sakatA thaa| udhara, rAjA bhI vastI ke bAhara yuddha ke lie calA | dIvAna ne pUchA, " mahArAja ne Aja kisa para Ter3hI bhauheM kI haiM ! kumAra se lohA lene ke pahale, kumAra I ke sadguNa, zUratA, sAhasa, aura sambandha para to, bhalI-bhA~ti vicAra kara liyA hogaa|" rAjA ne kahA, " anartha ho gayA ! kumAra kA vaMza hameM to ava jJAta huA / eka caravAdAra ke hAtha, rAja kanyA kA bhAgya cika gayA ! 99 66 mahArAja ! - 'antara a~gurI cAra ko; sA~ca-bhU~Tha meM hoI, / sava mAne dekhI kahI; sunI na mAne koI // .yoM sunI-sunAI bAtoM para hI jaba yuddha cher3a deMge, taba to ' pada-pada para yuddha hone lageMge / ataH z2arA, kArya-kAraNa kI taha [ 116 ] Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitAMga kumAra kA patA lagAnA cAhie / kevala sajjana ke mu~ha se sunI huI vAta hI para, kumAra aura kumArI ke bhAgya kA nirNaya karanA, nyAya saMgata nahIM hai,"mantroM ne prArthanA karate hue khaa| __rAjA apanI anasocI karaNI para pachatAyA / dIvAnajI ko mAmale kI chAnabIna kA kAma sauMpA gayA / dIvAnajI, kumAra ke vaMza kA patA lagAne ke lie, unake pAsa gye| zikhara meM ve pahu~ce / kumAra ke sammukha, una kI prAjJA le, unheM peza kiyA gyaa| prAthamika ziSTAcAra ke vAda, mantrI ne apanA vaktavya peza kiyA / kumAra ne kar3aka kara isakA uttara diyA, ki "maiM jisa jAti kA hU~, isakA uttara to, zrApa ko, raNAMgaNa meM, merI kharatara talavAra ke dvArA diyA jAvegA / dIvAnajI ! apane mu~ha miyA~ miTTha to bananA, maiM jAnatA nhiiN| prasaMgavaza, mujhe to itanA hI kahanA hai, ki 'zUra samara karaNI karahiM kahi na janA shraap| vidyamAna raNa pAi ripu, kAyara karahiM prlaap||' mantrI isa uttara ko pAkara hatAza na huA / vaha anubhavI thaa| rAjanIti kI pecIdAgiyoM ko yaha sulajhAnA bhI khUba jAnatA thaa| akAraNa, kumAra bhI nahIM cAhate the, ki haz2AroM lAkhoM kA khUna-khacara macAyA jAya / mantrI ke prAgraha-pUrvaka zrAvedana ne, kumAra ko, unake vaMza kA nAma-dhAma batA dene para, anta meM kAyala kara hI jo diyA / yaha sunakara, ki ve zrInivAsa cAtI ke dAtrima mahArAja naravAhana ke jyeSTha putra haiN| dIvAna kA hRdaya praphalita ho gyaa| maMtrI, caTa se rAjA ke pAsa pahu~ce / sArA hAla unase khaa| ava torAjA ke zrAnanda kI sImA hI na rhii| kumAra se kSamA yAcanA usane kI / mahArAja naravAhana ko bhI, kumAra ke apane yahA~ hone kA sandeza, usane de diyaa| naravAhana [ 117 ] Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre jo bhI 'sajjana' ke jhAMse meM A gayA thA,tava bhI acchatA-pachatA vaha pUrA rahA thaa| sandeza ko pAte hI, kalI-kalI usa kI khila gaI / vaha dala-bala ke sAtha, putra kA samayocita svAgata karane ke lie, tatkAla hI vahA~ pahu~cA / varSoM ke vichur3e hue do hRdaya, eka hue / pitAne putra ke paropakAra kI mukta kaMTha se prazaMsA kii| pitA to, putra ke paropakAra ko, nija kI karaNI meM jAne ke lie bhI kaTivaddha ho gaye / jita-zatru ne bhI mahArAja naravAhana kA sAtha kiyA / ava kumAra hI, donoM rAjyoM ke, sarvesarvA adhipati banA diye gye| zvasura aura pitA donoM Atma-kalyANa ke lie nikala par3e / kucheka varSoM taka, kumAra ne bar3I hInyAya nIti-pUrvaka rAjya ko sa~bhAlA / eka dina, apane putra ko rAjya kA bhAra sauMpa, sAdhu ve ho gaye / aura, apane prAtma kalyANa ke mArga ko aura bhI prazasta kara liyaa| yadi koI prayatna kare to eka-mAtra paropakAra hI ke vala, isa nasvara jagata meM bhI amara bana sakatA hai| [11 ] Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrtimAna muni zrAja se saikar3oM varSa pUrva, ayodhyA nagarI meM, sUryAvataMza mahArAja pRthvIbhUpa rAja karate the / inake putra kA nAma kIrtidhvaja thA / kumAra kI buddhi bar3I hI kuzAna thii| nirgrantha muni kA upadeza zravaNaM kara, eka dina, mahArAja kA mana, saMsAra se ucaTa gayo / tava kaiMmAra ke hAthoM rAjya sopa, zrApa muni vana gaye / kumAra rAjA to ghanaM gaye / parantuM una kA bhI mana thA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre usI dizA meM / yahI kAraNa thA, ki na to saMsAra kA bhoga hI unheM bhAtA aura na rAja-kArya hI se kisI prakAra kI zrabhiruci unheM thI / mahArAja ke mana kI bAta ko dIvAna tAr3a gayA / eka dina vaha bolA, " mahArAja, binA putra ke utpanna hue, yUM vairAgyavAn bana kara rahanA aura muni banane kI bhAvanA ko protsAhana denA, to zrApa jaise jimmedAra vyaktiyoM ko kisI bhI kadara yogya nahIM / jaise, Apa ke pitAjI ne, prajA ke kaToM ko sunane ke lie, Apa ko niyukta kara ke dIkSA lI hai, Thoka usI prakAra, Apa bhI apane uttarAdhikArI kA nipaTArA, apane putra ke hAthoM kara, khuzI-khuzI mune vana sakate haiN| mahArAnI ko bhI isa bAta kA patA laga gayA / kucha hI dinoM ke bAda, rAno kI kokha se eka putra peza 'huaa| rAjA ko isa bAta kA patA taka na calana diyA / kyAMki, rAno ko rAjA ke muni vana jAne kA bhaya thA / mahArAja eka dina apane gavAkSa ma baiThe the / sUrya grahaNa usa dina thA / jagat kI pratyeka ghaTanA, jJAnI ke lie, eka eka prakAra kI prayogazAlA hI kA kAma detI hai / vezyAoM ke nAca taka ko dekha kara, una ka mana-mAnasa meM jJAna kI utuMga taraMga uThane lagatI haiN| mRdaMga kI ' Dubaka Dubava. ' se unheM ' DUbana ' kA bhAna hotA hai / sAraMgI kI' kunna-kuna-kunna ko dhvanI ma 'kauna DUbatA hai - kauna DUbatA hai' kI dhyAne unheM sunAI detI hai / aura, vaizyA ke dvArA, darzakoM kI ora, jo bAra bAra hAthoM ko lambA karake izArA kiyA jAtA hai, usa se una ke DUbane kA sandeza ce pAte haiM / AkhirakAra, manuSya apanI bhAvanAoM kA putalA to hotA hI hai / sUrya grahaNa se, mahArAja kIrti dhvaja " [ 120 ] Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrtidhvaja muni bhI pase kaI prakAra ke artha nikAlane lge| ve socate the, sUrya ko isa samaya rAhu ne dana-vaibhava aura hIna vala banA diyA hai, ThIka isI prakAra, dhAtma-mapI mUrya bhI pApa-sapI rAhu se grasita hai| yahI kAraNa hai, ki zrAja yaha zayana kara,anekoM prakAra ke kaSToM kA upabhoga vaha kara rahA hai / nAnA prakAra kI yoniyoM meM bhramatA vaha phira rahA hai| kucha hI samaya ke paragan. apane putra ko bhI unhoM ne dekha liyA / mantrI ko laya anusAra, mahArAja ne apane vAyade ko pUrA hunA sanajha liyA / gherAgya ne aba to una ke citta para aura bhI gaharA prabhAva ddaalaa| nukauzala kumAra ke kandhoM para rAjya kA bhAra unhoM ne rakaranA / aura, zrApa ne dIkSA grahaNa kara lii| mahArAja kA mana mAna meM gote pahale hI se lagA rahA thaa| bAda hI samaya meM, zraya to aura bhI yatheSTa mAna sampAdana unhoM ne kara liyA / tapasyAe~ bhI pUre eka-eka mAsa kI ve karana lge| vicarate hue, kArtidhvaja muni, eka dina ayodhyA meM padhAra / unda eka mahIne kI tapasyA kA pAraNA, usa dina thaa| gocarI ke lie ve nagara meM gye| kahIM, rAnI ne unheM dekha liyaa| unheM pahacAna bhI usa ne liyaa| mana hI mana baha kahane lagI, "aise hI sAdhu yahA~ pahale bhI Aye the| unhoM ne mere base-basAya ghara ko cIrAna banA diyaa| mere saubhAgya ko sadA ke lie mujha se chIna liyaa| parantu zrAja to pati-deva hIsvayaM usa pa meM yahAM padhAre haiN| kahIM aisA na ho, ki rAjya ke eka mAtra sarvastra, mere putra ko bhI ye bahakA deN|" yaha soca kara, apana dAsa dAsiyoM ko, unheM nagara se bAhara kara dene kA, hu~ma usane diyaa| aisI caisI pAsAyoM ke milane para,svArthI [ 121 ] Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre aura artha-lolupa naukaroM kI solaha AnA bana paTanI hai / aise hI avasaroM kA sadupayoga kara, ve apanI mana-mAnI pada-vRddhi karavA liyA karate haiM / yahI kAraNa hai, ki apane mAlika ke. kisI ke prati kiye hue eka gunA virodha ko, dasa gunA kara ke dikhAte haiM / ve isa bAta ko to, phira dekhane hI kyoM aura kava lage, ki una ke svAmI kI zrAjJA anyAya - saMgata hai yA nyAya saMgata | ve, roTI ke kutte hote haiM / paramAtmA kA bhI koI bhaya, usa kSaNa, unheM nahIM hotA / zrAjJA pAte hI, naukara loga, unhIM muni ko, jo eka dina isI rAjya ke sarvesarvA zradhikArI the, mArate-pITate zahara ke bAhara le jAne lage / mahArAja sukauzala ne eka dAsI ke dvArA, isa ghaTanA ko gupta rIti se suna paayaa| ve daur3e aura muni ke pAsa Akara una ke caraNoM meM gira pdd'e| apane aparAdha kI kSamA cAhI / ve bole, "muninAtha ! isa ghaTanA se maiM bilakula aparicita huuN| merI mAtA hI kA hAtha isa meM hai / yaha rAjya, dhana, dharatI, zAdi sava . ke haiM / Apa punaH gocarI ke lie vastI meM padhAreM / " santahRdaya, zatru aura mitra sabhI ke lie samAna hotA hai| muni bole " vatsa ! saMsAra ke svArtha aura viSamatA kI galiyA~ bar3I zrI taMga haiN| Age cala kara muninAtha ne sukauzala mahArAja ko zrAtma bodha kA upadeza diyA / suni kA upadeza kAra kara gyaa| bAta kI vAta meM duniyA~ se unakA dila phira gayA / basa, phira dera hI kauna sI thI / caTa, muni kA veza unhoMne dhAraNa kara liyA / aura, muni ke sAtha ho liye / mahArAja sukauzala kI mAtA ne isa saMdeza ko sunA / putra-prema ke Aveza meM Akara, mahala ke Upara se vaha nIce [ 122 ] Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrtidhvaja muni 3: 6 kUda paTTI | yU~ akAla mRtyu pAkara, citrakUTa ke parvatoM meM, siMhanI ke rUpa meM vaha jA janmI / eka dina donoM muniyoM ke mAsakSamaNa kI tapazcaryA kA pAraNA thA / vicarate - vicarate donoM usI ora jA nikle| govarI ke lie, bastI kI Toha meM the| mArga meM calate hue, usI siMhanI ko bIca rAste meM baiThI huI dekhA / muni-kIrti dhvaja bole, " vatsa ! sAmane dekha ! jAna par3atA hai, siMhanI ke rUpa meM svayaM mRtyu hI, mArga roke zrAja sAmane dina par3hatI hai / yadi pIche haTate haiM, to apane kSatriya kula ko dAga lagatA hai / aura zrAge paira rakhane meM prANoM kI bAjI lagAnI par3atI hai / bhagavAn ! zrAja, Apa ke dekhate hI dekhate meM apane kArya ko siddha kara lenA cAhatA huuN| mujhe hI Apa pahale dadhara jAne diijie| " ziSya ne guru se prArthanA karate hue kahA / guru ne ziSya kI avasthA ko komala, aura usa kaSTa ko asala batA kara, unheM haTakane kI zoziza kI / yoM, kucha dera taka donoM meM, eka dUsare se pahale jAne ke lie, vAda-vivAda hotA rahA / donoM kSatriya vaMza ke the / zUratA aura sAhasa donoM ko raga-raga meM bharA thA / prANoM kA moha eka ko bhI na thA / zrAkhirakAra, ziSya hI pahale jAne ke lie taiyAra hue| zrAlocanA kara, sandhArA unhoMne dhAraNa kara liyaa| taba nirbhIka ho, mauta - rUpI siMhanI kA svAgata karane ke lie ve zrAge bar3ha cale / muni ke nikaTa pahu~cate hI, siMhanI ne eka hI paMte meM unakA kAma tamAma kara diyaa| phira apane paine dA~toM tathA nAkhUnoM se, muni ke zarIra ke camar3e ko ubera ne lagI / aura, marandhara ke parama pyAse pathika kI bhA~ti, joroM se, una kA khUna baha cUsane lagI / dekhate hI dekhate, una kI boTI-boTI usane bikhera dI | marate [ 123 ] Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre dama, kSamA ke sAgara muni, apane paramojjavala zukla vicAroM ke dhyAna meM tallIna the| kalupita bhAvoM kA leza-mAtra bhI samAveza una ke hRdaya meM usa samaya na thaa| phalataH apane sampUrNa ghanaghAtI kamoM kA ekAnta nAza karate hue, usI kSaNa kevala-jJAna kI abhUta--pUrva prApti unhoMne kara lI / aura, mokSa-dhAma ke adhikArI ve vana gye| saMto kI kSaNa bhara kI saMgati aura darzana se janmajanmAntaroM ke pApoM kA kSaya, sahaja hI meM, ho jAtA hai| muni ke dA~toM kI paMkti ko dekha kara, siMhanI jarA ThiThuka-sI. rahI / vaha kucha paricita-sI use jAna pdd'ii| udhara,muni kIrtidhvaja ne jaba use yUM vicAra-magna dekhA, apane jJAna ke vala jAna. liyA, ki "yaha to vahI kamala prabhA rAnI,sukauzala kI snehamayI maataa,hai|" ve use sambodhita kara kahane lage, "o paapinii| zrAja tUne apane hI putra kA prANAnta kara diyaa| tujhe dhikkAra hai ! dhikkAra hai!! saikar3oM vAra dhikkAra hai !!!" muni kI isa mArmika vANI ko suna kara, vaha aura bhI vicAra meM par3a gii| socate-socate, jAti-smaraNa-jJAna use ho paayaa| apane pUrva janma kI sArI cAteM, eka-eka karake, usa ke sAmane zrA-zrA kara nAcane lgii| aba to apanI duSkRti para use ghora pazcAtApa huA / apane pApoM kA prAyazcitta karane ke misa, mana hI mana pratijJA usa ne kI, ki "aAja se Age, koI bhI aisA kara karma, maiM kabhI bhUla kara na kruuNgii|" tadanusAra,mArga se uTha khar3I vaha huii| cala kara, apanI kandarA meM, vaha jA baiThI / yoM, kaThina bhUkha-pyAsa ko sahate hue, zIghra hI apanA - anta usa ne kara DAlA / mRtyu pA kara, AThaveM svarga meM vaha . [ 124 ] .. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrtidhvaja muni gaI / udhara, muni kIrti-dhvaja bhI, abhI taka, apane sampUrNa kara kamI kA anta kara cuke the| kevala-zAna pAkara, kucha hI kAla meM ye bhI mokSa-dhAma meM jA virAje / manuSya apane bhAgya kA pApa hI vidyAtA hotA hai| jaisI bhI bhalI yA burI usa kI bhAvanAe~ hotI hai, tadanusAra hI, bhalI yA burI yoniyoM meM jAkara janma use lenA par3atA hai / java vAta aisI hai, tava pratyeka prANI kA kartavya aura dharma hai, ki vaha apanI bhAvanAoM ko sadA zuddha rakkha / [ 125 ] Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhramaka-svAmI vIra prabhu ke samaya ke Asa-pAsa, 'prabhavA' nAmaka eka DAkU thA / dina-dahAr3e bar3e-bar3e DAke DAlanA, usa ke bAe~ hAtha kA khela thaa| kaI prakAra kI vidyAoM kA yaha svAmI thaa| eka to 'nidrAvasthApinI' arthAt java cAhe taba, jahA~ cAhe vahA~, aura jaise cAhe taise, ghora nidrA ke vaza manuSyoM kA kara denA aura dUsarI, bAta kI bAtameM maz2abUta se maz2abUta tAle tor3a Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhava - svAmI girAnA, ye do vidyAe~ to mAno isa kI dAsiyA~ hI thiiN| use yahA~ taka siddha thIM, ki una ke bala, manuSyoM ke dekhate-dekhate bar3he se caMdra maz2abUta sthAnoM para chApA vaha mAra sakatA thA vaha apane pA~ca sau DAkuoM ke eka giroha kA saradAra ( Ring-L/ader ) thA / eka dina rAjagRha meM vaha zrAyA / seTha RSabhadatta ke putra, svanAmadhanya jambU kumAra ke bhavana para, chApA usane maaraa| usI dina kumAra kA vivAha zrATha kanyAzra ke sAtha huA thA / daheja bhI kucha kama na milaathaa| pUre chappana karor3a kA thA / vaha bhavana ke zrA~gana ho meM lA kara rakha diyA gayA thA / hukmapAte hI, prabhavA ke sabhI sAthiyoM ne bar3I se bar3I poTaliyA~ bA~dhI / apanI apanI gaThar3hiyoM ko uThAnA va ve cAhate the, ki eka ghaTanA usa samaya ghttii| kumAra ko, 'dhana ke haraNa ho jAne se kumAra sAdhu ho gaye haiM, ' isa ghora kalaMka se bacAne ke lie, zAsanAdhikArI deva ne, prabhavA ko chor3a, anya sabhI DAkuoMoM ke pairoM ko, pRthvI se cipakA diyaa| prabhavA ne unheM pUchA, zratha vilamba kisa bAta kI hai ? calate kyoM nahIM banate ? rAha kisa kI dekhate ho ? " unhoM ne kahA, " kisI ne z2abardasta karAmAta hama para kara dI hai| hamAre paira aura pRthvI eka ho gaye haiN| eka iMca bhI Age hama haTa nahIM sakate | " ina zabdoM ke sunate hI usa ke kaleje meM kuharAma - . sA maca gayA / " hai ! kyA, kisI ne paira pRthvI se cipakA diye ? kahatA huA, kSaNa-bhara ke lie cauka vaha par3A / tatkAla hI saba ko cupa usa ne kiyA / zraura, kAna lagA kara, Upara ke maMjila se zrAtI huI, gunagunAtI AvAz2a ko vaha sunane lagA / usa ke jIvana meM, yU~ cakita hone kA, yaha pahalA 22 [ 127 ] Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre hI avasara thaa| AvAz2a ke sahAre, saMdha lagAtA-lagAtA, prabhavA Upara cddh'aa| kumAra ko apanI pAThI nava-vivAhita zraddhAMginiyoM ke sAtha, vAda-vivAda karate, usane vahA~ pAyA / zrAThoM zraddhAginiyA~ kumAra ko kaha rahI thIM, "jaba dIkSA lenA hI zrApa kA dhyeya thA, tava vivAha kI kevala mAnatA mAtra pUrI karane ke eka dina hI ke lie, hamAre sAre janma aura jIvana ko Apane varvAda hI kase kiyA ! hamArI sArI uThatI huI umaMgoM ko, vivAha ke pahale hI dina, Apane bar3I hI burI taraha se kucala kara, sadA ke lie naSTa-bhraSTa kara diyaa| kyA, hamhI abalAyoM ke sAtha isa prakAra ke atyAcAra ke karane kA maukA zrApa ko milA hai ? " " maiMne pahale hI yaha bAta tumheM kahalA dI thii| merA isa meM rattI bhara bhI dopa nhiiN| aba to aisA vivAha apane ko karanA cAhie, jisa se bhA~ti-bhA~ti ke janma dhAraNa karane aura mauta kA mu~ha hI kabhI apane ko na dekhanA par3e ," kumAra ne udAsInatA se kahA / ye saba bAteM prabhavA ne kAna lagA kara suniiN| __ prabhAva kI nidrAvasthApinI vidyA kI karAmAta, kumAra ke parivAra para kucha na calI / isa se bhI vaha ckraayaa| phira ekAeka vaha kumAra ke Age jA khar3A huA / use dekhate hI sArA strI-samAja mu~ha vA~dhe eka aura jA khar3A ho gyaa|prbhvaa ne kumAra se kahA,-'eka ora to hama haiM, jo para dhana aura para-dArA kI phirAka meM, idhara-udhara DAkA DAlate phirate hai| aura, jina ko pAne ke lie hama apane prANoM taka ko, sadAsarvadA hathelI meM liye rahate haiN| dUsarI ora eka zrApa hai, jo [128 ] Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAva-svAmI apanI nija kI apAra sampati aura saundarya tathA sukumAratA kI jIvita nidhiyoM, paniyoM taka kA lAta mArakara, dIkSA lene para utArU ho rahe haiM !" kyA kumAra kI yaha nAdAnI nahIM hai ?, prabhavA ko apane pakSa para vakIlI karate dekha, pAThoM panniyoM kA hRdaya-kamala khila uThA "nirbala ko bala rAma " kahate hue, unhoMne apane bhAgya kI bhUri-bhUri prazaMsA kii| __ kumAra ko sambodhita kara, prabhavA, bolA, " jambUjI ! dila se dUra kare apanI dIkSA kI bAta ko ! sa~bhAlo apanI ahaTa sampatti aura saha-dharmiNiyoM ko ! maiM tumhAre yahA~ DAkara kabhI na DAlegA : lo, sIkho mujha sa do amUlya aura asAdhAraNa vidyANa aura, badale meM, apanI 'sthambhinI vidyA ko sopA mere haath|" paM. sthamminI vidyA kA prayoga kisI deva na tuma para kiyA hogaa| zrare, gharA kyA hai, isa dhana aura dharatI meM ! corI kara kara ke, kyoM apanI yAtmA kA hanana kara raha do ! syA, kamoM kA phalodaya hote samaya bhI ye sAthI tumhArA sAtha kabhI deMge? kabhI nahIM ! prabhavA ! abhIbhI kucha bigar3A nahIM hai| subaha kI bhUlA,agara zAma ko bhI apane ghara zrAjAve, no use bhUlA huzrA nahIM kahata / ataH chor3o isa kutsita karma ko isI kSaNa ! aura dhArA satya, datta, ahiMsA, brahmacaryAdi sadguNoM ko ! jisase tumhArI zrAnmA nijAnanda meM ramaNa kare / " kumAra ne kahA / kumAra ke ina ine-gine zabdoM hI ne prabhavA kI kAyA palaTa kara dii|bh bolA,"kumAra! zrAja se maiM tumhArA RNI hai| calo, Apa aura hama sabhI AjahI se aAtmonnati ke mArga meM kUda par3e ! durguNoM ke durga ko cUracUra kara, sadguNoM ke anvepaka bana / " kumAra to pairoM para baiThe [126 ] Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre * hI the / pA~ca sau DAkuoM ke sAtha, prabhavA tathA kumAra ne usI dina dIkSA dhAraNa kara lii| usI dina se, ve saba ke saba zrAtma-kalyANa meM laga pddh'e| kaMcana aura kAminI se pIchA chur3AnA sacamuca meM virale hI mahA puruSoM kA kAma hai / saMsAra kI sampUrNa vyAdhiyoM kI mUla ye hI do bAteM haiN| eka bAra. sAhasa kara ke jisane bhI mu~ha ina se mor3A, usI ne karma kI rekha meM mekha mArane kA kAma kara diyaa| [ 130 ] Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kladAjI hajAroM varSa bIta gaye, mahArAja zrI kRSNa dvArikA meM rAja karate the| una ke bhAI baladAUjI the| eka dina dvaipAyana RSi ke dvArA dvArikA kA sarvanAza java ho gayA,mahArAja zrI kRSNa, apana bhAI tathA-pitA ko sAtha le, vahA~ se bAhara cala pdd'e| purI ke dvAra meM se ho kara ye gujara hI rahe the, ki itane hI meM acAnaka usa kI chata TUTa pdd'ii| jisake kAraNa, zrIkRSNa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre mahArAja ke mAtA-pita kA, vahIM kA vahIM, zarIrAnta ho gyaa| cala cale aba donoM bhAI kauzAmbI meM phuNce| usa samaya, kRSNa mahArAja atyanta pyAse the / vahA~ eka vizAla vaTa ko dekha, una kI chAyA meM, ve paira para paira car3hAkara, baiTa gaye / baladAU jI jala kI talAza meM gye| idhara, mahArAja kRSNa ke paira ke pana ke camakate hue cinha ko, dUra se, jarada kumAra (kAla bhIla ) ne mRga kI A~kha samajhA / aura, tatkAla hI, eka tIkho tIra usane usa ora chor3a dii| pAsa vaha paayaa| mahArAja ko sAmane dagya kara aura tIra ko unhIM ke pairoM meM lagA huzmA jAna kara, usa ke hoza-havAsa khaTTe ho gy| parantu pazcAttApa ke sivAya. usa ke pAsa aba koI nahIM thaa| itane hai| meM, " ara vyAdha! yavarA mata / apane pUrva bhava, rAmAvatAra meMne tujhe tIra mArA thaa| yaha usI kI bharapAI hai| aba tU yahA~ se, jitanA bhI jaldI ho sakSa, bhAga nikala / anyathA, baladAU ke zrAna para, terA vacanA asambhava ho jaaygaa|" mahArAja zrIkRSNa ne kahA / vyAdha, yaha suna kara, nau-do banA / tIra vipailI thii| valadAU jA ke Ane ke pahale hI pahale, zarIra ko tyAga kara, mahArAja zrIkRSNa nija-dhAma ko pahu~ca gye| caladAUjI Aya / "bhAI, pAnI pIle / "ve bole / eka vAra, do vAra, cAra bAra, baladAUjI ne unheM pAnI pI lene ke liya khaa| parantu mahArAja zrI kRSNa kA zarIra to iha laukika lIlA kA saMvaraNa kara cukA thaa| ve tara bolata bhI kaiMle ? valadAUjI ne samajhA, "bhAI gepa meM haiN| taba .. to unheM apane kandhe para unhoMne uThA liyA / ora , calane [ 132] Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baladAUjI lage / mArga meM bhI pAnI ke lie, kaI vAra unhoMne pahale hI ke samAna, apane bhAI se pUchA / bhrAtR-sneha kA Ardaza udAharaNa yaha thA / eka aAja ke bhI bhAI hote haiN| eka hI kokha se ve paidA hote haiN| eka hI godI aura ghara meM pala-pupa kara, bar3e ve hote haiM / saMsArI samajha kA sAtha hone ke pahale ve do zarIra aura eka prANa hote haiN| parantu jyoMhI Aja ke * saMsAra kI havA unheM lagI, ve eka dUsare ke pakke prANa-leU bana jAte haiM / pahale, eka ke sAtha eka arthAt gyAraha kI zakti una meM shrii| ava eka RNa eka, arthAt zUnya cala unakA rahatA hai| ve dIvAne bana jAte haiM / yahI kAraNa hai, ki saMGa-musaMDa vaidya, hakIma, vakIla, Adi una kI sampatti ke zrava svAmI hote haiN| korTa-bAjI aba una kA jIvanavyavasAya rahatA hai| rAma aura bharata kA zrAdarza-sneha bhI, hamAre sammukha sadA rakkhA jAtA hai| vahA~ bhI hameM yahI pATa par3hAyA jAtA hai, ki eka ne, dusare ke lie rAjya chodd'aa| parantu dUsarA, use grahaNa karanA, apane adhikAra,nyAya, dharma, kartavya aura saba se Upara, apane azruta-pUrva Adarza bhrAta-bhAva kI, hatyA karanA samajhatA hai / prajA ke pratinidhi, saciva, guru aura parivAra, sabhI ke sammukha bharatajI kahate haiM:" mohiM rAja hRSTi dehahu jaba hii| rasA rasAtala jAihi taba hI // mo samAna ko pApa-nivAsU ? jehi lagi sIya-rAma vanavAsU // " eka aAja ke bhAI hote haiM, jo eka iMca dharatI bhI idhara kI udhara nahIM chor3ate / svArtha, svonnati, svakIrti, svatva, Adi aAja ke zrAdarza haiN| ina kI Ar3a meM, jo-jo atyAcAra, jagat meM zrAja ho rahe haiM, choTe-choTe saba koI unheM jAnate [133] Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre hai| astu / " bhrAtR-prema ke vazIbhUta ho, valadAUjI, zrIkRSNa ko kandhoM para uThAye hue, var3I dUra nikala gye| tava bhI mRtaka zarIra kA agni saMskAra unhoMne nahIM kiyaa| tava unheM citaunI dene ke misa, eka deva ne manuSya kA zarIra dhAraNa kiyA / aura, kolhU meM retI vaha pairane lgaa| caladAUjI ne use dekhaa| va bole, " are! yaha kyA karatA haiM ? retI se bhI kahIM tela nikalA hai ?"deva ne kahA, "jayaratose tela nahIM nikala sakatA, tomRtaka zarIra bhI vola kaise sakatA hai? z2arA,mahArAja zrI kRSNa ke zarIra kI ora dekho to!" baladAUjI kI A~kheM khulii| bhAI kI ora dekha kara, nAnA prakAra ke vilApa ve karane lge| anta meM, vidhi-vidhAna ka sAtha, mRta-deha kA agni-saMskAra unhoM ne kiyA / ava jagat meM ve akele the / jagat kI anityatA para, una kA dhyAna gayA / vairAgya una ke hRdaya meM umar3a pdd'aa| taba to dIkSita ho, vana-vana meM vihAra ve karana lge| muni valadAUjI,aba eka-eka mAha kI kaThora tapasyA karane lge| ekavAra pAraNe kA dina thaa| vana se,ve tuMgiyA nAmaka nagara meM gocarI ke liye aaye| rUpa-saundarya pahale hIse unakA vikharA pdd'taathaa| tapasyA ke kAraNa, aba tovaha aura bhIcamakane lagA thaa| nagara kI nAriyA~ kue~ para pAnI bhara rahI thii| una kI nigAha valadAUjI para pdd'ii| A~khoM ke dvArA, ve una ke rUpasaundarya ko pIne-sA lgiiN| eka ne to, isa dhuna hI dhuna meM,bar3e ke badale, par3osa meM baiThe hue apane bacce hI ke gale meM rassI DAla dI / aura, 1e~ meM usa laTakA taka diyaa| baladAU jI ne, usa kI isa amAnuSika karatUta ke lie, citAyA / tava [134 ] Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baladAUjI vaha hoza meM aaii| usa ke pahale taka, usa ne bacce kA ronAdhonA sunA taka nahIM, kyoMki, usa kA mana aura sampUrNa indriyA~ to, baladAUjI ke rUpa-saundarya ke hAtha bika cukI thiiN| muni ne apane rUpa-saundarya kI, mana hI mana meM bar3hI nindA kii| itanA hI nahIM, aise-aise kaI zranarthoM kA mUla kAraNa apane ko samajha, usa dina se, bhikSArtha zahara meM thAnA taka unhoM ne sadA ke lie roka diyA / vahIM se ve phira vana meM lauTa par3e / " usI vana meM, eka sutAra kisI eka vizAla vRkSa kI zAkhA ko chA~ga rahA thaa| bhojana kA samaya hone para usa kI strI maTThA aura roTiyA~, usa ke lie yahA~ lAI / kAma ko adhUrA hI choTa kara vaha vRkSa se nIce utraa| itane hI meM, eka mRga baladAUjI ke nikaTa zrAkara, apane sira se usI zrIra, unheM le calane ke lie, izArA karane lgaa| muni ne mRga kA anusaraNa kiyA | cala cala ve donoM bhI usI vRkSa ke samIpa zrAye / sutAra bhI bhojana karane ke lie taiyAra baiThA hI thA / muni naM, "bhAI ! yadi tu cAhe, to hameM bhI kucha de de, khaa| sutAra prasanna ho kara muni ko bhojana bahane lagA / mRga, usa samaya, mana hI mana anekoM prakAra ke manasUbe karane lgaa| usake mana meM, "zrAja, yadi maiM bhI manuSya hotA, to tapasvI muni kI yathA-zakti kucha na kucha sevA zravazya karatA / isa sutAra kA bhAgya sacamuca meM sarAhanIya haiM jo apanI gAr3hI kamAI kA kucha bhAga, muni kI sevA meM arpita kara rahA hai / " zrAdi yadi isa prakAra kI UMcI bhAvanAoM kA kuraNa ho rahA thA / tInoM ke jIvana kI antima ghar3iyA~ bilakula hI nikaTa thA "" t [ 13.5 ] Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre pahuMcI thiiN| havA ne apanA vikarAla pravAha bhaayaa| adhakaTI zAkhA, vAyu ke pracaNDa vega se, sutAra, muni aura mRga, tInoM ke Upara, acAnaka A girI / basa, usI kSaNa, tIna kA. vahIM kA vahIM, anna ho gyaa| baladAUrjA apanI kaTora tapasyA ke cala, sutAra usa kAla ke kSaNika ucca-bhAva ke dAna se, aura mRga apane tAtkAlika sundara evaM sevA-maya niSkapaTa manasUboM ke sahAre, yo ve tInoM ke tInoM, pAMcave svarga meM sidhAra gye| ___ jaba kSaNa-bhara kI zuddha sevA evaM tyAga-pUrNa bhAvanAoM kI jar3a itanI gaharI jA sakatI hai, taba jIvana-bhara kI niSkapaTa sukriyAoM, tathA satsaMgati se, nirvANa-pada kA mArga, niSkaMTaka bana jAya, to isa meM acaraja kI koI bAta hI nhiiN| saralatA, zuddhatA evaM sadbhAvanAeM, svarga kI sudRr3ha evaM sundara sar3ake haiN| 1361 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinarikha-jina-pAla sakdoM varSa pUrva, vihAra prAnta kI campAnagarI meM, mAkandI nAmaka eka seTa the| bhadrA una kI bhAryA thI / jina-rakSa aura jina-pAla do yAgAkArI putra unake the| ye donoM bhAI samudrayAtrA kara ke gyAraha bAra videzoM ko jA cuke the / vyApAra vidyA meM kuzala itane the, ki kevala gbAraha bAra kI videza-yAtrA sahI, ahaTa dhana-rAzi ke svAmI ye bana cuke the / vArahavIM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagata ke ujjvala tAre vAra phira bhI samudra yAtrA karanI inhoMne cAhI simaya pAkara mAtA-pitA ke sammukha apane vicAra inhoM ne prakaTa kiye| ye vAle, " prANapyAra ! pahale to hama va vRddha ho cuke haiN| tumhAre sivAya, hamArI dekha-bhAla karane vAlA taka yahA~ koI nahIM hai / hA~. naukara-cAkara jo bhI bIsiyoM hai; parantu anta meM ve naukara hI to hote haiM / unake hRdaya meM, tumhArI sI pIra hone hI kyoM lagI ? dUsare zrabhI bhI ghapane pAsa itanI ghaTa sampatti hai, ki saMbhAla kara calane para tumhArI santAneM to kyA, caran kaI pIr3hiyoM ke lAne para bhI kharca nahIM ho skegii| zrataH hAya kAma ko chodd'o| aura, kaThina parizrama se kamAye hue, apane vaibhava kI vilasate hue aba to vizva kA sukha bhogo / tIsare, isa bAra kI jalanyAtrA hameM kucha upasargakArI bhI jAna par3atI hai / " putroM ne una kI bAtoM ko kAnAphUsI meM TAla dI kyoMki, javAnI kA joza unameM thA / aura, saba se Upara, lakSmI kA lobha rUpI bhUta unake sira para salI se savAra thaa| saca hai, " lobhacaMdraguNanA ke ?" arthAt hRdaya meM lobha yadi hai, to aura avaguNoM kI zrAvazyakatA hI kyA ? samudrayAtrA ke lie thAkhirakAra, haTakate - haTakate bhI, cala hI par3a / jahAz2a, kinAre se kinArA kATa ke, samudra kI chAtI ko vikarAlatA se cIratA huA, usake madhya meM abhI jAkara lagA hI thA, ki eka vipasa ghaTanA itane meM vaTI / bhIpaNa tUphAna uTha zrAyA / zrA~dhI calI / sAgara kI usAla taraMgeM, zrAsamAna ko cUmane kI hor3A-hor3I karane lgiiN| vizAla jalayAna samudra kI capeToM ko aura zrAyeka samaya taka va na saha sakA / uthala-puthala vaha karane lagA / aura, vAta kI bAta meM, [ 138 ] Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinarikha - jina pAla saikar3oM AdamiyoM ke sAtha, sadA ke lie, samudra kI talI meM vaha jA baiThA 1 jinapAla aura jina-rakSa kA dina mAna kucha U~cA thaa| yA yU~ kaho, mAtA-pitA kI laMghana kI sajA aura bhI kar3I unheM milanI thI / samudra para utarAtA huA, eka paTiyA donoM bhAiyoM ke hAtha laga gayA / donoM savAra usa para ho liye / dhruva unake jIvana kA rukha, bhAgya aura havA ke rukha kI thora thA | utarAte-utarAte tastA ratna- dvIpa ke taTa para jA kara laga gayA / vahA~ paTiye para se donoM bhAI utara pdd'e| vahAM nAriyala ke vRkSoM kA saghana vana thA / bhUmi para par3e hue kucha nAriyala unhoM ne uThAye / girI kA tela nikAla cadana para unhoM ne malA | unhIM kI girI aura pAnI se apanI bhUkha aura pyAsa unhoM ne vujhaaii| itane hI meM usI dvIpa kI ratnA devI, vikarAla vepa kiye, talavAra apane hAtha meM pakar3e, unake sammukha nA khar3I huI / veSa-bhUpA se vaha devI thI, para hRdaya usa kA vikarAla rAkSasA kA thA / pahale anakAM prakAraka pralobhana aura zrAzvAsana usane unha diye / saba prakAra se svAgata bhI usane unakA yUrA-pUrA kiyA | izArA karate hue, apane bar3he - car3he vaibhava kI sampUrNa sAmagrI bhI dUra hI se unheM usane dikhaaii| yaha usake kathana kA eka pahalU thA / dUsare meM, usa kI pApavAsanA kI pUrti na kA jAna para, talavAra kA Upara uThA kara, una ke siroM ko dhar3a se alaga kara dene kI dhamakI unheM dI / usa vikarAla veSa kA dekha kara, donoM bhAiyoM kA viveka, vala aura vikrama, sava ke satra vikala ho uThe the / astuH devI kA prastAva zranoti pUrNa hone para bhI, svIkRta ho gayA / tadanusAra, donoM bhAiyoM ko, usake vaibhava-sampanna vizAlakAya bhavana meM, usane lA tthhraayaa| [ 136 ] " Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre donoM bhAiyoM ne, usake kathanAnusAra, usakI pApa pUrNa vRtiyoM kI pUrti bhI kI / pazcAt, jaba adhikArI deva ke prAdeza se, sAgara kI saphAI ke lie vaha jAne lagI, usake pUrva, vaha una se colI, " maiM bhI AtI hU~ / itane para bhI, tumhArA mana yahAM 'na lage, to anekoM prakAra ke sundara sundara vRkSa aura latAmaMDapoM se, pUrva ke cAg2a meM jA kara apanA manoraMjana tuma kara sakate ho / yadi, vahAM bhI bhalA na lage, to zarada kI sundara aura manamohaka chaTA ko chInanevAle, uttara ke udyAna meM tuma cale jAnA / zranajJAna hone ke kAraNa, yadi vahA~ bhI adhika kAla taka tumhArA mana vilama na sake, to phira pazcima ke, usa udyAna meM tuma donoM bhAiyoM ne cale thAnA, jahA~ " vasanta Rtu rahe lubhAI ' hai / aura, grISma apanI garimA gavA~ baiThI hai| yadi, vaha bhI tumheM akhare, to punaH yahIM lauTa thAnA itane meM to, maiM tumheM yahIM mila jAU~gI / parantu bhUla kara bhI dakSiNa ke bAg2a meM kabhI paira na rakhanA / vahA~ eka car3hAhI viSadhara bhujaMgama rahatA hai / jisa ne bhI eka vAra, kabhI udhara paira dharA, ki casa, vaha vahIM kA vahIM sadA ke lie so gayA / " yU~ kaha kara, devI to apane kAma ke lie cala par3I / pIche se, khar3ekhar3e donoM bhAI, apane bhAgya kA svayaM hI nipaTArA karane lge| apane guru-janoM ke zrazollaMghana kI bAta raha-raha kara unake vicAroM meM AtI thii| usa nirjana sthAna meM, asahAya hone kA andhakAra una kI A~khoM meM thA / kala, jisa lobha kA hAtha, javAnI ke joza meM A kara unhoM ne pakar3A thA, usa ke prati, eka rattI bhara bhI sahAnubhUti, unake hRdayoM meM ava na raha pAI thI / saca hai, jaba taka svayaM ko capeTa nahIM laga pAtI, lAkha 1 [ 140 ] Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinariva - jina pAla bhalI bAteM koI kahe, manuSya-svabhAva, use mAnane ke lie kabhI bhUla kara bhI utArU nahIM hotA / manuSya kA mana saralatA kA zranugAmI haiN| loga, lamba aura zrAdhAra ke saMyukta tathA lambe, kintu pakke mArgoM ko chor3a kara, karNa rUpa sIdhe, kintu kali mArgoM kA anugamana karanA sadA se pasanda karate zrAye haiM / yaha saba kucha hotA hai / itane para bhI loga apane prANoM taka ko saMkaTa meM DAla kara, zrAtmo nati ke artha, anubhava bhI anekoM, sadA karate hI rahate haiN| devI ne dakSiNa ke bAga meM paira rakhane kI sakhta mumAniyata kI thI / usa bAta ne to use dekhane kI utkaMThA ko aura bhI ugra kara diyA / isa ekAnta jIvana se mRtyu kA zrAliMgana bhI yaMtra unheM sukhada evaM zItala jAna par3ane lagA thA / niHzaMka ho kara, donoM usa aura cala hI paMr3a / nikaTa zrAMta hI, vahAM kI sar3Ana se, una kA nAka aura sira sar3ane lagA / A~khe z2arA aura bhI dUra pheMkI, to sAmane kI thora, vRkSoM ke jhuramuTa meM, asthi-paMjaroM kA eka bar3A bhArI Dhera naz2ara zrAyA / ve usa ke nikaTa gaye / par3hIsa hI meM, eka z2inda manuSya ko, jo zUlI para laTakAyA hI jAnevAlA thA, bar3A dekhaa| ve usa se pUchane laMga, " bhAI ! tumhArI yaha dazA kyA ? aura, hardiyoM kA hRdaya vidAraka yaha Dhera yahA~ kaisA ? " " bhAI ! isa dvIpa meM tumhAre paira rakhane ke kAraNa hI merI yaha dazA huI haiN| jaba kabhI bhI, koI nayA vyakti usa caMDikA ke hAtha yahA~ car3ha pAtA hai, purAne kI, dIrghakAla se, yahI gati, usa ke dvArA hotI thAI hai / zrAja yA kala, tumheM bhI yahA~ isI ghATa utaranA pdd'egaa| durdina ke mAre, aise hI prabhAge vyaktiyoM ke asthi-paMjaroM kA Dhera yaha hai / " bAta sunate hI [ 16 ] Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre donoM bhAiyoM ke hoza gagana meM guma ho gaye / " bacane kA koI upAya bhI, hai ? bhAI !" ve lar3akhar3AtI huI jabAna meM usa se yole / "hA~, hA~ ! hai kyoM nahIM ? mujha se pahale ke, isI zUnI para laTakane vAle bhAI ne, vaha upAya mujhe sujhAyA thaa| isa caMDikA ke prema-pAsa meM phaMsa kara, vaha upAya mere lipa.tA cekAra huA / parantu marate-marate, tumheM to maiM use batA hI duuNgaa| use kAma meM lAnA, na lAnA, phira tumhArA kAma hai| pUrva ke vArA meM 'zelaka' eka yakSa rahatA hai| aSTamI caturdazI, zramAvasyA aura pUrNimA ko prakaTa ho kara, 'kise tAI? phile pAra utArU~ ? ' aise udgAra vaha ghoSita karatA hai| usa samaya, upasthita raha kara, 'hameM dukha se chur3AyA ! hameM pAra utAro !' Adi prArthanA tuma usa se kro| casa, tumhAre bacane kA yahI eka rAja-mArga hai|" uttara meM usane khaa| donoM bhAiyoM ne usa kA bar3A upakAra maanaa| aura, daur3e. daur3e pUrva ke vIce meM ce paaye| niyata sthAna para phuNce| usa dina bhI usa ke prakaTa hone kI vArI thii| yakSa samaya para prakaTa huaaa| Ara, jaisA usa AdamI ne kahAthA,ghopita karane lgaa| tava una donoM bhAiyoM ne, kaSTa se chur3A kara, samudra se pAra utAra ne kI prArthanA, usa se kii| yakSa colA, " acchA ! upAya to maiM tumheM batAye detA huuN| para ka.ma maiM use utAranA, tumhArA kAma hai| jisa kSaNa, maiM tumheM pAra utArU~gA, vaha caMDikA, solaha zaMgAra aura vAraha AbhUpaNoM se saja-dhaja bar3e hI manorama rUpa ko dhAraNa kara, tumhAre sammukha Akhar3I hogii| vIsiyoM prakAra ke pralobhana aura AzvAsana vaha tumhe dene kI ceSTA karegI / lAkha lallopatto kara-kara ke, tumheM lauTAne kI [142 ] Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinaritra-jina-pAla dhAta vaha karegI / para usa ke kahane para jarA bhI kAna tumane kabhI na denaa| isa ke viparati. usa ke vacanoM meM. tuma meM sa kAI, jarA bhI mAhita huzrA, ki usI kSaNa, apanI pATha se. meM use utAra pheMka dUMgA / parantu mere bacanoM para dRr3ha yadi vane rahe, to sahaja hI meM pAra bhI meM lagA degaa|" kaha, usa yakSa ne ghor3e kA pa dhAraNa kara liyaa| donoM bhAiyoM ko apanI pITha para car3hAyA / taba campA nagarI kI dhAra vaha calA ' ratAdevI ne bhI isa bAta ko kisI taraha jAna liyA |vh bhIcaTacaMDikA ke pracaMDavapa meM yahAM yA phuNcii| aura, mAno, jaise vaha unakI sacamuca meM preyasI hI koI ho. usI rUpa meM, una ke viyoga meM, bhA~ti bhA~ni ke zrAlApa-vilApa, unheM sunA-sunA kara, vaha karane lgii| usa ke ina kapaTa-pUrNa, kintu karuNA aura prema-saMga zabdoM kA jina-pAla para to jarA bhI asara na par3A / parantu jina-rakSa usa kI bAga-jAla meM, jarjarita hokara, phaMsa gyaa| usake prema meM vaha pAgala ho gyaa| pUrva meM, usake sAtha kiye gaye kIdA vinoda aura premAlApa kA raha-raha kara smaraNa usa ho paayaa| apane uddhAra kI parvAha na kara, usana usakI aura anta meM dagya hI liyA / yakSa ne yo patita hAte use daMgya, apanI pUrva pratimAnusAra, pITha para se utAra use phakA / caMDikA nA yaha cAha hI rahI thii| pAte hI. jina rakSa kA kAma usane tamAma kara diyaa| phira jina-pAlako bhI lAkhalAkha prayatnoM se yaha lalacAne lgii| parantu pratijJA-cIra jinapAla ko apane prANoM kI par3I thii| usa ne usa kI rIjha aura gvIma kI tanika bhI parvAha na kii| yaha usa kI agni-parItA zrI / para vaha usa meM solaha zrAnA saphala huaa| devI,thaka kara [143] Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " jaina jagat ke ujjvala tAre moto% lauTa par3I | yakSa ne, jina- pAla ko, sAnanda, campA ke cArA meM jA utArA / ghara jA kara, mAtA-pitA ke caraNa usa ne R choTe bhAI ke durdAnta aura dayanIya granta kI kathA usane unheM kaho / var3oM kI zrAjJollaMghana karane para, kina-kina ghora vipadAoM ko unheM sahanA par3A, saba jyoM kI tyoM kaha sunaaii| kucha kAla taka zrAnanda-pUrvaka ve rahe / eka dina eka nirgrantha muni vahA~ padhAre / una ke upadezoM kA jina- pAla para jAdU sA asara girA / tava to usI samaya dIkSita ho kara muni ve bana gaye / usa rUpa meM anekoM karArI tapasyAeM unhoM ne kI / jJAna bhI kucha kama sampAdana nahIM kiyA thA / grantima dinoM sandhArA dhAraNa kara, mokSa meM sidhArane ke lie, prathama svarga meM ve jA virAje / mAtR-pitA-guru- svAmi-sikha; sira dhari karahiM subhAva | laheu lAbha tinha janama kara na taru janama jaga jAya // [ 144 ] Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 amara kumAra vIra bhagavAn mahAvIra ke samaya, mahArAja zreNika ( vimvasAra) rAja-gRha meM rAja karate the / vahA~ RSabhadatta nAmaka eka nirdhana brAhmaNa rahatA thaa| usake cAra putroM meM se saba se choTe kA nAma zramara- kumAra thaa| vaha janma hI se satsaMga- premI thA / kumAra ke hRdaya ko komala aura niSkapaTa dekha eka dina eka muni rAja ne 'navakAra ' mahA-mantra ise sikhalA diyaa| muni ke Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre zrImukha se, " yaha, viSaya-vyAla ke lie mahA-maNi hai: yaha, karma kI rekha meM mekha mArane vAlA hai; yaha, vaha amogha-zakti hai, jila ke vala bhAgya ke kaThina kuaMka bhI sahaja hI meM palaTa jAte haiM, yaha sarvotkRSTa maMgalakArI evaM prAnanda kA zrAdhAra hai, bhava.. sindhu kI vaitaraNI ke pAra jAne ke lie, yaha, dRr3ha jala-pota hai, usake isa mahAtmya ko suna kara to, usa meM usakI zragAva zraddhA ho gii| vaha vidhAna ke sAtha, nitya usakA japa-jApa niSkAma bhAva se karane lgaa| ____eka dina mahArAja zreNika na, eka vizAla bhavana ke racavAne kA vicAra kiyaa| dUra-dUra ke saikar3oM zilpayoM ko bulAyA gyaa| rAja-prasAda kA kAma prArambha huA / parantu." noM dina cale ar3hAI kosa" kI kahAvata ke anusAra, mahala kA jitanA bhI bhAga dina meM vana pAtA, rAta meM punaH Dhaha jaataa| anekoM upAya kiye gaye / labdha pratiSThA aura kArya-kuzala zraneko iMjInIyaroM ne, dina-rAta eka kara, akla daur3AI; parantu sava upAya jar3amUla se bekAra siddha hue| kisI kI bhI karAmAta vahA~ kAragara na huI / java vijJAna aura usa ke dhurandhara bhaktoM kI kucha ala na calI, andha zraddhAlu logoM ke sAtha salAhamazavirA tava kiyA gyaa| aura, unakI rAya-zarIpha se yaha taya kiyA gayA, ki eka sulakSaNa-sampanna purupa kA balidAna vahA~ kiyA jAya / tadanusAra, uparyukta purupa kI mA~ga aura vadala meM usI ke taula kA suvarNa dene kI rAja-ghopaNA, rAjya bhara meM huI / Rpabhadatta ke kAnoM para bhI yaha bAta pdd'ii| daridratA kA mArA to vaha janma hI se thA / abhI-abhI to usa ke bhAgya yahA~ taka phUTa cuke the, ki jahA~ bhI AzA lagA kara yaha jaataa| [ 146 ] Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramara kumAra do dhakke dakSiNA meM vaha pAne lagA thaa| isakI strI kI tAnARzI ne to, isa ke hRdaya ko aura bhI eka-dUka kara diyA thaa| rAja ghoSaNA ke sunate hI, apanI strI ke pAsa vaha daur3A gyaa| gaura, bolA, " tu prati dina dhana ke lie mAthAkUTa mujha se karatI haiM / le, khola chAtI! aura, tere cAra putroM meM se eka ko saupa rAjA ke hAtha ! badale meM, usI ke taula kA suvarNa, tere ghara pAkara abhI par3A jAtA hai ! bola ! he himmata ?" strI kI nasa-nasa phar3aka uThI / dhana kI prApti ke lie andhA saMsAra kyA-kyA nahIM karatA ! garIra se garIba aura amIra se amIra hara eka cAhatA hai, rAta-dina prayatna karatA hai, satya aura zIla, sadguNa aura saddharbha,sabhI kA eka kSaNa meM khAtamA ve kara sakate haiM, yadi, lakSmI una kI bagala meM aAMna ko lAlAyita ho uThe; athavA una kI ho kara rahane bhara kI hAI hI sirpha vaha bhara le| pati ke prastAva kA hRdaya se samarthana ho gyaa| par3osa meM baiThe hue amara kumAra hI ko rAjA ke hAtha veca dene kA nizcaya huyaa| tadanusAra, daravAra ko sUcita kara diyA gayA / rAjA to Toha meM pahale se thA hI / turanta sipAhI vahAM A dhmke| abhAge kumAra ko jabarana tulA para car3hA diyA gayA / aura, varAvarI kA suvarNa, rAjA kI ora se brAhmaNa ke ghara pahuMcA diyA gayA / sipAhI ava use pakar3a kara le jAne lage / kumAra na saMkar3A nAca nAce / royA, cillaayaa| pachAr3a khA kara gira bhI pdd'aa| pitA ko pukArA / mAtA kI minnateM mAnI / bhAiyoM ko rakSA ke lie pukArA / gagana bhedI nAda kiyA / para sava ke saba upAya eka sire se cekAra siddha hue / kyoMki, yahAM to rakSaka hI bhakSaka bana baiThe the| 'sarva guNAH kAcanamAzrayanti' [147 ] Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre kA saudA paTa cukA thaa| tava kumAra kI munane hI kona lagA thA ? AkhirakAra use rAjA ke sanmukha peza kara hI diyaa| usa samaya, kumAra kI kAyA kA~pa rahI thii| usakI pAkhoM se vahe hue pAnI ke panAre, use alaga hI Dubo rahe the| mauta kA vikarAla khaMjara usa ke sira para laTaka rahA thaa| phira bhI, rotA-visUratA, rAjA se vaha bolA, "rAjan ! zrApa, prajA ke pitA kahalAte haiM / jo anAtha, asahAya, aura apAhiz2a hotA hai, usa ke sacce rakSaka eka-mAtra zrApa hI hote haiN| phira, mujha asahAya aura anAtha hI ko homa ke havAle kyoM kiyA jA rahA hai / kyA, prajA ke nAte, maiM Apa kA putra nahIM hU~ ? ataH isa prANa-nAzaka saMkaTa se Apa hI mujhe uvAriye / zrApa zakti zAlI haiN| zaraNAgata kI rakSA karanA, Apa kA kartavya aura dharma hai|" "bhAI ! terA kahanA saba ThIka hai| maiM saba kA rakSaka huuN| parantu abhI to saudA, dAmoM meM huyA hai| merA isa meM dopa hI kyA ? hA~, muphta meM jo maiM tujhe letA, tava to avazya hI atyAcArI, AtatAyI aura anyAyI meM kahalAtA! ataH maiM ava kucha bhI nahIM kara sktaa|" rAjA ne badale meM khaa| amara kumAra ava AdhAra hIna thaa| dhadhakate hue agnikuMDa ke nikaTa vaha lAyA gyaa| usa samaya, kumAra kA romaroma khar3A hokara, usa ke mAtA-pitA ke svArtha aura rAjA ke atyAcAra kI zikAyata kara rahA thA / bhakta-hRdaya kI parIkSA bhI pUrI-pUrI hotI hai / nirvala kA vala rAma hote haiM / jahA~ apabala, tapabala, vAhuvala aura dAma-bala sirapakaTa-pakaTa ke, hAra mAna baiThate haiM, vahA~ prabhu kA nAma-smaraNa hI hAre hue kA hAtha zrA kara pakar3atA hai / kumAra ko na-va-kA-ra mahA maMtra kI amogha [ 148 ] Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amara-kumAra - zakti kI smRti zrAI / havana kuMDa ke kinAre para khadAkhadA hI phumAra dhyAna-magna ho kara. usa kA japa yaha karane lgaa| udhara hotA (homa-kartA) logoM ne pUrNAhuti dI: aura, kumAra ko havana kuMDa meM dhakela diyA gayA / dhadhakatI huI agni ne divya siMhAsana kA kapa banA kara, kumAra kA svAgata kiyA bhiya, usa se ghara kosoM dUra thaa| kumAra kI isa gati ko dekha kara, sabhI hotAoM ke hoza-havAza DhIle par3a gye| ve aceta ho kara, ghar3Ama se dharatI para gira pdd'e| isa pratyana camatkAra ko dekha, rAjA ka acambha kA bhI kucha TikAnA na rhaa| rAjA kA sira, lajjA, bhaya aura atyAcAra ke kAraNa ava nInA thaa| kumAra ke caraNoM meM gira kara, usa ne apanI dIrgha-darzitA digyAI; apane aparAdha kI kSamA isa ne caahii| dava-yAgI ne, kumAra ke dhavala yaza kA gagana-bhadI gAna, alaga hI kiyaa| deva-vANI hI ke anusAra, kumAra kA caraNAdaka la kara, aMcata vyaktiyoM para diyA gyaa| aura ve saba ke saba svastha ho kara uTha bNtte| una meM saM bhI pratyaka ne, bArI-bArI se, kumAra ke caraNa chUkara, apane aparAdha kI kSamA cAhI / rAjA na tA kumAra ko zrava rAja taka de dana ko khaa| parantu kumAra kI zAkhA ma navakAra mahAmantra kI amogha zakti ke zrAMga, yaha saba dhUla thA; mAyAmarIcikA kA dikhAyA thA; sAMjha ambara-Dambara kA dRSya thaa| saMsAra kI bar3I se bar3I zani aura vaibhava, usake mana ko mAhita karane meM asamartha aura jadathe / rAjA ko sambodhana karatA huyA, kumAra bolA " sAMsArika bar3e se bar3A caMbhava bhI, rAjan ! yAgvira kAra kSaNabhaMgura hI to hai / mujhe rAta-bhara bhI ina kI cAha nhiiN| maiM to aba yaha kArya karUMgA, jisa se akSa [ 146 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre ya sukha kI prakhaMDa prApti ho / na-va-kA-ra mahAmantra ke, kSaNa-bhara ke jApa mAtra se, merI yaha ghorAtighora vipadA, jaba bAta hI yAta meM Dhala gaI, tava jIvana-bhara isa kA jApa karane se to mukti avazya hI mu~ha mA~gI mila skegii| isa meM acaraja hI kyA ! vasa, zravatA dina-rAta meM isI kA smaraNa karatA gaMgA | isa ke bala sujhe pUrNa vizvAsa hai, akSaya sukha merA aura merA, ho kara ke rahegA / " yoM kaha, dIkSA leM, kumAraM cana kI ora cala diyA | amara kumAra va muni amara kumAra bana gaye / aura, eka vizAla vRkSa ke tale dhyAnastha ho kara ve Thahara gaye / udhara, kumAra kI mAtA ko prApta suvarNa ke china jAne kI zaMkA huii| vaha manahI mana taraha-taraha ke manasUbe bA~dhane lagI / vaha socatI thI, " yadi rAjA diyA huA suvarNa, pIchA mA~gegA, to usa ke pahale hI, maiM chure se apane putra kA kAma tamAma kara dU~gI / phira to jaba lar3akA hI jindA na rahegA, to suvarNa vaha mA~ga hI kisa prakAra sakegA ! itane para bhI usane apanI haTa yadi na chor3I to maiM badale meM putra ko mA~ga baiduuNgii| para kumAra ko na pAkara, sonA hamAre hI pAsa rhegaa| " ya~ socatI samajhatI eka paine chure ko hAtha meM le, vaha kumAra ke pAsa, vanasthalI kI ora gaI / kumAra dhyAnamagna vahA~ baiThe hI the / jAte hI usa ne kurA unake peTa meM bhoMka diyaa| muni kSamAzola the / sacamuca meM amara bhI unheM cananA hI thA / mAtA kI karaNI para, jarA bhI rosa una ke mana meM na AyA / ve sAgara ke samAna gambhIra aura merU-giri ke samAna, apane dhyAna meM cala rahe / mAtA ghara kI ora lauTa clii| putra-hatyA ke ghora pApa se [ 150 ] Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramara- kumAra usa ke paira va lar3akhar3A rahe the / mArga hI meM eka siMhanI ne use dekhA / aura, usakA kAma, vAta kI bAta meM tamAma karadiyA / usake phalasvarUpa, ghora narka meM jA kara vaha janmI / amara-muni bhI, zrAyuSya ko pUrNa kara bhaviSya meM mukti ke sAtha, sadaiva ke lie, varaNa karane ke lie, svarga meM jA sidhAre / * na-va-kA-ra mahA-mantra kI zakti kA sundara paricaya saMsAra ko milA / kyA, hama bhI, isake japa-jApa se, lAbha uThAne kI koziza kabhI kareMge ? kyA, yAja ke andhakAra meM yaha hamAre lie Search Light ( prakAza stambha ) kA kAma na degA ? kyA, zrAja kI hamArI bekArI ko isa kI bhava-bhaya-nAzinI zakti, dUra na kara degI ? vizvAsa, vyavasthA aura niSkAma bhAva kI triveNI meM nahA kara, eka bAra zrAja hama isakI zrArAdhanA to kareM | [txt] Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ravandhaka mukti eka samaya sAvatthI-syAlakoTa meM mahArAja kanakaketu rAjA the| prajA-pAlana ko ve apanA pradhAna kartavya mAnate the| mahArAnI kA nAma malayA-sundarI thA / khandhana-kumAra una ke putra the| samaya para, samucita pravandha ho jAne ke kAraNa, kucha hI kAla meM kumAra bahattara kalAoM ke svAmI aura nIti ke netA bana gaye the| kumAra abhI kumAra hI the, ki eka dina, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khandhaka-muni " 9986 bastI meM vijaya sena muni kA zubhAgamana huA utthAna kaise ho, " isa viSaya para unhoM ne yatheSTa prakAza DAlA / muni ke prabhAvotpAdaka aura grAtma-kalyANa-kAraka upadeza se, kumAra kA mana vairAgya meM raMga gyaa| ve muni se bole, bhagavana ! maiM bhI isI mArga kA anuyAyI huuN| mujhe bhI, merI zakti ke anusAra, koI mArga dikhAiye, jisa ke cala, bhava-sAgara se maiM bhI sahaja hI meM pAra laga skuuN| mAtA-pitA kI zrAjJA prApta kara, maiM bhI dIkSita honA cAhatA hU~ / tumheM jisa prakAra bhI suna ho, karo, " muni ne badale meM kahA / mAtA-pitA ke pAsa zrAkara, kumAra ne dIkSArtha zrAzA maaNgii| aura, punaH munirAja ke pAsa jAkara, dIkSita ve ho gaye / thor3e hI samaya meM, yatheSTa jJAna prApta unhoM ne kara liyAM / yahA~ taka ki akele hI vicaraNa kara, zAstra sammata upadeza dene ke adhikArI bhI ve bana gaye / eka dina akele meM bihAra unhoM ne kara bhI diyA / mAtA-pitA ko yaha bAta mAlUma hone para pAMca sau subhaToM kI eka TolI, zarIra-rakSaka ke rUpa meM, unhoM ne tainAta kara dii| sAtha hI unheM yaha bhI samajhA diyA, ki kumAra-muni ko kahIM bhI koI kaSTa na ho / ve pUrI-pUrI dekha-bhAla karate hue, gupta rUpa se, una ke zrAsa-pAsa hI sadA-sarvadA rahe / , 66 I AtmA kA vicarate vicarate, muni, kuntI nagara ke bAg2a meM padhAre / mAsa - maraNa kI tapasyA kA pAraNA una ko usa dina thA / gocarI ke lie phirate-phirate rAja-mahaloM ke nIce se ve nikale / purUSa siMha yahA~ ke rAjA the / aura khandhaka muni kI cAhina sunandAM kA vivAha ina ke sAtha huA thA / usa samaya, rAjA aura rAnI donoM mahala ke gavAkSa meM baiThe hue caupar3a pAsA khela [ 153 ] Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre rahe the| acAnaka, rAnI kI nigAha muni ke. Upara usa kSaNa par3a gaI / unheM dekhate hI apane bhAI kA bhAna ho paayaa| ataH khela se kucha dila una kA haTa gayA / parantu rAjA ne isa kA kucha aura hI matalava smjhaa| rAnI aura muni ke vIca kucha anucita sambandha hone kI mana meM AzaMkA karate hue, caupar3a ko vahIM chor3a, mana hI mana kucha jhallAte hue, vahA~ se ve uTha baitthe| daravAra meM zrA, jallAdoM ko unhoM ne bulaayaa| aura, muni ke sAre zarIra kI khAla utAra DAlane kI kaThora aAzA unhoM ne unheM dii| prAjJA milate hI jallAda, muni ke pAsa, jA dhamake / ve gocarI ke lie idhara-udhara abhI ghUma hI rahe the| kahIM bhI nidApa bhojana-pAnI unheM abhI taka milA nahIM thaa| jallAdoM ne rAjAjJA unheM sunAI; aura, smazAna kI ora unheM ve le cle| isa sandeza ko pAkara bhI muni pahale hI jaise svastha the| rAjA aura jallAdoM ke prati, kiMcit-mAtra bhI dvepa una ke dila meM nahIM thaa| zarIra kA moha to. dIkSA ke prathama dina se hI ve chor3a-chAr3a baiThe the / ha~sate-ha~sate smazAna-bhUmi meM ve A pahu~ce; aura, prabhu ke dhyAna meM nimagna ve ho gaye / jallAdoM ne apanA kAma zurU kiyaa| aura, vAta kI bAta meM, kharabUje kA chilakA jaise utArA ja tA hai, ThIka usI taraha, muni kI khAla unhoM ne utAra pheNkii| suni ne ufa taka na kiyaa| ve vaise hI avicala dhyAna meM magna rahe / una kI kSamA-zIla AtmA, divya kevala mAna ko prApta kara, alaukika tathA akSaya sukha ke sthAna, mokSa meM jA virAjI / saca hai, vAdala ke binA, jaise bijalI kA prakAza kamI ho hI nahIM sakatA, ThIka usI prakAra, vipatti ke . vinA, manuSya ke vAstavika guNoM kA prakAza bhI kabhI ho hI [154 ]. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khandhaka - muni nahIM pAtA / jagat jise saba se burI burAI samajhatA hai vahI vAstava meM sabase adhika bhalAI karane vAlI hotI hai / isa zrAkasmika vipadA hI ne muni ko asamaya hI meM mokSa dhAma meM pahu~cA diyA | 1 muna ke pA~casA subhaTa-sAthI, yaha samajha kara, ki yaha to khAsa kara ke muni ke bahina hinoI hI kI vastI hai, vahA~ hamArI itanI koI zrAvazyakatA hI nahIM hai, muni ke sAtha, usa samaya na rahe / parantu isa durghaTanA kA sandeza sunate hI, una kI sArI nirbhayatA aura nizaMkatA, zazaka-zRMga ke samAna ur3a gaI / ve zIghra hI kuntI nagara meM Aye / aura, rAjA ke pAsa, fI bana, ve pahu~ce / rAjA ko muni kA sArA paricaya unhoM ne diyaa| isa se rAjA kA kalejA kAMpa utthaa| unhoMne apanI karaNI para, ghora pazcAttApa prakaTa kiyaa| muni kI vahina ke kAnoM bhI yaha bAta pdd'ii| bandhu-nidhana para vaha bhI apane valabhara roI virI / " bahina bahinoI kA sAle ke sAtha yaha hRdaya vidAraka atyAcAra suna, mere mAtA-pitA kyA kaheMge; mujhe kisa taraha ce vikAreMge; bhAI ne yahAM Ane para, hama kisI ko apanA paricaya taka nahIM diyA; " yaha soca soca kara, vaha behoza sI ho gaI / yaha bAta, vijalI kI taraha, bAta kI bAta meM zahara meM phaila gii| cAroM zrora, rAjA ke zravicAra pUrNa kutsita karma kI niMdA hone lagI / muni-vadha se nagara meM hAhAkAra maca gayA / aise hI zravasara para, dharma-dhopa muni kA zubhAgamana vahA~ huaa| rAjA-rAnI donoM bhI samaya pAkara muni ke vandanArtha gaye / rAjAne, grantha se [ 155 ] Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre iti taka, isa durghaTanA kA sArA itihAsa, muni ke Age kaha sunaayaa| sAtha hI, vaha kukRtya una ke dvArA kyoM ho pAyA, usa kA kAraNa bhI unhoM ne unase pUchA << 1 rAjana | tuma pUrva bhava meM, kAcare ke eka jIva the| aura, khandhaka eka rAja kumAra hI / inhoM ne bar3I hI prasannatA pUrvaka, usa kAcare kA chilakA utAra pheMkA thA / usI kA, isa janma meM, tuma ne yaha vaira-badalA liyA hai / aura kucha nahIM / RNa aura vaira kA cadalA, lAkha prayatna kara ke kahIM bhI koI jAve, avazya use cukAnA hI par3atA hai / aura, vaha bhI cakravRddhi byAja ke sAtha | zrataH mana meM vaira aura badale kI bhAvanA to, kabhI bhUla kara bhI na rakhanI caahieN| prANI, inhIM ke cakkara meM zrAkara, zrAvAgamana ke paMje meM pha~satA hai / zrAtma-kalyANa aura zrAtmonnati ke rAja-mArga meM, ye bar3e bhArI vAdhaka haiM / kyA, dharma-zAstra aura santoM ke isa anubhava kA ucita lAbha hameM na uThA lenA cAhie ? yadi hA~, to Aja hI se hameM pratijJA kara lenI cAMhie, ki vaira aura badale kI bhAvanAoM ko hama kabhI pAsa taka na faTakane deNge| basa, isI meM hamArA, hamAre kuTumba tathA jAti aura hamAre svargo ma deza kA utthAna hai / " muni ne samajhA kara kahA | muni ke ina satya aura hitaprada vAkyoM se, una pA~ca hI sau subhaToM aura rAjA tathA rAnI kA hRdaya saMsAra se phira gayA / taba to, Atma-kalyANa aura akSaya sukha kI prApti ke hita, sAdhu ve vana gaye / N 156 ] Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi prasannacandra bhagavAna mahAvIra ke samaya, potanapura nAmaka nagara meM, mahArAja candragupta ke suputra 'prasanna candra' rAja karate the / yauvana aura vairAgya, eka hI sAtha, ina ke jIvana meM, ina ke nikaTa aAya / saMsAra kI nazvaratA, yauvana kI asthiratA aura alhar3apana tathA adhikAra kI mAdakatA ke kaI udAharaNa santa aura zAkhA ke dvArA, samaya-samaya para inhoMne suna rakhe the| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre ataH svabhAvataH apane sAMsArika rAjya kI apekSA, vairAgya ke sAtha, Atma-rAjya meM vicaraNa karanA hI inheM acchA lgaa| samaya AyA / vicAroM meM dRr3hatA huI / anta meM eka dina, apane irAde ke anusAra, rAjya kA sArA bhAra, apane nava-bayaska kumAra ke kandhoM rakha,bhagavAn kI zaraNa meM jA,zrApa dIkSita ho hI gye| saca hai,"where there is a rill,there is a way" kaMvala bhAva-zuddhi aura dRr3hatA kI AvazyakatA hai / phira, saMkhAra kI koI bhI zakti mArga meM zrA kara, mabala nahIM sktii| sthAna-sthAna meM dharma kA zubha sandeza dete hue, eka dina bhagavAn rAjagRha meM padhAre / loga, darzanoM ke lie lAlAyita pa.le hI se ho rahe the / bhagavAn.. aAgamana ne una kI usa lAlasA ko aura bhI bhar3akA diyA / ve unake darzanoM ke lie, barasAtI nadI-nAloM kI bAr3ha kI bhA~ti umar3a par3e / vIra prabhu ke darzana aura pavitraM pravacanoM se, apane daihika aura bhautika nApoM kA zamana kara ke janatA ghara lauTo / usI dina, prasannacandra muni ne bhI bhagavAn kI AjJA ko sira A~khoM rakha, vana kI ora prasthAna kara, dhyAna dhAraNa kiyaa| ___ eka dina kucha vaTohiyoM ne muni ko dhyAnastha dekhA / ve paraspara kahane lage, "muni ne apanA zrAtma-kalyANa bhale hI socA ho; para putra ke pairoM, to kulhAr3I inhoMne mAra dii| putra bhI sayAnA bhI nahIM ho pAyA thA, ki himAlaya parvata-jaise bhArI rAjya kA bhAra, inhoM ne usa ke sira de mArA / isa se zatru proM kI solaha zrAnA bana paTI hai| nA-vAlirA kumAra para kisI-kisI ne to hamalA taka vola diyA hai|" vana kI cIhatA ne baTohiyoM ke una coloM ko aura bhI cIhar3a banA diyaa| [158 ] Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi - prasannacandra pratidhvani ke dvArA, dhyAnastha muni ke kAnoM meM una kA pravezaM hu / casa, muni kA mana, dharma-dhyAna se sarvathA fisala pdd'aa| zraura, phisalate-phisalate, zrArtta tathA raudra dhyAna kI pracaNDa vegavatI saritAoM kI vAdoM meM vaha thA pha~sA / muni-pada kI maryAdA ne usa kSaNa una kA sAtha chor3a diyA / apane vana vala. zatru ko kisI bhI prakAra saMhAra karane kA bhAva, una ke hRdaya meM jAgRta huA / isI bhAva hI bhAva meM, apane senApati aura zatru-dala saMhAriNI, vIra yodhAoM kI eka senA kI racanA taka unhoM ne kara lI / unheM raNAGgaNa meM jA kara zatruoM kA zamana karane kA hukma taka de diyA gyaa| aura raNabhUmi meM jAne. ke lie Apa bhI jiraha vaqhtara pahanane ko uTha khar3e hue| isa bhAva-bhaya-rAjya meM vicaraNa karate hue, muni ke donoM hAtha, jiraha - tara pahanAne ke bahAne, una ke sira kI ora pahu~ce / 33 usI kSaNa, rAjA zreNika, bhagavAn kI sevA meM upasthita the| unhoM ne vIra prabhu se pUchA, "bhagavan ! vana-sthalI meM dhyAnastha khar3e hue prasannacandra muni yadi isa samaya AyuSya pUrNa kareM, to ve kahA~ jA kara utpanna ho sakate haiM ? isa para, "sAtaveM narka meM, " bhagavAn ne kahA / bhagavAn ke usa uttara se, zreNika ke sira meM kucha cakkara- sA A gayA; aura AMkhoM ke Age andhakAra chA gyaa| yahI nahIM, vairAgya ke tyAga pUrI jIvana ke prati, gaharI ghRNA bhI una ke hRdaya meM ho AI / phira bhI, bhagavAn ke vAkyoM meM una kI zraddhA thI, bhakti thI, aura thA, aTala vizvAsa / yahI kAraNa thA, ki apanI zaMkA-samAdhAna ke ucita samaya kI pratIkSA karate hue, kucheka kSaNoM ke lie, ve ThiThuka-se raha gaye / [ 156 ] Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre saMsAra, prati pala parivartana zIla hai| udhara dhyAnastha muTi kA mana bhI palaTa cukA thA / yaha durdamya mana hI manuSyoM ke bandhana aura mokSa kA kAraNa hai / sira kI ora hAtha bar3hAte hI, rAjarSi prasannacandra muni ke vicAroM kI dizA eka dama cadala gii| unheM apane sAdhutva kA smaraNa ho AyA / eka cora, saMsAra kA ekAnta tyAga aura dUsarI ora, punaH mArakATa tathA saMgrAma se sambandha ! saMsAra ke ye ga~dale vicAra una ke hRdaya meM Aye hI kyoM ? isa ke lie, muni vAra vAra zrAtmadhikkAra ke zikAra banane lge| mana kI zragama gati kA saccAsaccA patA muni ko zrAja lagA / ve use bAra-bAra dhikkArane aura samajhAne bujhAne lage / ve kahane lage, "eka cAra sAhasa kara ke siMha kI mU~choM para bhI hAtha koI rakha sakatA hai: parantu mana ko masosa kara use apane hAthoM meM kara lenA, sacamuca meM, mahAn kaThina kAma hai / isIlie bIta-rAga prabhu ne bhI to farmAyA hai, ki / $6 ege jie jiyA paMca, paMca jie jiyA dasa / dasahA u jiNittANaM; savva-satta - jilA mahaM // 99 bhAvoM kI isa ekAnta zuddhatA ke kAraNa, muni ke sampUrNa ghanaghAtI karmoM kA usI kSaNa nAza ho gayA / aura, karma-nAza se kaivalya - jJAna kI prApti unheM ho gaI / jisake upalakSya meM, AkAza kI dazoM dizAoM se zrAzrA kara, devI tathA devatA loga, kaivalya-prApti-mahotsava ko manAne lage / usI kSaNa, vIra bhagavAn kI sevA meM upasthita rAjA zreNika ne, una devI devatAoM ko, AkAza mArga meM idhara-udhara harSita ho kara jAte hue dekhaa| unhoM ne bhagavAn se isa kA kAraNa puuchaa| uttara meM [ 160 ] Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena jagat ke ujjvala tAre - QARARSAGARAAN magas kradaan re-ee we wewell ", 8 "; Pestect:v6t7 : : 58tec JantARRRAARARARAAResantanaRaREATE s) - 1 cch . lng systyrews - - - - - Grundstueusesteovora rAjarSi prasannacandra dhyAnastha khar3e haiN| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapipramantra " zreNika ! kucha hI kSaNa pahale jina muni ke sambandha meM tUne mujha se pUchA thA, unhIM ko aba kaivalya jJAna prApta ho cukA hai| unhIM ke kaivalya prAmi mahotsava ko manAne ke lie, ye devagaNa, idhara se udhara aura udhara se idhara daur3a-dhUpa macA rahe haiM:bhagavAna ne pharmAyA / bhagavan ! kyA, kaivalya jJAna ? abhI kucha hI kSaNoM ke pahale jisa ke lie sAtavA~ narka sajAyA jA rahA thA, usI ko kaivalya - jJAna kI prApti ? rasAnala aura svarga kA yaha sambandha kaisA ? bAta hI bAta meM, rAI aura parvata ke isa antara kA rahasya ghaTa kese gayA ? " zrAzvarya maM zrAkara, zreNika ne bhagavAna se vinamra hokara pUchA / bhagavAn ne farmAyA, " rAjana ! cakita hone kI isa meM koI bAta nhiiN| yaha mana hI hai, jisa ke phera meM par3akara, manuSya, nArakIya eka kSaNa meM bana sakatA hai / zrara, usI ko apane adhikAra meM kara lene para, vahI manuSya, dUsare kSaNa meM svarga kA ekacchatra zAsaka bhI sahaja hI meM bana sakatA hai| eka kSaNa meM muni ke vicAra itana maile ho gaye the, ki usa samaya yadi mRtyu ve pA jAne, to avazya sAtaveM narka meM jAkara janma ve pAte / parantu dUsare kucheka kSaNoM meM hI muni ke mana meM sat - viveka kA vivaraNa huA / rAjA kAlasya kAraNam' sat-viveka rAjA ke hRdaya deza meM rahate hue, kaluSita bhAva muni ke hRdaya meM phira panapana hI kaise pAte ! hRdaya meM viveka virAjamAna hote hI, sAre dhana-ghAtI karmoM kA mRlocchedana ho gyaa| basa, 6 selsa kI samprApti unheM ho gaI hai / zrataH tuma bhI jaba taka jIzro, mana ke eka mAtra mAlika bana kara hI raho / mana kI eka kSaNa mAtra kI gulAnI meM rahanA, raurava narka meM [2] "3 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre jAkara janma-bhara vitAne se bhI badatara hai| yehI do bAteM, svarga kI sundara sar3ake haiM nirvANa ke rAja-mArga kI prakAzastambha hai / astu / [ 162] Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 megha- muni rAja-gRha ke mahArAja zreNika kI rAnI kA nAma dhAriNI thaa| eka dina usane rAta meM eka svapna dekhA / vaha zubha thaa| zrataH usa ke bAda vaha soI nhiiN| svama-zAstroM kA kathana hai, ki zubha svapna dekhane para sone se usa kA phala naSTa ho jAtA haiN| isI ke kucha dinoM ke bAda, use aRtu meM meha ke varasane aura hariyAle ke dRzya ko dekhane kA eka DohalA shraayaa| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre abhaya kumAra ne usa kI isa hArdika bhAvanA kI pUrti kara dii| samaya pUrA hone para, rAnI ne 'megha-kumAra nAmaka eka sundara putra ko prasava kiyA / vaha prAditya ke samAna tejasvI aura vRhaspati ke samAna buddhimAna thaa| apane yauvana-kAla ke zrAgamana ke pUrva hI. vaha bahattara kalAoM kI zikSA meM pAraMgata ho gyaa| phira yauvana kA zrAgamana huA / dhUma-dhAma ke sAtha vivAha huA / kucha kAla yoho aAnanda-pUrvaka bIta gyaa| kumAra ke jIvana kA yaha svacchanda samaya thaa| isI bIca, eka dina vicaraNa karate karate vIra prabhu udhara zrA padhAre / dazau dizAoM se zrA-bhAkara janatA ne bhagavAn kI pIyUpa-bharI vANI kA ucita lAbha utthaayaa| eka dina meghakumAra bhI vahA~ jA pahuMce / urvarA bhUmi meM varSA kI bUMdoM kI par3ane hI kI dera hotI hai / jyoM hI una yU~doM kA milana usa bhUmi se huA, ki caTa, paudhe panapa uThate haiM / megha kumAra ke hRdaya kI bhUmi bhI usI prakAra urvarA thI / basa, bhagavAn kI pIyUpa-vI vacanAvali kI bUMdoM ke lagate hI, cairAgya aura sadviveka kA paudhA usa meM panapa utthaa| jisa ke phala-svarUA, ve apane mAtA-pitA ke pAsa gaye / zrAjJA prApta kI |aur, lauTa kara, prabhu kI zaraNa meM zrA, dIkSita ve ho gye| Aja pahalI hI rAtri thii| sone ke samaya anyAnya sabhI sAdhu-santoM ne apane-apane nirdhArita sthAnoM para, apane-apane Asana vichA liye / megha muni kI cArI saba se pIche aaii| apane zrAsana kA sthAna inheM darvAje ke taTa para-milA / rAtri ke samaya. sAdhuoM kA bAhara-bhItara AnA-jAnA bhI niyamapUrvaka hotA hI rahA / svabhAva se hI, medha-muni.ke hAtha-paira .. [164] Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ megha-muniH tathA zarIra Adi bhI bIca-bIca meM ThukarAte hI rahe. / sava ke. pairoM kI dhUla bhI una para kucha kama nahIM girii| ina harakatoM se, eka hI rAta meM, navadIkSita muni kA mana, vairAgya.se vipama virodha kara uThA / dIkSita hAne ke pUrva, sabhI santa jana, bar3e. adaya ke sAtha, unheM 'megha kumAra ' ke.Adara sUcaka nAma se sambodhita karate the| aba vaha adava aura adAe~ bhI eka dama gAyaba ho gaI / zrAja apane ko megho' ke nAma se pukArate suna kara, una ke hRdaya ko gaharI coTa phuNcii| atulita. rAja-vaibhava, adhikAra ke mada, aura aneka dAsa-dAsiyoM ke bIca prema se pale hue, kala ke 'rAjakumAra megha', aura Aja ke 'magha-muni', ina taraha-taraha ke apamAna ko aura adhika samaya taka sahana na kara ske| unhoMne nizcaya kiyA,ki abhI to pAva meM eka paunI bhI nahIM katI hai| subaha hote hI, apane bhaNDoparakaNa bhagavAn ke hAthoM sauMpa, apane, ghara kI rAha luuNgaa| vahA~ phira, isa prakAra kA na to koI bA~sa hI raha pAvegA: aura na koI bA~surI hI taba vahA~ vaja paavegii|" suvaha huzrA.. hI thA, ki muni apane irAde ke anusAra, bhagavAn ke nikaTa. pahu~ca gaye / antaryAmI bhagavAna ne, una ke hRdayastha bhAvoM ko. jAMna kara, una ke nikaTa pAne ke pUrva hI, yU~ kahanA zurU kara diyA, " munivara megha ! kyA, eka hI rAta meM, aura vaha bhI kevala muniyoM ke Talle palle-mAtra se, yU~ ghabarA uThe ? apane gata-' janma ke kapToM ko to kadAcit tuma ne isa samaya ..smaraNa bhI na. kiyA, hogA :! apane para bhava kI gAthA ko to jaga suno ! una dinoM, tuma eka hAthI ke rUpa meM the| vahA~ sAta, sau ..hathaniyA~ tumhAre sAtha thiiN| vaitATya ..parvata [ 165] Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre ke samIpastha, gaMgA nadI ke dakSiNa taTa para, bA~soM ke vaha vana meM tuma rahA karate the| prativarSa, grISmakAla ke grAMgamana meM, A~dhiyA~ calatIM / vA~sa TakarAMta / zraura, sAre vana meM dAvAnala una se phaila jAtI / una dinoM prANa-rakSA karane meM kitanA ghora kaSTa tumheM uThAnA par3atA / sAdhAraNa jana-samudAya usa kaSTa kA anubhava nahIM kara sakatA / cAra-cAra ke isa kaSTa ne tumhAre kAnoM ko khar3A kara diyA / isa kaSTa kA anta kara dene kA, tuma sabhI ne pakkA manasUbA eka dina kiyA | gaMgA-taTa kI sIla-dAra bhUmi kA patA tuma ne lagAyA, jo cAra vargakosa kI lambI caur3I thii| apanI sU~DA aura pairoM se vahA~ kI bhUmi ke sAre bhAr3a-khar3oM ko ukhAr3a tuma ne pheMkA / sUr3oM meM pAnI bhara-bhara kara vahA~ chir3akAva lgaayaa| taba pairoM ke cala use kaI dinoM taka rauNdaa| aura, yU~, use sadA ke lie eka sundara aura sapATa maidAna tuma ne use banA diyA / grISma ke prAMta hI phira dAvAnala bhar3akI / taba tuma saba ke saba zrAkara, usa maidAna meM, maNDalAkAra khar3e ho gaye / canaile anyAnya pazu-pakSI bhI vahA~ daur3e zrAye / aura yU~, apane prANoM kI rakSA unhoM ne kI / anta meM, prANa-rakSA ke bahAne, eka kharagoza bhI vahA~ thA pahu~cA | parantu sArA maidAna khacAkhaca bhara cukA thaa| para, usI samaya, apane zarIra ko khujalAne ke lie tumane apanA eka paira Upara kiyA / vasa, kharagoza vahIM zrAkara dubaka rahA / zarIra ko khujalA lene ke vAda, jyoM hI dharatI para paira tuma rakha rahe the, vahA~ eka kharagoza tumheM dikha pdd'aa| usI samaya, tumhArI karuNA ne, usa ke ka~paka~pAte darda kA hAtha pkdd'aa| yahI kAraNa thA, ki tuma ne bhI usa kI prANa-rakSA karanA ucita smjhaa| [ 166 ] Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ megha muni kamNA ke bhAva se, usa choTa-se prANI kI rakSA karane ke nAte, apanA vaha pIya adhara meM laTakA rakhanAhI tuma ne ucita smjhaa| yU, pUre-pUre tIna dinoM taka, apane tIna pairoM hI ke bala, apanI vizAla kAyA kA bhAra saMbhAlate hue, zAnta-bhAva se tuma khar3e rhe| pazcAt . yAga zAnta huii| idhara-udhara se Aye pa. anya sabhI pazu-pakSI bhI apane dAnA-pAnI kI khoja meM, uTha-uTha kara vahA~ se calate bane / yaha dekha kara, vaha kharagoza bhI vahA~ se khisaka gayA / tuna ne bhI taba apane pA~va ko bhUmi para TikAne ke lie nIce kiyaa| kintu acala rahane ke kAraNa, khUna kA pravAha usa kA vanda ho cukA thaa| ataH vaha akar3a gayA thaa| taba tuma aura adhika kAla taka apane ko sa~bhAla na ske| ghalAma sa dharatI para gira pdd'e| usa samaya tumhArebhAvoM meM solaha yAnA zuddhatA thii| sama-bhAvoM se bedanA ko sahate hue, usI kAla, tuma mRtyu kA bhI prApta ho gaye / aura, vahA~ sa sIdhe tuma isa bhava meM zrAkara janma ho| usa bhava meM usa choTe se eka prANI kI prANa rakSA kara ke dI, isa janma meM tuma paka zreSTha rAja-kula meM zrA kara janma ho / tumhAre para bhava ke tApa kI tulanA meM, phira yaha tApa to pAsa~ga ke varAvara bhI nahIM hai| taya he megha ! tuma apane isa zarIra ke eka choTe se kaSTa ko to kaTa samajha hI kyoM rahe ho?" ___ bhagavAn ke isa bodha se megha muni kI ghAgna khunii| vicAra pharata hI unheM 'jAti-smaraNa-zAna ' ho paayaa| bhagavAn ke kathanAnusAra, tava to apane vigata kI usa sArI ghaTanA ko, pratyakSa rUpa se unhoM ne dekha bhI liyaa| ve bhagavAn se vole"bhagavana, aba dhAge se maiM aise vicAroM ko kabhI pAsa taka [167 ] Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jaina jagat ke ujjvala nAre - na phaTakane dU~gA | sabhI sAdhu-santoM kI sevA-zuzrUSA karanA, hara samaya, maiM apanA kartavya aura dharma samajha~gA / ga~dale vicAroM ' ke utpanna ho thAne ke kAraNa, prabhuvara ! mujhe, prAyazcitta-svarUpa, duvArA dIkSita kara apanI caraNa-zaraNa dIjie |" tadanusAra, bhagavAn ne hara prakAra se una ke bhAvoM kI zuddhi kI / Aja se megha-muni, apane nAma ko sArthaka karane vAle meghamuni vane / jisa prakAra zrAkAza-sthita megha, jagata ke kalyANa ke hetu apane astitva ko dhUla meM milA detA hai, ThIka usI bhA~ti, muni ne bhI loka kalyANa kI sAdhanA meM, apane kartavyapatha ko nizcita kiyaa| taba se tyAgI bhI hue / tyAga hI una ke jIvana kA eka mAtra dhyeya huA / thor3e hI dinoM meM unake jJAna-dhyAna aura tapasyA kI taraMgiNI pracaNDa - rUpa se taraMgita . ho kara umar3a calI / jisa se jagat zrAplAvita huA / zranta meM, vipula - giri para sandhArA le kara, sodhe mokSa meM ve sidhAra 'gye| saca hai, jyoM megha ke binA bijalI kI damaka zrasambhava hai, ThIka vaise hI cinA vipatti ke manuSya ke vAstavika guNoM kA vikAsa bhI kabhI nahIM ho pAtA / [ddana Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre - gA- 14 ... . . . FOR 24.' 4 . . . . mA .. . BREHI" 41 . irgininer : . ST AAP . PA mA 1.41 RRCH .: . Trt. - . . -.. . -. LF NIR H -- . ALE RANG A If H -- na HTM COM yA : AA COM '.. . ... . .. . . Financidity Maray. 7 " . JANV .....Ms 15 . r 3 GHASHTHE nATaka karate hue ilAyacI kumAra zAnta svabhAvI muni zrI ko kara vairAgya ko prApta hue| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - AP ilAyacI kumAra cauisasau varSa ke pahale kAz2ikra hai,jaba hamAre deza meM ilApura nAma kA paka zreSTha nagara thaa| dhanadatta vahA~ nagara-seTa the| mapavatI una kI patnI thii| usa kI kokha sa ilAyacI kumAra kA janma huyA / seTha arva-kharca pati thaa| aura, saMsAra ke sAre sukha usa ke ghara meM Tahalue-sa cana kara rahate the / ucita samaya para, kumAra kI zikSA kA prabandha kiyA gyaa| thor3e hI Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAra P samaya meM par3ha-likha kara vaha prayoga bana gayA / yovana kI sandhi meM, eka sundara aura zIla-sampanna kanyA ke sAtha kumAra kA vivAha kara diyA gyaa| yU~, kucha kAla Amoda-pramoda meM bIta gayA / kumAra ke jIvana rUpI nATaka kA eka ka yaha samAna ho gayA / * " fiate's lines are ineff-ernbe. " arthAt karma kI rekha meM mekha mAranA prAyaH asambhava hai / "What is futed, cannot be awaited. ' arthAt bhAgya meM jo likhA hotA hai, vaha ho kara ke hI rahatA hai / isa ko kisI ne zrIra bhI ye khulAsA kiyA hai-" bhAgyaM phalati sarvatra na ca vidyAna na paurupa | " arthAt bhAgya-cala ke zrAge vidyA aura paurupa, balahIna hai| nagara meM eka dina eka naTa shraayaa| jagaha-jagaha loga usa kI karAmAtoM ko dekha kara, dA~toM tale zrRMgulI lagA rahate / zrapanI prasiddha naTa vidyAM to usa ke sAtha thI hI / para isa se bhI bar3ha kara eka karAmAta usa ke pAsa aura thii| vaha zrI, usa kI yauvana sampanna putrI / komalatA, saundarya aura yAcana kI triveNI, usa ke zarIra pradeza ke kone-kone ko svarga-dhAma canAye baiThI thI / yahI kAraNa thA, ki jahA~ bhI kahIM eka bAra vaha calA jAtA, janatA kI apAra bhIr3a, usa kI usa triveNI ke darzana ke lie, umar3a pdd'tii| eka dina kumAra ne bhI kahIM use dekha liyaa| tabhI se usa kA mana usa para laTTU ho gyaa| pariNAma bhI vahI huA, jo honA cAhie thA / tabhI to kisI ne kyA hI sundara kaha diyA hai, ki SC ika bhIjai cahale paraiH cUr3e-bar3e haz2Ara / katai na zrauguna jaga karataM; naya-vaya car3hatI vAra // 29 T9 7 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilAyacI- kumAra kumAra ke dharma aura maryAdA ke bA~dha TUTa gye| " eka nArI, sadA brahmacArI, " kA vrata khaMDita ho gayA / zrava to - 'kAmAturANAM na bhayaM na lajjA / ' --ke anusAra, kumAra kAmAtura ho uThe / ce ghara ko zrAye / ava una kA pratyeka pala isI cintA meM bItane lagA, vaha parama sundara naTa- putrI prApta ho, to kaise ho ! isa cintA hI cintA meM, kumAra kA sArA khAnA-pInA kharAva ho gayAH aura nIMda harAma | cehare kA sArA nUra utara gayA / yaha dekha, pitA ne eka dina unheM pUchA, "beTA, tumheM kamI kaunasI hai, jo zrAja-kala dinoM-dina tuma sUkha kara kA~TA bane jA rahe ho ! koI roga ho, to dhanvantari ke samAna dhurandhara vaidyoM ko maiM bulAU~ ! koI cAha ho, to isI kSaNa meM use pUrI karU~ ! koI kasaka ho, to usa kA~Te ko bAhara nikAla meM pheNkuuN| kisI ne tumhAre mAna ko bhaMga yadi kiyI ho, to usa ke mAna ko mailA, maiM miniToM meM mailA zrAja kara dikhAU~ ! beTA ! niHzaMka ho kara, apane dila ko khola kara, tuma mere sAmane rakkho / yadi zrApa mujhe jIvita rakhanA cAhate haiM; zrApake hRdaya meM kucha prema yadi mare prati hai, to "" << 46 eka huka mora mana-mA~hI mohiM naTavI ko deu paraNA~hIM // ihi te bar3ha kara kAja na koI / atra mama jIvana taba hI hoI // taba lagi khAna-pAna nahiM kariha hu~ / jaba laga cAke sa~ga nahiM cariha hu~ / 33 kumAra kI isa bAta ko suna kara, pitA ekadama cauMka pdd'aa| vaha bolA, " ghaMTA ! Aja tuma yaha kaha kyA rahe ho ? kyA, kisI nazIle padArtha kA sevana to zrAja tuma ne nahIM kiyA hai ? kyA, naTavI aura tuma jaise kulInoM kA paraspara vaivAhika sambandha ? auaura, usa para bhI, anna-pAnI ke tyAga kA yaha [ 171 ] Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre kaThora praNa ? veTA ! ye bAteM, tumhAre vaMza ko, tumhArI mAnamaryAdA ko, tumhArI jAti ko aura tumhAre bApa ke ujjavala nAma ko vaTTA lagAne vAlI haiM ! tumhAre dharma aura dhana ke bhI pratikUla yaha bAta hai ! phira, eka vivAha to terA bahuta pahale ho bhI cukA hai ! taba yaha kumati tujhe sUjhI hI to kyoM ? hAtha kA chUTA huA, eka bAra phira kabhI mila bhI sakatA hai: para mu~ha kA nikAlA huA vola to, phira kabhI mila bhI nahIM sakataH / ataH bola sa~bhAla kara aura tAla kara volanA cAhie / " parantu kumAra ke dila aura dimAga para kumati kA kaTTara jAdU, apanA aTala adhikAra jamAya vaiThA thA / vecAre bApa kI taba vaha sunane hI kyoM lagatA !" zrabhI, maiM aura kucha bhI sunatAsamajhatA nahIM / zrApa to usa kA vivAha bhara abhI mere sAtha kara deM / yasa, itanA hI maiM cAhatA hU~ / " kumAra ne uttara diyA / itane meM, mAtA bhI vahA~ zrA pahu~cI / zrava pitA-mAtA donoM mila kara, kumAra ko samajhAne-bujhAne lage / parantu kumAra apanI z2ida para aTala the / ve Tasa se masa bhI na hue| pitA-mAtA kI sArI gir3agir3a una ke lie zraraNya rodana ho gaI / zratha kumAra kI dharma-parAyaNa patnI vahA~ zraI / vaha colI - "bhagavan, zrAja AkhirakAra yaha mAmalA kyA hai ? jaya eka pati-parAyaNA patnI, apane pati ko, yadi zrAja chor3a baiThatI hai, to vyabhicAriNI tathA kulaTA, Adi nAmoM se vaha pukArI jAne lagatI hai / jagata kA yaha A~khA dekhA lekhA hai| taba kyoM nahIM aisA hI koI kalaMka puruSa varga ke sira bhI kabhI mar3hA jAtA hai ? kyA kAnUna banAne kA sArA adhikAra, unhIM ke hAthoM sadA se calA AyA hai, isI kAraNa, eka patnI vrata dharma ko jaya cAhe tava, jahA~ cAhe [eing 7 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilAyadhI-kumAra tahA~, aura jaise cAhe vaise, chor3a kara bhI, ve sadAcAra aura zIla kA sundara seharA, apane sira para, sadA bA~dhe raha sakata haiM ? kadApi nahIM ! vyabhicArI, kulAMgAra, lampaTa zrAdi kahalAne kA kalaMka una ke sira para lagegA: aura avazya lgegaa| yaha to yaha, eka naTavI ko apanI zraddhAMginI banA kara, jisa ghara aura vaMza kI zItala chAyA meM zrApa pale-puSe haiM, una taka ko kalaMkita zrApa karanA cAhate hai ! yaha vivAha nahIM ! varan mujha anAthinI ke sarvasva ko,dina-dahAr3e lUTane kA,yaha manasUbA zrApa bA~dha rahe haiM ! kyA, usa dina kI pratimA ko, puruSa ho kara bhI, zrApa ya bhUla gaye, jaba ki zrApa ne apanA hAtha mujhe sauMpA thA ? mere sAtha, bhA~vara meM sAta paira cala kara, kyA,yApane nahIM kahA thA, ki "zrAja se maiM tumhArA aura tuma merI ho"? svAmina ! hama aba abalAtroM kA ya~ tiraskAra na kIjie hama zrayalAe~, ho kara ke bhI sabase adhika sabalAe~ haiN| hamAre dvArA apane hakoM kI himAyata-bhara karane kI dera hotI hai| basa, taba to hamI avalAga, kAlI, raNa-caNDI, rUdrANI, zakti, durgA, mahA-mAyA kA rUpa dhAraNa kara letI hai| jagat kA proja, taba hamArA apanA hotA hai / itihAsa isa bAta kI puSTi karatI haiM, ki hama meM se eka-eka ke lie taka, isa dharA dhAma para, samaya-samaya, rakta kI nadiyA~ vahI haiN| saMsAra-bhara ke jitane bhI vIra hue haiM,aura Age bhI hoMge,sabakI mAtAe~. hama hI hai / tyAga kA anyatama udAharaNa, hama se bar3hakara, zrAja taka koI bhI jagat meM rakha na skaa| purupa-vaMza kI zAna usake mAna aura nAma zrAdi ko rakhane bhara ke lie,hama ne apane pitA ke vaMza taka ko,sadA ke lie,apane pati ke vaMza meM [ 173] Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre milA diyaa| usI jAti kI,mujha avalA kA zrApa ya apamAna karane ko utArU na hajie!" isa lambI, caur3I, aura hRdayavAn ke hRdaya ko hilA mAranevAlI vANI kA bhI kumAra ke Upara koI asara na huaa| una ke kAna para jUM taka na raMgI / kumAra, moha-madirA meM itane ve hoza the| usa ke kAraNa unha pUre 108 DigrI kA cunAra car3hA huA thaa| usa samaya ye hita. kara cAte rucatIM bhI to kaise ? phira bhI kuTumba ke bar3e-bUr3he sabhI ne, kumAra ko vArI-bArI se samajhAne kA apanA farja adA kiyaa| java kisI ke kahane kA koI bhI asara hotA na dekhA, tava to lAcAra ho kara, seTa ne aAkhirI upAya hI aba lamvana kiyaa| ve naTa ke pAsa Aye / seTha naTarAja se bole, "bhAI, jitanA bhI cAhe dhana mujha se le lo / apanA jIvana eka jagaha baiTha kara sukha-pUrvaka citAo / vadale meM tumhArI putrI mere putra ko de do|" seTha kI vAta ko sunI-anasunI kara ke. naTa tamaka utthaa| vaha bolA, "mahArAja! Apa bar3e hai,seTha hai.to apane ghara ke hai / meM choTA hU~ phira bhI apane ghara kA zAhanazAha huuN| vola, z2arA samhAla kara mu~ha se volie ! lar3akI kA paisA lenA, maiM viSTA khAnA samajhatA huuN| beTiyoM ke badale paisA! yaha to maiM ne zrApa hI ke mu~ha se aAja sunA! hA~, viparIta udAharaNa to isa ke kaI milate haiM / seThajI! Apa bar3e haiM, isIlie cAhe jisako jaisA cAhe, kadApi nahIM kaha sakata / aura, hama choTe haiM, isIlie aisI-vaisI bAteM hara eka kI sunate raheM, kadApi ho nahIM sakatA!"naTa kI bAteM suna kara seTha kA sira sahama gyaa| una kI A~kheM nIcI ho gaI / naTa rAja ke sAmane apanI bhUla [ 174 ] Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilAyacI-kumAra unhoM ne svIkAra kI / zrora, sAtha hI binA paisA liye diye hI usa kI kanyA ko apane putra ke hAtha de dene kI prArthanA bhI / naTa ne svIkAra to use kara liyaa| para eka zarta sAtha meM lagA dI / zarta thI- "kumAra apane pyAre parivAra zrIra kuMvara ke vaibhava ko cATa ke baTohI kI bhA~ti chor3a deN| ve hamAre hI sAtha, hamAre vepa meM pUre bAraha varSa raha kara, naTa-vidyA meM nipurA bne| yadi kumAra itanA svArtha tyAga karane ko taiyAra haiM, tA anta meM merI putrI ko, khuzI-khuzI meM unheM de dU~gA / ?? seTha kA sira unaka pddh'aa| ulaTe pairoM lauTa kara kumAra ke pAsa zrAye / naTa kI manazA kI pahalI ko kumAra ke sAmane unhIM ne rakkhA | kumAra to pairoM para khar3e hI the / naTa- kumArI kI prApti meM, ve sarvasva taka ko homa dene ke lie taiyAra ho gaye / naTa kI pratyeka bAta ko pUrA kara dene kA, prANa rahate, praNa unhoM ne kiyA / saba taraha se apanI svIkRti unhoM ne de dI / phira bhI unake hitecchukoM ne unheM samajhAyA / para anta meM jo bhI kucha honI thI, vahI ho kara rahI / bAta kI bAta meM, apane sAre pyAre parivAra aura atulanIya sampatti se neha-nAtA tor3a, kumAra naTa ke sAtha ho liye / naTa-veza, dhAraNa unhoM ne kara liyA / zratra to dina para dina mahInoM para mahIne aura varSa para varSa bItane lNg| eka dina zrAyA, jaba cAraha varSa bhI, naTakanyA kI prApti ko dhuna meM, kumAra ne pUre-pUre kATa diye / kAma lagana se huA thA / zrataH kumAra naTa-vidyA meM bhI pUre-pUre nipuNa bana gaye / va to kumAra ke lie bAta kevala itanI sI raha gaI thI, ki kisI bhI rAjadhAnI meM cala kara, rAjA ke sAmane tamAzA dikhAnA; aura usa kI [ 175 ] Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala nAre rIjha pAnA / rIjha pAte hI kumArI, kumAra ko sauMpa dI jAvegI / vaha bhI dina zrAyA / eka dina eka rAjadhAnI meM pahu~ca kara khela racA gayA / isa nipuNa naTa ke nAmI khela ko dekhane ke lie, janatA kI bhIr3a barasAtI kIr3oM-makor3oM kI bhA~ti umar3a par3I / khela prArambha huA / kumAra ne qamAla kara diyA / unakI caturAI ko dubArA dekhane kI icchA se, bIca-bIca meM kaI bAra 6 vaMsa mora, ; vaMma mora ' ( eka bAra phira eka bAra phira ) ke nAre bulanda hue| phira bhI rAjA, rojha dene meM hicaka rahA thA / usa kA irAdA thA, kI naTa-kumAra, nIce gira par3he aura vaha svayaM usa ke badale, usa naTa kumArI ko hathiyAla / donoM zrora apane-apane vala kI, pUrI khIMcAtAnI thii| eka thora, kumAra apanI kalA kI bArIkiyAM dikhAne meM lage the; dUsarI ora, rAjA rI dene meM utanA hI adhika khIMcAtAnI kara rahA thA / bhAvoM kI zuddhatA aura azuddhatA kA yaha indra yuddha thA, jo dekhate hI bana par3atA thA / itane hI meM eka anokhI ghaTanA ghaTI / kumAra kI agni parIkSA ke antima kSaNa kA anta huA / dUra hI se, Upara car3he hue, kumAra ne kisI nirgrantha-muni ko. zrAhAra pAnI ke hetu, eka seTha ke ghara meM jAte dekhaa| unhoMne yaha bhI dekhA, ki seTha kI rUpa-yauvana-sampanna strI muni ko bhojana vaharA rahI hai| muni kI naz2ara nIce ko hai / ve kaha rahe haiM, " vahina, basa karo / zrava nahIM; zrava nahIM / yaha dekhate hI kumAra ne apanI dazA kI tulanA, suni mahArAja ke zrAcaraNa ke sAtha kii| muni ke zrAtma-saMyama aura manonigraha kI hRdaya hI hRdaya meM haz2AroM cAra prazaMsA kumAra ne kii| dUsarI ora, apane kAma-vikAra kI nindA bhI bharapeTa unhoMne kii| 33 [ 176 ] Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre ***** ***** * * * * * * * raNajI ke " jaina dharma jhUThA hai " aisA na kahane para vaha bhayaMkara deva jahAz2a ko sira para uThA zrAkAza meM le ur3A aura use samudra meM DubAne kI ceSTA kara rahA hai / ********************** **** Page #198 -------------------------------------------------------------------------- Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilAyacI kumAra eka naTa-putrI ke pIche, apane, uttama kula, atulanIya vaibhava aura uttama mAnupa janma ko jaise bhI varavAda unhoMne kara diyA thA , raha-raha kara saba bAteM una ke sAmane Ane lagI / Atma-dhikAra ke dvArA saba kA pUrA-pUrA prAyazcita unhoMne usa samaya kiyaa| isa bhAva-zuddhi ke hRdaya-deza meM praveza karate hI, kaivalya-jJAna kA pradIpta prakAza vahA~ phaila gyaa| yU~, naTa kA khela hI samApta nahIM huA, varan saMsAra ke AvAgamana ke nAnA-vidha rUpa dhAraNa karane kA khela bhI, kumAra ke lie sadA ko samApta ho gayA / usI pala, bhava-vandhana kI pA~za unhoMne apane gale se kATa pheMkI / aura mukti ke mArga meM praveza kara, anAdi evaM ananta sukhoM ke AvAsa , paramadhAma ko ve jA phuNce| [ 177] Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 sudhAvaka dharakaNI bhagavAn zrarhanAtha, aThArahaveM tIrthakara ke zAsana samaya campA nagarI meM, ' candacchAyA' mahArAja rAja karate the / vahIM zramaNopAsaka, ' araNaka' nAma ke eka vaibhavazAlI vaizya bhI rahate the| dharma aura adharma kA viveka, ina kA bar3A hI bar3hA-car3hA thaa| dharma "hI ina ke pratyeka kAma kA prANa thA / yahI kAraNa thA, ki loga inheM ' ir3ha-dharmI,'' priya dharmI ' Adi nAmoM se pukArane Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAvaka araNakajI lage the| eka dina anya vANako ne ina ke sAmane prastAva rakkhA, ki jahAz2oM para cAra prakAra kA mAla lAda kara, apana saba ke saba videzoM ko caleM / garmAgarma bahasa huI / anta meM, prastAva sarvAnumate svIkRta ho gyaa| zubha muhUrta dekhA gyaa| vaNik loga campA se calakara bandaragAha para A ddtte| mAla, jahAjoM para lAda diyA gayA / puSpa nakSatra ke zubha saMyoga meM jahAz2a videzoM ke lie cala pdd'e| ___ prasthAna ke sthAna se pacAsoM kosa cala cukane para, samudra meM eka ghaTanA ghttii| eka deva ne usa samaya araNaka ke dharma kI parIkSA lenA caahii| apanI mAyA kA vistAra usane kiyaa| yAta kI bAta meM prakRtidevI ne bhI apanA raMga badala diyaa| asamaya hai. meM banaghora vRSTi ke cinha AkAza meM dikha par3ane lage / sUrya chipA; andhakAra chAyA, kar3aka-kar3aka kara vijaliyA~ kA~dhane lgii|ek hI deva, anekoM bhayAnaka rUpa dhAraNa kara ke AkAza meM dikha par3ane lgaa| usI deva ke eka rUpa ne, jo kApAlika ke veza meM thA, araNakajI ke sAmane zrAkara, cIkhate hue kahA, " araNaka! sambala ! maiMne terA kAma tamAma kiyaa|" lapalapAtI huI talavAra ko araNakajI ke sira kI aura usane pheNkii| araNakajI himAlaya ke samAna acala hai|tts se masa bhI ve na hue mRtyu ke isa pAkasmika zrAliMgana ko phUloM kI guda-gudI seja unhoMne smjhaa| sAgArI-saMnyArA unhA ne taba dhAraNa kara liyaa| deva ko zraraNakajI kA yaha vyApAra rukhA lgaa| vaha aura bhI pAsa yA dhamakA / kar3aka kara vaha una se bolA, "are araNaka ! tu apane dharma se patita honA,cAhe ThIka samajha, yA na samajha, maiM [176] Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre to sArI jahAz2a hI ko ulaTA kara, terA aura tere sAre sAthiyoM kA bhI kAma hI tamAma kiye detA hU~ ! araka ! kyoM, z2arAsI bAta ke lie, apane sAre sAthiyoM ke prANa-nAza ke khara pApa ko apane pahale bA~dhatA hai ! samaya hai; abhI bhI samhala jA ! 35 " deva ! tU to hai hI kyA ! svayaM indra bhI prAkara prANoM kA pralobhana mujhe isa samaya deM, to bhI dharma ke patha ko maiM chor3a nahIM sakatA / " araNakajI ne deva se kahA / zraraNakajI para abhI duharI mAra thii| deva kA prakopa to eka ora apanI bhISaNatA dikhalA hI rahA thaa| dUsarI ora, una ke sAthI bhI, dharma chor3a dene ke lie unheM vicalita kara rahe the / ve unheM DATa-DapaTa rahe the; bhA~ti-bhA~ti se kosa rahe the; una ke prANoM ke nAza se, una ke kuTuMbiyoM ke prANa-nAza kI zaMkA unake sAmane ve upasthita kara rahe the| araNakajI ko ve samajhA rahe the, " maiM dharma chor3atA hU~, " itanA hI tumhAre kahane bhara se sArA jhagar3A jaba taya ho jAtA hai, to kaha kyoM nahIM dete ! samajhalo, koI pApa bhI isa se kabhI lagA, to AlocanA kara lI jAvegI / phira, tumhArA dharma hI pahale itanA adhika hai, ki yaha pApa to usa kI pAsa~ga maiM bhI nahIM A sakatA ! isa ke uparAnta bhI koI pApa yadikoI huA, to vaha hamAre sira-palle par3egA / " yaha sunakara ke zrI. araNakajI prazAnta mahAsAgara ke samAna gambhIra the / apane vicAroM para dhruva ke samAna ve aTala the| tApa para tApa dete rahane para jaise, kundana kI kAnti aura bhI phUTa nikalatI hai, deva aura sAthiyoM ke bhIpaNa vAk prahAra ne vahI kAma una ke lie kiyaa| sAthiyoM ne taba to jIvana kI AzA hI chor3a dii| [ 180 ] Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhAvaka zraraNakajI ve vAravAra raNajI ko aura bhI adhIra karane kI ceSTA kara ne lage / deva ne bhI eka bAra unheM aura samajhAyA / parantu -" 'dharma kA raMga rakajI ke hRdaya meM jar3a pakar3e baiThA thaa| sArI bAtoM ko eka kAna se unhoM ne sunA / aura dUsare se 'phurra ' kara ke nikAla diyaa| kyoM ki, ve bhalI bhA~ti jAnate the, ki "vipatti jo bhI bhayaMkara sarpa ke samAna hotI hai, parantu usake guNa sarpa kI maNi se adhika kImatI nahIM, to kama bhI ve kisI prakAra nahIM hote / 5 deva ne jahAz2a ko uThAyA / zrAkAza meM vaha use le ur3A / sAthiyoM ne va to bilakula hI zrAzA, jIvana kI, chor3a dI / taraha-taraha se araNakajI ko kosate hue phUTa-phUTa kara ve rone lage | haz2AroM tUfAna Aye ! aura dharma-prANa zraraNakajI ke aTala vizvAsa rUpI acala se TakarA kara cUra-cUra ho gaye / deva ko zraraNakajI ke dRr3ha-dharmI hone kA paricaya milA / tatkAla hI sAre upasagoM kA ekAkI anta ho gayA / divya rUpa ko dhAraNa kara deva, zraraNakajI ke sAmane aayaa| usa ne apane aparAdhoM kI bAra-bAra kSamA cAhI / do kuNDala kI jor3iyAM bhI bheMTa meM unheM usane dii| taba vaha alopa ho gayA / sAthiyoM ne bhI samajha pAyA, ki ve araNakajI hI the, eka mAtra jinhoM ne hI unheM Aye hue sampUrNa upasagoM se bacAyA / dRr3ha dharma kA mamaM bhI Aja hI unheM jAna par3A / jIvana meM unnati, sudhAra aura apAra zrAnanda kAraNa eka mAtra dharma hI hai, "sabhI sAthiyoM ke mu~ha se sahasA nikala par3A / zraca to zaraNakajI se apane aparAdhoM kI kSamA ve cAhane lage / jahAz2a bhI sAnanda dakSiNI samudrI taTa para thA lagA / jahAz2a se utara utara " [ 11 ] Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagat ke ujjvala tAre kara, mAla gAr3iyoM meM ladavA diyA gyaa| aura, nirvighna, caspA ko ve sava A pahu~ce / yatodharmaH tato jayaHarthAt jahA~ dharma rahatA hai, jaya vahA~ avazya rahatI hai| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra kA zrAdarza jIvana lekhaka-jaina divAkara prasiddha vaktA paM0 muni zrI cAdhamalajI mahArAja isa pustaka meM bhagavAna mahAvIra kA AdyopAnta jIvana caritra hai| yaha pustaka saccI aitihAsika ghaTanAoM kA bhaNDAra hai| vairAgya rasa kA jItA jAgatA Adarza hai / rASTra nIti aura dharma nIti kA apUrva saMmizraNa isa pustaka meM hai / eka cAra ma~gA kara avazya pddhiye| bar3I sAija ke lagabhaga 600 pRSToM ke sunaharI jildavAle daladAra grantha kI kImata kevala 2 // ru0 mAtra / vidha pravacana saMgrAhaka aura anuvAdaka jaina divAkara prasiddhavaktA paM0 muni zrI cauthamalajIma0 battIsa sUtroM meM se khoja-khoja kara grahastha dharma, muni dharma, Atmazuddhi,brahmacarya, lezyA,paT dravya, dharma,adharma,narka, svarga Adi aThAraha vipayoM para gAthAe~ saMgraha kI gaI haiN| pratyeka viSaya ke liye eka-eka adhyAya hai| pratyeka adhyAya meM mUla gAthA usakA anvayArtha aura bhAvArtha diyA gayA hai| isa pustaka ke alaga-alaga bhASAoM meM anuvAda ho cuke haiN| 1-saMskRta chAyA sahita sajilda // ) 2-padyAnuvAda (harigIta chaMdoM meM)14) 3.-mUla-bhAvArtha 1) aMgrejI anuvAda) patA-zrI jainodaya pustaka prakAzaka samiti, ratalAma. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArmika pustakeM ma~gAiye JEE jJAna vRddhi ke lie pustakeM maMgavA kara vitIrNa kIjiye bhagavAna mahAvIra kA zrAdarza jIvana zrAdarza rAmAyaNa 1) sajilda 1) (dhArmika svAdhyAya kA graMtha) // supArzvanAtha-) naMdI sUtra ) nemIrAyajI ) samakitasAra In)jaina subodha gu0 // ) mahA udayapura aura dharmopadezaH) udaghopaNA // ) merI bhAvanA / svarga sopAnam-kAvya vilAsa-I) nigraMtha dAyAnuvAda sajilda // ) jaina mata digdarzana nizikA -1) , padyAnuvAda laghu gautama pRcchA __bhAvArtha sahita jaina stavana vATikA // ) , mUla ) aMgrejI // ) jana sukha caina bahAra dU0 bhA0 2) mahAvIra stotra thartha sahita ) jaina gajala vahAra mahAvala maliyA caritra satyopadeza bhaja. ) bhA03-11). itukArAdhyayana mukha vastrikA kI prA0 siddhi 3) mukhavastrikA nirNaya sacina jaina stavana manoharamAlA bhA01) udayapura meM apUrva upakAra " " 20) jainAgama thoka saMgraha pra0 bhA0 :) samasyA pUrti sumana mAlA ) dvitIya bhaa0| tatIya bhA. 11) megha kumAra / -) paricaya ) ca0bhA0) paaN0bhaa0|-ch0bhaa00) sukha sAdhana ) jainAgama thoka saMgraha sajilda ) bhaga0 mahA0 kA divya saM0 hiM0-11) mohnmaalaa|-) sadvodha pradIpa-) , , , marAThI) sthA0 kI prAcInatA siddhi / ) Adarza tapasvI ) diipaavlii)| vyAkhyAna mauktika mAlA guja0 / ) pArzvanAtha caritra ) zrAdarza muni hiMdI bha) gujarAtI 1) sItA vanavAsa digdarzikA ) lAvaNI vilAsa -) udayapura kA Adarza cAturmAsa ) jJAnagIta saMgraha-1) pucchisuNaM // gajala bhaya dhanna caritra -1) bhrama nikndn| sAmAyikasUtra-) tambAkhU niSedha .) dharmopadeza sandhi patra ) jaina stavana manoraMjana gucchA ) jaina sAdhu marAThI va aMgrejI suzrAvaka araNakajI sacina ) savidhi pratikramaNa aSTAdaza pApanipedha sArtha)mUlas bhaktAmarAdi stotra mana mohana puSpalatA ) jaina mana mohana mAlA zrI jainodaya pustaka prakAzaka samiti aar Page #207 -------------------------------------------------------------------------- _