Book Title: Daivpurushakara Dvantrinshika
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004677/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja viracita devapara mukIrahAdizikA zabdazaH vivecana sattaramI batrIzI avivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA WWW.jainelibrary.org, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA viracitA dvAdiMzadvAbiMzikA aMtargata devapuruSakAradvAthiMzikA zabdazaH vivecana ja mULa graMthakAra tathA TIkAkAra ja laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA AzIrvAdadAtA ja vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA padarzanavettA prAvacanika pratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja ja vivecanakAra ja paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 0 saMkalana-saMzodhanakArikA che. pa. pU. bhaktisUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA prazAMtamUrti gacchAdhipati pa. pU. premasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJAvartinI sAdhvIjI surendrazrIjI mahArAjanA ziSyA sAdhvIjI bodhiratnAzrIjI : prakAzaka : 5, jena marcanTa sosAyaTI, phohapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA zabdazaH vivecana vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2pa34 vi. saM. 2014 AvRtti H prathama nakala H pa00 mUlya : rU. pa0-00 ka Arthika sahayoga : pa. pU. A. zrI bhaktisUrIzvarajI mahArAja sAhebanA samudAyanA prazAMtamUrti gacchAdhipati pa. pU. A. zrI premasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJAvartinI sA. surendrazrIjI mahArAjanA ziSyA sA. bodhiratnAzrIjInA sadupadezathI zrI caMdraprabhasvAmI derAsara jaina zve. mU.pU. saMgha-pArlA (vesTa)nA jJAnakhAtAnI rakamamAMthI A graMtha prakAzanano saMpUrNa lAbha levAmAM Avela che. : mukhya prAptisthAna : mAtA che. 5, jaina marcanTa sosAyaTI, stehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7, ne mudraka navaraMga prinTarsa AsToDIyA, amadAvAda-1. phonaH (mo.) 9428570401 (ghara) 26614603 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prAptisthAna : - amadAvAda : gItArtha gaMgA zrInaTavarabhAI ema.zAha(AphrikAvALA) pe, jaina marcanTa sosAyaTI, phleTa naM. 501, bloka-e, riddhivinAyaka TAvara, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. vijayanagara relve krosiMganI pAse, nAraNapurA, 8 (079) 26604911, 32911471 amadAvAda-13. R (079) 27478512 * muMbaI: zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI zrI himAMzubhAI ena. zeTha viSNu mahala, trIje mALe, e-241, azoka samrATa, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI DI-roDa, carcageTa, muMbaI-4000 20. upara, malADa (I.), muMbaI-400097. (022) 22814048 (022) 39438434 (mo.) 9322264851 * jAmanagaraH zrI lalitabhAI dharamazI. zrI udayabhAI zAha 302, caMdanabALA epArTamenTa, C/o. mahAvIra agarabattI varkasa javAharalAla naheru roDa, C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, sarvodaya pArzvanAthanagara, jAmanagara-361001. jaina derAsara pAchaLa, muluMDa (va), muMbaI-80. 1 (0ra88) ra678513 (022) 25680614, 25689030 * surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbu nivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 8 (0261) 3228623 * rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. 8 (0281) 2233120 * BANGALORE: Shri Vimalchandji C/o. J. NEMKUMAR & COMPANY Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-53. 8 (080) (O) 22875262, (R) 22259925 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PL prakAzakIya gara "gItArtha gaMgAnuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tattvonAM rahasyonuM naya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsa mumukSao tathA zrAvako-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja sAhebanAM tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecavo chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTa nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecakonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI daSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. tattvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyagujJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita - 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA (sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s, gItArtha gaMgA dvArA prakAzita thaI vyAkhyAnanA graMtho (gujarAtI) vyAkhyAnakAra :- pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI (moTA paMDita) ma. sA. 1. Azrava ane anubaMdha 2. pugala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA.. 1. cogadaSTisamuccaya 2. karmavAda karNikA 3. sagati tamArA hAthamAM ! 4. darzanAcAra 5. zAsana sthApanA 6. anekAMtavAda 7. praznottarI 8. cittavRtti 9. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 10. manovijaya ane Atmazuddhi 11. bhAgavatI pravajyA paricaya 12. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 13. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, viSNajaya, siddhi, viniyoga) 14, lokottara dAnadharma "anukaMpA" 15. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 16. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. saMpAdita 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo | lekhaka :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. 1. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hindI) vyiAdhyanivAra :- . pU. virya zrI sumUNUvinayanI (nAnA paMDita) nasA. 1. jainazAsana sthApanA 3. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 2. cittavRtti 4. praznottarI trika :- pa. pU. virya zrI yugabhUSaurvinayanI (nAnA paMDita) ma.sA. 1. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? saMpAdaka :- pa. pU. gaNivarya zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra (ENGLISH Lecturer: H.H.GANIVARYA SHRI YUGBHUSHANVIJAYJI M. S. 1. Status of religion in modern Nation State theory Author : H. H. GANIVARYA SHRI YUGBHUSHANVIJAYJI M. S. 1. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI and 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA saMkalanakartA H jyotiSabhAI zAha 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi saMkalanakartA H jyotiSabhAI zAha 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!! (guja.) saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti 4. svataMtra bhArata meM gharma parataMtra !!!! (hindI) saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti 5. Right to Freedom of Religion !!!! saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti na (aMgrejI) 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (guja.). saMkalanakartA dharmatIrtha rakSA samiti 7. "Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) saMkalanakartA dharmatIrtha rakSA samiti Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che : gItArtha gaMgA dvArA prakAzita - vivecananA graMtho thas men nhanden (gujarAtI) vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA ] 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka canaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdaza: vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadrAviMzikA-1 zabdazaH vivecanA 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecanA 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana rapa. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. sAdhusAmagyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana 27. bhikSudrAviMzikA-ra7 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdrAviMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApana dvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisa sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 35. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 36. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 37. apunarbadhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 38. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 41. adhyAtmasAra zabdaza: vivecana bhAga-2 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 43. atilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dvAtriMzadvAtriMzikA' graMthanI 17mI 'devapuruSakAradvAtriMzikA'nA zabdazaH vivecananA saMkalana-saMpAdana veLAe prAstAvika vizvakalyANakara zrI jinazAsananA gaganane jJAnAlokathI prakAzita ane prabhAvita karanArA aneka mahApuruSomAM svaparadarzananiSNAta, prakAMDa vidvAna, vistRta-sacoTa-spaSTa-saMdehamukta sAhityanA samartha sarjaka, sarvanayamaya vANI vahAvanAra, nyAyavizArada, nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrImada yazovijayajI mahArAjAnuM AgavuM sthAna che. judA judA batrIza viSayo upara, viSayavAra 32-32 arthagaMbhI2 zlokothI karela vizada chaNAvaTavALo, tathA 5050 zloka pramANa, adbhuta, adhyayanIya, 'tattvArthadIpikA' nAmanI svopakSavRttithI samalaMkRta, A 'dvAtriMzadghAtriMzikA' graMtha, pU. upAdhyAyajInI eka Master Piece uttama namUnArUpa amara kRti che. A 'devapuruSakAradvAtriMzikA' dvAtriMzad dvAtriMzikA graMthanuM 17muM prakaraNa che. keTalAka daivathI ja yoganI siddhi mAne che to keTalAka puruSakArathI ja yoganI siddhi mAne che, te matano nirAsa karIne daiva ane puruSakAra ubhayathI yoganI siddhi che, te prastuta dvAtriMzikAmAM graMthakArazrI siddha kare che. saMsAramAM je kaMI kArya thAya che, te sarva kArya pratye jIvanuM karma=daiva ane jIvano prayatna=puruSakAra, kAraNa che; tema yogamArganI prAptimAM paNa jIvanuM karma ane jIvano prayatna kAraNa che. tethI pramANadRSTithI vicArIe to kArya pratye daiva ane puruSakAra kAraNarUpe samAna che, paraMtu koIka sthAnamAM daiva baLavAna hoya to koIka sthAnamAM puruSakAra baLavAna hoya ema bane; topaNa baMne kAraNanA samudAyathI ja kArya thAya che, mAtra devathI ke mAtra puruSakArathI kArya thatuM nathI. A baMne kAraNonI vicAraNA graMthakArazrIe nizcayanaya ane vyavahAranayanI mAnyatAne sAme rAkhIne prastuta dvAtriMzikAmAM karela che. kAryaniSpattine anukULa jIve svaprayatnathI pUrvamAM bAMdheluM karma deva che. kAryaniSpattine anukuLa svaudyama puruSakAra che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/prastAvanA nizcayanaya anyonya nirapekSa evA deva ane puruSakArane kAryaniSpatti pratye kAraNa tarIke svIkAre che, ane temAM yukti Ape che ke "sApekSamasamartha'=je sApekSa che te asamartha che. ethI kArya pratye vyAkRta kurghadrapatvavALA kAraNane ja kAraNarUpe svIkAre che, anya kAraNa vidyamAna hovA chatAM nizcayanaya kAraNa tarIke svIkArato nathI. te kathana zloka-2 thI 4 sudhI siddha karyuM che. vyavahAranaya sAmAnyathI kAryamAtra pratye kAryanI sAthe hetunI anvaya ane vyatirekavyApti dvArA deva ane puruSakAra baMnene gauNa-mukhyabhAve=anutkaTautkaTabhAve, kAraNarUpe svIkAre che arthAt koI kArya deva ane puruSakAra e baMnenA sahakAra vinA thatuM nathI tema svIkAre che. te kathana zloka-5 thI 10 sudhI siddha karyuM ane zloka-25 sudhI vyavahAranayanI gauNa-mukhyatA traNa prakAre che te batAvyuM. te A pramANe - (1) deva ane puruSakAra vacce sahakArI-sahakAryarUpe gauNamukhyatA :- zloka6mAM phaLaniSpatti pratye deva ane puruSakAramAM anutkaTa hoya te gauNa hoya ane utkaTa hoya te mukhya hoya tema batAvyuM, ane deva ane puruSakAramAM je anutkaTa hoya te utkaTane kArya karavAmAM sahakArI bane che. (2) deva ane puruSakAra vacce bAdhya-bAdhakarUpe gauNamukhyatA :- zloka17mAM kahyuM ke deva ane puruSakAramAM, jema baLavAna nirbaLane haNe che, te rIte phaLaniSpatti pratye baMne bAdhyabAdhakarUpe pravRtta che=paraspara apekSAvALA che, temAM bAdhya hoya te gauNa che ane bAdhaka hoya te mukhya che. pUrvanA karmathI vartamAnamAM bhAva thAya che-puruSakAra thAya che, ane vartamAnanA bhAvathI=puruSakArathI tevuM karma baMdhAya che. A rIte pravAhathI paNa deva ane puruSakAranI paraspara apekSA siddha thAya che, tema zloka-2pamAM kahyuM. keTalAka loko devanA utkarSathI ja phaLano utkarSa dekhAto hovAthI 'deva ja phaLano hetu che, puruSakAra nahIM' e prakAranI mAnyatA dharAve che. tenuM nirAkaraNa zloka-11mAM karyuM. tyArapachI keTalAka sAMkhyadarzanavALA mAne che ke "kArya pratye deva ja kAraNa che puruSakAra Adi nahIM' tenuM nirAkaraNa zloka-12 thI 14 sudhI karyuM. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/prastAvanA tyArapachI keTalAka loko "duSTa kAraNothI kAryakAraNabhAvanI vyavasthA saMgata thAya che, mATe adRSTane kAraNa mAnavAnI jarUra nathI" ema kahe che. te mAnyatAnuM nirAkaraNa zloka-15mAM karela che. deva ane puruSakAra AtmakalyANamAM kaI rIte upayogI thAya che, te zloka26mAM jaNAvatAM kahyuM ke caramAvarta pUrve jIvanI sarva pravRtti karmanI pradhAnatAthI thAya che, tethI karma=deva pradhAna che, bAdhaka che, ane jIvano puruSakAra bAdhya bane che. tethI jIva hitanA arthe pravRtti kare to paNa tenuM deva tene ahitamAM pravartAve che, jyAre caramAvartamAM deva zithila che, tethI deva yatnathI bAdha pAme che. graMthibheda pachI baLavAna yatnanI preraNAthI ja sarvatra aucityathI pravRtti thAya che, to upadezaka nirarthaka thaze, tevI zaMkAnuM samAdhAna zloka-28-29mAM karyuM. tyArapachI jIva ucita pravRtti karatAM prathama bhinnagraMthi, pachI krame karIne dezavirati ane sarvaviratirUpa pUrNa dharmanuM sAmarthya pragaTe tadarthe zakti saMcaya kare che, ane jyAre mohanIyakarmanI aMtaHkoTAkoTI pramANa sthitimAMthI palyopama pRthakRtva karmasthitino vyaya thAya che, tyAre samyagdaSTi jIva dezavirati cAritrane ane tyArapachI saMkhyAtA sAgaropama pramANa karmasthitino hrAsa thAya tyAre sarvavirati cAritra prApta kare che, ema zloka-30mAM batAvyuM. zloka-31mAM cAritranAM pAMca liMgo batAvI aMtima zloka-32mAM cAritrIne prApta paramAnaMda kevo hoya che, te batAve che. puNyanA udayathI anukULa sAmagrImAM saMsAramAM jIvo je svasthatAkRta sukha anubhave che, te kSaNamAtrabhAvI che; jyAre bhoganI icchAnI vizrAMti tarapha jatA dezaviratidhara zrAvakone bhogatRSNA ghaTavAthI cittanA svAthyanI vRddhi thatI jAya che. mATe saMsArI jIvo karatAM dezaviratidhara zrAvakanI svasthatA utkRSTa ane uttarottara vRddhi pAmatI hoya che; ane sarvaviratine yogya zakti saMcita thatAM sarvavirati grahaNa kare tyAre sarvathA bhogatRSNAthI rahita citta thatAM cittanuM svAstha dezaviratidhara karatAM sarvaviratidharane adhika pragaTe che; ane A ja pravRtti uttarottara sukhavRddhi dvArA kSapakazreNI, kevaLajJAna, sarvasaMvara ane aMte mokSamAM vizrAMta thAya che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuruSakAradvAtriMzikA|prastAvanA A rIte prastuta dvAtriMzikAmAM syAdvAdasApekSa daiva ane puruSakArano samanvaya jovA maLe che. navya nyAyanI zailImAM racAyelI, kaThina jaNAtI A dvAtriMzikAne paMDitapravara zrI pravINabhAIe khUba suMdara rIte samajAvavA athAga prayatna karela che. jainadarzanano syAdvAda sacarAcara vizvane yathArtharUpe jovA mATe divya cakSu Ape che, e bhagavAnanI vANInA sAra svarUpa dhruvapuruSakArano syAdvAdasApekSa samanvaya A dvAtriMzikAmAM je prApta thAya che, te mokSanuM anupama sAdhana che. 4 yogamArgasaMdarzaka guruvaryonI satata varasatI divya kRpAvRSTi ane nirmaLa amIdraSTithI ane yogamArgamarmajJa ane yogamArgano mane bodha karAvavAmAM dharmabodhakara sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjAe (moTA paMDita mahArAjAe) jagADelI jJAnayoganI sAdhanAnI rucithI, pa.pU. haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA tathA pa. pU. yazovijayajI mahArAja sAhebanA saMvegavardhaka yogagraMthonA abhyAsamAM niraMtara yatna thato rahyo, ane satata yogagraMthonA paThana-pAThanamAM rata paMDitavarya zrI pravINabhAI, je jainazAsananA jJAnanidhine prakAzita karI rahyA che, temanA dvArA karAyelA graMthonA vivecanane lakhavAnuM kArya karI saMkalanA karavAnI puNya taka prApta thaI, jenA kAraNe nAdurasta tabiyatamAM paNa satata prasannatA jaLavAI rahI. kharekhara ! mArA jIvanamAM svAdhyAyarUpa saMjIvanIe auSadhinuM kArya karela che. A 'daivapuruSakAradvAtriMzikA'nA gujarAtI vivaraNanA prUphasaMzodhanAdi kAryamAM zrutopAsaka, zrAddhavarya zrI zAMtilAla zivalAla zAhano suMdara sahayoga prApta thayo che tathA sAdyaMta prasaMzodhanAdi kAryamAM sA. dRSTiratnAzrIno ane sA. ArjavaratnAzrIno suMdara sahAyakabhAva prApta thayo che. A dvAtriMzikA graMthanuM vivaraNa lakhavAmAM ke saMkalana-saMpAdanAdi kAryamAM chadmasthatAne kAraNe taraNatAraNa zrI jinezvaradevonI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha padArthanuM nirUpaNa thayela hoya to "micchA mi dukkaDaM" mAMguM chuM. prAMte AtmapariNatinI nirmaLatA mATe karAyela A prayAsa svaparaupakAraka bane, devapuruSakAranA sApekSa samanvayarUpa syAdvAdanuM jJAna AtmakalyANanI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/prastAvanA sAdhanAmAM upayogI bane, tenAthI sAcA vikAsano mArga khUle, sApekSatAthI dareka jagyAe vicArAya, svIkArAya, AtmakalyANa arthe puruSakAra phoravI prApta karela sarvaviratimAM cittanuM svAthya vRddhi pAme ane cittasukhavRddhi dvArA huM ane sarva bhavya mumukSu sAdhako kSapakazreNI, kevaLajJAna, sarvasaMvarane prApta karI parama ane carama zAzvata vizrAMtisthAna mokSane pAmIe, e ja aMtaranI abhyarthanA. -- "jIjAbamarad sarvagIvAnAma" - vi. saM. 2064, mAgazara suda-11, mauna ekAdazI, tA. 20-12-2007, guruvAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. vairAgyavAridhi pa. pU. bhaktisUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchAdhipati pa. pU. premasUrIzvarajI mahArAjAnAM AjJAvartinI sAdhvIjI jaya-lAvaNyahemazrIjI ma. sA. nAM ziSyA tapasvIratnA svAdhyAyapriyA pa. pU. sA. surendrazrIjI ma. sA. nAM ziSyA bhavavirahaththu sAdhvIzrI bodhiratnAzrIjI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/saMkalanA 'dvAciMzadvAciMzikA' graMthanI 17mI 'devapuruSakAradvAciMzikA'nA padArthonI saMkalanA IzvaranA anugrahathI ja yogamArganI siddhi thAya che, ema keTalAka mAne che, tenuM nirAkaraNa 16mI kAtrizikAmAM karyuM. have keTalAka ekAMte devathI ja yoganI siddhi thAya che ema mAne che, to keTalAka ekAMte puruSakArathI ja yoganI siddhi thAya che te pramANe mAne che. tenuM nirAkaraNa karavA mATe yoganI prAptimAM deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che, tema prastuta dvAtrizikAmAM jaNAve che. yogasiddhirUpa kArya daivarUpa kAraNa puruSakArarUpa kAraNa puNyAnubaMdhI darzanamohanIyakarmano ane sopakramabhAvavALuM puNya cAritramohanIyakarmano cAritramohanIyakarma ane jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazamabhAva koIka sthAnamAM koIka sthAnamAM koIka sthAnamAM puruSakAra puruSakAra puruSakAra devanA baLathI kAryanA vidanabhUta hovA chatAM kArya kare che. daivano bAdha baLavAna bAdhaka devathI karIne puruSakAra kArya kare che. alanA pAme che, tethI kArya thatuM nathI. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuruSakAradvAtriMzikA/saMkalanA daivarUpa kAraNa H : (1) puNyAnubaMdhIpuNya :- puNyAnubaMdhIpuNya yogamArganI prAptine anukULa sAmagrI ApAdana kare che arthAt saMghayaNa baLa, zarIra baLa, uttama jAti, uttama kuLa Adi ApAdana kare che, ane tenA dvArA yoganI niSpattinuM kAraNa bane che. (2) darzanamohanIyakarmano ane cAritramohanIyakarmano ane jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazamabhAva :- kSayopazamabhAvavALuM cAritramohanIyakarma uttaranA cAritramohanIyakarmanA kSayopazamabhAva mATe karAtA puruSakAra pratye sahAyaka bane che, ane tatsahavartI jJAnAvaraNIyakarmano ane darzanamohanIyakarmano kSayopazama paNa uttaranA cAritramohanIyakarmanA kSayopazama mATe karAtA puruSakAra pratye sahAyaka bane che. tethI yoganiSpatti pratye pUrvanuM kSayopazamabhAvavALuM cAritramohanIyakarma ane tatsahavartI kSayopazamabhAvavALuM darzanamohanIyakarma ane kSayopazamabhAvavALuM jJAnAvaraNIyakarma kAraNa che. (3) sopakramabhAvavALuM karma :- cAritramohanIyakarmanA kSayopazama mATe karAtA puruSakArathI cAritramohanIyakarmano kSayopazama thAya che tyAre, te cAritramohanIyakarma puruSakArathI upakramaNane pAme che. te sthAnamAM cAritramohanIyakarma upakramaNanA svabhAvavALuM hatuM, tethI puruSakAra dvArA upakramaNane pAmyuM, ane yoganI siddhi thaI. mATe yoganI niSpatti pratye upakramaNa svabhAvavALuM cAritramohanIyakarma paNa kAraNa che. puruSakArarUpa kAraNa H (1) puruSakAra devanA baLathI yogasiddhi kare che : je jIvone yogamArganI niSpattimAM sahAyaka evAM jJAnAvaraNIyAdi karmano kSayopazamabhAva che ane yogamArganI sAdhanAne anukULa dehAdinI prAptimAM sahAyaka evuM puNya vipAkamAM varte che, te jIvo daivanA baLathI samyak puruSakAra karIne svabhUmikAnusAra yoganI niSpatti kare che. (2) puruSakAra daivano bAdha karIne yogasiddhi kare che : je jIvone yoganI niSpattimAM vighnabhUta daiva bAdha karatuM hoya tevA paNa jIvo, vighnabhUta evAM te Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtrizikA/saMkalanA karmone ucita yatna dvArA bAdha kare, te sthAnamAM kAryamAM vijJabhUta evA devano bAdha karIne puruSakArathI svabhUmikAnusAra yoganI niSpatti thAya che. jema saMyama grahaNa karavA mATe cittanI ucita bhUmikA hoya ane bAhya vighna hoya athavA aMtaraMga vijJabhUta karma baLavAna hoya, chatAM vivekapUrvakanA yatnathI bAdha thAya tevA hoya, tyAre te vipnane vivekapUrvaka dUra karIne saMyamanI bhUmikA utpanna karavAmAM Ave, te sthAnamAM kAryanA vijJabhUta devano bAdha karIne puruSakAra kArya kare che. (3) puruSakAra daivathI bAdha pAme tyAM yoganiSpatti thatI nathI : vaLI ja jIvonuM cAritramohanIya karma upakramaNa svabhAvavALuM nathI, tevA jIvo cAritranI niSpatti mATe udyama kare che tyAre, teonA puruSakArane nirupakrama evuM cAritramohanIyakarma bAdha kare che, tethI yoganI niSpatti thatI nathI. caramAvartanI bahAra yogamArganI niSpattimAM deva haMmezAM bAdhaka che ane puruSakAra haMmezAM bAdhya thAya che; kema ke caramAvartanI bahArano kALa eTale baLavAna daivano kALa. vaLI caramAvartimAM prAyaH puruSakAra dvArA deva bAdha pAme che; kema ke "caramAvartakALa eTale kSINa thayelI zaktivALA devano kALa." Ama chatAM caramAvartamAM paNa kyAreka balavAna deva puruSakArane paNa bAdha kare che. jema naMdiSaNa muninuM daiva saMyamane anukULa puruSakAranuM bAdhaka thayuM. vaLI caramAvartamAM tattvAtattvanA nirNayane anukULa baLavAna yatna thAya tyAre prathama tattvane jovAmAM bAMdhaka evI rAga-dveSanI gAMTharUpa graMthino bheda thAya che, ane graMthibheda thayA pachI pragaTa thayelA vivekane kAraNe baLavAna yatna ucita pravRtti karAve che. A ucita pravRttine kAraNe cAritramohanIya karmano kSayopazama thAya che, ane kramasara dezaviraticAritranI ane sarvaviraticAritranI prApti thAya che. te prApta thayeluM sarvaviraticAritra uttarottara vRddhi pAmIne asaMgabhAvanI prAptinuM kAraNa bane che, ane asaMgabhAva uttarottara vRddhi pAmIne vItarAgatAnuM kAraNa bane che, vItarAgatA kevaLajJAnanuM kAraNa bane che, ane kevaLajJAna sarvasaMvaranuM kAraNa bane che, jenA phaLarUpe mokSanI prApti thAya che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/saMkalanA A rIte yoganA prAraMbhathI mAMDIne yoganI pUrNa niSpatti sudhI sarvatra deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che; ane mokSarUpa kArya pratye paNa svanAzanA pratiyogIrUpe karma kAraNa che, ane karmanA nAzaka yatnarUpe puruSakAra kAraNa che. tethI mokSarUpa kArya pratye paNa deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che. chadmasthatAne kAraNe A graMthanA vivecanamAM vItarAga paramAtmAnI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha ajANatAM kaMI paNa lakhAyuM hoya to trividhe trividha 'micchA mi dukkaDa' mAMguM chuM. - pravINacaMdra khImajI motA, vi. saM. 2064, mAgazara suda-11, mauna ekAdazI, tA. 20-12-2007, guruvAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zloka naM. 1. 2. 3-8. 5. *6-5 8. 9-10. 11. 12. daivapuruSakAradvAtriMzikA/anukramaNikA maiM anukramaNikA viSaya sarvakArya pratye daiva ane puruSakArano samAna kAraNarUpe svIkAra. (i) daiva ane puruSakAranuM lakSaNa. (ii) nizcayanayathI kArya pratye daiva ane puruSakAra baMnemAMthI baLavAnano kAraNarUpe svIkAra. daiva ane puruSakAra baMnemAMthI baLavAna evA ekane kAraNarUpe svIkAranI nizcayanayanI yukti. vyavahAranayathI gauNa-mukhyarUpe daiva ane puruSakAra baMneno kAraNarUpe svIkAra. vyavahAranayathI daiva ane puruSakAranA gauNa mukhyabhAvanuM svarUpa. vyavahAranayathI daiva ane puruSakAra kAryamAtra pratye kAraNa hovA chatAM kvacit ekane kAraNarUpe svIkAranuM prayojana. 'sApekSa asamartha' svIkArIne daiva ane puruSakAramAMthI ekano apalApa karanAra nizcayanayanI yuktinuM khaMDana. daivanA utkarSathI ja phaLano utkarSa hovAne kAraNe kArya pratye daivane ja hetu svIkAranAra matanuM nirAkaraNa. daivane ja kArya pratye kAraNa svIkAranAra ekAMta darzananuM nirAkaraNa. pAnA naM. 1-3 3-5 5-11 11-18 19-24 24-27 27-37 38-42 42-45 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/anukramaNikA. blioka naM. viSaya pAnA naM. 13. 1 4. 1pa. 55-64 13. 17. 18. 1.90 deva ane puruSakAra baMne dvAra hovAne kAraNe apekSAe baMnemAM gauNatva. 45-49 dRSTa kAraNanA apalApathI adRSTane kAraNa svIkAravuM ati asaMgata. 49-55 dRSTa kAraNathI ja kAryanI siddhi thatI dekhAtI hovAthI adRSTane kAraNarUpe nahIM svIkAranAra matanuM nirAkaraNa. karma vagara mAtra puruSakArathI kAryanI asaMgati. 64-71 deva ane puruSakAramAMthI baLavAna nirbaLane skUlanA kare tenI yukti. 71-75 prayatna vagara mAtra karma, kArya karavA asamartha. 75-79 deva ane puruSakAra baMneno paraspara bAdhyabAdhaka bhAva. 79-81 pratimAnI yogyatAtulya karma ane pratimAnI niSpattitulya puruSakAra. 81-84 deva ane puruSakAramAM paraspara bAdhyabAdhakatAnuM svarUpa. je karmathI kArya thatuM nathI te karmane paNa te kAryajanakanA svIkAranI yukti. karmanI yogyatAthI ja kAryaniSpatti svIkArIne puruSakArane karmanA bAdhakarUpe asvIkAra karanAra dRSTinuM nirAkaraNa. 94-102 deva ane puruSakAra vacce pravAhathI paNa paraspara apekSAnA svIkAranI yukti. 102-107 caramAvartamAM prAyaH puruSakArathI devanI bAdhA. 107-110 84-88 2 2. 89-94 23-24. 25. 26. - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 devapuruSakAradvAciMzikA/anukramaNikA blioka naM. viSaya pAnA naM. 27. (i) graMthibheda pachI baLavAna yatnathI devano bAdha. (ii) graMthibheda pachI dharma, artha ane kAmaviSayaka ucita pravRtti. 110-112 28-29. | samyagdaSTi jIvone kyAre upadezanI upayogitA ane kyAre upadeza vagara svaparAkramathI yogamArgamAM pravRtti, tenuM spaSTIkaraNa. 30. samyagdaSTine ucita pravRttine kAraNe cAritramohanIya karmanA kSayanI prApti. 31. cAritranAM liMgo. 124-129 deza ane sarva cAritranA yatnothI krame karIne mokSanI prApti. 1ra9-131 1 1 2-1 2 2. 1 22-124 32. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrI~ arhaM namaH / OM hrI~ zrIzaGkhazvarapArzvanAthAya namaH / OM namaH / nyAyavizArada - nyAyAcArya - zrImadyazovijayopAdhyAyaviracitA svopajJavRttiyutA dvAtriMzadvAtriMzikA antargata vaivapuruSavagaradvAtriMzii-17 pUrva dvAtriMzikA sAthe saMbaMdha : mahezvarAnugrahAdeva yogasiddhiriti mataM nirasya devAdeveyaM puruSakArAdeva veyamityekAntamatanirAsAyopakramate - artha: mahezvaranA anugrahathI jayoganI siddhi che, e prakAranA matanuM nirasana karIne "devathI ja Ayogasiddhi, che athavA puruSakArathI ja A=yogasiddhi, che" e prakAranA ekAMtamatanA nirasana mATe upakrama kare che=AraMbha kare che - bhAvArtha: keTalAka darzanakAro IzvaranA anugrahathI ja yogasiddhine svIkAre che. te IzvaranA anugrahanA viSayamAM teonA ekAMtavAdanuM pUrvanI 'IzAnugrahavicAra dvAtriMzikA'mAM nirAkaraNa karyuM, ane graMthakArazrIe sthApana karyuM ke arthavyApArane AzrayIne=bhagavAnanI AjJAnA pAlanathI potAne je phaLa maLe che, te phaLa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-1 pratye arthathI bhagavAnano vyApAra che, te prakAranA arthavyApArane AzrayIne, Izvarano anugraha amane ISTa che; topaNa yoganI siddhi svapuruSakArathI thAya che. have keTalAka karmathI ja-devathI ja yoganI siddhi thAya che tema mAne che, ane keTalAka puruSakArathI ja yoganI siddhi thAya che tema mAne che. te baMne ekAMtamatonuM nirAkaraNa karIne deva ane puruSakAra ubhayathI yoganI siddhi thAya che, tema sthApana karavA arthe prastuta kAtrizikAno graMthakArazrI prAraMbha kare che - avataraNikA : phaLaprApti pratye deva ane puruSakAra samAna che kAraNarUpe samAna che, te batAve che - zloka : daivaM puruSakArazca tulyau dvAvapi tattvataH / nizcayavyavahArAbhyAmatra kurmo vicAraNAm / / 1 / / anvayArtha : tattvataH-paramArthathI=pramANa daSTithI Teva puruSArabdha gvari=deva ane puruSakAra baMne paNa tunya samAna che phaLaniSpatti pratye kAraNarUpe samAna che satra=ahIM-deva ane puruSakAra phaLaniSpatti pratye kAraNarUpe samAna che emAM nizcayavyavahAramyA--nizcaya ane vyavahArathI vicArI--vicAraNAne ame karIe chIe. 1. zlokArca - paramArthathI pramANadaSTithI, deva ane puruSakAra baMne paNa samAna cheH phaLaniSpatti pratye kAraNarUpe samAna che. ahIM nizcaya ane vyavahArathI vicAraNAne ame karIe chIe. ll1ll TIkA - saimiti-aSTa? sArA zlokArtha spaSTa hovAthI graMthakArazrIe TIkA lakhela nathI. 1 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-1-2 bhAvArtha :sarvakArya pratye deva ane puruSakArano samAna kAraNarUpe svIkAra : saMsAramAM je kaMI kArya thAya che te kArya pratye jema jIvanuM karma ane jIvano prayatna kAraNa che, tema yogamArganI prAptimAM paNa jIvanuM karma ane jIvano prayatna kAraNa che. tethI pramANadaSTithI vicArIe to kArya pratye deva ane puruSakAra baMne kAraNarUpe samAna che, paraMtu koIka sthAnamAM deva baLavAna hoya to koIka sthAnamAM puruSakAra baLavAna hoya ema bane, topaNa baMne kAraNanA samudAyathI ja kArya thAya che; paraMtu mAtra daivathI ke mAtra puruSakArathI kArya thatuM nathI. A baMne kAraNonI vicAraNA nizcayanayanI ane vyavahAranayanI dRSTithI graMthakArazrI AgaLa karavAnA che. III avataraNikA : deva ane puruSAra zuM che? te spaSTa kare che, ane nizcayanayanI dRSTithI deva ane puruSakAranI vicAraNA batAve che - zloka : daivaM puruSakArazca svakarmodyamasaMjJako / nizcayenAnayoH siddhiranyo'nyanirapekSayoH / / 2 / / anvayArtha : revaM puruSAraNya vAdyasaMgo deva ane puruSakAra svakarma-udyama saMjJAvALA che deva svakarma saMjJAvAnuM che ane puruSakAra svaudhama saMjJAvALo che. nizvana nizcayanayathI moDanirapekSa avyo nirapekSa evA kayaE=A baMnemAM-deva ane puruSakAramAM siddhi =siddhi che-pratyekatI kAraNarUpe siddhi che. parA zlokArca - deva ane puruSakAra svakarma-udhama saMDAvALA che deva svakarmasaMjJAvALuM che, ane puruSakAra svaughamasaMjJAvALo che. nizcayathI nizcayanayathI, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-2 anyonyanirapekSa evA A baMnemAM deva ane puruSakAramAM, siddhi chepratyekanI kAraNarUpe siddhi che. III TIkA : daivamiti-daivaM svakarmasaMjJakaM, puruSakArazca svodyamasaMjJaka: nizcayena nizcayanayena, anayordvayoH pratyekaM svakAryajanane'nyonyanirapekSayoH siddhiH / / 2 / / TIkArya : sevaM .... siddhiAdeva svakarmasaMjJAvALuM che ane puruSakAra svaudhamasaMjJAvALo che. nizcayathI-nizcayanayathI, svakAryanI utpattimAM avyocanirapekSa evA A baMnemAM pratyekanI siddhi che=pratyekanI kAraNarUpe siddhi che. rA. bhAvArtha :(i) deva ane puruSakAranuM lakSaNa :(ii) nizcayanayathI kArya pratye daiva ane puruSakAra baMnemAMthI baLavAnano kAraNarUpe svIkAra :deva zuM che ? te graMthakArazrI batAve che -- jIve svaprayatnathI pUrvamAM bAMdheluM evuM kAryaniSpattine anukULa karma deva che. ane puruSakAra zuM che ? te spaSTa kare che - jIvano kAryaniSpattine anukULa svaudyama puruSakAra che. nizcayanaya daiva ane puruSakAramAMthI kAryasiddhi pratye kone kAraNe mAne che ? te batAve che -- deva ane puruSakAra baMnemAMthI pratyeka anyo nirapekSa kArya pratye kAraNa che, tema nizcayanaya kahe che. Azaya e che ke je kArya pratye deva baLavAna che, te kArya puruSakAranirapekSa devathI thayeluM che; ane je kArya pratye puruSakAra baLavAna che, te kArya devanirapekSa puruSakArathI thayeluM che, tema nizcayanaya kahe che. AthI puruSa bolavAnI kriyA kare ke cAlavAnI kriyA kare te kriyA jIva svaudyamathI kare che, paraMtu devanI apekSA rAkhIne karato nathI, tema nizcayanaya kahe che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-2-3 vaLI koI jIva strInuM zarIra banAve che, to koI jIva puruSanuM zarIra banAve che. te sthAnamAM daivathI ja strInuM zarIra thayuM che ke daivathI ja puruSanuM zarIra thayuM che, tema nizcayanaya kahe che; paraMtu puruSakAranI apekSA rAkhIne daivathI strInuM zarIra thayuM che, ke puruSakAranI apekSA rAkhIne daivathI puruSanuM zarIra thayuM che, tema nizcayanaya kaheto nathI. AzA avataraNikA : atraiva yuktimAha - avataraNikArya : AmAM ja=nizcayanayanI daSTie anyocanirapekSa evA devathI ke puruSakArathI phaLasiddhi thAya che, emAM ja, yuktine kahe che - zloka : sApekSamasamarthaM hItyato yadvyApRtaM yadA / tadA tadeva hetuH syAdanyatsadapi nAdRtam / / 3 / / anvayArtha: sApekSamasamartha sApekSa asamartha =je sApekSa che te asamartha che tya=e prakArato nyAya hovAthI je yA jyAre vyAvRtiM vyApRta hoya kArya karavA pravRtta hoya teva=te jatA tyAre hetu: cAhetu thAya anyatsapianya vidyamAna chatuM paNa vyavahAranayane abhimata evuM anya kAraNa vidyamAna hovA chatAM paNa nAtaSNasvIkArAyuM nathI-nizcayanayathI kAraNarUpe svIkArAyuM nathI. 3 zlokArdha : sApekSa asamartha' e prakArano nyAya hovAthI je jyAre vyApRta hoya te ja tyAre hetu thAya, anya vidhamAna hovA chatAM paNa svIkArAyuM nathI=nizcayanayathI kAraNarUpe svIkArAyuM nathI. Ilal Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-3 TIkA : sApekSamiti - 'sApekSa hyasamarthaM' ityato nyAyAt daivapuruSakArayormadhye yat yadA vyApRtaM, tadA tadevAdhikRtakArya hetuH syAt kurvadrUpasyaiva kAraNatvAt, anyat sadapi nAdRtaM-nAbhyupagataM anena, asadavizeSAt vastuto'rthakriyAkAritvameva vastuno lakSaNamiti tadvirahAdasadevAnyadityapyarthaH / / 3 / / TIkArya : "sApekSa rasama' . hityathartha "sApekSa asamartha"= je sApekSa che te asamartha che,' e prakArano cAya hovAthI deva ane puruSakAramAM je jyAre vyAvRtiMkavyApRta che=kArya karavAmAM pravRtta che, tyAre te ja adhikRta kAryamAM hetu thAya; kema ke kurghadrapatanuM ja kAraNapaNuM cheHnizcayanayathI kArya karatA svarUpavALA kAraNanuM ja kArya pratye kAraNapaNuM che. atya=kArya na karatuM hoya evuM vyavahAranayane abhimata anya kAraNa, sat paNa=vidyamAna paNa=kArya karavAmAM AvyAkRta paraMtu svarUpathI vidyamAna paNa, nena=AnA vaDeHnizcayanaya vaDe, svIkArAyuM nathI; kema ke asathI avizeSa che deva ane puruSakAramAMthI koI eka kAraNa kArya karavA vyApAravAnuM hoya tyAre anya kAraNa tenA aMgarUpe hovA chatAM vyApAravALu nathI. te anya kAraNa te kArya pratye asad evA anya padArthathI avizeSa che. mULazlokamAM 'sapa' che tyAM '3pa' thI zuM kahevuM che ? te spaSTa kare che -- vastutaH arthakriyAkArIpaNuM ja vastunuM lakSaNa che. ethI teno viraha hovAthI-deva ane puruSakAramAMthI je kAraNa kArya karavAmAM vyApRta nathI te kAraNamAM svakAryarUpa artha tenI kriyAnA karavApaNA viraha hovAthI, asad ja avya che kAraNarUpe asad ja avya che, e prakArano pa' zabdano artha che="savi' zabdamAM rahelA ' zabdano artha che. bhAvArthadeva ane puruSakAra baMnemAMthI baLavAna evA ekane kAraNarUpe svIkAranI nizcayanayanI yukti : zloka-ramAM kahyuM ke svakAryanI utpattimAM anyonyanirapekSa evA deva ane Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikAzloka-3 puruSakAramAM, nizcayanayathI pratyekanI kAraNarUpe siddhi che. tethI have daiva ane puruSakAramAM kyAre, koNa kAraNa che ? ane koNa kAraNa nathI ? te spaSTa kare kArya pratye deva ane puruSakAra e baMne kAraNomAMthI jyAre je kAraNa kArya karavAmAM vyApRta hoya tyAre te kArya pratye te kAraNa che, anya kAraNa nathI; kema ke je kAraNamAM kurvakUpatva hoya che kAraNane ja kAraNarUpe svIkArI zakAya, ane temAM nizcayanaya yukti Ape che ke "je sApekSa hoya te kArya karavAmAM asamartha che e prakArano nyAya che. tethI baMne kAraNomAMthI kAryane karavAmAM vyApAravALA kAraNane ja kAraNarUpe svIkArI zakAya, anyane kAraNarUpe svIkArI zakAya nahIM. ahIM vizeSa e che ke jIva abhivRMganA pariNAmathI karmabaMdha kare che, ane abhidhvaganA ucchedanA pariNAmathI nirjarA kare che; Ama chatAM saMsAranI bAhya kriyA dvArA jIvo abhiLaMganA bhAvo kare che ane karma bAMdhe che, ane sadanuSThAna dvArA abhivRMganA ucchedano bhAva kare che ane nirjarA kare che. A sthAnamAM nizcayanaya kahe che ke abhiLaMgano adhyavasAya karmabaMdhane anukULa kurghadrapatvavALo che ane nirabhimpaMgabhAva nirjarAne anukULa kuvaidrapatvavALo che. tethI adhyavasAyathI ja karma baMdhAya che ane adhyavasAyathI ja karmanI nirjarA thAya che, ane bAhya kriyA to sAkSAt karmabaMdha ke nirjarA karAvI zakatI nathI, kema ke saMsAranI kriyA paNa abhimpaMganI vRddhi karAvIne karmabaMdhanuM kAraNa che, ane dharmanI kriyA paNa abhinkaMganI vRddhi karAvIne karmabaMdhanuM kAraNa che. AthI bAhya kriyA karmabaMdha ke nirjarA pratye adhyavasAyanI apekSA rAkhe che; paraMtu adhyavasAyanI apekSA rAkhyA vagara karmabaMdha ke nirjarA karAvI zakAtI nathI; ane "je kAraNa anyanI apekSA rAkhIne kArya karatuM hoya te kAraNa kArya karavA asamartha che' e nyAyathI bAhyakriyA karmabaMdha ke nirjarA pratye kAraNa nathI, ane adhyavasAya bAhyakriyAnI apekSA nahIM rAkhanAra hovAne kAraNe karmabaMdha ke nirjarArUpa kArya pratye kAraNa che. tethI nizcayanayathI jema karmabaMdha ke nirjarA pratye bAhyakriyA kAraNa nathI, paraMtu kArya karavAmAM vyApRta evo adhyavasAya ja kAraNa che; tema daiva ane puruSakAra e be kAraNamAMthI je kAraNa kArya karavAmAM vyApRta hoya te kAraNane ja te kArya pratye kAraNarUpe nizcayanaya svIkAre che, anya kAraNane vidyamAna Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-3 hovA chatAM kArya pratye vyAkRta nahIM hovAthI te kArya pratye tene kAraNarUpe nizcayanaya svIkArato nathI. AnAthI e phalita thayuM ke jyAre jIva vacanaprayogane anukULa ke ucita sthAnanI prAptine anukULa vyApAra kare che, tyAre kArya karavA pratye kurghadrapatvavALA jIvano udyama hovAne kAraNe, jIvanA svaudyamathI vacanaprayoga thAya che ke jIvanA svaudyamathI ucita sthAnanI prApti thAya che. mATe vacanaprayogarUpa kArya pratye ke ucita sthAnanI prAptirUpa kArya pratye jIvano puruSakAra kAraNa che; ane te kAryane anukULa deva vidyamAna hovA chatAM kArya karavAmAM vyApAravALuM nathI, paraMtu jIvanA puruSakAranI apekSA rAkhIne daiva kArya pratye kAraNa che ane nizcayanaya "sApekSa asamartha' mAne che, tethI puruSakAranI apekSA rAkhIne kArya pratye kAraNa evA daivane kAraNa svIkArato nathI, paraMtu te sthAnamAM jIvanA puruSakArane ja kAraNa svIkAre che. vaLI koI jIva manuSya thAya che tyAre utpattikALamAM anAbhogathI thatA tathA prakAranA vIryavyApArathI strInuM zarIra banAve che, to vaLI koI anya jIva puruSanuM zarIra banAve che. te sthAnamAM strI zarIrane anukULa ke puruSazarIrane anukULa daiva ja kurghadrupatnathI kAraNa che, tathA prakAranA vIryavyApArarUpa puruSakAra to devanI apekSA rAkhIne kArya kare che. mATe te sthAnamAM puruSakAra kAraNa nathI, paraMtu deva ja kAraNa che; kema ke "je sApekSa hoya te asamartha che' e niyama pramANe anAbhogathI thato te prakArano puruSakAra to devanI apekSA rAkhIne strI ke puruSanuM zarIra banAvI zake che. tethI strI ke puruSanuM zarIra banAvavA mATe puruSakAra asamartha che, ane deva kArya karavAmAM vyApRta hovAthI samartha che. zlokamAM 'savi' zabda che tyAM 'pa'thI zuM kahevuM che ? te spaSTa karavA arthe TIkAmAM kahe che -- vastutaH arthakriyAkAritva ja vastunuM lakSaNa che. tethI je vastu potAnuM prayojana sAdhavA mATe pravRtta hoya te vastu potAnA arthane anukULa=potAnA prayojanane anukULa kriyA karanAra che, ane te vastu sad che; ane daiva ane puruSakAramAMthI deva ke puruSakAra jyAre potAnuM kArya karatA hoya tyAre te deva ke puruSakAramAM arthakriyAkArIpaNuM che, paraMtu deva ke puruSakAramAMthI je potAnuM kArya karatA na Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAaizikA/zloka-3-4 hoya, temAM potAnuM arthakriyAkArIpaNuM nathI, mATe te vastu kAraNarUpe asad ja che. AthI deva ane puruSakAramAMthI je potAnuM kArya karatA na hoya te deva ke puruSakAra devarUpe ke puruSakArarUpe sad hovA chatAM te kAryanA kAraNarUpe sad nathI, paraMtu kAraNarUpe asaduM ja che, e prakArano '3pa' no artha che. 13 avataraNikA - zloka-3mAM graMthakArazrIe batAvyuM ke "sApekSa hoya te asamartha che' e vyAyathI deva ane puruSakAramAMthI je kAraNa kArya karatuM hoya te kAraNane nizcayanaya kAraNarUpe svIkAre che, anyane kAraNarUpe svIkArato nathI. te vAtane daDha karavA mATe deva ane puruSakAra kArya pratye paraspara anapekSAthI kAraNa che, te batAve che - zloka : viziSya kAryahetutvaM dvayorityanapekSayoH / / avayaMsanidhi tvanyadanyathAsiddhimaJcati / / 4 / / anvayArtha: ti-A rIte pUrvazloka-2-3mAM kahyuM e rIte, anapekSArjayo anapekSa evA baMnenuM ekabIjAnI apekSA rAkhyA vinAnA deva ane puruSakAranuM viziSya vizeSa karIne kurghadra5tvarUpa vizeSano Azraya karIne vArthahetua= kAryakSetupaNuM che=svasvakArya pratye hetupaNuM che. tu=vaLI gavarcasaghi = avayaMsaMnidhivALuM evuM anyatradeva ane puruSakAra e bemAMthI je kAraNa kuvaidrapatvarUpe kArya karavAmAM vyApRta hoya tenAthI anya anyathAsiddhi maLyati= avyathAsiddhine pAme che. sA. zlokArca - A rIte anapekSa evA baMnenuM deva ane puruSakAranuM, vizeSa karIne= kuvakUpavarUpa vizeSane Azraya karIne, kAryakSetupaNuM che svasvakArya pratye hetupaNuM che, vaLI avaryasaMnidhivALuM evuM anya anyathAsiddhine pAme che. IIII. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 devapuruSakAradvAsiMcikA/zloka-4 TIkA - viziSyeti-iti evaM, anapekSayordvayo daivapuruSakArayoH viziSya tattadvyaktI kAryahetutvaM, anyattu avaya'sannidhi avarjanIyasanidhikaM sat paTAdau kArye daivAgatarAsabhavadanyathAsiddhimaJcati-prApnoti, itthaM ca vyavahAravAdinA'nyathAsiddhatvAdapi anyasya kAraNatvaM durvacamiti bhAvaH / / 4 / / TIkArca - vamanapekSA ... bhAva: | A rIte pUrvazloka-2-3mAM kahyuM e rIte, anapekSa evA baMnenuM daiva-puruSakAranuM viziSTa=vizeSa karIne-kuvakUpavarUpa vizeSano Azraya karIne, te te vyaktimAMkadeva ane puruSakArarUpa te te vyaktimAM, kAryo,paNuM che=svasvakArya pratye kAraNapaNuM che. vaLI avaryasaMnidhivALuM evuM avya avardhasaMnidhivALuM chatuM evuM atya, paTAdi kAryamAM daivathI Avela rAsabhanI jema gadheDAnI jema, avyathAsiddhine prApta kare che, ane A rItepUrvamAM sthApana karyuM ke deva ane puruSakAramAMthI kuvakUpavavAnuM kAraNa te kArya pratye hetu che, anya kAraNa anyathAsiddhine pAme che e rIte, avyathAsiddhapaNuM hovAthI paNa vyavahAravAdI dvArA= vyavahAranayano Azraya karIne padArthane sthApana karanArA puruSo dvArA, atyanuM kAraNa paNuM durvaca che deva ane puruSakAramAMthI kuvadrapatvavALA kAraNathI atyanuM kAraNa paNuM durvaca che, e prakArano bhAva che. jo acathasiddhatvIpa' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke deva ane puruSakAramAMthI jemAM arthakriyAkArIpaNuM nathI, te kAraNarUpe asadu hovAne kAraNe vyavahAravAdI tene kAraNa na kahI zake, paraMtu anyathAsiddha hovAne kAraNe paNa vyavahAravAdI tene kAraNa na kahI zake. bhAvArtha - zloka-2-3mAM sthApana karyuM e rIte paraspara ekabIjAnI apekSA rAkhyA vinA deva ane puruSakAra kurvapalvarUpe kArya pratye hetu che. tethI deva ane puruSakAra bemAMthI jemAM kurghadrapatva hoya te kArya pratye kAraNa che, ane jemAM kurvadrapatva nathI, te kAryakALamAM avardhasaMnidhirUpe vidyamAna hovA chatAM anyathAsiddha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-4-5 che. jema koI puruSa paTAdi kArya karato hoya ane tyAM rAsabha AvIne bese, eTalAmAtrathI paTanI niSpattimAM rAsabha kAraNa nathI, paraMtu rAsabha anyathAsiddha che. tema deva ane puruSakAramAMthI jemAM kuvaidrapatva hoya che te kArya pratye hetu che, anya anyathAsiddha che. tethI vyavahAravAdI paNa anyathAsiddha evA anya kAraNane kAraNarUpe svIkAre te vacana ucita nathI. III avataraNikA : paramArthathI kArya pratye deva ane puruSakAra samAna kAraNa che, ane temAM nizcaya ane vyavahArathI ame vicAraNA karIzuM, ema zloka-1mAM kahyuM. tyArapachI zloka-2 thI 4 sudhI nizcayanayathI deva ane puruSakAranI kAraNatAno vicAra karyo. have vyavahAranayathI deva ane puruSakAranI kAraNatAno vicAra kare che - bloka - anvayavyatirekAbhyAM vyavahArastu manyate / dvayo sarvatra hetutvaM gauNamukhyatvazAlinoH / / 5 / / anvayArtha vyavahAratu=vaLI vyavahAranaya jogamukyatvattinoeyo gauNa-mukhyatvazALI evA baMnenuM gauNa-mukhyazALI evA deva ane puruSakAranuM sarvatra=sarva kAryamAM sattvavyatire pyAM avaya-vyatireka dvArAkAryanI sAthe hetunI avayavyApti ane vyatirekavyApti dvArA tuvaM kAraNapaNuM ma=mAne che. pA. zlokArca - vaLI vyavahAranaya gauNamukhyatvazALI evA baMnenuM sarvakAryamAM anvayavyAti ane vyatirekavyAti dvArA kAraNapaNuM mAne che. paII TIkA : anvayeti-vyavahArastu vyavahAranayastu anvayavyatirekAbhyAM dvayordaivapuruSakArayoH sarvatra kArye hetutvaM manyate gauNamukhyatvazAlino: / kvacitkArye hi kiJcid Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-pa gauNatayopayujyate, kiJcicca mukhyatayA, sAmAnyatastu daivaM puruSakAraM vA vinA na kiJcitkArya jAyate iti sAmAnyataH sarvatra hetutvamanayoH / TIkArca - vyavahAratu ... detutvamana: I vaLI vyavahAranaya avayavyatireka dvArA kAryanI sAthe hetunI avayavyApti ane vyatireka vyApti dvArA, gauNamukhyazALI evA deva ane puruSakArarUpa baMnenuM sarva kAryamAM hetupaNuM mAne che. pUrvamAM kahyuM ke vyavahAranaya gauNamukhyazALI evA deva ane puruSakArane sarva kArya pratye hetu mAne che. te padArthane spaSTa kare che - koIka kAryamAM koIka=deva ane puruSakAramAMthI koIka, gauNapaNAthI upayogI che, ane koIka devapuruSakAramAMthI koIka, mukhyapaNAthI vaLI upayogI che. vaLI sAmAnyathI gauNa-mukhyamI vivekSA vagara sAmAnyathI, deva ane puruSakAra vagara koI kArya thatuM nathI. ethI sAmAnyathI sarvatra sarva kAryamAM, A baMnenuM deva ane puruSakAranuM hetupaNuM che. bhAvArtha :vyavahAranayathI gauNa-mukhyarUpe daiva ane puruSakAra baMneno kAraNarUpe svIkAra : vyavahAranaya sarva kArya pratye deva ane puruSakArane kAraNe mAne che; kema ke jyAM jyAM kArya thAya che tyAM tyAM deva ane puruSakArarUpa bane kAraNe vidyamAna hoya, te prakAre anvayavyApti che, ane jyAM jyAM baMne kAraNe vidyamAna nathI, tyAM tyAM kArya thatuM nathI, e prakAranI vyatirekavyApti che. tethI vyavahAranaya kahe che ke kAryamAtra pratye deva ane puruSakAra baMne kAraNa che; Ama chatAM koIka kAryamAM deva mukhya hoya ane puruSakAra gauNa hoya, to koIka kAryamAM puruSakAra mukhya hoya ane deva gauNa hoya, A prakAranI vyavahAranayanI mAnyatA che. tethI gauNa-mukhyanI vivakSA karyA vagara sAmAnyathI deva ane puruSakAra vinA koI kArya thatuM nathI. mATe sAmAnyathI kAryamAtra pratye deva ane puruSakAra hetu che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-5 utthAna : pUrvamAM vyavahAranaye sthApana karyuM ke sarva kArya pratye gauNa-mukhyarUpe daiva ane puruSakAra baMne kAraNa hAjara che. have potAnI vAtanI puSTi karavA mATe vyavahAranaya nizcayanayane kahe che ke sAmAnyathI daiva ane puruSakAra baMnene kAraNarUpe na svIkAravAmAM Ave ane daiva ane puruSakAramAMthI kurvadnapatvarUpe ekane kAraNarUpe svIkAravAmAM Ave to nizcayanayane doSa prApta thAya che. te doSa batAve che. -- TIkA H yastu kurvadrUpatvena kAraNatvamicchan sAmAnyataH kAraNatAmevApalapati, tasya ghaTAdyarthamaraNyasthadaNDAdI pravRttirdurghaTA, tasyA ghaTasAdhanatAjJAnAdhInatvAt, tasya ca ghaTopadhAnAtprAgasiddheH 'sAdRzyagrahAtprAgapi tatra ghaTasAdhanatvadhIH, ata eva na kAryaliGgakocchedaH, atajjAtIyAttajjAtIyotpattisambhAvanAbhAvAditi' cenna, tatrApi vAsanAvizeSasya bIjatve tenaiva pravRttyAdyupapattau dRSTakAraNavaiphalyaprasaGgAt prakRte bAdhakAbhAvAccetyanyatra vistaraH / / 5 / / 13 TIkArya H vastu ..... vistaraH / / vaLI kurvadrapatvarUpe kAraNapaNAne icchato evo je puruSa=kAryane karatA svarUpapaNArUpe kAraNapaNAne icchato evo nizcayanayanuM avalaMbana karanAra je puruSa, sAmAnyathI kAraNatAno apalApa kare che=daiva ane puruSakAra baMnemAM sAmAnyathI rahela kAraNatAno apalApa kare che, tenI=nizcayanayanuM avalaMbana karanAra te puruSanI, ghaTAdi mATe araNyastha daMDAdimAM pravRtti durghaTa che; kema ke tenuM=ghaTAdi arthe araNyastha daMDAdimAM pravRttinuM, ghaTasAdhanatA-jJAna-AdhInapaNuM che. ahIM prazna thAya ke araNyastha daMDAdimAM pravRtti ghaTasAdhanatAnA jJAnane AdhIna hoya eTalAmAtrathI ghaTAdi arthe araNyastha daMDAdimAM pravRtti durghaTa che, tema kema kahI zakAya ? temAM hetu kahe che Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-pa ane tenuM ghaTasAdhatatAjJAnanuM, ghaTanA upadhAnathI=ghaTanI niSpattithI, pUrvamAM asiddhi che. arthAt araNyastha daMDamAM ghaTaniSpatti pUrve ghaTatuM kurghadrapatva nathI, tethI temAM ghaTa sAdhanatAnuM jJAna asiddha che. ghaTanI niSpatti pUrve araNyastha daMDAdimAM ghaTasAdhanatAnI buddhi na thaI zake, tethI ghaTanA arthInI ghaTanA upAyarUpe araNyastha daMDAdimAM pravRtti na thaI zake; topaNa araNyastha daMDAdimAM kaI rIte ghaTasAdhanatAnI buddhi karIne pravRtti thAya che ? te batAvavA arthe nizcayanayane avalaMbana karanAra vyavahAravAdIne kahe che - sAdazyatAgrahane kAraNe je daMDathI ghaTarUpa kArya thayeluM dekhAya che, te daMDamAM ghaTasAdhanatAnI buddhi utpanna thayA pachI, tatsaTaza araNyastha daMDa che, e prakAranA sAzyatAnA grahaNane kAraNe, pUrvamAM paNa=araNyastha daMDathI ghaTa niSpanna thAya tenI pUrvamAM paNa, tyAM araNyastha daMDamAM, ghaTasAdhatatvanI buddhi thAya che. AthI ja=sAdazyatAgrahathI araNyastha daMDAdimAM paNa ghaTasAdhanatAnI buddhi thAya che AthI ja, kAryaliMgaka anumAnano uccheda nathI=kAryaliMgathI kAraNanA anumAnato uccheda nathI. ahIM prazna thAya ke je daMDa ghaTarUpa kArya karato nathI, te araNyastha daMDamAM paNa sAdRzyanA grahathI ghaTasAdhana-buddhi kema thAya che ? temAM hetu kahe che - atajjAtIyathI tajjAtIyanI utpattinI saMbhAvanAno abhAva che=koIka sthAne ghaTaniSpattinA kAraNarUpe dekhAtA daMDamAM rahela je daMDatvajAti che, te jAtithI rahita evA atajjAtIya anya padArthathI adaMDatvajAtithI, tajjAtIya=ghaTatvajAtIya, kAryanI utpattinI saMbhAvanAno abhAva che. mATe araNyastha daMDamAM ghaTasAdhanatAnI buddhi thAya che. A pramANe jo nizcayavAdI kahe che, to vyavahAravAdI kahe che - e vAta barAbara nathI, kema ke tyAM paNaEsAdRzyanA grahane kAraNe ghaTaniSpattinI pUrve araNyastha daMDamAM ghaTasAdhatatvanI buddhi thAya che, tyAM paNa, vAsanAvizeSanuM bIjapaDyuM hovAne kAraNe koIkane daMDathI ghaTa banAvatAM jue tyAre te jovAnI kriyAthI Avo ghaTa banAvavA mATe A daMDamAM jevI daMDatvajAti che tevI jAtivALo daMDa Avazyaka che. Avo bodha thAya che, tenAthI je vAsanA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-pa paDe che, te vAsanA-vizeSane kAraNe, tenA vaDe jannate vAsatAvizeSa vaDe ja, pravRtti AdinI upapati thaye chate ghaTAdinA arthInI araNyastha daMDAdimAM pravRtti AdinI upapatti thaye chate; daSTa kAraNanA vaiphalyano prasaMga cheeghaTa pratye daMDa kAraNa che, e prakAre pratyakSa jovAyelA daMDarUpa kAraNamAM kAraNapaNAnA vaiphalyano prasaMga che. ahIM pUrvapakSI nizcayavAdI kahe ke araNyastha daMDamAM kurghadrapatva nathI, mATe te kAraNa nathI, tethI temAM ghaTakAraNanA vaiphalyano prasaMga che, ema kema kahevAya ? tethI vyavahAravAdI bIjo hetu kahe che - ane prakRtimAM bAdhakano abhAva che lokamAM kAraNarUpe daSTa evA daMDamAM A daMDa ghaTanuM kAraNa che, ema svIkAravAmAM bAdhakano abhAva che. e pramANekavyavahAranaye sthApana karyuM ke sAmAnyathI kAryamAtra pratye daiva ane puruSakAra kAraNa che e pramANe, anyatra vistAra che anya graMthomAM vistAra che. pA. 'pravRghupapattI' mAM 'madi' padathI te pravRtti anusAra phaLanI prApti che, tenuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : pUrvamAM vyavahAranaye sthApana karyuM ke sAmAnyathI sarva kArya pratye daiva ane puruSakAra kAraNa che, ane potAnI mAnyatAnI puSTi karavA mATe vyavahAranaya kahe che ke je nizcayanayavAdI kurghadrapatvane kAraNa svIkAre che ane deva ane puruSakAramAMthI je kurvidrupatvavALuM che te kAraNa che, ane anya kAraNa nathI, tema kahe che, te nizcayanayavAdI deva ane puruSakAranI sAmAnyathI kAraNatAno apalApa kare che, ane te apalApa ucita nathI; kema ke deva ane puruSakAramAMthI je kAraNa kurvakUpatyavALuM na hoya tene jo kAraNa svIkAravAmAM na Ave to, tenI jema araNyamAM rahela daMDa kurvidrapatvavALo nathI, tethI araNyastha daMDane paNa ghaTanuM kAraNa svIkArI zakAya nahIM; ane ghaTano arthI "A daMDa ghaTanuM kAraNa che' tevI buddhithI arayastha daMDamAM pravRtti kare che, te saMgata thAya nahIM; kema ke kurvadrapatvavALuM je kAraNa hoya tene ja kAraNa svIkAravAmAM Ave, ane anyane Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-5 kAraNa svIkAravAmAM na Ave, to ghaTanA arthInI araNyastha daMDamAM ghaTanA kAraNarUpe bodha karIne je pravRtti thAya che, te thavI joIe nahIM; kema ke ghaTanI niSpattine anukULa vyApAravALA daMDane choDIne araNyastha daMDamAM araNyastha avasthAkALamAM ghaTanuM kurvidrapatva nathI. mATe araNyastha daMDa ghaTanuM kAraNa nathI, tema mAnavuM paDe; ane tema svIkAravAthI ghaTanA arthInI araNyastha daMDamAM je pravRtti che, te saMgata thAya nahIM. tethI kurghadrapatvarUpe kAraNa svIkAravAthI ghaTanA arthInI dRSTa araNyastha daMDamAM pravRttino bAdha che. A prakAre vyavahAranayavAdIe nizcayanayavAdIne Apatti batAvI. te ApattinA nivAraNa mATe nizcayavAdI kahe che - vastutaH araNyastha daMDamAM kurvapata nathI, mATe kAraNa nathI; topaNa je daMDathI ghaTarUpa kArya thayuM tatsadaza araNyastha daMDa che, tevo bodha thavAne kAraNe, ghaTaniSpattinI pUrvamAM paNa araNyastha daMDamAM "A ghaTaniSpattinuM sAdhana che" tevI buddhi thAya che, tethI ghaTArthInI araNyastha daMDamAM pravRtti thAya che; ane potAnI vAtanI puSTi karavA mATe nizcayanayavAdI kahe che ke "AthI ja kAryaliMgaka anumAnano uccheda thato nathI.' Azaya e che ke kurghadrapatrarUpe kAraNa svIkArIe to kArya thAya tyAre ja "A kAryanuM A kAraNa che" tema nirNaya thAya. tethI mahAnasamAM=rasoDAmAM dhUma dekhAya tyAre nakkI thAya ke A mahAsamAM vartatA agninuM A dhUma kArya che. Ama chatAM parvatamAM dhUmane joIne vahninuM anumAna thAya che, te sAdRzya grahanA kAraNe thaI zake che; kema ke mahAnasamAM jevo dhUma hato tevo dhUma parvata upara dekhAya che, tyAre anumAna thAya che ke je jAtIya dhUma mahAnasamAM che, tajjAtIya dhUma parvatamAM che, mATe A dhUmanuM kAraNa paNa agni hovo joIe. A prakAranuM kAryaliMgaka anumAna thAya che, te sAdRzya grahane kAraNe thAya che. jo sAdazya grahane kAraNe araNyastha daMDamAM ghaTasAdhana-buddhi na thatI hoya, paraMtu ghaTa niSpanna thAya, tyAre te ghaTa pratye je daMDa kurvidrupatarUpe kAraNa hoya te daMDamAM ja ghaTasAdhana-buddhi thatI hoya, to parvatamAM dekhAtA dhUmanuM kurghadrapatvavALuM evuM agnirUpa kAraNa dekhAtuM nathI, tethI dekhAtA dhUmanA baLathI "A dhUmanuM kAraNa agni che' tevuM anumAna thaI zake nahIM, paraMtu sArazyanI buddhine kAraNe Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-pa araNyastha daMDamAM jema ghaTasAdhana-buddhi thAya che, tema parvatanA dhUmane joIne mahAnasa sadaza A dhUma che, mATe jema mahAnasanA dhUmanuM kAraNa agni hato, tema A dhUmanuM paNa kAraNa mahAnasanA agni saMdaza koIka agni che' tevo nirNaya thAya che. tethI agninA kAryarUpa dhUmane joIne parvatamAM agninuM anumAna thAya che. tethI nizcayanayanA matamAM kurvapatvane kAraNe svIkRta hovA chatAM kAryaliMgaka anumAnano uccheda nathI. vaLI nizcayanayavAdI ghaTaniSpattinI pUrve sAdRzyagrahathI araNyastha daMDamAM ghaTasAdhana-buddhi kema thAya che, te batAvavA yukti Ape che ke "atajAtIyathI tajjAtIyanI utpattinI saMbhAvanAno abhAva che." Azaya e che ke koIka daMDathI koIka ghaTa thayo, tevuM pratyakSa joyA pachI je daMDajAtithI ghaTa thayo, tenAthI anya jAtivALA padArthathI adaMDajAtithI ghaTatvajAtIya kAryanI utpattinI saMbhAvanAno abhAva che. mATe ghaTaniSpattinI pUrve daMDamAM kAraNatAno bodha nahIM thavA chatAM ghaTakAryanI saMbhAvanA tajAtIya daMDathI thAya che, tevo nirNaya karIne araNyastha daMDamAM pravRtti thAya che. tethI ghaTano arthI ghaTatvajAtIya kArya pratye daMDatvajAtIyamAM kAraNatAnI buddhi karIne pravRtti kare che. A prakAre nizcayanaye araNyastha daMDamAM ghaTanI kAraNatA svIkAryA vagara pravRttinI saMgati karIne sthApana karyuM ke deva ane puruSakAramAMthI je deva ke puruSakAra kurvakUpatvavALuM hoya te kAraNa che, anya kAraNa nathI, tema mAnavAmAM koI virodha nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM vyavahAranayavAdI kahe che - tyAM paNa vAsanAvizeSanuM bIjapaNuM hovAne kAraNe vAsanAvizeSathI ja araNyastha daMDamAM pravRttinI upapatti thavAne kAraNe kAraNarUpe lokamAM dRSTa evA daMDarUpa kAraNamAM ghaTanI kAraNatAnA vaiphalyane svIkAravAno prasaMga Avaze. Azaya e che ke koI sthAne koIka daMDathI kArya thAya che tyAre jonArane "A daMDathI A kArya thayuM eTalo ja mAtra bodha thAya che, paraMtu koIka vicArakane A daMDathI A kArya thayuM, tevA darzanathI koIka vizeSa bodha paNa thAya che. tethI te nirNaya karI zake che ke jema A daMDathI A ghaTarUpa kArya thayuM, tema A ghaTa sadazA koI kArya mAre karavuM hoya to A daMDa sadaza anya daMDamAM mAre pravRtti karavI Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 devapuruSakAradvAtriMzikA/bloka-5-6 joIe; ane AvA bodhathI vicArakamAM vAsanAvizeSa pragaTe che, je vAsanAvizeSathI ja ghaTano artha evo te araNyastha daMDAdimAM pravRtti ka2ze, ane te daMDanA baLathI ghaTanI niSpatti paNa karaze. tethI ghaTaniSpatti pUrve araNyastha daMDAdimAM ghaTasAdhanatvanI buddhi=ghaTanA kAraNapaNAnI buddhi karavAnI AvazyakatA rahetI nathI; paraMtu pUrvamAM batAvela che te pramANenI vAsanAvizeSathI ja araNyastha daMDAdimAM ghaTanA arthInI pravRtti thaI zake che. tethI nizcayanayane abhimata evAM kurvadnapatvane ja kAraNa svIkAravAmAM Ave to lokamAM araNyastha daMDa ghaTanA kAraNarUpe prasiddha che, tene viphala mAnavAno prasaMga Ave. A prakAranI vyavahAranayavAdInI yukti sAme nizcayanayavAdI kahe che : je kAraNamAM kurvadnapatva na hoya te kAraNa nathI, ane araNyastha daMDamAM ghaTanuM kurvadnapatva nathI mATe araNyastha daMDane kAraNa na svIkArIe to dRSTa kAraNane viphala mAnavAno prasaMga amane nathI. tethI vyavahA2nayavAdI bIjo hetu kahe che : prakRtamAM bAdhakano abhAva che. vyavahAranayavAdIno Azaya e che ke anubhavasiddha padArtha dekhAto hoya, chatAM koI bAdhaka maLe to te svIkArI zakAya nahIM. jema dUravartI zuktine joIne anubhavathI 'A rajata che' tevI buddhi thaI hoya, Ama chatAM pAse jaIne jovAthI 'A zakti che' evuM dekhAvAne kAraNe te padArthane prAmANika puruSo rajatarUpe svIkAratA nathI. tevuM koI bAdhaka araNyastha daMDamAM nathI; kema ke ghaTanA arthI jIvo ghaTanA kAraNarUpe daMDa che, tevuM jJAna karIne daMDamAM pravRtti kare che ane te daMDane prApta karIne tenAthI ghaTarUpa kArya paNa kare che. mATe araNyastha daMDane ghaTanuM kAraNa svIkAravAmAM koI bAdhaka nathI. tethI sarva prAmANika vicA2kone araNyastha daMDamAM ghaTasAdhanatvanI buddhi thAya che, ane te prAmANika buddhinA baLathI ja ghaTAdinA arthInI araNyastha daMDAdimAM pravRtti thAya che. tema daiva ane puruSakAra baMnemAM paNa prAmANika rIte kAraNatAnI buddhi svIkAratAM koI bAdhakanI upasthiti nathI. tethI prAmANika vicArakane kAryamAtra prati sAmAnyathI daiva ane puruSakAra kAraNarUpe saMmata che. A viSayamAM adhika carcA anya graMthomAMthI jANavI. pA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-6 avataraNikA : deva ane puruSakAramAMthI jemAM kurghadrapatra hoya tene nizcayanayavAdI kAraNa svIkAre che, ane tenI yuktinuM vyavahAravAdIe pUrvanA zloka-4nI TIkAmAM nirAkaraNa karIne sthApata karyuM ke sarva kArya pratye sAmAnyathI deva ane puruSakAra kAraNa che. tyAM nizcayavAdI vyavahAravAdIne kahe ke "A kArya devakRta che ane A kArya puruSakArakRta che' e pramANeno vyavahAra lokamAM prasiddha che. mATe lokanI prasiddhinA baLathI paNa je kurvaghrapatvavALuM kAraNa hoya tene ja kAraNa svIkAravuM joIe. A prakAranA nizcayavAdInA kathananuM nirAkaraNa karIne A kArya devakRta che ane A kArya puruSakArakRta che' e prakAranI lokanI prasiddhi kaI apekSAe che, te spaSTa karatAM vyavahAranayavAdI kahe che - zloka - anutkaTatvaM gauNatvamutkaTatvaM ca mukhyatA / dvayaM pratyekajanyatvavyapadezaniyAmakam / / 6 / / anvayArtha: anudandra tvimudataM ca mukyatA=anutkaTapaNuM gauNapaNuM che ane utkaTapaNuM mukhyatA chedeva ane puruSakAramAMthI jemAM anutkaTapaNuM che temAM gauNatva che ane jemAM utkaTapaNuM che temAM mukhyatA che drayaM baMne gauhatva ane mukhyatArUpa baMne pratyenanyatvavyazanivAma=pratyekajanyatvanA vyapadezamAM niyAmaka che='A kArya devakRta che ane A kArya puruSakArakRta che' e prakAranA pratyekathI javyatvanA vyavahAramAM kAraNa che. . zlokArca - anutkaTapaNuM gauNapaNuM che ane utkaTapaNuM mukhyatA che. baMne gauNatva ane mukhyatArUpa baMne, pratyeka janyatvanA vyapadezamAM niyAmaka che="A kArya devakRta che ane A kArya puruSakArakRta che," e prakAranA pratyekathI janyatvanA vyavahAramAM kAraNa che. III Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 devapuruSakAradvAtrizikA/bloka-1 TIkA - anutkaTatvamiti-gauNatvam anutkaTatvaM na tvalpatvameva, alpasyApi balIyaso gauNatvAvyapadezAt, evaM mukhyatA cotkaTatvaM, etaddvayaM pratyekajanyatvavyapadeze niyAmakaM, anyathA sarvasya kAryasyobhayajanyatvAtpratyekajanyatvavyavahAro'prAmANikA thAvivi mAva: iAdA TIkArya : manutva .... cAhiti mAva: | gauNatva anutkaTatva, paraMtu alpatva ja nahIM; kema ke alpa paNa baLavAtanA gauNatvano avyapadeza che, ane e rIte mukhyatA utkaTapaNuM che. A baMne deva ane puruSakArarUpa kAraNamAM rahela gauNatva ane mukhyatva e baMne, pratyekajavyatvanA vyapadezamAM niyAmaka che=A kArya devakRta che ane A kArya puruSakArakRta chee prakAranA pratyekathI bhavyatvanA vyavahAramAM kAraNa che. anyathA=gaNatva ane mukhyatvane pratyekajavyatvanA vyapadezamAM niyAmaka na mAno to, sarvakAryanuM ubhayajavyatva hovAthI deva ane puruSakAra ubhayajanyapaNuM hovAthI, pratyekajavyatvato vyavahAra= A kArya devakRta che athavA A kArya puruSakArakRta che e prakArano vyavahAra aprAmANika thAya, e prakArano bhAva che. Isi bhAvArtha : vyavahAranayathI deva ane puruSakAranA gauNa-mukhya bhAvanuM svarUpa - vyavahAravAdIe pUrvazlokamAM sthApana kareluM ke sarvakArya pratye gauNa-mukhyapaNAthI deva ane puruSakAra baMne hetu che. tethI jijJAsA thAya ke deva ane puruSakArarUpa kAraNamAM raheluM gauhatva zuM che ? ane mukhyatva zuM che ? tethI gauNatva ane mukhyatvane spaSTa kare che - je kArya karavA pratye je anutkaTa kAraNa hoya te gauNa che; paraMtu alpa ja che. mATe gauNa che tema nathI; kema ke kArya pratye alpa paNa balavAnano gauNapaNArUpe vyavahAra thato nathI. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-6-7 AnAthI e phalita thAya ke kArya karavA pratye jenuM sAmarthya anutkaTa hoya te gauNa che, te kvacit alpa paNa hoya ke adhika paNa hoya, paraMtu alpa che mATe gauNa che evo niyama nathI, paNa anutkaTa che mATe gauNa che evo niyama che. jema koI jIva strInuM zarIra banAve tyAre strI zarIraniSpatti pratye daiva utkaTa che ane puruSakAra anutkaTa che. mATe strIzarIraniSpatti pratye puruSakAra gauNa che. vaLI mukhyatA utkaTapaNuM che=kArya pratye deva ane purUSakAramAMthI je utkaTa hoya te mukhya che. arthAt koI jIve strIzarIra banAvyuM, temAM te jIvanuM pUrvanuM karAyeluM karma utkaTa kAraNa che, mATe mukhya che. ane A baMne=deva ane puruSakArarUpa kAraNamAM rahela gauNatva ane mukhyatva A baMne, "A kArya devakRta che athavA A kArya puruSakAra kRta che e prakAranA pratyekajanyatvanA vyavahAramAM niyAmaka che. vastutaH vyavahAranayathI sarva kArya deva ane puruSakAra ubhayajanya hovAthI A kArya devakRta che ane A kArya puruSakArakRta che' e prakArano vyavahAra thAya nahIM. tethI gauNa-mukhyane AzrayIne pratyekajanyatvano vyavahAra svIkAravAmAM na Ave to te vyavahArane aprAmANika mAnavAno prasaMga Ave. AnAthI e phalita thayuM ke nizcayanaya deva ane puruSakAramAMthI je kAraNamAM kurvapatva che, tene ja kAraNa svIkAre che, anyanI kAraNatAno apalApa kare che. vaLI, vyavahAranaya deva ane puruSakArane baMnene kAraNe svIkAre che, topaNa deva ane puruSakAramAMthI je kAraNa mukhya hoya tene AzrayIne "A kArya devakRta che ke A kArya puruSakArakRta che e prakArano vyavahAra kare che. IkA avataraNikA - etadeva bhAvayati - avataraNikArya : Ane ja sarva kArya deva ane puruSakAra ubhayajanya hoya che, chatAM deva ane puruSakAramAM rahelA gauNatva ane mukhyatvane AzrayIne "A kArya devakRta che ane A kArya puruSakArakRta che', ema vyavahAra karAya che ene ja, bhAvana kare che-spaSTa kare che - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-7 zloka H utkaTena hi daivena kRtaM daivakRtaM viduH / tAdRzena ca yatnena kRtaM yatnakRtaM janAH // 7 // anvayArtha: dena tti levena=utkaTa daiva vaDe taM=karAyeluM daivataM=daivakRta ==ane tAdRzena yatnena=tevA yatna vaDe=utkaTa yatna vaDe taM=karAyeluM yatnaRtaM= yatnathI karAyeluM nanA =loko viduH=jANe che=kahe che. / / 7 / / zlokArtha : utkaTa daiva vaDe karAyeluM daivakRta ane tevA yatna vaDe=utkaTa yatna vaDe karAyeluM yatnakRta loko jANe che=loko kahe che. Ile TIkA H utkaTena hIti- utkaTena hi daivena kRtaM kAryaM janA daivakRtaM viduH tAdRzenotkaTena yatnena ca kRtaM yatnakRtametaditi, itthaM cotkaTasvakRtatvajJAnamanutkaTAnyakRtatvajJAnaM vA pratyekajanyatvAbhilApaprayojakaM daivakRtamidaM na puruSakArakRtamityatra cotkaTapuruSakArakRtatvAbhAva eva viSaya iti na kazciddoSa ityarthaH / / 7 / / ' TIkArcaH utkaTena rUtyartha: / / utkaTa daiva vaDe karAyeluM kArya daivakRta, ane tevA utkaTa yatna vaDe karAyeluM A=kArya, yatnakRta che, e pramANe loko jANe che. A kathanathI zuM phalita thAya che ? te spaSTa kare che ane A rIte=utkaTa daivakRta kArya daivakRta kahevAya che ane utkaTa yatnakRta kArya yatnakRta kahevAya che e rIte, utkaTa svakRtatvajJAna athavA anutkaTa anyakRtatvajJAna pratyekajatyatvanA abhilASanuM prayojaka che. dareka kArya daivakRta ane puruSakArakRta hovA chatAM utkaTapaNAne kAraNe A kArya daivakRta che athavA A kArya puruSakA2kRta che, e prakArano vyavahAra thAya che, ema svIkArIe topaNa A kArya daivakRta che paraMtu puruSakArakRta nathI, e Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAbiMzikA/zloka-7 prakArano paNa vyavahAra thAya che te saMgata thAya nahIM. tethI A kArya devakRta che, puruSakArakRta nathI, e prakArano vyavahAra saMgata karavA mATe kurghadrapatvavALA kAraNane ja kAraNa svIkAravuM joIe, e pramANe nizcayanayavAdI vyavahAranayavAdIne doSa Ape che. tenuM nirAkaraNa karatAM vyavahAranayavAdI kahe che -- ane "A devakRta che puruSakArakRta nathI' rUtyatra e prakAranA vyavahAramAM, utkaTa puruSakArakRtatvano abhAva ja viSaya che arthAt "ra puruSAratam'= puruSakArakRta nathI e vacanano sarvathA puruSakArano abhAva viSaya nathI, paraMtu utkaTa puruSakArakRtatvano abhAva ja viSaya che, ethI koI doSa tathI vyavahAranayavAdIne 'A devakRta che, puruSakAra kRta nathI' e prakArano vyavahAra saMgata karavA mATe kuvaidra5tvane kAraNa mAnavAnI Apatti Avaze, e prakArano koI doSa nathI, e prakArano artha che. pAchA bhAvArtha - vyavahAranayathI deva ane puruSakAranA gauNa-mukhya bhAvanuM svarUpa : jema koI jIva manuSyarUpe utpanna thAya che tyAre utkaTa evA deva vaDe karAyeluM strIzarIrarUpa kAryane joIne loko kahe che, "A strIzarIra devakRta che." vaLI koI puruSa utkaTa prayatnathI koI kArya sAdhato hoya tyAre "A kArya yatnakRta che tema loko kahe che. AnAthI e phalita thayuM ke utkaTa svatatvanuM jJAna pratyekajanyatvanA abhilApanuM prayojaka che, jema utkaTa daivakRtatvanuM jJAna devakRtatvanA abhilApanuM prayojaka che athavA anutkaTa anyatatvanuM jJAna pratyekajanyatvanA abhilApanuM prayojaka che, jema anutkaTa puruSakArakatatvanuM jJAna devakRtatvanA abhilApanuM prayojaka che. tethI kyAreka je kAraNa utkaTa hoya tenI upasthiti thavAthI tajjanyatvano svIkAra karIne vyavahAra thAya che, to kyAreka je kAraNa anutkaTa hoya tenI upasthiti thavAthI ta anyajanyatvano svIkAra karIne vyavahAra thAya che. A rIte vyavahAranayavAdIe sarvakArya ubhayakRta che, ema sthApana karIne utkaTa-anutkaTane AzrayIne devakRta ke puruSakArakRtanA vyavahAranI saMgati batAvI. tyAM nizcayanayavAdI kahe ke vyavahAramAM kvacit "A kArya devakRta che, puruSakArakata Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-7-8 nathI' ema paNa kahevAya che. tethI e phalita thAya ke "kArya baMnethI janya nathI." tethI je kAraNamAM kurvadrapatva hoya te kAraNathI kArya utpanna thAya che. ema mAnavuM joIe. nizcayanayavAdInA A kathananuM nirAkaraNa karatAM vyavahAranayavAdI kahe che ke "A devakRta che, puruSakArakRta nathI" e prakAranA vyavahAramAM paNa utkaTa puruSakArakRtatvano abhAva ja viSaya che, sarvathA puruSakArakRtatvano abhAva viSaya nathI. tethI sarvatra deva ane puruSakArane kAraNa mAnavAmAM koI doSa nathI. IIchanA avataraNikA : vizeSadarzino vyavahAramupapAdyAvizeSadarzinastamupapAdayati - avataraNitArtha : vizeSadarzItA=bhagavAnanA vacanAnusAra syAdvAdanI vizeSa dRSTine jonAranA, vyavahAranuM upapAdana karIne utkaTa gauNane AzrayIne A devakRta che, paraMtu puruSakArakRta nathI, e prakAranA vyavahAranuM pUrvazlokamAM upapAdana karIne, avizeSadarzinA=sthA dvAdanI daSTithI nahIM, paraMtu eka vayanI daSTivALA puruSanA, tene=A kArya devakRta che, paraMtu puruSakArakRta nathI', e prakAranA vyavahArane, batAve che - bhAvArtha - jinazAsananA paramArthane jANanArA vizeSane jonArA hoya che; kema ke teonI mati syAdvAdanI dRSTithI pariSkRta hoya che; ane AvA vizeSane jonArA puruSo paNa vyavahAranayathI "A kArya devakRta che paraMtu puruSakArakRta nathI' e prakArano vacanaprayoga kare che, topaNa te prakArano temano vacanaprayoga A kArya ekAMte devakRta che paraMtu puruSakArakRta nathI' evA arthamAM nathI, paraMtu A kArya utkaTa devakRta ane anutkaTa puruSakArakRta che, e arthamAM che, ema pUrvazlokamAM graMthakArazrIe upapAdana karyuM. have je vizeSadarzI nathI, teo "A devakRta che paraMtu puruSakArakRta nathI", e prakArano je vacanaprayoga kare che, te kevo che ? te batAve che - Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 devapuruSakAradvArnAizikA/zloka-8 zloka - abhimAnavazAdvAyaM bhramo vidhyAdigocaraH / niviSTabuddhirekatra nAnyadviSayamicchati / / 8 / / anvayArtha: vA=athavA artha-A=*A kArya devakRta che, puruSakArakRta nathI', e prakArano vyavahAra mAnavazaaibhimAnatA vazathI vidhyAvigovara:vidhyAdi viSayavALo prama=bhrama che; ( je kAraNathI)tra niviSTaddha = eka sthAnamAM niviSya buddhivALo eka vayanI dRSTimAM livijha buddhivALo viSaya--anya viSayane anya tayanI daSTinA viSayane rUchatti icchato nathI. 8. zlokArca - athavA A "A kArya devakRta che, puruSakArakRta nathI", e prakArano vyavahAra, abhimAnanA vazathI vidhyAdi viSayavALo bhrama che; (je kAraNathI) eka sthAnamAM eka nayanI daSTimAM, niviSTa buddhivALo anya viSayane anya nayanI daSTinA viSayane, Icchato nathI. llcil noMdha:- TIkAmAM 'ya= yammA karela che, te pramANe mULazlokamAM 'ya' adhyAhAra hovuM joIe athavA nividdhayaMtra' pATha hovo joIe, ema bhAse che. pATha upalabdha thayo nathI. TIkA : abhimAneti-yadvA'yaM daivakRtamidaM na puruSakArakRtamityAdirvyavahAro vidhyAdigocaro vidhiniSedhaviSayo bhrama: viparyAsa: abhimAnavazA=ahaMkAradoSavazAt, yad-yasmAdekatra niviSTabuddhi:-ekaviSayoparaktagrahaNatIvrAbhilASo nAnyadviSayamicchati, itthaM caikadharmotkaTajijJAsayaivAparadharmAgrahastadabhAvagrahazcopapadyata iti bhAvaH, vipaMcito'yamartha upadezapadaprasiddha updeshrhsye'mafma: 8 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-8 TIkArya - caDyuM...... DAma: athavA A= A kArya devakRta che, puruSakArakRta nathI, ItyAdi vyavahAra, abhimAnanA vazathI=ahaMkAra doSanA vazathI, vidhyAdi viSayavALo vidhi ane niSedha viSayavALo, bhrama=viparyAya che; je kAraNathI, eka sthAnamAM eka nayanI dRSTimAM, tiviSTa buddhivALo eka viSayathI uparaktanA grahaNamAM tIvra abhilASavALo, anya viSayane avya layanA viSayane, Icchato nathI; ane A rIteeka viSayathI uparaktanA grahaNamAM tIvra abhilASavALo puruSa anya nayanA viSayane Icchato nathI e rIte, eka dharmanI utkaTa jijJAsAthI ja="A devakRta che' ityAdirUpa eka dharmanI utkaTa jijJAsAthI ja, apara dharmano agraha='A puruSakArakRta che' e prakAranA dharmano agraha, ane tenA abhAvano graha apara dharmanA abhAvano graha arthAt puruSakArakRtanA abhAvanuM grahaNa, upapanna thAya che, e prakArano bhAva che. upadezapadaprasiddha evo A artha ekatra niviSTa buddhivALo anya viSayane Icchato nathI, e prakArano upadezapadaprasiddha artha, upadeza rahasya zloka-53mAM amArA vaDe=graMthakAra vaDe vistAra karAyo che. [8] bhAvArtha : pUrvazloka-7nI TIkAmAM graMthakArazrIe spaSTatA karI ke "A kArya devakRta che, puruSakArakRta nathI" e prakAranA vyavahAramAM utkaTa puruSakArakRtatvano abhAva ja viSaya che. mATe vyavahAranayavAdIne sarva kArya pratye deva ane puruSakArane kAraNa svIkAravAmAM koI doSa nathI. A kathanamAM anya vikalpa batAvavA mATe vA' kArathI kahe che, ane te anya vikalpa A pramANe che -- pUrvazlokamAM batAvAyelo vikalpa syAdvAdaSTine jonArA vizeSadarzIno che, ane prastuta zlokamAM batAvAyela vikalpa eka nayathI jonArA avizeSadarzIno che. eka nayanI dRSTine jonArAone abhimAna hoya che ke "pote je padArtha jue che te tema ja che." A prakAranA ahaMkAranA doSane kAraNe eka nayanI dRSTivALA jIvonuM "A kArya devakRta che, puruSakArakRta nathI' e prakAranuM kathana, vidhi ane Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-8-9 27 niSedhavALo viparyAsa che arthAt 'A kArya daivakRta che' e vidhi yathArtha hovA chatAM 'puruSakA2kRta nathI' e niSedha bhramAtmaka che. Avo bhrama thavAnuM kAraNa zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che ke je kAraNathI eka viSayathI uparakta vastune grahaNa karavAnA tIvra abhilASavALo puruSa anya viSayane icchato nathI. jema dravyAstikanayanA viSayathI uparakta viSayane grahaNa karavAnA tIvra abhilASavALA puruSo AtmAne nitya kahe che tyAre, manuSyAdi bhavane AzrayIne potAnA AtmAnI anityatA spaSTa dekhAtI hovA chatAM te viSayane grahaNa karatA nathI; tema koI jIve strInuM zarIra banAvyuM tyAre te kAryane joIne 'daivathI A zarIra thayuM che' e prakAranA grahaNanA tIvra abhilASavALA teo zarIranI racanAkALamAM strIza2I2ne anukULa karAto jIvano yatna gauNarUpe hovA chatAM tene grahaNa karatA nathI, ane tethI kahe che ke "daivathI ja strInuM zarIra thAya che, puruSakA2thI nahIM." AnAthI zuM prApta thAya che, te spaSTa karavA kahe che A rIte--eka viSayathI uparakta vastunA grahaNanA tIvra abhilASavALA puruSo anya viSayane icchatA nathI e rIte, eka dharmanI utkaTa jijJAsAne kAraNe anya dharmanuM grahaNa thatuM nathI ane anya dharmanA abhAvanuM grahaNa thAya che. AthI ja "daivathI A kArya karAyuM che" e prakAranA grahaNamAM tenI utkaTa jijJAsAthI 'puruSakArathI A kArya karAyuM che' tema grahaNa thatuM nathI, paraMtu puruSakAranA abhAvathI thayuM che tema grahaNa thAya che; ane A padArthono vistAra upadezapadamAM prasiddha che, ane graMthakArazrIe upadeza rahasya gAthA-53mAM Ano vistAra karyo che, ane upadezarahasyamAM 'A nayavacana che, mATe doSarUpa nathI', tema svayaM graMthakArazrIe khulAso karela che, tethI jijJAsue tyAMthI jANavuM, Ill avataraNikA : sApekSamasamarthamiti dUSayitumAha - avataraNikArya : 'sApekSa asamartha che' ene dUSita karavA mATe kahe che - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 devapuruSakAradvAtrizikA/bloka-9 bhAvArtha : zloka-1mAM graMthakArazrIe kahyuM ke "nizcaya ane vyavahArathI ame vicAra karIzuM." tyAra pachI nizcayanayathI vicAraNAno prAraMbha karatAM kahyuM ke "nizcayanaya anyonya nirapekSa evA deva ane puruSakAramAMthI koI ekathI kArya utpanna thAya che tema mAne che', ane tema svIkAravA mATe zloka-3mAM nizcayanaye yukti ApI ke "je sApekSa hoya te asamartha che." tethI vyavahAranayavAdI have "je sApekSa hoya te asamartha che e prakAranI nizcayanayanI yuktine dUSita karavA mATe kahe che -- zloka : yadISyate parApekSA svotpattipariNAmayoH / tarhi kArye'pi sA yuktA na yuktaM dRSTabAdhanam / / 9 / / anvayArtha : svotpattiparipAma=svautpatti ane pariNAmamAM deva ane puruSakAramAMthI nizcayanaya je sthAne jene kAraNa svIkAre che te kAraNarUpa hetunI utpatimAM ane pariNAmamAM parIkSA paranI apekSA dri-jo te IcchAya chenizcayanaya vaDe svIkArAya che, tardikato vaheMDapi kAryamAM paNa sI yuvatI te yukta che anya hetunI apekSA yukta che. vRSTabIna ra yuvataMtradaSTanuM bAdhana yukta nathI=kArya pratye daiva ane puruSakAra baMne kAraNarUpe daSTa hovA chatAM, sApekSa hoya e samartha hoya' ema kahIne daSTa kAraNano asvIkAra karavo yukta nathI. chellA zlokArya : svautpatti ane pariNAmamAM paranI apekSA jo IcchAya che nizcayanaya vaDe svIkArAya che, to kAryamAM paNa te anya hetunI apekSA, yukta che; diSTanuM bAdhana yukta nathI. II9ll. vAveMDapi' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke hetumAM to paranI apekSA yukta che, paraMtu kAryamAM paNa paranI apekSA yukta che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-9 TIkA - yadIti-yadi svasya adhikRtahetoH utpattau pariNAme ca parApekSA svAtiriktahetvapekSA iSyate, tadA kArye'pi jananIye, sA-hetvantarApekSA yuktA, na yuktaM dRSTabAdhanam anubhUyamAnasya sahakArisamavadhAnena kaaryotpaadvatvacAnyathAra zA TIkArca - di... thAIi | jo svatI-adhikRta hetunI kArya pratye daiva ane puruSakAramAMthI nizcayanaya vaDe svIkArAyelA evA adhikRta hetunI, utpattimAM ane pariNAmamAM paranI apekSA svaatirikta hetunI apekSA, icchAya che nizcayanaya vaDe svIkArAya che, to jananIya evA kAryamAM paNa te anya hetunI apekSA=nizcayataya deva ane puruSakAramAMthI je hetune svIkAre che tenAthI anya hetunI apekSA, yukta che. daSTanuM bAdhaka yukta nathI=sahakArInA samavadhAnathI anubhavAtuM kAryanA utpAdakatvanuM avyathAkaraNa yukta nathI. III bhAvArtha :sApekSa asamartha' svIkArIne deva ane puruSakAramAMthI ekano apalApa karanAra nizcayanayanI yuktinuM khaMDana : daiva ane puruSakAra baMnemAMthI je hetu kArya karavA pratye anyanI apekSA na rAkhato hoya te hetune nizcayanaya kArya pratye kAraNa kahe che. AthI nizcayanaya kahe che ke koI jIve strInuM zarIra karyuM, tyAre strI zarIranI niSpatti pratye deva ja kAraNa che, puruSakAra kAraNa nathI; kema ke A sthAnamAM kAryanI utpatti pratye deva puruSakAranI apekSA rAkhIne kArya karatuM nathI, paraMtu deva puruSakArane gaLe pakaDIne tenAthI strI zarIra banAvaDAve che ane puruSakAra devanI apekSA rAkhIne kArya kare che. arthAt deva je pramANe yatna karAve te prakAre puruSakAra pravarte che. tethI nizcayanaya strIzarIra pratye daivane ja kAraNa mAne che, ane puruSakAra kAraNa mAnato nathI. tene vyavahAranayavAdI kahe che ke jo strIzarIrarUpa kArya pratye nizcayanayane mAnya evuM deva potAnI niSpattimAM ane potAnA pariNAmamAM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-9 svaatirikta hetunI apekSA rAkhatuM hoya to strIzarIrarUpa kArya karavA pratye deva puruSakAranI kAraNa tarIke apekSA rAkhe che, tema svIkAravAmAM zuM vAMdho ? arthAt strIzarIra banAvavAmAM jema deva kAraNa che tema puruSakAranA sahakAranI * paNa deva apekSA rAkhe che, tethI puruSakAra paNa kAraNa che tema nizcayanaye svIkAravuM joIe. te A rIte - (1) devanI utpatti (2) devano pariNAma=vipAka (3) devanuM kArya (1) devanI utpatti :- devanI utpattimAM pUrvanA devathI atirikta karma bAMdhavAne anukULa puruSakAra kAraNa che. (2) devano pariNAmavipAka:- deva vipAkodayane pAme temAM anukULa dravya, kSetra, kALa, bhAva ane bhavarUpa hetvantaranI apekSA che. tethI nizcayanaya devarUpa hetunI utpattimAM ane devanA pariNAmamAM svaatirikta hetunI apekSA rAkhato hoya to - (3) devanuM kArya - devathI thatA strI zarIranI niSpattirUpa kAryamAM puruSakAranI apekSA svIkAravAmAM zuM vAMdho ? arthAt nizcayanaye daivathI kArya thAya che tyAM, puruSakAranI kAraNarUpe apekSA rAkhIne daiva kArya kare che, tema svIkAravuM joIe. tethI phaLa pratye kurghadrapaOna deva ja kAraNa che, puruSakAra to devanI apekSA rAkhe che, mATe kAraNa nathI, tema svIkArI zakAya nahIM. Azaya e che ke pUrvanA karmathI uttaranuM karma utpanna thAya che. tethI pUrvanuM karma uttaranA karmanI niSpatti pratye kAraNa che, tema uttaranA karmanI niSpatti pratye jIvano puruSakAra paNa hetu che. tethI je jIve strIzarIra banAvavAne anukULa karma bAMdhyuM te jIve te prakArano puruSakAra karyo, tethI strI zarIrane anukULa karma baMdhAyuM, ema nizcayanaya paNa svIkAre che. AnAthI e prApta thAya ke strIzarIranA karmabaMdhane anukULa tathAprakAranuM mohaApAdaka pUrvanuM karma kAraNa che, tema pUrvanA karmathI atirikta evo puruSakAra paNa=tevA prakAranA adhyavasAyane anukULa vyApAra paNa, te strI zarIranI niSpattine anukULa karmabaMdha pratye kAraNa che. tethI kAryanI niSpattinA kAraNabhUta evA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-9 31 devanI utpattimAM atirikta hetunI apekSA nizcayanaya svIkArI zakato hoya to te devanA kArya pratye paNa te daivathI atirikta puruSakArane kAraNarUpe nizcayanaye svIkAravuM joIe; ema kahIne vyavahAranayavAdI "sApekSa asamartha che e prakAranA nizcayanayanA vacanane dUSita kare che. vaLI jema daivane-kamane, potAnA pariNAmamAM vipAkarUpe pariNamana pAmavAmAM, dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAvanI apekSA che, tema devane potAnuM kArya karavAmAM puruSakAranI apekSA svIkAravAmAM zuM vAMdho che ? arthAt jema nizcayanaya potAnI utpattimAM ane potAnA pariNAmamAM svaatirikta hetunI apekSA svIkAre che, tema potAnA kAryanI niSpattimAM paNa anya kAraNanI apekSA rAkhe che, tema nizcayanaye svIkAravuM joIe; ema kahIne vyavahAranayavAdI "sApekSa asamartha che" e prakAranA nizcayanayanA vacanane dUSita kare che. vaLI, jema kurghadrapatvavALA devane kAraNarUpe svIkArIne nizcayanayavAdI puruSakArane kAraNa svIkArato nathI, tema koIka sthAnamAM kurghadrupatavALA puruSakArane kAraNarUpe grahaNa karIne nizcayanayavAdI devane kArya pratye kAraNa svIkArato nathI, te sthAnamAM paNa nizcayanayavAdIne vyavahAranayavAdI kahe che - jo puruSakAra potAnI niSpattimAM ane potAnA pariNAmamAM atirikta hetune svIkArato hoya to puruSakAranA kArya pratye paNa nizcayanaye devane kAraNarUpe svIkAravuM joIe. te A rIte - (1) prayatnanI utpatti (2) prayatnano pariNAma (3) prayatnanuM kArya (1) prayatnanI utpatti - prayatnanI utpattimAM koIka evA prakAranuM nimitta ke koIkano upadeza kAraNa bane che. tethI te vyakti utsAhita thaIne prayatna karavAno prAraMbha kare che. (2) prayatnano pariNAma :- prayatnane samyak pariNamana pamADavA mATe bodha na hoya to prayatna samyaka bane nahIM. tethI prayatnane samyaka banAvavA mATe upadezAdi bAhya nimittanI apekSA che. tethI nizcayanaya prayatnarUpa hetunI utpattimAM ane prayatnanA pariNAmamAM svaatirikta hetunI apekSA rAkhato hoya to - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-9-10 (3) prayatnanuM kArya - prayatnathI thatA kAryamAM daivanI apekSA svIkAravAmAM zuM vAMdho ? arthAt prayatnathI kArya thAya che, tyAM te prayatna devanI kAraNarUpe apekSA rAkhIne kArya kare che, tema nizcayanaye svIkAravuM joIe. tethI phaLa pratye kurvakUpavaeNna puruSakAra ja kAraNa che, deva to puruSakAranI apekSA rAkhe che mATe kAraNa nathI, tema kahI zakAya nahIM. ema kahIne vyavahAranayavAdI "sApekSa asamartha che" e prakAranA nizcayanayanA vacanane dUSita kare che. "sApekSa asamartha che" e prakAranA nizcayanayanA vacanane vyavahAravAdIe pUrvamAM dUSita karyuM. have tenI puSTi karavA mATe te yuvatuM ..... thI kahe che - jema - ghaTAdi kAryo kuvaidrapatvavALI mATIthI thAya che tyAre sahakArI evA daMDAdinuM samavadhAna paNa dekhAya che. Ama, sahakArInA samavadhAnathI kurghadrapatvavALI mATI ghaTarUpa kArya kare che, tevuM dekhAtuM hoya tyAre, dRSTa evAM sahakArI kAraNa nathI, ane kurghadrapatvavALI mATI ghaTa pratye hetu che, te pramANe kahevuM yukta nathI. tema daiva ane puruSakAramAMthI jemAM kurvakUpa hoya te ja kAraNa che, ane tenAthI anya evuM deva ke puruSakAra paNa kArya karavA pratye sahakArIrUpe dekhAtuM hoya tyAre teno bAdha karI zakAya nahIM. jema koI jIve devathI strIzarIra banAvyuM te vakhate kurvadrapatvavALuM deva hovA chatAM jIvanA te prakAranA puruSakAranA sahakArathI ja deve strInuM zarIra nirmANa karyuM che, paraMtu puruSakAranA sahakAra vagara mAtra devathI strIzarIra banyuM nathI. mATe sahakArIrUpe dRSTa evA puruSakArano apalApa karavo yukta nathI. III avataraNikA : viziSyetyAdinoktaM dUSayati - avataraNikArca - viziSTa ItyAdi dvArA=viziSya ItyAdirUpa zloka-4nAM vacano dvArA, kahevAyeluM nizcayanayavAdI vaDe kahevAyeluM, dUSita kare che=vyavahAranayavAdI khaMDana kare che - Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-10 bhAvArtha - zloka-4mAM nizcayanayavAdIe anyonya nirapekSa evA deva ane puruSakArane kArya pratye hetu svIkAravA mATe sthApana karyuM ke kurghadrapatvarUpa vizeSane AzrayIne deva ane puruSakAranuM kAryakSetupaNuM che. nizcayanayavAdInA A vacanane dUSita karavA mATe vyavahAranayavAdI kahe che -- zloka :viziSya kAryahetutvaM kAryabhede bhavedapi / anyathA tvanyathAsiddhiranyatrAti(pi)prasaGgakRt / / 10 / / anvayArtha : metre kAryabheda hote chate viziSTa vizeSane AzrayIne kAryadetutva kAryanuM hetupaNuM mahi thAya paNa mAthA tukakAryabhedanA abhAvamAM vaLI mAthasiddhi =vizeSane AzrayIne kAryakSetupaNuM svIkArIne kahevAmAM AvatI anyathAsiddhi anyatra=devapuruSakArathI atirikta sthaLamAM gatiprasanna atiprasaMgane karanAra che. 10 zlokArca - kAryabheda hote chate vizeSane AzrayIne kAryanuM hetupaNuM thAya, paNa kAryabhedanA abhAvamAM vaLI anyathAsiddhi vizeSane AzrayIne kArya hetupaNuM svIkArIne kahevAmAM AvatI anyathAsiddhi, anyatra devapuruSakArathI atirikta sthaLamAM, atiprasaMgane karanAra che. ||10|| ja "mapi' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke kAryabheda na hoya to vizeSane AzrayIne kAryanuM hetupaNuM na hoya, ane kAryabheda prAmANika hoya to vizeSane AzrayIne kAryakSetupaNuM thAya paNa. TIkA : viziSyeti-viziSya kAryahetutvaM ca kAryabhede prAmANike sati bhavedapi, yathA vijAtIye vahnau tRNAdevijAtIye ca tatrAraNyAderiti, anyathA kAryabhedAbhAve tvekena hetunA'parahetoranyathAsiddhirucyamAnA, anyatra prakRtAtiriktasthale'ti Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 devapuraSakAradvAjhizikA/bloka-10 prasaGgakRt, zakyaM hyevaM vaktuM ghaTe'pi daNDo heturna cakramiti, na zakyaM svatantrAnvayavyatirekadarzanAdekenAparAnyathAsiddhyabhAvAditi cettulyamidamanyatra / / 10 / / TIkArca - viziSTa ... mitra che. kAryabheda prAmANika hote chate viziSTha vizeSane AzrayIne, kAryahetupaNuM thAya, paNa jema vijAtIya vadinamAM araNIthI jalya vaktithI vijAtIya vahnirUpa kAryamAM, tRNAdi,tRNavArirUpa vizeSane AzrayIne tRNAdinuM (vahnirUpa kAryanuM hetupaNuM che), ane vijAtIya evA temAM=vijAtIya evA vahnimAM tRNAdithI janya vaktithI vijAtIya evA vahnimAM, araNI AdinuM araNIvAdirUpa vizeSane AzrayIne araNI AdinuM, (vadhirUpa kAryanuM hetupaNuM che). tti' dAMtanI samAptimAM che. anyathA kAryabhedano abhAva hote chate-deva ane puruSakArathI ja evuM eka kArya hote chate, vaLI eka hetu dvArA=deva ane puruSakAramAMthI kuvaidrapatvarUpa vizeSane AzrayIne eka hetu dvArA, bIjA hetunI kahevAtI anyathAsiddhi-kurghadrapatva vinAnA anya hetunI kahevAtI anyathAsiddhi, anyatra prakRtathI atirikta sthaLamAM deva ane puruSakArarUpa prakRtathI atirikta evA ghaTAdi kAryanI niSpattinA sthaLamAM, atiprasaMgane karanAra che. te atiprasaMge spaSTa kare che - A pramANe kahevuM zakya ja che arthAt ghaTamAM paNa daMDa hetu che, cakra nahIM; e pramANe kahevuM zakya che. pUrvamAM vyavahAravAdIe nizcayanayavAdIne atiprasaMga Apyo ke deva ane puruSakAramAMthI kurvakUpavaeNna vizeSane AzrayIne ekane kAraNe svIkArIne anya kAraNa nathI, ema kahevAmAM Ave to, ghaTarUpa kArya pratye daMDa kAraNa che, cakra kAraNa nathI, tema mAnavAno atiprasaMga Ave. A prakArano vyavahAranayavAdI dvArA apAyela atiprasaMga nizcayanayavAdIne kema nahIM Ave ? te batAvavA arthe nizcayanayavAdI kahe che - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 daivapuruSakAradvAciMzikA/zloka-10 svataMtra anvaya-vyatirekanuM darzana hovAne kAraNe=daMDamAM ane cakramAM svataMtra avaya-vyatirekanuM darzana hovAne kAraNe, eka dvArA aparanI anyathAsiddhino abhAva hovAthI=daMDane hetu svIkAravA dvArA cakranI avyathAsiddhino abhAva hovAthI, zakya nathI vyavahAravAdIe kahyo te prakArano atiprasaMga Apavo zakya nathI arthAt ghaTa pratye daMDa kAraNa che, cakra nahIM, e prakArano atiprasaMga Apavo zakya nathI; rUti ve--ema nizcayanayavAdI kahe to vyavahAranayavAdI kahe che - atra=daMDa ane cakrathI ghaTa thAya che e sthAnathI anya evA deva ane puruSakArathI thatA kAryasthaLamAM, A tulya cheHsvataMtra avaya-vyatirekanuM darzana hovAne kAraNe eka hetu dvArA anya hetunI avyathAsiddhino abhAva tulya che. ll10nA 'tRddhinAtI va' - ahIM 'va' thI maNinuM grahaNa karavuM. 'tatrarakhyAti' - ahIM 'ri' thI maNinuM grahaNa karavuM. ja ghaTeDapi' - ahIM 'va' thI e kahevuM che ke deva ane puruSakAramAM to eka hetu dvArA anya hetune anyathAsiddha kahI zakAya, paraMtu ghaTamAM paNa eka hetu dvArA anya hetune anyathAsiddha kahI zakAya. bhAvArtha - sApekSa asamartha' svIkArIne deva ane puruSakAramAMthI ekano apalApa karanAra nizcayanayanI yuktinuM khaMDana : deva ane puruSakAramAMthI vizeSane AzrayIne devanuM ke puruSakAranuM kArya hetupaNuM che, tethI kurghadrapatvarUpa vizeSa je hetumAM hoya te kAryano hetu che, anya vidyamAna hovA chatAM paNa kAryano hetu nathI, A pramANe zloka-4 dvArA nizcayanayavAdIe kahela. tene vyavahAranayavAdI kahe che ke kAryano bheda prAmANika hoya tevA sthAnamAMetRNAdhijanya agnirUpa kAryabheda prAmANika hoya tevA sthAnamAM, vizeSane AzrayIne agni vizeSarUpa kAryane AzrayIne tRNAdinuM hetupaNuM svIkArI zakAya, paraMtu jyAre eka ja kArya hoya, ane tenA pratye aneka kAraNo hoya, temAMthI vizeSane AzrayIne ekane kAraNa tarIke svIkArIne Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-10 anyane anyathAsiddha kahevuM te atiprasaMga doSavALuM che. jema ghaTa pratye daMDa paNa kAraNa che ane cakra paNa kAraNa che, Ama chatAM ema kahevAmAM Ave ke daMDa to ghaTano hetu che, paraMtu cakra daMDa upara AdhAra rAkhIne ghaTane kare che, mATe cakra ghaTano hetuM nathI, paraMtu daMDa ja hetu che, tema mAnavAno atiprasaMga Ave. vyavahAranayavAdIe kahyuM ke kAryabheda prAmANika hoya to vizeSane AzrayIne kAryahatupaNuM svIkArI zakAya. temAM dRSTAMta batAve che - tRNathI janya vahni, araNIthI janya vahni ane maNithI janya vahni : A traNe vahni judA prakAranA che. jo traNa prakAranA vahnine vijAtIya na svIkAravAmAM Ave ane ekajAtIya svIkAravAmAM Ave to tRNathI jyAre vahni utpanna thAya che, tyAre araNI ane maNi paNa vidyamAna joIe, je nathI, Ama chatAM vahnirUpa kArya thAya che. tethI maNi ane araNIne vahni pratye kAraNa svIkArI zakAya nahIM; kema ke jenA abhAvamAM kArya thatuM hoya tene te kArya pratye kAraNa svIkArI zakAya nahIM. vaLI araNI AdithI vahni thAya che, te sthAnamAM tRNano abhAva che. tethI tRNane paNa vahninuM kAraNa svIkArI zakAya nahIM. tethI kAryabhede hetabheda svIkAravo paDe. A doSanA nivAraNa mATe tArkiko kahe che ke tRNajanya vahni vijAtIya che, araNijanya vahni vijAtIya che ane maNijanya vahni paNa vijAtIya che. tethI A traNe vahni bAhya rIte samAna dekhAvA chatAM vijAtIya che; ane tRNajanya vahni pratye tRNa kAraNa che, paraMtu araNI ane maNi kAraNa nathI. te rIte araNIjanya vahni pratye araNI kAraNa che, paraMtu tRNa ane maNi kAraNa nathI. te rIte maNijanya vahni pratye maNi kAraNa che, tRNa ane araNI kAraNa nathI. A rIte kAryano bheda prApta thato hoya te sthAnamAM vizeSane AzrayIne= agni vizeSane AzrayIne tRNamAM ke maNimAM kAryakSetupaNuM svIkArI zakAya. jema tRNajanyatva vizeSane AzrayIne tRNajanya vahni pratye tRNa kAraNa che, araNI ane maNi kAraNa nathI, tema kahI zakAya. tenI jema araNIjanyatva vizeSane AzrayIne araNIjanya vahni pratye araNI kAraNa che, tRNa ane maNi kAraNa nathI, tema kahI zakAya. tema maNijanyatva vizeSane AzrayIne maNijanya varti pratye maNi kAraNa che, tRNa ane araNI kAraNa nathI, tema kahI zakAya; Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-10 30 paraMtu strIzarIrarUpa eka kArya pratye daiva ane puruSakAra baMne kAraNa dekhAtA hoya, chatAM kurvadnapatvarUpa vizeSane AzrayIne strIzarIra pratye daiva kAraNa che, puruSakAra kAraNa nathI, tema kahI zakAya nahIM. Ama chatAM kurvadnapatvarUpa vizeSane AzrayIne strIzarIrarUpa kArya pratye daivane kAraNa svIkArIne puruSakArane anyathAsiddha kahevAmAM Ave, to ghaTasthaLamAM paNa ghaTa pratye daMDane hetu tarIke grahaNa karIne cakrane paNa anyathAsiddha kahevAno atiprasaMga Ave. A prakAre vyavahAranayavAdIe nizcayanayavAdIne Apatti ApIne 'vizeSarUpe kAryahetupaNuM mAnavuM ucita nathI' tema sthApana karIne kAryamAtra pratye daiva ane puruSakArane kAraNa svIkAravA ucita che, tema sthApana karyu. have nizcayanayavAdIne vyavahAranayavAdIe Apela atiprasaMganuM nivAraNa ka2vA nizcayanayavAdI kahe che -- ghaTarUpa kArya pratye daMDa ane cakra baMneno svataMtra anvaya-vyatireka dekhAya che arthAt jyAM jyAM ghaTarUpa kArya thAya che, tyAM tyAM daMDarUpa kAraNa avazya hoya che. vaLI jyAM jyAM daMDarUpa kAraNano abhAva hoya che, tyAM tyAM ghaTarUpa kAryano paNa abhAva hoya che. A rIte ghaTarUpa kArya sAthe daMDarUpa kAraNanI anvayavyatirekavyApti che; tema ghaTarUpa kArya sAthe cakranI paNa anvaya-vyatirekavyApti che. tethI jyAM jyAM ghaTarUpa kArya thAya che, tyAM tyAM cakrarUpa kAraNa avazya hoya che. vaLI jyAM jyAM cakrarUpa kAraNano abhAva hoya che, tyAM tyAM ghaTarUpa kAryano abhAva hoya che. A rIte ghaTarUpa kAryanI sAthe cakrarUpa kAraNanI anvayavyatirekavyApti che. tethI ghaTarUpa kArya sAthe daMDarUpa kAraNanI ane cakrarUpa kAraNanI svataMtra anvaya-vyatirekavyApti che. mATe daMDarUpa eka hetu dvArA cakrarUpa anya hetune anyathAsiddha kahI zakAya nahIM arthAt ghaTarUpa kArya pratye daMDa kAraNa che, cakra anyathAsiddha che, ema kahI zakAya nahIM. mATe ghaTa pratye daMDa hetu che, cakra nathI, ema kahevuM zakya nathI. A prakAranA nizcayanayavAdInA kathana sAme vyavahAranayavAdI kahe che daiva ane puruSakAranA sthaLamAM paNa A samAna che arthAt jyAM jyAM strIza2I2rUpa kArya thAya che tyAM tyAM daivarUpa kAraNa avazya vidyamAna che, ane jyAM jyAM daivarUpa kAraNano abhAva hoya che tyAM tyAM strIzarIrarUpa kAryano paNa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 daivapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-10-11 abhAva hoya che. A rIte strIzarIrarUpa kAryanI sAthe daivarUpa kAraNanI anvayavyatirekavyApti che. tema jyAM jyAM strIzarIranI niSpatti che, tyAM tyAM strIzarIranI niSpattine anukULa jIvano vyApAra paNa che, ane jyAM jyAM strIzarIranI niSpattine anukULa jIvano vyApAra nathI, tyAM tyAM strIzarIranI niSpatti paNa nathI. A rIte daiva ane puruSakAra baMnenA svataMtra anvaya-vyatirekanI prApti che. mATe kurvadnapatvarUpa vizeSane AzrayIne daiva strIzarIra pratye kAraNa che, paraMtu puruSakAra strI zarIra pratye kAraNa nathI, tema kahI zakAya nahIM. I // 10 // avataraNikA : atha daivotkarSeNa phalotkarSadarzanAttadeva phalaheturna yatna ityAzaMkAyAmAha - avataraNikArya : have daivanA utkarSathI phaLano utkarSa dekhAto hovAthI, te ja=deva ja, phaLano hetu che, yatna nahi, e prakAranI AzaMkAmAM kahe che bhAvArtha: daiva ane puruSakAramAMthI jemAM kurvadnapatva hoya tene nizcayanayavAdI kArya pratye hetu mAne che, paraMtu daiva ane puruSakAra baMnene kArya pratye hetu mAnato nathI, ema pUrvamAM sthApana karyuM. tyAra pachI vyavahAranayavAdI kAryamAtra pratye daiva ane puruSakAra baMne kAraNa che, tema kahe che tema batAvyuM, ane 'sApekSa asamartha che' e prakAranI nizcayanayavAdInI yukti ucita nathI, tema vyavahAranayavAdIe sthApana karyuM. vaLI daiva ane puruSakAramAMthI koI eka kurvadnapatvarUpa vizeSane AzrayIne kArya pratye hetu che tema mAnavuM paNa ucita nathI, tema vyavahAranaye sthApana karyuM. - have daivanA utkarSathI phaLano utkarSa dekhAya che, tema kahIne, keTalAka devane ja phaLano hetu kahe che, yatnane nahIM arthAt teo mAne che ke keTalAka puruSo dhana kamAvA mATe samAna yatna karatA hoya, Ama chatAM jenA daivano utkarSa hoya tene adhika dhananI prAptirUpa phaLano utkarSa dekhAya che. tethI nakkI thAya che ke daiva ja phaLano hetu che. jo yatna paNa phaLano hetu hota to samAna rIte vyApAramAM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-11 39 yatna karanArA badhAne samAna phaLa maLavuM joIe; paraMtu samAna prayatna karanAramAMthI koIkane adhika dhana maLe che, to koIkane alpa dhana maLe che, to koIkane kaMI paNa dhana maLatuM nathI arthAt jenuM adhika deva che tene adhika dhana maLe che, ane jenuM alpa deva che tene alpa dhana maLe che, ane jenuM daiva ja nathI, tene prayatna karavA chatAM kaMI ja dhana maLatuM nathI. mATe nakkI thAya che ke deva ja phaLano hetu che, yatna nahIM. A prakAre sarva kArya pratye mAtra devane ja kAraNa mAnanAranI= ekAMta devavAdinI AzaMkAnA nirAkaraNa mATe kahe che - zloka : kvacitkarmeva yatno'pi vyApArabahula: kvacit / antataH prAgbhavIyo'pi dvAvityanyo'nyasaMzrayau / / 11 / / anvayArtha: ravi=koIka sthAne kheMva-karmanI jema vari-koIka sthAne yatnoDapika yatna paNa vyApAra du:=vyApArabAhula che. sattata =aMtathI prAmavIvoDav= prAbhavIya paNa=prAzmavIya paNa tha-bahula che, kRttikae rIte voDasaMzrayo baMne anyonya saMzrayavALA che phaLa utpanna karavAmAM paraspara kAraNarUpe apekSAvALA che. [11] zlokArca - koIka sthAne karmanI jema koIka sthAne yatna paNa vyApArabadula che, aMtathI prAbhavIya paNa=prAbhavIya yatna paNa bahula che. e rIte baMne paNa anyonya saMzrayavALA chetraphaLa utpanna karavAmAM paraspara kAraNarUpa apekSAvALA che. ll11il yatno'- ahIM 3pa' thI e kahevuM che ke koIka sthAne to karma vyApArabahula che; paraMtu koIka sthAne yatna paNa vyApArabadula che. anta: prAmavIyo pi' - ahIM 'mapi' thI e kahevuM che ke koIka vakhate A bhavano yatna to vyApAralahula hoya, paraMtu koIka vakhate A bhavano yatna vyApArabahula na hoya topaNa aMtathI prAbhavIya yatna vyApArabahula che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-11 TIkA H kvaciditi kvacitkArye karmeva yatno'pi kvacitkArye vyApArabahula, antataH aihikayatnaprAcuryAnupalambhe prAgbhavIyo'pi sa vyApArabahula AvazyakaH, utkRSTayatnaM vinotkRSTadaivAnutpatteH, iti = evaM phalavizeSotkarSaprayojakotkarSavattayApi dvau - devapuruSakArau, anyo'nyasaMzrayau = phalajanane parasparApekSau / yata uktaM "vyApAramAtrAt phaladaM niSphalaM mahato'pi ca / ato yatkarma taddaivaM citraM jJeyaM hitAhitam / / evaM puruSakArastu vyApArabahulastathA / phalaheturniyogena jJeyo janmAntare'pi hi / / anyo'nyasaMyAveva dvAvakheto vipakSanaiH utto" || kRti / / / / TIkArya : koIka kAryamAM karmanI jema koIka kAryamAM yatna paNa vyApArabahula che. aMtathI=aihika yatnaprAcaryanA anupalaMbhamAM=koIka kAryamAM aihika yatnaprAcaryanI aprAptimAM, prAgbhavIya paNa te=yatna, vyApArabahula Avazyaka che; kema ke utkRSTa yatna vitA=prAgbhavIya utkRSTa yatna vinA, utkRSTa daivanI anutpatti che. ti=i=e rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, phaLavizeSanA utkarSanA prayojaka utkarSavAnapaNArUpe paNa baMne-daiva ane puruSakAra, anyonya saMzrayavALA che=phaLa utpanna karavAmAM paraspara apekSAvALA che. -- je kAraNathI kahevAyuM che=je kAraNathI 'yogabiMdu' zloka-322-323324mAM kahevAyuM che - "je karma vyApAramAtrathI=tuccha vyApArathI, phaLane denAruM, ane mannato'tti ataH-mahAna paNa AnAthI=mahAna paNa puruSakArathI, niSphaLa=phaLavikala, aneka rUpavALuM, hitAhitane karanAruM te daiva jANavuM." (yo.bi. zloka-322) "e rIte=jema karma che e rIte, puruSakAra paNa vyApArabahula che, ane janmAMtaramAM paNa nizcayathI phaLano hetu jANavo." (yo.bi. zloka-323) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-11 41 A rIte-pUrvanA be zlokamAM=zloka-322-323mAM varNana karyuM e rIte, anyonya saMzrayavALA baMne paNa A=deva ane puruSakAra, buddhimAna puruSo vaDe kahevAyA che." (yo.bi. zloka-324) 11 'tnavazeSonjharvaprayonakorSavarUpa' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke A bhavanuM utkarSavALu deva ane Abhavano apakarSavALo prayatna e rIte to daiva ane puruSakAra phaLajanana pratye paraspara apekSAvALA che, paraMtu pUrvabhavano utkaTa puruSakAra ane A bhavanuM utkaTa daiva, e rIte utkarSapaNArUpe paNa phaLavizeSanA utkarSanA janana pratye paraspara baMne apekSAvALA che. bhAvArtha :devanA utkarSathI ja phaLano utkarSa hovAne kAraNe kArya pratye devane ja hetu svIkAranAra matanuM nirAkaraNa : koIka kAryamAM alpa prayatna karavA chatAM devanA utkarSane kAraNe phaLano utkarSa thAya che. jema koI puruSa dhana kamAvA mATe alpa prayatna kare chatAM ghaNuM dhana prApta thAya che, tethI te sthAnamAM deva pracura che. tema koIka sthAnamAM yatna paNa vyApArabahula=pracura, hoya che. jema koI puruSa alpa prayatna kare to alpa dhana meLave che ane ghaNo prayatna kare to ghaNuM dhana meLave che. tethI ghaNA dhananI prAptirUpa phaLanA utkarSa pratye yatna paNa pracura dekhAya che. tethI jeo "devanA utkarSathI phaLano utkarSa dekhAya che, mATe deva ja phaLano hetu che, yatna nahIM ema kahe che, te vAta barAbara nathI; kema ke koIka sthAnamAM devanA utkarSathI phaLano utkarSa dekhAya che, tema koIka sthAnamAM yatnanA utkarSathI paNa phaLano utkarSa dekhAya che. vaLI je sthAnamAM daivanA utkarSathI phaLano utkarSa dekhAya che, te sthAnamAM A bhavano pracura yatna dekhAto nathI, tyAM paNa pUrvabhavano vyApArabahula= pracura yatna Avazyaka che. tethI e phalita thayuM ke pUrvabhavanA yatnanI pracuratAne kAraNe utkaTa deva pragaTa thayuM, ane tenA kAraNe A bhavamAM alpa prayatnathI utkRSTa phaLa maLyuM. tethI phaLa pratye koIka sthAnamAM pUrvabhavano yatna utkRSTa hoya che tyAM A bhavanuM daiva utkRSTa hoya che, tethI pUrvabhavanA utkRSTa yatnathI utpanna thayela utkRSTa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-11 daivane kAraNe A bhavanA alpa yatnathI phaLanI prApti thAya che. AthI ja pUrvabhavamAM uttama saMyama pALIne bharata mahArAjAe potAnA cAritramohanIyakarmane atyaMta sopakrama kareluM, tethI A bhavamAM atyaMta sopakrama pAmelA te karmanA baLathI ane vartamAna bhavanA alpa AyAsathI bharata mahArAjAne kSapakazreNI prApta thaI. tenI jema saMsAranA kSetramAM paNa koIka jIve pUrvabhavamAM koIka rIte lAbhAMtarAya karmano atyaMta kSayopazama karela hoya to A bhavamAM alpa prayatnathI pracura dhana meLavI zake che. vaLI koIka sthAnamAM kevaLa pUrvabhavanuM alpa deva hoya ane A bhavano utkRSTa yatna hoya to kArya niSpanna thAya che. jema RSabhadeva bhagavAne paNa pUrvabhavamAM saMyama pALIne cAritramohanIyakarmane sopakrama karela, topaNa bharata mahArAjAnA jeTalAM atyaMta sopakrama karmo RSabhadeva bhagavAnanAM na hatAM. tethI saMyama grahaNa karIne hajAra varSa sudhI asaMgabhAvamAM atyaMta yatna karyo, tenAthI kSapakazreNI pragaTI. tethI bharata mahArAjAnI apekSAe RSabhadeva bhagavAnanAM cAritramohanIyakarmo alpa sopakramabhAvane pAmelAM hovAne kAraNe bharata mahArAjAnI apekSAe pracura udyamathI kevaLajJAnanI prApti thaI. tethI sopakramabhAvavALAM cAritramohanIyakarmoane cAritrane anukULa udyamathI kevaLajJAnarUpa phaLanI prApti thAya che. tethI deva ane puruSakAra paraspara apekSA rAkhIne sarva kArya karanArA che. TIkAmAM kahyuM ke phaLavizeSanA utkarSanA prayojaka evA utkarSavAnapaNArUpe paNa deva ane puruSakAra anyonya apekSAvALA che. tenAthI e kahevuM che ke koI jIvane vartamAnamAM alpa prayatnathI phaLa vizeSa prApta thAya che, tyAM utkaTa deva bAMdhavAne anukULa pUrvabhavamAM utkRSTa puruSakAra hato. tethI phaLa vizeSamAM utkarSanA prayojaka deva ane puruSakAra bane che; kema ke A bhavamAM daivano utkarSa che, to te daivane niSpanna karavAne anukULa pUrvabhavamAM puruSakArano utkarSa hato. tethI pUrvabhavanA utkarSavALA puruSakArathI A bhavanA utkarSavALA deva dvArA utkarSavALuM phaLa maLyuM. tethI kAryanA utkarSapaNAmAM deva ane puruSakAra utkarSapaNArUpe paraspara saMlagna che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-11-12 43 yogabiMdunA uddharaNanA zloka-322mAM daivanuM svarUpa zuM che ? te batAvyuM, ane zloka-323mAM puruSakAranuM svarUpa zuM che ? te batAvyuM; ane temAM batAvyuM ke koIka sthAnamAM puruSakAra vyApArabahula hoya che, pachI A bhavano puruSakAra vyApArabahula na hoya to janmAMtaramAM paNa A bhavanA phaLano hetu evo puruSakAra vyApArabahula hoya che. tethI A bhavamAM alpa AyAsathI jyAM phaLa maLe che, tyAM paNa janmAMtaramAM karelo puruSakAra vyApArabahula hoya che; ane yogabiMdu zloka-324nAM pUrvArdhamAM 'A rIte sarva kArya pratye daiva ane puruSakAra paraspara saMlagna che,' te batAvyuM. II11 // avataraNikA : "devanA utkarSathI phLano utkarSa dekhAto hovAthI daiva ja kArya pratye hetu che' AvuM mAnanArAonuM vyavahAranayavAdIe zloka-11mAM nirAkaraNa karyuM ane sthApana karyuM ke 'sarvatra daiva ane puruSakAra paraspara apekSA rAkhIne kArya karanArA che.' vaLI sAMkhyamatavALA puruSane niSkriya mAne che ane jagatanAM tamAma kAryo pratye karmane ja kAraNa kahe che. tenuM nirAkaraNa karavA arthe kahe che - zloka H karmeva bruvate kecit kAlabhedAt phalapradam / tannaihikaM yato yatnaH karma tatpaurvadehikam / / 12 / / anvayArthaH cit keTalAka=sAMkhyo tamevA kALanA bhedathI mava=karma ja tapravak= phaLane denAruM ghruvate=kahe che tanna=te barAbara nathI. yataH=je kAraNathI pei dharma=aihika karma yatna =yatna yatna kahevAya che, porvavedi=pUrvadehathI utpanna thayeluM evuM tat=d=te kahevAya che=karma kahevAya che. ||120 zlokArtha : keTalAka=sAMkhyo, kALanA bhedathI karma ja phaLane denAruM kahe che, te barAbara nathI; je kAraNathI aihika karma yatna kahevAya che, pUrvadehathI utpanna thayeluM te=karma kahevAya che. II12sA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-12 TIkA - karmaiveti-kecit-sAMkhyA: karmaiva-karma pradhAnAparanAmakaM, evakAreNa puruSakAravyudAsaH, kAlabhedAttattatkAlasambandhalakSaNavipAkAta, phalapradaM tattatkAryakAri, bruvate, taduktaM - "anyaistu karmava kevalaM kAlabhedataH" iti, tatra, yata aihikaM karma vANijyarAjasevAdi yatna ucyate, paurvadehikaMpUrvadehajanitaM, tadvAsanAtmanA tathAvidhapudgalagrahaNasambandhena vA'vasthitaM, karmocyate / / 12 / / TIkArya : verit . dhyate . keTalAka sAMkhyo, pradhAna che bIjuM nAma jenuM evuM karma ja kALanA bhedathIte te kALanA saMbaMdharUpa vipAkathI, phaLane denAruM kahe che te te kArya karanAruM kahe che. rmeva' mAM "vara' thI puruSakArano vyadAsa che niSedha che. te kahevAyuM che te "yogabiMdu zloka-324tA uttarArdhamAM kahevAyuM che - "anya vaDe vaLI kevaLa karma ja kALabhedathI (phalaprada che) ti' zabda "yogabiMdu'nA uddharaNanI samAptimAM che. tanna=te barAbara nathI=sAMkhya kahe che te barAbara nathI; je kAraNathI eNika karma A lokanI vANijaya-rAjyasevAdirUpa kriyA, yatna kahevAya che. porvadehikakapUrva dehathI utpanna thayela te karma, vAsanArUpe avasthita athavA tevA prakAranA pudgalanA grahaNanA saMbaMdharUpe avasthita anya janmamAM phaLa Ape evA jJAnAvaraNIyAdirUpe pariNAma pAmelA pudagalanA grahaNanA saMbaMdharUpe avasthita, karma kahevAya che. ll12aaaa bhAvArtha :devane ja kArya pratye kAraNa svIkAranAra ekAMta darzananuM nirAkaraNa: sAMkhyadarzanavALA puruSane niSkriya mAne che ane pradhAna che bIjuM nAma jene evA karmane te te kArya karanAruM kahe che, ane A karma te te kALanA saMbaMdha lakSaNa vipAkathI phaLa Ape che. arthAt je je kALamAM je je kArya thAya che; te te kArya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-12-13 karavAmAM te kALa sAthe saMbaMdha pAmeluM karma kArya kare che, tema kahe che, ane A rIte jagatanAM tamAma kAryo pratye karmane ja kAraNa svIkArIne puruSakArano sarvathA niSedha kare che. te temano mata yukta nathI, tema vyavahAranayavAdI kahe che; ane temAM yukti batAve che ke koIka puruSa A bhavamAM vANijya-rAjyasevAdi kriyA kare che, te kriyA yatna kahevAya che, ane pUrvabhavamAM je kRtyo karelAM, tenAthI utpanna thayeluM ane vAsanArUpe raheluM, athavA to tevA prakAranA pudgalanA grahaNanA saMbaMdharUpe raheluM karma kahevAya che. tethI phaLaniSpatti pratye A bhavano yatna ane pUrvabhavanuM karma baMne kAraNa che. mATe karmathI ja te te kArya thAya che, te vAta yukta nathI; kema ke saMsArI jIvone paNa arthAdi prApti pUrvabhavamAM karelA karmathI thAya che, tema A bhavamAM vANijya-rAjyasevAdi viSayaka yatnathI thAya che. mATe sarva kAryamAM deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che. tethI mAtra karma ja kAraNa che ema kahI zakAya nahIM. ahIM kahyuM ke pUrvadehathI janita vAsanArUpe je raheluM hoya te, athavA tathAvidha pudgalagrahaNanA saMbaMdhathI je raheluM hoya te karma kahevAya che. teno Azaya e che ke jIva pUrvabhavamAM je kRtyo kare che, tenAthI baMdhAyeluM puNya ke pApa te prakAranA pagalagrahaNanA saMbaMdhathI AtmAmAM raheluM che, A prakAre jena darzananI mAnyatA che; ane bauddha darzana karmane vAsanArUpe svIkAre che. tenI dRSTithI vAsanArUpe raheluM karma che. A baMne mAnyatAne sAme rAkhIne karmano artha karela che. AvA avataraNikA : zloka-12mAM kahyuM ke sAMkhya darzanavALA sarva kArya pratye karmane ja kAraNa kahe che. tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahyuM ke tenI vAta barAbara nathI; je kAraNathI A bhavatuM karma=kriyA, te yatna kahevAya che, ane pUrvadahathI janita deva te karma kahevAya che. have yatna ane daiva baMne kaI rIte kArya kare che? te batAvIne ekAMta karmathI=devathI kArya thAya che, te prakAranI sAMkhyanI yuktinuM nirAkaraNa karavA kahe che - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 zloka H devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-13 bhavAntarIyaM tatkAryaM kurute naihikaM vinA / dvAratvena ca gauNatvamubhayatra na durvacam / / 13 / / anvayArtha H mavAntarIyaM=pUrvabhavathI arjita tat te=karma=daiva, tti vinA=aihika vANijya-rAjyasevAdi-karma vinA hrArya=kArya=dhanaprAptyAdi kArya na hate= karatuM nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke A bhavanI kriyA to dvAra che mATe gauNa che. tethI karmathI ja=dhruvathI ja kArya thAya che, yatnathI nahIM. tethI kahe che dvAraghena ca=ane dvArapaNA vaDe goLatva=gauNapaNuM mathatra=deva ane puruSakAra baMnemAM durvacam 7=durvaca nathI. / / 13|| zlokArtha : pUrvabhavathI arjita te=karma=deva, aihika vANijya-rAjasevAdi karma= kriyA vinA dhanaprAptyAdi kArya karatuM nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke A bhavanI kriyA to dvAra che mATe gauNa che. tethI karmathI ja=daivathI ja, kArya thAya che, yatnathI nahIM. tethI kahe che ane dvArapaNA vaDe gauNapaNuM ubhayatra=daiva ane puruSakAra baMnemAM durvaca nathI. / / 13|| TIkA H -- mavAntarImiti-mavAntarIyaM=pUrvamavAkhita, tat=rma, jArva=dhanaprAptyAvi, aihikaM = vANijyarAjasevAdi karma, vinA na kurute, ato'nvayavyatirekAvizeSAt paurvadehikasyevaihikasyApi karmaNaH kAryahetutvamiti dvayoranyo'nyApekSatvameva / taduktaM "daivamAtmakRtaM vidyAt karma yatpaurvadehikam / smRtaH puruSakArastu kriyate yadihAparam / / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-13 naitadAtmakriyAbhAve yataH svaphalasAdhanam / / ata: pUrvottamaiveda nnakSaM tAttvivaM tayo:" | kRtti dvAratvena vyApAratvena ca gauNatvamucyamAnaM, ubhayatra-yatne karmaNi ca, na durvacaM, aihikayatnasya karmavyApAratvavat prAgbhavIyakarmaNo'pi prAgbhavIyayatnavyApAratvAvizeSAditi bhAvaH / / 13 / / TIkArya : mavAntaravuM . viti bhAva: | bhavAttarIyapUrvabhavathI ajita evuM, ta--te karma-deva, ehika vANijya-rAjasevAdi karma vitA kriyA vinA, dhanaprApti vagere kAryane karatuM nathI. AthI avaya-vyatireka avizeSa hovAne kAraNe dhanaprApti Adi kArya pratye, daiva ane vANijya-rAjasevAdirUpa puruSakArano, avaya-vyatireka samAna hovAne kAraNe porva-daihika evA daivanI jema ephika evA karmanuM paNa yatnanuM paNa, kAryahetupaNuM che. ethI baMnenuM deva ane puruSakAra baMnenuM, anyonya apekSapaNuM ja che= ekabIjAnI apekSA rAkhIne kAryanuM hetupaNuM ja che. te kahevAyuM che. zloka-12nA uttarArdhamAM ane zloka-13nnA pUrvArdhamAM je kahevAyuM, te yogabiMdu zloka-325-326mAM kahevAyuM che. "mAtmakRtaMtramithyAtvAdi hetu vaDe jIvathI karAyeluM, paurvadaihika evuM je karma te daiva jANavuM. vaLI je ahIM=A bhavamAM, bIjuM karAya che=vANijya-rAjasevAdi karAya che (ta=3) puruSakAra kahevAyelo che." (yogabiMdu zloka-325) "A=karma pUrvabhavanuM ajita deva, AtmakriyAnA abhAvamAM=A bhavanA vANijyarAjasevAdi vyApArarUpa AtmakriyAnA abhAvamAM, je kAraNathI svaphaLanuM sAdhana nathI-daivanA phaLarUpa dhanaprApti AdinuM kAraNa nathI, AthI ahIM-deva ane puruSakAranA prakramamAM, te baMnenuM deva ane puruSakAra baMnenuM, pUrvamAM kaheluM lakSaNa tAttvika jANavuM-deva ane puruSakAra baMne parasparanI apekSA rAkhIne kArya kare che, ema pUrvamAM je kahyuM te svarUpa tAttvika jANavuM." (yogabiMdu zloka-326) ti' zabda uddharaNanI samAptimAM che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-13 ahIM pUrvapakSI kahe ke pUrvabhavanuM daiva A bhavanA rAjasevAdirUpa yatna dvArA dhanAdinI prApti karAve che. tethI A bhavano rAjasevAdirUpa yatna dvAra che mATe gauNa che, ane pUrvabhavanuM daiva dvAra nathI, paraMtu dhanaprApti AdinuM sAkSAt kAraNa che, mATe mukhya che. tethI devathI ja phaLa maLyuM che, puruSakArathI nahIM, tema mAnavuM joIe. tethI kahe che - 4. ane dvArapaNA vaDe=vyApArapaNA vaDe, kahevAtuM gauNapaNuM=puruSakAramAM kahevAtuM gauNapaNuM, ubhayatra=yatna ane karmamAM arthAt puruSakAra ane daivamAM, durvaca nathI; kema ke aihika yatnanuM karmanA-daivanA vyApArapaNAnI jema, prAmbhavIya karmanuM paNa=daivanuM paNa prAmbhavIya yatnanuM vyApArapaNuM samAna che, e prakArano bhAva che. / / 13 / / bhAvArtha: puruSakAra baMne dvAra hovAne kAraNe apekSAe baMnemAM gauNatva - sAMkhyadarzanavALA puruSa ane pradhAna ema be mukhya tattvo mAne che ane puruSane niSkriya kahe che ane pradhAna arthAt karma sarva kAryane kare che, tema kahe che. A 'karma ja ekAMte sarva kArya kare che', e prakAranI sAMkhyadarzananI mAnyatAnuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrIe pUrvazlokamAM batAvyuM ke pUrvabhavamAM jIvathI karAyeluM je karma che, te daiva che, ane A bhavamAM jIva je pravRtti kare che te puruSakAra che. pUrvabhavanuM arjita karma A bhavanA vANijya-rAjasevAdi kriyA vagara dhanaprAptyAdirUpa kAryane karatuM nathI. tethI dhanaprAptyAdirUpa kArya pratye pUrvabhavanuM karma ane A bhavanI kriyA, baMneno anvaya-vyatireka samAna che arthAt je jIvanuM pUrvabhavanuM puNya che ane te jIva dhanaprAptyAdi mATe yatna kare to te jIvane dhanaprAptyAdirUpa phaLaprApti thAya che, ane je jIvanuM pUrvabhavanuM puNya nathI te jIva dhanaprAptyAdi mATe yatna kare topaNa dhanaprApti thatI nathI, ane pUrvabhavanuM puNya hovA chatAM A bhavamAM yatna na kare topaNa dhanaprAptyAdi thatI nathI. tethI pUrvabhavanuM puNya ane A bhavano yatna baMne dhanaprAptyAdirUpa kArya pratye kAraNa che. mATe dhruva ane puruSakAra parasparanI apekSA rAkhIne sarva kAryo kare che. daiva ane Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-13-14 ahIM sAMkhyadarzanavALA kahe che ke pUrvabhavanuM deva vartamAna bhavanA prayatna dvArA phaLa Ape che. tethI vartamAna bhavano prayatna dhAra che ane pUrvabhavanuM deva sAkSAtkAraNa che, ane je dvAra hoya te gauNa kahevAya. tethI kArya pratye mukhya to deva che, A bhavano yatna to gauNa che. tene graMthakArazrI kahe che - jema prAgubhavIya deva A bhavanA yatna dvArA dhanaprApyAdi karAve che, ema kahI zakAya che, tema prAgubhavIya deva upArjana karavA mATe je pUrvabhavamAM yatna karAyelo te yatna deva dvArA A bhavamAM phaLa Ape che, ema kahIe tyAre, prAbhavIya yatna mukhya kAraNa che, ane deva vyApArarUpa che mATe gauNa che. ema paNa kahI zakAya che. tethI sarvatra deva mukhya kAraNa che, ema kahI zakAya nahIM; paraMtu vivakSAthI jema pUrvabhavamAM baMdhAyela daiva A bhAvanA vyApAra dvArA dhanaprApyAdirUpa phaLa Ape che, tema vicakSAthI pUrvabhavano yatna deva dvArA A bhavamAM phaLa Ape che, ema paNa kahI zakAya. tethI deva ane puruSakAra paraspara ekabIjAnI apekSA rAkhIne kAryamAtra pratye kAraNa che, ema mAnavuM ucita che. II13 avataraNikA : sAMkhyadarzanavALA ekAMte kArya pratye karmane kAraNa mAne che, ane kahe che ke te te kALanA saMbaMdha-lakSaNa vipAkathI karma phaLa ApanAra che. sAMkhyadarzananI A mAnyatA zloka-12mAM sthApana karIne graMthakArazrIe zloka-12 ane 13thI nirAkaraNa karyuM ke kAryamAtra pratye mAtra deva kAraNa nathI, paraMtu daiva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che. have kALabhedathI devane ja phaLa ApanAra svIkAravAmAM Ave to zuM doSa prApta thAya ? te batAve che - zloka : apekSye kAlabhede ca hetvaikyaM pariziSyate / dRSTahAniradRSTasya kalpanaM cAtibAdhakam / / 14 / / anvayArtha : apekSya nimenTe ra=ane kALabheda apekSaNIya hote chate-kevaLa karmathI judAM judAM kAryo karavAmAM kALabheda apekSaNIya hote chate, detrevayaM-kAraNanuM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-14 50 aikya=daiva ane tatkSaNarUpa kAraNanuM aikya pariziSyate=avazeSa rahe che= sAMkhyanA mata pramANe tatkSaNarUpa eka hetu avazeSa rahe che. dRSTajJAnirdRSTastha tvanuM ra=dRSTanI hAni ane adRSTanI kalpanA ativAdyam=atibAdhaka che. / / 14 / zlokArtha : ane kALabheda apekSaNIya hote chate=kevaLa karmathI judAM judAM kAryo karavAmAM kALabheda apekSaNIya hote chate, daiva ane tatkSaNarUpa kAraNanuM aikya avazeSa rahe che=sAMkhyanA mata pramANe tatkSaNarUpa eka hetu avazeSa raheche. dRSTanI hAni ane adRSTanI kalpanA atibAdhaka che. / / 14 / / TIkA H apekSya iti - kevalena karmaNA citraphalajanane kAlabhede cApekSye = apekSaNIye hetvaikyaM kAraNaikyaM pariziSyate, tatkSaNaviziSTakAryatvAvachinne tatkSaNasya hetutvenaivAnatiprasaGgAd dezaniyamasya ca svabhAvata evopapatteH / TIkAryaH valena ..... ovavatteH / ane kevaLa karma vaDe=puruSakAra-nirapekSa daiva vaDe, citraLanI utpattimAM kALabheda apekSaNIya hote chate-tadnad kALasaMbaMdharUpa vipAkathI daiva phaLa Ape che, e rUpa kALabheda apekSaNIya hote chate, hetunuM eksa=kAraNanuM ekya=daiva ane tatkSaNarUpa kAraNanuM aikya, avazeSa rahe che arthAt daivane kAraNa svIkAravAnI jarUra nathI, paraMtu tatkSaNa sarva kArya kare che, e prakAre tatkSaNarUpa eka hetu avazeSa rahe che. daivane svIkAryA vagara tatkSaNathI sarva kAryanI saMgati kaI rIte thaI zake che ? temAM hetu batAve che tatkSaNaviziSTa kAryatvAvacchinnamAM=te kSaNamAM thatAM sarva kAryomAM, tatkSaNanuM hetupaNuM hovAne kAraNe ja anatiprasaMga che arthAt daivathI kArya thAya che tema svIkArIe to je kSaNamAM daivathI kArya thayuM tenI pUrvanI kSaNomAM paNa daiva vidyamAna hovAne kAraNe kArya thavAno atiprasaMga Ave, ane te atiprasaMganA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-14 pa1 nivAraNa mATe deva te te kALa sAthe saMbaMdha pAmIne kArya kare che, e rIte svIkArIe to, je kSaNamAM kArya thatuM nathI, te kSaNamAM kArya thavAno atiprasaMga Avato nathI; tema tatpaNaviziSTa kAryavAvacchinnamAM tatkSaNane kArya pratye hetu mAnIe to je kSaNamAM kArya thatuM nathI, te kSaNamAM kArya thavAno atiprasaMga nathI. ahIM prazna thAya ke tatkSaNa to dareka jIvo mATe samAna che. tethI tatkSaNamAM thatA kArya pratye tatkaNane hetu mAnIe to te kSaNathI dareka jIvone samAna dhanAdinI prApti ke samAna sukha-duHkhanI prApti thavI joIe, paraMtu bhinna-bhinna adhikaraNamAM bhinna-bhinna kAryo thatAM dekhAya che, te saMgata thAya nahIM. mATe tallaNathI atirikta devane kAraNarUpe svIkArIe to eka ja kSaNamAM bhinnabhinna adhikaraNamAM bhinna bhinna kAryo saMgata thaI zake. jema je jIvanuM deva dhanaprAptinuM che, te jIvanuM deva te kSaNa sAthe saMbaMdhavALuM thAya tyAre te jIvane dhanaprApti karAve che, anyane nahIM. mATe kArya pratye tatkSaNane kAraNa svIkArIne daivano apalApa karI zakAya nahIM. tenA nirAkaraNa mATe bIjo hetu kahe che - ane svabhAvathI ja dezaniyamanI upapatti che=je jIvamAM je kSaNamAM je kArya thAya che athavA je padArthamAM je kSaNamAM je kArya thAya che, te jIvato ke te padArthano tevo ja svabhAva che ke te kSaNa sAthe saMbaMdha thAya tyAre te jIvamAM ke te padArthamAM te kArya thAya. tethI jIvanA ke padArthanA svabhAvathI ja dezaniyamanI upapatti che. (mATe kAryamAtra pratye te te kSaNa kAraNa che, deva kAraNa nathI, tema mAnavAnI sAMkhyadarzanakArane Apatti che.) bhAvArtha - daSTakAraNanA apalopathI adaSTane kAraNa svIkAravuM ati asaMgata : zloka-12mAM sAMkhyadarzananI mAnyatA batAvatAM kahyuM ke te te kALanA saMbaMdha rUpa vipAkathI karma ja sarva kArya pratye kAraNa che. sAMkhyadarzananI A mAnyatA svIkArIe to zuM doSa Ave ? te spaSTa kare che - te te kALanA saMbaMdharUpa vipAkathI kevaLa karmathI sarva kArya thAya che tema mAnavAmAM Ave, to kArya pratye devathI yukta tatpaNa mAnavAne badale mAtra Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-14 tatkSaNane kAraNa svIkArIe topaNa kAryakAraNabhAvanI vyavasthAnI saMgati thaI zake che. tenI jema dekhAtA puruSakArano apalApa karIne sarva kArya pratye karma kAraNa che, tema svIkA2vAmAM Ave to sarva kAryo pratye tatkSaNa kAraNa che, tema svIkArIne karmano paNa apalApa thaI zake che. sarva kArya pratye tatkSaNa svIkAravAthI kAryakAraNabhAvanI vyavasthA kaI rIte saMgata thAya che ? te spaSTa kare che daivavAdI sAMkhyadarzanakAra kahe che ke je jIve je adRSTa pUrvamAM bAMdheluM te jIvanuM te adRSTa A bhavamAM vidyamAna hovA chatAM te kSaNa sAthe saMbaMdha thAya tyAre phaLa Ape che, tethI te kSaNanI pUrvanI kSaNomAM aSTa hovA chatAM phaLaprAptino atiprasaMga nathI. tene graMthakArazrI kahe che ke tenI jema te kSaNamAM thatAM sarva kAryo pratye tatkSaNa kAraNa che ema svIkArIe to, te kSaNa sivAya anya kSaNamAM te kArya thavAno atiprasaMga Ave nahIM. mATe tatkSaNamAM thatA kAryamAtra pratye tatkSaNane kAraNa svIkArIne adaSTane kAraNa na svIkArIe topaNa vyavasthAnI saMgati thaI zake che. ahIM pUrvapakSI kahe ke tatkSaNamAM thatAM kAryo pratye tatkSaNane kAraNa svIkArIe to bhinna-bhinna adhikaraNamAM te kSaNe bhinna bhinna kAryo thAya che, te saMgata thAya nahIM. te A rIte tatkSaNamAM eka jIvane dhananI prApti thaI ane anya jIvane tatkSaNamAM dhananI prApti thaI nahIM. have tatkSaNamAM thatAM sarva kAryo pratye tatkSaNane kAraNa kahIe to je jIvane tatkSaNamAM dhananI prApti thaI temAM jema tatkSaNa kAraNa che, tema anya jIvane dhananI prApti thaI nahIM, tene paNa tatkSaNanA saMbaMdhathI dhananI prApti thavI joIe. tethI A adhikaraNamAM tatkSaNa A kArya karaze ane anya adhikaraNamAM tatkSaNa anya prakAranuM kArya karaze, evo dezaniyama mAtra tatkSaNane kAraNa svIkAravAthI saMgata thAya nahIM, paraMtu adRSTane paNa kAraNa svIkArIe to saMgata thaI zake; kema ke je jIvanuM dhanaprAptinuM adRSTa hatuM, te adRSTa tatkSaNa sAthe saMbaMdha thaIne te jIvane dhananI prApti karAve che, ane je jIvanuM dhanaprAptinuM adRSTa nathI, te jIvano tatkSaNa sAtheno saMbaMdha thavA chatAM dhana prApta thatuM nathI. mATe A dezamAM arthAt A jIvarUpa adhikaraNamAM, dhanaprApti A kSaNamAM thaze, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-14 ane A jIvarUpa adhikaraNamAM A kSaNamAM dhanaprApti nahIM thAya, tenuM niyamana karavA arthe devane svIkAravuM Avazyaka che. A prakAre ekAMta devavAdI sAMkhyadarzanavALAnI yuktinuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI hetu Ape che - svabhAvathI ja dezaniyamanI upapatti thaI zake che arthAt je jIvane dhana prApta thayuM te jIvano tevo svabhAva che ke takSaNa sAthe saMbaMdha thAya tyAre dhana prApta thAya; ane je jIvane dhana prApta thatuM nathI, te jIvano tevo svabhAva che ke tatkSaNa sAthe saMbaMdha thaIne te jIva dhana prApta karI zake nahIM. te rIte je mATIno tevo svabhAva che ke te mATI tatkSaNa sAthe saMbaMdha thAya tyAre ghaTarUpa kArya thAya, ane je mATIno tevo svabhAva nathI, te mATIno tatkSaNa sAthe saMbaMdha thAya topaNa ghaTarUpa kArya thatuM nathI. vaLI je taMtuno tevo svabhAva che ke te taMtu tatkSaNa sAthe saMbaMdha thAya tyAre paTarUpa kArya thAya, ane je taMtuno tevo svabhAva nathI, te taMtuno tatkSaNa sAthe saMbaMdha thAya topaNa paTarUpa kArya thatuM nathI. tethI jIvarUpa ke pudgalarUpa sarva adhikaraNomAM tevo svabhAva che ke te kSaNa sAthe saMbaMdha thAya tyAre tenuM kArya thAya. A prakAre kAryakAraNabhAvanI vyavasthA svIkArIne kAryamAtra pratye tatkSaNane kAraNe svIkAravAthI adRSTano paNa apalopa karI zakAya; kema ke jema pUrvapakSI dRSTa evA puruSakArAdi bAhya kAraNono apalApa karIne adaSTamAtrathI kAryakAraNabhAvanI vyavasthA saMgata kare che, tema tatkSaNa mAtrathI kAryakAraNabhAvanI vyavasthA saMgata karIne adRSTano paNa apalApa thaI zake che. A prakArano doSa ekAMta adRSTane kAraNe mAnanAra sAMkhyadarzanakArane graMthakArazrIe Apela che. ahIM vizeSa e che ke kArya pratye bAhya je duSTa kAraNo dekhAtAM hoya te sarva kAraNone anubhava pramANe kAraNarUpe svIkArAya che. Ama chatAM bAhya kAraNa samAna hovA chatAM koIka vakhate kArya viSama thAya che, tyAre te viSamatAnuM kAraNa zuM che ? te nakkI karavA arthe adRSTane kAraNa svIkArAya che. jema ghaNA jIvo samAna prayatna karatA hoya to paNa koIkane dhananI prApti thAya che ane koIkane dhananI prApti thatI nathI; te vakhate bAhya kAraNa samAna dekhAtAM hoya ane phaLamAM viSamatA dekhAya tyAre te phaLanI viSamatAnA niyAmakarUpe adRSTane Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-14 svIkArAya che. have jo ekAMtavAdI bAhya dRSTa kAraNono apalApa karIne mAtra adRSTathI phaLa thAya che tema sthApana karato hoya, to phaLanI prApti A dezamAM ane A kALamAM thaI, tenA niyAmakarUpe tatkSaNane ane jIvarUpa ke padArtharUpa dezanA svabhAvane svIkArI laIe, to jema dRSTa evA yatnAdi kAraNono apalopa karI zakAya che, tema adaSTano paNa apalApa karIne padArthanI vyavasthA saMgata thaI zake che, e prakArano graMthakArazrIno Azaya che. utthAna : sarva kArya pratye kALabhedanI apekSA rAkhIne mAtra devane kAraNe svIkAravAmAM Ave ane puruSakArane kAraNe na svIkAravAmAM Ave to tatkSaNane kAraNarUpe svIkArIne devanA apApano paNa prasaMga Ave, tema pUrvamAM batAvyuM. have pratyakSathI dekhAtA evA bAhya kAraNono apalApa karIne mAtra devane kAraNa mAnavuM te atyaMta anucita che, te batAvavA kahe che - TIkA : kiJca dRSTahAni dRSTAnAM kAraNAnAM yatnAdInAM tyAgaH, adRSTasya ca-pradhAnasya kalpanaM, atibAdhakam=atibAdhAkArIti na kiJcidetat / / 14 / / TIkArya : vizva kuSTadAni ..... viSyiveta vaLI daSTahAni=daSTa evA yatnAdi kAraNono tyAga, ane adaSTanI=pradhAnanI kalpanA karavI atibAdhaka cheati bAdhA karanArI che. ethI ta-AsarvakArya pratye adaSTa ja kAraNa che, puruSakAra nahIM e, na vizviartha vagaranuM che. 14mA "yatnAvIna' - ahIM 'mAri thI puruSakArathI atirikta kAraNarUpe dekhAtI evI bAhya sAmagrInuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : kArya pratye duSTa evo yatna ane bAhya sAmagrI kAraNa che. Ama chatAM tyAM sAMkhyadarzanavALA ekAMta devane kAraNa svIkArIne puruSakArano apalApa kare te kathana atyaMta anucita che; kema ke vicArako dRSTa kAraNono kyAreya apalApa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-14-15 kare nahIM, ane dRSTa kAraNo samAna hovA chatAM kAryanI viSamatA prApta thatI hoya tyAM te kAryanI viSamatAnuM niyAmaka adRSTa kAraNa che, tema svIkArIne, sarva kArya pratye adRSTa paNa kAraNa che tema svIkAre che. tenA badale dRSTa kAraNano apalApa karIne mAtra adRSTathI kArya thAya che tema svIkAravuM te ati bAdhAkara che. mATe ekAMta adaSTane kAraNarUpe svIkArIne puruSakArano apalApa thAya nahIM, paraMtu kAryamAtra pratye deva ane puruSakAra baMne kAraNa che; ane puruSakAra jema dRSTa kAraNa che, tema puruSakAranA upalakSaNathI anya bAhya sAmagrI paNa kArya pratye dRSTa kAraNa che. tethI kAryamAtra pratye bAhya sAmagrI, puruSakAra ane daiva kAraNa che, e pramANe vyavahAranayathI phalita thAya che. ll14ll avataraNikA : vyavahAranayavAdIe sarva kAryo pratye deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che, tema zloka-pa thI 10 sudhI sthApana karyuM. tyAM keTalAka daivanA utkarSathI ja phaLano utkarSa dekhAto hovAthI deva phaLano hetu che, puruSakAra nahIM'; e prakAranI mAnyatA dharAve che, tenuM nirAkaraNa zloka-11mAM karyuM. vaLI "sAMkhyadarzanavALA sarva kArya pratye deva kAraNa che puruSakAra Adi nahIM," tema mAne che, tenuM nirAkaraNa bloka-12 thI 14 sudhI karyuM. have keTalAka 'daSTa kAraNothI kAryakAraNabhAvanI vyavasthA saMgata che, mATe adaSTane kAraNa mAnavAnI jarUra nathI' tema kahe che. tenuM nirAkaraNa karavA arthe vyavahAranayavAdI kahe che - zloka : dRSTenaivopapattau ca nAdRSTamiti kecana / phale viziSAttadasattulyasAdhanayordvayoH / / 15 / / anvayArtha : kRSTa naiva ra=ane daSTa vaDe ja daSTa kAraNo vaDe ja patto upapatti thaye chate jagatanI vyavasthA saMgata thaye chate na kaSTaadaSTa nathI=adaSTane kAraNarUpe kalpanA karavI jarUrI nathI, tie pramANe chevana=keTalAka= Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-1pa keTalAka kahe che, tarasannate asat che; kema ke tunyAno tulya sAdhavALA= tulya bAhya sAmagrIvALA ya =be puruSanA patte phaLamAM vizeSA-vizeSa che=bheda che. ll1pA zlokArdha : ane daSTa vaDe ja daSTa kAraNo vaDe ja, upapatti thaye chate jagatanI vyavasthA saMgata thaye chate, adaSTa nathI=adaSTanI kAraNarUpe kalpanA karavI jarUrI nathI, e pramANe keTalAka kahe che, te asat che; kema ke tulya sAdhanavALA tulya bAhya sAmagrIvALA, be puruSanA phaLamAM bheda che. II15ll TIkA : dRSTenaiveti-dRSTenaiva kAraNasamAjenopapattau jagadvyavasthAnirvAhalakSaNAyAM satyAM nAdRSTaM karma kalpanIyamiti kecana nAstikaprAyAH, te hi vadanti vihitaniSiddhAbhyAmapi karmabhyAmAmuSmikaphalajananaM svadhvaMsadvAraivopapatsyata iti kimantargaDunA'dRSTena?, na cAdRSTasattve caramasukhaduHkhAdibhogena tannAzAt phalavirAmopapattiranyathA tu tadanupapattiriti vAcyaM, adRSTAbhyupagame'pi kAlAntara eva phalaprAptestadanyakAle phalavirAmopapatteriti, tadasat, tulyasAdhanayo:-sadRzadRSTakAraNayordvayoH puruSayoH phale vizeSAt, tasya cAdRSTabhedaM vinA'nupapattyA tadasiddheH / TIkArya : kRSTane ...... tasaddhaH daSTa kAraNa sAmagrI vaDe ja, upapatti hote chate jagata vyavasthAnA nirvAharUpa upapatti hote chate, adaSTa evA karmanI= daivatI, kalpanA karavAnI jarUra nathI, e pramANe nAstikaprAya keTalAka kahe che. di=je kAraNathI, teo=nAsikamAya keTalAka, vihita-niSiddha paNa karmathI svadhvaMsa dvArA ja Amukhika phaLanI upapatti thaze, ethI attargaDutra nirarthaka, evA adaSTa vaDe zuM? ane adaSTa hote chate carama sukhaduHkhAdinA bhoga dvArA teno nAza thato hovAthI=adaSTano nAza thato hovAthI, phaLanA virAmanI upapatti che. anyathA vaLI=aSTi na svIkAravAmAM Ave Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 devapuruSakArAviMzikA/zloka-1pa to vaLI, tenI anupatti che=LanA virAmanI anupapati che, ema na kahevuM; kema ke adRSTatA svIkAramAM paNa, kAlAMtaramAM ja phaLanI prApti hovAthI tadavyakALamAM phaLathI anya kALamAM, phaLanA virAmanI upapatti che' e pramANe nAstikaprAya keTalAka kahe che te asat che=nAstikaprAya evA keTalAka adaSTane nahIM svIkAravA mATe je pUrvamAM yukti ApI te asat che; kema ke tulya sAdhanavALA=sadaza daSTa kAraNavALA evA, baMne puruSonA phaLamAM bheda che. ahIM prazna thAya ke sadaza dRSTa kAraNavALA be puruSonA phaLamAM bheda hoya eTalAmAtrathI adaSTane nahIM svIkAranAranA matanuM kathana asat kema siddha thAya ? temAM hetu kahe che - ane tenI=sadaza daSTa sAmagrIvALA puruSanA phaLatA bhedanI, adaSTa bheda vagara te be puruSanA adaSTanA vizeSa vagara, anupapatti hovAne kAraNe tenI asiddhi che phaLabhedanI asiddhi che. * "vihartAnaSiddhAkhyApa' - ahIM "gha' thI e kahevuM che ke adRSTa dvArA to Amukhika phaLanI utpatti thaI zake che, paraMtu vihita ane niSiddha anuSThAnathI paNa svadhvaMsa dvArA AmuSmika phaLanI utpatti thaI zake che. gharamaQdu:svAmina' - ahIM 'ri thI rati-arita AdinuM grahaNa karavuM. aravupaDapa' - ahIM 'mapi' thI e kahevuM che ke vihita ane niSiddha anuSThAnanA dhvaMsa dvArA to kAlAMtaramAM phaLanI prApti che, paNa adRSTanA svIkAramAM paNa kAlAMtaramAM phaLanI prApti che. bhAvArthadaSTakAraNathI ja kAryanI siddhi thatI dekhAtI hovAthI adaSTane kAraNarUpe nahIM svIkAranAra matanuM nirAkaraNa - keTalAka nAstikavAdIo dRSTa kAraNanA samudAyathI jagatanI vyavasthAno nirvAha thAya che, tema kahIne, daivarUpa adRSTanI kalpanA karavAnI jarUra nathI, tema kahe che; ane vartamAna bhavanI vyavasthA dRSTa evI bAhya sAmagrIthI teo saMgata kare che; ane parabhavanI vyavasthAnI saMgati karavA mATe teo kahe che ke Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa8 devapuruSakAradvAbiMzikA/zloka-15 zAstronA vihita evA ane zAstrothI niSiddha evA anuSThAnanA sevanathI paralokamAM iSTa-aniSTarUpa phaLanI prApti thAya che, te phaLanI prApti adaSTa dvArA svIkAravAnI jarUra nathI, paraMtu vihita ane niSiddha anuSThAnanA dhvasathI paralokanA phaLanI upapatti thaI zake che. mATe dekhAtA kAraNothI atirikta evA daivane kAraNe mAnavAnI jarUra nathI. temanI A mAnyatA pramANe koI puruSa A bhavamAM zAstrathI vihita anuSThAna kare tyAre te dharmAnuSThAnanI kriyA vidyamAna che, ane tyArapachI te kriyAno dhvasa prApta thAya che, ane te dhvaMsa janmAMtaramAM paNa rahe che. tethI je puruSe vihita anuSThAna sevyuM che, tenA dhvasathI janmAMtaramAM tene suMdara phaLa maLe che. mATe puNya nAmanA adRSTane mAnavAnI jarUra nathI. vaLI, koI puruSa A bhavamAM zAstrathI niSiddha anuSThAnanuM sevana kare tyAre te adharmAnuSThAnanI kriyA vidyamAna che, ane tyArapachI te kriyAno dhvaMsa prApta thAya che, ane te dhvaMsa janmAMtaramAM paNa rahe che. tethI te puruSe niSiddha anuSThAna sevyuM che, tenA dhvasathI janmAMtaramAM tene asuMdara phaLa maLe che. mATe pApa nAmanA adRSTane mAnavAnI jarUra nathI. A rIte AlokanI ane paralokanI vyavasthAnI saMgati dRSTa kAraNa dvArA nAstiko kare che, ane adRSTano apalApa kare che. vaLI, potAnI vAtanI puSTi karavA mATe teo kahe che ke jo amane adRSTavAdI AvI Apatti Ape ke adRSTa svIkAravAne kAraNe carama sukhaduHkhAdinA bhoga dvArA adRSTano nAza thAya che, mATe adRSTanA phaLanA virAmanI upapatti thAya che; ane aSTane na svIkAravAmAM Ave ane vihita ane niSiddha anuSThAna svadhvaMsa dvArA paralokamAM phaLane utpanna kare che, tema svIkAravAmAM Ave, to dhvaMsano nAza thato nathI, tethI vihita ke niSiddha anuSThAnanA phaLanA pravAhanA virAmanI prApti thaze nahIM." e prakAranI Apatti amane ApavI nahIM; kema ke adRSTane kAraNarUpe svIkAravA chatAM paNa adRSTanI niSpatti pachI tarata phaLa maLatuM nathI, paraMtu kAlAMtaramAM ja phaLanI prApti thAya che. tethI amuka kALa sAthe adRSTano saMbaMdha thAya tyAre ja adRSTa phaLa Ape che, anya kALamAM nahIM, ema adRSTavAdI paNa svIkAre che. tenI jema vihita ane niSiddha anuSThAna svadhvaMsa dvArA phaLa utpanna Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-1pa 59 kare che tyAre paNa vihita ane niSiddha anuSThAnanA dhvaMsano amuka kALa sAthe saMbaMdha thAya tyAre, vihita ane niSiddha anuSThAnano dhvaMsa phaLa Ape che, zeSakALamAM nahIM, ema mAnI zakAya. mATe adRSTa mAnavAnI jarUra nathI, ema adRSTane nahIM mAnanArA nAstiko kahe che. adRSTane nahIM mAnanArA nAstikono Azaya e che ke je loko adRSTane kAraNa mAne che teo ema kahe che ke A bhavamAM karAyelA vihita ane niSiddha anuSThAnathI adRSTa utpanna thAya che, ane te adRSTa janmAMtaramAM vipAkamAM Ave che ane carama vipAka ApIne te adRSTa nAza pAme che, tethI uttaramAM te adRSTanuM phaLa maLatuM nathI; ane adRSTane badale vihita ane niSiddha anuSThAna svadhvaMsa dvArA janmAMtaramAM phaLa Ape che, tema svIkAravAmAM Ave to, dhvasa zAzvata che, tethI vihita ke niSiddha anuSThAnanuM phaLa prApta thayA pachI teno pravAha sadA cAlavo joIe; ane tema dekhAtuM nathI. tethI dhvaMsa dvArA phaLa prApta thAya che, tema svIkAravAmAM phaLanA virAmanI saMgati thAya nahIM. mATe adRSTane kAraNa mAnavuM joIe, ema koI adRSTavAdI kahe to adRSTane nahIM mAnanArA nAstikavAdI kahe che - je loko kArya pratye adRSTane kAraNa svIkAre che, teo paNa mAne che ke vihita ke niSiddha anuSThAna dvArA utpanna thayeluM adRSTa tarata phaLa ApatuM nathI, paraMtu kAlAMtaramAM phaLa Ape che. tethI mAnavuM paDe ke vihita ke niSiddha anuSThAnathI baMdhAyeluM adRSTa te kALa sAthe saMbaMdha pAmIne phaLa Ape che, paraMtu sadA phaLa ApatuM nathI arthAt adRSTa baMdhAyuM tyArathI mAMDIne adRSTanA astitkALa sudhI phaLa ApatuM nathI, paraMtu je kALamAM phaLa prApta thAya che, te kALa sAthe saMbaMdha pAmIne adRSTa phaLa Ape che. tema vihita ane niSiddha anuSThAna svadhvaMsa dvArA te kALa sAthe saMbaMdha thaIne phaLa Ape che, paraMtu sadA phaLa ApatuM nathI arthAt vihita ke niSiddha anuSThAnanA dhvaMsanI prAptikALathI yAvat dhvasanA astitva kALa sudhI phaLa ApatuM nathI, paraMtu je kALamAM phaLa prApta thAya che, te kALa sAthe saMbaMdha pAmIne vihita ke niSiddha anuSThAna dhvaMsa dvArA phaLa Ape che. tethI jema adRSTane svIkArIne paralokanA phaLavirAmanI saMgati che, tema niSiddha anuSThAnanA dhvaMsa dvArA paralokanA phaLavirAmanI saMgati che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuruSakAradvAtrizikA/zloka-15 A prakAranuM nAstikavAdInuM kathana yukta nathI. temAM graMthakArazrI yukti Ape che ke koI be puruSa sadaza bAhya kAraNamAM pravRtti karatA hoya chatAM te baMnene samAna phaLa maLatuM nathI, paraMtu eka puruSane je phaLa maLe che, tenA karatAM anya puruSane viparIta phaLa maLe che, evuM paNa dekhAya che. te bheda adaSTanA bheda vinA saMgata thAya nahIM. tethI mAnavuM joIe ke daSTa samAna sAmagrIvALA be puruSanA phaLabhedanuM niyAmaka aSTavizeSa che. mATe adRSTano apalApa karI zakAya nahIM. Azaya e che ke vihita ke niSiddha kriyAno dhvaMsa e koI vastu nathI, paraMtu kriyAno uparama=virAma che. mATe kriyAno uparama kAryabhedano niyAmaka svIkArI zakAya nahIM, paNa kAryabhedanA niyAmakarUpe koI astitva dharAvatI vastu mAnavI paDe. tethI be samAna sAmagrIvALA puruSamAM je kAryabheda pratyakSathI dekhAya che, te kAryabhedanA niyAmaka kAraNarUpe adaSTane svIkAravuM Avazyaka che. utthAna - pUrvamAM kahyuM ke adaSTanA bheda vagara sadaza dRSTa kAraNavALA evA be puruSamAM dekhAto phaLabheda saMgata thaI zake nahIM. tethI have sadaza dRSTa kAraNavALA be puruSonA phaLamAM bheda kyAM prApta thAya che ? ane adaSTa svIkAra vagara rIte te bheda kaI rIte saMgata na thaI zake ? te spaSTa kare che - TIkA : jAyate hyekajAtIyadugdhapAnAdeva kasyacid duHkhaM kasyacicca sukhamiti, atra cAdRSTabheda eva niyAmaka iti, na ca karkaTyAdivad dugdhAdeH kvacitpittAdirasodbodhAdupapattiH, sarvatra tadApatteH, na ca bheSajavattathopapattiH, tataH sAkSAt sukhAditaulyAddhAtu-vaiSamyAderuttarakAlatvAditi, tadidamuktaM bhASyakRtA - "jo tullasAhaNANaM phale viseso Na so viNA heuM / / kajjattaNao goyama ghaDo vva heU a se kammaM" / / (vizeSAvazya mArga mAthA-2623) 25TI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-15 TIkArca - gAyatte .... ? "aa (vizeSAvazyaka bhASya gAthA-2623) | eka jAtIya duSpapAsAdithI ja koIka jIvane duHkha thAya che ane koIka jIvane sukha thAya che. "ti' zabda samAna daSTa kAraNavALA puruSamAM phaLabheda thAya che, te kathananI samAptimAM che. mAtra va ane ahIM eka jAtIya dugdhapAnathI koIkane sukha thAya che ane koIkane duHkha thAya che emAM, adabheda ja niyAmaka che. 'ti' zabda samAna sAmagrImAM phaLabhedanA niyAmakarUpe adaSTane svIkAravAnA kathananI samAptimAM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke kAkaDI AdinI jema dugdhAdithI kvacit pitAdirasano uddabodha hovAthI, upapati che =koIne duHkhanI upapatti che, (mATe koIkane dugdhapAnathI sukha thAya che ane koIkane dugdhapAtathI duHkha thAya che. tethI adaSTa mAnavAnI jarUra nathI.) tene graMthakArazrI kahe che - na=ema na kahevuM; kema ke sarvatra tenI Apatti che eka jAtIya dUdhapAta karanArA sarvamAM pitAdi rasanA uddabodhanI Apatti che. ahIM pUrvapakSI kahe ke auSadhanI jema te prakAranI upapatti che-be samAna prakAranA rogI samAna auSadha vApare che, topaNa ekate te auSadhathI guNa thAya che anyane te auSadhathI aneka rogono uDheka thAya che; tema ekajAtIya dugdhapAtathI koIkane pittAdi rasano udbodha che, anyane nathI, te prakAranI upapatti che. tene graMthakArazrI kahe che : ema na kahevuM; kema ke tenAthI=auSadhathI sAkSAt sukhAdinuM tulyapaNuM che arthAt samAna be rogI samAta auSadha vApare to te auSadhathI je rogathI te baMne rogIo pIDAtA hatA te roganA zamatathI baMnene sukhAdi samAna thAya che. ahIM prazna thAya ke eka rogIne te auSadhathI aneka anya rogono prakopa thayo, tethI baMne rogIne te auSadhathI sukhAdi samAna che, tema kema kahI zakAya ? tethI hetu kahe che - dhAtuvaiSamyAdinuM uttarakAlapaNuM che je rogIne te auSadhathI anya rogono prakopa thayo te rUpa dhAtuvaiSamyAdinuM uttarakALapaNuM che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-15 'ti' zabda kathananI samAptimAM che. te A kahevAyuM che tulya sAdhatavALA be puruSane adaSTa vagara phaLavizeSa thatuM nathI, ema je pUrvamAM kahyuM te A bhASyakAra vaDe vizeSAvazyaka bhASya gAthA-1613mAM kahevAyuM che. "he gautama ! tulya sAdhanavALAnA phaLamAM je vizeSa che=bheda che, te hetu vagara nathI; kema ke ghaTanI jema kAryapaNuM che ane te hetu karma che." (vi. A. bhA. gAthA-1613) 15aa 'suvatInyA - ahIM 'sara' thI roganuM zamana grahaNa karavuM. thAtuvaiSajyAratnatvay - ahIM 'ddhi thI dhAtuaviSamatAnuM grahaNa karavuM arthAt koIkane uttarakALamAM dhAtunI viSamatA thAya to koIkane uttarakALamAM dhAtunI viSamatA na thAya. bhAvArtha - koI be puruSa eka jAtIyavALuM dugdhapAna kare to temAMthI koI eka puruSane te dugdhapAna duHkhanuM kAraNa bane che, to anyane te dugdhapAna sukhanuM kAraNa bane che. A prakArano bheda pratyakSathI keTalAka puruSomAM upalabdha che, ane A bheda adRSTanA bhedane svIkAryA vagara saMgata thAya nahIM. tethI ema mAnavuM paDe ke je puruSane dugdhapAnathI duHkha thayuM, tenuM adRSTa duHkhanI utpattine anukULa hatuM, ane je puruSane dugdhapAnathI sukha thayuM, tenuM adaSTa sukhanI utpattine anukULa hatuM. ahIM pUrvapakSI kahe ke koI puruSa kAkaDI Adi khAya to pittAdi rasano uddhodha thAya che, tema je puruSe duSpamAna karyuM ane pittanA rasano udbodha thayo, tene pittanA rasanA udhdhodhane kAraNe duHkha thayuM, paraMtu adaSTanA udayane kAraNe duHkha thayuM che, tema mAnavAnI jarUra nathI; kema ke dRSTa kAraNathI kAryakAraNabhAvanI vyavasthA saMgata thatI hoya to adaSTa evA daivane kAraNa mAnavAnI jarUra nathI. tene graMthakArazrI kahe che - A pramANe na kahevuM; kema ke jo dugdhapAnathI ekane pittarasano udaya thAya che, to anyane paNa pittarasano uddhodha thavo joIe. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-15 Azaya e che ke jema kAkaDIno svabhAva pittarasanA udhdhodhane karanAro che to kAkaDI badhAnA pittarasano uddhodha kare, paraMtu kAkaDIne tevo koI pakSapAta nathI ke ekane pittarasano uddhodha kare ane anyane na kare; tema dudhapAnathI paNa pittAdi rasano uddhodha thato hoya to badhAne pittAdi rasano uddhodha thavo joIe, ane dugdhapAnathI badhAne pittAdi rasano ubodha thAya to badhAne duHkhanI utpatti thavI joIe; paraMtu dugdhapAnathI ekane sukha thAya che to anyane duHkha thAya che. tethI te saMgata karavA mATe adaSTa evA daivane mAnavuM Avazyaka che. ahIM pUrvapakSI kahe ke auSadhanI jema te prakAranI upapatti che=be samAna rogI eka samAna auSadha grahaNa kare, Ama chatAM eka rogIne te auSadhathI roganuM zamana thAya che, to anya rogIne te auSadhathI anya rogano prakopa thAya che. tethI eka rogIne te auSadhathI sukha thAya che to anya rogIne te auSadhathI duHkha thAya che, tema eka jAtIya dugdhapAnathI koIkane sukha thAya che ane koIkane duHkha thAya che, ema svIkArI zakAya che. mATe adRSTane mAnavAnI jarUra nathI. A prakAranA pUrvapakSanA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che : tArI vAta barAbara nathI; kema ke samAna rogavALA be puruSo samAna auSadha grahaNa kare to tenAthI baMne puruSane sAkSAt sukhAdi samAna thAya; kema ke auSadhane te puruSo pratye koI pakSapAta nathI ke te puruSomAMthI koIka puruSa pratye pakSapAta karIne koIka rogInA roganuM zamana kare ane anya rogInA anya rogano udreka kare; paraMtu je auSadha je roganA zamananuM kAraNa che te auSadhathI te roganuM zamana baMne puruSomAM samAna thAya che. Ama chatAM te be puruSomAMthI je rogIne anya rogano udraka thAya che, te uttarakALamAM thanAruM kArya che arthAt je rogImAM anya koI doSa adhika hato, tenA udrakanuM kAraNa bane tevuM te auSadha hovAthI anya rogIne uttarakALamAM te auSadhathI anya rogano uka thayo, paraMtu auSadhasevanakALamAM baMne samAna rogIonA roganuM zamana samAna thayuM. mATe ja baMnene sAkSAt sukha samAna thayuM. tethI e phalita thAya ke je auSadha je roganA zamananuM kAraNa che te auSadha sarva pratye samAna rIte rogazamananuM kAraNa che. tema eka jAtIya dugdhapAna paNa Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uja devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-15-16 badhA pratye pittAdi rasanA uddhodhakarUpe samAna thavuM joIe ane samAna rIte badhAne duHkhanuM kAraNa paNa thavuM joIe; paraMtu eka jAtIya dugdhapAnathI koIkane sukha thAya che ane koIkane duHkha thAya che, tethI te rUpa kAryabhedanA niyAmakarUpe aSTa evA devane kAraNe mAnavuM joIe. mATe koIka nAstiko adRSTane kAraNa svIkAratA nathI, te kathana teonuM yuktirahita che. I1paNA avataraNikA : pUrvamAM graMthakArazrIe yuktithI sthApana karyuM ke eka jAtIya dugdhapAnathI koIkane sukha ane koIkane duHkha thAya che, tethI tenA niyAmakarUpe adaSTa bheda svIkAravo joIe. tyAM pUrvapakSI kahe ke adaSTane na svIkArIe ane pUrvamAM karAyelA vihita anuSThAnanA dhvasathI vartamAnamAM ekane dugdhapAtathI sukha thAya che, ane pUrvamAM sevAyelA niSiddha anuSThAnanA dhvasathI vartamAnamAM anyane dugdhapAtathI duHkha thAya che, tema svIkArIe to phaLanI saMgati thaI zake che. tenuM nirAkaraNa karatAM, vihita anuSThAnano ane niSiddha anuSThAnano dhvasa phaLa pratye kAraNa na svIkArI zakAya, paraMtu adaSTane phaLa pratye kAraNa svIkAravuM joIe, ema graMthakArazrI yuktithI batAve che - zloka : na cApi kSaNikaM karma phalAyAdRSTamantarA / vaiyarthyaM ca prasajyeta prAyazcittavidherapi / / 16 / / anvayArtha: vAri=ane kSa ivarSa-kSaNika karmakSaNika evI vihita ane niSiddha anuSThAnarUpa kriyA IttarA=adaSTa vagara nA ja phaLa mATe nathI. vihita-niSiddha-anuSThAnarUpa kriyA adaSTa dvArA nahIM, paraMtu dhvasa dvArA phaLa Ape che, tema svIkAravAmAM Ave to zuM doSa prApta thAya ? te kahe che - =vaLI prAyazcittaviveravi=prAyazcitavidhinuM paNa vai prasaMge vaiyartha prApta thAya. II16II Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-16 zlokArca - ane kSaNika karma-kSaNika evI vihita ane niSiddha anuSThAnarUpa kriyA adaSTa vinA phaLa mATe nathI. vihita-niSiddha-anuSThAnarUpa kriyA dhvasa dvArA phaLa ApavA mATe samartha che, tema svIkAravAmAM Ave to zuM doSa Ave ? te kahe che - vaLI prAyazcitavidhinuM paNa vaiyathya prApta thAya II16ll ja "prAyazcittavadherapi' ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke vihita ane niSiddha anuSThAna dhvasa dvArA phaLa Ape che, tema svIkAravAthI adRSTa to vyartha thAya, paraMtu aSTane svIkAryA vinA prAyazcittavidhi paNa vyartha prApta thAya. TIkA : na ceti-na ca kSaNikaMkriyAkAlamAtroparataM, karma adRSTamantarA phalAya= phalaM janayituM alaM=samarthaM, ciradhvastasya kAlAntarabhAviphalajanakatvasya bhAvavyApArakatvavyApyatvAvadhAraNAt, dhvaMsasya ca vyApAratve'nubhavenApi taddvAraiva smRtijananopapattau saMskAro'pyucchidyeta, taduktamudayanenApi - "ciradhvastaM phalAyAlaM na varSAtirtha vinA" rUkti TIkArca - ..... vinA" rUtti ane kSaNika karma=kriyAkALamAtrathI virAma pAmeluM karma kriyAkALamAtramAM pravartatuM evuM vihita ane niSiddha anuSThAna, adaSTa vinA phaLa mATe nathI=adaSTa vinA phaLa utpanna karavA mATe samartha nathI; kema ke ciradhvasta evA kAlAntarabhAviphaLajakatvanuM bhAvavyApArakatvanA vyApyatvanuM avadhAraNa che, ane dhvasanuM vyApArapaNuM svIkAryuM chate anubhava vaDe paNa tenA dvArA ja anubhavanA dhvaMsa dvArA ja, mRtijatananI upapatti thaye chate saMskAra paNa uccheda pAme. te udayatAcArya vaDe paNa kahevAyuM che ciradhvasta kAlAMtarabhAviphaLajavakatva bhAva vyApAra dvArA kArya kare che ema pUrvamAM kahyuM te udayanAcArya vaDe paNa vyAyakusumAMjali-1/9mAM kahevAyuM che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-16 "ciradhvasta karma=ciradhvasta evI kriyA, atizaya vagara=bhAvavyApArarUpa atizaya vagara, phaLa utpanna karavA mATe samartha nathI." (nyAyakusumAMjali-1/9) 'kRti' zabda uddharaNanI samAptimAM che. * anumavepa - ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke vihita ane niSiddha anuSThAna to dhvaMsa dvArA phaLa utpanna kare paraMtu anubhava paNa dhvaMsa dvArA ja smRti utpanna kare. 66 * 'saMskRAropi' - ahIM 'vi' thI e kahevuM che ke vihita-niSiddha-anuSThAna dhvaMsa dvArA phaLa utpanna kare che tema svIkArIe to adRSTano uccheda thAya, paraMtu saMskArano paNa uccheda thAya. bhAvArtha: karma vinA mAtra puruSArthathI kAryanI asaMgati : koI puruSa zAstravihita anuSThAna karyuM, to vaLI anya koI puruSa zAstraniSiddha anuSThAna karyuM. te baMne anuSThAna kriyAkALa pachI hotAM nathI, ane te kriyAno dhvaMsa kAlAMtaramAM phaLa utpanna kare che, tema svIkArI zakAya nahIM; paraMtu te vihita ane niSiddha kriyAthI adRSTa evuM karma utpanna thAya che, je kAlAMtaramAM phaLa utpanna kare che, tema mAnavuM ucita che. jema koI puruSa dUdhamAM meLavaNa nAkhe tyAre te meLavaNanI kriyA kSaNabhAvi che, ane tenuM dahIMrUpa phaLa cirakALa pachI prApta thAya che. te sthAnamAM meLavaNa nAkhavAnI kriyAthI meLavaNa nAMkhyA pachI dUdhamAM kramasara pariNAmAMtara thAya che, je dUdharUpa bhAvano pariNAmAMtara thavArUpa vyApAra che, ane te dUdhanA te bhAvavyApAra dvArA krame karIne dahIMrUpa phaLanI prApti thAya che. A rIte dekhAtAM sarva kAryomAM je je kriyA kAlAMtare phaLa utpanna kare che, te bhAvavyApAra dvArA phaLa utpanna kare che, tevuM avadhAraNa che. tenI jema vartamAnamAM vihita anuSThAna ane niSiddha anuSThAnanuM phaLa paNa janmAMtaramAM prApta thatuM hoya tyAre, te kriyAno dhvaMsa phaLa utpanna kare che, tema kahI zakAya nahIM, paraMtu te vihita ke niSiddha anuSThAna dvArA koIka karma nAmanA bhAvAtmaka padArthanI= vidyamAna padArthanI, AtmAmAM niSpatti thayela che, ane te karma krame karIne pariNAmAMtara pAmatuM jyAre udayaparyAyane pAme che, tyAre te kriyAnuM phaLa karmanA vipAka dvArA prApta thAya che, tema svIkArI zakAya. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-16 17 ahIM vizeSa e che ke koIka kriyA tatkALa phaLa ApanArI hoya che to koIka kriyA kAlAMtare phaLa ApanArI hoya che. jema lekhanakriyA karavAthI lakhANanI prAptirUpa tenuM phaLa tatkALa prApta thAya che. AvI tatkALa phaLa ApanArI kriyAmAM bhAvavyApAra mAnavAnI jarUra nathI. vaLI keTalIka kriyA karyA pachI tenuM phaLa kAlAMtare maLe che. jema dUdhamAM meLavaNa nAMkhavAnI kriyA karyA pachI dahIMrUpa phaLa kAlAMtare prApta thAya che. te sthAnamAM meLavaNa nAkhavAnI kriyAno dhvaMsa dahIMnI prAptinuM kAraNa che, tema kahevAya nahIM; paraMtu meLavaNanI kriyAthI dUdhamAM koIka pariNAmAMtara thAya che, je pariNAmAMtara uttara-uttara pariNAmAMtarane pAmIne dahIMrUpa phaLane Ape che. tema koI puruSa zAstravihita anuSThAna kare tyAre te kriyAkALamAM vartatA zubha pariNAmathI AtmA upara lAgatA karmaparamANuomAM koIka zaktivizeSa utpanna thAya che ane AtmA sAthe saMbaddha thayelA zaktivizeSavALA karmaparamANuo kramasara uttara-uttara paryAyane pAme che, ane jyAre te karma paramANuono udayaparyAya prApta thAya che tyAre phaLa prApta thAya che. AthI vihita ke niSiddha anuSThAna karmabaMdha dvArA paralokanA phaLanA sAdhaka che, tema svIkAravuM ucita che. Ama chatAM ema kahevAmAM Ave ke vihita ane niSiddha anuSThAna dhvaMsa dvArA paralokanA phaLane Ape che to anubhavane paNa dhvaMsa dvArA smRtijanaka svIkAravAnI Apatti Ave, ane tema svIkArIe to saMskAranA ucchedane mAnavAnI Apatti Ave. vastutaH koIpaNa padArthano bodha thAya che tyAre te bodhathI AtmA upara te phaLano saMskAro paDe che, ane te saMskAra dvArA te padArthanI kAlAMtaramAM upasthiti thAya che, e prakArano sarvajanaprasiddha vyavahAra che. te sthAnamAM paNa jema padArthanA bodhakALamAM thatA anubhavanA dhvaMsane kAlAMtaramAM thatI smRtino janaka svIkArIne saMskArano apalApa na karI zakAya, tema vihita-niSiddha-anuSThAna dhvaMsa dvArA kAlAMtaramAM phaLa utpanna kare che, tema svIkArIne addaSTano apalApa na karI zakAya. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-16 ahIM udayanAcArye kahyuM teno Azaya e che ke ciradhvasta evI kriyA kriyAkALamAM AtmAmAM koI atizaya utpanna karyA vinA phaLa utpanna karavA samartha nathI, ane AtmAmAM je atizaya utpanna thAya che te adRSTa che. udayanAcAryanA A vacanathI paNa adRSTanI siddhi thAya che. utthAna : vihita anuSThAna dhvaMsa dvArA phaLa utpanna karI zakatuM nathI tema anvaya ane vyatirekathI pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM. have tarkathI paNa vihita-niSiddha karma dhvaMsa dvArA phaLa utpanna karI zakatuM nathI, te batAvavA arthe kahe che - TIkA : api ca prAyazcittavidherapi adRSTamantarA vaiyarthyaM prasajyeta, adharmanAzenaiva tasya phalavattvAt, narakAdiduHkhAnAM prAyazcittaviSayakarmajanyAnAmaprasiddhyA tannAzasya kartumazakyatvAd, duHkhaprAgabhAvasyApyasAdhyatvAt, prAgabhAvasya pratiyogijanakatvaniyamena tajjanyaduHkhotpattyApattezcetyanyatra vistaraH / / 16 / / TIkArca - pi ra... vitara: vaLI, adaSTa svIkAryA vagara prAyazcittavidhinuM paNa vyarthapaNuM prApta thaze; kema ke adharmanAza vaDe ja tenuM prAyazcittavidhinuM, phaLavAtapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke niSiddha anuSThAnanA sevanathI dhvaMsa dvArA je phaLa prApta thavAnuM hatuM, te phaLano nAza prAyazcittathI thAya che, tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tenuM nirAkaraNa karavA mATe hetu kahe che - prAyazcita che viSaya jene evuM niSiddha anuSThAnanA sevanarUpa karma, tenAthI javya evAM varakAdi du:khonI aprasiddhi hovAthI prAyazcitakALamAM aprApti hovAthI, teno nAza karavo azakya cheHniSiddha anuSThAnanA sevanathI javya evAM narakAdi duHkhorUpa phaLano prAyazcittathI nAza karavo azakya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke niSiddha anuSThAnanuM sevana karyA pachI narakAdi duHkhonI prApti thaI nathI tyAM sudhI te narakAdi duHkhono prAgabhAva vidyamAna che, ane Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-16 69 te prAgabhAvano nAza prAyazcittathI thaI zake che. tenuM nirAkaraNa karavA mATe anya hetu kahe che duHkhanA prAgabhAvanuM paNa asAdhyapaNuM che=niSiddha anuSThAnanA sevananA phaLarUpe prApta thanArAM narakAdi duHkhonA prAgabhAvanuM paNa prAyazcittavidhithI asAdhyapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke jema adRSTanA svIkAranA matamAM prAyazcittavidhithI adRSTano nAza thaI zake che, tema amArA matamAM prAyazcittavidhithI du:khanA prAgabhAvano nAza thaI zake che, tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tenA nirAkaraNa mATe anya hetu kahe che ane prAgabhAvano pratiyogIjanakatvano niyama hovAne kAraNe tajjanya du:khanI utpattinI Apatti che. 'kRti'=e prakAranA kathanaviSayaka=zloka16mAM kahyuM e prakAranA kathanaviSayaka, anyatra vistAra che. / / 16 / / * 'naraviduHllAnAM' - ahIM'vi' thI tiryaMcanAM ke manuSyanAM du:kho grahaNa karavAM. * 'duHvaprAgamAvasyApi' ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke prAyazcittavidhithI aprApta evAM narakAdi du:khono uccheda to asAdhya che, paraMtu te narakAdi duHkhono prAgabhAva paNa asAdhya che. bhAvArtha: vihita ane niSiddha anuSThAna dhvaMsa dvArA janmAMtaramAM phaLa Ape che, tema svIkArIne addaSTano apalApa karavAmAM Ave to zAstrakAroe pApa karanArane prAyazcittathI zuddhinuM kathana karyuM che, te saMgata thAya nahIM; kema ke jo adRSTa svIkAravAmAM Ave to e prApta thAya ke je jIve pApa karyuM che, tenAthI tenA AtmAmAM adaSTa utpanna thayuM che, ane prAyazcittavidhi dvArA teno nAza thAya che. have jo adRSTa na svIkAravAmAM Ave to prAyazcittathI zeno nAza thAya che, jenA kAraNe thayelA pApanuM phaLa nahIM maLe tema kahI zakAya ? arthAta prAyazcittathI nAzya evuM kaMI nathI; kema ke thayeluM pApa to thaI cUkeluM che, ane te thayelA pApano dhvaMsa vidyamAna che, ane te dhvaMsano nAza thaI zake nahIM. tethI te thayelA pApano dhvaMsa ucita kALe avazya phaLa Apaze. mATe zAstramAM pApazuddhi arthe je Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chao devapuruSakAradvAciMcikA/zloka-16 prAyazcittanuM vidhAna che te nirarthaka siddha thAya. vaLI, prAyazcitta adharmano nAza karIne ja phaLa ApanAra che=prAyazcitta adharmano nAza karIne ja adharmanA anarthathI rakSaNa karanAra che, ane ahIM adharma e ja pAparUpa adRSTa che. tethI pApasevanathI adaSTa utpanna thatuM nathI, tema svIkAravAmAM Ave to prAyazcittane kahenArAM zAstravacanono apalopa thAya. ahIM pUrvapakSI kahe ke pApanuM phaLa narakAdi duHkho che, te narakAdi duHkhorUpa phaLanuM nivAraNa prAyazcitta kare che. mATe prAyazcittane vyartha mAnavAno prasaMga Avaze nahIM. tene graMthakArazrI kahe che -- prAyazcitta karanAra puruSa jyAre prAyazcitta kare che, te vakhate potAnA sevAyelA pApanuM narakAdi phaLa prApta thayuM nathI, tethI aprApta evAM narakAdi duHkhonA phaLano prAyazcitta nAza karI zake nahIM. jema bhaviSyamAM ghaDo utpanna thavAno che, teno nAza vartamAnamAM daMDathI thaI zake nahIM, paraMtu vartamAnamAM ghaDo vidyamAna hoya to daMDathI teno nAza thaI zake; tema narakAdi duHkho haju prApta thayAM nathI, te duHkhono nAza prAyazcittathI thaI zake nahIM, paraMtu niSiddha anuSThAnanA sevanathI baMdhAyelA ane vartamAnamAM vidyamAna adaSTa evA azubha karmano prAyazcittathI nAza thaI zake. mATe prAyazcittanI saMgati karavA arthe paNa adRSTane svIkAravuM joIe. ahIM pUrvapakSI kahe ke narakAdi duHkhonI prApti thaI nathI, topaNa narakAdi duHkhono prAgabhAva vidyamAna che, ane je puruSa pUrvanA karAyelA pApanI zuddhi arthe prAyazcitta kare te prAyazcittathI duHkhonA prAgabhAvano nAza thaze. tethI prAyazcitta karanArane narakAdi phaLanI prApti thaze nahIM. A rIte adRSTa svIkAryA vinA prAyazcittanI saMgati pUrvapakSI kare che. tene graMthakArazrI kahe che - duHkhano prAgabhAva paNa prAyazcittathI asAdhya che arthAt bhAvAtmaka padArtha prayatnathI nAza karI zakAya, abhAvAtmaka padArthano prayatnathI nAza thaI zake nahIM. jema ghaTa vidyamAna hoya to ghaTano nAza daMDathI thaI zake, paraMtu ghaTano prAgabhAva te bhAvAtmaka padArtha nathI, tethI teno nAza daMDathI thaI zake nahIM. tema Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakArAviMzikA/zloka-16-17 71 narakAdi duHkhonA prAgabhAvano paNa prAyazcittathI nAza thaI zake nahIM. tethI adRSTane svIkAryA vinA prAyazcittavidhine vyartha mAnavAno prasaMga Ave. ahIM pUrvapakSI kahe ke ghaTano prAgabhAva ghaTa utpanna thAya tyAre nAza pAme che, tema narakAdi duHkhono prAgabhAva paNa narakAdi duHkho utpanna thAya tyAre nAza pAme che. tenI jema narakAdi duHkhonI utpatti pUrve prAyazcittavidhithI paNa narakAdi duHkhonA prAgabhAvano nAza thaI zake che, tema svIkArI zakAya. ahIM narakAdi duHkhonA prAgabhAvano nAza prAyazcittathI na thaI zake, temAM graMthakArazrI anya hetu batAve che - prAgabhAva pratiyogIno janaka che' tevo niyama hovAne kAraNe prAgabhAvathI janya narakAdi duHkhonI utpattinI Apatti Ave. Azaya e che ke ghaTano prAgabhAva niyama ghaTane utpanna kare che, Avo niyama che; kema ke kAryathI prAgabhAvanuM anumAna thAya che. tethI jyAM jyAM kArya thAya che, tyAM tyAM kArya pUrve prAgabhAva che tema manAya che mATe "prAgabhAva haMmezAM prAgabhAvanA pratiyogI evA kAryane avazya utpanna kare', A prakArano niyama che. mATe je puruSe niSiddhanuM sevana karyuM che, te puruSamAM narakAdi duHkhono prAgabhAva che, tema svIkAravAmAM Ave to, te prAgabhAva narakAdi duHkhone avazya utpanna karaze. mATe narakAdi duHkhonA prAgabhAvano nAza prAyazcittathI thAya che, tema svIkArI zakAya nahIM. tethI adRSTane svIkAryA vinA zAstramAM kahevAyelI prAyazcittavidhi vyartha che, tema mAnavAno prasaMga Ave. AnAthI e phalita thayuM ke vihita ane niSiddha anuSThAna adRSTane utpanna karIne phaLa Ape che, paraMtu vihita ane niSiddha anuSThAna dhvaMsa dvArA phaLa ApatuM nathI. ll1chA avataraNikA : zloka-pamAM kahyuM ke kArya pratye deva ane puruSakAramAMthI koIka goNarUpe to koIka mukhyarUpe hetu che, tema vyavahAranaya mAne che. tyArapachI koIka kArya pratye daiva ane puruSakAramAMthI je anutkaTa hoya te gauNa che ane je utkaTa hoya te mukhya che, tema batAvIne deva ane puruSakAra paraspara gauNa-mukhyabhAve Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-17 ekabIjAne sahakArI thaIne kArya kare che, tema siddha karyuM. have koIka sthAne kArya pratye daiva ane puruSakAramAMthI je baLavAna hoya te nirbaLane haNe che, e prakArano anya paNa gauNa-mukhyabhAva che, te batAvavA vyavahAravAdI kahe che zloka H 7ra vizeSazcAtra balavadekamanyannihanti yat / vyabhicArazca nApyevamapekSya pratiyoginam / / 17 / / anvayArtha: T=ane tra=ahIM=daiva ane puruSakAranI vicAraNAmAM vizeSaH=vizeSa che ghanava-baLavAna evuM ya--je =eka te anyat=anyane nitti=haNe che, ca=ane vapi=A rIte paNa=eka baLavAna nirbaLa evA anyane haNe che, e rIte paNa, pratiyozinamavezrva=pratiyogInI apekSA rAkhIne miSAra: na=vyabhicAra tathI=sarvatra daiva ane puruSakAra kAraNa nathI, paraMtu koIka sthAne baMnemAMthI koI eka kAraNa che, e prakArano vyabhicAra nathI. / / 17 / zlokArtha H ane ahIM=devapuruSakAranI vicAraNAmAM, baLavAna evuM je eka vizeSa che te anyane haNe che, ane e rIte paNa pratiyogInI apekSA rAkhIne vyabhicAra nathI. / / 17 / noMdha :- 'vizeSazva' zloka-5mAM kahyuM ke vyavahAranayathI sarva kArya pratye daiva ane puruSakAra gauNa-mukhya bhAvarUpe hetu che, e gauNa-mukhyabhAva tyArapachI batAvela. have anya prakArano gauNa-mukhyabhAva batAvavA arthe '' kArathI samuccaya kare che. ' * 'varmA' - ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke pUrvamAM batAvyuM e rIte gauNamukhyabhAvo jyAM daiva ane puruSakAra che tyAM to baMne kAraNone gauNa-mukhyabhAvarUpe svIkA2vAmAM vyabhicAra nathI, paraMtu daiva ane puruSakAramAMthI baLavAna nirbaLane haNe che, e rIte paNa pratiyogInI apekSA rAkhIne baMne kAraNone gauNa-mukhyabhAvarUpe svIkAravAmAM vyabhicAra nathI. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-17 TIkAH vizeSazceti - atra ca daivapuruSakAravicAraNAyAM, vizeSo'yaM, yadanayormadhye ekaM balavadanyad = nirbalaM nihanti = svaphalamupadadhAnaM pratiskhalayati, nanvatraivaikavyabhicArAdubhayoranyo'nyApekSatvakSatirityatrAha evamapi ca pratiyoginamapekSya na vyabhicAra:, ekenAnyapratighAte'pyanyasya pratiyogitayA'pekSaNAt kevalaM pratihatatvenaiva pratighAtapratiyogitvena gauNatvamAtraM syAditi bodhyam / / 27 / / TIkArya H atra ca voghnam / / ane ahIM-daiva ane puruSakAranI vicAraNAmAM, A vizeSa che. have te vizeSa spaSTa kare che A bemAM=daiva ane puruSakAramAM, je eka baLavAna che te anyane=nirbaLane haNe che=svaLa ApatAM tene skhalanA kare che=nirbaLa evA anyane potAnuM phaLa ApatAM aTakAve che. ..... ahIM ja=A bIjA prakAranA vikalpamAM ja, ekano vyabhicAra hovAthI=kArya pratye baMnemAMthI eka kAraNa che, anya kAraNa nathI, te rUpa ekano vyabhicAra hovAthI, ubhayamAM=daiva ane puruSakAra baMnemAM, anyonya apekSatvanI=paraspara apekSApaNAnI, kSati che. e prakAranI zaMkAmAM kahe che=zlokanA uttarArdhathI kahe che - 73 ane A rIte paNa=daiva ane puruSakAra baMtemAM baLavAna evuM eka anyane haNe che e rIte paNa, pratiyogInI apekSA rAkhIne="kAryanI niSpatti pratye je nirbaLa che te pratiyogIrUpe Avazyaka che" e prakAranI apekSA rAkhIne, vyabhicAra tathI daiva ane puruSakAra baMnene kAraNa svIkAravAmAM vyabhicAra nathI. ahIM prazna thAya ke kAryanI niSpatti pratye baLavAna jyAre nirbaLane haNe che, tyAre kArya to je baLavAna che tenAthI thAya che, nirbaLathI kArya thatuM nathI. tethI kArya pratye gauNa-mukhyabhAvarUpe daiva ane puruSakAra baMne kAraNa che, tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che -- Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuja devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-17 eka vaDe atyanA pratighAtamAM paNa deva ane puruSakAra baMnemAMthI eka vaDe acanA pratighAtamAM paNa, atyanI pratiyogIpaNArUpe apekSA hovAthI phakta pratihatapaNuM hovAthI ja=nirbaLa evA atyanuM pratihatapaNuM hovAthI ja, pratighAta pratiyogIpaNArUpe gauNatva mAtra thAya=nirbaLa evA avyanuM pratighAtanA pratiyogIpaNArUpe gauNapaNuM mAtra thAya, e pramANe jANavuM. I17nA punA pratighAteDA' - ahIM"pa" thI e kahevuM che ke deva ane puruSakAramAMthI eka dvArA anyano pratighAta na thato hoya, paraMtu anya sahAyaka thatuM hoya tyAre to anutkaTapaNArUpe anya gauNa che, paraMtu deva ane puruSakAramAMthI eka dvArA anyano pratighAta thato hoya tyAre paNa pratighAta-pratiyogIpaNArUpe anyanuM gauNapaNuM che. bhAvArtha :deva ane puruSakAramAMthI baLavAna nirbaLane khalanA kare tenI yukti - deva ane puruSakAramAMthI keTalAMka sthAnomAM kAryanI niSpattimAM karma vijJabhUta hoya che, te vakhate baLavAna puruSakArathI karmanuM hanana thaI zake che. jema subuddhi maMtrIe potAnA kuTuMbanA vinAzane anukULa upasthita thayela karmane svabuddhinA baLathI hanana karIne kuTuMbanuM rakSaNa karyuM, te sthAnamAM kuTuMbanA vinAza mATe upasthita karmanuM baLavAna puruSakArathI hanana thayuM. koIka sthAnamAM kAryathI viparIta puruSakAra hoya tyAre baLavAna devathI puruSakAranuM hanana thAya che. jema kuSTha rogathI abhibhUta thayela koI brAhmaNa mRtyunI icchAthI koI parvata upara caDIne jhuMpApAta karavA arthe jAya che, unALAno madhyAhna kALano samaya thayo che, te jaI rahyo che, tevAmAM tenI sanmukha AvatA eka sarpane te jue che ane vicAre che, A sarpane huM grahaNa karuM, jethI mAruM zIdhra mRtyu thAya, ane mRtyunA AzayathI te sarpanI sanmukha jAya che, tyAre tenA zarIranI durgadhathI trasta thaIne sarpa viruddha dizAmAM lAge che. A brAhmaNa paNa sarpanI pAchaLa doDe che ane bhAgatAM bhAgatAM zrAMta thayelo sarpa koIka manuSyanA mastakanI khoparImAM vamana kare che. sarpanI pAchaLa doDato brAhmaNa vicAra kare che ke "A sarpanA vamananuM bhakSaNa huM karIza to mAruM mRtyu avazya thaze" vastutaH A rIte manuSyanI khoparImAMthI prApta thayela sarpanuM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-17-18 vamanarUpa jhera tenA kuSTaroganuM auSadha hatuM. tethI vamananA bhakSaNathI teno roga tatkALa nAza pAme che. A sthAnamAM mRtyu mATe karAyelA prayatnanuM hanana karIne baLavAna evuM deva tenA ArogyanI prAptinuM kAraNa bane che. ahIM prazna thAya ke je baLavAna hoya te nirbaLane haNe che, evo kAryakAraNabhAva svIkAravAthI deva ane puruSakAra gauNa-mukhya bhAvathI kAraNa che, e prakAranI vyavahAranayanI mAnyatAmAM vyabhicAranI prApti thAya; kema ke AvA sthAnamAM kAryanI niSpatti pratye deva ane puruSakAra bane kAraNa nathI, paraMtu deva ane puruSakAramAMthI je baLavAna che, te nirbaLane haNIne kArya kare che. tethI kArya pratye daiva-puruSakAramAMthI je baLavAna che, te kAraNa che, paraMtu deva ane puruSakAra baMne kAraNa nathI. tethI baMne parasparanI apekSA rAkhIne kArya kare che, e prakAranA svIkAranI kSati che. tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - jeno pratighAta thAya che, te pratighAtano pratiyogI kahevAya. tethI pratighAtanA pratiyogIpaNArUpe tenuM astitva paNa kAryaniSpatti pratye kAraNa che; kema ke deva ane puruSakAramAMthI nirbaLa evA deva ke puruSakAra upasthita na hoya to teno pratighAta karyA vagara baLavAna paNa kAraNa kArya karI zake nahIM. AthI kAryanI niSpattimAM pratibaMdhaka evA nirbaLa deva ke puruSakArano pratighAta karIne deva ke puruSakAramAMthI koI eka dvArA kArya thAya che, te sthAnamAM nirbaLa kAraNa pratiyogIrUpe upasthita che, te apekSAe pratiyogI gauNa kAraNa che. AnAthI e phalita thAya ke keTalAka sthAnamAM deva ane puruSakAramAMthI koI eka anutyuTarUpe sahakArI hoya che arthAt anutkaTapaNAthI kAraNa hoya che, ane keTalAka sthAnamAM deva ane puruSakAramAMthI koI eka pratighAtanA pratiyogIrUpe kAraNa hoya che arthAt pratiyogIpaNAthI kAraNa hoya che. AthI ja mokSarUpa kArya pratye yoganirodharUpa puruSakArathI avaziSTa karmano nAza thAya che. te sthAnamAM nAzanA pratiyogI evA karmo gauNarUpe mokSa pratye kAraNa che. AvA avataraNikA - zloka-pa-6mAM batAvyuM ke koIka sthAnamAM deva ane puruSakAramAMthI koI eka anutyuTarUpe kAraNa hoya che, to koI anya utkaTarUpe kAraNa hoya che, Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-18 te sthAnamAM utkaTa-anutkaTa evA deva ane puruSakAra baMnethI kArya thAya che; ane zloka-17mAM batAvyuM ke koIka sthAnamAM deva ane puruSakAramAMthI baLavAna nirbaLano pratighAta karIne kArya kare che. A rIte kArya pratye daiva ane puruSakAra gauNa mukhyarUpe kAraNa che chatAM keTalAka puruSakArano apalApa karIne mAtra devathI kArya thAya che, tema kahe che. tenuM nirAkaraNa karavA arthe kahe che - zloka : karmaNA karmamAtrasya nopaghAtAdi tattvataH / svavyApAragatatve tu tasyaitadapi yujyate / / 18 / / anvayArtha karmaUTIFkarma vaDe deva vaDe, mAtracakarmamAtrano=kevaLa ja puruSakArano tattvata:tatvathI anupacArathI 35NAtAdi upaghAtAdi na nathI. vaLI taraca tenuM-devanuM svavyApAragata-=svavyApAragatapaNuM hote chate=jIvanI kriyA sAthe pratibaddhapaNuM hote chate tapi A paNa=paraspara upaghAtAdi paNa puSya ghaTe che. 18 zlokArca - karma vaDe deva vaDe, kevaLa ja puruSakArano anupacArathI upaghAtAdi nathI. vaLI tenuM devanuM, svavyApAragatapaNuM hote chate jIvanI kriyA sAthe pratibaddhapaNuM hote chate, A paNaparaspara upaghAtAdi paNa, ghaTe che. ll18II - ahIM '' thI anugrahanuM grahaNa karavuM. 'tapa' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke paraspara anupaghAtAdi to ghaTe che, paraMtu upaghAtAdi paNa ghaTe ja che. TIkA - karmaNeti-karmaNA kevalenaiva, karmamAtrasya kevalasyaiva karmaNaH, na upaghAtAdi= upaghAtAnugrahau, tattvata: anupacAreNa, na hi kevalaM karma kiJcidupahantuM nigRhItuM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-18 (anugRhItuM) vA kSamaM, asahAyatvAt, svavyApAragatatve tu-jIvakriyApratibaddhatve puna:, tasya karmaNaH, etadapi parasparopaghAtAdi yujyate / / 18 / / TIkArca - kevaLa ja karma vaDa-deva vaDe karmamAtrano kevaLa ja karmano puruSakAramAtrano, tatvathI=anupacArathI, upaghAtAdi upaghAta-anugraha nathI. kevaLa ja karmathI=devathI puruSakArano upaghAta-anugraha kema nathI ? te spaSTa kare che - kevaLa deva koIne upahanana karavA mATe athavA anugraha karavA mATe samartha nathI ja; kema ke asahAyapaNuM che. vaLI svavyApAragatapaNuM hote chate jIvanI kriyA sAthe pratibaddhapaNuM hote chate=jIvanI kriyA sAthe devanuM pratibaddhapaNuM hote chate, tenuM karmanuM, devanuM, A paNa=paraspara upaghAtAdi paNa, ghaTe che. 18 noMdha - TIkAmAM 'niJdItuM nA sthAne "manuJNItuM' pATha bhAse che. tethI te pramANe artha karela che. bhAvArtha :prayatna vagara mAtra karma, kArya karavA asamartha : koI jIva koI vivakSita kAryane anukULa yatna karato hoya tyAre te kAryane pratikULa evuM daiva jIvakriyAthI pratibaddha che, ema kahevAya, ane koI jIva koI vivakSita kAryane anukULa yatna na karato hoya tyAre te kAryane pratikULa evuM deva jIvakriyAthI pratibaddha nathI, ema kahevAya. A prakArano niyama che. A rIte koI jIva vivakSita kAryane uddezIne paNa yathAtathA yatna karato hoya tyAre teno yatna kAryane anukULa nathI tethI tenuM daiva jIvanI kriyAthI apratibaddha che mATe te kAryanI niSpattimAM upaghAtaka evuM daiva jIvanA puruSakArane kAryaniSpatti karavAmAM upaghAta karanAruM che tema kahI zakAya nahIM. jema koIka puruSanuM deva dhanaprApti mATe karAtA yatnane khulanA karAve tevuM hoya, ane dhanaprAptino udyama te puruSa na karato hoya, to dhanaprAptine Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-18 anukULa potAnA puruSakArane deva upaghAta kare che, tema kahevAya nahIM, paraMtu te puruSa dhanaprApti mATe samyaka udyama karato hoya ane dhanaprApti na thAya, tyAre kahI zakAya ke dhanaprAptine anukULa kriyAthI pratibaddha evuM daiva, dhanaprAptine anukULa vyApArane khulanA kare che. vaLI koI puruSa saMsAranA ucchedanA upAyabhUta bhAvacAritrano arthI hoya ane potAnuM cAritramohanIyakarma tUTe tadarthe zAstravidhi anusAra dravyastavamAM udyama karato hoya, tyAre cAritramohanIyakarmanA ucchedane anukULa evA vyApArathI te puruSanuM cAritramohanIyakarma pratibaddha che, Ama chatAM tenA dravyastavathI A bhavamAM cAritramohanIyakarma tUTe nahIM to kahI zakAya ke "A puruSanuM cAritramohanIyakarma cAritrane anukULa udyamamAM alanA pamADe che'; paraMtu koIka puruSa cAritramohanIyakarma toDavAnA lakSyane sAme rAkhIne te rIte, dravyastavamAM udyama na karato hoya, ane kahe ke "mAruM cAritramohanIyakarma mane cAritra prApta thavA detuM nathI', to te kathana upacArathI kahI zakAya. vastutaH cAritramohanIyakarmanA ucchedane anukULa teno vyApAra nathI. tethI te vyApArane cAritramohanIyakarma upaghAta kare che, tema kahI zakAya nahIM; kema ke teno vyApAra anya pravRttimAM che paraMtu cAritramohanIyakarmanA ucchedane anukULa nathI. mATe jIvakriyAthI apratibaddha evuM cAritramohanIyakarma tenA cAritranI prAptinA vyApArano upaghAta kare che tema kahI zakAya nahIM. vaLI, koI jIva koI vivakSita kAryane anukULa yatna karato hoya tyAre te kAryane anukULa evuM deva jIvakriyAthI pratibaddha che, ane jyAre koI jIva koI vivakSita kAryane anukULa yatna na karato hoya tyAre te kAryane anukULa evuM daiva jIvakriyAthI pratibaddha nathI, ane je vakhate jIva te kAryane anukULa kriyA na karato hoya tyAre jIvanI kriyAthI apratibaddha evuM kevaLa deva, jIvanA puruSakArane kAryaniSpatti karavAmAM tattvathI anugraha karanAruM thatuM nathI; kema ke jIvanI kriyAnI sahAyatA vagaranuM deva abhipreta kAryane karavA mATe samartha nathI. jema koI puruSanuM deva dhanaprApti mATe karAtA yatnane anugraha kare tevuM hoya, Ama chatAM dhanaprAptinA udyamathI pratibaddha daiva na hoya tyAre, dhanaprAptine Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-18-19 79 anukULa potAnA puruSakArane daiva anugraha kare che, tema kahevAya nahIM, paraMtu te puruSa dhanaprApti mATe samyapha udyama karato hoya ane dhanaprApti thAya, tyAre kahI zakAya ke "dhanaprAptine anukULa kriyAthI pratibaddha evuM deva dhanaprAptine anukULa vyApArane anugraha kare che." vaLI koI puruSa bhAvacAritrano atyaMta arthI hoya, ane tenI prAptinuM lakSya karIne tenA upAyabhUta dravyastavamAM udyama karato hoya, te vakhate te puruSane darzanamohanIyakarmano kSayopazamabhAva hoya, bhAvacAritranA paramArthano bodha karAve tevo jJAnAvaraNIyakarmano kSayopazamabhAva hoya, ane cAritramohanIyakarma zithila hoya, to dravyastavanA baLathI cAritranI prAptine anukULa vIyaeNllAsa thaI zake tyAre, darzanamohanIyakarmanA ane jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI upaeNhita evuM sopakrama cAritramohanIyakarma tene cAritranI prAptimAM anugraha karanAruM che, ema kahI zakAya; ane te puruSa jo svazakti anusAra cAritranI prAptine anukULa udyama na karato hoya, to tenuM sopakramabhAvavALuM paNa cAritramohanIyakarma tene cAritranI prApti mATe anugraha karanAruM bane nahIM; kema ke kAryane anukULa jIvavyApArathI apratibaddha evuM karma kAryaniSpattimAM jIvavyApArane anugraha karanAruM che, tema kahI zakAya nahIM. AnAthI e phalita thAya ke karmathI puruSakArano anugraha thAya che athavA upaghAta thAya che mATe kArya mAtra pratye kevala karma kAraNa nathI, paraMtu deva ane puruSakAra anyonya apekSAthI kAraNa che. II18 avataraNikA : zloka-18mAM kahyuM ke jIvakriyAthI pratibaddha evuM karma hoya to deva ane puruSakAramAM paraspara upaghAtAdi ghaTe che. have te kathana kaI rIte svIkAravAthI yuktisaMgata thAya ? te batAvavA arthe kahe che - bloka : ubhayostatsvabhAvatve tattatkAlAdyapekSayA / bAdhyabAdhakabhAvaH syAtsamyagnyAyAvirodhataH / / 19 / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-19 anvayArtha: 3mayostatvamAvatveaubhayanuM tasvabhAvapaNuM hote chate-deva ane puruSakAranuM bAdhyabAdhakasvabhAvapaNuM hote chate tAtArapekSA te te kAlAdinI apekSAe sacavAyAvirathita =samyam vyAyanA avirodhathI vAcyavAthamAva: cA= bAdhyabAdhakabhAva thAyaEupaghAtya-upaghAtakabhAva thAya. II19i zlokArdha : ubhayanuM tasvabhAvapaNuM hote chate deva ane puruSakAranuM bAdhyabAdhakasvabhAvapaNuM hote chate te te kAlAdi apekSAe samyam nyAyanA avirodhathI bAdhyabAdhakabhAva thAyaEupaghAya-upaghAtakabhAva thAya. I19II tattAnAsayA' - ahIM 'vi' thI niyati ane svabhAvanuM grahaNa karavuM. TIkA - ___ ubhayoriti-ubhayA-daivapuruSakArayoH tatsvabhAvatve bAdhyabAdhakasvabhAvatve teSAM kAlAdInAM sahakArikAraNAnAm, apekSayA bAdhyabAdhakabhAkA upaghAtyopaghAtakabhAvaH syAt, samyagnyAyasya samyagyukte:, avirodhata: avighaTanAt T22aa TIkArya : morveva .... viva8nAni II ubhayanuM devapuruSakAranuM, tasvabhAvapaNuM hote chate bAdhyabAdhakasvabhAvapaNuM hote chate, te te kAlAdi sahakArI kAraNonI apekSAthI bAdhyabAdhakabhAva thAya upaghAtya-upaghAtakabhAva thAya; kema ke samyam vyAyano avirodha che samyam yuktinuM avighaTana che. II19iaa. bhAvArtha : koI puruSa dhanaprApti mATe udyama karato hoya tyAre tenA dhanaprAptinA puruSakArane bAdha kare tevuM daiva hoya, tyAre devano bAdhakasvabhAva ane puruSakArano bAdhyasvabhAva che. A pramANe ubhayano bAdhyabAdhakasvabhAva hote chate kAlAdi evAM traNa sahakArI kAraNono yoga thAya tyAre, deva ane puruSakArano Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-19 bAdhyabAdhakabhAva prApta thAya; kema ke samya yuktino avirodha che= pAMce kAraNonA yogathI kArya thayuM, ema svIkAravAthI samyagu yukti ghaTe che. jema koI puruSanuM deva dhanaprAptimAM bAdha kare tevuM hoya, ane te puruSa dhanaprApti mATe samyagu udyama karato hoya, ane te kALano puruSakAra daivathI bAdha pAme tyAre devathI puruSakArano bAdha thavAmAM te kALa sahakArI che, ane te vakhatano prayatna niSphaLa thAya, tevI niyati paNa sahakArI che, ane jIvanA prayatnathI dhana grahaNa thaI zake tevo dhanano svabhAva paNa sahakArI che. tethI kALa, niyati ane svabhAvanA sahakAranA baLathI te jIvanuM deva dhanaprApti mATe karAyelA puruSakArane bAdha karIne dhanaprAptinA prayatnane niSphaLa kare che. ahIM vizeSa e che ke koI puruSa dharmAstikAyane grahaNa karavA mATe prayatna kare to te prayatnano deva bAdha kare che, tema kahI zakAya nahIM; kema ke dharmAstikAyano jIvathI grahaNa thavAno svabhAva nathI, paraMtu dhanano jIvathI grahaNa thavAno svabhAva che. mATe devathI puruSakArano bAdha karavAmAM dhanano jIvathI grahaNa thavAno svabhAva sahakArI bane che. vaLI te puruSa koIka kALamAM dhana mATe yatna kare tyAre daivathI teno puruSakAra bAdha pAmato nathI, to vaLI koI anya kALamAM dhanaprAptino puruSakAra devathI bAdha pAme che. tethI dhanaprAptinA puruSakArane bAdha karavAmAM devane te kALa sahakArI thayo. vaLI te puruSa aneka vAra dhana mATe yatna kare che, topaNa kyAreka kyAreka saphaLatA maLe che ane kyAreka kyAreka niSphaLatA maLe che. tethI je je kALamAM niSphaLatA maLavAnI niyati hoya te te kALamAM dhanaprAptine anukULa puruSakArane bAdha karavAmAM niyati paNa devane sahakArI . tethI kALa, svabhAva ane niyatinA sahakArathI deva ane puruSakAramAM upaghAtya-upaghAtakabhAva thAya che, ane A prakAranI saMgati samyak prakAranI yuktithI ghaTe che; kema ke saMsAranAM sarva kAryomAM te prakArano anubhava che. vaLI jema koI sthAnamAM daivano bAdhaka svabhAva che ane puruSakArano bAdhya svabhAva che, tema koIka anya sthAnamAM devano bAdhya svabhAva che ane puruSakArano bAdhaka svabhAva che. jema subuddhi maMtrInuM jJAnagarbha maMtrInuM karma, puruSakArathI bAdhya thAya evA svabhAvavALuM hatuM, ane subuddhi maMtrIe buddhipUrvaka puruSakAra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-19-20 karIne daivano bAdha karyo. tethI deva ane puruSakAra baMneno paraspara bAdhyabAdhaka svabhAva che; paraMtu sarvatra daiva ja puruSakArane bAdha kare che ane puruSakAra devathI bAdhya bane che, tevo niyama nathI. AnAthI e phalita thAya ke deva ja puruSakArane bAdha karIne kArya kare che mATe kArya pratye daiva ja kAraNa che, puruSakAra kAraNa nathI e prakArano je ekAMta devavAdIno mata che tenuM nirAkaraNa thAya che. ll1lA avataraNikA - puruSakArathI daiva bAdha pAme che arthAt deva bAdhya che ane puruSakAra bAdhaka che, te sthAna daSTAMtathI spaSTa kare che - zloka : pratimAyogyatAtulyaM karmAniyatabhAvakam / bAdhyamAhuH prayatnena seva pratimayetyapi / / 20 / / anvayArtha - seva pratimA-pratimA vaDe pratimAnI yogyatAnI jema pratimAnI niSpattithI pratimAnI yogyatAnA bApanI jema pratimAyotithiMkapratimAnI yogyatA tulya niyatamava varSa-aniyata svabhAvavALuM evuM karma prayatnana=prayatnathI vAdhya--bAdhya che rUpi=e prakAre paNa sAdu kahe che. para zlokArca - pratimA vaDe pratimAnI yogyatAnI jema, pratimAnI yogyatA tulya aniyata svabhAvavALuM evuM karma prayatnathI bAdhya che, e prakAre paNa kahe che. IlRoll TIkAH pratimeti-pratimAyogyatayA tulyaM-sadRzaM karma phalajananaM pratyaniyatabhAvaM, phalajanananiyatimato'bAdhyatvAt, prayatnena bAdhyaM nivartanIyaM, saiva pratimAyogyataiva pratimayetyapyAhurAcAryAH, apiH karmaNo bAdhane puruSakArasya tatphalajanananiyatyabhAvaniyatAM niyatiM sahakAriNI samuccinoti / tadidamuktaM - Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-20 "karmAniyatabhAvaM tu yat syAccitraM phalaM prati / tad bAdhyamatra dAdipratimAyogyatAsamam" / / / / 20 / / TIkArca - pratiyotiyA . yokatAsama" pratimAnI yogyatAnI sAthe tulya=sadaza evuM, phaLa utpanna karavA pratye aniyatabhAvavALuM karma prayatnathI bAdhya che=prayatnathI tivartanIya che; kema ke phaLajanana prati niyativALA evA karmanuM akhAdhyapaNuM che. temAM dRSTAMta batAve che - pratimA vaDe tenI jema pratimAnI yogyatAnI jema arthAt pratimAnI niSpattithI pratimAnI yogyatA jema bAdhya che, tema aniyata svabhAvavALuM karma prayatnathI bAdhya che, e pramANe paNa AcAryo kahe che haribhadrasUri mahArAja kahe che - zlokamAM rahela '' zabda kayo artha batAve che, te spaSTa kare che - karmanA bAbatamAM puruSakArane sahakArI evI niyatino 'mapi' zabda samuccaya kare che. puruSakArane sahakArI evI niyati kevI che ? te spaSTa kare che - karmanA phaLa jatana pratye niyatinA abhAvathI niyata karmanA phaLajanana pratyenA niyamanA abhAvathI niyata evI, sahakArI niyati che. te zlokamAM je kahevAyuM te, A kahevAyuM che yogabiMdu graMtha zloka331mAM kahevAyuM che - "vaLI citra phaLa pratye=judA judA prakAranAM phaLa pratye, kASTha AdinI pratimAnI yogyatA samAna aniyatabhAvavALuM je karma che, te=karma, ahIM=bAdhyabAdhakanI vicAraNAmAM, bAdhya thAya." (yogabiMdu zloka-331) ra0|| bhAvArtha :pratimAnI yogyatA tulyakarma ane pratimAnI niSpattitulya puruSakAra :keTalAMka kASTha pratimAne yogya hoya che, ane koI puruSa temAMthI pratimA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-20 banAve tyAre te pratimAnI niSpattithI te kASThamAM rahelI pratimAnI yogyatAno nAza thAya che-pratimAnI yogyatAno bAdha thAya che. tenI jema phaLa utpanna karavA pratye pratimAnI yogyatA sadaza aniyatasvabhAvavALAM keTalAMka karmo prayatnathI bAdhya che=prayatnathI niSphaLa karI zakAya tevAM che. vaLI keTalAMka karmo phaLa utpanna karavA mATe niyativALAM cheHniyata phaLa Ape tevAM che, te karmo prayatnathI abAdhya che. tethI tevA prakAranAM karmone grahaNa karIne prayatnathI bAdhya kahela nathI, paraMtu je karmo phaLa utpanna karavA pratye aniyata svabhAvavALAM che, tevAM karmone prayatnathI bAdhya kahela che. Azaya e che ke keTalAMka kASTha pratimAne yogya hoya che, Ama chatAM te kASThamAMthI pratimA thAya tevo niyama nathI; paraMtu koIka puruSa te kASThamAMthI pratimA banAvavA prayatna kare to pratimA thAya, ane pratimA banAvavA prayatna na kare to pratimA na thAya. tethI pratimAyogya lAkaDuM paNa pratimAnI niSpatti pratye aniyatasvabhAvavALuM hoya che. temAM keTalAMka karmo paNa phaLa utpanna karavA pratye aniyatasvabhAvavALAM hoya che, ane jema pratimAnI niSpatti pratye aniyatasvabhAvavALA paNa kASThamAM rahelI pratimAnI yogyatA pratimAnI niSpattithI bAdhya thAya che, tema phaLa ApavAmAM aniyata svabhAvavALAM evAM karmo paNa prayatnathI bAdhya thAya che, e pramANe AcAryo kahe che. tethI e phalita thAya ke bAdhya svabhAvavALAM karmo prayatnathI nivartana karI zakAya che ane prayatna na karavAmAM Ave to vipAkamAM AvIne phaLa paNa Ape che. mULa zlokamAM 'pa' zabda che. tenAthI e artha prApta thAya che ke jIva puruSakArathI karmano bAdha karato hoya tyAre niyati paNa sahakArI bane che, ane te niyati be prakAranI che : (1) phaLajanana pratye niyatabhAvavALI ane (2) phaLajanana pratye aniyatabhAvavALI. A baMne niyati paikI phaLajanana pratye je aniyatabhAvavALI niyati che, te niyati prayatnathI karmano bAdha karavAmAM sahakArI bane che, paraMtu je niyati phaLajanana pratye niyatabhAvavALI che, te niyati karmano bAdha karavAmAM sahakArI banatI nathI. ArabI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-21 avataraNikA : atra dRSTAntadAntikayorbAdhakataikyaM zabdasAmyAdeva vikAranAzasAdhAraNarUpAntarapariNatyaiva vetyabhiprAyavAnAha - avatAraNikArca - ahIM=pUrvazloka-20mAM pratimAnA daSTAMtathI kahyuM ke aniyatabhAvavALuM karma prayatnathI bAdhya che e kathanamAM, pratimAnuM dAna ane prayatnarUpa dAnika e bemAM vartatI bAdhakatAnuM ekya zabdasAgathI ja che arthAt arthathI bAdhakatAnuM aikya nathI, paraMtu zabdasAmyathI ja bAdhakatAnuM aikya che athavA vikAramAM ane nAzamAM sAdhAraNa evI rUpAMtara pariNatithI ja prayatnathI karmamAM vikAra, ane pratimAnI niSpattithI pratimAnI yogyatAno nAza, e bemAM rahela sAdhAraNa evI rUpAMtara pariNatithI ja, bAdhakatAnuM aikya che, e prakAranA abhiprAyavALA graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha : pUrvazlokamAM pratimAnA dRSTAMtathI kahyuM ke jema pratimAnI niSpatti vaDe pratimAnI yogyatAno bAdha thAya che, tema prayatna vaDe karmano bAdha thAya che. e kathanamAM dRSTAMta pratimA che ane dArdAntika prayatna che, ane dRSTAMtarUpa evI pratimAmAM bAdhakatA che, ane dArTAblika evA prayatnamAM bAdhakatA che. te baMne bAdhakatAnuM aikya zabdasAmyathI ja che. vastutaH pratimAnI niSpattithI pratimAnI yogyatAno nAza thAya che jyAre puruSakAra dvArA karmano nAza thato nathI, paraMtu karmamAM vikriyA utpanna thAya che. tethI pratimAnI ane puruSakAranI bAdhakatA asamAna che, topaNa zabdasAmyathI baMnemAM rahelI bAdhakatAnuM aikya che. te batAvavA mATe zlokamAM kahe che - athavA prayatnathI karmamAM vikriyA thAya che tyAre karmamAM vikAra utpanna thAya che arthAt je karma je phaLa ApavA mATe samartha hatuM te karma te phaLa ApavA mATe asamartha bane tevo vikAra karmamAM prayatnathI thAya che, ane kASThamAM pratimAnI yogyatA hatI, teno nAza pratimAnI niSpattithI thAya che. tethI vikAra ane nAza baMnemAM sAdhAraNa rahe evI rUpAMtaranI pariNatithI ja dRSTAMta ane Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-21 dAntikamAM bAdhakatAnuM aikya che, e prakAranA abhiprAyathI graMthakArazrI zlokamAM kahe che - zloka : pratimAyogyatAnAzaH pratimotpattito bhavet / karmaNo vikriyA yatnAd bAdhyabAdhakatetyasau / / 21 / / anvayArtha : pratimotpatti =pratimAnI utpattithI pratimAthI tAnAza=pratimAnI yogyatAno nAza ma7thAya. snAyatvathI varga =karmanI vikriyA=vikriyA thAya ti=e prakAre sau==pratimAnI yogyatAno nAza ane karmanI vikriyA e, vAdhyAyata-bAdhyabAdhakatA che. 21 zlokArca - pratimAnI utpattithI pratimAnI yogyatAno nAza thAya, yatnathI karmanI vikriyA thAya, e prakAre A pratimAnI yogyatAno nAza ane karmanI vikriyA e, bAdhyabAdhakatA che. ra1il : TIkA - pratimeti-pratimotpattitaH pratimAyogyatAyA nAza eva bAdho bhavet, karmaNo yatnAdvikriyA adhikRtaphalajananazaktibhaMgalakSaNA bAdha ityasau bAdhyabAdhakatA / etena pratimayA taddhetuyatnena vA tadyogyatAbAdhe tadutpattivat karmayogyatAbAdhe'pi tatphalotpattiprasaGga iti nirastaM, upAdAnasyaiva svanAzAbhinnaphalotpattiniyatatvAt, karmayogyatAyAstu sukhaduHkhAdinimittatvAd daNDanAze ghaTasyeva tannAze phalasyAsambhavAt iti draSTavyam / / 21 / / TIkArya - pratimotpattitA .....dravyam II pratimAnI utpattithI pratimAnI yogyatAno nAza ja bAdha che. yatnathI karmanI adhikRta phaLajabanazaktinA bhaMgarUpa vikriyAje karma je phaLa ApavA mATe samartha hatuM te rU5 adhikRta phaLa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-21 utpanna karavAnI karmamAM je zakti hatI, teno bhaMga karavA svarUpa vikriyA, bAdha che, e prakArano A=pratimAmAM yogyatAnA nAzarUpa bAdha ane karmamAM vikriyArUpa bAdha e, bAdhyabAdhakatA che arthAt pratimAnI utpattithI pratimAnI yogyatA bAdhya che ane pratimA bAdhaka che, ane prayatnathI karma bAdhya che ane prayatna bAdhaka che. tethI pratimAnI yogyatAmAM bAdhyatA che ane pratimAmAM bAdhakatA che, ane karmamAM bAdhyatA che ane prayatnamAM bAdhakatA che. pratimA vaDe athavA pratimAnA hetu evA yatna vaDe, tenI yogyatAnA bAdhamAM pratimAnI yogyatAnA bAdhamAM, tenI utpattinI jema pratimAnI utpattinI jema, karmanI yogyatAnA bAdhamAM paNa, tenA phaLanI utpattino prasaMga che karmanA phaLanI utpattino prasaMga che, e prakAranuM kathana AtA dvArA pUrvamAM dRSTAMtamAM lAza bAdha che ane dArzanikamAM vikriyA bAdha che enA dvArA, tirasta jANavuM; kema ke upAdAnanuM japratimAnI niSpattinA upAdAnabhUta kASThaniSTha yogyatAnuM ja svanAzathI abhinna evA phaLanI utpatti sAthe niyatapaNuM che=kASThamAM rahelI pratimAnI yogyatAnA nAzathI abhinna evA pratikArUpa phaLanI utpatti sAthe upAdAnanuM niyatapaNuM che. vaLI karmanI yogyatAnuM sukhaduHkhAdi nimitapaNuM hovAthI daMDanA vAzamAM ghaTatI jema-daMDanAzamAM ghaTatI niSpatinA abhAvanI jema, tenA nAzamAM karmanI yogyatAnA nAzamAM, phaLano asaMbhava che karmanA phaLano asaMbhava che, e pramANe jANavuM. ll11|| rmayogyatA vadheDapi' - ahIM 'mapi' thI e kahyuM che ke karmayogyatAnA abAdhamAM to karmanA phaLanI utpatti che, paraMtu karmanI yogyatAnA bAdhamAM paNa karmanA phaLanI utpattino prasaMga che. bhAvArtha :daiva ane puruSakAramAM paraspara bAdhya-bAdhakatAnuM svarUpa - kASThAdimAM rahelI pratimAnI yogyatA pratimAnI utpattithI nAza pAme che. tethI kASThamAM rahelI pratimAnI yogyatAno nAza te bAdha che, ane yatnathI Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 devapuruSakArAviMzikA/zloka-21 karmamAM vikriyA thAya che pratimAnI utpattithI pratimAnI yogyatAno nAza thAya che, tema yatnathI karmano nAza thato nathI, paraMtu karmamAM vikriyA thAya che. vikriyA eTale zuM ? te spaSTa karatAM kahe che - te karmamAM je prakAranuM phaLa utpanna karavAnI zakti hatI, te zaktino bhaMga thAya che, paraMtu karmano nAza thato nathI, ane karmamAM thayelI A vikriyA e yatnathI karmano bAdha che; A prakAranI bAdhyabAdhakatA che arthAt pratimAnI niSpattithI pratimAnI yogyatAno nAza thAya che, tethI pratimAmAM bAdhakatA che, ane pratimAnI yogyatAmAM bAdhyatA che; ane yatnathI karmamAM phaLa utpanna karavAnI zaktino bhaMga thAya che, tethI yatnamAM bAdhakatA che ane karmamAM bAdhyatA che. uparokta kathanano avataraNikA sAthe saMbaMdha A rIte che - dRSTAMta-dArTAntikamAM samAna bAdhakatA nathI, paraMtu bAdhakatA' zabdasAmyathI aikya che; kema ke pratimAthI pratimAnI yogyatAno nAza thAya che, jyAre yatnathI karmano nAza thato nathI, paraMtu vikriyA thAya che. tethI pratimAmAM bAdhakatA judA prakAranI che ane yatnamAM bAdhakatA judA prakAranI che, topaNa bAdhakatArUpa zabda baMnemAM samAna che. mATe "bAdhakatA' zabdanA sAmyathI ja dRSTAMta-dASTrantikamAM bAdhakatAnuM aikya che, ema avataraNikAmAM kahela che. athavA yatnathI karmamAM vikriyA thAya che. eTale pUrvamAM baMdhAyela karmamAM phaLa utpanna karavAnI zaktinA bhaMgarUpa vikAra thAya che, paraMtu karmano nAza thato nathI, jyAre pratimAnI niSpattithI pratimAnI yogyatAno nAza thAya che. tethI vikAra ane nAza baMnemAM sAdhAraNa evI rUpAMtara pariNatirUpa bAdhyatAne grahaNa karIne vicArIe to pratikArUpa dRSTAMtamAM ane prayatnarUpa dASTrantikamAM bAdhakatA zabdanuM aikya che. rtana.... pratimAthI athavA pratimAnI niSpattinA yatnathI, pratimAnI yogyatAno bAdha thAya tyAre pratimAnI utpatti thAya che. tenI jema yatnathI karmamAM rahelI phaLajanana zaktinI yogyatAno bAdha thAya to karmanA phaLanI utpatti thavI joIe. A prakAranI Apatti koI Ape to tenuM nirAkaraNa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikAzloka-21-22 pUrvanA kathanathI thaI jAya che, kema ke pratimAmAM bAdhakatA judA prakAranI che ane yatnamAM bAdhakatA judA prakAranI che. tethI pratimAnI yogyatAnA bAdhathI pratimArUpa kArya thAya che, ane karmanI yogyatAnA bAdhathI karmanA phaLanI zaktino bhaMga thAya che, paraMtu karmanA phaLarUpa kArya thatuM nathI. mATe karmanI yogyatAno bAdha thAya to karmanuM phaLa prApta thavuM joIe, tema kahI zakAya nahIM. A rIte pUrvanA kathanathI koIka dvArA apAyelI ApattinuM nivAraNa thayuM. have yuktithI paNa te ApattinuM nivAraNa kaI rIte thAya che, te spaSTa kare che - upAdAna kAraNa svanAzathI abhinna evA phaLanI utpatti sAthe niyata che. tethI pratimAnA upAdAna kAraNarUpa kASThamAM rahelI pratimAnI yogyatA, potAnA nAzathI abhinna evA pratimArUpa phaLanI utpatti sAthe niyata che. jyAre yatnathI karmanI yogyatAno nAza thAya che, tyAre karmanI yogyatA sukhaduHkhAdinuM upAdAnakAraNa nathI, paraMtu sukhaduHkhAdinuM nimittakAraNa che. tethI ghaTanA nimittakAraNa evA daMDano nAza thAya to ghaTanI niSpatti thaI zake nahIM, tema sukhaduHkhAdinA nimittakAraNa evI karmanI yogyatAno nAza thAya to te karmanuM sukhaduHkhAdirUpa phaLa prApta thAya nahIM. ahIM vizeSa e che ke baMdhAyeluM karma avazya udayamAM Ave che, ane udayathI ja karmano nAza che, paraMtu yatnathI karmano nAza thato nathI; Ama chatAM karmamAM phaLa ApavAnI zakti hatI, te zaktino nAza yatnathI thAya che. tethI zakti vagaranuM karma pradezodayathI udayamAM AvIne nAza pAme che. AnAthI e prApta thAya ke karmano udaya be prakAre che : (1) pradezodaya, ane (ra) vipAkodaya. aniyatasvabhAvavALuM karma jo hoya ane yatna na karavAmAM Ave to te karma vipAkathI udayamAM Ave, paraMtu samyagu yatna karavAmAM Ave to te karmamAM phaLa utpanna karavAnI zaktino nAza thavAthI pradezathI udayamAM Ave. paravA avataraNikA : nanu yena karmaNA phalaM na janyate, tatra na tadyogyataiva kiM yatnasya tadbAdhakatvenetyAzaMkAyAmAha - Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-22 avataraNikArya : je karma vaDe phaLa utpanna thatuM nathI, temAM te karmamAM, tenI yogyatA ja tathI phaLa utpanna karavAnI yogyatA ja nathI, yatnanA tadbhAdhakapaNA vaDe zuM?kayatnatA LajanakazaktinA bAdhakapaNA vaDe zuM? e prakAranI AzaMkAmAM kahe che - bhAvArtha pUrvazloka-21mAM kahyuM ke yatnathI karmamAM adhikRta phaLajananazaktino bhaMga thAya che. tyAM "nanuM thI koIka zaMkA karatAM kahe che ke je karmathI phaLa thatuM na hoya te karmamAM phaLa utpanna karavAnI yogyatA ja nathI, tema svIkArI zakAya che. tethI phaLa utpanna karavAnI zaktino yatnathI bhaMga thAya che, tema mAnavAnI jarUra nathI, ane yatnane karmano bAdhaka svIkAravAnI AvazyakatA nathI. A prakAranI zaMkAnA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che - zloka : pratimAyA aniyame'pyakSatA yogyatA yathA / hasthAniyaRDavevamakSatA yAyatI T22aaaa anvayArtha: yathA=je pramANe pratimAyA niyari=pratimAnA aniyamamAM paNa coratAyogyatAkASThAdi dalamAM pratimAnI niSpattinI yogyatA 3nakSatA=akSata che, vaMkae rIte prasthAniyane patraphaLatA aniyamamAM paNa-karmanA phaLanA aniyamamAM paNa varmayogyatA nakSatA karmanI yogyatA akSata cheHkarmanA phaLanI yogyatA akSata che. ll22aa zlokArtha : je pramANe pratimAnA aniyamamAM paNa yogyatAkASThAdi dalamAM pratimAnI niSpattinI yogyatA, akSata che, e rIte karmanA phaLanA aniyamamAM paNa karmanA phaLanI yogyatA akSata che. ||rA. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA|zloka-22 1 * 'niyame'tti' - ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke pratimAnA niyamamAM to pratimAnI yogyatA akSata che, paraMtu pratimAnA aniyamamAM paNa=pratimAyogya kASThAdimAMthI sAmagrI maLe to pratimA thAya ane sAmagrI na maLe to pratimA na thAya, e prakAranA aniyamamAM paNa, pratimAnI yogyatA akSata che. * 'tasyAniyameDa' ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke phaLanA niyamamAM to karmanA phaLanI yogyatA akSata che, paraMtu phaLanA aniyamamAM paNa karmanA phaLanI yogyatA akSata che. TIkA H pratimAyA iti - pratimAyA aniyame'pi = anaikAMtye'pi dArvAdidale yathA yogyatA pratimAyA akSatA, tathAlokavyavahArAt phalasya sukhaduHkhAdirUpasya puruSakArabAdhyatvenAniyame'pi evaM karmayogyatA'kSatA, adhyavasAyavizeSaprayuktarasasthitivizeSaghaTitatvAttasyAH prAmANikalokaprasiddhatvAcca, phalAbhAve'pi bAdhyakarmayogyatA vyavahArasyeti bhAvaH / taduktaM - -- "niyamAtpratimA nAtra na cAto'yogyataiva hi / tajJakSaLaviyogena pratinevAsya vadha:" / / vRtti / / 22 / / TIkArya H pratimAyA vAgha:" kRti / / pratimAtA aniyamamAM paNa=pratimAnI niSpattinA viSayamAM anekAMtapaNuM hovA chatAM paNa, kASThAdi dalamAM je pramANe pratimAnI yogyatA akSata che; kema ke te prakArano lokavyavahAra che=pratimAne yogya kASThAdimAM "A kASThAdi pratimAne yogya che," e prakArano lokavyavahAra che e rIte puruSakArathI bAdhapaNArUpe sukhadu:khAdirUpa phaLatA aniyamamAM paNa karmanI yogyatA akSata che; kema ke tenuM=karmanI yogyatAnuM, adhyavasAya-vizeSa-prayukta rasasthitivizeSa ghaTitapaNuM che=karma bAMdhatI vakhate thayelA adhyavasAyavizeSathI prayukta evA te te phaLane anukULa rasavizeSathI ane te te kALa sudhI phaLa Ape tevI sthitivizeSathI yuktapaNuM che, ane prAmANika lokamAM prasiddhapaNuM che=koIka zArIrika Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 rogAdi kALamAM lokamAM prasiddhapaNuM che. A prakAranI karmanI yogyatAno bAdha vyavahAranayanI apekSAe che, nizcayanayanI apekSAe nathI, te spaSTa karavA arthe kahe che devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-22 auSadhanA prayatnathI karmanA phaLanA bAdhatuM prAmANika phLatA abhAvamAM paNa bAdhya evA karmamAM yogyatA=bAdhya evA karmamAM LanI yogyatA, vyavahAranayanI che, e prakArano bhAva che. te kahevAyuM che=te yogabiMdu zloka-332mAM kahevAyuM che - 'ahIM=pratimAyogya kASThAdimAM, niyamathI pratimA nathI, ane AthI=pratimAnI niSpatti nathI AthI, ayogyatA ja nathI=pratimAnI ayogyatA ja nathI; kema ke ayogyatAnA lakSaNano viyoga che. pratimAnI jema=yogya kASThAdimAM pratimAnI yogyatAno pratimAnI niSpattithI bAdha thAya che tema Ano=karmano bAdhaka che=bAdhaka puruSakAra che." (yogabiMdu zloka-332) 'kRti' zabda uddharaNanI samAptisUcaka che. 22 / / * 'tAmAve'' - ahIM 'pi' thI e kahevuM che ke phaLanI prAptimAM bAdhya evA karmamAM vyavahAranayanI yogyatA che, paraMtu phaLanA abhAvamAM paNa bAdhya evA karmamAM vyavahAranayanI yogyatA che. * 'suvavuM:vAvirUpasya' - ahIM'vi' thI jJAnanA avarodharUpa phaLa ane cAritranA avarodharUpa phaLanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha: je karmathI kArya thatuM nathI te karmane paNa te kAryajanakanA svIkAranI yukti : = pratimAyogya kASThAdimAMthI niyamA pratimA thAya tevo niyama nathI, paraMtu pratimAniSpattinI sAmagrI maLe to pratimA thAya, ane tevA prakAranI sAmagrI na maLe to pratimA yogya evA paNa kASThAdimAMthI pratimA thatI nathI. Ama chatAM je kASThAdimAMthI pratimA thatI nathI, te kASThAdimAM paNa pratimAnI yogyatA che; kema ke 'A kASThamAMthI pratimA thaI zakaze, ane A kASThamAMthI pratimA nahIM thaI zake', te prakArano lokamAM vyavahAra che. tethI je kASThAdimAM Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuSakAradvAtrizikA/bloka-22 93 pratimAnI yogyatAno vyavahAra che, te kASThAdimAMthI pratimA ghaDavA koI yatna na kare to te kASThamAMthI pratimA na thAya to paNa temAM pratimAnI yogyatA akSata che. tenI jema - karmamAM rahelI yogyatAno paNa puruSakArathI bAdhyapaNArUpe aniyama hovA chatAM paNa= puruSa puruSakAra na kare to te yogyatAno bAdha na thAya, ane te puruSa puruSakAra kare to karmano bAdha thAya evo niyama hovA chatAM paNa, karmamAM sukhaduHkhAdirUpa phaLa ApavAnI yogyatA che; kema ke karma bAMdhatI vakhate jIve je adhyavasAya karela te adhyavasAyavizeSathI te prakAranuM phaLa Ape tevo rasavizeSa, ane te kALa sudhI te phaLano anubhava thAya tevI sthitivizeSa, karmamAM prApta thayela che, tethI te karma phaLa ApavAnI yogyatAvALuM che; Ama chatAM puruSakAra dvArA e karmanI zaktino nAza karavAmAM Ave to phaLa maLe nahIM, topaNa te karmamAM te phaLane ApavAnI yogyatA che. vaLI te karmamAM phaLa ApavAnI yogyatA che, temAM anya yukti batAve che - prAmANika lokamAM prasiddha che ke mAruM jJAnanuM AvAraka karma bodhanA abhAvanuM kAraNa hatuM, ane bodha karavAnA mArA yatnathI te karma nivartana pAmyuM arthAt kSayopazamabhAvane pAmyuM, tethI mane bodha thayo. jo bodha mATe prayatna na karyo hota to bodha thAta nahIM. tethI je bodhavAraka karmanuM kArya thatuM nathI, te bodhaAvAraka karmamAM bodhane AvaravAnI zakti akSata che; phakta puruSakAra dvArA te zaktino bAdha thavAne kAraNe te bodhaAvAraka karmanuM kArya thayuM nahIM, e prakAre prAmANika rIte vicAranArA lokano anubhava che. tethI e phalita thAya ke karmamAM phaLa ApavAnI yogyatA hovA chatAM samyaka yatnathI tenuM nivAraNa thaI zake, ema prAmANika lokamAM prasiddha che. tattvane jonAra nizcayanaya kahe che ke je kAraNathI kArya thatuM nathI, te kAraNamAM yogyatA nathI. tethI je kASThamAMthI pratimA thatI nathI, te kASThamAM pratimAnI yogyatA nathI; ane te niyama pramANe je karmanuM phaLa maLatuM nathI, te karmamAM phaLa ApavAnI yogyatA nathI. tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che -- Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivapuruSakAradvAtriMzikA|zloka-22-23 samyak prayatnane kAraNe koI baMdhAyelA karmanA phaLano abhAva hovA chatAM paNa bAdhya evA karmamAM rahelI yogyatA je samyak prayatnathI bAdhya thaI, te vyavahAranayane saMmata che, ane tene sAme rAkhIne ahIM kahela che ke je karma phaLa ApavAnI yogyatAvALuM hatuM, teno puruSakArathI bAdha thAya che. 22/ avataraNikA : nanu yogyataiva pratimAmAkSepsyati kiM tadbAdhakena puruSakAreNetyAzaMkyAha - avataraNikArtha H yogyatA ja pratimAno AkSepa karaze, tenA bAdhaka puruSakAra vaDe zuM ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che . 94 bhAvArtha: kASThAdi dalamAM rahelI pratimAniSpattinI yogyatA ja pratimAno AkSepa ka2ze, tenA bAdhaka puruSakAra vaDe zuM ?=pratimAnI yogyatAnA bAdhaka evA pratimAnA nirmANane anukULa puruSakAra vaDe zuM ? arthAt pratimAnA nirmANane anukULa evA puruSakArathI pratimAnI yogyatAno bAdha thayo che, tema mAnavAnI jarUra nathI. A prakAranI AzaMkA karIne kahe che zloka H / dArvAde: pratimAkSepe tadbhAvaH sarvato dhruvam (dhruvaH) 1 yogyasyAyogyatA veti na caiSA lokasiddhitaH ||23|| anvayArtha :-- vArtAveH pratimAkSepe=kASThAdithI pratimAno AkSepa thaye chate kASThAdinI yogyatAthI ja pratimAnI niSpatti thaye chate sarvataH=sarva yogya kASThAdithI dhruvam (dhruvaH)=nizcita tamAvaH teno bhAva che=pratimAnI niSpattino bhAva che. vA=athavA covasthAyoyatA yogya evA kASThAdinI ayogyatA che, kRti=e prasaMga che. ca=vaLI bhoddasiddhitaH=lokamAM prasiddhi hovAthI-lokamAM 'A kASThAdi pratimAyogya che' e prakAre prasiddhi hovAthI A=A= ayogyatA na=nathI. / / 23 / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G4 divapuSakAradvAzikA/zloka-23 zlokArca - kASThAdithI pratimAno AkSepa thaye chate kASThAdinI yogyatAthI ja pratimAnI niSpatti thaye chate, sarva yogya kASThAdithI nizcita pratimAnI niSpatino bhAva che, athavA yogya evA kASThAdinI ayogyatA che, e prakArano prasaMga che. vaLI lokamAM prasiddhi hovAthI A ayogyatA, nathI. 23II. noMdha :- zlokamAM "dhruvam' nA sthAne "dhruva:' pATha yogabiMdu graMtha anusAra ucita bhAse che. tethI te pramANe artha karela che. TIkA - dAderiti-dArvAde: dalasya svayogyatayaiva pratimAniSpattyA tadbhAva: pratimAbhAvaH, sarvata: sarvasmAt, dhruvo nizcita: prasajyeta, yogyasya dArvAdereva ayogyatA pratimAnAkSepe vetyetatprasajyeta, na ca=na punaH eSA-ayogyatA, lokaprasiddhitaH, na hi dAdIni pratimAniSpattyabhAve'pi ayogyAnIti prasiddhirasti, tadApi yogyatayaiva teSAM rUDhatvAditi / / 23 / / TIkArya : ........ rUDhatvAti / dalarUpa evA kASThAdinI yogyatA vaDe ja pratimAnI niSpatti thavAthI sarvata: badhA ja yogya kASThAdithI dhruva =nizcita, teno bhAva prApta thAya=pratimAno bhAva prApta thAya, athavA pratimAno avAkSepa thaye chate= pratimAnI niSpatti nahIM thaye chate, yogya evA kASThAdinI ja ayogyatA thAya. tie, prasaMga Ave=sarva yogya kASThAdithI nizcita pratimA thavI joIe athavA pratimA na thAya to yogya evA kASThAdinI ja ayogyatA thAya, e prasaMga Ave. vaLI lokamAM prasiddhi hovAne kAraNe A kASTha pratimAne yogya che e pramANe lokamAM prasiddhi hovAne kAraNe, A=ayogyatA, nathI. pratimA niSpanna na thAya chatAM pratimAyogya kASThamAM pratimAnI yogyatA che, e prakAranI lokaprasiddhine spaSTa kare che -- Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAbiMzikA/zloka-23 pratimAnI niSpattinA abhAvamAM paNa kASThAdi ayogya che, e prakAranI lokamAM prasiddhi nathI; kema ke tyAre paNa=pratimAnI niSpattinA abhAvamAM paNa, yogyapaNAthI ja teonuM rUDhapaNuM che=kASThAdinuM rUDhapaNuM che. ta' zabda TIkAnI samAptimAM che. 23 ja pratiniSpancamAveDa'i - ahIM 'va' thI e kahevuM che ke pratimAnI niSpatti thAya to to A kASTha ayogya nathI, paraMtu pratimAnI niSpattinA abhAvamAM paNa A kASTha ayogya che e pramANenI prasiddhi nathI. ta' - ahIM '3pa' thI e kahevuM che ke pratimA niSpanna thAya tyAre to te kASTha yogya hatuM, tema kahevAya che, paraMtu pratimA niSpanna thaI na hatI, tyAre paNa lokamAM yogyapaNAthI te kASTha rUDha che. bhAvArtha - avataraNikAmAM nizcayanayanI dRSTine sAme rAkhIne pUrvapakSIe zaMkA karela ke kASThAdimAM rahelI yogyatA ja pratimAno AkSepa karaze. tethI pratimAnI yogyatAno bAdhaka puruSakAra svIkAravAnI jarUra nathI; kema ke je kASThAdimAM yogyatA che te kASThAdimAM rahelI yogyatA pratimAnA ghaDanAranA prayatnano AkSepa karIne avazya pratimArUpe thaze. tethI pratimA ghaDanArAno puruSakAra kASThAdimAM rahelI pratimAnI yogyatAno bAdhaka che, tema kahevAnI jarUra nathI. A kathananuM vyavahAranayanI dRSTithI nirAkaraNa kare che - kASThAdimAM rahelI pratimAnI yogyatA jo pratimAno AkSepa kare to je kASThAdimAM pratimAnI yogyatA che, te sarva kASThAdimAMthI pratimA niSpanna thavI joIe. ahIM pUrvapakSI kahe ke je kASThAdimAM pratimAnI yogyatA che te kASThAdithI pratimA thAya ja che. mATe yogya evA sarva kASThAdithI pratimA thavI ja joIe, evo prasaMga amane Ave nahIM. A prakAranA pUrvapakSInA svIkArane sAme rAkhIne je prakAre pUrvapakSI kahe che, tema svIkArIe to zuM prasaMga Ave ? te vA' kArathI graMthakArazrI batAve che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapaSakAradvAaizikA(zloka-23-24 je kASThAdimAM pratimAM thaI zake tevI yogyatA che ane temAMthI pratimA na thAya to te kASThAdine ayogya kahevAno prasaMga Ave. vastutaH pratimA niSpanna thaI zake tevA yogya kASThAdimAMthI paNa pratimA na ghaDavAmAM Ave to te kASThAdi pratimAne ayogya che, tema kahevAya nahIM; kema ke kASThAdimAM rahelI pratimAnI yogyatAne jANanArA prAmANika puruSa kASThAdine joIne kahI zake ke "A kASThAdimAMthI pratimAnuM nirmANa thaI zake che, ane A kASThAdimAMthI pratimAnuM nirmANa thaI zake tema nathI.' tethI prAmANika evA lokamAM yogya evA kASThAdimAM pratimAnI yogyatA prasiddha che. tethI prasiddha evA vyavahAranayano apalApa karIne je kASThAdimAMthI pratimA na thAya te kASThAdi pratimAne ayogya che, tema kahI zakAya nahIM. tethI e phalita thAya ke je kASThAdimAMthI pratimA nirmANa thaI zake, bhale hajI nirmANa thaI nathI, pratimA nirmANa thAya tyAre te kASThAdi pratimAne yogya che, ane pratimAne ghaDanArA puruSanA puruSakArathI pratimAnI yogyatAno bAdha thAya che. tethI pratimA ghaDanArano puruSakAra pratimAnI yogyatAno bAdhaka che. 23 avataraNikA : idameva prakRte yojayannAha - avataraNikArya : Ane ja=kASThAdimAM rahelI pratimAnI yogyatAno puruSakArathI bAdha thAya che, tema pUrvazloka-23thI sthApana karyuM ene ja, prakRtimAM deva ane puruSakAranA viSayamAM, yojana karatAM kahe che - zloka : karmaNo'pyetadAkSepe dAnAdau bhAvabhedataH / phalabhedaH kathaM nu syAttathAzAstrAdisaGgataH / / 24 / / anvayArtha karmoDapi karmanA paNastvasaMzita karmanA paNa prastAkSepe AnA AkSepamAM phaLanI niSpattinA kAraNabhUta evA puruSakAranA AkSepamAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-24 rAnA dAnAdirUpa sukRta-vizeSa-viSayaka bhAvamevatA=bhAvabhedathI tathAzAstraviti =te prakAranA zAstrAdithI saMgata evo patnamevA phaLabheda vArtha ca--ikevI rIte thAya ? arthAt na thAya. li24 zlokArca - devasaMjJita karmanA paNa AnA AkSepamAM phaLanI niSpattinA kAraNabhUta evA puruSakAranA AkSepamAM, dAnAdirUpa sukRtavizeSaviSayakabhAvabhedathI te te prakAranA zAstrAdithI saMgata evo phaLabheda kevI rIte thAya ? arthAt na thAya. ra4ll "oDapa'= vajJitI chokapi'ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke pratimAne yogya evAM kASThAdi pratimAno AkSepa kare che, ema mAnavAmAM Ave to, tathAvidha sAmagrInA abhAvane kAraNe je kASThAdimAMthI pratimAnI niSpatti na thAya, te kASThAdimAM pratimAnI yogyatAnI saMgati thAya nahIM. tema sukRta AdirUpa phaLanA hetu evA puruSakArano daivasaMzita karma paNa AkSepaka che, tema svIkArIe to, sukRtAdi sevanakALamAM pariNAmanA bhedane kAraNe thato phaLabheda saMgata thAya nahIM. 'nA' - ahIM 'di' thI zIla, tapa, bhAvanuM grahaNa karavuM. TIkA - karmaNo'pIti-karmaNo'pi daivasaMjJitasya, etadAkSepe=phalahetupuruSakArAkSepe dAnAdau sukRtavizeSe vidhIyamAne bhAvabhedataH pariNAmavizeSatastattAratamyalakSaNAt, phalasya bhedaH prakarSApakarSarUpaH kathaM nu syAt? na kathaJcidityarthaH, tathA tathA tena tena prakAreNa, zAstrAdisaGgata: zAstralokasiddhaH / tathAvidhapuruSakAravikalAt karmaNaphalAbhyupagame na kathaJcittaccitratA yujyate, phalahetoH karmaNaH puruSakAramantareNaikAkAratvApatteriti parApekSametad dvitayaM pratipattamiti rajA TIkArya :varSoDapi ..... pratipattavyamati , devasaMkSita evA karmanA paNa, AnA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-24 AkSepamAM phaLanA hetu evA puruSakAranA AkSepamAM, sukRtavizeSarUpa dAnAdi kasAye chate bhAvabhedathI bhAvanA tAratamyasvarUpa pariNAmavizeSathI, tathA tathA te te prakAre zAstrAdisaMgata evo zAstra ane lokathI siddha evo, phaLano bheda=prakarSa-apakarSarUpa phaLano bheda, kevI rIte saMgata thAya ? arthAt saMgata thAya nahi. deva puruSakArano AkSepa kare che, tema svIkAravAmAM Ave to dAnAdimAM bhAvabhedane kAraNe thato phaLabheda saMgata thAya nahIM. te yuktithI batAve che -- tevA prakAranA puruSakArathI vikala evA karmathI bhAvabhedane kAraNe thatA phaLabhedano hetu bane tevA prakAranA puruSakArathI vikala evA karmathI, phaLano svIkAra karAye chate, koI rIte tenI citratA ghaTe nahIM=prakarSa-apakarSarUpa phaLabhedanI citratA ghaTe nahIM, kema ke puruSakAra vinA phaLanA kAraNa evA karmanA ekAkAratvanI prApti che. e hetuthI karma puruSakArano AkSepa kare che, tema svIkArIe to dAnAdimAM bhAvabhedathI phaLabheda saMgata thAya nahIM e hetuthI, paraspara apekSAvALA A baMne deva ane puruSakAra, svIkAravA joIe. rUti zabda TIkAnI samAptimAM che. rajA bhAvArtha :karmanI yogyatAthI ja kAryaniSpatti svIkArIne puruSakArane karmanA bAdhakarUpe asvIkAra karanAra daSTinuM nirAkaraNa : kASThAdimAM rahelI pratimAnI yogyatA pratimAno AkSepa kare che, tethI pratimAne ghaDavAno puruSakAra pratimAnirmANa dvArA pratimAnI yogyatAno bAdhaka che, ema je pUrvazlokamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM tema mAnavAnI jarUra nathI. tenI jema devasaMzita karma paNa sukRtAdi kArya karavA pratye puruSakArano AkSepa kare che, tethI puruSakAra karmano bAdhaka che, tema mAnIne sarva kArya pratye bAdhyabAdhakabhAvarUpe deva ane puruSakAra baMne paraspara apekSAvALA che, tema mAnavAnI jarUra nathI, paraMtu karma ja puruSakArano AkSepa karIne kArya kare che, tema mAnavuM joIe, ema pUrvapakSI kahe che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-24 kAryanA hetu evA puruSakArano AkSepa karma kare che, tema mAnIe to koI puruSa dAnAdi sukRta sevato hoya tyAre je je prakAre zAstramAM ane lokamAM bhAvabhedane kAraNe phaLabheda prasiddha che, te te prakAre phaLabheda saMgata thAya nahIM arthAt sukRtanA phaLarUpa puNyAnubaMdhI puNya ke nirjarArUpa phaLamAM prakarSa-apakarSanI prApti thAya che, te saMgata thAya nahIM, kema ke puruSakAranuM AkSepaka karma hoya to samAna prakAranI dAnAdi kriyAnuM AkSepaka karma samAna prakAre dAnAdi kriyA karAvIne samAna puNyAnubaMdhI puNya ke samAna nirjarAdi phaLanI prApti karAve. vastutaH pUrvanA devathI prerAIne jIva dAnAdi sukRtamAM pravRtti kare che tyAre paNa, te sukRtakALamAM vartatA bhAvabheda pratye teno puruSakAravizeSa kAraNa che. tethI samAna dAnAdi kriyA karanArA puruSamAM koIka kALe bhAvano prakarSa thAya che, to koIka anya kALe bhAvano apakarSa thAya che. tethI e phalita thAya ke daivathI prerAIne jIva dAnAdi sukRtamAM pravRtti kare che tyAre paNa je bhAvabheda thAya che, tenA pratye te jIvano puruSakAra kAraNa che. tethI samAna dAnAdi kRtyothI paNa phaLabhedanI prApti thAya che. mATe dAnAdi sukRtanI phaLaniSpatti pratye jema deva kAraNa che, tema puruSakAra paNa kAraNa che. have jo devathI ja kAryane anukULa puruSakArano AkSepa thato hoya ane kArya thatuM hoya, to koI puruSa pUrvanI sadaza dAnAdi kriyA kare tyAre sadaza ja bhAva thavo joIe, paraMtu phaLabhedanA kAraNabhUta bhAvano bheda thavo joIe nahIM; kema ke bhAvabhedanA niyAmaka evA puruSakArathI vikala evA karmathI kAryane anukULa puruSakAra AkSipta thAya che; ane tema mAnIe to samAna dAnAdi sutakALamAM samAna puNyabaMdha ane samAna nirjarAnI prAptirUpa phaLa thavuM joIe, paraMtu prakarSa-apakarSarUpa phaLabheda thAya nahIM, kAraNa ke bhAvabhedanA niyAmaka evA puruSakAra vagara phaLanA hetu evA karmanA ekAkAratvanI prApti che. tethI devathI prerAIne puruSakArano AkSepa thato hoya to samAna dAnAdi sukRtanuM phaLa sadA samAna ja prApta thavuM joIe, ane tema thatuM nathI. mATe kArya pratye deva ane puruSakAra baMne kAraNa che, tema svIkAravuM joIe. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-24 101 AnAthI e phalita thAya ke je jIvo dAna, zIla, tapa ane bhAvamAM udyama kare che, temAM keTalAka jIvo dAnanI kriyA karatA hoya che, keTalAka jIvo zIlanA AcAra pALatA hoya che, keTalAka jIvo tapAdi kriyAo karatA hoya che ane keTalAka jIvo duSkatanI gartA ane sukRtanI anumodanAdi bhAvomAM yatna karatA hoya che; topaNa te jIvone dAnAdi yatnakALamAM bhAvabhedanI prApti thatI nathI, paraMtu pUrvamAM je dAnanI kriyA karI, tevI ja dAnanI kriyA atyAre huM karuM chuM." tevI pratIti thAya che. AvA jIvomAM dAnAdi kriyA vakhate phaLabhedanA hetu evA bhAvanA prakarSa-apakarSarUpa pariNAmano bheda nathI. tethI tevA jIvone AzrayIne kahI zakAya ke dAnAdi kriyA paNa teo daivathI prerAIne kare che; paraMtu je jIvomAM kaMIka viveka pragaTelo che, teo vicAre che ke dAna, zIla, tapa ane bhAvanI kriyA saMveganA atizaya dvArA mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAme che, ane saMvega vagaranI dAnAdi kriyAo mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAmatI nathI, ane mokSanA arthI evA te jIvo dAnAdikALamAM saMveganI vRddhine anukULa praNidhAna Adi AzayomAM yatna kare che. tevA jIvone samAna dAnAdi kriyAmAM koIka vakhate saMvegano prakarSa anubhavasiddha che, ane koIka vakhate saMvegano apakarSa anubhavasiddha che; ane zAstra paNa kahe che ke samAna dAnAdi kriyA karanAra puruSa jyAre saMveganA prakarSathI dAna kare tyAre mahAphaLa thAya che, ane saMveganA apakarSathI dAna kare tyAre alpaphaLa thAya che, ane saMvegazUnya dAnAdi kare to te dAnAdi kriyA mokSane anukULa puNyAnubaMdhI puNya ke nirjarAnuM kAraNa banatI nathI. A prakAre vivekI lokano anubhavasiddha ane zAstrasiddha vyavahAra to ja saMgata thAya ke "pUrvanA daivathI prerAIne puruSa dAnAdi sukRtamAM pravRtti karato hoya tyAre paNa puNyAnubaMdhI puNya ane nirjarArUpa phaLamAM saMvegane anukULa puruSArthakRta taratamatA prApta thAya che" ema svIkAravAmAM Ave. AnAthI e siddha thAya ke dAnAdi sukRta dvArA baMdhAtA puNyAnubaMdhI puNya ane nirjarArUpa kArya pratye deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa che. ahIM vizeSa e che ke saMsArI jIvone saMsAranI pravRttio karavAnI manovRttio thAya che, temAM te manovRttione utpanna karAve tevuM karma hoya che. tema dharmanI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-24-2pa pravRtti karavAnI preraNA kare tevuM paNa karma hoya che, ane te karmathI prerAIne jIva dAna, zIla, tapa ane bhAvarUpa dharma karavA mATe prerAya che. tethI saMsArI jIvonI saMsArI pravRtti jema karmathI prerAIne thAya che, tema dAnAdi viSayaka pravRtti paNa karmathI prerAIne thAya che; ane dAnAdi pravRtti karanAra jIvomAM viveka pragaTe to te pravRttikALamAM saMveganI vRddhine anukULa udyama paNa thAya; ane je jIvone tevo viveka nathI, teo mAtra dAnAdi pravRtti karIne huM dharmanuM sevana karuM chuM teTalI ja buddhi kare che. tethI tevA jIvo adhika dAnAdi kare tyAre adhika dharmanuM sevana thayuM ane alpa dAnAdi kare tyAre alpadharmanuM sevana thayuM, athavA adhika tapa kare tyAre adhika tapadharmanuM sevana thayuM ane alpa tapa kare tyAre alpa tapadharmanuM sevana thayuM, teTalI ja buddhi thAya che, paraMtu samAna tapamAM bhAvano utkarSa ane apakarSa tevA jIvo prApta karI zakatA nathI; ane vivekI jIvo svaparAkramanA baLathI kyAreka alpa paNa dharmAnuSThAnamAM mahAsaMvega utpanna karI zake che, ane kyAreka evA vIryano prakarSa na thAya to moTA dharmAnuSThAnamAM paNa alpa saMvega utpanna karI zake che, te puruSakAranA baLathI thAya che. tethI samAna dAnAdi kriyAmAM phelabhedanuM kAraNa puruSakArano bheda che tema mAnavuM joIe. AthI kAryamAtra pratye deva ane puruSakAra kAraNa che, tema siddha thAya che. ll24ll avataraNikA : pUrvazloka-24mAM kahyuM ke karma puruSakArane AkSepa kare che, tema svIkArIe, to dAnAdi sukRtavizeSamAM bhAvabhedathI phaLabheda thAya che, te saMgata thAya nahIM. tethI deva ane puruSakAra baMne paraspara apekSAvALA che, ema svIkAravuM joIe. have deva ane puruSakAranI paraspara kayA prakAranI apekSA che, te batAvatAM kahe che - zloka : zubhAttatastvasau bhAvo hantAyaM tatsvabhAvabhAk / evaM kimatra siddhaM syAdata evAstvato hyadaH / / 25 / / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-ra5 anvayArthaH gumAratistu zubha evA tenAthI jazubha evA karmathI ja, mAva: A bhAva thAya che dAnAdikALamAM bhinna rUpe pravRtta evo bhAva thAya che, dattAvaMtra A phaLabheda tattvamAMvamAtasvabhAvavALo che=bhAvabhedanI apekSAe utpattivALA vicitra svabhAvavALo che. a=A rIte tra=ahIM devapuruSakAranI paraspara apekSAmAM vikrama siddha thAzuM siddha thAya ? (tatra temAM kahe che.) gata vra kastu AnAthI ja thAokarmathI ja bhAva thAo to di AnAthI ja=bhAvathI ja A karma (gastu=ho). 1rapA zlokArtha : zubha evA karmathI ja A bhAva thAya che dAnAdikALamAM bhinnarUpe pravRta evo bhAva thAya che, ane A phaLabheda, tasvabhAvavALo cheH bhAvabhedanI apekSAe utpattivALA vicitra svabhAvavALo che. A rIte ahIM deva ane puruSakAranI paraspara apekSAmAM, zuM siddha thAya ? (temAM kahe che) - AnAthI ja thAo-karmathI ja bhAva thAo. AnAthI jaEbhAvathI ja, A=karma (ho.) rapa TIkA - zubhAditi-zubhAttatastu-tata eva karmaNa: prAga nAnAnimittopArjitAt, asau-dAnAdikAle bhinnarUpatayA pravRtto bhAvo, hanta ayaM ca phalabhedasttatsvabhAvabhAk bhAvabhedApekSotpattikavicitrasvabhAvavAniti / paraH pRcchati-evaM kimatra vicAre siddhaM syAttatrAha -ata eva karmaNo'stu bhAvaH tathA ato hi-ata eva bhAvAt, ada:-karma, astu tathA ca pravAheNApi parasparApekSatvamanayoH simiti bhAva para IT TIkArca - sumAttatatuM .... bhAva: | zubha evA tenAthI ja-pUrvamAM judAM judAM nimitothI upArjita evA karmathI ja, A bhAva che dAnAdikALamAM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 devapuruSakAradvAciMzikA/bloka-25 bhiSarUpapaNAthI pravRtta evo bhAva che, ane A phaLabheda, tasvabhAvavALo che=bhAvabhedanI apekSAe utpattivALA evA vicitra svabhAvavALo che. kRti' zabda graMthakArazrInA kathananI samAptimAM che. para pUche che - e rIte zlokanA pUrvArdhanuM kathana karyuM e rIte, A vicAramAM deva ane puruSakAra paraspara apekSAvALA che, e vicAramAM, zuM siddha thAya ? temAM kahe che paranA praznamAM graMthakArazrI kahe che - AnAthI ja karmathI ja, bhAva thAya, ane to hiMgata va mAvA= A ja bhAvathI, evA A karma, thAya, ane te rIte=paranA praznano uttara Apyo te rIte, A baMnenuM deva ane puruSakAra baMnenuM pravAhathI paNa paraspara apekSApaNuM siddha che, e pramANe bhAva che. purapA. 'pravAhepa' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke sahAyarUpe ane bAdhyabAdhakarUpe to deva ane puruSakAra paraspara apekSAvALA che, paraMtu pravAharUpe paNa paraspara apekSAvALA che. bhAvArtha :deva ane puruSakAra vacce pravAhathI paNa paraspara apekSAnA svIkAranI yukti :| bhinna bhinna nimittothI upArjita evA zubha karmanA pariNAme dAnAdikALamAM bhinna bhinna bhAvo thAya che. tethI pUrva bhavamAM bhinna bhinna nimittone pAmIne jIve je zubha karmo bAMdhyAM, te zubha karmonA baLathI vartamAnamAM dAna, zIlAdi sukRta karatI vakhate bhinna bhinna bhAvo thAya che, ane te bhinna bhinna bhAvone kAraNe dAnAdikALamAM phaLabheda thAya che arthAt dAnAdi kRtyothI bhinna bhinna prakAranuM puNyAnubaMdhI puNya ane nirjarArUpa phaLa dAnAdikALamAM prApta thAya che arthAt je puruSane dAnAdikALamAM atizaya zubha bhAva thAya che, te puruSane te bhAvathI atizaya puNyAnubaMdhI puNya ane nirjarArUpa phaLa thAya che, ane je puruSane dAnAdi kALamAM alpa bhAva thAya che, te puruSane dAnAdi kRtyothI alpa puNyabaMdha ane alpa nirjarA thAya che; kema ke bhAvabhedanI apekSAe utpattivALA evA vicitra svabhAvavALo phaLabheda che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 devapuruSakArAsiMzikA/zloka-25 A prakAranuM kathana graMthakArazrIe zlokanA pUrvArdhathI karyuM. graMthakArazrInA zlokanA pUrvArdhamAM karAyelA A kathana sAme pUrvapakSI prazna kare che ke "deva ane puruSakArane paraspara apekSA che" e prakAranI vicAraNAmAM tamArA kathanathI zuM prApta thayuM ? tethI graMthakArazrI kahe che - pUrvamAM je ame kahyuM tenAthI e prApta thayuM ke pUrvanA karmathI dAnAdikALa vakhate vartamAnamAM bhAva=pariNAma=puruSakAra thAya che, ane vartamAnanA bhAvathI=vartamAnanA puruSakArathI, tevuM karma baMdhAya che. A rIte pravAhathI paNa daiva ane puruSakArane paraspara apekSA che, ema siddha thAya che. AnAthI e phalita thayuM ke bhUtakALamAM koIka nimittane pAmIne jIvane evo ja zubha bhAva thayo ke te zubha bhAvane kAraNe puNyAnubaMdhI puNya baMdhAyeluM, ane te puNyAnubaMdhI puNya vartamAnamAM dAnAdi pravRtti karatI vakhate zubha bhAva utpanna kare che, ane A zubhabhAvathI navuM puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che. A rIte pUrva-uttara-bhAvarUpe paraspara deva ane puruSakAra apekSAvALA che. A zlokamAM batAvelA trIjA vikalpa pramANe kahevAmAM Ave ke deva puruSakAra dvArA phaLa Ape che, tyAre deva mukhya bane che ane puruSakAra gauNa bane che, ane puruSakAra deva dvArA phaLa Ape che, tyAre puruSakAra mukhya bane che ane deva gauNa bane che; kema ke je vyApArasthAnIya che, te gauNa che, ane vyApArI che te mukhya che. ahIM vizeSa e che ke zloka-pamAM kahyuM ke vyavahAranaya deva ane puruSakArane gauNa-mukhyarUpe sarvatra hetu svIkAre che; ane te gauNa-mukhyatA traNa prakAre che. te A pramANe - (1) deva ane puruSakAra vacce sahakArI sahakAryarUpe gauNamukhyatA : phaLaniSpatti pratye anutkaTa hoya te gauNa hoya ane utkaTa hoya te mukhya hoya, tema zloka-kamAM batAvyuM. tethI e prApta thAya ke phaLaniSpatti pratye koIka sthAnamAM deva ke puruSakAramAMthI eka utkaTa hoya ane anya anutkaTa hoya ane je anutkaTa hoya te utkaTane kArya karavAmAM sahakArI bane che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-25 jema adhyayana karanAra puruSane potAnA adhyayananI pravRttithI yathArtha bodha karavAmAM pUrvano zruta-jJAnAvaraNa-karmano kSayopazama sahAyaka bane che. tethI adhyayananI kriyA navA zrutajJAnanA kSayopazama pratye mukhya kAraNa che, ane pUrvano zrutajJAnano kSayopazama sahAyaka che tethI gauNa kAraNa che. (2) daiva ane puruSakAra vacce bAdhyabAdhakarUpe gauNamukhyatA : zloka-17mAM batAvyuM ke daiva ane puruSakAranI vicAraNAmAM je baLavAna hoya te nirbaLane haNe che. te rIte phaLaniSpatti pratye daiva ane puruSakAra paraspara bAdhyabAdhakarUpe pravRtta che, ane je bAdhya hoya te gauNa che ane bAdhaka hoya te mukhya che. jema koI puruSa zrutAbhyAsa mATe yatna karato hoya, tyAre jo tene zrutanuM jJAna yathArtha thAya to tenA puruSakArathI te zrutajJAnanA AvA2ka karmano bAdha thAya che. tethI abhinava zrutanI prApti prati te puruSano puruSakAra pratibaMdhaka evA karmano bAdhaka che mATe mukhya che, ane abhinava zrutanI prAptinAM pratibaMdhaka evAM karmo bAdhya che mATe gauNa che; ane jo te puruSa zrutAbhyAsa mATe yatna karato hoya, chatAM yathArtha bodha na thAya, to te zrutajJAnAvaraNa karma tenA puruSakArane samyagbodha karavAmAM skhalanA kare che. tethI puruSakAra bAdhya bane che ane daiva bAdhaka bane che. A abhyAsanI kriyAmAM je bAdhaka che te mukhya che, ane bAdhya che te gauNa che. A rIte phaLaniSpatti pratye daiva ane puruSakAra bAdhyabAdhakarUpe paraspara apekSAvALA che. trIjA prakAre daiva ane puruSakAra vacce gauNamukhyabhAva che. te prastuta zlokamAM spaSTa kare che. (3) daiva ane puruSakAra vacce pravAhanI apekSAe gauNamukhyatA vartamAnamAM jIvanA adhyavasAya pramANe karma baMdhAya che, ane te karmanA vipAkakALamAM vartamAnanA kRtyanuM phaLa maLe che. tethI vartamAnano jIvano adhyavasAya karmabaMdha dvArA phaLa Ape che. tethI A prakAranA kAryakAraNamAM puruSakAra mukhya che ane karma 'dvAra' hovAthI gauNa che, topaNa gauNamukhyatAthI baMne paraspara apekSAvALA che. : Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAbiMzikA/zloka-25-26 107 koI jIva dhanaprAptine anukULa evA karmanA vipAkakALamAM dhanAdiprApti arthe puruSakAra kare che, ane te vakhate pUrvanuM daiva vartamAnanA puruSakAra dvArA phaLa Ape che. tethI A prakAranA kAryakAraNamAM daiva mukhya che ane puruSakAra dvAra" hovAthI gauNa che, topaNa gauNamukhyatAthI baMne paraspara apekSAvALA che. vaLI te puruSanA vartamAnanA dhanAdi mATenA prayatnakALamAM je karma baMdhAya che, te karmabaMdha pharI te prakAranA puruSakAra dvArA phaLa Ape che. A rIte deva ane puruSakArano pravAha cAle che. tethI e phalita thAya ke vartamAnanA puruSakArathI devanI prApti che, ane te deva dvArA phaLaprApti thAya che, ane te phaLaprAptikALamAM vipAkamAM Avela deva tyAre puruSakAra dvArA phaLa Ape che. A rIte daivathI puruSakAra ane puruSakArathI daiva, e rIte pravAhathI paNa deva ane puruSakAra vacce paraspara apekSA che; ane phaLaprApti pratye jyAre deva puruSakAra dvArA kAraNa che, e prakAranI virakSA karavAmAM Ave tyAre puruSakAra vyApAra che deva vyApArI che, tethI daiva mukhya che ane puruSakAra gauNa che; ane jyAre vartamAnano puruSakAra deva dvArA janmAntaramAM phaLa Ape che, e prakAranI vivakSA karavAmAM Ave tyAre vartamAnano puruSakAra vyApArI che ane daiva vyApAra=dvAra che. te sthAnamAM vartamAnano puruSakAra mukhya che ane deva vyApAra hovAthI gauNa che. A rIte pravAhanI apekSAe deva ane puruSakAramAM vyApAra-vyApArIbhAvarUpe gauNa-mukhyabhAva che. rapA avataraNikA :nizcayanayathI deva ane puruSakAra kArya prati kaI rIte kAraNa che, te zloka-2mAM batAvyuM. tyArapachI vyavahAranayathI paraspara apekSA rAkhIne deva ane puruSakAra kArya prati kaI rIte kAraNa che, te zloka-pamAM batAvyuM. tyArapachI deva ane puruSakAranI paraspara apekSA traNa prakAre che, te zloka-25 sudhI batAvyuM. have deva ane puruSakAra AtmakalyANamAM kaI rIte upayogI thAya che, te batAve che - Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-26 zloka H itthaM parasparApekSAvapi dvau bAdhyabAdhako / prAyo'tra caramAvarte daivaM yatnena bAdhyate / / 26 / / anvayArtha: nRtyaM=A rIte=pUrvazloka-25mAM kahyuM ke pravAhathI paNa daiva ane puruSakAra paraspara apekSAvALA che e rIte parasparApekSAvavi=paraspara apekSAvALA paNa Dho=baMne=daiva ane puruSakAra baMne, vAdhyavAdho-bAdhyabAdhaka che= svaprAdhAnyanI apekSAe bAdhyabAdhaka che. atre=AmAM=devapuruSakAramAM, prAyaH= bahulatAe gharamAvan=caramAvartamAM yatnena=yatna vaDe=puruSakAra vaDe revaM bAdhyate= daivano bAdha karAya che. / / 26 / zlokArtha : A rIte=pUrvazloka-25mAM kahyuM ke pravAhathI paNa daiva ane puruSakAra apekSAvALA che e rIte, paraspara apekSAvALA paNa baMne svaprAdhAnyanI apekSAe bAdhyabAdhaka che. AmAM=daiva ane puruSakAramAM, prAyaH caramAvartamAM yatnathI daivano bAdha karAya che. aa26aa 'TyuM parasparApekSAvRtti' ahIM'pi' thI e kahevuM che ke daiva ane puruSakAra pravAhathI paraspara apekSAvALA na hoya to to sApane noLiyAnI jema paraspara bAdhyabAdhaka svIkArI zakAya, paraMtu pravAhathI paraspara apekSAvALA hovA chatAM paNa daiva ane puruSakAra paraspara bAdhyabAdhakabhAvavALA che. TIkA H itthamiti-itthaM pravAhata: parasparApekSAvapi dvo - devapuruSakArI, svaprAdhAnyApekSayA vALavAyo, prAyo=vAttvana, satra=anayormadhye, caramAvarta=sattvavuAnaparAvarta yatnena daivaM bAdhyate, tathAvidhasaGklezAvasthAyAM nandiSeNAdInAmiva kadAcida vyatyayo'pi syAditi prAyograhaNam / / 26 / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-26 TIkArya : rUlya ....... prayopram | A rIte pUrvazloka-25mAM kahyuM e rIte, pravAhathI paraspara apekSAvALA paNa baMne-deva ane puruSakAra, svaprAdhAnyanI apekSAe bAdhyabAdhaka che e baMnemAMthI je pradhAna hoya te bAdhaka che ane gauNa hoya te bAdhya che. ahIMA baMnemAM=deva ane puruSakAra baMnemAM, prAya =bahulatAthI, zaramAvartamA=aMtya pugala parAvartamAM, yatnathI devato bAdha karAya che. zlokamAM kahela prAyaH zabdano artha spaSTa kare che - tevA prakAranI saMkleza avasthAmAM naMdiSeNa munie sarvavirati grahaNa karIne mohanuM ubhUlata thAya tevA prakArano prayatna karyo, paraMtu mohatA ubhUlata mATe karAtA temanA patnane bAdha kare tevA cAritramohanIyakarmanA udayathI janita tevA prakAranI saMkleza avasthAmAM, naMdi Na muni AdinI jema kyAreka vyatyaya paNa thAyacaramAvartimAM kyAreka "deva puruSakArano bAdha kare', e prakArano vyatyaya paNa thAya. tethI 'prAyaH'nuM grahaNa che. 26 'vyatyayoga' - ahIM 'mA' thI e kahevuM che ke caramAvartamAM puruSakArathI devano bAdha to thAya, paraMtu vyatyaya paNa thAya=devathI puruSakArano bAdha paNa thAya che. bhAvArthacaramAvartamAM prAyaH puruSakArathI devanI bAdhA : pUrvazloka-rapamAM batAvyuM e pramANe pravAhathI deva ane puruSakAra paraspara apekSAvALA che, topaNa deva ane puruSakAramAM je kArya karavAmAM pradhAnarUpe pravartatuM hoya te anyane sahAyaka paNa hoya che tema bAdha karanAra paNa hoya che. tethI deva ane puruSakAra vacce paraspara bAdhyabAdhakabhAva che. caramAvarta pUrve jIvanI sarva pravRtti karmanI pradhAnatAthI thAya che. tethI karma bAdhaka che ane jIvano puruSakAra bAdhya che; kema ke jIva potAnA hita arthe pravRtti kare che, topaNa caramAvarta pUrve tenuM deva tene ahitamAM pravartAve che. AthI caramAvarta bahAranA jIvo Atmahita sAdhI zakatA nathI. jyAre garamAvartamAM AvelA jIvonuM deva kaMIka zithila thayeluM hoya che, tethI caramAvartavartI jIvonuM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-26-27 deva prAyaH yatnathI bAdha pAme che. AthI zaramAvartavartI jIvo tattvAtattvanI vicAraNA karIne Atmahita sAdhavA mATe je kaMI udyama kare che, tenA dvArA AtmAnA ahita karanAruM mohanIyAdikarma temanA yatnathI bAdha pAme che; chatAM caramAvartamAM kyAreka daivathI puruSakArano paNa bAdha thAya che. te batAvavA mATe prAyaH zabda zlokamAM kahela che. jema ke naMdiSeNa munie mohanuM umUlana karavA mATe saMyama grahaNa karyuM, topaNa saMyamane anukULa parAkrama phoravavAmAM tevA prakAranA saMklezane utpanna karanAra cAritramohanIyakarma temanA puruSakArane bAdha kare che. te rIte caramAvartamAM AvelA jIvo paNa Atmahita mATe pravartatA hoya, ane daiva temanA mArgAnusArI kSayopazamane alanA pamADatuM hoya, to temano puruSakAra devathI bAdha pAme che. jema ke pUrvabhavamAM saMyamamAM udyama karanArA brahmadatta cakravartInA jIvane darzanamohanIyakarma niyANAmAM yatna karAvIne temanA puruSakArano bAdha karyo, jenA kAraNe durlabhabodhipaNAnI prApti thaI. te rIte caramAvartavALA jIvo zrutAbhyAsa karatA hoya, darzanazuddhinA upAyo sevatA hoya ke cAritrazuddhinA upAyo sevatA hoya, tyAre paNa pramAda ApAdaka karma temanA puruSakArane skUlanA kare che. vaLI te jIvo mArgAnusArI svaparAkramathI jJAnAdimAM yatna karatA hoya to temanA parAkramathI jJAnAvaraNIyAdi karmano paNa bAdha thAya che. kA. avataraNikA - pUrvazloka-26mAM kahyuM ke caramAvartamAM prAyaH yatnathI deva bAdha pAme che. tenAthI e prApta thAya ke je jIvoe graMthibheda karyo nathI, evA paNa caramAvartavartI jIvomAM je mArgAnusArI buddhi che, tenAthI yatna karIne teo devato bAdha kare che, ane tevA jIvo mArgAnusArI buddhi dvArA graMthibheda kare che, ane ucita pravRtti dvArA krame karIne saMsArano aMta kare che. te batAvavA mATe kahe che - zloka : evaM ca granthibhedo'pi yatnenaiva balIyasA / aucityena pravRttiH syAdUrdhvaM tasyaiva codanAt / / 27 / / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 daivapuruSakAradvAaizikA/zloka-27 anvayArtha rva ra=ane A rIte=caramAvartimAM yatnathI deva bAdha pAme che ema pUrvazlokamAM kahyuM e rIte, vatnIyA yatnanai=baLavAna evA yatnathI ja meivADapinnagraMthibheda paNa thAya che. karNa--AgaLa graMthibheda pachI vacce yonA--tenI ja preraNAthI=baLavAna evA yatnanI ja preraNAthI govinTena aucityathI pravRtti thA=pravRtti thAya che. 27nA zlokArtha : ane A rIte=caramAvartamAM yatnathI deva bAdha pAme che, ema pUrvazlokamAM kahyuM e rIte, baLavAna evA yatnathI ja graMthibheda paNa thAya che. AgaLa= graMthibheda pachI, tenI ja preraNAthI baLavAna yatnanI ja preraNAthI, aucityathI pravRtti thAya che. gharakA TIkA :___ evaM ceti-evaM ca-caramAvarte yatnasya balIyastve ca granthibhedo'pi kiM punardaivabAdhetyapizabdArthaH, yatnenaiva balIyasA=atizayavatA, aucityena dharmArthAdigocaranyAyyapravRttipradhAnatvena pravRttiH syAt Urdhva-granthibhedottaraM, tasvaiva-vIvaso yatnAva, coranAnkiran pArakA TIkArya : parva 2 ..... preraVIIn ! ane A rIte-pUrvazlokamAM kahyuM e rIte, caramAvartamAM yatnanuM baLavAnapaNuM hote chate baLavAna evA yatnathI ja= atizayavALA evA yatnathI ja, graMthibheda paNa thAya che. aucityathI dharmAryAdi viSayaka cAya pravRttinI pradhAnatAthI karNa-- graMthibhedathI uttaramAM, pravRtti thAya che; kema ke tenI ja baLavAna evA yatnanI ja, preraNA che. deva bAdhA to zuM paNa graMthibheda paNa thAya che, e zlokamAM rahela 'ga' zabdano artha che. rA. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-27-28 ' bhAvArtha : (i) graMthibheda pachI baLavAna ratnAthI daivano bAdha :(ii) graMthibheda pachI dharma, artha ane kAma viSayaka ucita pravRtti : pUrvazloka-26mAM kahyuM ke caramAvartamAM prAyaH yatnathI deva bAdha pAme che. te rIte caramAvartavartI jIvo graMthibheda pUrve mArgAnusArI yatna dvArA yogamArganI pravRttinA pratibaMdhaka evA devano bAdha kare che, ane parama madhyasthatApUrvaka tattvAtattvane jANavA mATe baLavAna yatna karatA hoya to te yatnathI graMthibheda paNa thAya che arthAt tattvanA pAramArthika svarUpane jovAmAM bAdha kare tevA rAgAdi pariNAmarUpa kliSTa karmasvarUpa graMthino vinAza paNa thAya che; ane je jIvo parama madhyasthatApUrvaka tattAtattvano vibhAga karIne graMthibheda kare che, ane tenA dvArA "A tattva Ama ja che" tevo sthira nirNaya kare che, teo dharma, artha ane kAmaviSayaka ucita pravRtti karanArA thAya che, kema ke graMthibhedathI pragaTa thayelI nirmaLa prajJA ja baLavAna yatnane preraNA Ape che arthAt tattvanI prApti karavA mATe baLavAna yatnane preraNA kare che. mATe baLavAna yatnathI prerAIne bhinnagraMthivALA jIvo zaktinA prakarSathI dharmamAM udyama kare che, ane saMpUrNa dharma sevavAnuM sAmarthya pragaTyuM na hoya to artha ane kAmamAM te rIte ucita pravRtti kare che ke jethI dharmane bAdha na thAya, paraMtu svabhUmikA anusAra dharmanI uttarottara vRddhi thAya ane krame karIne pUrNa dharmarUpa sarvaviratinuM sAmarthya pragaTe. IFranA avataraNikA : nanu yadyevaM granthibhedAdUcaM svapariNAmAdevocitapravRttisiddhistadopadezavaiyarthya syAdityata Aha - avataraNikArya : jo A rIte pUrvazloka-27mAM kahyuM e rIte, graMthibhedathI uttaramAM svapariNAmathI ja ucita pravRttinI siddhi che svabaLavAna yatnathI ja dharmAdi viSayaka ucita pravRttinI siddhi che, to upadezanuM vaiyaA thAyasamyagdaSTine apAto upadeza vyartha thAya. e prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne kahe che - Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-28 zloka : upadezastvanekAnto heturatropayujyate / guNamArabhamANasya patato vA sthitasya na / / 28 / / anvayArtha: tu vaLI tra=ahIM bhinnagraMthinI ucita pravRttimAM, 3paveza:=upadeza kAnto detu=anekAMta hetu chato 35yuSyate-upayogI che. gumAramArca patito vA=uparanA guNasthAnakane AraMbha karatA evA samyagdaSTine athavA guNasthAnakathI paDatA evA samyagdaSTine upadeza upayogI che, sthi0= sthitane guNasthAnakamAM sthita evA samyagdaSTine na=nathI-upadeza upayogI nathI. 28 zlokArca - vaLI ahIM bhinnagraMthinI ucita pravRttimAM upadeza anekAMta hetu chato upayogI che. uparanA guNasthAnakaLA AraMbha karatA evA samyagdaSTine athavA guNasthAnakathI paDatA evA samyagdaSTine upadeza upayogI che, sthitane nahIM guNasthAnakamAM sthita evA samyagdaSTine upadeza upayogI nathI. ra8. TIkA :___ upadezastviti-upadezastvatra-bhinnagrantherucitapravRttau anekAntajalotpattau bhUmisarasabhAvanibandhanAyAM pavanakhananAdirivAniyatahetubhAvaH san upayujyate / aniyatatve'pi vizeSe naiyatyamabhidhitsurAha-guNaM-uparitanaguNasthAnaM, ArabhamANasya patato vA-uparitanaguNasthAnAdadhastanamAgacchato, na punaH sthitasya tadbhAvamAtravizrAntasya / / 28 / / TIkArca - 359zarvatra ... tamAma vizrA70 | vaLI ahIM bhinnagraMthinI ucita pravRttimAM anekAMta chata=bhUminI rasALatA che kAraNa jemAM evI jalanI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-28 utpatimAM pavana khanana AdinI jema aniyata hetabhAvavALo chato, upadeza upayogI che. aniyatapaNuM hote chate paNa=je samyagdaSTi jIvomAM upadezathI phaLanI prApti thAya tevI yogyatA hoya tevA jIvone upadeza upayogI che, ane je samyagdaSTi jIvomAM upadezathI phaLanI prApti thAya tema nathI, tevA jIvone upadeza upayogI nathI. e rUpa upadezanuM aniyatapaNuM hote chate paNa, vizeSamAMsamyagdaSTi jIvonA traNa bhedamAMthI prathamavA be bhedarUpa vizeSamAM, taiyatva=upadezanA niyatapaNAne, kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che - guNaneauparanA guNasthAnakane, AraMbha karatA evA samyagdaSTi, athavA patana pAmatA tene uparanA guNasthAnakathI nIcenA guNasthAnakamAM AvatA samyagdaSTine upadeza upayogI che, paraMtu sthitane nahIM tadbhAvamAtramAM vizrAMtane nahIM svIkRta guNasthAnakanA bhAvamAtramAM vizrAMta evA samyagdaSTine upadeza upayogI nathI. li28. "niyatatvepi' - ahIM 'va' thI e kahevuM che ke upadezanuM phaLaniSpatti pratye niyatapaNuM hoya to vizeSamAM naiyatya che, paraMtu upadezanuM phaLaniSpatti pratye aniyatapaNuM hovA chatAM paNa vizeSamAM niyatapaNAne kahevAnI icchAthI graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha - pUrvazloka-27mAM kahyuM ke graMthibhedanA uttaramAM baLavAna yatnanI preraNAthI sarvatra ucita pravRtti thAya che. tethI vicArakane zaMkA thAya ke yogya jIvane ucita , pravRtti karAvavI e upadezanuM prayojana che ane samyagdaSTi jIva sarvatra ucita pravRtti kare che, mATe samyagdaSTine upadeza upayogI nathI. tethI graMthakArazrI kahe che - bhinnagraMthinI ucita pravRttimAM upadeza anekAMta hetu chato upayogI che arthAt keTalAka bhinnagraMthi jIvone ucita pravRtti karavAmAM upadeza nimittabhAvarUpa hetu che, to keTalAka bhinnagraMthi jIvone ucita pravRtti karavAmAM upadeza nimittabhAvarUpe hetu nathI. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 devapuruSakAradvAciMzikAzloka-28 temAM dRSTAMta batAve che - koI bhUmi rasALa hoya to rasALa bhUmine kAraNe jalotpatti thAya che. temAM pavana, khanana Adi nimittabhAvarUpe hetu che, topaNa jalotpatti pratye pavana, khananAdi aniyata hetu che arthAt je bhUmi rasALa na hoya ane pavanakhananAdi bAhya nimitto maLe topaNa te bhUmimAMthI jalotpatti thatI nathI, ane je bhUmi rasALa hoya ane pavana, khananAdi bAhya nimitto maLe to jalotpatti thAya che. tenI jema - (1) koI samyagdaSTi jIvo uparanI bhUmikAmAM jaI zake evA rasALa bhUmi jevA hoya temane upadeza ApavAthI teo je guNasthAnakamAM hoya te guNasthAnakathI uparanA guNasthAnakane prApta kare che. tevA jIvone upadeza nimittarUpa hetu che. (2) vaLI keTalAka jIvo samyaktane pAmelA hoya, to keTalAka jIvo dezavirati ke sarvavirati guNasthAnakane pAmelA hoya, ane pote prApta karelA guNasthAnakathI pAtane abhimukha thayA hoya, chatAM upadezanA baLathI pAtathI teonuM rakSaNa thaI zake tevI rasALa bhUmikAvALA hoya, to upadezarUpa nimittane AzrayIne tevA jIvonuM guNasthAnakanA pAtathI rakSaNa thAya che. jema rasALa bhUmi hoya ane pavana, khananAdithI jalanI utpatti thAya che, tema AvA jIvonuM upadezathI pAtanA pariNAmathI rakSaNa thAya che. (3) vaLI keTalAka jIvo samyakatva pAmelA hoya, to vaLI keTalAka jIvo dezavirati ke sarvavirati guNasthAnaka pAmelA hoya, ane svazakti anusAra guNasthAnakane anurUpa udyama karatA hoya, ane upadeza dvArA uparanA guNasthAnakamAM jaI zake tevI zaktivALA na hoya, tevA jIvone AzrayIne upadeza upayogI banato nathI. jema rasALa bhUmi na hoya to pavana-khananAdi kriyAthI jalotpatti thatI nathI, tema je jIvomAM uparanA guNasthAnakano AraMbha karavAne anukULa rasALa bhUmikA na hoya temane upadeza upayogI banato nathI. (4) vaLI, keTalAka samyagdaSTi jIvo samyakta pAmyA pachI pAtane abhimukha thayA hoya ane upadeza dvArA guNasthAnakamAM TakI zake tema na hoya tevA jIvone Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 devapuraSakAradvAciMzikAzloka-28-29 AzrayIne upadeza upayogI banato nathI jema rasALabhUmi na hoya te pavana khananAdi kriyAthI jalotpatti thatI nathI tema je samyagdaSTi jIvoe pAtanA nivAraNane anukULa rasALa bhUmikA na hoya temane upadeza upayogI banato nathI. ahIM vizeSa e che ke koI bhUmi rasALa hoya ane jorathI pavana phUMkAvAne kAraNe khADo paDI jAya to jalotpatti thAya che. tethI rasALa bhUmimAM jalotpatti thavAmAM pavana nimittabhAvarUpe hetu che, to vaLI koIka sthAnamAM rasALa bhUmi hoya ane khanana kriyA karavAmAM Ave to jalotpatti thAya che. tethI rasALa bhUmimAM jalotpatti thavAmAM khanananI kriyA nimittabhAvarUpe hetu che. vaLI koIka sthAnamAM rasALa bhUmi hoya to dharatIkaMpa AdithI jalotpatti thAya che. tethI rasALa bhUmimAM jalotpatti thavAmAM dharatIkaMpAdi nimittabhAvarUpe hetu che. tema jIvamAM yogyatA hoya to upadeza nimittabhAvarUpe upayogI che. 28 avataraNikA : pUrvazloka-28mAM kahyuM ke samyagdaSTinI ucita pravRttimAM anekAMta hetu chato upadeza upayogI che. te kathanane dagaMtathI spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : AdhikyasthairyasiddhyarthaM cakrabhrAmakadaNDavat / asau vyaJjakatApyasya tadbalopanatikriyA / / 29 / / anvayArtha: mAdhavasiddhacartha AdhikyanI siddhi mATe sajAtIya pariNAmanI pracuratAnI siddhine mATe, ane=aryanI siddhine mATe patananA pratibaMdhanI siddhine mATe vizrAma =cakrane bhagADanArA daMDanI jema mo=A upadeza samyagdaSTinI ucita pravRttimAM upayogI che, ema pUrvazloka-28 sAthe A zlokano avaya che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-29 ahIM prazna thAya ke pUrvazlokamAM jalotpattimAM pavana, khananAdine aniyata hetu batAvIne upadezane abhivyaMjakarUpe sthApana karyo. tethI samyagdaSTinI ucita pravRttimAM upadeza kaI apekSAe abhivyaMjaka che, te spaSTa kare che - maca=AnI upadezanI cennatA vyaMjakatA paNa tabrahnoparikriyA tenA baLathI upalatinI kriyA che=samyagdaSTi jIvamAM rahela ucita pravRtti karavAne anukULa pariNAmanA baLathI uparanA guNasthAnakanI upalatine anukULa evI upadezanI kriyA che athavA samyagdaSTi jIvamAM rahela guNasthAnakathI patananA rakSaNanI yogyatAne dhyAgRta karavAne anukULa evI upadezanI kriyA che. 29 zlokArca - AdhikyanI siddhine mATe ane zairyanI siddhine mATe cakrane bhamADanArA daMDanI jema A upadeza, samyagdaSTinI ucita pravRttimAM upayogI che, ema pUrvazloka-28 sAthe A zlokano anvaya che. ahIM prazna thAya ke pUrvazlokamAM jalotpattimAM pavana, khananAdine aniyata hetu batAvIne upadezane abhivyaMjakarUpe sthApana karyo. tethI samyagdaSTinI ucita pravRttimAM upadeza kaI apekSAe abhivyaMjaka che, te spaSTa kare che - AnI-upadezanI vyaMjakatA paNa tenA baLathI upanatinI kriyA chesamyagdaSTi jIvamAM rahela ucita pravRtti karavAne anukULa pariNAmanA baLathI uparanA guNasthAnakanI upanatine anukULa evI upadezanI kriyA che athavA samyagdaSTi jIvamAM rahela guNasthAnakathI patananA rakSaNanI yogyatAne vyApRta karavAne anukULa evI upadezanI kriyA che. ra9II ja 'caMnnatANassa' - ahIM 'mapi' thI e kahevuM che ke jema daMDAdimAM ghaTAdinI janakatA che tema upadezamAM mArgAnusArI buddhinI janakatA to che, paraMtu mArgAnusArI buddhivALA evA samyagdaSTi jIvonI pariNatinI vyaMjakatA paNa tabalopanati kriyA che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 devapuruSakAradvAsiMzikA/bloka-29 TIkA : Adhikyeti-AdhikyaM sajAtIyapariNAmaprAcuryaM sthairyaM ca-patanapratibandhaH tatsiddhyarthaM cakrabhrAmakadaNDavat asau-upadeza upayujyate, yathA hi daNDo bhramatazcakrasya dRDhabhramyarthaM bhagnabhramervA bhramyAdhAnArthamupayujyate, na tUcitabhramavatyeva tatra, tathopadezo'pi guNaprArambhAya tatpAtapratibandhAya vopayujyate, na tu sthitapariNAmaM pratIti / taduktamupadezapade - "uvaeso vi hu saphalo guNaThANArambhagANa jIvANa / parivaDamANANa tahA pAyaM na u taTThiANaM pi" / / vyaJjakatApyasyopadezasya tadbalena pariNAmabalena, upanatikriyA sannidhAnalakSaNA, anyathA ghaTAdau daNDAderapi vyaJjakatvApatteriti bhAvaH / / 29 / / TIkArca - .. bhAva: | Adhikya sajAtIya pariNAmanuM prAcarya ane zairya patanano pratibaMdha, tenI siddhi mATe arthAt AdhikyanI ane zairyanI siddhi mATe=je guNasthAnakamAM pote che te guNasthAnakathI uparanA guNasthAnakamAM javAne anukULa je ucita kriyA, te kriyAmAM vartatA uttama bhAvanA sajAtIya bhAvanA prAcaryarUpa Adhikyane mATe, ane pote je guNasthAnakamAM che te guNasthAnakathI patanane abhimukha bhAva thayelo hoya tenA nivAraNa mATe, cakrane bhagADanArA daMDanI jema Aaupadeza, upayogI che. cakrabhramaNanA dRSTAMtathI Adhikya mATe ane dhairya mATe upadeza kaI rIte upayogI che ? te "thA di' thI spaSTa kare che - je pramANe ja bhamatA evA cakranI daDha bhramite mATe athavA bhagna bhraminI bhramitA AdhAra mATe daMDa upayogI che, paraMtu ucita bhUmivALA ja evA temAM nahIM ucita bhUmivALA ja evA cakrabhramaNamAM daMDa upayogI nathI, te pramANe upadeza paNa guNanA prAraMbha mATeauparanA guNasthAnakatA prAraMbha mATe athavA tenA pAtanA pratibaMdha mATe guNasthAnakanA pAtanA pratibaMdha mATe, upayogI che, paraMtu sthita pariNAma pratye nathI upadeza upayogI nathI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-29 119 'ti' zabda daSTAMta-dArNatikabhAvanA kathananI samApti mATe che. te kahevAyuM che=zlokanA pUrvArdhamAM kahyuM te "upadeza pada' zloka-499mAM kahevAyuM che - guNasthAnaka AraMbhaka ane pati pAmatA jIvone prAya: upadeza paNa saphaLa che, paraMtu sthAnamAM sthitane paNa nahIM=je guNasthAnaka svIkAreluM che te guNasthAnakamAM avasthita rahelAne upadeza saphaLa nathI." (upadezapada zlo. 499) bhUminI rasALatA nibaMdhana jalotpattimAM pavana-khananAdi aniyata hetu che. te dRSTAMtathI bhinnagraMthinI ucita pravRttimAM upadeza hetu che, tema pUrvazloka28mAM batAvyuM. tethI bhinnagraMthinI ucita pravRttino abhivyaMjaka upadeza che, tema arthathI prApta thayuM; kema ke pavanathI ke khananathI bhUmimAM raheluM jala abhivyakta thAya che, utpanna thatuM nathI. mATe upadezanI abhivyaMjakatA kevA svarUpavALI che, te spaSTa kare che - AnI upadezanI, vyaMjakatA paNa tenA baLathI pariNAmanA baLathI, upanatine anukULa kriyA che=uparanA guNasthAnakane anukULa pariNatinA saMnidhAnarUpa upavatine anukULa kriyA che. anyathA pariNAmanA baLathI upanatinI kriyArUpa vyaMjakatA na mAnavAmAM Ave ane jIvamAM rahelI yogyatAno abhivyaMjaka upadeza che, tema mAnavAmAM Ave to, ghaTAdimAM daMDAdinI paNa vyaMjakatAnI Apatti che, e pramANe bhAva che tAtparya che. rahA ja 'tathopazopi' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke bhamatA evA cakranI daDhabramine mATe athavA bhagna bhramivALA cakranI bhUminA AdhAna mATe to daMDa upayogI che, paraMtu guNasthAnakanA prAraMbha mATe ane guNasthAnakanA pAtanA pratibaMdha mATe upadeza paNa upayogI che. iDAve' - ahIM 'pa' thI e kahevuM che ke upadezanI to abhivyaMjakatA mAnavI paDe paraMtu daMDAdinI paNa vyaMjakatA mAnavAnI Apatti Ave. bhAvArtha : samyagdaSTi jIvo dRSTivAdopadezikI saMjJAvALA hoya che. tethI temanAmAM rahelo dRSTivAdano bodha temane hitamAM pravRtti ane ahitathI nivRtti mATe Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 daivapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-29 sadA preraNA Ape che. AthI samyagdaSTi jIvo AtmakalyANa mATe sadA udyamavALA hoya che. Ama chatAM samyagdaSTi jIvo AtmakalyANa mATe je udyama kare che, temAM atizayatA ka2vA arthe upadeza upayogI che. jema koI avirata samyagdaSTi hoya ane svabodha anusAra dharmamAM yatna karato hoya, Ama chatAM upadezane pAmIne sUkSma bodha thavAne kAraNe ke tIvra saMvega thavAne kAraNe adhika pravRtti karI zake tema hoya to upadeza upayogI che. vaLI koI avirata samyagdaSTi hoya ane svabhUmikA pramANe dharmamAM yatna paNa karato hoya, chatAM dezavirati ke sarvaviratino upadeza sAMbhaLe to tIvra vIrya ullasita thAya tema hoya tevA samyagdaSTine upadeza upayogI che. vaLI koI avirata samyagdaSTi jIva hoya ane koIka nimittane pAmIne samyaktvathI pAtane abhimukha thayela hoya tyAre tenA samyaktvanA pariNAmamAM svairya mATe upadeza upayogI che. vaLI koIka samyagdaSTi jIve dezavirati ke sarvavirati guNasthAnaka svIkAryuM hoya, ane koIka nimittane pAmIne te guNasthAnakamAM kaSTasAdhyatA jaNAtAM pAtano pariNAma thato hoya, to tenA svairya mATe upadeza upayogI che. jema meghakumAre saMyama grahaNa karela, paraMtu saMyamanuM kaSTamaya jIvana potAne pALavuM azakya jaNAvAthI saMyamathI patanano pariNAma thayo, ane prabhu vIra paramAtmAnA upadezathI saMyamamAM svairyanI prApti thaI. A rIte samyagdaSTi jIvone potAnA pariNAmo adhika karAvavA arthe, ane svIkArAyelA guNasthAnakanA pAtathI rakSaNa karavA arthe upadeza upayogI che, paraMtu sthira pariNAmavALA samyagdaSTi pratye upadeza upayogI nathI. AnAthI e phalita thAya ke je samyagdaSTi jIvo svIkArAyelA guNasthAnakamAM svabaLathI dRDha yatna kare che, teo pratye upadeza upayogI nathI; paraMtu jeo svazakti anusAra guNasthAnakanI vRddhi mATe udyama kare che, Ama chatAM uparanA guNasthAnakamAM javA mATe svabaLathI saMvegano atizaya karI zakatA nathI, athavA uparanA guNasthAnakamAM javA mATe kevo udyama karavo joIe, teno sUkSmabodha nathI, tevA jIvone uparanA guNasthAnakamAM javAne anukULa bodha Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-29 121 karAvIne ke uparanA guNasthAnakamAM javA mATe apekSita saMveganI vRddhi karAvIne upadeza upayogI bane che. vaLI koIka jIvo svIkArAyelA guNasthAnakathI pAtane sanmukha thayA hoya tyAre upadeza saMveganI vRddhi dvArA svairyanuM AdhAra kare che. bhUminI rasALatA-nibaMdhana jalotpattimAM pavana-khananAdi aniyata hetu che. te dRSTAMtathI bhinnagraMthinI ucita pravRttimAM upadeza hetu che, tema pUrvazloka28mAM batAvyuM. tethI bhinnagraMthinI ucita pravRttino abhivyaMjaka upadeza che, tema arthathI prApta thayuM; kema ke pavanathI ke khananathI bhUmimAM raheluM jala abhivyakta thAya che, utpanna thatuM nathI. mATe upadezanI abhivyaMjakatA kevA svarUpavALI che, te spaSTa kare che -- daMDathI ghaTa utpanna thAya che, tethI vyavahAranayanI dRSTithI daMDanI ghaTa pratye janakatA che, paraMtu daMDanI ghaTa pratye vyaMjatA nathI. tevI janakatA samyagdaSTi pratye upadezanI nathI. vaLI, zarAvamAM gaMdha rahelI ja che, tenA upara pANI nAkhavAmAM Ave to gaMdha utpanna thatI nathI. tethI vyavahAranayanI dRSTithI zarAvamAM rahela gaMdhanuM pANI vyaMjaka che, janaka nathI. mATe pANImAM gaMdhanI vyaMjakatA che, janakatA nathI. tema prastutamAM vyavahAranayanI dRSTithI vicArIe to je jIvoe graMthino bheda karyo che ane ucita pravRtti karavA mATe udyamavALA che, paraMtu uparanA guNasthAnakamAM javA mATe zuM ucita pravRtti karavI, teno bodha nathI athavA uparanA guNasthAnakamAM javAne anukULa tIvra saMvega svaparAkramathI ullasita karI zake tevA nathI, tevA jIvomAM, jema zarAvamAM gaMdha vidyamAna che, tema uparanA guNasthAnakamAM javAne anukULa ucita pravRtti karavAno pariNAma vidyamAna che, paraMtu svabaLathI abhivyakta thato nathI, ane jema zarAva upara jalasiMcana karavAthI gaMdha abhivyakta thAya che, tethI jalamAM baMdhanI vyaMjakatA che, tema AvA jIvomAM uparanA guNasthAnakamAM javAno pariNAma upadezathI abhivyakta thAya che. tethI samyagdaSTi jIvone uparanA guNasthAnakamAM javAne anukULa apAtA upadezamAM vyaMjakatA che, ane tene spaSTa karatAM graMthakArazrIe kahyuM ke upadezanI vyaMjakatA paNa pariNAmanA baLathI upanatinI kriyA che arthAt Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-29-30 jIvamAM rahela uparanA guNasthAnakamAM javAne anukULa ucita pravRtti karavAnA pariNAmanA baLathI uparanA guNasthAnakanI prAptinI kriyA upadeza kare che. vaLI keTalAka samyagdaSTi jIvo pote je guNasthAnaka svIkAryuM che, temAM sthira thavAnA pariNAmavALA che, paraMtu koIka nimittathI patanane abhimukha thayA che ane svaparAkramanA baLathI sthira thaI zakatA nathI; tevA jIvomAM guNasthAnakamAM sthira thavAnI pariNati vidyamAna che, paraMtu svaparAkramathI te pariNati abhivyakta thatI nathI, tevA jIvomAM rahelI guNasthAnakamAM sthira thavAnI pariNatino abhivyaMjaka upadeza che. ra9II avataraNikA - zloka-27mAM kahyuM ke graMthibheda thayA pachI baLavAna yatnanI preraNAthI ucita pravRtti thAya che. tyAM zaMkA thaI ke jo graMthibheda pachI baLavAnA prayatnanI preraNAthI ucita pravRtti thatI hoya to upadeza vyartha jaze, tenuM samAdhAna zloka-28-29mAM karyuM. have graMthibheda pachI baLavAna yatnanI preraNAthI ucita pravRtti thAya che, tenAthI zuM prApta thAya che ? te batAve che - zloka : aucityena pravRttyA ca sudRSTiryatnato'dhikAt / palyopamapRthaktvasya cAritraM labhate vyayAt / / 30 / / anvayArtha : ra=ane dhavat ratnA--adhika evA yatnathI cicena pravRAA aucityapUrvaka pravRttine kAraNe palyopamapRthasvastha palyopama pRthakatva karmanI sthitino vyathA vyaya thavAthI suSTi samyagdaSTi cAritraM cAritrane dezavirati cAritrane tama=prApta kare che. Ima | zlokArca - ane adhika evA yatnathI aucityapUrvaka pravRttine kAraNe palyopama pRthakRtva karmasthitino vyaya thavAthI samyagdaSTi cAritrane dezavirati cAritrane, prApta kare che. Il3oll Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-30 TIkA - __ aucityeneti-aucityena-nyAyapradhAnatvena pravRttyA ca sudRSTiH samyagdRSTiH adhikAt=atizayitAt yatnAt-puruSakArAt palyopamapRthaktvasya cAritramohasthitisambandhino vyayAt cAritraM labhate dezaviratyAkhyaM sarvaviratyAkhyaM tu saGkhyAteSu sAgaropameSu nivRtteSviti dRSTavyam / / 30 / / TIkArya : govinTena ..... dRSTatram | adhika yatnathI=atizaya puruSakArathI, aucityapUrvaka pravRttithI=nyAyapradhAnapaNArUpe pravRttithI=dharma, artha ane kAmano svabhUmikAnusAra te rIte sevana kare che jethI dharmanI uttarottara vRddhi thaIne pUrNa gharmanA sevananI zakti pragaTe te prakAranI vyAyapradhAnapaNArUpa pravRttithI, samyagdaSTi jIva palyopama pRthaphatvanA vyayathI=cAritramohanIyanI sthiti sAthe saMbaMdhavALI sarva karmanI, palyopama pRthakatva sthitinA vyayathI. cAritra=dezavirati nAmanA cAritrane, pAme che. vaLI saMkhyAtA sAgaropamanI nivRtti thaye chata=saMkhyAtA sAgaropama pramANa karmanI sthiti nivRta thaye chata, sarvavirati nAmanuM cAritra prApta kare che, e pramANe jANavuM. l30 bhAvArtha - samyagdaSTine ucita pravRttinA kAraNe cAritramohanIyakarmanA kSayanI prApti - graMthibhedanI uttaramAM baLavAna yatna ucita pravRtti karavA preraNA kare che, ema zloka-27mAM kahyuM. tethI samyagdaSTi jIva potAnI zakti anusAra dharma, artha ane kAmamAM sarvatra ucita pravRtti kare che, jenA baLathI potAnAmAM pragaTa thayelo dharma uttarottara vRddhi pAme che ane krame karIne artha-kAmanA saMskAro kSINa kSINatara thAya che. A rIte ucita pravRtti karavAne kAraNe sattAmAM rahelI karmanI sthiti palyopama pRthakutva pramANa kSaya pAme tyAre samyagdaSTi jIvane dezavirati cAritranI prApti thAya che. vaLI je samyagdaSTi jIvonuM karma ati sopakrama che, te samyagdaSTi jIvo samyakatva pAmyA pachI aMtarmuhUrtamAM ja palyopama pRthakatva karmanI sthitino kSaya Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-30-31 karIne dezavirati cAritrane prApta kare che; ane je samyagdaSTi jIvonuM dezaviratinuM pratibaMdhaka cAritramohanIyakarma atyaMta zithila nathI, teo paNa dharma, artha ane kAmamAM svazakti anusAra ucita pravRtti karIne jeTalA kALathI palyopama pRthakatva karmanI sthitino hrAsa karI zake teTalA kALa pachI dezavirati cAritranI prApti kare che; ane je samyagdaSTi jIvone dezavirati cAritranI prAptinuM pratibaMdhaka karma kaMIka dRDha che ane svaparAkramathI kSINa thAya tema nathI, tevA jIvo upadezanA baLathI samyaktakALamAM vartatI karmanI sthitimAMthI palyopama pRthatva karmanI sthitino hrAsa kare tyAre dezavirati cAritranI prApti thAya che. vaLI je samyagdaSTi jIvonuM dezavirati cAritranuM pratibaMdhaka karma nirupakrama che, teonI dharma, artha ane kAmanI ucita pravRtti paNa palyopama pRthakatva pramANa karmanI sthitino hrAsa karavA mATe te bhavamAM samartha banatI nathI, topaNa ucita pravRtti dvArA kaMIka karmanI sthiti ghaTe che, jenA kAraNe janmAMtaramAM teone cAritranI prApti sulabha bane che. vaLI dezavirati cAritranI prApti thayA pachI svazakti anusAra uttarottara dezaviratinA adhika-adhika sevana dvArA sattAmAM rahelAM karmonI sthitimAMthI saMkhyAtA sAgaropama pramANa sthitino hrAsa thAya tyAre sarvavirati nAmanA cAritranI prApti thAya che. l30mI avataraNikA : zloka-30mAM kahyuM ke samyagdaSTi jIva atizaya puruSakArathI palyopama pRthakatva karmanI sthitinA vyayane kAraNe dezavirati cAritrane prApta kare che, ane saMkhyAtA sAgaropama karmanI sthitinA vyayane kAraNe sarvavirati cAritrane prApta kare che. tethI have dezavirati ane sarvavirati cAritranAM ligone batAve che - zloka :mArgAnusAritA zraddhA prAjJaprajJApanAratiH / guNarAgazca liGgAni zakyArambho'pi cAsya hi / / 31 / / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-31 manvayArtha : mArgAnusAritA-bhAnusArIpAj zraddhA-zraddhA prAjJaprajJApanArati:-prAjJatA prajJApanamA rati, guNarAgazca-guerA zakyArambho'pi camane zabhyAma paa| asya himAnai o4=yAstrinA 4 ligAni liMgAlaag (pUrva surimA 4 cha). // 31 // ReoDArtha : mArgAnusAritA, zraddhA, prAjJanA prajJApanamAM rati, guNarAga ane zakyAraMbha paNa AnAM cAritranAM ja, liMgo lakSaNo, pUrva sUrio 5he cha. ||31|| :mArgeti-mArgAnusAritA=anAbhoge'pi sadandhanyAyena mArgAnusaraNazIlatA, yaduktaM - "asAtodayazUnyo'ndhaH kAntArapatito yathA / gartAdiparihAreNa samyak tatrAbhigacchati / / tathA'yaM bhavakAntAre paapaadiprihaartH| zrutacakSurvihIno'pi satsAtodayasaMyutaH / / anIdRzasya tu punazcAritraM zabdamAtrakam / IdRzasyApi vaikalyaM vicitratvena karmaNAm" / / iti / zraddhA-zuddhAnuSThAnagatA tIvraruciH, prAjJasya-paMDitasya prajJApanA= arthavizeSadezanA tatra ratiH zravaNatadarthapAlanAsaktiH, guNarAgazca-guNabahumAna:, zakyArambhaH svakRtisAdhyadharmAdipravRttirapi cAsya hi cAritrasya hi liGgAni lakSaNAni pravadanti pUrvasUrayaH / / 31 / / TIvArtha : (1) mArthAnusAritA:- mArgAnusAritA=anAbhogamAM paNa sadaMdha vyAyathI mArganI anusaraNazIlatA arthAt ratnatrayarUpa mokSamArgane anusaraNa karavAno svabhAva. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-31 je kAraNathI kahevAyuM che=je kAraNathI 'yogabiMdu' zloka-354-355356mAM kahevAyuM che. "jaMgalamAM rahelo azAtAnA udayathI zUnya evo aMdha je pramANe khADA vagerenA parihArathI samyapha tyAM jAya che=je prakAre vivakSita sthAnanI prApti thAya te prakAre jaMgalamAM jAya che." (yogabiMdu zloka-354) "te prakAre zrutacakSuthI vihIna paNa satsaMAtAnA udayathI yukta yogamArgamAM ati daDha yatna hovAne kAraNe je suMdara zAtAno udaya arthAt cittanI svasthatAno udaya, tenAthI yukta, evo cAritrI saMsArarUpa jaMgalamAM pApAdinA parihArathI=pApanA kAraNa ane pApanA phaLanA parihArathI, vivakSita evA mokSasthAna pratye jAya che." (yogabiMdu zloka-355) tu punA=vaLI AvA nathI tenuM=jemane mArgAnusArIpaNuM Adi liga nathI, temanuM, cAritra=sarvathI ke dezathI cAritra, zabdamAtrarUpa che. (paraMtu arthathI cAritra nathI.) AvAone paNa=mArgAnusArIpaNuM Adi liMgavALA evA koIkane paNa, karmonuM vicitrapaNuM hovAne kAraNe karmonuM nikAcitAdirUpapaNuM hovAne kAraNe, vaikalya che-cAritranuM vikalapaNuM che." (yogabiMdu zloka-356). 'rUti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. (2) zraddhA - zraddhA=zuddha anuSThAtagata tIvra ruci=zAstrAnusArI kriyAviSayaka tIvra ruci. (3) prAjJaprajJApanArati:- prAjJanI paMDita puruSanI prajJApanA=arthavizeSatI dezanA, temAM rati zravaNamAM ane tadartha pAlatamAM Asakti pote je sthAnamAM samyapha artha karI zakyA nathI, te sthAnamAM je arthavizeSa paMDita puruSa kahe che, te arthavizeSane kahenAra upadezanA zravaNanI ane te upadeza anusAra AcAranA pAlananI Asakti. (4) guNarAga :- guNarAgaguNanuM bahumAna. (5) zakyAraMbha - ane zakyAraMbha potAnA prayatnathI sAdhI zakAya tevI dharmAdinI pravRtti paNa, AnAM ja cAritranAM ja, liMgotralakSaNo, pUrva sUrio kahe che. 31. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 devapuruSakAradvAtrizikA/zloka-31 zayAramoDapi'=sthatisadhdhathavapravRttirapi' - ahIM 'pa'thI e kahevuM che ke mArgAnusAritA vagere to cAritranAM liMga che ja, paraMtu zakyAraMbha paNa cAritranuM liMga che, ane "dharmAdi'mAM 'di'thI artha-kAmanuM grahaNa karavuM. | 'anAmo ' - ahIM 'pa'thI e kahevuM che ke AbhogamAM to mArganI anusaraNazIlatA che, paraMtu anAbhogamAM paNa sadaMdhanyAyathI mArganI anusaraNazIlatA che. bhAvArtha : cAritranA liMgo - dezavirati ane sarvavirati cAritranAM liMgo prastuta zlokamAM batAve che - (1) mArthAnusAritA : mArganusAritA cAritrInuM prathama liMga che. mArgAnusArI pariNAmavALA arthAt ratnatrayIrUpa mokSamArgane anusaraNa kare evA pariNAmavALA cAritrI che, ane AvA cAritrI zAstravacanAnusAra pravRtti karatA hoya tyAre to mArganuM anusaraNa hoya che, paraMtu kvacit zAstravacanAnusAra kriyAmAM anAbhoga vartato hoya topaNa sadaMdhanyAyathI ratnatrayIne abhimukha ja gamanasvabhAvavALA hoya che. jema jaMgalamAM rahela ane azAtAnA udayathI rahita evo aMdhapuruSa mArgamAM gamana karato hoya tyAre gartAdinA parihArapUrvaka potAnA iSTa sthAnane anukULa gamanakriyA karato hoya che; tema saMsAramAM rahelA, paNa zrutacakSuthI rahita evA anAbhogavALA munio, mokSamArgathI viparIta pravRttiono parihAra karIne ratnatrayIne anurUpa yatna karatA hoya che; ane AvA zrutacakSuthI vihIna munio, gItArthanA vacanAnusAra upayukta thaIne anusaraNa karatA hoya tyAre to mArganuM anusaraNa che, paraMtu kvacit gItArthanA vacananA viSayamAM koIka sthAne bodha spaSTa na thayo hoya, tethI anAbhoga vartato hoya, to paNa lakSyane anurUpa yatna karanArA cAritrI che. (2) zraddhA : zraddhA cAritrInuM dvitIya liMga che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-31 bhagavAnanA vacanAnusAra zuddha anuSThAna karavAnI tIvra rucivALA cAritrI che. (3) prAjJaprajJApanArati: prAjJaprajJApanArati cAritrInuM tRtIya liMga che. zAstronA paramArthane jANanArA paMDita puruSonI prajJApanAmAM rativALA cAritrI che arthAt koIka sthAnamAM potAne yathArtha arthabodha na thayo hoya to te arthavizeSane paMDita puruSo pAsethI sAMbhaLavAnI rativALA ane te pramANe ucita AcaraNAne karavAnI baLavAna icchAvALA cAritrI che. (4) guNarAga - guNarAga cAritrInuM caturtha liMga che. cAritrIne guNano rAga hoya che arthAtu potAnAmAM je guNo pragaTyA che, tenA karatAM adhika guNavALA puruSo pratye atyaMta bahumAnabhAva hoya che. tethI teonI bhakti karIne tevA guNo potAnAmAM pragaTa karavAno abhilASa rAkhanArA cAritrI che. (5) zakyAraMbha - zakyAraMbha cAritrInuM pAMcamuM liMga che. jo cAritrI dezaviratidhara hoya to potAnA prayatnathI sAdhI zakAya tevA dharma, artha ane kAmanI pravRtti karanArA hoya che, ane jo cAritrI sarvaviratidhara hoya to potAnI kRtithI sAdhya evuM dharmAnuSThAna karIne uparanA saMyamanA kaMDakonI prApti karavA mATe udyamavALA cAritrI hoya che. AnAthI e phalita thAya ke zrAvaka potAnA prayatnathI prApta thaI zake tevA dharma, artha ane kAmamAM udyama karanArA hoya che, jethI klezano parihAra karIne uttarottara dharmanI vRddhine prApta kare che; ane artha ane kAma e rIte seve che ke jethI dharmano bAdha na thAya, paraMtu adhika adhika dharmanI zaktino saMcaya thAya; ane jo potAnA prayatnathI sAdhI na zakAya tevA artha-kAmAdimAM yatna kare to klezanI prApti thAya, ane dharmano paNa bAdha thAya; ane potAnA prayatnathI sAdhya na hoya tevuM dharmAnuSThAna svIkAre to te dharmAnuSThAna uttarottaranA saMyamanI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAtriMzikA/zloka-31-32 129 prAptinuM kAraNa bane nahIM. tethI vivekI zrAvaka svaprayatnathI sAdhya evA dharmAdimAM pravRtti kare che. uparyukta cAritranAM pAMca liMgo-lakSaNo che, ema pUrva sUrio kahe che. II31II avataraNikA : keTalAka daivathI ja yogasiddhi mAte che to keTalAka puruSakArathI ja yogasiddhi mAne che. te matano nirAsa karIne daiva ane puruSakAra ubhayathI yogasiddhi che te batAvavA arthe prastuta batrIzIno upakrama karAya che, ema pUrva dvAtriMzikA sAthe saMbaMdha batAvatAM A dvAtriMzikAnA prAraMbhamAM graMthakArazrIe kahyuM. tethI yoganI prAptimAM paNa daiva ane puruSakAra baMne kAraNa che, tevuM nirUpaNa karyuM, ane zloka-26mAM batAvyuM ke caramAvartamAM prAyaH yatnathI daiva bAdha thAya che. tyArapachI zloka-27mAM batAvyuM ke graMthibhedanI prApti paNa baLavAna yatnathI thAya che, ane graMthibheda pachI baLavAna yatnanI preraNAthI ja sarvatra ucita pravRtti thAya che, ane zloka-30mAM tenA phLarUpe cAritranI prApti thAya che, tema batAvIne zloka-31mAM cAritranAM pAMca liMgo batAvyAM. have jeo puruSakAra dvArA daivano bAdha karIne cAritramAM pravRtti kare che, teonI yoganI pravRtti kevA AnaMdathI yukta che, te batAve che zloka H yogapravRttiratra syAtparamAnandasaGgatA / dezasarvavibhedena citre sarvajJabhASite / / 32 / / anvayArtha: phezasarvaviSevena citre sarvajJamASite atra=deza ane sarvanA vibhedathI citra prakAranA sarvajJabhASita evA cAritramAM yopravRtti:=yoganI pravRtti paramAnandsAtA=paramAnaMdathI vyApta sthA=thAya. / / 32 / / - zlokArtha : dezacAritra ane sarvacAritranA vibhedathI citra prakAranA sarvajJabhASita evA cAritramAM yoganI pravRtti paramAnaMdathI vyApta thAya. / / 32 / / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 devapuraSakArAtrizikA/bloka-32 TIkA : yogeti-atra dezasarvavibhedena citre-nAnArUpe cAritre sarvajJabhASite= tIrthakarAbhihite yogasya prAguktalakSaNasya pravRttiH syAt parameNa-utkRSTenAnandena saGgatA vyAptA / / 32 / / TIkArya : tra ... sAptA || deza ane sarva vibhedathI citra=aneka rUpavALA, sarvajJabhASita tIrthaMkara vaDe kahevAyelA, atracAritre cAritramAM, pUrvamAM kahevAyelAM lakSaNovALA yoganI pravRtti=31mA zlokamAM kahevAyelAM lakSaNovALA yoganI pravRtti, paramAnaMdathI saMgata thAyaautkRSTa AnaMdathI vyApta thAya. li32aa bhAvArtha :deza ane sarva cAritranA yatnothI krame karIne mokSanI prApti - caramAvartamAM AvelA jIvo puruSakArathI devano bAdha kare che, krame karIne graMthino bheda kare che, ane ucita pravRtti karIne cAritramohanIya karmano paNa bAdha kare che tyAre, dezavirati cAritra ane sarvavirati cAritranI prApti thAya che. temAM je jIvone dezavirati cAritranI prApti thaI che ane je jIvone sarvavirati cAritranI prApti thaI che, teo kevA AnaMdathI yukta che, te prastuta zlokamAM batAve che. sarvajJa bhagavaMte kahelA dezavirati ane sarvavirati cAritranA bhedathI aneka prakAranA cAritramAM yoganI pravRtti utkRSTa AnaMdathI vyApta thAya che arthAt puNyanA udayathI saMsAravartI jIvone je AnaMda thAya che, te AnaMdanI apekSAe dezavirati cAritramAM pravRtti karanArA zrAvakane utkRSTa AnaMda thAya che, ane dezavirati cAritramAM pravRtti karanArA zrAvakane je AnaMda thAya che, te AnaMdathI sarvavirati cAritramAM pravRtti karanArA sAdhune utkRSTa AnaMda thAya che. Azaya e che ke saMsAramAM jIvo pratikULa sAmagrInI prAptimAM vyAkuLa hoya che, tethI duHkhI hoya che, ane puNyanA udayathI anukULa sAmagrI maLe tyAre Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapuruSakAradvAciMzikA/zloka-32 131 kaMIka vyAkuLatAnuM nivartana thavAthI kaMIka svasthatAkRta sukhano anubhava kare che. Ama chatAM te svasthatAkRta sukha kSaNamAtrabhAvI che, jyAre tattvanA bhAvanane kAraNe jemanuM citta bhogasukhanI icchAthI vizrAMti sanmukha janAruM che, tevA zrAvakone bhoga pratyenI tRSNA ghaTatI jAya che, tethI teonA cittanA svAthyanI vRddhi thAya che. mATe dezaviratidhara zrAvako dezaviratinI pravRtti karIne cittane nirAkuLa banAve che. tethI saMsArI jIvonI puNyanA udayathI thatI kSaNika svasthatA karatAM dezaviratidhara zrAvakanI svasthatA utkRSTa ane uttarottara vRddhine pAmanArI che. AthI saMsArI jIvonA AnaMda karatAM dezaviratidhara zrAvakano AnaMda utkRSTa che, ane dezaviratinA pAlananA baLathI saMcita zaktivALA evA zrAvako jyAre sarvavirati cAritra grahaNa kare che, tyAre teonuM citta sarvathA bhoganI tRSNAthI rahita bane che. tethI dezaviratikALamAM cittanuM je svAcya hatuM tenA karatAM paNa adhika cittanuM svAcya pragaTa thAya che. mATe dezavirati cAritrInA sukha karatAM paNa sarvavirati cAritrIne utkRSTa sukha varte che. tethI utkRSTa AnaMdathI yukta evI sarvaviratidhara cAritrInI pravRtti che, ane A ja pravRtti uttarottara sukhanI vRddhi dvArA pUrNa sukhamaya mokSamAM vizrAMta thAya che. zA || ti vaivapuruSavAra trizA pAchA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "daivaM puruSakArazca tulyau dvAvapi tattvataH / daivaM puruSakArazca svakarmodyamasaMjJakau // " "paramArthathI=pramANa dRSTithI, daiva ane puruSakAra baMne samAna che. deva svakarma saMjJAvAnuM che ane puruSakAra svaudhama saMjJAvALo che." : prakAzaka : mAtA gaI. DESIGN BY 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380000. Teli./pheksa : (079) 2604911, phona : (079) 32911401 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in 9824048680 9428500401