Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ maitAnA anokhA AvirbhAvaka che Whlbjudka Ibolkblic 1% 5 dAdAsAheba, bhAvanagara. phona : 0278-2425322 3004846 thadAcArya preraka pU. gaNIzrI jitacadasAgarajI ma. lekhaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wwwalumaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ C( jayapa prakAzana-pu5 1 luM 6 = = = gujarAtanI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka hemacandrAcArya : preraka : pU. gaNivarya zrI jinacandrasAgarajI ma. pU. munivarya zrI jayacandravijayajI ma. lekhaka : * paMDita zrI dhanaMjaya je. jene premaketu prakAzaka : "jayapama prakAzana kAMdivalI (isTa), muMbaI-40011 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jayapa" prakAzana saMcAlikA : sau. jyoti DI. jaina sI-10, arihaMta sesAyaTI, 4thA mALe. dAdaravADInI sAme, cakravatI azoka roDa, kAMdivalI (I.) muMbaI-40101. prathamavRttiH prata-2000 piSa dasamI. saM. 2046 tA. 22-12-1989. mUlya : dasa rUpiyA rudraka : bhAvanA prinTarI. kabAInagara pAse, mahesANA-384002 TAITala : hemAMga prinTa, muMbaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. sva. sAdevIzrI padmayazAzrIjI mahArAja
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ # "jayapama prakAzanane puNya prAraMbha pU. jinazAsanaprabhAvanAparAyaNa, prakhara pravacanakAra, paMnyAsa pravara zrI gurudeva zrIcadrazekharavijayajI mahArAjanA suvinIta ziSyaratna ane mArA ana tepakArI, parama hitavatsala, parama saMyamamUrti, mArA sAMsArika pitAjI, gurudeva munirAja zrI jayacandra vijayajI mahArAjanI pravartamAna suMdara saMyamajIvananI anumodanAthe- tathA pU. vardhamAna tapovAridhi, sahaja suMdara kSamAmUti, sAvI zrI jinendrazrIjI mahArAja sA. nA suvinIta ziSyA ane mArA anopakArI, 22 varSanI nirmaLa saMyamajIvananI sAdhanA sAdhIne, tenI ja phalazruti rUpe vAMchanIya suMdara samAdhimRtyune sAdhI janArA-mArA mAtuzrI sAmavIzrI padyayazAzrIjI mahArAjanI punita smRti nimitte AraMbha thAya che A "jayapa prakAzanane ! tenuM A che prathama puSpa : gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka hemacandrAcArya ApanA karakamalamAM mUkatAM ame ati AnaMda anubhavIe chIe. - dhanaMjaya che. jenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha samarpaNu jemaNe mArA zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika jIvanaghaDataramAM apUva kALA ApyA che, mane jemanI kRpAe banAvyA che; zrI jinazAsananA ananya rAgI; .... parama sayamamUrti ane parama tyAgI sva. pU. mAtA--sAdhvI padmayazAzrIjI [pU. tapAvAridhi sAghvIratnazrI jinendrazrIjI mahArAjanA kRpApAtra ziSyA ] mahArAjane... - sevaka dhana jaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA. zrI padmayazAzrInu jIvana yeAgI jevuM ! --pU. paM. zrI candrarIkhara vijayajI gaNivara [ sva. pU. sA. zrI padmayazAzrIjI adbhuta samAdhimaraNane pAmyA bAda, temanA guruNIjI pU. sA. zrI jinendrazrIjI ma. ne uddezIne pU. paM. zrI candrazekharavijayajI mahArAje lakhelA patranuM akSarazaH avataraNa....] mahA suda 14, surata. sAdhvI zrI jinezrIjI ! candrazekhara vi. nA anuvaMdanAdi. padmayazAzrI khUba ja uttama kakSAnI samAdhi sAthe vidAya thayAnA samAcAra jANutAM e vicAra AvyA ke, tamArI badhI mahenatanuM pariNAma tamane maLyuM. tame emane samAdhi ApI zakayA. koI ziSyA paNa na kare evI sevA tame tamArI ziSyAnI--tenA guru hovA chatAM-karI. kamAla karI che tame ! AvI utkRSTa vaiyAvacca karavA badala tamane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtaranA ya aMtarathI umaLakAbharyAM AziSa pAThavu` chuM'. tamArA sauMcamI jIvananuM tame A utkRSTatama sukRta ArAdhI lIdhu che. kadAca vadhu mAna tapanI sA eLInuM sukRta pazu, A sukRtanI tAle nahi AvI zake. have navI javAbadArI e ziSyAnI mAthe AvI rahI che. tame temAMthI pAra utarazeA tevA mane vizvAsa che. padmayazAzrInA pratyeka zabdo yAda Ave che. kha uttama kATinA, laghukamI, jinazAsananA avvala bhakta-temanA AtmA gaNI zakAya. vyavahArathI temaNe bhale ghaNuM na sAdhyuM jaNAtu. hAya, paNa nizcayathI e AtmAe pUruM sAdhI lIdhuM. e AtmAnA chellA mahinAonA udgArA jIvanamAMthI vidAya letAM kAi ceAgInA jevA hatA. khUba prasannatApUrvaka AgaLa vadhe e ja abhilASA. -ya'. vi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrI levA -pApanAzAya namaH zrI hemacandrAcAryanI jIvanakathA ! gAtAM harIe nija-bhavavyathA !! lekhakIya] kaviziromaNi zrI hemacandrAcArye "kavi ane pratibhA nA lakSaNe "kAvyAnuzAsana" nAmanA svaracita granthamAM nIcenA leke dvArA oLakhAvyA che. "prajJA navanavollekha-zAlinI pratibhA matA / tadanuprANanAjIvad-varNanAnipuNaH kaviH // " arthAt "navA navA unmeSa (ka95nAo)thI zAlinI (zebhatI-jhaLahaLatI) prajJAnuM ja nAma che pratibhA"; ane evI pratibhAthI anuprANita varNanamAM je nipuNa heya; te che "kavi'." AvI pratibhAnA nitya-navAM ramaNIya gulAba jemanA buddhi-sarovaramAM sadA khIlelAM rahetAM ane jemanI mAtra kAvya pratibhA ja nahi, jJAna-vijJAnanA sarva kSetre viSenI pratibhA ramya ane bhavya hatI tevA, "kalikAlasarvajJa zabdathI sarvottama sanmAnane varelA sUridevazrI hemacandrAcArya viSe, temanI hamaNuM ja pUrNa thayelI navasemI janma jayaMtinA varSamAM keTalAMka vidvAna ane vicakSaNa lekhakee sundara lakhyuM che. ane chatAM hemacandrAcAryanA alaukika ane sarvajana-AdaraNaya jIvana ane kavana vize hajI paNa ghaNuM badhu lakhI ke kahI zakAya tema che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pustikAmAM sarvajana grAhya bane te rIte, saraLa ane sucAru zailI dvArA hemacandrAcAryajInI jIvanakathAne, mahatvanA prasaMge ke ghaTanAone sAMkaLI levApUrvaka lakhavAne prayAsa karAyo che. saddaguNa puruSa pratyenI aMtaraMga bhakti e ja jenuM suphaLa che tevA, A AlekhananI preraNAnuM zreya che ? mArA anata upakArI, pitA-gurudeva pUjanIya-vaMdanIya, sAdhupravara munirAja zrI jayacandravijayajI mahArAjane ! teozrInI khAsa preraNAthI ja huM A jIvanathAne AlekhI zakyo chuM. vaMdana te upakAramUrtine ! | hemacandrAcAryajInA tejasvI bahiraMga vyaktitva viSe ane ojasvI aMtaraMga astitva viSe AcherI jhalaka te temanI A jIvanaparicayanI pustikA dvArA ja pamAze. tethI te aMge ahIM vizeSa kazuM kathavuM nathI. ahIM te huM mAtra kRtajJatAnuM ja pragaTIkaraNa karIza. A pustikAnA AlekhanamAM mukhyatve meM ATalA grantha AdhArarUpe najara samakSa rAkhyA hatA. (1) pU. paMnyAsapravara gurudeva zrI candra kharavijayajI mahArAja-likhita aSTAkSikAprata. (2) dhUmaketu likhita - "hemacandrAcArya (3) che. ramaNalAla cI. zAha likhita-kavikAla-sarvajJa hemacandrAcArya ane (4).parama mAsikane "hemacandrAcArya-vizeSAMka : (nave. kSi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1988) A sivAya, eTale ApelA AcAryazrIne agraNIonI aMjali e avataraNe tathA "hemIvANI-pU. paM. zrI zIlacandravijayajI gaNivara saMpAdita hemasvAdhyAya-pothI' mAMthI lIdhA che. A sahu pratye, aMtaranA Adara sAthe mArI kutarAtA vyakta karuM chuM. A uparAMta, A pustikA mATe sundara prastAvanA" lakhI ApanAra pU. vidharyuM, ane nehALa kalyANamitra gaNivarya zrI hemacandrasAgarajI mahArAjane paNa mArI sasneha vaMdanA sAdara karuM chuM. cAle tyAre....have vAMcIe..."gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka hemacandrAcAryanI A jIvanakathA ! ane guNIjanenA guNa gAvatAM, harIe ApaNI bhavavyathA !! - dhanaMjaya je. jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo arihaMtANuma che prastAvanA samaya-saritAnA nava nava saikAonI sAme pAra UbhelI e vibhUti! kevI manamohaka jaNAI rahI che. sapramANa e dehayaSTi virATanI oLakha ApI rahI che. e deha dArika-ANuothI nahIM, jANe jJAnanA ja aNu-paramANuothI goThavAyela nathI lAgato zuM ? sUryazu e mukhamaMDaLa jhaLahaLatI AbhA verI rahyuM che. mastaka upara rahelA sapheda chatAM ya gIca kezanA jhulphA havAnI laherathI Ama-tema thatAM dekhAya che. jANe mastiSkamAM bharelI buddhinA valoNumAMthI nIkaLeluM mAkhaNa UbharAtuM na hAya ! camakatAM e nayana-kALAMmAMthI kevI tejasvI kiraNAvalI vachUTI rahI che ! dADhI-mUchanI saphedAI vacce paravALA-zA raMgIlA heThe bhegA-chUTA thaI rahyAM che ne emAMthI varasatAM ka-sumane samayasaritAnI sAthe vahetAM vahetAM Ajeya ahI suvAsa phelAvI rahyAM che. sulakSANuM karNayugala ane AjanabAhunI joDI, ne vaLI deha para vIMTAyeluM dhavala-paridhAna pavananI pITha para asavAra banyuM che. ke paDachaMda ane prakAzamAna e deha che ? keNa che e ?' ema savAla pUche che? re ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaSTa te dekhAya che. nathI AMkha upara hAthanI chAjalI banAvavAnI jarUra, ke nathI Teliskopa ke bAyanekayularanA dUrabIna lagAvavAnI jarUrata ! e spaSTa-suspaSTa pratimA che kalikAla-sarvajJa zrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAja ! samayanI dUra-sudUravatI dharatI para e UbhelA chatAM Aje ya cAkhA-caTa jaNAI rahyA che. vacamAM evI ekeya TekarI nathI UbhI ke je e astitvanI ADaza ubhI karI zake ! nathI evA dhummasanA dhUdhalA paTTA bAjhayA je e asmitAne ejhala banAvI zake ke, nathI evA jhADa-jhAMkharA jAmyA jenI jaLa-jajala e jIvata jotinA prakAzane AvarI zake ! nava nava saikAthI jenA jIvananuM amara gAna dharatInA A mAnavo gAtAM thAkatAM nathI... e virala-vyaktitvanA svAmI kalikAla sarvajJI hemacaMdrAcArya bhagavaMtanA jIvana-kavana upara aneka catrigraMtho prakAzita thayAM che, thatAM rahe che. emAM ja A eka adane prayAsa che. nehI paDita zrI dhanajayabhAInI klama sAce ja kamanIya kalama che.zelI evI prAsAdika ane prAvAhika che ke emanA lekhana para vAcaka anAyAsa ja taNAte rahe che.....hA nadImAM jema lAkaDuM taNuya ne, tema ja ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnI-zI A pustikAmAM kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya bhagavaMtanA moTA bhAganA mukhya mukhya prasaMge-ghaTanAo AvarI lIdhA che... nAnAthI mAMDIne moTerA sudhInAM sahu jane mATe eka-sarakhuM AkarSaNa janmAvanAruM A prakAzana bahaphaladAyI nIvaDaze emAM visaMvAdane avakAza nathI. navamI zatAbdInA cheDe najara nAMkhatuM navaluM A najarANuM pUjyazrI prati kRtabhAvanuM pratIka banI raheze e ja umadA AzA. mauna ekAdazI, saM. 2046 gaNI hemacandrasAgara kailAsanagara, surata. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ a nu krama prakaraNa pRSTha [1] AMsu...badale che ItihAsanuM pAsuM 1/6 [2] caMgadevamAMthI semacandra 7/18 [3] AcAryapadane abhiSeka 1924 [4] siddharAja ane sUrideva 25/34 [5] samadazI ane samaya sUrisamrATa 35/49 [6] rAjA kumArapALane pratibaMdha 5065 [7] "patita'mAMthI paramAt 69/71 [8] namratAnA uttuMga zikhara para 77/83 [9] suvizAla sAhityanA sarjaka 84/5 [10] mutiyAtrA prati maMgala-prayANa 16/100 [11] AcAryazrIne agraNIonI aMjali 101/105 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pustakanA prAptisthAne [1] dhanaMjaya che. jenA sI-10, arihaMta sA., 4 thA mALe dAdaravADI sAme, cakravatI azoka roDa, kAMdivalI (isTa ) Bombay-400101 [2] kIti prakAzana. C/o. dharmeza Ara. jhaverI 10/1270, hAthIvAlA derAsara sAme, gopIpurA. surata (da. gujarAta) [3] upA. zrI yazovijayajI saMskAra sadana saMcAlaka : pramoda Ara. mahetA. C/0. kalAprakAza, TIlaka roDa, mAlegAma, (M.S.) PIN-423203 [4] upA. zrI yazovijayajI saraskAra-sadana saMcAlaka : bI. sI. zAha che. jenA vidyAlaya, ke. jI. hospiTala pAse, navasArI. (da. gu.) PIN-396445. [5] zrI yazovijayajI jena sevAsadana C/o. esa. ema. zAha, vimalaja', zrImALIvALA, DAi. (za.)PIN-39iii0. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pustakanI prAptisthAne [6] AgameddhAraka pratiSThAna. bipInacandra esa. zAha. vANIyAvADa chANI (ji. vaDedarA) (gujarAta) [7] vastupALa je. jaina. 50, vardhamAna phaleTasa. pAlaDI, sarakheja roDa jena marcanTa so. nI sAme. amadAvAda-380007 [8] vineda bI. zAha nemubhAInI vADInA upAzraya sAme. gopIpurA-surata (da. gu.). : vizeSa zuddhi peja naM. 64-sauthI chellI lITI tavatoSathartha' nA badale svAminayaSyartha" A pATha zuddha jANu. - lekhaka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukRtanA sahabhAgI ! 1501] pU. parama sauMyamamUti, uttama samAdhimRtyune varIne sa yamanuM sAphalya varanArA sva. sA. zrI padmayazAzrIjI ma. nI puNyasmRti nimitte....teozrInA guruNIjI pU. sahaja-sundara-kSamAmUrti, vamAna tAvAridhi, sA. zrI jinezrIjI ma. nI preraNAthI....gurubhakto taraphathI AgAtarA grAhakarUpe...! 1001] zrImatI zAradAbena navanItalAla zAha taraphathI bheTa ! 1001 zrImatI gItAbena zreyasakumAra dezI taraphathI bheTa ! 251] zramatI kusumabena zAMtilAla jhaverI taraphathI bheTa ! sukRtanA A sahabhAgIone aMtaranA agni nandana -sucAlikA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] AMsu... badale che ItihAsanuM pAsuM ! hemacandrAcAya nu zauzava rUpa : cAMgA ahiMsAnI sa*skRtithI zAmatA gUrjara nAme deza che. rUDI ane raLiyAmaNI dhaMdhukA nAme nagarI che. temAM dharmIjanAmAM agresara eka zeThe vase. nAma tenu' cAca. cAcanI dharma patnInuM nAma pAhiNIdevI ! nakhazikha sadAcAra ane satpremanI jANe pratimA ! zraddhA ane saskAranI jANe kalakala vahetI saritA ! cAca ane pAhiNInA gharamAM eka kuLadIpakanA janma thayA. vikramanI agiyAraseA pistAnIzanI 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka e sAla ane kArtika pUrNimAne e divasa. A zubha divase pAhiNIe eka pAvana putrane janma ApyA. pUnamanA cAMda samAna samujajavaLa, dhavala ane kAMtimAna e bALane deha hatuM. jenA jAjaramAna vyaktitvathI gujarAtanI dharatI ahiMsAnI saMskRtithI sabhara banI ane jenA jJAnanA Aloke jenadharmane sAhityabAga seMkaDo sAhityika kRtirUpI gulAbathI mahorI uThaye, te kalikAla sarvajJa hemacandrAcAryanA e zaizava-rUpane saMsAre "cAMge" nAma ApyuM hatuM. pAhiNuM cAmuMDa gotranA hatA, eTale bALakanuM nAma "ca" akSarathI pADavAnuM mAtA-pitAe vicAryuM. vaLI bALaka jyAre mAtAnA garbhamAM hatuM, tyAre mAtAne (cAMga) suMdara svapna AvatA, zubha vicAra jAgRta thatA, ane kArtikI pUrNimA eTale ke devadivALI jevA cAMga (sArA divase bALakane janma thayo....A badhA kAraNesara mAtA. cAMgadeva (hemacandrAcArya)ne nAne bhAI kahAnajI" nAmane hate. te ulekha "catarazitiprabaMdhamAM che. ane neminAtha nAmanA temanA mAmA hatA, je "zrAvaka hatA. te ulekha "prabaMdha kezamAM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lunatumaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 3 pitAe potAnA kuTuMbIjane samakSa putranuM "cAMga" urphe "caMgadeva" nAmAbhidhAna karyuM. AcAryanA AMsu..badale itihAsanuM pAsuM cAMgAnA janma pahelAM, AcAryazrI devacaMdrasUrIzvarajInA jIvanamAM banelI eka ghaTanA tarapha daSTipAta karIe. te samaye sanAtana dhamIonA jaina dharma ane bauddha dharma upara joradAra zAbdika humalAo cAlI rahyA hatA. zaMkarAcArye jenadharma sAme jehAda jagAvI hatI. jene "nAtika", "dharmadrohI", "IzvaravirodhI" vagere kahevA dvArA halakA citarAI rahyA hatA. mahAna jainAcArya zrI devacandrasUrIzvarajI mahArAja zAnA viziSTa jJAtA ane samartha sAhityakAra hatA. jyotiSa, sAmudrika lakSaNa vagere vidyAenA paNa vidvAna hatA. "zAMtinAtha caritra" vagere granthanI racanA temaNe karI hatI. eka prakhara ane pratApI jainAcArya tarIke temanI kIrti tyAre phelAcelI hatI. udayana matrIzvara jevA rAjapuruSe paNa temane upadeza sAMbhaLatA ane temanuM mArgadarzana svIkAratA hatA. Ama chatAM sanAtanIone saphaLa pratikAra karavAmAM jyAre AcAryazrI devacasUrIzvarajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ] gujarAtanI asmitAnA anAkhA AvirbhAvaka kAmiyAba na banI zakayA tyAre, eka rAte te becena banI gayA. temanu* hRdaya Da`kha anubhavavA lAgyuM. eezrInI maneAvyathAnA A rahyA te saMskRtabhASAnA zabdo : "vAyanil--LamaTTi--trArtha-lapuTAya: prabhAvanA: purAmavan sUyo phUritAsyA: (?) AcAryA: bahavaH santi idAnImasmadAdayaH / na teSu tAdRzaH ko'pi zAsanonnatikArakaH / upadravantyaho jainAn bhRzaM mithyAdRzo'dhunA / dhigasmAn azmasaMkAzAn, cevu tevu samasarA: ' artha : "pAdaliptasUri, bappabhaTTisUri, vA svAmI, khapuTasUri, vagere aneka prabhAvaka-puruSA pahelAM thaI gayA. atyAre amArA jevA AcAryAM tA ghaNA che. paraMtu temAM koI zAsananI mahAna unnati karanArA dekhAtA nathI. atyAre mithyAdRSTie (vidhI e) jainAne herAna-parezAna karI rahyA che tyAre, jene ne tene viSe IrSyALu evA paththara jevA amAne dhikkAra thAe." A manAvedanAmAMthI emanI mAMkhAmAM AMsu dhasI AvyA. zrI jinazAsananI UMDI dAjha ane zAsanarAganI utkaTa AgamAMthI pragaTelAM e UnAM UnAM AMsue zAsanadevIne nIce dharatI para khecI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 5 lAvyA. sUrijIe potAnI manovedanA vANI dvArA zAsanadevI samakSa vyakta karI. tyAre, zAsanadevIe kahyuM : "Apa nizcita banI jAo ane dhaMdhukA tarapha prayANa kare. tyAM Apane eka tejasvI bALanI prApti thaze. "cA" nAmanA meDha vaNikanA te "cAMgA nAmanA bALakane tame dIkSA A paje. jinazAsananA AkAzamAM te apUrva sUrajanI jema camakaze ane tamArI samagra ciMtAone te dUra karaze." Ama...kalikAlasarvajJa hemacandrasUrinA prAgaTayanuM kAraNa banyuM..... devacaMdrasUrIjInA AMkhanA AMsu ! jeNe badalI nAMkhyuM jaina zAsananA ItihAsanuM pAsuM !! have....jIvanakathAnA e ghaTanAkramamAM AgaLa vadhIe.... # # pAhiNInuM uttama svapna cAMgAnA janma pahelAM, AcArya zrI devacandrasUrIzvarajI jevA paramabhRta vidvAna-puruSa pAse AvIne pAhiNIe, guruvaMdanA karIne eka divasa eka vAta karI hatI ? "bhagavAna ! meM eka svapna joyuM hatuM, meM eka ati uttama ane abhuta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Buwatumaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka ciMtAmaNIratna Apane samarpita karyuM. ! prabhA ! mane A svapnanuM phaLa kathana karazeA ?" kSaNabhara gurudevacandrasUrijI vicAramAM paDI gayA. te kSaNe temane zAsanadevIe bhAkhelI bhaviSyavANInuM smaraNa thayuM. svaya. teA bahuzruta hatA ja. temanI jJAnadRSTi bhAvinA lekhane ukelI rahI : "pAhiNI ! tuM ciMtAmaNIratnanI prasUtA khanIza. tAru' te putraratna saMsArane ujALaze. tAre te putra tu' amane arpaNu karaje. vItarAganA zAsananA prakAza satra phelAvanAra te jinazAsananA sUraja banaze. apUva jJAna-vijJAnanA te mahAsAgara banaze." pAhiNI guru-kathana sAMbhaLIne ati pulakita banI gaI. vinata--nayanAe teNe guruvANInA svIkAra karyAM. * ma ma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] 'caMgadeva'mAMthI semacandra' varSa bAda....cAMgAnA janma thayA ane te mAtAnI AMgaLI pakaDIne cAlatA thayA tyAre....bALa ca'gadevane laIne pAhiNI guruzrI devacandrasUrIzvarajIne vadanA karavA AvI. te samaye eka ghaTanA ghaTI. AcAya gurudeva temanA Asane na hatA. Asana khAlI paDayu hatuM. tyAre...acAnaka bALa cAMgA, mAtAnI najara cUkavIne gurudevanA Asana upara besI gayeA. mAtA pAhiNIdevI jyAre bAjunA kha`DamAM birAjamAna gurudevane vaMdana karIne bahAra AvI tyAre paLabhara tenI vihvaLa najara caMgadevane zeAdhavA AkuLavyAkuLa banI gaI. peAtAnA cAMgA jhaTa najare na paDatAM kSaNabhara vatsalA-mAtAnuM hRdaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka dhrujI UThayuM : eNe sAda dIdhuM : "beTA cAMgA ! tuM kayAM gaye ?" ane tyAM ja pAhiNInI najara cAMgA para paDI. nAnakaDo caMgadeva, gurudevanI pATa upara kaI yogIpuruSanI anokhI chaTAthI beThelo dekhAyA. mAtA vyagra banI gaI. e doDI... ane bALa caMgadevane uThADatI belI : "beTA ! tyAM ApaNAthI na besAya. e te gurudevanuM Asana che." tyAM te pAchaLathI eka vatsala-vANuM upAzrayamAM gUMjI UThI : cagadeva mATe gurunI mAMgaNI : pAhiNI ! e bALa bhale beTho ! e bALa keAI sAmAnya bALa nathI; e te bhAvine jinazAsanane rakhevALa che. vidhAtAnuM e virala sarjana che. yAda kara ! te divase tane AvelA svapnane ! e svapnamAM te mane arpaNa kareluM addabhuta ciMtAmaNIratna te A ja bALaka che. nisarganI mahAjanA pramANe A bALaka A jIvana daramyAna sudharmA gaNadharanI pATane ujALazeajavALaze. A aMgadeva keI caNA-mamarA vecamArI kariyANAnI dukAna mAlika thavA sAthe nathI. keI melo mutsaddI rAjakAraNa ke saMsAranA bhAge bhegavanAro vilAsI lakhapati thavA nathI sajA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya e te banaze..... dharmane dhAraNahAra ! samAjane tAraNahAra !! deza ane duniyA mATe dIvAdAMDI same AdhAra ! eka pratApI divAkara ! je banaze vizvanA lAkhe du:khI lekenA aMdhakAra -maya jIvanapathane ujALanAra !!! jinazAsananA mastaka-muguTa para e maNisama sehaze. mATe ja..Aje A bALaratnane huM tArI pAse, pratyakSapaNe yAcuM chuM. pelA svapnane satya karavAne lAkheNe avasara Aja tArA hAthamAM AvI lAge che. tuM eka vAtsalyamayI mAtA che. putranA bhAvihitane khAtara avasara Ave. mAtA pitAnA sarvasvane nyochAvara karavA taiyAra thAya che. mATe ja huM kahuM chuM ke tArA putranI ana takALanI bhAvi duHkhaparaMparAne miTAvavA ane jinazAsananA eka ujajavaLa ItihAsanuM nirmANa karavA tuM tArA mehanuM balidAna Apa ane prabhuzAsananA caraNe A bALane arpaNa karI de." gurunI vANI sAMbhaLIne pAhiNI kSaNabhara vihaLa banI gaI. ene putra prema virahanI kalpanAmAtrathI ene dhajAvI gaye. e bolIH "gurudeva ! caMgadevanA pitA to khaMbhAta gayA che. temanI rajA vagara huM zuM karI zakuM ?" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ] gujarAtanI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka pAhiNIe kareluM "kalejAnA TukaDAnuM dAna paNa... tyAra bAda turaMta pAhiNInI kalpanAcakSu samakSa...pitAne putra devacandrasUrIzvarajInA vArasadAra tarIke dekhAye..A mAro lADalo gRhadI5 nahIM, paNa samagra jinazAsanane tejadIpa banaze. dIpa maTIne pitAnA sahastraguNakiraNee saMsArane prakAzathI bharI dete AkAzabhAnu banaze... e zraddhAe ane e aramAnee pAhiNInuM hRdaya majabUta banI gayuM. ane ke" agama-ullAsathI teNe guru-caraNamAM caMgadevane dharI dIdhuM. nA, pitAnuM sarvasva jANe samapI dIdhuM. e paLe...enI AMkhamAM AMsu hatA... vAtsalyanA ! putrapremanA ! pote aNunA avasare lIdhelA aNumela ane anupama AtmanirNayano ! enA e AMsu mAtRhadayanI gaharI vyathAnA na hatA. e AMsu to jinazAsananA ItihAsane badalI nAMkhanAru eka ajaba pAsu hatuM. durabhAte dile lIdhelAM keI duHkhada nirNayanuM e AMsu na hatuM. e AMsu te hatuM....jinazAsananA yazejajavala samuddhAra khAtara, eka mahAna zrAvikA potAnA kalejAnA TukaDAnuM dAna ane putramehanuM balidAna kevI zAsanAneSThAthI ApI zake che. enuM jIvaMta ane jAgRta pratIka ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemaca'drAcAya pAhiNInA AMsunA mahAna sandeza gurudevazrI devacandrasUrivare pAhiNInI AMkhAmAMthI TapakatuM e AMsu joyuM......ane e AMsumAM putranA AdhyAtmika utthAna kAje ane prabhuzAsananI sevA kAje eka dhanya mAtAnI adbhuta samarpaNugAthAnI praticchAyA pratibismita banelI dekhAi. pAhiNInuM e AMsu mANasa jAtane mahAna saMdeza Ape che ke..."he mAnava ! AtmakalyANanI aneAkhI yAtrA suvarNa ane sundarInA sAtatyahIna sukhamA nathI. sAcA anevAstavika AnaMda batrIzA pakavAnna ane chatrIzA zAkabharyA bhAjananA rasathALamAM nathI. mAnavajIvananuM pUrNa-sukha e bALakeAthI ane premALa patnIthI haryA-bharyA kuTuMbameLAmAM nathI. mAnavamAtra mATe dharmanI ArAdhanA e ja kalyANayAtrA khanI rahevI ghaTe. dehadhAraNAmAM je mUlya pANI ane pavananu che...evu' ja mUlya AtmavikAsamAM saddhanI sevanAnuM che. [ 11 AtmavikAsanI A anAkhI yAtrAmAM saphaLatA tyAre ja sAdhya bane che ke jyAre uttama gurune uttama ane samarpita ziSyanI prApti thAya che. ane tyAre te aneAkhIyAtrA muktinA moMgalaDhAre jaIne ja aTake che. leAkazAsanamAM mAtA ane putranA sambandhane sauthI uttama gaNavAmAM AvyA che. paNa jinazAsanamAM guru ane ziSyanA sambandhane sarvottama gaNyA che." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 1 gujarAta nI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka AvuM tatvajJAna mAtA pAhiNI pIne pacAvI cUkI hatI. mATe ja teNe potAnI AMkhonA aNamela ratana jevA caMgadevane, gurudevanA caraNe samapI dIdho. tyAga ane balidAnanI A kathAne jagatanA ItihAsamAM sauthI prathama paMktimAM paheluM sthAna maLavuM ghaTe. A ja cagadeva AgaLa jatAM kalikAla sarvajJa hemacandrAcArya' tarIke prasiddha thaye. pitA cAcanI paNa saprema saMmati : pAhiNI, AcAryazrI devacandrasUrIzvarajIne caraNe cAMgAnuM samarpaNa karI te AvI. paraMtu dezAvarethI pAchA pharyA bAda cAMgAnA pitAnI najaro gharamAM AvIne cAMgAne zodhavA lAgI : "beTA ! cAMgA ! tuM kyAM che ?' pitA sAda daI rahyA. paNa....jyAre gharamAM cAMgo na dekhAya, tyAre mAtA pAhiNIe jaNAvyuM ke, "ApaNuM cAMgAnA ujajavaLa bhaviSya kAje guru zrI devacandrasUrIzvarajI mahArAjanI AjJAthI meM cAMgAne gurucaraNe sepI dIdhe che." ane..pitAnuM haiyuM phATI gayuM. putrapremamAM jharatA pitAnA zAkano pAra na rahyo. teo doDatA khaMbhAta AvyA. pitAnA putrane A rIte anyAyathI gurudeve AMcakI lIdhuM che ema te mAnato hato. putrane pAchA meLavavA cAce, te samayanA khabhAtanA sabA ane jenakulabhUSaNu matrIzvara udayana pAse Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Bwrivatumaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 13. hata samarajItanA dhA nAMkhI. "mannIzvara ! A te haDahaDate anyAya che. mArI gerahAjarImAM mArI patnIne bheLavIne gurue mArA putrane paDAvI lIdhuM che. tame mane mAre putra pAcho apAve..." paNa udayana khUba cAlAka ane vaNikabuddhine svAmI hatA. AhaMndu dharmane te ane ArAyaka hatuM. teNe potAnI madhura vANIthI ane kuzaLatAthI cAcane samajAvatAM kahyuM : "bhaviSyamAM pitAnA anupama dhama tejathI gujarAtabharamAM dharmadhajAne pharakAvanAro ane sAhityanA aNamola sarjana dvArA saMsAranI sUrata sudhAranAre sarasvatI putra, te tAru ja A lADaluM saMtAna haze. potAnI samyajJAnanI prabhAthI samagra gujarAtane ane mahArAja siddharAjanI IndrasabhA sarakhI rAjasabhAmAM virAjIne gUrjaranI tyAranI rAjadhAnI pATaNane zobhAvanAre e yazasvI sAdhu, pAhiNa ane cAcane suputra haze." ane... aMtaramAM e divya aramAne ane e bhavya AzAe laIne cAce, caMgadevane saMyamI banAvavA kAje, AcAryadevazrI devacandrasUrIzvarajIne saprema sammati samapI dIdhI.... cagadeva' banyo "bAlamuni semacandra vi. saM. 1154 mAM, nava varSanI vaye zrImad devacaMdrasUrijInA varada karakamaLo dvArA khaMbhAtane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kuivatumaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka AMgaNe caMgadevane bhAre ThAThamATha sAthe bhavya dIkSAmahotsava ujavAye. caMgadevanA uchera, jIvana-ghaDatara ane dikSAmAM mandIzvara udayane khUba mahattvano bhAga bhajavyA. dIkSA bAda, caMgadeva bAlamuni semacandra banyA. dIkSA lIdhA bAda bAra varSa sudhI semacanadramuni gurucaraNenI sevA ane zAstronA abhyAsamAM ramamANu banyA. pitAnI kuzAgra buddhi ane pAradazI pratibhAnA baLe, nyAya-vyAkaraNa-kAvya-tatvajJAnaroga-ItihAsa-purANa-Agama-sAhitya ane zabdazAstra vageremAM temaNe parama nipuNatA prApta karI. ane Ama gI, saMyamI, parama tejasvI ane yuvAna chatAM jitendriya sAdhuvara semacandra pitAnI ekAgracitta-pratibhAnA baLe samyajJAnanA mahAsAgarane pitAnA aMtaramAM bharI dIdho. A uparAMta tatkAlIna deza-kALanI pahecAna, rAjA ane prajAnA manobhAnuM marmaspazI avalekina karavAnI dIrgha dRSTi, hRdayanI udAra ane vizALa manavRtti, daMbhaviheNuM jIvana, bhASAmAM nItaratI sumadhuratA, moTA camarabaMdhI zahenazAhanI paNa zaramamAM na taNAya tevI ujavala tejasvitA, AvA aneka guNe semacandramunimAM bhavA lAgyA. A badhAnA pratApe saMsArane mA zAradAnA eka evA divya-putranI bheTa maLI...jeNe gujarAtanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 15 dharatIne ahiMsAnA ojasathI ajavALAM veratI banAvI dIdhI.... mInaLadevIne samajAvavAmAM saphaLa semacandrajI : munivarazrI semacandrajInI ujajavaLa jJAnapratibhA, ati jhaDapI jJAne pArjanazakti ane prakhara buddhimattAnA kAraNe guru devacaMdrasUrijInA hRdayamAM teo viziSTa sthAna pAmyA hatA. guru potAnA A pratibhAsaMpanna ziSya pratye vizeSa prasanna rahetA hatA. siddharAjanI sabhAmAM jyAre digaMbara sammudAyanA prakhara vAdI AcArya kumudacandra sAthe vAdI devasUrijI mahArAjane zAstrArtha cAlI rahyo hatuM, tyAre rAjamAtA mInaLadevI digaMbara-taraphI hatA, temanI sahAnubhUti zvetAmbara pakSe meLavavAmAM bAlamuni semacanTe viziSTa bhAga bhajavyo hate. vAta Ama banI hatI. eka vAra bAlamuni semaca-drane mInaLadevIne bheTe thaI gayo. tyAre rAjamAtAe sAhajika rIte pUchayuM : "kema che; bAlamuni !" semacandrajI bolyA : "mAtAjI ! badhuM kSemakuzaLa che. paNa eka vAtanI mane ciMtA thAya che." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka rAjamAtA kahe : "bAlamunijI ! tamane vaLI zAnI ciMtA che ?" tyAre ati cAlAka bAlamunie kahyuM : "mane te ApanI ciMtA thAya che ! A digambare amArI sAthe rAjasabhAmAM zAstrArtha karI rahyA che te te Apa jANeA ja che. te digambara kahe che ke ApanA-strIneA-mAkSa kadApi thAya ja nahI'. kema ke tame strI che. jyAre ame tA e siddha karavAnA chIe ke strInA paNa mAkSa thaI zake che. strI, strIdehadhArI heAya tethI tene meAkSe javAnA adhikAra nathI tevuM tamAru' (digaMbarAnuM) kathana jUThThuM che. Ama ame teA ApanI (strInI) tarapheNamAM chIe." * A sAMbhaLI rAjamAtA ceAMkI uThayA. temaNe siddharAjane jaNAvyuM ke, "meM tane pahelAM kahyu hatu. ke tu digaMbaranI hAra thAya tema na thavA daIza. diga'kharAnA vijaya ja thavA have hu' tane kahuM chuM ke jenI vAta tenA ja vijaya thavA joIe. zvetAmbara hoya ke digambara !" joie. paraMtu satya hAya, pachI bhale te ane..kumudacandra sAthenA vAdamAM vAdIdevasUrijI mahArAja jabaradasta vijayane varyAM. temAM mInaLadevIne niSpakSa banAvavAmAM ane kAMika aze zvetAMbara pratye premALa banAvavAmAM muni sAmacandrajInA asAdhAraNa phALeA hatA. temanI viziSTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 17 zaktiothI tyAre guruvaryo ane sakaLa zrIsaMgha prabhAvita thayA hatA. mA sarasvatInuM varadAna eka samaye muni somacandrajIne sarasvatI devInI viziSTa sAdhanA karavAnuM mana thayuM. te samaye kAzmIramAM brAhmIdevI (sarasvatIdevI) nuM khAsa sAdhanA-mathaka hatuM. tyAM jaIne je sAdhanA karavAmAM Ave che, jaladI siddhi prApta thAya. A mATe munivara semacandra gurudevanI sammati paNa meLavI lIdhI ane kAzamIra javA mATe vihAra paNa Adaryo. teo giranAra sudhI pahoMcyA. pita eka rAtre sarasvatInA dhyAnamAM beThA hatA. te vakhate sarasvatIdevIe sAkSAt darzana ApyA ane prasanna thaIne jaNAvyuM ke, "tamAre mArI sAdhanA karavA mATe kAzmIra sudhI AvavAnI jarUra nathI. tame kayAMya paNa sAdhanA karaze te paNa vidyA prApta karI zakaze. vaLI tame gujarAtamAM ja rahe kAraNa ke tamArA dvArA gujarAtamAM ghaNe upakAra thaze." tyAra bAda....varSo bAda... Atmika saMyamasAdhanA ane samyajJAnanA baLe gurjara dezanI saMskAralakSamInA sarjaka sUrIzvara hemacana, avani paranA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka AkAzane AI-darzanarUpI sahastrabhAnunA tejasvI kiraNethI prakAzamAna banAvI dIdhuM. gujarAtane ahiMsAne aNamola vArase bheTa dharanArA jenAcArya zrI hemacandrasUrIzvarajI Aje navanavase varSo pasAra thavA chatAM vidajajanenA hRdayabhuvanamAM eka vandanIya ane vizeSa smaraNaya vibhUti tarIke vilasI rahyA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] AcAya padane abhiSeka gurudeva zrI devacandrasUrIzvarajI vRddhAvasthAe pahAMcyA tyAre peAtAnA prabhAvaka ane ane puNyavAna paTTadhara sAmacadramunine AcAya padavI ApavAnA ni ya karyAM. te samayanI eka prasiddha daMtakathA A pramANe che : kAlasAmAMthI hema (suvarNa') nirmANa pATaNamAM te samaye eka zrImaMta zeTha rahetA hatA. dhanada temanuM nAma. azubha karmanA udaye teo daridra banI gayA. eka vakhata vIracandrejI nAmanA eka vRddha munivaranI sAthe khAlamunizrI sAmacandrajI geAcarI vahAravA dhanada zene tyAM gayA. tyAre sAmacandramunine dhanadazeTha jevA uttama zrAvakanI AvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka dradri-avasthA joine duHkha thayuM. temaNe vaDIla munizrI vIracandrajIne dhanada zeThanI daridratAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre vIracandramunie kahyuM : "dhanada zeTha azubha karmonI prabaLatAnA kAraNe daridra che. zeThanA gharamAM aDhaLaka sa patti che. paraMtu azubha karmanA udaye temanA gharamAM rahelI suvaNu mahArA paNa temane keAlasAnI bhUkIrUpe dekhAya che ane tethI tene game tyAM paDI rahevA de che. " ane kharekhara....tyAre gharanI bahAra kAlasAnI DhagalIe - je vAstavamAM suvarNamahArA hatIseAmacandramunie joi. tethI teo tyAM oi ja rahyA. tyAre dhanada zeThe pUchyuM: " khAlamunijI! Apa A zuM joI rahyA che ? "" khAlamunie uttara ApyA : " tame gharanI bahAra A rIte A ' hema ' (hema eTale seAnuM) rakhaDatu mUkayu che, te huM joi rahayA chuM." yeAgAnuyAga vIracandramuninI vAta dhanada zeTha sAMbhaLI gayA hatA. tethI temaNe tarata ja mAlamunine jaNAvyu' : gurudeva ! A kolasInA DhagalAne sparza karI ane ApanI pavitratAnA baLe mArI daridratA dUra karo." muni seAmacandre te DhagalAne sparza karyAM ane tarata ja keAlasA jevI kALImeza suvarNa - mudrAe pharI jhagamaga jhagamaga teja vevA lAgI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya semacandramAMthI "hemacandrasUri A prasaMga bAda keTalAka varSo pachI, vi. saM. 1166nI sAle.akSayatRtIyAnA pavitra divase rAjasthAnamAM nAgapura (nAgara) mukAme gurudevazrI devacandrasUrIzvarajIe saMyamI ane suvinIta semacandra munine sUripada (AcAryapada) samarpita karyuM. te samaye abhuta mahotsava ujavAyo hate. semacandramunine AcAryapada arpita thayuM tyAranA vidhi-prasaMganuM varNana karatAM prabhAvaka-caritramAM lakhyuM che ke, "cAre tarapha maMgala-dhvani darzAvatAM vAdyo vAgI rahyAM hatAM, tyAre devacandrasUrIzvarajIe pote semacandramuninA zravaNane (kAna) agaru, kapUra ane caMdanathI aciMta karyA ane sUrima-tra saMbhaLAvyo. " saMyama-svIkAranA bAra varSa bAda, semacandra muni AcAryapada pAmyA tyAre, kelasAmAMthI hema (suvarNa)nA nirmANanA prasaMganI smRti ciraMjIva rAkhavA mATe "hema" zabdane nAmamAM joDI devA mATe dhanada zeThe vinaMtI karI. te vinaMtIne gurudeva svIkArI ane gurue semacandrajInuM navuM nAmakaraNa karyuM - AcArya hemacandrasUri." tyAra bAda jagate emane vizeSataH "hemacaMdrAcArya tarIke ja oLakhyA. mAtra ekavIza varSanI nAnakaDI uMmaramAM teo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka AcArya pada pAmyA. te ja temanI parama ceAgyatA, saccAritrazIlatA ane anupama jJAnapratibhAne darzAvavAM pUratAM che. putranA pathe pAhiNInuM prayANu nijaputranA AcAya padanA A panAtA prasaMgane pratyakSa nihALavA, zraddhA ane vAtsalyanA sAgarasamI mAtA pAhiNIdevI hAjara rahyA hatA ane peAtAnA jIvananI sArthakatA anubhavatA hatA. eka vakhatanA peAtAnA lIlUDA lADakaDA lAla, Aje dhavala-vastrAmAM virAgamUrti virala mahAtmA tarIke zeAbhI rahyo che. jaina zAsananA javAhIra banyA che ane jainAcAya pade ArUDha thayA che-e joina pAhiNIdevInI rAmarAjI vikasvara banI gai hatI. tyAre dharmavibhAra banelI mAtAe bhAvabhInA hRdaye navAdita AcArya hemacandrane madhura-vANImAM jaNAvyuM ke, " hai zAsana sUraja nUtana sUrirAja! mane paNa tamArA A punita-patha prApta thAo. ApanA sAdhvIsaghamAM mane sayamadhama ApeA." A sAMbhaLIne hemacandrasUrijI parama prasannatA pAmyA ane premamUrti mAtAne bhAvasabharanetre nirakhI rahyA. pachI melyA: "mAtAjI! je dharmapaMtha mane darzAvIne tame mArA upara advitIya upakAra karyAM che, te upakArane adA karavAnA AthI anupama mAga khIne zA hAi zake ? tamArI kRpAthI ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 23 lAdhele A dharmadhvaja (ghe) tamane paNa arpaNa karAvine Aje manabhara AtmateSa huM pAmIza." pachI nUtana AcArya hemacandrasUrijInA mAtA pAhiNane gurudeva zrI devacandrasUrIzvarajIe sAdhvIjIvana samapyuM Ama pAhiNu mAnavajIvanane kRtArtha banAvavA kaTIbaddha banyA. putranA paMthe prayANa karIne pAhiNI pulakti banI uThayA. mAtAne muktine maMgalamArga arpIne munivara malakI uThyA. pratrajyA (dIkSA) svIkAra bAda, sAdhvI pAhiNIe paNa suMdara zAstrAbhyAsa karyo. uttama prakAre cAritrya pAvyuM. temanI yogyatAne kAraNe temane "pravatinI" pada apAyuM. varSo sudhI dIkSA pALyA bAda, vikama saM. 1211mAM teo samAdhipUrNa kALadharma pAmyA. mAtAnA sAdhutAmaya sAdhavI jIvananI ane samAdhimaya paMDitamaraNanI anumodanA nimitte hemacandrAcArye eka karoDa navakAramaMtrano jApa karyo. hemacandrAcAryanuM pATaNa-prayANa jyAre zrI hemacandrAcArya potAnA kauvanakALamAM apUrva jJAna-tejavaDe ane vAvaibhavavaDe hajAra prajAjanomAM parama Adara pAmyA hatA, tyAre te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24] gujarAtanI asmitAnA ane khA AvirbhAvaka samaye gurjaradharA para mahAna rAjavI siddharAja jayasiMha gujarAtanI rAjadhAnI pATaNamAM evuM sundara rAjya calAvato hato ke jenI kIti sArAye bhAratadezamAM sarvatra prasAra pAmI hatI. siddharAja siMha jevA zUravIra hate. zatru rAjAene jItI levAmAM parAkramI hato. rAjya, nIti ane dharma, A traNeyane te pUratuM mahatva Apato hatuM. A traNeya guNenI uttama vRtti ane pravRttienuM dhamadhamatuM mathaka te samaye pATaNa zahera hatuM. AthI ja hemacandrasUrijIe vicAra karyo ke pATaNa zaheramAM javAthI jinadharmane jayajayakAra phelAze. rAjA ane prajA, saha jina dharmanA rAgI ane tenA ahiMsAdi siddhAntanA anurAgI banaze. AthI ja AcAryazrI pATaNa padhAryA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] siddharAja ane sUridava pATaNa padhAryA bAda, yuvAna, 52ma tejasvI ane prakhara vidvAna jainAcAya hemacandrasUrijInI kIrti jotajotAmAM sarvatra phelAI gaI hatI. siddharAjane paNa AcAya zrInI jJAnapratibhAnI vAtA sAMbhaLIne temane maLavAnI jhaMkhanA jAgI hatI. siddharAja ane hemacandrAcAryanI prathama mulAkAta aMgenA prasaMga 'prabhAvaka--caritra' ane 'kumArapAla-prama'dha' mAM varNavavAmAM AvyA che. hemacandrAcAya nA siddharAjane AzIvada eka vakhatanI vAta che. pATaNanA mukhya mArgo parathI siddharAja hAthI upara esIne pasAra thai rahyA hatA. tyAre hemacandrasUrijI khIjA munie sAthe sAmethI AvI rahyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka rAja hAthI upara AvI rahyA hatA, tethI hemacandrAcAryajI bAju upara UbhA rahyA. A bAju siddharAjane keIe jaNAvyuM ke : "A sAme UbhA che te prakhara jainAcArya zrI hemacandrasUrijI che." tethI tarata ja siddharAje sUrIzvarane praNAma karyA ane AzIrvAda ApavA jaNAvyuM. tyAre sUrideva hemacanTe kahyuM : 'kAraya prasaraM siddha ! hastirAjamazaMkitama / asyantu diggajAH ki tairbhUtvayaiboddhatA yataH / / ' arthAt H "he rAjA siddharAja ! tamArA hastirAjana (hAthIne) niHzaMka banIne AgaLa vadhavA do. tenAthI diggajone bhayabhIta thAya te bhale thAya. kAraNa ke bhUmine bhAra te have tame ja vahana kare che. ethI e diggajonI paravA have kene che?" A zleka sAMbhaLIne siddharAja atyaMta pula. kita ane prabhAvita thayA hatA. tyAre ja temaNe pitAnI rAjasabhAmAM padhAravA mATe hemacandrasUrijIne AmatraNa ApyuM. tyArabAda hemacaMdrAcAryajInA niraMtara sahavAsa ane satsaMgathI siddharAjane temanA pratye pUba ja AkarSaNa ane sanmAna pedA thayA hatA. hemacaMdrAcArya dvArA thatI siddharAjanI avasaracita prazastinI pAchaLa siddharAja dvArA bhAvimAM anekavidha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 27 dharmaprabhAvaka satkRtya karAvavAnI dUraMdezitA ane buddhimattA nihita hatI. hemacandrAcAryanI pratibhAthI prabhAvita siddharAja Avo ja eka bIjo prasaMga paNa A pramANe che. gujarAtanA pATaNa ane mAlavAnI vacce varSothI peDhI dara peDhI-vaira cAlyuM AvatuM hatuM. siddharAje bAra varSa sudhI asIma puruSArtha pheravIne avaMtIne jItI lIdhuM hatuM. siddharAjanA pratApI pUrva jecAmuMDa, durlabharAja,bhIma ane karNa-sahue avaMtInA vijayanI jhaMkhanA karI hatI paNa avaMtInA mAthe pATaNanI vijayadhajA laherAvavAnuM bhavya saubhAgya siddharAjane ja maLyuM. bAra bAra varSa sudhI yuddha karIne potAnA apUrva sAmarthyabaLe siddharAja mAlavA upara vijayanI varamALA varIne pATaNamAM pravezI rahyo hate. AthI samasta pATaNanI prajA rAjAnA vijayetsavamAM pAgala banI hatI. siddharAjane vadhAvavA sahu utsuka banyA hatA. pATaNanA ghera ghera maMgaLa toraNe baMdhAyA hatA. vidvAne prazastigIta lalakAratA hatA. A bhavya vijayayAtrAmAM siddharAja gajarAja upara AruDha banIne AvI rahyo hato. | vijayayAtrAmAM keda karelA mALavAnA rAjAne ane vijaya bAda prApta thayelA aDhaLaka dhanavaibhava, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, 18urvatumaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka mUlyavAna cIja-vastuone paNa mArgo upara pheravAyA hatA. A prasaMge siddharAjane udezIne hemacandrAcAye, temanI adabhuta ka95nAzakitanA pratIka same nIcene zloka kahyo : 'bhUmi kAmagavi ! svagomayara sairAsiJca ratnAkarA ! muktA svastikamAtanu dhvamuDupa ! tvaM pUrNakumbho bhava / dhRtvA kalpatarodalAni saralaidigvAraNA storaNA nyAdhatta skaka raivijitya jagatIM nanveti siddhAdhipaH / / ' arthAt " he kAmadhenu! tuM tArA gorasa (dUdhadahIM)thI pRthvIne sIMcI de. he ratnAkaro ! tame motIonA sAthiyA race. he candramA ! tuM pUrNa kumbha banI jA he digRhastio! tame paNa kalpatarunA parNonAM sundara teraNe race....kAraNa ke Aje siddharAja pRthvIne jItIne AvI rahyo che." | hemacaMdrAcAryanI A addabhuta kAvyazakti, kalpanAzakti ane jJAnapratibhAnA kAraNe siddharAjanuM hadaya AcAryazrI pratye vadhu ne vadhu AkarSita thavA lAgyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lunatumaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemaca`drAcAya [ ra9 vyAkaraNa-nirmANa mATe siddharAjanI prAthanA A daramyAna eka ghaTanA ghaTI. mAlavadeza upara vijaya meLavyA bAda prApta thayelI uttama cIjavastuemAM eka ati uttama cIja hatI ane te cIja eTale rAjA bheAjanu' 'sarasvatI ka'ThAbharaNu' nAmanuM mahAna vyAkaraNa !rAjA bhAja ane mAlavanI anupasthitimAM ya vidvajjanAnA hRdayama`diramAM te bannenI amara upasthitine zAzvata rAkhanAruM eka ciraMjIva vyAkaraNa ! tatkAlIna vidvAneAnA mukhethI paNa jenI puSkaLa praza'sA siddharAjesAMbhaLI hatI. ane zatrurAjAnI prazaMsA paNa sAMbhaLavA nahIM icchatuM enuM mana, jhaMkhatuM hatuM ke gurjara dezanuM gaurava jagatamAM 9nnata kare tevA nUtana vyAkaraNanI racanA keAI gurjara parama vidvAnanA hAthe thAya. siddharAje bharI sabhAmAM prazna karyo ke : " che koi evA mahApaDita A garavI gujarAtamAM, ke je gUrjaradezanI dharAne jagatamAM zireAmaNI sAbita karI zake evA navIna vyAkaraNanA raciyatA mane mAlava deza ane tyAMnA rAjAne te meM jItyA, paraMtu mAlavanI vidyA tavAmAM huM asaphaLa rahyo chuM. huM icchuM chuM ke gujarAtanA koi padmAtA putra gujarAtanI mAtA zAradAne ya sadA sarvAparI rAkhI zake tevI vyAkaraNa-vidyAnA nirmAtA bane. ane gujarA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka tanI asmitAne UMce AkAzamAM sadA jhagamagatI rAkhI zake. che keAI e gUrjaradharAne divya lAla?" ane..sabhAmAMthI koI siddharAjane paDakAra jhIlavA taiyAra na thayuM. tyAre aneka vidvAne ane paMDita yuvA-AcArya hemacaMdrasUrijI tarapha samu suka najare jovA lAgyA. siddharAjane paNa AvA mahAna kArya mATenuM sAmarthya ane zakti hemacandrAcAryamAM havAnI savizeSa zraddhA jAgI. tyAre siddharAje hemacandrAcAryajIne vinaMtI karatAM kahyuM. "yazo mama tava khyAtiH, puNyaM ca muninAyaka ! vizvalokopakArAya, kuru vyAkaraNaM navam // " arthAta- "he muninAyakI mane yaza maLaze ane Apane prasiddhi ane puNya-beu maLaze. tethI vizvanA loke upara upakAra thAya te mATe Apa navIna vyAkaraNanI racanA karo." hemacandrAcAryanA haiye Anadane udadhi uchALA mArI rahyo kAraNa ke siddharAjanI vinati-vANI mAM temane potAnI aMtarabhUminuM sapanuM jANe AkAra dhAraNa karIne satya banatuM dekhAtuM hatuM. eka varSamAM sAMgopAMga vyAkaraNanuM nirmANa gujarAtanI asmitAne ItihAsanA AkAzamAM ciraMjIva karavAnuM bIDuM hemacandrAcArye jhaDapI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lowwatumaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 31 lIdhuM. A mATe upayogI tamAma sAhityasAmagrIo siddharAje maMgAvI ApI. TheTha kAzmIrathI paNa viziSTa grantha maMgAvavAmAM AvyA. ane...eka prAta:kALanA punita pahore hemacandrasUrie hAthamAM kalama grahaNa karI. bhAgirathInA khaLakhaLa vahetAM salilanI jema sUridevanI kalamamAMthI sAhityanI saravANu sadA vahetI ja rahI. jenA zira para sAkSAt mA sarasvatInI kRpAdhArA vahetI heya enuM sAhityanirmANa "addabhuta hoya emAM saMdeha zAne ? | hemacandrAcAryane janmadina kArtika pUrNimA ! e zubha divase AraMbhAyeluM vyAkaraNasarjananuM mahAna kArya bIjI kArtika pUrNimAe-barAbara eka varSe-pUrNa thayuM. mUlasUtra, dhAtupATha, gaNapATha, uNAdi pratyaya ane liMgAnuzAsana ema pAMceya aMgethI sahita vyAkaraNanI pUrNa racanA temaNe karI. jemAM prAkRta ane apabhraMza bhASAnuM vyAkaraNa paNa samAvI levAmAM AvyuM hatuM. kula savA lAkha zloka pramANa A vyAkaraNanI racanA thaI. hemacandrasUrijIe vyAkaraNanuM nAma rAkhyuM : "siddhazabdAnuzAsana"! mahArAja siddharAje jyAre e nAma vAMcyuM, tyAre te ahaMbhAvathI AcAryane jhakI paDayA. sUrideva bAlyA : "A vyAkaraNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka tamArI vinaMtinA kAraNe sarjAyuM che, tethI meM "siddha) zabda sthApe che." siddharAja kahe : "paNu gurudeva ! mArI vinaMtIthI sajAyela A mahAvyAkaraNa saryuM to Ape ja ne ! tethI temAM ApanuM nAmAMkana paNa karavuM ja joIe." ane e vyAkaraNanuM nAma "siddhahemacandrazabdAnuzAsana' rakhAyuM. saMskRta-prAkRta bhASAne e addabhuta vyAkaraNa grantha Aje ya alaukika che. mA sarasvatInA zira para je muguTamaNinI jema zobhI rahyo che. siddhahema'nuM zahenazAhI sanmAna A vyAkaraNa "siddhahema" evA TUMkA nAme vadhu jANItuM banyuM. siddharAjanA hRdayamAM harSane mahAsAgara uchaLI rahyo hato. kAraNa ke pitAnI gurjaradharAnA eka paramasAdhupuruSe gujarAtanI vimalakIrtine digaMtavyApI banAve evuM sAMgopAMga vyAkaraNa sajaryuM hatuM. ane temAM nimittabhUta pite banyo hato. sAkSAt mA zAradAne sanmAne e rIte, rAjyanA mukhya hAthI "zrI karaNa upara aMbADImAM "siddhahema'nI suvarNa pratane sthApita karIne siddharAje pATaNanA vizALa rAjamArgo upara tenI mahAna zobhAyAtrA kADhI. zobhAyAtrAmAM A mahAgrathane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 33 be cAmaradhAriNIo cAmara vIMjhatI hatI ane upara zveta chatra hatuM. traNase lahiyAo pAse tenI hajAro nakalo taiyAra karAvI. tenI suvarNAkSare lakhAcelI prate paNa taiyAra karIne bahumAnapUrvaka rAjyabhaMDAramAM sthApita karI. rAjyasabhAmAM e samagra vyAkaraNanuM vAMcana karAyuM. tatkAlIna vidvAnoe e vyAkaraNane haiyAnA harSathI vadhAvyuM ane potAnI hArdika saMmati arpI. nepAla, karNATaka, kAMkaNu, saurASTra....are ! IrAna ane laMkA sudhI-te nakalone mokalavAmAM AvI. kAzamIramAM A vyAkaraNanI ATha nakala mekalavAmAM AvI hatI. pATaNamAM "kakakala' nAmanA vidvAna ane hemavyAkaraNanA sau prathama vaiyAkaraNa dvArA A navIna vyAkaraNa bhaNAvavAnI vyavasthA karavAmAM AvI. dara mahinAnI suda pAMcame tenI parIkSAo levAtI ane temAM uttIrNa thanArA vidyArthIonuM rAjya taraphathI zAla, suvarNa mudrA vagere arpIne sanmAna karAtuM. saMskRta bhASAnA ItihAsamAM pANinIe racelAM vyAkaraNane bAda karatAM, "siddhahema" jevuM sarvottama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kuwatumaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34] gujarAtanI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka ane suvyavasthita vyAkaraNa bIjuM kaI racAyuM nathI ema avazya kahevuM joIe. siddharAjanI sabhAmAM hemacandrAcAryanuM advitIya sthAna hatuM. hemacandrAcAryanA satsaMgathI siddharAjamAM ane sAhityaprema ane dharmaprema jAgRta thayo hate. siddharAje AcAryazrIne potAnA mArgadarzaka, mitra ane guru tarIke jIvanamAM sthAna ApyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pa ] samadarzI ane samayajJa sarisamrATa hemacandrAcAryanI kuzaLatA, buddhimattA ane vidvattA kharekhara ajoDa hatI. temanI tArkika pratibhA ane vAda-kauzalya paNa kharekhara adbhuta hatuM. hemacandrasUrijI eka vakhata pATaNamAM cAturmAsa birAjamAna hatA tyAre, bhagavAnazrI neminAthasvAmInA jIvanacaritra upara pravacana ApatA hatA. tyAre te sAMbhaLavA mATe aneka vidvAnA, paMDitA ane rAjA paNa AvatA hatA. vyAkhyAnamAM pAMDavAnA viSaya AvyA, tyAre jaina mahAbhArata" pramANe sUrideve jaNAvyuM ke, "pAMDavAe jaina dIkSA grahaNa karI hatI ane te zatruMjayagiri upara mekSe padhAryA hatA.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka A samaye arena vidvAnoe siddharAja AgaLa phariyAda karI ke : "hemacandrAcAryajI pAMDavee jaina dIkSA lIdhI ane zatruMjaya upara mese padhAryAnI vAte rajU kare che. je ApaNA dharmanI mAnyatAthI sAva viruddha che. A te na ja cAlI zake. " siddharAje hemacaMdrAcAryajIne maLIne A bAbatane khulAse ApavA ane vidvAnonA mananI zaMkAnuM samAdhAna karavA vinaMtI karI. tyAra bAda hemacandrAcAryajIe, siddharAje AjelI vidvAnanI sabhAmAM jaNAvyuM : "amArA jene zAstromAM jaNAvyA pramANe pAMDavoe jena dIkSA lIdhI hatI. ane teo zatruMjaya upara mese padhAryA hatA. tyAM pAMDavonI mUrtio paNa che. paraMtu eka ja nAmanI aneka vyaktio A anaMta bhUtakALamAM thaI hoya che. tethI zatruMjaya upara mese padhAryA te pAMDa ane tamArA mahAbhAratanA pAMDavo judA-judA hoI ja zake che. AthI ke virodha rahetA ja nathI. "jo Ama nahi mAne che, tamArA mahAbhAratamAM bhISma parvamAM ema jaNuvyuM che ke bhISmapitAmahe potAnA kuTumbIjanene ema kahyuM hatuM ke "jyAM koIne paNa kayAreya agnidAha thA na hoya tyAM mAre agnisaMskAra karaje." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 37 "pachI...bhISma pitAmahanA zabane himAlayanA zikhara upara agni-saMskAra mATe laI javAmAM AvyA, ane jyAM agnidAha devAnI taiyArI karavAmAM AvI tyAre AkAzavANa thaI ke... atra bhISmazataM dagdhaM, pANDavAnAM zatatrayam / droNAcAryasahasra tu, karNasaGakhyA na vidyate / / arthAt : "A jagyAe te se bhImanAM, traNase pAMDanAM ane hajAra droNAcAryanA zabane agnisaMskAra thaI gayA che. ane karNanA zAnI saMkhyAne te pAra nathI." Ama tamArA mahAbhAratamAM ja aneka bhISma, aneka pAMDave, ane aneka droNa-karNonI vAta Ave che. AthI "pAMDanI jena dIkSA ane zatrujaya para mokSanI vAtathI" tamAre virodha karavAnuM koI kAraNa ja rahetuM nathI." | hemaca drAcAryanI kuzaLa buddhimattA ane tarkapratibhAthI paMDite ThaMDAgAra thaI gayA. keAInI pAse bIjI koI dalIle bAkI rahI na hatI. tethI paMDitoe hemacandrAcAryanI kSamA mAMgI sUridevanI satarka-pratibhAthI siddharAja khUba prasanna thayA. hemacandrAcAryanI pratibhAne bIne eka prasaMga A pramANe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka hemacandrAcArya pratye IrSAbhAva dharAvatA brAhmae eka vAra siddharAjane kahyuM : "rAjana ! tame jenuM khUba bahumAna karo cho te sUryane hemacandrAcArya "bhagavAna rUpe sanmAna ApatA nathI." siddharAje sUridevane A aMge khulAse pUcho. tyAre sUrivare kahyuM : "ame jene sUryane jeTaluM bahumAna ApIe chIe teTaluM te brAhmaNe kadI ApatAM nathI. kAraNa ke jeno sUraja DUbI gayA bAda, tenA virahanA zAkamAM khAvA-pIvAnuM (rAtribhajana) cheDI de che. ane jyAre bIje divase pharI AkAzamAM sUrya Uge pachI aDatALIsa miniTa pachI ja anna-pAchuM levAnuM zarU kare che. sUryadevanuM AthI UMcuM bahumAna bIjuM keNa kare che?" sUridevanA, temanI gItArthatAne chAje tevA, A javAbathI siddharAja vizeSa prasanna tha. kaSAyavijetA surideva prabaMdhaciMtAmaNimAM paMDita vAmarSine eka prasaMga varNavAyelo che. vArSi zava-paMDita hatA. tene hemacandrAcArya pratye viSa hate. | hemacandrAcArya te anya-dharmI paMDita ane . vidvAne pratye paNa sahAnubhUti ane samabhAva ja dhAraNa karatA. eka vAra hemacandrAcAryane joIne vArSie, vadvatsabhAmAM eka kalAka kahyo. je kalAkane artha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, vounatumaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 39 hemacandrAcAryanI TIkA-mazkarI svarUpa hato vAmarSie kahyuM : "so'yaM hemaDasevaDaH pilapilatkhali. samAgacchati' A samaye hemacandrasUrijIe atyaMta svasthatAthI kahyuM. "tamArI loka-racanA kharekhara suMdara che. paNa temAM vyAkaraNanI dRSTie deASa che. phemasevaka' nA badale "phevaramara' joIe. kAraNa ke vizeSaNa pahelAM ane vizeSya pachI Ave." vArSinI ka95nA hatI ke mAre loka sAMbhaLIne hemacandrAcArya gusse thaze, kredhita thaze. paraMtu AcAryanI saraLatA tathA vyAkaraNanI vidvattA ane pitAnI bhUla joIne vArSi Tha DegAra thaI gaye. kevA krodhAdi kaSAyanA vijetA hatA hemacadrAcArya ! AcAryavaranI hAjarajavAbI AcArya varanI pratyutpannamati [tatkALa hAjara javAba ApavAnI pratibhAne jaNAvanAre eka - sarasa prasaMga banyuM hatuM. teo vinodavRttinA ane hAjarajavAbI paNa hatA. eka vakhata judA judA dharmonA paMDito-vihAnenI sabhA maLI hatI. temAM hemacandrAcAryajIne paNa AmatraNa apAyuM hatuM. bIjA paMDite gRhastha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 ] gujarAtanI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka hevAthI suMdara vastrAlaMkArathI susajaja banIne AvyA hatA. jyAre hemacaMdrAcAryajI te sAdhupuruSa hatA. tethI teo dhavala vastromAM, hAthamAM dAMDe ane khabhe kAmaLI nAMkhIne AvyA. te samaye devAdhi nAmanA paMDite-jene hemacadrAcArya pratye IrSAbhAva hata-mazkarI karatAM zlokArdha kahyo : ___ 'Agato hemagopAlo daNDa-kambalamudvahan / ' [arthAt-dAMDe ane kAMbaLIne dhAraNa karanAre "hema" nAmane govALiyo AvI gayo.] A plekArbanI pAdapUrti karatA hemacandrAcAye turata ja kalokane uttarArdha kahyo : "SatranapazupaM, jainavAra ' [artha-jaina darzanarUpI vADAmAM cha darzanarUpI pazuonA samUhane carAvanAra A hemagopAla che.] Ama hemacandrAcArye cha darzanane pazutulya gaNAvI jenadarzanane tenA nAyakarUpe varNavyuM. hemacandrasUrijInI AvI addabhuta hAjarajavAbI joIne sabhA khuzakhuzAla banI gaI. ane devAdhi paMDita jhaMkhavANe paDI gayA. ' have hase che hemacandrAcAryajI ramUjavRttinA paNa hatA. eka samaye kapardI nAmanA magnIzvara, sUrIzvarane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, 18urnatumaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 41 vandana karavA AvyA. temanI baMdha muThThImAM "haraDe' hatI. hemacandrAcArye puchyuM : "mannIzvara ! hAthamAM zuM che ?" kapardIe javAba ApyoH haraDaI" ("haraDaI e haraDe mATe prAkRtabhASAmAM vaparAte zabda che.) hemacandrAcArye simata sAthe zleSa karatAM kahyuM? "huM raDaI ? arthAt hajI "huM raDe che ?" varNAkSaremAM "" chele hevAthI raDe che, ema kahevAtuM hatuM. tyAre kapardI hemacandrAcAryane kaleSa samajI gayA. temaNe kahyuM : "nA ! gurudeva ! pahelAM raDate hate. kema ke te varNAkSaremAM chele che. paraMtu have to ApanA nAmamAM zuM prathama AvI gaye. tethI have huM hase che." zatru pratye samaSTi-mitraSTi devAdhi paMDitane hemacandrAcArya pratye IrSyAbhAva hate. chatAM ya sUrideva to tenA pratye paNa nirmaLa snehabhAva-mitrabhAva rAkhatA hatA. siddharAje rAjavihAra jinAlaya baMdhAvyuM hatuM. temAM bhagavAna zrI AdIzvaraprabhunI pratiSThA-prasaMge devabodhi tyAM AvyA hatA. devAdhi prakhara paMDita hatuM. teNe eka saMskRta-laka kahyA. jemAM jinabhagavAnanI stuti karavAmAM AvI hatI. te kane bhAvArtha A pramANe hatuM H Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kuwatumaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka zaMkara jevo kaI rAgI nathI; je sadA ardhanArIzvara rahyo. ane jina je kaI rItarAgI nathI. je saMpUrNapaNe nArIsaMgathI mukata rahyo che. bAkInA badhA to vacce aTavAyA che. nathI teo pUrA viSaye bhegavI zakyA ke nathI to tenA pUrNa tyAgI banI zakayA." A sAMbhaLIne siddharAja khUba prasanna thA. teNe devadhi paMDitane eka lAkha suvarNa mudrAo ApavAno nirNaya karyo. paNa jyAre pAchaLathI siddharAje jANyuM ke devAdhi surApAna (dArUpAna) kare che tyAre te InAma ApavAnuM mulatavI rAkhyuM. keTalAka samaya bAda, devabodhi sAva daridra banI gayo. A vAtanI hemacaMdrasUrijIne khabara paDI. temaNe devAdhine belAvyo. tene siddharAja pAsethI dhana apAvavA aMge AzvAsana ApyuM. ane jaNAvyuM ke: "paMDitavara ! tamArI asAdhAraNa vidvattA pratye mane atyaMta Adara che." A sAMbhaLIne devabodhi manathI svastha ane prasanna banyo. eka samaya evo hato ke jyAre devabodhi ane zrIpALa jevA prakhara paMDite paraspara IrSAthI jhaghaDatA hatA, tyAre te be varace hemacandrasUrijIe potAnI atyaMta kuzaLatAthI maitrI prasthApita karAvI hatI. devAdhinI A viSama sthitinA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lowwatumaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 43 avasare A ja zrIpALa nAmanA vidvAna kavi dvArA rAjA siddharAjane hemacandrasUrijIe bhalAmaNa karI ane jaNAvyuM ke eka lAkha suvarNa mudrAonuM je InAma, siddharAje devAdhine ApavA pahelAM nakkI karyuM hatuM, te tene avazya ApavuM. kalikAlasarvajJazrInI sUcanAthI siddharAje devabAdhine lAkha suvarNa mahAre ApI. AnAthI devabedhinuM mana sUrIzvara pratye khUba ahobhAvayukta banyuM. eTale teNe badhu tyAgI dIdhuM. ane AtmakalyANa mATe gaMgA kinAre nivAsa karyo. zatrubhAva dharanArA pratye paNa sUrideva hemacandranI A kevI mahAna udAratA ! sarvadharmo pratye samadazitA siddharAja jayasiMha upara hemacandrasUrijIne prakhara prabhAva hato. hemacanadrAcAryanI udAratA, buddhimattA, vidvattA, kSamAzIlatA, snehALatA, kuneha ane kuzaLatA, A badhA guNe siddharAjanA hRdaya upara amiTa chApa mUkI hatI. pitAnA mananI zaMkAonA samAdhAna mATe siddharAja hemacandrasUrijIne prazo pUchatA. eka vAra judA judA paMDitone potAnI sabhAmAM siddharAje prazna pUchoH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 | gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka jagatamAM aneka dharmo che... sAce dharma kayo ?" A praznano uttara judA judA paMDitoe Ape tyAre sahue jaNAvyuM ke potAne ja dharma sAce che. paraMtu jyAre hemacandrAcAryane pUchavAmAM AvyuM tyAre temaNe jaNAvyuM ke, " A praznanA javAbarUpe huM eka paurANika kathA kaheza." zaMkhapura nAmanA nagaramAM zaMkha nAmane eka vepArI vasate hato. tene yazomatI nAmanI patnI. jayAre zakha yazomatI pratye virakata thaIne bIjI strInA premamAM paDe tyAre yazomatI duHkhI duHkhI thaI gaI teNe aneka yogIo ane siddhapuruSane patine vazamAM rAkhavAne upAya pUcho. emAM eka siddhapura patine mannaprayoga dvArA pazu banAvI devAnI vidyA yazomatIne zikhavI. yazematIe maMtra prayeAga dvArA zaMkhane baLada banAvI dIdho. paNa pAchaLathI tene khUba pazcAttApa thaye. have te petAnA patine punaH mANasa banAvavA IcchatI hatI. paNa te mATe tenI pAse keI manna ke vidyA na hatI. te satata vilApa karatI. raDatI. potAnA baLadapatine cAre carAvavA khetaramAM laI jatI. eka divasa yazomatI eka jhADa nIce besIne vilApa karI rahI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 45 tyAre AkAzamAge ziva-pArvatI pasAra thaI rahyA hatA. pArvatIe zivajIne A strInA 2DavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre zivajIe pUrI hakIkata pArvatIne jaNAvI. pArvatIe pUchayuM : "e keI upAya che ke jenAthI A strIne pati punaH mANasa banI jAya?" tyAre zivajI bolyA : "hA....A ja vRkSanI pAse eka vanaspatI-auSadha che ke je khAvAthI A baLada pharI mANasa banI zake." A vArtAlApa yamatIe sAMbhaLe. paNa teTalI vAramAM to ziva-pArvatI AgaLa cAlyA gayA. have yazematI vicAravA lAgI ke e auSadhine oLakhavI zI rIte ? teNe te vRkSanI AsapAsanI tamAma vanaspatio potAnA patine khavaDAvavA mAMDI. emAM jyAM pelI auSadhi AvI ke te baLada pharI mANasa banI gaye." - A vArtAno upasaMhAra karatAM hemacaMdrAcAryajIe jaNAvyuM keH "rAjana ! barAbara A ja rIte karyo dharma sAce te ekAMte kahevuM bahu mukela che. paraMtu tamAma dharmone ane tenA mukhya granthane abhyAsa karavAmAM Ave to satya dharmanI prApti avazya thaI jAya....ane AtmakalyANanI mAga avazya prApta thaI jAya." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka A vAtanA sa'skRta-aAka je sUrideve siddharAjane kahelA te A pramANe cheH "tirodhIyate dabhAdyairyathA divyaM tadauSadham, tathA'muSmin yuge sanyo dharmo dharmAntarairnRpa ! paraM samagra dharmANAM sevanAt kasyacit kvacit jAyate zuddhadharmApti darbhacchannauSadhAptivat // " bhAvA: " jema darbhAdi(ghAsa vagere) sAthe bheLaseLa thaI javAthI divya auSadha chAnuM rahe che tema A yugamAM aneka dharmomAM bheLaseLa thaI javAthI sAcA dharma chupAi gayA che. jema da(ghAsa) vageremAM chupAyelI auSadhi te sanA sevanathI maLI jAya che; tema samagra dharmonA sevanathI (jANakArI-jJAnameLavavAthI) kayAreka kAine zuddha dharmanI prApti thaI jAya che." hemacandrAcAya jIe ApelA niSpakSa ane sadharmA pratyenI udAratAthI bharelA uttarathI siddharAja prasannatAne pAmyA, tenuM sUrideva pratyenuM mAna vadhI gayuM. siddharAjanI sabhAmAM aneka kavio, 5'DitA, cAraNA ane vidvAneA AvatA hatA. siddharAjane jJAnanI bhAre prema hatA. tethI te avAranavAra jJAnagASThi ane dhama goSThio gAThavatA ja rahetA. A badhA prasaMgAmAM hemacandrAcArya pramukhasthAne rahetA. AcArya zrI anya paDitA ane kaviene paNa mahatva ApatAM. temane pUrI rIte sASa pamADatAM. mAthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 47 AcAryazrI ane siddharAjanI yazakIti cArebAju gavAvA lAgI agAdha jJAnanA mahAsAgara chatAM atyaMta nirabhimAnI, jena dharmamAM parama niSThAvAna chatAM anya dharmo pratye paNa audAya dharAvanAra hemacandrAcArya, rAjA siddharAja ane samagra prajAmAM parama premAdaranuM pAtra banI gayA hatA. somanAthanI yAtrAe siddharAja ane sarideva siddharAjane koI saMtAna na hatuM, tethI tenuM mana chellA varSomAM saMtApazIla rahyA karatuM. tene putranI prAptinI jhaMkhanA adamya hatI. te mATe te somanAtha mahAdevanI yAtrA karavA nIkaLe. siddharAjanI citta prasannatA khAtara tenI vinaMtIthI hemacandrAcAryajI paNa sAthe AvavA taiyAra thayA. AcAryazrInI sUcanAthI zatruMjaya ane giranAra tIrthoe jaIne somanAtha javAne raste siddharAje nakakI karyo. A mATe pATaNathI virATa saMgha nIkaLyo. jemAM hAthI, ghoDA, UMTa, baLado ane vAhanono kaI pAra na hato. sAgaranI jema gAjate ane garjate e saMgha, aneka jagyAe paDAva nAMkhate AgaLa vadhavA lAgyo. siddharAje ane sakaLa saMghe zatrujaya ane giranAra bane tIrthonI bhaktipUrvaka yAtrA karI. sevAShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lovrnatumaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka pUjA paNa karI. giranAramAM jinabhakta evA sAjana mastrInI kuzaLatAthI giranAra tIrthano jirNoddhAra siddharAje potAnA kharce karAvyo. tyAMthI hemacandrAcAryajI, siddharAja ane zrI saMgha somanAtha AvyA. somanAthanA maMdiramAM mahAdeva (zivajI)nA darzana karatAM sUrideva arthagaMbhIra stuti belyA hatA; "yatra tatra samaye yathA tathA yo'si so'tyabhidhayA yayA tayA / vItadoSakaluSaH sa ced bhavAn * iva mavana | namoDastu te " [ artha: game te samaye, game te rIte, ane game te nAmavaDe je vItarAga arthAt rAgadveSAdi pApothI sarvathA rahita che, te vItarAga eka ja che. ane te tuM ho to, he bhagavAna! tane mArA namaskAra ho.] "bhavabIjAkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai / " [ artha: saMsAranA bIjAMkurane pedA karanArA (arthAt bhava paraMparAne vadhAranArA) rAga-dveSa-mahAdi doSe jenA kSINa thaI gayA che, e pachI-brahyA che, vipazu che, mahAdeva ho ke jina he-game te ho, temane mAre namaskAra thAo.] hemacandrAcArya mahAgItArtha (zAstramarmara). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacadrAcAya puruSa hatA. jainadarzananA utsa-apavAda mAnA samartha jANukAra hatA. AthI kayA samaye, kayI pravRtti samyag che ke asamyag , tenA yathAyeAgya viveka avazya karI zakatA. alabatta sAdhAraNa kakSAnA sAdhue ke sa`sArIe temanu anukaraNa karI zake nahi. 49 game tema, paNa hemacandrAcAya nI udAra ane vizALa maneAvRttinA kAraNe siddharAja jIvananA aMta sudhI temanA prakhara Adara karatA rahyo. sUridevane teNe peAtAnA parama kalyANamitra ane sanmArga darzaka tarIke svIkAryA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ === = = = = = = = rAjA kumArapALane pratibaMdha AAAAAAAAAA putraprAptinI siddharAjanI jhaMkhanA jIvananA aMta sudhI adhUrI ja rahI. tene putra na ja thaye. tethI tenuM mana vAraMvAra viSAdayukta banI jatuM hatuM. tene aMbikAdevInI upAsanA dvArA jANa thaI hatI ke, "he siddharAja ! tane putra nahI thAya ane tArA pachI tArI gAdIe kumArapALa Avaze." kumArapALa pitAnA pachI rAjA bane te vAta siddharAjane maMjUra na hatI. tethI kumArapALane marAvI nAMkhavA siddharAje ghaNuM prayatna karyA hatA. paNa siddharAjanA dareka prayatnane kumArapALe niSphaLa banA vyA ane lalATanA lekha siddha thaIne ja rahyA. kumArapALane saMrakSatA sUrivartha kumArapALane siddharAjanA bhayathI sadA nAsatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Bunatumaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 51 bhAgatA rahevuM paDatuM. eka samayanI vAta che. kumA2pALa traNase tApasenA TALAmAM tApasa veze pATaNa AvyA hatA. paraMtu kumArapALanA pagamAM rahelI rAja rekhAenA kAraNe siddharAjanA guptacarone vahema paDayo. kumArapALane pakaDavA mATe sipAIo doDayA. paNa kumArapALa chaTakI gayA. bhAgIne te sIdhA hemacandrAcAryajInA upAzraye AvyA. tyAre kumArapALane bhayabhIta jANuMne, sarvasatvasAdhAraNuM karuNAnA sAgarasamAM sUrideve temane tADapatronA DhagalAnI vacce saMtADI dIdhA. AkhI rAta kumArapALa tyAM rahyA ane vahelI paroDhe sUridevanI salAha mujaba teo gupta veze nAsI chUTayA. A pachI AcAryadeve pATaNathI vihAra karyo. sUrivaranI lokahitakArI dharmopadezanI pAvanagaMgA gujarAtanA grAma-nagaromAM vahevA lAgI. sUrideva pharatA pharatA khaMbhAta AvI pahoMcyA. khaMbhAtamAM je pauSadhazALAmAM sUrivara birAjamAna hatA, tyAM to jJAnapremI sajajanenI virATa bhIDa jamA thatI. jANe kaI mahAvidyAlaya na hoya, tevuM daya sajatuM hatuM. sUrijInI bhaviSyavANI eka vakhata kumArapALa khaMbhAta AvI caDhayA. guptaveze rAtanA samaye te sUridevane maLavA AvyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka sAmudrika zAstranA jANakAra sUrijIe kumArapALanA lakSaNe joIne tene jaNAvyuM ke, "he kumArapALa ! tamArA ujajavaLa divase have najadikamAM ja che. AjathI sAtamA varSe tame rAjA thaze. vikrama saMvata 1199nA mAgasara vada ceAtha ane ravivAre trIjA pahore puSya nakSatramAM tamAro rAjayAbhiSeka thaze. * AvI cakkasa ane sacoTa AgAhI sUrideve karI te sAMbhaLIne kumArapALa prasanna thayA. ane teNe jaNAvyuM ke, "sUrivarya! je ApanI AgAhI sAcI paDaze ane huM rAjA thaIza te, Apane marA guru tarIke sthApita karIza. paNa hA...te mATe mArI be zarate che. eka, huM zivajIne kaTTara bhakta chuM. tethI tamAre mane "jene banAvavAno prayatna karavo nahi, ane bIjI, tamAre mane mAMsAhAra cheDavAnI vAta karavI nahi, kemake mAMsa mane ati priya che." tyAre sUrideve kahyuM : " kumArapALa ! AvI zarate karavAnI koI jarUra nathI. e te ja samaye, je egya haze te thaze." tyArabAda mannI udayana sAthe kumArapALane paricaya karAvIne tene saMpUrNa sahAyatA karavAnI khAsa sUcanA sUrideve udayanane ApI. kumArapALe karelI zarate uparathI samajI zakAya che ke tenuM jIvana mithyAtva ane aviratinA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 53 kevA bhISaNa sakaMjAmAM bhIMsAyeluM hatuM chatAM, AvA puruSane paNa potAnI jJAnapratibhA ane saMyamazuddhinA prabaLa sAmarthyathI hemacandrAcArye "paramAI nI kakSA sudhI lAvI mUkyo. A vAta hemacandrasUrijInA prakhara ane panetA prabhAvanuM pratIka che. kumArapALane rAjyAbhiSeka hemacandrAcAryanI bhaviSyavANI sAcI paDI. siddharAja jayasiMhanA mRtyu bAda, chellAM sAta-sAta varSane kALa kaparA saMkaTamAM pasAra karIne, aMte vi. saM. 11lmAM kumArapALa gAdIe AvyA. sUrideve bhAkhelI tithi, vAra ane nakSatra samaye ja kumArapALane rAjayAbhiSeka thayo. siddharAjanA avasAna bAda, tenA amAtyAe ja kumArapALanI regyatA joIne tene rAjA tarIke. pasaMda karyA. pacAsa varSanI ummare teo rAjA banyA. kumArapALane potAnA prANurakSaka jIvanadAtA hemacandrAcArya pratye athAga bahumAna hatuM. tethI teNe khAsa vinaMtI karI ane tethI hemacandrasUrijI pATaNa padhAryA. kumArapALe sUridevanuM bhAre bahumAna karyuM. temane namaskAra karIne kahyuM: "AcArya vara ! Ape to mane jIvanadAna ApyuM che. vaLI ApanI A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka gAhI saMpUrNa sAcI paDI che. mATe A rAjya ApanuM ja che. Apa tene svIkAra kare. ane mane RNamukta kare." tyAre hemacandrAcArye kahyuM: " he rAjana ! ame te saMyamI sAdhu chIe. paMca mahAvratanA pAlaNahAra chIe. amane dhana, saMpatti ke sattAne parigraha na khape. paraMtu tame tamArA rAjyamAM ahiMsAnuM sAmrAjya sthApo. te ame khUba prasannatA pAmIzuM." paraMtu kumArapALa samagra rAjayamAM amArinI ghASaNuM tyAre ja karAvI zake...ke jayAre te pote mAMsAhArane tyAgI bane. sUrideva A mATe koI suyogya takanI pratIkSAmAM hatA ane e taka eka samaye sAMpaDI gaI. surideva sAthe semanAthayAtrA prabhAsa pATaNanA somanAtha mahAdevanA maMdirano jirNoddhAra karIne tene pattharanuM bhavya maMdira banAvavA mATe pUjArIoe kumArapALane vinaMtI karI. tyAre teNe sUridevane pUchayuM : " gurudeva ! Apa jANe che ke huM zivajIne bhakta chuM. mArA bhagavAnanuM mandira jaladI pUrNa thAya ane nirvine banI jAya te mATe huM zuM karuM ?" tyAre samayajJa sUrideva bolyA: " rAjanI A mATe te kAM te tamAre pUrNa brahmacarya--trata levuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, 18wrivatumaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacadrAcAya [ 55 joie athavA tamane khUba vahAlI je cIja hoya te cheADavI eIe. tA vighnAnA vAdaLAM vikherAI "" jAya. kumArapALe peAtAne ati priya mAMsanA-jayAM sudhI mandira nirmANanuM kArya pUrNa na thAya tyAM sudhItyAga karyAM, be varSamAM ja mandiranA punaruddhAra pUrNa thayeA. tyAre vinayI kumArapALe gurudevane pUchyuM : gurudeva ! have tA huM mAMsa khAi zakuM ne ? mArI pratijJA pUrNa thaI gaI che. " '' tyAre atikuzaLa AcAya mAlyA : " jyAM sudhI sAmanAthanA zivajInA darzana na kare tyAM sudhI tame A pratijJA cheDA te ucita nathI." kumArapALane A vAta yeAgya lAgI. teNe pe tAnA purAhitAne jaNAvyu.....tyAre te, jinadharmAMnA paramApAsaka A jainAcAya zivajI pratye ATale Adara kema darzAve che." te mATe navAI pAmyA. paNa temaNe vicAryuM' ke, 'ne A AcAya kumArapALane 'peAtAnA' banAvavA mATe ja AvI cAlabAjI ramatA hAya te ApaNe temane ughADAM pADI daizuM." purohiteAe kahyuM : " rAjan / AcAya zrInI vAtA tA ghaNI sArI che. Ape jarUra sAmanAthana yAtrAe javu joie, paNa te mATe Ape sUrivarane paNa sAthe ja levA rahyA. "" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka rAjAe jayAre sUridevane paNa sAthe ja semanAthayAtrA prasaMge padhAravA vinaMtI karI tyAre sUrivare tene svIkAra karyo. te jANune purohita kharekhara stabdha banI gayA. somanAtha mahAdevanuM mandira devavimAna tulya bhavyatAne pAmyuM hatuM. zatruMjayanI yAtrA karIne sarideva somanAtha padhArI gayA. tyAre kumArapALanI sAthe, rAjAnI vinaMtIthI sUrideve mahAdevanI stuti karatAM "patra tatra samaje." ane "bhavavagara gAnA." loke uccAryA ane mahAdevane (nizcayathI te vItarAgadevane) namaskAra karyA. . kumArapALane sUridevanI A samadarzitA ane niSpakSavRttinA kAraNe atizaya bahumAna pedA thaI gayuM. maMdiranA gabhArAmAM kumArapALe sUrivarane pUchayuM : "gurudeva! mahAdeva je A jagatamAM keI deva nathI. ApanA jevA ke guru nathI. ane . eka matAnusAra A banne kaleke siddharAja sAthenI somanAthayAtrAmAM hemacandrAcArya belyA che. anya mate, kumArapALa sAthenA ukta prasaMge sUrideva A loke belyA che. ane rAjAo sAthe sUri cAtrA karI hoya, ane banne vakhate A kaleke bolyA hoya, tema paNa asaMbhAvya nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 57 mArA je kaI tatvAthI (tatvajijJAsuM) nathI. ke bhavya thayo che A triveNI saMgama ! te Apa mane kahe ke, badhA dharmo paraspara virodhI vAta kare che te temAM sAcuM zu ?" tyAre sUrideve jaNAvyuM : "A badhI zAstracarcAone keAI aMta nathI. ane tene atyAre artha paNa nathI. paraMtu tAro A savAla tuM zivajIne pUchI le. teo te avazya sAcA javAba Apaze ne ? huM majApa karuM chuM. ane tuM temanA upara kapUra nAMkhate rahe. ane hamaNAM ja zivajI pragaTa thaze." basa...sUrivaye matrajApa zarU karyo. ane theDI ja kSaNemAM eka divya vartuLa pedA thayuM. eka tejapujamAMthI zivajI (mahAdeva) pragaTa thayA. gaLAmAM sarSa ! sapanA mAthe phaNuM ! mAthAmAMthI uThatI gagAnI uddagama jaladhArA ! sUrideva belyA : "A rahyA mahAdeva zivajI ! rAjana ! tame tamArA prazna pUchI lyo. " kumArapALe pUchyuM: "mahAdevajI ! sAcA dharma karyo ?" tyAre mahAdevajIe kahyuM: "rAjana ! tane dhanya che. tArI tattvajijJAsAne paNa dhanya che. je kharekhara tuM sAco dharma jANavA IcchatA hoya te, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, 18urvatumaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka tArA saddagurunI ja tuM upAsanA kara. teo ja tane saddharmane rAha cIMdhaze. tArA A guru saMyamI ziromaNuM che. pratyakSa paramabrahnA che. temanI sevAthIAzAnA svIkArathI-tuM tAre A janama saphaLa karI zakIza.' kumArapALane mAMsAhAratyAga basa ATaluM kahIne zivajI antardhAna thaI gayA. tyArabAda kumArapALe hemacandrAcAryane kahyuM : "basa gurudeva! have to Apa ja mArA guru che. mArA jevA patitanA pAvana-samuddhAraka che." A samayathI kumArapALe hemacandrajIsUrine pitAnA paramakalyANamitra sadaguru tarIke, jIvananA samuddhAraka sarvasva tarIke, svIkArI lIdhA pachI teNe pUchayuM : "gurudeva ! Ape siddharAjathI mane bacAvyA ane jIvanadAna ApyuM....mAre A bhava sudhAryo. have Apa mane saddharmanuM dAna karo ane mAro AtmA sudhAre. mArA parabhavane paNa sudhAro." A samaye, samayajJa sUrIzvare, jema tapelA leDhA para kuzaLa luhAra ghA jhIMkI de che tema, kumArapALane jaNAvyuM: "saddharma pAmavA mATe sauthI pahelAM, he rAjan ! tame mAMsabhakSaNane jIvanabhara saMpUrNa tyAga kare." ane kumArapALe guruvANune, cAtaka jema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lunatumaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 59 meghajaLane pIe tema, aMtaramAM utArI lIdhI. guruAdeza anusAra kumArapALe mAMsAhAratyAganI pratijJA laI lIdhI. eTaluM ja nahi, gurUAdezanA pratApe mAMsa, madirA, jugAra, zikAra, cerI ane asatya-A saghaLA pApa kumArapALe tajI dIdhA. A pachI te dhIre dhIre hemacandrAcAryanA satsaMganI ane sametrInI evI pracaMDa asara kumA2pALa upara thaI, ke siddharAja ane hemacandrasUrijInI samaitrI karatAM paNa te jabarajasta pUravAra thaI. gujarAtanI dharatIne ahiMsAthI maDhI devAmAM, nAnAmAM nAnI jane mAranArane paNa sakhata zikSA karavA dvArA ahiMsAne gujarAtamAM-Aja dina sudhI vyApaka banAvavAmAM kumArapALa dvArA hemacandrasUrIzvarajI mahAna siddhi hAMsala karavAmAM saphaLa banyA hatA. kumArapALa jaina banyA. custa zrAvaka banyA. samyagdarzana pAmyA. te aMge paNa camatkAyukta kathA pracalita che. devabodhi dvArA camakAra devabodhi nAmane eka paMDita matra-tatra ane gavidyAne prakhara jANakAra hate. tene jenadharma pratye bhAre dveSa hate. kumArapALa hemacandrAcArya tarapha vizeSa prIti dharAvatA ane jaina dharma tarapha anurakta thayA che te jANIne tene khUba akaLAmaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka thaI. te pATaNa Avyo ane vividha camatkAre dvArA pATaNanI prajAne mehita karavA lAgyA. kumA2pALe paNa tene rAjasabhAmAM AvavAnuM AmaMtraNa ApyuM. te kumArapALanI rAjasabhAmAM AvyA. te je rIte AvyuM te joIne rAjA ane samAjane AzcaryathI stabdha banI gayA. e pAlakhImAM beThe hato. kamaLanI kAmaLa nALanA daMDavALI te pAlakhI hatI. keLanA pAMdaDAMonuM Asana hatuM. kAcA sUtaranA tAMtaNe te baMdhAyelI hatI. ATha varSanA bALakee tene UMcakI hatI. temAM kadAvara kAyAvALe paMDita devadhi virAjita thaye hate. gavidyAnA prabhAvathI teNe potAnI kAyAne halakI phula jevI banAvI dIdhI hatI. devabodhie bIjA paNa aneka prayoga karIne rAjasabhAne Azcaryayukta karI mUkI rAtrinivAsa teNe tyAM ja karyo. devabodhie rAjA sAthe dharmacarcA karatAM kahyuM : "rAjan ! jene vedone "apramANu" (khATAM) mAne che. tethI tamAre jenone ke jenAcAryone bahumAna ApavuM na joIe." tyAre kumArapALe sApha kahyuM : "paMDitajI ! vedomAM paraspara ghaNe visaMvAda (agaDa bagaDa) Avate hovAthI have mane vedo pratye bahumAna ra nathI." tatvacarcAmAM devadhi na phAvyo, tethI teNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 61 pharI camatkAro batAvavA mAMDyA. devabodhie brahmA viSaNu ane mahezane sAkSAt hAjara karyA. mULarAja vagere kumArapALanA sAta peDhInA pUrvajone-tenA mAtA pitAne paNa sadehe hAjara karyA. ane te sahue kumArapALane kahyuM: "beTA ! te ApaNe kuladharma (kuLa paraMparAthI cAlyo Avate vaidika dharma) cheDI dIdhuM ane jaina dharma svIkAryo che te gya karyuM nathI. tAre vedone ja pramANa (sAcA) mAnavAM joIe." A badhAM dazyo joIne kumArapALa khUba muMjhavaNamAM paDI gayA. temaNe matrIzvara vAgabhaTTane badhI vAta karI ane chele pUchayuM : "mArA gurudeva pAse AvA keI camatkAra haze kharA ?" "mArA guru" A zabdo sAMbhaLatAM ja mastrIzvara pulakti banI gayA. temane thayuM : "game te thayu heya paNa hemacandrasUrijI pratye kumArapALanuM mamaNe tva-bahumAna-avicala che. ane tethI cokakasa tene punaH jinadharmamAM sthira karI zakAze." mancIzvara tarata sUrideva pAse gayA. ane temaNe devabodhinA camatkAra vagerenI vAta karI. kumArapALanA mananuM samAdhAna karavA mATe sUrideve mastrIne jaNAvyuM ke : "matrIzvara ciMtA karavAnI jarAya jarUra nathI. AvatIkAle rAjAne pravacana sAMbhaLavA mArI pAse laI Avaje." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Buwatumaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka hemacandrAcArya dvArA savAI camatkAre bIje divase kumArapALa, matrIzvara vagere sahu pravacana sAMbhaLavA upAzrayamAM AvyA tyAre sUrideva hemacaDhe sAta pATe goThavaDAvI. ane tenI upara besIne pravacana ApavA lAgyA. pachI ziSya dvArA-eka pachI eka-ema pATe khaseDAtI gaI. Ama sAte ya pATe jayAre khaseDAI gaI tyAre AkAzamAM addhara-kaI paNa jAtanA AdhAra vagara beThelA AcAryadeve doDha prahara sudhI dharmadezanA ApI. kumArapALa to AzcaryathI stabdha banI gayo. devadhi karatAM paNa A dazya te atizaya AzcaryakAraka hatuM... kemake devAdhi te pAlakhImAM keLanA pAMdaDA upara beThA hatA, jayAre sUrideva te sAva ja addhara beThA hatA. dharmadezanA pUrI karIne hemandrasUrijI nIce pitAnA Asane beThA. thoDI vAramAM te upAzrayanI bahAra vAjAM vAgavA lAgyA. kumArapALe pUchyuM : "gurudeva! A zene avAja che?" sarideva belyAH "cavIza tIrthaMkara ahIM padhArI rahyA che. mULarAja vagere tArA ekavIza peDhInA pUrvaje paNa ahIM tane maLavA Ave che." ane...kharekhara! A badhA ja tyAM padhAryA. ane te sahue rAjAne kahyuM: "beTA ! teM je ariShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya hata prabhuno dharma svIkAryo che te khUba ja sarasa karyuM che. tene je guru maLyA che te ati uttama che. mATe tuM saddharma evA jinadharmathI cAlata thaIza nahI. e - kumArapALanI muMjhavaNane pAra na rahyo. temaNe kahyuM : "gurudeva! mane devAdhi dvArA AvelA pUrvaje kahe che ke, "zivadharma pALaje.' ane ApanA dvArA AvelA pUrvajo kahe che ke "jinadharma pALaje. te A badhAmAM sAcuM zuM?" tyAre hemacandrAcArye kahyuMH "rAjana ! devadhi dvArA sarjAyelA do ke mArA dvArA sarjAyelA da-bemAMthI eke sAcAM nathI. A badhI mAyAjALa che. IdrajALa che. sAcuM mAtra te ja che ke.. je tamane sAmezvara mahAdeve kahyuM hatuM. mATe tame je jina dharma pAmyA che temAMthI calAyamAna thavAnI jarUra nathI." A prasaMga bAda..kumArapALanA mananuM samAdhAna thaI gayuM. teo nirmaLa samyagdaSTi banyA. jinavacanamAM temane vizvAsa celamajIThanA raMga je banI gayo. tyArabAda teo uttama dezaviratidhara zrAvaka banyA. eTaluM ja nahIM, eka samaye teo evI siddhi pAmyA ke sUrideva hemacane temane paramAha" [parama zrAvaka] ane "rAjarSi" [rAjA chatAM RSi jevA mAnavaMtA birudathI sanmAnyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka kumArapALanI prabhu-prArthanA sUrIzvara hemacandranA punita pratApe kumArapALane jinadharma pratye ke avihaDa prema ja hato te temanI nIcenI prArthanA uparathI samajI zakAya " viSayAnubandhabandhura-manyanna kimapyataH phalaM yAce / puchALe ganmani, ginamatA paratrA " arthAtu-"jenA dvArA viSayanI paraMparAnuM sarjana thAya tevA koI suMdara (bhautika rIte sarasa) anya keI phaLanI ha, he prabhe! yAcanA karatA nathI. huM te, prabhe! navA janmamAM paNa eka mAtra jinamatanA anurAgane pAmuM e ja IcchuM chuM." A uparAMta, kumArapALanI vidvattAnA pratIka samI, teNe svayaM racelI "AtmanindA-dvAtrizikA" nI chelI-tetrIzamI stuti paNa atizaya bhAvavAhI che ane kumArapALanA jinavacana pratyenA avihaDa AdarabhAvane anupama rIte rajU kare che. A rahI te stutiH prApta agfma: sumati -sUkAmaLiyeMcatA, nirvANapratibhUrasAvapi guruH zrIhemacandrapramuH / tannAta: paramasti vastu kimapi tavApato'bhyarthaye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 65 kintu tvadvacanAdaraH pratibhavaM stAd vardhamAno mama // (zArdUlavikrIDita) arthAt"ghaNuM puNyanA udayathI mane tArA jevA traNa jagatanA cUDAmaNi-samAna "deva" prApta che!! ane nirvANa (mokSa)ne apAvI zakavAmAM samartha A guru zrI hemacandrasUrijI maLyAM che !! AnAthI caDiyAtI kaI cIja A duniyAmAM nathI, ke jenI huM tArI AgaLa mAMgaNI karu! hA !! mAtra eTaluM mAguM chuM ke bhavabhavane viSe mAre tArA vacana pratye AdarabhAva satata vardhamAna (vadhate jato) banI rahe. " prabhu pratyenI A prArthanAomAM kevo addabhuta jhagArA mArI rahyo che ? rAjA kumArapALane vAMchanIya jinamataprema ! 5 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lunatumaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7] patita mAMthI "paramahaMta' kumArapALane jainadarzanane svAduvAda (anekAMtavAda) khUba gamI gaye hate. syAdavAda ne siddhAMta ane syAdavAda-zailInA jIvaMta samArAdhaka sUrizrInA satsaMganA kAraNe kumArapALa panotA prabhAvaka puNyapuruSa banyA. A sivAya anya kAraNamAM-kumArapALane rAjagAdI maLI tyAre tenI vaya pacAsa varSanI hatI. tyAra bAda lagabhaga bIjA keTalAka varSo tene rAjakIya sthiratA prApta karavAmAM gayA. A badhA varSomAM hemacaMdrAcAryano satsaMga ane caulukayavaMzanI paraMparAnI paNa asara tenA upara thaI hatI. rAjakAjamAM tene maLelA udayana, AmabhaTTa ane vAgUbhaTTa vagere maMtrIe custa jena hatA. ane hemacaMdrasarijInA bhakta hatA. A badhAnA kAraNe paNa hema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemaca'drAcAya [ 67 candrAcAya pratye kumArapALanuM AkaSa Nu vadhu rahyuM. satata AcArya zrInA satsaMganA kAraNe te parama ahiMsApremI ane vairAgI banI gayA hatA. kumArapALa dvArA amArinuM pravatana .. " sagaThTho dikari nIvayA ''- svarga ane apavarganI prAptinA mArga jIvadayA ja che, tethI tenuM ja tuM pAlana kara-hemacandrAcAya nA A upadezane kumArapALe jIvanamAM vaNI lIdhA. pariNAme kumArapALa jIva mAtra pratye karuNAnA sAgara banI gaye. anya jIvAnI pIDAne svayaM anubhavatA A rAjan rAjA maTIne rASi' khanI gayA. je khelI zakatA nathI tevA mUMgA prANIonA vadha thatA aTakAvavA mATe, kumArapAle khAsa Adeze! (vaTahukamA) bahAra pADayA hatA. gujarAtanA kavi nAnAlAlanA zabdomAM kahIe tA - je janme tene jIvavAnA hakaka-A zabdone " amAridheASaNA " dvArA kumArapALe yathArtha TharAvyA hatA. ane e rIte gujarAtabharamAM prema ane ahiMsAnu` temaNe sAmrAjya sthApyuM hatuM. rAjA kumArapALanA aDhAra rAjyAmAM-sava trajIvahiMsA upara sakhata pratibaMdha hatA. eka vAra eka prasaga banyA. eka strIe peAtAnA mAthAmAMthI ja kADhIne z tenA patine ApI. patie te jUne mArI nAMkhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka ane bolyo : "le ! A jU mArI nAMkhI. pele kumArapALa mane zuM karI nAMkhavAno che ?" rAjAnA guptacare A vAta sAMbhaLI gayA. te ja mAranArA lAkhapati zeThane pakaDavAmAM AvyA. tenuM tamAma dhana rAjAe laI lIdhuM ane temAMthI " cukAvihAra " nAmanuM jinamandira baMdhAvAyuM. rAjA kumArapALe potAnA aDhAra rAjya uparAMta bIjA cauda rAjAonA rAjyomAM paNa maitrInA saMbaMdha ke aDhaLaka dhanadAna karIne te rAjyomAM paNa saMpUrNa "amArinuM pravartana karAvyuM hatuM. eka samayanA mAMsAhAralakSI kumArapALanuM A kevuM AhUlAdapreraka ane anumodanIya jIvana parivartana ! makaDAnI paNa jIvarakSA karatA rAjA eka vAra rAjA kumArapALe pauSadhavrata ArAdhyuM. temanA hAtha upara eka keDe cAMTI gayo. tene dUra karavA temaNe prayatna karyo. bIjA zrAvake jyAre tene kheMcI laIne dUra karavA taiyAra thayA tyAre kumArapALe tene aTakAvyA, kAraNa ke tema karavAmAM saMkeDe marI javAne saMbhava hato. temaNe tarata eka dhAradAra charI maMgAvI ane jAte ja teTalI cAmaDI utaraDI lIdhI. ane cAmaDI-sahita maMkeDAne dUra mUkIne tene jIvanadAna ApyuM. gujarAdhipati kumArapALa pAse agiyAra lAkha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya ghaDAo hatA. A tamAma gheDAone kuNaghera gAmamAM (je Aje ya pATaNa pAse vidyamAna che) rakhAtA. tyAM vizALa azvazALAo hatI. A tamAma gheDAene gALeluM ja pANI pIvaDAvavAnI goThavaNa karavAmAM AvI hatI. dareka ghoDAnI palANa upara eka pUMjaNuM bAMdhavAmAM AvatI. pUjaNa dvArA palANane pUjA bAda ja tenI upara asvAra savAra thaI zakato. rAjAnI A AjJAne custatApUrvaka amala karavAmAM Avate hate. dayALu chatAM sattvazALI kumArapALa nirdoSa jIvenI sadA rakSA karatA kumArapALa avasara Ave, rAjyanA zatruonI sAme talavAra calAvavAmAM jarA ya uNA utaratA na hatA. eka vakhata temane yuddhamAM ghaDAnI palANane paMjaNIthI pUjatA ane nAnA jIvonI rakSA karatA joIne eka rAjapUta hasI paDaze ane bolyo : "A dayALu rAjA zatruone zI rIte mArI zakaze ? A vAta kumArapALa sAMbhaLI gayA. ane teo bAlyA: "A kumArapALanuM sattva tAre jevuM che? te le je." Ama kahIne rAjAe potAnA ja paga upara talavArane bhAlo jhIkI dIdho. lehInI sera vachUTI. paNa kumArapALanuM mukha malakI rahyuM hatuM. pachI temaNe kahyuM : "je kumArapALa nirdoSa ane abAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka prANuonI dayA ane rakSA karI zake che, te ja kumArapALa avasara Ave rAjya, dharma, saMskRti ane nirdoSa prajAjanenA duzamananA mAthA paNa vADhI zake che, e bhUlIza nahi. rAjarSi ane maharSinA dharmo judA judA che. kumArapALa rAjarSi che. ane rAjarSine dharma che : sadeSane zikSA ane nirdoSanI rakSA ! jayAre maharSinA (sAdhuno) dharma che. sadoSa ane nirdoSa beunI rakSA ! beunI dayA !" rAjarSi kumArapALanI A zUravIratA ane A dharma dhIratA joIne pele rAjapUta khuza thaI gaye. teNe rAjarSinI kSamA mAMgI. kaMTakezvarInA repa sAme aNanama rAjA | hemacandrasUrijInA punita satsaMganA prabhAvathI kumArapALe pazudhanA pratibaMdhanI rAjAjJA pharamAvI hatI. paNa tenI sAme te samayanA rUDhicusta dharmAdhe taraphathI virodhI sUra jamyA hatA. rAjAe kaMTakezvarI devIne apAte pazuga baMdha karAvyo tyAre, evI vAte prajAmAM phelAvAI ke, "je devIne pazubali ApavAmAM nahi Ave te rAjya upara ane prajA upara tenI mahAna Aphata utarI Avaze." paraMtu kumArapALe te vAtanI kazI ja paravA na karI. kaMTakezvarI devIe, kuLaparaMparAthI cAlyA AvatA pazugane ApavA mATe kumArapALane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemaca'drAcAya [ 71 Agraha karyo tyAre teNe sApha nA pADI dIdhI. te khAtara jarUra paDe aDhAra dezanuM svAmitva tajI devAnI tatparatA paNa batAvI aMte ugra rASe bharAcelI devIe trizULa dvArA kumArapALane kuSTa rAgI banAvI dvIdhA. paraMtu pAchaLathI, jinadhanI avahelanA nA thAya te mATe, ceAgalabdhinA bhaMDAra evA hemacandrAcAya jIe kumArapALanA deha punaH pUrNa nIrAgI ane svastha banAvI dIdhA. Ama, jIvamAtranI surakSA karavA mATe pote karelI ' amArighASaNA ' ne kumArapALe prANanA bhAge jALavI rAkhI hatI. kumArapALe samagra gujarAtamAM ahiMsAnA mahAna vijayadhvaja laherAtA mUkayeA. niva"zanuM dhana rAjA kabaje karI le, AvA amAnuSI niyamane kumArapALe radabAtala karAvyA hatA. kumArapALanA hRdayamAM hemacandrasUrIzvarajIe jagAvelI parama kAruNyavRttinA pratIka rUpa A hakIkatA ApaNane ' kumArapALa ane hemacandrAcArye gujarAtane apelI adbhuta sa`skAra samRddhi ' nA khyAla ApI jAya che. bhagavAne mahAvIra karatAM ya caDiyAtI jIvarakSA hemacandrasUrijI ane kumArapALa dvArA je mahAna jIvarakSAnA dhama phelAyA hatA, te khuda trilA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] gujarAtanI asmitAnA ane khA AvirbhAvaka kanAtha jagapUjanIya paramAtmA mahAvIradeva ane rAjA zreNika karatAM paNa mahAna hate. A aMge eka ati suMdara zloka che : * zrI vIre paramezvare'pi bhagavatyAkhyAti dharma svayaM, prajJAvatyabhaye'pi mantriNi na yAM kakSamaH zreNikaH / aklezenApi kumArapAla nRpatistAM jIvarakSAM vyadhAd, yasyAsAdya vacaH sudhAM sa paramaH zrI hemacandro guru : / / arthAt - "je samaye paramAtmA mahAvIradeva svayaM dharmadezanA vahAvI rahyA hatA; zrI abhaya. kumAra jevA buddhinidhAna mahAmaMtrI hAjara hatA te chatAM zreNika jevA parama zrAvaka je jIvarakSA karAvI nA zakayA, te jIvarakSAne, paramaguru zrI hemacandrasUrijInI amRtatulya vacanadhArAne pIne (pAmIne) ati sahajatAthI (kalezarahitapaNe) kumArapALa rAjA karAvI zakayA." kumArapALanA hRdayamAM rahelI dayAvRtti, kAruNyadharma, vinamratA, saraLatA, sAhadayatA, vizva pratyene " vAtsalyabhAva, jinadharma pratyenI asIma niSThA ane guru pratyene bhaktibhAva.... A badhA saddaguNanA kAraNe kumArapALane maLeluM "paramAta" biruda yathArtha ja hatuM. ane A rIte eka samayanA patita" kumArapALane "paramAta" banAvavAmAM hemacandrAcAryajIne nizaMkapaNe apUrva phALe hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com vAtsalyatA , saraLatA rahelI hayAta
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 73 Arati utArI rAjA kumArapALe kumArapALa arihaMta bhakti ane ArAdhaka hate. pitAnA jIvanakALamAM teNe caudaso zikharabaMdhI jinAlaye svadravyathI (potAnA paise) baMdhAvyA hatA. potAnA pitAzrI tribhuvanapALanA nAmanuM tribhuvanapALa-vihAra" chanuM karoDa sonA maherenA savyayapUrvaka baMdhAvyuM hatuM. seLase prAcIna jinamandirane teNe jirNoddhAra karAvyo hate. roja caturaMgiNI senA sAthe, madhyAhnakALe bhAre ThAThapUrvaka rAja jinapUjA karavA jatA, tyAre aneka karaDAdhipatie rAjarSi sAthe joDAtA. rAjarSi jAte prabhujInI bhavya aMgaracanA karatA. uttama keTinA tAjA puSpa dvArA teo "kulapUjA karatA. - eka vAra eka jinAlayamAM, dhULevA maMDapamAM Arati utAratA cha ye tunA kula eka sAthe caDhAvIne tenA dvArA paramAtmAnI AMgI banAvavAne mane ratha kumArapALane pedA thayo. ane saMkalpanA pracaMDa baLe daivIzaktinA prabhAve SatuonA kula bagIcAmAM pedA thaI gayA. tenI bhavya AgI banAvIne rAjarSie potAnA upavAsanuM pAraNuM karyuM hatuM. AthI ja ApaNe AratimAM gAIe chIe ne ke. Arati utArI rAja kumArapALe." sAta vakhata zatruMjaya tIrthane cha rI' pALate saMgha kADhaye hate. yAtrikene zILI chAMyaDI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka detA vRkSone paNa te praNAma karatA. khullA page cAlatA kAMTA ane kAMkarAo paNa vAgatA. chatAM tenI paravA karyA vagara dharmaniSTha A paramAIne jayAre sUrideve apavAda rUpe jeDA vAparavAnI chUTa ApI tyAre paNa te chUTane rAjarSie vinamratApUrvaka asvIkAra karyo hate. Ama, hemacandrasUrijInA punita prabhAvathI, rAjA kumArapALa : atyaMta vinamra ane viziSTa gurubhakta banyA. saMsAranA prANImAtrano te paramamitra banyo. ahiMsA-dharmane te aThaMga upAsaka banyA. arihaMtabhaktine te ane ArAdhaka bace. samyajJAnane te anupama rasika banyo. pacAsa varSe kumArapALa rAjya pAmyuM hatuM, chatAM tenuM bAhubaLa ane buddhibaLa- bane bahu joradAra hatA. bAhunA baLe teNe sundara rIte rAjya calAvyuM ane buddhinA baLe teNe moTI uMmare paNa pitAne jJAnaprema, sAhityaprema jALavI rAkhyo hate. sAITha varSanI uMmare kumArapALe AkhuM "hemavyAkaraNa' [ cha hajAra loka pramANa] kaMThastha karyuM hatuM. sAdhamikene samudhAraka kumArapALa kumArapALe potAnA sAdharmikonA uddhAra mATe paNa aneruM dhana vAparyuM hatuM. tene eka suMdara prasaMga che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lunatumaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 75 - hemacandrAcAryajI javuM' kharabacaDAM jevuM vastra paherIne eka bhavya zobhAyAtrAmAM cAlI rahyA hatA. tyAre kumArapALe sUrijIne joyA. tenuM gurubhakta haiyuM vyathita thayuM. upAzraye AvyA bAda teNe sUrIzvarane pUchayuM : "gurudeva ! aDhAra dezane rAja kumArapALa Apane bhakta hoya ane Apane AvuM kharabacaDuM vastra paheravuM paDe, te zuM gya che? AmAM te mArI nAlezI thAya." tyAre hemacandrAcArya bAlyA : "kumArapALa ! AvuM vastra mane vahorAvanAra tAro ja rAjyamAM raheto tAre jaina sAdharmika che. e ke daridra haze! jenI pAse uttama vastra vaherAvI zakAya teTaluM dravya ja nathI. AvA dIna-dukhI jIvonA uddhAra mATe tuM zuM kAMI ja nahi kare?" ane tyArabAda dara varSe eka karoDa suvarNasudrAo kumArapALa dIna sAdharmikonA uddhAra mATe vAparatA hatA. A prasaMga bAda cauda varSa kumArapALa jIvyA hatA. ane cauda karoDa suvarNamudrAo dInA uddhAra mATe temaNe khacI hatI. Ama siddharAja ane kumArapALe-gujarAtanA be mahAna rAjavIonI sahAyathI hemacaMdrAcArye gujarAtane tenA aNamola saMskAravArasAthI samRddha karI Ape. sAhityathI samRddha, saMskArathI suzebhita ane ahiMsAthI Alokita gurjaranuM nirmANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka karavAmAM hemacaMdrasUrijIno advitIya phALo che, ema niHzaMka kahevuM joIe. gujarAtamAM samanvayitA che ane vidyAvyAsaMganI viziSTatA che, sahiSNutA ane samabhAvanA che, udAra-matavAditA che, temAM hemacaMdrAcArya, jenA dharmane syAdavAda ane be rAjavIo : siddharAja ane kumArapALa-A catuHsaMgama mahAna kAraNa che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ L [8] azazazazaza namratAnA uttuMga zikhara para jJAnanI siddhi chatAM namratAnI Toce hemacandrasUri "laghutAmuM prabhutA base, prabhutAse prabhu dUra je mANase potAnI jAtane prabhu (samartha-mahAna) mAnI le che. kharekhara teo prabhutAthI parama dUra hoya che. sAcI prabhutA te potAnI ajJatAnA svIkAramAM che -bhAratIya saMskRtimAM A saMskAra te pAyAnA guNa rUpe svIkRta che. sAdhupuruSamAM A guNa te ziramArasthAne hoya ja ne ! jJAnanI siddhinI sAthe sAthe namratA bhaLe te ene mahimA aparaMpAra banI jAya che. zAstrajJo ane zAstra-siddhAMtasaMrakSakanA mRgajaLabhAsI A yugamAM AcAryomAM Aje vinamratA dohyalI banI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78] gujarAtanI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka gaI che tyAre, pitAnI ajJatA ane alapajhatAne svIkAra karanArA sUrIzvara hemacaMdranA A guNa pratye savizeSa samAdara thayA vagara rahetuM nathI. je samaye tatkAlIna vidvAne ane paMDite jemane "kalikAlasarvajJa" kahIne navAjatA hatA, tyAre hemacandrasUri potAnI jAta mATe "vItarAga tetramAM" "pazuthI paNa huM pazu !" evA zabdo Alekhe che. "navAjhuM ipazuvvatarAjaktA: kava ra " arthAtU-kayAM huM pazuthI paNa pazu ! ane kyAM vItarAgaprabhunI stavanA !" mAtra vItarAga prabhunI sAme ja potAnI alapajJatA aMge sUrIzvara sabhAna hatA, ema nahi... potAnAthI pUrvakAlIna pUjya puruSa pratye paNa teo ati vinamra hatA. te pUrvapuruSonI uttamatA jAhera karatAM ane jAheramAM temanI prazaMsA karatA temaNe saMkoca paNa anubhavyuM nathI. pate samartha kavi hovA chatAM pitAnA puragAmI mahAna jainAcArya zrI siddhasenadivAkarasUri. ane temaNe "sarvottama kavi" jAhera karatAM kahyuM che "anuddhisena vAva:' arthAt "badhA kavio siddhasenasUrinI pAchaLa che." siddhasenasUrijInI stutionI prazaMsA karatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 79 ane potAnI jAtane temanI tulanAmAM azikSita (abhaNa) kahetAM paNa teo khamacAyA nathI. "kva siddhasenastutayo mahArthA / rilitAlApanA kara vaiSaT T" arthAt - "kyAM sikrasenadivAkarasUrijInI mahAna arthavALI gaMbhIra stutio ! ane kayAM mArI - A abhaNa mANasanI-AlApakalA jevI stuti ! ! " kavi dhanapAnanI stuti gAtA sUrideva "kumArapAla prabaMdha' mAM hemacaMdrasUrijInI vinamratAno eka prasaMga A pramANe che. eka samaye hemacandrAcAryajI kumArapALanI sAthe zatruMjaya tIrthe gayA hatA. tyAre tyAM yugAdideva RSabhadeva bhagavaMtanI samakSa kavivarya zrI dhanapAla paMDite racelI "RSabha paMcAzikA " nI gAthAe bAlavA dvArA temaNe prabhunI stavanA karI. avasara joIne kumArapALe pUchyuM : "gurudeva! A5 te svayaM mahAna stutikAra ane kalekAra che. aneka graMthonA racayitA evA Apa zIghrakavi paNa che. te pachI A5 ApanI svaracita stutio paramAtmA samakSa na bolatAM, dhanapALa kavinI stutio zA mATe belyA ?" tyAre mUrdhanyakakSAnA mahAmanISi AcAryazrI bAlyA : "dhanapALa kavie je stutio racI che te evI utkRSTa ane sadbhakti garbhita che ke tevI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Buwatumaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 ] gujarAtanI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka uttama stutio mArI paNa nathI." hemacandrAcAryajInI A parama vinamratA, ApaNuM jevA mithyAbhimAnIo mATe mahAmUlA bodhapATha jevI che. | hemacandrasUrijInI vinamratAnA aneka udAharaNa TAMkI zakAya tema che. pote racelI "siddhahemazabdAnuzAsana" nI bRhaddaTIkAmAM temaNe kahyuM che: "utkRSTa mahAkavi to siddhasenasUrijI hatA. utkRSTa mahAtArkika to malavAdiSTa hatA, zreSTha saMgrahakAra te umAsvAtijI ane utkRSTa vyAkhyAnakAra to jinanadragaNuM kSamAzramaNa hatA.' A rIte anya mahAna vidvAna ane pUrvAcAryo pratye potAne guNAnurAga temaNe bulaMda kaMThe gAya che. sadA saMgharSa nivAraNanA pakSakAra sUrideva '3qmatravat vidyAvaLAtu' -vidyAbIjanuM je kaI phaLa hoya te te upazamarUpa phaLa che." A vAtane hemacaMdrAcAryajIe potAnA jIvanamAM utArI hatI. teo spaSTapaNe, dharmanuM phaLa upazamabhAvanI prApti che, tema mAnatA hatA. dhArmika puruSamAM vratastha sAdhu-bhagavaMte mUrdhanya sthAne che. tethI vratastha munionuM parama ane prathama kartavya che ke temaNe virodhane upazama avazya karavuM joIe. "sAlo gf ztasthAnAM, vighorAma rahag ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya ane temanI A vicAradhArAnI saMpuSTimAM eka sacoTa prasaMga paNa upalabdha thAya che, "kumArapALacaritrasaMgraha [ lekhaka : zrImatilakasUrijI : pRSTha 31- ka- 674 thI 683 ]mAM A prasaMga varNavAye che. varSothI - kalikAcAryajI mahArAjAe bhAdaravA suda cothanI saMvatsarI karI te pahelAM - bhAdaravA suda pAMcamanI ja saMvatsarI hatI. ane aSADa suda pUnamanA divase caumAsI - zarUAta thatI. paraMtu kAlikAcAryajIe amuka viziSTa kAraNo - sara bhAdaravA suda cothanI saMvatsarI ane aSADa suda caudazanI caumAsI zarU karI. prasaMga e banyo ke keTalAka brAhmaNee rAjane (kumArapALane) caDAvyA ke : "tamArA jainamAM paNa pUnama-caudasanA matAnatara che ?' A vAta jyAre rAjAe hemacandrasUrijIne kahI tyAre sUrideve kahyuM: "jala ane jaladharanI jema A bheda keI bahu mahattvanuM nathI. taLAva, nadI vagere bhinna bhinna bhUmimAM hovA chatAM temAM kAMIka abheda te che ja. e ja rIte pUnama-caudazanA bheda hovA chatAM sahunA jinapati te eka ja che. pUnama caudazanA bheda te pAchaLathI thayA che, te vidvAne ciMtA karavA lAyaka nathI." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, lowrnatumaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka tyAra bAda rAjAnA mananI kaluSitatA dUra karavA mATe sUrideve pUnamIyA gacchanA badhA munipugane teDAvyA. ane temaNe kahyuM: "tame badhA je sAdhue karelI pratiSThAne mAnya karatA ho, te ame paNa AgamamAM kahelI vidhi mujaba pUnamanI pakhI svIkArIe." A vAtane tyAre te svIkAra karIne pUnamIA ga7vALA sAdhuo vidAya thayA. paraMtu pAchaLathI mUDhatAvALI eka vRddha sAdhvIe sumatisUrijIne kahyuM: zrAvakenI pratiSThAnA pakSane choDI detAM ane siddhAMta ane gurunA tiraskAranuM pApa karatAM temane zarama nA AvI ?" caMDikA jevI te sAdhvInA ThapakAthI sumatisUrijI prahata thaI gayA. ane temaNe hemacandrAcAryaane jaIne kahI dIdhuM ke: "atyAre jema cAle che temaja cAlavA do." sUrivare jyAre rAjAne A vAta karI tyAre rAjAe sumatisUrijIne anyatra cAlyA javA jaNAvyuM. tethI teo gujarAta cheDIne kAMkaNu cAlyA gayA. keTalAka sAdhue hemacandrAcAyanI nizrAmAM rahyA ane sAcA sAdhutvathI zALyA. samagra saMghanA saMgharSanA nivAraNa mATe ane zrIsaMdhanI samAdhinI surakSA kAje Aje saMvatsarI cAthanI che te pAMcamanI kema nA karI zakAya ?" A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, vounatumaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemaca'drAcAya [ 83 savAla AjanA kahevAtA avicchinna sAmAcArI saMrakSakAne pUchavA joie. kalikAlasarvajJa sUridevane A badhI sAmAcArI AnA ane zAstranA saiddhAMtika pAThAnA khyAla nahi hAya zu? hakIkata tA e che ke kalikAlasarva jJazrIjI zrIsa ghanI ekatA ane sa zAMtine atizaya mahatvanI khAkhata gaNatA hatA. putramRtyunA zaiAkanA nivAraNArthe mAtra eka rAjAnI vinatIthI je kAlakasUrijI mahArAjA parApUrvathI cAlI AvatI pAMcamane cAthamAM pheravI zake, tA samagra bhAratanA sakaLa zrI sa`dhanI upazamabhAvaprApti kAje pAMcamanI sa"vatsarInA mAga vartamAna AcAryo zA mATe na svIkArI zake te AjanA yakSaprazna che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 9 ] suvizAla sAhityanA sarjaka alaukika ane divya pratibhAnA svAmI hemacandrasUrivare je vipula ane vizALa sAhityanI racanAenI jainasa'dhane ane samagra vidvajagatane bheTa dharI che tenA vicAra karatAM bhalabhalA vidvAnanu zira temanA caraNe jhukI gayA vagara rahe ja nahi. te samaye bhAratamAM kheDAyelI samagra vidyAomAM hemacandrasUrijIe navIna ane pramANabhUta racanAo ApI. te te viSayanA uttama ane adbhuta pAyagranthA temaNe sarjyo. A hakIkatane sa'kSiptamAM kahevA mATe, hemacandrasUrijInA laghuvayaska samakAlIna ane 'kumArapAla pratimAdha'nA phkta zrI sAmaprabhasUrijInA A leAka jANavA jevA che "klRptaM vyAkaraNaM navaM viracitaM, chando navaM dRdvyAzrayAlaGkArau prathito navau prakaTitaM zrIyogazAstraM navam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemaca'drAcAya [ 85 tarkaH saMjanito navo jinavarAdInAM caritraM navam vataM yenana menajhena vidhinA morphe nRta: TUrata: / ' ' arthAt-'jemaNe navuM vyAkaraNa (siddhahemazabdAnu zAsana) racyuM. navuM chaMdazAstra (chaMdAnuzAsana) racyuM.navA vyAzraya (saMskRta 'vyAzraya' ane prAkRta 'vyAzraya'-kumArapAla carita) ane alakArazAstra (kAvyAnuzAsana) prasiddha karyo. navuM ceAzAstra prakaTa karyuM. navu" tarkazAstra (pramANamImAMsA) racyuM. tathA jinezvara AdinuM navu. caritra (triSaSThizalAkA puruSa caritra ane pariziSTa pa) niSkra karyuM", te hemacandrAcArya' (ApaNu) ajJAna kaI kaI rIte dUra nathI karyuM ? arthAt sarva rIte dUra karyu che." hemacandrAcAya nA vividha sAhityane Treka paricaya . hemacandrAcAya jIe cAra sama zabdakathA racI ApyAM (1) abhidhAna ciMtAmaNI. = (lAka: 1541) (2) anekA saMgraha (zleAkaH 1829) (3) dezI nAmamAlA (leAkaH 783) ane (4) nidha'TusaMgraha (aAka: 396) 'kAvyAnuzAsana' e alakArazAstranA grantha i. sa. 1808mAM 'kAlabruka' nAmanA eka aMgreje sau prathama kalakattAthI abhidhAna' pragaTa karyuM hatu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka hemacandrasUrijIe racyo che. tenA upara "alaMkAracUDAmaNi nAmanI nAnI ane "viveka' nAmanI moTI TIkA temaNe racI che. chanuzAsana' kula 764 sUtromAM racAyela grantha che. cArathI vadhu che ane tenA prayogo samajAvanAra A grantha asAdhAraNu zAstragrantha che. pramANamImAMsA" e che pramANuzAstra viSe grantha ! jenasUtra-siddhAMta ane jenanyAyazAstrane lakSamAM rAkhIne lakhAyele A grantha jenanyAyanA abhyAsIo mATe AzIrvAdarUpa che. "vyAzraya-mahAkAvya" A mahAkAvyamAM AcAryazrIe "siddhahema' vyAkaraNanA udAharaNa ApavA mATe selaMkI vaMzanI kathAvastunuM nirUpaNa karyuM che. A mahAkAvya saMskRta ane prAkRta bane bhASAmAM che. mULarAja selakathI siddharAja ane kumArapALanA samaya sudhIno selaMkI-ItihAsa eka bAja cAle che. te bIjI bAju "siddhahema' vyAkaraNamAM - TAMkelA udAharaNonI hAramALA cAle che. Ama be be bAbate sAthe sAthe cAlavAthI tenuM nAma "duvyAzraya (be AzrayavALuM) mahAkAvya prasiddha thayuM che. gujarAtanI asmitAne ane saMskAritAne AhalAdaka paricaya ApanAruM A kharekhara tejanI mahAkAvya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 87 triSaSThizalAkA puruSa caritra' e hemacandrAcAryane chatrIsa hajAra zlokamAM AlekhAyelo advitIya grantha che. je mahAna puruSe avazya mekSa pAmI javAnA che evA mahApuruSone "zalAkApuruSa" kahevAya che. RSabhadevathI mahAvIrasvAmI sudhInA cAvIza tIrthakare, bharata, sagara vagere bAra cakavartIe, rAma, balarAma vagere nava baLada, lakSmaNa, kRSNa vagere nava vAsude, rAvaNa, jarAsaMgha vagere nava prativAsudeva-Ama kula tresaTha zalAkA puruSanA caritro, rAjA kumArapALanI vinaMtIthI lakhAyelA A mahAna granthamAM, varNavAyAM che. zrI motIcaMda giradhara kApaDiyAe ["hemacadrAcAryanI kRtio -"prasthAna vaizAkha- 15. pR. 54] lakhyuM che ke, "A mahAgrantha je sAta vAMcavAmAM Ave to saMskRta bhASAnA AkhA kezane abhyAsa thaI jAya tevI enI racayitAe goThavaNa karI che."--ane Aje paNa abhyAsI jainamunio A granthanuM saMpUrNa paNe adhyayana-manana kare che. "pariziSTa pava' e hemacandrAcAryane aMtima grantha gaNAya che. A granthamAM bhagavAna mahAvIradevanA nirvANa pachInA, temanI paTTaparaMparAmAM thayelA sudharmAsvAmI, jabUsvAmI, bhadrabAhasvAmI, AryarakSitasUri, vAsvAmI ItyAdi mahAna puruSonAM jIvanacaritra che. uparAMta A granthamAM zreNika, saMShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, 18urnatumaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka prati, candragupta vagere rAjAonA itihAsa paNa suuMdara padyaracanAmAM sAMkaLI levAmAM AvyA che. A granthamAM anuSTupa chaMdamAM kula 3450 zrleAkeA racAyAM che. ceAgazAstranI racanA 'cegazAsra' e khAsa rAjA kumArapALanI vinaM tIthI ane tenA upara savizeSa upakAra karavA mATe hemacandrAcArye lakheleA grantha che. mAra prakAzamAM ane kula eka hajArathI vadhu leAkeAmAM nibaddha A apUrva grantharanamAM-mahAvratA, aNuvratA, mArgAnusArInA pAMtrIza guNNA, samyaktvanA lakSaNeA, da, jJAna ane cAritra, sauMsAranu' svarUpa, kAyA, indriyasayama, bAre bhAvanAe, caitrI Adi cAra bhAvanAo, parakAyapravezAdi siddhi, prANAyAma, dhyAna, dhAraNA vagere viSayAnI vizada vicAraNA karavAmAM AvI che. vAmarAzi nAmanA eka brAhmaNu pa Dita, hemacandrasUrijI pratyenI irSyAnA kAraNe temanI khUba niMdA karatA hatA. para`tu jayAre teNe keTalAka tapasvIonA mukhethI ceAgazAstra' nA zleAkeAnA pATha sAMbhaLyA, tyAre te eTalA prabhAvita thaI gayA ke te AlI uThayA : je jaTAdhArI yAgIonA kaThamAMthI hemacandrAcAya mATe jhera nIkaLatuM, temanA kaThamAMthI have ceAgazAstra rUpI amRta bahAra AvI rahyu che." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya vAmarAzinI sUrideva pratyenI niMdApravRttinA kAraNe kumArapALe tenI AjIvikA baMdha karI dIdhe. lI, paraMtu uparyukta prasaMga bAda, hemacaMdrAcArya. jInI sUcanAthI kumArapALe tenI AjIvikA pharI cAlu karI ApI...ane bamaNI karI ApI. A prasaMga "prabaMdhaciMtAmaNi" mAM zrI merUtuMgAcArye Alekhyo che. be batrIzIo ane anya stotra zrI siddhasenasUrijInI racanA-zailIthI AlekhAyelI hemacaMdrAcAryajInI be sauthI laghu kRtioayogavyavachedaDhAtrizikA" ane "anyagavyavacheda dvAtrizikA A batrIza batrIza kalekenA be sto che. A bane tetromAM prabhuzrI mahAvIradevanI stavanA karavA pUrvaka nyAya, vaizeSika, vaidika Adi dazanenI sacoTa samIkSA karIne jena darzananA svAduvAda (anekAMtavAda)nI sarvottamatA siddha karavAmAM AvI che. vItarAga sarvajJa praNIta hovAthI jaina darzanathI zreSTha bIja keI darzana nathI. ane anekAMtavAda sivAya bIje kaI zraSTha nyAyamArga nathI e vAta sUrideve sAbita karI che. "anyagavyavaccheda dvAtrizikA upara A. zrI malliSeNasUrijIe "syAdavAdamaMjarI" nAmanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka jaina nyAyane rajU karatI mahAna TIkA racI che. ane e TIkA upara nyAyavizArada pU. mahApAdhyAya zrI yazeAvijayajI mahArAje 'syAdvAdama'juSA' nAmanI TIkA racI hatI. je Aje upalabdha nathI. 'sakalAt stotra'mAM cAvIza tIrthaMkarAnI stavanA che. kavi AcArya varanA hRdayamAM uchaLI rahelI arihaMtabhaktinA, A nAnA paNa bhAvavAhI stUtramAM ApaNune darzana thAya che. 'mahAdevastAtra'e. anuSTupa ane AryA chaMdamAM lakhAyeluM' cummALIza leAkanu" kAvya che. mahAdevanuM kharu' svarUpa kevu' hAvu. joie te A stAtramAM vaNu vAyu che. hemacandrasUrijInA ati prasiddha leAka, 'bhavavIgAMkura gananA' A ja stAtranA atima bleka che. vItarAgastAtraH izabhakitanuM aneAjI' kAvya 'vItarAga stAtra' e IzabhaktinuM ane khu ane AhlAdadAyI kAvya che. kula 188 zlokamAM ane 'vIza prakAza' mAM vaheMcAyelI A kRti paNu kumArapALa rAjA mATe ja khAsa racAI che. te tenA prathama prakAzanA A leAka parathI jANI zakAya cheH zrI hemacandraprabhavAd vItarAgastavAditaH / kumArapAlabhUpAlaH prApnotu na--misotam / / arthAt "zrI hemacandrasUri dvArA janmelA (racAyelA) " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya A vItarAgastava" dvArA kumArapALa bhUpALa potAnA Icchita phaLane prApta kare" vItarAgastetra e jaina darzananI mahattA, viziSTatA ane sarvottamatAne darzAvanAru kharekhara eka divya ane madhuruM stotra che. "yogazAstranA bAra prakAza ane "vItarAga stotranA bAra prakAza kula batrIza prakAzane mukhapATha karIne pratidina batrIza dAMtanA bhAvamaMjanare5 kumArapALa rAjA, roja tene svAdhyAya karIne pachI ja, dravyamajana karatAM ane bhejanAdi letA hatA. A uparAMta, "ahaMnnIti", "ahaMnAmasamuracaya", "anekArthazeSa", "pramANazAstra', "zeSasaMgraha nAmamAlA", "saptasaMdhAna mahAkAvya" vagere aneka kRtio kalikAlasarvajJazrIe AlekhelI che. hemacandrAcAryanA grantha viSenI keTalIka vizeSa mAhitIo tarapha saMkSipta daSTipAta karIe: 9 AcAryazrI racita "uNAdigaNa nuM sampAdana pro. jahAna kasTIe karyuM. ane pariziSTa Temasa jhaMcArIe karyuM hatuM. 4 zrI siddhahema-vyAkaraNanA AThamA adhyAya (prAkRta)ne vyavasthita rUpe prakAzamAM lAvanAra che. pIzala hatA. AcAryazrIne sauthI vadhu leka saMkhyA pramAShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 ] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka vALe grantha "siddhahema' (84,000 kaleka) che. "prAkRta vyAkaraNa"ne vi. saM. 192mAM marAThI vidvAna zrI mahAlakRSNa prathama vAra prasiddha karyuM hatuM. AcAryazrInA sauthI nAnA be grantha-ayoga vyava cheda dvAtrizikA" ane "anyaga vyavaccheda dvatrizikA che. jemAM 32-32 loke ja che. mA sarasvatInA kRpApAtra sUrideva hemacandrAcAryajInI asAdhAraNa ane uccatama sAhityasarjakatA jotAM ema ni:saMdeha mAnavuM paDe ke teozrI mA sarasvatInA asIma kRpApAtra varada-putra hatA. mA zAradAnI kRpA vagara ATaluM addabhuta ane ATaluM vaividhyapUrNa vipula sAhityanirmANa zI rIte saMbhAvya banI zake? saMskRtaprAkRta ane apabhraMza bhASAnA mahAna sarjaka, saMjaka ane saMgrAhaka A sUrisamrATe jIvananA aMta sudhI sAhityasarjanamAM potAne kImatI kALa vItAvyuM hatuM. taozrI maradAnI vapala sAhita suratsava" ane "karNAmRtaprathA" vagere graMthanA kartA ane custa vaidika tathA vastupALatejapALe AbU ane giranAra upara baMdhAvelA jaina maMdiranA prazasti-kAvyanA racayitA parita sAmeShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, vounatumaragyanbhandar.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacadrAcAya [ 93 dhara AcAya jevA paNa hemacandrAcAryanuM smaraNa karatAM kahe che. " sadA hRdi vahema zrIhemasUreH sarasvatIm // arthAt -- zrI hemasUrinI sarasvatI (vANIne) ne ame sadA hRdayamAM dhAraNa karIe chIe,' ' hemacandrAcArya jInA gurudevanuM nAma * devacandra sUri' hatuM. tema temanA eka ziSya paNa ' devacandra ' nAmanA hatA. temaNe'candralekhAvijaya prakaraNa ' nAmanuM kumArapALanA vIratvane biradAvatuM sundara nATaka lakhyu che, temAM peAtAnA guru zrI hemacandrAcAya jI mATe uttama zabdo vAparatAM lakhyu che ke, 'vidyAmbhonidhimantha mandaragiri zrI hemacandro guruH / / ' arthAt ' vidyArUpI sAgaranA mathanamAM maMdarAcala (merU) paryaMta samAna guru zrI hemacandrasUrijI che.' hemacandrAcAya nu tejasvI ziSyavRnda hemacandrAcAya jInuM ziSyamaMDaLa paNa kharekhara tejasvI hatuM. AvA samartha gurunuM sAnnidhya pAmIne ziSye paNa prakhara vidvAna ane tejasvI ane temAM navAi nathI. hemacandrAcArya jInA hAthe ja 'AcAya" pavI pAmanArA 'rAmacandrasUrijI' teozrInA prathama ane prakhara ziSya hatA. temaNe ' raghuvilAsa ', 'navilAsa' druvilAsa ' vagere agiyAra uttama nATako lakhyAM 6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka hatA. potAnA gurubhAI "guNacandrasUrijI" nI sAthe temaNe "nATayadarpaNa" e nATayazAstrane ane "kAvyAlaMkAra' e nyAyazAstrane grantha paNa lakhyo che. rAmacaMdrasUrijI tarka, lakSaNa (vyAkaraNa) ane sAhityanA jJAtA-vivedI-hatA. uparAMta samartha kavivara hatA. kalikAlasarvajJanA anya zikhyAmAM - A. mahendrasUrijIe "anekArthasaMgraha' upara TIkA lakhI che. jenuM nAma "anekArtha keravAkara kaumudI" che. vardhamAnagaNie rAmacandrasUrikRta "kumAravihAraprazasti " kAvya upara TIkA lakhIne tenA 116 artha karI batAvyA che. bAlacandrasUri nAmanA bIja eka ziSya "snAtasyA " nAmanI suprasiddha kRtinI racanA karI hatI. jo ke A ziSya ucchakhala ane uddhata hevAthI tene "AcAryapada" ApavAnI hemacandrasUrie nA pADI hatI. chatAM teNe saridevanA kALadharma bAda krUra rAjA ajayapALanI sahAyathI parANe "AcAryapada" laI lIdhuM hatuM. udayacandrajI mahAna vaiyAkaraNa hatA. vardhamAnagaNi ane devacandramuni (candralekhAvijayaprakaraNanA kartA) vagere samartha vidvAna sAdhuo sUridevazrInA ziSya hatA. kramavAra mukhya ziSyonA nAma A pramANe che. (1) A. zrI rAmacaMdrasUrijI (2) A. zrI guNaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 95 candrasUrijI (3) A. zrI yazazcandrasUrijI (4) A. zrIbAlacandrasUrijI (5) A. zrIudayacandrasUrijI (6) A. zrI mahendrasUrijI (7) zrI vardhamAna gaNi (8) devacandramuni. A badhA ziSya parama vidvAna ane bahuzruta hatA. hemacaMdrAcAryajInA cAhaka ane bhaktavargamAMnA mukhya, mahArAjA siddharAja jayasiMha, paramAta rAjA kumArapALa, mahAmaMtrI udayana, rAjapitAmaha AmabhaTTa, daMDanAyaka vAmbhaTTa, rAjagharaTTa cAhaka, tathA selAka, zrIpALa, Amiga, arNorAja, utsAha vagere rAjapuruSa hatA. dhanada zeTha vagere kareDapati zrAvake hatA. AcArya hemacandrasUrinA samakAlIna AcAryonA nAma A pramANe che : zrIsemaprabhasUri, malladhArI zrI hemacandrasUri, zrImalayagirisUri, vAdI devasUri, ItyAdi mahAna jainAcAryo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Burratumaragyanbhandar.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 10 ] augavmazza mukti yAtrA prati maMgalaprayANa rideve karelI svamRtyu-AgAhI jIvananI paLepaLane sundara ane saphaLa sadupaga karIne saMsArane dharmasaMskArane sadupadeza ardhanArA ane sADA traNa karoDa loka pramANa addabhuta sAhitya sarjana karanArA A sUrIzvara coryAsI varSanuM sudIrgha AyuSya bhogavI zakayA. pitAnA aMtakALanI (mRtyunI) teozrIne pahelethI jANa thaI gaI hatI. uttama cAritryazIla yegI puruSone mATe A siddhi svAbhAvika heya che, temAM kazuM ja asaMbhavita nathI. mRtyunA cha mahinA pahelAM temaNe potAnA gurubaMdhu zrI pradyumnasUrine AnI jANa paNa karI dIdhI hatI. ane tene zoka na karavA jaNAvyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya atima kSamApanA : rAjAne AzvAsana hemacandrAcArye chellA divase mAM annajaLanA tyAganuM (anazana) vrata aMgIkAra karyuM hatuM. mRtyu samaye pUjya AcAryazrIe potAnA mukhya ziSyone, zrIsaMghane ane rAjA kumArapALane pAse bolAvyA hatA. sahunI sAthe temaNe kSamApanA karatA kahyuM hatuM kSamayAmi sarvAn satvAn, sarve kSAmyantu te mayi / maitryastu teSu sarveSu, tvadekazaraNasya me / / arthAta- "huM sarva jIvene khamAvuM chuM. sahu jI mArA viSe kSamA kare. ApanA (paramAtmAnA) eka mAtra zaraNe rahelA mAre, sarva jIvone viSe maitrIbhAva rahe." gurudevanI aMtima kSaNe jema jema najadIka AvatI gaI, tema tema rAjA kumArapALanuM hRdaya viSAdamaya banI gayuM. emanI AMkhamAM AMsu umaTelA joIne hemacandrAcArye kahyuM : "rAjana ! mRtyune zeka zA mATe ? ApaNe te mAnavajIvananuM sArthakaya karIne vidAya laIe chIe. ahIM zoka na haya, AnaMda ja heya. "mara naM yA saruM talya govana'- jenuM maraNa maMgalarU5 che, tenuM jIvana kharekhara saphaLa che... mahAtmAo te AvA saphaLa jIvanane ane saphaLa mRtyune mANanArA heya. A mRtyu te amArA mATe maMgala mahatsavarU5 che, rAjana !" . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 | gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka muktiyAtrA taraphe ma`galaprayANu ane... sahune kSamApanA apa`ne, jinacara(c)AmAM satata vaMdanA karIne, vItarAga prabhunA dhyAnamAM lIna banelA yAgIzvara sUrIzvarahemacandra, prasanatApUrvaka ane samAdhirasamAM nimagna banIne A nazvara dehane tajI gayA. brahmarandhra dvArA emanA AtmA A deha choDI gayA. hajArA naranArIoe emanA atima vadana karyAM. gujarAtanI dharatInA eka parama tapasvI, vidvAnAnA muguTamAM maNi samAna tejasvI, gujarAtanI asmitAnA anAkhA AvirbhAvaka, gurjarabhUmimAM sa'skAranI samRddhinA sarjaka, ahiMsAnI aNumAla ahAleka jagADanAra e samatha zaktipuMja sUrIzvara vi.sa. 1229 (i.sa. 1173)mAM 84 varSanI jIvanayAtrA pUrNa karIne muktiyAtrA taraph ma gala prayANa karI gayA. 6 hemacandrAcAya kALadharma pAmyA tyAre kIrtikaumuddI' nA raciyatA zaivadhamI sAmezvara paDite kahyuM : ' vaiduSya vipatAzrayaM zritavati zrIhemacandre vim / / ' arthAt hemacandrasUrijI devalAka pAmatA vidvattA have nirAdhAra banI gaI.' jinazAsananA e amara jyaMti tu kSarajIvana bhale sa kailAI gayuM, paNa tenuM vipula akSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacAcAya rajIvana adyAvidha surakSita che ane saikA sudhI cira jIva raheze. ra dhrUsake raDatA rAjA kumArapALa sUridevanA jyAre agnisa sTAra thaI rahyo hatA tyAre, rAjaSi kumArapALa potAnA gurudevanA deha bhaDabhaDa jalatI citAmAM vilIna thai rahelA joI ne dhrUsake dhrUsake raDI paDayA hatA. bAjumAM UbhelA matrIzvare pUchyuM" : * rAjana ! gurudevanI kRpAthI Apa eTaluM avazya jANeA che ke nAtasya dhruvaM mRtyuH - je janme che te avazya mare che. gurudaiva tA mahAna jIvana jIvI gayA. ane magala mRtyu sAthI gayA. A badhu... Apa jANe cheA, chatAM Avu` rudana zA mATe ?" tyAre rAjaSi mAlyA : * gurudeva tA avazya ucca gatine pAmyA che. para`tu mane hevAna maTADI InsAna banAvanAra ane ate bhagavAna vItarAganA parama zrAvaka manAvanAra A parama gurudevanA peTamAM mArA gharamAMthI annanA eka dANeA ke pANInuM eka TIpu" paNa na gayuM, tenA mane aphsAsa thAya che.' 'huM rAjA hatA ane rAjAnA gharanuM annajaLa sAdhune na khape e zAsraniyamanA lIdhe ja te gurudevanA mAMmAM mAruM jaLa na gayuM... paNa temanA caraNa prakSAlanamAM ya te na vaparAyuM, enuM mane apAra duHkha thAya che.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 ] gujarAtanI asmitAnA ane AvirbhAvaka je narakanuM sIdhuM dvAra che te rAjyane tyAga karIne huM sAmAnya nAgarika kema banI na gaye ? are! te te avazya gurubhaktine tamAma lAbha mane prApta thaI gayo hata! paNa Aje mane bhAna AyuM ! mArI buddhi Aje ThekANe AvI. have pazcAtApanA A AMsu sAravA sivAya mArA nasIbamAM bIjuM zuM rahyuM che?" uparyukta zabdomAM rAjarSi kumArapALanI hemacandrAcArya pratyenI, ApaNuM haiyAne paNa gadagadita karI mUke tevI, bhavya gurubhaktinA amUlAM darzana nathI thatAM zuM ? agnisaMskAra sthaLe "hemakhADa" surisamrATanA pArthiva dehane agnisaMskAra pATaNa zaheramAM jyAM karAyo hate, tyAM, te sthaLe teozrInA nazvara dehanI pavitra bhasma levA mATe bhaktone e jabaradasta dhasAre thayo ke rAkha te badhA laI gayA paNa te dharatInI dhULane paNa pavitra samajIne loko laI gayA. tyAM UMDe khADe paDI gayA. Aje paNa e sthaLa pATaNamAM "hemakhADa" tarIke prasiddha che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ , jinama`Dana gaNivare sa'vata 1492mAM lakhelA 'kumArapALa prama'dha'mAM jaNAvyuM che ke, 'devAdhie hemacandrAcAya nA agAdha jJAnathI prabhAvita thaine emane kalikAlasarvajJa' tarIke eLakhAvyA hatA.' [ 11 ] AcArya zrIne agraNIonI a'jali sva. munirAja zrI puNyavijayajI kahe che ke, 'deza-videzanA lAkhA ja nahiM, balake karADA ke abo varSonA itihAsa ekaThA karavAmAM Ave to paNa bhagavAna hemaca'drAcAya jevA nilepa, Adarza jIvI, vidvAna, sAhitya sarjaka, rAjanItinipuNu, vyavahArajJa, va'svI ane pratibhAdhArI puruSanI joDa jaDavI ati muzkela khane ane eja kAraNasara bhagavAna zrI hemacadrAcAya' mATe 'kalikAlasarvajJa'tu je biruda yAjavAmAM AvyuM che emAM leza paNa atizayAkti nathI.' 5. becaradAsa dezI lakhe che ke...vyAkaraNa, chaMda, ala'kAra, vaidyaka, dha zAstra, rAjadhama, nItidharma, yuddhazAstra, samAjavyavasthAzAe, IndrajALavidyA, zilpavidyA, vanaspatividyA, ratnavidyA, jyAtiSavidyA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com 5 5
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka sAmudrikazAstra, rasAyaNazAstra, dhAtu parivartanavidyA, strIonI cAsaDa kaLA ane puruSanI bahoMtara kaLA, ratizAstra, rogavidyA, manna, tatra ane yatra vagere aneka vidyAonA teo (hemacandrAcArya) mahAsAgara hatA. AvA vivAonA mahAsAgara sAdhupuruSane te kALanA lake kaLikALasarvajJa' kahe, e jarAye vadhu paDatuM nathI. AjanI bhASAmAM " jIvaMta vizvakaSa" ane e kALanI bhASAmAM "kalikAlasarvajJa" e baMne zabdo eka ja bhAvanA vAcaka che. emanA jevA kalikAlasarvajJane lIdhe te vakhate gujarAtanuM gaurava hatuM, tema Aje paNa che. [ "paraba" mAsika-varSa : 29; aMka : 11-12, pR. 12] prasiddha sAkSara kanaiyAlAla mANekalAla sunazIe kahyuM che keH "hemacaMdra mAtra "kalikAlasarvajJa" nahotA, emaNe vidvAne jItyA. athAga jJAnane valovI kRtio racI. emaNe gujarAtIone saMskRta sAhityamAM sthAna apAvyuM. e mutsadIemAM ghUmyA. ane rAjyAdhikAra para naitika sattA besADI. mahattvAkAMkSAthI uchaLatA gujarAtanI mahattAne zabdadeha Ape. paNa e uparAMta e maha ttAne kaha5nAjanya apUrvatAno emaNe opacaDAvyo." zrI bhegIlAla ja. sAMDesarA lakhe che ke siddharAja-kumArapALanA rAjyakALamAM asAmAnya dIpti jaNAya che. e dIpti jANe ke hemacaMdranA zAMta pratibhAvAna nayanemAMthI bahAra paDI rahI che. emAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, 18urvatumaragyanbhandar.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [103 vidyA, saMskAritA ane sarvadharma samabhAvanuM addabhuta ojasa che. hemacaMdra AkhA eka dezanI prajAnA jIvananuM ane tenI vicArabhUmikAnuM pAsuM pheravI nAMkhyuM." zrI ke. pITasana kahe che ke, "hemacandra eka moTA AcArya hatA. duniyA para athavA duniyAmAMnI keAI paNa cIja para temane ratibhAra paNa mAha hate nahi ne duniyAmAM rahela sava mAha kSaNabhaMgura che, ema te jANatA hatA. zrI ke. ema. pANikakara kahe che ke zrI hemacandrasUri yogI hatA. zabdazAstranA nirmAtA hatA. mahAna kavi hatA. dharmopadezaka paNa hatA. temanuM vyaktitva kharekhara advitIya che. bhAratavarSe je mahAnamAM mahAna sarvazreSTha puruSone janma A che te paikInA eka zrIhemacandrasUri che." di. ba. kRSNalAla mo. jhaverI lakhe che ke erisToTala ane pleTe paNa hemacandrasUrinI kakSAmAM AvI zakatA nathI. kAraNa, hemacandrAcAryanI sAhityakRtione vistAra viSaya saMbaMdhe sarvagrAhI hato. erisToTala vagerene te sarvagrAhI na hate." zrI caturabhAi zakarabhAi paTela lakhe che ke, "hemacandra eTale sarvatomukhI pariNata prajJA, rasabharI sarvotkRSTa sarjakatA. hemacandra eTale vidyAnA mahAsA gara, jIvata jJAnakoza. evA agAdha zaktizALI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104] gujarAtanI asmitAnA anekhA AvirbhAvaka sapUta mATe gujarAta jeTalAM garva ane gaurava dhare eTalAM ochAM che. eo jenenA jeTalA ja jainetaranA, samasta gujarAtIonA mAnane ane pUjAne pAtra che!" prAcIna zrAvaka kavi RSabhadAse, hemacandrAcAya mATe bahu sundara kAvya racyuM che: sarga mRtyu pAtAlamAM, deza videhamAMhiTa hemasUri sarikhA jati, jagaha nahIM dIsaI kayAMhi; je nikalaMka zIlaI bhale, guNa aMgi kaMI keDi, avara puruSa jeyA ghaNa, dIse akemi Di." vi bhA. musalagAMvakara kahe che ke, "A. hemacandra ke grantha nizcaya hI saMskRta sAhitya ke alaMkAra ha. Inake grantha rocaka, marmaspazI eva sajIva hai. pazcimake vidvAna Ina ke sAhitya para Itane mugdha hai ki unhoMne IrSe Ocean of Knowledge-jJAnakA mahAsAgara kahA hai." 5. Anandaza kara dhruve lakhyuM che ke, I. sa. 1089 thI 1173 e varSo kalikAlasarvajJa hemacandranA tejathI dedIpyamAna che. hemacadrAcArya dharma ane tattvajJAnanA paNa bezaka sArA vidvAna hatA, ane te viSayanA kAtrizikA vagere emanA keTalAka grantha paNa che. paraMtu jene vADamayane emanI cirasthAyI sevA te A viSaya karatAM bhASA ane sAhityanA viSayamAM vadhAre thaI che, emAM saMzaya nathI." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 105 paMDita zrI zivadatta zarmA lakhe che ke, bhArata varSanA prAcIna vidvAnanI gaNanAmAM jaina zvetAmbarAcArya zrI hemacandrasUrie UMcuM sthAna prApta karyuM che. saMskRta sAhitya ane vikramAdityanA ItihAsamAM je sthAna kAlidAsanuM ane zrI harSanA darabAramAM bANabhaTTanuM , prAyaH te ja sthAna bAramI sadImAM caulukyavaMzI gUrjaranarendrasiddharAja jayasiMhanA ItihAsamAM hemacandranuM che." zrI mehanalAla dalIcada desAi kahe che ke, "hamayuga e jainazAsana mATe, vADumaya mATe ati vaibhava, pratApa ane vijayathI dedIpyamAna hatA. tenI asara samagra gujarAta para aneka rIte smaraNamAM rahe tevI thaI che. hemacandranA nAma pramANe tene yuga paNa hemamaya - suvarNamaya hato. ane cirakALa sudhI tene prabhAva raheze." vidvAna lekhaka zrI dhUmaketue lakhyuM che ke, jema zivAjI rAmadAsa vinA, vikama kavikulaguru kAlidAsa vinA, ane bheja dhanapALa vinA zUnya lAge che, tema siddharAja ane kumArapALa, hemacadrAcArya vinA zunya lAge che." "dhUmaketu" e lakhelA "hemacaMdrAcArya"pustakanA aMtima vAkayanA AlekhanapUrvaka A jIvanacaritranuM ApaNe samApana karIe - " sUryodaya samaye sarasvatI nadInA kinAre UbhelI eka mahAna zakti, pitAnA prakAzathI-tejathI AkhA gujarAtane chAI detI kalape...ane tamane hemacaMdrAcArya dekhAze." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Buwatumaragyanbhandar.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka kalikAlasarvajJa zrImad hemacandrAcAya jInA jIvana upara sa`kSipta prakAza pheMkatuM A pustaka jo Apane gamyu' hAya tA ! zu Apa ATaluM nahi kare ? - hemaca'drAcAya jInA sadupadezathI rAjA kumArapALe cauda karADa suvaNu mudrAo khacI ne hajArA sAdhama kAnA samuddhAra karyA hatA, te Apa mAtra eka sAdharmika kuTuMbanA saMpUrNa uddhAra karavA dhanane saddavyaya nahi kareA hemacadrAcAya jInI preraNA pAmIne rAjA siddharAje giranAra tIrthanA jIrNoddhAra karAvyA, tA zu' kAka prAcIna tIrthaMbhUmimAM cAlI rahelA jIrNodvAramAM Apa pAMca, traNa ke eka hajAra rUpiyAnu dAna nahi karA * mAtA pAhiNIe peAtAnA ativhAlA putra cAMgAne jinazAsananA caraNe samarpita karI dIdheA, teA zu' Apa ApanA bALakane ApanI sAthe AMgaLIe vaLagADIne rAja jinapUjA nahi karAvA - hemacaMdrAcAya jIe peAtAnI ana tApakAriNI mAtAne dharma dhvaja (dIkSA) apI ne adbhuta mAtRbhakti adA karI, tame zu tamArA mAtA ke pitAne pratidina praNAma karavA dvArA mAtA-pitA pratyenI bhaktinI abhivyakti nahi kare? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 107 | rAjA kumArapALe 50 varSanI uMmare che hajAra laiMka pramANu "hemavyAkaraNa" kaMThastha karyuM, te tame zuM mAtra be pratikramaNa ke pAMca pratikamaNanA sUtre jAte kaMThastha karavA ane tamArA saMtAnene paNa karAvavA kaTibaddha nahi bane? ! rAjA kumArapALe pitAnA aDhAra rAjyamAM mahAna "amAri pravartana karAvyuM hatuM. ApaNe zuM varSe eka vAra eka meTA jIvane abhayadAna apAvavA saMpattine sadvyaya na karI zakIe zuM ? . kumArapALe pauSadhamAM keDAnI rakSA khAtara pitAnA zarIranI cAmaDI utaraDI lIdhI. AvA addabhuta pauSadhanA ArAdhakane Adarza banAvIne ApaNe paryuSaNanA AThe divasanAM-chevaTe eka saMvatsarIne - pauSadha karavAnI pratijJA na laI zakIe zuM ? i ati mahAna ane parama vidvAna havA chatAM hemacaMdrAcArya potAnA pUrva-puruSane satata vinaya-bahumAna karatA ane potAnI jAtane tuccha lekhatA. ApaNe ApaNA vaDIle, pUjya ane AcAryAdi pratye vinaya-vinamratA keLavavA kaTibaddha nahi banIe zu ? kumArapALanI stutiomAM jinamata pratyeno temane avihaDa anurAga jhagArA mArate jevA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Buwatumaragyanbhandar.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ] gujarAtanI asmitAnA aneAkhA AvirbhAvaka maLe che. e jANyA pachI, ApaNu' haiyu' paNa AvA jinavacanarAga-sukhasAgaramAM jhIlavAnuM sadbhAgya pAme tevI prabhune rAja prArthanA na karI zakIe zuM ? - rAjA kumArapALa rAja vItarAgastAtra' 8 ane 'ceAgazAsra' nA kula khatrIza prakAzanA svAdhyAya karIne ja ' navakArazI ' karatA hatA. tame kamase kama navakArazI ' tuM paccakhkhANa karavAnA paNa sakalpa nahi kare zu? " jo AvA kAka sadguNNAnI saritAne jIvanadharatI upara vahetI nahi karIe, teA hemaca'. drAcAya jInA tAjetaramAM pasAra thayelA navaseAmI janmajayaMtinA va mAM mAtra temanuM cukI na karI nAMkhyAthI kAI atha nahi sare! --dhana jaya jana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, watumaragyanbhandar.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 zrImadda hemacaMdrAcAryanI viziSTa kRtio graMtha loka siddhahemalaghuvRtti 6,000 siddhahemabRhadavRtti 18,000 siddhahemabRhanyAsa 84,000 siddhahemaprAkRtavRtti 2,200 ligAnuzAsana 3,684 uNAdigaNa vivaraNa 3,250 dhAtu pArAyaNa vivaraNa 5,600 abhidhAnaciMtAmaNI 10,0 0 0 abhidhAna pariziSTa 204 anekAtha keza 1,828 nighaTakoza dezInAmamAlA 3,500 kAvyAnuzAsana 6,800 cha dAnuzAsana 3, 0 0 0 saMskRta prayAzraya 2,828 prAkRta dvayAzraya 1,500 pramANa mImAMsA (apUrNa) 2,500 vedAMkuza 1,000 triSaSThizalAkA purUSacaritra 3ra,000 pariziSTa parva 3,500 yegazAstra pattavRtti sahita 12,750 vItarAga oNtra 188 anyagavyavachedakAtrizikA (kAvya) . agavyavacchedaDhAtrizikA (kAvya) mahAdevastAtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, kurnatumaragyanbhandar.com 32 32
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 ] gujarAtanI asmitAnA ane khA AvirbhAvaka hemI -vANI Adyo dharmo vratasthAnAM virodhopazamaH khaluH / / vivAdo zamAvavA te ja vratadhArIonuM prathama kartavya che. nahi sIdanti kurvanto dezakAlocitAM kriyAm / / A deza ane kALane anukULa vartanAre sadAvAnuM rahe nahi. avarNavAdI na kvApi rAjAdiSu vizeSataH // koIne ye avarNavAda bela nahi, rAjAnorAjapuruSone te nahIM ja. bhAvikAryAnusAreNa vAgucchalati jalpatAm / / bhAvI jevuM nirmANa thayuM hoya, tevI ja vANuM nIkaLe. mahAntaH zaktimanto'pi prathamaM sAma kurvate / / mahAjana zaktizALI hoya te, pahelAM zAMtinI ja zodha kare che. yat kurvate mahAnto hi tadAcArAya kalpate / / moTAonI pratyeka pravRtti lokAcArane Adarza bane che. vinA sAvadyayogena na syAd dharma-prabhAvanA / / sAvadya-vyApAra pravartAvyA vinA dharmaprabhAvanA thAya nahi. upAdeyA zAstra-loka-vyavahArAnugA hi gIH // zAstra ane lokavyavahArane anusaranAruM vacana AdaraNIya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcArya [ 111 kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryajI || gata varSe (saM. 2045) uparyukta nAme A ja lekhakazrInI eka atilaghu-pustikA bahAra paDI hatI. tenI samAlocanA vaDhavANathI prakAzita thatAM kalyANa mAsikanA varSa -45- aMka- 11. jAnyu. 198nA aMkamAM (sajAtuM sAhitya vibhAgamAM) pragaTa thayela. je ahI prakAzita che.] kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya lekhaka zrI dhanaMjaya che. jene "premaketu' sI-10, arihaMta se. 4the mALe, dAdaravADInI sAme, azoka cakravatI roDa, kAMdivalI-IsTa, muMbaI-101. bukaleTa sAIjanA 16 peja dharAvatI A pustikAmAM kalikAlasarvajJazrInuM jIvana TUMkamAM chatAM sAragrAhI-zailImAM rajU karavAmAM AvyuM che. prAraMbhamAM kalikAlasarvajJanI viziSTa-kRtionI noMdha, tyAra pachInA pRSThomAM jIvana-prasaMgo ane chele "zuM A5 ATaluM nahi kare ?" zIrSaka heThaLa raju thayeluM preraka-lakhANu...AdithI nAnakaDI A pustikA khUba ja preraka banI che. lekhana zailI vAcakane AkarSI le evI che. mUlya aprakAzita che. kalikAlasarvajJazrInA navama zatAbdI-varSa TANe A pustikA jarUra preraka-bAdhaka banI raheze, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, unatumaragyanbhandar.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8-00 = = = = = = === = zrI dhanaMjaya je. jene premaketu' dvArA ja likhita athavA saMkalita sAdha - preraka suprakAzane * likhita . 1. tattvajJAna-pravezikA. 8-0 0 2. kathA-pravezikA 8-0 0 3. sUtrArtha-pravezikA. 8-0 0 4. jIvana ghaDatara-pravezikA. 5. jaina dharmakA aNamela tattvajJAna (hindI)16-00 6. tIrthakara bhagavAna zrI mahAvIradeva. 6-00 7. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya. aprApya 8. gujarAtanI asmitAnA anokhA AvirbhAvaka hemacandrAcArya. 10-00 ja saMkalita ja 9. bhAvanA bhadadhijahAja aprApya 10. bhaviyA ! e guNa jJAna rasALa. aprApya 11. aMdheremeM eka prakAza. 30-00 12. zivama sundarama 7-00 13. pavanuM bhUSaNa, jIvananuM AbhUSaNa. 10-00 14. maMgala maMdira khole. 20-00 15. sarva maMgala mAMgalyama aprApya 16. nikalA sUraja huA saverA. aprApya - - - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wrnatumaragyanbhandar.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ RIMA ronA dAna maTatA kattSTapaLane bhAvino TAsana prabhAvaka zramajI bhoyamAM saMtADatA 5. hemacandAsthAyI bhAvanaga2. nede Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, wewnatumaragyanbhandar.com