Book Title: Bruhat Paryushana Nirnay
Author(s): Manisagar
Publisher: Jain Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034484/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PHYAKSHES // aham // zrIzAMtinAthAya nmH|| AAAAAdd000000.. bRhatparyuSaNA nirNaya pUrvArddha. prathama-dUsarA khIra coooo kartA zrImAn paramapUjya upAdhyAyajI zrI 1008 zrI se sAgarajI mahArAjake laghu ziSya muni zrImaNisAgarajI mahArAja. prasiddha kartA kalakattA, murzidAbAda, vIkAnera, jayapura, jesalamera, muMbaI, dhUliyA, cAlIsagAMva vagairaha zaharoMke jainasaMghakI dravya sAhatAse zrImat abhayadevasUri graMthamAlAke kAryavAhaka kalakattA. tathA zrIjinadattasUri jJAnabhaMDArake kAryavAhaka, zA.pAnAcaMda bhagubhAI,surata. mUlagraMtha bI. ela. presa, kalakattA meM chapA. bhUmikAdi, dhi AtmArAma priMTiMga aeNnDa pabliziMga kaMpanI, zrI. vi. ga. jAvaDekara dvArA AtmArAma chApakhAnA dhUliyAmeM chapA. zrIvIranirvANa saMvat 2447. vikrama saMvat 1978. vaizAkha zudI 3 maMgala vAga. prathama bAra 3150 kaoNpI. bheTa [ mUlya satya grahaNa. HIRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRENT Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrIcaMdraprabhasvAmine namaH // G yAda rakhane yogya upayogI sUcanA. deare 1- AtmArthI hai ! bhavyajIvoM kharataragaccha, tapagaccha, kamalAgaccha, aMcalagaccha, pAyacaMdagacchAdikake AgrahakI bAteM karanemeM AtmakalyANa mukti nahIM hai, kiMtu jinAzAnusArabhAvase zuddhadharmakriyA karane meM mu kti hai. isaliye apane 2 gacchakI paraMparA rUDhIko choDakara jinAjJAnusAra satyabAtakI parIkSAkarake usamujabadharmakAryakaro usase zreyaho. vA 2- zrIsarvajJa bhagavAn ke kahe hue atIva gahanAzayavAle, apekSA sahita, anaMtArthayukta jainazAstra avisaMvAdI haiM, magara " katthaI desaggahaNaM, katthA dhippaMti niravasesAiM / ukkamakama juttAI, kAraNa vasao niruttAI // 1 // " zrIjaMbUdvIpaprajJaptisUtra kI vRttike isa mahAvAkya mujaba - sAmAnya, vizeSa, opamA, varNanaka, utsarga, apavAda, vidhi, bhaya, nizcaya, vyavahArAdika saMbaMdhI zabdArtha, bhAvArtha, lakSyArtha, cyArtha, saMbaMdhArthAdi bhedoMvAle gaMbhIrArthake bhAvArtha saMbaMdhI zAstravAkyoMkoM samajhe binAhI abhI avisaMvAdI sarvajJazAsana meM kitane gacchoM ke bhedokA Agraha baDha gayA hai. dekho - "gacchanA bheda bahu nayaNa nihAlatAM, tattvanIghAtakaratAM na lAje / udarabharaNAdi nijakAja karatAMtha kAM, mohanaDiyA kalikAlarAje // 1 // devagurudharmanI zuddhi kaho kimarahe, kimarahe zuddha zraddhAna ANo / zuddhazraddhAvinA sarvakariyAkarI, chArapara nipaNo teha jANo // 2 // pApanahIM koI utsUtrabhASaNa jisyuM, dharma nahIM koI jagasUtra sarikho / sUtra anusAreM je bhavika kiriyA kareM, tehano zuddha cAritra parikho // 3 // ityAdi bAtoMko vicAra kara AtmArthiyoMkoM apanA asatya Agrahako choDakara apanI AtmAko hitakArI, sukhakArI hove, vaisA satya grahaNa karanA cAhiye. 3- kitaneka munimahAzaya varSovarSa paryuSaNAparvake vyAkhyAnameM adhika mahIneke va zrIvIraprabhuke cha kalyANaka ke niSedha saMbaMdhI barkhA uThAte haiM, usase bhole logoMko aneka tarahakI zaMkAyeM utpanna hotI haiM, aura kitanehI mahAzayato ina bAtoM meM tattvadRSTise satya asatyakA nirNaya kiye binAhI apane pakSako satya mAnya karake dUsaroMko jhUThe. ThaharAnekA ekAMta Agraha karate haiM / zAstroMmeM ekAMta Agrahako aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] zaMkArUpI zalyako ekaprakArale mithyAtvahI kahAhai, usakA nivAraNa karanekeliye aura zAstrAnusAra satya bAtoMkA nirNaya batalAneke liye vartamAnika sarva zaMkAoMkA samAdhAna sahita maine yaha graMtha banAyAhai, magara mairI taraphase kisI tarahakA navIna vivAda zurUkaranekeliye na. hI banAyA. isaliye isa graMthake banAnemeM subodhikA, kiraNAvalI vAM canevAle kitaneka vidvAn muni mahAzayahI kAraNabhUta haiM, pAThaka gaNa isameM maireko kisI tarahakA doSI na samajheM, maine to unhoMkI zaMkAaukA samAdhAna likhA hai. 4- zuddhazraddhAvinA dravyase vyavahArameM cAhe jitanedharmakArya kareM, to bhI Atma kalyANa karane vAle nahIM hote, aura AgrahI logoMkI abhI alaga 2 prarUpaNA honese bhole jIvoMko jinAjJAnusAra satya bAtakI prApti honA bahuta muzkila horahA hai. aura avisaMvAdI rUpa Agama-paMcAMgI-prakaraNa-caritrAdi sarvazAstroko mAnane vAloM meM paryuSaNA-cha kalyANaka-sAmAyikAdi viSayoM saMbaMdhI zAstrakAramahArAjo. ke abhiprAyako na samajhanese vyarthahI visaMvAda horahAhai, usakAnirNa. ya karaneke liye aura bhavyajIvAko zuddhazraddhArUpa samyaktva ratnakI prAptike upakArakeliye maine yaha graMtha banAyAhai / magara kisI gacchake sAdhu-zrAvakoko kisI anya gacchameM le jAneke liye nahIM banAyA. kisI gacchameM raho, paraMtu ApasameM rAga dveSa niMdA IrSA aMgataviro dhAdika bakheDe choDakara zuddha zraddhApUrvaka Atmika kalyANa karaneke liyehI isa graMthakI racanA karane meM AyI hai, isaliye pakSapAta choDa. kara isa graMthako vAraMvAra pUrepUrA vAMca,vicAra,mananakara satya samajhakarake zAMti pUrvaka zuddha zraddhAsahita apanA AtmasAdhana karake AsmArthI pAThakagaNa mere parizramako saphala karege. 5-jinAjJAnusAra zuddhazraddhApUrvakabhAvase dharmakArya karanekA yoga mahAnpuNyodayahove taba prAptahotAhai, isaliye usameM lokapUjA bahuta samudAyavaigarakI pravRttimujaba karanA yogyanahIM hai. isakAlameM AtmA"alpahI hote hai. kadAcit gaccha-guruparaMparA-bahuta samudAya vagairaha bAhyakAraNoMse AjJAmujaba kriyAkaranekA yoga na banasake tobhI zuddhazraddhA-prarUpaNA to AjJAmujaba satyabAtoMkIhI karanA yogyahai,u. sase bhavAMtarameM sulabhabodhikI prApti ho sakegI. magara guru-gacchalokasamudAyake Agrahase jinAjJA bAhira kriyA karatehue AzAmujaba satyabAtokA niSedha karanese bhavAMtarame durlabhabodhikI prApti hotIhai, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] isaliye bhavabhiruyoM ko guru gaccha va loka samudAyAdikakA pakSarakhaneke badale jamAlike ziSyoMkI taraha jinAzAkA pakSa rakhanAhI yogya hai, arthAt - jaise- apane guru jamAlike utsUtraprarUpaNA ke pakSa ko chor3akara bahuta bhavyajIva bhagavAnkI AjJAmujaba mAmanelagethe, taisehI abhI bhI AtmArthiyoM ko karanA yogya hai. yahI samyaktvakA mukhya lakSaNa hai. 6- maiMre banAye isa eka graMthake sAmane anekagraMtha likhe jAne kI maireko koI paravAha nahIM hai, dekho-jaise ekavItarAga sarvajJabhagavAn ke paropakArI jaina AgamoMke viruddha hajAroM matavAdI aneka tarahase a panA 2 kathana karate haiM. magara tattva dRSTile AtmahitakArI satya bAta kyA hai, yahI dekhA jAtA hai. taisehI- maiMre banAye isa graMthaparabhI 1-2 nahIM; paraMtu 10-20 lekhakabhI apanA 2 vicAra sukhase likheM. magara jinAzAnusAra satya bAta kyA hai. yahI dekhanA hai. jhUThe matavAdiyoM kA yahI svabhAva hai, ki - hajAroM satya bAteM chor3a dete haiM, aura atiza - yokti yA krodha meM Akara kleza baDhAnelagajAte haiM, magara apanI bAta ko choDate nahIM. vaise isa graMthapara na honA cAhiye yahI prArthanA hai. 7- isa graMtha meM paryuSaNA saMbaMdhI adhika mahIne ke 30 dinoMkI ginatI sahita ASADhacaumAsa se 50 ve dina dUsare zrAvaNa meM yA prathama bhAdrapada meM paryuSaNa parva kA ArAdhana karanekA tathA zrAvaNa bhAdrapada A soja adhika mahIne hoMve taba paryuSaNA ke pIche kArtikataka100 dina ThaharanekA kharatara gaccha, tapagaccha, aMcalagaccha, pAyacaMdagacchAdi sarva gacchoMke pUrvAcAryoMke vacanAnusAra aura nizIthacUrNi, vRhatkalpacUrNi, paryuSaNAkalpacUrNi, sthAnAMga sUtravRtti vagairaha aneka zAstrapAThAnusAra acchI taraha se sAbita karake batalAyA hai / jaise adhika ma hInA hove tobhI 50 dine paryuSaNAparva karanekI sarva zAstroMkI AzA hai, vaisehI - adhika mahInA hove tobhI pIche hameza 70 dina rahane kI A jJA kisI bhI zAstrameM nahIM hai, samavAyAMgasUtrakA pATha to sAmAnya rIti se adhika mahInA na hove taba 4 mahInoMke varSAkAla saMbaMdhI hai, usakA bhAvArtha samajhe binA adhika mahInA hove taba abhI pAMca mahInoMke varSAkAlamai bhI usI sAmAnya pAThako Age karanA aura 100 dina pIche rahane saMbaMdhI aneka zAstroMke vizeSa pAThoMkI bAtako choDa denA yaha sarvathA anucita hai / 8- laukika TippaNA meM do zrAvaNAdimahIne hoMve, taba pAMca mahInoMkA varSAkAla mAnya karanA yaha bAta anubhavasiddha pratyakSa pramANAnusAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai,tobhI unako 4 mahInoMkA varSAkAla kahanase mithyA bhASaNa krnekaadossaataahai| yadi abhI vartamAnameM adhikamahInezrAvaNAdi honepara bhI jainazAstrAnusAra 4 mahInokA varSAkAlamAnoge, to,pauSa-ASADha adhika honevAlA 88 grahasahita jainapaMcAMgabhI abhI mAnanA paDegA. magara vo jainapaMcAMga to abhI viccheda hai, isaliye laukikapaMcAMga mujaba vyavahAra karane meM AtAhai / aba yahAMpara vivekabuddhise nyAyapUrvaka vicArakaranA cAhiye, ki-abhI pauSa-ASADhamahInekI vRddhivAlA88 graha sahita jainapaMcAMga vicchedabhI mAnanA. va laukika paMcAMga mujaba vyavahArabhI karanA. aura laukika paMcAMga mujaba adhikamahIne do zrAvaNa,yA do bhAdrapada,vA do AsojabhI mAnane. phira 4mahInokAvarSAkAlabhI kahanA, yaha to bAlaceSTA' kI taraha pUrvApara virodhI vi. saMvAdI kathanakaranA vivekI vidvAnoMko sarvathAhI yogya nahIM hai| a. dhikazrAvaNAdimahIne nahIMmAnane hove to abhI adhikapoSAdi vAlA jainapaMcAMga batAvo athavA laukika paMcAMga mujaba adhika zrAvaNAdi mAno to adhikapoSAdikA bahAnA batalAkara 4 mahInoMkAvarSAkAla kahanekA AgrahachoDo / adhikazrAvaNAdibhI mAnoge aura 4 mahInoMkA varSAkAlabhI kahoMge, yaha kabhI nahIM bana sakegA. viccheda jainapaMcAMgakI bAtakA Azraya lenA aura pratyakSa vidyamAna bAtakA niSedha karanA, yaha nyAya viruddhhai| pahile pauSa ASADha baDhatethe tababhI phA. lguna aura ASADhacaumAsA pAMca2 mahInoMse hotAthA aura abhI zrA. vaNAdibaDhatehaiM taba kArtika caumAsAbhI pAMcamahInoMkA hotAhai.abhI jainapaMcAMga viccheda honese laukika paMcAMga mujaba adhika zrAvaNAdi mAnyakarake usamujaba vyavahAra karanA yuktiyukta va pUrvAcAyau~kI AjJAnusArahai, jisaparabhI adhika zrAvaNAdi hove,taba pAMca mahInoM ke varSAkAlameM 50 dine dUsare zrAvaNameM yA prathama bhAdrapadameM paryuSaNAparva ArAdhana karanekA ullaMghana karanA aura pIche 100 dina rahane kI jagaha 70 dina rahanekA Agraha karanA sarvathA anucita hai dekho yadyapi jaina paMcAMgameM 4 mahInoMkA varSAkAla kahAhai, paraMtu jaina paMcAMgake abhAvase abhI laukika paMcAMga mujaba zrAvaNAdi baDhatehaiM, taba pAMca mahInoMkA varSAkAlabhI mAnanA paDatA hai, isaliye isakA niSedhakaranA sarvathA anucitahai.basa ! pauSa-ASADhamahinekI vRddhisahita 4 mahInoMke varSAkAla vAlA jaina paMcAMga zurU batAvo yA laukika paMcAMga mujaba zrAvaNAdi bar3he taba pAMca mahInoMkA varSAkAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnya karo aura jaba pAMca mahInokA varSAkAla mAnya huA to phira adhikamahInA niSedha karanekI va paryuSaNAke pIche 70 dina hameza rakhane vagairahakI sarva bAteM ApahI Apa niSphala ho jAtI haiM isatarahase adhikamahInekeniSedhasaMbaMdhI dharmasAgarajIne 'kalpa ki. raNAvalI'meM, jayavijayajIne 'kalpa dIpikA' meM, vinayavijayajIne 'su. bodhikA meM,kAMtivijayajI-amaravijayajIne jaina siddhAMta samAcArI' meM,zAMtivijayajIne mAnavadharmasaMhitA meM,vallabhavijayajIne jainapatrameM, vidyAvijayajIne paryuSaNA vicAra'meM,kulamaMDanasUrijIne 'vicArAmRta saMgraha' meM, harSabhUSaNajIne 'paryuSaNAsthiti' meM, aura vartamAnika carcAke heDabile, kitAbe vagairahameM jo jo zaMkAyeM kIhaiM, una sarva zaMkAoMkA khulAsA pUrvaka samAdhAna isa graMthakI bhUmikAme va pIThikA aura isa graMthameM acchI tarahase likhaneme AyAhai, isaliye jinAzAnusAra dharmakArya karanekI icchAvAle,satyatattvAbhilASI,AtmAhitaiSI pAThaka gaNa isathako pUrNatayA vAMcakara satyasAra grahaNa kreN| 9-tIrthakara bhagavAnke cyavana-janma-dIkSAdikoMko kalyANaka mA nanakA AgamAnusAra anAdi siddha hai,isaliye zrI mahAvIrasvAmibhI devalokase devAnaMdAmAtAke garbhame ASADha zudI 6 ko Aye; una. ko prathama cyavana kalyANaka, aura AlojavadI 13 ko devAnaMdAmA. tAkegarbhase trizalAmAtAke garbhameM Aye; so garbhApahArarUpa (garbhasaMkramaNarUpa)dUsarAcyavana kalyANaka mAnanekA sthAnAMga-AcArAMga-dazAzrutaskaMdhAdika Agama paMcAMgI prakaraNa caritrAdi aneka zAstrAnusA. ra aura vaDagaccha, caMdragaccha, upakezagaccha (kamalAgaccha ) kharatara. gaccha,tapagaccha, aMcalagaccha, pAyacaMdagacchAdi aneka gacchoMke pUrvAcAryoMke graMthAnusAra acchI tarahase siddha karake batalAyAhai. cyavanajanma-dIkSAdikoko cAhe vastu kaho, cAhe sthAnakaho, cAhe kalyANaka kaho. ina tInoMbAtoMmeM prasaMgopAta saMbaMdhAnusAra paryAya vAcaka ekArthavAle zabda alaga 2 haiM, magara sabakA bhAvArtha ekahI hai, usabAtakAbheda samajhe binAhI cyavana-janma-dIkSAdikAko vastu-sthAna kahakara kalyANaka panekA niSedha karake AgamArtharUpa paMcAMgIko u. sthApanakaraneke doSI bananA kisIkobhI yogya nahIM hai| 10- zrIvIraprabhuke ASADha zudI 6 ko prathama cyavanakalyANaka mAnyakarake AsojavadI 13 ko dUsarecyavanako kalyANakapanekA ni. Sedha karanevAloMko nyAyabuddhise vicAra karanA cAhiye, ki-tIrthakara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] bhagavAnkecyavanakalyANakasamaya unakI mAtA14mahAsvapna AkAzase uttaratehuedekhatIhaiM, usIsamaya tInajagatameM uddhayota hotA hai va sarva saMsArIprANImAtrako sukhakIprAptIhotI hai, aura indramahArAjakA Asana calAyamAna honese avadhijJAnase bhagavAnako dekhakara vidhipUrvaka pUrNabhaktisahita namutthuNaMrUpa namaskArakarake tatkAla mAtAke pAsaAkara14 mahAsvapna dekhanese svapnoMke anusAra tInajagatakepUjyanI ka tIrthakara putra honekA kahakara indramahArAja apane sthAnaparajAte haiM. aura prabhAtasamaya phajarame rAjA svapna pAThakose 14 mahAsvapnoMkAphala pUchatAhai,taba tIrthakara putra honekA sunakara harSa sahita mahotsava karatA hai, aura indra mahArAja devatAoM dvArA usa rojase bhagavAna ke mAtA-pitAke gharame dhana dhAnyAdikase rAjya RddhikIvRddhi karavAte haiM ityAdi tIrthakarabhagavAnke cyavanakalyANakake kAryahotehaiM, yahI sarva kArya ASADhazudI ke roja bhagavAn devAnaMdAmAtAke garbhameM Aye taba nahIM hue,kiMtu Asoja vadI 13ke roja trizalAmAtAke garbha meM Aye; taba usasamaya huehaiM, kyoMki dekho-ASADha sudI 6 ko to prAcIna karmake udayase bhagavAn brAhmaNIdevAnaMdAmAtAke garbhameM Aye. aura 82dinatakavahAM ThaharanApaDA,unako kalpasUtrAdika zAstromeM accherA kahAhai, isaliye 82 dina takato indrAdika kisIkobhI tIrthakarabhagavAnke utpanna honekI mAlUma na paDI,magara saMpUrNa82 dina gayebAda indramahArAjako avadhizAnase mAlUmapaDI usIsamaya pUrNaharSasahita namutthuNaMkiyA aura hariNegameSidevako AjJAkarake kSatriyANItrizalA mAtAke garbhameM padharAye, taba trizalAmAtAne (devAnaMdAke 14mahAsvapna haraNakaranekA1svapna nahIM dekhA-kiMtu)tIrthakara bhagavAnke cyavana kalyANakakI sUcanAkarane vAle 14 mahAsvapna AkAzase uttarata hue aura apane mukhameM praveza karate hue dekhe haiM. isaliye khAsa kalpa: sUtrake mUla pAThamebhI "ee cauddasa sumiNA, savvA pAseI titthayara bhaayaa| jaM rayaNi vakkamaI, kucchisi mahAyaso arihA"arthAt-jisa samaya tIrthakara bhagavAna mAtAke garbha meM Akara utpanna hotehaiM,usa samaya yaha 14 mahAsvapna sarva tIrthakaramahArAjoMkI mAtAyeM dekhatI haiM, baisehI-trizalAmAtAnebhI 14 mahAsvapna dekhe haiM, isaliye trizalAmA. tAke garbhameM AnekohI zAstrakAra mahArAjoMne cyavana kalyANaka mA. nya kiyAhai, isIkAraNase samavAyAMgasUtravRttimeM devAnaMdAmAtAke gabhaise trizalA mAtAke garbhameM Aneko alaga bhava ginakara tIrthakara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] panemeM prakaTa honekAlikhAhai. aura 'mahApuruSa caritra' meM tathA 'triSaSThizalAkA puruSa caritra' Adika prAcIna zAstromebhI 82 dina gaye bAda indrakA Asana calAyamAna honese avadhijJAnase bhagavAnko dekhakara namutthuNa kiyA aura trizalAmAtAke garbhamaipadharAye, jaba trizalAmAtAne 14mahAsvapna dekheM,taba khAsa indrane trizalAmAtAke pAsameM Akara tIrthakara putra honekA kahA hai, aura phajarameM svapna pAThakaoNsabhI tIrthakara putra hone kA sunakara sabako tIrthakara bhagavAnke utpanna hone kI mAlUma hogaI. isaliye kalpasUtrameM jo namutthuNaMkA pATha hai, sobhI Asoja vadI 13 ke dina saMbaMdhI hai, kiMtu ASADha zudi6 ke di. na saMbaMdhI nahIMhai, kyoMki dekho- 'namutthuNaM karake trizalAmAtAke ga. rbhameM padharAye' aisA kalpasUtrAdimeM khulAsAlikhAhai, magara ASADha zu. dIdako AsanaprakaMpanase namutthuNaM kiyA aura phira usake bAdame 82 dina gaye pIche trizalAmAtAke garbhameM padharAye. yA 82dina to indrako vicArakarate calegaye. vA pUre 82 dina gayebAda Asoja vadI 13 ko phira Asana prakaMpanase trizalAmAtAke garbhapadharAye. athavA 82dina Thaharakara pIche trizalAmAtAke garbhameM padharAye. aise pATha kisIbhI zAstrameM nahIMhai. magara 82dina taka to mAlUmabhI nahIMpaDI, paraMtu 82dina jAne bAda Asana prakaMpanahonese mAlUma paDI, taba namutthuNaM kiyA aura usI roja padharAye, aise pATha to "mahApuruSa caritra" meM tathA "tri. SaSThizalAkA puruSa caritra" Adi aneka prAcIna zAstromeM khulAsA pUrvaka pratyakSa milatehaiM, isaliye Asoja vadI 13 kohI 'namutthuNaM' vagairaha cyavana kalyANakake tamAma kArya honese Agama paMcAMgIkI zraddhAvAlAko va zrIvIraprabhukI bhaktivAlAko yaha dUsarA cyavanarUpa kalyANaka mAnya karanAhI ucita hai, basa ! Asoja vadI 13 kohI namutthuNaM karane vagairaha cyavana kalyANakake tamAma kArya honekA mA. nyakaro yA ASADha zudI 6 ko namutthuNaM karane vagairaha cyavana kalyA. Nakake tamAma kArya honekA khulAsA pUrvaka zAstrapATha batalAvo,vyartha vivAda karane meM koI sAra nahIM hai. 11- zrIAdIzvara bhagavAna ke rAjyAbhiSekameM to koIbhI ka. lyANakake lakSaNa nahIM haiM, magara garbhApahArase garbha saMkramaNarUpa dUsa. recyavanameM to cyavana kalyANakake sarva lakSaNa pratyakSa maujUda hai, i. saliye usakA bhAvArtha samajhe binAhI rAjyAbhiSekakI taraha garbhApahArakobhI kalyANakapanekA niSedha karanA yahabhI be samajha hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] 12- zrI AdIzvaramagadhAn 108 muniyoMke sAtha 'aSTApada' para mokSa padhAre so accherA kahate haiM, tobhI unako mokSa kalyANaka mAnanemeM koI bhI bAdhA nahIM AsakatI. taisehI- zrI vIraprabhukebhI devAnaMdA mAtA ke garbha meM Ane se trizalAmAtA ke garbha meM jAnA paDA. so accherArUpa kahate haiM, tobhI unako cyavanakalyANaka mAnanemeM koI bhI bAdhA nahIM AsakatI. isaliye accherA kahakara kalyANakapanekA niSedha karanA yahabhI be samajhahI hai. 13- aura zrI mallinAthasvAmi strIpane meM tIrthakara utpanna hue haiM, tobhI cAvIza tIrthakara mahArAjoM kI apekSAse sAmAnyatA se puruSapanemeM kahane meM Ate haiM. taisehI zrIvIraprabhukebhI cha kalyANaka AcArAMga - sthAnAMgAdi AgamoM meM vizeSatA se khulAsApUrvaka kahe haiM, tobhI 'paMcAzaka' meM sarva tIrthakara mahArAjoM kI apekSAse sAmAnyatAse pAMca ka. lyANaka kahe haiM, usakAbhAvArtha samajhe binAhI sarvajina saMbaMdhI pAMcakalyANakokA sAmAnya pAThako Age karake AcArAMga - sthAnAMgAdi AgamoM meM kahe hue vizeSatAvAle cha kalyANaka kA niSedhakaranA yaha bhI ve samajhakA vyarthahI Agraha hai / 14 - isatarahase AgamapaMcAMgIke aneka zAstrAnusAra tIrthakara, ga Nadhara, pUrvadharAdi prAcIna pUrvAcAryoMke kathanamujaba garbhApahArako dUsarA cyavanarUpa kalyANakapanApratyakSasiddha honese. zrIjinavallabhasUrijI mahArAjane citoDa meM chaThe kalyANakakI navInaprarUpaNAkI, pahile na hrIM thI, aisA kahenAbhI ve samajhase vyartha hI hai / 15 - aura garbhApahArarUpa dUsare cyavanakalyANaka ke atIva uttama kAryako 'subodhikA ' TIkAme atIva niMdanIka kahakarake niMdA kI hai, sobhI bhagavAnkI AzAsanAkAraka hone se samyaktvako va saMyamako hAnI pahuMcAne vAlI hai, usakA tattvadRSTise vicAra kiye binAhI vidvAn kahalAnevAle sarva munimahArAja varSauMvarSa paryuSaNAparvake mAMgalika rUpa vyAkhyAna samaya aisI anucita bAtako vAMcate haiM, yaha baDIhI zarma kI bAta hai, bhavabhIrU AtmArthiyoMko aisA karanA kadApi yogya nahIM haiN| ina sarva bAtoMkA vizeSa nirNaya prathama bhAgakI bhUmikA meM aura isa graMthake uttarArddhameM acchI tarahase likhane meM AyA hai, unake vAMcane se sarva bAtoMkA nirNaya ho jAvegA. 16-- sAmAyika meM prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pIchele iriyAvahI karane saMbaMdhI bhI Avazyaka cUrNi bRhadvRtti- laghuvRttinavapadaprakaraNa vivaraNarUpavRtti - dUsarIvRtti-bhAvakadharmaprakaraNavRtti 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] vaMditAsUtracUrNi zrAddhadinakRtya sUtravRtti - paMcAzakancUrNi vRtti-vicArAmRta saMgraha - dharma saMgrahavRtti saMbodhasaptarI prakaraNavRtti-jayasomopAdhyAyajI kRta 'IyApathikI SaTtriMzikA vivaraNa', zrAvakaprajJaptivRtti ityAdi aneka zAstrAnusAra zrIjinadAsagaNimahAttarAcAryajI pU dhara, zrIharibhadrasUrijI, abhayadevasUrijI, hemacaMdrAcAryajI, deveMdrasUrijI, devaguptasUrijI vagairaha sarva gacchoMke prAcIna pUrvAcAryAMne sA mAyika vidhi prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pachise iriyAvadI karake svAdhyAya, dhyAnAdi dharmakArya karanekA batalAyA hai, yaha bAta jinAzAnusAra hai. pahile sarva gacchoM meM isIprakAra se hI sAmAkividhi karatethe, magara pIchese kitanehI caityavAsiyoMneM apanImatikalpanA mujaba prathama iriyAvahI pIchekaremibhaMte sthApana karanekA AgrahacalAyA thA, unakI paraMparA mujaba abIbhI kitaneka mahAzaya prathama iriyAvahI pIche karemibhaMtekA sthApana karane ke liye anya koIbhI pra kaTa akSaravAle zAstrapramANa na milane se mahAnizItha - dazavaikAlikAdikake adhUre 2 pAThoMse saMbaMdha ke viruddha artha karake sAmAyikameM prathamairiyAvahI pIcheka remibhaMte ThaharAte haiM, paraMtu usase aneka doSa Ate haiM, usakA vicArabhI kabhI nahIM karate haiM. dekho - visaMvAdI zA' trakoM va visaMvAdI kathana karanevAloko zAstroMmeM mithyAtvI kahe haiM, isaliye jaina zAstroMko va pUrvAcAryoMko avisaMvAdI kahane meM Ate haiM, aura Avazyaka cUrNiAdi aneka zAstroM meM sAmAyika meM prathamakaremi bhaMte pIcheiriyAghahIke pAThamaujUda honeparabhI mahAnizItha - dazavekAlikAdi se prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte ThaharAnesa sarvaza zAstroM meM visaMvAdarUpa yaha prathamadoSa AtA hai. aura Avazyaka baDI TIkA, mahAnizIthakA uddhAra, 'dazavaikAlika baDITIkA yaha sarvazAstra zrIharibha drasUrijI mahArAjane kiye haiM, isaliye Avazyaka baDI TIkA ke viru ddha mahAnizItha se prathama iriyAvahI ThaharAnese ina mahArAjake kathanameM visaMvAda AnerUpa yaha dUsarA doSa AtA hai. AvazyakAdimeM sAmAfara nAmase prathamakaremibhaMte pIcheiriyAvaddI khulAsA likhI hai, mahAnizItha ke tIsare adhyayanameM upadhAnasaMbaMdhI caityavaMdana svAdhyAyAdikaranekApAThahai, dazavaikAlikakI TIkA meM sAdhuke gamanAgamana ( jAne Ane) saMbaMdhI iriyAvahI karake svAdhyAyAdi karanekA pAThahai, isaprakAra bhinna 2 apekSA vAle zAstroMke pAThoMke saMbaMdha viruddha hokara a dhUre 2 pAThoMse sAmAyika meM bhI prathama iriyAvahI ThaharAne se zAstroMkI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] maryAdAkA bhaMgahonerUpa yaha tIsarA doSaAtAhai. aura sarva gItArthapU. cAryone mahAnizIthAdi dekhethe, unhoke arthakobhI acchI tarahase jAnatethe, tobhI sAmAyikameM prathama iriyAvahI nahIM likhI, jisaparabhI abhI mahAnizIthase sAmAyikameM prathama iriyAvahI ThaharAnese una sarve gItArtha pUrvAcAryoko mahAnizIthake arthako nahIM jAnanevAle azAnI ThaharAnekA yahacauthAdoSaAtAhai. aura sarvapUrvAcAryoMne sAmAyika prathamakaremibhaMte pIcheiriyAvahI likhIhai,usako utthApanakaranese sarva pUrvAcAryoMkI AjJA lopanekA yaha pAMcavA doSabhI AtAhai. aura AvazyakacUrNi Adika sarva zAstroMke viruddha hokara sAmAyika meM prathama iriyAvahI sthApana karanese Agama paMcAMgIke utthApanarUpa yaha chaThA doSaAtAhai. aura khAsa tapagacchake zrIdeveMdrasUrijI,kulamaMDanasUrijI vagairahoMnebhI sAmAyikameM prathama karemibhaMte pIche iriyA. vahI khulAsA likhI hai, usakebhI viruddha hokara sAmAyikameM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte ThaharAnese apane pUrvaja baDIla AcAryokIbhI avajJA karanerUpa yaha sAtavA doSabhI AtAhai. isaprakAra sAmAyikameM prathama karemibhaMte aura pIche iriyAvahI kahanekA niSedha karake prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte ThaharAnese aneka doSa Ate haiM, i. sakA vizeSa khulAsA pUrvaka nirNaya zAstroke saMpUrNa saMbaMdhavAle pA. Thokesahita isIgraMthake dUsarebhAgakI pIThikAke pRSTha87se112 pRSThataka aura isa graMthamabhI pRSTha 310 se 329 pRSTha taka chapagayAhai. vahAM sarva zaMkAoMkA khulAsA samAdhAna karanemeM AyA hai, isaliye AtmArthI bhavya jIvoMko jinAzAnusAra, sarva gaccheoke pUrvAcAryoMke vacanAnusAra, prAcIna aneka zAstrAnusAra, tIrthakara gaNadhara pUrvadharAdi mahArAjokI bhAva paraMparAnusAra sAmAyika prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pIchese iriyAvahI karanAhIyogyahai, aura prathamahariyAvahI karanekI abhI thoDekAlakI gacchakIrUDhIke Agrahako choDanAhI zreyarUpa hai / isa bAtako vizeSa tattvajJa jana ApahI vicAra leMge. jina 2 mahAzayoMko itanA baDA saMpUrNagraMtha vAMcanekA avakAza na hove; unamahAzayoko isagraMthake prathamabhAgakI bhUmikA aura dUsare bhAgakI pIThikAko avazyahI vAcanAcAhiye. maine bhUmikA-pIThikAmeM anya 2bAte nahIMlikhI,kiMtu isagraMthakAsAra aura sarvazaMkAoMkA thoDese meM samAdhAnamAtrahI likhAhai isaliye bhUmikA-pIThikA vAMca. nevAloMko graMthakAsAra acchItarahase mAlUma hosakegA. itizubham . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] isagranthake uttarArddhake tIsare khaMDakI-jAhira khabara. 1.isaprethake uttarArddhake tIsarekhaMDameM AgamAdi anekaprAcIna zA. strAnusAra,va caMdragaccha,vaDagaccha, svarataragaccha,tapagaccha,aMcalagaccha, pAyacaMdagacchAdi sarvagacchoMke pUrvAcAryoMke banAyegraMthAnusAra zrIvIra prabhuke cha kalyANaka mAnyakaranekA acchI tarahase siddha karake pata. lAyA hai. aura zAMtivijayajIne jainapatra'maiM, vinayavijayajIne 'su. bodhikA meM, kAMtivijayajI-amaravijayajIne 'jainasiddhAMta sAmAcA. rI' meM, zrIAtmArAmajIne 'jaina tattvAdarza meM, dharmasAgarajIne 'kalpakiraNAvalI' 'pravacana parIkSA' vagairahameM jo jo cha kalyANaka ni. Sedha saMbaMdhI zaMkAyeM kI haiM. aura zAstrakAra mahArAjoMke abhiprAyako samajhe binAhI adhUre2 pATha likhakara unake khoTe 2 artha karake bhole jIvoMko ulaTA mArga batalAnekI kauziza kI hai, una sarvabAtokA samAdhAna sahita nirNaya isameM likhanemeM AyA hai| 2-aura zrIjinezvara sUrijI mahArAjase vastivAsI-suvihita kharatara virudakI zuruyAta huyIhai,isaliye zrInavAMgIvRttikAraka zrIabhayadevasUrijI mahArAja kharatara gacchameM hue haiM, yaha bAta prAcIna zAstrAnusAra tathA tapagacchake pUrvAcAryoke banAye graMthAnusAra siddhakarake batalAyAhai / aura koI mahAzaya zrIjinadatta sUrijI mahArAjase saMvat 1204meM barataragacchakI zuruyAtahonekA kahate haiM, sobhI sarvathA asatya hai. kyoMki-ina mahArAjase saM.1204 meM kharataragacchakI zuruyAta honekA koIbhI kAraNa nahIM huA hai. vyartha jhUThe AkSepa karane baDI bhUlahai, dekho-1204meM to kharatara gacchakI tIsarI zAkhA huI hai. isa bAtakA acchItarahase khulAsA isagraMthameM karanemeM AyAhai. 3-aura jainazAstrokI yaha AzA hai, ki-yadi apanI gaccha paraMparAmeM 3-4 peDhIke AgesehI zithilAcAra calA AtA hove, to kriyA uddhAra karanevAle dUsaregacchake anyazuddha saMyamIke pAsameM kriyA uddhAra kareM. arthAt - unake ziSya hokarake zuddha saMyama pAle, usase pahilekI zithilAcArakI azuddha paraMparA chuTakara, kriyA uddhAra karavAnevAle gurukIzuddhaparaMparA mAnIjAve. dekho jaise-zrIAtmArAma jIne DhUMDhiyoMke jhUThematako choDakara tapagacchameM dIkSAlI hai. isaliye yadyapi pahileDhUMDhiyethe tobhI unakIparaMparA DhUMDhiyomainahIMlikhI jAve; kiMtu tapagacchamehI likhIjAve. tathA koI zithilAcArI yati apane guru va gacchako choDakara anyagacchavAle zuddhasaMyamIke pAsameM kriyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] uddhArakare(phirase dIkSAleve)to unakI yatipanakI azuddhaparaMparA chu. Takara jisaguruke pAsameM kriyA uddhAra kiyA hogA, unhIM gurukIzaddha paraMparA clegii| isI tarahase zrIvaDagacchake jagacaMdrasUrijI ma. hArAjane apaneko va apanI gaccha paraMparAko zithilAcArI azuddha jAnakara choDadiyAthA aura zrIvaitravAlagacchake zuddha paraMparAvAle zuddha saMyamI zrIdevabhadropAdhyAyajIke pAsameM kriyA uddhAra kiyAthA,arthA -unake ziSya hokara zuddha saMyamI bane the. aura usake bAdameM bahuta tapasyA karanese 'tapA' viruda milAthA, usa rojase ina mahArAjakI samudAyavAle tapagacchake kahalAye gaye. isaliye zrIdeveMdrasUrijImahArAjane aura zrI kSemakArtisUrijI mahArAjane zrIjagacaMdrasUrijImahArAjakI pahilekI zithilAcArakI vaDagacchakI azuddha paraMparA likhanA choDakara; inamahArAjakI caitravAla gacchakI zuddha paraMparA apanI banAI 'dharmaratna prakaraNa vRtti' meM aura 'zrIbRhatkalpa bhAgya vRtti' meM likhIhai. yahI zuddha paraMparA likhanA jinAzAnusAra hai, magara pahilekI vaDagacchakI azuddha paraMparA likhanA jinAzAnusAra nahIMhai.yaha bAta alpazabhI acchI tarahase samajhasakatAhai. jisaparabhI abhI vartamAni ka tapagacchake vidvAna munimaMDala deveMdrasUrijI vagairaha mahArAjoMkI likhI huI jinAzAnusAra caitravAlagacchakI zuddha paraMparAko choDa dete haiM.aura jinAzAviruddha zithilAcArI vaDagacchakI azuddha paraMparAko likhate haiM. yaha sarvathA zAstra viruddha hai. ina sarva bAtoMkA vistAra pUrvaka khulAsA isa granthake uttarArddhame likhA gayAhai. sobhI chapakara taiyAra hogayAhai, isa pUrvArddhake prakaTa huebAda, thoDe samayase uttarA. IbhI prakaTa hogA, so saMpUrNa tayA vAMcanese sarva nirNaya ho jAvegA. vidvAn sarva munimaMDalase vinati. zrImAn-vijayakamalasUrijI, vijayadharmasUrijI, vijayanemisUrijI, buddhisAgarasUrijI, vijayavIrasUrijI, vijayanItisUrijI vijayasiddhisUrijI, AnaMdasAgarasUrijI, u0indravijayajI, pra0 zrI kAMtivijayajI-maMgalavijayajI, paM0 gulAbavijayajI-dharmavijayajIkezaravijayajI-dAnavijayajI-maNivijayajI- ajitasAgarajI, zrI. haMsavijayajI-kapUravijayajI-vallabhavijayajI-kalyANavijayajI-labdhivijayajI-AnaMdavijayajImAdi vidvAnsarva munimaMDalasevinati.. Apa yaha to jAnatehIhaiM, ki-zrInizIthacUrNimeM varSARtumehI mu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] niyoMko AloyaNAlenekAkahAhai, aura abhIzrAvaNAdimahIne bar3he.taba pAMca mahInoMke daza pakSa; 150 dina varSAkAlake hote haiM, usameM AyaMbila, upavAsa, navakaravAlI guNane vagairahase jitane dina dharmakArya hoMge, utanehI dina AloyaNAkI ginatImeM AveMge,isI tarahase varSI aura chamAsItapake dinoM meM va brahmacarya pAlane vagairaha kAryomebhI adhika mahIne ke 30 dina ginatI meM Ate haiM / isa hisAbase dharmakAryameM va karma baMdhanake vyavahAramai sUryake udaya asta (rAtri dinake) parivartana ke hisAbase aura aMgrejI, musalamAnI, pArasI, baMgalAkI tArikhoke hisAbasebhI ASADha caumAsIse jaba do zrAvaNa hoveM; taba bhAdrapada taka, yA jaba do bhAdrapada hove taba dUsarebhAdrapada taka 80 dina hotehaiM, usake 50dina kahate haiM, aura jaba do Asoja hove taba kArtika taka100dinahotehaiM, usakemI 70dina kahatehaiM. yahabAta saMsAra vyavahArake hisAbase, rAtridinake jAneke (samayake pravAhake) hisAbase, dharma zAstroke hisAbase, jyotiSapaMcAMgakehisAbase,rAjyanItike hisAbase, aura dharma-karmake anAdi niyamake hisAbasebhI sarvathA viruddhahai. aura anya darzaniyoM ke vidvAnoMke sAmane jainazAsanako kalaMka rUpahai. isaliye meherabAnI karake bahuta samayakI gaccha paraMparAkI rUDhIrUpa pravAhake Agrahako choDakara jinAzAkA vicAra karake yaha anucita rIvAjako vagara bilaMbase sudhAranekI kauzizakareM. isake saMbaMdha sarva bAtokA khulAsApUrvaka samAdhAna isa graMthakI bhUmikAke 47 prakaraNoM meM va subodhikAdikakI 28 bhUlovAle lekhameM aura isagraMthameM a. cchItarahase likhane meM AyAhai, usako pUrepUrA avazyavAMce aura yogya lage utanA sudhArAkareM,pakSapAta jhUThAAgraha zAstraviruddha bahutalogoMkI samudAya va gurugacchakI paraMparA hitakArInahIM hai, kiMtu jinAzAhI hita kArIhai. paropadezakeliye bahuta logabaDe kuzala hote haiM, magara vaisAhI kArya karanevAle AtmArthIbahutahIalpahotehaiM, yahabhI ApajAnatehIhai. aura sarvajJa zAsanameM karmabaMdhana va dharmakAryasaMbaMdhI samaya 2 kA va zvAsozvAsakA hisAba kiyA jAtAhai, usameM 80 dinake 50 dina aura 100 dinake 70 dina kahanevAle, yadi kasAI va vyabhicArI vagairaha pApIprANiyoMke karmabaMdhana aura sAdhu munimahArAjoke va brahmacArI vagairaha dharmI prANiyoMke karmakSayakarane saMbaMdhIbhI 80 dinake 50 dina, va 100dinake 70dina kahegeM, tabato-sarvaza bhagavAna ke pravacana kI va dharma-karmakI anAdimaryAdA bhaMga karaneke doSI ThahareMge, athavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] 80dinake va 100dinake dharma-karma samayara ke zvAsozvAsake hisAba se sarvajJa bhagavAnke pravacanAnusAra anAdimaryAdA mujaba mAnyakareMge, to-80dinake 5 dina,va 100 dinake 70 dina kahanekAAgraha jhUThAhI ThaharajAvegA yahabhI nyAyabuddhise vicArane yogyahai, vizeSa kyA likheM. deva dravya nirnnyH| 1-vartamAnika devadravyakI carcA saMbaMdhI arpaNa buddhise bhagavA. nuko caDhAI huI vastu deva dravyamai ginI jAtIhai, yaha bAta sarvamAnya hai, isI tarahase pUjA aura AratIkI bolIbhI arpaNa buddhise pahile sehI saMgha tarahase bhagavAnako caDhAI huI vastu haiM, arthAt-devadravyameM AnekA niyama hocukA hai, unako anya mArgameM le jAnese binAkAraNa saMghakI AzA bhaMgakA va bhagavAnko arpaNa kIhuI vastu rUpAMtarase pIchI lenekA doSa AtAhai, isaliye aisA karanA yogya nahIM hai| 2-bhagavAna kI pUjA AratikI bolI kaleza nivAraNa karaneke liye nahIM hai, kiMtu zuddha bhaktike liye hai, dekho-apane anubhavase yahI mAlUma hotA hai, ki-bahuta bhAvika jana Aja amuka parva divasa hai, maiMrI zaktike anusAra Aja 10 / 20 yA 100 / 200 rupaye bhagavAnakI bhaktike liye devadravyameM jAve tobhI koI haraja nahIM hai, magara Aja to bhagavAnkI pahilI pUjA-Arati maiM karUM, to maire kalyANa-maMgala hove,varSabhara bhagavAna kI bhaktime jAve,isI nimittase mairA dravya bhagadhAnakI bhaktimeM lagegA.to mairI kamAIbhI saphala hovegI, aura sukRta kIkamAIvAlebhAgyazAlIko Aja bhagavAnkI bhaktikA pahilAlAbha milegAaisAkahanebhIAtAhai. ityAdi zubhabhAvasebolIbolate haiM, isa liye kaleza nivAraNakeliye bolI bolanekA ThaharAnA yogya nahIM hai. __ aurabhI dekho-bhagavAnkemaMdira banavAne va pratimA bharavAne meM mahAn lAbha kahA hai, yaha kArya bhakti keliye dharma buddhise karanekI zAstrAkSA hai. tobhI kitaneka besamajhaloga nAmakeliye yA abhimAnase vA dekhA dekhIke virodhabhAvale karate haiM, so yaha anucitahai. isI tarahase bolI bolanekA rIvAjabhI bhagavAna kI bhaktike liye mahAn lAmakA hetu hai, tobhI kitaneka besamajhaloga nAmakeliye yA abhimAnase vA dekhAdekhIke virodha bhAvasebolatehaiM. unako dekhakara bolIbolaneke rIvA. ako bhakti rAga choDakara kaleza nivAraNakA hetu ThaharAnA yogyanahIMhai. tathA devadravyakI taraha sAdhAraNa dravyakImI bahutahI Avazya. katAhai, usameM be darakArIkA doSa munimaMDala va AgevAnoparahai. au. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] rabhI deva dravya saMbaMdhI sarva zaMkAoMkA samAdhAna va sAdhAraNa dravya. kI vRddhi ke liye upAyavagairaha bahutabAtoMke khulAse samAdhAna 'deva. danya nirNaya' nAmA pustakameM likhaneme AveMge. nivedana aura upakAra. isagraMthakI koIbAta samajhameM na mAve, yA vAMcate 2 koI zaMkA ho, to isa graMthake kartAko likhakara khulAsA maMgavAnekA saSako haka hai, graMtha saMbaMdhI saba tarahakA javAbadAra lekhaka hai. isa graMthameM anumAna 300 zAstroke pramANa batalAye gaye haiM, isa graMthake banavAne saMbaMdhI zAstroM ke saMgraha karane vagairahameM, zrImAn jinayazasUrijImahArAja, zrImAn zivajIrAmajImahArAja, zrImAnajina cAritrasUrijImahArAja,zrImAn kRpAcaMdrasUrijImahArAja, panyAsajI zrImAn kezaramunijImahArAja,paM0zrImAnagumAnamunijImahArAja aura kalakattAnivAsI u.zrImAnujayacaMdrajIgaNi va rAyabahAdura badrIdAsa jIjauharIvagairahoMne jo jo madatadIhai, unakA maiM upakAra mAnatA hUM. saMvat 1978 vaizAkha zudI 3. hastAkSara muni-maNisAgara. binAkiMmatabheTase pustaka milaneke nAma va sthAna. yahantha ekahajAra pRSThakApaDAhonese do vibhAgameM prakaTakiyAhai. 1 bRhatparyuSaNA nirNaya pUrvArddha, prathama-dUsarA khaMDa. 2 bRhatparyuSaNA nirNaya uttarArddha, tIsarA khaMDa. 3 laghuparyuSaNA nirNayakA prathama aMka. 4 praznottara vicAra. 5-6-7 praznottara maMjarIke 1-2-3 bhAga. 8-9 harSahRdaya darpaNa 1-2 bhAga. 10 Atmabhramocchedana bhAnuH. yaha granthabhI chapanevAle haiM. 1 devadravyanirNaya. 2 nyAyaratna samIkSA. 3 pravacanaparIkSA nirNaya. 1 zrImad abhayadevalAra pranthamAlA kAryAlaya, The0 zrIjainazvetAMbara mitramaMDala keniMgasTrITa naM. 21, mu0-kalakattA. 2 zrImad abhayadevasUri granthamAlA kAryAlaya, The0 SaDA upAzraya deza-mAravADa, mu0-bIkAnera. 3 zrIjinadattasUrijI zAnabhaMDAra, The0 gopIpurA-zItalavADI deza-gujarAta, mu0-surata. 4 jauharI mAmallajI dhanapatasiMhajI bhaNazAlI, suMdarabIlDiMga The0 phatahapurI, mu0- dillI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpaMcaparameSThibhyo namaH prathama bhAgakI bhUmikA pahile isako avazya paDhiye. mAMgalikyake karanevAle zrIsthaMbhanapArzvanAtha jinezvara bhagavAn / ko namaskAra karake, zrIjinAmAbhilASI sarva sajjana mahAzayoko nivedana kiyA jAtA hai, ki-janma-maraNa-roga-zoka-Adhi-vyAdhi saMyoga-viyogAdi-upAdhiyukta dutara saMsAra samudra ke paribhramaNakA duHkha nivAraNa karane ke liye, AtmahitaiSI puruSoM ko jinAjJAnusAra zAMtipUrvaka dharmakArya karanA cAhiye / jisameM vartamAnika dravyagaccha paraMparA bahuta samudAyakI dekhAdekhIkI rUDhiko ahitakArI jAnakara syAganA cAhiye / aura sudhAreke jamAne meM gacchAMtara bhedoMkI bhima bhinna pravRtti dekhakara zaMkAzIla hokara dharmakAryoM meM zithilatA kara nAbhI yogya nahIM, kiMtu 'merA so saJcA' kA Agraha choDakara madhyastha buddhise guNagrAhI hokarake satyakI parIkSAkarake usako aMgIkAra karanA, yahI manuSya janmakI saphalatAkA kAraNa hai| yadyapi khaMDanamaMDanake vivAda meM satyAsatyakA vicAra choDakara apanApakSa sthApana karaneke liye zuSkavAda yA vitaMDAvAda karanevAle Ajakala bahuta loga dekhe jAte hai. magara dUsarekI satyavAta aMgI. kAra karake apanA asatya Agrahako choDanevAle bahutahI thoDe dekhane meM Ate haiM / jaba dUsareke pakSakA khaMDana karaneke IrAdese udyama karanemeM AtA hai, taba usapakSavAlekI bhaneka zAstra pramANasahita yuktipUrvaka satyavAtakobhI choDakara bhole jIvoko apanA pakSa satya dikhalAne ke liye zAstroke Ane pIcheke saMbaMdha vAle saba pAThoMko chupAkara thoDese adhUre 2 pATha likhate haiM. tathA zAstrakAroMke abhiprAya vi. rUba unake artha karate haiM. yA zAstrIya bAtako jhUThI ThaharAne ke liye kuyuktiye lagAne meM udyama kiyA jAtA hai. athavA viSaya saMbaMdha cho. uphara viSayAMtara lekara niSprayojana vyaktigata AkSepa karane laga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] jAte haiM. aura apanI yA apane pakSakAroMkI baDAI karane laga te haiN| magara zAstroM meM to kahA hai. ki-Atmapradezagata mithyAtvasabhI prarUpaNAgata mithyAtva adhika doSavAlA honese aneka bhavabhramaNa karAnevAlA hotA hai| aura anAdikAlase 11 aMgAdikako dekhakara anaMtajIva saMsAra paribhramaNake duHkhase mukta hogaye. aura anaMtajIva saMsAra paribhramaNake duHkhako baDhAnevAlebhI hogaye / isakA Azaya yahI hai, ki. atIva gahanAzayavAle, apekSA garbhita zAstrakAroMke abhiprAyako samajhakara vartAva karanevAle muktigAmI hote haiM / aura zAstrakAroke abhiprAya viruddha hokara zabdamAtrake AgrahameM par3anevAle saMsAragAmI hote haiN.| magara jo AtmArthI hote haiM vo to zabda mAtrake vivAdako choDakara tAtparyArtha tarapha dRSTi karate haiM, aura jo AgrahI hote haiM, vo tAtparyArthako choDakara zabdamAtrake vivAdako vizeSa ba. DhAte haiN| isI hI kAraNase rAgadveSAdi bhAva zatruoMko haTAnevAlA vItarAga sarvaza bhagavAnkA kathana kiyA huA avisaMvAdI zAMti. priya jainazAsanameM abhI visaMvAdarUpI virodha bhAvako sthAna mila. gayA hai| ___aura pahile to tIrthakara mahArAjoMke jitane gaNadhara hotethe utane hI gaccha [ sAdhu samudAyako olakhAna ] hotethe aura pIche. bhI prabhAvakAcAryoMkI bahuta samudAya honese kula-gaNa-zAkhA vagairaha hotethe, magara sabakI prarUpaNA aura kriyA eka samAna honese saMpazAM. tise milate hue AtmakalyANa karatethe, usa samaya virodhI prarUpaNA ke abhAvase kisIkobhI koI tarahakI zaMkAkA kAraNa yA apane gacchake AgrahakA kAraNa nahIMthA. magara zrIvIraprabhuke nirvANabAda paDatAkAla honese kitaneka zithilAcArI caityavAsI hogaye, unhIMse gacchoMkA Agraha aura bhinnabhinna prarUpaNA vizeSa hone lagI. tabase hI zAstrokta jinapUjA vidhime kucha avidhibhI hogaI, aura jaina paMcAMgake viccheda honepara jainasamAja laukika TippaNA mAnane lagA, usameM zrAvaNAdibhI mahIne baDhate haiM usa mujaba vartAva zurU. kiyA, tabase mahAmAMgalyakArI zAMtimaya ati uttama paryuSaNA jaise parva ArAdhanamebhI bheda par3agayA. aura zAsana nAyaka zrIvarddhamAna svAmikecha kalyANaka nahIM mAnane vagairaha kitanAhI bAtoMkA vivAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] upasthita hogayA. usake viSayameM Age likhane meM AvegA, magara isa jagaha to hama kevala paryuSaNA saMbaMdhI thoDAsA likhate haiM. jaina paMcAMgake anusAra jaba vartAva karanemeM AtAthA taba payu. SaNAsaMbaMdhI " abhivaDhiyaMmi vIsA, iyaresu sIsaI mAlo" ityAdi nizitha bhASya-cUNi, bRhatkalpa bhASya-cUrNi-vRtti, paryuSaNAkalpa. niyukti-cUrNi-vRtti vagairaha prAcIna zAstroMmeM khulAsA likhA hai, ki, ASADha caumAsIse varSARtuma jIvAkulabhUmi honeseM jIvadayAke liye, muniyoMko vihAra karane kA niSedha aura varSAkAlame 1 sthAnameM ThaharanA usakA nAma paryuSaNA hai. isaliye jaba adhika mahinA hove taba usako teraha (13) mahInoMkA abhivarddhita varSa kahate haiM, usa varSameM ASADha caumAsIse 20 ve dina prasiddha paryuSaNA karanA / aura jisa varSameM adhika mahinA na Ave taba usako 12 mahinoMkA caMdravarSa kahate haiM, usa varSa meM ASADha caumAsIse 50 ve dina prasiddhaparyuSaNA karanA [ varSAkAlameM rahanekA nizcaya kahanA] usImeMhI u. sIdina vArSika kArya aura usakA ucchava kiyA jAtA hai, yaha anAdi niyama hai. isaliye nizitha cUrNi, paryuSaNA kalpaniyukti, cU. rNi, jivAbhigamasUtravRtti, dharmaratnaprakaraNavRtti, kalpasUtramUla aura usakI sabI TIkAoMmeM saMvaccharI zabdakobhI paryuSaNA zabdase vyA. khyAna kiyAhai, aura prasiddha paryuSaNA ke dinase bhinna (alaga) vA. rSika kAryoMkA dina koIbhI nahIM hai, kiMtu ekahI hai. isIkA paryuSaNA parva kaho, saMvaccharIparva kaho, sAMvatsarikaparva kaho yA vArSika parva kaho, sabakA tAtparya ekahI hai / aura kAraNavaza " aMtarA vi ya se kappai, no se kappara taM rayaNi uvAyaNA vittae" ityAdi kalpasUtra vagairaha zAstra pAThoMke pramANase ASADha caumAsIse 50 veM dina pahile to paryuSaNA karanA kalpatAhai, magara 50 ve dinakI rAtriko ullaMghana karake Age karanA nahIM klptaahai| 50 ve dinataka paryu SaNAkaraneko grAma nagarAdi yogyakSetra na milasaketo, jaMgalameMbhI vRkSa nIce avazya paryuSaNa karanAkahAhai / aura abhivaddhitavarSameM 20 dine, tathA caMdravarSame 50 dine paryuSaNA na kare aura vihAra kareto "chakkAya jIva virAhaNA" ityAdI sthAnAMgasUtravRtti vagairaha pAThose chakA. ya jIvoMkI virAdhanA karanevAlA, AtmaghAtI, saMyama aura jinA. jJAko virAdhana karanevAlA kahA hai / yaha niyama jaina paMcAMgAnusAra pauSa aura ASADha baDhatAthA taba calatAthA, magara jabase jaina paMcAMga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [4] viccheda huA, tabase laukika TIppaNA mujaba mAsa pakSa-tithI-cAranakSatra-muhUrtAdi vyavahAra jaina samAjameM zurU huA. usameM zrAvaNa bhAdrapadAdi mAsabhI baDhane lage. taba jainasaMghane zrIvIra nirvANase 993 varSe adhika mahine vAlA varSameM 20 dine paryuSaNAparva karanakI maryAdA baMdha karI aura adhika mahinA ho, cAhe na ho, to bhI50 veM dina pa. ryuSaNAparvameM vArSika kArya karanekA niyama rakhkhA. so " jainaTippanakAnusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAMte cA''SADha eva vardhate nAnye mAsAstaTTippaNaka tu adhunA samyag na jJAyate tataH paMcAzataiva dinaiH paryuSaNA yukteti vRddhAH" yaha pATha kalpasUtrakI sabI TIkAoM meM prasiddhahI hai / usake anusAra zrAvaNa baDhe to dUsare zrAvaNa aura bhAdrapada baDhe to prathama bhAdrapadameM 50 dine paryuSaNA parva karanA jinAzA hai / aura pahile mAsa vRddhike abhAvase 50 ve dina paryuSaNa karatethe, taba pichADI kArtika taka 70 dina Thaharatethe, magara jaba mA sa vRddhI honepara 20 dine paryuSaNA karatathe, taba to paryuSaNAke pichADI kArtika taka 100 dina Thaharatethe, yaha bAta nizithabhASya-cUrNiparyuSaNAkalpacUrNi-bRhatkalpa cUrNi-vRtti-jIvAnuzAsanavRti, gacchA cArapayannavRti, sthAnAMgasUtravRti vagairaha zAstra pAThoMse siddha ho.tI hai| aura vartamAnameM zrAvaNa, bhAdrapada tathA Azvina baDhaneparabhI 50 -dine paryuSaNAparva karanese pichADI kArtika taka 100 dina Thaharate haiN| yaha bhI kalpasUtrakI TIkAoke anusAra honese jinAjJAnusArahI hai, isaliye isame kisI prakArakA doSa nahIM hai.| isa Uparake zAstrIya lekhapara dIrgha dRSTise niSpakSa hokara madhya. stha buddhise vicAra kiyA jAve to spaSTa mAlUma ho jAyegA, ki-pa. ryuSaNA parva karanemeM jaina TippaNAnusAra yA laukika TippaNAnusAra Adhika mAsa yA koI bhI mAsa vA koI bhI dina bAdhaka nahIM hai. kyoMki paryuSaNA parva karanemeM 50 dinoMkA vyavahArika ginatIkA niyama honese paryuSaNA parva dina pratibaddha ThaharatA hai. kiMtu mAsa pratibaddha nahIM Thahara sakatA / aura 50 dinoMkI ginatImeM adhika mahineke 30 divasa to kyA magara eka divasa mAtrabhI ginatImeM nahIM chuTa sktaa| jisaparabhI paryuSaNA parva-- do zrAvaNa honeparabhI bhAdrapada mAsa pratibaddha ThaharAnA 1. adhika mahinake 30 dinoMkoM vicamese choDa denA 2. vIza dinole paryuSaNA parva karane kI bAtako sarvathA uDA denA 3. zrAvaNa bhAdrapada yA Azvina baDhanese 100 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] dina honeparabhI usako 70 dina kahanekA Agraha karanA 4. so sarvathA zAstrakAroMke viruddha hai / aba paryuSaNa parva karane saMbaMdhI 50 dinoMkI ginatI karane meM adhika mahIne ke 30 dinoMkoM ginatImeMse choDa denekA Agraha karane ke liye kitaneka loga zAstraviruddha hokara kuyuktiyeM karate haiM usake viSaya meM thoDAsA likhate haiM: --: 1 - kalpasUtrAdimeM ASADha caumAsIse dinoMkI ginatI se 50 veM dina avazya hI vArSika kArya paryuSaNAparva karanA kahA hai, usameM adhika mahInekA 1 dinamAtra bhI ginatI meM nahIM chuTa sakatA aura 50 dinakI rAtrikobhI ullaMghana karanA nahIM kalpe, jisapara bhI vartamA nika zrAvaNa bhAdrapada baDhanepara 80 dine paryuSaNAparva karate haiM, so zAstra viruddha hai isakA vizeSa khulAsA isIhI graMthakI Adile pRSTha 27 taka dekho. 2 -- adhika mahIneke 30 dina jainazAstroM meM ginatI meM nahIM liye, aisA kahate haiM so bhI zAstra viruddha hai, adhika mahineke 30 dinoMkoM-dinoMmeM, pakSomeM, mAsoMmeM, varSoMmeM aura yugakI ginatI meM khulAsA pUrvaka gine haiM, vizeSa khulAsA dekho pRSTha 28 se 48 taka. 3 - adhika mahInA kAla cUlArUpa hai so ginatI meM nahIM lenA aisA kahate haiM, so bhI zAstra viruddha hai. nizIthacUrNi, dazavaikAlika vRhadvRtti vagairaha zAstroM meM adhika mahIneko kAla cUlAkI zikhara rUpa zreSTha, [uttama] opamAdI hai aura usake 30 dinoMkoM ginatabhI liye haiM. isakA vizeSa khulAsA dekho pRSTha 49 se 65 taka | tathA pRSTa 75 se 91 taka. 4 - paryuSaNAkalpa cUrNi tathA nizItha cUrNike pAThase do zrAvaNa ho to bhI bhAdrapada meM payuSeNAparva karanA ThaharAte haiM so bhI zAstra viruddha hai, donoM cUrNike pAThoMmeM adhika mahInA pauSa yA ASADha Ave taba usake 30 dina ginatI meM lekara ASADha caumAsIse 20 ve dina zrAvaNa meM paryuSaNA parva karanA likhA hai aura adhika mahInA na hove taba 50 ve dina bhAdrapada meM paryuSaNA karanA likhA hai | aura 50 vai dinako ullaMghana karanevAloMko prAyazcita kahA hai, isaliye do zrAvaNa honepara bhI 80 dine bhAdrapadameM paryuSaNA karanA yogya nahIM 1 aura adhikamAsa ke 30 dina ginatImeM choDa denAbhI zAstra vi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] ru hai. isakA vizeSa khulAsA dekho donoM cUrNike vistAra pUrvaka pAThoM sahita pRSTha 91 se 106 taka 5 - jaina TippaNAmeM adhika mahInA hotAthA tababhI 20 ve dina zrAvaNa zudI paMcamIko paryuSaNA vArSika kArya hotethe, isaliye 20 ve dinakI paryuSaNAmeM vArSika kArya nahIM ho sakate, aisA kahanAbhI zAstra viruddha hai isakA vizeSa khulAsA dekho pRSTa 107 se 117 taka. 6- zrAvaNa bhAdrapada yA Azvina baDhe to bhI 50 ve dina paryuSaNAparva karanese zeSa kArtika taka 100 dina hote haiM jisapara bhI 70 dina rahanekA Agraha karate haiM sobhI zAstra viruddha hai 70 dina mAsa vRddhi ke abhAva saMbaMdhI haiM aura mAsa vRddhi hove taba 100 dina rahanA zAstrAnusAra hai / isakA vizeSa khulAsA pRSTha 117 se 128 taka, tathA 174 se 185 taka dekho. 7 adhika mahInA honese usa varSa meM 13 mahIne tathA caumA semai 5 mahIne hote haiM. taba utanehI mahInoMke karmabaMdhanabhI hote haiM, jisapara bhI 12 mahInoMke kSAmaNe karane kahate haiM. so bhI zAstra viruddha hai. adhika mahInA hove taba 13 mahInoMke kSAmaNe karanA zAstrAnusAra haiM; isakA vizeSa khulAsA pRSTha 133 se 136 taka tathA 170 se 171 taka aura pRSTha 362 se 378 taka dekho. 8 adhika mahIne meM sUryacAra nahIM hotA aisA kahanAbhI zAstra viruddha hai, chacha mahIne 183 ve dina, sUrya dakSiNAyana se uttarAyanameM aura uttarAyanase dakSiNAyanameM hamezA hotA rahatA hai, usameM adhika mahIne ke 30 dinoMmeM bhI jainazAstra mujaba yA laukika TippaNA mujaba bhI sUryacAra hotA hai. isakA vizeSa khulAsA dekho pRSTha 137 se 139 taka 9 adhika mahIne ke 30 dinoMmeM devapUjA munidAna vagairaha dharmakArya karane, magara usake 30 dinoMkoM ginatI meM nahIM lenekA kahanA, so bhI zAstra viruddha hai / jitane roja devapUjAdi dharmakArya kiye jAveMge, utane dina avazyahI ginatI meM liye jAvegeM, aura jaise munidAnAdi dina pratibaddha haiM, vaisehI paryuSaNAbhI 50 dina pratibaddha hai. isakA vizeSa khulAsA pRSTha 142 se 143 taka dekho 10 adhika mahine meM vivAhAdi zubhakArya nahIM hote, usamu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] jaba paryuSaNA parvabhI nahIM ho sakate. aisA kahanAbhI zAstra viruddha hai, muhUrttavAle vivAhAdi to malamAsa, adhikamAsa, kSayamAsa, 13 mahinoMke siMhastha, adhikatithi, kSayatithi, guruzukrakA asta aura hari zayanakA caumAsA vagairaha kitanehI tithi-vAra-nakSatra-mAsa vagai. raha yogoMmeM nahIM kiye jAte, magara binA muhUrttake dharmakArya karane meM to kisI samayakA niSedha nahIM ho sakatA isI taraha paryuSaNA parvabhI adhikamAsame,13 mahInoMke siMhasthameM, aura caumAse meM karaneme Ate haiM / isameM adhikamahInA yA koIbhI yoga bAdhaka nahIM ho sakatA. isakA vizeSa khulAsA pRSTha 193 se 204 taka dekhoH- . 11- adhikamahIneko vanaspatibhI aMgIkAra nahIM karatI aisA kahanAbhI zAstra viruddha hai, adhika mahIneke 30 dina to kyA 1 dina mAtrabhI vanaspati nahIM chor3a sakatI, kiMtu hareka samaya pratyeka divasako aMgIkAra karatI hai. isakA vizeSa khulAsA pRSTha 205 se 210 taka dekho.- ityAdi mukhya 2 bAtoM saMbaMdhI zAstrIya pramANa aura yuktipUrva ka isa prathamabhAgameM acchItarahase khulAsApUrvaka likhanemeM AyA hai. aura isa graMthako pakSapAta rahita hokara saMpUrNa paDhanevAle sajanAko satyAsatyakI parIkSA svaMya hosakegI, isase yahAMpara vizeSa likhane kI koI avazyakatA nahIM hai| graMthakArakA uddeza kyA hai ? isa graMthakArakA mukhya uddeza yahIhai, ki-sabagacchavAle saMpapUrvaka sukhazAMtile dharma kArya kare, magara paryuSaNA jaise dhArmika zAMtikedi. nomeM adhika mahineke 30 dinoMko dharmakAryoM meM ginatI se choDa dene ke liye tapagacchake munimahArAja jo khaMDana maMDanakA viSaya vyAkhyAnameM calAte haiM, so sarvathA zAstra viruddha hai.aura samayake pra. tikUla honese karmabaMdhana, kusaMpa va zAsanahilanA karAne vAlAhai (isIkA nirNaya isa graMthame acchI tarahase likhA gayA hai) usako (isa graMthake vAMce bAda ) avazya baMdha karanA yogya hai. pakSapAta rahita graMthakI racanA ___ " pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuti meMdvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH // 1 // " ityAdi mahApuruSoke nyAyAnusAra pakSapAta rahita hokara Agama paMcAMgI sammata yukti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] ka kharataragaccha, tapagaccha, aMcalagacchAdi saba gacchavAloMke vA. kyoMkA saMgraha isagraMthama karane meM AyA hai / magara amuka gacchavAleke amuka AcAryake vAkya hamako maMjUra nahIM, aisA ekAMta Agraha kilI jagahabhI karanemeM nahIM AyA. aura zAstraviruddha yukti bAdhita vAkya to koIgacchavAlekAbhI mAnya karanA yogya nahIM. yaha bAta sarva jana sammatahIhai, vohI nyAya isa graMthameM rakhA gayA hai. isaliye pAThakagaNako kisI gaccha samudAyakA pakSapAta na rakhakara avazya saMpUrNa avalokana karake sAra nikAlanA cAhiye. isa graMthakA lekhaka meM khAsa saMsArIpaneme tapagacchakA vIsAporaghAla zrAvakathA magara upAdhyAyajI zrIsumatisAgarajI mahArAjake pAsa zrIsiddhakSetra (pAlItANA) meM vikrama saMvat 1960 vaizAkha zudI 2 ko kharataragacchameM dIkSA aMgIkAra kI,to bhI donoM gacchoMke pUrvA. cAryoMpara tathA vartamAnika munimahArAjopara pUjyabhAva thA, aura hebhI / magara jisa 2 aMzame zAstra viruddha jisa 2 bAtoMkA jhUThAhI Agraha kiyA gayA hai,una 2 bAtoMkI AlocanA karake zAstrAnusAra satya bAte janasamAjameM prakaTa karanA, yaha mairA khAsa kartavya samajha kara maine isa graMthameM itanA likhaahai| isame kisIkA pakSapAta na samaja nA cAhiye. aura kisIko nArAja honekAbhI koI kAraNa nahIM hai| vartamAnika samayake anusAra paraMparAkI aMdharUDhIko tyAganA aura satyako grahaNa karanA, saba sajjanoMko priya hai / aura samaya badalatA jAtA hai. saMpase zAsannonatike kArya karanekI bahuta jarurata hai, isaliye kusaMpa vaDhAnevAlA paryuSaNAke vyAkhyAname ApasakA khaMDana maMDana calAnA yogya nahIM hai. vizeSa dUsare, tIsare aura cauthe bhAgame anukramase likhaneme aavegaa| kSamA yAcanA tathA apanI bhUla svIkAra / isagraMthakI racanA karate samaya mairI alpavaya va alpa abhyAsa honese, isagraMthame-lekhaka doSa, bhASAdoSa, dRSTidoSa, punarukti doSa, presadoSa va zAstrIya pAThokI vizeSa azuddhatAke doSoMkI pAThaka gaNa avazya kSamA kareM tathA haMsakI taraha doSa tyAgakara sAra grahaNa kareM, aura sudhArakara ghAMce; dUsarI AvRttimeM ina doSoMkA saMzodhana acchI tarahase karane meM AvegA aura subodhikA va dIpikA, kiraNAvalI Adika zAstra viruddha jo jo bAteM likhI haiM, una saba bAtoMkA nirNaya isa graMthameM likhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [s] gayA hai. usako samajhakara unake anuyAyI vidvAn puruSoM ko unakI saba bhUloMkoM kramazaH avazya sudhAranA yogya hai, tathA isa graMtha maibhI jo koI bAta zAstra viruddha dekhane meM Ave to jarUra mereko likha bhejanA. likhane vAlekA upakAra mAnakara apanI bhUlako avazya svIkAra karUMgA, aura dUsarI AvRtti meM sudhAra lUMgA. yaha graMtha vilaMba se prakaTa honekA kAraNa / isa graMtha kI racanAkA kAraNa graMthakI Adi meMhI likhA hai tathA su. bodhikAdikakI khaMDanamaMDana saMbaMdhI bhUloMkA kAraNa pragaTahI hai / aura yaha graMtha chapane para zIghrahI pragaTa hone vAlAthA. magara kitanehI ma hAzayakA kahanA thA ki yadi munimaMDalakI sabhA meM, vidvAnoMkI sama kSa, isa viSayakA, zAstrArthase nirNaya ho jAve to bahuta acchA hove, aura 3 varSa pahile do bhAdrapada honeM se isake nirNaya kI carcA khUba jorazora se calI thI, taba maine bhI muMbaI se 'paryuSaNA nirNayakA zAstrArtha' karane saMbaMdhI vijJApana chapavAkara jAhira kiyA thA. usapara AnaMdasAgarajI aura zAMtivijayajI hAM hAM karane lagethe to bhI ADI 2 bAteM nikAlakara cupa baiTha gaye, isakA khulAsA Age likhU~gA. aura anya koI bhI muni sabhAmeM nirNaya karane ko taiyAra nahIM hue. isaliye aba yaha graMtha itane vilaMba se prakAzita kiyA jAtA hai. graMtha ekahajAra pRSThake lagabhaga honese, 4 bhAgoM meM anukramase yathA avasara prakaTa hotA rahegA. aura maMgavAne vAle sAdhu-sAdhvI zrAvakazrAvikA yati-zrI pUjya-jJAna bhaMDAra-lAyabrerI aura sAkSara varga sabako binA kiMmata se bheTa bhejA jAyegA / 1- eka bama // tapagacchake munimahArAjoMne apanI samAjameM yahabhI eka tara hakA vahama ThasA diyA hai, ki-adhikamahIne meM vivAha sAdI vagairaha zubha kArya loga nahIM karate haiM, usI taraha adhikamahIne meM paryuSaNa parvAdi dhArmika kAryabhI nahIM ho sakate. magara tatva dRSTile vicAra kiyA jAve to yahabhI eka tarahakA ekAMta Agrahase jhUThAhI vahema hai, kyoMki vivAhAdi muhUrttavAle kArya to mAsa, pakSa, tithi, vAra, nakSatrAdi dekhakara, varSa cha mahIne Age pIchebhI karate haiM. paraMtu binA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] muhUrtta ke lokottara dharmakArya to niyamita divasa se Age pIche kabhI nahIM ho sakate. isaliye laukika vAlebhI muhUrtta vAle kArya nahIM karate, magara binA muhUrttake dAna puNya paropakArAdi to vizeSa rUpase karaneke liye adhikamahIneko 'puruSottama adhika mAsa kahate haiM, usakI kathAbhI sunate haiM aura siMhastha meM nAzikAdi tIthoM meM yAtrAkA melA bhI bharate haiM / isI prakAra vartamAnika jaina samAjamebhI muhUrtta vAle kArya adhika mahIne meM nahIM karate. magara binA muhUrttake paryu NAdi dhArmika kArya karane meM koI harajA nahIM hai| adhika mahIne ke 30 dinoMko muhUrttAdi kAryoM meM nahIM lete, paraMtu binA muhUrttake (diva saukI saMkhyAse pratibaddha ) dhArmika kAryoMmeM lete haiM / basa ! isakA marma sarala dilase nyAyapUrvaka samajha liyA jAve to adhikamahIne meM paryuSaNAdi dharma kArya nahIM ho sakate. aisA ekAMta AgrahakA jhUThA hema ApasehI nikala sakatA hai. isakA vizeSa nirNaya isako bAMcane vAle sajjana svayaMkara sakeMge / d 2- be samajha yA haThAgraha // adhika mahineke abhAva meM 50 dine bhAdrapada meM paryuSaNA karanA likhA hai / 50 dinake aMdara karanevAle ArAdhaka hote haiM uparAMta karanevAle virAdhaka hote haiM. isaliye 50 vai dinakI rAtriko kisIprakArabhI ullaMghana karanA nahIM kalpatA hai. yaha bAta jaina samAja meM prasiddha hI hai / jisapara bhI sirpha bhAdrapada zabdamAtrako pakaDakara vartamAnika do zrAvaNa honepara bhI bhAdrapada meM paryuSaNA karanekA Agraha karate haiM, magara 80 dina honese zAstraviruddha hotA hai, isakA vicAra karate nahIM haiN| aura paryuSaNA ke pichADI hamezA 70 dina rakhanekA ekAMta Agraha karate haiM, magara 70 dinakA niyama adhika mahineke abhAvasaMbaMdhI hai aura adhika mahinA hove taba nizItha cUrNi, bRhatkalpambUrNi, sthAnAMgasUtravRtti aura kalpasUtrakI TIkAoMma 100 dina rahanekA kahA hai / isaliye 70 dina yA 100 dina yathA avasara dona bAteM mAnya karane yogya haiN| jisapara bhI 100 dina saMbaMdhI zAstra. pramANoMko chor3akara sirpha 70 dinake zabda mAtrako Agekarake 100 kI jagahabhI 70 dina rahanekA Agrahakarate haiM. isaliye uparakI dono ba... saMbaMdhI zAstrIya apekSAkI ve samajha hai, yA samajhane parabhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] haThAgraha hai| isakA vicAra tatvajJa pAThakagaNako karanA caahiye| . 3-kahate haiM magara karatenahIM, yahabhI dekhiye-Agraha ! ___adhikamahIneke 30 dinoMko ginatI se choDadeneke Agraha ka. ranevAle do zrAvaNa hove to bhI bhAdrapad taka 50 dina hue aisA kahatehaiM, magara pratyakSa pramANa va nyAyakI yuktise vicArakara dekhA jAve to yaha kahanA sarvathA anucita mAlUma hotA hai| dekhiyekisI zrAvaka yA zrAvikAne ASADhacaumAsIse upavAsa karane zurU kiye hoveM, usako batalAIye do zrAvaNa honepara 50 upavAsa kaba. pUre hovegeM aura 80 upavAsa kaba pUre hovege? isake javAba meM choTAsA bAlaka hogA vahabhI yahI kahegA, ki-50 dinoMke 50 upavAsa dUsare zrAvaNameM aura 80 dinoMke 80 upavAsa dozrAvaNa honese bhAdrapadameM pUre hoveMgeM / isItaraha sAdhusAdhvIyoMke saMyamapAlane meM, tathA sarva jIvoke pratyeka samayake hisAbase 78 kamoke zubhAzubha baMdhana hone aura dhArmika puruSoM ke dharmakAryole karmokI nirjarA hone meM va sUryake udaya astake parivartana mujaba divasoMke vyatIta honeke hi. sAbameM , ityAdi saba kAryo meM do zrAvaNa honese bhAdrapada taka 80 dina kahate haiM / 50 upavAsa dUsare zrAvaNabhe, va 80 upavAsa bhAdrapa. dameM pUre honekAbhI kahate haiM. aura upavAsAdi uparake saba kAryo meM. adhika mahineke 30 dinoMko bIcameM sAmIla ginakara 80 dina kahate haiM, 80 dinoMke lAbhAlAbha-puNyapApake kArya bhI maMjUra karatehaiM. aisehI do Azvina honese paryuSaNAke pichADI kArtika taka 100 dina hote haiM, usake 100 upavAsa, va 100 dinoMke karmabaMdhana tathA dharmakArya vagairaha saba kAryoM meM 100 dina kahate haiM. aura 100 dinoMko ApabhI vyavahArameM maMjUra karate haiN| usameM adhika zrAvaNake 30 dinoMkI taraha adhika AsojakebhI 30 dinoMko gi. natImeM mAnya karanA kahate haiM, magara do zrAvaNa hove taba bhAdrapada taka 80 dina hote haiM, va do Azvina hove taba kArtika 100 dina hote haiM unako aMgIkAra karate nahIM. aura 80 dinake 50 dina va 100 dinake 70 dina kahate haiM yaha jagata viruddha kaisA jabaradasta Agraha kahA jAve isako vivekI jana svayaM vicAra sakate haiN| 4- kAlacUlArUpa adhikamahInA pahilA yA dUsarA ? yadyapi jainaTippaNA viccheda hai, isaliye laukika TippaNA mu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] jaba mAsa pakSAdi mAnate haiM, magara jainazAstrato maujUdahI haiM. isaliye paryuSaNAdi dhArmika kArya jainasiddhAMta mujaba karanemeM Ate haiM / aura jainazAstra mujabahI saba gacchavAle adhika mahInekoM kAlaculA kahate haiM / kiMtu kitaneka prathama mahIneko kAlacUlA kahate haiM, magara pravacanasAroddhAra, sUryaprajJaptivRtti, caMdraprajJaptivRtti, lokaprakAza, jyotiSkaraMDapayannavRtti vagairaha zAstrapramANoMse dUsarA adhika mahInA kAlacUlA ThaharatA hai - dekhiye - " saThThIe a IyAe, havaI hu ahimAso jugarddhami / bAvIse pavvasae, havai hu bIo jugaMtaMmi // 1 // ityAdi sUrya prajJaptivRtti ke anusAra 60 parva ( pakSa ) ke 30 mahIne vyatIta honepara 31 vA mahInA dUsarA pauSa adhika hotA hai, aura 122 pakSake 61 mahIneM jAnepara kAlacUlArUpa dUsarA ASADha adhika hotA hai. usI kAlacUlArUpa dUsare adhika ASADhamehI caumAsI pratikramaNAdi dhArmikakArya saba gacchavAloke karane meM Ate haiM / aura adhika pauSa va adhika ASADhake dinoMkI ginatI sahita, 62 mahIne, 124 pakSa, 1830 dina aura 54900 muhUtoM ke pAMca varSoMkA eka yuga kahA hai / isaliye kAlacUlArUpa adhika mahIne ke 30 dina ginatI meM nahIM Ate 1, tathA kAlacUlArUpa adhika mahIne meM caumAsI pratikramaNAdi dhArmika kArya nahIM ho sakate 2, aura prathama mahIneko kAlacUlAkahanA 3, yaha saba bAteM zAstraviruddha haiN| isako vizeSa pAThakagaNa svayaMvicAra leveMge / 5- pUrvApara visaMvAdI ( virodhI ) kathana // jisa adhika mahIne ko kAlacUlA kahakara ginatI me lenekA va paryuSaNAdi dharmakArya karanekA niSedha karate hai, usI kAlacUlArUpa dUsare adhika ASADhako ginatI meM lekara caumAsIpratikramaNAdi kArya Apa karate haiM. jisapara bhI muhase kAlacUlArUpa adhika mahIneko ginatI meM nahIM lenA va usameM dharma kArya nahIM karane kahate haiM aura kAlacUlArUpa adhika mahIneko ginakara dharmakArya karane vAloMko doSa batulAte haiN| eka jagaha kAlacUlArUpa adhika mahInA ginatI meM choDate haiM / dUsarI jagaha usIkohI Apa ginatI meM lekara aMgIkAra karate haiM aura dUsare ginane vAloMkoM doSa batalAte haiM yaha to " mama vadane jivhA nAsti kI taraha kaisA pUrvApara visaMvAdI ( virodhI ) kuthana hai, so bhI vicArane yogya haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] 6- kAlacUlA zikhararUpa hai yA coTIrUpa hai ? adhika mahIneko zAstroM meM kAlacUlA kahA hai aura dinoMkI ginatI meM bhI liyA hai jisaparabhI kitaneka mahAzaya dinoMkI ginatI niSedha karaneke liye coTIrUpa kahate haiM. aura jaise puruSa ke zarIra ke mApameM usakI coTIkI laMbAIkA mApa nahIM ginA jAtA, taisehI adhika mahInA kAlapuruSakI coTIsamAna honese usIke 30 dinokoM pramANa ginatI meM nahIM liye jAte. aisA dRSTAMta dete haiM. so bhI zAstra viruddha hai, kyoMki puruSakI u~cAIkI ginatI meM usakI coTI 1-2 hAtha laMbI ho to bhI kuchabhI ginatI meM nahIM AtI, usase usakA pramANabhI nahIM baDha sakatA, magara jaise devamaMdiroMke zikhara va parvatoM ke zikhara pratyakSapaNe unakI uMcAIkI ginatI meM Ate haiM, usIse unhoMkI uMcAIkA pramANabhI baDhajAtA hai. taisehI adhikamahIne ko kAlacUlA kahA hai so zikhararUpa hone se ginatI meM AtA hai, usase varSakA pramANabhI 12 mahInoMke 354 dinoMkI jagaha 13 mahInoMke 383 dinoMkA hotA hai, aura vRddhi ke kAraNa caMdra varSakI jagaha abhivarddhita varSa kahA jAtA hai. isaliye zikharakI jagaha ghAsarUpa coTI kaha karake ginatI meM lenekA niSedha karanA so " kare mANe akare " jamAlikI taraha sarvathA zAstra viruddha hai / 7- adhika mahInA ginatImeM nyUnAdhika hai yA barobara hai ? jaina siddhAMtoMke hisAba se to jaise 12 mahInoM ke sabI dina dharmakAryoM meM barobara haiM taisehI adhika mahInA honese 13 mahinoM ke bhI saba dina barobara haiN| isameM nyUnAdhika koI bhI nahIM hai. aura pApI prANiyoM ke karmoMkAbaMdhana honemeM va dharmIjana ke karmoMkI nirjarA hone, samayamAtra bhI khAlI nahIM jAtA aura samaya, AvalikA muhUrta, dina, pakSa, mAsa, varSa, yuga, palyopama, sAgaropamAdi kAlamAnamaise, samayamAtra bhI ginatI meM nahIM chUTa sakatA. jisapara bhI dharma kAryoM meM 30 dinoMko ginatImeM chor3a denekA kahate haiM yA adhika mahIne ke dinoMkoM tuccha samajhate haiM so jinAzA viruddha hai isako vizeSa pAThaka varga svayaM vicAra leveMge / 8- adhikamahInA napuMzaka hai yA puruSottama hai ? jaise brahmacArI uttama puruSa samartha hone para bhI parastrI prati napuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] zaka samAna hotA hai, taisehI laukika rUDhIse adhika mahine meM vivAha sAdI vagairaha AraMbha vAle yA muhUrtavAle kArya karanemeM to napuMzaka samAna kahate haiM. tobhI dinoMkI ginatI meM lete haiM / aura nirAraMbhI va I binA muhUrtavAle dAna, puNya, paropakAra, japa tapAdi kArya karane meM to adhika mahIneko 'puruSottama mAsa ' kahA hai so prakaTahI hai isa liye jaina siddhAMtoM ke hisAba se yA laukika zAstroMke hisAba se dinoMkI ginatI meM niSedha karate haiM so zAstrIya dRSTile va yukti pra mANase yA duniyAke vyavahArasebhI viruddha haiM / isaliye ginatI meM niSedha kabhI nahIM ho sakatA, isako vizeSa pAThakagaNa svayaM vicAra sakate haiM / 9- dUsare ASADhameM caumAsI karanekA kyA prayojana hai ? bho devAnupriya ! caumAsIpratikramaNAdi kArya grISmaRtupUrI honepara varSA Rtu kI AdimeM kiye jAte haiM, aura jyeSTa va ASADha grImaRtu kahI jAtI hai. isaliye jaba do ASADha hove taba una donoMASADhako grISmaRtumeM gine jAte haiM, yaha bAta pratyakSa pramANase jagajAhIra hI hai. aura jainasiddhAMtAnusAra dUsare ASADha zudI pUrNimAkA hamezA kSaya hotA hai, isaliye dUsare ASADha zudI 14 ko pAMca varSoMkA eka yuga purA hotA hai, usI roja grISmaRtubhI pUrI hotI hai, tathA pAMcavA abhivaddhitavarSabhI usI roja pUrA hotA hai. aura 1 yugameM sUryake daza ayanabhI 1830 dinoMse usI dina pUre hote haiM. isaliye usIdina dUsare ASADha zudI 14 ko caumAsI pratikramaNAdi karane kI anAdi maryAdA hai / aura prathama ASADha grImaRtu hone se vahAM grISmaRtu, yuga, varSa ayana vagairaha pUre nahIM hote, va prathama ASADhameM varSARtubhI zurU nahIM hotI, isaliye prathama ASADhame caumAsI pratikramaNAdi nahIM ho sakate. aura zAstrIya hisAba se zrAvaNa vadI 1 ko ( gujarAtakI apekSA ASADha vadI 1 ko) yugakI, varSakI aura varSARtukI zurUAta hotI hai. isa * liye usakI AdimeM aura grISmaRtukI, varSakI, yugakI samApti samaya dUsare ASADhame caumAsIpratikramaNAdi kArya karane zAstra pramANa yuktiyukta haiM // 10 - caumAsA 4 mahInoMkA yA 5 mahInoMkA ? dekhiye 12 mahInoM kA varSa kahA jAtA hai, magara adhika mahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] nA hove taba 13 mahInaukA varSa kahA jAtA hai, isItaraha yadyapi caumAsA zabda vyavahArase 4 mahInoMkA kahA jAtA hai, magara adhika mahInA honeM se 13 mahInoM ke varSakI taraha caumAsAbhI pAMca mahIneM - kA hotA hai. isaliye adhika mahInA na hove taba to 4 mahInoMke 8 pakSa, 120 dinoMkA caumAsI, magara adhika mahInA hove taba pAMca mahInoMke daza (10) pakSa, 150 dinAMkA caumAsI pratikramaNAdi hote haiM / yahabAta pratyakSa pramANase va laukika TippaNa ke pramANase jaga jAhira hai aura AgamapaMcAMgI siddhAMta pramANaseto anAdi siddha hai. isaliye isako koIbhI niSedha nahIM kara sakatA. isakA vizeSa vicAra tatvajJa pAThaka gaNa svayaM kara sakate haiM / 11 - eka kutarka // 1 kitaneka kahate haiM, ki- 'caumAsI ASADhameM karanA kahA hai, isa liye prathama ASADhameM karoge to dUsarA chUTa jAvegA aura dUsare meM karoge to, prathama chUTa jAyegA. yA donoMmeM kareMge to punarukti doSa AvegA ' aisI 2 kutarka karate haiM sobhI sarvathA zAstra viruddha hai / kyoMki prathama ASADhame grISmaRtu vagairaha upara mujaba kAraNa honese caumAsI nahIM ho sakatA, isaliye 'prathamameM kareMge to dUsarA chuTa jAvegA' aisA kahanA vyarthahI hai / aura do ASADha hone se donoMkI ginatI pUrvaka 5 mahIne dUsare ASADhameM caumAsI karate haiM, isaliye 'dUsaremeM karogeM to prathama chUTa jAvegA ' aisA kahanAbhI vyartha hai / aura donoM ASADhameM do vAra caumAsI nahIM kiMtu grISmaRtukI samApti vagairaha upara mujaba kAraNoMse dUsare meM ekahI vAra caumAlI karate haiM isaliye ' donomeM karoMge to punarukti doSa AvegA ' aisA kahanAbhI vyartha hI hai / aura caumAsI pratikramaNa to 4 mahIne yA mAsavRddhi hove taba pAMca mahIne saba gacchavAle ekabAra pratyakSapane karate isaliye caumAsI 4 mahIneM hove magara pAMca mahIne nahIM hove, aisA pratyakSa asatya bhASaNa karanA yogya nahIM hai. isakobhI pAThakagaNa svayaM vicAra leMge / 12- dUsare ASADhameM caumAsapirvakI taraha paryuSaNAbhI dUsare bhAdrapadameM ho sake yA nahIM ? ASADha- kArtikAdi caumAsA 4-4 mahInoMse hotA hai, magara adhika mahInA honese pAMca mahInoM kA bhI hotA hai, yaha bAta upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] likha cuke hai. isaliye mAsavRddhi honese 120 dinakI jagaha 150 dinabhI caumAsemeM hote hai, usameM kisI prakArakA doSa nahIM batalAyA. magara paryuSaNAto varSAstu dina pratibaddha honese 50 dine a. vazya karanA kahAhai, usapara 1 dinabhI baDha jAve to doSa kahA hai. aura dUsare bhAdrapadameM paryuSaNA kareM to, 80 dina honese zAstraviruddha hotA hai, isaliye dUsare ASADhaMmeM caumAsI parvakI taraha. paryuSaNAparva 80 dina honese dUsare bhAdrapadameM nahIM ho sakatA. kiMtu sarva zAstroM kI AzA mujaba 50 dine prathama bhAdrapadameM karanA yuktiyukta nyAya. saMpanna hai. isako to pAThaka gaNa svayaM vicAra sakate haiM. 13-jisako mAnanA usIkohI utthApanA / hamezAM bhAdrapadameM paryuSaNA ThaharAne ke liye nizIthacUrNike pAThako Age karate haiM, magara cUrNimeto 50 dine yA 49 dine paryuSaNA karanA likhA hai, paraMtu UparAMta karanA nahIM likhA aura adhika mahIneke 30 dinoMkobhI ginatImeM liye haiN| jisaparabhI do bhAdrapada hove taba 50 dine prathama bhAdrapadameM paryuSaNA karanA choDakara, 80 dine dUsare bhAdrapadameM karate haiN| usIse jisa cUrNikA pATha mAnya karate haiM usI cUrNikA pATha (dUsare bhAdrapadameM 80 dine paryuSaNA karanese) utthApana karate haiM / isako vizeSa tattvajJa jana svayaMvicAra sakate haiM . 14 - vitaMDA vAda / / 80 dine paryuSaNA karanA zAstraviruddha ThaharAte ho magara do ASADha hove taba prathama ASADhameM caumAsI karo to tumArebhI 80 dine paryuSaNA hovegeM taba kaise karoge? samAdhAna bho-devAnupriya ! paryuSaNAke 50 dinoMkI ginatI grISmaRtukI samApti honepara varSARtukI zurUAtase ginI jAtI hai. aura prathama ASADha grISmarutumeM honese usame caumAsI nahIM ho sakatA aura grISmarutukI samApti hue binA va varSArutukI zurUAta hue binA prathama ASAr3hase paryuSaNAsaMbaMdhI dinoMkI ginatI nahIM ho sakatI isaliye prathama A. SADhameM caumAsI karane kA va usase paryuSaNAke dina ginanekA kahanA ajJAnatAkA kAraNa hai,kyoMki varSArutukI AdimeM dUsare ASAke aMtameM caumAsI honese paryuSaNAke dina ginanekA nizIthacUrNi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [17] dicemeM kahA hai. isaliye prathama ASADhale 80 dina batalAkara do zrAvaNa honeparamI bhAdrapada meM 80 dine paryuSaNA karanA yA do bhAdrapada hove taba dUsare bhAdrapada meM 80 dine paryuSaNA ThaharAnA sarvathA zAstra' viruddha hai, isako bhI vivekI pAThaka gaNa svayaM vicAra leveMge / 15-- dekhiye yaha - kaisI kuyukti hai / 88 39 kitaneka mahAzaya apanA asatya Agrahako choDa sakate nahIM va satyabAta ko grahaNabhI kara sakate nahIM aura apanI sacAI ja mAnekeliye kahate haiM, ki- " dUsare zrAvaNameM yA prathama bhAdrapada meM paryuSaNA karanA kisI Agama meM nahIM likhA " aisI 2 kuyuktiye karate haiM aura bhadrajIvoMkoM saMzaya meM gerate haiM, magara itanA vicAra karate nahIM hai, ki - 50 dine paryuSaNAparva karanA sabI AgamoMmeM likhA hai, yahI jinAzA hai. dekhiye - "savIsaI rAe mAse " vA " saviMzatirAtre mAse " vA daza paMcake vA " pacazataiva dinaiH paryupaNA yukteti vRddhAH ina sabI vAkya ke artha se vartamAnameM 50 dine dUsare zrAvaNameM yA prathama bhAdrapadameM paryuSaNAparva karanA kalpasUtrAdi AgamAnusAra ThaharatA hai, isase 50 dine kaho, yA hUsarA zrAvaNa prathama bhAdrapada kaho, donoM ekArthahI haiM isaliye dUsare zrAvaNa yA prathama bhAdrapada meM paryuSaNA karanA kisI AgamameM nahIM likhA. aisI 2 jAnabujhakara kuyuktiye lagAkara apanA jhUThA pakSa jamAnekeliye mAyAmRSA bhASaNa karanA AtmArthiyoMkoM yogya nahIM hai / ,, 16- utsUtra prarUpaNA // caMdraprazati sUryaprazati- jaMbUdvIpaprazati-bhagavatI samavAyAMgAdi Agama-niryukti bhASya cUrNi vRtti prakaraNAdi zAstroM meM adhika ma honeke 30 dina ginatI meM liye haiM. ve saba pATha chupAnese chupa la. kate nahIM, aura artha badalanele arthabhI badala sakate nahIM. isaliye kitaneka AgrahI jana kahate haiM, ki ' una zAstroM meM to adhika ma hInA hone se 13 mahInoMke 383 dinoM kA abhivarddhitavarSakA svarapa batalAyA hai, magara 13 mahIneM ginatI meM lenekA kahAM likhA hai aisA kahanevAle utsUtra prarUpaNA karate haiM, kyoMki una zAstroM meM jaise 1 varSake 12 mahInoMke 354 dina kA svarUpa [ gaNita ] pramA. Na batalAyA hai, taisehI adhika mahInA honese usa varSake 13 mahInauke 383 dinoMkA svarUpa ( gaNita ) pramANa batalAyA hai, isaliye 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] caMdra aura abhivArddhata donoM varSoM kA svarUpa gaNita pramANa sabI zA. strome khulAsApUrvaka honeparabhI 12 mahInoMke varSako pramANabhUta mAnanA aura 13 mahInoke varSako svarUpakA bahAnA batalAkara pra. mANabhUta nahIM mAnanA yaha to pratyakSahI anyAya hai / yadi 13 mahInoMkA svarUpa batalAnekA kahakara ginatImeM pramANabhUta nahIM mAnoge, to, 12 mahInoMkAbhI svarUpa batalAyA hai usakobhI ginatImeM pramANabhUta nahIM mAna sakoge aura zAstroM meM to 12 yA 13 mahInoMke donoM varSoM ke svarUpa batalAkara ginatIme pramANabhUta mAne haiM. isa. liye donoM prakArake varSa mAnane yogya haiM, isameM zAstrapramANase to ekabhI niSedha nahIM ho sakatA. dekhiye- 11 aMga,va 14 pUrvAdimeM jaise darzana-jJAna-cAritra-caudaharAjaloka--Sadravya--navatattva-caudahaguNasthAna-jIvAjIvAdi padArthokA svarUpa va caraNakaraNAnuyogameM saMyamake ArAdhanakI kriyAkA svarUpa batalAyA hai. vohI saba mAnya karane yogya hai. isaliye svarUpa batalAnA sohI zraddhApUrvaka mAnya karane yogya satyaprarUpaNA kahI jAtI hai / jisaparabhI caraNakaraNAnuyogame saMyamakI kriyAkA va Sadravya-navatatvAdikakA svarUpa batalAyA hai, magara usa mUjaba mAnya karanA kahA likhA hai. aisA koI kahe aura usako pramANabhUta nahIM mAne, to, 11 agaM, va 14 pUrvoke utthApanakA prasaMga Anese aneka bhavoMkI vRddhi karanevAlI utsUtra prarUpaNA hove.isI tarahase 13 mahInoMkA svarUpa kahakara pramANabhUta nahIM mAne, to, sUryaprajJapti vagairaha pUrvokta zAstroke utthApanakA prasaMga bhAnese utsUtra prarUpaNA hogI / aura jaise Sadravya-navatattvAdikake svarUpa zAstroMmeM kahe haiM usa mujabahI mAnanA paDatAhai / taisehI12 ma. hInoMke svarUpakI taraha 13 mahInoMkA svarUpa zAstroMmeM batalAyAhai usa mujabahI 13 mahIne pramANabhUta ginatI mAnane par3ate haiM. isaliye '13 mahInoMke abhivarddhitavarSakA svarUpa batalAyAhai, magara mAnanA kahAM likhA hai aisI utsUtra prarUpaNA karanA aura bhole jIvoMko saMzayameM geranA AtmArthI bhavabhirUoMkoM yogya nahIM hai| 17- laukika Adhika mahInA mAnanA yA nahIM ? kitaneka mahAzaya kahate haiM, ki- jaina TippaNAmeM to pauSa aura ASADha baDhatAthA aba laukika TippaNAmeM zrAvaNa bhAdrapadAdibhI baDhane lage haiM so kaise mAne jAve ? isapara itanAhI vicAra kara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] nekA hai, ki- jainaTipapaNA meM tIsare varSa meM mahInA baDhatA thA usako ginatI meM lete the aura jaina TippaNA meM jyAde meM jyAde36ghaTikA pramANe dinamAna hotAthA, tathA kamatI meM kamatI 24 ghaTikApramANe dinamAna hotAthA. aura mAgha mahIne dakSiNAyanase sUrya uttarAyanameM hotAthA aura zrAvaNamahIne uttarAyanase dakSiNAyanameM hotAthA aura zrAvaNa vadi ekamase 62 vIM tithi kSaya hotathI. isIprakAra 1 varSameM 6 tithi kSaya hotI thI bIca meM koI bhItithi kSayanahIM hotI thI. aura tithi bar3hane kAto sarvathA abhAva hone se koIbhItithi baDhatInahIM thI aura 60 ghaDIsekama tithikApramANa honese, 60 ghaDIke Upara koI bhI tithi nahIM hotIthI. aura nakSatra saMvatsara, RtusaMvatsara, sUrya saMvatsara, caMdrasaM vatsara aura abhivarddhitasaMvatsara sahita pAMcavarSakA 1 yuga, va 88 graha mAnatethe ityAdi aneka bAteM jaina TippaNA meM hotI thI vo jaina TippaNA paraMparAgata jainI rAjA dezabhara meM calAte the aura pUrvagata AmanAya se gurugamyatA se jaina kulaguru banAte the. isaliye usame grahaNAdi kisI tarahakA pharaka nahIM paDatAthA. magara paraMparAgata jainI rAjAoMkA va pUrvagata AmnAyakA abhAva huA jabase 88 grahavAlA jaina paMcAMga baMdha huA. tabase jaina samAjamai 9 grahavAlA laukika TippaNA mAnane kI pravRtti zurU huI. usameM zrAvaNa va mAghame dakSiNAyanameM va uttarAyana meM sUrya honekA niyama na rahA aura hareka mahIne baDhane se jyeSTa-- ASADha va mArgazIrSa pauSAdime dakSiNAyana va uttarAyana honelagA. tathA kSetraphala va gaNita vibhAga meM phera paDane se jyAdeme jyAde 34 ghATakA, va kamatI meM kamatI 26 ghaTIkApramANe dinamAnabhI mAnane lage aura eka tithikA 60 ghaTikAse jyAde pramANa mAnane se harekapakSa meM tithiyoM kA kSayabhI honelagA. aura haraka tithiyoMkI vRddhi honese do do tithiyaibhI hone lagI. aura12varSakA yuga ityAdi aneka bAteM jaina paMcAMgake amAvase laukika TippaNAkI mAnanI paDatI haiM, isItaraha adhika mahInAbhI laukika rItise vartamAna meM mAnanA par3atA hai, isaliye 84 gacchoMke sabI pUrvAcAryoM meM zrAvaNa bhAdrapadAdimahIneM laukika TippaNAmujaba mAne haiM. vohI pravRtti sabajaina samAjameM zurU hai / aura dakSiNAyana, uttarAyana, tithikI hAnI vRddhi vagairaha tithi, vAra, nakSatra, pakSa, mAsa, varSa saba laukika TippaNAmujaba mAnanA magara adhika mahInA bAbata jainapaMcAMgakI ADa lekara nahIM mAnanA yaha nyAya yukti bAdhaka honese Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] satya nahIM Thahara sakatA. isaliye Upara mujaba bAtoMkI taraha adhika mahInAbhI laukika mujaba vartamAnameM mAnya karanA yuktiyukta nyAya saMpanna honese niSeddha nahIM ho sktaa| aura yadyapi jaina TipaNAmeM pauSa ASADha baDhatAthA usa vAtako jinakalpI vyavahArakI taraha satya mAnanA, zraddhA rakhanA, prarUpaNA karanA. magara jinakalpI vyava. hAra abhI viccheda hone se usako aMgIkAra nahIM kara sakate, usI taraha abhI jaina TippaNAbhI viccheda honese vartamAnameM jaina TippaNA mujaba tithi, vAra, yA pauSa ASADha mahIne mAnanekA Agraha karanA sarvathA anucita hai| 18- jaina jyotiSparase abhI jaina TippaNA zurU ho sake yA nahIM? yadyapi jaina jyotiSke caMdraprApti-jyotiSkaraMDapayannAdi a. neka zAstra maujUda haiM, usaparase tithi-vAra-mAsa-pakSa-varSAdikakA gaNita ho sakatA hai| magara grahacAra grahaNAdi saba bAte barobara milAna karanA muzkila paDatA hai, isaliye kitanIka bAtoM meM anya AdhAra lenA paDatA hai. aura laukika va jaina donoke gaNitameM phera honese, tithi-vAra-mAsa va grahaNAdi donoMke samAna nahIM Asakate. aura pUrvagata gurugamya AmnAyake abhAvase va a. lpajJatAke kAraNase yadi grahaNAdi batalAneme nyUnAdhika kucha pharaka paDa jAve to sarvajJazAsanakI laghutA honekA kAraNa bnjaave| aura paraMparAgata jainIrAjAoMke abhAva honese va brahmacArI, vrata. dhArI, gurugamyatAvAle kulaguruokA abhAva honese tathA kharataragaccha nAyaka zrInavAMgI vRttikAraka zrIabhayadesUrijI, zrIzAMtisU. rijI, zrIhemacaMdrAcArya jI vagairaha samartha va prabhAvakAcAryoMke samayasebhI bahota kAlase jaina TippaNa viccheda honese, abhI apane alpa buddhivAloMse phirase zurU nahIM ho sakatA / aura koI zurU kareM to. bhI sarvamAnya yugapradhAna samartha AcArya ke abhAvase sabadezoke sabagacchoMke saba jaina samAjameM paraMparAgata cala sakatAbhI nhiiN| dekhiye jaina zAsanameM vizeSa jJAnI samartha prabhAvaka pUrvIcAryoMke samaya jo bAta pahilese vicchada ho jAve usako viziSTatara avadhijJAnAdi rahita alpajJose isakAlameM phirase zurU nahIM hosa. ke / itane parabhI zurU kareM to pUrvAcAryoMkI AzAtanAse doSake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21] bhAgI hove / isI taraha jaina paMcAMgabhI pUrvAcAryoMke samayase vi. ccheda honese abhI zurU nahIM hosakatA. jisaparabhI zurU kareM, to, 20 ve dina paryuSaNaparva karanekI va pAMca pAMca dine ajJAta paryuSaNA sthApana karanekI bAte jo viccheda huI haiM, ve bAtebhI jaina TippaNA zurU honese pIchI zurU karanI paDeMgI aura ve bAteM abhI paDatAkAla honese zurU hosakatI nahIM haiM, isaliye abhI jaina paMcAMga zurU ho sakatA nahIM hai| 19- abhI do zrAvaNAdikake do ASADha banA sake yA nahIM? kitaneka kahate haiM, ki-laukika TippaNameM zrAvaNa, bhAdrapada baDhe taba jaina hisAbase do ASADha banA leve toparyuSaNakA bheda miTa jAve. magara aisA bhI nahIM ho sakatA, kyoMki jaba jaina paMcAMgahI abhI viccheda hai, aura tithi, vAra, pakSAdi paMcAMga saMbaMdhI vyavahAra laukika mujaba karate haiM, jisaparabhI 1 mahInekA pheraphAra karadenA yogya nahIM hai / dekho.- do zrAvaNa honese bharapUra varSARtuvAlA pratha. ma zrAvaNa zudI 15 ko pratyakSa pramANasebhI viruddha hokara usako ASADha pUrNimA banAnA jagata viruddha honese vyavahArame mithyAbhASaNakA doSa lge| aura pUrvAcAryoMnebhI aisA nahIM kiyA, isaliye abhI do zrAvaNa yA do bhAdrapadake do ASADha banAnA nahIM bana sakatA. kiMtu laukika mujaba do zrAvaNa bhAdrapadAdi sabagachoke pUrvAcArya pahilese mAnate Aye haiM, vaisehI vartamAnameM apane sabakohI mAnya karanA yogya hai. basa ! dhArmika vyavahAra paryuSaNaparvAdi jaina siddhAMtAnusAra 50 veM dina karanA. aura tithi, vAra, mAsa, pakSAdi vyavahAra laukika TippaNAnusAra karanA. yahI nyAya yukti. yukta sarva sammata honese sarva jainImAtrako mAnya karanA yogya hai, isaliye isameM anya 2 kalpanA karanA vyartha hai| 20- paryuSaNA kitane prakArakI hotI haiM ? nizIthacUrNi aura kalpasUtrakI niyuktivRtti vagairaha zAstroM meM paryuSaNAke 8 prakArase aneka bheda batalAye haiM, magara yahAM to mukhyatAse varSAsthitirUpa aura vArSika kAryarUpa aise do artha vartamAnameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] saba gachavAle grahaNa karate haiM / isaliye ASADha caumAsIse ThaharanA so varSAsthitirUpa ajJAta paryuSaNA aura mAsavRddhike sadbhAvameM 20 dine yA usake abhAvameM 50 dine jJAta (prakaTa) paryuSaNA karanA so vArSika kAryarUpa paryuSaNA samajhanA cAhiye / jaba jaina paMcAMgake abhAvase 20 dinakI paryuSaNA baMdhahuI, tabase laukika hareka mAsa baDhe to bhI 50 dine vArSika kAryarUpa paryuSaNA karanekI maryAdA hai. 21- vIza dinakI paryuSaNA varSAsthitirUpa haiM yA vArSikaparvarUpa haiM ? bho devAnupriya ! jaise caMdravarSa 50 dinakI zAta paryuSaNA vArSika kAryarUpa haiM, taisehI abhivarddhita varSameM 20 dinakI bAta paryuSa. NAbhI vArSika kAryarUpa haiM / jilaparabhI zrAvaNameM vIza dinakI jJAta pa. ryuSaNA varSAsthitirUpa mAnoge to bhAdrapada bhI 50 dinakI jJAta paryuH SaNAbhI varSAsthitirUpa Thahara jAvege aura vArSikakArya karane sarvathA uDajAvege. aura 20dine vArSika kArya nahIM karane magara 50dine karane aisAbhI koI pramANa nahIM hai, aura 20 dine jJAta paryuSaNA kiye bAda pIche eka mahInese vArSika kArya karane aisAbhI koI pramANa nahIM hai| isaliye- jaise 50 dine bhAdrapadameM vArSika kArya hote hai, vaisehI 20 dine zrAvaNamebhI vArSika kArya hote haiM / aura vartamAnameM zrAvaNa bhAdrapada baDhe to bhI dUsare zrAvaName yA prathama bhAdrapadameM 50 dine vArSika kAryarUpa paryuSaNA karanA jinAzAnusAra hai| 22- vArSika kArya 12 mahIne hoveM yA 13 mahIne hoveM? pahilebhI jaise 20 dine zrAvaNameM vArSika kArya karatethe taba Avate varSa bhAdrapada taka 13 mahIne hotethe, taisehI vartamAnameMbhI 50 dine dUsare zrAvaName yA prathama bhAdrapadameM vArSika kArya honese Avate varSa 13 mahIne hote haiM. isameM koI doSa nahIM hai, dekhiye-do pauSa, do ASADha, yA do Asoja honesebhI 13mahIne pratyakSameM hote haiN| isa liye mahInA baDhe tabato pahile yA pIche 13 mahInoMke 26 pAkSika pratikramaNa sabakohI hote haiM / aura jainameM yA laukiko 12 mahInoMke yA 13 mahInoMke donoM varSa mAne haiM, isaliye 12 mahInebhI vArSika kArya hoveM. aura 13 mahInebhI vArSika kArya hove, yaha koI navIna bAta nahIM hai| kiMtu anAdi pravAha aisAhI hai| jisaparabhI 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] mahIne honekA doSa batalAkara, 12 mahIne ThaharAnekeliye mahIneko choDa denA so sarvathA anucita hai, isako vizeSa tattvakSa jana svayaM vicAra sakate haiN| 23- paryuSaNAsaMbaMdhI kalpasUtrakA pATha vArSika kAryoMke liye hai, yA varSAsthitike liye hai ? / kalpasUtrakA paryuSaNAsaMbaMdhI pATha varSAsthitike sAthahI vArSika kAryoMkeliye hai, jisaparabhI usako sirpha varSAsthitirUpa ThaharA. kara vArSika kArya niSedha karate hai so anekArtha yukta AgamapAThake artha ko utthApanevAle banate hai. jaise " Namo arihaMtA NaM" padake arthame karmazatruko jitanevAle arihaMta bhagavAnko namaskAra karane kA artha anAdisiddha hai, jisaparabhI karmazatruke artha nahIM mAnanevAleko ajJAnI samajhAjAtA hai / taise hI kalpasUtrake 50 dine paryuSaNAkarane saMbaMdhI pAThameM vArSika kArya to anAdi siddha hai jisaparabhI vArSika kAryoko nahIM mAnane vAloko ajJAnI yA haThavAdI samajhane caahiye| 24- bhagavAn kisIprakArakebhI paryuSaNA karatethe yA nahIM? jinakalpI muniyoMke va sthivirakalpI muniyoMke AcArameM bahuta bheda hai, aura bhagavAnto anaMta zaktiyukta kalpAtita haiM, isaliye bhagavAnake AcArameto vizeSa bheda hai. to bhI varSArutameM varSAsthitirUpa paryuSaNA to sabakoI karate haiM / aura sthivira kalpI muniyoMke to varSAsthitike sAtha caumAsI va vArSika parva karane vagairahakA adhikAra prasiddhahI hai / jisaparabhI kalpasUtra meM paryuSaNA zabdamAtrako dekhakara atIva gahanAzayavAle sUtrArthake bhAvArthako gurugamyatAse samajhe binA bhagavAnkobhI vArSika pratikramaNAdikarane vAle ThaharAnA, yA 50 dinakI paryuSaNAko vArSika kAryarahita ThaharAnA so ajJAnatA hai. isakobhI vivekIjana svayaM vicAra sakate haiN| 25- paryuSaNAsaMbaMdhI sAmAnya va vizeSazAstra kaunahai ? jisa zAstra meM mukhyatAse eka viSayako vizeSa rUpase khulA. sAke sAtha kathana kiyA hove, usako vizeSa zAstra kahate haiM / aura jisa zAstrameM bahuta bAtoMkA kathana hove, usako sAmAnya zAstra kahate haiM / yadyapi yathA avasara donoM mAnya haiM, magara sAmAnyazAstrase vizeSazAstra jyAde balavAna hotA hai. isaliye mukhyatAse vi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] . zeSa zAstrakI bAta aMgIkAra karaneke samaya sAmAnya zAstrakI bAta gANyatAbhAvameM rahatI hai. yaha nyAya vidvAnoM meM prasiddhahI hai / aura. bhI dokhiye-jaise bhagavatIsUtra baDA kahA jAtA hai, to bhI usameM bahuta bAtoMkA kathana honese saMyamakI kriyAsaMbaMdhI sAmAnyazAstra kahA jAve, aura AcArAMga, dazavakAlika choTe sUtra haiM, to bhI usa meM mukhyatAle saMyamavidhAna honese saMyamakriyAsaMbaMdhI vizeSa zAstra kahe jAte haiM / isItaraha samavAyAMgasUtra meM aneka bAtoMkA kathana honese paryuSaNAsaMbaMdhI samavAyAMgasUtra sAmAnya zAstra hai, aura ka. lpasUtrameM to khAsa paryuSaNAsaMbaMdhI sAmAnya va vizeSa dono prakArase vistArapUrvaka khulAsAke sAtha varSAsthitirUpa va vArSikaparva rUpa donoM paryuSaNAkA adhikAra hai. isaliye paryuSaNAsaMbaMdhI kalpasUtra vizeSa zAstra hai| yahI kalpasUtrarUpa vizeSa zAstrako paryuSaNAmeM caturvidhasaMghake mAMgalikake liye varSoMvarSa pratyeka gAMva-nagarAdimeM vAMcanemeM AtA hai / usa vizeSazAstrake paryuSaNAsaMbaMdhI mUlamaMtrarUpa pAThako choDanA aura samavAyAMgake sAmAnyapAThapara dRDha Agraha karanA vivekIvidvAnoMko yogyanahIM hai| magara alpakSa binA samajhavAle apanA Agraha na choDeM to unakI khuzIkI bAta hai, isako vizeSa tatvakSa jana svayaM vicAra leMge. 26-paryuSaNAsaMbaMdhI hamezAM niyata niyama 50 dinakA hai . yA 70 dinakA hai ? sarva zAstroMme 50 dinako ullaMghana karanA nivAraNa kiyA hai, isaliye 50 dinakA niyata niyama hai| aura 70 dinase jyAde hove usakA koIbhI doSa kisI zAstrameM nahIM kahA, isaliye 70 dinakA hamezAM niyata niyama nahIM hai| 1. dekho-pahile 20 dine paryuSaNA karatethe, tababhI pi. chADI 100 dina rahatethe, isaliye 70 dinakA niyata niyama nahIM hai| ... 2. abIbhI zrAvaNa bhAdrapada yA Asoja baDhe taba tapaga chake pUrvAcAryoka pAkyasebhI 50 dine paryuSaNA hoveM taba pichADI 100 dina rahate haiN| isaliyebhI 70 dina rahanekA niyata niyama nahIM hai| 3. pacAsa dina ulaMghetoprAyazcitta kahA hai, magara 70dina ullaMghe to prAyazcitta nahIM kahA, isaliyebhI. 70 dinakI niyata ni. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25] yama kI hamezA maryAdA nahIM Thahara sakatI / 4- pacAsa dine to grAmAdi na hove to jaMgala meM vRkSanIce bhI avazyahI paryuSaNA karanekI AvazkatA batalAI hai aura 70 dinakI svAbhAvika ginatI batalAyI paraMtu vaisI hI 70 dinakI AvazyakatA nahIM batalAyI, isaliye bhI 70 dinakA niyata niyama nahIM hai / 5- 70 divalakA pATha mAsa vRddhike abhAva saMbaMdhI hai, isaliye usako mAsavRddhi honepara bhI Age karanA zAstrakAra mahArAjake abhiprAya viruddha hone se yogya nahIM hai / 6- inhI samavAyAMga sUtrake TIkAkAra mahArAjane sthAnAMga sUtra. vRtti, mAsavRddhi hoveM taba paryuSaNAke pichADI kArtikataka 100 dina ThaharanekA kahA hai / usako utthApanA aura zAstrakara mahArAjake abhiprAya viruddha hokara 100 dinakI jagahabhI 70 dina Thaharane kA batalAnA AtmArthiyoM ko yogya nahIM hai / 7- nizIthacUrNi - bRhatkalpacUrNi kalpAniyukti cUrNi - vRttigacchAcArapayannavRtti-jIvAnuzAsana vRtti vagairaha prAcIna zAstroM meM, varSAsthitikeliye kAlAvagrahameM, jaghanyase 70 dina, madhyama se 7580-85-90-95 yAvat 120 dina, aura utkRSTase 180 dinakA pramANa batalAyA hai / usake aMdara maile 1 dinamAtra bhI ginatI meM nahIM chuTa sakatA. jisaparabhI zAstraviruddha hokara varSasthitike aniyata va jaghanya 70 dinoM koM hamezAM niyata ThaharAne kA Agraha karanA viantrat yogya nahIM hai / 8- nizIthacUrNyAdimeM dravya-kSetra kAla aura bhAvase paryuSaNAkI sthApanA karanI batalAyI hai, usameM kAlasthApanA saMbaMdhI samayaAvalikA - muhUrta-dina - pakSa - mAsa se adhikamahineke 30 dinoMkI ginati sahita pratyeka divasako paryuSaNAsaMbaMdhI kAlasthApanAke adhikAra meM ginatI meM liye haiM / isaliye paryuSaNAke vyavahAramai 1 dina bhI ginatI meM niSedha nahIM hosakatA. jisaparabhI jaghanya 70 dinake aniyata niyamako mAsa baDhaneparabhI Age karate haiM aura phira 100 dinake 70 dina apanI kalpanAse banAte haiM so sarvathA cUrNi ke viruddha hai, isakA vizeSa vicAra tatva jana svayaM kara leveMge / 9- sIttara dinakA niyata niyama na honese 70 dinake Upara jyAdedinabhI hote haiM, aura " vAsAvAsAe aNAvuddapi, Asopa ka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] 1 cie vA niggatANaM, aTTha atiritA bhavaMti" ityAdi nizItha cUrNyadikameM likhe mujaba varSAke abhAvale Asojamai vihAra karato 70 dinase kamatI bhI 40 dina, yA 45-50 dinabhI hote haiN| dekho - pahile 50 dine vArSika kArya jabalaga nahIM kareM tabataka vihAra karanemeM AtAthA. magara abhI vartamAna meM to ASADhacaumAsIbAda vihAra karakI rUDhI nahIM haiM / taisehI pahile varSa ke abhAva se Asojamai bhI vihAra karate the magara abhIto varSA nahIM hove rastoMke kIcaDa sukakara sApha hogaye hoMve to bhI kArtika pUrNimA pahile Asojamai vihAra karanekI rUDhI nahIM haiM / isaliye abhI varSA ke abhAva se Asojame vihAra nahIM kara sakate aura do Asoja ho to bhI kArtika taka 100 dina Thaharate haiM. isaliyebhI 70 dinakA hamezAM niyata niyama nahIM haiN| isako vizeSa tattvajJa jana svayaM vicAra levegeM / 27 - mahInA baDhe taba holI, divAlI vagairaha laukika parva pahile mahIne meM hoveM yA dUsare mahIneme hoveM ? kitaneka parva pahile mahIne meM hote haiM, aura kitaneka parva dUsare mahIne meM bhI hote haiM. dekho-do bhAdrapada hoveM taba janmASTamIkA parva pahile bhAdrapada meM karate haiM. aura gaNeza cauthakA parva dUsare bhApadama karate haiM. va do Asoja hoveM taba zrAddhapakSa pahile Aso jame karate haiM, aura dazaharA dUsare Asojamai karate haiM. tathA do kArtikahove taba dIvAlIparva pahile kArtikameM karate haiM. isatarahase bArahamAsI ke sabI parva kRSNapakSasaMbaMdhIparva pahile mahIne meM aura zuphlapakSa saMbaMdhIparva dUsare mahIne meM samajhalenA aura " malamAso dvedhA adhikamAsaH - kSayamAsazceti / taduktaM kAThakagRhye, yasmin mAse na saMkrAMtiH, saMkrAMti dvayameva vA malamAsola vizeyo mAsaH syAt tu trayodazaH / tathA ca uktaM hemAdri nAgara khaMDe-nabho vA nabhasyo vA malamAsa yadA bhavet saptamaH pitRpakSaH syAdanyatreva tu paMcamaH / ityAdi " nirNayAsaMdhu, dharmasiMdhu, nirNayadIpakAdi laukika dharmazAstroMke pramANAnusAra ASADha caumAsa pAMcavA pitRpakSa ( zrAddhapakSa ) hotA hai, magara zrAvaNa, bhAdrapada baDhe taba usakI ginatIle sAta [7] zrAddhapakSa hotA hai isaliye laukikavAlebhI adhikamahineke 30 dina ginatI meM lete haiM / jisaparabhI laukikavAle adhika mahIne ke 30 dina ginatI meM nahIM lete, yA prathama mahIne meM dIvAlI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [27] va janmASTamI vagairaha parva nahIM karate. aisA jAna bujhakara mAyA mRSA kathana karanA AtmArthiyoMko yogya nahIM hai| 28-gaNezacauthakI taraha paryuSaNAbhI dUsare bhAdrapadameM ho sake yA nahIM? bho devAnupriya ! gaNezacautha mAsapratibaddha honese mAsavRddhi ke abhAvameM ASADhacaumAsIse, dUsare mahIneke cauthepakSame 50 dine bhAdrapada meM hotI hai, magara zrAvaNa yA bhAdrapada baDhe taba to tIsaremahoneke chaThe pakSameM 80 dine dUsare bhAdrapada hotIhai / isItaraha mAsa baDhaneke abhAvame 2 // mahInoMse pAMcavA zrAddhapakSa hotA hai| magara mAsa baDhe taba to 3 // mahInoMse sAtavA zrAddhapakSa hotA hai tathA dIvAlIparvabhI mAsavRddhi ke abhAva meM 3 // mahInose 7 ve pakSameM kAtikama hotA hai, magara zrAvaNAdi baDhe tabato 4 // mahInoMse 9 meM pakSameM hotA hai. yaha bAta pratyakSa pramANase jagat prasiddha sarva sammata hI hai| aura paryuSaNAparva to dina pratibaddha honese dUsare mahIneke cauthepalameM 50 dine avazyahI karane kahe haiM / isaliye gaNe zacauthakI taraha dUsare bhAdrapadameM kare to tIsare mahIneke chaThepakSama 80 dina honese zAstraviruddha hotA hai, isaliye dUsare bhAdrapada meM nahIM hoskte| kiMtu dUsare mahIneke cauthepakSameM 50 dine prathama bhAdrapadameM karanA zAstrAnusAra honese AtmArthIyoMkoM yogya hai / isaliye mAsapratibaddha laukika gaNezacautha kI taraha dina pratibaddha lokottara paryuSaNAparvato dUsare bhAdrapadameM nahIM ho skte| isako vizeSa tatvaza pAThaka gaNa svayaM vicAra leveNge| 29- pauSAdi mAsa baDhatethe taba kalyANakAdi tapa kaise karate the? pauSAdi mAsa baDhanese donoM mahInoMke cyAroM pakSomeM,-pahile pakSameM, yA dUsarepakSama, vA tIsarepakSameM athavA cauthapakSama, jisapa. kSameM, jisaroja, jina jina tIrthakara bhagavAna ke jo jo cyavana-janmA. di kalyANaka hue hoveM, usa usa pakSameM donoM mahInoM meM jJAnI. mahArAjako pUchakara ArAdhana karatethe. yaha anAdi kAlase aisIhI maryAdA calI AtI hai| isaliye adhika mahIne meM kalyANakAdi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] tapa nahIM ho sakate, aisA kahanA pratyakSa mRSA hai| dekho- aMnatakAlase anaMtatIrthakara mahArAja ho gaye haiM, una mahArAjoMke cyavanajanma-kevalajJAnAdi kalyANaka hone meM, koIbhI pakSa, koIbhI mAsa, koIbhI divasa yA koIbhI varSa bAdhaka nahIM hoskte| kiMtu hareka mAla, hareka pakSa, harekaRtu, va hareka divasameM hosakate haiM isaliye pahile mahIneke yA dUsare mahIneke prathama pakSameM, yA dUsare pakSameM jisaroja cyavanAdi jo jo kalyANakahue hove usI mahIneke usI pakSame unhIM kalyANakokA ArAdhana karanA zAstrAnusAra hI hai| isaliye isako koI bhI niSedha nahIM kara sktaa| magara abhI jaina paMcAMgake abhAvase va jJAnI mahArAjake abhAvase adhika pauSameM yA adhika ASADhame kauna 2 bhagavAna ke kauna 2 kalyANaka hue haiM, usa kI mAlUma nahIM honese tathA laukika TippaNAmeM hareka mAsoMkI vRddhi honese, caitra-vaizAcAdi mahIne baDhe, taba bhI paraMparAgata 84 gacchAke sabhI pUrvAcAryoMne laukika rUDhIke anusAra kitaneka parva prathama mahIne meM aura kitaneka parva dUsare mahInemeM karane kI pravRtti ra. khkhI hai / usI mujaba vartamAnamebhI karanemeAtehaiM / dekho-jaisekArtika mahIne saMbaMdhI zrI saMbhavanAthajIke kevalajJAnakalyANaka, zrIpadmaprabhujIke janma va dIkSA kalyANaka, zrIneminAthajIke cyavana kalyANaka aura zrImahAvIrasvAmI nirvANakalyANaka va dIvAlI parvAdi kArya do kArtikahove taba prathamakArtikamaikaranemeM AtehaiM. tathA do pauSahoMvataba zrIpArzvanAthajIkA janmakalyANaka pauSadazamIkAparva prathama pauSameM karanemeM AtA hai / aura do caitra hove taba pArzvanAthajIke kevalajJAna kalyANakAdi tapakArya uSNa kAla ke prathama mahIneke prathama pakSameM arthAt pahile caitrameM karaneme Ate haiM magara zrImahAvIra svAmIke janmakalyANaka va olIparvato uSNakAlake dUsare mahIneke cothepakSameM arthAt dUsarecaitrameM karanemeMAte haiM, aisehI do ASADha hove taba AdIzvarabhagavAnke cyavanIda uSNakAlake cauthemahIne sAtave pakSame prathamaASADhameM karane meM Ate haiM aura zrImahAvIrasvAmIke cyava. nAdi pAMcavemahIne ke dazavapakSameM dUsareASADhameM karanemeM Ate haiM, isI. taraha Adhikamahineke donopakSoMkI ginatIsahita sabI mahInoMke kA rya yathAyogya kalyANakAdi tapa vagairaha karanemeAtehai / isaliye ka. lyANakAdi, tapakAryameM adhikamahinA ginatI nahI lete aisA kahanA sarvathA anucita hai, isako vizeSa tattvajJa jana svayaM vicAra leveNge| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29] 30- adhika mahInA hove taba teraha mahInoMke saMvaccharI kSAmaNA saMbaMdhI khulAsA. jaise inhIM bhUmikAke pRSTha 22 veke madhyame 22 veM naMbarake lekha mujaba vArSika kArya 12 mahInebhI hove, aura mahInA baDhe taba teraha mahInebhI hoveM / taisehI saMvaccharIkSAmaNebhI12 mahInebhI hoveM aura mahInA baDhe taba 13 mahInebhI hoveN| dekho - caMdraprApti sUtratti, sUryaprajJAptamUtravRtti, jaMbUdvIpaprajJapti, pravacanasAroddhAra, jyoti karaMDapayana-nizIthacUNivagairaha aneka prAcIna zAstroMmebhI, mahInA baDhe taba usa varSake13 mahInoMke26pakSa khulAsA pUrvaka likhe haiM.isa liye13 mahIne26pakSaka saMvaccharIkSAmaNe karane, Upara mujaba aneka prAcIna zAstrAnusAra haiM / jisaparabhI koI kahegA, ki-una zastroMmeM to 13 sahIne 26 pakSake saMvaccharImeM kSAmaNe karanekA nahIM likhA magara aisA kahanevAloko atIva gahanAzayavAle zAstroke bhAvArthako samajhameM nahIM AyA mAlUma hotA hai, kyoki- una zAstromeM pakSakA,caumAsekA vavarSakA gaNitase jo jo pramANa batalAyA hai unhIM zAstroke usI pramANa mujaba, pAkSika, caumAsI va vArSika parvAdi. kArya karanemeM Ate haiM, isaliye jisa varSame 12 mahInoMke 24 pakSa hove,usI varSa 12mahInoMke 24pakSoMke saMvaccharI pratikramaNameM kSAmaNe karanemeM Ate haiM / usI mujaba jisa varSameM adhika mahInA honese 13 mahInoMke 26 pakSa hoveM taba usa varSa meM 13 mahInoMke 26 pakSoke saMvaccharI pratikramaNameM kSAmaNe karanemeM Ate haiM / isaliye una zAstrameM 13 mahInoke kSAmaNe nahIM likhe aisA kahanA pratyakSa mithyA honese ajJAnatAkA kAraNa hai| aura Avazyaka bRhadvRtti vagairaha prAcIna zAstra meM jahAM jahAM vArSika pratikramaNakA adhikAra AyA hai, vahAM vahAMbhI 'saMvacchara' zabda likhA hai. so saMvacchara zabdake 12 mahInoMke 24 pakSa, va 13 mahInoMke 26 pakSa, aise donoM artha AgamomeM prasiddhahI hai, isaliye 12 mahInoMke 24 pakSakA artha mAnya karake kSAmaNomeM bolanA aura 13 mahInoMke 26 pakSakA artha mAnya nahIM karanA va kSAmaNebhI nahIM bolanA, yaha to pratyakSamahI AgamArtha ke utthApanakA Agraha karanA sarvathA anucita hai, isaliye donoM prakArake artha mAnya karake usa mujaba pramANa karanA AtmArthI samyaktva dhAriyoMko yogyahai. isako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] vizeSa tavA jana svayaM vicAra sakate haiN| aura isakA vizeSa khulAsA isI graMthake pRSTha 362 se 382 taka chapa gayA hai, usake dekhanese saba nirNaya ho jaavegaa| 31- pAMca mahInoMke caumAsI kSAmaNo saMbaMdhI khulAsA. pahile pauSa mahInA baDhatAthA tababhI phAlguna caumAsA pAMca mahInoMkA hotAthA, va ASADha mahInA baDhatAthA tababhI ASADha caumAsA pAMca mahInoMkA hotAthA, taisehI abhI vartamAnameM laukika zrAvaNAdi baDhatehaiM tababhI kArtika caumAsA pAMca mahInoM kA hotA hai| yadyapi sAmAnya vyavahArase caumAsA 4 mahInokA kahA jAtA hai magara adhika mahInA hove taba vizeSa vyavahArase nizcayameM pAMca mahInoke 10 pAkSika pratikramaNa sabI gacchavAloko pratyakSame ka. ranemeM Ate haiM / aura jitane mAsapakSoMkA prAyazcita ( doSa )lagA hove, utanehI mAsapakSoMkI AlocanA kSAmaNA karanA svayaMsiddhahI hai / aura mAsa baDhanese pAMca mahInoM ke dazapakSa honeparabhI usameM 4 mahInoMke 8 pakSoke kSAmaNA karanA aura do pakSa choDa denA sarvathA anucita hai| isaliye Upara mujaba 30ve naMbarake 13 mAsI saMvaccharIkSAmaNA saMbaMdhI lekha mujabahI yathA avasara pAMca mahInoM ke dazapakSoMke kSAmaNe karane zAstrAnusAra yuktiyukta honese koI bhI niSedha nahIM karasakatA, isakA bhI vizeSa khulAsA isa graMthake pRSTha 362 se 382 takake kSAmaNoM saMbaMdhI lekha meM chapa gayA hai vahAMse jAna lenaa| 32- 15 dinoMke pAkSika kSAmaNo saMbaMdhI khulAsA / jaina jyotiSake zAstrAnusAra to jisa pakSameM tithikA kSaya hove, vo pakSa 14 dinokA hotA hai / aura jila pakSameM tithikA kSaya na hove,vo pakSa 15 dinoMkA hotA hai| magara laukika. TippaNAmeM to abhI hareka tithiyoMkI hAnI aura vRddhi hotI hai, isaliye kabhI 13 dinoMkAbhI pakSahotAhai, kabhI 14 dinoMkAbhI pakSa hotAhai, kabhI 15 dinokAbhI pakSa hotAhai aura kabhI 16 di. noMkAbhI pakSa hotA hai| magara vyavahArase 15 dinokA pakSa kahA jAtA hai isaliye vyavahArase pAkSika pratikramaNa 15 dinoke kSAmaNe karanemeM AtehaiM. magara nizcayamai to jitane rojake karmabaMdhana hue Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31] hoge, utanehI rojake maukI nirjarA hogI kiMtu jyAde kama nahIM hogI, isaliye nizcaya aura vyavahAra ke bhAvArthako samajhe binA za bdamAtrako Age karake vivAda karanA vivekI AtmArthiyoMkoM to yogya nahIM hai / isakA bhI vizeSa khulAsA isI graMtha ke kSAmaNAsaMbaMdhI lekhase jAna lenA / 33- apekSA viruddha hokara Agraha karanA yogya nahIM hai / mAsavRddhi ke abhAva meM mahInoM ke caumAsIkSAmaNe, va 12 mahInoMke saMvaccharIkSAmaNe karanekA kahA hai, usakI apekSA samajhebinAhI mAsa baDhane para bhI usI pAThako Age karanA aura 5 mAsa 10 pakSa, va 13mAsa 26pakSa zAstroMmeM likhe haiM, una pAThoko chupAdenA. tattvajJa AmArthiyo ko yogya nahIM hai / isItaraha pauSa va caitrAdi mahIne baDhe taba pratyeka mahIne ke hisAba se vihAra karanevAle munimahArAjoko eka kalpa caumAsekA aura navamahInoMke navakalpa milakara dazakalpIvihAra pratyakSameM hotA hai / jisaparabhI mahInA baDhaneke abhAva saMbaMdhI ekakalpa caumAsekA aura mahInoMka 8 kalpamilakara 9 kalpIvihAra karanekA pATha batalAnA aura mAsa baDhe tababhI dazakalpI vihArako niSedha karaneke liye bholejIvoM ko saMzaya meM geranA vivekI sajjanoMko yogya nahIM hai / isItaraha mAsabaDhaneke abhAvakI apekSAsaMbaMdhI hareka bAtoMko mAsa baDhanepara bhI AgelAkara usakA Agraha karanA sarvathA anucita hai isako vizeSa vivekI tazvaza pAThaka gaNa svayaM vicAra leveMge | 1 34 - viSayAMtara karanA yogya nahIM hai / 50 dinoMkI ginatI se dUsare zrAvaNa meM yA prathama bhAdrapada meM paryuSaNa parva karanekI satyabAta grahaNa karasakatenahIM aura pacAsa dinoMkI ginatI uDAnekreliye aisA koI dRDha bAdhaka pramANabhI dikhA sakate nahIM, isaliye dina pratibaddha paryuSaNAkA viSaya choDakara holI, divAlI, olI Adika mAsa pratibaddha kAryoMkA viSaya bIca meM lAte haiM, so asatya AgrahakA sUcanarUpa viSayAMtara karanA yogya nahIM hai / kyoMki aise to mAsapratibaddha kAryoM meM yA muhUrta pratibaddha kAryoM meM kitane hI mahIne, kitanehI varSabhI chUTa jAte haiM. dekho - mAsa pratibaddha kArya to eka mahIne se karaneke hoMveM so a dhika mahInA hoveM taba eka mahIne kI jagaha kitaneka parva dUsare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] mahInemebhI kiye jAte haiM / aura dUja-paMcamI-aSTamI-caturdazI vagairahameM upavAsa karanekA, brahmacarya pAlanekA, rAtribhojana tyAga karanekA ityAdi, vrata, niyama, paJcAstrANa to donoM mahInoM meM do do vArakaranemeM Ate haiM / aura paryuSaNaparva to mAsa baDhe to bhI 50 dinakI jagaha 51 veM dinabhI kabhI nahIM hosakate. isaliye dina pratibaddha paryuSaNAparvake sAtha, mAsa pratibaddha holI, dIvAlI vagairahakA viSaya lAnA so sarvathA anucita hai| ___ aura mahInA baDhaneke abhAvameM oliyoMkA parva chaThe mahIne karanekA zAstroM meM kahAhai, magara mahInA baDhe tabato pratyakSa pramANase aura zAstrIya hisAbase bhI sAtave (7) mahIne oliyokAparva hotAhai, to bhI vyavahArase chaThe mahIne AMbIlakI oliye karanekA kahAjAtAhaiM / jaise-zrIAdIzvarabha gavAnane, caitra vadI 8 [gujarAtakI apekSA phAgaNa vadI 8 ] ko dIkSA aMgIkAra kI thI, aura dIkSAke dinase tapasyAkA pAraNA dUsare varSa vaizAkha zudI 3 ko huAthA, to bhI vyavahArase sabI zAstroMmeM varSI tapakA pAraNA likhA hai. aura aisehI varSAMtapakA pAraNA saba koI jainImAtra kahate haiM, magara dinoMkI ginatIse to 13 mahInoMke Upara 10 dina honese 400 dina pAraNAke hote haiM, jisamebhI kadAcita usa gharSameM bIcameM adhika mahInA AjAve to 14 mahInoMke Upara 10 dina honese 430 dine pAraNA hotA hai, to bhI vyayahArase varSI tapahI kahA jAtA hai, aura yaha bAta abhI vartamAnameMbhI varSI tapa karane bAloMke anubhavameM pratyakSahI AtIhai, isaliye 430 dine pAraNA karate haiM, tobhI vyavahArase varSAMtapa kahate haiN| aura vyavahArase varSake 360 dina hote haiM magara nizcayameM to 430 dine pAraNA karane kA banatAhai to bhI kisI tarahakA visaMvAda yA doSa nahIM AsakatA. isI tarahase vyavahArase olI 6 mahIne, caumAsA 4 mahIne va vA. rSika parva 12 mahIne karanekA kahate haiM, magara adhika mahInA bhAve, taba nizcayameM to, olI 7 mahIne, caumAsA 5 mahIne, va pA. rSika parva 13 mahIne hotA hai tobhI tasva dRSThise koI tarakA vi. saMvAda yA doSa nahIM hai, magara paryuSaNa parvato adhika mahInA hove taba bhI ASADha caumAsIse varSARtuke 50 ve dinakI jagaha 51 vai dinabhI kabhI nahIM hosakate. isaliye mAsa pratibaddha holI, dIvA lI, bholI vagairahakA dRSTAMta dina pratibaddha paryuSaNAmeM batalAnA vi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [33] SayAMtara honese sarvathA anucita hai, isako vizeSa tattvajJa jana svayaM vicAra leveMge / 35- adhika mahInAkI taraha kSaya mahInAbhI mAnanA yogya hai yA nahI ! paryuSaNAdi dhArmika kAryoMkA bheda samajhe binA adhika mahIneke 30 dinoMmeM caumAsI va paryuSaNAdi dharmakArya nahIM karanekA kitaneka loga Agraha karate haiM, magara kabhI kabhI zrAvaNAdi adhika mahInevAlA varSa meM kArttikAdi kSayamAsabhI Ate haiM, tabato kArttika mahIne saMbaMdhI zrIvariprabhuke nirvANa kalyANakA tapa, dIvAlI parva, gautama svAmI kevalajJAna utpanna honekA mahotsava, jJAnapaMcamIkA ArAdhana, caumAsI pratikramaNa va kArtika pUrNimAkA ucchava vagairaha sabhI kArya to usI kSayamAsameM karate haiM / aura laukika meM a dhika mahInA, yA kSaya mahAnA donoM barobara mAne haiM / jisaparabhI kSaya mAsameM dIvAlI parvAdi dharmakArya karate haiM / aura adhika mahIne meM paryuparvAdi dharmakArya nahIM karane kA kahate haiM / yahato pratyakSamehI pakSapAtakA jhUThA Agraha hai. so AtmArthiyoMkoM to karanA yogya nahIM hai isaliye adhika mahIne meM aura kSaya mahIne meM bhI dharmakArya karane ucita / isa bAtakobhI tattvajJa vivekI pAThakagaNa svayaM vicAra leveMge / 36 - vArSika kSAmaNe yA prANikoMke karmabaMdhana va 1 .. Ayu pramANakI sthiti kisa 2 saMvatsarakI apekSAse mAnate haiM ? jainazAstroM meM pAMca prakArake saMvatsara mAne haiM, jisameM nakSatroMkI bAlake pramANase 327 dinoMkA nakSatra saMvatsara mAnate haiN| caMdrakI bAlake pramANa 354 dinoMkA caMdrasaMvatsara mAnate haiM / phalaphUlAdika honemeM kAraNabhUta Rtu pratibaddha 360 dinoMkA RtusaMvatsara mA nate haiM / tathA adhikamahInA hove taba 13 mahanoMke 383dinoMkA abhi. varddhita saMvatsara mAnate haiM, aura sUrya ke dakSiNAyana uttarAyanake pramANa le 366 dinoMkA sUrya saMvatsara mAnate haiM / aura pAMca sUrya saMvatsa roke pramANasehI 1830 dinoMkA eka yuga mAnate haiM / isI yugake 1830 dinoMkA pramANa pAMcahI prakAra ke saMvatsaroMke hisAba se milana nekeliye, eka yugameM do caMdramAsa baDhate haiM, sAta nakSatramAsa baDha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] haiM aura ekaRtumAsa baDhatAhai, taba saba milakara 1830dinaukA eka yuga pUrAhotAhai, aura eka yugake sabhI dinoMko abhivarddhita mahIneke hisAbase gine taba to kula 57 abhivArddhata mahinolehI 1 yuga pUrA hotA hai / isaliye zAstroke niyamase to adhikacaMdramAsake yA adhika nakSatramAsake kisIbhI mahIneke 1 dinakobhI ginatImeM niSedha karanevAle, tIrthakara gaNadharAdi mahArAjoMke kathanake pramANakA bhaMga karanevAle honese AzAtanAke bhAgI banate haiN| kyoMkI caMdrAdi a. dhika mahInoM ke dinoMkI ginatI sahitahI pAMca varSoMke 1 yugake 1830 dinoMkApramANa pUrA hosakatAhai, anyathA pUrA nahIM hosakatA. ___ aura tithi, vAra, mAsa, pakSAdi vyavahAra caMdramAsake hisAbase caMdrasaMvatsarako apekSAle mAnatehaiM / aura prANiyoMke karma baMdhanakI sthiti, va AyupramANakI sthiti sUryamAsake hisAbase sUrya saMvatsarakI apekSAse mAnate haiM, isaliye sUryasaMvatsarake hisAbasehI mAsa, ayana, varSa, yuga, pUrva, pUrvIga, palyopama, sAgaropamAdikake kAla pramANase 4 gatiyoMke sabIjIvoMke AyukApramANa, va AMThAhI prakA. rake karmoM kI jaghanya, madhyama, utkRSTasthitike dhaMdhakA pramANa, aura u. sarpiNI-avasarpiNIle kAlacakrakA pramANa, yahasababAte sUryasaMvatsarakI apekSAse mAnate haiM. isakA adhikAra lokaprakAzAdi zAstra meM prakaTahIhai / aura vArSikakSAmaNe karanekA to caMdramAsake hisAbale caMdrasaMvatsarakI apekSAsemAnate haiM, magara caMdrasaMvatsarake 354 dina hote haiM, to bhI vyavahArika rUDhIse 360 dina kahanemeM Ate haiN| taisehI mahInA baDhe taba 13 mahInoke 390 dina kahane meM Ate haiM, magara kitaneka Rtu saMvatsarakI apekSAse 360 dinoMke vArSika kSAmaNe karanekA kahate haiM, paraMtu RtusaMvatsara pUre 360 dinoMkA hotA hai, usameM koI bhI tithi kSaya honekA abhAva haiM, va tIsare varSa mahInA baDhanekAbhI abhAva hai, aura caMdra saMvatsara 354 dinoMkA honese saMvatsarIke roja caMdra saMvatsara pUrA hosakatA hai, magara RtusaMvatsara pUrA nahIM hosakatA / aura tithi, vAra, mAsa, pakSa, va. rSakA vyavahAramI RtusaMvatsarakI apekSAle nahIM calatA, kiMtu caMdra saMvatsara kI apekSAse calatA hai, aura Rtu saMvatsarake 360 dinato saMvatsarI parva hue bAda 6 rojase dazamIko pUre hote haiM, aura saMvassarIparvato 4 yA 5 ko karane meM AtA hai, isaliye vArSika kSAmaNe RtusaMvatsarakI apekSAle nahIM, kiMtu caMdrasaMvatsarakI apekSAse kara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35] nekA samajhanA cAhiye. aura 354 dine, yA 383 dine saMvatsarI. parvahotAhai, tobhI 360dina yA 390dina kahane meM Atehai. so rutusaMvasarasaMbaMdhI nahIM. kiMtu cadraM yA abhivarddhita saMvatsarasaMbaMdhI vyavahA. se kahane meM Ate haiM. dekho-caMdramAsakI apekSAse eka pakSa 14 dina Upara kucha bhAga pramANe hotAhai, magara pUre 15 dinoMkA nahIM hotA, to bhI vyavahArameM lokasukhase uccAraNa kara sakeM isaliye 15dinoMkA ekapakSa kahane meM aataahai| yaha adhikAra jyotiSkaraMDapayannavRtti vagairaha zAstrAmeM khulAsAlikhAhai / isItarahase mahIneke30dina va va. rSake360dinabhI vyavahArakI apekSAse samajhane cAhiye, magara nizcaya. meM to jitane dinoMse saMvatsarIparvameM vArSika kSAmaNe hoveMge utanehI dinoMke karmoMkI nirjarA hogI, kiMtu jyAde kama nahIM ho skegii| aura saMjalanIya, pratyAkhyAnIya, apratyAkhyAnIya kaSAya kI a. nukramase, eka pakSake 15dina, 4 mahInoke 120dina, va 12mahInoMke360 dinoMke 1 varSakI sthitikApramANa batalAyA hai, so, vyavahArase batalAyAhai / magara nizcayameM to rAgadveSAdi tIvra pariNAmoMke anusAra nyUnAdikabhI baMdha paDatAhai / isaliye usakI sthitIke pramANakI ginatI sUrya saMvatsarakI apekSAse hotI hai / aura kSAmaNe to caMdra saMvatsarakI apekSAse vyavahArase karanemeM Ate haiM, so uparameM isakA khulAsA likha cuke haiM / isaliye 354 dina varSake hone parabhI vyavahArika dRSTise 360 dinoMke kSAmaNe karanekA, aura kaSAyAdi karmoMkIsthiti paripUrNa 360dinataka nizcaya bhoganekA, donoM viSaya bhinna 2 apekSAse, alaga 2 saMvatsarosaMbaMdhI haiM, isaliye inhoMke A. pasameM koI tarahakA virodha bhAva nahIM aasktaa| jisaparabhI caMdra saMvatsarasaMbaMdhI vyavahArika kSAmaNe karanekA,aura sUryasaMvatsarasaMbaMdhI nizcayameM karmokIsthiti pUrepUrIbhoganekA, rahasyako samajhobinAhI a. dhikamahIneke 30dinoMkoginatImelenekA choDadene ke liye, adhika mahonakaoNginatImeM leve-to kaSAyasthitikA pramANa baDhajAnese maryAdAulaMghana honekAkahatehaiM,so zAstroMke marmako nahIM jAnaneke kAraNase a. zAnatAjanakahonese sarvathAmithyAhai. dekho-- eka yugake donoM adhika mahInoM ke dinoMko ginatI nahIleveto sUryasaMvatsarakA pramANabhI pUrA nahIM ho sakatA, isaliye donoM adhika mahInoMke dinoMko avazyameva ginatI meM lenesehI pAMca sUryasaMvatsaroke eka yugameM 1830 dina pure hote haiM / isaliye adhika mahInA ginatImeM nahIM chuTa sktaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] aura bhI dekho - 354 dine saMvatsarI pratikramaNa kareM to bhI vyava hArameM 360 dinoMke kSAmaNe karanemeM Ate haiM, magara apratyAkhyAnIya kaSAyake 360 dinoMke varSakI sthitikA nizcayameM baMdha paDA hogA vaha baMdha, 354 dinoM meM (360 dinoMkA) kabhI kSaya na ho sakegA, kiMtu vo to samaya 2 ke hisAba se pUre pUre 360 dinahI bhogane paDeMge / isItaraha se caumAsI, va pAkSikakAbhI samajhalenA. isaliye vyavahA rika kSAmaNoMke sAtha nizcaya karmasthitikA dRSTAMtase bhole jIvoMko maryAdA ullaMghana hone kA bhayabatalAte hue apanIvidvattAke abhimAnale adhika mahInA niSedha karanA cAhate haiM so zAstraviruddha honese saarr anucita hai | isako bhI vizeSa tattvajJajana svaya vicAralevege / 37 - cUlikA saMbaMdhI eka ajJAnatA // kitane loga zAstroMke rahasyako samajhe binAhI kahate haiM, ki jaise- lAkha yojanake meruparvata meM usakI cUlikA nahIM ginI jAtI, taisehI 12 mahInoM ke varSameM adhika mahInAbhI nahIM ginA jAtA / aisA kahakara adhika mahInekI ginatI uDAnA cAhate haiM, so unhoMkI AjJAnatA hai, kyoMki eka lAkha yojanake meruparvata upara 40 yojanakI uMcI cUlikA hai, usapara eka zAzvata jina caitya hai, usameM 120 zAzvata jina pratimAyeM haiM, isaliye 40 yojanakI cUlikAke pramANakI ginatI sahita eka lAkha upara 40yojanake meruparvatakA pra mANa kSetra samAsAdi zAstroM meM khulAsA likhA hai, taisehI 12 mahInoM ke 354 dinoMke ekavarSake pramANaupara adhikamahIne ke dinoM kI ginatIsahita 383 dinA~ko varSakI ginatI meMliye haiM, isaliye cUlikA ke dRSThAMtase adhika mahinA ginatI meM niSedha nahIM ho sakatA, magara ginatI meM vizeSa puSTa hotA hai / aurabhI dekho- paMcaparameSThi maMtra kahane se sAmAnyatA se pAMcapadoM ke 35 akSaroMkA navakAra kahAjAtAhai, magara usaparakI 4 cUlikAoMke 4 padake 33 akSara sAthameM milAnese vizeSatA se navapada ke 68akSaroMkA 'navakAra' cUlikA ke pramANakI ginatIsa hita kahane meM AtA hai / isataraha dazaivakAlika va AcArAMga kI do do cUlikAoMkA pramANabhI ginatI meM AtA hai| taisehI sAmAnyatAse eka lAkha yojanakA merUparvata, va 12 mahInoMkA eka varSa kahane meM AtA hai / magara vizeSatAse to cUlikAke pramANakI ginatI sahita ekalAkha cAlIsa yojanakA merUparvata, va adhika mahInekI ginatI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [37] sahita 13 mahInoMkA abhivarddhita varSa kahane meM AtA hai / isaliye adhika mahInA va merucUlikA vagairaha saba vizeSatAse ginatI meM Ate haiM, jisapara cUlikA ke nAmase adhika mahInA ginatI meM niSedha karate hai so ajJAnatA hai, isako vizeSa vivekI tattvajJa pAThaka gaNa svaMya vicAra leveMge / 38 - paryuSaNa parva zAzvata hai, yA azAzvata hai ? yadyapi bharatakSetra meM va airavartakSetra meM cauvIsa tIrthaMkara mahA rAjoM meM prathama aura cauvIsaveM tIrthakara mahArAjake sAdhuoMkoM cau mAlA Thaharane va paryuSaNa parva karane saMbaMdhI nija nija tIrthakI apekSAse to paryuSaNAparva azAzvata hai, magara anAdi kAlakI apekSAse to zAzvatahI hai. isaliye tInoM caumAsIparva yA paryuSaNAparva vA Aso caitra kI oliyoM kI aThThAI Anase, bhuvanapati - vyaMtara - jyotiSI aura vaimAnika iMdrAdi asaMkhya deva devI, apane samudAya sahita devaloka saMbaMdhI anaMta sukhako choDakara, AThavA naMdIzvaradvIpameM jAkara, asi zAzvata caityoMmeM jinezvara bhagavAn ke zAzvata jina biMbokI jala - caMdana puSpAdise dravyapUjA va stavana-nATaka- vAjitrAdise bhAvapUjA karate hue mahotsava karake apanI AtmAko nirmala karate haiM / yaha adhikAra zrI jIvAbhigamasUtra va usakI TIkAmai khulAsA likhA hai. isI prakAra paryuSaNAdi parva ArAdhana karaneke liye zrAvakoM ko bhI vizeSa rUpale dharmakArya karane yogya haiM isakA vizeSa khulAsA 'payuSaNA aThThAI vyAkhyAna' meM aura kalpasUtrakI sabI TIkAo meM prakaTa hI hai, isaliye yahAM vizeSa likhane kI koI AvazyakatA nahIM hai / 39 - paryuSaNAke vivAda saMbaMdhI satyakI parIkSA karo. jinAzAnusAra satyagrahaNa karanevAle AtmahiteSI sajjana ko nivedana kiyA jAtA hai, ki - Agama-- - niryukti-bhASya - cUrNi vRtti prakaraNAdi prAcIna va AjakAlake paryuSaNA saMbaMdhI sabI zAstroMke pAThakA va sabhI gacchoMke pUrvAcAryoMke vacanoMkA isagraMtha meM maine saMgraha kiyA hai / aura isa bhUmikA meM bhI vartamAnika sabhI zaMkAoM kA naMbara vAra krama se samAdhAnabhI khulAsApUrvaka karake batalAyA hai / au. rasagraMtha meM adhika mahIneke 30 dinoMkoM ginatI meM niSedha karanevAle pratyeka lekhakoM ke sabI lekhoM ko pUrepUre likhakara pIche saba lekhokI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] paMkti paMktikI samikSA karake ( isagraMtha meM) khulAsApUrvaka batalAyA hai, magara paryuSaNAsaMbaMdhI kisIbhI lekhakakI zaMkAbAlI ekabhI bAtako choDI nahIM hai / isaliye isa graMtha meM vAdI prativAdI donoMke saba pUre lekhako, aura Agama paMcAMgIke zAstra pAThakoM; pakSapAta rahita hokara nyAya buddhi se saMpUrNa vAMcane vAle satyake abhilASIyoko avazyahI jinAzAnusAra satyakI parIkSA svyNhiihe| jAvegI / 40 - jinAjJAkI durlabhatA / jaise pUrva dizA tarapha koI nagara hoMve usameM jAneke liye thoDA 2 bhI pUrva dizA tarapha calane se avazyahI usa nagarakI prApti hotI hai, / magara purvadizA choDakara pazcima dizA meM bahuta 2 calaitobhI vo nagara dUra dUrahI jAyagA, magara najadIka kabhI nahIM AsakegA isItaraha jinAzAnusAra thoDhA 2 dharmakArya kiyA huAbhI mukti rUpI nagaramai AtmAko pahucAne vAlA hotA hai, paraMtu jinAzA viruddha bahuta 2 tapazcaryAdi dharmadhyAna vyavahAra meM kareM, to bhI tattvadRSTile zUnya hone se muktinagara meM pahucAnevAlA nahIM hotA. kiMtu saMsAra baDhAnevAlA hotA hai / aura vartamAnika AgrahI janakI bhinna 2 prarUpaNA hone se bhole bhavya bhadrajIvakoM jinAzAnusAra satyabAtakI prApti honA bahuta muzkila hai. yahI dazA paryuSaNA saMbaMdhI vivAda meM bhI ho gaI hai| isaliye bhavyajIvoMkoM jinAzAnusAra paryuSaNA jaise uttamaparva ke ArAdhana hone kI prApti honeke liye Agama paMcAMgI sammata, va saba lekhakoM kI zaMkAoMkA samAdhAna pUrvaka maine isagraMtha meM itanA likhA hai / usako apane gacchakA Agraha chor3akara tattvadRSTise paDhanevAloMko avazyahI jinAzAnusAra satyakI prApti hovegI. 1 aura manuSya bhava meM zuddha zraddhA pUrvaka jinAzAnusAra dharma kArya karanekI sAmagrI milanA anaMtakAla se anaMta bhavoMmeMbhI mahAn durlabha hai, vAraMvAra aisA suavasara nahIM mila sktaa| isaliye gacchakA pakSapAta, dRSTirAga, lokalajjAkI zarma, vidvattAkA jhUThA abhimAna, jinAzA viruddha apane gaccha paraMparAkI rUDhI, va bahuta samudAyakI dekhAdekhIkI pravRtti vagairaha bAtoMko choDakara jinAzAnusAra satyagrahaNa karanemeMhI AtmasAdhana honese, narakAdi 4 gatiyoMke janma-maraNa - garbhAvAsa vagairaha anaMta dukhoMse chuTanA hotA hai, isaliye jinAzAnusAra satyako samajhe bAdabhI abhinivezika mithyAtva se bholejIvoMkoM unmArgameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [as] geraneke liye vidvattA ke abhimAnase zAstrakAra mahArAjoMke abhiprAya viruddha hokara jhUThI 2 kuyuktiyeM lagAnA saMsAra vRddhi va durlabhabodhi kA kAraNa honese AtmArthIyoMkoM sarvathA yogya nahIM hai / 41 - paryuSaNAparva Idharake udhara kabhI nahIM hosakate. kitaneka loga jinA jJAkA marma samajhe binAhI kahate haiM, ki-paryuSaNa parva adhika mahInA hove taba 50 dine karo, yA 80 dine ka ro, magara Age yA piche kabhI karane cAhiye. aisA kahanevAle sone aura pitala donoMko samAna banAnekI taraha jinAzAnusAra satya bAtako, aura jinAzA viruddha jhuThI bAtako, eka samAna ThaharAte haiM / isaliye unhoMkA kathana pramANabhUta nahIM hosakatA. kiMtu mokSakA haitubhUta jinAzAnusAra 50 dinehI paryuSaNA parvakA ArAdhanA karanA yogya hai, magara 80 dine karanA jinAzA viruddha honese kadApi yo - gya nahIM Thahara sakatA. dekho - jamAli vagairahoMne japa, tapa, dhyAna, AgameMAkA adhyayana, paropadeza, kriyA anuSThAnAdi bahuta 2 kiye the to bhI jinAzA viruddha honese saMsAra baDhAne vAle hue, magara yahI kArya anuSThAna jinAzAnusAra karate to nizcaya usI bhavameM mokSaprApta karane vAle hote. isaliye AtmArthI bhavyajIva ko jinAzAnusArahI 50 dine dUsare zrAvaNameM yA prathama bhAdrapada meM paryuSaNAparvakA ArAdhana karanA yogya hai, magara jinAzA viruddha 80 dine karanA yo nahIM hai / isako vizeSa tatrajJa jana svaMya vicAra leveMge / 42 - payuSaNA parva kI ArAdhanA karaneke badale virAdhanA karanA yogya nahIM hai / paryuSaNA jaise AnaMda maMgalamaya zAMti ke dinoMmeM jinAzAnusAra, dharmakArya karake parva kI ArAdhanA karate hue, saba jIvoMse maitribhAvapurvaka zAMtatA se vartAva karanAcAhiye. aura varSa bharake lage hue ati cArokI AlocanA karake saba jIvoMke sAtha bhAvapUrvaka kSamata kSAma Ne karake apanI AtmAko nirmala karanA caahiye| jisake badale ki tanehI AgrahI jana paryuSaNAkehI vyAkhyAnameM subodhikA - dIpikA kI raNAvali Adi vAMcane ke samaya zrImahAvIra svAmIke cha kalyANaka rantee unhoMkoM va adhika mahIneke 30 dina ginatI meM liye haiM uko niSedha karane ke liye, kitanIhI jagahato zAstraviruddha va kita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] nIhI jagaha pratyakSa mithyA kathana karake, ApasamehI khaMDanamaMDanake jhagaDe calAtehaiM,aura saba jIvoMkI jagaha kevala jainImAtrasabhI mitratA nahIM rakha sakate, usase maitrI bhAvanAkA bhaMga, virodhabhAvakI vRddhi va khaMDana maMDanase rAgadveSa karake karma baMdhanakA kAraNa karate haiM / au ra zAstra viruddha prarUpaNA karanese jinAjJAkIbhI virAdhanA karate haiusase pariNAmoMkI malinatA hone se parva dinoM meM varSabharake aticA. rokI AlocanA karake AtmAko nirmala karanekebadale vizeSa malIna karate haiN| aura khaMDana bhaMDanake jhagaDeke liye saba jIvose kSamata kSAmaNe karanekebadale apane saba jainIbhAIyosebhI kSamata kSAmaNe nahIM karasakate. usase anaMtAnubaMdhI kaSAyake udaya honekA prasaMga Anese samyaktvakI va saMyamakI virodhanA hokara saMsAra bhramaNakA kAraNa karate haiM, isaliye karmakSaya kAraka mahA maMgalamaya zAMtike dinoM meM vyAkhyAnameM zrI mahAvIrasvAmIke cha kalyANaka AgamoM meM kahehaiM u. nhoko va adhika mahineke 30 dinoMko ginatI meM liye haiM unhoMko niSedha karanekeliye khaMDanamaMDanake vivAdake jhagaDe kitaneka tapagaccha ke muni mahArAja jo calAtehaiM so parvakI virAdhanA karanevAle, zAMtike bhaMga karanevAle, amaMgalarUpa azAMtiko baDhAnevAle, va utsU. prArUpaNAse saMsAra baDhAnevAle honese, tattvadarzI,vivekI,AtmArthIbhava bhika, sajjanoMko avazyahI choDanA yogya hai| isako vizeSa niSpakSapAti pAThakagaNa svaMya vicAra sakate haiN| 43- paryuSaNAke maMgalika dinomeM klezakAraka amaMga lika karanA yogya nahIM hai| yahabAta vyavahArase pratyakSa anubhavapUrvaka dekhane meM AtI hai, ki mAMgalikarUpa vArSika parva dina sukhazAMtise harSapUrvaka vyatIta hove, to,vo varSa saMpUrNa sukhazAMtise vyatIta hotA hai, magara mAMgalikarUpa parva dinoM meM kisIke sAtha virodha bhAva kaleza hokara amaMgalarUpa bhapazukana hove, to, varSabhara ciMtAse kalezamehI jAtA hai| isaliye parvake dinoM meM to avazyahI zAMti rakhanA yogya hai / isaprakAra vya. vahArika bAtakebhI viruddha hokara tapagacchake kitanehI munimahArA. ja paryuSaNA jaise parama mAMgalikake dinobhI zAMtise nahIM baiThate, aura subodhikA-dIpikA-kAraNAvali vagairahake vivAdavAle viSaya hAthame lekara zrImahAvIrasvAmike cha kalyANaka AgamapaMcAMgI ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 41 ] ka zAstroMmeM kahe haiM unhoMkoM, va adhikamahIne ke 30 dina ginatI meM liye haiM, unhokoniSedha karanekeliye. apane dharmabaMdhuoMke sAmane vyAkhyAnameM azAMti hetubhUta va amaMgalarUpa Apasake khaMDanamaMDana se virodha bhA vake jhagaDe khaDekarate haiM, usase 'jaise rAjA vaisI prajA' kI taraha yahI guNa bhAva kabhI pravezakaratA hai, isaliye varSabhara ke jhagaDe paryuSaNA meM lAkara kalezakarake vizeSa karmabaMdhana karate hai / isaliye sAdhuoMke aura aasti donoMke eka ekakI niMdA karanemeM, jhUThI baDAI karanemeM, dUsare kA bigADane meM, yA koI zAsana unnatike kArya kareM to usakI sAhyatA karaneke badale usameM koI bhI avaguNa batalAkara usakA khaMDana karane meM ityAdi amaMgalarUpa kalezake kAryoM meM varSa calA jAtA hai / isaliye dinoMdina zAzanakI yaha dazA hotI huI calI jAtI hai / aura isase apane Atmake kalyANameM va paropakAra ke kAryoMmeMbhI vighna Ate haiM / isaliye maMgalikarUpa parvake dinoMmeM amaMgalikarUpa khaMDanamaMDanasaMbaMdhI virodhabhAva karanA sarvathA anucita hai / aura apanI sa cAI jamAnekeliye khaMDanamaMDana vairavirodhake jhagaDehI karane kI icchA ho to parva dina choDakara anyabhI bahuta dina maujUda haiM, magara paryupaNA parva arAdhana karaneke liye sabagacchavAle zrAvaka munirAjoM ke pAsa upAzraya dharmazAlA meM AveM, usa vakhata apane Apasake khaMDanamaMunake virodhabhAvavAlI bAta calAnA, yaha kitanI baDI anucita bAta hai| aura maMgalikarUpaparvAdana kisI prakAra sebhI kalezakAraka khaMDanamaMDanake virodhabhAva se amaMgalika rUpa nabanakara zAstrAnusAra zAMti se parvakAArAdhana hove to AtmAbhI nirmala hove, varSa bhI harSapUrvaka sukhazAMtise jAve, buddhibhI acchI hove, aura AtmasAdhana va paropakAra bhI vizeSarUpa se hove, saMpase zAsana unnati ke kAryoM meM bhI vRddhi hone se vartamAnika dazAkAbhI sudhArA hove / isaliye vArSika parvarUpa paryupaNa zAMtimaya saba jIvoMke sAtha maitribhASapUrvaka ArAdhana karake usameM mAMgalika kArya karane cAhiye / aura virodhabhAva ke kAraNa rUpa khaMDanamaMDana ke anucita vartayako choDanAhI apaneko va dUsare bhagyajIvokobhI kalyANakAraka hai / aura zAsanakI unnatikAbhI hetubhUta hai. isako jo AtmArthI hogA so dIrgha dRSTise khUba vicAregA aura upara mujaba zAstraviruddha anucita vyavaharako choDakara; zAstrAnusAra ucita vyavahArako avazyameva hI grahaNa karegA, dusarokobhI grahaNa karAvegA. va 6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] 44-abhIke AgrahI janoMkI malIna buddhi va samyaktvI mithyAtvIkI parIkSA. koIbhI vAda vivAdake viSayakI carcA karaneme,pahilevAle samyaktvI AtmArthI hotethe vo to tatvadRSTi tarapha vicAra karake satya bAta grahaNa karatethe aura apanApakSa choDanemeM kisIprakArakIbhI hAnI nahIM samajhatethe. zrI gaumatasvAmi AdigaNadhara mahArAjokI taraha tathA siddhasenadivAkara, haribhadrasUrijIvagairaha uttamapuruSoMkI taraha, aura abhIke jhUThe AbhimAnI aMtara mithyAtvI haThAgrahI hote haiM vo to zAstrokI bAtako maname samajhane parabhI abhimAnase satyabAta prahaNakarake apanA pakSa chor3anemeM baDIbhArI hAnI samajhatehaiM, AnaMdasAgarajI zAMtivijayajIvagairahokItaraha (isakA khulAsA Age likhuM gA)aurazAstroMke abhiprAyaviruddha hokara vyarthahI jhUThI 2kuyuktiye la. gAte haiM, yA viSayAMtara karake sAmanevAlepara vA usake samudAyapara virodha bhAvako baDhAnevAle AkSepakarane lagajAte haiN|aur mukhyamuddeke vivAdako chor3akara niMdA IrSAseM rAga dveSa karake virodhabhAvase apane ko aura dUsaroMkobhI karmabaMdhana karAne hetubhUta banatehaiM. magara jhUThe .Agrahase utsUtra prakapaNA karake kuyuktiyoMse bhole jIvoMko unmArga meM geranese vA rAga dveSase virodhabhAva karanese saMsAra baDhanekAmaya nahIM rakhate haiM, isaliye abhIke AgrahIjanoMkI malIna buddhi kahI . jAtI hai / isIprakAra paryuSaNAsaMbaMdhIbhI yahagraMtha vAMcebAda aba dekha neme AvegA, ki-50 dina pratibaddha paryuSaNAkA viSayako choDakara mAsa pratibaddha holI divAlI Adike viSayAMtarameM yA aMgataAkSepa karane meM kauna 2 mahAzaya apane aMtara AtmAke kaise 2 guNa prakAzita kareMge, so tattva jana svayaM dekha levege, isaliye yahAMpara vizeSa likhanekI koI AvazyakatA nahIM hai| .45- isa graMtha saMbaMdhI lekhakoMkoM sUcanA. isaMgraMthapara kisI tarahakAbhI lekha likhanevAle mahAzayoMko sU. canA karanemeM AtI hai, ki-jaise maiMne isagraMthameM sudhodhikA-dIpikA. kIraNAvalI vagairahake vivAdavAle pratyeka lekhoMko pUrepUre likhakara pIche zAstrAnusAra va yuktipUrvaka usakI samIkSA khulAsA karake batalAyA hai. magara vivAdavAlI ekabhI bAtako choDI nahIM hai. vaise. hI isagraMthapara lekha likhanevAle Apa logabhI isagraMthake pratyeka bi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [43] Sayako parepUrA likhakara pIche usapara apanA vicAra sukhase likheM magara zAstroka pAThovAlI satyaravAtoMke pRSTakepRSTa choDakara kahIMkahIM kI adhUrI 2 bAta likhakara zAstrakAra mahArAjoMke abhiprAya viruddha hokara saMbaMdhabinAke adhUre 2pATha likhakara yA kuyuktiyoMse satyaSA. tako jhUThI ThaharanekA va bholeMjIvoMko unmArgame geranakA udyama na kareM anyathA lekhakoMmeM kitanA nyAya va AtmArthIpanA hai aura samya. ktvakA aMzabhI kitanA hai, usakI parIkSA vivekI vidvAnoM meM acchI tarahase ho jAvegA aura usako sabhAmeM siddha karaneko taiyAra honA paDegA phira zAstrArtha karane meM muha nahIM chipAnA vizeSa kyA likheN| 46- utsUtra prarUpaNAke vipAka. zAstrArtha karaneko sabhAmeM sAmane AnA maMjUra karanA nahIM, va apanA jhuThA Agraha choDakara satya bAta grahaNabhI karanA nahIM aura viSayAMtara karake kuyuktiyoMse zAstra viruddha prarUpaNA karate hue bhole jIvoMko unmArgameM gerane kA udyama karate rahanA. usase dRSTirAgI, ajJAnI loga cAhe jaise pUjeMge mAnege magara " utsUtta bhAsagANaM bAhiNAlo aNaMta saMsAro" ityAdi tathA "sammataM ucchi diya, micchattArovaNaM kuNaI niya kulassa // teNa sayalo vi vaMso, kurgaI muha samuho nIo // 1 // " ityAdi dekho-utsUtra prarUpaNAkaranevAleke bodhibIja (samyaktva ) kA nAza hokara anaMta saM sAra baDhatAhai,aura jisane apane kulameM gaNameM (gacchameM ) samudAya. meM samyaktvakA nAzakaranevAlI mithyAtvakI prarUpaNAkI ho ve, vo apane saba vaMzako, gacchako, samudAyako, durgatimeM geranevAlA hotAhai / zivabhUti-luMkA-lavajI-bhIkhama vagairaha matapravartakoMkI taraha ityAdi bhAvako vicAro aura saMsArase udAsIna bhAvadhAraNa karane vAle AtmArthI bhavyajIvoMko muktimArgakA rastA batalAneke bharose unmArgakA rastA batalAnevAlA 'zaraNe AnevAloMkA vizvAsa ghAtase ziracchedana karanevAlesemI adhika doSI tthhrtaahai| aura yAda rakhanA dRSTirAga, lokapUjA mAnatA, va jhUThA AgrahakA abhimAna parabhavameM sAtha na calegA. magara utsUtraprarUpaka 84 lAkha jIvAyonIkA ghAta karanevAlA honese usake vipAka avazyahI bhavAMtara bhogabinA kabhI nahIM chuTeMge,isabAtapara khUba vicArakaranA cAhiye / aura jinAzA. nusAra satyaprarUpaNA karake bhavya jIvoMko muktimArgakA rastA batalA nevAle 84lAkha jIvAyonIke sarvajIvoMkoabhayadAna denese mahAnyu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] jyake bhAgI hote haiM, aura apane kulako gacchako samudAyakobhI sa. dvatike bhAgI banAte haiM va ApabhI apanI AtmAko nirmala karake alpakAlameM nirvANa prApta karanevAle hote haiM, gaNadharAdi upakArI mahArAjoMkI trh| isaliye saMsArase DaranevAle AtmArthiyoM ko jhU. ThA Agraha choDakara vagara bilaMbale satyagrahaNa karanA cAhiye, aura anyabhavya jIvokobhI satya grahaNa karavAnA cAhiye / isako vizeSa vivekI niSpakSapAtI pAThaka gaNa svayaM vicAra levege| 47-subodhikA-dIpikA-kiraNAvalI vagairahake paryuSaNA va cha kalyANaka saMbaMdhI zAstraviruddha ... . bhUloko sudhAranekI khAsa AvazyakatAhai. 1. jainapaMcAMgake abhAvase abhI mahInA baDhe to bhI "jaina TippaNAkAnusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugaM te cASADha eva vardhate, nAnyemAsA staTTippaNakaM tu adhunA samyag na zAyate,tataH paMcAza taiva dinaiH paryuSaNA saMgateti vRddhAH" isa vAkyase subodhikA--dIpikA-kIraNavalI ina tInoM TIkAkArone apane tapagacchakehI pUrvAcAyokI AjJAse 50 dine dUsare zrAvaNameM yA prathama bhAdrapada meM paryuSa. NAparvakI ArAdhanA karanekA likhA, phIra usIkohI utthApana karaneke liye zAstraviruddha hokara kuyuktiyoMkA saMgraha kiyA hai, yaha sa. base baDI prathama bhUlakIhai, usako vagara vilaMbase khAsa sudhAranekI AvazyakatA hai| : 2-nizItha cUrNimeM Adhika mahIneko kAlacUlA kahakara usake 30dina paryuSaNAsaMbaMdhI ginatImeM liyehaiM, usakobhI kAlacUlAke nAmase niSedha kiye so dUsarI bhUlakI hai| . 3-nizItha cUrNike adhikamAsake abhAva saMbaMdhI adhUre 2 pATha bholejIvoMko batalAkara abhI do zrAvaNa hove tababhI jinAlAviruddha 80 dine paryuSaNAhonekA bhaya na karake bhAdrapada meM paryuSaNA karanekA ThaharAyA so tIsarI bhUlakI hai| 4- adhika mahIne ke abhAvase sAmAnyatAse paryuSaNAke pi. chADI kArtikataka 70 dina rahanekA kahA hai, usako samajhe binA adhika mahInA hove taba vizeSatAse 100 dina hote haiM usakI jaga. ibhI 70 dina rahanekA Agraha kiyAso cauthI bhUlakI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 45 ] 5- pauSa - ASADha zrAvaNAdi baDhe taba pAMca mahInoMse phAlgunaASADha- kArtika caumAsI pratikramaNa karanemeM AtA hai, jisapara bhI zrAvaNAdi bar3heM taba AlojamekI mahInoMse caumAsI pratikramaNa karane kA batalAyA so bhI pAMcavI bhUlakI hai| 6- pahile mAsa baDhatAthA taba bhI 20 dine vArSika kAryakarate the, usako sarvathA uDAdiye so yaha chaThThI bhUlakI hai / 7- mAsa baDhe taba 13 mahInoMke kSAmaNe vArSika pratikramaNa meM vA pAMca mahInoMke kSAmaNe caumAsI pratikramaNameM hama loga karate haiM, jisapara bhI 12 mahInoMke vArSika kSAmaNe vA 4 mahInoM ke caumAsI kSA maNe karanekA pratyakSa jhUTha likhA lobhI yaha sAtavI bhUlakI hai / 8- pauSa- caitrAdi mahIne baDhe taba pratyakSameM 10 kalpI bihAra hotA hai, jisaparabhI mAsa vRddhike abhAva saMbaMdhI 9kalpI vihArakI bAta batalAkara 10 kalpIvihArakA niSedha kiyA sobhI yaha AThavI bhUlakI hai / 9- adhika mahIne meM sUryAcAra hotA hai, jisapara bhI nahIM honekA batalAyA sobhI yaha navamI bhUlakI hai / 10 - zrAvaNAdi mahIne baDhe, taba usakI ginatIsahita pAMcaveM mahIneke navameM pakSameM 4 || mahInoMse divAlI parva karanemeM AtA hai, aura kabhI do kArtika mahIne hove taba prathama kArtika mahIne meM dIvA lI parva karanemeM AtA hai. jisapara bhI divAlI vagairaha parvo meM adhika mahInA nahIMginanekA pratyakSahI jhUTha likhA sobhI yaha dazavI bhUlakI hai 11 - yajJopavita, dIkSA, pratiSThA, vivAha, sAdI vagairaha muhUrtavAle kArya to adhika mahIne meM, kSaya mahIne meM, caumAsemeM, aura siMhasthA dimeM bhI nahIM karate. magara caumAsI parva va paryuSaNAparva to adhika mahIne meM, kSayamahIne meM, caumAsemeM, aura siMhasthAdimabhI karate haiN| jisapara bhI muhurtavAle kAryoM kI taraha adhika mahIne meM paryuSaNA karanekAbhI niSedha kiyA to yahabhI jinAzA viruddha utsUtraprarUpaNArUpa igyArahavI bhUlakI hai. - 12 - 50 dine prathamabhAdrapada meM paryuSaNA karanA cAhiye jisake badale dUsare bhAdrapada meM karanekA likhA so 80 dina hone se yahabhI zAstra. viruddha bArahavI bhUla kI hai| 13- jaise devapujA, munidAna AvazyakAdi kArya dina pratibaddha haiM, vaisehI paryuSaNAparva bhI 50 dina pratibaddha haiM, isaliye jaise adhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] mahIneke 30 dina devapUjA munidAnAdi kAryo meM ginatImeM Ate haiM, taisehI paryuSaNAmI adhika mahIneke 30 dina ginatImeM Ate haiM, jisaparabhI paryuSaNAme adhika mahInake 30 dina nahIM minanekA likhA sobhI yaha terahavI bhUlakIhai / 14- adhika mahIneke 30 dinoMmeM vanaspati baDhatI hai| va phUla. phalAdi bhI hote haiM, jisaparabhI Avazyaka niyuktikI gAthAkA bhAvArtha samajhe binAhI adhika mahInemeM vanaspati puSpavAlI nahIM honekA likhA sobhI yaha caudahavI bhUlakI hai| ityAdi aneka tarahase zAstraviruddha hokara adhika mahIneke 30 dinoMko ginatImeM lenekA niSaddha karanekeliye utsUtraprarUpaNArUpa ba. huta bhUlekI haiM unhoMko khAsa sudhAranekI AvazyakatA hai| aba zrImahAvIrasvAmike Agamokta cha kalyANakoMkA niSedha karane saMbaMdhI bhalAkA thoDAsA khulAsA likhate haiN| 15- tIrthaMkara maharAjAke cyavana-janmAdikoMko kalyANakapanA AgamAnusAra anAdi siddha hai, isaliye unhoMko cyavanAdi vastu kaho, cAhe cyavanAdi sthAna kaho, yA cyavanAdi kalyANaka kaho yadyapi vastu va sthAna zabda anekArthavAlehaiM tobhI tIrthakaramahArAjake caritra meM prasaMgase cyavana janmAdikama saba ekArthavAle paryAyasUcaka zabda alaga 2 haiM, magara sabakA bhAvArtha ekahIhai, kiMtu bhinna 2 nahIM hai| isaliye zrIpArzvanAthasvAmike tathA zrI neminAtha svAmike cya. vanAdi pAMca pAMca kalyANakokI tarahahI zrI mahAvIra svAmikebhI cyavanAdi pAMca kalyANaka uttarAphAlgunI nakSatrameM aura chaThA nirvA Na kalyANaka svAtinakSatra meM honekA kalpasUtrAdi AgamoMmeM khulAsA pUrvakakahAhai / jisakA marma samajhe binA kalpasUtrakemUla pAThake arthameM cyavanAdi chakalyANakokA niSedha karanekeliye cha vastu yA sthAna kahakara anAdisiddhakalyANaka arthako uDAdiyA yaha sUtrArthake utthA pana karanevAlI utsUtraprarUpaNArUpa sabase baDI paMdarahavI bhUlakI hai| 16- zrImahAvIra svAmike prathama vyavana kalyANakake dinameM to ASADha sudI 6 ko indra mahArAjakA Asana calAyamAnabhI nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [47] huvA, tathA inda mahArAjane avadhijJAnase bhagavAnako dekhe bhI nahIM aura namutthuNaM vagairaha kuchabhI nahIM kiyA,tobhI unhIko kalyANakapanA mAnate haiM aura kalpasUtramUla tathA unhIkI sabI TIkAoke anu. sAra to yahI siddha hotA hai, ki- 82 dina gaye bAda garbhApahArarUpa dUsare cyavana kalyANakake dinameM Asoja vadI 13 ko indramahArAjane avadhijJAnase bhagavAnako dekhe, taba harSasahita siMhAsanase nIce uttara kara vidhipUrvaka 'namutthu NaM' kiyA aura harigaNameSidevako AjJA karake trizalAmAtAkI kukSimeM sthApita karavAye, taba trizalAmAtAne Asoja vadI 13 kI rAtriko tIrthakara bhagavAnake ava. tAra lenekI sUcanA karAnevAle 14 mahAsvapna dekhe haiN| aura kali. kAla sarva viruda dhAraka zrIhemacandrasUrijI mahArAjane to 'zrItriSaSThizalAkA puruSacaritra' ke dazaveparvameM zrImahAvIrasvAmike cari meM likhAhai, ki-garbhApahArakedina AsojavadI 13ko indramahArAjakAAsanacalAyamAna honese avadhijJAnase bhagavAnako dekhakara namaH skArarUpa ' namutthu NaM' kiyA aura hariNegamoSideva dvArA trizalAke garbhameM sthApita karavAye, taba trizalAmAtAne tIrthakara bhagavAna ke a. vatAra lenekI sUcanA karAnevAle 14mahA svapna dekhehaiM, usake bAda khAsa indramahArAjane trizalAmAtAkepAsameM Akara 14 svapna dekhanese usakA phala tIrthakara putra honekA kahAhai, tathA dhanabhaMDArIko AzA karake devatAoM dvArA dhana dhAnyAdikase siddhArtha rAjAke rAjya RddhikI bhaMDArAdimeM vRddhi karAI hai, ityAdi aneka bAteM cyavana kalyANakapanakI siddhi karanevAlI pratyakSameM huyI haiM / isaliye inhako garbhApahArarUpa dUsarA cyavana kalyANaka mAnate haiM / usakA bhAvArtha samajhe binAhI kalyANakapanekA niSeddha karanekeliye rAjyAbhiSekakI bAta bIcameM lAte haiM, magara zrIRSabhadeva bhagavAnake rAjyAbhiSekameM to kisIbhI kalyANakapaneke koI bhI lakSaNa nahIM haiM isaliye rAjyAbhiSekako koIbhI kalyANaka nahIM mAnasakate. paraMtu isa agharpiNImeM prathama rAjyAbhiSeka uttarASADhA nakSatrameM indramahArAjane kiyA, bhaura prathama rAjyapravRtti calAyA, usakI yAdagirIke liye kevala rAjyAbhiSekakA nakSatra mAtrahI cyavanAdi kalyANakoMke sAtha bata. lAyA hai, usakA bhAvArtha samajhe binA usakobhI kalyANakapanA Thaha. rAnekA AgrahakaranA yA rAjyAbhiSekake samAna garbhApahArakobhI ka. lyANakapane rahita ThaharAnA sobhI garbhApahArake aura rAjyAbhiSekake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [48] bhAvArthako samajhe binA vyartha hI yaha solahavI baDI bhuulkiihai| .. 17-jaise zrI mallInAthasvAmi strItvapanameM tIrthaMkara utpanna hue haiM. so vizeSatAse prasiddhahI hai, to bhI cauvIza tIrthakaramahArAjokI apekSAse sAmAnyatAse zrI mallInAtha svAmIkobhI puruSatvapanemeM ka. hanemeM Ate haiM. magara usame sAmAnya vizeSa saMbaMdhI apekSAkI bhinnatA honese koI tarahakA virodha bhAva nahIM A sktaa| taisehI zrImahAvIra svAmIkebhI vizeSatAle cha kalyANaka AcArAMga-sthAnAMga- kalpasUtrAdi AgamoMmeM kahehaiM. to bhI atita, anAgata, aura ghartamAna kAlasaMbaMdhI bharatakSatrake tathA airavarta kSetrake sabI tIrthakara mahArAjoM kI apekSAse sAmAnyatAse zrImahAvIra svAmike bhI pAMca kalyANaka 'paMcAzaka sUtravRtti' meM kahe haiM, magara usameM sAmAnya vizeSa apekSAkI bhinnatA honese inake ApasameM koI tarahakA viro. dhabhAva nahIM A sakatA, jisaparabhI AcArAMga, sthAnAMgAdi Agamoke cha kalyANaka saMbaMdhI vizeSatAke aura 'paMcAzaka'ke pAMca kalyANaka saMbaMdhI sAmAnyatAke AbhiprAyako samajhe binAhI sAmAnya pAMca kalyANaka saMbaMdhI pUrvApAra saMbaMdha binAkA adhUrApATha bhole jIvoMko patalAkara AgamoM meM vizeSatApUrvaka cha kalyANaka kahe haiM unhoMkA niSedha karaneke liye Agraha kiyA hai,so bhI ajJAnatA janaka sarvathA anucita yaha sattarahavI bar3I bhUlakI hai| 18- AcArAMga, sthAnAMgAdi mUla AgomeM cyavanAdi alaga 2 cha kalyANaka khulAsA pUrvaka batalAye haiM, aura unhoMkI TIkAmoM meMbhI kalyANaka arthakI sUcanA karanevAle paryAyavAcaka cyavanAdi cha sthAna batalAye haiM usakA bhAvArtha samajhe binAhI cyavanAdi koko vastu yA sthAna kahakara kalyANakapanekA sarvathA niSedha kiyA sobhI atIvagahanAzayavAle Agoke bhAvArthakA ajAnapanA ho. nese yahabhI bhaThAharavI baDI bhUlakI hai| 19- ASADha zudI 6 ko bhagavAna devAnandAmAtAkI kukSime A. the, so nIcagautrake karma vipAkakA udayarUpa hai,usIkohI zAkhakArone AzcaryarUpa accharA kahA hai tobhI usako prathama cyavanakalyA. Naka mAnate haiM / aura nIca gautrakA karmavipAka kSaya hue bAda uMca. gautrake karmavipAkakA udaya honese Asoja vadI 13 ko trizalAmAtAkI kukSimeM uttama kulameM bhagavAn padhAre taba anAdi bhayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [49] dAmujaba tIrthakaramahArAjoMkI mAtAoMkegarbhamai tIrthakara utpanna hone kI sUcanA karane vAle 14 mahAsvapna dekhanekI tarahahI trizalAmAtAnebhI14mahAsvapna AkAzase utarate huedekhe ,isaliye yahato dUsarA cyavanarUpa kalyANakapanA pratyakSamehI siddha hai / unhIko nIcagautrakA vipAkarUpa aura AzcaryarUpa kahakara kalyANakapanekA niSedha kiyA so yahabhI ekoNavIzavIbhI baDI bhUlakI hai| 20- jaise devalokase devabhavasaMbaMdhI Ayu pUrNa hone para vahAMse cyavanarUpa kAraNa honese mAtAkegarbha meM utpanna honerUpa (avatAra lene rUpa) kalyANakapanekA kArya hotA hai, to bhI kAraNa kArya bhAvase cyavanakohI kalyANakapanA kahaneme AtA hai / taisehI garbhApahArarUpa kAraNahonese tIrthakara panemeM prakaTa honekeliye garbhasaMkramaNarUpa (adha. tAralenerUpa) dUsarAcyavanarUpa kalyANakapanakA kArya huA hai, tobhI kAraNa kAryabhAvase garbhApahArako kalyANakapanA kahane meM AtAhai / isaliye unako garbhapahAra kaho ; garbhasaMkramaNa kaho, trizalAkukSimeM avatAra lenekA kaho,yA dUsarAcyavanarUpa kalyANaka kaho. sabakA tAtparyArthase bhAvArtha ekahI hai, iname kisI tarahakA virodha nahIM hai. isaprakAra tIrthakarapanemeM prakaTa honeke liye trizalAke garbhameM avatAra lenerUpa garbhApahArake uttama kAryake bhAvArthako samajhe binAhI ga. rbhApahArako atiniMdanIka kahate haiM so tIrthakara bhagavAna ke avarNavAda 'bolanerUpa ( AzAtanAkaranerUpa) durlabha bodhipanekI hetubhUta yahabhI vIzavI baDI bhUla kI hai| 21- jaise zrIAdIzvara bhagavAn 108 muniyoM ke sAtha eka samayameM aSTApadaparvata Upara mokSa padhAre, unako AzcaryarUpa kahate haiM, to bhI mokSa kalyANakabhI mAnatehaiM. tathA zrImallInAtha svAmike ja. nma, dIkSA, va kevalajJAnakI utpatti vagairaha sarva kArya strItvapane meM hue haiM, unhoMko Azcarya kAraka acchere kahate haiM. tobhI unhoMkohI janma, dakSiAdika kalyANakabhI mAnate haiM / taise hI zrImahAvIrasvAmike garbhapahArako Azcarya kAraka accherA kahate haiM, to bhI unako dUsarA cyavanarUpa kalyANaka mAnanemeM AtA hai. usakA Azaya samajhe. binAhI garbhApahArako Azcarya kahake kalyANakapanekA niSedha kiyA sobhI ajJAnatAjanaka yaha ekazivIbhI baDI bhUla kI hai| 22- jaise zrIsiddhasenadIvAkarasUrijI mahArAjane ujenInagarImeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] debIhuI zrIevaMtipArzvanAthajIkI prAcInapratimAkophiraseprakaTakarI, tathA gujarAtama aNahilapura pATaNameM zithilAcArI caityavAsiyoMne saMyamadharmako dabAdiyAthA,usako zrIjinezvarasUrIjImahArAjane vahAM jAkara phirase prakaTakiyA aura zrInavAMgIvRttikAraka kharataragacchanA. yaka zrIabhayadevasUrijI mahArAjane zrI sthabhanapArzvanAthajIkI prati. mAko prakaTa karI. taisehI kalpa-sthAnAMga-dazA zrutaskaMdha AcArAMgAdi AgomeM kahehue zrImahAvIrasvAmike cyavanAdi cha kalyANakoM. ko, mevADadezameM citoDanagarameM zithilAcArI, liMgadhArI, caitya. vAsiyone dabA diye the, unhoMkohI zrI jinavallabhasUrijI mahArAjane vahAM jAkara phirase prakaTa kiye haiM, so zAstraviruddha navIna nahIM kiMtu Agamokta prAcInahI haiM. jisakA bhAvArtha samajhe binAhI na vIna prakaTa karanekA kahate haiM, sobhI ajJAnatA janaka pratyakSahI mithyA bhASaNarUpa yaha bAvIzavIbhI baDI bhUla kI hai| 23- jaise abhI vartamAnika gaccheoke pakSapAtI jana ahamadAbAda vagairaha zaharoM meM apane gacchake upAzraya vA dharmazAlA vagairaha makAna khAlI paDe hove tobhI anya gacchavAle zuddha saMyamI muniyoMko usameM Thaharane nahIM dete. aura yati lokabhI apane gacchake Azrita bhagavAnke maMdirame anya gacchake yatiko snAtra mahotsavAdi pUjA paDhAne nahIM dete, jisaparabhI anyagacchavAlA yati apanegacchake AzritamaMdiramesnAtramahotsavAdi pUjApaDhAmakoAvato, ghologa maraNe mAraNe- . ziraphoDaneko taiyAra hotethe, aura kahatethe,ki-aisAkabhI pahile huA nahIM aura abhI honedegebhI nahIM. yaha bAta gacchoMke virodhabhAvase mA. ravADa, gujarAta vagairahadezo pahile prasiddhahIthI aura koI zaharoMmeM abIbhI dekhane meM AtIhai / isItarahasehI pahile caityavAsIlogabhI A. pasake dveSase yA lobhadazAse apane gacchake Azrita maMdirameM anyagacchavAleko snAtrapUjAmahotsava,pratiSThAdi kArya nahIMkarene detetha.usa avasarameM zrI jinavallabhasUrijI mahArAja gujarAta dezase vihAra ka. rake mevADadezameM vizeSa lAbha jAnakara jinAmAviruddha zithilAcArI caityavAsiyoMkA avidhimArgakA khaMDana karatehue,jinAzAnusAra zuddha vidhimArgakA upadezadvArA sthApana karate hue, bhavyajIvoMke upakAra keliye citoDanagarapadhora / taba vahAM vAle caityavAsiyone aura u. nhoMke pakSapAtI bhaktalogoMne apanI bhUla prakaTahoneke bhayase mahArAja ko zaharameM Thaharaneke liye koIbhI jagaha nahIM diyA aura dveSabuddhise Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 51] cAmuMDA devI maMdIra meM ThaharanekA batalAyA, taba mahArAja to de' kI AjJAlekara vahAMhI Thahare. unake saMyamAnuSThAna, japa, tapa, dhyAna, dhairya, jJAnAdiguNa dekhakara devIbhI prazna hokara jIvahiMsA choDakara, jIvadayA pAlanevAlI va mahArAjakI bhakti karanevAlI hogaI. aura zahara vAlebhI puNyavAna bhavyajIva jinAzAnusAra satyadharmakI parIkSA kara neko vahAM mahArAja ke pAsa thoDe 2 Ane lage. aura anya darzaniyoM meM bhI mahArAja ke vidvattAkI baDI bhArI prasiddhi honese bahuta loga apanA saMzaya nivAraNa karanekeliye mahArAjakepAsa Anelage, zaharabhara meM bahuta prasaMzA hone lagI, taba kitaneka guNagrAhI zrAvaka loga bhI mahArAjako gItArtha, zuddhasaMyamI aura zAstrAnusAra vidhimArga kI satyabAbatalAnevAle jAnakara, caityavAsiyoMkI zAstrAviruddha prarUpaNAkI tathA caityakI paidAsa se apanI AjIvikA calAne kI svArthIkalpitabAtoMko choDakara mahArAjakepAsa zAstrAnusAra satyabAteM koM grahaNa karane vAle hogaye, pIche mahArAjakA caumAsAbhI vahAM karavAyA. taba to mahArAja caityavAsiyoM kI zithilatA aura avidhiko khUba jorazorase niSedha karane lage aura jinAzAnusAra vidhimArgakI satyabAte vizeSarUpase prakAzita karanelage, usako dekhakara bahuta bhavyajIva cetyavAsiyoMkI mAyAjAlase chuTakara zAstrAnusAra kriyA anuSThAna karane lage / tabato caityavAsI loga mahArAjapara bahuta nArAja hogaye aura apanI zAstraviruddha bhUloM ko sudhAraneke vadale pAMcasau caitya vAsI ikaTThe hokara lakaDIyeM vagairaha hAthameM lekara mahArAjako mArakeliye Aye, isabAta kI acche 2 AgevAna zrAvakoMdvArA citoDa nagara ke rAjAko mAlUma paDanese mahArAja UparakA yaha upasarga rA. jAne dUra kiyA, caityavAsIloga bahuta dveSa karate the aura nagarabhara ke sabamaMdira caityavAsiyoMke tAbemaithe. isa avasara meM mahArAja zrAvakoM ke sAtha zrImahAvIra svAmIke dUsaracyavana kalyANaka saMbaMdhI Asoja vadI 13 ko caityavAsiyoMke maMdira meM devavaMdanAdi karane ko jAne lage, taba pahileke virodhabhAva ke kAraNase rAjyamAna AgavAn zrAvakalAga sAthameMthe isaliye caityavAsIloga to kuchabola sake nahI, magara eka caityavAsInI buDhiyA apane tuccha svabhAva se apanegaccha ke Azrita maMdirake daravAjepara ADI sogaI aura krodha se bolane lagI ki-' pahile aisA kabhI huA nahIM aura yaha abhI karate haiM so mere jIvate to maMdira mainahIM jAne dUMgI; maire ko mArakara pIchebhale aMdara jAvo' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] aisA usa caityavAsInI buDhiyAkAkrodhasahita anucitavaHvako de. sakara yadyapi zrAvaka loga usako daravAjese haTAkara maMdira meM darzana karaneko jA sakatethe, tobhI strIkesAtha vaisA karanA yogya na samajha kara mahArAjakesAtha pIche apane sthAnapara cale Aye. ityAdi 'gaNadharasArdhazataka' bRhavRtti vagairahame zrIjinavallabhasUrijImahArAjakA caritrasaMbaMdhI pUrvAparake Age pIcheke prasaMgako, va citoDa nivAsI caityavAsiyoM ke virodhabhAvako, vivekIbuddhise samajhebinAhI athavA to jAnabusakara Age pIchekA saMbaMdhako chupAkarake kitanekaloga kaha. tehaiM, ki- ' zrIjinavallabhasUrijIne citoDanagarameM chaThe kalyANakakI navIna prarUpaNAkarI usako buDhiyAne manA kiyA to bhI mAnA na. hI. ' aisA kahanevAle apanI ajJAnatA prakaTa karate haiM, kyoMki dekhovo caityavAsInI buDhiyA ajJAnI Agamoke bhAvArthako nahIM jAnanevAlIthI, va zithilAcArI hokara apanI AjIvikAke liye caitya. meM rahakarake caityakI paidAsase apanA gujarAnakaratIthI. aura zrIjinavallabhasUrijI mahArAja caitya meM [ maMdirameM ] rahanekA, va usakI paidAsase apanI AjIvikA calAnekA niSedha karanevAle, tathA zAstrA. nusAra vyavahAra karanevAle zuddha saMyamI the. isaliye citoDake saba caityavAsiyoMkI taraha vaha buDhiyAbhI mahArAjase dveSa dhAraNa karane vAlIthI aura buDhiyAke janmabharameM bhI usake sAmane koI bhI zuddha saMyamI caityavAsakA niSeddha karanevAlA citoDa nagarame pahile kabhI nahIM AyAthA. usasehI zAstrAnusAra vidhi mArgakI bAtoMkI usako mAlUma nahIMthI. isaliye inamahArAjakA AgamAnusAra chaThe kalyANa. kakA kathanabhI usabuDhIyAko navIna mAlUma paDA. aura apane caitya. vAsakI tathA usase apanI AjIvikA calAnekI bAtakAkhaMDana kara. nevAlA tathA apanI zithilAcArakI bhUloko prakaTakaranevAlA,aisA apanA virodhI apane tAbeke maMdira meM apane sAmane calA Ave so usa buDhiyAse sahana nahIM hosakA. isaliye krodhase maMdirake dara. vAje ADI paDa gaI, so usa nirvivekI ajJAnI krodhase virodha bhAva dhAraNa karane vAlI buDhiyA ke kahanese pratyakSa Agama pramANa maujUda honese chaThA kalyANaka navIna nahIM Thahara sakatA.jisa. parabhI usa buDhiyAke ajJAnatAjanaka vacanoMkA bhAvArtha samajhe binAhI usa caityavAsInI buDhiyAkI paraMparAvAle abhI vartamAnameMbhI kitaneka AgrahI jana ajJAnatAse buDhiyAkI taraha dveSa buddhise, chaThe kalyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 53 ] NakakI navIna prarUpaNA karanekA zrIjinavallabhasUrijImahArAjapara jhUThA doSa AropaNa karate haiM. magara pratyakSapane AgamapramANoMkoM utthApana karake mithyAbhASaNase zrevIzavI yahabhI baDIbhUla karake vivekItattvaza vidvAnoMke sAmane apanI laghutAkA kAraNa karAte hue kuchabhI vicAra nahIM kiyA / yaha kitanI baDI lajjA [zarma] kI bAta hai, isako vizeSa tattvajJa pAThakagaNa svayaM vicAra sakate haiM / * aura bhI pratyakSa pramANa dekhiye zrIaMtarikSa pArzvanAthajIkI yA trA karaneliye muMbaI se saMgha gayAthA, so rastAmeM saMghake darzanakaraneke liye sAtha meM bhagavAn ke pratimAjIthe, unako vahAM saMgha Thahare tabataka maMdira meM virAjamAna karanelage, so digaMbaralogone manA kiyA, una ke sAmane jabarAI karane ko gaye. taba Apasa meM mArapITa huI, zira-phuTe korTakacerI meM gaye, daMDahone kA yA kaida meM jAnekAmokA AyA, hajAro rupaye saMgha ke kharca hue, taba chUTe aura Apasa meM virodhabhAva tathA zAsana hilanA bahuta huI / isapara aba vicAra karanA cAhiye, kiusa samaya saMghavAle tathA saMghakesAtha AnaMdasAgarajI vagairaha sAdhu logabhI vivekavAle hote, to vyartha haThakarake takarAra khaDI na karate, to itanA nukasAna uThAnA nahIMpaDatA. isItaraha se zrIjinavallabhasUrijI mahArAjabhI vyartha takarAra na honeke liye buDhiyAkA haTha dekhakara vahAMse pIche cale Aye, so to dIrgha dRSTise vivekatApUrvaka bahuta acchA kAma kiyA / jisake badale unako jhUThe ThaharAnekA doSa lagAnA yaha kItanI baDI ajJAnatA hai / aura myAnyAta meM, gAMvagAMva meM, dezadezameM, apane 2 pADosIpADolI - meM, paMca paMcAyata meM, rAjadarabAra meM yA gaccha gaccha vA aMdhaparArUDhIkI khoTI pravRtti meM, Apasake virodha bhAva saMbaMdhI " aise pahile kabhI huA nahIM, aura abhI yaha aisA karate haiM / so kabhI hone degeMbhI nahrIM " isa tarahase kahanekI eka prakArakI rUDhI hai, usameM satyAsatya kI parIkSAki binA kisIko jhUThA ThaharAnA sarvathA nirvivekatA hai. isI tarahasehI una caityavAsInI buDhiyAnebhI apane Agrahase vaisA kahAthA, usakA bhAvArtha samajhebinA chaThe kalyANakako navIna ThaharAnA, sobhI AgamoMke utthApana karane rUpa tathA zrIjinavallabhasUrijIma - hArAjapara jhUThA doSa AropaNakaranarUpa va ajJAnatAjanaka baDI bhArI bhUlakI hai isabAta ko vizeSa vivekItattvajJajanasvayavicAra sakate haiM / 24 - devAnaMdAmAtA ke garbha se 82 dinabAda trizalAmAtA ke garbha meM Ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 54 ] ko cyavana kalyANakapanA prakaTa tathA siddhakarane ke liyehI khAsakarUpa sUtramehI cyavanakalyANakake sarva kArya devAnaMdA mAtAsaMbaMdhI varNana nahIM kiye, kiMtu trizalAmAtA saMbaMdhI varNana kiye haiM, tathA samavAyAMga sUtravRtti bhI devAnaMdAmAtA ke garbha se 82dina gayebAda trizalAmAtAke garbha meM Ane ko alagarabhava ginatI meM liyehaiM aura kalpasUtra tathA unhIM kI sabI TIkAoM meM tathA zrIvIracaritrAdi anekazAstroM meM bhI devAnaMdA mAtA ke garbha se 82 dina gayebAda, AsojavadI 13ko trizalA mAtA ke ga bharme bhagavAn Aye haiM, yaha adhikAra bahuta vistArapUrvaka khulAsA ke sAtha kathana kiyA hai / isaliye devAnaMdAmAtAkI kukSile janma honeke badale trizalAmAtAkI kukSise janma hone saMbaMdhI kisI tarahakIbhI asaMgatirUpa zaMkA nahIM ho sakatI. jisapara bhI asaMgatirUpa zaMkA nivAraNa karanekeliye garbhApahArakA nakSatrabatalAne kA kahakara, unameM alaga 2 bhava ginane va 14 mahAsvapna dekhane vagairaha bAtoMkoM sarvathA ur3Akara dUsarAcyavanarUpa garbhapahArako kalyANakapane rahita ThaharAte haiM aura bahutatuccha samajhakara baDIniMdA karI hai soyahabhI mAyA vRttise tIrthakara bhagavAnkI AzAtanArUpa cauvIzavI baDIbhUlakI hai. 25- zrIRSabhadeva Adi tIrthakara mahArAja pahile hogaye, tathA zrI sImaMdharasvAmi Adi vartamAna meM haiM. unhIM sabIne zrImahAvIrasvAmike cyavanAdi cha kalyANaka kathana kiye haiM, unhoMkehI anusAra gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcA yauna bhI AcArAMga, sthAnAMgAdi AgamoMmaibhI cya vanAdi cha kalyANaka kathana kiye haiM, usIkehI anusAra tapagacchake pUrvaja vaDagacchake zrIvinaya caMdrasUrijIne kalpasUtra ke niruktameM, tathA caMdragacchake zrI pRthvIcaMdrasUrijIne kalpasUtrake TTippaNa meM aura zrI pArzvanAthasvAmikI paTTaparaMparAmeM upakezagacchIya zrIdeva guptasUrijIne kalpasUtrakI TIkAmai ityAdi aneka prAcIna zAstroM meM bhI khulAsA pUrvaka cyavanAdi cha kalyANaka likhe haiM / usIkehI anusAra tapagacchakebhI pUrvAcArya zrIkulamaMDanasUrijI vagairahone bhI zrIkalpAvacUri AdimeM cyavanAdi cha kalyANaka likhe haiM / isaliye zrItIrthakara - gaNadhara - pUrvadharAdi pUrvAcAryoM ke prAcIna samaya sehI AgamAnusAra AtmArthI sarva gacchavAle cyavanAdi cha kalyANaka mAnane vAle the, jisapara bhI AgamAdi sabI prAcIna zAstroMke pramANokoM jAnabujhakara chupA karake, yA ajJAnatA se 'zrIjinavallabhasUrijIneM citoDa meM chaThe kalyANakakI navIna prarUpaNA karI, aisA kahakara jo loga chaThe ka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] lyANakakA niSedha karate haiM. vo loga tIrthakara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvA cAyaukI aura khAsa apane tapagacchakebhI pUrvAcAryoMkI AzAtanA karanevAle Thaharate haiM / isaliye AtmArthI bhavabhirU vivekI janoMko to chaThe kalyANakakA niSedha karanA sarvathA yogya nahIM hai. magara karanevAloMne yaha pacIzavIbhI baDI bhUlakI hai| isako bhI vi zeSa tasvajana svaya vicAra sakate haiM / 26- sabhA maMDala meM jAhIra vyAkhyAna karatehue paropakArakeliye, satya bAta prakaTa karane meM apanI svabhAvika prakRtise, saJcake jozameM Akara kitaneka vaktAloga caukI, devala, yA pATApara jorase apanAhAtha pichADate hue apanA maMtavya prakaTakarate haiM, tathA kitaneka chAtIThoka te hue, yA bhujA AsphAlana karate hue, apanI satyabAta prakaTa karate haiM, aura koI vizeSa prabala vidvAn vAdI to hAthameM khUba uMcA jhaMDA lekara nagArA pITavAte hue vivAda karaneliye nagara meM udghoSaNA ka karavAte haiM / magara yahabAta koI prakArale anucita nahIM hai, kiMtu satya bAta prakAzita karane meM apanIhimmata bahAdurIkI svAbhAvika prakRti hai / isItaraha se zrIjinavallabha sUrijI mahArAjane bhI sabazithilAcArI caityavAsiyoM ke sAmane caityavAsakA niSedha va AgamanAnusAra zrImahA vIrasvAmike cha kalyANaka mAnane vagairaha viSayoM saMbaMdhI satya bAteM prakAzita karane meM apanI himmata bahAdurIse bhujAsphAlana pUrvaka ka hAthA, ki - 'Upara kI bAteM jo na mAnane vAle hoMveM vo unhoMkI zA strArthakarane kI tAkata ho to maiMresAmane Akara unabAtoMkA zAstrArtha se nirNaya karo' magara usa samaya kisIbhI caityavAsIkI mahArAja kelA - tha zAstrArtha karane kI himmata nahIM huii| taba mahArAjane sabalogoMke sAmane Upara mujaba satyabAteM prakAzita kI. isataraha se 'gaNadhara sArdhazata ka' vRhadvRtti, laghuvRtti vagairahakA bhAvArtha samajhebinAhI zrIjinavallabhasUrijIne 'skaMdhAsphAlanapUrvaka ' chaThA kalyANaka navIna prakaTa kiyA aisA kahakara caityavAsa vagairaha saba bAtoMkA saMbaMdha chupAkara chaThe kalyANakakA niSedha karate haiM. so mAyAvRttise yA ajJAnatA se vyarthahI bholejIvako unmArga meM geraneke liye mithyA bhASaNa karake yaha bhI chavIzabI baDI bhUla kI hai| 27- zrIjinavallabhasUrijImahArAja caityavAsakA khaMDana karanevAle the, isaliye caityavAsiyone mahArAjako zahara meM Thaharaneko jagaha nahIM diyA aura dveSabuddhile cAmuMDikA devIke maMdirameM ThaharanekA batalA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [56] thA. taba mahArAja to vahAMhI Thaharakara aneka prakArake kaSTa sahana ka ratehuebhI bhavyajIvoMke upakArakeliye jinAzAnusAra satyabAteM logoko batalAte rahe, aura caityameM Thaharane vagairaha caityavasiyoMkI kalpita bAtokA khaMDana karate rhe| yahabAta 'gaNadhara sArdhazataka' - thakI laghuvRtti tathA vRhadvRtti vagairaha zAstromeM khulAsA likhI hai| jisaparabhI Uparamujaba caityavAsiyoMkI bhUloMke tathA jinAzAnusAra satya bAtoke prasaMgako mAyAvRttise chupAkarake 'apanA navIna mata sthApana karanekeliye cAmuMDikAdevIke maMdira meM Thaharethe' aisA pratyakSa mithyA likhakara mahArAjakI jhUThI niMdAkI aura dRSTirAgI bAla jI. voMkobhI parama upakArI yuga pradhAna AcArya mahArAjake jhUThe avarNavAda bolanevAle banAye yahabhI satAvIzavI baDI bhUla kI hai| 28- " yo na zeSa sUrINAmakSAtasiddhAMtarahasyAnAm " ityAdi 'gaNadhara sArdhazataka' graMthakI 122vI gAthAkI laghuvRtti tathA bRhata vRttike yaha vAkya-siddhAMtake rahasyako nahIM jAnanevAle dravyali. gI caityavAsiyoM saMbaMdhI hai, magara pahile hogaye haiM una sabapUrvAcA. yausaMbaMdhI nahIM hai, jisaparabhI 'pahile jitane AcArya hogaye haiM una saboMko siddhAMtake rahasyako nahIM jAnanevAle ThaharAkara jinavallabhasUrijIne chaThA kalyANakanavIna prakAzitakiyA' aisA artha khtehaiN| so apanI vidvattAkI laghutAkAraka apanI ajJAnatA prakaTa karate haiM / kyoMki zeSa ' kahanese siddhAMtaka rahasyako jAnanevAle saba pUrvAcAryoko chor3akara bAkIke siddhAMtake rahasyako nahIM jAnanevAle bhazAniyokA grahaNa hotA hai aura 'azeSa' kahanese sabakA prahaNa ho sakatA hai, magara yahAM to 'azeSa' zabda nahIM hai, kiMtu 'zeSa' zabda hai| isaliye sarva pUrvAcAryoMkA grahaNa nahIM ho sakatA, jisaparabhI sabakA grahaNa karate haiM so 'zeSa ' zabdake arthako bhI nahIM jAnane ghAle, apanI ajJAnatAse, zAstroMke khoTe 2 arthakarake, yahabhI aMThAbIzacI bar3I bhUlakI haiN| isabAtako vizeSa vidhekI tattvaza vidvAn loga svayaM vicAra sakate haiN| . dakhiye-kharatara gacchavAloMne apane pUrvAcAryoMke caritroM meM, jai. se-zrI abhayadevasUrijI mahArAja saMbaMdhI 'sthaMbhana pArzvanAtha praka TakartA' tathA 'navAMgI vRtti kartA' vagairaha bAta una mahArAjane jainasamAjapara kiye hue upakAroMkI yAdagirIkeliye prasaMzArUpa li. strIhaiM / taise hI zrIjinavallabhasUrijI mahArAja saMbaMdhIbhI 'daza saha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [57] sa navInazrAvaka tathA cAmuMDikA devI pratibodhaka' 'caityavAsa zithilAcAra niSedhaka' 'SaSTa kalyANaka prakaTa kartA' vagairaha bAtebhI ina mahArAjane jainasamAjapara kiye hue upakAroMkI yAda girikaliye prasaMzArUpa likhI haiM, so navIna kalpita nahIM, kiMtu zAstrAnusAra prAcInahIhaiM. isaliye prasaMzArUpa likhI haiM / jisakA marmabheda samajhebinA, 'gaNadhara sArddha zataka' graMthakI laghuvRtti tathA bRhata ttike 'yo na zeSasUrINAM' ityAdi pAThoMke Upara mujaba satyAko chapAkarake apanI matikalpanA mujaba khoTe khoTe arthakarake bhole jIvoMko mithyAtvake unmArgame geranekeliye dharmasAgarajIkI aMdha paraMparAvAle unakI dekhA dekhI vartamAnika nyAyAMbhonidhijI, zAstra vizAradajI, nyAyavizAradajI, vidyAsAgara nyAyaratnajI, jainaratna, vyAkhyAnavAcaspati, AgamoddhAraka,gItArtha,vagairaha vizeSaNoMko dhAraNakeranavAla AcArya,upAdhyAya, pravartaka,gaNi,panyAsa,prasiddhavaktA, vidvAna munijanaAdi sarva aisehI anartha karate hue cale jAte haiM aura sAmAnyavizeSa bAtakA bhedasamajhe binAhI sarvatIrthakara mahArAjo saMbaMdhI paMcAzaka sUtravRtti'kA pAMca kalyANako saMbaMdhI sAmAnyapAThako Age karake kalpa,sthAnAMga,AcArAMgAdimeM vizeSatA pUrvaka cyavanAdi cha kalyANakakahehaiM,unhoMkA niSedhakaranekeliye Agamoke anAdisiddha cyadanAdi kalyANaka arthako uDA dete haiM tathA jaise yati-muni-sAdhuaNagAra zabda ekArthake bhAvArthavAlehaiM,taisehI cyavanAdi vastu-sthAnakalyANaka zabdabhI ekArthake bhAvArthavAlehaiM, usakAbheda samajhe binA hI cyavanAdikoMko vastu-sthAna kahakara kalyANakapane rahita ThaharAte haiN| magara dIrghadRSTise vivekabuddhipUrvaka zAstrakAra mahArAjoMke abhiprAya tarapha upayoga lagAkara satya tattva bAtakA koI bhI vicAra nahIM karatehai,yaha aMdhaparaMparAkI kitanI baDIbhArI lajjanIya anucita pravR. ttihai. isakovizeSa vivekItattvajJa pAThakagaNa svayavicAra sakate haiN| aurabhI dekhiye-viveka buddhise khUba vicArakarIye, yadi-nIcagotra karmavipAkarUpa tathA AzcaryarUpa kahanese kalyANakapanekA niSedha ho sakatA hove, tabato ASADhazudI 6 ko devAnaMdAmAtAke garbhameM bhagavAnaAye,sohI nIcagautra karmavipAkarUpa honese kalpasUtrAdi zAstroMmeM unako AzcaryakahAhai,isaliye tumhAre maMtavya mujabato unakobhI kalyANakapanekA niSedha ho jAvegA. aura vizeSa adhika AzcaryakAraka dUsare cyavanakI taraha prathamacyavanabhI kalyANakapane rahita honese ze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [58] SabAkIke kalyANakahI rahajAveMge.aura nIcagautrake vipAkarUpa tathA AzcaryarUpa kahate huebhI prathama cyavanako kalyANakapanA mAnoge,to. nIcagautra vipAkarUpa aura AzcaryarUpa kahakara dUsare cyavanarUpa garbhA pahArako kalyANakapane rahita ThaharAyA so pratyakSamithyA vyarthahI jhUThA Agraha siddha hovegA. isaliye aise jhUThe Agrahase bhole jIvoMko saM. zayarUpa mithyAtvake bhramameM gerakara bhagavAnakI AzAtanAkA hetubhUta anartha karanA sarvathA yogya nahIM hai. kiMtu prathama cyavanameM kalyANaka panA mAnanekI tarahahI dUsare cyavanamebhI kalyANakapanA AgamAdi zAstrapramANa tathA yuktisammata honese AtmArthiyoMko avazyahI mAnyakaranA ucita hai, isako vizeSa tattvajJajana svayaMvicArasakate haiN| aurabhI pratyakSa zAstrapramANa dekhiye-kalpasUtrakI sarva TIkAyeM vagairaha bahutazAstroM meM zrIjaMbUsvAmike nirvANagayebAda daza(10) vastu viccheda honekA likhAhai. usameM kevalajJAna,kevaladarzana, yathAkhyAtacAritra,muktigamana vagairaha bAtoMkobhI vastu kahAhai. aura 'guNasthAnakramAroha vagairaha zAstromamI kevalajJAna utpannahoneko,tathA muktigama. nako 13-14 vA guNasthAna kahAhai. isI tarahase ina zAstrapramANa mu. jababhI tIrthakara bhagavAnake kevalajJAna utpanna honeko tathA muktigamana nirvANako vastu kaho yA sthAna kaho aura unhokohI kevalazAna tathA nirvANa kalyANakabhI mAno,to bhI isa bAtameM koI tarahakA vi. rodhabhAva nahIM hai, isaliye cyavanAdikoko vastu kaho, yA sthAna kaho, vA kalyANakakaho, sabakA tAtparyArthase bhAvArtha ekahI hai. jisa parabhI vastu-sthAna kahakara kalyANakapanekA niSedha karanevAle apanI ajJAnatAse zAstra viruddha prarUpaNA karake bholejIvoMko unmArgameM gerate haiM, aura apanI AtmAkobhI utsUtra prarUpaNAke doSase malIna karate haiM. isabAtakobhI vivekI tattvajJajana svayaM vicAra sakate haiN| aura tIrthakarabhagavAnake cyavanAdikoMko kalyANakapanA AgamAnu. lAra anAdisiddhahai, unhIM cyavanAdikoMko zAstroMmeM eka jagaha sthAna kahe,dUsarI jagaha vastu kahe, tIsarI jagaha kalyANaka kahe, isasebhI vastu-sthAna-kalyANaka yaha tInoM zabda paryAyavAcaka ekArthavAle siddha hotehaiM jisaparabhI vastu-sthAna zabda dekhakara anAdisiddha vya. vanAdimeM kalyANaka arthako uDAdenA so apane jhUThe pakSapAtake Anahase zAstraviruddha prarUpaNA karanerUpa yaha kitanI bar3I bhUla hai isako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59] AtmArthI vivekI tattvajJa pAThaka jana svayaM vicAra sakate haiN| cha kalyANaka saMbaMdhI Uparake saMkSipta lekhasebhI jo AtmArthI satya grahaNa karane vAle nikaTa bhavya hoge, vaha to thoDesemehI sAra sa. majha leveMge,ki garbhApahArako alaga bhava ginanese tathA trizalAmAtAne sarva tIrthakara mAtAoMkI taraha AkAzase utarate hue 14 mahAsva. pradekhane vagairaha kAryoMse dUsarAcyavanarUpa kalyANakapanekI uttamatAko chupAkarake vyarthahI chaThe kalyANakakI niMdAkaranA sarvathA yogyanahIM hai aura zAstroMkeartha badalakarake utsUtraprarUpaNAse va kuyuktiyoMse bhole jIvoMkobhI uttama kArya ke hetubhUta garbhApahArakI niMdA karavAne vAle banavAkara tIrthakara bhagavAnakI AzAtanAse bhavahAra jAnekA kAraNa karAnA kadApi yogya nahIM hai / UparakI ina saba bAtokA vizeSa ni. rNaya zAstroMke saMpUrNa pAThoMke pramANosahita isa graMthake pRSTa 453 se. 826 taka chapa cukA hai, so tIsare bhAgameM prakaTa hogA.usake bAMca. nese sarva zaMkAokA khulAsA samAdhAna acchI tarahase hojaavegaa| - aura zAsana nAyaka zrImahAvIrasvAmi Adi sarva tIrthakara ma hArAjAke caritra bhavyajIvoMko karmoMkI nirjarA karAnevAle kalyANakAraka maMgalarUpahI haiM, isaliye paryuSaNAke maMgalika parva dinoM meM AtmakalyANake liye vAMcane AtehaiM.aura zrImahAvIrasvAmike garbhApahArarUpa dusarA cyavanakA kArya to trizalAmAtA, siddhArthapitA, va iMdramahArAja vagairaha sarva jIvoMko kalyANa maMgalarUpa harSakA dene vaalaahuaahai| tathA unakA ArAdhana karanevAle alpasaMsArI AtmArthI bhavya jIvoMkobhI abhimAnarahita kaukI vicitratAkI bhAvanAse karmoMkI nirjarA karAnevAlA kalyANakAraka maMgalarUpahotA hai| magara garbhApahArake nAma sunanemAtrasehI camakauThanevAle aura unako nIca gautravipAkarUpa,AzcaryarUpa atIvaniMdanIkakahakaraniMdAkaranevAloko tIrthakarabhagavAnake avarNavAda bolanesesaMsAraparibhramaNake bahutavizepa duHkha bhoganebAkI hoMge,isaliye unhoMko vo kArya amaMgalarUpa a. kalyANarUpa mAlUmapaDatA hogaa| isase unakAryase dveSarakhakara varSovarSa paryuSaNAke mAMgalikarUpa kalyANakAraka parvadinoMke vyAkhyAnameM unakI niMdA karate hue akalyANarUpa atiniMdanIka ThaharAkAra tIrthakara bhagavAnakI AzAtanA karanese apaneko aura dUsare bhavya jIvokebhI akalyANarUpa durlabhabodhikA hetukarate haiM, aisI 2 anarthabhUta anucita bAtosehI 'subodhikA' nAma rakhkhAhai / magara vAstavika meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to 'durlabhabodhikA' nAma siddha hotAhai / isabAtako vizeSa mAtmA. thI tasvara pAThakagaNa svaMya vicAra levege| eka bAta utthApana karanese aneka bAteM utthApana karanI par3atI haiN| dekho-eka adhikamahInA va cha kalyANaka utthApanakaranese usakI puSTi ke liye, aneka zAstroke arthbdlnepdde| aneka jagaha zAstrakAra mahArAjoMke abhiprAya viruddha Agraha karanA pddaa| kitanIhI jagaha mithyA bAteM bhI likhanI pddii| kitanIka jagaha zAstroMke Age pIche ke saMbaMdhavAle pAThoko choDakara binAsaMbaMdhaka adhUre 2 pAThabhI bhole jIvoMko batalAkara apanApakSakI satyatA batalAnekA parizrama karanA paMDA aura kitanIhI jagahato zAstrokI, pUrvIcAryoMkI va bhagavAnakI bhI AzAtanAke hetumUta anucita zabdabhI likhane paDe. usakAanu. bhavato subodhika-kiraNAvalIAdikakI28bhUloMvAle Uparakelekhase tathA isabhUmikAke sabalekhaparase aura isa graMthake avalokana karanese pAThakagaNako acchI tarahase hosakegA, isaliye eka bAta utthApana karanese aneka bAte utthApana karanI paDatIhaiM ' yaha lokarUDhIkI kahAvatakI bAta Uparake viSayameM pratyakSa dekhanameM AtI hai| / isaprakAra paryuSaNAsaMbaMdhI, va cha kalyANaka saMbaMdhI apanA jhU. ThA pakSa sthApana karane keliye aura bhole jIvoMko unmArgame geraneke. liye, zAstra viruddha hokara vinayavijayajIne subodhikAme, tathA jayavijayajIne dIpikAme, aura dharmasAgarajIne kiraNAvalIme, Upara mujaba aneka bhUle kI haiM, unhIM bhUloko tapagacchake kitanaka AgrahI jana paryuSaNAke vyAkhyAnameM varSovarSa vAMcate haiM. usase jinAzA. kI virAdhanAhokara bhavabaDhanekA va durlabhabodhikA hetubhUta anartha hotAhai. isaliye alpasaMsArI bhavyajIvoMko jinAzAnusArasatyabAtokI prApti honerUpa upakArakeliye uparakI saba bAtokA khulAsA nirNa. ya isagraMtha acchItarahase likhane meM AyA hai / usako dekhakara yadi zAstrAviruddha prarUpaNAse saMsAra paribhramaNakA bhaya lagatA ho to una bhUloko sudhAro, vyAkhyAnameM vAMcenakA baMdha karo, aura satyabAtoMkoM grahaNa karo yA baDodA vagairaha kisIbhI rAjya darabArameM ina bhUlosaM. baMdhI zrIgautamasvAmiAdi gaNadharamahArAja va siddhasenadIvAkara, ha. ribhadrasUrijI vagairaha mahArAjoMkI taraha satya grahaNa karanekI prati. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [61] zApUrvaka zAstrArtha karaneko taiyAraho, hamane to inakA satya nirNaya acchI tarahase karaliyAhai,tobhI ina zAstrArthameM satyanirNaya ThaharegA so maMjUra hai, isaliye jo mahAzaya UparakI bhUloMsaMbaMdhI zAstrArtha karanA cAhate hove, vo apanI sahIse apanA pratijJA patra jAhira rUpase ha. mako bhejeM.samaya, sthAna, niyama, sAkSi vagairaha kI vyavasthA to sabake anukUla usI rAjyake niyamamujaba hosakegI, vizeSa kyA likheN| paryuSaNA saMbaMdhI maMtavyake kathanakA saMkSipta sAra. 1- jainaTippaNAke abhAvase laukika TippaNAmujaba mAsa-pakSa-tithi-varSa vagairaha mAnanekA vyavahAra karanA aura paryuSaNAdi dhArmika kAryoMkA vyavahAra jaina siddhAMtoke anusAra karanA. tathA jainasiddhAMtoke anusAra yA laukika TippaNAke anusArabhI adhika mahIneke 30 dinoMko dAna, puNya, paropakAra, japa, tapa, dharma dhyAnAdi karanemeM va brahmacarya pAlaneme yA dezaviratI-sarvaviratI saMyama pAlanemeM, tathA karmabaMdhanakI sthitike pramANameM aura karmoMkI nirjarA karane vagairaha kAryoM meM ginatImeM liyejAtehaiM, taisehI 50 dina pratibaddha paryuSaNAparva kA ArAghana karane bhI usake30dina ginatImeM lekara kharataragaccha, tapagacchAdikako kalpasUtrakI TIkAoke " paMcAzaitava dinaiH paryuH SaNA saMgateti vRddhAH" isavAkyamujaba abhI dUsarezrAvaNameM yA prathama bhAdrapadame50dine paryuSaNAparvakaranA, yahI zAstrAnusAra jinAjJA hai| 2- mAsa pratibaddha kArya to eka mahInekI jagaha dUsare mahInemebhI karanemeM Ave, to bhI koI zAstrame unakA doSa nahIM batalAyA. magara paryuSaNAparva karane meM to 50dinakI jagaha 51dinabhI kabhI nahIMhosa. kate, isaliye binAmuhUrtavAle 50 dina pratibaddha paryuSaNAparvake sAtha mAsa pratibaddha yA muhUrta pratibaddha holI, olI, dIvAlI, dazaharA, akSayatRtIyA,pauSa-zrAvaNAdika mahinoMke kalyANakAditapa,yA yajJo. pavita, dIkSA, pratiSThA, vivAha sAdI vagairaha koIbhI kAryoMkA saMbaMdha nahIM hai / jisaparabhI dina pratibaddha payuSaNAparva ArAdhana karanekI carcA meM mAsapratibaddha yA muhUrta pratibaddha kAryoMkI bAta bIcameM lAte haiM. vo loga paryuSaNAparvakarane saMbaMdhI zAstrakAra mahArAjokA Azaya nahIM jAnane vAle honese, zAstroMkI AkSA viruddha hokara vyarthahI kuyuktiyoMse viSayAMtara karake bhole jIvoMko unmArgameM gerate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 62] 1 3- adhika mahIneke abhAva saMbaMdhI bhAdrapadamai paryuSaNA karaneke va usake pIche 70 dina rahaneke aura 12 mAsI kSAmaNe vagairaha ke sAmAnyapATha ko adhika mahInA hove tababhI Age lAte haiM / aura adhika mahInesaMbaMdhI " pacAzataiva dineH paryuSaNA saMgateti vRddhAH " kalpasUtrakI sarva TIkAoM ke isa vizeSapAThako, tathA sthAnAMgasUtravRtti, nizIthacUrNi, bRhatkalpancUrNi, vRtti, paryuSaNAkalpa cUrNi vagairaha zAstroMke 100 dina rahane saMbaMdhI Adi vizeSatAke pAThokI satya bAtoMko chupAkarake choDa dete haiM, so yaha sarvathA anucita hai / 4- dhArmika kArya karane meM 12 mahInoMke sarva dina, yA adhika ma hInA hove taba 13 mahInoM kebhI sarva dina, vA kSaya mahInekebhI sarva dina barobara samAnahI haiM, unameM karmabaMdhana ke saMsArika kArya aura karma nirjarAke dhArmika kArya hamezA barAbara hote rahate haiM, isaliye tatvadRSTi se to unase eka samaya mAtra bhI ginatI meM nahIM chuTa sakatA. jisapara bhI kArtikAdi kSayamahIneke 30 dinoMmeM dIvAlI, jJAnapaMcamI, cAmAsI vagairaha dhArmika kArya karate hue bhI adhika mahIne ke 30 dinoMko tuccha samajhakara baDI niMdA karate haiM, yA kAlacUlAke nAmase ginatI meM choDa denekA kahate haiM, so sarvathA jinAzAkA utthApana karate haiM / 5- - jaina jyotiSaviSayasaMbaMdhI prarUpaNA AgamAnusAra karanI aura zraddhAbhI usI mujabarakhanI, paraMtu abhI paDatAkAlameM jainaTippaNA baMdha hone se usa mujaba vyavahAra nahIMkarasakate. aura laukika TippaNa mujaba vyavahAra karane meM AtA hai / isaliye abhI jaina zAstramujaba pauSa- ASADha adhika honesaMbaMdhI pATha batalAkara laukika TippaNAsaMbaMdhI caitra; zrAvaNAdi adhikamahIneM mAnyakaranekA niSedha nahIM karasa. kate / aura jaise jinakalpI vyavahAra abhI viccheda hai tobhI unhakI prarUpaNAkaranemeM AtI hai, taisehI pauSa--ASADha baDhane kI prarUpaNA to zAstrAnusAra karasakate haiM, magara mAsa pakSa tithi vagairahakA vartava to laukika TippaNA mujabahI karanA yogya hai / I 1 ina sarva bAteM kA vizeSa nirNaya Uparake bhUmikA ke lekha meM aura isa graMtha meM acchI tarahase ho cukA hai / yahA~ to usakA saMkSiptasAra mAtrahI batalAyA hai. magara vizeSa nirNaya karanekI abhilASAvAle pAThakagaNa isagraMthako saMpUraNatayA vAMceMge to sabakhulAsA ho jAvegA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [63] cha kalyANakoM saMbaMdhI maMtavyake kathanakA saMkSipta sAra. 1- kalpasUtra tathA AcArAMga sUtrAdi AgamAnusAra vizeSatAse zrImahAvIrasvAmike cyavanAdi cha kalyANakamAnya karane,aura atitaanAgata-vartamAnakAlake sarvatIrthakara mahArAjaukI apekSAsaMbaMdhI sAmAnyatAse paMcAzakAdi zAstrAnusAra pAMcakalyANakabhI mAnya karane, inameM koI doSa nahIM hai. magara kitaneka loga zAstrakAra mahArAjoke abhiprAyako nahIM jAnanese paMcAzakake pAMca kalyANako saMbaMdhI sAmAnya pAThakoM bhole jIvoMko batalAkara vizeSatAse kalpa-AcArAMgAdi Agamokta cha kalyANakoMkA niSedha karate haiM, so ajJAnatAse zAstraviruddha prarUpaNA karate haiN| 2- zrIRSabhadevasvAmike rAjyAbhiSekake kAryameM to dhyavana-janmadIkSAdi koIbhI kalyANakake kuchabhI lakSaNa nahIM haiM, tathA unake mAsa,pakSa,tithi vagairahakAbhIkahIM ullekhanahIMhai aura zrImahAvIrasvAmike dUsare cyavanarUpa garbhApahArake kArya meM to sarva tIrthakara mahArAjokI mAtAokI taraha trizalA mAtAnebhI 14 mahAsvapna AkAza se utarate hue dekhehaiM, tathA usI dina indramahArAjakA trizalAmAtA kepAsa AgamanahuAhai, tIrthakara putra honekA svapnaphala kahAhai,va unake mAsa-pakSa-tithi vagairaha cyavana kalyANakake sarva kArya pratyakSapane zAstroMmeM kathana kiye hue haiM. aura samavAyAMgasUtravRtti, lokaprakAzAdizAstroMmeM unako alaga bhava ginatIliyAhai,isaliye garbhApahArarUpa dUsare cyavanake kAryameM to cyavana kalyANakapaneke sarva lakSaNa maujUda haiM,jisaparabhI rAjyAbhiSekake samAna garbhApahArakobhI Thaharate hai, aura unako kalyANakapane rahita kahatehai so sarvathA anucita hai| 3- zrImallInAthasvAmike strItvapanemeM tIrthakarapaneke janma-dIkSAdi kArya accherArUpa hue haiM, to bhI unhoMkohI kalyANakapanA mAnanameM AtAhai. tathA zrImahAvIrasvAmi bhagavAnabhI brAhmaNa kulame devAnaMdA mAtAke garbhame utpanna hue so accherA rUpahai, to bhI unako prathama cyavanarUpa kalyANakapanA mAnate haiM / taisehI gIpahArarUpa Azcarya ko bhI dUsarA cyavanarUpa kalyANakapanA mAnane meM AtA hai, isaliye Azcarya kahanese kalyANakapanA niSedha nahIM ho sakatA. jisaparabhI Azcarya kahakara kalyANakapanekA jo niSedha karatehaiM, vo loga apanI ajJAnatAse baDI bhUla karate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] 4- devAnaMdAmAtAkI kukSimeM bhagavAna Aye so hI nIcagautra karma vipAkarUpahai, unakA kSaya hue bAda ucagautrake karmakA udaya honesehI garbhapahAra karanA paDA hai, to bhI zAstrakAra mahArAjoMne to devAnaMdAkI kukSime Aneko tathA trizalAmAtAkI kukSimeM Aneko, ina donoM kAyauko tIrthakara bhagavAnake caritrameM uttamatApUrvaka kalyANakAraka mAne haiN| jisapara bhI trizalAmAtAke garbha meM Aneko nIcagautra karma - vipAkarUpa atiniMdanIka kahakara jo loga varSauMvarSa paryuSaNA ke mAMga lika parva dinoMke vyAkhyAnameM pratyakSa jhUTha bolakara bhagavAnakI niMdA karate haiM, so tIrthakara bhagavAn ke avarNavAda bolanevAle hone se AzAtanA doSI Thaharate haiM / 5- jaise zrI abhayadevasUrijI mahArAjane zrIsthaMbhanapArzvanAthajI kI pratimAko prakaTa kiyA, unakA Azaya samajhebinA kitaneka DhUMDhiye va terApaMthI loga jinapratimAkI navIna prarUpaNA kahe, to unhoMkI AjJAnatA samajhI jAve. magara tattvadRSTivAle vivekIloga jinapratimAkI navIna prarUpaNA kabhI nahIM kaheMge, kiMtu Agamokta prAcInahI kaheMge / taisehI zrIjinavallabhasUrijI mahArAjanebhI SaSTa kalyANakako prakaTa kiyA, unakA Azaya samajhe binA kitaneka loga unakI navIna prarUpaNA kahate haiM, vo unhoMkI ajJAnatA samajhanI cAhiye. magara tattva dRSTivAle vivekIloga unakI navIna prarUpaNAkabhI nahIM kaheMgeM, kiMtu Agamokta prAcIna hI kaheMge. 6 - bhagavAna ke zarIra-indrIya paryAptike avayava [ pulaparamANu ] devAnaMdAmAtAke zarIra se bane hue the, aura usI zarIra se trizalA - mAtA ke garbha meM bhagavAn Agayethe, yahabAta AzcaryakAraka honele za - indrIya paryApta badale binAbhI zAstrakAra mahArAjoMne unako alaga bhava ginA hai| unameM pratyakSapane vyavana kalyANakapanA dikha lAneke liyehI khAsa kalpasUtrake mUlapATha meM trizalAmAtAne 14 svacr dekhe haiM una saMbaMdhI " e e caudasa sumiNe, savvA pAseI titthayara mAyA / jaM yaNi vakkamaI, kucchisi mahAyaso arihA 47 // " yaha pATha likhA hai, aura isapAThakI subodhikA TIkAmeM isa prakAra vyAkhyA kiyA hai "atra prasaMgena eteSAM svapnAnAM garbhakAle sakalajinarAjajananIvilokanIyatvaM darzayannAha etAn caturdaza svapnAn sarvA: pazyaMti tIrthakara mAtaraH / yasyAM rajanyAM utpadyaMte, kukSau mahAyazasaH arhantaH // 47 // isI tarahasehI sarva TIkAoMmebhI aisehI bhAvArthakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 65 ] pAThajAnalenA. dekho - jilarAtriko tarthiMkarabhagavAna mAtA ke garbha meM bhAka ra utpanna hoveM, usarAtriko unhoMkImAtA garbhakAle arthAt cyavana kalyANaka samaya sarva tIrthakaroM kI mAtAyeM yaha14mahAsvapna dekhatI hai| aisehI zrI mahAvIrasvAmibhI trizalAmAtA ke garbhameM Aye, taba trizalAmAbhI 14mahAsvapna dekheM haiN| isa Uparake pAThapara acchI tara ise tatvadRSTise vicAra kiyA jAve. to- anAdikAlakI maryAdA mujaba sarva tIrthakara mahArAjoke cyavana kalyANakakI tarahahI Azvina vadI 13 kI rAtriko trizalAmAtA ke garbha meM bhagavAn Aye; unako khAsa sUtra 'kArane aura subodhikA, dIpikA, kiraNAvalI vagairaha sarva TIkAkAronebhI cyavana kalyANaka mAnya kiyA hai / aura tIrthakara mahArAoke cyavana kalyANaka meM iMdramahArAjAkA Asana calAyamAnahone se vidhipUrvaka namaskArarUpa 'namutthuNaM' karanA / tanijagatameM udyota honA, tathA sarva saMsArI prANI mAtrako thoDIdera sukhakI prApti honA, vagairaha kAryahote haiM / yaha anAdi mayArdA AgamAnusAra prasiddha hI hai| yahI sarva kArya Asoja vadI 13ko bhagavAna trizalAmAtA ke garbha meM Aye taba usIrAja honekA Upara ke kalpasUtra ke mUlapAThase tathA unhoMkI sarva TIkArya vagairaha bahuta zAstroMke pramANoMse bhI pratyakSa siddha hotA hai, kyoMki dekho - ASADha zuddha 6 ko bhagavAna devAnaMdAmAtA ke garbhameM Aye taba usI samaya to sirpha devAnaMdAmAtAne 14 mahA svapna dekhe so apane pati RSabhadata brAhmaNako kahe, unane svapnoMke anusAra uttama lakSaNa vAlA guNavAn putra honekA kahA, so bAta aMgIkAra kiyA aura usake bAda dono daMpati saMsArika sukhabhogate hue kAla vyatIta karane lage. isaprakAra kalpasUtrAdi sarva zAstroM meM likhA hai, magara bhagavAn devAnaMdA mAtA ke garbha meM ASADhazudI 6ko Aye, taba usI roja 14 mahAsvapna dekhane ke sivAya indrakA Asana calAyamAna honekA manamutthuNaM vagairaha koIbhI cyavana kalyANakake kArya honekA ullekha kalpasUtra va bhagavAna ke caritra saMbaMdhI kisIbhI zAstra meM dekhane meM nahIM AtA. aura trizilAmAtAke garbha meM Asoja vadI 13 ko bhagabAna Aye, usIroja to 'mahApuruSa caritra' va ' triSaSThizalAkA puruSa caritra' tathA kalpasUtra aura unhoMkI sarva TIkArye vagairaha bahuta zAstroM ke pAThole pratyakSamehI 'namutthuNaM' vagairaha cyavana kalyANaka ke sarva kArya honekA dekhane meM AtA hai. isaliye kalpasUtra meM jo 'namutthuNaM' honekA pATha hai, so. bhASADha zuddI 6 ke dina saMbaMdhI nahIM hai, kiMtu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [66] Asoja vadI 13 ke dina saMbaMdhI hai, aisA samajhanA cAhiye kyoMki dekho-indramahArAjane bhagavAnako namutthuNaM karake apane siMhAsana para baiThakara, prAcIna karma udayase devAnadAke garbhameM bhagavAnako u. spanna honA par3A, aisA accherArUpa vicArake hariNegameSidevako AbhAkarake Asoja vadI 13ko trizalAmAtAke garbhameM bhagavAnako saM. kramaNa karavAye, isaliye yaha sababAteM Asoja vadI 13ko usI samaya huIhaiM, isaliye 82dina takato indramahArAjakA Asana calAyamAna nahIM honese bhagavAna devAnaMdAke garbhameM utpannahue haiM,aisA mAlUmabhI nahIM paDA,magara saMpUrNa 82 dina gaye bAda avadhijJAnase. mAlUma paDA; taba harSase vidhipUrvaka namaskAra rUpa namutthuNaM kiyA aura tri. zalAmAtAke garbha meM padharAye / isaliye trizalAmAtAke garbhameM Aneke dina Asoja vadI 13 ko namutthuNaM karanekA kalpasUtrAdi Aga. mAnusAra pratyakSahI siddha hotAhai,aura tIrthakara bhagavAna mAtAke.ga. meM Akara utpanna hove, taba indramahArAjako avadhijJAnase mAlUma paDe, usI samaya ' namutthu NaM' rUpa namaskAra karanekI AgamAnusAra anAdi maryAdA hai, magara usa samaya vahAM sAmAnya namaskAra karane kI maryAdA nahIMhai / isaliye 'mahApuruSa caritra' meM aura 'zrItriSaSThizAlAkA puruSacaritra' ke 10 ve parvame zrImahAvIrasvAmike caritrame Asoja vadI13ko indramahArAjakA Asana calAyamAna honese avadhijJAnase bhagavAnako devAnaMdAke garbhame dekhakara namaskAra kiyA aisA AdhikArahai, so namutthuNaM rUpa namaskAra karanekA samajhanA cAhiye magara sAmAnya namaskAra karanekA nahIM smjhnaa| aura tIrthakara bhaga. pAnake cyavana samaye indramahArAja namutthurNarUpa namaskAra hamezA karatehaiM,tathA usIsamaya tInajagatamai udyota,aura sarva jIvoMko kSaNa. mAtra sukhakI prApti hotI hai,unhIkohI vyavana kalyANaka mAnate haiM, yahI sarva kArya Asoja vadI 13 ke roja honekA Uparake lekhase AgamAdi prAcIna zAstrAnusAra siddha hotAhai.aura samavAyAMga sUtra. vRtti vagairaha AgamAdi zAstroMmeM trizalAmAtAke garbhameM Asoja gha. dI 13 ko bhagavAna Aye unhIMkohI tIrthakara paneke bhavameM ginA hai, isaliye trizalAmAtAke garbha meM Anako Asoja vadI 13 ke roja dUsarA cyavanarUpa kalyANaka panA mAnya karanA AtmArthI nikaTa bha. vya jIvoMko ucitahIhai. jisaparabhI unako kalyANakapanekA niSedha karaneke liye devAnaMdAke 14 mahAsvapna trizalAse haraNa hue haiM, isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 67 ] liye gho kalyANaka nahIM hosakatA. aisA kahanevAloMkI baDI azAnatA hai, kyoMki dekho - jaise devAnaMdAne mere 14 mahA svapna trizalA ne haraNa kiye aisA svapna dekhA, vaisehI trizalA bhI maine devAnaMdA ke 14 mahA svapna haraNa kiye haiM, vaisA sirpha ekahI svapna dekhatI aura - cyavana kalyANaka kI siddhi batalAnevAle namutthuNaM vagairaha anya koIbhI kArya usIroja na hote tathA kalpasUtrameM bhI "ee caudasa sumiNA, savvA pAsei titthayaramAyA / jaM syaNi vakkamaI kucchisi mahAyaso arihA" yahapATha anAdi maryAdAmujaba trizalA saMbaMdhI na kahakara desvAnaMdA saMbaMdhI kahate aura pArzvanAthasvAmike tathA neminAthasvAmike cyavana kalyANaka saMbaMdhI unhoM kI mAtAoMne 14 mahAsvapna dekhe, usI samaya indrakAAsana calAyamAna huA, tabavidhipUrvaka harSase namutthuNaM kiyA aura prabhAtameM rAjAoMne svapna pAThakako bulAkara svapnoMkA phala pUchA, taba svapna pAThakoMne 14 mahAsvapna dekhanese rAgadveSako jitanevAle jine; trailokya pUjyanIka tIrthaMkara putra honekA kahA. ityAdi cyavana kalyANakake kAryoMkI bhalAmaNabhI trizalA saMbaMdhI na drekara devAnaMdA saMbaMdhI dete. aura ASADha zudI6 ko hI namutthuNaM hone vagairaha uparake tamAma kAryoMkA ullekha kalpasUtrAdimeM zAstrakAra karate, va samavAyAMgasUtravRtti meM alaga bhavabhI na ginate aura AsojavadI13ko namutthuNaM vagairaha cyavana kalyANaka ke koI bhI kArya nahIM hote, tabato trizalAke garbha meM Aneko cyavanakalyANaka nahIM mAnate to bhI cala sakatA, magara aisA nahIM hai, aura ASADha zudI 6 ko namutthuNaM va. gairaha cyavana kalyANakake kArya nahIM hue, kiMtu Asoja vadI 13ko hue haiM. isaliye Asoja vadI 13ko hI cyavana kalyANakake tamAma kArya hone se unako avazyahI kalyANakapanA mAnya karanA yogya hai| aura svapna haraNa vagairaha ke bahAne se kalyANakapanA niSedha karanA so ajJAnatA se zAstra viruddha prarUpaNA karanA yogyanahIM hai. aura janma trizalAmAtA ke garbha se huA hai, tathA cyavanakalyANaka ke sarva kArya bhI triza lAke garbha meM Aye taba hue haiM, isaliye trizalA ke garbha meM AnerUpa cyavana mAnanAhI Agama pramANa anusAra aura yuktiyukta hai, cyavana ke sivAya janmabhI nahIM mAna sakate. yaha jagata vikhyAta prasiddha nyAyakAM bAta hai. trizalAke garbha meM Aye taba anAdi maryAdAmujaba cyavana kalyANaka ke sarvakArya khAsa sUtrakAra ne likhe haiM, jisa parabhI unhoM ko utthApana karake akalyANakarUpa ThaharAneke liye usabAtako niMdanIka kahakara bAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 68 ] 1 jIvoM ko mithyAtva ke bhramamegeranekA anartha karanA sarvathA anucita hai. aura jaise-devaloka se cyavana hue bAda tathA mAtA ke garbha meM avatAra lenebAda namutthuNaM vagairaha vyavana kalyANakake kArya hote haiM, to bhI 'kAraNamai kAryakA upacAra' hotA hai, isaliye cyavanasamaya namutthuNaM vagairaha kArya hone kA kahanemeM AtA hai / taisehI yadyapi devAnaMdAmAtAke garbha meM namutthuNaM huA to bhI ASADhazudI6ke dinanahIM, kiMtu Asoja vadI 13 ke dina huAhai, tathA usI samaya trizalA mAtAke garbha'meM jAnekA hone se unhIke nimitta bhUtahI 'kAraNameM kAryakA upacAra' * mAnakara trizalA mAtA ke garbha meM Ane saMbaMdhI namutthuNaM vagairaha kArya hone kA kahane meM AtA hai. aura indramahArAja bhagavAnke vinayavAna bhakta the; isaliye avadhijJAna se bhagavAnko dekhatehI usasimaya na. mutthu kiyA aura trizalA mAtA ke garbha meM padharAye. yadi bhagavAnko avadhijJAna se devAnaMdAmAtA ke garbha meM dekhakara trizalAmAtA ke garbha meM padharAye bAda pIche senamutthuNaM karate to vinayabhaktirUpa maryAdAkAbhaMga hotA, isaliye vinaya bhaktirUpa maryAdA rakhanekeliye pahile namutthurNa kiyA aura pIche trizalAmAtA ke garbha meM padharAye dekho, jaise koI rAjA mahArAjA bhagavAnkA Agamanasunane mAtrasehI harSayukta hokara usIsamaya usI dizA tarapha pahile vahAMsehI bhagavAnko namaskArakarate haiM, aura bAda meM bhagavAna ke pAsa vahAM jAkara ucita bhakti karate haiM / taisehI indramahArAja ne bhI avadhijJAnase bhagavAna ko dekhatehI vahAMse namutthurUpa namaskAra kiyA aura trizalAmAtA ke garbha meM padharAye, bAda trizalA mAtAke pAsameM Akara tIna jagatake pUjanIka tIrthaMkara putra honekA kahA aura devatAoMko AzA karake dhanadhAnyAdikakI vRddhi karavAne vagairaha kAryoMse bhagavAnakI ucita bhaktI karI / yaha sarva kArya AsojavadI 13ke dina hue haiM, isaliye kAraNameM kAryakA upacAra mAnanese namutthuNaM vagairaha tamAma kArya trizalAmAtA ke garbha meM AnesaMbaMdhI samajhane cAhiye. jisapara bhI devAnaMdA ke garbha meM namutthuNaM honekA kahakara trizalA ke garbha meM Ane saMbaMdhI Asoja vadI 13ke dinako cyavana kalyANakapane rahita kahate haiM unhoMkI ajJAnatA hai / aura jo bAta nahIM bananevAlIhove; asaMgatIrUpa yA asaMbhavita hove, vohI bAta kabhI kAlAMtara meM banajAve, unhIM bAtako zAstroMmeM Azcarya kAraka accherArUpa kahate haiM / isaliye jilabAtako accherA kaha diyA, usa bAtameM anya zAstra pramANakI maryAdA bAdhaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [69] SHREET nahIM ho sakatI isI tarahase bhagavAnakebhI devAnaMdA mAtA tathA trizalAmAtA donoMkA garbhakAla milakara 9 mahIne aura Upara 7 // dina mAnatehaiM, magara devAnaMdAke garbha meM Aneko zAstrakAroMne accherA kahA hai. aura 82 dina gaye bAda trizalAke garbha meM Aneko tIrthakara paneke bhavame ginAhai, isaliye devAnaMdAke garbhame Aye taba cyavana kalyANaka ke sarvakArya nahIM hue, paraMtu trizalAke garbhame Aye tabahI cyavanakalyANakake sarva kArya hue haiM. to bhI devAnaMdAke garbhameM bhagavAna Aye taMba mAtAne 14 mahAsvapna dekhe,tathA 82 dinataka vahAM vizrAmaliyA aura zarIra-indrIya-paryApti devAnaMdAmAtAke zarIrase bane haiM. isaliye devAnaMdAke garbhameM AnekobhI bhagavAnake prathama cyavanarUpa kalyANaka panA mAnate haiM / aura jaise-mAravADa,gujarAta,dakSiNa, pUrva vagairaha de. zo meM putrako dattaka [goda ] lenemeM AtAhai, unake pahileke mAtApitA alagahote haiM aura pIchepAlane poSanevAle dUsare mAtApitA alagahote haiM, isaliye unake do mAtA aura do pitA kahane meM koI doSa nahIM AtA, magara nAma pIchavAlokA calatA hai / taisehI bhagavAnakebhI de vAnaMdAke garbhale 82dina gaye bAda AzcaryarUpa trizalAke garbhameM AnA paDA, usase do mAtA tathA do pitA aura do cyavana kalyANaka mA. nanemeM Ate haiM. isaliye donoM mAtAoMkA garbhakAla milakara 9mahIne aura 7 // dina hue haiM, to bhI do cyavana kalyANaka mAnane meM koI bhI zAstra bAdhA nahIM A sakatI aura koI kuyukti va vitarkabhI bAdhakana hI hosakatI, isa bAtako vizeSa tattvajJajana svayaMvicAra sakate haiN| ina sarvabAtokA vizeSanirNaya Uparake bhUmikAke lekhameM aura isa graMthameM acchItarahase sarva zaMkAoMkA nivAraNapUrvaka khulAsA hocakAhai, yahAM to usakA saMkSiptasAra batalAyAhai,aura vizeSa nirNaya ka. ranekI abhilASAvAle tattvasAragrahaNa karanevAle pAThakagaNa isa graMtha. ko saMpUNa vAMcege to sarvabAtoM kA khulAsA acchI tarahase hojAvegA vivAdavAle viSayoM saMbaMdhI abhiprAya. : tapagacchake zrImAn vijayadharmasUrijoke ziSya zrImAn ratna. vijayajIne vivAdavAle viSayoM saMbaMdhI pauSazudI3budhavAra,zrIvIrani. Na saMvat 2443 ke jaina zAzana patrake pRSTha 588 meM zrIpArzvanAthasvAmIkI paraMparAsaMbaMdhI upakezagaccha (kavalAgaccha) kI hakIkata chapavAyA hai, usakA thoDAsA utArA yahAMpara batalAte haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [70] * "zrIratnaprabhamUrijIkRta sAmAcArImA lakhyuMche ke.puSpavatI thayA. bAda strIne pUjA nahIM karavI. AMbilamA 2-3 dravya kalpe. tathA devaguptasUrijIkRta kalpasUtranI TIkAmAM 6 kalyANika lakhyAM che,pajosa. NA 50 divase karavA ityAdi " tathA " vIra prabhunA 28 bhava lakhyA cha, sudharmA, jaMbu, prabhava, sijaMbhava e cAranA 84 zAkhA, 45 gaNa, 8 kula thayA. A sAmAcArI tathA kalpa TIkA hAlanAM gacchothI ghaNI prAcIna banelI che, prAcIna samayI 6 kalyANika, strI pUjA niSedha vigere pravRttio cAlI AvIche, jinadattasUrijI, jinavallabhasUrijI vigerAne loko khAlI niMde che, nabuM koIe karyu nathI. pajoSaNa je. vA vatirAga parvamAM kalpasUtranA mAMgalika vyAkhyAnamAM caturvidha zrIsaMghamAM akAraNa kalaha karI jainabhAIyonAM aMtakaraNa dubhAvI dha. manI niMdA karAvI varSAvarSa anI o vAtane ' abhUtabhAvacci' karIne kiMtunA kalAsamA dAkhala karavI, e koI rIte icchavA yogya nathI, zAsana premI mahAzayo A bAbata barAbara samajI gayA haze, [ayaM nijaparovetti, gaNanAlaghu cetasA / udAra caritAnAM tu,vasudhaiva kuTuMbakam' // 1 // ] AmA 'vasudhaiva kuTuMbakaM' e vAkya atyaMta zreSTa che paNa ane badale 'sarva gaccha kuTuMbakaM ebuM bano,eja prArthanA, yAcanA ane salAha"yahIlekha usIaraseme jainapatramebhI prakAzita hogayAhai aurabhIjeThavadibudhavAra vIra saM02444 ke jainazAsanapatrakepRSTha168 meM zrIratnavijayajIne paryuSaNAmai samabhAvarakhanesaMbaMdhI lekha chapavAyA. thA,usamese thoDAsAbatalAtehai."darekagacchanIpaTTAvalIjuo,temAMpara spara paThanapAThana sAthe rahetA,vaMdanAdi vyavahAra karatA,vinayamUla dha. manI puSTi karanArAhatA,Aje virodhabhAva karanArA bIkanathIrAkhatA. kharataragacchanA AcAyone satkAraApanArA tapagacchanA sAdhuohatA ane tapagacchanAAcAryone bahumAna ApanArA kharataragacchanAsAdhuo hatA, tapagacchanAM jevA parama prabhAvika puruSo thayAche.tevAja kharatara gacchamAM parama prabhAvika puruSo thayA che.jinadatamarijI, jinakuzala sUrijI jeNe savAlAkhanavA jaino banAvyA,hajArorAjA mahArAjAone jaina dharma aMgIkAra karAvyo, hajAro kSatrIyone osavAla banAvyA, jinacaMdrasUri,jinaharSasUri jinaprabhasUri Adi aneka prabhAvika puruSo thayA. tevA mahA puruSonA avarNabAda bolavA,Avate bhave jIbha pAma vI muzkila che. upakArI no upakAra radI karavo mahA bhayaMkara pApa che, eka khAsa muddo tapAzoke Aje sAdhuo vakhANamA TIkAo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [71] . vAMceche tathA caritronAM caritro vAMceche, graMtho vAMceche te ghaNebhAge kharatara gacchanA banAvelA graMtho cha, paraspara gacchavAlAo vAMce che sarva gacchavAlAo zraddhAthI sAMbhale che 'puruSa vizvAse vacana vi zvAsa' jenA banAvelA pustako hAthamAM laI sanmukha dharI vAMco cho, ane moDhethI teja AcAryonI bada boI karAya. Aje dAdA sAhebane mAnavA vAlA caraNa pAdukAnA darzana karanArA tapagacchavAlA hajAro bhAvika bhakto cha tathA zrI hIravijayasUri pramukhane mAnanArA sva. rataramacchanA hajAro bhAvika bhaktoche. AvA zaMbhu melAmAM khAlI vi. kSepa pedA karavAthI koIna kalyANa thavAnuM nathI " ityAdi. - dekho-Upara mujaba khAsa tapagacchake zrIratnavijayajIke lekhapara khUba dIrgha hASTase vivekapUrvaka vicAra kiyA jAve, to zrIpArzvamAthasvAmikI paraMparAke zrIdevaguptasUrijIkRta kalpasUtrakI prAcIna TIkA vagairaha zAstrAnusAra pahile pUrvAcAryoMke samayasehI zrIvIra prabhuke 28 bhava, tathA cha kalyANaka mAnane vagairaha bAte pracalItahI thI. unhIke anusAra zrIjinavallasUrijI vagairaha mahArAjoMne caityapAsiyoMko haTAte hue, bhavya jIvoMke sAmane vizeSarUpase prakaTapane kathana kI hai| paraMtu zAstraviruddha hokara navIna prarUpaNA nahIM kI, jisaparabhI AgamapramANoMko utthApana karake zAstrakAra mahArAjoMke. abhiprAyako samajhe binA apanI matikalpanAse zAstrapAThoMke khoTe kho Te artha karake navIna chaThe kalyANakakI prarUpaNA karanekA jhUThA doSa lagAte haiM. so pratyakSapaNe mithyAbhASaNakarake apane dUsare mahAvatakA bhaMga karanA aura bholejIvoMko unmArgameM geranA sarvathA anucithai| aura zrIjinavallabhasUrijI, zrI jinadattabhUrijI mahArAja jaise zAsana prabhAvaka parama upakArI puruSoMne, caityavAsiyoMkI utsUtraprakaNAke tathA zithilAcArake mithyAtvako haTAyA, aura kSatrI-bAraNAdi lAkho anya darzaniyoMko pratibodhakara jainI zrAvaka banAye, u. mhoMkIhI vaMza paraMparA vAle abhI vartamAnameMbhI gujarAta, kaccha, mA. ravADa, pUrva, paMjAba,dakSiNAdi dezoMmeM lAkhoM jainI vidyamAna maujUda haiN| isaliye una mahArAjone paraMparAke hisAbale karoMDo jIvoMkoM samyaktva prApta karAne saMbaMdhI baDAbhArI mahAn upakAra kiyA hai| tathA vidyA maMtra, devasAhya,va saMyamAnuSThAna-Atmazakti prakAzita kara. ke bahuta baDIbhArI jainazAsanakI prabhAvanA karI. una mahArAjoMke pratibodhe hue zrAvakokI vaMza paraMparAvAle bhAvakosehI, vartamAnika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 72] savagacchavAle bahutasAdhumoko AhAra, pAnI, tathA saMyama upakaraNoMse nirvAha hotA hai| aise mahAn zAsana prabhAvaka parama upakArI mahArAjone pUrvAcAryoMkI pravRtti mujaba tathA AgamAdi prAcIna zAstrAnusArahI satya prarUpaNAkarI hai, magara zAstrAviruddha hokara navIna prarUpaNAnahIMkarI . jisapara bhI kitaneka pakSapAtIjana upakArI mahArAjoke upakAroMko chupA dete haiM, aura chaThe kalyANaka prakaTakaranekI tathA strIpUjA niSedhakarane kI navIna prarUpaNAkarane kA jhUThA doSalagAkara aneka tarahale niMdA karate hue AkSepa karate haiN| unhoko parabhavame jIbha milanA muzkila hai yahabAta tapagacchavAlehI guNAnurAgI madhyastha bhAvase likhate haiN| arthAt aise upakAroMko bhUlakara jhUThA doSa lagAkara niMdA karanevAle ekendriya hoveMgeM, phira unhoko jainadharma prApta honA bahuta muzkila hovegA, saMsArame bahuta kAla paribhramaNa kareMge. isaliye bhavabhiru AtmArthI bhavya jIvoMko saMsAra paribhramaNa ke hetubhUta upakArI puruSoMkI jhUThI niMdA karake bhole jIvokoM miyatvameM geranerUpa amartha karanA sarvathA anucita hai / aura Uparake lekhase zrIratna vijayajIke lekhamujaba tapagacchake tathA kharataragacchake Apasa meM vizeSarUpase saMpa kI vRddhi honA cAhi ya aura kusaMpake kAraNa bhUta paryuSaNAmeM khaMDanamaMDanake vivAda vAle viSayoMkoM sarvathA tyAga karake saMpase zAsana unnatike kAryoM meM kaTi baddha honA, yahI apane aura dUsare bhavyajIvoM kebhI Atma kalyANakA hetu hai / aisI hI zraddhA tathA prarUpaNA aura pravRttikA zuddha hRdayase vyavahArakarake upakArI puruSoMkI jhUThIniMdA choDakara; prAcIna pUrvAcAyakI paraMparAmujaba zAstrAnusAra ASADha caumAlI se 50 dine dUsare zrAvaNa yA prathama bhAdrapada meM paryuSaNA parvakA arAdhana karake tathA zrI mahAvIra svAmike cyavanAdi cha kalyANakoMko AgamAnusAra bhAvapUrvaka mAnya karake bhagavAnkI AjJAnusAra dharmakAryoM se nija aura parakA kalyANakaro, saMsAra paribhramaNa ke duHkha se chuTo, aura akSaya sukha prApta karo. yahI Atmika hRdayakI vizuddha prema bhAvase AtmahitaiSI pAThaka gaNa bhavya jIboMke prati prArthanA hai. iti zubham . vikrama saMvat 1977, prathama zrAvaNa zudI 13 budhavAra 0 hastAkSara - zrImAn upAdhyAyajI zrIsumatisAgarajI mahArAjake laghuziSya - muni - mANisAgara. jaina dharmazAla, dhuliyA - khAnadeza. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvItarAgAya namaH | dUsare bhAgakI pIThikA inako bhI pahile avazyahI vAMciye. aba hama yahAM para dUsare bhAgakI pIThikAmai nyAyaratnajI zAMtivijayajI saMbaMdhI thoDAsA likhate haiM, jisameM 3 varSa pahile do bhAdrapada hone se paryuSaNa parva prathama bhAdrapada meM karane yA dUsare bhAdrapadamai, isa viSayakI muMbaI zahara meM carcA khUba jorazora se donotaraphase calI thI. usa samaya maine bhI 'laghuparyuSaNA nirNayakA prathamaaMka' nAmA choTAsI pustakameM mukhya 2 sarva bAteM kI zaMkAoM kA samAdhAna acchItaraha se - likha diyA thA. vaha pustaka eka zrAvakanechapavAkara prasiddha karIthI. usa para nyAyaratna jIne unapustakakI zAstrAnusAra satya2 bAtoMkoM grahaNa to nahIMkarI aura maire sabalakhAko anukramase pUrepUre likhakara pIcheunasabakA jabAba dene kI bhI tAkata na honese jAnabUjhakara kuyuktiyoM se aneka bAteM zAstraviruddha likha kara 'paryuSaNa parvanirNaya' tathA 'adhikamAsa nirNaya' meM prakaTakarIthI. usapara maine una donoM pustako kI zAstraviruddha bAtIsaMbaMdhI zAstrArthase sabhA meM nirNaya karanekeliye nyAyaratnajIko jAhirarUpase chapavAkara sUcanA dIthI. usakA lekha nIce mujaba hai. vijJApana, naM0 7 nyAyaratnajI zAMtivijayajI sAvadhAna ! zAstrArthake liye jaladI taiyAra ho. maiMne Apako zahara puNAmeM zAstrArtha saMbaMdhI vijJApana naMbara 1-2-3-4 bheje the aura vartamAnika paryuSaNAkI carcAsaMbaMdhI ApakIbanAI ' paryuSaNa parvanirNaya ' kitAba " zAstrakAroMke abhiprAyaviruddha, jina AzA bAhira aura kuyuktiyoMse bhole jIvoMko unmArgameM geranevAlI hai, " yaha sUcanA vijJApana naMbara pahilemeM likhakara isakA vi zeSa khulAsA muMbaIkI sabhA meM zAstrArtha dvArA karaneke liye Apako AmaMtraNa kiyA thA aura zrIkacchI jaina mesosIyana sabhAnebhI saba mu. nimahArAjoM kI taraha Apako bhI paryuSaNAkA nirNaya karane saMbaMdhI vi. matIpatra bhejAthA, jisapara bhI Apane muMbaI meM zAstrArthakaranA maMjUra na Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [74] kiyA aura dUsaropara gerakara maunahI karabaiThe, tathA dUrasehI phira " adhikamAsanirNaya" kI choTIsI kitAba chapavAkara pragaTakI usake bAda thoDe roja pIche Apa muMbaI dAdara Aye, taba maiMne Apako donoM kitAboM saMbaMdhI zAstrArthakaranekI sUcanA patradvArA dIthI usakI nakala nIce mujaba hai :__"zrIdAdara madhye zrImAn nyAyaratnajI zAMtivijayajI yogya zrI. muMbaIvAlakezvarase muni maNisAgarakI taraphase sUcanA. maiMne kalarAtriko Apake dAdara AnekAsunAhai usaseApako sUcanAdetAhUM,ki-Apa ne " paryuSaNAparva nirNaya" aura " adhikamAsanirNaya" donoMpustakomeM bahuta jagaha zAstraviruddha hokara utsUtra prarUpaNArUpa likhAhai, Apane donoMpustakoM meM sarvathA zAstraviruddha aura kalpita bAtoMkAhI saMgrahakiyAhai, isaliye hama sabhAme zAstrArtha se ApakI dono pustake jinAzAviruddha siddha karaneko taiyArahe, zAstrArtha kiye binA Apa cale jAvoMge to jhUThe samajhe jAvoMge, vizeSa kyAli, zAstrArthakA vijJApana naM. 1 Apako pahilebhI bheja cukA hUM, kala dAdara ADhuMgA. Apa jAnA nahIM. isakA uttara abhAhI lAlabAgameM AdamIke sAtha pIchA bhejanA meM lAlabAga jAtAI, hastAkSara muni-maNisAgara, pauSa zudI 1 ravivAra, saM0 1974."isa mujabapatra pauSazudI1 ko AdamIbhejakara ApakopahuMcAyA,aura dUjake dina khAsa maiM aura muni zrIla. bdhimunijI, tathA aMcalagacchIya muni dAnasAgarajI aura kevala. caMdajI cArohI ThANe dAdara Aye, aura zAstrArtha karanekA Apase. kahA, taba Apane bhI anya muniyoMkI taraha AnaMdasAgarajIkI ADalekara do mahInobAda zAstrArthakaranekA kahAthA,so 2mahInekI jagaha 4 mahIne hogaye, aba jaladI karo. AnaMdasAgarajI to ADI ADI bAtose dUsarekA nAma Age karate haiM, apanA nAmase likhatebhI Darate hai, to sabhAme niyamAnusAra kyA zAstrArtha kareMge, aura Apane ki tAbe banavAnemeM kisI AgevAnoMkI va AnaMdasAgarajI vagairaha muni yokI ADana lI, to phira usakA khulAsA karanemeM dUsarokI ADa. lete ho-yahI ApakA anyAya samajhA jAtAhai. vAlakezvara meM jabahamAre gurujI mahArAjakesAtha ApakI mulAkAta huIthI, tababhI jhagaDIyA vagairaha tIrthayAtrAko jAkara Aye bAda zAstrArtha karane kA maMjU. ra kiyAthA, so Apa yAtrAkarake Agaye, aba AmanesAmane yA lekha. dvArA vA sabhAmeM ApakI icchAho vaise zAstrArtha karanA maMjUrakAraye, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] aura vizeSa sUcanAyeM vijJApana, naMbara 6 se samajha lIjiye. aura ni. yamabhI jo ApakIicchA ho so pratijJApatrake sAtha 15 dinake bhIta. rapragaTa karIye, AnaMdasAgarajI, vijayadharmasUrijI, vidyAvijayajI vanyAyavijayajIkI taraha ADIADI bAte nikAlakara zAstrArtha ka. ranA majUra na karoge,to-ApakIbhI hAra samajhIjAvegI. athavA zrI. kacchI jainaesosIyanakI vinatIke anusAra va mere vijJApanoka a. nusAra yadi Apako muMbaImeM ThaharakarasabhAme zAstrArtha karane meM anukU. latAnaho to lIjiye caliye-lekha dvArAhI sahI, magara vijJApana naM. barada mujaba pratijJA vagairaha niyamoke sAtha uttara dIjiye. dekho nyAyaratnajI maire banAye laghuparyuSaNAniryaya ke prathama aMka 'ke saba lekhoMkA nyAyase pUrepUrA uttara denekI ApameM tAkata nahIM hai, ya. di hotI to usake pRSTha3-4-5.6.7 aura 10meM adhikamAsameM sUryacA. ra na hove, vanaspati na phUle, vaigaraha subodhikAkI 11bAtokA khulAsA maine likhAthA. unasabako likhakara anukramase pUrA uttara kyoM na diyA,yadi bhUla gayeho, to abhIhI devo / aura pRSTha 17 ke aMtake pAThakA khulAsAbhI sAthahI karo // aura maine 'laghuparyuSaNA nirNaya' meM nizIthacUrNi aura dazavakAlika bRhaduvRttike pAThase adhikamAsa. ko kAlacUlA kahakarakebhI dinoMkI ginatImelenekA siddhakara dikhA. yAhai, isaliye dinoMkIginatImeM niSedhanahIMho sakatA, dekho-laghupayuSaNAnirNayake pRSTha 24-25 // aura laukika zAstrAnusArabhI adhikabhAsako dinoMmeM ginAhai, dekho-laghu paryuSaNAnirNaya ke pRSTa 28-29 // aura adhikamAsameM muhUrtavAle zubhakArya na hoveM, usItaraha caumAse. meM, siMhasthameM,guruzukrake astameM, pauSa caitra malamAsameM, kSayamAsameM, vadIpakSakI 13.14 aura amAvAsyA ina tInakSINatithIyoMmeM,aura vai. dhRti-gaMDAMta-vyatipAta-bhadrA vagairaha kuyogoMmeM, tithI, vAra, nakSatra caMdrAdi bahuta mAsa-pakSa-varSa-dina vagairaha yogoM meMbhI muhurtavAle zubha. kArya na hove, dekho-jyotiHzAstre "jabhAriti purohite harigate,supte mukuMdevibhau / jAtedharmaghane dhanazaphaTayoH kSINe kuvaarstithiH|| aste. bhArgava jIvayoH kudine, mAsAdhike vaidhRtau / gaMDAMte vyatipAta viSTi. ka zubhaM, kArya na kArya budhaiH // 1 // " magara dAna, zIla, tapa, bhAva, sAmAyika, pratikramaNa, preSigha vagairaha. dharmakArya adhika mAsame bhI hosktehai| usI taraha paryuSaNAparvabhI dina pratibaddha honese adhika mAsameM karane meM koI bAdhA nahIhai / dekho laghuparyuSaNA nirNayake pRSTha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 76 ] 27-28 // aura mAsavRddhi honepara bhI paryuSaNA ke pichADI 70 dina ra* hanekA kisIbhI zAstra meM nahIM likhA, samavAyAMgakA pATha to mAsa bRddhike abhAvakA hai, isaliye adhikamAsa honeparabhI 70 dina rahanekA - kahanA zAstrakAroMke abhiprAyaviruddha honese mithyA hai, dekho laghuparyupaNa nirNaya ke pRSTha 18-19-20 21 // isItarahase donoM ASADha vagairahakA khulAsAbhI laghuparyuSaNA ke pRSTha 25-26 meM acchI tarahase dikha. lA diyA thA / jisapara bhI nyAyaratnajI Apane mere lekhoMkA Age pIchekA saMbaMdha toDakara maire abhiprAyake viruddha hokara adhUre adhUre lekha, bholejIvoMko dikhalAkara apanI donoM kitAboM meM Apa vAraMvAra adhika mahIne ke dinoMko ginatImeMse ur3A denekeliye koIbhIzAstrakApATha batalAye binAhI, aura laghuparyuSaNA ke pRSTha 27-28 kA lekhako pUrA vicAre binAhI, ' adhikamAsanirNaya' ke dUsare pRSThakI AdimeM Apa likhate hoki 'adhikamahine meM vivAha sAdI vagerA kAmanahIki0 jAte, dIkSA pratiSThA vagairA dhArmika kAmabhI adhikamahIne meM nahIMkiye jAte, phira paryuSaNAparva jaisA umadAparva adhikamahine meM kaisekiyAjAya. ' tathA ' paryuSaNAparva nirNaya ' ke mukhyapRSTha parabhI 'dIkSA pratiSThA aura duniyAdArIke vivAha sAdI vagerAkAma adhikamahIne meM nahI kiye jAte, to phira paryuSaNAparva jaisA umadAparva kaise kiyA jAya ' yaha donoM lekha Apake jinAzAviruddha utsUtra prarUpaNArUpahI haiM. yadi muhurttavAle dIkSA pratiSThA va saMsArI vivAha sAdIkI taraha paryuSaNA bhI Apa mAnoMge, tabato caumAsemeM, tathA 13 mahInoM taka siMhasthavAle varSamai bhI paryuSaNA karanAhI nahIM banegA, magara zAstroM meM to cau mAsemehI aura siMhasthavAle varSa bhI varSA RtumehI dinoMkI ginatI se50vedina avazyahI paryuSaNA karanA kahA hai, muhUrttavAle vivAhasAdI vagairaha laukika kAryoM ke sAtha, binA muhUrtavAle lokottara paryuSaNApa kA koIbhIsaMbadha nahI hai. siMhastha, adhikamAsa, kSayamAsa, guru zukrakA asta, caumAsA, vyatipAta, bhadrA, aura caMdra va sUrya grahaNa vagairaha koI bhI yoga paryuSaNA karane meM bAdhaka nahI hosakate, isaliye ApakA utsU tra prarUpaNAkA aura pratyakSa ayukta va mithyAlekhako pIchA khIMca lIjiye aura micchAmidukkaDaM prakaTa kariye, nahIM to sabhAmeM siddha ka rane ko taiyAra ho jAiye // 1 // aurabhI Apane ' mAnava dharma saMhitA ke pRSTha 800 meM likhA hai ki " agara adhikamAsa ginatI meM liyAjAtA ho to paryuSaNAparva dUsare varSa zrAvaNameM ora isataraha adhikama 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [77] hInoke hisAbase hamezAM ukta parva phirate hue cale jAyege jaise mu. salmAnoke tAjiye- hara adhikamAsameM badalatehai" yaha lekhabhI u. tsutra prarUpaNArUpahIhai, kyoMki jineMdrabhagavAnne adhikamahInA Ane parabhI varSARtumehI paryuSaNA karanA pharamAyAhai, magara varSARtuvinA mAgha, phAlguna, caitra, vaizAkhameM zaradI va dhUpakAlameM paryuSaNA karanA nahIM pharamAyA, jisaparabhI Apa adhikamahInAke 30 dina uDA de. nekeliye musalmAnAke tAjiyoMke dRSTAMtase hara adhika mahIneke hi. sAbase bArohI mahInoM meM [ chahI RtuoMmeM ] paryuSaNA phirate hue ca. le jAnekA batalAte ho, so kisa zAstra pramANase usakAbhI pATha ba. talAiye, yA apanI bhUlakA micchAmi dukkaDaM dIjiye, athavA sabhAmeM satya Thaharaneko taiyAra ho jAIye // 2 // aura bhI 'paryuSaNAparva nirNaya' ke mukhyapRSThapara 'adhikamahInA jisavarSa meM Ave usavarSakA nAma abhivarddhita saMvatsara kahate haiM aura vo abhivarddhita saMvatsara teraha mahInoMkA hotA hai, magara adhika mahInA kAlapuruSakI cUlA yAnI coTI samAna kahA isaliye usako cAturmAsika- vArSika aura ka. lyANikaparvake vrata niyamakI apekSA ginatIme nahI liyAjAtA' tathA 'adhikamAsa nirNaya' ke prathama pRSThake aMtameM 'adhika mahInA kAla. puruSakI cUlA yAnI coTIsamAnahai, AdamIke zarIrake mApameM coTI. kA mApa nahIM ginAjAtA, isataraha adhika mahInA acche kAmameM na. hI liyAjAtA' isa lekhase adhika mAsako kezoMkI coTI samAnakahateho aura ginatImeM lenA niSedha karate ho sobhI sarvathA jinAzA viruddha hai, dekho-coTI to 10-20 aMgula, athavA 1-2 hAtha laMbI. bhI hosakatIhai,va nahIM bhI hotIhai. aura zarIrake mApane coTIkA kuchabhI bhAga nahIliyAjAtA, isItaraha yadi adhikamAsabhI coTI sa. mAna ginatImeM nahIM liyAjAtA to phira usako ginatImeM lekara 13 mahInoMke, 26 pakSoke,383dinoMkA abhivati saMvatsara kyoM kahA? dekhiye-jaise parvatokezikhara aura ghAsa ekasamAnanahIM hai tathA maMdirokezikhara aura dhvaja eka samAnanahIMhai. taisehI cUlA yAne zikharaaura coTIekasamAnanahIMhai isaliyecoTIkahoMge to ginatInahIM aura ginatIme levoMge to coTI samAnanahIM. coTIkahoMge to abhivarddhita saMvatsara kaise banA sakoge? isako bicAro, adhikamAsako coTo samAna kahakara ginatIme choDanA kisIbhI jainazAstra meM nahIM kahA, nizIthacUrNi va dazavaikAlika vRttimeM kAlacUlA yAne zikharakahAhai, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 78 ] aura ginatI bhI liyA hai, dekho laghuparyuSaNA ke pRSTha 25 meM. isaliye zikharako choTI kahanA aura ginatI meM choDa denA baDI bhUla hai // 3 // isItarahase adhika mahIne meM dharma, dhyAna, vrata, paJcakhkhAna, tapa, japa, caumAsI, paryuSaNA, kalyANakAdi dharma kArya niSedha karanA // 4 // vartamAnika AvaNa, bhAdrapada, Azvina baDhane para bhI samavAyAMga sUtravRtti kArakA abhiprAya ko samajhe binAhI pIche 70 dina ThaharanekA Agraha karanA || 5 || zrAvaNa - pauSa baDhanepara eka mahIne meM kalyANika mA nane se dUsare mahIneko chuTane kA kahakara adhikamAsake 30 dina uDAdenA // 6 // do ASADha honepara prathama ASADhako kAlacUlA ThaharAnA // 7 // dusare ASADhameM caumAsI karane se prathama chuTa jAne kA ka hanA // 8 // aura navatattva - Savya ke svarUpakI taraha caMdra aura abhivardhita dono varSauMkA samAnahI svarUpakahA hai, tathA donoMsehI mA sa pakSa tithi varSa vagairahakA vyavahAra calatA hai, tisaparabhI dinoMkI ginatI ke viSaya meM dina pratibaddha paryuSaNAkI carcA meM viSayAMtara karake mAsa va Rtu pratibaddha kAryoMko dikhalAkara adhikamAsake dina ginatI meM chor3a denA || 9 || adhikamAsa Anese 50 veM dina paryuSaNA parva karaneko jainazAstra khilApha ThaharAnA ||10|| aura paMcAzaka ke pUrvA para saMbaMdhavAle saMpUrNa sAmAnya pAThako choDakara zAstrakAra mahArAjake abhiprAya ko samajhebinA thoDAsA adhUrA pATha bholejIvoMko di. khalAkara, vIraprabhuke vizeSatAse Agamokta cha kalyANakokA niSedha karanA // 11 // aura subodhikAkI taraha samaya suMdaropAdhyAyajI kRtakalpalatAme khaMDana maMDanakA viSaya saMbaMdhI kuchabhI adhikAra nahI hai. to bhI jhUThA doSa Aropa rakhanA // 12 // ityAdi aneka bAteM ApakI donoM kItAboM meM zAstraviruddha va pratyakSa mithyA aura bAlajIvoMko unmArgameM geranevAlI bharI huI haiM, usakA lekha dvArA yA sabhA meM nirNaya karane ko taiyAra ho jAIye, magara jhuMTheko kyA prAyazcita denA vagairaha niyama hone cAhiye. vIrAnirvANa 2444, vikramasaMvat 1975, vaizAkha vadI 12, hastAkSara - muni - maNisAgara, lAlabAga, muMbaI. upara mujaba chapA huA vijJApana nyAyaratnajIko pahuMcAyA magara usameM likhepramANe sabhAmeM Akara zAstrArtha karanekA maMjUra nahIM kiyA tathA ina vijJApana meM batalAI huI utsUtra prarupaNArUpa apanI bhUloMko sudhAranekAbhI prakaTa nahIM kiyA, aura zAstrapramANase sAbita karake bhI batalA sakenahIM. sarvathA maunakarabaiThe taba hamane unakIhArakA vizApana chapavAkara prakAzita kiyAthA so nIce mujaba hai ; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [08] vijJApana naM 09 nyAyaratnajI zAMtivijayajI hAra gaye ! satyAgrAhI pAThakagaNase nivedana kiyAjAtAhai, ki - nyAyaratnajI zAMtivijayajI ko paryuSaNA bAbata sabhA meM zAstrArtha karaneke li ye maiMne vijJApana naM.7 veMmeM sUcanA dIthI, usameM 15 dinake bhItara zAsvArtha karanA maMjUra na karoMge, to ApakI hAra samajhI jAvegI, yaha bAta khulAsA likhIthI. aura vaizAkha zudI 10ko vijJApana naM. 7-8 ke sAtha 1 patrabhI unako DAka mAraphata rajiSTarI dvArA 'ThANe' bhejAthA, usameM 15 dinakI jagaha 20 dinakA karAra likhAthA, usako Aja 22 dina hogaye, to bhI nyAyaratnajIne zAstrArtha karanA maMjUra nahIMkiyA aura vaizAkha zudI 13 ko phirabhI dUsarA patra bhejAthA usameM hamane ThANehI zAstrArtha karanA maMjUra kiyAthA. usakAbhI kuchabhI uttara na milA aura lekhadvArA zAstrArtha zurU karane ke liye pratijJApatra va sAkSI vagairaha niyamabhIpragaTanahIM kiye. isase mAlUma hotA hai ki, nyAyaratnajI meM nyAyAnusAra dharmavAdakA zAstrArthakaranekI satyatA nahIM hai, isaliye cupa lagAkara baiThe haiM, usase vo hAragaye samajhe jAte haiM. pAThakagaNako mAlUma honeke liye donoM patroMkI nakala yahAM batalAte haiM. prathama patrakI nakala " zrImAn nyAyaratnajI zAMtivijayajI vijJApana naM0 7-8 bhejatA hUM. laghuparyuSaNA nirNayake satya satya lekha choDadiye aura maiMre abhiprAyaviruddha ulaTA ulaDhAhI likhamArA, vaisA aba na karanA. sabakA pUrA uttara denA, Ajase 15-20 dina takameM vaizAkha zudI 10 somavAra. hastAkSara muni - maNisAgara. " dUsare patrakI nakala "zrIThANA madhye nyAyaratnajI zAMtivijayajI yogya zrImuMbaI se muni-maNisAgarakI tarapha le sUcanA. 1- Apa ThANemeM zAstrArthaM karanA cAhate ho to, hama ThANe bhA nekobhI taiyAra haiM. magara vijJApana naM0 6 kI 3-4-5 sUcanA mujaba niyama maMjUrakaro aura kalpasUtrakI kauna2 prAcInaDhIkA Apa mAnate ho uttara do, ThANekI koTavAlI meM zAstrArtha hogA. 2 - zAstrArtha ApakA aura mairA hai, isameM muMbaI ke saba saMghako va AgevAnoMko bIcameM lAne kI koI jarUrata nahIM hai, Apa saMghako bIca meM lAnekA likho yA kaho yahI ApakI kamajorI hai, na saba saMgha bIca meM par3e aura na hamArI pola khule, aisI kapaTatA choDo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] tAkata ho to muMbaIkI polIsa caukI koTavAlI meM zAstrArtha kara neko Avo, dUrase kAgaja kAle karake manamAnI ADI2 laMbI cauDI jhUThI jhUThI bAteM likhakara bholejIvako bharamAnekA kAma nahIM karanA. 3- donoM ko saba lekha siddha karake batalAne par3eMge. usameM jhUTheko kyA AloyaNA lenI, so likho. vaizAkha zudI 13. " nyAyaratnajI ApakI dharmavAda karane kI tAkAtahotI to itane dina mAnakarake kyoM baiThe, khaira ! ! ! jaisI ApakI icchA. magara yAda rakhanA sabhAme yogya niyamAnusAra zAstrArtha na karanA, aura apane jhUThe pakSakI bAta rakhane ke liye vitaMDAvAda karanA yA sAmane na Akara sA. kSi va pratijJA binAhI dUrase kAgaja kAle karate rahanA aura viSayAMtara va kuyuktiyoM se utsUtraprarUpaNAkI ApakI donoM kItAbeM sI banAnA cAho so kabhI nahIM ho sakegA, kiMtu isake vipAka bhavAMtara meM avazya hI bhogane paDege. marIci ora jamAlise bhI ApakA utsUtra bahuta jyAde hai, Atmahita cAhate ho to hRdayagama karake prAyazcitta levo, usase zreya ho. tathAstu. saM0 1975 jyeSTha zudI 2 somavAra. hastAkSara muni maNisAgara. isaprakAra uparamujaba lekha prakaTa hone se nyAyaratnajI 'jhUThe haiM isa. liye khupa lagAkara baiThe haiM' ityAdi bahuta carcA hone lagI taba apanI jhUThI ijjata rakhanekeliye 1 haiMDabali chapavAyA usameM likhAyA ki, * sabhA huInahIM zAstrArtha huAnahIM phira hArajIta kaise hosake ' isake javAba meM hamanebhI vijJApana 10vA chapavAkara unake lekhakA acchItara. ise khulAsA kiyAthA vo lekhabhI nIce mujaba hai: :-- vijJApana, naMbara 10. zrI tapagacchake nyAyaratnajI zAMtivijayajIke hArakA kAraNa, aura unakI adhikamAsa se zAstrArthakI jAhira sUcanAkA uttara. 1-nyAyaraznajI likhate haiM ki, 'sabhA huInahIM zAstrArthahuvAnahIM phira hArajIta kaise hosake' javAba ApakI hArakA kAraNa vijJApana 7veM meM aura 9 meM likha cukA hUM. usako pUrepUrA likhakara sabakA uttara kyoM na diyA ? phirabhI dekhiye- maire vijJApana naM. 7 ke saba lekhoMkA pUrepUrA uttara niyata samayapara Apa dekhakenahIM 1, vijJApana 6 mujaba sabhA ke niyamabhI maMjUra kiye nahIM 2, Ajakala vAraMvAra muMbaI meM A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] pe AnA jAnA karate haiM, magara sabhA karaneko khar3e hote nahIM 3, sabhAmai satyagrahaNa karanekI pratijJAbhI karate nahIM 4, jhUThe pakSavAleko kyA prAyazcitta denA so bhI svIkAra karate nahIM 5, aura zrIkacchIjaina esosIyana sabhAkI vinatI se bhI sabhA karaneko Apa Ate nahIM 6, aura lekhIta vyahArasebhI zAstrArtha zurU kiyA nahIM, 7, isaliye thApakI hAra samajI gaI, mahAzayajI ! 9 mahInoMse zAstrArtha karane ke liye Apase likhatA huM, magara Apato ADI 2 bAteM bIcameM lAkara zAstrArtha karanese dUrahI bhaTakate haiM, phira hArameM kyA kasararahI. jabataka dUsarI ADa choDakara zAstrArthakaraneko sAmane na Avoge tabatakahI ApakI kamajorI samajhI jAvegI. abhI bhI apanI hAra Apako svIkAra na karanA ho, to, thANA chor3akara Age padhAranA nahIM, zAstrArtha karaneko jaladI padhAro. kaMThazoSa suka vivAda va vitaMDavAdase kAgajakAle karanekI va kAlakSepa karanekI aura vyartha zrAvakoM ke paise barabAda karavAne kI koI jarUrata nahIM hai / 2-- " zAstrArtha ApakA aura mairA hai, isameM muMbaI ke saba saMgha ko va AgevAnako bIcameM lAne kI koI jarUrata nahIM hai, Apa saMgha. ko bIcameM lAnekA likho yA kaho yahI ApakI kamajorI hai, na saba saMgha bIcameM paDe aura na hamArI [ nyAyaratnajIkI ] pola khule, aisI kapaTatA choDo " isatarahase vijJApana naM0 9 vai ke maiMre pUre saba lekha ko Apane choDadiyA aura bhaire abhiprAya viruddha hokara Apa likhatehaiM, ki " zAstrArtha karanA aura phira jaina saMghakI jarUrata nahIM yaha kaise bana sakegA " mahAzayajI ! yaha ApakA likhanA sarvathA artha. kA anartha karanA hai, kauna kahatA hai jaina saMghakI jarUrata nahIM hai, maire le. khakA abhiprAya to sirpha itanAhI hai, ki - muMbaI meM sabagacchoM kA, saba dezakA, va saba nyAtoMkA alaga 2 saMgha samudAya hone se saba saMgha Apake aura hamAre zAstrArtha ke bIca meM paMcarUpase AgavAna nahIM hosakatA, magara satyAsatyakI parIkSAke icchAvAloko sabhAmeM AnekI manAI nahIM, sabhAmeM AnA va satya grahaNa karanA muMbaI ke saMghako to kyA magara anyaMtra kebhI saba saMghako adhikAra hai, aura itanI baDI sabhAmeM hajAroM AdamiyoM ke bIca meM pakSapAtI va alpa vicAra vAle koI bhI kisI taraha kA bakheDA khaDAkaradeve, yA apanA nijakA dveSase Apasa meM gaDabaDa karade ve, to muMbaIke saMghako va AgevAnoMko suratake jhagaDe kI taraha karmakathA, dhanahAnI, zAsana hilanA va kusuMpa vagairaha 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 82 ] prapaMca meM pha~sanA paDe, isa abhiprAyase maine muMbaI ke saba saMghako bIcame na paDanekA likhA thA, jisapara Apa "saMghakI jarUrata nahIM " aisA ulaTA likhate ho so anucita hai, muMbaIke, va anyatra kebhI saba saMghako sabhA meM AnA va zAMtipUrvaka satyagrahaNa karanA, yaha khAsa jarU rata hai, isaliye sabhAmeM avazya padhAranA aura pakSapAta rahita hokara satyagrAhI honA cAhiye. - sabhA. aba 3- aura ApabhI apanI banAI 'paryuSaNAparvanirNaya' ke pRSTa 22 vai kI paMkti 4-5-6 meM likhate haiM, ki- " sabhAmai vAdI prativAdI - dakSa-daMDanAyaka aura sAkSI ye pAMcavAteM honA cAhiye. donoM pakSavA. laukI rAya se sabhA karanekA sthAna aura dina mukarara karanA cAhiye" dekhiye- nyAya ratanajI yaha Apakelekha mujabahI hamamaMjUra karate haiM, Apako bhI apanA yaha lekha maMjUra ho to sabhA karanA maMjUra karo, A. pakA aura hamArA zAstrArtha kabahAMve, yaha dekhane ko sArI duniyA utsuka ho rahI hai. jaba sabhAkA dina mukarara hogA taba muMbaIke ya anya jagaha kebhI bahuta se AdamI svayaM dekhane ko AjAvegeM " sabhAkA 2 mahIne kA samaya honese dezAMtarakebhI zrAvaka sabhAkA lAbha le sakeMgeM " yahakathana dAdara aura vAlakezvara meM ApahIkAthA, aba Apakelekha mujabahI sAkSIvagairaha ke nAma va anya niyamabhI milakara ka ranecAhiye, pahile vijJApana meM maiM bhI likha cukA hUM 4 Apa likhate haiM ki "saMghakA merepara AmaMtraNa Ave to maiM sa. bhAmeM zAstrArthakeliye AnekotayAra hUM" yaha ApakA likhanA zAstrA. se bhagane kA hai, kyoMki pahile ApahI likhacuke ho ki sthAna aura dina donoMmilakara mukarara kareM, aba saMghapara gerateho yahanyAyaviruddha hai, aura pahile kabhI rAjA mahArAjoM kI sabhA meM zAstrArtha hotAthA, tababhI vAdI prativAdIko saMgha taraphase AmaMtraNa ho yA na ho, magara apanA pakSakI satyatA dikhalAne ko svayaM rAjasabhA meM jAtethe.yA apanepakSa ke saMgha apane vizvAsI guruko vinatI karatAthA, magara saba saMgha do noM pakSavAle vinatI kabhI nahIM karasakate, isaliye Apako saMghakIvina tIkI AvazyakatAnahIMhai, svayaM AnAcAhiye, yA Apake tapagacchake saMghako Apapara pUrA bharosA [vizvAsa ] hogA to vo vinatI karegeM anya saba nahIM kara sakate. dekho - 'AnaMdasAgarajI vaDaudekI rAjasabhA meM zA svArtha karane ko taiyAra hue the, aura muMbaI meM bhI zAstrArthakaranekA maMjUrakiyAthA taba bhIsaMghakI vinatInahIM mAMgI thI, svayaM Ane ko taiyAra hue Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [83] the.magara aba zAstrArtha kyoM nahIMkarate,so unakI AtmA jAne itaneparabhI Apa saMghake AmaMtraNakA likhate ho so bhI 'zrIkacchIjaina e. sosIyana sabhA' ne sarva jainazvetAMbara munimahArAjoko sabhAkaranekI vinatI kI thI, so AmaMtraNa ho hI cukA phira vAraMvAra kyA? yadi Apa munimaMDaLameM haiM tabato ApakobhI AmaMtraNa hocukA, yadi Apa apaneko bhinna samajhatehaiM to saMgha AmaMtraNabhI kaise kara sakatAhai, maiM pahilehI likhacukAhUM ki 'na saba saMgha bIca meM paDe aura na nyAyaralajIko zAstrArtha karanApaDe'aisI kapaTatA kyoM rakhateho,Apake gacchavAloko ApakA bharosA na hove, to ve Apako vinatI na kareM, a. thavA ApakI bAta saccI mAlUma na hove to maunakara jAve,isameM hama kyAkareM. Apa apanApakSa saccA samajhatehoto zAstrArthako padhAro. Apa dUradUrase khaMDanamaMDanakA vivAda calAte haiM, kitAbeM chapavAte haiM, tabato saMghase pUchanekI darakAra rakhatenahIMhaiM, phira usabAtakA nirNaya karanekI apaneme tAkata na honese saMghakI bAta bIcamalAte haiM, yahabhI eka tarahakI kamajorI va anyAyakIhI bAtahai aura yaha vivAda to khAsa karake mukhyatAse sAdhuokAhI hai, zrAvakoM kA nahIM.zrAvaka to sAdhuoMke kahane mujaba paryuSaNAparvakA ArAdhana karanevAle haiM,isa. liye sAdhuoMkohI milakara isakA nirNaya karanA cAhiye. 5-pahile rAjA mahArAjAoMkI sabhAmeM zAstrArtha hotAthA aura abhIke bhAratakramahArAja laMDanameM hajAroM kozabahutadurahaiM,unakI AjJAkAriNI aura prajApAlInI korTa va kotavAlI hai, isaliye vahAM sabhAmeM kisI tarahakA bakheDA na honeke liye aura zAMtise pakSapAta rahita pUrA nyAya honeke liye vidvAnoMkI sAkSIpUrvaka zAstrArtha hone meM koI tarahakAbhI harajA nahIM hai.yaha to jagataprasiddhahI bAtahai,ki a dAlatameM jo nyAyAlaya hai,usameM sulaha zAMtise pUrA nyAya milatAhai isaliye nyAyAdhIzake samakSa insApha milaneke liye zAstrArtha karane kA hamane likhA so nyAya yuktahI hai. dekho-paMjAbameM jainiyoMke auraAryasamAjiyoMke adAlatamehI zAstrArtha huAthA usasehI jainiyoMko pUrA nyAya milA, vijaya huIthI.usItaraha nyAyase dharmavAda karaneko bahAM hama bahuta khuzIse taiyAra haiM, aba ApabhI jaladI padhAro, hama to sirphanyAyase insApha cAhate haiM. vahAM bhI bahuta AdamI dekhaneko Asakate haiM, saceko bhaya nahIM rahatA jhUTheko bhaya rahatA hai.isa liye vo bIca meM ADI2 bAtose jhUThe 2 bahAme batalAkara kisI taraha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] sebhI apanI ijjatakA bacAvakarake zAstrArthakarane se bhagane cAhatA hai / 6- ApakI icchA dharma sthAnameMhI sabhA karanekI ho to bhI hama taiyAra haiM, dekho - ApakehI gacchake Apake baDIla AcArya AnaMda sAgarajI jo abhI muMbaI meM zrIgauDIjI ke upAzraya meM haiM, unake vyAkhyAna meM hajAroM AdamiyoMkI labhAbharAtI hai, vahAM ApakA aura hamArA zAstrA hotobhI hameM maMjUra hai, magara Upara likhemujabaniyamAnusAra honAcAhiye. athavA muMbaI meM anya sthAnabhI bahuta haiM, jahAM Apa likhe vahAMhI sahI. vAlakezvarameM hamAre gurujI mahArAjake pAsa 2-3 zrAvakoM ke samakSa Apane kahA thA, ki- AnaMdasAgarajI zAstrArtha kareMge, to mai sAkSI rahUMgA aura yadi maiM zAstrArtha karUMgAto AnaMdasAgarajIko sAkSI banAUMgA so yaha yogabhI Apake bana gayA hai, aba apanI pratizAse Apako badalanA ucita nahIM hai, aura sabhAdakSa-daMDanAyaka vagairaha niyamabhI milakara jaladI karIyegA. 7- aura Apa likhate haiM, ki " paryuSaNAparva nirNaya, chapaneko nava mahIne hogaye dareka bayAnakA pUrepUrA uttara dIjiye" jabAba- ma hAzayajI zrAvako vizeSa paise kharca na honeke liye va kitAbeM chapavAnese bahuta varSoMtaka khaMDana maMDanakA prapaMca nahIM calAneke liyehI ApakI kitAboM kA uttara sabhAmeM denekA vicAra rakhkhA hai, so prathama vijJApana meM likhabhI cukA hUM. isaliye 9 mahInekA likhanA ApakA anucita hai, aura zrImAn panyAsajI kezaramunijIke banAye 'praznotta ra vicAra " aura " harSahRdayadarpaNa' kA dUsarA bhAgake paryuSaNAsaMbaMdhI lekha, va 'praznottara maMjUrI' ke tIna (3) bhAgake 400-500 pRSTa chapeko Aja 4 varSa Upara ho cukA hai, unakI pratyeka bAtakA uttara Ajataka Apa kuchabhI nahIM de sakate, to phira 9 mahIne kisa hisAbameM haiM, aura mere laghuparyuSaNA nirNaya ke saba lekhaukAbhI pUrA uttara 11 mahIneho gaye to bhI Ajataka Apa na de sake, balki satya satya lekhoM ke pRSTake pRSTa aura paMktiyekI paMktiyeM chor3akara adhUrA lekha likhakara ula TAra hI javAba dete haiM, yaha javAba nahIM kahA jA sakatA, satyatA tabhI mAnI jA sakegA ki pUre pUrA lekha likhakara abhiprAya mujaba barobara uttara diyA jAve, so to Apane apanI donoM kitAboM meM kahIMbhI nahIM kiyA, aura ulaTa pulaTa jhUThAjhUThAhI likha dikhalAyA hai, so yaha yuktahI hai satyako kauna asatya banA sakatA hai| magara kuktiyoM se bAta ko apanI tarapha khIMcanA alaga bAta hai / dekhiye hamaneM to ApakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [85] donoM kitAboMkI utsUtra prarUpaNAsaMbaMdhI 12 bhUleto vijJApana naM 7meM dikhalAdI haiM, aura bhI bahuta haiM so sabhAmeM vizeSa khulAsA hogA. aura ve vijJApana kA to pahile kuchabhI uttara Apane nahIM diyA.au. ra navamekA denelage, yaha bhI ApakA anyAya hai, aura sabhA nirNaya honevAlA hai, jisaparabhI Apa abhI kitAba dvArA javAba mAMgate haiM, isase sAbita hotAhai, ki zAstrArtha karanekI ApakI icchA nahIM hai, anyathA aisA kyoM likhate, yadi ho to kaba vicAra hai, so likho ApakI tIsarI pustakakAbhI uttara usa samaya sabhAmeM milajAvegA magara donoM kitAboM meM jaisI utsUtratA bharI hai, vaisI tIsarImeMbhI hogA,to sabhAmeM siddhakarake batalAnA muzkilahogA aura usakIAlo. yaNA lenIpaDegI.adhikamahIneke dinokI ginatI,va ASADhacaumAsI. se 50 veM dina dUsare zrAvaName yA prathama bhAdrapadameM paryuSaNAparva kara. nA.tathA zrIvIraprabhuke 6 kalyANaka mAnyakarane aura zrAvakake sAmAyika prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pIchese iriyAvahIkaranA zAstrAnusAra honase inabAtoMko koIbhI niSeddhanahIM karasakatA. vizeSa sUcanA-gaye caumAsemeM hamane saba munimahArAjoMko pa. ryuSaNAparvakA nirNayakaranekI sabhA karanekeliye vinatIpatrase AmaMtraNa bhejAthA.tathA zrIkacchIjaina esosiyana sabhA'nebhI saba munimahArAjoko sabhA bharakara varSAvarSake adhikamAsasaMbaMdhI isa vivAdake ni. rNaya karanekI vinatI kIthI, jisaparabhI koI sabhA karaneko na Aye. sabane cupa lagAdI. aba Apa logabhI caumAsA vagairahake bahAne ba. talAkara sabhA na karogA, to phira ApakIbhI hAra samajhI jAvegI. tathA Apake pakSake saba muniyoMkIbhI satyatAkI parIkSA duniyA sva. yaMkara levegI. aura sabhA karanekA maMjUra kiye binA vyartha niSprayojanake viSayAMtarakevitaMDAvAdavAle laMbe cauDe kisIkebhI lekhakA uttara Ajase nahIM diyA jAvegA. saMvat 1975 ASADha vadI 3 guruvAra, hastAkSara-muni-maNisAgara, muMbaI. dekhiye-Upara mujaba vijJApana chapavAkara jAhira kiyAthA,tobhI nyAyaratnajIne zAstrArtha karaneko sabhAme AnekA maMjUra kiyA nahIM. vijJApana,7vemeM likhepramANe,apanI 12bhUloko sughArakara usakA prA. yazcittabhIliyAnahIM,tathA anukramase unabhUlokozAstrapramANosesAbi takarake satya ThaharAsakebhInahIM aura hamanezAstrAnusArasasyarabAte batalAyAthA unhoMko aMgIkArabhI kiyA nahI aura apane pakaDehue jhUThe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] haThako choDAbhI nahIM. yaha kitanA baDA bhArI abhinivezika mithyA. svakA Agraha kahAjAve so dIrghadarzItattvA janasvayaMvicAra sakatehaiM. ..aurabhI nyAyaratnajIne eka ha~DabIla tathA 'adhikamAsadarpaNa' nAmA choTIsI eka kitAba chapavAyA, unamebhI vijJApana 7 vemeM jo hamane unakI 12 bhUle batalAyIthI, una saba bhUlokA anukramase pUre pUrAkhulAsAkaraneke badale 1bhUlakAbhI pUrepurA khulAsA karasake nahIM aura mAsa vRddhike abhAvase paryuSaNAke bAda 70 dina rahanekA va du. sareASADhameM caumAsI kArya karanekA tathA zrAvaNa- pauSasaMbaMdhI kalyA. Naka tapa vagairaha saba bAtoMkA spaSTa khulAsApUrvaka nirNaya 'laghuparyu. SaNA' meM aura sAtave vijJApanameM acchItarahase hamabatalA cukehaiM, to. bhI unhI bAtoMko bAlahaThakI taraha vAraMvAra likhe karanA aura sthAnAMgasUtravRtti, nizIthacUrNi, kalpasUtrakI TIkArya Adi bahuta zAstroMme mAsa baDhe taba paryuSaNAke bAda 100 dina ThaharanekA kahA hai, tathA adhika mahIneke 30 dina ginatImeM liye haiM, isaliye adhika mahInA hove taba 70 dinakI jagaha 100 dina hoveM usame koI doSa nahIM hai. magara paryuSaNAparva kiye binA 50ve dinako ullaMghana kareM to jinAzA bhaMgakA doSa kahAhai,isIliye 50dinakI jagaha 80dinato kyA paraMtu 51 dinabhI kabhI nahIM hosakate ityAdi bahuta satya 2 bAtoko uDA. denakA udyama kiyA so sarvathAanucitahai, inasaba bAtokA vizeSani. rNaya Uparake bhUmikAke lekhameM aura ina graMthameM vistAra pUrvaka zAstroM. ke pramANosahita acchI tarahase khulAsAse chapacukA hai, isaliye yahAMpara phirase likhanekI koI AvazyakatA nahIMhai, pAThaka gaNa Uparake lekhase saba samajha leNge| aba hama yahAM para 'kharataragaccha samIkSA' ke viSayameM thoDAsA likhate haiM, nyAyaratnajIH 'kharataragaccha samIkSA' nAmA kitAba chapavAne saMbaMdhI vAraMvAra jAhera khabara likhate haiM, yaha kitAba Aja lagabhaga 12-13 varSahue unAne banAyAhai, jaba hama saMvat 1965 ko zrIaMtarikSa pArzvanAthajI mahArAjakIyAtrA karanekeliye barADa dezameM gaye the, taba bAlApurameM nyAyaratnajI hamakomilethe, usasamaya usa kitAbakI kaoNpI unhoMnehIkhAsa mereko vaMcAyAthA,taba maine usa kitAbapara mahAnizItha vagairaha kitanehI zAstroMkA pramANa mAMgA, taba nyAyaratna. jI bole abhImere pAsa mahAnizIthasUtra vagairaha zAstra yahAMpara maujUda nahIMhai, phira kabhI AgedekhAjAvegA,aisA kahakara usa samaya bAtako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAla diyA.aba vohI kitAba chapavAnAcAhatehaiM, usa kitAbameM sAmA. yika-kalyANaka-paryuSaNA-abhayadevasUrijI-tithi vagairaha bAtosaM. baMdhI zAstrAnusAra satya 2 bAtoMko jhUThI ThaharAne ke liye zAstrakAra mahArAjoMke abhiprAya viruddha hokara adhUre 2 pATha likhakara una pAThoMke apanI kalpanA mujaba jAna bujhakara khoTe khoTe artha karake kuyuktiyoMse utsUtra prarUpaNArUpa aura pratyakSa mithyA bahutajagaha likhAhai, usakA thoDAsA namUnA pAThakagaNako yahAMpara batalAte haiM, jisameM prathama sAmAyika saMbaMdhI likhate haiM : 1- zrAvakake sAmAyika karanekI vidhi saMbaMdhI sarva zAstroM meM pahile karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pIchese iriyAyahI karanekA lisnAhai,dekho-zrIjinadAsagaNimahattarAcAryajI kRta Avazyaka sUtrakI cUrNimeM 1, zrIharibhadrasUrijIkRta vRhadvattimeM 2, tilakAcAryajI kRta laghuvRttime 3,devaguptasUrijI kRta navapadaprakaraNa vRttimeM 4, lakSmItilakasUrijI kRta zrAvakadharma prakaraNa vRttime 5,zrInavAMgI. ttikAra abhayadevasUrijI kRta paMcAzaka mUtrakI vRttime6, vijayasiMhA. cAryajIkRta vaMdItAsUtrakIcUrNimeM 7, hemacaMdrAcAryajI kRta yogazAla vRtti, 8, tapagacchIya deveMdrasUrijI kRta zrAddhadinakRtyasUtrakI tti 9, kulamaMDanasUrijI kRta vicArAmRta saMgrahameM 10,mAnavijayajI kRta dharmasaMgraha vRttimeM 11, ityAdi aneka zAstroMmeM khAsa tapagacchAdi sarva gacchoMke pUrvAcAryoMne prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pIchese iriyAvahI karanekA batalAyAhai. 2- zrImAn deveMdrasUrijI kRta zrAddhadinakRtya sUtravRttikA pA. u yahAM para batalAtAhU. so dekhiye :___"zrAvakeNa gRhe sAmAyikaM kRtaM, tato'sau sAdhusamIpe gatvA kiM karoti ityAha-sAdhusAkSikaM punaH sAmAyikaMkaravA iryApratikamyAgamanamAlocayet / tata AcAryAdIna baMdityA svAdhyAyaM kAle. cAvazyakaM karoti " ityAdi isa pAThameM gurupAsa jAkara karemibhaMtekA ucAraNa kiye bAda pI. se hariyAvahokarake bhAcAryAdikoMko caMdanAkarake svAdhyAyakaranA basalAthAhai aura pIche avasara Ave taSa cha Avazyaka rUpa pratikramaNa karanekAbhI batalAyA hai| 3-zrIhIravijayasUrijIke saMtAnIya zrImAnavijayopAdhyAya* jIkata dharmasaMgraha vRttikA pADabhI dekho-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tel " sAdhvAzrayaMgatvA sAdhUnamaskRtya sAmAyikaM karoti, tatsUtra yathA- 'karemibhaMte ! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paJcakhkhAmi jAva. sAhU pajuvAsAmi, duvihaM tiviheNaM,maNeNaM vAyAe kAeNaM,na karemi na kAravemi, tassa bhaMte paDikkamAmi, niMdAmi,garihAmi,appANaM vo. sirAmi' tti, evaM kRtasAmAyikaM iryApathikyApratikrAmati, pazcAdAgamanamAlocya yathA jyeSThamAcAryAdInvaMdate, punarapi guruM vaMditvA pratyupekSitAsane niviSTaH zRNoti paThati pRcchati vA" ityAdi inapAThamebhI upAzrayameM jAkara sAdhumahArAjako vaMdanA karake pahile karemibhaMtekA pAThauccAraNa kiye bAda pIchese iriyAvahIkara ke anukramase vaDIla AcAryAdikoMko vaMdanAkara phira zAstra sune, vAMce yA dharma ca kI bAteM guruse pUchatA rahe. aisA khulAsA likhAhai. 4-zrI lakSmItilakasarijIkRta zrAvaka dharma prakaraNa vRttikA pAThabhI yahAMpara batalAtAhUM, so dekho: "caityAlaye vidhi caitye, svanizAMte svagRhe, sAdhusamipe, pauSo-zAnAdInAM dhiyate-asminniti pauSadhaM parvAnuSThAnaM, upalakSaNatvA sarva dharmAnuSThAnAthe zAlAgRhaM; pauSadhazAlA tatra vA, tat samAyika kArya zrAdhdhaiH sadA nobhayasaMdhyamevetyarthaH / kathaM tadvidhinA ityAha'khamAsamaNaM dAuM, icchAkAreNa saMdissaha bhagavan sAmAiya muhapa. ttiM paDilehemitti bhaNiyaM, bIyakhamAsaNapuvvaM sAmAiyaM ThAvitti,vuttuM. khamAsamaNa dANapuvvaM adhdhAvaNagatto paMca maMgalaM kar3hitA 'karemibhaM tesAmAiyaM'izcAi sAmAiya suttaMbhaNai,pacchA iriyaMpaDikamai,ityAdi dekhiye-isa prAcIna pAThamebhI maMdirameM, apane gRhameM, sAdhupA. sa upAzrayamai, athavA pauSadhazAlAmeM, jaba saMsArika kAryoM se nivRti hove taba kisIbhI samayame sAmAyika karanekA batalAyA hai, so pa. hile khamAmaNase AjJA lekara sAmAyika muhapatikApaDilehaNa karake phirabhI do khamAsamaNase sAmAyika saMdisAhaNekA tathA sAmAyika ThANekA Adezalekara vinayasahita karemibhaMtekA pATha uccAraNa karake pIchese iriyAvahI karanekA khUlAlApUrvaka spaSTa batalAyA hai| 5- isIhI tarahase zrI haribhadrasUrijIne AvazyakabRhadvattimeM, zrInavAMgIvRttikAra abhayadevasUrijIne paMcAzakavRttima, zrIhemacaMdrAcArthajIne yogazAstravRttimeM ityAdi aneka prabhAvaka prAcIna AcAryoM. ne aneka zAstroM meM prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pIche hAra bhAvahI karanekA khulAsA pUrvaka spaSTa batalAyA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [89] 6-"payamakhkharaMpi ikaM, jo na roei suttaniddiSThaM / sesaM roaMto viha, micchAhihI jamAlivva // 1 // " ityAdi zAstrIya pramANake isa vAkyase sarvazAstroMkI bAtopara zraddhA rakhanevAlAbhI yadi zAstroMke eka pada yA akSaramAtraparabhI azraddhAkare, to usako jamAlikItaraha mithyA dRSTi samajhanA cAhiye / aba isa jagaha zrIjinAzAke ArA. dhaka AtmArthI sajanoMko vicAra karanA cAhiye, ki-zrIharibhadra. sUrijI, navAMgIvRttikAra abhayadevasUrijI, hemacaMdrAcAryajI, lakSmItilakasarijI,deveMdrasUrijI,vagairaha mahApuruSoMke kathana mujaba Ava. zyaka bRhadvRtti vagairaha prAmANika va prAcIna zAstroke pAThoMse zrAvakake sAmAyika prathama karomibhaMte pIche iriyAvahI karane saMbaMdhI jinAzAnusAra satya bAtapara zraddhA nahIM rakhane vAle, tathA isa satya bAtakI prarUpaNAbhI nahIM karanevAle,aura usamujaba zrAvakokobhInahIM karavAnevAle,va isase sarvathAviparIta prathamairiyAvahI pIche karemibhaMte karavAnekA Agraha karanevAloko Uparake zAstravAkya mujaba ji. nAzAke ArAdhaka AtmArthI samyagdRSTi kaise kahasakatehaiM, so Apane gacchake pakSapAtakA dRSTirAgako aura paraMparAke Agrahako choDakara tatva dRSTise satyazodhaka pAThakagaNako khUba vicAra karanA caahiye| 7- Upara mujapa satyabAtako nyAyaratnajIne 'kharatara gaccha samI. kSA meM sarvathA uDAdiyAhai,aura inasatya bAtakesarvathA viruddha hokara sAmAyika karanemeM prathama iriyAvahI kiye bAda pIchese karemibhaMtekA uccAraNakaranekA ThaharAneke liye zAstroke Age pIchake saMbaMdhavAle pAThoMko choDakara binA saMbaMdhavAle adhUre 2 (ghoDe 2) pATha likhakara apanI mati kalpanA mujaba khoTe 2 artha karake vyarthahI utsUtraprahapaNAse unmArgako puSTa kiyA hai, usakAbhI yahAM para pAThakagaNako nisaMdeha honekeliye pratyakSa pramANase thoDAsA namUnA batalAtA hUM : 8- zrImahAnizIthasUtrake tIsare adhyayanameM upadhAna karane saM. baMdhI caityavaMdana karanekeliye jo pAThahai, so pahile dikhalAtAhUM, yathA "asuhakammakkhayaThA, kiMci AyahiyaM ciivaMdaNAI aNUTiprajhA, tayAttayaDhe ceva uvautte se bhavejA, jayANaM se tayaDhe ukutte bhavejA, tayA taslaNaM paramamegacitta samAhI havejhjhA, tayAceva sabdha jagajIvapANabhUyasattANaM jahiThThaphalasaMpattI bhavejbhA, tA goyamA NaMapaDitAe iriyAvahiyAe nakaNpada cevakAU kiMciivaMdaNaM sa. jAyajhjhANAiyaMkAuM, iphalAsAyamabhikakhugANaM, eeNaM aTeNaM goya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1801 mI evaM vuJcaI, jahANaM sasuttatthobhayaM paMcamaMgalaM thiraparicia kAuNaM tao iriyAvahiyaM ajhIe tti se bhayavaM kayarAe vihie taM iriyA vahIyAe ajhIe goyamA jahANaM paMcamaMgalaM mahAsuyasaMdhaM. se bhayavaMiriyAvahAya mahi jhittANaM, tao kiMmahijhe goyamA sakkatthayAiyaM ceiyavaMda vihANaM, NavaraM sakkatthayaM egaTTama battIsAe AyaMbile hiM ityAdi 'd isa pATha azubhakamA~ke kSayake liye tathA apanI AtmAko hitakArI hove vaise caityavaMdanAdi karane cAhiye, isameM upayogayukta honele utkRSTacittakI samAdhI hotI hai, isaliye gamanAgamanakI Alo canArUpa iriyAvahI kiye binA caityavaMdana, svAdhyAya, dhyAnAdikaranA nahIM kalpatA hai, ataeva caityavaMdanakaraneke liye pahile paMcaparameSThi navakAra maMtra ke upadhAna vahana karane cAhiye usake bAda iriyAvahI, namutthuNaM, arihaMta cedrayANaM vagairaha ke AyaMbila upavAsAdi pUrvaka upadhAma vahana karane cAhiye. dekhiye Upara ke pATha meM upadhAna vahana karaneke adhikAra maiM vidhisahita upayogayukta caityavaMdana-svAdhyAya- dhyAnAdikArya karane saMbaMdhI pahile iriyAvahI karake pIchele caityavaMdanAdikareM, aisA khulAsa se batalAyA hai. isaliye UparakA pATha pauSadhagrAhI upadhAna vahana karanevAloM saMbaMdhI hai, aura pauSadha ( pauSaha ) karanevAloM ko to hariyAvahI kiye binA caityavaMdana, svAdhyAya- paDhanA guNanA, tathA dhyAnAdi nokaravAlIpheranA vagairaha dharmakAryakaranA nahIM kalpatA hai, isali ye yahabAta to abhIvartamAna meM bhI sarvagacchavAle usI mujaba karate haiM. magara isa pATha meM sAmAyika ke adhikAra meM, prathama iriyAbahI kiye bAda pIchese karemi bhaMtekA uccAraNakarane saMbaMdhI kuchabhI adhikArakA gaMdhabhI nahIMhaiM. jisapara bhI sUtrakAramahArAjoM ke abhiprAyaviruddha hokara Age pIche upadhAnake saMbaMdhavAle saMpUrNapAThako chor3akara bIca mese thoDAsA adhUrApATha likhakara usakAbhI apanA manamAnA arthakarake sAmAyika karane saMbaMdhI mathama iriyAvahI pIche karemibhaMte ThaharAnA. so Upara mujaba Avazyaka cUrNi vagairaha aneka zAstroMke viruddha honese sarvathA utsUtraprarUpaNArUpahI hai / 10 - zrIzavekAlikasUtrakI dUsarI cUlikAkI 7 vI gAthAkI TIkAmeM sAdhuke gamanAgamanAdi kAraNale iriyAvahI karanekA kahA hai, so pAThabhI yahAMpara batalAtA hUM. dekho : - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [91] . "abhIkSaNaM, punaH punaH puSTakAraNAbhAve, nirvikRtikazva, nirgata vikRtiparibhogazca bhavet / anenaparibhogocittavikRttinAmapyakAraNe pratiSedhamAha. tathA abhIkSaNaM, gamanAgamanAdiSu, vikRti paribho. me'pi cAnye kimityAha-kAyotsargakArIbhavet, IpithikIpratikrama. NamakRtvAna kiMcidanyat kuryaadshuddhtaapttritibhaavH| tathA svAdhyAyayoge,vAcanAdyapacAra vyApAra AcAmAmlAdau payato'tizaya yatnapa. robhavettathaiva tasya phalavattvAdviparyaya unmAdAdi doSa prasaMgAditi" Uparake pAThameM sAdhuoMke upadezake adhikArameM-dudha-dahI-ghozakara pakvAn vagairaha vigayokA tyAga karanekA batalAyAhai,tathA AhAra pAnI-deva darzana yA Thale-mAtre vagairaha gamanAgamanAdi kAryose iriyAvahI kiye binA kAyotsargakaranA,svAdhyAya-sUtrapAThapaDhanA guNanA, dhyAnAdi karanA nahIM kalpe, isa liye pahile iriyAvahI karake pIche sUtra vAcanAdi kAryoM meM pravRtti kareM, ityAdi. 11 - isa Uparake pAThamabhI sAdhuoke gamanAgamanAdikAraNase va svAdhyAyAdi karanekeliye iriyAvahIkaranekA batalAyA hai, magara zrAvakake sAmAyika karanesaMbaMdhI prathama iriyAvahIkarake pIche karemi bhaMte uccAraNa karane kA nahIM batalAyAhai,jisaparabhI paMcamahAvratadhArIsa. rva virati sAdhuoMke iriyAvahIke pAThakA Age pIchekA saMbaMdha choDa kara adhUre pAThase sAmAyikakA artha karanA bar3I bhUla hai. 12- isI tarahase kisI jagaha pauSadhasaMbaMdhI iriyAvahIke, kisI jagaha upadhAnasaMbaMdhI iriyAvahIke, kisIjagaha sAdhuoMke gama. nAgamana saMbaMdhI iriyAvahIke,kisI jagaha pratikramaNa saMbaMdhI iriyA vahIke, kisIjagaha caityavaMdana-svAdhyAya-dhyAnasaMbaMdhI iriyAvahI. ke akSaroMko dekha kara, una jagahake prasaMgasaMbaMdhI zAstrakAroM ke abhiprAyakosamajhe binAhI athavA to apanA jhUThA Agraha sthApana karane ke liye Avazyaka cUrNi-bRhavRtti-laghuvRtti-zrAvakadharmaprakaraNavRtti vagairaha anekazAstrapAThoMkeviruddhahokara pauSadhAdisaMbaMdhI iriyAvahI. ko sAmAyika joDakara prathama iriyAvahI pIche karemibhaMteke pAThakA uccAraNa karanekA ThaharAnA so sarvathA prakArase ajJAnatAse yA jAnabujhakarake utsUtraprarUpaNArUpahI mAlUma hotA hai. dekhiye- sAmAyika prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana karanevAloMko aneka doSoMkI prApti hotIhai, sohI dikhAtAI: 13 - jainAcAryoMkI zAstraracanA avisaMvAdI pUrvApara virodha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] rahita hotI hai, tathA pUrvApara virodhI visaMvAdIko zAstroM meM mithyAvI kahA hai, aura zrI haribhadrasUrijI mahArAjane Avazyaka bRhadvRsimeM tathA zrAvakaprajJaptivRttimeM prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye. bAda pIche iriyAvahI karanekA sApha khulAsA likhA hai, aura mahA. nizItha sUtrakA uddhArabhI inhI mahArAjane kiyA hai, isaliye mahAnizItha sUtrake pAThase prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana kara meM AveM, to zrIharibhadrasUrijI mahArAjako visaMvAdI kathanarUpa mithyAtva ke doSa AnekI Apatti AtI hai, isaliye Avazyaka vRtti A dike viruddha hokara inhI mahArAjake nAmase mahAnizIthasUtra ke pATha se prathama hariyA vahI pIche karomabhaMte sthApana karanAso pUrvApara visaMvAdarUpa mithyAtvakA kAraNa honese sarvathA anucita hai / 14- mahAnizIthasUtra ke pAThale 'iriyAvahI kiye binA kuchabhI dharma kArya nahIM kalpe, ' isaliye sarva dharmakArya iriyAvahI karake hI karane cAhiye, aisA ekAMta Agraha karoge to bhI nahIM bana sakegA, kyoMki dekho-deva darzanako yA guru vaMdanako jAtI vakhta 1, jinaprati mAko yA guruko dekhatehI namaskArarUpa vaMdanA karatI vakhta 2, tIrthayAtrAko jAtI vakhta 3, navakArasI, porazI, upavAsAdi paccakhkhA - Na karatI vakhta 4, maMdira meM jaghanya caityavaMdana karatI vakhta 5, guruma hArAjako AhAravastrAdi vahorAtI vakhta 6, ityAdi aneka dharmakArya i0 riyAvahI kiye binAbhI pratyakSapane karanemeM Ate haiM, isaliye iriyAvahI kiye binA kuchabhI dharmakArya nahIM karanA, aisA ekAMta Agraha karanA mo sarvathA viveka binAkAhI mAlUma hotA hai, isaliye kona2 kAryoMmaiM pahile iriyAvahI karanA, kauna 2 kAryoM meM pIchese iriyAvahI ka ranA, va kauna 2 kArya iriyAvahI kiye binAbhI ho sakate haiM, ina bAto kA gurugamyatA se bheda samajhe binA sAmAyika meM prathama iriyAvahI ka ranekA ekAMta Agraha karanA so ajJAnatA se sarvathA zAstra viruddha hai. 15- aurabhIdekhiye- svAdhyAya, dhyAnAdi meM prathama iriyA vahI karanAkahA hai, usameM Adi padase sAmAyikamai bhI prathama iriyAvahI karanekA Agraha kiyA jAve, to bhI sarvathA anucita hai, kyoMki, dekho - zrIkharatara gacchanAyaka zrI navAMgIvRttikAra abhaya devasa rijI, tathA kalikAla sarvajJa viruda dhAraka zrIhemacaMdrAcAryajI aura khAsa tapagacchanAyaka zrI deveMdrasUrijI Adi pUrvAcAryAMne mahAnizIthasUtra avazyahI dekhAthA tathA svAdhyAyadhyAna AdipadakA artha bhI acchatirahase jAnanevAlethe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [93] tobhI sAmAyika prathama iriyAvahI karanekA nahIM kahate hue apane 2 banAye graMthoM meM sAmAyikameM prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI kara. nekAkhulAsA likhagayehaiM, usakA bhAvArtha samajhevinAhI una mahArA. koMke viruddha hokara sAmAyikameM prathama iriyAvahI sthApana karatehaiM, so una mahArAjoMke vacana utthApanarUpa aura una mahArAjoMke viruddha prarUpaNA karanerUpa doSake bhAgI hote haiN| 16- dazavaikAlikasUtrakI TIkAke pAThasebhI iriyAvahI kiye bi. nA koI bhI kAryakare to azuddha hotAhai', isa bAta parase sAmAyikameM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana karatehaiM so bhI baDIhI bhU. lahai, kyoMki yaha to jainasamAjameM prasiddhahI bAta hai, ki-dazavaikA. likamUlasUtra meM aura usakI TIkA sarvajagaha sAdhuoMke AcAra-vi cAra-kartavya saMbaMdhIhI adhikAra hai, usameM kisI jagahabhI zrAvakake sAmAyika vagairaha kAryosaMbaMdhI kuchabhI AdhikAranahIMhai, isaliye sA. dhuAke gamanAgamanase jAne Anase iriyAvahI karake pIche svAdhyAya, dhyAnAdidharma kArya karane batalAye hai, usake Age pIchake saMbaMdha. vAle pAThako choDakara adhUre pAThase sAmAyikame prathama iriyAvahI sthApana karanA sarvathA anucita hai. 17- zrIharibhadrasUrijI mahArAjane AvazyakasUtra'kI baDI TIkA tathA zrI umAsvAtivAcaka viracita 'zrAvakaprazapti' kI TIkAmebhI sAmAyikameM prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI kahanA khulAsA likhA hai, aura inhI mahArAjane zrIdazavaikAlikasUtrakI TIkAbhI banAyA hai, isaliye inhIM mahArAjake nAmase dazavaikAlikasUtrakITIkAke pAThase prathama iriyAvahI sthApana karanese ina mahArAjake kathanameM pUrvApara virodhabhAva visaMvAdarUpa doSakI prApti hotIhai,isaliye inamahArAja ke abhiprAya viruddha hokara adhUre pAThase sAmAyika saMbaMdhI khoTA artha karake visaMvAdakA jhUThA doSa lagAnA baDI bhUla hai. yaha mahArA. jato visaMvAdI nahIM the. magara saMbaMdha viruddha Agraha karanevAlehIpra. tyakSa mithyA bhASaNase bAlajIvoMko unmArgame geraneke doSI ThaharatehaiM. 18 - zrIdeveMdrasUrijI mahArAjane 'zrAddhadinakRtya'sUtrakIvRttimeM pra thama karemibhaMte pIche iriyAvahI khulAsA likhAhai, tathA dharmaratna pra. karaNakI vRttimeM to-vAcanA,pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA va dharmaka. thArUpa pAMcaprakArakIsvAdhyAyakarane saMbaMdhI adhikArameM sirpha parAvarta nArUpa (zAkhapATha paDhe hue phirase yAda karane rUpa)svAdhyAya karaneke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [94] liye iriyAvahI karanekA batalAyAhai,usakA Azaya samajhe binAhI apane gacchake pUrvaja AcArya mahArAjakobhI visaMvAdarUpa mithyAtva. kA doSa lagAnekA bhaya nahIM karate hue sAmAyika prathama iriyAva. hI sthApana karate haiM, so bhI baDI bhUla karate haiM. 19- aurabhI dekho dharmaratnaprakaraNa vRttimeM "iriyaM su paDikaMto kaDa samayaM " iriyAvahI pUrvaka svAdhyAya kareM; esA pATha hai,usameM 'samaya' zabdakIjagaha 'sAmAiya' zabda banAkara do mAtrAjyAde adhika pAThameM prakSepana karake svAdhyAyakI jagaha sAmAyikakA artha badalAtehai so yahabhI sarvathA zAstraviruddha prarUpaNArUpa baDIbhUlahai. 20-zrIdharmaghoSasUrijIne saMghAcArabhASyavRtti' meM caityavaMdana saMbaM dhI dazatrikake adhikArameM sAtavI trikAme tInavAra bhUmipramArjana karake iriyAvahIpUrvaka-caityavaMdana karanekA batalAyA hai, usakebhI pU. parakA saMbaMdha choDakara usapAThakA bhAvArtha samajhe binA usapAThase bhI sAmAyikameM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte Thaharate haiM, aura ina mahArAjakehI guru mahArAja zrIdeveMdrasUrijIne prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI likhA hai, usa bAtake viruddha prarUpaNAkaranevAle ba. nAte haiM, so bhI baDI bhUla hai. 21-baMdIttAsUtrakITokAke pAThasebhIsAmAyikameM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte ThaharAnehaiM,sobhI sarvathAanucitahai,kyoki dekho-vaMdI. tAsUtrakI prAcIna cUrNi aura zrAvakaprazAptivRtti vagairaha anekaprAcIna zAstroMmeM prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI karanekA khulAsA likhA hai aura khAsa vaMdIttAsUtrakI TIkAbhI navamA sAmAyika vratakI vidhisaMbaMdhI AvazyakacUrNi,paMcAzakacUrNi,yoga zAstravRtti vagairaha aneka zAstrAnusAra sAmAyikakaranekI vidhi likhAhai, unhI sarva zAstroMmeM bhI prathama karemibhaMte aura pIche iriyAvahI likhAhai, isaliye prAcIna curNi Adianeka zAstroke viruddha hokara pUrvApara visaMvAdIrUpa vi virodhI kathana - ekahI viSayame ; ekahI graMthama ; kabhI nahIM hosakatAhai, jisaparabhI ekahI viSayameM, ekahI prathameM visaMvAdI ka. thana mAnanevAle yA kahanevAle zAstraviruddha zraddhA rakhanevAle sarvathA ajJAnI samajhane cAhiye. 22-paMcAzakasUtrakI cUrNike pAThasebhI navameM sAmAyika vratameM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMtekA sthApana karate haiM,so bhI sarvathA anucitahai,kyoMki inhIM cUrNimeM navamai sAmAyikavrata saMbaMdhI prathama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] karemi bhaMte pIche iriyA vahIkarane kA khulAsA likhA hai, jisapara bhI cUrNike likhe satya pAThako chupA denA, aura cUrNikArane rAtripauSadha vAloM ke liye 11 vA pauSadhavata saMbaMdhI iriyAvahI likhI hai, usako cUrNi kArake abhiprAya viruddha hokara 9 ve sAmAyika vratamai bhole jIvoMko dikhalAnA, kho mAyAvRttirUpaprapaMca se pratyakSajhUTha bolakara zAstravi ruddha prarUpaNA karanA saMsAravRddhikA kAraNa honese AtmArthiyoMko ka dApi yogya nahIM hai. yahAM para laDakoMke khela jaisI prapaMcatAkI bAteM nahIM haiM, kiMtu sarvajJa zAsanakI bAteM haiM, isaliye ekahI graMtha meM, ekahI vi. Saya meM, ekahI pUrvAcAryako pUrvApara virodhI visaMvAdI kathana karane vAle ThaharAnA, so baDI ajJAnatA hai. athavA jAna bujhakara pUrvAcAryoMkI AzAtanAkA aura zAstraviruddha prarUpaNAkA bhaya na rakhakara isa lokakI pUjA mAnatAkeliye apanA jhUThA Agraha sthApana karanekeliye yahI esI zAstraviruddha prarUpaNA karate hoMge, so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne. hama isa bAta meM vizeSa kuchabhI nahIM kaha sakate haiM / 23- isI taraha se sAmAyika meM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte kaha mekA sthApana karanevAle nyAyaratnajIAdiko pUrvAcAryako visaMvAdoke jhUThe doSalagAne ke hetUbhUta tathA aneka zAstroMke viruddhaprarUpaNA karanerUpa aneka doSoMke bhAgI honApaDatA hai, aura pUrvAcAryoMko jhUThA doSa lagAne kI AzAtanAse tathA zAstrakAroMke abhiprAyaviruddha prarU paNA karane se Apane va apane pakSa ke AgrahakaranevAle bAlajIvoM kebhI saMsAravRddhikA kAraNarUpa mahAn anartha hotA hai, yahI sarva bAteM myA yaratnajIne ' kharataragaccha samIkSA' meM sAmAyika meM prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI karanekI Avazyaka cUrNi, bRhadvRtti vagairaha zAstrAmu sAra satya bAtako niSedha karaneke liye aura prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana karaneke liye mahAnizItha-vazavaikAlika sUtrakI ThIkAkAravagairaha bahutazAstrakAramahArAjoM ke abhiprAya viruddha hokara adhUre2pAThose ulaTA2saMbaMdha lagAkara utsUtraprarUpaNAse baDA amartha kiyA hai, usakA namUnA rUpa thoDAsA sAmAyika saMbaMdhI pAThakagaNa ko nisaMdeha honekeliye hamaneM Upara meM itanA likhA hai. magara isa prakaraNakA vizeSa khulAsA pUrvaka isIhI 'bRhatparyuSaNA nirNaya graMthake pRSTha 309 se 329taka acchI taraha se chapa cukA hai, vahAMse vizeSa jAna lenA aura " Atmabhramocchedana bhAnuH" nAmA graMtha meM bhI vistArapUrvaka zAstroM ke pAThasahita nirNaya hamArI taraphase chapa cukA hai, isa liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [96) yahAMpara phirase jyAde vizeSa likhanekI koI jarUrata nahIM haiN| 24-aba satyapriya pAThakagaNase hamArA itanAhI kahanAhai,ki-mahAnizIthasUtrake upadhAna caityavaMdanasaMbaMdhI iriyAvahIke adhUre pAThase,tathA dazavaikAlikakI TIkAke sAdhuoMke svAdhyAya karanesaMbaMdhI iri. yAvahIke adhUre pAThase,zrIharibhadrasUrijImahArAjake abhiprAya viruddha hokara sAmAyika prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana karatehaiM,aura inhIM mahArAjane jinAzAnusArahI prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI khulAsA pUrvaka AvazyakasUtrakI baDI TIkAmeM likhA hai, usako niSedha karatehaiM,yA usapara avizvAsalAkara kuyuktiyoMse bho. leMjIvoMkobhI usa bAtapara zaMkAzIla banAtehaiM, vo loga jinAjJA vi. rUddhahokara utsUtraprarUpaNAkaratehue apane samyaktvakomAlina karatehaiM. 25-aura kisIbhI prAcIna pUrvAcAryamahArAjaneapane banAye kisI bhI graMthameM, kisI jagahabhI 9 ve sAmAyikavatasaMbaMdhI prathama iriyAvahI pIche karemibhate nahIMlikhA.magara khAsa tapagacchAdi sarva gacchoke sarvapUrvIcAryAne prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI spaSTa khulAsA pUrvaka likhA hai, isaliye isa bAta meM pAThAMtarase pahile iriyAvahIbhI nahIM kaha sakate, jisaparabhI pAThAMtarake nAmale pahile iriyAvahI sthApana kare so bhI zAstraviruddha honese pratyakSa mithyA hai. . 26- aura kitaneka ajJAnI loga apanI mati kalpanAse kahA se haiM, ki-pahile iriyAvahI kareM to kyA, aura pIche kareM to bhI kyA, kisI tarahase sAmAyika to karanAhai,aisA mizra bhASaNa karane vAlebhI sarvathA zAstraviruddha prarUpaNA karate haiM, una logoMko sAmAyika prathama karemibhaMte kahanesaMbaMdhI zAstrakAroMke gaMbhIra abhiprAya. ko samajhameM nahIM AyA mAlUma hotAhai, nahIM to aisA zAstraviruddha mizra bhASaNa kabhI nahIM karate. kyoki dekho-sarva zAstrome svAdhyAya, dhyAna,pratikramaNa,pauSadhAdidharmakAryoM meM pahile iriyAvahI kahAhai,aura sAmAyikama karemibhaMte pahile kahe bAda pIche se iriyAvahI karanekA kahA hai, so isameM gurugamyatAkA atIva gaMbhIrArthavAlA kuchabhI rahasya honA cAhiye, nahIM to sarva zAstroM meM mahAn zAsana prabhAvaka zrI harimadramUrijI, navAMgIvRttikAra abhayadevasUrijI, kalikAla sa. vaMzavirudadhAraka hemacaMdrAcAryajIAdigItArthamahArAja prathama karemiH bhaMte pIche iriyAvahI kabhI nahIM likhate. isaliye inamahArAjoMke gaM. bhIraAzayako samajhebinA inase viruddha prarUpaNA karanA baDI bhUlahai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 97 27-kitanekaloga apanA alasya Agraha choDasakatenahIM,va satya bAta grahaNabhI kara sakate nahIM, isaliye bhole jIvoMko apane pakSameM lAneke liye jAna bujhakara kutarka karate haiM, ki, zrIAvazyaka sUtrakI cUrNi-bRhadvRtti- laghuvRtti-paMcAzakacUrNi-vRtti-zrAddhadinakRtyamUpravRtti-zrAvakadharma prakaraNavRtti-navapada prakaraNavRtti-yogazAstra vR-- tti vagairaha zAstroMmeM sAmAyika pahile karemibhaMtekA uccAraNa karake pIchase hariyAvahI karane kA kahAhai, so vaha zAstra pATha svAdhyAya saMbaMdhIhaiM ? yA caityavaMdana-guruvaMdana saMbaMdhI ? yA AloyaNA saMbaMdhI haiM? athavA sAmAyika saMbaMdhIhai! isakI hamako acchI tarahase mAlUma nahIM paDatI, usase vaha zAstra pATha sAmAyika saMbaMdhIhaiM. aisA nizca yanahIMhosakatA.isaliye unazAstrapAThoke anusAra sAmAyika pahi le karemibhaMte pIche iriyAvahI kaise kiyA jAve ? aisIra kutarka kara. tehaiM,so sarvathA jhUThIhIhaiM kyoMki Uparake sarva zAstrapAThome zrAvakake 12 bratoMmeM 9meM sAmAyikavatasaMbaMdhI sAmAyika karaneke liyehI sA. mAyikakI vidhisaMbaMdhI khulAsApUrvaka prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pIchese iriyAvahI karanekA likhAhai,usake viSayameM satya grahaNa karanevAle AtmArthI bhavyajIvoMko nissaMdeha honekeliye thore. se zAstroMke pAThabhI yahAM para batalAte haiM. 28-zrI yazodeva sUrijI mahArAja kRta zrI paMcAzaka sUtrakI carNikA pATha dekho - "tiviheNa sAhuNo NamiUNa sAmAiyaM karei 'karemibhate !sAmAiaM' evamA uccariUNa, tau pacchA hariyAvahIyAe paDikamA, AloettA, vaMdittA AyariyAdi, jahA- rAyaNie, puNaravi guru vaM. dittA, paDilehittA NiviTho pucchati paDhati vA" ityAdi. 29- zrIcaMdragacchIya zrIdhijayasiMhAcAryajI kRta zrAvakAtikramaNa [ vaMdisAsUtra ] kI cUrNikA pATha bhI dekho ___ "vadiUNa sthAbha vaMdaNeNa guruM saMdisAviUNa sAmAiya daMDakaH maNu kar3iya, jahA- 'karemibhaMte ! sAmAiyaM, jAva-appANaM vosirA: mi' taoiri paDikamiya AgamaNaM Aloei, pacchA, jahI-jeI sAhuNo vaMdiUNa, paDhA suNahavA" ityAdi. 30- zrIlakSmItilakasUrijIkRta zrAvakadharmaprakaraNavRttikA pATha yahAMpara dikhalAtAhUM yathA- "atra kriyamANaM zrAddhAnAM sAmAyika ni' atyahaM nirvahati tarasthAnamupadizati- . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [98] caityAlaye svanizAMta, sAdhUnAmatike'pi vA / / . kArya pauSadhazAlAyAM, zrAddhastadvidhinA sadA // 1 // vyAkhyA- caityAlaye vidhicaitye, svanizAMte svagRhe'pi vijana. sthAna ityrthH| sAdhusamIpe, pauSo jJAnAdInAM dhIyate'neneti pauSadhaM parvAnuSThAnaM upalakSaNAt sarvadharmA'nuSThAnArtha zAlAgRhaM pauSadhazAlA, tatra vA tat sAmAyika kArya zrAddhaiH sadA nobhayasaMdhyamevetyarthaH / ka. thaMtadvidhinA ityAha-khamAsamaNaM dAuM icchAkAreNa saMdisaha bhagavan sAmAiyamuhapati paDilehemi tti bhaNiya, bIya khamAsamaNa puvvaM muhapatti paDilahiya, puNaravi paDhama khamAsamaNeNa sAmAiyaM saMdisAviya,bI. ya khamAsamaNapuvvaM sAmAiyaM ThAmi tti vuttaM, khamAsamaNadANapuvvaM a. ddhAviNaya gatto paMcamaMgalaM kAdattA karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paJcakhkhAmi jAva niyamaM pajjuvAsAmi duvihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kApaNaM na karemi na kAravemi tassa bhaMte paDikkamAmi ni. dAmi garihAmi appANaM vosirAmi' tti sAmAiya suttaM bhaNati, ta. o pacchA iriyapaDikkamati, ityAdipUrvamUrinirdiSTavidhAnena / atra ca IyoM pratikramyaiva sAmAyikoccAraNa yaskecidAcakSate tAtsaddhAMtAdanu ttIrNam,yata uktamAvazyaka cUrNi-bRhavRttyAdau- yathA " karemibhaMte ! sAmAiyaM sAvajja jogaM paccakhAmi jAva sAhU pajjuvAsAmi duvihaM tiviheNamiti, kAuNa pacchA harimaM paDikkamaha ti" ityAdi __31-zrIpArzvanAthasvAmIke saMtAnIya paraMparAmeM zrIupakezagacchIya zrIdevaguptasUrijI mahArAjane zrI navapadaprakaraNavRtimebhI prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI sAmAyika saMbaMdhI kahA hai, so pAThabhI yahAM para batalAte haiM, yathA :-- ___"Avazyaka cUAyukta samAcArI tviyaM-sAmAyika zrAvakeNa kathaM kArya ? tatrocyate- zrAvako dvividho'nRddhiprAptaH RddhiprAptazca, tatrAdyazcaityagRhe, sAdhusamIpe,pauSadhazAlAyAM, svagRhe vA. yatra vA vi. zrAmyati tiSThati ca nirvyApArastatra karoti, catuSu sthAneSu niyamena karoSi, caityagRhe, sAdhumUle pauSadhazAlAyAM svagRhe vA avazyaM kurvA Na iti. eteSu ca yadi caityagRhe sAdhumUle vA karoti,tatra yadi kenAs. pi saha vivAdo nAsti,yadi bhayaM kuto'pi na vidyate, yasya kasyApi kiMcid na dhArayati,mA tatkRtAkarSApakarSoM bhUtAM, yadi vA'dhama varNyamavaryamavalokya na gRhNIyAt, mA bhAMkSIt iti buddhayA yadi vA gacchan na kimapi vyApAra vyApArayet tadA gRhe eva sAmAyikaM gRhI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [99] tvA caityagRhaM sAdhumUlaM vA yathA sAdhuH paMcasamitisamitasigupti. guptastathA yAti, Agatazca trividhena sAdhun namaskRtya tatsAkSika punaH sAmAyikaM karoti "karemibhaMte ! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paJcakhkhAmi jAva sAhU pajjuvAsAmi duvihaM tiviheNaM" ityAdi sUtramu. cArya, tataH, I-pathikI pratikrAmyati, AgamanaM cAlocayati. tataH, AcAryAdIn yathAratnAdhikatayAbhivaMdya sarvasAdhUn , upayuktopaviSThaH paThati, pustaka vAcanAdi vA karoti / caityagRhe tu yadi vA sAdhavo na saMti, tadA IryApathikI pratikramaNa pUrvamAgamanAlocanaM ca vidhAya caityavaMdanAM karoti,paThanAdi vidhatte,sAdhusadbhAve tu pUrva eSa vidhiH / evaM pauSadhazAlAyAmapi / kevalaM yathA gRhe AvazyakaM kurvANogRhA ti-tathaiva gamanavirahitaM ityaadi| tathA RddhiprAptastu caityamUlaM sAdhumUlaM vA mahaddhathaiva eti, yena lokasya AsthA jAyate vaityAni sAdhavazca satpuruSaparigraheNa vizeSa pUjyAni bhavaMti. pUjita pUjaka tvAt lokasya / atastena gRha eva sAmAyikamAdAya nAgatavyamadhi. karaNa bhayena hastyazvAdyanAnayanaprasaMgAt Agatazca caityAlaye vidhinA pravizya caityAni ca dravya-bhAvastavenAbhiSTutya, yathAsaMbhavaM sAdhusamIpe mukhapotikA pratyupekSaNapUrva "karemibhaMte ! sAmAiyaM sAvajjaM jo. gaM pazcakhkhAmi jAva sAhU pajjuvAsAmi duvihaM tiviheNaM maNaNaM vA. yAe kAraNaM na karomi na kAravemi tassa bhaMte ! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi " tti uccArya IrthApathikyAdi prati krAmya yathA ratnAdhikatayA sarvasAdhUMzcAbhivaMdya praznAdi karoti, sA. mAyikaM ca kurvANa eSa mukuTamupanayati kuDalayuMgala nAma mudreca pu. p-taaNbuul-praavrnnaadivyutsRjti| kiMca yadi eSa zrAvaka eva tadA'syAgamanavelAyAM na kazciduttiSThati, atha yathA bhadrakastadA'syApi sanmAno darzito bhavati iti buddhyA AcAryANAM pUrvaracitamAsanaMdhri. yate asya ca, AcAryAstu utthAyavatastatazcakramaNaM kurvANA Asate tAvad yAvadeSa AyAti, tataH samamevopavizati / anyathA utthAnAnutthAnadoSAvibhAvyAH, etacaM prAsaMgikamuktam / prakRtaM tu sAmA. yikasthena vikathAdi na kArya,svAdhyAyAdipareNa AsitavyaM" ityAdi. 32-zrItapagacchanAyaka zrIdevedrasUrijI mahArAja kRta zrAddhAdina. kRtyasUtrakI vRttikA pAThabhI dekhoH "tao viyAla velAe,atyamie divAyare / puvvutteNa vihANeNa,puNo vaMde jiNottame // 28 // tao posahasAlaM tu,gaMtuNa tu pamajae / ThAvicA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] 'tasthasUriM, to sAmAiyaM kare // 29 // kAUNaya sAmAiyaM, iriyaMpaDi. kamiyaM,gamaNamAloe / vaMdittu sUrimAi, saMjhjhAyAvassayaM kuNai // 30 // - vyAkhyA-sAMpratamaSTadazaM satkAra dvAramAha-tato vaikAlikAnaMtara, vikAlavelAyAM aMtarmuhUrtarUpAyAM, tAmevavyanakti astamitedi'vAkare arddhabiMbAdavAk irthaH / pUrvoktena vidhAnena pUjAkRtvetizeSaH / punavedate jinottamAn prasiddha caityavaMdana vidhinA // 28 // athaikona viMzati vaMdanakopalakSitamAvazyaka dvAramAha-tatastRtIya pUjA naMtaraM zrAvakaH pauSadhazAlAMgatvA yatanayA pramArTi, tato namaskAra pUrvaka vyavahita tuzabdasyaivakArArtha tvAt sthApayitvaiva tatra sUrti sthApanA. cArya, tato vidhinA sAmAyikaM karoti // 29 // atha tatra sAdhavo'. pisaMti zrAvakeNa gRhe sAmAyikaM kRtaM, tato'sausAdhusamIpe gatvAkiM karoti ityAha-- sAdhusAkSikaM punaH lAmAyikaM kRtvA IApratikra. myAgamanamAlocayet tata AcAryAdIn vaMditvA svAdhyAyaM kAle cAvazyakaM karoti // 30 // ityAdi" 33-aba dekhiye-Uparake sarvamAnya prAcIna zAstrapAThImeM zrAvakako sAmAyika kaise karanA cAhiye? isa savAla ke javAbameM sarva zAstra kAra mahArAjone isa prakAra khulAsA pUrvaka likhA hai. 1-sAmAyika karanevAle rAjAdi dhanavAna va vyavahArika dhana rahita aise do prakArake zrAvaka batalAye. 2- dhana rahita zrAvakako bhagavAn ke maMdirameM 1, upadravarahita ekAMta jagahameM apane gharameM 2, sAdhu mahArAjake pAsa 3, vA pauSadha zAlAme 4, aise 4 sthAna sAmAyika karaneke liye batalAye. 3 - jaba zrAvakako saMsArika kAryoMse nivRtti hove [phurasata mile ] taba hareka samaya sAmAyika karanekA batalAyA. 4-dharma kAryoM meM aneka tarahake vighna AtehaiM, aura upayogI vi. vekavAle zrAvakako dharmakAryoM ke binA samaya mAtrabhI khAlI vyartha ga. mAmAyogyanahIM hai,isaliye saMsArika kAryoMse phurasada milatahI raste calane meM yadi kisIke sAtha lene dene vagairahase koItarahakA bhayanahIM hove to apane gharameM sAmAyikalekara pIche gurupAsajAnekAbatalAyA. 5-jaise upavAsAdikake paccakhkhANa apanegharameM karaliye ho to bhI gurumahArAjakepAsa jAkara phira guru sAkSise upavAsAdi paccakyANa karane Ate haiM. taisehI-zrAvakako apane gharame sAmAyika le Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101] karasAvadya yogakA tyAga karake sAdhukI taraha paMcasamiti aura tIna guptisahita upayogase gurumahArAjapAsa Akara phira sAmAyikakA u. ccAraNakarake pIche hariyAvahIpUrvaka svAdhyAyAdi karanekAvatalAyA. 6-zAmako cha AvazyakarUpa pratikramaNa karanekeliye pahile maM. dirameM devadarzana,pUjA Arati vagairahakarake pIche upAzraya yA pauSadhazA lAmeM Akara guruke abhAvameM bhUmikA pramArjanapUrvaka sAmAyikakaraneke liye navakAra guNakara sthApanAcAryakI sthApanakaranekA batalAyA. 7- sAmAyika karaneke liye khamAsamaNa pUrvaka guruse Adeza .lekara sAmAyikalenesaMbaMdhI muhapattikA paDilehaNakaranekA batalAyA. 8- muhapattikA paDilehaNakarake prathama khamAsamaNa pUrvaka sAmAyika saMdisAhaNekA, tathA phira dUsarA khamAlamaNa pUrvaka sAmAyika ThANekA Adeza lenekA batalAyA. 9- vinaya sahita mastaka namAkara navakArapUrvaka 'karemibhaMte! sAmAiyaM' ityAdi sAmAyikakA pATha uccAraNa karanekA batalAyA. 10-karemibhaMtekA pATha uccAraNa kiyebAda pIchese iriyAvahI. karanekAbatalAyA so 'iriyAvahI' kahanese iriyAvahI,tassa uttarI, annattha usasie NaM, kahakarake 4 navakAra yA 1logassakA kAusa. ga karanekA aura Upara saMpUrNa logassa kahanekA samajhalenA cAhiye. 11- jaise pauSadhavAlA devadarzanAdika kAryoMse gamanakarake A. yA hove vo iriyAvahI pUrvaka AgamanakI AlocanA kare, arthAtiriyAsamiti ityAdi aSTapravacanamAtAke virAdhanAkI AlocanAkarake micchAmi dukkaDaM detAhai, taisehI-yadi zrAvaka apane gharase sA. mAyika lekara iriyAsamiti Adi pAMca samiti aura tIna gupti sahita upayogase gurupAsa AyA hove to phira guru sAkSise karemi bhaMte!' ityAdi sAmAyika lekara pIche iriyAvahIpUrvaka iriyAsamiti ityA. di AgamanakI AlocanA karanekA batalAyA. - 12-sAmAyika lekara pIche iriyAvahI karake AgamanakI Alo. canA kare, bAda yathA yogya AcAryAdika vaDIloko anukramase sarva sAdhuoko vaMdanA karanekA batalAyA. 13 - 'pUrvasUrinirdiSTavidhAnena' tathA 'paDilehitA' arthAt-jagaha AsanAdikakA pramArjana paDilehaNa pUrvaka baiThane svAdhyAyAH di karanekA Adeza lekara apanA dharmakArya karanekA batalAyA. 14- sAmAyikaliye bAda guruke sAtha dharma vArtA kareM yA koI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [102] zaMkA hove to guruse pUche yA pustakAdi vAMce, athavA dUsarA koI pustakAdivAMcatA hove to upayogayukta sunatA rahe. 15- apane gharase sAmAyika lekara bhagavAn ke maMdirameM AyA hove,vahAM pAsameM sAdhu na hove to bhI bhagavAnke samakSa phirase sA. mAyika lekara iriyAvahI pUrvaka AgamanakI AlocanA karake pIche caityavaMdana, zAstrapATha paDhanA guNanAdi dharma kArya karanekA batalAyA. 16- upAzrayameM guru mahArAja hove,to upara mujaba sAmAyika karanekI vidhi batalAyI hai, aisehI pauSadhazAlAmebhI sAmAyika ka. ranekI vidhi samajha lenA cAhiye. - 17-upAzrayameM guru mahArAja na hove, yA samayake abhAvase kAraNavaza guru pAsa jAkara sAmAyika karanekA avasara na hove aura kevala apane gharamehI cha AvazyakarUpa pratikramaNa karanekeliye sAmAyika grahaNa kareM,to bhI Upara mujaba khamAlamaNapUrvaka sAmAyika muhapattike paDilehaNakA,sAmAyika saMdisAhaNekA va ThANekA Adeza le. kara navakArapUrvaka karemibhaMtekA uccAraNakarake . pIchese iriyAvahI pUrvaka apanA dharmakArya kareM,magara vahAMse guru pAsa jAne vagairaha kAryoM se gamanAgamana nahIM honese AgamanakI AlocanA na kareM. paraMtu zeSa bAkIkI upara mujaba sarva vidhi karanekA batalAyA. 18- yahAMpara koI pahile iriyAvahI karake pIche karemibhaMtekA ucAraNa karane kA kahate haiM,vologa zAstroM ke bhAvArthako nahIMjAnanevAlehaiM, kyoMki AvazyakacUrNi-bRhatvRtti vagairaha prAcInazAstroM meM prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI sApha khulAsA pUrvaka kahA hai| 19- kabhI guruke abhAvameM apanegharameM yA pauSadhazAlAmeM sAmAyika kareM,taba vahAM "jAva niyama pajjuvA sAmi" aisA pATha uccAraNakare aura upAzrayame guru samakSa sAmAyika kare, taba vahAM "jAva sAhU pajjuvA sAmi " aisA pATha uccAraNa kareM aura iriyAvahI pU. vaka apane dharmakAryoM meM samaya vyatIta karanekA batalAyA. 20-rAjA-mahArAjAdi maharddhika hove,unhoMko zaharakerastome naMge paira paidala calanA yogya na honese vo apane gharase sAmAyika lekara guru pAsa upAzrayame nahIM jAve, kiMtu-hAthI, azva, padAtika Adika rAjyaRddhikI saubhA yukta bherI bhaMbhAdi vAjiMtra sahita baDe ADaMbara. se sAmAyika karanekeliye gurupAsa Ave, usase zAsanakI prabhAva. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [103] nA hove, tathA bhagavAn "upara aura gurumahArAja upara logoMkI zraddhA baDhe, bahuta jIvoMko dharma prAptikA mahAn lAbha hove, isaliye gharase sAmAyika lekara naMge pairase paidala iriyAsamitiyukta Aneke badale baDe ADaMbarase gurupAsa Akara pIche sAmAyika kareM. 21 - rAjyaRddhikI sobhA yukta gurupAsa Akara jo najadIka bhagavAnkA maMdira hove to pahile vahAM maMdirameM jAkara vidhisahita upayoga yukta bhAvase- kezara caMdanAdise pahile dravya pUjA kareM bAda pIche caityavaMdana stavanAdise bhAva pUjA kareM usake bAdameM guru pAsa Akara "yathAsaMbhavaM sAdhu samIpe mukhapotikA pratyupekSaNapUrva" arthAt- stramAsamaNapUrvaka bhuhapattikApaDilehaNakarake sAmAyika saM. disAhaNe vagairahake Adeza lekara Upara mujaba vidhise pahile kre| mibhaMtekA uccAraNakarake pIche iriyAvahI pUrvaka svAdhyAyAdi kare. 22- rAjAdika sAmAyika kareM taba taka rAjyacinha mukuTAdi. kako alaga rakhkhe, tyAga kareM. . 23-isaprakAra sAmAyika karanevAle vahAM vikathAdi karmabaMdhana kehetubhUta koIbhI kArya na kareM, kiMtu svAdhyAya dhyAnAdi kokInijarjarAke hetubhUta dharmakArya karanemeM apanA samaya vyatIta kareM, ityAdi, 34- aba dekhiye-Upara mujaba sarvamAnya prAcIna zAstrapAThopara viveka buddhise tatva dRSTipUrvaka vicAra kiyA jAve to sAmAyika karaneke liye pratyekavAra svamAsamaNa sahita 'sAmAiya muhapatti paDile. hemi' 'sAmAiyaMsaMdisAvemi' 'sAmAiyaMThAvemi' ityAdi vAkyoMse sA. mAyika karanekA Adeza lekara navakArapUrvaka vinayasahita 'karemibhaM. te ! sAmAiyaM' ityAdi saMpUrNa sAmAyikakA pATha uccAraNa kiyebAda pIchese iriyAvahI karanekA suspaSTatAse sApha khulAsApUrvaka saba zA. trakAra sarva gacchoMke pUrvAcAryoMne likhA hai, so alpa buddhivAlAbhI Uparake zAstra pAThoparase sAmAyikakA adhikArako acchI tarahase samajha sakatAhai. jisaparabhI UparakI tamAma sarva bAtoko choDakara "Uparake zAstrapATha AloyaNA saMbaMdhI hai, yA svAdhyAya saMbaMdhI haiM, vA vaMdanAsaMbaMdhI haiM, athavA sAmAyika saMbaMdhI haiM. isakI hamako a. cchI tarahase mAlUma nahIM paDatI, isaliye Uparake zAstra pramANose sAmAyikameM prathama karemi bhaMte aura pIche iriyAvahI kaise kiyA jA ghe?" aisI 2 kutarka jAna bujhakarake yA uparake zAstrapAThoko vAMce, vicAre, samajhe binAhI paraMparAkI ajJAnatAse karate haiM, so tozrI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [104] zAnIjImahArAja jAne magara aisI 2 kutarka karake jinAmAnusAra pratyakSa aneka zAstra pramANa mujaba satya bAta parase bhole jIvoMkI bhadA uDAdete haiM, aura jinAzAviruddha koIbhI zAstrapramANa binAhI apane jhUThe haThavAdake AgrahakI bAtako sthApana karanekeliye zAroMke satya2 pAThoparabhI jhUThI2 zaMkA lAMkara utsUtra prarUpaNAse unmArga ko puSTa karate haiM, so yaha kAma saMsAra baDhAnevAlA anartha bhUta honese AtmArthI bhavabhiruyoko to karanA yogyanahIMhai. isaviSayako vizeSa tatvajJa pAThaka gaNa svayaM vicAra leveMge. 35-kitaneka kahate haiM, 'sAmAyikameM prathama karomibhaMte aura pIche i. riyAvahI karanesaMbaMdhI Avazyaka sUtrakI cUrNi-vRhavRtti vagairaha zAtrapAThoMmeM sAmAyikamuhapatti paDilehaNake, sAmAyika saMdisAhaNeke, sAmAyika ThANeke Adezalenevagairaha sabapI vidhinahIMhai,aisA kahanevAlebhI pratyakSahI mithyA bhASaNa karake jinAzAkA utthApana karatehaiM, kyoMki dekho-bhAvakadharma prakaraNavRtti tathA vaMdittAsUtrakI cUrNi vagairaha zAstrapAThoM meM sAmAyika muhapatti paDilehaNake,sAmAyika saMdisAhaNake, sAmAyikaThANevagairahake Adezalekara navakArapUrvaka vinayasahita 'karemi bhaMte' ityAdi pATha uccAraNa karake pIchese iriyAvahI kiye bAda svAdhyAyAdi karanekA saMkSepameMbhI sApha batalAyAhai, usake bhAvArthamagurugamyatAsesAmAyika saba pUrIvidhi samajhanA cAhiye. 36-Avazyaka niyukti, uttarAdhyayanAdi zAstrome sAmAnyatAle saMkSepameM pratikramaNakI vidhi batalAyAhai,paraMtu usakA vistArapUrvaka vizeSa adhikAra bhAvaparaMparAnusAra pUrvAcAryoMke sAmAcAriyoMke graMthose jAnane meM AtAhai, aura usI mujabahI abhI pratikramaNakI sarva. kriyAyeM karanemeM AtIhaiM magara koI ajJAnI Avazyakaniyukti-uttarA. dhyayanAdizAstroMkI pratikramaNa vidhiko adhUrI kahakara niSedhakareM aura usakeviruddha DhUMDhiyokI taraha apanI matikalpanA mujaba pratikramaNa kI vidhiko sthApana kareM, to AvazyakAdi AgamArtharUpa paMcAMgIke usthApanase utsUtraprarUpaNArUpa mithyAtvake doSake bhAgI honApaDatA. hai, taisehI- Avazyaka cUrNi, bRhadvRtti vagairaha Uparamujaba zAsapA. ThomeM sAmAyika saMbaMdhIbhI sUcanArUpa saMkSepameM sAmAnyatAse zAstrakA ra mahArAjAne sAmAyikakI vidhi likhIhai. usakA vistArase vize. Sa bhadhikAra bhAvaparaMparAnusAra pUrvAcAyoMke sAmAcAriyoMke graMthoM. se jAnanA cAhiye aura usI mujabahI AtmArthI bhavya jIvoMko sA: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyikakI sabapUrI vidhi karalenAcAhiye. jisake badale usako madhUrI vidhi kahakara niSedha karane vAleoko va usake sarvathA virukha apanI kalpanAmujaba karavAne vAloMko zrIAvazyakasUtrAdi AgamArtharUpa paM. cAMgIke utthApanase utsUtraprarUpaNArUpa doSake bhAgI honApaDatA hai, isaliye AtmArthI bhavabhiruyoko aisA karanA yogya nahIM hai| 37- aurabhI dekhiye jaise-jinamaMdira meM vidhiyukta 'dravya bhAva pUjA kara nijadhara gayA' aisA kisI zAstrameM saMkSepameM sUcanArUpa adhikAra AyA hothe, usakA vizeSa bhAvArtha tatvadRSTise samajhe binAhI usameM snAna karane, pavitra vastra pahirane, mukha koza bAMdhane, kezara caMdanAdi sAmagrI lene vagairahake akSara na dekhakara usako jinapUjAkI adhU. rI vidhi kahakara sarvathA jinapUjAkA niSedha karane vAloMko ajJAnI samajhaneme AtehaiM, kyoki upayogayukta bhAvase hameza jinapUjA karane vAle vo jinapUjAkI saba pUrI vidhiko acchI tarahase jAnanevAle hote haiM, unhoMke liye vizeSa likhanekI koI jarUrata nahIM hai, kiMtu 'dravya bhAva pUjA' kahanese upayoga yukta snAna karane, pavitra vasA dhArana karane, mukhakoza bAMdhane, jina maMdirameM praveza karane, misIhI kahane, maMdirakI sAra saMbhAla lene, 3 pradikSaNA dene, kezara-khaMdanadhUpa-dIpa-akSatAdi sAmagrI lene, aura caityavaMdana-zakastaSa-jinagu. ma stuti Adise daza trikasahita upayogase pUjA karane vagairahakI sapa pAte to apane bhApahI samajhaletehaiM.isaliye 'dravya bhAva pUjA' ka. hanele saMkSepameM jimapUjAkI saba pUrI vidhi samajhanI cAhiye, taisehI. sAmAyikakI vidhiko jAnane vAle upayoga yukta hameza sAmAyika karanevAloMke liye to- 'apane gharase sAmAyikalekara sAdhukItaraha iriyA samiti pUrvaka upayogase gurupAsa Ave' isa vAkyase, tathA 'guruko vaMdanAkarake phira sAmAyikakA uccAraNa kare bAda iriyAvahIpUrvaka paDhe sune vA pUche' isa vAkyase sAmAyika karane ke liye pa. citravastra dhAraNakaranekA tathA muhapatti Adi sAmagrI lenekA aura khamAsamaNapUrvaka sAmAyika saMbaMdhI muhapatti paDilehaNAdikake Adezalene dhamairahase sAmAyikakI saba vidhipUrI samajha lenA cAhiye, jAnakAroM keliye usajagaha isase vizeSa likheM to punazakti doSa mAke, piSThapeSaNa jaise hobe, usase vahAM 'jAgRtako jagAne ' kI taraha vizeSa likhane kI koI jarUrata nahIM haiM, isaliye gurugamyatAse tatva adhipUrvaka vivekabuddhise zAsakAra mahArAoke maMbhIra bhAzayako ma. T Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [106 ] majhe binA adhUrI vidhika nAmase sAmAyika prathama karemibhaMte aura pIche iriyAvahI karamekI satya bAtako sarvathA uDAdenA so utsUtrapra. rupaNArUpa honese AtmArthiyoMko yogya nahIM hai. * 38-dekho vivekabuddhise khUba vicArakaro-zrIjinadAsagaNimahatarAcAryajI pUrvadhara,zrIharibhadrasUrijI,abhayadevasUrijI,devaguptasUri jI,hemacaMdrAcAryajI, deveMdrasUrijI,AdigItArthazAsana prabhASaka mahArAjoMko to sAmAyika prathamakaremibhaMte pIche iriyAvahIkI bAta tattva zAnase jinAzAnusAra satyamAlUmapaDI, isaliye apane2banAye graMthoM meM nisaMdehapUrvaka likhagaye tathA AtmArthI bhavyajIvabhI zaMkArahita satya bAta samajhakara usa mujaba sAmAyikakI saba vidhibhI karatethe aura abhI karatebhI haiN| jisaparabhI kitaneka loga apane tapagaccha nAyaka zrI devedrasUrijI mahArAja vagairaha pUrvAcAryokebhI viruddha hokara isa. bAtameM sarvathA viparIta rItise prathamairiyAvahI pIchekaremibhaMte sthApana karake jinAjJAke ArAdhaka bananA cAhate haiM aura prathama karemibhaMte pIcheiriyAvahIko zAstraviruddha ThaharAkaraniSedhakaratehaiM.aba vicArakaranA cAhiye, ki- prathamakaremibhaMte pIcheiriyAvahI sthApanakaranevAle jinAzAke ArAdhaka ThaharatehaiM, yA prathama iriyAvahI pIche karemi bhaMte sthApana karanevAle jinAzAke ArAdhaka ThaharatehaiM, yadi-prathama iriyA vahI pIche karemibhaMte sthApana karanevAle jinAzAke ArAdhaka baneMge, to prathama karemi bhaMte pIche iriyAvahI sthApana karane vAle prAcIna sarva pUrvAcArya jinAbAviruddha mithyAtvakI khoTI prarUpaNA karanevAle Thaharege. aura yadi prAcIna sarva pUrvAcArya prathama karomi bhate pIche i. riyAvahI sthApana karanevAle jinAjJAke ArAdhaka satyaprarUpaNA kara. ne vAle mAnoMge, to, una sarva pUrvAcAryoM ke viruddha hokara prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana karanevAle jinAjJA viruddha mithyAsvakI khoTI prarUpaNA karanevAle Thahara jAvege. tathA isa bAtameM pAThAM. tarabhI na honese pUrvIpara virodhI donoM bAtebhI kabhI satya Thahara sakatInahIM. aura prAcIna sarva gItArtha pUrvIcAryoMkobhI khoTI prarUpaNA karanevAlebhI kabhI ThaharAsakatenahIM. magara unhIM gAtArtha mahArAjAka viruddha Agraha karanevAlehI khoTI prarUpaNA karanevAle Thaharate haiM, isa. liye sarva gItArtha pUrvAcAryoMko jinAzAke ArAdhaka satya prarUpaNA karanevAle samajha karake una sarva mahArAjokI AjJA mujaba sAmAthiko prathama karemi bhaMte pIche irIyAvahI mAnya karanA aura inake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [107 ] viruddha prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte kI zAstra viruddha aura pUrvAcAyakI AjJAbAhira kalpitabAta ko choDa denA yahI jinAzAke ArAdhakabhavabhiru nikaTabhavya AtmArthiyoM ko ucita hai. jyAde kyA likheM.. 39- kitane loga zaMkA karate haiM, ki - pauSadha, pratikramaNa, svAdhyAya, dhyAnAdi kAryoM meM pahile iriyAvahI karanekA kahA hai, aura sAmAyikarme prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye bAda pachise iriyAvahI kara nekA kahA hai, usakA kyA kAraNa honA cAhiye ? isakA samAdhAna yaha hai ki - pauSadha-pratikramaNAdika kArya to AtmAko nirmalakarane ke hetubhUta kriyArUpa hai so manakI sthiratAse hosakate haiM, isaliye manakI sthiratA karanekeliye gamanAgamanakI AlocanArUpa iriyAvahIkara ke pIche ina kAryoM meM pravRtti kareM to zAMtatApUrvaka upayoga zuddha rahatA hai, isaliye ina kAryoM meM pahile hariyA vahI karanekA kahA hai. magara sAmA. yikako to zrIbhagavatI - AvazyakAdi AgamoMmeM " AyA khalu sAmAiaM " ityAdi pAThoMse sAmAyikako khAsa AtmA kahA hai, isaliye AtmAkI sthApanA karane ke liye aura AtmA ke sAtha karmabaMdhana ke heturUpa Ate hue Azravako rokane ke liye prathama karemibhaMtekA paJcakhANa ka ramekA kahA hai. pahile AtmAkI sthApanArUpa aura AzravanirodharUpa sAmAyikakA uccAraNa hogayA, to, usake bAda meM pIche AtmAko ni rmala karane ke liye svAdhyAya dhyAnAdi kArya karaneke liye iriyAvahI karane kI AvazyakatA huI. isaliye pIchese iriyAvahIpUrvaka svAdhyAya, dhyAnAdidharmakArya karane cAhiye, aura AtmAkI sthApanArUpa va Abhava nirodharUpa jabataka sAmAyika ke paccakhkhANa na hoMge, taba taka ekavAra to kyA magara hajAravAra iriyAvahI karate hI raheMge to bhI A bhavanirodha binA nijaAtmaguNa kI prApti kabhI nahIM hosakegI, isaliye sarvazAstroMkI AzAmujaba pahile AtmA kI sthApanArUpa sAmAyikake paccarakhANa karake pIchese AtmAkI zuddhike liye iriyAvahI pUrvaka svAdhyAyAdi dharmakArya karane cAhiye. isa prakAra sAmAyi karme prathama karemi bhaMte kahane saMbaMdhI zAstrakAroM ke gaMbhIra Azayako sa majhe binA pauSadhAdi kAryoM kI taraha sAmAyika meM bhI prathama karomibhaMte kA uccAraNa kiye pahilesehI iriyAvahI sthApana karane kA Agraha karanA AtmArthiyoMko yogya nahIM hai / 40 - kitaneka mahAzaya kahate haiM, ki zrInavakAra maMtra ke pIche iriyA - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [108] vhIke upacAnakahehaiM,magara pariyAvahIke pahile karemibhaMtake upAya nahIMkaDe,isaliye sAmAyikabhI pahile iriyAvahI karanA yogya hai| pelA kahanevAloMko sAmAyikake svarUpa saMbaMdhI zAstrakAramahArAjoM ke abhiprAyako samajhameM nahIM AyA mAlUma hotaahai| kyoMki dekhiyezAstroM meM sAmAyikako AtmA kahA hai, aura iriyAvahI vagairaha ki. yArUpasUtra kahehaiM,aura AtmAke upadhAna to kabhI hosakatenahIM, kiMtu AtmAkIzuddhirUpa kriyAke upadhAna hosakate haiM. AtmA to svayaM upadhAna karanevAlAhai, aura upadhAna kriyArUpahaiM, sAmAyikarUpa AramAke upadhAna toiriyAvahIkepahile yA pIchebhI kisI zAstrameM nahIMkahe haiM, isaliye AtmAke nijaguNarUpa sAmAyika saMbaMdhI aura hariyAvahIva. gairaha AtmAkI zuddhirUpa kriyAsaMbaMdhI zAstrakAra mahArAjoMke bhAvA. rthakosamajheSinAhI pahile iriyAvahIke upadhAnakaranekA pATha dekhakara sAmAyikabhI pahileiriyAvahI sthApanakarate haiM, unhoMkI ajJAnatAhai. 41-kitanekaAgrahIloga navAMgIvRttikAra zrIabhayadevasUrijI ke nAmase athavA unhoke ziSya zrIparamAnaMdasUrijIke nAmase sAmA. yika pahileiriyAvahI pIchekaremibhaMte kahanesaMbaMdhI zrIabhayadevasU. rijIkRta 'sAmAcArI' graMthakA pATha bholejIvoMko batalAtehaiM, sobhI pra. tyakSa mithyAhai,kyoMki-dekho zrInavAMgIvRttikAra mahArAjane khAsa 'paM. vAzaka' sUtrakovRttimeM sAmAyikameM prathama karemibhaMte aura pIche iriyAvahI khulAsApUrvaka likhIhai, sarva prAcIna pUrvAcAryabhI aisehI likhe gayehaiM, yahI bAta jinAzAnusAra hai / isaliye inhIM mahArAjane sAsa 'sAmAcArI' graMthamebhI prathama karemibhaMte aura pIche iriyAvahI likhI dhI, usapAThako nikAla denA aura prathama iriyAvahI pIche karebhibhaMte kahanekA pATha apanI mati kalpanA mujaba navIna banavAkara baDe prauDha prAmANikapuruSoMkebanAye graMtha prakSepakarake bholeMjIvAkoSatalAkara u. mArga calAnA yaha baDAbhArIdoSahai, dekhiye-koIbhIpUrvAcAryamahArAjane sAmAyikameM prathamairiyAvahI pIchekaremibhaMte nahIM likhI, kiMtu pra. thama karemibhaMte pIche iriyAvahI sarva prAcIna pUrvAcAryAne sarvazAstroMmeM likhIhai. to phira zrInavAMgIvRttikAraka jaise prauDha prAmANika sarva sammata yaha mahArAja sarva pUrvAcAryoMke viruddha hokara prathama iriyAthahI pIche karemibhaMte kaise likheMge, aisA kabhI nahIM ho sakatA.isaliye ina mahArAjake nAmase prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte karanekA ThaharAne vAle pratyakSa mithyAvAdI haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] 42- aurabhI dekho khUpa vicArakaro - zAstroMmeM visaMvAdI kathana karanevAloMkoM mithyAtvI kahehaiM, aura jainAcArya to avisaMvAda hote haiM. isaliye zrInavAMgIvRttikAraka yaha mahArAjabhI visaMvAdInahIMthe. kiM. tu bhavisaMvAdathe, isaliye inhIM mahArAjake banAye vRtti-prakaraNAdi aneka zAstroMmeMse ekahI viSaya meM pUrvApara virodhI visaMvAdI vAkya kisIbhI graMtha kisI jagaha bhI dekhanemeM nahIM Ate, isaliye ina sa hArAjakI banAI sAmAcArImeMbhI visaMvAdI vAkya nahIM haiM, kiMtu 'paMcAkasUtravRttike anusAra prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI karane kA pAThathA, usako ur3A karake ina mahArAjake satya kathana ke pUrvApara virodhI visaMvAdI rUpa prathamairiyA vahI pIche karemi bhaMte kahane kA pA ubanAkara bholejIvoM ko batalAkara khoTI prarUpaNA karanevAloMkI bar3I bhArIbhUlahai. yaha mahArAja to visaMvAdI kathana karanevAle kabhI nahIMThahara sakate, magara aise mahApuruSoMke nAmase jhUThApATha banAnevAlehI mithyAravI Thaharate haiM / aba pAThakagaNase mai itanAhI kahanA hai, ki - navAMnIvRttikArakane yA unhoMkeziSyoMne athavA anya kisI bhI jinAzA ke ArAdhaka pUrvAcArya mahArAjane kisI bhI graMtha meM sAmAyika meM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte kisI jagaha bhI nahIM likhI, vyartha bhole jIvoMko bharamAnekA kAma karanA AtmArthiyoMkoM yogya nahIM hai / 43 - kitaneka zrIuttarAdhyayanasUtra kI baDI TIkAke nAmase lAmAyikarme prathamaddariyAvahI pachikaremibhaMte karane kA ThaharAte haiM, sobhI pratyakSa mithyA hai. kyoMki dekho uttarAdhyayana sUtra meM yA inakI bar3I TIkAbhre sAmAyika karane saMbaMdhI prathamahariyAvahI pIchekaremibhaMte karanekA ku chabhI adhikAra nahIM hai. kiMtu- 29 veM adhyayanameM "sAmAieNaM bhaMte ! jIve kiM jaNeha ? sAvajjajoga virahaM jaNayai // cauvIsatthapaNaM bhaMte / jIveM kiM jaNei ? daMsaNa visohi jaNai // vadyA: vyAkhyA -' sAmAyikena ' uktarUpeNa sahAvadyena varttata iti sA:- karmabaMdhana hetavo yogA-vyApArAstebhyo viratiH- uparamaH sAvadyayogaviratistAM janayati, tadvirati sahitasyaiva sAmAyika saMbha vAt, na caivaM tulyakAlatvenAnayoH kAryakAraNa bhAvAsaMbhava iti vAcyaM, keSucittulyakAleSvapi vRkSacchAyAdivatkAryakAraNa bhAvadarzanAd, evaM sarvatra bhAvanIyaM // sAmAyikaM ca pratipatukAmena tatpraNetAraH stotavyAH te ca tattvatastIrthakRta eveti, tatsUtramAha 'caturviMzatistavena' etadavasarpiNI prabhavatIrthakara kIrtanAtmakena darzanaM samyaktvaM tasyavizuddhiH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [110] tadupaghAtika karmApagamato nirmalIbhavanaM darzanavizuddhastAM janayati" aisA kahakara sAmAnyatAse sAmAyika, cauvIsattho,vaMdana, pra. tikramaNa, kAusagga Adi kartavyoMkA phalabatalAyAhai.magara vahAM sAmAyikakaranekI vidhimeM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte uccAraNa karanekA nahIM batalAyA. isaliye uttarAdhyayana sUtravRttike nAmase pra. thama iriyAvahI pIche karemibhate sthApana karanevAlokI baDIbhUla hai. 44-aba AtmArthI tattvagrAhI pAThakagaNase mairA yahI karanAhai,kizrImahAnizIthasUtrakA uddhAra zrIharibhadrasUrijI mahArAjanekiyAhai / zrIdazavakAlikasUtracUlikAkI baDITIkAbhI inhIM mahArAjane banAyA hai,tathA Avazyaka sUtrakI baDI TIkAbho inhIM mahArAjane banAyA hai| zrAvaka prajJaptikI TIkAbhI inhIM mahArAjane banAyAhai, aba dekho-Ava. zyaka baDITIkAme va zrAvakaprajJaptiTIkAme sAmAyika vidhime prathama karomibhaMte pIche iriyAvahI karanekA khulAsApUrvaka pATha hai tathA mahA. nizIthasUtrake tIsareadhyayanameM upadhAna caityavaMdanasaMbaMdhI iriyAvahI karanekA pAThahai, aura dazavaikAlika cUlikAkITIkAmeM sAdhuke gamanAgamanasaMbaMdhI iriyAvahI karake svAdhyAyAdi karanekApAThahai, isaliye bhinnara apekSAvAle ina zAstrapAThoke ApasameM kisItarahakAbhI visaMvAda nahIM hai, aura visaMvAdI zAstroko va visaMvAdI kathana karanevAloko zAstroM meM mithyAtvI kahe haiM / isaliye jainazAstroMkoM va pUrvAcAryoMko avisaMvAdI kahane meM AtehaiM, isI taraha zrI haribhadrasUrijI mahArAjabhI AvisaMvAdI honese inhIM mahArAjake banAye Uparake sarva zAstroko avisaMvAdI kahane AtehaiM, aura zrIAvazyakasUtrakI bar3I TIkA va zrAvakaprazapti TIkAmeM sAmAyika karane saMbaMdhI prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI karanekA pATha maujUda hone parabhI mahAnizItha, dazavakAlika cUlikAko TIkAke bhinna 2 apekSAvAle adhUre 2 pAThoM. kA ulaTA 2 arthakarake zAstrakAroke abhiprAyaviruddha hokara sAmA. yikameM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana karanese Uparake zAstrapAThome aura inhIM zAstroMke karanevAle zrIharibhadrasUrijI mahArAjake vacanoM meM ekahI viSaya saMbaMdhI ApasameM pUrvApara visaMvAdarUpa dUSaNaAtAha,magara inhIM zAstrapAThome va inhIMmahArAjake kathanameM kisI prakArasebhI kabhI visaMvAdakA dUSaNa nahIM A sakatA. yaha to sAmAyikameM prathama iriyAvahI pIche karemibhaMtekA sthApana karaneke Agraha karanevAlokIhI pUrNa ajJAnatAhai, ki-aise avisaMvAdI Apta www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [111] zAstroko va aise zAsanaprabhAvaka gItArtha mahApuruSoMko visaMvAdIkA jhUThA kalaMka lagAnakAbhI bhaya na karake apanA AgrahakI pratyakSa a. satya bAtako dRDhakaraneke liye aise 2 anartha karate haiM / isaliye A. tmArthI bhava bhiruyoMko aisA asatya Agraha choDakara prathama karemibhaMte pIche iriyAvahIkaranekI satyavAtako zraddhApUrvaka aMgIkAra karanAhI jinAzAnusAra honese zreyarUpahai. isItarahase Avazyaka cUrNi-vRhad vRtti-laghuvRtti-paMcAzakacUrNi-vRtti-zrAvakadharma prakaraNavRtti-yogazAstravRtti vagairaha anekazAstrAnusAra sAmAyika prathamakaremibhaMte pIche iriyAvahIkI satya bAtako niSedha karanevAle aura mahAnizItha-dazavai kAlika-paMcAzaka cUrNi-uttarAdhyayana-saMghAcAra bhASya vRtti dharmaratna prakaraNa vRtti vagairaha zAstrakAramahArAjoMke apekSA viruddha aura adhUre 2 pAThoke nAmase yA kisIprakArakIbhI kuyuktise sAmAyika prathama iriyAvahI aura pIche karemibhaMte sthApana karanevAle AgamapaMcAgIke aneka zAstrapAThoke utthApanakaraneke doSI banatehaiM. aura khAsa apane tapagacchAdika sarva gacchoMke pUrvAcAryoMkIbhI AjJAlopane vAle banate haiM [isakA vizeSa khulAsA nirNaya uparameM dekho aura tapagacchameM pahi. le to prathamakaremibhaMte pIcheiriyAvahI karatethe, isaliye zrIdeveMdrasUrijI,zrIkulamaMDanasUrijI vagairahoMne apane2banAye graMthome prathamakaremibhaMte aura pIche iriyAvahI karanekA khulAsApUrvaka likhAhai, magara thoDe samayase apane prAcIna pUrvAcAryoMke kathana viruddha prathama iriyAvahIkaranekA Agraha cala paDA hai, magara jinAzAke ArAdhaka AtmArthiyoko aisA AgrahakaranA yogynhiiNhai| dekho-senaprazna' meM zrIvijayase masUrijIne sarva pUrvAcAryoMke aura apane gacchakebhI pUrvAcAryoMke vi. ruddhahokara sAmAyikameM prathamairiyAvahI pIchekaremibhaMte karanekA kahA hai,magara tobhI unhIkehI saMtAnIya aMtevAsI zrImAnavijayajI aura su. prasiddhanyAyAvazAradazrIyazovijayajIne 'dharmasaMgraha'vRtti meM Avazyaka cUrNi-paMcAzakacUrNi-yogazAstravRtti Adi aneka zAstrAnusAra prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI karanekA khulAsA lisbA haiM, isI tarahase bhAtmArthiyoMko apane gacchakA yA gurukAbhI jhUTha pakSapAtakotyAga karake prathama karemibhaMte pIche iriyAvahIkI jinAzAnusAra satya bAta. ko AvazyamevahI grahaNa karanA ucita hai nyAyaratnajI zAMtivijayajIne mahAnizItha, dazavakAlikAdika. zAsroke bhinna 2 apekSAvAle adhUre 2 pAThose zAstrakAramahArAjoMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [[112 ] abhiprAyaviruddha hokara sAmAyikameM prathamairiyAvahI pIchekareMmitekA sthApana karaneke liye 'kharataragaccha samIkSA' meM aneka tarahale zAstraviruDa va kuyuktiyoM se anartha kiye haiM, usakA khulAsA Upara ke lekha pAThakagaNa svayaM vicAra leMge. isI tarahase AnaMdasAgarajIne ' dharma saMgraha ' kI prastAvanA meM, caturavijayajIneM ' saMbodhasattarakaraNa vRtti' kI TippaNikAme, zrIkAMtivijayajI amaravijayajIne 'jainasiddhAMta sAmAcArI' meM, dharmasAgarajIne iriyAvahI SatriMzikA pravacana parIkSAdikameM aura bhI koI bhI mahAzaya koI bhI graMtha meM sAmAyikameM prathama karemimaMte pIche iriyAvahI karanekA niSedhakarake, prathama iriyAvahI pIche karemibhaMte sthApana karanevAle saba zAstra viruddha prarUpaNA karanevAle uparake lekhase samajha lene cAhiye. aura paryuSaNAsaMbaMdhI, tathA cha kalyANaka saMbaMdhI bhI nyAyaratnajIne aneka zAstraviruddha aura kuyuktiyoMke saMgrahase aise hI anarthakiye haiM, una sabakA khulAsA samAdhAna pUrvaka nirNaya isI graMthameM aura isa graMthake prathama bhAgakI bhUmikAke 47 prakaraNoMmeM aura subodhikAdikakI 28 bhUlovAle lekhameM acchI tarahase khulAsA sahita chapa cukA hai / isaliye yahAM para phirase vizeSa likhane kI koI jarUrata nahIMhai, satya tattvAbhilASI pAThaka gaNa vahAMse samajha leMge / aurabhI nyAyara jIne zrI abhayadevasUrijI saMbaMdhI va tithi saMbaMdhI jo jo zAstraviruddha bAteM likhI haiM, una sabakA khulAsA zrImAn panyAsajI zrI kezara munijIneM 'praznottaramaMjarI' ke tInoM bhAgo meM acchI tarahase chapavAkara prasiddha kiyA hai, unake vAMcanese saba khulAsA ho jAvegA. aura maiM bhI tIsare bhAgakI udghoSaNA meM thoDAsA namUnArUpa likhUMgA taba vahAM jaina muniyoMko rela vihAra niSedha, va vyAkhyAna ke samaya muha pattikA bAMdhanA aura dezakAlAnusAra vizeSa lAbha jAnakara strIpuruSoM kI sabhA meM sAdhviyoMko dharma zAstrakA vyAkhyAna karanA [ dharma kA upadeza denA ] vagairaha bAtoM saMbaMdhIbhI khulAsA likhane meM Ave gA. pAThaka gaNa vahAMle sarva nirNaya samajha lenA. iti zubham. vikrama saMvat 1978 vaizAkha vadI paMcamI budhavAra. hastAkSara zrImAn - upAdhyAyajI zrIsumatisAgarajI mahArAjake laghu ziSya muni -- maNisAgara, jaina dharmazAlA, khAnadeza-dhUliyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bhom // // zrIpaJcaparameSThibhyo namaH // zrIparyaSaNA nirNaya nAmAgraMthaH prArabhyate matvA zrIzAsanAdhIzaM, vighna vyUha vidAraNaM, paryuSaNAdi kAryANAM. nirNayaH kriyate khalu // 1 // pAtmArthinAJca lAbhAya, pAkhaNDa patha zAntaye vANI guru prasAdena, shaastryuktynusaartH||2|| yugamam , vighnoMke samUhakonAza karane vAle zAsana nAyaka zrIvarddhamAnakhAmIko namaskAra karake zrIsarasvatI devI tathA zrIguru mahArAjake prasAdase, zAkhoMke pramANa pUrvaka tathA yuktiyoM ke anusAra, AtmArthi adhyajIvoMko zrIjinAjAkoprApti rUpa DAbhake vAste aura utsUtraparUpaNA rUpa pAkhaNDamArgakI zA. ntike liye zrIparyuSaNaparvAdi sambandhI kAryoMkA nizcaya ke sAtha nirNaya karatA huuN| so isa granthameM sambandha to mukhya karake adhika mAsake 30 dinoMkI ginatIke pramANa karanekA hai| aura do zrAvaNa apavA do bhAdra pada honese ASAr3ha caumAsI se 50 dine dUsare prAvaNameM athavA prathama bhAdrapadameM zrIpayu. SaNaparvakA ArAdhama karane sambandhI nirNayarUpa kathana kara. nekA isa granthameM mukhya viSaya hai aura vartamAnakAlameM gacchoMke pakSapAtase ApasameM jUdI jUdI prarUpaNAke honese bholejIvoMko zrIjinAmAko zuddha zraddhA mithyAtvarUpa bhrama par3atA hai, usIko nivAraNa karane ke liye paJcAGgI pramANa pUrvaka mukti anusAra isa granyakI racanA karatA hUM, so isako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) avalokana karanese asatyako chor3akara satyako grahaNa karake . mokSAbhilASI jana apane Atma kalyANa meM udyama kareM, ehI isa granthakArakA tathA isa granthakA mukhya prayojana hai / aura isa granthakA adhikArI to vahI hogA jo ki apane gaccha saMbaMdhI paraMparA ke pakSapAtakA kadAgraha rahita tathA jinAjJA icchaka aura zAstrokta zuddha vyavahArako aGgIkAra karanevAlA samya. ktvadhArI mokSAbhilASI, natu abhinivezika mithyAtvI bahulasaMsArI gaDDaroha pravAhI / maGgalAcaraNa aura sambandha catuSTaya kahe bAda sarva sajjana puruSoMko nivedana karanemeM AtA hai ki- varttamAnakAla meM saMvat 1966 ke laukika paJcAGgameM do zrAvaNa hone se zrIkharaMtara gacchAdivAle paJcAGgI pramANa pUrvaka tathA zrI pUrvAerrint AjJAmujaba ASAr3ha caumAsI se 50 dine dUsare zrAvagarme zrIparyuSaNa parvakA ArAdhana karate haiM jinheM ko prathama zrIvallabhavijayajIne apanI mati kalpanA se koI bhI zAstra ke pramANa vinA jainapatradvArA AjJA bhaGgakA dUSaNa lagAkara ke 'saMpake vRkSakA bIja lagAyA tathA pratyakSa zrIjinAjJA viruddha do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada meM yAvat 80 dine zrIparyuSaNa parvakA ArAdhana karake bhI mAyAvRttise Apa AjJAke ArAdhaka bananA cAhA, tathA unhIMkAhI anukaraNa karake dUsare kAzI se zrIdharma vijayajIne apane ziSya vidyAvijayajI ke nAmase 'paryuSaNA vicAra' kA lekha pragaTa karAyA jisameM bhI utsUtra bhASaNakA tathA kuyuktiyoMkA saMgraha karake abhinivezika mithyAtva se zAstroM ke Age pIche ke pAThoMkoM chor3akarake binA sambandhake adhUre adhUre pATha likhakara zAstrakAra mahArAjAMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhiprAyase viruddhahokarake dUsare zrAvaNameM 50 dine zrIparyaSaNa parvakA ArAdhana karane vAloMpara khUbahI AkSepekI bar3e jorase varSA karI aura paJcAGgIke pratyakSa pramANeAMko utthA. pana kiye aura jo saMpase dharmakArya hote the jinhoMmeM vighnakAraka choTIsI 10 pRSThakI pustaka pragaTa karAke kusaMpake vRkSako utpanna karAyA aura tIsare jaina patravAlene bhI inhokehI anusAra cala karake dUrAgrahake haThase paryuSaNA vicArake lekhakA gujarAtI bhASAntara jenapatrake 23 veM aGkakI AdimeM pragaTa karake utsatra bhASaNAMke phala vipAka prApta karane ke liye aura gacchakadAgrahake jhagar3eko bar3hAne ke liye zrIjinAjAke ArA. dhaka puruSoMko aneka tarahase AkSeparupa kaTuka vacana lisake kusaMpake vRkSako bar3hAnekA kAraNa kiyaa| inatInoMmahAzayoMke isatarahakelekhAMko maiMne avalokana kiye to jinAjA viruddha ekAnta apane gaccha saMbandhI Agrahake pakSapAtase dUsaroMko mithyA dUSaNa lagAnevAle aura AtmArthi bhavya jIvoMko zrojinAjJAkAArAdhana karane meM vighna rUpa mAlUma hue taba isa vighnako dUra karanekI icchAhuI isaliye mokSAbhilASI jinAjJA icchuka bhavya jovoMko zrIjinAjAko zuddha zraddhA meM dRr3ha karaneke vAste aura utsAbhASaka gacchakadAgrahiyoMko hitazikSAke liye zAstrAnusAra tapA zAstra yukti pUrvaka zrIparyuSaNaparvakA ArAdhana sambandhI vartamAnika vivAdakA nirNaya karanA ucita samajhA so karake tatvAndoSi puruSoM ko dikhAtA hUM:- zrIgaNadhara mahArAja kRta zrInizItha sUtrameM 1, zrIpUrvA. cAryanI kRta zrInizIpasUtrake laghu bhAthameM 2, tapA bAbA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yI 3, aura zrIminadAsagaNi mahattarAcAryajI pUrvadhara kata zrInizIthasUtrakI carNimeM 4, zrIbhadrabAhu svAmIjI kRta zrIdazAzruta skandha sUtrameM 5, zrIpUrvAcAryajI kRta tatsUtrakIcUrNime6, zrIpAzcaMdragacchake zrIbrahmarSijIkRta tatsUtrakIkRttimeM,zrIpUrvA cAryajI kRta zrIvahatkalpasUtra ke laghabhASyamada,zahadAyameM, tathA cUrNimeM 10, aura zrItapagacchake zrIkSemakIrtisUriNI kata zrI. hatkalpasUtrako vRttimeM 11, zrIsudharmasvAmIjI kRta zrIsamavA. yAMgajI sUtra meM 12,tathA zrIkharataragaccha nAyaka suprasiddha zrInavAMgIkRttikAra zrIabhayadeva sUrijI kRta tatsUtrakI vRttima 13, aura ukta mahArAja kRta zrIsthAnAMganIsutrakI pattimeM 14, zrIbhadrabAhusvAmI jI kRta zrIkalpasUtra meM 15, tathA niyukti meM 16, aura zrIkharataragacchake zrIcinaprabhasUrijI kata zrIkalpasUtrakI zrIsaMdehaviSauSadhi vRttima 27, tathA niyuktikIkRtti 18, aura vidhiprapA nAma zrI samAcArI ganthamaiM 19, aura zrIkharataragaccha ke zrIlakSmIvAmabhagaNijI kRta zrIkalpasatrakI kalpadramakalikAvRttimeM 20 tathA zrIkharataragacchake zrIsamayasundarajI kRta zrIkalpakalpalatAvRttimeM 21 aura ukta mahArAja kRta zrIsamAcArIzatakanAma granthameM 22, zrItapagacchake prokulamarAThanasUrijI kRta zrIkalpAvacarimeM 23, tathA zrItapagacchake zrIdharmasAgarajI kRta zrIkalpakiraNAvalI vRttimeM 24, aura zrInayavijayajI kRta zrIkalpadIpikAvRttimeM 25, aura zrIvinayavijayajI kRta zrImubodhikAttimeM 26, zrIsaMghadhinayanI kRta zrIkalpapradIpikAvRtti 27, zrI vijayavimala gaNijI kRta zrIgacchAcArapayansAkIkRttimeM 28 zrI acalagacchake bIudayasAgarajI kRta zrI kalpAvacUrirUpattiau 29,zrIkharatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchake zrIjinapatisUrijI kRta zrIsamAcArIgranthameM 30 tathA zrIsaMghapaTTakarahavatti meM 31 aura zrIharSarAjajI kRta zrIsaMghapaTakakI laghuvRttimeM 32, aura zrI pUrvAcAryoMke banAye tIna zrIkalpAntaravAcyoM meM 35. ityAdi paJcAGgIke aneka zAstroM meM ASAr3ha caumAsIse 50 dina jAnese avazyameva paryuSaNA karanA kahA hai usIkehI anusAra tathA zrIpUrvAcAryoM kI AjJA. mujaba vartamAnakAlameM do zrAvaNa honese dUsare prAvaNameM athavA do bhAdrapada honese prathama bhAdrapada meM 50 dine pryu| SaNA karane meM AtI hai isI viSayakI puSTike liye pAThakavargako niHsandeha honeke vAste zAstroMke thoDese pATha zrI likha dikhAtA huuN| 1 zrIkalpasUtrake pRSTha 53 se 54 takakA paryuSaNA saMbaMdhI pATha nIce likhe mujaba jAno, yathA teNaMkAleNaM teNaMsamaeNaM samagavaMmahAvIre vAsANaM savI saharAemAse vikkate vAsAvAsaM pajjosavei // 1 // sekeNa?NaM bhaMte evaM vaccai samaNebhagavaM mahAvIre vAsANaM savIsai rAe mAse viikvate vAsAvAsaM pajjosavei / jauNaM pAeNaM, agArINaM agArAI,kaDiyAI, ukkaMpiyAI, channAI, littAI, paDhAI maTThAI, saMdhUpiyAI. khAu dagAI, khAyanidumaNAI. appaNI aDhAe kahA, paribhuttAI, pariNAmiyAI bhvNti| sete?NaM evaM vuccara samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM sabIsIe mAse vikte vAsAvAsaM pajjosaveha // 2 // jahANaM samajagavaM mahAvIre vAsANaM savIsai rAe mAse viratate vAsAar pannosaveda / tahANaM gaNaharAdhi vAsANaM savIsaha rAe se. kAvate vAsAvAsaM pajjosarviti // 3 // jahANaM gaharAvi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) vAsANaM saMvIsaharAemAse jAva paz2josaviMti / tahANaM gaNahara sIsAvi vAsANaM jAva pajjosaviMti // 4 // jahANaM gaNaharasIsA vAsANaM jAva pajjosaviMti / tahANaM therAvi vAsAvA saMjAva pajnosaviMti // 5 // jahANaM therA vAsANaM jAva pajjosaviMti / tahANaM je ime ajjattAe samaNA niggaMdhA viharati evi - aNaM vAsANaM jAva pajjosaviMti | 6 || jahANa je ime ajja - sAe samayA niggaMthAvi vAsANaM sabosaharAe mAse vihakunte vAsavAsaM pajjosaviMti / tahANaM amhaMpi AyariyA tavAyA vAsANa jAba pajjomaviMti ||1|| jahANaM amhaMpi AyariyA uvajjhAyA vAsANa jAva pajjosaviMti / tahANa amhevi vAsANa sabasaharAe mAse vikkante vasAvAsaM pajjetsavemo / aMtarAviyase kappara mose kapyai taM rayaNi vAyaNA vittae | // 8 // ityAdi * 9 bhAvArtha:- tisakAla tisasamayake viSe zramaNa bhagavAn zrI mahAvIrasvAmI varSA saMbaMdhI ASAr3ha caumAsIse vIza dina sahita eka mAsa yAne 50 dina jAne se varSAvAsameM paryuSa SaNA karate bhaye // 1 // yahAM para ziSya pUchatA hai ki bhagavAn kisa kAraNa se aisA kahate ho taba guru mahArAja uttara dete haiM ki prAya karake gRhastha loga bhagavAnkA mahAtam jAna karake isa samaya varSA bahuta hogI aisA vicAra karake apane gharoMko caTAiyoMse AcchAdita kareMge cUnAdi se sapedI kareMge, ghAsa tRNAdise uparameM baMdovasta kareMge, gobara se liMpana kareMge AsapAsa meM vADa vagairaha se jAbatA kareMge, saMcI nIcI bhUmIko tor3akara barAbara kareMge, pASANAdise ghasa karake zrIkaNI kareMge, makAnoMko dhUpAdile sugaMdhayukta kareMge aura , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane gharoMke UparakA varSA saMbaMdhI pANI nikalane ke liye praNA likA kareMge, aura saba ghara kA pAnI nikalaneke vAste navIna khAla banAveMge athavA pahilekA khAla hove usIkA sudhArA kareMge, aura upayogI sacita vastuoMko acitakarake rakheMge, ityAdi aneka taraha ke ArambhAdi kArya pahilesehI apane liye karaleveMge isaliye uparokta doSoMkA nimitta kAraNa na hone ke vAste ASAr3ha caumAsIse 1 mAsa aura 20 dina gaye bAda bhagavAn paryuSaNA karate the, // 2 // jaise 1 mAsa aura 20 dina gayebAda bhagavAn paryuSaNA karate the taisehIgaNadharamahA rAjabhI 1 mAsa aura 20 dina gayebAda paryuSaNA karate the||3|| jaise gaNadhara mahArAja paryuSaNA karatethe, taisehI gaNadharamahA. rAjake ziSya praziSyAdi bhI paryuSaNA karate the // 1 // jaise gaNadhara mahArAjake ziSyAdi paryuSaNA karate the taisehIsthavira bhI karate the // 5 // jaise sthavira karate the taisehI bartamAnameM zramaNa nirgrantha vicarane vAle haiM so bhI uparokta vidhike anusAra paryuSaNAkarate haiN||6|| jaise vartamAnameM pramaNa nigrandha paryuSaNA karate haiM taisehI hamAre AcArya upAdhyAya 50 dine paryuSaNA karate haiM // 7 // jaise hamAre AcAryaupAdhyAya 52 dine paryuSaNA karate haiM taisehI hamabhI ASAr3ha caumAsIse 50 dine paryuSaNA karate haiM jisameM bhI kAraNa yoge 52 dina ke bhItara paryuSaNA karanA kalpatA hai parantu kAraNa yogase 50 ve dinakI rAtrikobhI ullaMghana karanA nahIM kalpatA hai, yAne 50 veM dinakI rAtriko ullaMghana karanevAle ko jinAjJA viruddha dUSaNakI prApti hove| ... aba dekhiye uparokta suprasiddha zrIkalpasUtrAnusAra dUsare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( - ) mAbaNameM paryuSaNA karanevAloMko vRthA dveSabuddhise AzAaGgakA dUSaNa lagAnA aura do zrAvaNa hote bhI ASAr3ha cInAsIse do mAsa upara bIsa dina yAne 80 dine ( pratyakSa paMcAr3I viruddha apanI mati kalpanAse) paryavaNA karake bhI AjJA ke ArAdhaka bananA seA gacchakadAgrahi utsUtra bhASaNa karanevAloMke sivAya aura kauna hogA so vivekI sajja - moMko vicAra karanA cAhiye / aura do zrAvaNa hotebhI bhAdrapada meM tathA do bhAdrapada honese bhI dUsare bhAdrapada meM 80 dine paryuSaNA karanevAle mahAzayoM ko hara varSa paryuSaNA meM prAya karake saba jagaha para baMcAtA huA mUlamantrarUpa uparokta satrapAThako viveka buddhise vicAra ke asatyako chor3a kara satyako grahaNa karanA cAhiye / aura aba Upara ke saba pAThakI saba vyAkhyAoMke sabapATha bahota vistAra ho jAne ke kAraNase nahIM likhatA hUM paraMtu ( antarA vipase kappar3a neAse kappar3a taM rayaNi uvAyaNA vitae) isa antake pAThakI thor3ImI vyAkhyAoMke pATha likhake pAThaka vargako vizeSa niHsandeha honeke liye likha dikhalAtA hUM / * 2 zrIkharataragaccha ke zrosamaya sundarajI kRta zrI kalpakalpatA vRttike pRSTha 199 se 192 takakA tatpAThaH- antarAviyasekappai paz2josavittae / antarApi ca arvApikalpa paryuSituM, "mosekappara taM rayaNi" paraM na karUpate tAM rajanIM bhAdrapada zuklapaJcamIM, "vAiNAvittaetti, atikramituM / uSanivAse ityAgamikodhAtuH, iha paryuSaNAdvidhAgRhijJAtA gRhyajJAtAca, tatra gRhiNAmajJAtAyAM varSA yogya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThaphala kAdI prApta kalpokta dravya, kSetra, kAla, bhAva, sthApanA kriyate, sA sthApanA ASAr3hapUrNimAyAM, yogyakSetrAsAvetu pAca paJca dinavavadhA yAvadbhAdrapada zukla paJcamI ekAdazaparvatipiSa kriyate, gRhi jJAtAyAM tu yasyAM sAmpatsarikAticArAlocanaM 1, luccanaM 2, paryuSaNAyAM kalpasUtrAkarNanaM vA kapanaM 3, caityaparipATI 4, aSTamaMtapaH 5, sAmvatsarikaMcapratikramaNa kriyate, yayAcavrata paryAyavarSANi gaNyate sA bhAdrapadazuklapaJcamyAM, yugapradhAna kAlaka sUryAdezAccaturthyAmapi janaprakaTA kAryA yattu abhivarddhitavarSe dinaviMzatyA paryuSitavyaM, tatsidvAntaTippanAnusAreNa tatrahi yugamadhyepoSo yugAnteca ASADha eva vaddhate, tAnyetAni ca adhunA na samyaga jAyaMte ato dinapaJcAzateva paryuSitavyam // 3 aura zrIkharataragacchake zrIlakSmIvallabhagaNinI kata zrIkalpadrumakalikAvRtti ke pRSTha 242se243 takakA tatpAThaH (satram) antarAviyasai kappA-ityAdi, artha antarApica arvAgapi mahA kAryavizeSAt bhAdrapada zukla paJcamItaHitaHkalpate paryuSaNAparvakartu, paraM na kalpate tAM rajanI bhAdrapada zuklapaJcamoM atikrmitu| pUrva utsarganayaH proktaH antarAviyase ityAdinA apavAdanayaH proktaH / ekAdazasu paJcakeSu kurvatsu ASAr3ha pUrNimAdivase prathamaM parva, evamagre paJcabhiH paJcabhi. divasaiH ekaikaM parva, evaM kurvatAM sAdhUnAM paJcAzadinaiH ekAdaza parvANi bhavanti, eteSu ekAdazaparva divaseSu paryuSaNAparva kartavyaM / parvasu ekasmindine nyUnepi kAraNa vizeSeNa paryuSaNA kattavyA, paraM ekAdazabhyaH parvabhyaH upari adhike ekasminnapi dine gate paryuSaNA parva na kartavyamuparidinaM nollaGghanIya mityrthH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grilaabaali lliiy' jghilaai lbh lgsayA bhASADhAcaturmAsAt paJcAzadina bhAdrapada zulapalkhumI dine paryuSaNA parva bhavati, zrIkAlikAcAryANAmAdezAt bhAdrapadazaktapaMcamItaH itaH catuyAkriyate, bhAdrapada zuklapaJcamyA rAtrimukhavaya agreparyuSaNA na kalpate anAdi siddhAnAM tIrthakarANAM aayaa| idAnImapi catuyA paryuSaNAM kurvataH sAdhavo gItAryAstIrthaMkarAjJArAdhakA zeyA // 4 aura zrItapagacchake zrIkulamaMDana sUrijIkRta zrIkalpAvacUrike pRSTha 192 meM tatpAThaH-- antarA viyasai kappai, aMtarApi ca arvAgapi kalpate, "pajjosaveya" paryuSituM paraM "nosaika pyAi" na kalpate "taM rayaNi uvAyaNA vittae" tArajanI bhAdrapada zuklapaJcamI atikramituM / upanivAse ityAganikodhAtuH // ihahi paryuSaNA dvidhA gRhijAtAjAtabhedAt tatra gRhiNAma jJAtA yasyAM varSAyogya pITha phalakAdau prApta yatnena kalpokta dravya, kSetra, kAlabhAva, sthApanA kriyate sA ASADhapUrNimAyAM, yogya. kSetrAsAvetu paMca paMca dina buddhayA yAvaddhAdrapadasita paMcamI, sAcekAdazasu parvatiSiSu, kriyate, hijJAtA yasyAM tu sAMva. tsarikAticArAlocanaM, khuzcanaM, paryuSaNAyAM kalpasUtrakathanaM, caityaparipATI, aSTamaM, sAMvatsarikaMpratikramaNaMcakriyate yayAca vrataparyAya varSANi garayante, sA nasasya zuklapaJcamyAM kAlakasUryodezAcaturthyAmapi banaprakaTAkAryA, yatpunaranivarddhita varSe dinaviMzatyA paryuSitavyamityucyate, tatsiddhAMta TippanAnumAreNa tatrahi yugamadhye pauSo yugAnte cASAr3ha eva varddhate nAnyemAsAstAnicaadhunA na samyaga jAyante'to dina paJcA. zatava paryuSaNA saGgatetibaddhAH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 aura zrItapagacchake zrIdharmasAgarajI kRta zrIkalpakiraNAvalIvattike paSTha 257 se 258 takakA tatpAThaH-- tatra antarApica agapi kalpate paryuSitu paraM na kalpate tAM rajanI bhAdrapada zukla paMcamI, "uvAyaNA vittaetti" atikramitu, upanivAse ityaagmikaadhaatuH| basa nivAsa iti gaNataMbandhIvAdhAtuH / ihahi paryuSaNA dvividhA gRhi jAtAjJAtabhedAt tatra gRhiNAmAtA yasyAM, varSAyogya pIThaphala kAdau prApta yatnena karapAktadravya, kSetrakAlAva,sthApanAkriyate sA cASAr3hapUrNimAyAM yogyakSetrAsAvetu, paMca paMca dina baddhapA dazaparvatithi krameNa yAvat bhAdrapadasitapaMcamImeveti gahijJAtA tu dvidhA mAmvatsarika kRtyaviziSTA gahijJAtamAtrAdha tatra sAmvatsarika kRtyAni, "sAMvatsarapratimAnti 1ccanaM 2 cASTamantapaH 3 sarvAktipUjAca 4 sasya kSAmaNaM miyaH 5" etakRtya viziSTa bhAdrapadasitapaMcamyAM kAlakAcAryAdezAcatumipi janaprakaTAkAryA, dvitIyAtu abhivarddhitavarSe cAturmAsika dinAdArabhya viMzatyAdinaH vayamatrasthitAsma iti pacchanAM gRhasthAnAM pur| badanti sAtu gRhijJAta mAtraiva, tadapi jainaTippanakAnusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAnte vASAr3ha eva vartute nAnyemAsAH taccAdhunA samyagana jJAyatentaH paMcAzatavAdinaH paryuSaNAsaGgateti bahAH // 6aura zrItapagacchake zrIjayavijayajI kRta zrIkalpadIpi kA vRttike pRSTha 130 meM tatpATha:--- antarAviyasekampatti, antarApi ca arvAgapi kaspate paryuSitaM, paraMna kalpate tAM rakhanI bhAdrapadAtapaMcamI "DavAyajA vittaeti" atikamita, upanivAse tyAgani Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhAtuH, vasa nivAsa iti gaNasaMbaMdhIvAdhAtuHhahi paryuSaNA dvividhA gRhitAtAjJAnabhedAt tatragRhiNAmajJAtA yasyA varSAyogya pITha phalakAdau prApta kalpekti dravya, kSetra, kAla, bhAva, sthApanA kriyate, sAva ASApUrNimAyo. yogyakSetrAbhAve tu paMca paMca dina vRddhayA dazaparvatithi krameNa yAvat bhAdra padasita paMca momeveti / gRhi jAtA tu dvidhA sAMvatsarikakRtya. viziSTA gRhijJAtamAtrA ca tatra sAMvatsarika kRtyAni, "sAMvatsarikapratikramaNa 1,lucanaM 2, aSTamaM tapaH 3, caityaparipATI, saMghakSAmaNaM" etatkRtya viziSTA bhAdrapadasita paMcamyAM kAlakAcAryAdezAccatu yA janaprakaTa kAryA, dvitIyAtu anivarddhitavarSe cAturmAsidinAdArabhya viMzatyAdinaiH vayamatrasthitAsma pati pRcchatA gRhasthAnAM puro vadanti sAtu gRhijAtamAtraya tadapi jainaTippana kAnusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAMta ca bhASAr3ha eva varddhate mAnyemAsAH taccAdhunA samyaga ma jJAyate ataH paMcAzatevadinaiH paryuSaNAsaGgateti vRddhAH // __9 aura zrItapagacchake zrIvinayavijayajI kRta zrIsukha. beAdhikAvRttike pRSTha 146 meM tathAca tatpAThaH____ aMtarAviyasekappaha, aMtarApicaarvAgapi kalpate paryuSituM paraM na kalpate tAM rAtriM bhAdrapadazukla paMcamI, "uvAyaNA vitta etti" atikramitaM, tatra parisAmastyena uSaNa vamanaM paryuSaNA, sAdvidhA gRhasthAtA gRhasthaira jAtAca, tatra gRhasthairajAtA yasyAM varSAyogya pIThaphalakAdau prApta kalpAkadraSya kSetra kAla bhAva sthApanA kripate sAcASAr3hapUrNimAyAM, yogya kSetrAsAvetu paMca paMca dina vRddhaghA dazaparva tithi krameNa yAvat bhAdra pada sitapaMcabhyAm, evaM gahicAtA tu dvidhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) sAmvatsarikakRtyAviziSTA gRhijJAtamAtrAca, tatra sAmba. sarikakRtyAni "sAMvatsara pratikrAMti 1 luJcanaM 2 cASTamaMtapaH 3 sahidbhaktipUnAca 4 saMghasyakSAmaNamithaH 5 // 1 // " etatkRtya viziSTA bhAdrapadasita paMcamyAmeva kAlikA cAyAdezAccaturthyAmapikAryA, kevalaM gRhitAtAtu sA yad abhivarddhitavarSe cAturmAsikadinAdArabhya viMzatyAdinairvayamatrasthitAsmAti pRcchatA gRhasthAnI purovadaMti tadapi jainaTippanakA. nusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAMtecASADhaeva va te nAnyemAsAstahippana kantu adhanAsamyaga na jJAyate ataH paMcAzatai vadineH paryuSaNAyuktativRddhAH // - uparokta zrIkharataragaccha tathA zrItapagaccha una donoM gacchavAloMke cha pAThoMkA saMkSipta bhAvArtha:-aMtarA viyase kpyaa| antarApica arvAgapi kalpate paryuSitaM. ityAdi kahane se-jo ASAr3ha caumAmIse 50 dine paryuSaNA karane meM AtI hai jisameM kAraNa yoge 50 dinake aMdara 4 ve dina paryuSaNA karanA kalpatA hai pantu 52 ve dinakI jo bhAdrapada zuklapaMcamIkI rAtri hai usIko ullaMghana karanA nahIM kalpatA hai aura uSadhAtume uSaNA banatA hai tathA pariupasarga laganese paryuSaNa bana jAtA hai mo uSadhAtu nivAsa artha meM vartatI hai athavA gaNa saMbaMdhI vasa dhAtu bhI nivAsArtha meM vartatI hai aura grAmAnugrAma vihAra karanekA nivAraNa karake sarvathA prakArase varSAkAle ekasyAnameM nivAsa karanA so paryuSaNA kahI jAtI hai vo paryuSaNA ihAM do prakArakI hai gahaspI logoMkI jAnI huI tathA gRhasyo logoMkI nahIM jAnIduI tisameM gRhasthoDogoM kI nahIM jAnI huI paryuSaNA jisameM bAMkAla saSita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) pATa pATalAdi dravyoMkA yoga bananese yatra karake zAstrokta vidhise dravya kSetra kAla aura bhAva kI sthApanA karanI jisameM upayogI vastuoMkA saMgrahaso dravya sthApanA, aura vihArakA niSedha parantu AhArAdi kAraNase maryAdA pUrvaka jAnekA niyama so kSetra sthApanA, aura varSAkAlameM jaghanyase 90 dina taka tathA madhyamase 120 dina taka aura utkRSTa se 180 dina taka eka sthAnameM nivAsa karanA so kAlasthApanA, aura rAgAdi karmabandhake hetu oMkA nivAraNa karake iriyAsamiti AdikA upayoga pUrvaka vartAva karanA so bhAvasthApanA, isa tarahase vo dravyAdi caturvidha sthApanA ASAr3ha pUrNimAmeM karanI parantu yAgya kSetra ke abhAvameM to ASAr3ha pUrNimAse pAMca pAMca dinakI vRddhi karake dazapaMcaka tithiyoM meM kramameM yAvat bhAdrapada sudI paMcamI taka, ASAr3ha pUrNimAse dazapaMcakameM parantu bhASAr3ha sudI 10 mI ke nivAsakI ginatIse ekAdazapaMca koMmeM jahAM dravyAdikA yoga mile vahAM pUrvokta kahe vaise doSoMkA nimitta kAraNa na hone ke liye ajJAta paryuSaNA sthApana ka. ranI aura ASAr3ha caumAsIse 50dine gRhasthI logoMkIjAnI huI paryuSaNA jisameM vArSikAticAroMkI AlocanA karanI, kezoMkAlucana karanA,zrIkalpasUtrakAsunanA vA paThanakaranA, aSTamatapa karanA, caityaparipATI (jina mandiroM meM darzanakarane) aura sAMvatsarika pratikramaNa karanA, aura sarva saMghakokSAmaNe karanA aura dIkSAparyAyake varSoM kI ginatI karanA sozAtaparyuSaNA bhAdrapadazukla paMcamI meM hotI thI, parantu yuga pradhAna zrIkAlakA cAryajImahArAjake Adezase bhAdrazukla caturthI ke dina karane meM bhAtI hai| so gItArthoM kI AcaraNA honese zrIjinAmA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) sujabahI jAnanI ho bhAdra padakI paryuSaNA mAsaSTadvike abhAva se candrasaMvatsara saMbaMdhinI jAnatI / aura mAsavRddhi honese abhivarddhita saMvatsara meM to ASAr3hacomAsIse bIsa dina karake yAne zrAvaNa zukla paMcamI ko gRhasthI logoMkI jAnI huI paryaSaNA karanemeM AtI thI so to jaina siddhAnta kA TippaNAnusAra yugake madhya meM pauSamAsa aura yugake antameM ASAr3ha mAsa kI vRddhi hotI thI parantu aura kisI bhI mAsako vRddhikA abhAva thaa| voTippaNA to abhI isa kAla meM acchI taraha se dekhane meM nahIM AtA hai isaliye mAsavRddhi ho to bhI 50 dinoM paryuSaNA karanI yogya hai isa tarahase vRddhAcArya kahate haiM arthAt mAsavRddhi hone se jainapaMcAMgAnusAra bIsa dine zrAvaName paryuSaNA karamemeM AtI thI parantu jaimapaMcAMgake abhAva se laukika paMcAMgAnusAra nAsavRddhi do zrAvaNa athavA do bhAdrapada hoto bhI usIkI ginatI pUrvaka 50 dine dUsare zrAvaNameM athavA prathama bhAdrapada meM paryu - SaNA karanekI prAcInAcAyoM kI AjJA hai isI hI kAraNase zrIlakSmIvallabha gaNijIne adhimAsako ginatI pUrvaka 50 dina paryuSaNA karane kA khulAsA likhA hai / usI mujaba atAmArthiyoMko pakSapAta chor3akara vartanA cAhiye / aura zrIdharmasAgarajI zrIjaya vijayajI zrI vinaya vijayajI ina tInoM mahAzayoMke banAye (zrIkalpakiraNAvalI zrIkalpa dIpikA zrIsukhabodhikA ina tInoM vRttiyAMke) paryuSaNA 'sambandhI pATha Upara meM likhe haiM umImeM ina tInoM mahAzayeAMne, jJAta yAne gRhasthI logoM kI jAnI huI paryuSaNA do prakArakI likhI hai aura abhivarddhita saMvatsara meM ASADha cImA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mause bIsa dine paryuSaNA karane meM AtI thI usIko vArSika hatyArahita kevala gRhasthIleAgAMke kahane mAtrahI ThaharAI sA kadApi nahIM bana sakatA hai kyoMki adhika mAsa honese bIsa dinakI paryuSaNAkAhI jaina paMcAGgake abhAvase adhika mAsa hoto bhI 50 dine paryuSaNA pUrvAdhAryAne ThaharAI hai isa liye vIsa dinakI paryuSaNA kahanemAtrahI ThaharAnese 51 dinakI payuSaNA bhI kahanemAtrahI Thahara jagI aura vArSika kRtya usI dina karane kA nahIM banegA isaliye jaise mAsavRddhi ke abhA. vasai 50 dine jJAta paryuSaNa meM vArSika va tya hote haiM taisehI mAsaddhi honese vIsa dinakI jJAta paryuSaNAmeM vArSika kRtya mAnane cAhiye kyoMki jAta paryuSaNA ekahI prakArako zAmeM likhI hai parantu vIsa dine jJAta paryuSaNA karake phira mAge vArSika kRtya kare aisA to kisI bhI zAstra meM nahIM likhA hai isaliye jahAM jJAta paryuSaNA vahAMhI vArSika katya zAkhokta yukti pUrvaka siddha hote haiM isakA vizeSa vistAra inahI tInoM mahAzayoMke likhe ( adhika mAsakI gimatI niSedha sambandhI pUrvAparavirodhi ) lekhAMkI Age samIkSA hogI vahAM likhane meM aaveNgaa| ___ aba dekhiye bar3e hI AzcaryakIvAtahai ki zrItapagacchake itane vidvAna munImaMDalI vagairaha mahAzaya uparokta vyAkhyAoMkoM hara varSa paryuSaNAke vyAkhyAname bAMcate haiM isaliye uparoka pAThArthIko bhI jAnate haiM tathApi mithyA haThavAdase bhAle jIvoMko kadAgrahameM gerane ke liye pauSa athavA ASADhake adhika hone se usIkI ginatI pUrvaka jaina paMcAMgAnusAra prAcInakAlameM ASADha caumAsIse bAsa dine prAvaNa sudImeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) paryuSaNA hotI thI parantu jaina paMcAMgake abhAvase vartamAnakAlameMjhI laukika paMcAGgAnusAra adhika mAsa honese usIkI gitanI pUrvaka 50 dine dUsare zrAvaNameM athavA prathama bhAdrama paryuSaNA karanekI pUrvAcAryoMkI maryAdA hai aisA uparokta pAThAse khulAsA dikhatA hai tathApi uparokta pAThAyA~kA bhAvArtha badalA karake mAsavRddhike abhAvase 50 dine bhAdra. padameM paryuSaNA kahI hai usIkohI vartamAnameM mAsavRddhi do prAvaNa hote bhI 80 dine jinAjJA viruddhakA bhaya na karate hue bhAdrapadameM ThaharAnekA vRthA Agraha karate haiM so kyA lAbha prApta kreNge| tathA uparokta vyAkhyAoMmeM "abhivarddhita varSe" isa zabdase zrIkharataragacchake zrIsamaya suMdarajI tathA zrIsapagacchake zrIkulamaMDanasUrijI zrIdharmasAgarajI zrIjayavijayajI zrIvinayavijayajI ina sabI mahAzayoMke likhe vAkyase adhika mAsakI ginatI pratyakSapane siddha hai isaliye adhikamAsakI ginatI niSedha bhI nahIM ho sakatI hai tathApi koI niSedha karegA to utsUtra bhASaNarUpa honese zrIanaMta tIrthaMkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAyoMkI aura apanehI gacchake pUrvajoMkI AjJA ullaMghanakA dUSaNa ugegA kyoMki zrIanaMta tIrthaMkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvA cAyane tathA zrIkharataragacchake aura zrItapagacchAdike pUrvajAne adhikamAsake dinoMkI ginatI pUrvaka teraha mAsoMkA abhivarddhitasaMvatsara kahAhai isakA vistAra Age zAstroM ke pAThAyoM sahita tathA yukti pUrvaka likhane meM AvegA aura bhI propAzcaMdragaccha ke zrIbalarSijI kRta zrIdazAta skandha sUtrako battike paSTha 912 se 195 takakA paryuSaNA sabandI pATha yahAM dikhAtA hUM tapAca pATha : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teNaM kAleNaM teNaM smennmityaadi| vyAkhyAtArthaH vAsA. janti ASAr3hacAturmAsika dinAdArabhya saviMdhati rAmAse vyatikrAnte bhagavAn "pajjosave iti" paryuSaNAmakArSIt / parisAmastyena uSaNaM nivAsaH / ityuktaziSyaHpraznayitumAha sekeNaTheNamityAdi praznavAkyaM subodhaM gururAha / jauNamityAdi nirvadvavAkyaM yataH NaM prAgvat. paeNamityAdi agAriNAM gRhasthAnAM, agArANi gRhANiH, kaDiyAiMti kaThayuktAni, ukkaM. piyAI-dhavalitAni. channAiM tRNAdibhiH, littAI-liptAni chagaNAdyaHkvacit guttAItti pATha statra guptAni vRttikaraNa dvArapidhAnAdibhiH, ghaTAI viSamabhUmibhaMjanAt,mahAiMzlakSaNIkRtAni kacitmama TAiMtipATha statra samantAt mRSTAni masuNIkRtAni, saMdhUpiyAiMti saugandhyApAdanArthaM dhUpanairvAsitAni, sAto. dagAI kRtapraNAlIrUpajalamArgANi, khAyaniDhumaNAI nidrumaNaM sADaM gRhAtsalilaM yena nirgacchati, appaNIaDhAe AtmA svArtha gRhasyaiH kRtAni parikarmitAni karoti, kANDaM karo. tItyAdi vividhaparikarmArthatvAt, paribhutAni taiH svaya paribhujyamAnatvAt, ataeva pariNAmitAni acittIkRtAni bhavanti, tataH saviMzatirAtre mAse gate amI adhikaraNadoSA na bhvnti| yadi punaH prathamameva sAdhavaH sthitAsma iti brayustadA te pravrajitAnAmavasthAnena subhikSaM sambhAvyaM gRhiNastaptAyo golakalpA daMtAla kSetrakarSaNa, gRhacchAdanAdIni kuryuH, tathA cAdhikaraNadoSA ataH paJcAzadinaiH sthitA sma iti vAcyaM, gaNaharAvitti gaNadharApi evamevAkArSa, ajjattAe pati adyakAlInA AryyatayA pratasthavirA ityeke,amhaMpitti asmAka. mapi bhAcAryopAdhyAyA, amhevitti vympiityrthH|| antarA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biyase kappA ityAdi antarApi ca ardhAgapi kalpate yujyate paryu SitaM para na kalpate tAM rajanI bhAdrapadabhuktapaJcamI uvAyaNA vittaeti atikramitutiSa nivAse ityAmiko dhAtuH paryuSituM vastumiti sUtrArthaH // atra antarA viyase kappA iti katha. nAt paryuSaNA dvidhA sUcitA, gRhijAtAjAtabhedAt / tatra gRhiNAmajAtA yasyAM, varSAyogya pIThaphalakAdau prApta yona kalpokta-dravya, kSetra, kAla, bhAva sthApanA kriyate, sA ASAr3ha zuklapaurNamAsyAM, yogyakSetrAsAvetu paJca paJca dina vRddhayA yAvadvAdrapadasitapaJcamyAM sAcaikAdazasu parvatithiSu kriyte| gRhijAtA tu yasyAM sAMvatsarikAticArAlocanaM, lucanaM, paryuSaNA kalpasUtrAkarNanaM, caityaparipATI, aSTama, sAMvatsarikapratikramaNa ca kriyate, yayA ca vrataparyAya varSANi gaNyante sA nAsa zuklapaJcamyAM, etAvatA yadA bhAdrapadazuklapaJcamyAM sAMvatsarikapratikramaNa kRtaM tataH jaddhantu ma kalpate vihA~, tatastadavadhi vittavyaM / antarApicaikAdazasu parvatithiSa kriyate nivAsI natu pratikramaNaM / kazcidudhyate yatra vAsastatraiva pratikramaNamapi cha,yadiyauva vAsastatraiva pratikramaNaMghettASADhazukla pakSadazyAmapi tatkattavyaM na caivaM dRSTamiSTaM vA, tato niyata nivAsaeka vAsAyukta iti paramArthaH / amamevA) zrIdharmasvAmivyAsaH prtipaadyti| zrIsamavAyAMge yathA samaye bhagavaM mahAvIre vAsANaM sosA rAe mAse vikvante sattariehirAidiehiMsesehiM vAsAvAsaM pajjosavetti / vyAkhyAta samaNe ityAdi varSANAM cAturmAsapramANasya varSAkAlasya saviMzatidivasAdhike mAse vyatikrAnte paJcAzatidineSvatIte. vityarthaH / saptatyAM ca rAtri divaseSu zeSeSu saMvatsarapratikrama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) pasapa cA divase bhAdrapada zurUpaJcamyAmityarthaH / varSAkhAvAsI varSAvAsaH varSAvasyAna 'pajjosaveitti' parivasati sarvathA karoti paJcAzadineSu vyatikrAnteSa tapAvidha vasatyabhAvAdi kAraNe sthAnAntaramapyAzrayati, paraM bhAdrapadazuklapaJcamayAM tu hakSamUlAdAvapi nivasatoti hayaM / candrasaMvatsarasyaivAyaM niyamaH nAmivardvitasyetyAdi / tathAhi niyuktikAraH-etpata paNagaM paNagaMkAraNIyaM jAva savIsaimAsa // suddhadasamI ThiyANamAsADhIpuslimo saraNaM // 1 // iyasattarI jahamA asIha gaI dahattara syNc||jh vAsa maggasire dasarAyAtiNi ukkosA // 2 // kAraNa mAsakappaM tattheva ThiyANa javAsa maggasire sAlaMbaNANaM chammAsitA jeThoggahAho // 3 // sugamAzcamA mavaramAdyagAthA dvayasya cUrNiH // mAsAr3haputimAe ThiyANa jati taNa DagalAdINi gahiyANi pajjosavaNAkappo Na kahito to sAvaNabahula paJcamIe pjjosveNti| asati khette sovnnbaaldsmiie| asati khete sAvaNabahulapasarasoe evaM paJca paJca ussAraM teNaM jAva asatikhete avysuddhpnycmiie| atApareNa Nabahati atikamituM AsAr3hapulimA to Ar3hattaM maggaMtANaM jAva bhaddavaya jorahassa paJcamIe etyantare jativAsakhetaM Na lar3e tAhe rukhsasaheDaThitA tAvi pajjosaveyavaM etesu pavesa jahAlaMbhe pajjosaveyavamiti apavve Na vahati atra pUrvoktAni ekAdazaparvANi anyAni tu vasatimAzritya aparvANi yAni saMvatsarapratikramaNaM tu bhAdrapadazaktapaJcamyAmeveti dravya kSetra kAla bhAva sthApanA tu sampratyadhyayane darzitaiveti na punarucyate ttevaavseyaa| navaraM kalpamAzritya jaghanyatA nabhasya sitaSasamyArArabhya kArtikacAturmAsaMyAvat saptatidinamAnaM etAvatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) yadA saptatyA ahorAtreNa cAturmAsikaMpratikramaNaM vihitaM tada mantaraM pratyUSa viharttavyaM kAraNAntarAbhAve / tatsadbhAve tu mArgazIrSeNApi saha ASAr3ha mAsenApi ca saha varamAsA iti : yat punarabhivarddhitavarSe dina viMzatyA paryuSitavyamiti, ucyate tatsiddhAnta TippanAnusAreNa tatra hi prAyo yugamadhye pAvo yugAnte cASAevavarddhate tAni ca mAdhunA samyag jJAyante atA Thokika TippanAnusAreNa yo mAso yatra varddhate sa tatraiva gaNayitavyaH nAnyAkalpanAkAryyA dRSTaM parityajyA'dRSTakalpanAnasaGgatA AnnAyA uparijJAnAttu kalpanApi na nizcayatavyeti sAMprataM tu kAlakAcArthyAcaraNAccaturthyAmapi paryuSaNAM vidadhati ityAdi / dekhiye Upara ke pATha meM zrIsamavAyAGgajI yathA tadvRtti maura zrIdazAzrutaskandha sUtrakI niyukti tathA usIkI varNike pAThI ke pramANa pUrvaka dinoMkI ginatI ASAr3ha caumAsI 50 veM dina mAsavRddhike abhAva se candrasaMvatsara meM nizcaya nivAsa pUrvaka jJAta paryuSaNA meM sAMvatsarika pratikramaNAdi karanekA pragaTapane khulAse dikhAyA hai aura yogya kSetrake abhAva se 50 veM dinakI rAtriko bhI ullaMghana na karate hue jaMgala meM vRkSa mIce paryuSaNA kara lene kA bhI khulAsA hiDAI aura candrasaMvatsara meM 50 dine paryuSaNA karane se kArttika taka svabhAvasehI 90 dina rahate haiM so jaghanyakAlAvagraha kahA jAtA hai aura prAcInakAlameM jaina paMcAGgAnusAra pauSa vA ASADhakI vRddhi honese abhivarddhitasaMvatsara meM ASAr3ha caunAsIse bIsa dine zrAvaNa sudImeM jJAta paryuSaNA karane meM AtI thI taba bhI paryuSaNa ke pichAr3I kArttika taka svabhAvasehI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dina rahate the isaliye vartamAnameM mAsa iddhi dozrAva. NAdi hote bhI paryuSaNAke pichAr3I 70 dina rakhanekA mA. yaha karanA so ajJAnatAse pratyakSa anucita hai aura jaina paMcAGga isa kAlameM acchI tarahase nahIM jAnA jAtA hai isaliye usIke abhAvase laukika paMcAGgAnusAra jisa mahInekI jisa jagaha vRddhi hove usIkohI usI jagaha ginanA cAhiye parantu anya kalpanA nahIM karanI,arthAt jaina paJcAGgake abhAvase laukika paJcAGgAnusAra pauSa, ASAr3ha ke sivAya caitra, zrAvaNAdi mAsoM ke vRddhikI ginatI niSedha karane ke liye gacchAgrahase apanI mati kalpanA karake anyAnya kalpanAyeM bhI nahIM karanI cAhiye kyoMki laukika paMcAGgAnusAra caitra, zrAvaNAdi mAseAMkI vRddhi hone kA pratyakSa pramANako chor3a karake pauSa ASAr3ha kI vRddhi honevAlA jaina paMcAra vartamAna meM pracalita nahIM hote bhI usI sambandhI mAsa vRddhikA apratyakSa pramANako grahaNa karanekA Agraha karanA mo bhI yogya nahIM hai kyoMki jaina pacAGgake abhAvase laukika paMcAGgAnusAra vartAva karate bhI usI mujaba mAsa vRddhikI ginatI nahIM karanA esA koI bhI zAstrakA pramANa nahIM honese gacchAgrahakI yukti rahita kalpanA bhI mAnya nahIM ho sakatI hai aura ASAr3ha caumAsIse 50 dine dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanA so to zAstrokta pramANa pUrvaka tathA yukti sahita prasiddha nyAyakI bAta hai| - aura aba prAcInakAlameM jaina paMcAGgAnusAra paryuSaNA kI maryAdAvAlA eka pATha vAMcaka vargako jJAta honeke liye dikhAtAhUM zrIcaitravAlagacchake zrIjagaccaMdra sUrijIko paraMparAmeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) zrIpagaccha ke zrIkSemakIrtti sUrijI kRta zrIbRhat kalpasUtra kI vRttikA tIsarA khaNDakA tIsarA udde zAke pRSTha 58 se 50 takakA pATha nIce mujaba jAno, yathA atha yasmin kAle varSAvAsa sthAtavyaM yAvantaM vA kAlaM yena vidhinA tadetadupadarzayati / AsAr3ha pulimAe vAsAvAsasu hoti atigamaNaM maggasirabahula dasamITa jAvaeka ni khetaMni // ASAr3ha pUrNimAyAM varSAvAsa prayogya kSetre gamanaM pravezaH karttavyaM bhavati tatra cApavAdatA mArgazIrSa bahula dazamI yAvadekatra kSetre vastavyaM etacca cikhilla varSAdikaM vakSyamANaM kAraNa maGgIkRtyoktaM, utsargatastu kArttika pUrsi mAyAM nirgantavyaM idameva bhAvayati // bAhidviyA vasabhehiM khettaMgAhitu vAsa pA gaM kapa kaTuvA sAvaNa bahulasa paJcAhe // yatrASADhamAsakalpaM kRtastatrAnyatra vA pratyAsannagrAmesthitA varSAvAsayogyakSetrevRSamA sAdhusAmAcArI grAhayanti, teca vRSabhA varSA prayoga saMstArakaM tRNa igala kSAra mallakAdikamupadhiM gRhNanti tata A. bAr3ha pUrNimAyAM praviSTAH pratipadamArabhya paJcabhirahobhiH paryuaar kalpaM kathayitvA zrAvaNa bahula paJcamyAM varSAkAle sAmAcAryAHsthApanAM kurvanti paryuSayantItyarthaM // itthaya aNabhiggahiya vIsatirAyaM savosaha mAsaM teNa paramabhiggahiyaM gAhiNAyaM katiojAva // atretti zrAvaNa bahula paJcamyAdau AtmanA paryaSite'pi anabhigrahItamamavacAritaM gRhasthAnAM purataH karttavyaM kimukkaM bhavati yadi gRhasthAH pRccheyurAryAyUyamatra varSAkAle sthitAvA na veti evaM pRSTa e sati sthitAvayamatreti sAvadhAraNaM ma. karttavyaM, kintu tatsaMdigdhaM yathA mAdyApi nizcitaH sthitA asthitA ceti, itthamana bhigRhItaM kiyantaM kAlaM vaktavyaM upa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) dyanirddhito sau saMvatsarastato viMzatirAtri dinAni, atha sandroso tataH sa viMzatirAtraM mAsaM yAvadanabhigRhItaM kavyaM, teNa vibhakti vyatyayA tataH paraM viMzati rAtra mAsA coddhamabhigRhItaM niJcitaM karttavyaM gRhicAtaca gRhasthAnAM pucchatAM jJApanA karttavyA yathA vayamatra varSAkAle sthitA etacca gRhijJAtaM kArttikamAsaM yAvat kartavyaM kiM punaH kAraNam kiyati kAle vyatIta eva gRhijJAtaM kriyate nAvagityatrocyate // asivAi kAraNehiM ahavA vAsaM Na suTTu AraDhuM abhivaDiyaMmi bosA hayareDa savIsaha mAso // kadAcittatkSetre azivaM bhavet AdizabdAt rAjaduSTAdikaM vA bhayamupaAgreta evamAdibhiH kAraNe athavA tatra kSetre na varSa varSitumAradhaM yena dhAmyaniSpattirupajAyate tatazca prathamameva sthitA vayamityukte pazcAdazivAdi kAraNe samupasthite yadi gacchanti tato loko brUyAt ahe| ete AtmAnaM sarvajJa putra tayAkhyApayanti paraM na kimapi jAnanti sRSAvAda vA bhASante sthitA. sma iti bhaNitvA samprati gacchantIti / athAzivAdi kAraNeSu saJjAteSu api na gacchati tata AjJA'tikramaNAdi doSA apica sthitA sma ityukte gRhasthA cintayeyuravazyaM varSa bhaviSyati yeneti varSA rAtramatra sthitAH tato dhAnyaMvikrINIyuH gRhaM vAcchAdayeyuH ilAdIni vA sthApayeyuH yataeva matA abhivarddhitavarSe viMzatirAtre gate itareSu ca triSu candrasamvatsareSu saviMzatirAtre mAse gale gRhijJAnaM kurvanti // gree paNagaM paNagaM kAraNIyaM, jAva savIsaha nAso, iDa dasamI ThiyANa, AsADIpusimosaraNaM // atreti ASAr3ha pUrNi mAyAM sthitAH paJcAhaM yAbadeva saMsta rakaM inaDAditi * 1 , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) rAtrI ca paryavaNAkalpaM kathayanti tataH zrAvaNa bahula paryuSAM kurvanti, athAvA pUrNimAyAM kSetraM na prAptAstata ebameva pacarA varSAMare prayogyamupadhiM gRhItvA paryuSaNA karapaM ca kathayitvA zrAvaNabahuladazamyAM paryuSaNayanti evaM kAraNema rAtri divAnAM paMcakaM paMcakaM varddhayatA tAvatsyeyaM yAvat saviMzatirAtro mAsaH pUrNaH / athavA te ASADha zuddha dazamyAmeva varSAkSetre sthitAstatasteSAM paMcarAtreNa DagalAdI gRhIte pazuSaNA kalpe ca kathite ASAr3ha pUrNimAyAM samavasaraNaM paryuSaNaM bhavati eSa utsargaH // ata daddha kAlaM paryuSaNamanutiSThatAM sarvostruvAdaH / apavAdeApi saviMzatirAtrAt mAsAt parato nAtikramayituM kalpate yadyetAvatkAle'pi gate varSAyogyakSetraM na labhyate tato vRkSamUle'pi paryuSitavyaM // atha paMcaka parihA'Nimadhirutya jyeSTakalpAvagraha pramANamAha / iyasattarI jasA masIha uI dasuttarasyaMca jahavAsa maggasire dasaharAyA tithi ukkosA // iyaiti upadarzane ye kilAbAr3ha pUrNimAyAH saviMzatirAtre mAse gate paryuSayanti teSAM saptatidivasAni jaghanye varSA vAsAvagraho bhavati, bhAdrapada zuddha paMcamyA namtaraM kArtika pUrNimAyAM saptatidinasadbhAvAt / evaM bhAdrapadabahuladazamyAM paryupayanti teSAmazItidivasA madhyamo vrssaakaalaagrhH| zrAvaNapUrNimAyAM navatidivasAH / zrAvaNa bahuudazamyA~ dazottarazataM divasA madhyamaevakAlAyagraho - vanti // samavAyAMgemuktamapi itthaM vaktavyaM / bhAdrapadAmAvAsyAyAM paryuSaNe kriyamANe paMcasaptatidivasAH / bhAdrapadabahulapaMca yAM paMcAzIti / zrAvaNa zuddhadazamyAM paMcanavatiH / zrAvaNAmAvasyAM prapottarazataM / zrAvaNa bahurUpaMcasthAM paMcadazottarazataM / ASAr3ha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrNimAyAM tu paryuSite viMzatyuttara divasazata pravati / eva meteSAM prakArANAM varSAvAsAnAmekave sthitvAkAttika cAturmAsika pratipadi nirgantavyaM / apa mArgazIrSa varSA bhavati kaI majalAkulAH panthAmaH tatoapavAdeneka dazarAtraM bhavatIti / atha tathApi varSI noparate tato dvitIya dazarAtraM tathA sati athaiva mapi varSA na tiSThati tatastRtIyamapi dazarAtramAseveta eva trINi dazarAtrANi utkarSatastatra kSetre AmitavyaM mArgazira paurNamAsI yAvadityarthaH // tata uddha yadyapi kamAkulA paMthAno varSa vA gor3hamanuparataM varSati yadyapi ca pAnIyaiH pUryamANaistadAnI gamyate tathApi avazyaM mirgantavyaM evaM paJcamAsiko jyeSTakalpAvagrahaH sampanaH // apa tameva pAramAsikamAha / kAraNa mAsakappaM tasyeva ThiyANa jaivAsa magasire sAlaMbaNANaM chammAsiojedvo ghohoti| yasmin kSetre ASADhamAsa kalpakRtaH tadanyadvarSAvAsayogya tathAvidhaM kSatraM na prAptaM tato mAsakalpaM kRtvA tava varSA. vAsaM sthitAnAM tatazcAturmAsAnantaraM kaI mavarSAdibhiH kAraNai. ratIte mArgazIrSa mAse nirgatAnAM pAramAsiko jyeSTakalpAvanaho bhavati ekakSetra avsthaanmityrthH|| dekhiye Uparake pAThameM adhikaraNa doSoMkA nimittakAraNa / aura kAraNa yoge gamana karanA par3e to sAdhudharmakI avahe. lamAna hone ke liye varSAyogya upadhikI prApti honese yogyakSetrameM ajJAta yAne gRhasthI logoMkI nahIM jAnI huI anizcita paryuSaNA sthApana kare vahAM uso rAtriko paryuSaNA kalpa kahe (zrI kalpasUtrakA paThana kare) aura yogyakSetrake abhAvase pAMca pAMca dinakI vRddhi karate candrasaMvatsara, 50 dina taka tathA abhivati saMvatsara meM 20 dinataka ajJAta paryuSaNA kare parantu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dine tathA 50 dine jAta yAne gRhasthI logoMkI jAnI duI prasiddha paryuSaNA kare se yAvat kArtikataka so kSetrameM Thahare aura jaghanyase 90 dina, tapA madhyamase 120 dina aura utkRSTa 180 dinakA kAlAvagraha hotA hai| .. aura bhI paryuSaNA sambandhI-bhASya, cUrNi, kRtti, samAcArI, tathA prakaraNAdi granthoM ke aneka pATha maujUda haiM parantu vistArake kAraNase yahAM nahIM likhatA huuN| tathApi zrIdazAzruta skandha satrako pUrNi, zrInizISapUrNi,zrIvahatkalpacUrNi vagairaha kitanahIM zAstroM ke pATha AgeprazAMgApAta likhane meM bhI aaveNge| aba merA satyagrahaNAbhilASI zrIjinAjA icchuka sajjana puruSoMko itamAhI kahanA hai ki vartamAnakAlameM jaina paJcAGgake amAvase laukika paJcAGgAnumAra jisa bhAsakI vRddhi hove usIke 30 dinameM pratyakSa pane sAMsArika tathA dhArmika vyavahAra saba duniyAM meM karane meM AtA hai tathA samaya, AvalikA, muhutAdi zAstrokta kAla ke vyatItakI vyAkhyAnusAra aura sUryodayase tithi vAroM ke parAvartana karake dinoMkI ginatI nizcayake sAtha pratyakSa siddha hai tathApi usIkI ginatI niSedha karate haiM sA niSkevala haThavAdase saMsAra eddhikAraka satsUtra bhASaNarUpa bATa jIvoMko mithyAtvameM gerameke liye vRthA prayAsa karate haiM isaliye adhika mAsa ke dinAMkI ginatI pUrvaka uparokta vyAkhyAoM ke anusAra ASAr3ha caumAsIse 50 dine dUsare prAvaNa vA prathama prAdrapada meM paryuSaNA karanA so zrIjinApAkA ArAdhanapanA hai| isaliye-maiM-pratijJA pUrvaka AtmArthiyoMko kahatA hUM ki-vartamAnika zrItapagacchake munima. paDalI vagairaha vidvAn mahAzaya pakSapAta rahita ho karake viveka buddhise uparokta zrIkalpasUtrakI vyAkhyAoMkA tAtpayArthako vicAreMge to mAsavRddhi honese apane pUrvajAMkI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) maryAdAke pratikUla tathA paJcAGgIke pranAka bhI viraha hokarake gayAgrahake pakSapAtara dozrAvaNa hote bhI pratyakSapaNe 80 dine bhAdrapada meM paryuSaNA karanekA vRthA Agraha kadApi nahIM kreNge| aura uparokta zAstrAnusAra tathA yukti pUrvaka 50 dine dUsare zrAvaNameM vA prathama bhAdrapadameM paryuSaNA karanevAle zrIjinAjAke ArAdhaka puruSoM para dveSa buddhise vRthA utsatra sapa mithyAnASaNase AjJA kA dUSaNa lagAkara bAlajIvoMko bhramameM geranekA sAhasa bhI kadApi nahIM kreNge| aura phira apanI cAturAIse Apa nirdUSaNa bananeke liye jaina zAstroMmeM adhika mAsako ginatImeM nahIM ginA hai aisA utsUtra bhASaNarUpa kahake ajJajIvoMke Age mithyAtva phailAte haiM usIkA nivAraNa karane ke liye aura bhavya jIvoM niHsandeha honeke liye isajagaha adhika mAsakI ginatIke pra. mANa karane sambandhI pahADIke aneka pramANa yahAM dikhaataa| __ zrIjudharmasvAmIjI kRta zrIcandraprAptisUtra meM 1, tathA zrIsUrya prajJaptisUtrameM 2, aurasaMvat 130 ke anumAna zrImalaya girijI kRta uparokta donoM sUtroMkI donoM vRttiyoMmeM 4, zrIbhadrabAhusvAmijI kRta zrIdazavakAlikasUtrake cUlikAkI niyukti meM 5, tathA zrIharibhadrasUrijI kRta tat niyuktikI yattimeM 6, zrInizIthasUtrake laghubhASyamai, pahadAyameM 9, cUrNimeM 8 zrIsahakalpake laghu bhASya meM, sahadAvyame, cUrNimeM 10 aura kRttimai 11 zrIsamavAyAMgajI meM 12, tathA sadavRttimeM 13 maurIsthAnAMgajIsatrakI vRttimeM 14, zrInemIcandrasarijI kRta zrIpravacanasArodvAra meM 15, zrIsiddhasenasarijI kRta tatsUtrakI vRttimeM 16, zrIudayasAgarajI kRta tatsatrako laghuttimeM 17, zrIjimapatimari jIkRta zrIsamAcArI grantha meM 18,zrIsaMghapaTaka laghavRttimeM, yatti meM 19 zrIji maprasasarijI kRta zrIvidhiprapAsamAcArImeM 20 aura zrIsamaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ PM ] sundarajI kRta zrIsamAcArI zatakameM 21 aura zrIpAzcandra gacchake zrIbrahmarSijI kRta zrIdazAzrutamkandha sUtrako vRttimeM 22 ityAdi aneka zAstroM meM adhikamAsako ginatI meM pramANa kiyA haiM. isaliye jinAjJAke ArAdhaka AtmArthI puruSa adhikamAsakI ginatI kadApi niSedha nahIM kara sakate haiM isa jagaha bhavya jIvoMko niHsandeha honeke vAste thor3ese adhikamAsa kI ginatIke viSayavAle pATha likha dikhAtA hu - zrI tapagacchake pUrvaja kahalAte zrInemicandra sUrijI mahArAja kRta zrIpravacanasArodvAra mUlasUtra gujarAtI bhASA sahita muMbaIvAle zrAvaka bhImasiMha mANakakI tarapha se zrIprakaraNa ratnAkarake tIsare bhAga meM chapake prasiddha huvA haiM jisake pRSTha 364 seM 365 taka nIce mujaba bhASA sahita pATha jAno--- avataraNaH: -- mAsANa paJcabheyatti eTale mAsanA pAMcabhedona ekasone ekatAlIsamuMdvAra kahe che / paMcasutte, narakatte caMdIoya riumAso // bhivaDhio tahaya paMcamao // 904 // mUla:- mAsAya icboviye avaro, arthaH- sUtra je zrIarihaMta paramAtmAnaM pravacana tene viSe mAsa pAMca kahyA che / temA prathamaje nakSatranI gaNanAye thAya tenI rItakahe che:- caMdramA cArake0 saMcarato jeTale kAle abhijitAdikathI vicarato utarASAr3hA nakSatra sudhI jAya tene prathama nakSatra mAsa kahiye / bIjo caMdioyake0 caMdrathakIthAya te aMdhArA par3avAthakI AraMbhIne ajavAlI pUrNimA sudhI caMdramAsa kehevAye / trIjorioke0 Rtu te loka rUr3hiye sATha ahorAtrIye Rtu kahiye / teno arddhamAsa eTale trIsa aho Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 30 ] rAtrI pramANano te RtumAsa jaannvii| cotho, Aditya je sUrya tehay ayana ekone jyAsI divasanu hoya / teno chaTThobhAga te Aditya mAsa khiye| pAMcamo abhivarddhita te tera caMdramAse thAya / bAra caMdramAse saMvatsara jAMNavo parantu jevAre eka vadhe tevAre tene abhivaddhita mAsa kahiye enaja pramANa vizeSa dekhAr3e che / mUla..-aharattasittavIsa tirutta sattadvi bhAga nskto|| caMdoa uNattIsa basadvibhAgAya battIsaM // 905 // __arthaH-ptatAvIta ahorAtrI ane eka ahorAtrInA zar3asaTha bhAga kariye tevA ekavIsa bhAge adhika eka nakSatra maasthaay| ane mAsanA ugaNatrIsa ahorAtrI tenA upara eka ahorAtrinA bAsaThabhAga kariye evA batrIsa bhAge adhika eka caMdramAsa thaay| mUlaH-uumAso tIsadiyo, Aicyovi tIsa hoi ac| abhivaDioa mAso dhauvIsa saraNa cheeNa // 906 // arthaH-RtumAsa te saMpUrNa trIrUdivasa pramANa no jANavI tathA AdityamAsa te trIsadivasa ane upara eka divasanA sAThiyA sIsabhAga kariye teTalA pramANano jaaNnnvo| ane abhivarjitamAsa te cauvIse adhika ekazatacheda eTale bhAga teja dekhAr3e che // 906 // mUlaH-bhAgANigavIsasayaM, tIsAaigAhiyA dinnaannNv| eejaha nippatti, lahaMti samayAUtahaneyaM // 9 // arthaH-te pUrvokta ekasone covIsabhAga eka ahorAtranA kariye tevA ekaso ekavIsabhAga ane ekadivaTe adhika grIsa eTale ekatrIsa divapta arthAt ekatrIsa divatane eka ahorAtrInA ekaso covIsabhAga mAMhelA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 31 ] eka sone ekavIsabhAga upara eTeluM abhivahita mAsana pramANa jAgava erItee pAMcamAsanI jena niHppati eTale prAptithAya che tesamayake siddhAnta thakI jAMNavI iti gAthA catuSTayArtha // 40 // avataraNaH-varisANapaMcazeyatti eTale varSanA pAMcabhe hunu eka hone betAlIsamu dvAra kahe che / / mUlaH-saMvacharAu paMvau "caMde caMde bhivaDhie ceva / caMde bhivaDDhaetaha bAsahinAse hi jugamANaM // 10 // arthaH-vaMdrAdika saMvatsara pAMcakahyAche temA pUrvokta caMdramAse je nIpanyote caMdra. saMvattara jaannvo| tenu pramANa traNase copanadivasa ane eka diva tanA bAsaThabhAga kariye tevA bArabhAga upara jANavA temaja bIjA caMdra saMvatsaranu paNa mAnajANavaM / have caMdrasavattara thI eka adhikamAsa thAya aiTale tene abhivati saMvatsarajAMNavo tenu pramANa traNa vyAsIdivata ane eka divatanA bAsaThabhAga karI temAMnA cumAlIsabhAga evo eka abhivati saMvatsara jANavo ekatrIza ahorAtra ane ekadivatanA ekaho covIsabhAga kariye temAhilA ekapto ekavIsabhAga upara e abhivarddhita mAsana mAna jaannvN| have pUrvokta mAne abhivahita saMvattara be ane caMdrasaMvatsara traNa evA pAMca saMvattare eka yugamAna thAya che te bAsaThacaMdramApta pramANaka cha / sArAMza ekayugamAMtraNa cAMdrasaMvatsara te cAMdrasaMvatsaranA pratyeka bAramAsa malI chatrIsa cAMdramAsa ane be abhivati saMvatsara temAM eka abhivaddhita saMvatsaranA tere cAMdramAsa e pramANe bIjA vanA paNa tere malo ekaMdara chavIsamAsa ane pUrvokta cAMdramAsa chatrIsa malIne bAsaTha cAMdramAse eka yuganuM mAnathAya // // iti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 32 ] dekhiye uparameM zrItapagaccha ke pUrvaja zrInemicaMdra sUrijIneM adhika sAsakI ginatI maMjUra karake teraha caMdra nAsa se abhivarddhita saMvattara kahA aura ekayu ke bAsaTha (62) mAsakI ginatI dikhAi adhika mAsake dinoMkI bhI ginatI khulAse likhI haiM isa liye vartamAna meM zrItapagacchavAle mahAzayoM ko apane pUrvaja ke pratikula hokara adhikamAsakI ginatI niSedha karanI nahI cAhiye kintu adhikamAsakI ginatI avazyameva maMjUra karanI yogya haiM / aura suniye -- zrImalayagirijI kRta zrIcaMdra prajJapti sUtra vRttike pRSTha 9 se 100 taka tatpATha- / yugasaMvat yugapUraka: saMvatsaraH paMcavidhaH prajJaptastadyathA / drava dro'bhivarddhita va ukta va caMdo caMdo abhivaDDhitoya, caMdo abhivaddhito ceva / paMbasahiyaM jugabhiNaM, di te lokkasIhiM // 1 // paDhana vizyADa caMdAtaiyaM abhivaDhiyaM viyANAhiM caMde ceva caDhatya paMcanamabhivadviyaM jANa // 2 // tatra dvAdazapUrNamAsI parAvarttA yAvatA kAlena parisamApti mupayAti tAvatkAla vizeSazca drasa' vatsaraH / uktaMva / putrima pariyaTTA puNa bArasa mAse havaha caMdo | ekazca pUrNamAsI parAvartta ekazca dromAsastasmiMzca caMdre mAse'horAtra parimANa ciMtAyA me kona triMzadahorAtrA dvAviMzacca dvASaSTi bhAga ahorAtrasya etat dvAdazabhirguNyate jAtAni trINi zatAni catuHpaJcAzadadhikAni rAtridivAnAM dvAdazaca dvASaSTibhAgA rAtridivasasya evaM parimANazcadraH saMvattaraH tathA yasmin saMvattare adhikamAsa sambhavena trayodaza caMdrasya mAsA bhavaMti so'bhivarddhita saMvatsaraH // uktaMva // terasaya caMdramAsA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 33 ] vAso abhivaDhioya naaybo| ekasmin caMdramAse ahorAtrA ekonatriMzad bhavanti dvAtriMzacca dvASaSTibhAgasya ahorAtrasya etaccAnantaraM coktaM tata eSa rAzistrayodazabhirguNito jAtAni trINi ahorAtrazatAni jyazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya etAvadahorAtrapramANobhivahitasaMvatsara upajAyate kathamadhikamAsasambhavo yenAbhivahita saMvatsara upajAyate kiyatA vA kAlena sambhavatIti ucyate iha yugaM caMdrAbhivaddhitarUpa paJcasaMvatsarAtmakaM sUryasaMvatsarApekSayA paribhAvyamAna manya nAtiriktAni paJcavarSANi bhavanti sUryamAsazca sAIniMzadahorANi pramANa caMdramAsa ekonaviMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya tato gaNitaparibhAvanayA sUrya saMvatsara satka triMzanmAsAtikrame ekazcAMdramAso'dhiko labhyate tathAca pUrvAcAryyapradarziteyaM karaNa gAthA // caMdassa jo viseso Aiccassa ya havijja mAsassa tIsaha guNio saMto havAi hu ahimAsao ekko // 1 // asyAkSaragamanikA Adityasya Aditya saMvatsaraH sambandhino mAsasya madhyAt caMdrasya caMdramAsasya yo bhavati vizleSa iha vizleSa kate sati yadavaziSyate tadupacArAt vizleSaH sa triMzatA guNyate gaNitaH san bhavatyekoradhikamAsaH tatra sUryamAsaparimANAt sArddha triMzadahorAtrarUpAt / candramAsaparimANamekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasyevaM rUpa zodhyate tata sthitaM pazcAdinamekamekena dvASaSTibhAgena nyUnaM tacca dinaM triMzatA guNyate jAtAni triMzaddinAni ekazca dvASaSTibhAga ziMzatA guNito jAtAstriMzat dvASaSTibhAgAH te ziMzaTTinebhyaH zodhyante tatasthitAni zeSANi ekonazidinAni dvAziM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 34 ] zazca dvASaSTibhAgAdinasya etAvatparimANaJcandramAsa iti bhavati sUryyasaMvatsara satka triMzanmAsAtikrame eko'dhikamAso yuge ca sUryyamAsAH SaSTisto bhUyo'pi sUryya samvatsaraH satka triMzanmAsAtikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati / uktaMca saTTIye aiyAe hava hu ahimAsaggo juga mi bAvIse pager havai hu bIo jugaMtaMmi // 1 // asyA'pi akSaragamanikA ekasmin yuge anantarodita svarUpe parvaNAM pakSANAM SaSTau atItAyA SaSTisaMkhyaSu pakSeSu atikrAnteSu ityarthaH / etasminnavasare yugAI yugAI pramANe eko'dhikomA so bhavati dvitIyastvadhikamAso dvAtriMzatyadhike parvazate atikAnta yugasyAnta yugaparyyavasAne bhavati tena yugamadhye tRtIya saMvatsare adhikamAsaH paJcame ceti dvau yuge abhivarddhitasaMvatsarau saMprati yuge sarvasaMkhyayA yAvanti parvANi bhavanti tAvanti niddikSuH prativarSa parvasaMkhyAmAha / tA paDhamassaNa mityAdi tA iti tatra yuge prathamasya Namiti vAkyAlaMkRtau candrasya saMvatsarasya caturviMzatiparvANi prajJaptAni dvAdazamAsAtmako hi cAndraH saMvatsaraH ekaikasmiMzca mAse dve dve parvaNi tataH sarva saMkhyA candrasaMvatsare caturviMzatiH parvANi dvitIyasya cAndrasa Mvatsarasya caturviMzatiH parvANi bhavanti abhivarddhitasaM vattarasya SaDaviMzatiH parvANi tasya trayodazamAsAtmakatvAt caturthasya cAndra saMvatsarasya caturviMzatiH parvANi paJcamasyAbhivarddhita saMvatsarasya SaDUviMzatiH parvANi / kAraNamanantaramevoktaM tata evamevoktenaiva prakAreNa sapuvA vareNaMti pUrvApara gaNita milanena pacasAMvatsarike yuge caturviMzatyadhikaM parvazataM bhavatItyAkhyAtaM sarvairapi tIrthakRdbhirmayA ceti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ 35 ] * aura bhI ina mahArAja kRta zrIsUryaprajJapti sUtrA vRttike pRSTha 191 se 192 taka tatpATha yugsNvtsrennmityaadi| tA yugasaMvatsaro yugapUrakaH saMvatsarapaMvavidhaH prjnyptstdythaa| caMdrazcAMdro'bhivarddhitazcAMdro'bhivarddhitazcaiva // uktaM va // caMdo caMdo abhivaDhioya caMdobhivaDio ceva paMcatahiyaM yugamiNaM diDhate loka daMsIhi // 1 // paDhama biDayAu caMdA taiyaM abhivaDhi viyANA hi caMdeceva cautyaM paMcamamabhivaDhiya jANa // 2 // tatra dvAdazapaurNamAsI parAvartIyA yAvatA kAlena parisanAptimupayAMti tAvat kAlavizeSazcandra saMvatsaraH // uktaMca // puslima pariyahA puNa bArasamAse havai caMdo // ekazca paurNamAsI parAvarta ekazcaMdramAsa stasmiM cAMdramAse rAtri divasaparimANacintAyAM ekonatriMzadahorAtrA dvAtriMzava dvASaSTibhAgA rAtri divasasya etaddvAdazabhirguNyate jAtAni trINi zatAni catuHpaJcA. zadadhikAni rAtri divAnAM dvAdaza ca dvASaSTibhAgA rAtri divasasya evaM parimANazcAndraH sNvtsrH| tathA yasmin saMva. tasare adhikamAsa sambhavet trayodazacandramAsA bhavanti sobhivaddhi tasaMvatsaraH // uktaMva // terasaya caMdamAsA vAso abhivaDhioya naaybo|| ekasmiM caMdramAse ahorAtrA ekonatrizadbhavanti dvAtriMzazca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya etccaanntrmevoktN| tata eSa rAzistrayodazabhirguNyate jAtAni trINi . ahorAlAzatAni jyazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya etAvadahorAtra pramANobhivaddhi tasaMvatsara upajAyate kathamadhikamAsasambhavo yenAbhivaddhi tasaMvatsara upajAyate kiyatA vA kAlena sambhavatIti ucyate / iha yugaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] candrAbhivaddhitarUpa paJcasaMvatsarAtmakaM sUryasaMvatsarApekSayA pari bhAvyamAnamanyUnAtiriktAni paMcavarSANi bhavanti sUryamAsazca sArdutriMzadahorAtripramANa candramAsa ekonaviMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya tato gaNitasaMbhAvanayA sUryasaMvatsara satka triMzanmAsAtikrame ekazcandramAsodhiko lbhyte| saca yathA labhyate tathA pUrvAcAryyapradarziteyaM karaNaM gAthA // caMdassa jo viso Aiccassai havijja mAsassa tIsaha guNio saMto havai hu ahi mAsago ekko||1||asyaakssrgmnikaa Adityasya AdityasaMvatsarasambandhino mAsasya madhyAt caMdrasya caMdramAsasya yo bhavati vizleSa iha vizleSa kRte sati yadavaziSyate tadapyupacArAdvizleSaH sa triMzatA guNyate guNitaH san bhavatyeko'dhikamAsaH tatra sUryamAsaparimANAt sArddha triMzadahorAtrarUpaM caMdramAsaparimANamekonatriMzaddinAni dvAtriMzazca dvASaSTibhAgA dinasyetyevaM rUpa zodhyate tataH sthitaM pazcAdinamekamekena dvASaSTibhAgena nyUnaM tacca dinaM zizatA guNyate jAtAni ziddinAni ekazca dvASaSTibhAga triMzatA guNito jAtAstriMzadvASaSTibhAgAsta triMzadinebhyaH zodhyante tata sthitAni zeSANi ekonazidinAni dvAtriMzazca dvASaSTibhAgA dinasya etAvatparimANazcAndromAsa iti bhavati sUrya saMvatsara satka triMzanmAsAtikrame eko'dhikamAso yuge ca sUryamAsAH SaSTisto bhUyo'pi sUryasamvatsara satka triMzammAsAtikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati / uktaMca saTThIe azyAe havai hu ahimAsago jugarbumi bAvIse pavasae havaihu bIo jugatami // 1 // asyApi akSaragamanikA ekasmin yuge anaMtarodita svarUpe parvaNAM pakSANAM SaSTau atItAyAM SaSTisaMkhyeSu pakSeSvati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ 37 ] krAnteSu ityarthaH etasminnavasare yugAI yugAIpramANe ekodhiko mAso bhavati dvitIyastvadhikamAso dvAtriMzatyadhike parvazate (pakSazate) atikrAnte yugasyAnta yugasya paryavasAne bhavati tena yugamadhye tRtIyasamvatsare adhikamAsaH paJcame ceti dvau yuga abhivarddhitasamvatsarau samprati yuge sarvasaMkhyayA yAvanti parvANi bhavanti tAvanti nirdikSaH prativarSa parvasaMkhyA mAha // tApaDhamassaNa mityAdi tA iti tatra yuge prathamasya Namiti vAkyAlaMkRtau cAndrasya samvatsarasya caturviMzatiH parvANi prajAtAnidvAdazamAsAtmako hi cAMdraH samvatsaraH ekakasmiMzca mAse dve dve parvaNi tataH sarvasaMkhyayA cAndrasaMvatsare caturviMzatiH parvANi bhavanti dvitIyasyApi cAMdrasamvatsarasya caturviMzatiH parvANi bhavanti abhivarddhita samvatsarasya SaDU. viMzatiH parvANi tasya trayodazamAsAtmakatvAt caturthasya cAMdra samvatsarasya caturviMzatiH parvANi paJcamasthAbhivarddhitasambatsarasya SaDviMzatiH parvANi kAraNamanantaramevoktaM tata evameva uktenaiva prakAreNa sapuvAvareNaMti pUrvAparigaNitamilanena paJcasAMvatsarike yuge caturvizatyadhikaM parvazataM bhavatItyAkhyAtaM sarvairapi tIrthakadirmayA ceti / dekhiye uparake donuM pAThameM khulAsA pUrvaka prathama candra saMvatsara dUsarA candra saMvatsara tIsarA abhivahita saMvatsara cauthA phira candrasaMvatsara aura pAMcamA phira abhivartita saMvatsara ina pAMca saMvatsaroM se eka yugakI saMpUrNatA lokadarzI kevalI bhagavAn ne dekhI haiM kahI haiM jisameM eka candra mAsakA pramANa ekonatIsa saMpUrNa ahorAtri aura eka aho rAtrike bAsaTha bhAga karake batIsa bhAga grahaNa karanese 20 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 38 ]. 32 / 62 arthAt 20 dina 30 ghaTIkA aura 58 pala pramANe eka candramAsa hotA haiM isako bAraha cAMdra nAsoM se bAraha guNA karane se eka candravat varameM tInase caupana saMpUrNa ahorAtri aura eka ahorAtrike bAlaTha bhAga karake bAraha bhAga grahaNa karanese 354 / 12 / 62 arthAt 354 dina 11 ghaTIkA aura 36 pala pramANe eka candra saMvattara hotA haiM aura jipsa saMvatsarameM adhikamAsa hotA haiM usI meM teraha candramAsa hone meM abhivahita nAma saMvatsara kahate haiM jisakA pramANa tInase taiyAzI ahorAtri aura eka ahorAtrike bAsaTha bhAga karake caumAlIsa bhAga grahaNa karanese 3-3 / 44 / 62 arthAt 383 dina 42 ghaTIkA aura 34 pala pramANe eka abhivati saMvatsara teraha candra mAsoMkI ginatIkA pramANa meM hotA haiM isa taraha ke tIna caMdra saMvatsara aura doya abhivaddhita saMvatsara ese pAMca saMvatsaroM meM eka yuga hotA haiM aba eka yugake sarvaparvo kI ginatI kahate haiM prathama candra saMvatsarake bArahamAsa jisameM eka eka mAmakI doya doya parvaNi honese bArahamAsoM kI cauvIza ( 24 ) parvaNi prathama candra saMvatsarameM hotI haiM taise hI dUsarA candra saMvatsarameM bhI 24 parvaNi hotI haiM aura tIsarA abhivarddhita saMvatsarameM chavoza ( 26 ) parvaNi mAsavRddhi hone se terahamAptoMkI hotI haiM tathA cauthA candra saMvatsarameM 24 parvaNi hotI haiM aura pAMcamA abhivaddhi tasaMvatsarameM 26 parvaNi hotI haiM so kAraNa uparake donU pAThameM kahA haiM ina sarva parvo kI ginatI milane pAMca saMvatsaroMke eka yugakI ekaso cauvIza ( 124 ) parvaNi arthAt pAkSika hotI haiM yaha 124 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 39 ] parvakI vyAkhyA sarvatIrthaGkara mahArAjoM ne arthAt ananta tIrthaGkaroM ne kahI haiM taise hI vRttikAra malayagirijIne candra prajJaptikI tathA sUryaprajJapti kI vRttimeM khulAse likhI haiM aura zrIcaMdraprajJapti vRttimeM pRSTha 119 se 193 meM tathA 134 meM aura zrIsUrya prajJaptivRttimeM pRSTha 124 se 128 taka nakSatra saMvatsara 1 candra saMvatsara 2 Rtu saMvatsara 3 Aditya ( sUrya ) samvatsara 4 aura abhivaddhita saMvatsara 5 ina pAMca saMvatsaroM kA prasANa vistAra pUrvaka varNana kiyA haiM jisakI icchA hoveM so dekhake niHsandeha honA isa jagaha vistAra ke kAraNa se saba pATha nahI likhate haiN| ___ aura bhI zrIsudharmasvAmijI kRta zrIsamavAyAMgajI mUlasUtra tathA zrIkharataragacchanAyaka zrIabhayadeva sUrijI kata vRtti aura zrIpArSacandrajI kRta bhASA sahita ( zrImakasUdAbAda nivAsI rAya bahAdura dhanapatasiMhajIkA jainAgama saMgraha ke bhAga cauthemeM ) chapake prasiddha huvA haiM jisake 61 mA aura 62 mA samavAyAGgameM mAsoMkI ginatI ke sambandha vAlA pRSTha 119 aura 120 kA pATha nIce mujaba jAno yathA paMcasaMvacchariyassaNaM jugassarika mAteNaM miUmANassa igasaThiM uU maasaapnntaa| ___ athaikaSaSTisthAnakaM tatra paJcatyAdi . paJcabhiH saMvatsarenivRtamiti paJcasAMvatsarikaM tasyaNamityalaGkAre yugasya kAlamAnavizeSastha atumAsena candrAdimAsaina mIyamAnasya ekaSaSThiH RtumAsAH prAptAH iha cAyaM bhAvArthaH yuga hi paJcasaMvatsarA niSpAdayanti tadyathA-candrazcandro'bhivaddhitazcandro'bhivaddhita ti. tatra ekonatriMzadahorAtrANi dvAtriMzacca dviSaSThibhAgA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 40 ] ahorAtrasyetyevaM pramANena 29 / 32 / 62 / kRSNapratipadArabhya paurNamAsI niSThitena candramAsena dvAdazamAsa parimANazcandrasavatsarastasya ca pramANamidam trINi zatAnyahAM catuHpaJcAzaduttarANi dvAdaza ca dviSaSThibhAgA divasasya 354 / 12 / 62 / tathA ekatriMzadahAM ekaviMzatyuttaraM ca zataM catuviMzatItyuttarazatabhAgAnAM divasasyetyevaM pramANo'bhivarddhitamAsa iti etena 31 / 121 / 124 / ca mAsena dvAdazamAsa pramoNobhivati saMvatsaro bhavati sa ca pramANena trINi zatAmyahAM jyazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dviSaSTibhAgA divasasya 383 / 44 / 62 / tadevaM trayANAM candrasavatsarANAM dvayorabhivati saMvatsarayorekI karaNe jAtAni dinAnAM triMzaduttarANi aSTAdazazatAni ahorAtrANAM 1830 RtumAsazca triMzatAhorAtrairbhavatIti triMzatAbhAgahAre labdhA ekaSaSThiH RtumAsA iti| hive 61 mo likhe che| candra 1 candra 2 abhivati 3 candra 4 abhivahita 5 ema pAMcavarSano 1 yugathAya te RtumAse karI mIyamAnache candramAsanomAna 29 ahorAtri anera ahorAtrinA 32 bhAga 62 ThiyA te kRSNapakSanI paDivAthI paurNamAsIye pUrothAya ehamAsamAna 12 guNokIje tivAre varSano mAna 354 ahorAtri ane 1 ahorAzinA 12 bhAga 62 ThiyAthAya tehane triguNo kIje tivAra 1062 ahorAzi ane 1 ahorAtrinA 62 ThiyA 36 bhAgathAya ema abhivaddhita mAsano mAna 31 ahorAtri aneM 1 ahorAzimA 124 bhAga hAiva 121 bhAga pramANe thAya tehane 12 guNo kIje tivAre abhivaddhita varSano mAna 383 ahorAtri ane 1 ahorAtrinA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 42 ] 44 bhAga 62 ThiyA tehane beguNA kIje 167 sAtaso sahasaTha ahorAtri aneM 1 ahorAtrimA 26 bhAga 62 ThiyA thAya tehane pahile 3 candravarSanA mAnamAMhi ghAtiye tivAre 1830 ahorAtrithAya Rtu mAsano mAna 30 ahorAtrinu temATe 1830 ne bhAgeM hariye to 1 yugane virSe 61 RtumAsa thAya / ivideorie juge bAvaThiM pulimAla bAvaThiM amA basAu pannatA atha dviSaSThisthAnakaM paMcetyAdi tatra yuge zrayaJcandrasaMvatsarA bhavanti teSu SaTtriMzat paurNamAsyo bhavanti dvaucAbhivarddhitasaMvatsarau bhavatastatra cAbhivarddhitasaMvatsarastra yodazabhizcaMdramAsairbhavatIti tayo SaDU viMzatiH paurNamAsya ityevaM dviSaSThistA bhavanti ityevamamAvAsyApIti / hive 62 mo likhe che / pAMcasaMvatsarAno yugahoya teha mAMhi 62 punima ane 62 amAvasyA kahI 1 yugamAhI 3 candravarSa hoya teha mAMhi mAsa 36 bAretrika 36 pUrNimA aneM 36 amAvasyA hoya aneM yugamAhi 2 abhivarddhita varSa hoya tehanA mAma 26 hoya temATe pUnima 26 amAvasyA 26 sarva pAMca varSanAmili 62 pUrNimA aneM 62 amAvasyA hoya // dekhiye paJcamagaNadhara zrIsudharmasvAmijIneM bhI uparake zrIsamavAyAGgajIke mUlasUtra pAThameM aura zrIabhayadevasUrijI vRttikArane bhI adhika mAsakI ginatI barobara kivI aura caMdramAsoMse caMdrasaMvatsarakA pramANa tathA abhivaddhi tamAsoMseM abhivarddhitasaMvatsarakA pramANa dinoMkI ginatIseM khulAsA karake eka yugake bAsaTha caMdramAsake hisAba se 62 pUrNimAsI tathA 62 amAvasyA aura caMdramAsakI ginatIke pramANase 6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 42 ] 62 canda mAsake 1830 dina eka yugakI pUrti karanevAle dikhAye haiM tathApi vartamAnika zrItapagacchAdi vAle mere dharmabandhu adhika mAsakI ginatI niSedha karate haiM jinoMko vicAra karanA cAhiye // aura bhI zrItapagacchake pUrvAcAryajI zrIkSemakIrtisUrijI kRta zrIvRhatkalpavRtti khaMbhAyatake bhaMDAravAlIke dUsare uddeze dUsare khaNDameM-nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhAva se 6 prakArake mAsoMkI vyAkhyA kivI haiM jisameM seM isa jagaha eka kAla mAsakI vyAkhyA vartamAnika zrItapagacchavAloMko apane pUrvajakA vacana yAda karAneke vAste aura bhavya jIvoMko niHsandeha honeke liye pRSTha 198 ve kA pATha dikhAte haiM tathAca tatpATha kAlamAsaH zrAvaNAdiH yadvA kAlamAso nakSatrAdikaH paJcavidhastadyathA nakSatramAsaH caMdramAsaH RtumAsa AdityamAsa abhivaddhi tamAsa amISAmeva parimANamAha gAthAH narakatto khalu mAso, sattAvIsaM havaMti ahorattA // bhAgAya ekavIsaM, sattahi kaeNa beeNaM // 1 // auNa ttIsa caMdo, visaTThi bhAgAya huMti bttiitaa|| kammo tosai divato, vIsA adhdhaMca Aicco // 2 // abhivaDhi ikvatIsA cauvIsaM bhAga sayaMvar3atigahINaM bhAve mUlAijha upagayaM puNa kamma mAseNaM // 3 // nakSatreSu bhavo nakSatraH sa khalu mAsaH saptaviMzatyahorAtrANi saptaSaSThI kRtena chedena chinnasyAmhorAtrasyaikaviMzati saptaSaSTIbhAgAH tathAhi caMdrasya bharaNyAzleiSA svAti jyeSTA zatabhiSam nAmAni SaTnakSatrANi paJcadazamuhUrttamogyAni tistra uttarAH punarvasu rohiNI vizAkhA ceti SaT paJcacatvArizanmuhUrta bhogyAni zeSANi tu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 ] paJcadazanakSatrANi triMzanmuhUrtAnIti jAtAni sarvasaMkhyayA muhUrtAnAmaSTAzatAni dazottarANi eteSAM ca triMzanmuhUtairahorAtramiti kRtvA triMzatA bhAgo hiyate labdhAni saptaviMzati rahorAtrANi abhijidbhogazcaikaviMzati saptaSaSTIbhAgA iti tairapyadhikAni saptaviMzatirahorAtrANi sakala nakSatramaNDalopabhogakAlo nakSatramAso ucyate 1 caMdra avazcAMdraH kRSNapakSapratipadArabhya yAvat pausamAsI parisamAptistAvat kAlamAnaH sa ca ekonatriMzadahorAtrANi dvAtriMzat dvASaSTibhAgA ahorAtrasya 2 karmamAsa RtumAsa ityeko'rthaH sa triMzadivasapramANaH 3 AdityamAsastriMzadahorAtrANi rAtri divasasya cAI dakSiNAyanasyo uttarAyaNasya vA SaSTabhAgamAna ityarthaH 4 abhivaddhi to nAma mukhyatastrayodazacaMdramAsa pramANaH saMvatsaraH paraM tat dvAdazabhAgapramANo mAso'pi avayave samudAyopacArAdabhivaddhitaH sa caikatriMzadahorAtrANi caturviMzatyuttarazatabhAgI kRtasya cAhorAtrassa trikahInaM caturviMzatibhAgAnAM bhavati ekaviMzamiti bhAvaH eteSAM cAnayanAya iyaM karaNa gaathaa|| jugamAsehiM ubhaie, jagaMmiladvaM havijja nAyava mAsANaM paMcanha, viSayaM raaidiypmaannN||1|| iha sUryyasya dakSiNa muttaraM vA ayanaM tryazItyadhikadinazatAtmakaM dvi ayane varSamiti kRtvA varSe SaTpaTyadhikAni triNi zatAni bhavanti paJcasaMtsarAyugamiti kRtvA tAni paJcabhirguNyanta jAtAni aSTAdazazatAni triMzadivasAnAM eteSAM nakSatramAsadivasAnenAya saptaSaSTiryuge nakSatramAsA iti saptaSaSTayA bhAgA hriyate labdhAH saptaviMzatirahorAtrA ekaviMzatirahorAtrasya saptaSaSTIbhAgAH 1 tathA caMdra nAsa divasAnayanAya dvASaSTiryuge caMdramAlA iti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 44 ] dvApaTyA tasyaiva yugadina rAtrerbhAgA hriyate labdhAhi ekonatriMzadahorAtrANi dvAtriMzat dvASaSTibhAgAH evaM yugaMdivasAnAmevaiSaSTiyuge karmmamAsA ityekaSaSTyA bhAga hiyate labdhAni karmma mAsasya triMzat dinAni 3 tathA yuge SaSTi sUryyamAsA iti SaSTyA yugadinAnAM bhAga hiyate labdhAH sUryyamAsadivasAstriMzadahorAtrasyAddhaM ca 4 tathA yugadivasA eva abhivarddhitamAsA divasAnayanAya trayodazaguNAH kriyante jAtAni trayoviMzatisahasrANi saptazatAni navatyadhikAni teSAM catuzcatvAriMzate saptabhi zatairbhAgo hriyate labdhA ekatriMzadivasA zeSAvayavatiSThanta SaTviMzatyadhikAni saptazatAni catuzcatvAriMzatsaptazatabhAgAnAM tataH ubhayeSAmapyaGkAnAM SaDbhirapavartanA kriyate jAtAmekaviMzazataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmiti uktAH paJcApi kAlamAsAH // 1 " dekhiye uparake pATha meM zrItapagacchake mukhyAcAryyajI zrIkSemakIrttisUrijI apane (svayaM) nakSatramAsa 1 caMdramAsa 2 RtumAsa 3 AdityamAsa 4 aura abhivarddhitamAsa 5 ina pAMcamAsoMkI vyAkhyA karate pAMcamA abhivardhita mAsakI aura abhivati saMvatsarako vizeSa vyAkhyA khulAse kara dikhAI haiM ki abhivarddhitanAma saMvatsara mukhya teraha caMdramAsoMseM hotA haiM eka caMdramAsakA pramANa gunatIsa dina vatrIsa bAsaTIyA bhAga * arthAt 20 dina 30 ghaTIkA aura 58 pala pramANe hotA haiM jisakoM teraha caMdramAsoMseM teraha gunA karane se dina- 383 / 44 / 62 bhAga arthAt 383 dina 42 ghaTIkA aura 34 pala pramANe eka abhivati saMvatsara hotA haiM caMdramAsakI vyakhyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM likhI sohI teraha caMdramAsa ke ati barddhitasaMbatsara kA pramANako bAraha bhAga meM karanese eka bhAga meM 31 / 154 / 121 hotA hai sehI pramANa eka abhivati mAsakA jAnanA, yAne 31 ahorAtri aura eka ahorAtri ke 124 bhAga karake uparake tIna mAga chor3akara bAkI ke 129 bhAga pANa karamA arthAta 31 dina tathA 58 ghaTIkA aura 33 palase daza apara uccAra nyUna itane pramANakA eka abhivarddhita 'mAsa hotAhai so mavayavoM ke uccAraNase abhivarddhita mAsa kahate haiM arthAt jisa saMvatsara meM jaba adhika mAsa hotAhai taba teraha caMdramAsa pramANe anivarddhita saMvatsara kahate hai usI ke terahavA caMdramAsake pramANako bAraha bhAgAmeM karake bAraha caMdramAsake sAtha milAmese bAraha caMdramAsa meM terahavA bhadhikamAsake pramANeI (avaya ) kI vRddhihuI isaliye bhavayA uccAraNase mAsakA nAma abhivaddhita kahAjAtA hai ese bAraha anivarddhita mAsAse jo huvA saMvatsarakA pramANa usIko anivarddhita saMvatsara kahatehai paraMtu adhika * mAsake kAraNase terI caMdramAsA~se abhivarddhita saMvatsara hotAha se gimatIke pramANa meMto terahAhI mAsa ginejAveMge sotA zrIpravacanasAroddhAra, zrIcaMdraprajJaptitti, zrIsUryaprApti vRtti zrIsamavAyAMgajIsamakSatti ke jo pATha uparama upagaye hai napAThAse khulAsA dikhatA hai|| aura pAMcAhI prakArake mAsake nija nija mAsa pramANa se mija nija saMvatsarakA pramANa tathA nija nija mAsake aura nija nija saMvatsarake pramANase pAMca varSoM se eka yugake 1830 dinAMkI ginatI kA hisAba saMbaMdhI Age yaMtra (koSTaka) jisanemeM mAvegeM jisase pAThaka vargako saralatA parvaka sadI baccI barahale samasameM maaskegaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) aura bhI adhika mAsakI ginatI pramANa karane sambandhI sUtra, niryukti, sAdhya, cUrNi vRtti aura prakaraNAdi zAstra ke pATha maujUda haiM paraMtu vistAra ke kAraNa se yahAM nahIM bitAhU tathApi bivekI janatA uparokta pAThArthoMse bhI svayaM samajha jAyeMge / aba isa jagaha jimAjJA viruddha prarUpaNA se tathA vartane bartAnese saMsAra vRddhikA bhaya rakhanevAle aura jinAzAke ArAdhaka AtmArthI niSpakSapAtI sajjana puruSoM ko meM nivedana karatA hai ki dekho upara meM zrIcandramaSTittimeM tathA zrIsUrya masiha simeM sarva ( ananta ) zrItIrthaGkara mahArAjI ke katha mAnusAra shriimlygirijiine| tathA zrIsamavAyAGganI sUtra meM zrIgaNadhara mahArAja zrIsudharmasvAmIjIne aura zrIsamavAyAGga jI sUtrako vRtti meM zrIkharataragaccha ke zrI abhayadevasa rijIne aura zrIpravacanasArodvAra meM zrItapagaccha ke parvaca zrInemicandra sUrijIne / tathA zrIvRhatkalpavRtti meM zrI tapagacchake zrIkSemakIrti sUrijIne ityAdi aneka zAstroM meM adhikamAsako pramANa karake ginatI meM maMjUra kiyA haiM jaise bAre mAsokI ginatI meM koI nyanyAdhika nahIM haiM jaise hI adhikamAsa honese terahamAlAMkI ginatI meM bhI koI nyanyAdhika nahI haiM kintu sabI hI barobara haiM se| uparokta pAThArthoMse pratyakSa dikhatA hai seA vizeSa karake adhika mAsako bhI muhUlaoNmeM, dinoMmeM, pakSoM meM, mAsoM meM varSoMmeM, ginakara pAMcasaMvatsare ke eka yugakI ginatI ke dinAMkA, pakSAMkA, mAsoMkA, varSauMkA pramANa zrI anantatIrthaGkara baNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAryoM ne aura zrI kharataragaccha ke tathA zrItapagacchAdike pUrvajoMne kahA hai se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 47 ] AtmArthI jinAjJAke ArAdhaka puraSoMko pramANa karane yogya haiN| . isa saMsArako ananta kAla ho gaye haiM jisameM ananta cauvIzI vyatita ho gai candra sUryAdike vinAna bhI ananta kAlaseM sarU haiM isa liye jainajyotiSa bhI anante kAlaseM pracalita haiM jisameM adhika mAsa bhI ananta kAlaseM calA AtA haiM-mAsa sRddhike abhAvase bAraha mAsake saMvatsarakA nAma candra saMvatsara haiM aura mAsavRddhi honeseM terahamAsakI ginatIke kAraNaseM saMvatsarakA nAma abhivarddhita saMvatsara haiM tIna candrasaMvatsara aura doya abhivati saMvatsara ina pAMca saMvatsaroMseM ekayuga hotA haiM ekayugameM pAMca saMvatsaroMke bAsaTha (62) mAsoMkI bAsaTha (62) pUrNimAsI aura bAsaTha (62) amAvasyAke ekaso cauvIza (124) parvaNi arthAt pAkSika ananta tIrthaGkarAdikoMneM, kahI haiM jitasai anantakAla hue adhikamAsakI ginatI dina, pakSa, mAta, varSAdimeM calI AtI haiM kisIne bhI adhikamAsakI ginatI kA ekadina mAtra bhI niSedha nahI kiyA haiM tathapi bar3e Aphasosa kI bAta haiM ki, vartamAnika zrItapagacchAdivAle adhikamAsa kI ginatI bar3e jorake sAtha vAraMvAra niSedha karake ekamAsake 30 dinoMkI ginatI ekadama chor3a dete haiM aura zrIananta tIrthaGkara mahArAjoMkI zrIgaNadhara mahArAjoMkI zrIpUrvadhara pUrvAdhAryojI kI tathA inalogoMke khAsa pUjya zrItapagacchake hI prabhAvikAcAryojI kI AjJA bhaGgakA bhaya nahI karate haiM aura zrIananta tIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAdhAryojI kI AjJA mujaba vartamAna meM zrIkharataragacchAdivAle adhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 48 ] mAsakoM pramANa karake ginatI meM maMjUra karate haiM jinhoMkoM AjJA bhaGgakA mithyA dUSaNa lagAke ulaTA niSedha karate haiM phira Apa AjJAke ArAdhaka banate haiM yaha kitanI bar3I AzcaryyakI bAta haiN| zrIananta tIrthaGkarAdikoMne adhikamAsako ginatImeM pramANa kiyA haiM isaliye jinAjAke ArAdhaka AtmArthI puruSa kadApi niSedha nahI kara sakate haiM tathApi vartamAnameM jo adhika mAmako gimatImeM niSedha karate hai jinhoMkoM zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAvAryoMkI aura apane pUrvajoMkI AjJAbhaGgake sivAya aura kyA lAbha hogA so nipakSAtI AtmArthI pAThakavarga svayaM vicAra leveNgeN| . prazna:----ajI tuma to zrIanantatIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAryojI kI zAkSiseM adhikamAsako dinoMmeM pakSoMmeM, mAsoMmeM, varSoM meM, ginatI karanekA pratyakSapramANa uparokta zAstroM ke pramANaseM dikhAyA haiM parantu vartamAnika zrItapagacchAdivAle adhikamAsa to ekakAla cUlArUpa haiM isaliye ginatImeM nahI lenA esA kahate haiM so kaiseM / ___ uttaraH-bho devAnupriye vartamAnika zrItapagacchAdivAle adhikamAsako kAlacUlA kahake ginatImeM niSedha karate haiM so kadApi nahI ho sakatA hai kyoMki adhikamAsako kAlacUlA kisa kAraNaseM kahI haiM jisakA abhiprAya aura kAlacUlA kahaneseM bhI vizeSa karake ginatI karane yogya haiM tathA kAlacUlAkI opamA bahuta uttama zreSTha zAstrakAroMne divI haiM so hamato kyA kula jaina zvetAMbara jinAjJAke ArAdhana karanevAle AtmArthI sabI puruSokoM mAnya karane yogya haiM " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] aura ginatI bhI karane yogya hai jisakA kAraNa zAstroMke pramANa sahita dikhAte haiM zrIjinadAsa mahattarAcAryyajI pUrvadhara mahArAja kRta zrInizItha sUtrakI cUrNi zrImohanalAlajI mahArAjake suratakA jJAnabhaMDAra se AI thI jisake prathama uddezeke pRSTha 21 meM tatpATha iyANiM cUleti dAraM // NAma ThavaNA gAhA Nirakeva gAhA // kaMThA // NAma ThavaNAuyAu davacUlA duvihA Agamato No Agamatoya Agamau jANae aNuvaute go Agamato jANaya bhava sarIraM jANayabhavasarIravairittA tidhA ya davacUlA gAhA puvai // kaMThaM // paDhamo vaso vadhAraNe vitiuru muvaye puchade jahA saMkhaMni // udAharaNA // sacittacUr3A kukkaTalA sA maMsapesI ceva kevalA lokapratitA mIsAcUDA morasihA tassa maMsapesIe romANi bhavaMti acittA cUlA maNIkuMtA vA AdisaddAu sIhakasa pAsAda dhUbhaaggANi // davacUlAgatA || idANi khettacUlA sA tivihA // aha tiriya uDhDha / gaahaa| aha iti adholokaH tiriya iti tiriyalokaH ud / iti UGgha lokaH logassa saddo pattegaM cUlA iti sihAhoMti / bhavati / imAiti pratyakSo tu zabdo kSetrAvadhAraNe ahologA dINa pacchaddha eNa jahA saMkhaM udAharaNA sImaMtaga iti sImaMtago Narago rayaNappanAya puDhavIu paDhamo so aha logasta cUlA / maMdaromeru so tiriyalogassacUlAtikrAntatvAt ahavA tiriya logapati Thiyassa merovari cattAlIsaM joyaNA. cUlA so tiriya logacUlA vasaddo samuccaye pAya pUraNe vA isitti appabhAve paiti prAyo vRtyAbhAra iti bhArakka N tassa purisasta gAyaM pAya so isiNayaM bhavati jAva evaM ThitAsA puDhavI 7 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat w . www.umaragyanbhandar.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 50 ] isipabhArANAna iti etamabhihANaM tassa sAtha saGghadva siddhi vimANAta uvariM vArasehi joyaNehiM bhavati teNa sA uTTaloe bhavati / gatA khettacUlA / iyANi kAla bhAvacUlAu doviega gAhAe bhasmati / ahimAsanakAle / gAhA / bArasamAsa varisAu ahitamAso ahimAsau ahivaddiya varise bhavati soya adhikatvAt kAlacUlA bhavati tu saddoppa darisaNeNa kevalaM adhiko kAlo kAlacUlA bhavati aMto vivaDhamANo kAlI kAlacUlAe bhavati evaM jahAu tappiNIe aMte aMti dUsa samAe sA ustappiNIe aMte kAlassacUlA bhavati / kAlacUlA gatA / iyANiM bhAvacUlA / bhavaNaM bhAvaH paryAya ityrthH|| tassa dhUlA bhAvacUlA soya duvihA Agamauya No Agamauya AgamaujANae uvautteNa No Agamauya imAceva tusaddo | khaDavasama bhAvaviseseNa davo imAiti / pakappa jhayaNa cUlA ega saddovadhAraNe cUlegaThitA cUlAttivA vibhUsaNaMti vA sIharaMti vA ete egaTho // cUleti dAraMgayaM // iti zrInizIthasUtrake pahile uddeze kI cUrNike pRSTha 22 taka aura bhI 1444 granthakAra suprasiddha mahAn vidvAn zrIharibhadrasUrijI kRta zrIdazavaikAlikasUtrake prathama cUlikAkI bRhat vRttikA pATha suniye zrIdazavekAlikamUlasUtra, avacUri, bhASArtha, dIpikA aura vRhatvRtti sahita mumbaI se chapake prasiddha huvA haiM jisake pRSTha 640 aura 641kA cUlA viSayakA nIce mujaba pATha jAno - yathA --- adhunaughatazcar3e Arabhyate anayozcAyamabhisambandhaH / ihA nantarAdhyayane bhikSuguNayukta eva bhikSuruktaH sacaivaM bhUto'pi kadAcit karmmaparatantratvAt karmmaNazca balavattvAtsIdedata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 59 ] etat sthirIkaraNaM kartavyamiti tadarthAdhikAravaccAdvayamabhidhIyate tatra cUr3A zabdArthamevAbhidhAtukAma aah|| davve khelekAle, bhAvammia cUliAya niskeko|| taM puNa uttarataMtaM, sua gahiatya N tu saMgrahaNI // 26 // vyAkhyA // nAma sthApanekSu sAtvAdanAdUtyAha dravye kSetre kAle bhAve ca dravyAdiviSayazcUr3AyA nikSepo nyAsa iti / tatpunazcar3AdvayamuttaratantramuttarasUtram dazavekAlikasyA vArapaJca bar3Avat etacyottaratantraM zrutagRhItArthameva dazavekAlikAkhya zrutena gRhIto'rtho'syeti vigrahaH yadyevamapArthamidam / netyAha saMgrahaNI tadukkA nuktArthasaMkSepa iti gAthArthaH dravya bUr3A divyAcikhyA sayAha // davve tAI, kukkuTa cUDAmaNI makarAi // khettami loganikkar3a maMdaracUr3A a kUr3Ai // 21 // vyAkhyA // dravya iti dravyacar3A Agama noAgama sazarIretarAdivyatiriktA trividhA sa cittAdyA / savittA acittA mizrAca / yathA saMkhyamAha-kukkaTa car3A savitA maNibUr3A acittA mayUrazikhA mizrA / kSetra iti kSetra var3A lokaniSkuTA uparivartinaH mandaraca DA ca pANDukambalA / cUr3Adayazca tadanyaparvatAnAM kSetraprAdhAnyAt AdizabdAdadholokasya sImaMtaka: tiryyag lokasya mandara UGkha lokasyeSatprAgbhAra iti gAthArthaH // airiza ahigamAsA, ahigA saMvatsarAakAlaMmi // bhAve khau vasabhie, imAu car3AmuNe avvA // 28 // vyAkhyA // atiriktA ucita kAlAt samadhikA adhikamAsakA pratItAH adhikAH saMvatsarAca SaSTAdAdyapekSayA kAla iti kAlaca r3A bhAva iti bhAvar3A kSAyopazamike bhAve iyameva dviprakArA cUr3A. mantavyA vijJeyA kSAyopazamikatvAcchrutasyeti gAthArthaH tatrApi prathamA rativAkyaca r3A ityAdi / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 52 ] aura bhI zrIjinabhadra gaNikSamAzramaNajI mahArAja yugapradhAna mahAprabhAvika prasiddha hai jinhoMke ziSya zrIzIlAGgAcAryajI bhI mahAvidvAn zrIAcArAGgAdi 19 aGgarUpa sUtroM kI TIkA karanevAle prasiddha hai jisameM zrIAcArAGgajI tathA zrIsUyagaDAGgajI sUtrakI TIkA to suprasiddhise varta rahI haiM aura bAkI zrIsthAnAGgajI Adi navasUtroM kI TIkA viccheda hogaI thI jisase zrIabhayadevasUrijIneM dUsarI vAra banAI hai so prasiddha hai zrIzIlAGgAcAryyajI vikrama saMvat 650 ke lagabhaga huve haiM so zrIAvArAGgajI sUtrakI vyAkhyA rUpa TIkA karate dUsare zrutaskandhakI vyAkhyAke AdimeM hI calAkA vistAra kiyA hai parantu yahA~ thor3AsA likhatA hu zrI makasUdAbAda nivAsI dhanapatisiMha bahAdurakI tarapha se zrIA vArAGgajI mUlasUtra, bhASArtha, dIpikA aura vRhat vRtti sahita chapake prasiddha huvA hai jisake dUsarA zrutaskandhake pRSTha 4 meM seM calA viSayakA thor3AsA pATha nIce mujaba jAno yathA- car3AyA nikSepaH nAmAdiH SaD vidhaH nAmasthApane mu dravyacar3A DA vyatiriktA sacittA kukkuTasya acittA mukuTasya ca DAmizrA mayUrasya, kSa etracacUr3A lokaniHkuTarUpA kAlacUr3A adhikamAsaka svabhAvA bhAvAtviyameva kSayopazamikabhAvavartitvAt tathA (isake pahale tIsare pRSTha meM) kAlAgramadhikamAsakaH yadivAgra zabdaH parimANavAcaka ityAdidekho UparoktazAstroM ke kartA meM zrIjinadAsa mahattarAcAryyajI pUrvadharagItArtha puruSa prasiddha hai tathA zrIharibhadra sUrijI bhI pUrvadhara gata gItArtha puruSa prasiddha haiM aura zrIjinabhadragaNi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 53 ] kSamAzramaNajI mahArAjake paTTadharaziSya zrIzIlAMgAcAryajI mahArAja bhI mahAprabhAvika gItArtha puruSa prasiddha hai| isa liye uparake pATha sarva jainazvetAMvara AtmArthI puruSoMko pramANa karane yogya haiM Uparake pAThameM nAma, sthApanA, dravya, kSotra, kAla, bhAva seM, cha ( 6 ) prakArakI cUlA kahI haiM jisameM nAma, sthApanA, to prasiddha haiM aura dravya cUlAdi kI vyAkhyA khulAsA kivI haiM ki,-dravyacUlA do prakArakI prathama AgamarUpa zAstroM meM kahI hui aura dUsarI no Agama so mati, avadhi, manaparyava, tathA kevala jJAnase jAnI hui dravya cUlA so bhavya zarIra arthAt jJAnIjI mahArAja apane jJAnaseM pahale se hI dekhake jAnaleveM ki yaha manuSya AgAmI kAle sAdhu Adi dharmI puruSa hone vAlA haiM aisA jo manuSya kA zarIra jisako dravya cUlA kahate haiM, kAraNa ki, isa saMsArameM anantIvAra zarIra pAyA parantu uttama padavI pAne yogya zarIra pAnA bahuta muzkila haiM tathApi aba pAyA jisaseM dharmaprAptikA yogya hove eseM zarIra ko jJAnI mahArAjane bhavyazarIra kahA haiM so usa zarIrako anante saba zarIroMseM uttama kaho tathA zreSTa kaho athavA cUlArUpa kaho sabIkA tAtparya ekArthakA haiM aura bhI prasiddha dravya cUlA tInaprakArakI kahI hai jisameM prathama kukkuTa ( muragA) ke mastaka upara zikhararUpa mAMsapesI sahita honese usIkoM sacittacUlA kahI jAtI haiM tathA dUsarI mora ( mayUra ) ke mastaka upara zikhararUpa mAMsapesI ora roma sahita honese usIko mizra cUlA kahI jAtI haiM aura tIsarI maNi tathA kunta aura mukuTAdikake upara zikhararUpa hove usIkoM adhitta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 54 ] dhUlA kahI jAtI haiM inhoMkoM cUlAkI opanA denekA yahI kAraNa hai ki saba bhavaavayoMseM vizeSa sobhAkArI sundara uttama honeseM zikharakI arthAt cUlAkI opanA zAstrakAroMne divI haiM, dravyacUlArUpa bhavyazarIrakoM ginatI meM karake pramANa karane yogya haiM, dravyanikSepAvat arthAt rAvaNa kRSNa zreNikAdi abI dravya nikSepemeM gine jAte haiM parantu jaba kevala jJAna pAveMgeM taba bhAva nikSepemeM gine jAveMge taisehI bhavyazarIra jo dravyacalAmeM haiM so jaba sAdhu Adi dharma kI prApti hogA taba bhAvalAmeM ginA jAvegA / dravyacUlA kI ginatI nahI karoge to Age bhAva vUlA meM kaise ginA jAvegA isa liye dravyacUlAkI ginatI pramANa karane yogya haiM / aura kSetracUlA bhI tIna prakAra kI kahI haiM jisameM prathama adholokameM ratnaprabhA pRthvIke sImantanAmA narakAvAsA adholokake upara jo zikhararUpa hai usIkoM adholoka cUlA kahI jAtI haiM tathA dUsarI tiryag (tIrachA) lokameM suprasiddha jo meruparvata haiM usIko tiryag lokacUlA kahate haiM kAraNa ki tiryaga lokakA pramANa jaMvA 1800 so yojanakA haiM parantu meruparvata to eka lakSa yojanakA honese tiryagalokakoM bhI atikrAnta ( ullaGghana ) karake uMcA calA gayA isa liye tiryagalokake upara zikhararUpa honese meruparvatakoM calA meM ginA jAtA haiM tathA meruke upara jo 40 yojanakI cUlIkA haiM so bhI meruke zikhararUpa honeseM cUlA meM ginI jAtI haiM aura meruke cAra vanoMmeM 16 tathA 1 cUlIkAkA milake 11 mandiroMmeM 2040 zrIjinezvara bhagavAn kI zAzvatI pratimAjI haiM isaliye kSetracUlAkA pramANa eka aMzamAtra bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 55 ] ginatI meM nahI chuTasakatA haiM aura tIsarI UGgha (uMcA) lokameM sarvArtha siddhi vimAnaseM bAraha yojana para ISatprAgbhArA nAma pRthvI jo siddhasilA 4500000 lakSa yojana pramANe laMbI aura caur3I haiM tathA bIcameM ATha yojana kI jAr3I haiM jisake upara zrI ananta si bhagavAn virAjamAna haiM esI jo siha silA so Urddha lokake zikhararUpa honese cUlAmeM ginI jAtI haiM yaha kSetracUlA bhI pramANa karake ginatI meM karane yogya haiM / aura kAlacUlA usIko kahate haiM ki jo bAraha candra mAsoMseM candrasaMvatsara ekavarSa hotA haiM jisakA ucitakAla haiM usameM bhI eka adhika mAsakI vRddhi ho kara bAraha mAsoM ke upara par3atA haiM so lokoMmeM prasiddha bhI haiM aura anAdi kAlase adhikamAsakA esAhI svabhAva hai so pramANa karane yogya haiM aura adhikamAsa jyAdA par3aneseM saMvatsarakA nAma bhI abhivarddhita hojAtA haiM bArahamAsoMkA kAlake zikhararUpa adhikamAsa jyAdA honeseM usako kAlacUlA kahI jAtI hai tathA jaina jyotiSake zAstroM se sATha (60) varSoM kI apekSA se eka varSa kI bhI vRddhi hotI thI jisakoM bhI kAlacUlA kahate haiM aura utsarpiNike anta meM bhI jo kAla va sobhI kAlacUlAmeM ginA jAtA haiM tathA kAlacUlArUpa jo adhikamAsa hai usIko pramANa karake ginatI meM maMjUra karanA cAhiye kyoMki adhikamAsako kAlacUlAkI jo opamA hai so niSedhakavAcI nahIM hai kintu vizeSa zobhAkArI uttama honeseM avazya hI ginatI karaneke yogya hai / tathApi vartamAnika zrItapagacchAdivAle jo mahAzaya adhikamAsa ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 56 ] kAlacalA kahake ginatI meM nahI lete haiM aura niSedha bhI karate hai| jinhoMko merA itanA hI pUchanA hai ki Apa loga adhika mAsako kAlacalA jAnake ginatI nahI karate ho to abhivati nAma saMvatsara kaise kahate ho aura abhivarddhita nAma savatsara to kAlacUlArUpa adhikamAsa jyAdA honesai teraha candramAsoMkI ginatI karanese hI hotA hai tathAhi-- abhivartItyabhivatiH abhivar3itazcAptau saMvatptarogabhivahitasaMvattaraH abhivarddha tazcAtrAbhivRddhirUpaH abhivRddhistu adhikamAse naiva bodhavya anayArItyA ayaM saMvatsara anvarthasaMjJAM labdhavAn agvarthasaMjJAyAH kAraNatAtu adhikamAsaniSTheva kAraNatvAvacchinnastu ziromaulimukuTahIrAyamANo'dhikamAsa eva adhikamAsaniruktizcetthaM yatotra saMvatsare dvAdazamAsebhyo'dhikaH patati ato'dhikamAsaH etadgaNanAmantareNa tu anvarthasaMjJAyArasaGgatyApattireveti dhyeyam / . . ___ arthaH jo aura saMvatsaroMkI apekSAseM jyAdA ho yAne adhika mahinAvAlo hoya so abhivati saMvatsara isa vatsarameM vRddhi jo hai so adhikamAsa hI karake hai isa kAraNase isa saMvatsarakA arthAnusAra abhivahita nAma huvA arthAnusAra abhivarddhita nAma rakhane meM adhikamAsa kAraNa huvA aura abhiyarddhitanAma kArya huvA inoMkA kArya kAraNa bhAva siddha huvA kAraNatAdharmayukta honeseM yaha adhikamAsa saba mAsoMke mastakake zobhA karane vAlA jo mukuTa jisakI zobhA karane vAlA jo hIrAratna usakI tulya huvA aura jisa kAraNa se isa mahine kA nAma adhikamAsa huvA so Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 57 ] kAraNa yaha hai ki yaha mAsa isa saMvatsara meM vArahamAsoM se adhika par3A isaliye isakA nAma bhI arthAnusAra hai isakI gaNanAke binA arthAnusAra nAma abhivarddhita saMvatsarakA na hogA na honese asaGgati doSa rahatA hai yaha cintana karanA cAhiye / aba adhika mAsakI ginatI nahI karane vAle mahAzaya teraha candramAsoMke binA abhivarddhita saMvatsara kaise banAyeMge kyoMki teraha candramAsoMke binA abhivarddhitasaMvatsara nahI ho sakatA haiM tathA abhivarddhita saMvatsara ke binA ekayugake 62 candramAsoMkI 62 amAvasyA aura 6 pUrNimAsI 124 pAkSikoMkI ginatI nahI bana sakegA isa liye kAlacUlArUpa adhika mAsakI ginatI karaneseM abhivarddhita saMvatsara teraha candranAtoMkI ginatIseM hotA hai sohI zrIanantatIrthaGkara gaNadhara pUrvAdharAdi pUrvAcArya tathA kharataragacchake aura tapagacchAdike pUrvAcAyyane adhikamAsakoM dinoMmeM pakSoM meM mAhoMmeM varSoM meM ginatI meM pramANa karake ekapugake 62 candramAsoMke 1830 dinoMkI ginatI kahI hai so uparokta zAstroMke pAThoMse likha Aye haiM jisase janAjJAke ArAdhaka AtmArthI puruSoMko adhika mAsakI ginatI maMjUra karanI cAhiye isake liye Age yukti bhI dikhAyeMge iti kAlacUlA sambandhI kiJcit adhikAra- aura cauthI bhAvacUlA bhI AgamaseM tathA ko AgamaseM kSayopazamAdikI vyAkhyA prasiddha haiM aura zrIdazavekA likajI sUtrakI do cUlA tathA zrIAvArAGgajI sUtrakI do cUlA aura mantrAdhirAja mahAmaGgalakArI zrIparameSTimantrakI cAra cUlA ityAdi saba bhAvacUlA kahI jAtI haiM 8 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ 58 ] so vibhUSaNA kaho, zobhArUpa kaho, zikhararUpa kaho, vizeSa sundaratA mugaTarUpa kaho athavA cUlArUpa kaho, saba matalabakA tAtparya ekArthakA haiM isaliye ginatI karane yogya hai aura jaise dravya, bhAva, nAma, sthApanAseM cAra nikSepe kahe haiM so mAnya karane yogya hai tathApi dravya, sthApanAdi kA niSedha karane vAloMkoM (zrIkharataragacchavAle tathA zrItapagacchAdi vAle sarva dharmavandhu ) mithyAtvI kahate haiM taise hI dravya, kSetra, kAla, bhAvase jo cUlA kahI hai so anAdikAlaseM pravarttanA sarU haiM zrItIrthaGkarAdi mahArAjoMne pramANa kivI hai so AtmArthiyoMkoM pramANa karake mAnya karane yogya hai tathApi kSetrakAlAdi dUlAyoMkoM ginatImeM mAnya nahI karate ulaTA niSedha karate haiM aura jo mAnya karate haiM jinhoMko dUSaNa lagAte haiM aise zrItIrthaGkarAdi mahArAjAM ke viruddha vartane vAle vidvAn nAmadhAraka vartamAnika mahAzayoMko AtmArthI puruSa kyA kaheMge jisakA niSpakSapAtI zrIkharataragacchake tathA zrItapagacchAdike pAThaka varga svayaM vivAra leveMge___ aura adhika mAsako kAlacUlA kahanese bhI ginatImeM niSedha kadApi nahI ho sakatA hai kintu aneka zAstroMke pramANAMseM zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMkI AjJAnusAra avazyameva ginatI meM pramANa karaNA yogya hai tathApi jaina siddhAnta samAcArIkArane kAlacUlAke nAmameM adhikamAsakI ginatI utsUtrabhASaNarUpa niSedha kivI hai jisakA utArA prathama isajagaha likha dikhAte haiM aura pIche isakI samAlocanArUpa samIkSA kara dikhAveMge, jainasiddhAnta samAcArIke pRSTha 90kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMkti 16 // se pRSTha 95 kI paMkti 13 vIM taka cUlA sambandhI lekhakA utArA nIce mujaba jAno [hama adhika mAsako kAlacUlA mAnate haiM so aba dikhAte haiM, cUlA cAra prakArakI zAstroM meM kathana karI hai, yathA-nizIthe dazavakAlika vRttau ca // . tathAhi-'calA cAturvidhyaM / dravyAdibhedAt tatra dravya cUlA tAmra cU lAdi 1 kSetracUlA merozcatvAriMzadyojana pramANa cUlikA 2 kAlacalA yuge tRtIyapaJcamayorvarSayoradhikamAsakaH 3 bhAvaca lA tu dazabaikAlikasya dhUlikAdayaM 4 iti|| (bhAvArthaH) jaiseM nizIthasUtra viSe aura dazavaikAlika vRtti viSe hai taiseM dikhAte haiM, cUlA cAra prakArakI hai, dravyAdi bheda karake. tisameM dravya cUlA usako kahate hai ki. jo muragAdike zirapara hotI hai. 1 kSetraca lA yaha hai kimeruparvatakI cAlIza yojana pramANa jo calA hai. 2 kAla calA usako kahate hai ki-jo tIsare varSa aura pA~cameM varSameM adhika mAsa hotA hai.3 bhAvaca lA usako kahate hai ki-jo dazavakAlika kI cUlikA hai // 4 // (pUrvapakSa ) kAlaghUlA kahane se ApakI kyA siddhi (uttara) he parIkSaka ! kAlacUlA kahane se yaha siddha hotA hai ki-cUlAvAle padArthake sAtha pramANakA vicAra karanA hove to usa padArtha se calA nyArI nahI ginI jAtI hai. jaiseM merukA lakSa yojana pramANa kaheMge taba ca likAkA pramANa bhinna nahI ginneNge| taiseM caturmAsake vicArameM aura varSake vicAra karane ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 60 ] avasarameM adhika mAsakA vicAra nyArA nahI kareMge isa vAste adhika mAsakoM kAlacalA kahate hai / uparake lekhakI samIkSA karate haiM ki-prathamato jaina siddhAnta samAcArIkArane nizItha sUtrake nAmase cUlAkA pATha likhA hai so sUtrameM bilakula nahIM hai kintu nizItha sUtrakI cUrNimeM jinadAsa mahattarAcAryajIne cUlAsambandhI vyAkhyA kivI hai aura dazavakAlika sUtrakI vRttike pAThakA nAma likhA lobhI nahIM hai kintu dazavaikAlika sUtrakI prathama cUlikA kI vRhat vRttimeM pATha haiM aura uparameM jo cUlA cAturvidhya ityAdi pATha likhA hai so na to cUrNikArakA hai aura na vRttikArakA hai kyoMki cUrNikArane aura vRttikArane dravyanUlA, Agama no Agamase bhavyazarIra aura sacitta, acitta, mizra, tathA kSetracUlA bhI siddhapilA aura meruparvata athavA merucUlikA ityAdi kAlacUlA bhAva cUlAko vistArase vyAkhyA kivI haiM so hama uparameM sampUrNa pATha likha Aye haiN| jiptako aura jaina siddhAnta samAcArI kArakA likhA pAThako vAMcakavarga Apasa meM milAveMge to svayaM mAluma ho sakegA ki jainasiddhAnta samAcArIkArane jo pATha likhA hai sonikevala banAvaTI hai kyoMki hamane uparameM sampUrNa pATha likhA hai jisake sAtha isa pAukA akSara akSara aura paMkti paMkti nahIM milatI hai tathA cUrNikAra kI prAkRta saMskata milI huvI bhASA hai aura vRttikArakI niyukti sahita vyAkhyA kivI huI hai| jinase uparakA pATha bilakula bhASA vargaNAdimeM barobara nahI hai isa liye uparakA pATha banAvaTI haiM so pratyakSa dikhatA hai tathApi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 61 ] jaina siddhAnta sanAcArI kArane ( yathA nizIthe dazavaikAlika vRttauca-isa vAkyaseM jaise nizItha sUtra viSe aura dazavaikAlika vRttiviSe hai taise dikhAte haiM ) esA likhake bhole jIvoMko zAstrake nAma likha dikhAye parantu zAstrakArakA banAyA pATha nahI likhA esA karanA AtmArthI uttama puruSako yogya nahI hai aura pAThakA bhAvArtha likhe bAda pUrvapakSa uThAyake uttara likhA hai jisameM bhI zAstroM ke viruddhArtha meM utsUtra bhASaNarUpa bilakula sarvathA anucita likha diyA hai kyoMki (cUlAvAle padArtha ke sAtha pramANa kA vicAra karanA hove to usa padArthase cUlA nyArI nahI ginI jAtI hai ) ina akSaro karake cUlAkI ginatI bhinna nahI karanI karate hai so bhI mithyA hai, kyoMki zAstrakAroM ne cUlA kI ginatI bhinna karake mUlake sAtha milAi hai sohI dikhAte hai ki-dekho jaise zrImantrAdhirAja mahAmaGgalakArI zrIparameSTi mantrameM mUla pAMcapadake 35 akSara hai tathA cAra cUlikA ke 33 akSara haiM so mUlake sAtha milane se navapadoseM calikAyoM sahita 68 akSarakA zrInavakAra parameSTi mantra kahA jAtA hai aura zrIdazavaikAlikajI mUlasUtrake daza adhyayana hai tathA do calikA hai jisako bhI zAstra kArone adhyayana rUpa hI mAnya kivI hai aura niyukti, carNi, avacari, vRhadkRtti, laghuvRtti, zabdArthavRtti vagairaha sabI vyAkhyAkAroMne jaise daza adhyayanoMkA anukrame sambandha milAyake vyAkhyA kivI hai taiseM hI do calikArUpa adhyayanakI bhI anukramaNikA sambandha milAyake vyAkhyA kivI hai aura vyAkhyAyoM ke zlokoMkI saMkhyA bhI calikAke sAtha sAmila karanemeM AtI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ese hI zrIAcArAMgajIkI cUlikA, zrIvyavahAra sUtrajI kI cUlikA, zrImahAnizIthasUtrakI cUlikA vagairaha sabI calikAyoMkI ginatI zAstroMke sAtha zlokoMkI saMkhyA meM AtI hai tathA vyAkhyAnAvaptarameM bhI cUlikA sAtha sUtra vAMcane meM AtA hai| parantu cUlikAkI ginatI nahI karanI ese to kisI bhI jaina zAstra meM nahI likhA haiM isa liye jo jo calAvAle padArtha hai usIke pramANakA vicAra aura ginatIkA vyavahArameM calAkA pramANa sahita ginA jAtA haiM aura kSetra calAke viSaya meM jaina siddhAnta samAvArIkArane likhA hai ki ( jaise merukA lakSayojanakA pramANa kaheMgeM taba calikAkA pramANa bhinna nahI gineMge ) ina akSaroMko likhake meruparvatake upara jo cAlIsa yojanake pramANavAlI calikA hai| jisake pramANakI giNatI meruse bhinna nahI kahate haiM sobhI anucita hai kyoMki zAstroMmeM meruke lakSayojanakA pramANa tathA cUlikAkA cAlIsa yojanakA pramANa khulAsA pUrvaka bhinna kahA haiM sohI dikhAte haiM ki-khAsa jaina siddhAnta samAcArIkArake hI parama pUjya zrIratnazekhara sUrijIneM laghukSetra samAsa nAmA grantha banAyA haiM so gujarAtI bhASA sahita zrImuMbaIvAlA zrAvaka bhImasiMhamANaka kI taraphase zrIprakaraNa ratnAkarakA cauthAbhAgameM chapake prasiddha huvA haiM jisake pRSTha 234 meM merukI cUlikAke sambandhavAlI 113 bhI gAthA bhASA sahita nIce mujaba jAno yathA-- ___ taduvari cAlIsuccA, vaDAmUluvari bAracaupihulA veruliyA varacUlA, siribhavaNa pramANa ceiharA // 113 // arthaH-tadupari ke, te lAkhayojana pramANanA uMcA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meruparvata upare, cAlIsuccA ke0, cAlIsa yojananI uMcI, ane, vaTTa ke0, vartula tathA, mUluvari bAracaupihulA ke, mUlane viSa bAra yojana paholI ane upara cArayojana paholI, tathA, veruliyA ke0, vaiDUryanAme je nIlAratna tenI, vara ke0, pradhAna, cUlA ke0, cUlikA che tevalI cUlikA kehavI che, siribhavaNa pamANa ceharA ke0, zrIdevInA . bhavana sarakhA caityagraha eTale jina bhavaNa teNe kari mahAzobhita che iti gAthArtha // 113 // uparakI zrIratnazekhara sUrijI kRta gAthAse pAThakavarga svayaM vicAra lege ki, pragaTa panese lakSayojanakA meruke uparakI cUlikAke cAlIsa yojana kA pramANa bhinna ginA haiM tathApi jainasiddhAnta samAcArIkAra bhinna nahI ginanA kahate haiM so kaise banegA tathA aura bhI suniye jo cUlikAke pramANako bhinna nahI ginoMge to phira dhUlikAke upara eka caitya hai jisameM 120 zAzvatI zrIjinezvara bhagavAnkI pratimAjI hai unhoMkI ginatI kaise karoge kyoMki merumeM to 16 caitya kahe hai jisameM 1920 pratimAjI hai| tathA eka cUlikAke caityakI 120 pratimAjIkI ginatI zAstrakAroMne bhinna kivI hai so, jainameM prasiddha hai / isa liye cUlikAkI ginatI avazyameva karanI yogya hai tathApi jo meruke cUlikAkI ginatI bhinna nahI karate haiM jinhoMko eka caityakI 120 zAzvatI jina pratimAjIkI ginatIkA niSedhake dUSaNakI prApti honekA pratyakSa dikhatA hai| ___ aura bhI Age kAlacUlAke viSayameM jaina siddhAntasamAcArIke karttAne aise likhA hai ki ( taise caturmAsake vicArameM aura varSa ke vicAra karaneke avasarameM adhika mAsakA vicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] nyArA nahI kareMge isa vAste adhikamAsako kAlacUlA kahate haiM ) ina akSaroMko likhake adhika mAsako kAla cUlA kahaneseM caturmAsakI aura varSakI ginatI meM nahI lenA aisA kahate haiM so bhI ayukta hai kyoMki adhika mAsako kAlacUlA kahaneseM bhI avazyameva ginatI meM lenA yogya hai so upara meM vistArase likha Aye hai, isaliye adhika mAsakI ginatI kadApi niSedha nahI ho sakatI hai zrItIrthaGka rAdi mahArAjAMne pramANa kivI hai aura adhikamAsako kAla dhUlAkI opanA denevAle zrIjinadAsa mahattarAcAryyajI pUrvadhara mahArAja bhI adhika mAsakI ginatI nizcayake sAtha karate haiM sohI dikhAte haiM zrInizIthasUtrakI cUrNike dazaveM uddeze meM paryuSaNa kI vyAkhyA ke adhikArameM pRSTha 322kA tathAca tatpAThaH aviDhiya varise bIsatI rAte gate gihiNA taM karaMti tisucandavarise mavIsati rAte gate gihiNA taM karaMti jatya adhimAsago par3ati varise taM abhivayi varisaM bhasmati jatya Na par3ati taM canda varisaM-- soya adhimAsago jugassagaMte majje vA bhavaMti jatito NiyamA do AsAr3hA bhavaMti ahamajje do posA - sIsI puchati jamhA abhivadiya varise voruti rAtaM, canda varise savIsati mAso ucyate, jamhA abhivaDhiya varise gimhe ceva so mAso atikRMto tamhA vIsa dinA aNabhiggahiyaM karaMti, iyaresu tisu canda varisesu savIsati mAso ityarthaH // w dekhiye uparake pAThameM adhika mAsa jisa varSa meM par3atA haiM usIko abhivardhita saMvatsara kahate haiM jahA~ adhika mAsa jisa varSa meM nahI par3atA hai usIko candra saMvatsara kahate haiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so adhika mAsa niyama karake hone se yugake madhya meM do pauSa tathA yugake antameM do ASAr3ha hote haiM jaba do ASAr3ha hote haiM taba grISma Rtu meM ceva nizcaya vo adhikamAsa atikrAnta (vyatita) hogayA isa liye abhivarddhita saMvatsarameM ASAr3ha caumAsIse vIza dina taka aniyata vAsa, parantu vIzameM dina jo zrAvaNa zuklapaJcamI usI dinaseM niyata vAsa nizcaya paryuSaNA hove aura candra saMvatsarameM pacAsa dina taka aniyata vAsa, parantu pacAsameM dina jo bhAdrapadazuklapaJcamI usI dinase niyata vAsa nizcaya paryuSaNA hove aba uparake pAThase pAThakavarga pakSapAta rahita hokara svayaM vicAra kareMge to pratyakSa nirNaya ho sakegA ki khAsa cUrNikAra mahArAjaneM mAsa vRddhiko ginatImeM ceva (nizcaya) avazyameva kahA hai aura prathama uddezekA jo pahile pATha likhacuke haiM jisameM kAlacUlAkI bhI uttama opamA divI hai so adhika mAsakI ginatI karanesehI abhivarddhita nAma saMvatsara banatA hai so vizeSa upara likha Aye hai tathApi jaina siddhAnta samAcArIke karttAne cUrNikAra mahArAjake virudvArthameM kAlacUlA kahanese adhika mAsakI ginatI nahI karanA aisA likhane meM kyA lAbha uThAyA hogA so pAThakavarga vicAra lenA-dati // __tathA aura isake agAr3I zrItapagacchake arvAcIna (thor3e kAlake) tathA vartamAnika tyAgI, bairAgI, saMyamI, utkraSTi kriyA karanevAle jinAjJA mujaba zAstrAnusAra calane vAle zuddhaparUpaka satyavAdI aura suprasiddha vidvAn nAma dharAte bhI prathama zrIdharmasAgarajIne zrIkalpakiraNAvalI meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 66 ] dUsare zrIjayavijayajIne zrIkalpadIpikAmeM tIsare zrIvinaya vijayajIne zrIsukhabodhikAmeM cauthe nyAyAMbhonidhijI zrI. AtmArAmajIne jaina siddhAntasamAcArI nAmA pustakameM paaNcveN| nyAyaratnajI zrIzAntivijayajIne mAnavadharma saMhitA pustakameM chaThe zrIvallabhavijayajIne vartamAnika jaina patra dvArA sAtaveM zrIdharmavijayajIne paryuSaNA vicAranAmakI choTIsI 20 pRSThakI pustakameM aura AThavA zrAvaka bhagubhAI phatecaMdane bhI paryuSaNA vicAra nAmakA lekha khAsa jaina patrake 23 meM aGkake AdimeM / ina sabImahAzayoMne jaina zAstroM ke ati gambhirArthakA tAtparya gurugamase samajhe vinA zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAryoMke tathA khAsa zrItapagacchakehI pUrvAcAryoM ke bhI viruddha hokara zAstrakAroMke viruddhArthameM utsUtra bhASaNarUpa adhUre adhUre pATha likhake (parabhavakA bhaya na rakhkhate mithyA) apanI apanI icchAnusAra adhika mAsa kI ginatI niSedha sambandhI aneka tarahake vikalpa zrIkharataragacchAdivAloMke Upara AkSeparUpa kiye hai| jitako par3hane se bhole jIvoMkI zraddhA bhaGga honekA kAraNa jAnake nirpakSapAtI AtmArthI jinAjJAke ArAdhaka satyagrAhI bhavya jIvoMko satyAsatyakA nirNaya dikhAneke liye uparokta mahAzayoMke likhe hue lekhoMkI samAlocanArUpa samIkSA zAstrAnuptAra tathA granthakAra mahArAjake abhiprAya sahita aura yuktipUrvaka likha dikhAtA hUM--- praznaH-tuma uparokta mahAzayoMke likhe hue lekhoMkI samIkSA karogeM jisameM jaina siddhAnta samAcArI kI pustaka zrIAtmArAmajI kI banAI huI nahIM hai kintu unake ziSya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 67 ] zrIkAntivijayajI tathAne zrIamaravijayajIne banAI hai aisA utta pustakameM chapA hai phira zrIAtmArAmajIkA nAma uparameM kyoM likhA hai aura paryuSaNA vivAra nAmakI choTI pustakake lekhaka bhI zrIdharmavijayajI nahIM hai kintu unake ziSya vidyAvijayajI haiM phira zrIdharmavijayajIkA nAma uparameM kyoM likhA hai| ___uttaraH-mo devAnupriya ! maiMne uparameM zrIAtmArAma jIkA aura zrodharmavijayajIkA nAma likhA hai jisakA kAraNa yaha haiM ki jaina zAstrAnusAra guru mahArAjakI AjJA vinA ziSya koI kArya nahI kara sakatA haiM ipta liye ziSyake jo jo kArya karane kI jarUrata hove so so guru mahArAjarsa nivedana kare jaba guru maharAja yogyatA pUrvaka kArya karane kI AjJA deN| taba ziSya guru mahArAjakI AjJAnusAra jo kArya karanA hove so kara sakatA haiM una kArya ke lAbhAlAbhake adhikArI guru mahArAja hote haiM parantu ziSya guru mahArAjakI AjJAnuptAra kAryakAraka hotA hai isa liye upta kAryakoM karAne ke mukhya adhikArI guru mahArAja haiM isa nyAyake anutAra prathama zrIkAntivijayajIne tathA zrI. amaravijayajIneM, jaina siddhAnta samAcArIkI pustaka vanAneke liye zrIAtmArAmajIse AjJA mAMgI hogI aura banAye pIche bhI avazyameva dikhAI hogI jisako zrIAtmArAma jIne par3hake chapAnekI AjJA divI hogI taba chapake prasiddha huI hai jo zrIAtmArAmajI banAnekI tathA chapAke prasiddha karanekI AjJA na dete to kadApi prasiha nahI ho sakatI isa liye jaina sidvAnta samAcArIkI pustakake pragaTakAraka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAtmArAmajI Thahare, Apa koI kArya karanA athavA Apa AjJA dekara koI kArya karAnA so bhI barobara hai jisase maiMne zrIAtmArAmajIkA nAma likhA hai isI nyAyasai zrIdhamavijayajIkA bhI nAma jAno-kadAcit koI aisA kahegA ki guru mahArAjakI AjJAvinAhI prasidha kara divI hogI to isapara merA itanAhI kahanA hai ki guru mahArAjakI AjJA vinA jo koI bhI kArya ziSya kare to usako guru AjJA virAdhaka avinita tathA ananta saMsArI zAstra kAroMne kahA haiM aiseko hitazikSArUpa prAyazcitta diyA jAtA haiM tathApi avinita pameseM nahI mAne to apane gacchase alaga karanemeM AtA hai so bAta prasiddha hai isaliye jo zrIAtmArAmajIkI AjJAse jaina siddhAntasamAcArIkI pustaka tathA zrIdharmavijayajIkI AjJAsai paryuSaNA vicArakI pustaka prasiddha huI hove taba to usa dono pustakameM zAstrakAroM ke viruDArthameM adhUre adhUre pATha likhake utsUtrabhASaNarUpa anucita bAte likhI hai jisake mukhya lAbhArthI dono gurujana hai isI abhiprAyase meMne bhI dono gurujanake nAma likhe haiM aura aba uparokta mahAzayoMke likhe likhoMkI samIkSA karate haiM jiptameM prathama isa jagaha zrIvinayavijayajI kRta zrIkalpasUtrakI subodhikA ( sukhabodhikA ) vRttivizeSa karake zrItapagacchameM prasiddha haiM tathA vartamAnika zrItapagacchake sAdhu Adi prAyaH saba koI zuddha adApUrvaka sarala jAnake usIko hara varSe gAMva gAMvake viSe zrIparyuSaNAparvameM vAMcate haiM jisameM adhika mAsakI ginatI niSedha karaneke liye likhA haiM jisako yahA~ likhakara pIche usI meM jo anucitta hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] jisakI samIkSA karake dikhAbuMgA jisase AtmArthI prANiyoMko satyAsatyakI svayaMmAluma ho sakegA zrIsukhabodhikA vRtti mere pAsa haiM jisake pRSTha 146 kI dUsarI puThIkI Adi se lekara pRSTha 147 kI dUsarI puThIkI Adi takakA nIce mujaba pATha jAno yathA jAtA antarAviyatti arvAgapi kalpate paraM na kalpate tAM rAtriM bhAdrazuklapaJcamI vAyaNA vittaetti atikramayituM tatra parisAmastyena uSaNaM vasanaM paryuSaNA sA dvedhA gRhasthajJAtA gRhasthai ajJAtAva tatra gRhasthai ajJAtA yasyAM varSAyogya pIThaphalakAdau prApta kalpokta dravya, kSetra, kAla, bhAva, sthApanA kriyate sAdhASAr3ha pUrNimAyAM yogyakSetrAbhAve tu paJca paJcadina vRddhaghA dazaparvatithi krameNa yAvat bhAdrapada sitapacamyAM evaM gRhidvedhA sAMvatsarika kRtyaviziSTA gRhijJAtamAtrAca tatra sAMvatsarika kRtyAni // saMvatsarapratikrAnti 1 luJcanaM 2 cASTamaM tapaH 3 sarvAdbhaktipUjA ca 4 saMghasya kSAmaNaM mithaH 5 // 1 // etatkRtya viziSTA bhAdrasitapaJcamyAmeva kAlikAcAryAdezAcaturthyAmapi kevalagRhijJAtA tu sA yat abhivarddhite varSe caturmAsakadinAdArabhya viMzatyAdinaiH vayamatra sthitAsma iti pRcchatAM gRhasthAnAM puro vadanti / tadapi jainaTippana kAnusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAnte cASAr3ho varddhate nAnye mAsAstahippanakaMtu adhunA samyag na jJAyate tataH paJcAzataizca dinaiH paryuSaNAyukteti vRddhAH atra kazcidAha nanu zrAvaNamRddhau zrAvaNasita caturthyAmeva paryuSaNAyuktA natu bhAsitacaturthyAM dinAnAmazItyApatteH / vAsANaM savIsairAe mAsevaikka te iti bacanabAdhA syAditi cenmaivaM aho devAnAM priya evamAzvina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 70 ] vRddhau caturmAsakakRtya mAzvinasitacaturdazyAM kartavyaM syAt kArtikasitacaturdazyAM karaNe tu dinAnAM zatApatyA // samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANasavIsairAe mAse vaikvate sttriraaiNdiehiN|| iti samavAyAMgavacamabAdhA syAt / naca vAcyaM catuAsakAnAM hI ASAr3hAdimAsapratibaddhAni tasmAtkArtikacaturmAsikaM kArtikasitacaturdazyAmeva yuktaM dinagaNanAyAM tvAdhikamAsaH kAlacUletyavivakSaNAdinAnAM saptatireveti kutaH samavAyAMgavacanabAdhA iti yato yathA caturmAsakAni ASAr3hAdimAsa pratibaddhAni tathA paryuSaNApi bhAdrapadamAta pratibaddhA tatraiva kartavyA dinagaNanAyAM tvadhikamAsaH kAlacUletyavivakSaNAdinAnAM paJcAzadeva kuto'zItivArtApi naca bhAdra padapratibaddha tu paryuSaNA ayuktaM bahuSvAgameSu tathA pratipAdanAt // tathAhi // "annayA pajjosavaNAdivasa Agae ajjakAlageNa sAlavAhaNo bhaNio, bhaddavayajuraha paMvamIe pajjosavaNA" // ityaadi| paryuSaNAkalpacUNA tathA "tatya ya sAlavAhaNo rAyA, so a sAvago, so a kAlagajja iMtaM soUNa niggao, abhimUho samaNasaMgho a, mahAvibhUIe paviTTho kAlagajjo, paviTThohiM a bhaNiaM, bhaddavayasuddhapaMcamIe pajjosavijjai, samaNasaMgheNa paDivama, tAhe ramA aNiaM, taddivasaM mama logANuvattIe iMdo aNujANeyavo hohitti sAhU ceie aNupajjuvAsissaM, to chaTThIe pajjosavaNA kitAi, AyariehiM bhaNiaM, na vaDhDhati atikkamituM, tAhe ramA aNiaM, tA asA gae cautthIe pajjosavijjati, AyariehiM bhaNiaM, evaM bhavau, tAhe cautthIe pajjosavitaM evaM jugappa. hANehiM kAraNe cautthI pavattiA, sA cevANumatAsavasAhU Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] NamityAdi // zrInizItha cUrNo dazamodda zake evaM yatra kutrApi paryUSaNAnirUpaNam tatra bhAdrapadavizeSitameva natu kApyAgame bhavayapaMcamI pajnosavijja iti pAThavat abhivadvia varise sAvaNasuddhapaMcamIe pajjosavijjaiti pATha upalabhyate tataH kArtikamAsapratibadha caturmAsikaH kRtya karaNe yathA nAdhikamAsaH pramANaM tathA bhAdramAsapratibaddha paryuSaNa karaNe'pi nAdhikamAsaH pramANamiti tyajakadAgraham / zrIvinayavijayajI kRta uparake pAThakA saMkSipta bhAvArtha:antarA viyasetti ityAdi kahane se ASAr3ha pUrNimAse pacAsa meM dina bhAdrapada zukla paJcamI jisake antarame kAraNa yoge paryubaNA karanA kalpe parantu paJcamIko ullaGghana karanA nahI kalpe varSAkAlameM sarvathA ekasthAna meM nivAsa karanA so paryuSaNAjisameM yogyakSetra ke abhAva se pAMca pAMca dinakI vRddhi karate dazaparvatithi meM yAvat pacAsameM dina bhAdrapada zukla paJcamIko parantu zrIkAlakAcAryyajI se caturthI ko gRhasthI logoMkoM sAdhuke varSAkAlakA nibAsa arthAt paryuSaNAkI mAluma hotI thI so candrasaMvatsarako apekSA parantu mAsa vRddhi honeseM abhivarddhitanAma saMvatsara meM vIzadine gRhasthIlogoMko sAdhuke nivAsa (paryuSaNA) kI mAluma hotI thI so jaina TippanAke anusAre ekayugake madhya meM poSakI tathA anta meM ASAr3hakI vRddi hotI thI isake sivAya aura mAsoMke vRddhikA abhAvathA taba candrameM pacAsa dinakA tathA abhivarddhitameM vo dinakA niyama thA, parantu aba varttamAnakAle jaina TippanA nahI vartatA hai tathA laukika TippanAmeM harekamAsoMkI vRddhi hotI hai isa liye paMcAzataizca dinaiH paryuSaNAyukteti vRdhaH - arthAt isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] kAlameM mAsa vRddhi ho athavA na ho parantu pacAsadine paryuSaNA karanA yogya hai aise vRddhAcArya kahate haiM yahA~ koI kahate haiM ki isa nyAyAnusAra vartamAna kAlameM jaba do zrAvaNa hote haiM taba to pacAsa dinakI ginatIsai dUjA zrAvaNa sudI cauthake dina paryuSaNA karanA yogya hai parantu do zrAvaNa hote bhI mAdrava sudI cauthake dina paryuSaNA karanA yogya nahI hai kyoMki 80 dina hojAveMge, aura zrIkalpasUtrameM-vAsANa savosairAe mAse vIikkate-arthAt ASAr3ha caumAsIseM eka mAsa aura vIzadina upara, kula pacAzadina jAnese paryuSaNA kahA hai tathApi 80 dine karanese sUtrakA isa vAkyako bAdhA AtI haiM isa liye 80 dine paryuSaNA karanA yogya nahIM hai,aisA praznarUpa vAkya sunake isakA uttara rUpa vAkya zrIvinaya vijayajI apanI vidvattAke jorase kahate haiM ki aho devAnAM priya-aho iti Azcarya hemUrkha-adhikamAsakI ginatI karake do zrAvaNa honese dUjA zrAvaNameM 50 dine paryuSaNA karanA kahatA hai to do Azvina ( Asoja ) mAsa honese 10 dina kI ginatI se dUjA Azvina mAsameM tereko caturmAsika kRtya karanA par3egA tathApi kArtika mAsameM caturmAsika kRtya karegA to 100 dina ho jAvegeM, kyoMki samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANa savIsaharAe mAsevaktaMte sattarierAIdiehiM iti| zrIsamavAyAMgajImeM pIchADIke 90 dina rahanA kahA hai isavAste dUjA AsojameM caumAsika rutya karanA par3egA tathApi kArtikameM karegA to 100 dina hojAveMgeM to zrIsamavAyAGgajI sUtrake vacanako bAdhA AvegI isa liye adhika mAsakI ginatI karanese dUjA zrAvaNameM paryuSaNA karanA yogya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 73 ] hai| aisA nahIM kahanA kyoMki caturnAsika kRtya ASAr3hAdimAsoMmeM karane kA niyama haiM tisa kAraNaseM do AzvinamAsa hove tobhI kArtika caumAsI kArtika zudI caturdazIke dina karanA yogya hai jisameM adhikamAsa kAlacUlA honese dinoM kI ginatImeM nahI AtA hai isaliye do Azvina hove to bhI kArtika 100 dine caumAsI kiyA aisA nahI samajhanA kintu 70 dine hI kiyA gayA aisA kahanese zrIsamavAyAGgajI sUtrake va vanameM bAdhA nahIM AtI haiM isa kAraNa se jaiseM caturmAsika ASAr3hAdi mAsoMmeM karane kA niyama haiM taise hI paryuSaNA bhI bhAdrapada mAsameM karane kA niyama haiM jisase usI ( bhAdrave ) meM karanA cAhiye jisameM bhI adhikamAsa Ave to dinoMkI ginatI meM nahI lenese do zrAvaNa hote bhI bhAdravemeM paryuSaNA karanese 50 dine hI kiyA aisA ginA jAtA hai isa liye 80 dinoMkI vArtA bhI nahI samajhanA tathA paryuSaNA bhAdravemeM karanekA niyama hai so hI bahuta AgAmeM kahA hai taisA hI zrIvinayavijayajIne yahA~ zrIparyuSaNA kalpacUrNikA tathA zrInizItha cUrNikA pATha likha dikhAyA jisameM bhI zrIkAlakA vAryajI mahArAja ASAr3ha caturmAsIke pIche kAraNayoge vihAra karake sAlivAhanarAjA kI pratiSThAnapura nagarImeM Ane lage taba rAjA aura zramaNa saGka AvAryajI mahArAjake sAmane Aye, aura mahA mahotsavapUrvaka nagarImeM praveza karAyA aura paryuSaNA parva najika Aye the jaba AcAryajI mahArAjake kahanese bhAdrava zudI paJcamIke dina paryuSaNA karane ke liye sarva saGghane maMjUra kiyA taba rAjAne kahA ki mahArAja usI ( paJcamI ) ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ 4 ] dina mere nagarIke logoMkI sammatIse indradhvajakA mahotsava hotA hai jisase eka dinameM do kArya ke mahotsava banane meM takalIpha hogA isa liye paryuSaNA chaThakI karo taba AcAryajI mahArAjane kahA ki chaThakI paryuSaNA karanA nahI kalpe jaba phira rAjAne kahA ki cauthakI karo taba AcArya jIne kahA yaha bana sakatA hai, yugapradhAna mahArAjakI isa bAtako sarva saGkane bhI pramANa kivI hai ityAdi zrInizItha cUrNike dazave uddeze meM isI prakArase paryuSaNAkI vyAkhyA hai so bhAdrava mAsameM karane kI haiM jaise hI mAsavRddhi honese abhivati saMvattara (varSa)meM zrAvaNa zudI paJcamIkI paryuSaNA karanI aisA pATha koI bhI AgamameM nahI milatA hai tisa kAraNase kArtikamAsa baddha ( AzrI ) caturmAsika kRtya karane meM jaise adhika mAsa pramANa nahI hai taise hI bhAdrava mAsa pratibaddha paryuSaNA karane meM bhI adhikamAsa pramANa nahI hai iti adhikamAsakI ginatI karanekA kadAgrahako chor3ouparakA lekha adhikamAsako ginatImeM niSedha karaneke liye zrIvinayavijayajIkRta zrIsukhabodhikAttike uparokta pAThase huvA hai isI hI taraha ke matalabakA lekha zrIdharmasAgarajIne zrIkalpakiraNAvalI vRttime tathA zrIjayavijayajIne zrIkalpa dIpikA vRttimeM apane svahasye likhA hai so yahA~ gauravatA grantha bar3ha jAneke bhayase nahI likhate hai jisakI icchA hove so kiraNAvalIke tathA dIpikAke navamA vyAkhyAnAdhikAra dekha lenA isa tInoM mahAzayoM ke lekha prAyaH eka sadRza ( tulya ) hai jisameM bhI vizeSa prasiddha sukhabodhikA honese meMne upara likhA hai sohI bhAvArthaH tathA pATha tIno mahA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 75 ] zayoMke jAna lenA-aba tIno mahAzayoMke lekhakI zAstrAnu sAra aura yuktipUrvaka samIkSA karatA hu-ina tIno mahAzayoM kA mukhya tAtparya sirpha itanA hI hai ki adhikamAsako ginatImeM nahI lenA isa bAtako puSTa karaneke liye aneka tarahake vikalpa likhe haiM jisako aura abameM samIkSA karatA hu~ usIko mokSAbhilASI satyagrAhI puruSa niSpakSapAtase par3hake satyAsatyakA svayaM vicArake gacchakA pakSapAtake dRSTi rAgakA phaMdako na rakhate asatyako chor3anA aura satyako grahaNa karanA yehI sajjana puruSoMkI mukhya pratijJAkA kAma hai aba merI samIkSA ko suniye-zrIdharmasAgarajI tathA zrIjaya vijayajI aura zrIvinayavijayajI ina tInoM zrItapagacchake vidvAn mahAzayoMko prathamato adhika mAsako kAlacUlA jAnake ginatI meM niSedha karanA hI sarvathA anucita hai kyoM ki zrIanantatIrthaGkaragaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAryoMne tathA zrItapagacchake pUrvaja aura prabhAvikAcAoMne adhika mAsakI dinoMmeM, pakSoM meM, mAsImeM, varSoM meM, ginatI khulAsA pUrvaka kivI hai tathA kAlacUlAko uttama opamA bhI zAstrakAroMne ginatI karane yogya divI hai aura kAlacUlAkI opamA denevAle zrIjinadAsa mahattarAcAryajI pUrvadhara bhI adhika mAsako nizcayake sAtha ginate haiM jisakA aura zrItIrthaGkarAdi mahArAjAMne adhika mAsako ginatImeM liyA hai jisake aneka zAstroMke pramANoM sahita vistAra pUrvaka uparameM likha AyA huM jina zAstroMke pAThoMseM jainazvetAmbara sAmAnya puruSa AsmArthI hogA aura zAstroMke viruddha parUpanAse saMsAravRddhikA bhaya rakhanevAlA samyakavI nAmadhArI hogA so bhI kadApi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -[ 76 ] adhika mAsakI ginatI niSedha nahI karegA tathApi zrItapagacchake tIno mahAzaya vidvAn nAma dharAte bhI apane banAye granthoMmeM apane svahaste zrItIrthaGkarAdi mahArAjAMke viruddha hokara adhika mAsa kI ginatI niSedha karate haiM so kaise banegA apitu kadApi nahIM isa liye ina tIno mahAzayoMkA kAlacUlAke nAmase adhika mAsako ginatImeM niSedha karanA sarvathA jaina zAstroM ke viruddha hai tathA aura bhI suniye jaina zAstroM meM pAMca prakArake mAsoMse aura pAMca prakArake saMvatsaroMse eka yugake dinoMkA pramANa zrItIrthaGkarAdi mahArAjoMne kahA hai so sarvahI nizcayake sAtha pramANa karake ginatI karane yogya hai jisake koSTaka nIce mujaba jAno yathA dinAMkA aura upara eka ahorAtrike mAsoMke nAma pramANa bhAga karake | grahaNa karanA nakSatra mAsa candramAsa R00 Rtu mAsa sUrya mAsa | abhivaddhita mAsa 31 / 124 121 saMvatsaroM ke nAma dinAMkA | aura upara eka ahorAtrike pramANa | bhAga karake / grahaNa karanA nakSatra saMvatsara 327 candra saMvattara Rtu saMvatsara sUryya saMvatsara abhivarddhita saM0 33 / / 200000 - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 9 ] mAsakI ginatI saMvatsaroke tathA mAsake eka yugakedine tathA mAsoke nAma pramANase kA pramANa pA~ca nakSatra saMvatsara 67 nakSatra mAsake aura upara sAta nakSatra eka yugake 1830 dina mAsa jAnese pA~ca saMvatsara jisameM bAraha bAraha mAsake tIna candra saMvatsara aura | eka yugake 62 candra mAsake teraha teraha mAsake do | 1830 dina abhivarddhita saMvatsara ese pA~ca saMvatsara jAnese pA~ca Rtu saMvatsara aura eka yugake | upara eka RtumAsa jAnese 1830 dina pA~ca sUrya saMvatsara | 60 sUrya mAsake / jAnese eka yugake 1830 dina 57 abhivarddhita cAra abhivarddhita saMva. mAsa tathA upara sarake upara nava (9) 7 dina aura eka abhivati mAsa aura | eka yugake ahorAtrike 124 7 dinake upara eka aho| 1830 rina bhAga karake 47 | rAtrike 124 bhAga karake bhAga grahaNa karanese 47 bhAga grahaNa kare ji tanA kAla jAnese Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 78 ] uparokta koSTakoM meM pA~ca prakArake mAseMAkA pramANa se pA~ca prakArake saMvatsaroMkA pramANa, aura eka yugake 1830 dina kA pramANa zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMne kahA hai jisake anusAra zrItapagacchake zrIkSemakIrtti sUrijIne bhI zrIhatakalpavRtti meM likhA hai so pATha bhI upara likha AyA hu jaina zAstroM meM sUryya mAsako ginatIkI apekSAse ekayugake 60 sUryya mAseMAke pA~ca sUryya saMvatsaroM meM eka yugake 1830 dina hote haiM jisameM sUryyamAsako apekSA lekara ginatI karane se mAsavRddhikA hI abhAva hai parantu ekayugake 1830 dinakI ginatI barobara sAmila honeke liye khAsa RtumAroM kI apekSAse pA~ca Rtu saMvatsaroM meM sirpha ekahI RtumAsa bar3hatA hai aura candramAsoM kI apekSAse pA~ca candrasaMvatsaroMmeM do candramAsa bar3hate haiM tathA nakSatramAsoM kI ginatIko apekSAse pA~ca nakSatra saMvatsaroMmeM sAta nakSatramAsa bar3hate hai aura abhivarddhita mAsoMkI ginatIkI apekSAse to cAra abhivarddhita saMvatsara upara abhivarddhita mahasa aura sAta (9) dina tathA eka aho rAtrike 124 bhAga karake 47 bhAga grahaNa kare jitanA kAla jAnase ( nakSatramAsa, candramAsa RtumAsa, sUryyamAsa, aura abhivarddhita, mAsa ina sabake hisAba ke pramANa se ) eka yugake 1830 dina hojAte hai so uparake koSToM meM khulAsA hai uparakA pramANa zrItIrthaGkara gaNadharAdi pUrvAcAryoM kA tathA zrIkharataracchake aura zrItapagaccha ke pUrvaja puruSoMkA kahA huvA hone se ina mahArAjoMkI AzAtanA se DaranevAlA prANI 1830 dinoMkI ginatI meMkA eka dina tathA ghar3I athavA pala mAtra bhI ginatImeM niSedha nahI kara sakatA hai tathApi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 9 ] zrItapagacchake arvAcIna tathA vartamAnika tyAgI, vairAgI saMyamI, utkraSTikriyA karanevAle jinAjJAke ArAdhaka zuddha parUpaka zraddhAdhArI samyakatvI vidvAn nAma dharAte bhI mahAn uttama zrItIrthaGkara gaNadhara aura pUrvadharAdi pUrvAcArya tathA khAsa zrItapagacchakehI pUrvajapUjya puruSoMkI AzAtanAkA aya na rakhate candramAsakI apekSAsai jo adhika mAsa hotA hai jisakI ginatI niSedha karake uttama puruSoM ke kahe huve pA~ca prakArake mAsokA tathA saMvatsarokA pramANakoM bhaGga karake ekayugake dinoMkI ginatImeM bhI bhaGga DAlate hai jinhoMkI vidvattAko meM kaisI opamA likhu isakA vicAra karatA thA jisameM zrIAtmArAmajIkAhI banAyA ajJAnatimira bhAskara granthakA lekha muje usI vakhtayAda AyA so likha dikhAtA huM ajJAnatimira bhAskara granthake pRSTha 294 ke antase pRSTha 296 ke Adi taka kA lekha nIce mujaba jAno____ saMvijJa gItArtha mokSAbhilASI tisa tisakAla sambandhI bahuta AgameAMke jAnakAra aura vidhimArgake rasIye bahumAna denevAle saMvijJa honeseM pUrvasUri cirantana muniyoM ke nAyaka jo hogaye haiM tinoneM niSedha nahI karA hai ; jo Acarita AvaraNa sarvadharmI loka jisa vyavahArako mAnate haiM tisakoM viziSTa zruta avadhi jJAnAdi rahita kauna niSedha kare ? pUrva pUrvatara uttamA vAyoMkI AzAtanAse DaranevAlA apitu koI nahI kare bahula karmIkoM varjake te pUrvoktagItArtho aise vicArate haiM jAjvalyamAna agnimeM praveza karanevAlese bhI adhika sAhata yaha hai utsUtra prarUpaNA, sUtra nirapekSa dezanA, kaTuka vipAka, dAruNa, khoTe phalakI denevAlI, aise jAnate hue bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 80 ] dete haiM, marIcivat, marIci eka durbhASita vacanase duHkharUpa samudrakoM prAptA huA; eka koTA koTI sAgara pramANa saMsAra meM bhramaNa karatA huA jo utsUtra AcaraNa kare so jIva zrIkaNe karmakA bandha karate haiM / saMsArakI buddhi aura mAyA mRSA karate haiM tathA jo jIva unmArgakA upadeza kareM, aura sanmArgakA nAza kare so gUr3ha hRdayavAlA kapaTI hove, dhUrtAcArI hove zalya saMyukta hove so jIva tiryaMca gatikA Ayubandha karatA hai / unmArgakA upadeza denese bhagavantake kathana kare cAritrakA nAza karatA hai, aise samyag darzanaseM bhraSTako dekhanA bhI yogya nahI hai, ityAdi Agama vacana sunake bhI sva apane AgraharUpa grahakarI grasta cittavAlA jo utsUtra kahatA hai kyoMki jisakA uralA paralA kAMThA nahI hai aise saMsAra samudra meM mahAduHkha aMgIkAra karaneM seM / prazna - kyA zAstrakoM jAnake bhI koI anyathA prarUpaNA karatA hai / uttara- - karatA hai soI dikhAte haiM dekhanemeM Ate haiMduSamakAla meM vakrajar3a bahuta sAhasika jIva bhavarUpa bhayAnaka saMsAra pizAcase na Darane vAle nijamatikalpita kuyuktiyoM karake vidhimArgakoM niSedha karane meM pravarttate hai kitanIka kriyAMkoM je AgamameM nahI kathana karI hai tinako karate haiM aura je Agamane niSedha nahI karI hai ciraMtana janoMne AvaraNa karI hai tinako avidhi kaha karake niSedha karate haiM aura kahate haiM-- yaha kriyAo dharmIjanoMkoM karane yogya nahI hai / upara meM zrI AtmArAmajIke lekhameM jo pUrvAcAyyAne AvarIta ( pramANa ) karI huI bAtako niSedha karanevAlAkoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 81 ] yAvat samyag darzana te bhraSTako dekhanA bhI yogya nahI hai ityAdi kahA to isa jagaha pAThakavarga buddhijana puruSa vicAra roM ki zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMneM caMdramAsakI apekSA se jo adhikamAsako vRddhi hotI hai jisako ginatI meM pramANa kiyA hai, tathApi zrItapagacchake tIno mahAzaya tathA vartamAnika vidvAn nAma dharAte bhI niSedha karate haiM jinhoMkA tyAga, vairAgya, saMyama aura jinAzAke zuddha zraddhAkA ' ArAdhakapanA kaise banegA aura zuddha parUpanAke badale pratyakSa aneka zAstroM ke pramANa viruddha, utsUtra bhASaNakA kyA phala prApta kareMge so pAThakavarga svayaM vicAra lenA aura zrIdharmmasAgarajI zrIjaya vijayajI aura zrIvinayavijaya jI ye tIno mahAzaya itane vidvAn ho karake bhI gaccha kadAgrahakA pakSapAtase zrItIthaMGkara gaNadharAdi mahArAjoMke viruddha parUpanAke phala vipAkakA bilakula bhaya ma karate sarvathA prakAra se adhika mAsakI ginatI niSedha kara divI tathA aurabhI apane likhe vAkyakA bhI kyA artha bhUla gaye so adhika arsakI ginatI niSedha karate aTake nahIM kyoMki ina tIno mahAzayoM ke likhe vAkya se bhI adhika mAsa ginatI meM siddha hotA hai sohI dikhAte haiM (abhivarddhita varSe caturmAsikadinAdArabhya viMzatyA dinervayamatra sthitAH sma) yaha vAkya tIno mahAzayoMne likhA hai isa vAkyameM anivarddhita varSa ( saMvataptara) likhA hai so abhivarddhita varSa mAsa vRddhi honese teraha candramAsoMkI ginatI se hotA hai isameM adhika mAsakI ginatI khulAsA pUrvaka pramANa hotI hai aura adhikamAsako freats binA abhivarddhita nAma saMvatsara nahIM banatA hai 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 82 ] bAki adhika mAsako ginatI nahI karanese bAraha candrabhAsoMse candra saMvatsara hotA hai. parantu abhivahita nAma nahI banegA jaba adhika mAsakI ginatI hogA taba hI teraha candramAsAMse abhivati nAma saMvatsara banegA jisakA vistAra upara likha Aye haiM isa liye adhika mAsakI ginatI tIno mahAzayoMke vAkyasai siddha pratyakSa pane hotI hai aura phirabhI ina tIno mahAzayoMne ( jaina TippanakAnusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAnta ca ASAr3ho eva vaIte nAnyemAsAH taccAdhunA samyaga na jJAyate tataH paJcAzataiva dinaiH paryuSaNA saGgateti suddhAH ) yaha bhI akSara likhe haiM so ina akSaroMse bhI sUryavat * prakAzakI taraha pragaTa dikhAva hotA hai ki jaina TippanAmeM pauSa aura ASAr3hakI vRddhi hotI thI so TippanA isa kAlameM nahI haiM isa liye pacAsa dine paryuSaNA karanA yogya hai yaha zrItapagacchake pUrvaja zujAcAryoM kA kahanA hai so bAtabhI satya hai kyoMki ina tIno mahAzayoMke paramapUjya zrItapagacchake prabhAvika zrIkulamarAhana sUrijIne bhI likhI hai jisakA pATha isI pustakake navau (9) pRSThameM chapa gayA haiM. adhika mAsakI ginatI aneka jaina zAstroMse tathA uparake vAkyase bhI siddha hotI hai aura pacAsa dine paryaM. SaNA karanA apane pUrvajoMkI AjJAse tIno mahAzaya likhate haiM jisase pAThakavarga vicAra kare to zIghra hI pratyakSa mAluma ho sakatA hai ki vartamAnameM do zrAvaNa hoto dUjA zrAvaNameM athavA do bhAdrava hoto bhI prathama bhAdravameM pacAsa dinAMkI ginatIse hI paryuSaNA karanA cAhiye yaha nyAya svayaM siddha hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina tIno mahAzayAMne prathama abhivati varSe ityAdi vAkya likhe jitase adhika mAsakI ginatI 'siba huI aura (paJcAzataizca dinaiH paryuSaNA yuktati vRddhAH ) yaha vAkya likhake isa kAlameM pacAsa dine paryuSaNA karanA aise siddha kiyA jisameM jaina TippanAke abhAvase bhI pacAsa dinakA to nizcaya rakkhA isa liye vartamAna kAlameM paryuSaNA sarvathA bhAdrava padameM hI karanekA niyama nahI rahA kyoMki zrAvaNa mAsakI vRhi hone se dUjA zrAvaNameM aura do bhAdrava honese prathama bhAdravameM pacAsa dinakI ginatI pUrI hotI hai yaha matalaba tIno mahAzayoMke likhe huve vAkyasaibhI siddha hotA hai tathApi upara kA matalabako ye tIno mahAzaya jAnate mI gacchake pakSapAta ke jorase apanI vidvattAkI laghutA kAraka aura apramANa rUpa visaMvAdI (pUrvApara virodhi ) vAkya apane svahaste likhate bilakula vicAra na kiyA aura ASAr3ha caumAsIse do zrAvaNa honeke kAraNase bhAdrava zudI taka 80 dina pratyakSa hote haiM jisako bhI niSedha karaneke liye (paryuSaNApi bhAdrapadamAsa prati baddhA tatraiva kartavyA dinagaNanAyAMtvadhika mAsaH kAlacUletya vivakSaNAdinAnAM paJcAzataiva kutozIti vArtApi ) ina akSaroMko tIno mahAzayoMne likhe hai jisa meM mAsa vRSTi honese bhI bhAdrapadameM paryuSaNA karanA aura do zrAvaNa hove tomI bhAdrave meM paryuSaNA karanese 80 dina hote haiM aisI vArtApi nahI karanA kyoMki adhika mAsa kAlacUlA hone se dinAMkI ginatI meM nahI AtA hai isa liye 50 dine paryupaNA kiyA samajhanA aise matalabake vAkya likhanA tIno mahAzayoMke pUrvApara virodhI tathA pUrvAcAryoMkI AmA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 84 ] khaNDanarUpa sarvathA jaina zAstroMse aura yuktise bhI pratikula haiM kyoMki prathamato adhika mAsako ginatI meM lenesehI abhi varSita nAma saMvatsara banatA haiM so abhivarddhita saMvatsara tono mahAzayoMne uparameM likhA haiM jo abhivardhita saMvatsara kA nAma zrItIrthaGkarAdi mahArAjAMkI AjJAnusAra kAyama tIno mahAzaya rakkheMgeM to adhikamAsa kAlabUlA hai so dinoMkI ginatI meM nahI AtA hai aise matalabakA likhanA tIno mahAzayoMkA sarvathA mithyA ho jAyagA -- aura adhikamAsa kAlacUlA hai so dinoMkI ginatI meM nahI AtA hai aise matalabako kAyama rakheMge to jo adhikamAsa kI ginatI se abhivarddhita nAma saMvatsara hotA hai so nahI banegA yaha dono bAta pUrvApara virodhI honese nahI banege isa liye abajo ye tIno mahAzaya adhikamAsako dinokI ginatI meM nahI leveMgeM taba to zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi tathA zrItapagacchake nAyaka pUrvAcAryene adhika mAsako dino kI ginatI meM liyA hai jina mahArAjoMke viruddha utsUtra bhASaNarUpa tIno mahAzayoMkA vacana hogayA so AtmArthiyoko sarvathA tyAgane yogya haiM isa liye tIno mahAzayoMko jinAjJA viruddha parUpaNAkA bhaya hotA to adhikamAsako ginatI niSedha kivo jisakA nithyA duSkatyAdise apanI AtmA ko utsUtra bhASaNake kRtyoMse bacAnI thI so to vartamAna kAla meM rahe nahI hai paraloka gayeko aneka varSa hogaye haiM parantu vartamAna kAla meM zrItapagacchake aneka sAdhujI vidvAn nAma dharAte haiM aura unhI tIno mahAzayoM ke likhe vAkyako satya mAnate hai tathA hara varSe usIko paryuSaNA meM vAMcate hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] jisameM prAyaH karake gAMva gAMva meM zrItapagaccha ke saba sAdhujI adhikamAsakI ginatI niSedha jaina zAstroMke virudda karate hai jisase zrItIrthaGkaragaNadhara pUrvadharAdi pUrvAvA tathA zrI tapagacchake pUrvaja puruSoMkI AjJAbhaGgakA kAraNa hotA hai so AtmArthI puruSako karanA ucita nahI haiM isaliye jo zrItapagacchake vartamAnika munimahAzayoMko jinAjJA viruddha parUpaNAkA bhaya hove to adhikamAsakI ginatI niSedha karanekA chor3a denA hI ucita hai aura Ajataka niSedha kiyA jisakA mithyA duSkRtya dekara apanI AtmAko utsUtra bhASaNake pApakRtyoMse bavAnI cAhiye, tathApi vidvattAke abhimAnase aura gacchake kadAgrahakA pakSapAtake jorase upara kI bAtako aGgIkAra nahI karate hue adhikamAsa kI ginatI niSedha karate rahege to AtmArthIpanA nahI rahegA tathA adhikamAsakI ginatI niSedha jaina zAstroMke viruddha honese koI AtmArthI pramANa nahI kara sakatA hai isa liye jaina zAstrAnusAra zrItIrthaGkaragaNadharAdi mahArAjoMkI tathA apane pUrvAcAyyaikI AjJA mujaba adhikamAsa kI ginatI sarvathA prakAra se avazyameva pramANa karanI sohI samyaktva dhArI puruSoMkA kAma hai jainaTipyanAnusAra pauSa tathA ASAr3ha mAsa kI vRddhi hotI thI jaba bhI ginatImeM lete the isa kAraNase teraha candramAsoMse saMvatsarakA nAma abhivarddhita hotA thA, so vartamAna kAlameM bhI aneka jaina zAstroM meM prasiddha hai tathA zrIdhammaM tAraMjI zrIjayavijayajI zrIvinayavijayajI, ye tIno mahAzaya bhI abhivarddhita saMvatsara likhate haiM jisameM adhikamAsako ginatI AjAtI hai isa matalabakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] vicAra na karate ulaTA viruddhArtha meM tIno mahAzayoMne apane svayaM visaMvAdI (pUrvAparavirodhi ) vAkyarUpa adhika mAsa kAlacUlA hai so dinoMkI ginatImeM nahI AtA hai aisA likha diyA, aura visaMvAdI vAkyakA vicAra bhI na kiyA / visaMvAdI puruSakA duniyAM meM bhI koI bharosA nahI karatA hai tathA rAjadarabAra meM bhI visaMvAdI puruSa jhUThA apramANika hotA hai aura jainazAstroMmeM to zrAvakako bhI dharma vyavahAra meM visaMvAdI vacana bolanekA niSedha kiyA hai| sohI dikhAte haiM zrIAtmArAmajIne ajJAnatimirabhAskara granthake pRSTha 256 meM zrAvakakoM yathArtha kahanA avisaMvAdI vacana dharma vyavahAra meM // tathA zrIdhammasaMgraha vRttike grantha meM bhI yahI bAta likhI hai aura zrIdharmmaratnaprakaraNa vRtti meM bhI yahI bAta likhI hai sohI dikhAte haiM / zrIdharma ratnaprakaraNa vRtti gujarAtI bhASA sahita zrIpAlItANA meM zrIvidyAprasA rakavarga hai jisakI taraphase chapake prasiddha huvI hai jisake dUsare bhAgameM pRSTha 214 viSe yathA-- RjupraguNaM vyavaharaNamRjuvyavahAro bhAvazrAvaka lakSaNazcaturddhA catuHprakAro bhavati tadyathA - yathArthabhaNanamavisaMvAdi vacanaM dharmavyavahAre / artha-Rju eTale sarala cAlavaM te RjuvyavahAra te cAra prakArano che jemake ekato yathArtha bhaNana eTale avisaMvAdI bolavaM te dharmanIbAbatamAM / dekhiye aba uparameM zrAvakakoM bhI dharma vyavahAra meM visaMvAdIrUpa mithyAbhASaNa bolanekA jaina zAstroM meM nahI kahA hai / to phira vidvAn sAdhujI hokara visaMvAdI vAkya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 87 ] apane banAye grantha meM likhanA kyA ucita hai| kadApi nahI aura isI hI zrIdharmaratnaprakaraNake dUsare bhAgameM pRSTha 246 kI Adise pRSTha 247 kI Adi takakA lekhameM visaMvAdI Adi vAkya bolane vAleko jo phalakI prApti hotI hai so dikhAte hai yathA anyathA bhaNanamayathArthajalpanamAdizabdAbaMdhaka kriyA doSopekSAsadbhAvamaitrI parigrahasteSu satsu zrAvakasyeti bhAvaH-abodhairdharmAprApta /jaM mUlakAraNaM parasya mithyA draSTa - niyamena nizcayena bhavatIti zeSaH / tathAhi-zrAvakameteSu vartamAnamAlokya vaktAraH sambhavanti // dhigastu jainaM zAsanaM ? yatra zrAvakasya ziSTajananindite'lIkabhASaNAdau kukarmaNi nitirnopadizyate // iti nindAkaraNAdamI prANino janmakoTiSvapi bodhi na prApnuvantItyabodhi bIjamidamucyate tatazcAbodhibIjAd bhava. parivaddhirbhavati tannindAkAriNastanimittabhUtasya zrAvakasyApi yadavAdhi-zAsanasyopaghAteyo-nAbhogenApi varttate satanmithyAtvahetutvAdanyeSAM prANinAmiti // 1 // badhnAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNaM vipAkadAruNa ghoraM sarvAnartha vivarddhana ( miti ) // 2 // TIkAno arthaH-anyathA bhaNana eTale ayathArtha bhASaNa Adi zabda thI vaMcaka kriyA doSonI upekSA tathA kapaTa maitrI levI adoSo hoya to zrAvaka bIjA mithyA dRSTi jIvane nakkIpaNe abodhinuM bIjathai par3eche eTale ke tethI bIjA dharmapAmI zaktA nthii| kAraNake je doSomAM vartatA zrAvakane joha teo yevaboleke "jina zAsanane dhikkAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 88 ] thAo" ke jyAM zrAvakone AvA ziSTajanane nindanIya sRSA bhASaNa vagerA kukarma thI aTakAvavAno upadeza karavAmAM nathI Avato ovo rote nindA karavAthI te prANio kror3ajanmo lagI paNa bodhine pAnI zakatA nathI tethI te abodhibIja kahavAyeM che ane te abodhibIjathI tevI nindA karanArano saMsAravadhe che eTaluMja nahIM paNa tenA nimitta bhUta zrAvakano saMsAra badhe che, je mATe kahelu che ke-je puruSa ajANatAM paNa zAsananI laghutA karAve te bIjA prANioMne tevI rote mithyAtvano hetu thaI tenA jeTalAja, saMsAranu kAraNa karma bAMdhavA samartha thaI par3e che ke je karmavipAka dAruNa ghora ane. sarva anarthanuM vadhAranAra thai par3eLe // 1-2 // upara meM anyathA ayathArtha bhASaNa arthAt visaMvAdI vAkyarUpa mithyAbhASaNAdi karane vAlA zrAvaka nizcaya karake mithyA dRSTi jIvoMko vizeSa mithyAta bar3hAnevAlA hotA hai aura usase dUsare jIva dharma prApta nahI kara sakate haiM kintu aise zrAvakako dekhake jaina zAsanakI nindA karane vAloMko saMsArakI vRddhi hotI hai / aura visaMvAdarUpa mithyAbhASaNa karanevAlA zrAvaka bhI nindA karAnekA kAraNarUpa hone se ananta saMsArI hotA hai to isa jagaha pAThakavarga buddhijana puruSako vicAra karanA cAhiye ki zrIdharmasAgarajI zrIjayavijayajI zrIvinayavijayajI ye tIno mahAzaya itane vidvAn hote bhI aneka jainazAstroM ke viruddha aura apane svahaste abhivati saMvatsara upara meM likhA hai jisakA bhI bhaGga kAraka adhikamAsa kI ginatI niSedharUpa visaMvAdI mithyA vAkya bhI apane svahaste likhate ananta saMsAra vRddhikA bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaya nahI karate haiM to aba aise vidvAnoMko AtmArthI kaise kahe jAve aura adhika mAsakI ginatI niSedharUpa visaMvAdI mithyA vAkya ina vidvAnoMkA AtmArthI puruSa kaise grahaNa karegeM apitu kadApi nahIM tathApijo adhika mAsakI ginatI niSedha zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJA virudha hote bhI vartamAnika pakSapAtI jana karate haiM jinhoMko samyaktvarUpa rata kaise prApta hogA isa bAtako pAThakavarga svayaM vicAra zakate haiM___ aura jainazAstrAnusAra adhikamAsake dinokI ginatI karanAhI yukta hai isa liye adhikamAsa kAlacUlA hai so dinoMkI ginatImeM nahI AtA hai aisA matalaba tIno mahAzayAMkA zAstroM ke viruddha hai so uparokta lekhase pratyakSa dikhatA hai ina zAstroM ke nyAyAnusAra vartamAnakAlameM do prAvaNa honese bhI bhAdrapadameM paryuSaNA karanese 80dina pratyakSa hote haiM so bAta jagat bhI mAnya karatA haiM tathApi ye tIno mahAzaya aura vartamAnika zrItapagacchake mahAzaya bhI maMjUra nahI karate haiM to isa jagaha eka yukti bhI dikhalAne ke liye zrItapagacchake vidvAn mahAzayoMseM merA itanA hI pUchanA hai ki ASAr3ha caturmAsIse kisI puruSa vA strIne upavAsa karanA sarU kiyA tathA usI varSameM do zrAvaNa huve to usa puruSa vA strIko pacAsa (50) upavAsa kaba pUre hoveMge aura azI (80) upavAsa kaba pUre hoveMgeM isakA uttarameM zrItapagacchake sarva vidvAn mahAzayoMko avazyameva nizcaya kahanA hI par3egA kido prAvaNa honese pacAsa upavAsa dUjA prAvaNa zudI meM mora 0 upavAsa do prAvaNa hone ke kAraNase bhAdrapadameM pUre hoveMge Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [C] isa yukti se adhika nAsakI ginatI nizcaya ke sAtha zrItapagacchake vidvAn mahAzayoMke kahane se bhI siddha hogaI tathA aneka zAstrAnusAra 50 dine dUjA zrAvaNa zudImeM zrIparyuSaNA parvakA ArAdhana karanevAle jinAcA ke ArAdhaka siddha ho gaye aura do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM 80 dine paryuSaNA karane vAle, zAstroMkI maryAdAke viruddha honemeM koI zaMsaya bhI karegA apitu nahI, tathApi ina tIno mahAzayAMne (do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada taka 80 dinakI vArttA bhI nahI samajhAnA ) aise matalabako likhA hai so kaise satya banegA tathApi vartamAnika zrIpagacchake munimahAzaya vidvAn hote bhI uparakI isa mithyA bAtako satya mAnake vAraMvAra kahate haiM jinhoM ko mRSAvAdakA tyAgarUpa dUjA mahAvrata kaise rahegA so bhI vidhArane kI bAta hai, isa uparokta nyAyAnusAra bhI adhika mAsako ginatI niSedha kadApi nahI ho sakatI haiM tathApi tIno mahAzaya karate haiM so sarvathA mahA mithyA hai isaliye do zrAvaNa honeseM bhAdrava zudI taka 80dina avazyameva nizcaya hote haiM jisase ginatI niSedha karanA hI nahI banatA hai aura mAsavRddhi hone se bhI paryuSaNA bhAdrapada mAsa pratibaddha hai aisA likhanA bhI tIno mahAzayoMkA sarvathA jainazAstroM se pratikula hai kyoMki prAcInakAlameM bhI mAsavRddhi hotI thI jaba bhI vIza dine zrAvaNa zuklapaJcamI ke dina paryuTer karane meM Ate the jaise candra saMvatsarameM pacAsa dinake uparAnta sarvathA vihAra karanA nahI kalpe taise hI abhivarddhita saMvatsara meM vIza dinake uparAnta sarvathA vihAra karanA nahI kalpe aura voza dina taka ajJAta paryuSaNA parantu bIzameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dinase bAta paryuSaNA kare so 100dina yAvat kArtikapUrNimA taka usI kSetrameM Thahare aisA zrItapagacchake zrIkSemakIrti sUrijI rUta zrIvRhatkalpavRttikA pAThameM vistArapUrvaka kahA hai aise hI aneka zAstroMmeM kahA hai jisake pATha bhI zrIvahatkalpa vRtyAdikake kitane hI pahile likha AyA huM aura Age bhI likha dikhAvaMgA aura khAsa tIno mahAzayoMke likhe pAThase bhI abhivaddhitameM vIza dine prAvaNazuklapaJcamIko paryuSaNA karane meM Atethe isakA vizeSa khulAsAke sAtha Age vistAra pUrvaka likhuMgA jisase vahA~ prAcInakAlakA tathA vartamAnika kAlakA bhacchI tarahase nirNaya ho jAvegA-. aura Age ina tIno mahAzayoMne zrIparyuSaNA kalpapUrNikA tathA zrInizIthacUrNikA pATha likhake mAsavRddhi vartamAnika do zrAvaNa hote bhI mAdrava mAsameM hI paryuSaNA karane kA dikhAyA hai isa para merA itanA hI kahanA hai ki ina tIno mahAzayoMne (zrIparyuSaNA kalpapUrNimeM aura zrInizIthapUrNimeM pranyakAra mahArAjane paryuSaNA sambandhI vistArapUrvaka pATha likhAyA jisake) Age aura pIche kA saMpUrNa sambandhakA pAThako kor3ake granthakAra mahArAjake viruddhArtha meM utsUtrabhASaNarUpa mAyA ittise adhUrA ghor3AsA pATha likhake bhole jIvoMko zAstra ke pATha likha dikhAye aura apanI vidvattAkI bAta dRSTirAgiyoM meM banAI haiM isa liye isa jagaha bhavya jIvoMko niHsandeha honese satya bAtapara zuddhazraddhA ho karake satyabAta grahaNa kare isa liye dono cUrNikAra pUrvadhara mahArAja kata saMpUrNa paryuSaNA sambandhI pATha yahA~ likha dikhAtA huM bhIpUrvadhara pUrvAcAryajI phata zrIparyuSaNA kalpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] vizAmutaskandha sUtrakA aSTama adhyayanake ) carNike pRSTha 31 se 2.taka tatpAThaH.... AsAr3hacAtammAsiyaM paDikkamaMti, paMcahiM divasehiM pajjo savaNA kappaM kaDhDheti, sAvaNa bahula paMcamIe pajjosaveti Naca vAhidvitehiM Na gahitA NittharAdINi, tAhe kathaM kahatA ceva girahaMti malayAdINi evaM AsAr3hapuslimAe ThitA, jAva maggasirabahulassa dasamI, tAvaegaMmi khette acchajjA, tinivA dassarAtA, evaMtinipuNa dasa rAtA, dhiskalAdIhi kaarnnehiN|| etyaTha gAthA patthaMti pajjosavite, savIsati rAya mAsassa ArAtto jati gihatyA pucchaMti, tubhbhe ajjo bAtA rattaM ThitA, ahavA Na ThitA evaM, pucchitehiM, jati ahivaDhDhiya saMvacchare, jattha ahimAsato paDiti to, AsATapusimAo vIsati rAte gate amati, ThitAmoti Arato Na kathayati votthaM ThitA moti, atha itare tinnicaMda saMvaccharA tesu savIsati rAte mAse gate namati, ThitAmoti Arato Na kathayati votuMThitA moti, kiM kAraNaM asivAdi, gAthA kayAi, asivAdINi uppa ujejjA jehiM. niggamaNa hojjA tAheti, gihatthA majja, Na kiMci ete jANaMti, musAvAta vAulAveMti, jeNa ThitAmoti bhaNittA, niggattA, ahavA vAsaM Na suTTha Araddha, teNa logo bhItA dhaNaMjaMpituM,Thito sAhU hiM aNito ThiyAmoti jANati, ete varisAssati to suyAmo dhama vikkiNAmo, adhi karaNaM gharANiyasthappaMti, halAdINaya saMvappaM kareMti, jamhA ete dosA, tamhA vIsatI rAte Agate, savIsati rAte vA mAse Agate, Na kathaMti votu tthitaamoti|| etthau gaathaa|| AsAr3hapusimAe ThitANaM jatitaNaDagalAdINi gahiyANi,pajjosavaNA kappoya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va kahito, to sAvaNa bahulapaJcamIepajjo sarveti asati khete sAvaNa bahuladasamIe, asati khete sAvaNabahulassa paramarasIe, evaM paMcapaMca usAraM teNa jAva,asati bhaddava suddha paMcamIe, ato pareNa Na vahati atikamitu, AsAr3hapuslimAto aDhata maggaMtANa', jAva bhaddavaya jorahasa paJcamIe etyantare jati Na laM tAhe ruskassa heTheThito tovipajjosaveyavaM, etesu pasu jahA laMbhe pajjosaveyavaM, apaye Na vahati, kAriNiyA cautthIvi ajja kAlaehiM pavittitA kahaM puNa ujjeNIe NagarIe, balamitta bhANumitto rAyANo, tesiM bhANejjo ajja kAlae pavAvitA,tehirAIhaM paTThohiM, ajja kAlato nivisattokatto sopatidvANaM Agato, tatthaya sAlavAhaNo rAyA sAvago teNa samaNapuyaNatyaNo pavittito // aMte puraMca bhaNitaM amAvasAe uvavAsaM kAuiahamimAIsu uvAsaM kAu // iti pAThAMtaraM / pAraNae sAhUNa bhirakaM dAtuM paarijjv|| anAya pajjo savaNAdivase Asase Agate ajja kAlaeNa sAlavAhaNo bhaNito, bhaTTavaya jorahasta paMcamIe pajjosavaNA, ramA bhaNito tadivasaM mama iMdo aNujAtaho hohitti to nippajja vAsitANi cetiyANi sAhUNoya avissaMtitti ko to kaTThIe pajjosavaNA bhavatu, AyarieNa bhaNitaM na bahati atikAmesu, ramA bhaNiya to cautpIe bhavatu . AyarieNa bhaNitaM evaM houtti // camatthIe kato pajjosavaNA evaM cautthIvijAtA kAraNitA, suddha dasamI ThitANa AsAr3hI puslimo saragati jatya AsAr3hamAsakappo kato tattha kheta vAsAvAsaM pAuggaM amaca Natyi khetaM vAsAvAsaM pAuggaM athavA ajjAse ceva akhI khetaM vAsAvAsa pAuggaM savaMca paDipurama saMthAraga hugga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] lagAi kayayabhUmIya baddha vAsaMca gAda bhaNorayaM Ar3hata, tAhe AsAr3hapumimAe gheva pajjosavijjati, evaM paMcAhaM parihANi mavikRtyocyate, iya sattarI gAthA, iya pradarzane AsADhacAta mAsiyA to savIsati rAte mAse gate pajjosati, tesi sattarI divasA jahamato jeTThoggahI mati, kahaM puNa sattarI, caragaha mAsANaM savIsaM divasa sataM bhavati, tato savIsatti rAto mAso, pasAsa divasA so vito saisA sattarI, divasA ne bhadavaya bahulassa dasamIe pajjosaveMti, tesiM asIti divasA jeToggaho, je sAvaNa pusimAe pajjAsati tesiM NautidivasA jeTThoggaho, je sAvaNa bahula dasamI ThitA tesiM dasuttaraM divasasataM jeToggaho, evamAdIhiM paggArehiM parisArattaM ega khette atthitA kattiya cAumAsie NiggaMtavaM, aha vAsaNa tavaramati, to maggasire mAse jaM divasa pakka madviyaM jAta tadivasa ceva niggaMtavaM, ukkoseNa timi dasarAyA na niggacchajjA maggasira pusimAetti bhaNiya hoira maggasira pusimAe pareNa, jaiviplavaMtehiM tahavi NiggaMtavaM, atha na niggacchaMti to dhaulahugga, evaM paMcamAsikaM jeToggaho jAo, kAuNa gaahaa|| AsAr3hamAsakappaM kAuM jatya anna vAsA vAse pAupagaM jatya AsADhamAsakapyo ko tatya va pajjosavite AsADha pulimAe vA sAlaMbaNANaM maggasira pisacha, vAsA Nato viramati teNa pA niggatA bhasIvAdINivA vAhipavaM sAlaMvaNANaM chamAsi to jetttthoggho|| ityAdi // aura zrIjinadAsa mahattarAcAryajI pUrvadhara mahArAja kata zrInizItha sUtrakI cUrNike dazame uddezeke pRSTha 329 sai pRSTha 324 taka kA paryuSaNA sambandhIkA pATha nIce mujaba jAno, yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] vAsAvA saikaMmi khettakaMmi kAle pavesiyama, ato bhAti, AsApusimA // gAhA // vAyabaMti tassaggeNa pajjosaveyava', ahavA praveSTavyaM, taMmi paviThA ussaggeNa kattiya pussimaM jAva acchati, avavAdeNa maggasira bahula dasamI jAva taMni ega khette accha Mti, dusarAyagAhaNAto avavAto daMsito aNe vi do dasarAtA ajjA, avabAteNa mArgasiramAsaM tatraivAstyetyarthaH // kahaM puNa vAsA pAThaggaM khettaM pavisaMti, imeNa vihiNA vAhiThitA // gAhA // vAhiThiyatti jatya, AsADha mAsa kappo kato aNatyA AsA ThitA vA samAyArI kheta, vatabhehiM gArhati cAvatItyarthaH // AsapasamAe paviThA, parivayAta Arambha paMcadiNA, saMthAraMga taya ilagakAra mallAdIyaM girahati, taMmicevapaNagerAtie pajjA sabaNA kappa kaheMti, tAhe sAvaNa bahula paJcamIe vAsakAla sAmAyAriM Thaveti, etyaua // gaahaa|| etyaMtietya, AsADhapusimAe, sAvaNa bahulapaJcamIe, vAsAvAsaM pajjosavievi, appaNI aNabhiggahiya', ahavA jati gihatyA pucchaMti ajjo tumbhe, attheva vArisAkAlaM ThiyA, ahavA Na ThiyA, evaM pucchiehiM agrabhiggahiyati saMdigdhaM vaktavya, aha anyaThavAhyapi nizcayo bhavatItyarthaH // evaM sandigdhaM kiyatkAlaM vaktavyaM // ucyate // vIsatirAya', bIsatImAsaM, jati abhivadviyavarisaM to, vIsatirAma, jAva abhiggahiya, aha caMdavarisa to savIsatirAya, nAva aNabhiggahiyaM bhavati teyAM tatkAlAtparataH appaNI abhirAmukhya ena gRhItaM, abhigRhItaM idaM vyavasthitA iti, ihadviyAmo barisAkAlaMti kiM puNa kAraNaMti, vIsati rAte, savIsatirAte vA mAse gate, appayo abhiggahiyaM giriNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvA kaheMti // Arato na kaheMti ucyate // asivAdi gAhA kayAi // asivaM bhave mAdigAhaNato rAyaduThAi vA vAsaM sa muTTha Arar3ha vAsituM, evamAdihiM kAraNehiM, jai acchaMti to ANA tItA dosA, ahagacchaMti tato gihatyA bhaNaMti ete, savaNuputtagA Na kiJcijAti, musAvAya bhAsaMti, ThitAmotti bhaNittA jeNa NiggatA logo vA bhaNijja sAhUetya varisArataM ThitA, avassavAsa bhavissati, tato dhama vikaNati, logo gharAdInicchAdeti, aha halAdikaM mANivAma Thaveti, aNigAhite gihiNA teya Arato kato, jamhA evamAdiyA adhikaraNadosA, tamhA abhivadiDhayavarise,vIsatIrAte gate gihiNA taM kareMti, tisu caMdavarise savIsati rAte mAse gate gihiNA taM kareMti, jatya adhimAsago paDati barise,taM abhivaDhiyavarisaM bhamati, jatya Na paDati, taM caMdavarisaM soya adhimAsago ga~gassagate majje vA bhavanti, jai to niyamA do AsADhA bhavaMti, ahamajaje do posA, sIso, pucchati jamhA abhivaDhiyavarise vIsatirAta, candavarise savIsatimAso // ucyate // jamhA abhivaDhiyavarise, gimhe ceva so mAso atikvato, tamhA vIsa dinA agamigAhiyaM kareMti, iyaresu timu caMdavarisesu savIsatimAsA ityrthH|| etya paNagaM gAhA // etthata AsADhapusli mAe, ThiyA DagalAdIya gigahaMti,pajjosavaNAkappaMca kati, paMcadiNA tato sAvaNa bahula paJcamIe, pajjosarveti, khettA bhAve kAraNena paNagesu vuDhDhe dasamIe, pajajosati, evaM paNa rasIe, evaM paNaggavaDhDhI,tAbakajajati, jAva sabIsati mAso, puNo soya savIsati mAso bhaddavayasuddha pacanI payujjati, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] [ ahavA AsAr3ha suddha dasamIe vAsA kheta paviThA, ahavA, jattha AsADha mAsakappokao taM bAsappA uggaM kheta, amma' caNasthi vAsa pAThaggaM tAhe tattheva pajosaveMti, vAsaMca gADhaM aNu varayaM ASADhasamAhiM tattheva paosaveMti, ekkArasIo bhaDaveTa DagalAdI taM gerahaMti pajjosaghaNA kappa karheti, tAhe AsADha pusimAe pajjo saveMti, esa ussaggo, saisa kAla par3ajosavetANaM savo avavAto, avavAtevi savIsati rAtamAsA to pareNa atikAmeDa Na vahati, savIsati rAte nAse puNe jativAsakhettaM lambhati to ruraka heTTha evi pajjosaveyaza taM pussimAe pacamIe dasamIe evamAdi padhesu pajno saveyava, Noapa // sIso pucchati iyANi kahaM caTasthie apava e pajjosavijajati, Ayario bhaNati, kAraNiyA caThatpI, ajjakAla gAyariyAhiM pavatiyA, kahaM bhamate kAraNaM, kAlagAyario viharato, ujjeNi gato tatya vAsAvAso vAsAtaraMThito tatya // NagarIe balamico rAyA, tassa kaNiTTho bhAyA bhANumito juvarAyA, tesiM bhagaNI bhANusirI NAmaM tassa puto balabhANU NAma, soya pagitibhaviNIyayAe sAhU to pajja vAsati AyarihiM se dhammo kahiMto paDivuddhopadhAvitoya, tehi ya balamitta bhANumitahiM kAlaggajjA pajjo saviteNi visato kato, AyariyA bhaNati jahA, valamitta bhANumittA kAlagAyariyANaM bhAgiNejjA bhavaMti, mADalotti, kATha mahaMta Ayara kareMti, abhbhuThANa diyaMtaM ca purohiyassa appattiya bhaNAtiya, etamudda pAsa hove tAditAdirohaNAa ato puNo puNe ullAveMto, AyarieNa NippaThappakSiNa vAgaraNo kato, bAhe. so purohito Ayariyasta paTTo, rAyANaM ANulomehiM 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 viSpariNAmeti ete risito mahANubhAvA ete jeNa gacchanti te paNa jati raNo gAgacchati patANi vA asamitI asivaM bhavati, tamhA visajjAhaM tAhe visajjitA aNe bhaNaMti, ramA uvAeNa visajjitA kahUM saGgha miNagArakila rasmA amma sallA karAvitA, tAhe NiggatA evamAdiyANa kAraNANa aNukkameNa NiggatA viharaMtA patiThANaM Nayara, seNa paviThA patiTThANa samaNasaMghassaya ajjakA lage hiMsadiThaM, nAvAhaM AgacchAmi tAva tumbhehiM No pajjosaviyatraM, tatya. sAlavAhaNorAyA so sAvagI soyakAlagajjaM evaM souMNaNiggato abhimuddo samaNasaMghoya mahasA vibhUtIe paviTho, kAlagajjo paviThehiM bhaNiyaM bhaddvaya sudu paJcamIe pajno savijjati, samaNasaMgheNa par3ivasa, tAhe rasA bhaNiyaM taddivasaM mama logANuvattIe indo aNujAyavho hohetti, sAhUcetiteNa pajjavA se satI to baTTIe pajjosavaNA kijjaDa, AyariehiM bhaNiya, Na vahati, atikAmeu tAhe rasA bhaNiyaM, to aNAgae, caTha posavijjati, AyariehiM bhaNiyaM evaM bhavata, tAI caTatthI pajjosaviyaM, evaM jugappahANeMhiM cautthI kAraNe pavarttitA, sAcevANumattA sava sAdhUNaM, rasA aMte puriyAu bhaNitA tumme amAvanAeM uvAvAsaMkAuM paDivAe sava khajjabhoja vihIhiM sAdhU uttarapAraNae par3ilAbhettA pAre jAhA, pajjosavaNAe aThThamatikATha paDIvayAe uttarapAraNya bhavati taMca sabhogeNa vikayaMtatopamiti marahaThavisapasavaNa pUrvauttivaNopavale // iyANi paMcagaparihANimadhikatya kAlAvagrAhocyate // iya sattarI gAhA // iti upapradarzane je AsAra bAtamyAsiyA to mavIsati rAte iya 9. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ lla ] mAse gate pajjo sarveti, tesiM saptarI divasA jahaso vAsA kAlogAho bhavati, kahaM sattarI ucyate, caurahaM mAsANa visuttaraM divasasataM bhavati, savIsati mAso pasmAsaM divasA, te vIsuttaramajjato sAdhito, sesA saptarI, je bhaddvaya bahuladasa mIe pajjosaveMti, tesiM asati divasA majhimo vAsA kAlo gAho bhavati, sAvaNa pusimAe pajjo saveMti tesiM Niuti divasA majjhimo ceva vAsakAlo gAho bhavati, je sAvaNa bahuladasamI pajjosaveMti tesiM dasuttaraM sataMmajjhimo ceva vAsA kAlogAho bhavati, je AsAr3hapusimAe pajjosaveMti, tesiM vIsuttara' divasasaya jeTho vAsoggahobhavada sesantareSu divasa mANa vatta, pamAtippagArehiM varisArattaM eggakhette, kattiya cammAsiya, paDivayAe avassa NiggaMtavvaM, aha maggasira mAse vAsati cirakallA jalAulApaMthA to avavAteNa eka ukkoNa timi vA dasarAyA jAvatammi khette acchaMti, mArgasira paurNamAsIyAvetyarthaH // maggasira pusimAe jaM parato jati cirakallA paMthA vAsa vA gAr3ha aNAvara vAsati, jati viplavaMtehiM tahAvi avassa ggiMtavaM, aha Na Niggacchati, to caugurugA, evaM paJcamAsi to jeTho gAho jAto, kAuNa mAsa gAhA, jaMmi khetta e kato AsAr3hamAsakappo taMca vAsAvAsa pAuggaM khette agaM mialaddha vAsa pAugge khetta e jatya AsAr3ha mAsakappo kato tattheva vAsAvAsa ThitA tIse vAsA vAse ciskallAdiehiM kAraNehiM tattheva maggasira ThitA evaM sAlaMvaNANa kAraNe avavAteNa cha mAsito jeTho gaho bhavatItyarthaH // uparokta donuM pATha mere dekhane meM bhAyethe vaisehI chapA diye haiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 100 ] isaliye kucha bizeSa azuddhatA hove to dUsarI zuddha pustaka se uparokta donoM pAThakA milAna karake vA~camA aba uparokta donuM pAThakA saMkSipta bhAvArtha: suno- varSAkAlake liye eka kSetra meM praveza karanA ThaharanA so kitanA kAla taka sohI kahate haiM ASAr3ha pUrNimAse lekara utsargase paryuSaNA kare athavA praveza kare so yAvat kArtika pUrNimA taka rahe aura apavAdasai mArgazIrSa kRSNaNa dazamI taka yAvat rahe tathA phira bhI kAraNayoge do dazarAtri ( vIzadina ) yAne mArgazIrSa pUrNimA taka bhI rahanA kalpa so prathama kisa vidhise praveza karake paryuSaNA kare vaha dikhAte haiM-jahAM ASADhamAsakalpa rahA hove vahA~ athavA anya kSetrameM ASAr3ha pUrNimA ke dina caumAsI pratikramaNa kiye bAda pratipadA ( ekama ) se lekara pA~ca dinameM upayogI vastu grahaNa karake paJcamI rAtri yAne zrAvaNa kRSNa paJcamIko rAtriko paryuSaNA kalpa kahake varSA - kAlakI samAcArI ko sthApana kare, yAne paryuSaNA kare, so adhikaraNa doSa na hone ke kAraNase aura upadravAdi kAraNase dUsare sthAnameM jAveto avahelanA na hove isaliye anizcaya paryuSaNA kare, adhikaraNa doSoMkA varNana saMkSepase pahilehI likhA gayA hai isaliye punaH nahI likhatA hu aura nizcaya paryuSaNA kaba kare so kahate haiM ki abhiva varSa meM vozadine aura candravarSa meM pacAzadine nizcaya paryu-. SaNA kare, kyoMki jaise yugAnta meM jaba do ASAr3ha hote haiM taba grISma Rtu meM ceva nizcaya adhika mAsa vyatIta hojAtA hai isaliye abhivarddhita varSameM ASAr3ha caumAsI pratikramaNa kiye bAda pratipadA vIzadina taka anizcaya paryuSaNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 101 ] parantu vIzameM dina zrAvaNa zuklapaJcamIse nizcaya prasiddha paryupaNA hove, bhaura candravarSameM pacAza dina taka anizcaya paryuSaNA parantu pacAzamai dina bhAdrapada zuklapaJcamIse nizcaya prasiddha paryuSaNA hove, so jaba ASAr3hapUrNimAsehI yogyakSetra mile aura upayogI vastukA yogya hove to grahaNa karake caumAsI pratikramaNa kiye bAda usI rAtriko paryuSaNA kalpa ko yAne jo akelA sAdhu hove taba to usa rAtriko zrIkalpasUtrakA paThana karake anizcaya paryuSaNA sthApana kare bhaura sAdhuoMkA samudAya hove to sarva sAdhu kAyotsargameM sune aura vRddhasAdhujI madhura svarase zrIparyuSaNA kalpakA uccAraNa karake anizcaya paryuSaNA sthApana kare tathA yogyakSetra na mile to phira pA~ca dina taka dUsare sthAna ( gAMva ) meM jAke upayogI vastu grahaNa karake prAvaNa kRSNa paJcamIko paryuSaNA kare isI tarahase yogyakSetrAbhAvAdi kAraNe apavAdase pAMca pAMca dinakI saddhi karate yAvat bhAdrapadazuklapaJcamIko avazyahI paryuSaNA nicaya kare tathApi bhAdrapadazuklapaJcamI taka yogyakSetra nahI mileto jaGgalameM rakSa nIce bhI avazyahI paryuSaNA kare parantu paJcamIkI rAtriko ubalana karanA mahI kalpe aura bhAdrapada zukla paJcamIke pahale bhASAr3ha pUrNimAse yogyatA milanese anizcaya paryuSaNA sthApana karane meM Ate hai jisameM sthApana kare usI rAtriko zrIparyuSaNA kalpa kahake paryuSaNA sthApe jisako gRhasthI logoMke na jAnI huI paryuSaNA kahate haiM aura pacAsameM dina bhAdrapada zuklapaJcamI kI nizcaya prasiddhase paryuSaNA usI meM sAMvatsarika pratikramaNAdi kare jisako gRhasthI logoMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 102 ] jAnI huI paryuSaNA kahate haiM aura bhAdrapada zuklapaJcamI ke uparAnta vihAra karanA sarvathA nahI kalpe isa liye yogyakSetrake abhAvase vakSa nIce bhI avazya hI nivAsa ( paryuSaNA ) karanA kahA hai jaise candravarSa meM pacAsa dinakA nizcaya hai taise hI abhivaddhi tavarSa meM vIzadine zrAvaNa zukla paJcamIkI nizcaya paryuSaNA karane kA niyama thA parantu vIzadinameM zrAvaNa zukla paJcamIkI rAtriko ullaGghana karanA sarvathA prakArase nahI kalpe isa taraha paJcamI, dazamI, pUrNimAdi parvatithimeM paryuSaNA kare, parantu aparvameM nahI, jaba ziSya pUchatA hai ki Apa aparvameM paryuSaNA karanA nahI kahate ho phira caturthIkA aparvameM kaise paryuSaNA karate ho taba AcAryajI mahArAja kahate hai ki kArasma se caturthI ko paryuSaNA karane meM Ate haiM sohI kAraNa uparokta pAThAnusAra jaina itihAsoM meM tathA zrIkalpasUtra kI vyAkhyAoMmeM prasiddha hai aura isIpustakameM pahile saMkSepa se likhAgayA hai isa liye yahAM bhASArthameM vistArake kAraNa se nahIM likhatA huM, aba jaghanya, madhyama, aura utkRSTa se paryuSaNAke kAlAvagrahakA pramANa kahate hai ki cAra mAsake 120 dinakA varSAkAla hotA hai taba ASADha caumAsI pratikramaNa kiye bAda pacAsadine paryuSaNA kare to sattara (70) divasa jaghanya se kArtika caumAsI taka rahate haiM parantu yogyakSetra milanese bhAdrava kRSNa dazamI ko hI paryuSaNA kara leve usIko 80 dina madhya mase rahate haiM tathA zrAvaNa pUrNimA ko paryuSaNA kare to 90 dina madhya mase rahate haiN| isI taraha yAvat zrAvaNa kRSNa paJcamI ko paryuSaNA kivI ho to 195 dina madhyama se rahate haiM bhaura ASADha pUrNimAse hI . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 103 ] paryuSaNA kivI hove to utkaSTa se 120 dina rahate haiM pIche kArtika pUrNimAko avazya vihAra kare, parantu varSAdi kAraNase cikhkhala kardamAdi kAraNa yoge apavAda se mArgazIrSa pUrNimA taka bhI rahanA kalpe pIche to apavAda se bhI avazya nikale vihAra kare, nahI kare to prAyazcita Ave jahAM ASADhamAsa kalpa kiyA hove vahAM hI caumAsI Thahare tathA mArgazIrSa pUrNimAko bihAra kare to utkRSTa cha mAsakA kAlAvagraha hotA hai ityAdi 1 aba pAThakavarga dekhiye uparakA donu pATha prAcInakAla meM pUrvadharoM ke samayakA ugravihArI mahAnubhAva puruSoMko jaina jyotiSAnusAra bartane kA hai jisameM uttarga se ASAr3ha pUrNimA se kArtika pUrNimAtaka paryuSaNA kare aura apavAdase zrAvaNa kRSNa / 5 / 10 / 30 / zrAvaNa zukla 5 / 10 / 15 / bhAdra kRSNA / 5 / 10 / 30 / aura bhAdra zukla 5 / ina dinoMmeM jahAM yogyakSetra mile vahAM ho paryuSaNA kare / parantu paJcamIko ullaGghana nahI kare, jisase jaghanya meM 90 dinakI paryuSaNA hotI hai tathA madhyama se / 75 / 80 / 85 / 90 / 95 / 100 / 105 / 110 / 195 / aise nava prakAra kI paryuSaNA hotI hai aura utkRSTase 120 dina kI paryuSaNA hotI hai / 1 jisameM candra saMvatsara meM apavAdase bhI pacAsa dina kI bhAdra zukla paJcamIko ullaGghana nahI kare jisase pochAr3Ike 90 dina rahate haiM taisehI abhivarddhita saMvatsara meM apavAda se bhI vIzameM dinakI zrAvaNa zukla paJcamI ko uljhana nahI kare jisase pIchAr3Ike kArtika pUrNimA taka 100 dina rahate haiM aura zrAvaNa zuklapaJcamIko sAMvatsarika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] pratikramaNAdi bhI pUrvadharoMke samayameM jaina jyotiSAnusAra karane meM Atethe so uparameM likha AyA hu aura Age bhI khulAsApUrvaka likhuMgA vahAM vizeSa nirNaya hojAvegA aura ASAr3ha caumAsI pratikramaNa kiye bAda yogyatApUrvaka pAMca pAMca dine paryuSaNA kare so sirpha eka zrIkalpasUtrakA rAtriko paThaNa karake paryuSaNA sthApana kare parantu adhikaraNa doSa utpanna hone ke kAraNase gRhasthI logoM ko kahe nahI aura abhivarddhita saMvatsarameM vIzadine tathA candasaMvatsarameM pacAsadine vArSika kRtya sAMvatsarika pratikramaNAdi karane se gRhasthI logoM ko paryuSaNAkI mAluma hotI hai so yAvat kArtikapUrNimA taka usI kSetrameM sAdhu Thahare sarvapA prakArase eka sthAnameM nivAsa karanA so paryuSaNA kahI jAtI hai isa liye ASAr3ha caumAsI pIche yogyatApUrvaka jahAM nivAsa kare usIko paryuSaNA kahate haiM so ajJAta paryuSaNA kahI jAtI hai aura candra saMvatsarameM pacAsa dine tathA anivarddhitameM vIzadina sAMvatsarika pratikramaNAdi karane se jJAta paryuSaNA kahI jAtI hai isakA vizeSa vistAra Age bhI karane meM AveMgA aura zrIdazAzrutaskandhapUrNike tIsa (30)ke paSThameM (paDamaMkAla ThavaNA bhaNAmi kiMkAramaNa evaM sutta kAla ThavaNAesuttA desaiNa paraveya kAlo samayAdio,gAthA-asaMkhejjasamayA AvaliyA evaM suttAlAvaemajAvasaMbaccharaM etyapuNaudUvaDhe vAsArateNapayagaMtaM adhikAretyarthaH ) ityAdi vyAkhyA prathama kivI haiM so isa pAThameM kAlakI vyAkhyAsUtrAnusAra karanI kahI hai| samayAdi kAla karake asaMkhyAte samaya jAne se eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 105 ] AvalikA hotI haiM 1,61,17,216 AvalikA jAne seM eka muhUrta hotA hai trI muhUrtta se eka ahorAtrirUpa divasa hotA hai aise pandaraha divasoMse ekapakSa hotA haiM do pakSase ekanAsa hotA hai isI taraha meM anukrame varSa, yuga, pUrvAGga, pUrva, palyopama, sAgarAdi kAlakI vyAkhyA aneka jaina zAstroM meM vistArapUrvaka prasiddha hai / aba isa jagaha pAThakavarga sajjana puruSoMse mereko itanA hI kahanA hai ki zrIdazAzra taskandhacUrNi meM aura zrInizItha cUrNimeM khulAsA pUrvaka adhikamAsako nizcayake sAtha pramANa karake ginatI meM bhI liyA hai aura abhivarddhita saMvatsara meM vIzadine tathA candrasaMvatsara meM pacAsa dine nizcaya paryuSaNA kahI haiM aura mAsavRddhike abhAvasehI bhAdrapada zuklacaturthIko pacAsa dinake antara meM kAraNayoge zrIkAlakAcAryyajIne paryaart fear so dikhAyA hai aura pacAsa dine yogyakSetra ke abhAvase jaMgalameM vRkSa nIce bhI paryuSaNA karanI kahI hai parantu pacAsa dinako rAtriko ullaGghana karanA bhI nahI kalpe ityAdi vistArapUrvaka saMpUrNa sambandhake dono pUrvaghara mahArAja kRta pATha uparokta chapagaye hai jisako vicAro aura zrIdharmasAgarajI tathA zrIjayavijayajI aura zrIvinayavijayajI ina tInoM mahAzayoMne donoM cUrNikAra pUrvadhara mahArAjake viru dvArthaneM vartamAna meM mAsavRddhi do zrAvaNa hone se bhI ASAr3ha caumAsIse yAvat 80 dine bhAdrapada meM paryuSaNA siddha karaneke liye Age aura pIcheke sambandhake pAThako aura adhikamAsake pramANa karaneke pAThako chor3akara adhUrA binA sambandhakA thoDAsA pATha likhake bhole jIvoMko zAstroMke nAmase pATha 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 106 / likha dikhAyA jisameM bhAdrapadakA hI nAmamAtra likhA parantu mAsavRddhike abhAvase bhAdrapada hai kiMvA mAsavRddhi hote bhI bhAdra pada hai jisakA kucha bhI likhA nahI aura cUrNikAra mahArAjane samayAdise kAlakA pramANa dikhAyA hai jisameM adhika bhAsa bhI ginatI meM sarvathA AtA hai tathApi tIno mahA zayoMne niSedha karadiyA aura mAsaddhike abhAvase bhAdrapadakI vyAkhyA cUrNikArane kivI thI jisako bhI mAsavRddhi hote likha diyA isa tarahakA tIno mahAzayoMko viruddhArthakA adhUrA thoDAsA pAThako vivArI aura niSpakSapAtase satyAsatyakA nirNaya karo jisameM amatyako chor3o aura satyako grahaNa karo jisase Atma kalyANakA rastA pAyo yahI sajjana puruSoMko merA kahanA hai| . aura buddhijana sarva sajjana puruSa prAyaH jAnate bhI hovege ki-jaina zAstrakAroM ke viruddhArthameM eka mAtrA, biMdu tathA akSara vA pada kI ulaTI jo parUpanA kare tathA utthApana kare aura ulaTA vatai vaha prANI mithyA dRSTi saMsAragAmI kahA jAtA hai, jamAlIvat aneka dRSTAnta jainameM prasiddha hai tathApi ina tInoM mahAzayoMne to saMsAra vRddhikA kiJcit bhI bhaya na kiyA aura cUrNikAra mahArAjane adhika mAsakI ginatI vistAra pUrvaka pramANa kivI thI jisako niSedha kara divI aura abhivaddhita saMvatsarameM vIzadine prasiddha paryuSaNA kahI thI jisake saba pAThako utyApana karake yAvat 80 dine paryuSaNA cUrNikAra mahArAjake virudvArthameM sthApana karake bhole jIvoMko kadAgrahameM mere haiM, hA, hA, ati khedaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 187 ) aura isake agAr3I phira bhI tInoM mahAzayAMne pratyakSa mAyAvRttise utsUtra bhASayarUpa aneka zAstroM ke viruddha likhake apanI bAta banAI hai ki ( evaM yatra kutrApi paryuSaNA milaparNam tatra bhAdrapadavizeSitameva natu kApyAgame bhavabasuddha paJcamIe pajjosavijjaiti pAThavat abhivaddviyavArise sAvaNa buddhapaJcamIe pajjosavijjaiti pATha upalabhyate ) ina vAkyoMko tIno mahAzayAMne likhake isakA matalaba aise hAye hai ki zrIyA kalpa cUrNi tathA zrInizIpacUrNi meM bhAdrapada meM paryuSaNA karanI kahIM hai isI prakAra se jisa kisI zAstra meM paryuSaNAkI vyAkhyA hai tahAM bhAdrapadake nAmase hai parantu koI bhI zAstra meM bhAdrapada zukla paJcamI kA paryuSaNA karanI aisA pAThakI taraha mAruvRddhi honese abhivarddhata sambatsara meM zrAvaNa zuklapaJcamIko paryuSaNA karanI aisA pATha nahI dikhatA hai, isa tarahake tImA mahAzayoM ke lekha para merA itanAhI kahanA hai ki ina tInoM mahAzayAMne ( abhivadvita sambatsara meM zrAvaNa zukla paJcamIkA paryuSaNA karanekA koI bhI zAstroM meM pATha nahIM dikhatA hai ) isa matalabako DilA hai so sarvathA mithyA hai kyoMki jina jina zAstroM meM indrasaMvatsara meM pacAsa dine, jJAta, yAne gRhasthI logoM kI jAmI huI paryuSaNA karanekA nimaya dikhAyA hai usI zAstroM meM abhivarddhita saMvatsara meM voza dine jJAta paryuSaNA kara mekA miyama dikhAyA hai to yaha bAta aneka zAstroMmeM khulAsA pUrvaka pragaTapane likhI hai tathApi ina tInoM mahAzayAMme moThe jIvoM kA mithyA bhrama meM geraneke liye abhivarddhita saMvatsara meM zrAvaNa zuklapacamIko paryuSaNA karanekA koI bhI zAma meM pATha nahIM dikhAtA hai aisA likha diyA hai to aba aise : mithyA zramako dUra karane ke liye isa jagaha zAstroMke prasANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) bhI dikhAte haiM ki-zrInizISasatrake laghutAdhyameM 1 tapA rahadAyameM 3, aura cUrNimeM 3, zrIdazAzrutaskandha pUrNimeM 4, aura kRttimeM 5, zrIsatkalpasUtrake laghamAdhyameM 6, vahadAdhyameM , tathA cUrNimeM, aura vRttimeM , zrIsthAnAGgaNI sUtrako zu. ttimai 10, zrIkalpasUtrakI niyukti 11 tathA niyukiko ettimeM 12 aura zrIkalpasUtrakI cAra vRttimoMmeM 16, zrIgacchAcArapayakAkI pattimeM 17, zrovidhiprapAsamAcAromai 18, zrIsamAdhArIzataka 19, ityAdi aneka zAkhA khulAsA pUrvaka likhA hai ki-abhivarddhita saMvatsaramaiM bhASAr3ha caumAsIse lekarake 20 dine, yAne prAvaNa sudI paJcanIko paryuSaNA karane meM AtI thii| so isIhI viSaya sambandhI sI granthakI AdimeMhI zrIkalpasatrakI vyAkhyA. bhoMke pATha bhAvArtha sahita tathA zrIzaratkalpavattikA pATha paSTha 23 / 24 meM, zrIparyuSaNAkalpapUrNikA pATha pRSTha 92 meM tapA zrInizISacarNikA pATha paSTha 5 / 6 meM chapa gayA hai aura bhAge bhI kitanehI zAkhoMke pATha kRpege jitako aura aba isIhI vAtakA vizeSa khulAsA karatA hUM jisako viveka budvise pakSapAta rahita hokara par3heoge to pratyakSa ni. jaya ho jAvegA ki anivarddhitama vIzadine paryuSaNA hotI thI isake viSaya meM uparokta aneka zAstroMke pAThoMke sAtha zrItapagacchake zrI kSemakIrtisarijI kRta zrIrakarupapattiNa pATha bhI paSTha 23 tathA 24 meM vistAra pUrvaka chapagayA hai tapApi isa jagaha thoDAsA phira bhI Disa dikhAtA hUM tapAca tatpATha yathA isthamanabhigRhItaM viyantaM kAlaMvaktavyaM, ucyte| yadyasi barddhito sau savatsarastatA viMzatirAtridivAni apa caMdrosI tataH saviMzatirAtraM mAsa yAvadana migRhItaM kartavyaM / tesanti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...[ 100 ] vibhaktivyatyayA tataHparaM viMzatirAtra nAsA corddha manabhihItaM nizcitaM karttavyaM gRhIjJAtaMca gRhisthAnAM pRcchatAM jJApanA kartavyA yathA vayamatra varSAkAlasthitAH etacca gRhi jJAta kArtikamAsaM yAvat kartavyaM ityAdi* isakA bhAvArthaH aisA hai ki varSAkAlameM sAdhu eka sthAnameM Thaharane rUpa nivAsakI paryuSaNA kare so prathama gRhasthoM logoMke na jAnI huI anizcaya paryuSaNA hotI hai aura dUsarI jAnI huI nizcaya paryuSaNA hotI hai isa prakArako na jAnI huI paryuSaNA kitane kAla taka aura jAnI huI paryuSaNA kisane kAla taka hotI hai so kahate hai ki-eka yugameM pA~ca saMvatsara hote haiM jiptameM do abhivarddhita aura tIna candrasaMvatsara hote haiM jaba abhivarddhita saMvatsara hotA hai taba ASAr3hacaumAsI pratikramaNa kiye bAda vIza ahorAtri arthAt zrAvaNa zukla paJcamI taka aura candra saMvatsara hotA hai. taba pacAsa ahorAtri arthAt bhAdrapada zuklapaJcamI taka gRhasthI logoMke na jAnI huI anizcaya paryuSaNA hotI hai parantu pIche jAnI huI nizcaya paryuSaNA hotI hai aura koI gRhasthoM loga sAdhujIko ASADha caumAsI bAda pUche ki Apa yahA~ varSAkAlameM Thahare athavA nahI taba usIko sAdhujI abhivarddhitameM vIzadina aura caMdrameM pacAsa dinataka, hama yahA~ Thahare haiM aisA adhikaraNa doSoMkI utpattike kAraNase na kahe aura pIche yAne abhivarddhitameM vIzadine zrAvaNa zukla paJcamI ke bAda aura caMdrameM pacAsa dine bhAdrapada zuklapaJcamIke bAda gRhasthI logoMko kaha deveM ki-hama yahA~ varSAkAlameM Thahare haiM aisA kahanesai gRhasthI logoMko jAnI huI paryuSaNA kahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 110 ] jAtI haiM aisI gRhasthI logoMke jAnI huI paryuSaNA yAvat kArtika pUrNimA taka yAne jo abhivarddhitameM vIzadine zrAvaNa zukrapaJcanIko jAnI huI paryaSaNA kare so kArtika pUrNimA taka 100 dina usI kSetra meM Thahare aura candrameM pacAsa dine bhAdrapada zuklapaJcamIko jAnI huI paryuSaNA kare so kArtika pUrNimA taka 90 dina usI kSetrameM Thahare / uparokta zrItapagacchake zrIkSemakIrttisUrijI kRta pAThake bhAvArtha: mujabahI aneka jaina zAstroMmeM khulAsA pUrvaka vyAkhyA haiM so uparameM zrInizIthacUrNi zrIdazAzrutaskandha cUrNi zrIkalpasUtrakI vyAkhyoM vagairahake pATha bhI chapagaye haiM aura kitanehI zAstroMke pATha isa grantha meM vistArake bhaya se nahI chapAye haiM so abI mere pAsa mojUda hai jisameM bhI upara mujaba hI caturmAsI meM paryuSaNA saMbandhI ajJAta aura jJAtakI khulAsA pUrvaka vyAkhyA haiM / uparake pAThaseM zrAvaNa tathA bhAdrava mAsakA nAma nahI haiM parantu vIza tathA pacAsa dinakA nAma likhA hai jisase vIza dinakI ginatI ASAr3hapUrNimAse zrAvaNa zukla paJcamIko aura pacAsa dinakI ginatI bhAdrapada zuklapaJcamIko pUrI hotI haiM isa liye bhAvArtha meM zrAvaNa tathA bhAdrapadakA nAma tithi sahita likhA jAtA hai -- uparokta pATha meM ASAr3ha caumAsIse kArtika caumAsI arat vyAkhyA dinAMkI ginatI sahita khulAsA pUrvaka paryuSaNa sambandhI karI hai parantu ASAr3ha caumAsIse itane dina gaye bAda paryuSaNAmeM vArSika kRtya sAMvatsarika pratikramaNAdi amuka dine kare aisA nahI likhA haiM parantu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 111 ] ASAr3ha caumAsIse abhivarddhitameM vIzadina tathA candrameM pacAsa dina taka gRhasthI logoMke na jAnI huI anizcaya aura vIza tathA pacAsake upara jAnI huI nizcaya yAvat kArtika takakA likhA hai aura zrIkalpasUtrakI aneka TIkA meM pA~ca pA~ca dinakI vRddhisai paMcAsadina taka na jAnI huI paryuSaNA parantu pacAza dine vArSika kRtyoM karake prasiddha jAnI huI paryuSaNA caMdra saMvastarameM khulAsA likhI hai taisehI abhivarddhitameM vIzadine paryuSaNA jAnI huI likhI hai isa liye abhivarddhitameM vIzadine prAvaNa zuklapaJcamIko vArSika kRtya sAMvatsarika pratikramaNAdi karane se gRhasthI logoM ko paryuSaNAkI mAluma hotI thI aura caMdrameM pacAsadine bhAdrapada zuklapaJcamIko vArSika kRtya sAMvatsarika pratikramaNAdi karanese gRhasthI logoMko paryuSaNAkI mAluma hotI thI kyoMki jaise na jAnI huI paryuSaNA vIza tathA pacAsa dina saka zAstrakAroMne khulAsA kahI hai taisehI jAnI huI paryuSaNA abhivarddhitameM 100 dina aura caMdrameM 90 dina taka aisA khulAsA pUrvaka likhA haiM so pATha bhI saba uparameM chapa gayA hai| . aura paryuSaNA ajJAta tathA jJAta do prakArakI kahI hai parantu amukadine jAta paryuSaNA kare tathA amuka dine vArSika karaya sAMvatsarika pratikramaNAdi kare aisA koI bhI prAcIna zAstroM meM nahI dikhatA hai isaliye bhAta paryuSaNA hove usI dina vArSikarutya sAMvatsarika pratikramaNa kezalaMca nAdi samajhane kyoMki sabI zAstrakAroMne gRhasthI logoMko jAta paryuSaNA yAvat kArtikamAsa taka khulAsA likha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 112 ] . diyA hai jisase jJAta paryuSaNA ASAr3ha caumAsIse vIze tathA pacAze kare aura sAMvatsarika pratikramaNAdi anya amukadine kare aisA kadApi nahI banatA hai kintu jahA~ jJAta paryuSaNA vahA~ hI vArSika kRtya banate haiM isaliye abhivarddhita saMvatsarame ASAr3ha caumAsIse lekara vIzadine zrAvaNa zuklapaJcamIko aura caMdra saMvatsarameM pacAsadine bhAdrapada zuklapaJcamIko sAMvatsarika pratikramaNAdi vArSika kRtya avazyameva nizcaya karane meM Ate the yaha niHsandehakI bAta haiM tathA aura bhI jo pahile tIno mahAzayoMne likhA hai ( abhivarddhite varSe caturmAskidinAdArabhyaH viMzatyAdinaiH vayamatra sthitAH sma iti pRcchatAM gRhasthAnAM puro vadanti) aura, isakA matalaba aise lAye hai. ki--abhivarddhita. saMvatsarameM ASAr3hacaturmAsIse lekara vIzadine yAne zrAvaNa zuklapaJcamI sehI koI gRhasthI loga pUche to kaha deve ki varSAkAlameM hama yahA~ Thahare haiN| varSAkAlameM eka sthAnameM sarvathA nivAsa karanA so paryuSaNA haiM isa matalabase bhI ASAr3ha caumAsIse vIzadine gRhasthI logoMkI jAnI huI paryuSaNA kare so yAvat 100 dina kArtika pUrNimA taka usI kSetrameM tthhre|| ___ uparokta tIno mahAzayoMke likhe vAkyArthako bhI vivekI buddhijana puruSa niSpakSapAtase vicAreMge to pratyakSa mAluma ho jAveMgA ki prAcIna kAlameM abhivarddhita saMvatsarameM vIza dine zrAvaNa zuklapaJcamIse gRhasthI logoMkI jAnI huI payu. SaNA karanemeM AtI thI kyoMki jisa jisa zAstrAnusAra caMdra saMvatsarameM pacAsadine jo jo kArya karane meM Ate haiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 993 ] sohI kAryya prAcIna kAlameM abhivarddhita saMvatsara meM vItha dine karameme Atethe yaha bAta uparokta aneka zAstrIke nyAyAnusAra siddha hogaI tathA aura Age bhI likhane meM AvegA isaliye ina tIno mahAzayoMkA ( abhivarddhita saMvatsara meM zrAvaNa zukla paJcamIkA paryuSaNA karanekA koI bhI zAstra meM nahIM dikhatA hai ) aisA likhanA sarvathA apramANa ho gayA so AtmArthI niSpakSapAtI pAThakavarga vicAra lenA aura abhivarddhita saMvatsarameM ASAr3ha caumAsIse vIza dine nizcaya paryuSaNA vArSika kRtyoMse bhI karanemeM AtI tho tathApi ina tIno mahAzayoMne pakSapAtake jorase usako niSedha karaneke liye gRhasthI logoM ke jAnI huI paryuSaNA do prakArakI ThaharAkara abhivarddhitameM bozadinakI paryuSaNAko kevala gRhasthI logoMke jAnI huI kahane mAtrahI ThaharAte hai so bhI mithyA hai kyoMki abhivarddhita saMvatsara meM vIzadine gRhasthI logoMko kaha deve ki hama yahA~ varSAkAlameM Thahare haiM aisA kahakara phira eka mAsake bAda bhAdrapada meM vArSika kRtya kare isa tarahakA koI bhI zAstra meM nahI likhA hai isaliye ina tInoM mahAzayoM kA kahanA zAstroMke pramANa binAkA honese pratyakSa utsUtrabhASaNarUpa hai aura ASAr3ha pUrNimAse yogyakSetrAbhAvAdi kAraNe pA~ca pA~ca dinako vRddhi karate dazave paMcakameM yAne pacAsadine bhAdrapada zuklapaJcamIko paryuSaNA kare isa vAkyako dekhakejo tIno mahAzaya abhivarddhita saMvatsara meM vozadinakI paryuSaNAko gRhasthI logoMke jAnI huI sirfa kahane 15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 114 ] mAnahI ThaharA kara phira vArSika kRtya abhivarddhita saMvatsarameM mI dazapaJcake pacAsadine ThaharAte hoyeMge to bhI tInoM mahAzayoMko jaina zAstroMkA ati gambhirArthakA tAtparya samajhameM nahI AyA mAluma hotA hai kyoMki jisa jisa zAstrameM dazapaJcake pacAsadine avazya paryuSaNA karanI kahI hai so nikevala caMdrasaMvatsarameM hI karanI kahI hai bhatu abhivarddhita saMvatsarameM kyoMki dazapaJcaka takakA vihAra caMdrasaMvatsarameMhI hotA hai aura abhivarddhita saMvatsarameM to nikevala cArapaJcakameM vozadine nizcaya prasiddha paryuSaNA kivI jAtI thI so uparameM bhI vistAra pUrvaka likha AyA huM-jisase cArapaJcakake upara sarvathA prakArase vihAra karanAhI nahI kalpe tathApi abhivarddhitameM vIzadinake uparAnta vihAra kare to chakAyake jIvoMko virAdhanA karane vAlA aura AtmaghAti AjJA virAdhaka kahA jAtA hai so zrIsthAnAGgajI sUtrakI vRtti vagairaha zAstro meM prasiddha hai isaliye abhivarddhita saMvatsarameM dazapaJcaka kadApi nahI banate haiM jahA~ jahA~ dazapaJcake pacAsadine paryuSaNA karanekI vyAkhyA likhI hai so saba caMdrasaMvatsarameM karanekI samajhanI__ aura abhivarddhita saMvatsarameM vIzadine gRhasthI logoMko sAdhu kaha dekheM ki hama yahAM varSAkAlameM Thahare haiM isa vAkyako dekhake tInoM mahAzaya vIzadinako paryuSaNAko kahane mAtrahI ThaharAte hoveMge taba to ina tInoM mahAzayoMkI gurugama rahita tathA viveka binAkI apUrva vidvattAko dekhakara mere ko bar3A Azcarya AtA hai kyoMki jaise abhivarddhita saMvatsara meM vIza dine gRhasthI logoMko sAdhu kaha dekheM ki hama yahA~ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 995 ] varSAkAla meM Thahare haiM tai tehI caMdra saMvatsara meM bhI pacAsadine kaha dekheM ki hama varSAkAla meM yahA~ Thahare haiM aise akSara khulAsA pUrvaka candrake tathA abhivarddhitake liye aneka zAstrakAroMne likhe hai so ina zAstrakAroMke likhe vAkya para se to ina tInoM vidvAn mahAzayoMkI vidvattA ke anusAra candra saMvatsara meM pavAsa dine bhAdrapada zuklapaJcamIkI paryuSaNA bhI gRhasthI logoMke kahane mAtrahI Thahara jAyeMge aura sAMvatsarika pratikramaNAdi vArSika kRtya karanAhI nahIM banegA kyoMki jJAta paryuSaNA candrameM pacAsadine tathA abhivarddhita saMvatsarameM vozadine kare so yAvat kArttikapUrNimA taka khulAsA pUrvaka zAstra - kAroMne likha diyA hai aura amuka dine jJAta paryuSaNA kare aura amuka dine vArSika kRtya kare aisA koI bhI jagaha nahI likhA hai isaliye tInoM mahAzaya jo jJAta paryuSaNA ke dina vArSika kRtya mAneMge taba to abhivarddhita saMvatsara meM vo dine vArSika kRtya bhI mAnaneM par3eMge aura voza dinakI paryuSaNA kahane mAtrahI hai aisA likhanA bhI mithyA hone meM kucha bAkI nahI rahA aura candrasaMvatsarameM pacAsadine jJAta paryuSaNAmeM vArSika katya mAnogeM aura abhivarddhita. saMvatsara meM vIzadine jJAta paryuSaNAmeM vArSika kRtya nahI mAnoge aisA mana kalpanAkA anyAya tInoM mahAzayoMkA AtmArthI buddhijana puruSa kadApi nahI jAna sakate haiM kintu vIze tathA pacAse jJAta paryuSaNA vahA~ hI vArSika kRtya yaha nyAyazAstrAnusAra honese sarva AtmArthiyoMko avazyahI pramANa karane yogya hai isaliye abhivarddhita saMvattara meM vIza dine zrAvaNa zuklapaJcamIko jJAta paryuSaNA vArSika kRtyoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 996 ] sahita hotI thI so nizcaya niHsandehakI bAta hai aura paryuSaNA ajJAta tathA jJAta do prakArakI sabI zAstrakAroMne kahI hai isaliye ina tInoM mahAzayoMne jJAta paryuSaNAkA bhI do bheda likhake vIzadinakI kahane mAtra ThaharAI tathA pacAsa dinakI vArSika kRtyoMse ThaharAI so sarvathA zAstra viruddha haiM kyoMki jaisI jJAta paryuSaNA caMdrasaMvatsara meM pacAsa dine hotI thI taisIhI abhivarddhita saMvatsarame vIzadine hotI thI so jJAta paryuSaNAkA ekahI bheda sarva zAstrakAroM likhA hai parantu jJAta paryuSaNAkA do bheda koI bhI prAcIna zAstroMmeM nahI hai isaliye tInoM mahAzayoMkA jJAta paryuSaNA do prakArakI likhanA pratyakSa zAstra viruddha haiM aura ASAr3ha pUrNimAko yogyakSetrAbhAvAdi kAraNe zrAvaNa kRSNa paJcamI, dazamI vagairaha pA~ca pA~cadine jo paryuSaNA kahI hai so gRhasthI logoM kI na jAnI huI aura anizcaya hotI haiM isaliye ajJAta aura anizcaya paryuSaNAmeM vArSika nahI banate haiM kintu vIze tathA pacAse jJAta aura nizcaya paryuSaNA meM vArSika kRtya banate haiM / kRtya aura zrIdazAzrutaskandhasUtrake aSTamAdhyayana (paryuSaNAkalpa ) kI cUrNikA aura zrInizIthasUtra ke dazaveM uddeze kI cUrNikA pAThameM zrIkAlakAcAryyajIne kAraNayoge caturthIkI paryuSaNA kivI hai so bhI caMdrasaMvatsarameM kivI thI natu abhivarddhitameM kyoMki khAsa cUrNikAra mahArAjane abhivarddhitameM bIze tathA caMdra meM pacAse jJAta nizcaya paryuSaNA karanI kahI hai jisakA saba pATha uparokta chapagayA haiM isaliye mAsavRddhi hote bhI bhAdrapada meM paryuSaNA sthApate haiM so mithyAvAdI hai kyoMki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 117 ] prAcInakAla meM jaina jyotiSake paJcAGgakI rItise caMdrameM pacAsadine bhAdrapada zukrapaJcamIko aura abhivarddhitameM vIzadine zrAvaNazukrapaJcamIko prasiddha nizcaya paryuSaNA vArSika kRtyoM te karane meM AtI thI jaba jaina paJcAGgameM sirpha pauSa tathA ASAr3ha mAsako vRddhi hotI thI aura mAtoMkI vRddhikA abhAva thA jise varSAkAla ke cAramA sameM prAvaNAdi koI bhI mAsakI vRddhi nahI hotI thI parantu aba vartamAnakAla meM jainajyotiSake paJcAGgakA abhAva honese laukika paJcAGga meM hareka mAmoMkI vRddhi hotI hai jisase varSAkAlameM prAvaNa bhAdrapadAdi mApa bhI bar3hane lage [aura abhivarddhita saMvatsarameM yogyakSetrAbhAvAdikAraNe pA~va pA~ca dinako vRddhi karate yAvat cArapaJcake vIzadine paryuSaNA karanekA tathA caMdrasaMvatsarameM bhI yogyakSetrAbhAvAdi kAraNe pA~ca pA~ca dinakI vRddhi karate yAvat dazapaJcake paryuSaNA karanekA kalpa kAlAnusAra zrIsaGghakI AjJAse viccheda huA hai isakA vizeSa vistAra Age karane meM AvegA] isaliye vartamAnakAlameM mAsavRddhi hove to bhI ASAr3ha caumAsIse pacAsa dinakI ginatIse paryuSaNA karanekI zrIkhara taragacchuke tathA zrItapagacchAdike pUrvaja pUrvAcAryokI AjJA hai jiptase do prAvaNa ho to dUjA zrAvaNameM tathA do bhAdrapada ho to prathama bhAdrapadameM prasiddha paryuSaNA zrIjinezvara bhaga. vAnkI tathA zrIpUrvAcAryoMkI AzAke ArAdhana karanevAle mokSArthI prANI avazya karate haiM isaliye do prAvaNa tathA do bhAdrapada athavA do AzvinamAsa honese pAMcamAsake 150 dinakA abhivarddhita caumAsA hotA hai jisameM pacAsadine Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 99= ] mahArAja paryuSaNA karane se kArttika caiAmAsI taka pIchAr3Ike 100 dina rahate haiM to bhI koI dUSaNa nahIM kahA hai parantu mAsamRddhi kI ginatI niSedha karanese zrIananta nIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJA ullaGghanarUpa mahAn mithyAtvake dUSatakI avazyahI prApti hotI hai tathApi ina tInoM mahAzayoMne uparake dUSaNakA jarA bhI vivAra na kiyA aura zrIgaNadhara zrIsudharmasvAnija kRta zrIsamavAyAGgajI sUtrake pAThakA utthApanakA bhI bilakula vivAra na karate sUtrakAra mahArAja ke viruddhArthameM pATha likhake bhole jItroMko satya bAta parase zraddhA utAreke jinAjJA viruddha mithyAtvarUpa jhagar3e kI Dora hAtha meM dekara kadAgrahameM geradiye haiM aura adhika mAsako ginatI meM lene vAleko ulaTA mithyA dUSaNa dikhAte haiM aura adhika mAsako ginatI nahIM karate bhI Apa nidUSaNa banake zrIsamavAyAGgajI sUtrake pAThase satyavAdI tathA AjJA ke ArAdhaka banate haiM jisakA pATha isI pustakameM pRSTha 69 90 meM aura bhAvArtha: pRSTha 12 / 13 meM chapagayA hai isaliye isa jagaha punaH pATha na likhate thor3AsA matalaba likhake pIche usameM jo jo zAstra viruddha hai so dikhAveMgeM -- tInoM mahAzayoMkA khAsa abhiprAyaH yaha hai ki adhika mAtako ginatI meM karanevAloMko do Azvina mAsa honese dUjA Azvina meM camAtI kRtya karanA par3egA aura dUjA Azvina meM caumAsI kRtya na karate kArttikameM karege to paryuSaNAke pIchAr3I 100 dina ho jAvege to zrIsamavAyAGgajI sUtrake vacanako bAdhA AvegA kyoMki samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM svIsa irAi mAse vikate sattarie hiMrAidiehiM . ityAdi zrIsama - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] vAyAGgajI meM pIkAr3I ke 90 dina rakhanA kahA hai aisA likhake tInoM mahAzayoMne paryuSaNAke pIche avazya hI 90 dina rakhanekA dikhAkara adhika mA kI ginatI karake paryuSaNA karanevAloM ko kArttika taka 100 dina honese zrIsama - vAyAGgajI sUtrakA pAThake bAdhaka ThaharAye [ isa nyAyAnusAra to tInoM mahAzaya tathA tInoM mahAzayoM ke pakSavAle sabI mahAzaya bhI zrIsamavAyAGgajI sUtrake bAdhaka Thahara jAte haiM kyoMki do Azvina honese bhI cauThAsI kRtya kArttika mAsa meM karane te paryuSaNAke pIchAr3I 100 dina hote haiM tathApi aba Apa nidUSaNa bananeke liye phira likhate haiM ki kArttika mAsa kArttika zudImeM karanA cAhiye jisameM do AzvinamAta hove to bhI 100 dina huA aisA nahI samajhanA kintu adhikamAsako ginatI meM nahI lenese 90 dinahI huA samajhanA aura do zrAvaNa hove to bhI bhAdra padameM paryuSaNA karanese 80 dina huA aisA nahI samajhanA kintu adhikamAsako ginatI meM nahI lenese 50 dinahI huA samajhanA, do zrAvaNa ho tathA do Azvina ho to bhI ginatI meM nahI lenese zrIsamavAyAGgajI sUtrake vacanako bAdhA bhI nahI AvegI aura zAstroMke kahe paryuSaNA ke pahile 50 dina tathA pochAr3I 90 dina yaha donuM bAta raha jAtI hai ] isa tarahakA tInoM mahAzayoM kA mukhya abhiprAya hai // isa para mereko bar3A kheda utpanna hotA hai ki tInoM mahAzayoMne kadAgrahake jorase apanI haThavAdakI mithyA bAtako sthApaneke liye sUtrakAra mahArAja ke viruddhArthameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 120 ] utsUtra bhASaNarUpa thA kyoM parizrama karake bhole jIvoMko amajAlameM gerate saMsAraraddhikA bhaya kucha bhI nahI rakkhA hai isaliye aba lAcAra hokara bhavyajIvoMkI zuddhazraddhA honeke kAraNarUpa upakArake liye aura tInoM mahAzayoMkA sUtrakArake viruddha utsUtrabhASaNake kadAgrahako dUra karane ke vAste sUtrakAra aura vRttikAra mahArAjake abhiprAya ko Isa jagaha likha dikhatA huM__ zrIsudharmasvAmijI kRta zrIsamavAyAGgajImUlasUtra tathA zrIkharataragacchanAyaka zrIabhayadevasUrijI kRta vRtti aura gujarAtI bhASA sahita chapake prasiddha huA hai jisake pRSTha 127 meM tathAca tatpAThaH samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savIsairAi mAse vaktate sattariehiM rAiMdiehiM saisehiM vAsAvAsaMpajjosavei // - agha saptatisthAnake kimapi likhyate samaNetyAdivarSANAM cAturmAsapramANasya varSAkAlasya saviMzatidivAdhike mAse vyatikrAnte paJcAzatidineSvatIteSvityarthaH saptatyAJca rAtridineSu zeSeSu bhAdrapadazukla paJcamyAmityarthaH, varSAsvAvAso varSAvAsaH varSAvasthAnaM pajjosaveitti parivasati sarvathA karoti paJcAzatiprAktaneSu divaseSu tathAvidha vasatyabhAvAdikAraNe sthAnAntaramapyAzrayati atibhAdrapada zuklapaJcamyAM tu vRkSamUlA. dAvapi nivasatIti hRdayamiti // . bhAvArtha:-zramaNa bhagavan zrImahAvIrasvAmijIne varSAkAla ke cAramAsa kahe hai jisake 120 dina hote haiM jisameM ekamAsa adhika vIzadina yAne 50 dina jAnese aura 70. dina pIchAr3I bAkI rahanese bhAdrapada zuklapaJcamIke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 121 ] dina varSAkAlameM rahanekA sarvathA prakAra se avazyahI nizcaya karanA so 'pajjosavaNA' arthAt paryuSaNA hai jisameM bhAdrapada zukla paJcamIke pahile 50 dinake andara meM yogya kSetrAbhAvAdi kAraNe dUsare sthAnameM bhI vihAra karake jAnA bana sakatA hai parantu pacAsameM dina yogya kSetrake abhAvasai jaGgalameM vRkSa nIce bhI avazyahI paryuSaNA kare yaha mukhya tAtparya hai / aura candra saMvatsarameM pacAsa dine paryuSaNA karanese pIkhADI 90 dina rahate haiM taise hI mAsa vRddhi honese abhivarddhita saMvatsara meM bIsa dine paryuSaNA karanese pIchADI 100 dina rahate haiM so uparameM aneka jagaha khulAsA pUrvaka chapa gayA hai taisehI inhIM vRttikAra mahArAjane zrIsthAnAMgajI satrako vRtti kahA hai jisakA yahA~ pATha dikhAtA hu~ / chapI huI zrIsthAnAMgajI sUtra vRttike pRSTha 365 kA tathAca tatpAThaHpaDhamapAu saMsitti // ihASADha zrAvaNau prAvRT ASADhastu prathama prAvRT RtunAM vA prathama iti prathamaprAvRT athavA caturmAsapramANa varSAkAlaH prAvRDiti vivakSita statra saptatidinapramANe prAvRSe dvitIye bhAge tAvannakalpata eva gantu prathama bhAge'pi paJcAzaddinapramANe viMzati dinapramANe vA ma kalpate jIvavyAkulabhUtatvA duktaMca etthaya aNabhiggahiyaM, bIsarA isavI saImAsaM / teNaparamabhiggahiyaM gihinAyaMkattiyaMjAvati // 9 // anabhigRhIta, manizcita mazivAdini nirgamabhAvAt Aica asivAdikAraNehiM, aDavAbAsaMgaThu- Ara N // abhivaDhiyaMnivIsA, iharesu savIsaInAso // 1 // yatra saMvatsare'dhikamAsako bhavati tatrASADhyAH viMzatidinAni yAba danabhigrahika AvAso 'nyatra " 16 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 122 ] saviMzatirAnaM mAsaM paMcAzataM dinAnIti atra caite doSAH chakkAyavirAhaNayA,AvaDaNaM vismkhaannkNttesu|| vujhaNaabhihaNarukkho, lasAvaNateNa uvacarae // 1 // akkhumnesu pahesu, puravI udagaMdhahoiduvihaMtu // ullapayAvaNaagaNi, iharApaNa ohariyakuMthutti // 2 // tata statra prAvRSi kimata Aha ekasmAd grAmA davadhibhUtA duttaragrAmANA manatikalo grAmAnugrAmaM tena grAmaparamparayetyarthaH athavA eka grAmAlagha. pazcAdgrAmAbhyAM grAmo'nugrAmo gAmoya aNugAmoya gAmANugAmaM tatra dUijjitta etti drotuM vihartumityutsargoM padhAdamAha paMcetyAdi tathaiva navara miha pratyatheta grAmAghAlaye niSkAzayet kazcit udakaughevA Agacchati tato nazyediti uktaMca AvAhe dumbhikhkhe, bhaedaoghaMsidhAmahaMtaMsi // paribhavaNaM tAlaNavA, jayA parovAkarejjAsitti // 1 // tathA varSAsu varSAkAle varSovRSTiH varSAvarSAvarSAsu vA ASAso'vasthAnaM varSAvAsa staM sa ca jaghanyata AphArtikyA dina saptatipramANo madhyamavRtyAca caturmAsapramANa utkRSTataH SaNmAsamAma staduktaM iyasattarIjahannA, asiInauI visuttarasayaMca // jaivAsamaggasira, dasarAyAtiniukosA // 1 // [mAsamityarthaH] .kAUNamAsakappa, tathevaThiyANatIta maggasire // sAlaM vaNANachammA, siou jiTThogahohoitti // 2 // pajjosaviyANati parIti sAmastyeno SitAmAM paryuSaNAkalpena niyamavadvastu mArabdhAnAmityarthaH paryuSaNA kalpazca nyUnodaratAkaraNaM vikRtinavakaparityAgaH pIThaphalakAdi saMstArakAdAna muccArAdi mAtrakasaMgrahaNaM locakaraNaM zaikSAprabrAjanaM prAgRhItAnAM bhasmaigalakAdInA parityajana mitarenAM grahaNaM dviguNavarSAvagraho. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 13 ] pakaraNadharaNa mabhinavopakaraNagrahaNaM sa krozayojanAtparato gamanavarjana mityaadi| dekhiye uparokta pAThameM zrIvattikAra mahArAjaneM cAra mAsake varSAkAlameM abhivaddhita saMvatsarameM vIsa dina aura candra saMvatsarameM pacAsa dina ke uparAnta vihAra karane vAloMko cha kAyake jIvoMkI virAdhanA karane vAlA kahA arthAt vIse aura pacAse avazyahI paryuSaNA karanI kahI so yAvat kArtika taka yAne abhivaddhitameM vIsa dine paryuSaNA karanese pIchAhI 100 dina aura candrameM pacAsa dine paryuSaNA karanese pIchADI 70 dina usI kSetrameM Thahare // ityAdi // .. aba zrIjinezvara bhagavAn kI AjJAke ArAdhana karane vAle mokSAbhilASi nirpakSapAtI sajjana puruSoM ko isa jagaha vicAra karanA cAhiye ki zrIgaNadhara mahArAja, zrIsamavAyAMgajI mUlasUtra aura zrIabhayadevasUrijI mahArAjameM vattimeM mAsa vRddhike abhAvaseM candrasaMvatsarameM jaina jyotiSake paMcAGgakI rItimujaba vartane ke abhiprAyase cAra mAsake varSAkAlameM prathama pacAsa dina jAnese aura pIlAhI 70 dina rahane se paryuSaNA karanI kahI hai tathA vizeSa khalAsA karate vRttikAra mahArAjane yogyakSatrake abhAvase vRkSa nIce bhI pacAsa dine avazyahI paryuSaNA karanI kahI aura abhivarddhita saMvatsarameM vattikAra mahArAjane aura pUrvadharAdi mahArAjoMne vIsa dine avazyahI paryuSaNA karanI kahI hai jisase pIchAhI ekasI dina rahate haiM; tathApi ye tInoM mahAzaya apanI kalpanAseM vRttikAra aura pUrvadhArAdi mahArAjoM kA ( abhivarddhitameM vIsa dine paryuSaNA karanese pIchADI ekaso Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 124 ] dina rahate haiM) isa abhiprAya ke vyavahArako jar3amUlase hI ur3A karake abhivarddhitameM bhI pacAsa dine paryuSaNA aura pIchADI 10 dina rakhanekA zAstrakAroM ke viruddhArthameM vRthA Agrahase haTha karate haiM kyoMki zrIgaNadhara mahArAjane zrIsamavAyAMgajI mUlasUtra meM aura zrIabhayadevasUrijIneM vRttimeM prathama pacAsa dina jAnese aura pIchADI 90 dina rahanese jo paryuSaNA karanI kahI hai so candrasaMvatsara meM natu abhivarddhitameM tathApi tInoM mahAzaya zrIsamavAyAMgajIkA pAThako abhivarddhata sthApana karate haiM so niHkevala zrIgaNadhara mahArAjake aura vRttikAra mahArAjake abhiprAyake viru dvArthameM utsUtra bhASaNa karate haiM isaliye mAsa vRddhi hote bhI pIchADI 90 dina rakhanekA pAThako dikhAkara saMzaya rUpa bhramajAla meM bhole jIvoMko geranA sarvathA zAstrakAroMke virudvArthameM hai isaliye mAsa vRddhi hote bhI bIsa dine paryuSaNA karane se paryuSaNA ke pIchADI ekaso dina prAcIna kAlameM bhI rahate the usameM koI dUSaNa nahIM - aura aba jaina paMcAGga ke abhAva se vartamAnika laukika paMcAGgameM zrAvaNAdi hareka mAsoM kI vRddhi honese zAstrAnusAra tathA pUrvAcAryakI AjJA mujaba pacAsa dine dUjA zrAvaNa zudImeM paryuSaNA zrIkharataragacchAdi vAloMke karanemeM AtI hai jinhoMko paryuSaNAke pIchADI kArttika taka ekaso dina svAbhAvasehI rahate haiM so zAstrAnusAra yukti pUrvaka * kyoMki do zrAvaNAdi honeM se pA~ca mAsake 150 dinakA abhivarddhita caumAsA hotA hai jisameM pacAsa dine paryuSaNA hove taba pIchADIke ekaso dina niyamitta rItise rahate haiM yaha bAta jagatprasiddha hai isameM koI bhI dUSaNa nahIM hai isaliye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 125 ] adhika mAsakI ginatI karane vAle zrIkharataragacchAdi vAloMko paryuSaNA pIchADI ekaso dina hote haiM parantu koI zAstra ke vacanako bAdhAkA kAraNa nahIM hai aura zrI samavAyAMgajImeM pIvADI 90 dina rahane kA kahA hai so mAsa vRddhike abhA base hai isakA khulAsA uparokta dekho isaliye mAsa vRddhi honese 100 dina hove to bhI zrIsamavAyAMgajI sUtrake vacanako koI bhI bAdhAkA kAraNa nahIM hai / tathApi tInoM mahAzaya zrIsamavAyAMgajI sUtra ke nAmase pIchAr3Ike 30 dina rakhanekA haTha karate hai / aura zrIkharataragacchAdi vAloMke upara AkSeparUpa paryuSaNAke pochAr3I 90 dina rakhane ke liye do Azvina mAsa honeM se dUjA Azvina meM caumAsI kRtya karanekA dikhAte hai / aura kArttika meM karaneseM 100 dina hote hai jisase zrIsamavAyAMgajI sUtrakA pAThakai bAdhaka ThaharAte haiM so mithyA haiM kyoMki zrIkharataragacchavAle zrIsamaghAyAMgajI sUtrakA pAThake bAdhaka kadApi nahI Thaharate haiM kintu tInoM mahAzaya aura tInoM mahAzayoMke pakSadhArI saba hI zrIsamavAyAMgalI sUtrake pAThake utthApaka banate haiM so hI dikhAtA hu~ / tInoM mahAzaya ( samaNe bhagavaM mahAvIre arerNaM savIsa rAimAse vIite ityAdi ) pAThako to khAsa karake maMjUra karate haiM / isa pAThameM pacAsa dina kahe haiM, vartamAnika kAlAnusAra pacAsa dine paryuSaNA isa pAThase karanI mAnoM to zrAvaNamAsako vRddhi hote dUjA zrAvaNa zudImeM pacAsadine paryuSaNA tInoM mahAzayoMko aura inhoM ke pakSadhArioMko maMjUra karanI cAhiye / so nahI karate haiM aura do zrAvaNa hote bhI 80 dine paryuSaNA karate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 126 ] haiM isaliye zrIsamavAyAMgajI satrakA isI hI pAThako na mAnanevAle tathA utthApaka tInoM mahAzaya aura inhoMke pakSadhArI pratyakSa banate hai / tathApi nirdUSaNa banane ke liye adhika mAsakI gimatI niSedha karake, 80 dinake badale 50 dina mAnakara nirdUSaNa banate hai| aura paryuSaNAke pIchAr3I do AzvinamAsa honese kArtika taka 100 dina hote haiN| tathApi isako niSedha karane ke liye adhikamAsakI ginatI niSedha karake 100 dinake badale 10 dina mAnakara apanI mano. kalpanAsai nirdUSaNa banate hai aura zrIsamavAyAMgajI sUtrakA pAThake ArAdhaka banate hai / parantu zAstrArthako AsmArthI puruSa nirpakSapAtase dekhake vicAra karate haiM tabato donoM adhika mAsakA ginatImeM niSedha karanekA tInoM mahAzayoMkA aura inhoMke pakSadhArioMkA mahAn anartha dekhake bar3e Azcarya sahita khedako prApta hote haiM kyoMki tIno mahAzaya aura inhoMke pakSadhArIadhikamAsakI ginatI niSedha karake zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pAThake ArAdhaka banate hai parantu khAsa isIhI zrIsamavAyAMgajI mUlasUtra meM aneka jagaha khulasA pUrvaka adhikamAsako pramANakiyA haiM jisameM kA 61 aura 62 vA zrIsamavAyAMgakA pATha bhI vRtti bhASA sahita isI hI pustaka 39 / 40 / 49 pRSTha meM chapa gayA hai jisameM pAMca saMvatsaroMkA eka yugameM donu adhikamAsa ko dinomeM pakSomeM mAsomeM varSo meM khulAsA pUrvaka ginake pramANa dikhAyAhai isa liye adhikamAsakI ginatIkA niSedha kadApi nahI ho zakatA hai tathApi adhikamAsakI ginatI niSedha karake jo zrIsamavAyAMganI sUtrakA pAThake ArAdhaka banate hai so ArAdhakake badale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 127 ] ulaTe virAdhaka banate haiM aura mAsavRddhi do zrAvaNAdi hote bhI bhAdrapadameM 80 dine paryuSaNA karaNI aura vartamAnika pA~camAsa ke 150. dinakA abhivarddhita caumAsA hote bhI paryuSaNAke pIlAhI 70 dina rakhanekA Agrahase haThakaranA, aura paryuSaNAke pIchAr3I mAsa vRddhi honese 100 dina mAnane vAloMko dUSita tthhraanaa| aura adhika mAsakI ginatI niSedha karake bhI Apa nirdUSaNa bnnaa| aisA jo jo mahAzaya vartamAnakAlameM mAnate hai zraddhArakhate hai tathA parUpate bhI hai-so niHkevala aneka zAstroM ke viruddhArtha meM utsUtra bhASaNa karate dRSTirAgI bholejIvoM ko jinAjJA viruddha kadAgrahakI bhramajAlameM gerake apanI AtmAko 'saMsAragAmI karate hai isaliye adhikamAsake niSedha karane vAle kadApi nirdUSaNa nahI banazakate hai, aura adhikamAsakA niSedha karanekI aisI bAlalIlA mithyAtva rUpa mana kalpanA kI gapola khIcar3I, kyA, anantaguNI avisaMvAdI sarvajJa mahArAja atiuttamottama zrItIrthaGkara kevala jJAnI bhagavAn upadezita zAstroM meM kadApi cala zakatI hai apitu sarvathA prakArase nahI, nahI, nahI, kyoMki adhikamAsa ko zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi mahArAja khulAsA pUrvaka ginatI meM pramANa karate haiN| isaliye tInoM mahAzaya tathA inhoMke pakSadhArI vartamAnika mahAzayoMkI adhika mAsake niSedha karanekI sarva kalpanA saMsAra vRddhi kAraka mithyAsvakI hetu haiM isaliye vartamAnika zrItapagacchAdi vAle AtmArthI mokSAbhilASi nirpakSapAtI sajjana puruSoMse merA yahI kahanA hai ki-he dharma bandhavoM tumako saMsAra vRddhikA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 128 ] bhaya hove aura zrIjinezvara bhagavAn kI AjJAke ArAdhana karane kI icchA hove to adhika mAsakI ginatIko pramANa karo aura do zrAvaNa ho to dUjA zrAvaNameM tathA do bhAdra pada ho to prathama bhAdrapadameM pacAsa dine paryuSaNA karanI maMjara karo karAvo zraddho parUpo aura mAsa vRddhi honese paryuSaNA ke pIbAr3I 100 dina svabhAvika hote hai jisako mAnya karo isa tarahakA jaba pramANa karoge taba hI jinAnAke ArAdhaka nidUSaNa banoMge / nahIM to kadApi nahIM, Age, icchA tumhArI itane parabhI zrIsamavAyAMgajI sUtrakA paryubaNA ke pahile 50 aura pIchAr3I 90 dinakA pAThako dikhAkara mAsa vRddhi hote bhI donuM bAta rakhane ke liye jitanI jitanI kalpanA jojo mahAzaya karate raheMge soso sUtra - kArake viruddhArthameM vRthA parizrama karake utsUtra bhASaka baneMgekyoMki 50 aura 90 dina cAramAsake 120 dinakA varSAkAla saMbaMdhI pATha hai isaliye do zrAvaNAdi honese pA~camAsake 150 dinakA varSAkAlameM zrIsamavAyAMgajIkA pAThako likhanA so pratyakSa sUtrakArake vRttikAra ke aura nyAya yuktise bhI sarvathA viruddhArthameM haiM isakA vizeSa khulasA uparokta dekho / aura eka yugake pAMca saMvatsaro meM donu adhikamAsakoM khAsa zrIsamavAyAGgajI mUlasUtrameM tathA vRtti vagairaha aneka zAstroMmeM khulAsA pUrvaka pramANa kiye hai jisake viSaya meM 22 zAstroMke pramANa to isI hI pustaka ke pRSTha 27 tathA 28 aura 27 me chapagaye hai aura bhI sUtra, vRtti, prakaraNa, vagairaha aneka zAstroMke pramANa adhika mAsako ginatImeM karane ke liye hamako mile hai so Age likhane meM AveMge, adhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 129 ] mAsako dinomeM yAvat muhUttA meM bhI khulAsA se pramANa kiyA hai isaliye adhikamAsakI ginatI niSedha karane vAle tInoM mahAzaya aura inhoMke pakSadhArI vartamAnika mahAzaya bhI zrI anantatIrthaGkara, gaNadhara, pUrvadhara pUrvAcAryyo ke aura apane hI pUrvajoM ke vacanoM kA khaNDana karate, sUtra, vRtti, bhASya, cUrNi, niryukti, aura prakaraNAdi aneka zAstroMke pAThoMke na mAnane vAle tathA utthApaka pratyakSa banate hai aura bhole jIvoM ko bhI usI raste pahocAte mithyAtvakI vRddhikAraka saMsAra bar3hAte hai / isa liye gacchake pakSapAtakA kadAgrahako chor3ake zAstrAnusAra yukti pUrvaka adhika mAsako pramANa karanekI satyabAtako grahaNa karanA aura saba janasamAjako grahaNa karAnA yahI samyaktva dhArIsajjana puruSoM kA kAma haiM ; aura bhI tInoM mahAzayaM caumAsI kRtya ASAr3hAdimAsa pratibaddhA kI taraha mAsa vRddhi hone se paryuSaNA bhI bhAdrapadamAsa pratibaddhA ThaharAte hai ko bhI zAstroM ke viruddha hai kyoMki prAcIna kAla meM bhI mAsa vRddhi honese zrAvaNamAsa prativaddhA paryuSaNAthI aura vartamAna kAlameM bhI do zrAvaNa honese kAlAnusAra dUjA zrAvaNa meM paryuSaNA karane kI zAstrakAroM kI AjJA haiM sohI zrIkharataragacchAdime karane meM AtI haiM isaliye mAsa vRddhi hote bhI prAcIna kAlameM bhAdrapada prativaddhA aura vartamAna meM do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadapratibaddhA paryuSaNA ThaharAnA zAstroMke viruddha hai isa bAtakA upara meM vizeSa khulAsA dekhake satyAsatyakA nirNaya pAThakavarga svayaM kara sakate haiM / aura jaise caumAsI kRtya meM adhika mAsako ginA jAtA hai taise hI paryuSaNA meM bhI adhika mAsa ko 17 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 930 ] avazyahI ginA jAtA haiM isa liye dharmakAyoM meM aura ginatI kA pramANa meM adhika mAsakA zAstrAnusAra yukti pUrvaka pramANa karanA hI ucita honese AtmArthiyoM ko avazya hI pramANa karanA cAhiye / adhika mAsa ko pramANa karanA isameM koI bhI tarahakA haThavAda nahIM haiM kintu adhika mAsa kI ginatI niSedha karanA so niHkevala zAstrakAroM ke viruddhArthameM haiM. - tathApi ina tInoM mahAzayoMne bar3e jorase adhika mAsakI ginatI niSedha kivI taba uparokta samIkSA mujebhI adhika mAsakI ginatI karane ke sambandha kI karanI par3I aura Age phira bhI ina tInoM mahAzayoMne apanI cAturAI adhika mAsa ko niSedha karane ke liye pragaTa kivI hai jisameM ke eka tIsare mahAzaya zrI vinayavijayajI kRta zrIsukhabodhikA vRttikA pATha isahI pustaka ke pRSTha 69 90199 me chapA thA jisamekA pIchADIkA zeSa pATha rahA thA jisako yahA~ likhake pIche isIko samIkSA bhI karake dikhAtA hu zrIsukhabodhikAvRtti ke pRSTha 147 kI dUsarI puDhI kI Adi se pRSTha 148 ke prathama puThI kI madhya taka kA pATha nIce mujaba jAno yathA:-- kiM kAkena bhakSitaH kiM vA tasminmAse pApaM na lagati uta bubhukSA na lagati ityAdyupahasa nmAsvakIyaM grahilatvaM prakaTayata stvamapi adhikamAse sati trayodazaSu mAseSu jAtevapi samvatsarika kSAmaNe, bArasarahaM mASANamityAdikaM dadhika mAru maMgI karoSi evaM caturmAsa kSAmaNe 'dhikamAsa sadbhAvepi, caurahaMmAsANamityAdi pakSika kSAmaNake'dhika tithi saMbhavepi, pannarasarahaM divANamiti ca Se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 131 ] tathA navakalpivihArohi lokottarakAryeSu, AsADhemAse duSpayA, ityAdi sUryyacAre, lokepi dIpAlikA akSaya tRtIyAdi parvasu dhana kalatrAdiSu ca adhikamAso na gaNyate tadapi tvaM jAnAsi anyacca sarvANi zubhakAryyANi abhivarddhite mAse napuMsaka iti kRtvA jyotiH zAstre niSiddhAni ataeva AstA manyo'bhivarddhito bhAdrapadavRddhau prathano bhAdrapa doSi apramANameva yathA caturdazI vRddhau prathamAM caturdazInavagaNya dvitIyAyAM catuddazyAM pAkSika kRtyaM kriyatetathAtrApi evaM tarhi apramANe mAse devapUjA muni dAnAvazyakAdi kAryyamapi na kAryyamityapi vaktumAdharauSTaM caMpalaya yato yAni hi dinapratibaddhAni devapUjA muni dAnAdi kRtyAdi tAni tu pratidina karttavyAnyevaM yAni ca sandhyAdi samaya pratibaddhAni AvazyakAdIni tAnyapi ya kaJcana sandhyAdi samayaM prApya karttavyAnyeva yAni tu bhadrapadAdi mAsa pratibaddhAni tAni tu tadddvayasambhave kasmin kriyate iti vicAre prathama mavagaNya dvitIye kriyate iti samyag vicAraya tathAca pazya acetanA vanaspatayopi adhikamAsa nAMgI kurvate yenAdhikamAse prathamaM paritajya dvitIya eva mAse puSpati - yaduktam Avazyakaniryuktau, jaiphullAkassi AraDA, cUaga ahimA sayaMmighuTu bhi // tuhanakhamaM phullaDaM, jaipaccatAkariti DamarAI // 1 // tathA ca kazcit // abhivadaDhiyaMmivIsA, iyaresu savIsaha mAso, / iti vacana balena mAsAbhivRddhau viMzatyAdi taireva lovAdi kRtya viziSTAM paryuSaNAM karoti tadapyayuktaM yena abhivadddviyaMmivosA iti vacanaM gRhijJAtamAtrApekSayA anyathA AsADha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 132 ] pulimAe pajjosarveti esaussaggo sesakAla panosavitANaM avavAdatti, zrInizIthacUrNidazamoddezaka vacanAdASADha pUrNimAyAmeva lodhAdi kRtyaviziSTA paryuSaNA karttavyA syAt ityalaM prasaMgena uparoktapATha jaisA maiMne dekhA vaisA hI yahA~ chapA diyA hai aura jaise zrIvinayavijayajIne uparokta pATha likhA haiM vaisA hI abhiprAyaH kA zrIdharmasAgarajIne zrIkalpa karaNAvalI vRtti meM aura zrIjaya vijayajIneM zrIkalpadIpikA vRtti meM apanI apanI vidvattAko cAturAI se aneka tarahake uTapaTAMga, pUrvApara virodhI visaMvAdI aura utsUtra bhASaNa rUpa zAstra kAroMke viruddhArtha meM apanI manakalpanA saiM likhake gacchakadAgrahI dRSTi rAgI zrAvakoM ke dila meM jinAnA viruddha mithyAtvakA bhramagerA haiN| jisakA sabapATha yahA~ likhane se grantha bar3hajAve, aura vAcakavargako vistAra ke kAraNa se vizeSa varutalage ise nahIM likhA aura tInoM mahAzayoMkA abhiprAya uparake pATha mujaba hI khAsa eka samAna hai, isaliye tInoM mahAzayoMke pAThako na likhate ekahI zrIsukhabodhikA vRttikA pATha uparameM likhA hai usIkI samIkSA karatA hu so tInoM mahAzayoMke abhiprAyakA lekhakI samajha lenA - aba samIkSAsuno tInoM mahAzaya adhikamAsa kI ginatI niSedha karake phira usIkoM hI puSTI karane ke liye praznottara rUpameM likhate hai ki adhikamAsako ginatI meM nahI karate hoto ( kiM kAkenaH akSita; - ityAdi) kyA adhikamAsako kAkane bhakSaNa karaliyA kiM vA tisa adhika mAsa meM pApa nahI lagatA haiM aura uma adhikamAsa meM kSudhA bhI nahI lagatI hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 133 ] so adhikamAsako ginatI meM nahIM lete ho arthAt jo adhika mAsa meM pApa lagatA hove aura kSudhA bhI lagatI hove to adhikamAsako ginatImeM bhI pramANa karake maMjara karaNA cAhiye--ityAdi matalabase upahAsa karatA praznakAra vAdIko ThaharAkara phira zrIvinayavijayajI apanI vidvattA ke jorase prativAdI banake uparake praznakA uttara dene me likhate hai kimAsvakIya ahilatvaM pragaTayata stvamapi adhika mAse sati trayodazaSu mAseSu jAteSvapi-ityAdi arthAt adhikamAsako kyA kAkane bhakSaNa karaliyA tathA kyA tisa adhikamAsameM pApanahI lagatA hai aura kSudhA bhI nahI lagatI hai so ginatIme nahI lete ho ityAdi upahAsa karatA huvA terA pAgalapanA pragaTa mata kara kyoMki-tvamapi arthAt hamArI taraha jisa saMvatsarameM adhikamAsa hotA hai usI saMvatsarameM terahamAsa hote bhI sAmvatsarika kSAmaNe 'bArasarahamAsANaM' ityAdi bolake adhikamAsako ginatI meM aGgIkAra tubhI nahI karatA hai aura taise hI caumAsI kSAmaNemeM bhI adhikamAsa honese pAMca mAsakA sadbhAva hote bhI 'ghauNhaMmAsANaMityAdi bolake bhadhikamAsakI ginatI nahIM karatA haiM :____ aba hama uparake matalaba kI samIkSA karate haiM ki he pAThakavarga ! bhavyajIvoM tuma ina tInoM vidvAn mahAzayoM kI vidvattAkA namunA to dekho-prathama kisa rItisai prazna uThAte haiM aura phira usIkA uttarameM kyA likhate haiM praznake samAdhAnakA gandha bhI uttarameM nahI lAte aura aura bAte likha dikhAte haiM kyoMki uparokta praznameM adhika mAsako ginatImeM nahIM lete ho to kyA kAkane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 134 ] akSaNa karaliyA ityAdi prazna uThAkara isakA saMbaMdha chor3ake-tuM bhI sAmvatsarika kSAmaNAmeM terahamAsa hote bhI bArahamAsake kSAmaNe karatA hai ityAdi likha kara kSAmaNAkA saMbaMdha likha dikhAyA aura prazna kArake upara hI gerake apanI vidvattA dikhAI parantu sampUrNa prazna ke saMbaMdhakA samAdhAna uttarameM zAstroMke pramANase to dUra rahA parantu yukti pUrvaka bhI kucha nahIM kara zake kyA alaukika apUrva vidvattA praznake uttara dene meM tInoM vidvAnoMne kharca kivI haiM so pAThaka varga buddhi jana puruSa svayaM vicAra lenA, aura tubhI adhikamAsa honese teraha mAsake kSAmaNA na karate bAraha mAsakA karake adhika mAsako aGgIkAra nahIM karatA haiM ityAdi tInoM mahAzayoMne likhA haiM so mithyA haiM kyoMki adhika mAsakI ginatI karane vAle mukhya zrIkharatara gacchavAle jaba adhikamAsa hotA hai taba abhivarddhita saMvatsarAzraya sAMvatsarika kSAmaNe meM teraha mAsa tathA chavIzaM pakSAdi aura abhivarddhita caumAsemeM bhI pAMcamAsa tathA dazapakSAdi khulAsA kahakara sAMvatsarika aura caumAsI kSAmaNemeM adhika mAsako ginatImeM pramANa karate haiM isaliye adhika mAsako kSAmaNAmeM aGgIkAra nahI karatA hai aisA tIno mahAzayoM kA likhanA pratyakSa mithyA ho gayA aura isa jagaha kisIko yaha saMzaya utpanna hogA ki teraha mAsa chavIza pakSAdi kisa zAstrameM likhe hai to isa bAtakA sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajI ke nAmase paryuSaNA vicAra nAmakI choTIsI pustaka kI Age meM samIkSA karUMgA vahA~ vizeSa khulAsA zAstroMke pramANase likhA jAyagA so par3hanese sarva nirNaya ho jaavegaa| . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 935 ] , aura pAThakavarga tathA vizeSa karake zrItapagacchake muni mahAzaya aura zrAvakAdi mahAzayoM ko merA isa jagaha itanA ho kahanA hai ki Apa loga niSpakSapAta se viveka buddhi hRdaya meM lAkara tInoM mahAzayoMke lekhako Tuka najarase thor3AsA bhI to vicAra karake dekho isa jagaha kSAmaNA ke sambandha meM dUsaroM ko kahane ke liye tInoM mahAzayoMne 'adhikamAsesati trayodazaSu mAseSu jAteSvapi ityAdi / tathA 'evaM caturmAsakakSAmaNe'dhikamAsa sadbhAve'pi, yaha vAkya likhake adhikamAsa ko ginatI meM lekara teraha mAsa abhivarddhita samvatsara meM aura caumAsA meM bhI adhika mAsakA sadbhAva mAnyakara abhivarddhita caumAsA pA~camAsa kA dikhAyA / isa jagaha uparokta isa vAkya se adhikamAsako tInoM mahAzayoMne pramANa karake maMjUra karaliyA aura pahile paryuSaNA ke sambandha meM adhika zrAvaNakI aura adhika Azvinako ginatI niSedha kara divI, jaba kSAmaNA ke sambandha meM adhika mAsako ginatI meM khulAsA maMjUra karaliyA to phira visamvAdI vAkyarUpa saMsAra vRddhikAraka adhika mAsakI ginatIkA niSedha vRthA kyoM kiyA isakA vizeSa vicAra pAThakavarga svayaM karalenA, aura aba zrItapagacchaMke varttamAnika mahAzayoMko merA itanAhI kahanA hai ki Apa - loga tInoM mahAzayoMke vacanoMko pramANa karate ho to inhoMke likhe zabdAnusAra adhika mAsakI ginatI maMjUra karoge kimvA visaMvAdI pUrvApara virodhI vAkyarUpa niSedhako maMjUra karoge jo ginatI maMjUrakaroge tato varttamAnika laukika paJcAgameM do zrAvaNa vA do bhAdrapada athavA do AzvinAdi mAsoMkI vRddhi honese adhika mArukA ginatI meM - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 136 ] niSedha karanAhI nahI banegA,aura jo niSedha ko maMjara karoge taba to aneka sUtra, vRtti bhASya, cUrNi, niyukti, prakaraNAdi aneka zAstroMke na mAnane vAle utthApaka banoMge isaliye jaisA tumhArI AtmAko hitakArI hoveM vaisA pakSapAta chor3akara grahaNa karamA sohI samyaktvadhArI sajjana puruSoM ko ucita hai merA to dharmabandhuoMkI prIti meM hitazikSArUpa likhanA ucita thA so likha dikhAyA mAnya karanA kiMvA na karanA so to ApalogoM kI khusI kI bAta hai ; aura Age bhI suno, tInoM mahAzayoMne pAkSika kSAmaNe adhika tithi hote bhI "pannarasarahaMdivaptANa", aisA kahake adhika tithi ko nahIM ginatA hai yaha vAkya likhA hai. isase mAluma hotA hai ki tithioMkI hANI vRddhi kI aura pAkSika kSAmazA saMbaMdhI jaina zAstrakAroM kA rahasyake tAtparyyako tInoM mahAzayoMke samajameM nahI AyA dikhatA hai nahI to yaha vAkya kadApi nahI likhate isakA vizeSa khulAmA zrIdharmavijayajIke nAmaseM paryuSaNA vicAra nAmakI choTIsI pustaka kI meM samIkSA Age karUMgA vahA~ acchI taraha meM tithiyoM kI hANI vRddhi saMbaMdhI aura pAkSika kSAmaNA sambadhI nirNaya likhane meM AvegA-aura navakalpi vihArakA likhA so mAsavaddhike abhAva natu poSAdimAsa vRddhi hote bhI kyoMki mAsavRddhi pauSa tathA ASADhakI prAcIna kAlameM hotI thI jaba aura vartamAnameM bhI varSARtuke sivAya mAsa vRddhi meM adhika mAsakI ginatI karake avazyahI dazakalpi vihAra hotA hai yaha bAta zAstrAnusAra yukti pUrvaka hai isa kA bhI vizeSa nirNaya vahA~ hI karane meM AvegA-aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 130 ] ( AsAr3he mAse duSpayA ityAdi sUryyacAre ) isa vAkyako likhake tInoM mahAzaya adhika mAsameM sUryacAra nahIM hotA hai aisA ThaharAte hai so bhI mithyA haiM kyoMki adhika mAsameM avazyahI nizcaya karake sUryacAra AnAdikAla se hotA AyA hai aura Age bhI hotA rahegA tathA vartamAna kAla meM bhI hotA hai so dekhiye zAstroMke pramANa zrIcandraprajJaptisUtra meM 1 tathA vRtimeM 2 zrIsUryaprajJaptisUtra meM 3 tathA vRtti meM 4 zrIvRhatkalpa vRttimeM 5 zrIbhagavatIjI mUlasUtra ke paJcama zataka ke prathama uddezemeM 6 tatvRtimeM 9 zrIjaMbUdvIpaprajJaptisUtra meM 8 tathA inhIM sUtrakI pAMca vRttiyoM me 13 zrIjyotiSa. karaMDapayana kI vRtti meM 14 zrIvyavahArasUtra vRtti meM 15 aura laghu tathA bRhata donuM saMgrahaNIsUtra meM 11 tathA tisa kI cAra vRttiyoM meM 21 aura kSetrasamAsa ke tIna mUla granthoM meM 24 tathA tIna kSetrasamAsoM kI sAta vRttioM meM 31 ityAdi aneka zAstroM meM adhika mAsameM sUryacAra honekA kahA hai arthAt sUryacArake 184 mAMDaleke 183 antare khulAsA pUrvaka kahe hai jisameM dina prate sUrya apanI maryAdA pUrvaka hamesAM gati karake 183 dine dakSiNAyanase uttarAyaNa aura phira 183 dine uttarAyaNa se dakSiNAyana isIhI tarahase eka yugake pAMca sUrya saMvatsaroMke 1830 dinoM meM sUryacArake 10 Ayana hote haiM jisameM candramAsakI apekSAse do mAsakI vRddhi hone se 62 candramAsake 1830 dina hote haiM isaliye adhika mAsake dinoMkI galatI karanesehI sUryacArake gatikA pramANa mila zakegA, anyathA nahIM ? aura laukika paJcAMgameM bhI adhika mAsake dinoMkI ginatI sahita sUryacAra hotA hai sohI varttamAnika saMvatsara 18 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 938 ] ko dikhAtA hu, - samvat 1966 kA jodhapurI caMDu paJcAMga ASAr3ha zukla 5 ke dina sUrya uttarAyanase dakSiNAyana meM huvA thA jisameM mAsa vRddhise do zrAvaNa mAsa huve taba adhika mAsake dinoMkI ginatI sahita candramAsako apekSAse tithiyoMkI hANI vRddhi ho karake bhI 183 veM dina mArgazIrSa zukla 9 ke dina phira bhI sUrya dakSiNAyana se uttarAyana meM huvA hai so pAThakavargake sAmanekI hI bAta haiM, isI tarahase laukika paJcAga meM hareka adhika mAsoMkI ginatI sUryaerent ginatI samajha lenA aura sambat 1969meM khAsa do Apar3ha mAsa hovegeM tababhI sUryacArako gatiko dekhake pAThakavarga pratyakSa nirNaya karalenA - aura merepAsa vikrama samvat 1901 se lekara samvat 199veM takake adhika mAsoMkA pramANa maujUda hai parantu granthagaurava ke kAraNase nahIM likhatA hu, isaliye tInoM mahAzaya adhika mAsa meM sUryacAra nahIM hotA hai aisA ThaharAte hai so jainazAstrAnusAra tathA yuktipUrvaka aura laukika paJcAGgakI rIti se bhI pratyakSa mithyA haiM tathApi tInoM mahAzayoMne bhole jIvoMkoM apane pakSa meM lAneke liye ( AsAr3hemAse duppayA ) isa vAkyako likhake sUtrakAra gaNadhara mahArAjakA abhiprAyake viruddha ho karake aura phirabhI adhUrAlikha diyA kyoMki gaNadhara mahArAja zrI - dharmasvAmijIneM zrIuttarAdhyayanajI satra ke chavIza ( 26 ) veM adhyayana meM sAdhusamAcArI sambandhI paurasyAdhikAre - asAr3ha mAse duppayA, posemA se caThappayA // cittAsoe mAsu, tipayA havaiporasI 11 ityAdi 12 13 14 15 16 gAthAoM se khulAsA pUrvaka vyAkhyA mAsa vRddhike abhAva se svabhAvika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 239 ] rIti kivI thI aura inhIM gAthAoMkI aneka pUrvAcAyaune vistAra karake acchI tarahase TIkA banAI haiM una saba vyAkhyAyoM ko aura sUtrakArake sambadhakI saba gAthAyoM ko chor3akarake sirpha eka pada likhA sobhI mAsa vRddhike abhAvakA thA jisako bhI mAsa vRddhi hote bhI likhake dikhAnA so AtmArthI bhavabhIru puruSoMkA kAma nahIM haiM aura meM isa jagaha zrIuttarAdhyayanajIstra ke 26 vA adhyayanakI gAthA 11 vIM, se 16 vI taka tathA vyAkhyAyoM ke bhAvArtha sahita vistAra ke kAraNa se nahIM likha saktA huM parantu jisake dekhanekI icchA hove so rAyabahAdura dhanapatasiMhajI kI tarapha se jainAgama saMgrahakA 41 vA bhAga meM zrIuttarAdhyayanajI mUlasUtra tathA zrIlakSmIvallabhagaNijI kRta vRtti aura gujarAtI bhASA sahita rUpake prasiddha huvA haiM jisake 26 vA adhyayana meM sAdhusamA vArI saMmbadhI pauraSIkA adhikAra pRSTha 166 seM 169 taka gAthA 11vI se 16vI tathA vRtti aura bhASA dekhake nirNaya karalenA aura jisake pAsa hastalikhita pustaka mUla kI tathA vRtti kIhove sobhI uparokta adhyayanakI gAthA aura vRtti dekhalenA aura zrIuttarAdhyayanajI sUtrakAra zrIgaNadhara mahArAja adhika mAsako acchI tarahase khulAsA pUrvaka yAvat muhUrta meM bhI ginatI karake mAnya karane vAle the tathA adhika mAsake bhI dinoMkI ginatI sahita sUryacAra ko mAnyane vAle the isaliye sUtrakAra gaNadhara mahArAjake abhiprAyaH ke sambandhakA saba pAThako chor3ake ekapada likhaneseM adhika mAna meM sUrya cAra nahIM hotA hai aisA tInoM mahAzayoM kA likhanA kadApi satya nahIM hozaktA haiM arthAt sarvathA mithyA haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 140 ] - aura bhI tInoM mahAzaya do bhAdrapada hone se prathama bhAdrapako apramANa ThaharA kara chor3a denA aura dUsare bhAdrapada meM paryuSaNA karanA kahate hai isapara merekoM var3AhI Azcarya sahita kheda utpanna hotA hai kyoMki jaise anya matavAle jisa devakI aneka tarahase ajJAna dazAke kAraNaseM viTaMbanA bahotasI karate hai phira unhIM devakoM apane paramezvara mAnakara pUjate bhI hai taisehI ina tInoM mahAzayoMne bhI ajJAnI mithyAtviyoMkA anukaraNa kiyA arthAt jisa adhika mAsa ko kAlacUlA mAnyakarake ginatImeM nahI lenA aisA siddhakarake phira aneka tarahake vikalpoMseM adhika mAsako dUSaNa lagAke niMdate huve niSedha karate hai phira unhIM adhika mAsameM dharmakArya paryuSaNAparva karanA maMjUra kara liyA, kyoMki tInoM mahAzaya adhika mAsako kAlacUlA kahaneseM ginatImeM nahIM AtA hai aisA to paryuSaNAke sambadhameM prathama likhate haiM isapara pAThakavarga buddhijanapuruSa niSpakSapAtase vicAra karo ki, kAlacUlA usako kahate haiM jo eka varSakA kAlake uparame bar3he eka varSa ke bAraha mAsa svAbhAvika hotehI haiM parantu jaba terahavA mAsa bar3hegA taba usIko kAlacUlAkI opamA hogA nata bArahavA mAsako jaba terahavA mAsa ko kAlacUlAkI opamA huI usIkoM ginatImeM niSedhabhI karadenA, aura pramANabhI karalenA yaha kaisI vidvattAkA nyAya huvA jo kAlacUlAko niSedha kareMge taba to dUsarA bhAdrapadako kAlacUlAkI opamA hotI hai usI meM paryuSaNAparva sthApanA nahIM banegA, aura jo dUsare bhAdrapadame kAlacUlA jAnake bhI paryuSaNA sthApeMge tabato do zrAvaNa honese dUsare zrAvaNako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 149 ] niSedha karanA nahIM banegA, aura adhika mAsako niSedha karaneke liye jo jo kalpanA uparake pATha meM likhI hai so sabahI vRthA hojAvegI so pAThakavarga svayaM vicAra lenA; aura jaise zrIjinezvara bhagavAnkI pratimAjIke niMdaka jainAbhAsa DhUMDhiye aura terahApanthI haThagrAhI kadAgrahI loga apane pakSakI bhramajAla meM bhole jIvoMko phasAneke liye jisa sUtrakA pATha logoMko dikhAte haiM unhIM sUtrake pAThako jar3a mUlasehI utthApana karate hai taisehI ina tInoM mahAzayoMne bhI kiyA arthAt zrIdazAzrutaskaMdhasUtra ke aSTamAdhyayanaMrUpa paryuSaNA kalpacUrNikA aura zrInizIthasUtrako cUrNike dazave uddezekA pATha likhake bhole jIvoMko dikhAyA thA unhIM cUrNike pAThako jar3amUla se utthApana bhI kara diyA, kyoMki prathama paryuSaNA bhAdrapadameM ThaharAne ke liye donu cUrNike pATha likhe the jisameM svabhAvika rItise ASAr3ha caumA sIseM pacAsa dinake antarameM kAraNa yogase zrIkAlakAcAryajIne paryuSaNA kivI thI sobhI prAcInakAlAzraya gunapacAsa (49) veM dina mAsa vRddhi ke abhAvasai parantu zAstroMke pramANa uparAnta ekAvana dine paryuSaNA nahIM kivI thI, tathApi isa jagaha unhIM pAThako tInoM mahAzayoMne jar3abhUlasehI utthApana karake svabhAvika rIti se prathama bhAdrapada thA usIko chor3akara dUsare bhAdrapada meM 80 dine paryuSaNA karanI likha diyA, phira nirdoSaNa banane ke liye unhIM donu cUrNi meM adhika mAsako pramANa kiyA thA unhIM cUrNike pAThako utthApanarUpa adhika mAsako niSedha bhI kara diyA, hA, Aphasosa ; aba sajjana puruSoMse merA itanAhI kahanA haiM ki do Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 145 ] bhAdrapada honese prathama bhAdrapada meM hI paryuSaNA karanI jinAjJAmujaba zAstrAnusAra hai natu dUsaremeM, itanepara bhI haThavAdIjana zAstroMke viruddha hokara ke bhI dUsare bhAdrapadameM paryuSaNA kareMge to unhoMke icchAkI bAta hI nyArI hai ; aura tInoM mahAzaya do caturdazI honese prathama caturdazI ko chor3akara dUsarI caturdazI meM pAkSika kRtya karanekA kahate hai sabhI zAstraviruddha hai isakA vizeSa khulAsA tithinirNayakA adhikAra meM Age vistAra pUrvaka zAstroM ke pramANa sahita karanemeM AvegA --- " aura adhika mAsameM devapUjA, munidAna, pApakRtyoM kI AlocanArUpa pratikramaNAdi kArya dina dina prati karanekA kahakara adhika mAsake tIsa 30 dinoMmeM dharmakarmake kArya karanekA tInoM mahAzaya kahate hai parantu adhika mAsako ginatI meM lenekA niSedha karate haiM, isapara merekoM to kyA parantu hareka buddhijana puruSoMkoM tInoM mahAzayoM kI apUrva bAlabuddhikI cAturAIko dekhakara bar3AhI Azcaryako utpanna huye binA nahI rahegA kyoMki jaise koI puruSa eka rupaiye ko apramANa mAnatA hai parantu 16 Ane, tathA 32 AdhAne aura 64 pAva Ane, Adiko mAnya karatA haiM aura eka rupaiye ko mAnane vAloMkA niSedha karatA hai, taisehI ina tInoM mahAzayoMkA lekhabhI huvA arthAt adhika mAsake 30 dinoM meM dharmakarma to mAnya kiye, parantu adhika mAsako mAnya nahIM kiyA aura mAnya karanevAloM kA niSedha kiyA so kyA apUrva vidvattA pragaTa tInoM mahAzayAMne kivI hai, jaise usa puruSane jaba 16 Ane tathA 32 Adha Ane causaTha pAva Ane ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 143 ] . mAnya karaliye taba eka rupaiyA to svayaM mAnya hogayA, tathApi niSedha karanA, so be samajha puruSakA kAma hai taisehI tInoM mahAzayoM ne bhI jaba devapUjA, munidAnAvazyaka (pratikramaNa) vagairaha dharmakarma 30 dinoM meM mAnya liye taba to 30 dinakA eka adhika mAsa to svayaM mAnya hogayA, tathApi phira adhika mAsako ginatI karane meM niSedha karanA so haThavAdase niHkevala hAsyakA hetu lajjAkA ghara aura tInoM mahAzayoMkI vidvattAko laghutAkA kAraNa hai , tathA aura bhI suniye jaba isa jagaha tInoM mahAzaya 30 dinoM meM dharmakarma mAnya karate hai jisase adhika mAsa bhI ginatI meM siddha hotA haiM phira paryuSaNAke saMbaMdhameM do zrAvaNa ke kAraNa bhAdrapada taka pratyakSa 80 dina hote hai jisako niSedha karake 80 dinake 50 dina banAte hai aura adhika mAsako niSedha karate hai so kaise banegA apitu kadApi nahI, isa liye jo 80 dina ke 50 dina mAnya kareMge taba to adhika mAsake 30 dinemi devapUjA munidAnAvazyakAdi kucha bhI dharmakarma karanAhI nahIM banegA aura adhika mAsake 30 dinoM meM dharmakarma karanA tInoM mahAzaya maMjUra kareMge to adhika mAsake 30 dinakA dharmakarma ginatI meM AjAvegA taba to do prAvaNa hanese bhAdrapada taka 80 dina hote hai jisakA niSedha karanA hI nahIM banegA aura 80 dine paryuSaNA karanI so bhI zAstroMke pramANa binA honese jinAjJA viruddha tInoM mahAzayoMke vacanase bhI siddha hogaI---isa bAtako pAThakavarga buddhijana puruSa vizeSa svayaM vicAra lenA ,. aura Age phirabhI tInoM mahAzayoMne abhivarddhita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 144 ] saMvatsarameM vIza dine paryuSaNA hotIthI usIko gRhasthI logoMke karane mAtrahI ThaharAneke liye zrInizItha cUrNikA dazavA uddezAke paryuSaNA viSayakA Age pIchekA saMbaMdha ko chor3akara cUrNikAra mahArAjake viruddhArtha meM sirpha do pada, likhake sthA parizrama karake var3I bhUla kivI haiM kyoMki jo ASAr3hapUrNimAko paryuSaNA kahI haiM so gRhasthI logake na jAnI huI, aprasiddha tathA anizcayase hotI haiM usameM locAdikatya karanekA koI niyama nahIM haiM parantu vIze, aura pacAse, gRhasthI logoMkI jAnI huI prasiddha nizcaya paryuSaNA hotI hai usImeM locAdikRtyoMkA niyama hai isa liye vIza dinakI bhI paryuSaNA vArSika kRtyoMse hotI thI isakA vizeSa vistAra uparameM pahile aneka jagaha chapagayA hai aura zrInizIthacUrNike 10 ve uddezekA paryuSaNA saMbaMdhI saMpUrNa pATha bhI uparame pRSTha 15 se C taka aura bhAvArya 100 se 104 taka chapagayA hai aura Age pRSTha 106 se yAvat 117 taka usI bAtake liye aneka zAstroMke pramANase aura yuktipUrvaka vistArase chapagayA hai so par3hanese sarva nirNaya hojAvegA aura Age laukikameM dIvAlI, akSayatRtIyAdi parva vagairaha tathA anyabhI sarva zubhakArya adhika mAsako napuMzaka kahake jyotiSazAstra meM varjana kiye haiM aura adhika mAsa meM vanaspati praphullita nahI hotI haiM, ityAdi bAte jo jo tInoM mahAzayoMne likhI haiM so niHkevala zAstrakAroMke abhiprAyaHkoM jAne binA viruddhArtha meM utsUtra bhASaNarUpa bhole jIvoMko apane phandameM phasAneke liye likhake mithyAtvake kAraNameM vRthA parizrama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 145 ] karake samaya khoyA hai aura ApakA tathA Apake lekhako satya mAnanevAloMkA saMsAra vRddhikA kAraNabhI khubaM kiyA hai so ina saba bAtoMkA javAba zAstroMke pramANase zAstrakAra mahArAja ke abhiprAyaH sameta tathA nyAyapUrvaka yukti sahita acchI tarahaseM khulAsAke sAtha Age cauthe mahAzaya zrInyAyAMbhonidhijI aura sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAma meM likhane meM AvegA, parantu isa jagaha niSpakSapAtI satyagrAhI zrIjinezvara bhagavan kI AjJAke ArAdhaka sajjana puruSoMseM thor3IsI vArtA dikhAkara pIche tInoM mahAzayoMkI samIkSAko pUrNa karUMgA so vArtA aba suno ; tInoM mahAzayoMne zrIkalpasUtrake mUlapAThakI [aMtarA viyase kappai nose kappai taM rayaNiM uvAyaNA vittaeti] isa padakI vyAkhyA [arvAgapi kalpe paraM na kalpetAM rAtriM (rajanIM) bhAdrapadazuklapaJcamI uvAyaNA vittaeti atikramItu ityAdi vyAkhyA khulAsA pUrvaka kiMvI haiM jismeN| prathama / ASAr3hacaumAsIseM pacAsa dinake aMdara meM kAraNayoge paryuSaNA karanA kalpe parantu pacAsaveM dinakI bhAdrapadazukla paJcamIkI rAtriko ullaGghana karanA nahI klpe| tathA duusrii| pA~ca pA~ca dinako vRddhi karate dazave paJcakameM pacAsa dine paryuSaNA jaina paJcAGgAnusAra mAsavRddhike abhAvaseM likhI / aura tiisrii| jaina paJcAGgAnusAra eka yugameM pauSa aura ASAr3ha do mAsakI vRddhi honese vIzadine paryuSaNA likhii| aura cauthii| abI vartamAnakAlameM jaina paJcAGgake abhAvase laukika. paJcAGgameM hareka mAsoMkI vRddhi hotI hai isaliye ASAr3ha 18 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 146 ] caimAsIse pacAsa dine paryuSaNA karanekI pUrvAcAryoMkI AjJA hai / isa tarahaseM tInoM mahAzayoMneM cAra prakAra se khulAsA likhA hai isa para buddhijana puruSa tasvagrAhI hoke vicAra karo ki prAcInakAlameM pA~ca pA~ca dinako vRddhi karate dazaveM paJcakameM pacAsa dine mAsavRddhike abhAva se jaina paJcAGgAnusAra bhAdrapada zuklapaJcamI parantu zrIkAlakAcAryyajI se caturthIko paryuSaNA hotI hai parantu aba laukikapaJcAGgameM hareka mAsakI vRddhi hone se zrAvaNa bhAdrapadAdi mAsa bhI bar3hane lage isaliye mAsavRddhi ho athavA na ho to bhI pacAsa dine paryuSaNA karanekI pUrvAcAryoM kI AjJA huI taba mAsavRddhi hote bhI bhAdrapada meM hI paryuSaNA karanekA nizcaya nahI rahA kintu do zrAvaNa honeseM dUjA zrAvaNa meM aura do bhAdrapada honeseM prathama bhAdrapada meM pacAsa dine paryuSaNA karanekA niyama isa varttamAnika kAlameM rahA jisase do zrAvaNa tathA do bhAdrapada aura do Azvina mAsa honeseM paryuSaNAke pIchAr3I 90 dinakA bhI niyama nahI rahA arthAt mAsavRddhi honeseM paryuSaNAke pIchAr3I 100 dina zrItapagacchakehI pUrvajoMkI AjJAnusAra rahate haiM yaha tAtparya tInoM mahAzayoMke likhe vAkya paraseM sUryyakI taraha prakAza kAraka nikalatA haiM so nyAyakIhI bAta hai isa bAta ko apane pUrvajoMkI AzAtanAse DaranevAlA koI bhI prANI niSedha nahI kara sakatA hai tathApi ina tInoM mahAzayoMne apanI vidvattAkI bAta jamAneke liye khAsa apanehI pUrvajoMkA uparokta vAkyako jar3a mUlasehI uThAkara apane pUrvajoM kI AjJA lopate huve do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM paryuSaNA karanekA aura mAsavRddhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 147 / hote bhI paryuSaNAke pIchAr3I 70 dina rakhanekA jhagar3A uThAyA___ aura zrItIrthaGkara gaNadharAdi pUrvadhara pUrvAcArya aura prAcIna saba gacchoMke pUrvAcArya jisameM zrItapagacchakehI pUrvaja pUrvAcAryAdi mahArAjoMne adhika mAsako pramANa kiyA thA so ina tInoM mahAzayoMne uparokta mahArAjoMkI AzAtanAkA bhaya na rakhate hue adhikamAsako niSedha kara diyA aura zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne jaise sumeru parvatake upara cAlIzayojanake zikharako tathA anya bhI hareka parvatoMke zikharoMko aura deva mandirAdikake zikharoMko kSetracUlAko uttama opamA kahI hai taisehI caMdra saMvatsarake bAraha mAsoMke upara zikhararUpa teraha vA adhikamAsako bhI kAlacUlAkI uttama opamA dekara ginatImeM liyA thA jiptako ina tInoM mahAzayoMne dharmakAryokI ginatImeM niSedha karane ke liye adhikamAsa ko napuMzakAdi halakI opamA dekara zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI vizeSa bar3I bhArI AzAtanA kivI haiM aura apanI bAta jamAne ke liye zrIdazAzrutaskandhasUtra kI pUrNi tathA zrInizIthacUrNi aura zrIsamavAyAGgajI sUtrake pATha likhake dRSTi rAgiyoMko dikhAye the sobhI zAstrakAra mahArAja ke viruddhArtha meM tathA unhI tInoM zAstroMmeM adhikamAsa ko acchI tarahase pramANa kiyAthA tathApi ina tInoM mahAzayoMne unhI tInoM zAstroMke pAThoMko jar3a mUlaseM hI utthApana karake adhikamAsako niSedha kara diyA aura mAsaddhike abhAvase pacAsa dine bhAdrapada meM paryuSaNA kahI thI taba paryuSaNAke pIchAr3I 90 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 148 ] dina bhI svabhAvika rahate the tathApi ina tInoM mahAzayoMne utsUtra bhASaNarUpa mAsavRddhi honese vartamAnika do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada meM paryuSaNA aura pIchAr3I ke 90 dina zAstroMke pramANa viruddha ho karake sthApana kiye aura tInoM mahAzaya khAsa Apa bhI svayaM eka jagaha adhikamAsa ko kAlacUlA kI uttama opamAse likhate haiM dUsarI jagaha napaMzakakI tuccha opamAse likhate haiM Age aura bhI eka jagaha adhikamAke 30 dinoMkA dharmakarmako ginatI meM lete haiM dUsarI jagaha 30 dinoMko hI sarvathA niSedha karate hai isI tarahase kitanI hI jagahapUrvAparavirodhI (visamvAdI) uTapaTAMgarUpa vAkya likhake gacchapakSI janoMko zAstrAnusAra kI satya bAta paraseM zraddhA chor3A kara zAstrakAroMke viruddhArthameM mithyAtvarUpa kadAgrahameM gera diye tathA Age aneka jIvoMko geranekA kArya kara gaye haiM isaliye khAsa tInoM mahAzayoMkI aura inhoMke zAstra viruddha lekhako satya mAnyakara usI taraha meM adhika mAsakI niSedharUpa mithyAtvake pISTa peSaNako pIsate raheMge jisase bhole jIva bhI usI meM phasate raheMge unhoMkI AtmAkA kaise sudhArA hogA so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne tathA aura bhI thoDAsA suna lijiye zrIbhagavatIjI sUtrameM 1 aura tat vRttimeM 2 zrIuttarAdhyayanajI satrameM 3 aura tInakI cha vyAkhyAyoM meM e zrIdazavaikAlika satrameM 10 aura tInakI cAra vyAkhyAyoMmeM 14 zrIdharmaratnaprakaraNavRttimeM 15 zrIsaGghapaTaka vRhat vRttimeM 16 zrIzrAddhavidhivRttimeM 19 ityAdi aneka zAstroM meM utsUtrabhASaka zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvAcAryAdi parama gurujana mahA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 149 ] rAjoMkI AzAtanA karane vAlA aura unhIM mahArAjoMkA vAkyako na mAnatA huvA utthApana karane vAlA prANIko yAvat dulabha bodhi mithyAtvI ananta saMsArI kahA hai taise hI nyAyAMbhonidhijI zrIAtmArAmajIne bhI ajJAna timirabhAskara granthake pRSTha 320meM likhA hai-chaTha dazama dvAdase hiM, mAsaTumAsakhamaNe hiN| akaranto guruvayaNaM, ananta saMsArio bhaNio // 1 // tathA aura bhI pRSTha 295 kA lekha isI hI pustakake pRSTha 6 aura 80, meM chapagayA hai isase bhI pAThakavarga vicAra karo ki zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAyauMko aura apane hI gacchake pUrvAcAryoMkI ina tInoM mahAzayoMne adhikamAsako niSedha karane ke liye kitanI bar3I AzAtanA karake kitane zAstroMke pAThoMko utyApana kiye hai to phira ina tInoM mahAzayoMmeM ananta saMsArakA hetu rUpa mithyAtvake sivAya samyaktvakA leza mAtra bhI kaise sambhava hogA kyoMki zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAryoMkI AzAtanA karane vAlA tathA AjJA na mAnane vAlA aura ulaTA unhI mahAtmAoMke vacanoMkA utyApana karane vAlAko jaina zAstroMke jAnakAra buddhijana puruSa samyaktvI nahI samajha sakate haiM isaliye aba pAThaka varga pakSapAtakA dRSTirAgako chor3akara aura zrIjinezvara bhagavAn kI AjJAnusAra satya bAtake grahaNa karanekI icchA rakhakara uparakI vArtAko acchI tarahaseM par3hake satyAsatyakA nirNaya karake asatyako chor3o aura satyako grahaNa karo yahI mokSAbhilASi bhavaniru puruSoMse merA kahanA hai aura prathama zrIdharmasagarajIne zrIkalpakiraNAvalIvRttimeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 150 ] tathA dUsare zrIjayavijayajIne zrIkalpadIpikA vattimeM aura tIsare zrIvinayavijayajIne zrIsukhabodhikAvRtti meM ina tInoM mahAzayoMne zrIkalpasUtrakA mUlapAThake viruddhArtha meM utsUtrabhASaNarUpa apane haThavAdake kadAgrahako jamAneke liye jo jo bAte likhI hai una bAtoMko zrItapagacchake vartamAnika munijanAdi gAMma gAMmameM hara varSa paryuSaNAmeM bhole jIvoMko sunAte haiM jisase AtmasAdhanakA dharmake badale jinAjA viruddha mithyAtva kI zraddhA girake zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJA ullaGghana karake var3I AzAtanA karate hue dulabha bodhikA sAdhana karaneke kAraNameM par3ate haiM isa viSayake sambandhI prathama zrIdharmasAgarajIne vahI dhUrtAI karake zrItapagacchameM paryuSaNA saMbandhI adhikamAsako niSedha karane ke liye zrIkalpakiraNAvalI vattimeM prathamahI mithyAtvako niva lagAI hai isa bAtakA khulAsA [ ATho hI mahAzayoMke utsUtra bhASaNake lekhoMkI samIkSA huve bAda ] antameM vistArapUrvaka likhugA aura ina tInoM mahAzayoMne isa tarahaseM mAyAvRttikA lekha likhA hai ki jisameM bhole jIva to phase usameM koI Azcarya nahI hai parantu nyAyAmbhonidhijI zrIAtmArAmajI jaise prasiddha vidvAn hote bhI phasa gaye aura unhoMkI taraha zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AzAtanAkA kAraNarUpa aura pUrvApara virodhi adhika mAsakA niSedha ApabhI AgevAna hokara karAyA hai isaliye aba inhoMke lekhakI bhI samIkSA Age karatA huuN|| iti tInoM mahAzayoM ke nAmakI saMkSipta samIkSA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 151 ] aba Age cauthe mahAzaya nyAyAMbhoniSijI zrIAtmArAmajIneM, jaina siddhAMtasamAcArI, nAmA pustaka meamera ndhI lekha likhAyA hai jisakI samIkSA karake dikhAtA huM ;jisameM prathama zrIkharataragacchake zrAvaka rAyabahAdura mAyasiMhajI megharAjajI koThArI zrImurzidAbAda ajImagaJja nivAsIkI taraphase, zuddhasamAcArI, nAmA pustaka chapake prasiddha huI thI, jisameM zrItIrthakara gaNadhara,caudahapUrvadharAdi pUrvAcAryoMke aneka zAstroMke pAThoM karake sahita aura yukti pUrvaka deza kAlAnusAra zrIjinezvara bhagavAn kI AjJA mujaba aneka satya bAtoM ko pragaTa kivI thI, jisako paDhane se zrInyAyAMbhonidhijI tathA unhoMke sampradAyavAle munijana aura unhoMke dRSTirAgI zrAvakajana samudAya satyabAtako grahaNa to na kara sake parantu aMtara mithyAtva aura dveSabuddhi ke kAraNase usakA khaNDana karane ke liye aneka zAkhoMke Age pIche ke pAThoMko chor3akara zAstrakAra mahArAja viruddhArtha meM ulaTA saMbaMdha lAkara adhare adhUre pATha likhake zuddhasamAcArI kArakI satya bAtoMkA khaNDana kiyA aura apanI mithyA vAtoMko utsUtra bhASaNarUpa sthApana kivI jisake saba bAtoMkI samAlocanArUpa samIkSA karake usameM zAstroMke sampUrNa sambandhake saba pATha tathA zAstrakAra mahArAjake abhiprAyaH sahita aura yutti pUrvaka bhavya jIvoMke upagArake liye isa jagaha likhake nyAyAMbhonighijIke nyAyAnyAyakA vicArako pragaTa karanA cAhuM to jasara karake anumAna 600 athavA 700 pRSThakA vahA bhArIeka grantha bana jAve parantu isa jagaha vistArake kAraNaseM aura hamAre vihArakA samaya najika Aneke sababaseM sabana www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 15 / likhate thoDAsA namunArUpa paryuSaNAke sambandhI lekhakI samIkSA karake likha dikhAtA huM-jiptameM pahile jo kizuddha samAcArI pustakake banAne vAlene paryuSaNA sambandhI lekha likhA hai usIko isa jagaha likhake phira usIkA khaNDana jainasiddhAntasamAcArI meM nyAyAMbhonidhijIne karAyA hai usIko likha dikhAkara usapara merI samIkSA ko likhuGgA so AtmArthI sajjana puruSoMko dRSTirAgakA pakSako na rakhate nyAya dRSTi se par3hakara satya bAtako grahaNa karanA sohI ucita haiM ;-aba zuddhasamAcArI kArake paryuSaNA sanbandhI lekhakA pRSTha 154 paMkti 15 vI se pRSTha 160 kI paMkti 7 vI takakA (bhASAkA sudhArA sahita ) utArA nIce mujaba jAno ; ziSya praznaH karatA hai ki apane gacchameM jo zrAvaNamAsa bar3e to dUsare zrAvaNa zudImeM aura bhAdrapada bar3he to prathama bhAdrava zudImeM, ASAr3ha caumAsIseM, 50 meM dinahI payuSaNA karanA, parantu 80 azImeM dina nahIM karanA aisA koI siddhAntoMmeM pramANa haiN| uttara-zrIjinapatisUrijI mahArAjane apanI 19 mI samAcArIke biSe kahA hai ( tathAhi ) sAvaNe bhavae vA, ahiga mAse caaummaasiio|| pasAsaimediNe, pajjosavaNA kAyavA na asIme iti // bhAvArthaH zrAvaNa aura bhAdrapada mAsa, adhika ho to ASAr3ha caumAsIkI caturdazIseM pacAza dine paryuSaNA karanA parantu azImeM dina na karanA / praznaH-jo adhikamAsa honese azIme dina paryuSaNA sAMvatsarika parva karate haiM tisakA pakSako kisIne koI granthameM dUSita bhI kiyA hai vA nhiiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 ] uttara-zrIjinavallabhasUrijI kRta saMghapaTTe kI zrIjinapatisUrIjI kRta vRhadattimeM 80 dine paryuSaNA karane vAloMke pakSako jina vacana bAdhAkArI kahA hai soI kAvya likhate haiM yathA-vRddhau loka dizA nabhasya nakSasoH, satyAM zrutoktaM din| paJcAsaM parihatya hI zucibhayAt, pazcAccaturmAsakAt // tatrAzItitame kathaM vidadhate, mUDhAmahaM vArSikaM // kugrahAdhigaNathya jaina vacaso, bAdhA muni vyaMsakAH // 1 // bhAvArtha:--laukika rItiseM zrAvaNa aura bhAdrapada mAsa adhika hotA hai jaba zAstroMmeM ASAr3ha caturmAsIseM pacAsa dine paryuSaNAparva karane kA kahA hai jiptako chor3akara mUr3ha loga apanA kadAgraha se 80 dine kyoM karate haiM kyoMki 80 dine paryuSaNA karane se jina vacanako bAdhA AtI hai yAne zAstra viruddha hotA hai jisako nahI ginate haiM isa liye 80 dine paryuSaNA karanevAle liGgapArI caityavAsI haThagrAhI munijana madhye Thaga dhUtAre haiN| prazna:-kaise tisakA pakSa jina vacana bAdhAkArI hai| uttara-zravaNa karo, prathama to zrAvaNa aura bhAdrava mAsakI jaina siddhAnta kI apekSAyeM vRddhikA hI abhAva hai kevala pauSa aura ASAr3hakI vRddhi hotI thI aura isa samayameM laukika TippaNAke anusAre hareka mAsa vRddhi hone se zrAvaNa aura bhAdrapada mAsakI bhI vRddhi hotI hai taba unokI vRddhi honese bhI dazapaJcake arthAt ASAr3ha caumAsIseM pacAsa dine hI paryuSaNA karanA siddha hotA hai| soI zrImAn caudaha pUrvadhArI zrIbhadrabAhusvAmIjI zrIkalpa sUtrake viSe kahate haiN| yathA-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 154 ] mahAvIra vAsANaM savIsai rAimAse vaikante vAsAvAsa pjjosved| bhAvArtha:-ASAr3ha caumAsIse vIza dina adhika, eka mAsa arthAt 50 dina jAnese, zrImahAvIra svAmI paryuSaNA kre| isI tarahase vRhat kalpacUrNike viSe, dazapaJcake paryuSaNA karanA kahA hai| yathA-AsADha caumAse paDikante, paMcehiM paMcehiM divasehiM gaehiM, jatya 2 vAsajoggaM kheta paDipunna / tatya 2 pajjosaveyava / jAva savIsaha rAimAso ityaadi| ____ bhAvArtha:--ASAr3ha caumAsI pratikramaNa kiye bAda pAMca pAMca dina vyatIta karate jahAM jahAM varSApAsa yogya sthAna prApta hoya / vahAM vahAM paryuSaNA kareM, yAvat dazapaJcaka eka mAsa aura vIza dina taka paryuSaNA kreN| aura dazamA paMcakameM arthAt pacAsameM dina to yogyakSetra nahIM mile to vRkSake nIce bhI rahakara paryuSaNA kareM, isI taraha zrIsamavAyAGgajI sUtra tathA kRttike viSe 70ve samavAyAGgameM kahA hai| tathAhi / samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savIsai rAimAse bahakante sattariehiM rAidiehiM saisehiM vAsAvAsaM pajjosavei / bhAvArtha:-zramaNa bhagavan zrImahAvIra svAmIjI varSAkAlake ekamAsa aura vIza dina gae bAda paryuSaNA kreN| isaliye pacAsa dine karake hI paryuSaNA karanA avazya hai aura pIchADI 90 dina kahe so mAsa vRddhi ke abhAvase na ki mAsavRddhi hote bhii| aura aisA bhI na kahanA ki mAsavaddhi hone se adhika mAsa ginatImeM na AtA hai kyoMki vahat kalpabhASya tathA carNike viSe, adhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 155 ] mAsakI ginatI pramANa kivI hai| aura aisA bhI na kahanA ki jyotiSAdika granthoM meM pratiSThAdika zubhakArya niSedha kiyA hai to paryuSaNA parva kaise huveM so to nAra candrAdika jyotiSa granthoM meM, lama, dIkSA, sthApanA, pratiSThAdikArya kitanehI kAraNoM se niSedha kiye haiM nAra candra dvitIya prakaraNe yathA // ravikSetra gatejIve, jIvakSetra gate ravau / dikSA sthApanAMcApi, pratiSThAM ca na kArayet // 1 // isavAste adhika mAsameM paryuSaNA karanekA niSedha kisI jagaha bhI dekhane meM nahI AtA hai| isI kAraNa se pUrvokta pramANoMseM zrAvaNa mAsakI vRddhi honese dUsare zrAvaNa zudI 4 koM aura bhAdrava mAsakI vRddhi hone se pahile bhAdrava zudI 4 cauthakoM paryuSaNAparva 50 pacAsa dine karanA siddha hotA hai parantu azImeM dine nhiiN| esthala ati gambhIrArthakA hai maiMne to pUrvagItArtha pratipAdita siddhAntAkSaroM karake aura yukti karake likhA hai isa uparAnta vizeSa tatva kevalI mahArAja jAneM, jo jJAnI bhAva dekhA hai, so saccA hai aura sarva asatya hai| mere isameM koI tarahakA haThavAda nahIM, iti zrAvaNa aura bhAdrapada var3hate pacAsa dine paryuSaNA kara. NAdhikAraH // -- aba pAThakavarga uparakA lekha zuddhasamAcArI prakAzanAmA pranthakA paDhake vicAra karokI lekhaka puruSaneM kaisI saralarItise likhA hai aura antameM kisI gacchavAlekoM dUSita na ThaharAte, (vizeSa tattva kevalI mahArAja jAneM jo jJAnI bhAva dekhA hai so saccA hai aura sarva asatya hai mere isameM koI tarahakA haThavAda nahI hai) aisA likhane se lekhaka puruSa paM0 pra0 yatijI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / [ 156 / zrIrAmacandrajI nyAyayukta niSpakSapAtI bhavabhirU the so to pAThakavarga bhI vizeSa vicAra zakate haiM aura uparake lekhameM zrIsaGghapaTaka vRhat vRttikA jo zloka likhA haiM so zrItapagacchavAloMke liye vRttikAra mahArAjane nahIM likhA thA, tathApi zrItapagacchavAloMke liye uparokta loka samajhate hai unhoMke samajha meM phera hai kyoMki zrIsaGghapaTTaka kI vRhadvRtti samvat 1250 ke lagabhaga banI thI usI vakhta tapagacchahI nahIM huvA thA kyoMki zrIcaitravAlagacchake zrIjagaccandrasUrijI mahArAjaseM samvat 1285 varSe tapagaccha huvA hai aura zrItapa. gacchake pUrvAcArya jitane huve hai so sabIhI adhika mAsako ginatImeM mAnya karanevAle tathA 50 dine paryuSaNA karanevAle the isaliye uparakA loka zrItapagacchavAloMke liye nahIM haiM kintu usa samayameM kadAgrahIzithilAcArI utsatrabhASaka caityavAzI bahuta the ve loga zAstroMke pramANa binAbhI 80 dine paryuSaNA karate the aura bhI zrIcandrapannati zrIsUryapannati zrI jambUdvIpapannati zrIsamavAyAGgajI vagairaha aneka sUtravRtti dhUrAdi zAstrAnusAra aura anyamatake bhI jyotiSa mujaba ve caityavAzIjana prAyaHkarake jyotiSazAstroMke vizeSa jAna kAra the, isaliye adhika mAsakI utpattikA kAraNa kAryAdikako jAnate huye adhika mAsako aGgIkAra karanevAle the tathApi mithyAtvarUpa ajJAnadazAke haThavAdase laukika paJcAGga meM do zrAvaNa hotebhI bhAdrapadameM paryuSaNA caityavAzI loga karate the jisase 80 dina hote the unhoMke liye uparakA loka likhA gayA hai natu ki zrItapagacchavAloMke liye| . aba uparokta zuddha samAcArIprakAzakA lekhapara jo nyAyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [157 ] bhonidhijIneM jainasiddhAnta samAcArImeM usIkA khaNDana karAyA hai usIko likhake dikhAkara usI ke sAthasAthameM meMbhI samIkSA nyAyAMbhonidhijIke nAmase karatA hUM jisakA kAraNa pRSTha 66668 meM isI hI pustaka meM chapA haiM isaliye nyAyAM bhonidhijIke nAmase hI samIkSA karanA mUje ucita hai so karatA hu - jainasiddhAMta samAcArIkI pustakake pRSTha 87 kI paMkti 22 vIseM pRSTha kI paMkti 10 vI taka kA lekha nIce mujaba jAno -- zuddhasamAcArIke pRSTha 154 paMkti 14 meM likhA haiM ki [zrAvaNa mAsa bar3he to dUsare zrAvaNazudI meM aura bhAdrava mAsa var3he to prathama bhAdrava zudI meM aSADha caumAsI meM 50 meM dina hI paryuSaNA karanI parantu azImeM dina nahI karanI, aisA likhake pRSTha 155 meM apanehI gacchake zrIjinaprati sUrijI kI racita samAcArIkA pramANa diyA hai Age isI eDake paMkti11 meM likhA hai ki tisakA pakSako koI ne koI pantha meM dUSita bhI kiyA hai vA nahIM, isake uttara meM zrIjinavallabha sUrijI ke paha kI baDI TIkAkI zAkSI divI haiM-- ( isa tarahakA lekha zuddha samAcArI prakAzakI pustaka sambandhI likhake nyAyAmbhonidhijI aba uparake lekhakA likhate haiM ) uttara-- he mitra ! isa lekha se ApakI siddhi kabhI na hogI kyoMki tumane apane gacchakA manana dikhAke apanehI gacchakA pramANa pATha dikhAyA haiM yaha to aisA huvA ki kisI lar3a kene kahA ki merI mAtA sati hai zAkSI kauna ki merA bhAI isa bAsta graha ApakA lekha pramANika nahI ho sakatA hai / ] aba hama uparake lekhakI samIkSA karate haiM ki he sajjana puruSoM jaise zuddha samAcArI kArameM apanA kAryyasiddha karaneke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 158 ] liye apane hI gacchake pUrvAcAryajI zrIjinapati sarijI kata granthakA pATha dikhAyA hai usako zrInyAyAmbhonidhijI apramANa ThaharAte haiM isa nyAyAnusAra to zrInyAyAmbho nidhijIne apanA kAryasiddha karane ke liye apanehI gacchake pUrvAcAryoM ke pATha diye haiM vaha sarva pATha apramANa Thaharane se zrInyAyAmbhonidhijIko apane pUrvAcAryoMkA pATha likha dikhAnA bhI sarva prathA hogayA to phira jainasiddhAnta samAcArIkI pustakake pRSTha 31 vA meM zrIdharmaghoSa sUrijI kRta zrIsaGghA cAra bhASyattikA pATha, pRSTha 33 meM zrIdevendrasUrijI kRta zrIdharmaratna prakaraNa vRttikA pATha, pRSTha 33 // 46 / 52 / 59 / 63, meM zrIratnazekharasUrijIkRta zrIzrAddhapratikramaNasUtra kRttikA pATha, pRSTha 35 meM zrIjayacandrasUrijI kRta zrIpratikramaNagarbhahetu nAmA granthakA pATha, pRSTha 41 meM zrIvijayasena sarijIkA praznottara granthakA pATha, aura pRSTha 51 / 61 meM zrI kulamaNDana sUrijI kRta vicArAmRtasaMgrahakA pATha, ityAdi aneka jagaha ThAma ThAma apanehI gacchake pUrvAcAryokA pramANa zrInyAyAmbhonidhijIne likhake vRthA kyoM anyAya kiyA hogA so pAThakavarga bhI vicAra lenA // aba dUsarA suno-zrInyAyAmbhonidhijI jaina siddhAnta samAcArIkI pustakake pRSTha 12 meM zrIkharataragacchake zrIupAdhyAyajI zrIkSamAkalyANajI gaNijI kRta zrIgaNadharasArddhazataka praznottara granthakA pATha, pRSTha 3 // 36 meM zrIkharataragacchake zrIabhayadeva sUrijIkRta zrIbhagavatIjI vRttikA aura samAcArI granthakA pATha, pRSTha 72 / 89meM zrIkharataragacchake zrIjinadatta mUrijIkA pATha, pRSTha 72 meM zrIkhAsa zrIjinapati sUrijIke ziSya zrI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ 159 ] sumatigaNijIkA pATha, pRSTha 81 meM zrIupAdhyAyajI zrIjaya sAgarajIkA pATha, pRSTha 82 / 86 / 91meM zrIjinaprabha sUrijIkA pATha, aura pRSTha 84 meM zrIjinavamlabha sUrijIkA pATha isI tarahase zuddha samAcArI kArake pUrvAcArya zrIkharataragaccha ke prabhAvika puruSoMkA pATha zrInyAyAmbhonidhijI apanA kArya siddha karaneke liye to khAsa mAnya karake dikhAte haiM aura zuddha samAcArI kArane apanA kAryasiddha karaneke liye apanehI pUrvajoMkA ( zAstrAnusAra yukti sahita nyAyapUrvaka satya ) pATha likha dikhAye usIko zrInyAyAmbhonidhijI apramANika ThaharAte haiM yaha to pratyakSa bar3e anyAyakA rastA zrI. nyAyAmbhonidhijIne grahaNa kiyA hai so vizeSa pAThakavarga svayaM vicAra lenaa| ___ aba tIsarA aura bhI suno zrIAtmArAmajIne khAsa ( caturtha stutinirNayaH) nAmA anya tIna stuti vAloMkA khaNDana karaneke liye banAyA hai so chapA huvA prasiddha hai usIke pRSTha 83885 meM zrIkharataragacchake zrIjinaprabhasUrIjI kRta zrIvidhiprapAgranyakA pATha aura usIkI bhASA pRSTha 8586 8788 ke Adi taka likhake punaH pRSTa 88 ke madhya meM likhate haiM ki-(isa vidhimeM paDikkamaNekI AdimeM cArathuise caityavaMdanA karanI kahI hai aura zruta devatA aru kSetra devatA kA kAyotsarga aru ina donokI thui karanI kahI hai-isa lekhako samyaktvadhArI mAnate haiM aura mAnatethe phera mAneMge bhI parantu mithyA dRSTi to kabhI nahI mAnegA isa vAste samyak dRSTi jIvako tIna thuikA kadAgraha avazya chor3a denA yogya hai ) isa tarahase zrIAtmArAmajI zrIkharataragacchake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjimA sarijIke lekhako na mAnane vAleko mithyA dRSTi ThaharAte haiM to isa jagaha pAThakavarga vicAra karo ki zrIjinaprabhasarijIke hI khAsa paramapUjya aura pUrvAcArya zrIjinapati sarijIke satya lekhako na mAnane vAle to svayaM mithyA dRSTi siddha hogaye phira zrIAtmArAmajI nyAyAMbho. nidhijI nyAyake samudra ho karake apane svahasthe jinhIM ke santAniye zrIjinaprabhasarijIke lekhako na mAnane vAloMko mithyA dRSTi likhate hai aura zrIjinaprabhasarijIke hI pUrvAcAryajI zrIjinapati sUrijIke satya lekhako apramANa mAnyake khAsa ApahI mithyA dRSTi banate hai / hA atikheda ! isa bAtako pAThakavarga niSpakSapAtaseM satya bAtake grAhI hokara acchI tarahase vicAra lenA ;___ aba cauthA aura bhI suno zrIAtmArAmajI inhI caturthastutinirNayaH pustakake pRSTha 101 / 102 / 103 meM zrI vRhatkharataragacchake zrIjinapatisUrijI kRta samAcArIkA pATha likhake usIko zrIjinaprabhasUrijI kRtaM pAThakI taraha pramANika mAnate haiM aura zrIjinapatisarijI kRta pAThakI zrIjinaprabhasarijI kRta pAThake sAtha bhalAmaNa dete hai jisameM zrIjinapatisUrijIkA pAThako bhI na mAnane vAloMko mithyA dRSTi siddha karate hai| aura phira ApahI zrIjinapatisUrijIkRta satya pAThako jaina siddhAnta samAcArImeM apramANa ThaharAkara nahI mAnate hai jisase (uparokta nyAyAnusAra karake ) mithyA dUSTi bananekA kucha bhI bhaya na karate kitane anyAyake raste calate hai so bhI AtmArthI sajjana puruSa vicAra lenA ; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 161 ] .. aba pAMcamA aura bhI suna lijiye moAtmArAmatIne tatvanirNaya prAsAdagranya banAyA hai so chapA huvA prasiddha haiM jisake pRSTha 145 meM likhA hai ki[aba pakSapAta na hone meM hetu kahate haipakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH // 38 // vyAkhyA-merA kucha zrImahAvIrajIke viSe pakSapAta nahI hai ki jo kucha mahAvIrajIne kahA hai soi maiMne mAnanA hai anyakA kahA nahI ; aura kapilAdi matAdhipoMse dveSa nahI hai ki kapilAdikoMkA nahI mAnanA kintu jisakA bacana zAstra yuktimat arthAt yuktiseM viruddha nahIM hai tisakA pacana grahaNa karanekA merA nizcaya hai // 38 // ] aura inhI tatvanirNaya prAsAdakI upodghAta zrIvallabha vijayajIne banAI hai jisake pRSTha 31 ve meM likhA hai ki ( pakSapAta karanA yaha buddhikA phala nahI hai parantu tattvakA vicAra karanA yaha buddhikA phala hai "buddhaH phalaM tattva vidhAraNaM ceti vacanAt aura tatvAvadhAra karake bhI pakSapAtako chor3a kara jo yathArtha tatvakA bhAna hove usako aGgIkAra karanA cAhiye kintu yakSapAta karake atattvakAhI Agraha nahI karanA cAhiye yataH-Agamena ca yuktyA ca, yo'rthaH samamigamyate / pariva hemavadgrAhyaH, pakSapAtAgraheNa kim. bhAvArthaH Agama (zAstra) aura yukti ke dvArA jo artha prApta hove usako somekaM samAna parIkSA karake grahaNa karanA cAhi pakSamAlake Agraha (8) kyA hai )- ...... ... aba pAThakavarga zrIbhAramArAmajIke aura zrIvanamaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayajIke uparokta lekhase pakSapAta rahita vicAro kijisa puruSakA vacana zAstra aura yukti sahita hove usako soneke samAna jAnake sajjana puruSoMko grahaNa karanA hI ucita hai, aura zAstra tathA yukti rahita vacanako haThavAdase grahaNa karanA so nirbuddhi puruSoMkA lakSaNa hai aisA donoMkA kahanA hai to isa para mereko bar3ehI khedake sAtha likhanA par3atA hai ki zrIAtmArAmajI nyAyAMbhonidhi nAma dhAraNa karate nyAya aura buddhike samudra hote bhI zrIjinezvara bhagavAn kI AjJAmujaba zAstrAnusAra yukti karake sahita aura satyavacana zuddha samAcArI kArane zrIjinapatisUrijI mahArAjakA likhA thA so grahaNa karane yogya thA tathApi unako gacchake pakSapAtaseM vRthA kyoM niSedha kiyA hogA kyoMki zrIjinapatimUrijIkA (zrAvaNa aura bhAdrava mAsa adhika hove to bhI pacAsadine paryuSaNA karanA parantu 80 meM dina nahI karanA itane para bhI 80 dine paryuSaNA karate hai so zAstraviruddha hai) yaha vAkya zrIzuddhasamAcArI granthakA aura zrIsaMghapaTTaka vRhadvRttikA likhA hai so zAstrAnusAra satya hai isI hI bAtakA khulAsA inhI pustakameM aneka jagaha ThAmaThAma zAstroMke pramANa sahita yuktipUrvaka vistArase chapa gayA hai isaliye uparakI bAtakA niSedha karanAhI nahI banatA hai zuddha samAcArIkArane zrIjinapatisUrijI mahArAja kRta granyAnusAra 50 dine paryuSaNA ThaharAI aura 80 dina karane vAloMko jinAjJAke bAdhaka kahe hai isako zrIAtmArAmajIne apramANa ThaharAyA taba isakA tAtparya yaha nikalA ki 50 dine paryupasA karanevAloMkoM dUSita ThaharAye aura 80 dine paryuSaNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 163 ] karanevAloM ko mi SaNa ThaharAye (hA ati khedaH) isase vizeSa anyAya dUsarA zrI nyAyAmbhonidhijIkA kaunasA hogA, kiMsUtra, vRtti, bhASya, cUrNi, niryukti, prakaraNAdi aneka zAstroM meM zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcArya aura zrIkharataragacchake tathA zrItapagacchakehI pUrvAcAryya sabI uttama puruSa ThAmaThAma kahate haiM ki paryuSaNA pacAsa dine karanA kalpe parantu pacAsameM dinakI rAtriko bhI ullaGghana karake ekAvanameM dinakI karanA na kalpe isaliye yogyakSetra na mile to jaGgala meM vRkSanIce bhI paryuSaNA karalenA itane para bhI koI pacAsa dinakI rAtriko ullaGghana karake ekAvanameM dina paryuSaNA kare to zrI jinezvara bhagavAnkI AjJAkA lopI hoveM yaha bAta to prAyaH jaina meM prasiddha bhI hai so bhI mAsavRddhike abhAvakI jainapaJcAGga kI rIti varttanekI thI parantu aba laukika paJcAGga mujaba mAsavRddhi ho athavA na ho to bhI pacAsa dine paryuSaNA karanI sobhI jinAjJA mujaba hai isIhI kAraNaseM zrIjinapatisarijIneM mAsavRddhi ho tobhI pacAsa dine paryuSaNA kara lenekA likhA hai so satya hai / aura ekAvana dine bhI paryuSaNA karane vAlA jinAjJAkA lopI hotA hai to phira 80 dine paryuSaNA karane vAle kyA jinAjJAke ArAdhaka bana sakate haiM so to kadApi nahI arthAt 80 dine paryuSaNA karane vAle sarvathA nizcaya karake zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoM kI AjJAke lopI hai isaliye 80 dine paryuSaNA karane vAloM ko zrIjanapatisUrijIneM jinAjJA ke virAdhaka ThaharAe so bhI satya hai isaliye zrIjinapatisUrIjI mahArAjakA donu vAkya niSedha nahI ho sakate haiM itane parakSI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 164 ] bhonidhijI niSedha karate haiM so niHkevala zAstra - viruddha utsUtra bhASaNa karake bhole jIvoMko kadAgrahakA rastA dikhAyA haiM / Age chaThA aura bhI suniye zuddhasamAcArI kArake satya vAkyako niSedha karaneke liye apanA pakSapAtake joraseM zrI AtmArAmajIneM (tumane apane gacchakA manana dikhAke apanehI gacchakA pramANa pATha dikhAyA hai yaha to aisA "huvA ki kisI lar3akeneM kahA ki merI mAtA satI hai sAkSI kauna ki merA bhAI isavAste yaha ApakA lekha pramANika nahI ho sakatA hai ) yaha vAkya likhe haiM isakI pAMca tarahaseM to samIkSA uparameM hogaI hai aura bhI chaThI tarahaseM aba sunAtA huM, ki - uparokta lekhameM zrIAtmArAmajIneM zuddha samAcArIkArakA upahAsa karaneke liye vidvattAke abhimAnaseM eka lar3akekA dRSTAnta dikhAyA hai parantu zuddha samAcArI kArake pUrvAcArya zrIjinapatima rijIneM zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJAnusAra zAstroMkI maryAdA pUrvaka satya vAkya likhA haiM isaliye lar3akekA dRSTAnta zuddha samAcArI kArake upara kiJcinmAtra bhI nahI ghaTa sakatA hai tathApi zrIAtmArAmajIneM likhA hai so niHkevala varttamAnika gacchake pakSapAtaseM zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI avajJA kAraka hai, aura jaise grISma RtumeM madhyAhnakA samayake sUryyako kisIne patthara pheMkA to bhI sUryya para na girate pIchA loTa - kara pheMkane vAle zira parahI Anake gira sakatA hai taisehI zrIAtmArAmajIkA nyAya huvA arthAt zrIAtmArAmajIneM lar3akekA dRSTAnta zuddha samAcArIkAra para diyA thA parantu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 165 ] zuddhasamAcArI kArake vacana jinAmA mujaba satya honeseM / gira sakA parantu vaha lar3akekA dRSTAnta pIchAhI phirake zrI AtmArAmajI tathA unhoMke parivAra vAloMke uparahI bhAkara giratA hai kyoMki khAsa zrIAtmArAmajInehI jaina siddhAnta samAcArIkI pustakameM apanAhI kAryasiddha karane ke liye apanAhI manana dikhAkara aura apanehI gacchake arvAcIna (ghor3e kAlake) pATha dikhAye haiM so bhI zrIjinezvara bhagavAn kI AnAke viruddha utsUtra bhASaNa rUpa haiM aura khAsa zrI. tapagacchakehI pUrvAcAryoMke viruddhArtha meM anyakAra mahArAjakA abhiprAyaHke viruddha hokarake Age pIchekA sambandhako chor3a kara adhUre adhUre pATha likhake phira artha bhI ulaTe ulaTe kiye hai (isakA namunA mAtra khulAsA saMkSiptaseM Age karanemeM AvegA) isaliye uparokta lar3akekA dRSTAnta zrI AtmArAmanI tathA unhoMke parivAra vAloMke upara avazya hI barobara ghaTatA hai rasadhAsta zrIAtmArAmajIne zAstrakAroMke viruddhArdhameM jo jo bAte likhI hai so to sarvahI AtmArthiyoMko tyAgane yogya honese pramANika nahI ho sakatI hai ;-aura sAtamI tarahase Age (zrIvavijaya jIke nAmase samIkSA hogA usameM vistArateM likhane meM AvegA) vahAMse samajha lenA ;-aba AnekI bhI samIkSA pharate haiM baina sidvAnta samAdhArIka pRSTha 28 paMkti11 vI se pRSTha 86 kI paMkti 19 bI takakA lekha nIce mujaba jAno [aura paSTha 156-157 meM likhA hai, ki-"zrAvaNa aura bhAdrava bhAsakI jaina siddhAntako apekSAyeM vRddhikAhI abhAva hai| kevala pauSa ASAr3ha kI raddhi hotI thI, aura isa samaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 166 ] meM laukika TippaNAke anusAra hareka mAsoMkI vRddhi honeseM zrAvaNa aura bhAdravakI bhI vRddhi hotI hai // tisameM unakI vRddhi hone se bhI dazapaJcaka vyavasthAke viSe, ASAr3ha caumAsI se pacAza dinehI paryuSaNA karanA siddha hotA hai" // Age isIkI siddhike vAste kalpa sUtrakA ora vizeSa kalpa bhASya cUrNikA pATha dikhAyA hai, ki-"jAva savIsaha rAimAso" ityAdi (itanA lekha zuddhasamAcArI prakAzakI pustaka sambandhI adhUrA likhake isakA nyAyAmbhonidhijI likhate haiM uttara ) he mitra! mAsavRddhikA jo jaina TippaNAdikakA vizeSa dikhAyA hai, yaha to ajJajanoMko kevala aramAneke vAste hai kyoMki yadyapi jaina TippaNAke anusAra zrAvaNa aura bhAdrava mAsakI vRddhikA abhAva hai to bhI pauSa aura ASAr3hamAsa kI to vRddhi hotI thI, aba hama Apako pUchate hai ki-jaina TippaNAke anusAra jaba pauSa athavA ASADhamAsakI vRddhi huI taba saMvacharIko apbhuDio sUtrake pAThameM kyA 'tarANaM mAsANaM chavIsapakhANaM' vaisA pATha kahogeM ? kyoMki tisa varSa meM teraha mAsato avazya hojaaygeN| aura jainasiddhAnto meM to kisI bhI sthAnameM vaisA nahI likhA hai ki adhika mAsa hove taba terahamAsa aura chavIsa parukha saMvacharIkoM khnaa| to aba ApakA prayAsa kyA kAma AyA parantu yaha to niHzaGkita mAlama hotA hai ki-jainaTippaNAke anusArase bhI adhika mAsakoM kAlacUlAmeM hI ginanA par3egA / pUrvapakSa-kAlacUlA kyA hotI hai ? uttara he parIkSaka! Age dikhAveMge aura dazapaJcaka vyavasthA likhate ho| so to kalpavyavaccheda huvA hai, yaha sarvajana prasiddha hai| aura laukika TippaNAke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 167 ] anusAraseM hareka varSa meM ASAr3ha zudi caturdazIseM leke bhAdrava zudi 4 aura tumAre kahaneseM dUsare zrAvaNa zudi 4 taka 50 dina pUrNa karane cAhogeM to bhI nahI ho sakegeM / kyoMki tithiyAM vadha ghaTa hotI hai to kisI varSa meM 40 dina AjAyageM aura kisI varSa meM 48 dina bhI AjAyage taba kyA ApakoM jina AjJA bhaGgakA dUSaNa nahI hogA ? ] aba uparake nyAyAMbhonidhijIke lekhakI samIkSA karake AtmArthI sajjana puruSoMseM dikhatA huM, ki - he bhavyajIvoM nyAyAMbhonidhijI ke uparakA lekhakomeM dekhatA huM to mereko ar3AhI khedake sAtha bahuta Azcarya utpanna hotA hai : kyoMki zrI nyAyAnbhonidhijIneM to zuddhasamAcArI kArake vavanako khaNDana karanA vicArake uparakA lekha likhA thA parantu zuddha samAcArI kArake satyavacana honeseM khaNDana na ho sake, parantu nyAyAmbhonidhijI ke likhe vAkya meM avazyahI zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI aura apane hI gacchake pUrvAcA kI avajJA (AzAtanA ) kA kAraNa honeseM nyAyAmbhonidhijI ko likhanA sarvathA ucita nahI thA kyoMki dekho zuddhasamAcArI kI pustaka ke pRSTha 156 ke antameM aura pRSTha 157 ke Adi meM aisA likhA thA ki ( zrAvaNa aura bhAdrapadamAsa kI jaina siddhAnta kI apekSAyeM bRddhikA hI abhAva he kevala pauSa aura ASADhamAsakI hI vRddhi hotI thI aura isa samaya meM to laukika TIppaNAke anusAra hareka mAsoMkI vRddhi honese zrAvaNa aura bhAdrapada kI vRddhi hotI hai ) isa zuddha samAcArI kA lekhako khaNDana karane ke liye myAyAmbhonidhijI likhate haiM ki ( he mitra mAsavRddhikA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 168 ] jo jaina TippaNAdikakA vizeSa dikhAyA hai yaha to ana janakoM kevala bhramAne ke vAste hai) aba he pAThakavarga sajjana puruSoM uparake nyAyAmbhonidhijI ke vAkyako par3hake acchI tarahaseM vicAra karo ki zrItIrthaGkara gaNadhara kevalI bhagavAn aura pUrvadharAdi mahAn dhurandhara prabhASika pUrvAcArya tathA khAsa nyAyAmbhonidhijIke hI pUjya pUrvAcArya sabI mahArAja jainasiddhAnta ( zAstroM ) kI apekSAyeM jaima paJcAGgameM yugake madhyameM pauSa aura antameM ASAr3ha mAsakI maryAdA pUrva vaddhi hotI hai aisA kahate haiM so aneka zAstroM meM prasiddha hai jisameM anumAna pacAza zAstroMke pAThoM kI to mujhe bhI mAluma hai ki jaina zAstroMmeM pauSa aura ASAr3ha kI vRddhi zrItIrthaGkarAdikone kahI hai isI hI anusAra zuddhasamAcArI kArane bhI pauSa aura ASAr3ha kI jaina siddhAntoM kI apekSAyeM vRddhi likhI haiM jisako nyAyAmbhonidhijI aja janoMko bhramAnekA ThaharAte hai so yaha to aisA nyAya huvA ki jaise zrIananta tIrthaGkarAdi mahArAja anAdikAla huvA upadeza karate Aye hai ki / he bhavyajIvoM tumhArI AtmAko sukha cAho to dravya bhAvateM jIvadayA pAlo isa vAkyAnusAra vartamAnameM bhI upagArI puruSa upadeza karate hai jisa upadezakoM koI bhI jainAmAsa dveSabuddhivAlA ajajanoMko kevala bhramAnekA ThaharAveM to usa puruSane zrIananta tIrthaGkarAdi mahArAjoMkI AzAtanA karake ananta saMsAra vRddhikA kAraNa kiyA yaha bAta sarvasajjana puruSa jainazAstroMke jAnakAra maMjUra karate hai taise hI zrIananta tIrthaGkarAdi mahArAja anAdi kAla huvA jaina siddhAntoMkI apekSAyeM pauSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 169 ] aura ASAr3ha kI vRddhi kahate hai sohI bAta zuddhasamAcArI kArane bhI jaina siddhAntoMkI apekSAyeM likhI hai so satya hai isaliye niSedha nahI ho sakatI hai| tathApi nyAyAmbhonidhijI uparakI satya bAtakoM ajJa janoMko kevala bhramAnekA ThaharAte haiM hA ! hA! ativa khedH| uparokta nyAyAnusAra nyAyAMbhonidhijIne zrIananta tIrthaGkarAdimahArAjoMkI aura apane hI pUrvajoMkI AzAtanA kAraka ananta saMsAra vRddhikA kAraNarUpa vRthA kyoMkiyA hogA isako vizeSa pAThakavarga svayaM vicAra lenA ; tathA thoDAsA aura bhI suna lijIye-zuddha samAcArI kArane jaina siddhAntoM kI apekSAyeM pauSa aura ASAr3ha mAsa kI vRddhi dikhAI aura laukika TippaNA kI apekSAyeM hareka mAsakI ddhi dikhAI so satya hai tathApi nyAyAmbhInidhijI.(.ajajanoMko kevala bhramAnekA) ThaharAte hai to isa lekha to nyAyAmbhonidhijIne khAsa apane hI pUjya gurujana pUrvAcAryoM ko bhI ajajanoMko bhramAne vAle ThaharA diye kyoMki jaise uparokta zuddha samAcArI kArameM adhika mAsa sambandhI likhA hai taise hI zrItapagacchake pUrvAcAne bhI likhA hai| jaba zuddha samAcArI kArake lekhako nyAyAmbhonidhijI ajJajanoMko bhramAnekA ThaharAte hai taba to nyAyA monidhijIke pUrvAcAyauMkA lekha bhI azajanoMko bhramAnebAlA dahara gayA jaba nyAyAnidhijIne apane pUrvAcAvyoMkI : AzAtanAkA kucha bhI bhaya na rakhkhA to phira nyAyAmbhonidhijIko nyAyayukta AtmArthI kaiseM mAna sakate hai apitu mahI isa bAtako bhI pAThakavarga vicAra lo, 22 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 150 ] aura Age likhA hai ki ( yadyapi jaina TippaNAke anu sAra zrAvaNa aura bhAdava mAsakI vRddhikA abhAva hai to bhI pauSa aura ASADhamAsa kI to vRddhi hotI thI aba hama Apako pUchate hai ki jaina TippaNAke anusAra jaba pauSa athavA ASAr3hamAsakI vRddhi huI taba saMvaccharIko abhbhuThio sUtrake pAThameM terANaM mAsANaM vIsaM pakhANaM vaisA pATha kahogeM kyoMki tisa varSameM teraha mAsa to avazya ho jAyageM aura jaina siddhAntoMmeM to kisI bhI sthAnameM vaisA nahI likhA hai ki adhika mAsa hove taba teraha mAsa aura chavIza pakSa saMvaccharIko kahanA to aba ApakA prayAsa kyA kAma AyA ) isa lekhako dekhatA hu to nyAyAmbhInidhijIke buddhikI cAturAIkA varNana meM nahI kara sakatA hUM kyoMki jaba zuddha samAcArI kArane jaina siddhAntoMkI apekSAyeM pauSa aura ASAr3hamAsakI vRddhi likhI jisako to nyAyAMbhonidhijI ( ana janoMko kevala bhramAnekA ) ThaharAte haiM aura phira Apa bhI zuddha samAcArIke mujaba usI tarahase pauSa aura ASAr3hamAsakI vRddhi isa jagaha maMjUra karate haiM yaha nyAyAMbhonidhijIke apUrva vidvattAkA namunA hai kyoMki dUsarekI bAtakA khaNDana karanA aura usI bAtako Apa maMjUra bhI karalenA aisA anyAya karanA AtmArthiyoM ko ucita nahI haiM aura kSAmaNAke sambandhameM likhA hai so bhI jainazAstroMke tAtparyyako samajhe binA pratyakSa mithyA likhake bhole jIvoMko saMzayameM gere haiM kyoMki jaba jisa saMvatsara meM avazya karake teraha mAsa aura chavIza pakSa hogaye tathA dharmakarma aura saMsArika sAvadha kAryya teraha mAsake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [119 ] kiye jAte haiM jisase puNya aura pApa teraha mAsake lagate haiM to phira bAraha mAsako AlocanA karake eka mAsake puNyakAyako anumodanA aura pApakAyyoMkI AlocanA nahI karanA yaha to pratyakSa anyAya alpabuddhivAlA bhI koI maMjUra nahI kara sakatA hai aura jinhoMke jJAnameM eka samaya mAtra bhI dharma athavA karma baMdhake sivAya vRthA nahI jAtA hai aise zrIsarvajJa bhagavAnke zAstroMmeM eka mAsake dharma aura karmakA na ginanA yaha to kabhI nahI ho sakatA hai isa liye adhika mAsa honeseM avazya karake teraha mAsa aura chavIza pakSAdikI AlocanA sAmbatsarimeM karanI jaina zAstrAnusAra yuktipUrvaka hai isakA vizeSa vistAra sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmakI Age samIkSA hogA usameM zAstroMke pramANa sahita acchItarahase karanemeM AvegA so par3hake vizeSa nirNaya kara lenA aura Age likhA hai ki-adhikamAsa honese teraha mAsa chavIza pakSake kSAmaNe kisI bhI sthAnameM nahI likhA haiM yaha vAkya bhI mithyA hai kyoMki aneka jagaha adhikamAsa honeseM teraha mAsa kavIza pakSake kSAmaNe likhe haiM jisakA bhI vahAMhI Age nirNaya hogA // - aura ( ApakA prayAsa kyA kAma AyA ) isa lekhapara to merekoM itanA hI kahanA ucita hai ki zuddhasamAcArI kArane to sirpha adhikamAsako ginatI meM siddha karake pacAsa dine paryuSaNA dikhAnekA prayAsa kiyA thA so zAstrAnusAra nyAyayukti sahita honeseM unhakA prayAsa saphala haiM parantu nyAyAmbhonidhijI ho karake anyAya aura zAstroMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 112 } viruddha hI karake adhikamAsako ginatI niSedha karanekA prayAsa karate haiM so var3I ho zarmakI bAta- he aura kAlalAsambandhI nyAyAmbhonidhijIneM Age likhA haiM usakI samIkSA meM bhI Age karUMgA --- aura ( dazapaJcaka vyavasthA likhate ho so to kalpaSyavaccheda huvA hai yaha sarvajana prasiddha hai ) ina akSaroM kobhI meM dekhatA hUM to nyAyAMbhonidhijIkA anyAya dekhakara mUke bar3AhI Aphasosa AtA hai kyoMki zuddha samAcArI kArane jisa abhiprAyase likhA thA usIko samajhe binA anyAya mArga khaNDana karanA nyAyAMbhonidhijIko ucita nahI haiM kyoMki zuddhasamAcArI kArane to isa kAlameM pacAsa dinehI paryuSaNA karanI cAhiye isa bAtakI puSTike liye zuddha samAcArIke pRSTha 157 / 158 meM zrIkalpasUtrajIkA mUlapATha, zrIvRiskalpacUrNikA pATha, aura zrIsamavAyAGgajIkA pATha, likhake pacAsa dinehI paryuSaNA dikhAI thI parantu dazapaJcaka likhake kucha pA~ca pA~ca dine prAcIna kAlakI rItise paryuSaNA nahI likhI thI tathApi nyAyAMbhonidhijI zuddhasamAdhArI kArake abhiprAyake virutArthameM dazapaJcakakA kalpavicchedakI bAta likhake pacAsa dinakI paryuSaNAko niSedha karanA cAhate haiM so kadApi nahIM ho sakegA aura Age phira bhI likhA hai ki - ( laukika TippaNAke anusAraseM hareka varSa meM ASAr3ha zudI caturdazIseM leke bhAdravA zudI 4 aura tumhAre kahane meM dUsare zrAvaNa zudI 4 taka 50 dina pUrNa karane cAhogeM to bhI nahI ho sakegeM kyoMki tithiyAM vadha ghaTa hotI hai to kisI varSa meM 49 dina AjAyageM aura kisI varSa meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HHHHHHI / 13 ] 48 dina bhI AnAyage taba kyA Apako jinAmA bhaGgakA dUSaNa nahI hogA) isa uparake lekhase to nyAyAMbhI nidhijIne prItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAryoMkI aura apanehI gacchake pUrvAcAryoMkI AzAtanA karake aura sabI uttama puruSoMko dUSita ThaharAnekA kArya karake naya garbhita vyavahArako aura zrIkalpasUtrake mUla pAThako utyApana karake bAhI anartha kara diyA hai kyoMki jaise sUtra, pUrNi, bhASya, vRtti, prakaraNa, caritrAdi aneka zAstroM meM eka nahI kintu saikar3oM bAte vyavahAra nayakI apekSAseM zrItIrtha rAdi mahArAja kahate haiM taisehI zuddha samAcArI kArane bhI vyavahAra nayaseM pacAsa dine paryuSaNA kahI hai aura zrIkalpa sUtrajIke mUla pAThakA (antarA viyasai kappaI) isa vAkyase pacAsa dinake andarameM paryuSaNA hove to koI dUSaNa bhI nahI kahA hai tathApi nyAyAMbhonidhijI nyAyake samudra hote zrI vyavahAra nayagarbhita prIjinezvara bhagavAnkI vyAkhyAkA aura zrIkalpasUtrake mUla pAThakA satyApanake bhayakA jarA bhI vicAra na karate vidvattAke abhimAnaseM aura pakSapAtake jora se 4 / 4 dina honekA dikhAkara mithyA dUSaNa lagAte haiM so kadApi nahI banatA hai,-yAne sarvathA utsUtra bhASaNarUpa hai ___aura bhI dUsarA suniye-jo tithiyoMke hAnI vRddhiko ginatIseM koI varSamaiM bhAdrapada zukla cautha taka 48 dina honekA likhakara nyAyAmbhonidhijI zuddhasamAcArI kArako dUSita ThaharAte haiM isase mAluma hotA hai ki tithiyoMke hAnI saddhikI ginatIseM bhAdrapada zukla chaTha (6) ke dina pUre pacAsa dina mAnya karake nyAvAmbhonidhijI paryuSaNA karate hoveMge Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 174 ] taba to aneka zAstroMke viruddha hai aura Apa cauthakAhI paryuSaNA karate hoveMge taba to zuddhasamAcArI kArako dUSaNa lagAmA kRthA hai isako bhI pAThakavarga vicAra lo; aura paryuSaNAke pIchAr3I jo 90 dina nyAyAmbhonidhi jI rakhkhanA kahate haiM so kisa hisAbaseM ginatI karake rakhate haiM isakA viveka buddhise hRdayameM vicAra kiyA hotA to zuddha samAcArI kArako dUSaNa lagAnekA likhanAhI bhUla jAte kyoMki tithiyoMkI hAnI vRddhiseM kisI varSameM 69 aura kisI varSameM 68 dina bhI hojAte haiM so pAThakavarga buddhijana puruSa nyAya dRSTiseM vicAra kara lenA aura bhI Age jaina siddhAntasamAcArI pustakake pRSTha para kI paMkti 20 vIM se pRSTha 80 kI paMkti 17 vIM taka aise likhA hai ki [pUrvapakSa, Apa to mukha seMhI bAtA banAI jAte ho parantu koI siddhAntake pAThase bhI uttara hai vA mahI-uttarahe samIkSaka dRr3hatara uttara dete haiM dekho ki zrAvaNamAsa bar3hane se dUsare zrAvaNameM aura bhAdrava bar3haneseM prathama bhAdrava mAsameM paryuSaNA karanA yaha tumane 80 (azI) dinakI prAptike bhaya, aGgIkAra kiyA parantu zrIsamavAyAGgajI satra meM aisA pATha hai, yathA-savIsai rAimAse vaikate sattarirAidiehiM saisehiM vAsAvAsaM pajjosavetti, bhAvArtha:-jaise ASAr3ha caumAseke pratikramaNa kiye bAda ekamAsa aura vIza dinameM paryuSaNA kareM taise paryuSaNAke bAda 70 sattara dina kSetrameM Thahare-he parIkSaka-aba isa pAThake vicAraNeseM tumako mAsa kI vRddhi huye kArtika sambandhI kRtya AzvinamAsameM karanA par3egA aura kArtika mAsameM karoMge to 100 rAta dinakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 175 ] prApti honese siddhAnta viruddha hogA, phira to aisA huvA ki eka aGgako AcchAdana kiyA aura dUsarA aGga khullA hogayA tAtparyya ki tumane AjJAbhaGga na huve isa vAste yaha pakSa aGgIkAra kiyA tobhI AjJAbhaGgarUpa dUSaNa to Apake zira parahI rahA-pUrvapakSa-isa dUSaNarUpa yantrameM to Apako bhI yantrita honA par3egA-uttara-he samIkSaka yaha AjJAbharUpa dUSaNakA leza bhI hamako na samajhanA kyoMki hama adhika mAsako kAlacUlA mAnate haiM-] aba uparake lekhakI samIkSA karate hai ki he satyagrAhI sajjana puruSoM uparake lekha meM nyAyAmbhonidhijIne apanI caturAI pragaTa kAraka aura pratyakSautsUtra bhASaNarUpa bhole jIvoMko zrIjinAmA viruddha rastA dikhAneke liye anucita kyoM likhA hai kyoMki prathamato pUrvapakSameM hI [ Apa to mulaseM hI bAtA banAe jAte ho] yaha akSara likhe hai isase mAluma hotA hai ki pahile jo jo lekha nyAyAMbhonidhijIne likhA hai so so zAstroMke pramANa binA apanI kalpanAseM likhA hai isaliye nyAyAMbhonidhijIke jaisI dilameM thI vaisIhI pUrvapakSake akSaroM meM likha dikhAI hai so, hAsyake heturUpa hai so to buddhijana vidvAn puruSa samajha sakta hai aura isake uttarakA lekhameM bhI sUtrakAra mahArAjake abhiprAya ko jAnebinA ulaTA viruddhArtha meM tInoM mahAzayoMkI taraha cauthe nyAyAmbhonidhijIneM bhI kara diyA kyoMki zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pATha mAsavRddhike abhAvakA hai| aura paryuSaNA ke pIchAr3I 100 dina honeseM koI bhI dUSaNa nahI hai yAne mAsa vRddhi honeseM paryuSaNAke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 176 ] pIchAr3I 100 dina zAstrAnusAra rahate hai isaliye mAsavRddhi hote bhI paryuSaNAke pIbAr3I 70 dina rahane kA aura 100 honese dUSaNa lagAne kA nyAyAmbhonidhijIkA likhanA sarvathA vRthA hai isakA vizeSa nirNaya tInoM mahAzayoMkI samIkSAmeM sUtrakAra vRttikAra mahArAjake abhiprAya sahita saMpUrNa pAThasameta yuktipUrvaka vistAraseM pRSTha 118se pRSTha 229 taka chapagayA hai aura Age bhI kitanIhI jagaha chapa cukA hai so par3haneseM acchI tarahaseM nirNaya hojAvegA tathApi uparokta lekhameM nyAyAmbhonidhijIne uTapaTAGga likhA hai jisakI samIkSA karake dikhAtA huM-[ zrAvaNamAsa bar3hane se dUsare prAvaNameM aura bhAdrava bar3haneseM prathama bhAdrava mAsameM paryuSaNA karanA yaha tumane azIdinakA prAptike bhayase aGgIkAra kiyA ] isa lekhako lisake Age zrIsamavAyAGgajI sUtrakA (savIsaha rAimAse vAkunte) isa pAThase pacAsadine paryuSaNA dikhaaii|| ina akSaroMse to jaise zuddha samAcArI kArane 50 dine paryuSaNA ThaharAI thI taisehI nyAyAmbhonidhijIne bhI ThaharAI isameM to zuddha samAcArI kArakA lekhako vizeSa puSTimilI aura nyAyAMbhonidhijIko apanA svayaM lekha bhI bAdhaka hogayA to phira do zrAvaNa honese bhI bhAdrapada, aura do bhAdrapada honese dUsare bhAdrapadameM nyAyAMbhonidhijI paryuSaNA karate haiM taba to pratyakSa 80 dina hote hai aura zrIsamavAyAGgajI Adi aneka zAstroMmeM 50 dine paryuSaNA karanI kahI hai aura adhikamAsa bhI aneka zAstroM meM pramANa kiyA hai taise hI khAsa nyAyAMbhonidhijI bhI zAmaNA ke sambandhameM adhikamAsa honese [ tisavarSameM terAMmAsa to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] avazya hojAyageM] yaha akSara pRSTha 89 kI paMkti 3 / 4 meM likheM haiM aba pAThakavarga vicAra karo ki adhikamAsa honeseM teraha mAsa avazya karake nyAyAMbhonidhijIne mAnya karaliye jaba adhikamAsa ginatImeM maMjUra ho cukA taba do zrAvaNa honese bhAdrapada taka 80 dina nyAyAMbhonidhijIke vAkyaseM bhI siddha hogaye to phira pacAsa dine paryuSaNA karanekA pATha dikhAnA aura 80 dine apanI kalpanAseM paryuSaNA karanA yaha koI buddhivAle vivekI zrIjinAjJAke ArAdhaka puruSa kA kAma nahI hai so pAThakavarga bhI vicAra lenA;___ aura bhI dUsarA suno (zrAvaNamAsa bar3hanese dUsare zrAvaNa meM aura bhAdrava bar3haneseM prathama bhAdava mAsameM paryuSaNA karanA yaha tumane 80 ( azI ) dinakI prAptike bhayasai aGgIkAra kiyA ) ina akSaroM kA tAtparya aise nikalatA hai ki zuddha samAcArIkArakoM to 80 dine paryuSaNA karanese zAstraviruddhakA bhaya lagA taba pacAsa dine paryuSaNA karanekA aGgIkAra kiyA parantu nyAyAmbhonidhijIko 80 dine paryuSaNA karane meM zAstra viruddhakA bhaya nahI lagatA hai isa liye do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM aura do bhAdrapada honese dUsare bhAdrapadameM 80 dine paryuSaNA zAstra viruddhatAko na ginake karate haiM yaha bAta siddha hogaha isa bAtako pAThakavarga bhI vizeSa karake vicAra lo; aura zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pAThako dikhAkara do zrAvaNAdi hote bhI 90 dina paryuSaNAke pichAr3I rakhane kA jo nyAyAMbhonidhijI kahate hai so bhI sUtrakAra tathA vRttikAra mahArAjake aura yukti ke bhI viruddha hai kyoMki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 178 ] ASAr3ha caumAsIseM prathama pacAsadina jAneseM aura pichAr3I 70 dina rahaneseM evaM cAra mAsake 120 dinakA varSAkAla sambandhI zrIsamavAyAGgajI kA pATha hai so to alpabuddhivAlA bhI samajha sakatA hai to phira nyAyAMsonidhijI nyAyake aura buddhike samudra itane vidvAn hote bhI do zrAvaNAdi honese pAMcamAsa ke 150 dina kA varSAkAla meM paryuSaNAke pichAr3I 70 dina rakhane kA Agraha karate kucha bhI vicAra nahI kiyA bar3IhI zaramakI bAtahai aura do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM 80 dine paryuSaNA karake pichAr3I ke 70 dina rakhane kA nyAyAMbhonidhijI cAhate hove tobhI aneka zAstroMke viruddha hai kyoMki vyavahArika ginatIseM pacAsa dine avazya hI nizcaya karake paryuSaNA karanI kahI hai, aura dinoMkI ginatI meM adhikamAsa chuTa nahI sakatA hai isa liye 80 dine paryuSaNA karake pichAr3I 70 dina rakheMge to bhI zAstraviruddha hai aura adhika mAsako ginatI meM chor3a kara paryuSaNA ke pichAr3I 90 dina rakhkheMge to bhI aneka zAstroMke viruddha hai kyoMki adhika mAsako aneka zAstroM meM aura khAsa zrIsamavAyAMgajI sUtra meM pramANa kiyA hai isa liye adhikamAsa ko ginatImeM niSedha karanA bhI nyAyAMbhonidhijIkA nahIM bana sakatA hai aura cAramAsake sambandhI pAThako pAMcamAsake sambandhameM nyAyAMbhonidhIjI ko sUtrakAra mahArAjake viruddhArtha meM likhanA bhI ucita nahI hai isa liye zrIsamavAyAGgajI sUtra kA pATha para apanI kalpanAseM nyAyAMonidhijI athavA unhoMke parivAravAle aura unhoMke pakSadhArI varttamAnika zrItapagacchake mahAzaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 179 ] jo jo kalpanA mAsavRddhi hote bhI paryuSaNAke pichAr3I 90 dina rakhane ke liye kareMge so so sabIhI utsUtra bhASaNa rUpa bhole jIvoMko mithyAtvameM gerane vAle hoveMgeM isaliye zrIjinezvara bhagavAnkI AjJAke ArAdhake satyagrAhI sarva. sajjana puruSoMse merA yahI kahanA hai ki zrIsamavAyAGgajI sUtrameM mAsavRddhike abhAvase 70 dinake akSara dekhake mAsa vRdhi hote bhI Agraha mata karo aura bhAsavRddhiko maMjUra karake dUjA zrAvaNameM athavA prathama bhAdrapadameM pacAsa dine paryuSaNA karake pichAr3I 100 dina mAnyakaro jisase utsUtra bhASaka na banake zrIjinAjJAke ArAdhaka banoMge merA to yehI kahanA hai| mAnya kareMge jinhoMkI AtmAkA sudhArA hai itane para bhI jo haThagrAhI nahI mAnege jinhoMkI samyaktva ratna binA AtmAkA sudhArA kaise hogA so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne ;-.. aura zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pAThapara nyAyAmbhonidhi jIne apanI cAturAI pragaTa kivI hai ki--( he parIkSaka aba isa pAThake. vicAraNeseM tumako mAsa vRddhi huye kArtika sambandhI kRtya Azvina mAsameM karanA par3egA aura kArtika mAsameM karoMge to 100 rAta dinakI prApti honese siddhAntase viruddha hogA phira to aisA huvA ki eka aGgako AcchAdana kiyA aura dUsarA aGga khullA hogayA tAtparya ki-tumane AdhAbhana ma huve isa vAste yaha pakSa aGgIkAra kiyA to bhI AjJA bhaGgarUpa dUSaNa to Apake zirapara hI rahA ) isa lekhakI samIkSA aba suna lIjiyeM-he pAThakavarga dekho nyAyAMbhonidhijIne to zuddhasamAcArI kArako dUSita Thaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] rAne ke liye uparakA lekha likhAthA parantu khAsa zuddhasamAcArIkArane hI zrIsamavAyAGgajI sUtrakA isa hI pAThako apanI zuddhasamAcArIkI pustakameM likhA hai| aura inhI zrIsamavAyAGgajI sUtrakI vRttikAraka ( zuddhasamAcArI kArake paramapUjya zrIkharataragaccha nAyaka ) zrInavAMgI vRttikAra zrIabhayadeva sUrIjI prasiddha hai jinhoMne inhI pAThakI vRtti meM cAramAsake ekaso vIza ( 120 ) dinakA varSAkAla sambandhI acchI tarahakA khulAsAke sAtha vyAkhyA kivI hai| so prasiddha hai aura maiMne bhI mUlapATha tathA vRtti aura bhAvArtha sahita inhI pustakake pRSTha 120 / 121 meM chapA diyA hai isa liye dhAramAsa sambandhI pAThako pAMca mAsake adhikArameM likhanA bhI nyAyAmbhonidhijI ko anyAya kAraka hai aura do zrAvaNa honeseM pAMcamAsake varSAkAlake 150 dina hote hai yaha to jagata prasiddha hai jisakoM alpabuddhi vAle bhI samajha sakate hai jisameM jaina zAstroMkI AjJAnusAra vartamAna kAle pacAsa dine paryuSaNA karaneseM paryuSaNAke pichAr3hI 100 dina to svAbhAvika rahate hI hai yaha bAta bhI zAstrAnusAra tathA prasiddha hai tathApi nyAyAmbhonidhijI hokarake anyAya ke rastemeM vartake pAMcamAsake varSAkAlameM paryuSaNAke pichAr3I 100 dina svabhAvika rahate haiM jisako zAstra viruddha kahakara dhAramAsa samvandhI pATha likhake dUSita ThaharAte hai| yaha to pratyakSa utsUtra bhASaNarUpa vRthA hai aura vartamAnameM do zrAvaNAdi honese pacAsa dime paryuSaNA aura paryuSaNAke pichAr3I 100 dina rahanekA zrItapagacchake hI pUrvAcAryoMne kahA hai jisakA khulAsA inhI pustakake pRSTha 146 meM chapa gayA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 181 ] jisako bhI zAstra viruddha ThaharAkara nyAyAmbhonidhijI apane hI pUrvAcAyyoMkI AzAtanAke phalavipAkakA bhaya nahI karate hai so bar3IhI aphasosakI bAta hai aura mAsavRddhi honeseM kArttika sambandhIkRtya Azvina mAsa meM karane kA nyAyAmbhonidhijI likhate haiM so bhI unhakI samajha meM phera hai kyoMki zuddha samAcArIkAra tathA zrIkharataragaccha vAle mAsavRddhi honeseM zAstrAnusAra paryuSaNAke pichAr3I 100 dina mAnya karate haiM isa liye unhoMko to kArttika sambandhItya Azvina mAsameM karane kI koI jarUrata nahI hai, aura Age ( eka aGgakA AcchAdana kiyA aura dUsarA aGga khullA hogayA) ina akSaroMko likhake nyAyAmbhonidhijIne aGga yAne zarIrakA dRSTAnta dikhAyA parantu yaha dRSTAnta zuddhasamAcArIkAra tathA zrIkharataragacchavAloMke upara kiJcit bhI nahI ghaTa sakatA hai kyoMki mAsavRddhike abhAva zrImanavAyAGgajImeM kahe huve paryuSaNAke pichAr3IkA 90 dina mAnya karake usI mujaba varttate haiM aura mAsavRddhi do zrAvaNAdi honese aneka zAstroMke pramANase paryuSaNAke pichAr3I 100 dinako bhI mAnya karake usI mujaba varttate haiM isaliye unhoMkA to zAstrAnusAra varttanekA hone se zrIjinAjJArUpI bastroM karake sarva aGga paripUrNatA se ( AcchAdana ) yAne DhakA huvA hai isaliye eka aGga khullA rahanekA dUSaNa lagAnA nyAyAM bhonidhijIkA pratyakSa mithyA hai parantu inhI pustakake pRSTha 164 aura 165 meM jo nyAya chapA hai isI nyAyAnusAra uparokta khullA aGgakA duSTAnta khAsa karake donoM tarahaseM nyAyAMbhonidhijIke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] tathA unhoMke parivAravAloMke upara barobara nyAya yukta acchI tarahase ghaTatA hai sohI dikhAtA huM ki-dekho nyAyAMzonidhijI tathA inhoMke parivAravAle aura unhoMke pakSadhArI vartamAnika zrItapagacchake sabI mahAzaya-vizeSa karake zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pAThako paryuSaNA sambandhI saba koI likhate haiM mukhamaiM kahate haiM aura unhI para pUrNa zraddhA rakhake bar3AhI Agraha karate haiM usa pAThameM varSAkAlake pacAsa dina jAnesaiM aura pichAr3I 70 dina rahaneseM paryuSaNA karaNA kahA hai yaha pATha bhAvArthaH sahita Age bahuta jagaha chapa gayA haiM isa para buddhijana sajjana puruSa vicAra karoM ki-vartamAnameM do zrAvaNa honese bhAdrapadameM paryuSaNA karane vAloMko 80 dina hote haiM jisase pUrvabhAgakA eka aGga sarvathA khullA ho jAtA hai aura do Azvina mAsa honese kArtika taka 100 dina hote haiM jisase uttara bhAgakA eka aGga bhI sarvathA khumlA ho jAtA hai isa tarahaseM nyAyAMbho nidhijI Adi jo zrIsamavAyAGgajI sUtraka pAThase do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada taka 50 dine paryuSaNA aura do Azvina hote bhI kArtika taka paryuSaNAke pichAr3I 70 dina rakhanA cAhanevAle mahAzayoMko zrAvaNa aura Azvina mAsa bar3hanese donoM aGga zrIjinAnArUpI vala karake rahita pratyakSa banate haiM yaha to aisA huvA ki-donoM khoIre jogaTA mudrA aura Adeza-kiM vA-koI eka saMsArika gRhasthAzrama chor3ake sAdhu huvA parantu sAdhukI kriyA na karasakA aura pIchA gRhastha bhI na ho sakA usIko ubhaya bhraSTa yAne na sAdhu aura na gRhastha aise ko 'yato Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 183 ] bhraSTA tato bhraSTA' kahane meM AtA hai / athavA / koI ekastrI thI jisane DAhIne hAthameM vidhavAkA cihna lambI kA~calI aura vAma hAthameM sadhavAkA cihna cur3A dhAraNa kiyA thA usInehI thor3I dera bAda phira usase viparIta, yAne, vAma hAthameM vidhavAkA cihna lambI kA~calI aura DAhIne hAthameM sadhavAkA cihna cur3A dhAraNa kira liyA aisI pAgala strI na to vidhavAkI aura na sadhavAkI ginatI meM AsakatI hai taisehI do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada taka pacAsa dinakA aura do Azvina hote bhI kArttika taka 90 dina kA Agraha karane vAloMko zrAvaNa aura Azvina bar3haneMse eka tarapha bhI zrIjinAjJAke ArAdhaka nahI ho sakate haiM kyoMki donoM aGga khulle rahate haiM isaliye uparokta dRSTAntakA nyAya uparake mahAzayoMko barobara ghaTatA hai isaliye aba uparakI bAtako nyAyAMbhonidhijIke parivAravAloMko aura unhoMke pakSadhAriyoMko avazya karake vicAranI cAhiye aura pakSapAtako chor3ake satya bAtako grahaNa karanA sohI ucita hai / aura zuddhasamAcArakAra do zrAvaNAdi hone se 50 dine paryuSaNA karake paryuSaNA ke pichAr3I 100 dina aneka zAstrAnusAra nyAyayukti sahita mAnya karatA hai isa liye eka aMga khulekA dRSTAnta nyAyAmbhonidhijI koM likhake AjJA bhaGga rUpa dUSaNa zuddhasamAcArIkAra ko dikhAnA sarvathA karake utsUtra bhASaNarUpa vRthA hai ! aura Age likhA hai ki- ( pUrvapakSa isa dUSaNarUpa yantra meM to Apako bhI yantrita honA par3egA uttara--he samIkSaka ? yaha AjJAbhaGgarUpa dUSaNakA lezabhI hamako na Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 184 ] samajhanA kyoMki hama adhika mAsako kAlacUlA mAnate hai ) ina akSaroMko likhake nyAyAmbhonidhijI do zrAvaNa hone se bhAdrapada taka 80 dina hote haiM jisameM adhika mAsako ginatI meM chor3akara 80 dinake 50 dina aura do Azvina mAsa hone se paryuSaNAke pichAr3I kArttika taka 100 dina hote hai jisako bhI 90 dina apanI kalpanAse mAnya karake nidUSaNa bananA cAhate hai so kadApi nahI ho sakatA hai kyoMki adhika mAsako kAlacUlA kI uttama opamA ginatI karane yogya zAstrakAroneM divI hai jisakA vizeSa nirNaya tInoM mahAzayoM ke nAmakI samIkSAmeM acchI tarahaseM chapagayA hai aura Age phira bhI kAlacUlA sambandhI zrInizItha cUrNikAM adhUrA pATha aura zrIdazavekAlika sUtrake prathama cUlikAkI vRhadvRttikA adhUrA pATha likhake bhAvArtha likhe bAda phira bhI apanI kalpanAyeM pUrvapakSa uThA kara usIkA uttara meM bhI pRSTha 91 kI paMkti 13 taka utsUtra bhASaNarUpa likhA hai jisakA utArA inhI pustaka ke pRSTha 50 aura 60 kI Adi taka chapAke usIkI samIkSA pRSTha 60 seM 65 taka inhI pustaka meM acchI tarahaseM khulAsA pUrva ka chapagaI hai aura zrInizItha cUrNike prathamoddezekA kAlacUlAsambandhI sampUrNa pATha aura zrIdazavekAlikakI prathama cUlikAke vRhadvRttikA sampUrNa pATha bhAvArtha ke sAtha khulAsA pUrvaka inhI pustaka ke pRSTha 40 se pRSTha 58 taka vistAra se chapagayA hai aura tInoM mahAzayoMke nAmakI samIkSA meM bhI inhI pustaka ke pRSTha 75 se 78 taka aura Age bhI kitanI hI jagaha chapa gayA hai, usIko par3ane se pAThaka.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat . www.umaragyanbhandar.com Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 185 ] vargako avazyahI nirNaya ho jAyegA ki adhika mAsako kAlacUlA kI uttama opamA avazya hI gimatI karane yogya zAstrakAroMne divI hai isa liye adhikamAsakI nizcaya karake minatI karanA hI samyaktvadhAriyoMko ucita hai tathApi bhyAyAmbhonidhijI adhika mAsakI ginatI niSedha karate haiM so kadApi nahI ho sakatI hai itane para bhI Age phira bhI pRSTa 99 ke paMkti 14 vIM meM paMkti 18 vo taka likhate hai ki (isa adhikamAsakoM kAlacUlAmeM tumako bhI avazya hI mAnanA par3egA aura nahI mAnoMge to kisI tarahaseM bhI AjJA bhaga rUpa dUSaNako gaThaDIkA bhAra dUra nahI hogA kyoMki paryuSaNAke bAda 70 ( sattara) dina rahane kA kahA hai kAla. cUlA na mAnoMge to 100 dina ho jAyageM ) ina akSaroMko lisake zuddharAmAcArI kArako paryuSaNAke pichAr3I 100 dina honese dUSaNa lagAte haiM so myAyAmbhonidhijIkA sarvathA mithyA hai kyoMki mAsavRddhi hote paryuSaNAke pichAr3I 100 dina hone meM koI dUSaNa nahI hai isakA vistAra uparameM tathA tInoM mahAzayoM ke nAmakI samIkSA aura bhI kitanI hI jagaha chapa gayA hai usIkoM par3ha ke pAThakavarga satyAsatyakA nirNaya kara lenA ;___ aura zuddhasamAcArIkAra tathA zrIkharataragacchavAle adhika mAsako kAlacUlAkI uttama opamA jAnake vizeSa karake ginatI barobara lete haiM aura nyAyAMnidhinI adhika mAmako kAlacUlA kaha karake bhI zAstrakAroMkA tAtparya samajhe binA zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke tathA zrImiyopacUrNikAra aura prodazavakAlikake cUlikAko vRhad 24 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 186 ] vRttikAra mahArAjake viruddhArthameM adhikamAsakI ginatI niSedha karate para bhavakA bhaya kucha bhI nahI kiyA yaha bar3AhI aphasosa hai / aura Age jaina siddhAnta samAcArI kI pustaka ke pRSTha 91 kI paMkti 1la vo meM pRSTha 92 veM kI prathama paMkti taka aise likhA hai ki ( paryuSaNa parva kevala bhAdrava mAsake sAtha pratibandhavAlA hai kyoMki jisa kisI zAstra meM paryuSaNAparva kA nirUpaNa kiyA hai tisameM bhAdravamAsakA vizeSaNa ke sAtha hI kathana kiyA hai parantu adhika mAsa hove to zrAvaNa mAsameM paryuSaNA karanA aisA to tumAre gacchavAle bhI nahI kaha gaye hai dekho, sandehaviSauSadhI granthameM bhI bhAdrava mAsa hI ke vizeSaNa karake kahA hai parantu aisA nahI kahA ki adhika mAta hove to zrAvaNamAsa meM karanA aisA paryuSaNA parvake sAtha vizeSaNa nahI diyA hai ) uparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargakoM dikhAtA hUM ki he sajjana puruSo nyAyAbhonidhijIke upara kA lekhako meM, dekhatA huM to merekoM nyAyambhonidhijI meM mithyA bhASaNakA tyAgarUpa dUjA mahAtratahI nahI dikhatA hai kyoMki uparake lekhameM tIna jagaha pratyakSa mithyA bhole jIvoMko bhramAne ke liye utsUtra bhASaNarUpa likhA hai sohI dikhAtA hUM ki prathamato (paryu - erred kevala bhAdrava mAsake sAtha pratibandhavAlA hai kyoMki jisa kisI zAstra meM paryuSaNa parvakA nirUpaNa kiyA hai tisameM bhAdramAsakA vizeSaNake sAthahI kathana kiyA hai) yaha akSara likhake mAsavRddhi hote bhI bhAdrapada mAsapratibandha paryuSaNA nyAyAM bhonidhijI ThaharAte hai so mithyA hai kyoMki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 187 ] bhASya, cUrNi, vRtyAdi aneka zAstroM meM mAsavaddhi honese prAvaNamAsameM paryuSaNA karanA likhA hai isakA vizeSa nirNaya lInoM mahAzayoMkI samIkSAmeM zAstroMke pramANa sahita nyAyayuktike sAtha acchI taraha se inhI pustakake pRSTha 207 seM pRSTha 117 taka chapa gayA hai usIkoM par3hanese sarva nirNaya ho jAvegA aura dUsarA ( adhika mAsa hove to zrAvaNa mAsameM paryuSaNA karanA aisA to tumAre gaccha vAle bhI nahI kahagaye hai ) yaha likhA hai sobhI pratyakSa mithyA hai kyoki zrIkharataragacchake aneka pUrvAcAryoMne aneka grantho meM do zrAvaNa honese dUsarA zrAvaNameM paryuSaNA karanI kahI hai sohI dekho zrIjinapatisUrijI kRta zrIsaGghapaTTaka vRhadvRttimeM 1 / tathA zrIsamAcArI grantha meM / 2 / zrIjinaprA sUrijI kRta zrIsandehaviSauSadhI vRttimeM / 3 / tathA zrIvidhiprapA granthameM / 4 / zrIupAdhyAyajI zrIsamayasundarajIkRta zrIkalpakalpalatA vRttimeM / 5 / tathA zrIsamAcArI shtkmeN| 6 / aura zrIlakSmIballabhagaNijI kRta zrIkalpadrumakalikA rttimeN|7| aura zrItapa gaccha tathA zrIkharataragacchasambandhI (tapA kharatara praznottara)nAma grantha hai usiimeN| 8 / aura zrIparyuSaNA sambandhI carcApatrameM / / ityAdi aneka jagaha khulAsApUrvaka dUsare prAvaNameM paryuSaNA karanekA zrIkharataragacchake pUrvAcAryoneM kahA hai taise hI zrItapagacchake pUrvAcAyyAne bhI aneka granthoM meM dUsare zrAvaNameM hI paryuSaNA karanA kahA hai aura khAsa nyAyAmbhonidhijI bhI zuddhasamAcArI pustaka sambandhI apanI jaina siddhAnta samAcArI kI pustakake pRSTa 87 ko pAka 22 vI meM pRSTha 88 prathama paMkti taka likhate haiM ki ( zrAvaNa mAsa bar3he Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] to dUsare zrAvaNa zudImeM aura bhAdrava bar3e to prathama bhAdrava zudImeM ASAr3ha mAse 50 meM dinahI paryuSaNA karanA parantu 80 azImeM dina nahI karanA aisA likhake pRSTha 155 meM apanehI gaccha ke zrIjinapati sUrijI racita samAcArIkA pramANa diyA hai ) ina akSaroMko nyAyAmbhonidhijI likhate haiM aura uparokta zrI kharataragaccha ke pUrvAcAroMke granthoMkA dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karane sambandhI pAThoMko bhI jAnate haiM tathApi ( adhika mAsa hove to zrAvaNa mAsa meM paryuSaNA karanA aisA to tumAre gacchavAle bhI nahI kaha gaye haiM ) itanA pratyakSa mithyA likhake apanA mahAvrata bhaGgake sivAya aura kyA lAbha uThAyA hogA so pAThakavarga vicAra lenA aura tIsarA ( dekho sandehaviSauSadhI grantha meM zrI bhAdrava mAsahIke vizeSaNa karake kahA hai parantu aisA nahI kahA hai ki adhika mAsa hove to zrAvaNa mAsa paryuSaNA karanA aisA paryuSaNa parva ke sAtha vizeSaNa nahI diyA hai) yaha likhA - hai so bhI mAyAvRttiseM pratyakSa mithyA likhA hai kyoMki zrI jinaprabharijIne zrIsandehaviSauSadhI vRttimeM khulAsA pUrvaka do zrAvaNa honese dUsare zrAvaName paryuSaNA karanI kahI hai jisakA pATha bhavyajIvoMko niHsandeha honeke liye isa jagaha likha dikhAtA huM zrIsandehaviSauSadhI vRttike pRSTha aura 31 kA tathAca tatpAThaH 30 sAmprataM paryuSaNA samAcArI vivakSarAdau paryuSaNA kadA vidheyeti zrImahAvIrastadgaNadhara ziSyAdIn dRSTAntenAha teNaM kAle nityAdi / vAsANaMti / ASAr3hacaturmAsakadinAdArabhya saviMzatirAtre mAse vyatikrAnte bhagavAn pajjosave t Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] iti / paryuSaNAmakArSIt sekeNaDhaNamityAdi / praznavAkarSa jauNaM ityAdi / mivaMcanavAkyaM / praayennaagaarinnaaN| yahasthAnAmAgArANi gRhANi / kaDiyA kaTayuktAni ukpiyAI dhvlitaani| banAI tRNAdibhiH littAI chagaNA dibhiH kvacit guttAiMti pAThastatra guptAni vRttikaradvArapidhAmAdibhiH ghaTThAI viSamabhUmibhaJjanAt / mahAI akSaNIkatAni kacit saMmaDhAitti pAThastatra samaMtAt mRSTAni masaNIkRtAni saMpadhUmiyAI saugandhyApAdanArtha dhUpanairvAsitAni / khAtodagAI kRtapraNAlIrUpajalamArgANi khAyanidrumaNAI nirddhamaNaM khAlaM gRhAt salilaM yena nirgacchati appaNo aDhAe. A. . smArtha svArtha gRhasthaiH kRtAni parikarmitAni karoti kApaDa karotItyAdAviya parikArthatvAt paribhuktAni taiH svayaM paribhujyamAnatvAt ataeva pariNAmitAni bhavanti / tataH saviMzatirAtre mAse gate amI adhikaraNadoSA na bhavanti / yadi punaH prathamameva sAdhavaH sthitA sm| iti vyuH tadA te gRhasthA munInAM sthityA subhikSaM saMbhAvya tatAyogolakalpAH dantAlakSetrakaM kuryaH tathA cAdhikaraNadoSAH atastatparihArAya. paJcazatAdinaiH sthitA sma iti vAcya pUrNikArastu kaDiyAI pAsehito kaMviyANi savariM ityAha / sthavirA sthavirakalpikAH adyattAetti adyakAlInAH AryyatayA vrata sthaviratvena ityeke aMtarAviyase ityAdi aMtarApi ca arvAgapi kalpate, paryuSituM na kalpate tAM rajanI bhAdrapadazuklapaJcamI uvAyaNAvittaetti atikramituM / usanivAse ityA gamiko dhaatu| iha hi paryuSaNAdvidhA gRhijJAtAjJAta.. bhedAt / tatra gRhiNAmAtA yasyAM varSAyogya pIThaphalakAdau Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 190 ] mi kalpokta dravya, kSetra, kAla, bhAva, sthApanA kriyate / sASADha paurNamAsyAM paJcapaJcadinavRyA yAvadbhAdrapadazitapaJcamyAM caikAdazasu parva tithiSu kriyate / gRhijJAtA tu yasyAM sAmyatsarikAticArAlocanaM luJcanaM paryuSaNAkalpasUtrakarSaNaM caitya paripATI aSTamaM sAmvatsarikapratikramaNaM ca kriyate yayAca vrataparyyarya varSANi gaNyante sA nabhasya zuklapaJcamyAM kAlika - sUpadezAccaturthyAmapi janaprakaTaM kAryyA / yatpunarabhivarddhitavarSe niviMzatyA paryuSitavyamityucyate / tatsiddhAntaTippakhAnAmanusAreNa tatra hi yugamadhye pauSo yugAnte vASAr3ha eva varddhate nAnyemAsA stAni cAdhunA samyak na jJAyante tato dinapaJcAzataiva paryuSaNAsaGgateti vRddhAH tatazca kAlAvagrahazcAtra jaghanyato nabhasya zitapaJcamyA Arabhya kArttikacaturmAsataH saptatidinamAnaH utkarSato varSAyogya kSetrAntarAbhAvAdAbAr3hamAsakalpena saha vaSTisadbhAvAt mArgazIrSeNApi saha SaNmAsA iti / dekhiye upara ke pATha meM ekamAsa aura vIza dine paryu - vaNA zrItIrthaGkara gaNadhara sthivirAcAryyAdi karate the taisehI varttamAnameM bhI ekamAsa voza dine yAne pacAsa dine payuSaNA karane meM AtI hai aura mAsavRddhi honeseM voza dine paryuSaNA jaina TippaNAnusAra dikhAI aura barttamAnameM jaina TippaNa ke abhAva se pacAsa dinehI paryuSaNA karanI kahI isase do zrAvaNa ho to dUsare zrAvaNameM athavA do bhAdrapada ho to prathama bhAdrapadameM pacAsa dinehI paryuSaNA samyaktvadhAriyoM ko karanI yogya hai, taisehI zrIkharataragacchavAle karate haiM parantu haThavAdiyoMkI bAtahI jUdI hai-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ perp ] aura inhI mahArAja zrIjinaprabhasUrijIne zrIsandehafastest vRtti meM zrI kalpasUtrajIke mUlapAThakI vyAkhyA kiye bAda inhI zrIkalpasUtrakI niyukti jo ki suprasiddha zrIbhadrabAhu svAmIjI kRta hai usakI vyAkhyA kivI hai usImeM kAla ThavaNAdhikAre samayAdi kAlase AvalikA, muhUrta, dina, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, samvatsara, yugAdikI vyAkhyA karake Age adhika mAsako acchI tarahase pramANa kiyA hai aura prAcInakAlAzraya jaise candrasaMvatsara meM pacAsa dine paryuSaNA taiseMhI abhivarddhita saMvatsara meM vIza dine paryuSaNA khulAsA pUrvaka kahI hai aura zrInizItha cUrNike dazave uddezemeM jaise paryuSaNa sambandhI vyAkhyA hai taisehI unhI mahArAjane bhI prAyaH usIke sadRza acchI tarahase vyAkhyA kivI haiM aura inhI mahArAja zrIjinaprabha sUrijIneM zrIvidhiprapA nAma grantha banAyA hai usIke pRSTha 53 meM jaisA pATha hai baisAhI nIce mujaba jAno ; AsADha caummA siyAo niyamA pasAsahame diNe pajjo tart area na ikkapaMcAsahame jayAvi loiya TippaNayANusAreNa do sAvaNA do bhaddavayA vA bhavaMti tathAvi pasA sahame dine nauNa kAlacUlAvikAe asIhame savIsaha rAinAse vakate pajjosavaNaMtitti vayaNA jaMca abhibaDhiyaMbhi vIsattavRttaM taM jugamajje do posA jugaaMte doSI AsADhatti siddhataTippaNayANuroheNaM caiva ghaTa te saMpayaM navaha titti jahuttameva pajjosavaNAdiNati // aba satyagrAhI sajjana puruSoMse merA itanAhI kahanA hai ki uparameM zrIkharataragacchake zrIjinaprabhasUrijIne zrIsandeha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipInadhI vRtti meM aura zrIvidhiprapAmeM khulAsA, mAsaddhikI ginatIseM vartamAnameM pacAsa dine paryuSaNA kI, hai so dUsare zrAvaNameM athavA prathama bhAdrapadameM paryuSaNA karato yaha prasiddha bAta hai aura nyAyAmbhonidhijo khAsa karake. zrIsandehaviSauSadhI vRttikA aura zrIvidhiprapA pratyakA uparokta paryuSaNA sambandhI pAThako acchI tarahase jAnate the kyoMki zrIvidhiprapA granthakA pATha khAsa Apane caturtha stuti nirNayaH pustakake pRSTha 83 / 84 / 85 meM likhA hai| . - aura maiMne jo uparameM zrIvidhiprapA granthakA pATha paryu. SaNA sambandhI likhA haiM usI pAThake pahalo paMktikA pATha donu jagahase kATakarake adhUrA granthakAra mahArAja viruddhArthameM utsUtra bhASaNarUpa aura zrIkharataragacchake tathA dUsare bhole zrAvakoMko bhramameM geraneke liye nyAyAmbhonidhijIne jaina siddhAnta samAcArIkI pustakake pRSTha 82 ke antameM likhA hai (jisakA khulAsA Age karanemeM AvegA) isase paryuSaNA sambandhI uparakA pATha nyAyAmbhonidhijI jAnate the tathApi apanI mithyA bAta rakhaneke liye ( adhikamAsa hove to zrAvaNa mAsameM paryuSaNA karanA aisA to tumAre gacchavAle bhI nahI kaha gaye hai ) yaha vAkya aura samdehaviSauSadhI granthameM bhI ( aisA nahI kahA ki adhika mAsa hove to prAvaNamAsameM paryuSaNA karanA ) yaha vAkya gyAyAmmonidhijI mAyA vRtti se pratyakSa mithyA kaise likha gaye hoMge so merekoM bar3AhI aphasoma hai ;-isa liye mere koM isa jagaha likhanA par3atA hai ki zrIjinaprabha sUrijIne zrIsandeha viSauSadhI vRttimeM to kadAgrahI aura sandehakArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSoMkA acchI barahane sandehakA (paryuSamA sambandhI bhane kalyANaka sambandhI sI) nivAraNa kiyA hai jo sthiracitase bA~cake satyavAhI hogA usIkA to avazya karake mithyAtva rUpa sandeha nikalake samyaktvarUpa satyabAtakI prApti ho jAgA isameM koI zaka nahI- .. ___ aura zrIharataragacchake to kyA parantu zrItapagaccha ke hI pUrvAdhArayoMne mAsavRddhike abhAva bhAdrapadameM paryuSaNA karanI kahI hai aura do zrAvaNa hone meM pacAsadine dUjA zrAvaNa meM bhI paryuSaNA karanI kahI hai isakA vistAra uparameM aneka jagaha upagayA hai| isaliye zrIkharataragaccha ke pUrvAcAryajI kRta manyakA mA saddhi sambandhI pAThako chupAkara mAsavRddhi ke abhAbakA pATha mAsavRddhi hote bhI bhole jIvoMko dikhA kara satya bAta paraseM zraddhAbhaGga karake apanI kalpita bAtameM geranekA kArya karanA nyAyAMsonidhijIko ucita nahI thA;-. ___ aura Age phira bhI nyAyAmbhonidhijIneM apanI jaina siddhAnta samAcArIkI pustakake pRSTha 92 kI dUsarI paMkti meM solavI paMkti taka jo likhA hai so nIce mujaba jAmo, - [paSTa 15 paMkti 6 meM mAracaMdra jyotiSa granthakA pramANa diyA hai so to hIrIke sthAnameM vIrIkA vivAha kara diyA hai| kyoMki isI dvitIya prakaraNa meM aisA zloka hai| pathA-harizayane'dhikamAse, gurushukraasnlmmnvess| lamezAMzAdhipayo,rmIvAstagame ca na zubhaM syAt // 1 // ... * bhAvAryaH adhika mAsAdika jitane sthAna batAye usameM zubha kArya nahI hote hai| to aba bArAmAsika paryuSaNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 194 ] parva kaise karanekI saGgati hogI ? aura ranakoSAkhya jyotiHzAstra viSe bhI aisA kahA hai| yathA-'yAtrAvivAhamarAhana, manyAnyapi zobhanAni karmANi // parihartavyAni budhaiH, sarvANi napuMsake mAsi // 1 // ___bhAvArthaH yAtrAmaNDana, vivAhamaNDana, aura bhI zubhakArya hai so bhI paNDita puruSoMne sarva napuMsake mAsi kahanese adhika mAsameM tyAgane cAhIye / aba dekhIye / isa lekhase bhI adhika mAsameM ati uttama paryuSaNAparva karane kI saGgati nahI hosakatI hai|] Uparake nyAyAmbhonidhijIkA lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA huM ki ( pRSTha 155 meM nAracandra jyotiSa granthakA pramANa diyA hai so to hIrIke sthAnameM vIrIkA vivAha kara diyA hai ) ina akSaroMko likhake jo zuddhasamAcArIke pRSTha 159 meM nAracandra jyotiSakA zloka hai usI ko nyAyAMnonidhijI niSedha karanA cAhate haiM so kadApi nahI ho sakatA hai kyoMki usI zlokakA matalaba satya hai dekho zuddhasamAcArIke pRSTha 159 meM nAracandra ke dUsare prakaraNakA aisA loka hai yathA--ravikSetragate jIve, jIva kSetragate ryau| dIkSAM sthApanAM cApi, pratiSThA ca na kArayet // 1 // isa zloka likhanekA tAtparya aisA hai ki vAdI zaGkA karatA hai ki adhikamAsameM zubhakArya nahI hote haiM to phira paryuSaNAparva bhI zubhakArya adhikamAsameM kaise hove isa zaGkAkA samAdhAna zuddhasamAcArIkAra paM0 pra0 yatijI zrI. rAyacandrajI aise karate haiM ki adhika mAsake sivAya bhI 'ravikSetragate jIve, yAne sUryakA kSetrameM gurukA jAnA hove Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 195 ] arthAt siMharAzi para gurukA AnA hove taba siMha guru siMhastha teraha mAsa taka kahA jAtA hai usImeM aura 'jIvakSetra gate ravI, yAne gurukA kSetrameM sUryakA jAnA hove arthAt gurukA kSetrameM sUrya dhana aura mIna rAzipara pauSa aura caitra mAsameM AtA hai taba usIko malamAsa kahe jAte haiM usImeM arthAt siMhastha kA aura malamAsakA aisA yoga bane taba gRhasthako dIkSA denA tathA sAdhuko sUri vagairaha padameM sthApana karanA aura pratiSThA karanI aise kArya nahI karanA cAhiye kyoMki ese yogameM dIkSAdi kArya karanese icchita phalaprApta nahI ho sakatA hai isaliye uparoktAdi aneka kAraNayoge muhUrtake nimitta kAraNase jo jo kArya karane meM Ate haiM so niSedha kiye haiM parantu AtmasAdhanakA dharmarUpI mahAn kArya to binA muhUrttakA honeseM kisI jagaha koI bhI kAraNayoge niSedha karane meM nahI AyA hai aura adhika mAsameM dharmakArya paryuSaNAdi karanekA koI zAstrameM niSedha bhI nahI kiyA hai isaliye adhika mAsAdime dharmakArya avazyahI karanA cAhiye yaha tAtparya zuddhasamAcArI kArakA jainazAstrAnusAra yuktipUrvaka nyAyasammata honese mAnya karane yogya satya hai isaliye niSedha nahI ho sakatA hai tathApi myAyAMbhonidhijI apanI kalpita bAtako sthApaneke liye zuddhasamAcArIkArakI satya bAtakA niSedha karate haiM sobhI isa paMcameM kAlake nyAyake samudrakA namunA hai aura zuddhasamAcArIkAra paM0 pra0 yatijI zrIrAyadhandrajI the, isaliye (hIrIke sthAnameM vIrIkA vivAha kara diyA hai) yaha akSara nyAyAMbhonidhijIko binA vicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [196] kiye aise mithyA likhanA ucita nahI thA, isakA vizeSa vicAra pAThakavarga apanI buddhiseM svayaM kara lenA ; -- aura ( isI dvitIya prakaraNa meM aisA zloka hai yathAharizayane'dhikamAse, guruzukrAste na lagnamanveSyaM // lagna zAMzAdhipayo, nacAstagame ca na zubhaM syAt // 1 // bhAvArtha: adhika mAsAdika jitane sthAna batAyeM usameM zubhakArya nahI hote haiM to aba bArA mAsika paryuSaNAparva kaise karanekI saGgati hogI ) isa uparake lekhase nyAyAMbhonidhijIneM adhika mAsame paryuSaNA karanekA niSedha kiyA isa para merekoM prathamato itanAhI likhanA par3atA hai ki uparake lokakA adhUrA bhAvArtha likhake nyAyAmbhonidhijIneM bhole jIvoMkoM bhramameM gere haiM isaliye isa jagaha uparake lokakA pUrA bhAvArtha likhane kI jarUrata huI so likhake dikhAtA hUMharizayane, yAne, jo zrIkRSNAjIkA zayana (sonA) laukika meM ASADha zukla ekAdazI (11) ke dina kArttikazukla ekAdazI ke dina taka cAra mAsakA ( parantu mAsavRddhi do zrAvajAdi honeseM pAMca mAsakA ) kahA jAtA haiM usImeM 9, aura vaizAkhAdi adhika mAsa meM 2, gurukA astameM 3, zukrakA 'asta meM 4, aura jyotiSa zAstra mujaba lagnake navAMzAMkA adhipati nIcA ho 5, athavA asta ho 6, itane yogoM meM paNDita puruSako lagna nahI dekhanA cAhiye kyoMki uparake 'yogoM meM lagna dekhe to zubha phala nahI ho sakatA hai isaliye jyotiSazAstroM meM uparake yogoM meM lagna dekhanekI manAI kivI haiM isa taraha uparokta zlokakA bhAvArtha hotA hai // 1 // aba nyAyAmbhonidhijIne nAracandra ke dUsare prakaraNakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 197 ] jo UparameM zloka likhake paryaSaNA parvakA niSedha kiyA hai usa sambandhI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA huM, jisameM prathamato zuddhasamAcArIkArane isIhI nAracandra ke dUsare prakaraNakA jo roka likhAthA usIko bhAvArtha sahita meM aparameM lisa AyA huM-jisameM khulAse likhA hai ki terahamAsa taka siMhasyameM aura pauSa tathA caitra aise malamAsameM muhUrta ke nimittika zubhakArya nahI hote haiM parantu binA muhUrta kA dharma kArya karane meM harajA nahI kyoMki terahamAsakA siMhastha meM paryuSaNAdi dharmakArya to avazya hI karane meM Ate hai aura pauSamAsameM zrIpArzvanAthasvAmijIkA janma aura dIkSA kasvANakake dharmakArya aura caitramAsameM zrIAdijinezvara bhagavAnkA janma aura dIkSA kalyANakake dharmakArya karane meM Ate haiM aura caitramAsameM. oliyAMkI bhI tapazcaryA vagairaha karane meM AtI hai aura khAsa adhikamAsameM bhI pAkSikAdi dharmakArya karane meM AtA hai isa liye muhUrta ke nimittika kArya adhikamAsameM nahI ho sakate hai parantu dharmakArya to bivA muhUrtakA honeseM avazyahI karane meM AtA hai yaha. tAtparya zuddha samAcArI kArakA satyathA tathApi nyAyAmbhonidhijIne (paSTha 159 paMkti meM nAracandra jyotiSa granyakA pramAla diyA hai so to hIrIke sthAnameM bIrIkA vivAha kara diyA hai ) aisA upahAsakA bAkya likhake uparokta satyabAtakA viSedha. karadiyA aura phira usI sthAnakA 'harizayane, ityAdi zloka likhake harizayane zrIkRSNajIkA zayana ( sonA ) jo caumAsAmeM aura adhika mAsameM zubhakArya kA na. honA dikhAkara paryu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 198 ] yA parvakA bhI nahI honekA utsUtra bhAvaNarUpa dikhAte kucha bhI vicAra na kiyA kyoMki caumAsemeM muhUrta nimittika zubhakArthya nahI hote hai parantu binA muhUrtakA zrIparyuSaNA parvato khAsakarake zrI ananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne varSA Rtu meM karanekA kahA hai jisakA kiJcinmAtra bhI nyAyAmbhonidhijI vicAra na karate zrI ananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke viruddhArthameM aura vidvAn puruSoMke Age apane nAmakI hAsI karAnekA kAraNarUpa harizayana kA caumAsameM aura adhika mAsameM zubhakArya kA na hone kA dikhAkara paryuSaNAparva na honekA bhole jIvoMko dikhAyA / hA atIva khedaH isa uparakI bAtako pAThakavargako tathA nyAyAmbhonidhijIke parivAravAloMkoM aura unhoMke pakSadhAriyokoM (satyagrAhI ho kara ) dIrghadRSTiseM bicAranI cAhiye; dUsarA aura bhI suno-jo nyAyAMbhonidhijIke tathA unhoMke parivAravAloMke dilameM aisAhI hogA ki muhUrtta ke nimittakA zubhakAryya na hove vahAM binA muhUrttakA dharmakAryyaM bhI nahI honA cAhiye taba to unhoMke AtmAkA sudhArA dharmakAyoMke binA honAhI muzkila hogA kyoMki jyotiSazAstroMke Arambhasiddhi grantha meM 1, tathA laghu vRtti meM 2, aura vRhadvRtti meM 3, janmapatrI paddhati meM 4, nAracandraprakaraNa meM 5, tathA tahiSSaNa meM 6, lagnazuddhigrantha meM 9, tat vRtti meM 8, muhUrtacintAmaNimeM 9, bRhat muhUrttasindhu meM 10 dUsarI muhUrtta cintAmaNimeM 19, tathA pIyUSadhArA vRttimeM 12, muhUrta mADame 13, vivAha vRndAvana meM 14, prathama aura dUsarA vivAhapaDala grantha meM 15-16, cAra prakaraNakA nAracandra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 1 ] meM 11, ratnakoSa meM 18, lagnacandrikA meM 19, jyotiSasAra meM 20, aura jyotirvidAbharaNa vRtti meM 29, ityAdi aneka jyotiSa zAstroM meM kitanehI mAsa 1, kitanIhI saMkrAnti 2, kitanehI vAra 3, kitamIhI tithiyAM 4, kitanehI yoga 5, kitanehI nakSatra 6, aura janmakA nakSatra 9, janmakA mAsa 8, adhika mAsa 9, kSayamAsa 10. adhika tithi 19 kSaya tithi 12, vyatIpAta 13, aura kRSNapakSako terasa caudaza amAvasyA ina kSINa tithiyoM meM 14, pApagrahayukta candra meM 15, pApagraha lagna 16, gurukA astameM 11, zukrakA astameM 18, guru zukrakI bAla aura vRddhAvasthAmeM 19, grahaNa ke sAta dinoMmeM 20, lagnakA svAmI nIcA meM 21, aura asta meM 22, sanmukha yoginI meM 23, candradagdha tithimeM 24, sanmukha rAhumeM 25, siMhasva meM 26, malamAsameM 21, harizayanakA caumAsAmeM 28, bhadrAmeM 29, aura tithi, vAra, nakSatra, lagna, dizA vagairaha Apasa meM azubha yogoMmeM 30, ityAdi aneka nimitta kAraNoM meM muhUrtta nimittika zubhakAryyaM varjana kiye haiM isa liye nyAyAM bhonidhijI tathA unhoMke parivAravAle jo jyotiSazAstroM ke azubha yogoMse zubhakAyoMkA varjana dekhake dharmakAyoMkA bhI varjana kareMge taba to unhoMko dharmakArya kaba karanekA vasta milegA athavA zubhayoga binA dharmakAryya na karate kisIkA AyuSya pUrNa ho jAye to unhakI AtmAkA sudhArA kaba hogA so pAThakavarga buddhijana puruSa bicAra lenA - aura merA isapara AtmArthI sajjana puruSoMko itanAhI kahanA hai ki nyAyAMbhonidhijI uparokta jyotiSa zAstroM ke zubhAzubhayogoMko na dekhate siMhastha meM tathA harizayana kA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 200 ] aterers aura adhika mAsAdimeM dharmakArya karate hoveMge taba to 'harizayane'dhike mAse ityAdi uparakA loka nAracandrake dUsare prakaraNakA likhake adhika mAsAdi jitane sthAna batAye usameM zubhakArya nahI hotA hai, aise akSara likhake paryuSaNA parva karanekA niSedha bhole jIvoMko vRthA kyoM utsUtra bhASaNarUpa dikhAyA aura utsUtra bhASaNakA bhaya hotA to uparakI mithyA bAtoM likhI jisakA mithyA duSkRtya dekarake apanI AtmAko zuddhi karanI ucita thI aura nyAyAMbhonidhijIke parivAravAloM ko aisA utsUtra bhASaNarUpa mithyA bAtoMkA aba haTha bhI karanA ucita nahIM haiisaliye zrIjinAjJAke ArAdhaka AtmArthI sajjana puruSoMse merA yahI kahanA hai ki jyotiSake zubhAzubha yogoMkA aura siMhatyakA, caumAsAkA, adhika mAsAdika kA vicAra na karate, niHzaGkita hokara zrIjinokla mujaba dharmakAyoM meM udyama karake apanI AtmAkA kalyANa karo Age icchA tumhArI ; aura Age phira bhI nyAyAM bhonidhijIneM likhA hai ki [ ratnakoSAkhya jyotiHzAstra viSe bhI aisA kahA hai yathA yAtrA vivAhamaNDana, manyAnyapi zobhanAni karmANi, pariharttavyAni buddhaiH sarvANi napuMsake mAsi // 1 // " bhAvArtha:- yAtrA maNDana, vivAhamaNDana aura bhI zubha kA hai so bhI paNDita puruSoMne sarva napuMsake mAsi kahane meM adhika mAsameM tyAgane cAhiye aba dekhiye isa lekha se bhI adhika mAsameM atyuttamaH paryuSaNAparka karanekI saMgati nahIM ho sakatI hai ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 29 ] isa lekhakI samIkSA karake pAThakavarga ko dikhAtA - jisameM prathamato. nyAyAMnonidhijIkoM jyotiSagranyakA vivAhAdi kAryoMkA dRSTAnta dikhA karake paryuSaNA parvakA niSedhaH karamAhI. ucita nahIM hai. isakA uparameM acchI tarahaseM khulAsA ho gayA hai aura dUsarA yaha hai ki zrI tIrthakara gaNadharAdi. mahArAjoMne... mAsaddhiko kAlacUlAkI uttama opamA divI hai tathApi nyAyAMbhonidhijIne tInoM mahAzayoMkA anukaraNa karake zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke viruddhArthameM tathA ina mahArAjoMkI AzAtanA kA bhaya na karate mAsaRddhiko napuMsakakI tuccha opamA likha karake bhole jIvoMko apane phandameM phasAye haiM so bar3AhI aphasosa hai aura tIsarA yaha hai ki ratnakoSAkhya (ratnakoSa) jyotiSa zAstra meM to muhUrta ke nimittaseM jo jo kArya hote haiM usI meM aneka. kAraNa yoga varjana kiye haiM usIkoM saba ko chor3akarake sirpha eka adhika mAsa sambandhI likhate haiM so bhI nyAyAMbhonidhijIko anyAya kAraka hai. isaliye muhUrta ke kAyau~ko dikhAkara binA muhUrtakA paryuSaNAparva karanekA niSedha karanA yogya nahI haiN| . ... .. aura bhI cauthA suno-(yAtrAmaNDana, vivAhamaNDana aura bhI zubhakArya hai sojhI paNDita puruSoMne sarva napuMsake mAsi kahane se adhika. mAsameM tyAgane cAhiye) isapara merA itanA hI kahanA hai ki pUrvokta tInoM mahAzaya aura cauthe nyAyAbhonidhijI yaha cAroM mahAzaya adhikamAsako napuMsaka kahake jo sarva.zubhakArya tyAgane kA ThaharAte hai| isase to yaha siddha hotA hai ki pauSadha, pratikramaNa, brahmacarya, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna, puNya, paropagAra, sAta kSetrameM dravyakharcanA, jIva dayA, devapUjA, guruvandanAdi devagurubhakti, sAdharmikavAtsalya, vinaya, vaiyAvacca, AtmasAdhanarUpa svAdhyAya, dhyAnAdi, zrAvakake aura dharmopadezakA vyAkhyAnAdi sAdhuke ucita jo jo zubhakArya hai unhI zubhakAryoMkoM adhika mAsako napuMsaka kahake tyAga denekA cAroM mahAzayoMne upadeza kiyA hogaa| bhaktajanoMko tyAganekA niyama bhI dilAyA hogA, Apane bhI tyAge hoveMge aura adhika mAsako napuMsaka kahake zubhakArya cAroM mahAzaya tyAganekA ThaharAte hai isase azubha kAryoM kA grahaNa hotA hai isaliye uparokta kAryose viruddha yAne adhika mAsako napaMsaka jAnake sarva zubhakArya tyAgate hue--nindA, IrSA, jhagar3Adi azubhakArya karanekA cAroM mahAzayoMne upadeza kiyA hogA / dRSTi rAgiyoMse karAnekA niyama bhI dilAyA hogA aura apane bhI aise hI kiyA hogaa| taba to ( adhika mAsameM sarvazubhakArya tyAganekA ) jyotiSazAstrakA nAmaseM cAroM mahAzayoMkA likhake ThaharAnA ucita ThIka hosake parantu jo adhika mAsameM nindA IrSAdi azubhakArya tyAgake devagurubhakti vagairaha zubhakArya cAroM mahAzayoMne karanekA upadeza diyA hogA bhaktajanoMse karAnekA niyama bhI dilAyA hogA aura apane bhI uparake azubha kAryoMkA tyAgakarake zubhakAryoMko kiye hoveMge tabato adhika mAsameM jyotiSa zAstrakA nAma lekarake sarva zubhakArya tyAganekA ThaharAnA cAroM mahAzayoMkA bhole jIvoMko bhramameM gerake mithyAtva bar3hAneke sivAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 203 ] aura kyA hogA so buddhijana sajjanapuruSa khayaM vicAra lenaa| ___aba pAMcamA aura bhI suno ki jo nyAyAmbhonidhijI adhika mAsako napuMsaka kahake yAtrA maNDanakA zubhakArya tyAganekA ThaharAte hai parantu jainake aura vaiSNavake aneka tIrtha sthAna hai usI meM amuka adhikamAsameM amuka tIrthayAtrA bandha huI koI dezI paradezI yAtrI yAtrA karane ko na AyA aisA dekhanemeM to dUra rahA kintu pAThakavargake sunanemeM bhI nahI AyA hogA to phira nyAyAmbhonidhijIne kaise likhA hogA so pAThaka varga vicAra lenaa| .. ____ aura chaThA yaha hai ki nyAyAmbhonidhijI kisI bhI adhika mAsameM koI bhI zrIzatrujaya vagairaha tIrthasthAnameM Thahare hove usa adhika mAsameM tIrthayAtrA khAsa Apane kivI hogI to phira adhika mAsameM yAtrAkA niSedha bhole jIvoMko thA kyoM dikhAyA hogA so niSpakSapAtI sajjana puruSa svayaM vicAra lo;__ aura sAtamI vArakI samIkSAmeM kadAgrahiyoMkA mithyAtva rUpa bhramako dUra karaneke liye mereko likhanA par3atA hai ki nyAyAmbhonidhijI itane vidvAn nyAyaka samudra hote bhI gacchakA mithyA haThavAdaseM saMsAra vyavahArameM vivAhAdi bar3e hI Arambhake karAne vAle aura adho. gatikA rastArUpa laukika kArya na honekA dRSTAnta dikhAMkara mahAn uttamottama nirArambhI Urddha gatikA rastArUpa lokottara kAryakA niSedha karatI vakhta nyAyA- . mbhonidhijIke vidvattAkI cAturAI kisa jagaha calI gaIthI so pratyakSa asaGgata aura utsUtra bhASaNarUpa likhate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 204 } jarA bhI vicAra na AyA kyoMki vivAhAdi kAryya to caumAsA meM aura riktAtithi meM tathA kRSNa caturdazI amAvasyAdi tithi vagairaha ku vAra ku nakSatra ku yogAdi aneka kAraNa yogoM meM niSedha kiye haiM aura zrIparyuSaNAdi dharmakAryya to vizeSa karake caumAsAmeM riktAtithimeM tathA kRSNa caturdazI amAvasyAdi tithiyoMmeM ku vAra ku nakSatra ku yogAdi hote bhI tithi niyata parva karanemeM Ate haiM isa bAtakA viveka buddhise hRdayameM vicAra kiyA hotA to vivAhAdi kAyyakA dRSTAntase mahAn uttama paryuSaNA parva karanekA niSedha ke liye kadApi lekhanI nahI calAte yaha bAtapAThakavargako acchI tarahase vicAranI cAhiye ; -- aura bhI AThamI tarahase suna lIjiye ki pUrvokka tInoM mahAzayoMne aura cauthe nyAyAMbhonidhijIneM bhole jIvoM ke AtmasAdhanakA dharma kAyoMmeM vighnakAraka, adhika mAsako tuccha napuMsakAdiseM likhA hai so niHkevala zrItIrtha- . DUra gaNadharAdi mahArAjoMke viruddha utsUtra bhASaNarUpa pratyakSa mithyA hai kyoMki dharmakAyyaumeM adhika mAsa uttama zreSTha mahAn puruSarUpa hai ( isaliye adhika mAsameM dharmakAraar niSedha nahI ho sakatA hai) isa bAtakA vizeSa vistAra dRSTAnta sahita yukti ke sAtha acchI tarahaseM sAta meM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmakI samIkSA meM karanemeM AvegA so par3hane se sarva niHsandeha ho jAvegA ; aura Age phira bhI nyAyAMbhonidhijIneM adhika mAsa ko niSedha karaneke liye jaina siddhAntasamAcArIko pustakake pRSTha 92 kI paMkti 11 se pRSTha 93 kI AdimeM arddha paMkti taka * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 205 ] lekha likhake apanI cAturAI pragaTa kivI haiM usIkA utArA nIce mujaba jAno- | [ adhika mAsako acetana rUpa vanaspati bhI nahI aGgIkAra karatI hai to auroko aGgIkAra na karanA isameM to kyAhI kahanA dekho Avazyaka niryukti viSe kahA hai yathAjara phullA kaNiAraDA, cUaga ahimAsayaMmighuTaMmi / tuhanakhamaM phulleDa, jai paccaMtA kariti DamarAI // 1 // bhAvArtha: he aMba adhika mAsameM kaNiyarako praphullita dekhake tere ko phulanA ucita nahI hai kyoMki yaha jAti binAke ADambara dikhAte haiM aba dekhiye he mitra yaha acchI jAtikI vanapati bhI adhika mAsako tucchahI jAnake praphullita nahI hotI hai ] Upara ke lekhakI samIkSA karake pAThakavargakoM dikhAtA huM-ki he sajjana puruSoM nyAyAmbhonidhijIneM prathamato ( adhikamAsako acetanarUpa vanaspati bhI nahI aGgIkAra karatI hai ) yaha akSara likhe haiM so pratyakSa mithyA hai kyoMki dazalakSa pratyeka vanaspati tathA caudaha lakSa sAdhAraNa vanaspati yaha cauata lakSa yonIko saba vanaspati avazyameva adhika mAsameM havA pANIke saMyoga yathocita navIna paidAza hotI hai auravRddhi pAnatI hai praphullita hotI hai aura nimitta kAraNase naSTa bhI hojAtI hai jaise bAraha mAsoMmeM hAnI vRddhayAdi vanaspatikA svabhAva haiM taise hI adhika mAsa hone se teraha mAsoM meM bhI barobara hai yaha bAta anAdi kAlase calI AtI hai dikhatI hai kyoMki isa saMvat 1966 kA laukika aura pratyakSa bhI paJcAGgameM do Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 206 ] zrAvaNa mAsa huve hai taba bhI donu zrAvaNa mAsameM varSA bhI khUba ( gaharI ) huI hai tathA vanaspati ko bhI navIna paidA hote vRddhi hote aura hAnI hote pAThakavargane bhI pratyakSa dekhA hai aura deza paradezake saba vagIcoMmeM bhI dona mAsoMmeM phaloM karake tathA phUloM karake vRkSa praphullita pAThakavargake dekhane meM Aye hoMgeM aura hareka zaharoM meM vanamAli loga adhika mAsa, zAka, bhAjI, phala, phUla, vecate huve saba pAThakavargake dekhane meM Ate haiM yaha bAta to hareka adhika mAsameM pratyakSa dekhanemeM AtI hai. parantu koI bhI adhika mAsameM koI bhI dezameM koI bhI zaharameM zAka, bhAjI, phala, phUlAdi navIna paidA nahIM hote haiM tathA zaharameM bhI vanamAli loga vecaneko nahI Aye haiM vaisA to koI bhI pAThakavargake sunane meM bhI kabhI nahI AyA hogaa| yaha duniyA parakI jagat prasiddha bAta hai isa liye adhika mAsako vanaspati avazya hI aGgIkAra karatI hai tathApi nyAyAmbhonidhijIne (adhikamAsako acetanarUpa vanaspati bhI nahI aGgIkAra karatI hai) yaha pratyakSa mithyA bhole jIvoMko apanA pakSameM lAneke liye likha diyA-yaha bar3A hI aphasosa hai| .... aura phira bhI nyAyAmbhonidhijI ( adhika mAsako acetanarUpa vanaspati bhI mahI aGgIkAra karatI hai to auroko aGgIkAra na karanA isameM to kyAhI kahanA) isa lekhako likhake manuSyAdikoMko adhika mAsa aGgIkAra mahI karanekA ThaharAte hai isa para to mereko itanAhI kahanA hai ki nyAyAmbhonidhijIke kahaneseM to saba duniyAke saba logoMkoM adhika mAsameM khAnA, pInA, sonA, baiThanA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 201 ] lenA, denA, striyoMkoM garbhakA honA aura vRddhi pAmanA, janmanA, maraNA, aura saMsArika vyavahArameM vyApArAdi kRtya karanA, dunIyAmeM rogI, tathA nirogI honA, aura dAna puNyAdi bhI karanA, ityAdi pApa aura puNyake kAryya karanA hI nahI hotA hogA taba to manuSyAdikoM koM adhika mAsa aGgIkAra nahI karanekA ThaharAnA nyAyAmbhonidhijIkA bana sake parantu jo Uparake kahe, pApa, puNyake, kAryyaM duniyA ke loga adhika mAsameM karate hai isa liye nyAyAmbhonidhijI kA uparakA likhanA pratyakSa mithyA honeseM pakSapAtI haThagrAhIke sivAya AtmArthI buddhijana koI bhI puruSa mAnya nahI kara sakate hai isako vizeSa pAThakavarga vicAralemA ; aura Age phira bhI nyAyAmbhonidhijIneM zrI Avazyaka niryuklikI gAthA likhI hai so bhI niryuktikAra zrutakevalI zrIbhadrabAhusvAmijI ke viruddhArthameM utsUtra bhASaNarUpa aura isa gAthA kA sambandha tathA tAtparyya samajhe binA bhole jIvoMkoM saMzayameM gere haiM isakA vizeSa vistAra sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAma kI samIkSA meM acchI tarahase kiyA jAvegA so par3hake sarvanirNaya karalenA ---- aura phira bhI nyAyAmbhonidhijIne zrIAvazyaka niryuktikI gAthAkA bhAvArtha likhA hai ki ( he aMba adhika mAsameM kaNiyarako praphulita dekhake tereko phUlanA ucita nahI hai kyoMki yaha jAti binAke ADambara dikhAte haiM ) isa lekha se adhika mAsameM kaNiyarako phUlanA ThaharAte aMbako nahI phUlanA ThaharAkara kaNiyarako tuccha jAtikI aura aMbako uttama jAtikA ThaharAte haiM sobhI inhoMkI samajhameM phera hai kyoMki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 208 ] kapriyara to sabIhI mAsoMmeM phUlatI hai aura AMbe zrI sakhIhI mAsoM meM phUlake phalate hai so kalakattA, muMbaI vagairaha zaharoMke aneka puruSa jAnate hai| aura kaNiyara to uttama jAtikI aura aMba tuccha jAtikA kAraNa apekSAse ThaharatA hai isakA vizeSa khulAsA sAtave mahAzayako samIkSAmeM karane meM AveMgA aura Age phira bhI zrIAvazyaka niyukti kI gAthA para nyAyAmbhonidhijIne apanI cAturAI ko pragaTa kivIhai ki (aba dekhIye he mitra yaha acchI jAtikI vanaspati bhI adhika mAsako tucchahI jAnake praphullita nahI hotI hai) isa uparake lekhakI samIkSA pAThakavargakoM sunAtA hUM ki nyAyAMbhonidhijI acchI jAtIkI vanaspatiko adhika mAsako tucchahI jAnake praphullita nahI honekA ThaharAte haiM isa nyAyAnusAra to nyAyAMbhonidhijI tathA inhoMke parivAravAle bhI jo acchI jAtiko banaspatikA anukaraNa karate hoveMge taba to adhika mAsako tucchahI jAnake khAnA, pInA, deva darzana, guru vandana, vinaya, bhakti, vavAdikako vaiyAvacca, dharmopadezakA vyAkhyAna, vrata, pratyAkhyAna, devasI, rAI, pAkSika pratikramaNAdi kArya karake apanI AtmAkoM pApakRtyoMseM Alocita dekhakarake harSaseM praphullita cittavAle mahI hote hoveMge taba to uparakA lekha vanaspati sambandhIkA likhanA ThIka haiM aura upara kahe so kRtyoMse Apa harSita hote hoveMge taba to vanaspatikI bAtako likhake bhole jovoMko zrIjinAnArUpI ratnase geranekA kArya karanA to pratyakSa mithyAtvakA kAraNa hai, aura vidvAn puruSoMke Age hAsyakA hetu hai so buddhijana puruSa vicAra lenA ; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ] aura bhI dUsarA suno acetAkapa, pArapatiko pA a. baka mAsa uttama hai kiMvA tuccha hai rItikA koI bhI prakArakA jJAna nahI hai isaliye ( acchI nAtikI vanaspati bhI adhika mAsako tucchahI jAnake prapamita nahI hotI hai ) yaha akSara nyAyAMsonidhijIke pratyakSa mithyA hai| ___aura bhI merekoM bar3e hI aphasosake sAtha likhanA par3atA hai ki nyAyAmbhonidhijIne uparameM vanaspati sambandhI uTapaTAGga lekha likhate kucha bhI pUrvAparakA vicAra viveka buddhise nahI kiyA mAluma hotA hai kyoMki-prathama / ( adhikamAsa ko acetanarUpa vanaspati bhI nahIM aGgIkAra karatI hai) yaha akSara likhe phira Age zrIAvazyaka niyukti kI gAthA ( zAstrakAra mahArAjake viruddhArtha meM ) likhake bhI bhAvArthameM duusraa| (he amba adhika mAsameM kaNiyarako praphullita dekhake tereko phulanA ucita nahIM hai) yaha likha diyA hai isase siddha huvA ki adhikamAsako vanaspati jo kaNiyarakI jAti usIne aGgIkAra kiyA aura praphullita huI aura vanaspatikI jAti aMbA bhI adhika mAsako aGgIkAra karake praphullita hotAthA taba usakoM kahA ki - terekoM phalanA ucita nahI hai| - aba pAThakavarga vivAra karo ki pratharmakA ne adhika mAsako vanaspati aGgIkAra nahIM karane likhA aura dUsare lekhameM adhika mAsa, vanaspatiko phUlanA aGgIkAra karanekA likhadiyA isaliye jo nyAyAmbhonidhinI prapana kA apanA lesa satya ThaharAi~ge to dUsarA lekha miyA ho jAyegA aura dUsarA lekhako satya ThaharANe to matakA. . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 210 niyAM ho jAvegA isaliye pUrvApara virodhI (visambAdI) vAsa likhanekA jo vipAka zrIdharmaratnaprakaraNakI vRtti kahA hai (so pATha isI hI pustakake pRSTha 86 : 87 688 meM chapa gayA hai) usIke adhikArI nyAyAmbhonidhijI hara gaye so pAThakavarga vicAra lenA ; aura adhikamAsako tuccha nyAyAmbhonidhijI ThaharAte haiM so to niHkevala zrItIpaMGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AzAtanAkA kAraNa karate hai kyoMki zrItIrtharAdi mahArAjoMne adhikamAsako uttama mAnA hai (isakA adhikAra isI hI pustaka meM aneka jagaha vAramvAra chapagayA hai aura Age bhI chapegA) isa liye adhikamAsako tuccha nyAyAbhonidhijo ko likhanA ucita nahI thA so bhI pAThakavarga vicAra lo;___ aura Age phira bhI jaina siddhAnta samAcArIko pustakake paSTha 93 kI prathama paMkti meM 12 vI paMkti taka aise likhA hai ki (he parIkSaka aura bhI yuktiyAM Apako dikhAte hai ki yaha jagatke loka bhI bArAmAsameM jisa jisa mAsake sAtha pratibaddhakArya hote hai so tisa tisa mAsameM adhika mAsako chor3ake avazya hI karate hai jaise ki Asoja mAsa pratibaddha dIvAlIparva adhika mAsako chor3ake Asoja mAsameM hI karate hai aura AmbalakI olI chamAsake antarama karanekI bhI adhika mAsako chor3ake Asoja mAsameM aura caitramAsameM karate hai aise aneka laukika kArya bhI apane mAne mAsameM hI karate hai parantu Age pIche koI bhI nahI karate hai to he mitra bhAvanAsa pratibaddha aisA parama paryuSaNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 299 ] parva aura mAsameM karanA yaha siddhAntayeM bhI aura laukika rIti bhI viruddha hai) yaha nyAyAnzonidhijI kA uparoka apanI pustake pRSTha 93 kI paMkti12 vI takakA lekha hai ; isa uparake lekhakI vizeSa samIkSA khulAsA ke sAtha laukika aura lokottara dRSTAnta sahita yukti pUrvaka pAMcaveM mahAzaya nyAyaratnajI zrozAnti vijayajIke nAmase aura sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmaseM karanemeM AvegA tathApi saMkSipta isa jagaha bhI karake dikhAtA hUM jisameM prathamato adhika mAsako niSedha karane ke liye nyAyAmbhonidhijI tathA inhoMke parivAravAle aura inhoMke pakSadhArI eka do chor3ake hajAroM kuyuktiyAM karake bAladRSTi rAgiyoM ko dikhAkara apane dila meM khusI mAme parantu jaina zAstroMkI syAdvAdazailI ke jAnakAra AtmArthI vidvAn puruSoMke Age eka bhI kuyukti nahI cala sakatI hai kintu kuyuktiyAMke karane vAle utsUtra bhASaNakA dUSaNa ke adhikArI to avazya hI hote haiM isa liye uparake lekha meM nyAyAMbhonidhijIneM yukkriyAM ke nAmase vAstavika meM kuyukliyAM dikhA karake adhika mAsako ginatI meM niSedha karanA cAhA so kadApi nahI ho sakatA hai kyoMki dIvAlI ( dIpotsava ) aura oliyAM yaha dona kArya jaina zAstroM meM lokottara parvame mAne haiM so prasiddha hai tathApi nyAyAMbhonidhijI oliyAMkoM laukika parva likhate kucha bhI mithyA bhASaNakA bhaya na kiyA mAluma hotA hai, aura dIvAlI zAstrakAroMne kArttika mAsa pratibaddha kahI hai so jagat prasiddha hai aura mAravAr3a pUrva paJjAbAdi dezoMke jainI acchI taraha jAnate haiM aura vAsa nyAyAMbhonidhijI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 212 ] pajAba dezake hote bhI aura aneka zAstroM meM kArtikamAsakA dulAsAseM likhA hote bhI bhole jIvoMke Age apanI bAta . / namAneke liye apane dezakI aura zAstra kI bAtako chor3akara aneka zAstroMkA pATa bhI chor3ate hue, gujarAtI bhASAkA pramANa lekarake Asoja mAsa pratibaddhA dIvAlI likhate haiM so bhI vicArane yogya bAta hai aura adhika mAsa honese avazya karake sAtameM mAse oliyAM karane meM AtI haiM tathApi myAyAMbhonidhijIne adhika mAsa hote bhI cha mAsake antara meM likhA haiM so mithyA hai aura jaina zAkhoMmeM tathA laukika meM jo jo mAsa tithi niyata parva hai so adhika mAsa hone meM prathama mAsakA prathama pakSa meM aura dUsare mAsakA dUsarA pakSa meM karanemeM Ate haiM isa bAtakA vizeSa nirNaya zahara samAdhAna sahita uparokta pAMca aura sAtameM mahAzayaka nAmakI samIkSA Age dekhake satyAsatyakA pAThaka varga svayaM vicAra karalenA ;___ aura Age phira bhI nyAyAMbhonidhijIne likhA hai ki ( he mitra bhAdrava mAsa pratibaddha aisA parama paryuSaNAparva aura mAsameM karanA yaha siddhAntaseM bhI aura laukika rItise bhI viruddha hai ) isa lekha meM nyAyAMsonidhijI do zrAvaNa hote bhI bhAdrava mAsa pratibaddha paryuSaNA ThaharA karake do mAvaNa honese dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karane vAloMkoM siddhAnta se aura laukika rItiseM bhI viruddha ThaharAte haiM so niHkevala ApahI utsUtra bhASaNa karate haiM kyoMki do mAvaNa honese zrIkharataragacchake tathA zrItapagacchAdike aneka pUrvAcAyone dUsare mAdhaNameM paryuSaNAparva karanekA aneka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 213 ] zAstroMmeM kahA hai aura prAcIna kAlameM bhI mAsavRddhi hone seM zrAvaNa mAsa pratibaddha paryuSaNA bhI isaliye mAsavRddhi do zrAvaNa hote bhI bhAdrava mAsa pratibaddha paryuSaNA ThaharAnA zAstraviruddha hai aura dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karane vAloMko siddhAntaseM aura laukika rItise viruddha ThaharAnA so bhI pratyakSa mithyA bhASaNa kAraka haiM isakA upara meM aneka jagaha vistAraseM chapagayA hai aura Age vizeSa vistAra sAtameM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmakI samIkSAmeM karanemeM AvegA ; aura Age phira bhI nyAyAMbhonidhijIne paryuSaNA sambandhI apanA lekha pUrNa karate anta meM pRSTha 93 paMkti13 se paMkti 19 taka aise likhA hai ki [ pUrvapakSa pRSTha 157 meM likhe hue pAThakA kucha bhI samAdhAna na kiyA-- uttara - he parIkSaka adhika mAsako jaba kAlacUlA mAna liyA to zAstrake likhe hue 50 dina bhI siddha hogaye aura 70 dina bhI siddha hogaye to phira kAhe ko apane apane mAsameM niyata dharmakAryya chor3ake aura aura kalpanA karake Agraha karanA cAhiye ] yaha uparakA lekha nyAyAMbhonidhi jIkA zAstroMke viruddha aura mAyAvRttikA bhole jIvoMkoM bhramAneke vAste hai kyoMki prathama to zuddhasamAcArIke pRSTha 157 meM zrI kalpasUtrakA mUla (sabIsaha rAimAse ityAdi ) pATha likhA hai aura dUsarA zrIbRhatkalpa cUrNikA pAThaseM prAcInakAlakI apekSAyeM pAMca pAMca dinakI vRddhi karate dazaveM paJcaka meM pacAsa dine paryuSaNA dikhAI hai aura usI zrIha Perest pUrNimeM adhika mAsako mizcayake sAtha avazya vinatImeM lenA kahA hai jisakA pATha Age uThe mahAzaba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 294 ] zrIvAbhAvijayajIke nAmakI samIkSAmeM likhanemeM AvegA, isaliye eDa samAcArIkI pustakake pRSTha 157 kA pATha sambandhI pUrvapakSa uThAkara uptIkA uttarameM adhika mAsakI ginatI niSedha karanA so to pratyakSa nyAyAmbhonidhijIkA zAstra viruddha utsUtra bhASaNa rUpa hai ;___aura dUsarA yaha bhI suna lIjIye ki-zrInizItha cUrNi kAra zrIjinadAsa mahattarAcAryajI pUrvadhara mahArAjane aura zrIdazavaikAlika sUtrake prathama cUlikAkI vRhadvRttikAra suprasiddha zrImAn haribhadra sUrijI mahArAjane adhikamAsako kAlacUlAko uttama opamA ginatI karane yogya likhI hai tathApi ina mahArAjake viruddhArtha meM nyAyAmbhonidhijI itane vidvAn hote bhI adhika mAsako kAlacUlA mAnate bhI niSedha karate hai so bar3I hI vicArane yogya Azcarya kI bAta hai; aura do zrAvaNa honese bhAdrapadataka 80 dina hote hai tathA do Azvina honese kArtika taka 100 dina hote hai tathApi 80 dinake 50 dina aura 100 dinake 90 dina nyAyAmbhonidhijIne apanI kalpanAse kAlacUlAke bahAne banAye so kadApi nahI bana sakate hai isakA vistAra tInoM mahAzayoM kI aura khAsa nyAyAmbhonidhijIkI bhI samIkSA meM acchI tarahase uparameM chapa gayA hai so par3hake sarvanirNaya kara lenA:-aura do zrAvaNa mAsa honeseM dUsare zrAvaNa mAMsa pratibaddha paryuSaNA parva hai isaliye do zrAvaNa hote bhI bhAdrava mAsakI bhrAnti karanA zAstra viruddha hai aura aba nyAyAmbhonidhijIke nAma kI paryuSaNA sambandhI samIkSAke anta meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15 / zrIjinAmA ArAdhaka satyapAhI sajjana puruSoM se merA yahI kahanA hai ki jaise pUrvokta tInoM mahAzayoMne apane vidvattAkI kalpita bAta jamAneke liye pUrvApara virodhI tathA uTapaTAGga aura zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke viruddha aura aneka zAstroMke pAThoMko utyApana karake apanA ananta saMsAra vRddhikA bhaya nahI kiyA taiseM hI cauthe mahAzaya nyAyAmbhonidhijIneM bhI tInoM mahAzayoMkA anukaraNa karake pUrvApara virodhI tathA uTapaTAGga aura nItIrthakaragaNadharAdi mahArAjoMke viruddha utsUtra bhASaNa karane meM kucha bhI bhaya nahI kiyA parantu maiMne bhI bhavyajIvoMke zuddha zraddhA honeke upagArakI buddhiseM zAstrAnusAra yuktipUrvaka satya bAtoMkA dekhAva karake kalpita bAtoMkI samIkSAkara dikhAha hai usIko par3hake satya bAtakA grahaNa aura asatya bAtakA tyAga karake apanI AtmAkA kalyANa karane meM udyama kareMge aura dRSTirAgakA pakSapAtakoM na rakheMge yahI merA pAThaka vargako kahanA hai ;___ aura nyAyAmbhonidhijIke lekha para aneka puruSa saMpUrNa rItiseM pUrA bharosA rakhatethe ki nyAyAmbhonidhijI jo likheMge so zAstrAnusAra satyahI likheMge aisA mAnyakarake unhoMse pUjyabhAva bahota puruSoMkA hai| aura merA bhI thA parantu zAstroMkA tAtparya dekhanese jo jo nyAyAMbhonidhi jIne mahAn utsUtra bhASaNarUpa anartha kiyA so so saba pragaTa hogayA jisakA namunArUpa paryuSaNA sambandhI nyAyAmbho. nidhijIne kitanI jagaha pratyakSa mithyA aura utsUtra bhASaNa kiyA hai so to uparakI merI likhI huI samIkSA par3hane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThakavargako pratyakSa dikha jAveMgA tathA aura bhI nyApA. bhonidhijIne janasiddhAntasamAcArI nAmako pustakameM anu. mAna 150 athavA960 zAstroMke viruddhArtha meM aneka jagaha pratyakSa mithyA tathA aneka jagaha mAyAvRttirUpa aura aneka jagaha zAstroM ke Age pIcheke pATha chor3ake adhUre adhUre tathA zAtA kArake abhiprAyake viruddha aneka jagaha anyAya kAraka aura aneka satya bAtoMkA niSedha karake apanI kalpita bAtoMkA utsatra bhASaNarUpa sthApana ityAdi mahAn anartha karake bhole dUSTirAgI gaccha kadAgrahI bAlajIvoMkoM zrIjinezvara bhagavAn kI AjJAkA mokSarUpI rastAparaseM gerake saMsArarUpI mithyAtva kA rastAmeM phasAneke liye jaina siddhAnta samAcArI, pustaka kA nAma rakhake vAstavikameM ananta saMsArakI iddhikAraka mithyAtvarUpa pAkhaNDakI samAcArI nyAyAmbhonidhijIne pragaTa karake apanI AtmAkoM isa saMsArarUpI samudra meM kyA pA inAmake yogya ThaharAI hogI tathA aba inhoMke parivAra vAle aura inhoMke pakSadhArI bhI usI mujaba vartate hai jinhoMkoM isa saMsAra meM kyA inAma prApta hogA so zrIjJAnIjI mahArAja jAneM ;-ima liye zrIsaGghakoM aura nyAyAmbhonidhi jIke pakSadhArI tathA inhoMke parivAra vAloMko upara kI pustaka sambandhI bAtoMke liye merA abhiprAya isa pastakake antameM vinatI pUrvaka jAhira karane meM AvegA aura pAMcaveM mahAzaya nyAyarabajI zrIzAntivijayajI tathA chaThe mahAzaya zrIvamabhavijayajI aura sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmakI samIkSA meM prasaGgopAta thor3I thor3I bAtoMkA upara kI pastaka sambandhI darzAva bhI karanemeM AvegA ;pati caurSe mahAzaya nyAyAmbhonidhijI zrIAtmArAmajIke nAmakI paryuSaNA sambandhI saMkSipta samIkSA smaasH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 217 ] aba Age pAMcaveM mahAzaya nyAyaratnajI zrIzAntivijayajIne mAnavadharmasaMhitA nAmA pustaka meM jo paryuSaNA sambandhI lekha adhika mAsako niSedha karaneke liye likhA hai usakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hu jisameM prathamato mAnavadharmasaMhitA pustakake pRSTha 800 kI paMkti 17 vIM se pRSTha 809 kI paMkti 21 // taka jaisA nyAyaratnajIkA lekha hai vaisAhI nIce mujaba jAno ;- do zrAvaNa hoto bhI bhAdavemeM hI paryuSaNAparva karanA cAhiye, agara kahA jAya ki-ASAr3hasudI 14 caturdazIse 50 roja lenA kahA yaha kaise sabuta rahegA ? jabAba-kalpa. sUtrakI TIkAmeM pATha hai ki-adhikamAsa kAlapuruSakI cUlikA yAnI coTI hai, jaise kisI puruSakA zarIra ucAImeM nApA jAya to coTIkI laMbAI nApI nahI jAtI, isI taraha kAlapuruSakI coTI jo adhikamAsa kahA so ginatImeM nahIM liyA jAtA, kalpasUtra kI TIkAkA pATha kAlacUletyavivakSaNAdinAnAM paJcAzadeva,-agara liyA jAtA ho to payuSaNA parva-dUsare varSa zrAvaNameM aura isa taraha adhika mahinoMka hisAbasaiM hamezAM ukta parva phirate huve cale jAyageM, jaise musalmAnoMke tAjiye-hara adhika mAsameM badalate rahate haiM, dUsarA yaha bhI dUSaNa AyagA ki-varSabharameM jo tIna cAtumAsika pratikramaNa kiye jAte haiM unameM paJcamAsika pratikramaNapATha bolanA par3egA, zItakAlameM aura uSNakAlameM to adhika mahinA ginatImeM nahI lAnA aura caumAsemeM ginatImeM lAkara zrAvaNameM paryuSaNA karanA kisa nyAyakI bAta huI ? agara kahA jAya ki-pacAsa dinakI ginatI 28 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 298 ] lii jAtI hai to pichale 90 dinakI jagaha 100 dina ho jAyageM, udhara doSa AyagA, saMvatsarIke pIche 90 dina zeSa rakhanA - yaha bAta samavAyAGgasUtrameM likhI hai - usakA pATha- vAsANaM savIsaharAe mAse vaika te sattarirAidiehiM sesehiM, isaliye vahI pramANa vAkya rahegA ki -- adhikamAsa kAlapuruSakI coTI honeseM ginatI meM nahI lenA, adhika mahinekoM ginatI meM leneseM tIsarA yaha bhI doSa AyagA ki - coIsa tIrthaGkaroM ke kalyANika jo jisa jisa mahinekI tithimeM Ate haiM ginatImeM ve bhI bar3ha jAyageM, phira kyA ! tIrthaGkaroMke kalyANika 120 se bhI jyAde ginanA hogA ? kabhI nahI, isa hetu se bhI adhikamAsa nahI ginA jAtA adhika mahineke kAraNase kabhI do bhAdave ho to dUsare bhAdavemeM paryuSaNA karanA cAhiye jaise do ASADhamahine hote haiM taba bhI dUsare ASAr3ha meM cAturmAsikakRtya kiye jAte haiM vaise paryuSaNA bhI dUsare bhAdavemeM karanA nyAyayukta hai / ] aba nyAyaratnajIke uparakA lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hu jisameM prathamato ( do zrAvaNa ho to bhI bhAdraveM meM hI paryuSaNAparva karanA cAhiye) yaha likhanA nyAyaratnajIkA zAstroM meM biruddha hai kyoMki khAsa nyAyaratnajIkehI paramapUjya zrItapagacchake pUrvAcArthyAMne do zrAvaNa hone se dUsare zrAvaNa meM paryuSaNAparva karanekA kahA hai jisakA adhikAra upara meM aneka jagaha aura khAsa karake cAroM mahAzayoM ke nAmako samIkSA meM acchI tarahaseM chapagayA hai isaliye do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM apane pUrvajoMke viruddhArthameM paryubaNAparva sthApana karanA nyAyaratnajIko ucita nahI hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 219 ] aura dUsarA yaha hai ki zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi mahAn uttama puruSoMne sUtra, cUrNi, bhASya, vRtti, niyukti prakaraNAdi aneka zAstroM meM mAsavRddhike abhAvaseM bhAdrapadameM pacAsa dine paryuSaNA karanI kahI hai parantu ekAvana 51 meM dine zrIjinAjJAke ArAdhaka puruSoMkoM paryuSaNA karamA nahI kalpe aura ekAvana dine paryuSaNA karane vAloMkoM zrI jinAjAke lopI kahe hai so prasiddha hai tathApi nyAyarabajI. itane vidvAn ho karake bhI zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke vadhanako pramANa na karate hue aneka sUtra, cUNyAdi zAstroM ke pAThoMko utthApate hue mAsavRddhi do zrAvaNa hote bhI 80 dine bhAdrapadameM paryuSaNAparva karanekA likhate kucha bhI utsUtra bhASaNakA bhaya nahI karate haiM yaha vahAhI aphasosa hai; aura do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM paryuSaNA karanese pratyakSa 50 dina hote haiM tathA adhikamAsa bhI zAstrAnusAra aura nyAyayukti sahita avazya nizcaya karake ginatImeM sarvathA siddha hai so uparameM bhaneka jagaha chapagayA hai isaliye adhika mAsakI ginatI niSedha karanA bhI utsatra bhASaNarUpa anyAya kAraka hai tathApi nyAyaratnajIne utsatra bhASaNakA vicAra na karate adhika mAsako ginatImeM niSedha karaneke liye jo jo vikalpa karake zAstroMke viruddhArthameM bhole jIvoMkI zraddhAbhaGga honeke liye likhA hai usIkI samIkSA karatA hu~-jisameM prathamato do zrAvaNa honese bhAdrapada taka 80 dina hote haiM jisakA apanI kalpa. mAse 50 dina banAneke liye nyAyaratnajI likhate hai ki[kalpasUtrakI TIkAmeM pATha hai ki adhikamAsa kAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 220 ] puruSakI cUlikA yAnI coTI hai jaise kisI puruSakA zarIra ucAImeM nApA jAya to coTIkI laMbAI nApI nahI jAtI hai isI taraha kAlapuruSakI coTI jo adhikamAsa kahA so ginatI meM nahIM liyA jAtA kalpa patrakI TIkAkA pAThakAlacUletyavivakSaNAdinAnAM paJcAzadeva ] / isa uparake lekha meM nyAyaratnajIne adhikamAsako kAlapuruSakI coTI likhakara ginatImeM nahI lenekA ThaharAyA hai so niHkevala zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke virudvArthameM utsUtra bhASaNarUpa hai kyoMki zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne adhika mAsako dinoM meM pakSoMmeM mAsoMmeM varSoM meM anAdikAla huvA nizcaya karake ginatImeM liyA hai Age leveMge aura vartamAna kAla meM bhI zrIsImaMdhara svAmIjI Adi tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAja mahAvideha kSetrameM adhika mAsako ginatImeM lete haiM taisehI isa paJcameM kAlameM bharata kSetrameM bhI aneka AtmArthI puruSa aneka zAstrAnusAra yukti pUrvaka dezakAlAnusAra adhika mAsako avazyahI ginatImeM lete haiM isa bAtakA aneka jagaha uparameM adhikAra chapagayA hai aura Age bhI chapegA isaliye adhikamAsakoM ginatI meM nahI lenekA ThaharAnA nyAyaratnajIkA utsUtra bhASaNarUpa honese pramANika nahI ho sakatA hai| aura nyAyaratnajI adhika mAsako kAlapuruSako calikA kahakara coTI arthAt ghAsakI taraha kezAMkI coTIvat likhate haiM so bhI zAstroMke viruddha hai kyoMki zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne cUlikA yAne zikharakI opamA ginatI karane yogya divI hai / jaise| lakSa yojanakA sumeru Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 221 ] parvatake cAlIza yojanakA zikharako tathA anya bhI hareka parvatoMke zikharoM koM aura deva mandiroMke zikharoM ko zAstrakAroMne kSetracUlAkI opamA divI hai natu kezAMkI coTIvat ghAsakI, aura zrIpaJcaparameSTi mantrake zikhararUpa cAra padoM ko tathA zrIAvAgaGgakI sUtrake zikhararUpa do adhyayanakoM aura zrIdazavakAlikajI sUtrake zikhararUpa do adhyayanakoM zAstrakAroMne bhAvacUlAkI opamA divI hai jisakI avazyahI ginatI karanemeM AtI haiN| taisehii| candra saMvatsararUpa kAlapuruSake zikhararUpa adhika mAsakoM kAlacUlAkI uttama opamA ginatI karane yoga zAstrakAroMne divI hai aura adhika mAsa honeseM teraha mAsoMkA abhivarddhitasaMvatsara zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMne kahA hai so aneka zAstroM meM prasiddha hai aura khAsa karake adhika mAsako kAlacUlAko uttama opamA likhane vAle zrIjinadAsa mahattarAcAryajI pUrvadhara mahArAja bhI nizcaya karake ginatImeM lene kA likhate haiM,aura bhI dUptarA sunoM ki-jaise| zrItIrthaGkara mahArAjAMke nija nija aMguliyoMke pramANaseM mastaka taka zarIrakI laMbAI 108 aMgulIkI hotI hai aura mastaka para bAraha aMgulIkI uzikA (zikhA ) koM zikhararUpa cUlAko opamA hai jisako sAmila lekara 120 aMgulIkA zrItIrthaGkara mahArAjAMke zarIrake ginatIkA pramANa sabI zAstrakAroMne kahA hai| taisehI / saMvatsararupa kAlapuruSa kA nija svabhAvika pramANa 354 dina, 19 ghaTIkA aura 36 palakA hai tathA saMvatsararUpa kAlapuruSakA zikhararUpa adhika mAsako kAlacUlAkI opamA hai jisakA pramANa 20 dina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 222 ] 30 ghaTIkA aura 58 palakA hai jisako sAmila lekara 383 dina 42 ghaTIkA aura 34 pala pramANe teraha mAsoMkI ginatI kA hisAbase abhivarddhita saMvatsara sabI zAstrakAroM meM aura khAsa zrItapagacchake pUrvAcAryoM ne bhI kahA hai| aura adhika mAsako kAlacUlA kahaneseM bhI ginatImeM avazyahI lenA zAstrakAroMne kahA hai usa sambandhI inhI pustakake pRSTha 48 se 65 taka tathA aura bhI aneka jagaha pagayA hai so par3hanese sarva niHsandeha ho jAvegA isaliye nyAyarabajI adhika mAsako kAlapuruSakI coTI likhakarake ginatImeM nahI lenekA ThaharAte haiM so pRthA apanI kalpanAseM bhole jIvoMkI zAkhAnusAra satya bAta paraseM zraddhAbhaGga kAraka utsUtra bhASaNa karate haiM so uparake lekhaseM pAThakavarga vizeSa apanI buddhise bhI vicAra sakate haiM ;. aura zrIkalpasUtrako TIkAkA pramANa nyAyarabajIne dikhAyA so to ( aMdhecuye thothedhAma, jaiseguru tesayajamAna) kI taraha karake aneka zAstroMke viruddha utsUtra bhASaNarUpa andha paramparAkA mithyAtvako puSTa kiyA hai kyoMki prathama zrIdharmasAgarajIne zrIkalpakiraNAvalImeM zrIamanta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMke viruddhArtha meM apanI kalpanAse jaina zAstroMke atIva gambhIrArthake tAtparyyako samajhe binA utsatra bhASagarUpa jaise taise likhA hai usIkoM dekhake dUsare zrIjayavijayajIne zrIkalpadIpikAmeM tathA tIsare zrIvinayavijaya jIne zrIsuSayodhikA bhI usI tarahake utsUtra bhASaNake gappoMko likhe haiM aura usIkA zaraNA lekarake cauthe nyAyAMbho nidhijIne bhI jaina middhAnta samAcArIkI pustaka meM apanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 223 ] cAturAIke sAtha utsatra bhASaNakI bAte pragaTa kivI hai aura aisehI gADarIyA pravAhavat usI bAtoMkoM vartamAnameM myAyaratnajI jaise bhI likhate haiM parantu tattvArthako jarA bhI nahI vicArate haiM kyoMki zrIvinayavijayajI vagairaha cAro mahAzayoMmeM kAlacUlAke nAmase adhika mAsakoM ginatImeM nahI lenekA zAstrakAroM ke viruddhArtha meM ThaharAyA hai jisakI samIkSA acchI tarahaseM inhI pustakake pRSTha 58seM yAvat pRSTha 296 taka uparameM chapa cukI hai so par3hanese sarva nirNaya ho jAvegA tathApi zrIvinayavijayajI kRta zrIsukhabodhikAke anusAra apanI apanI cAturAiseM vizeSa kuyuktiyAMke vikalpa uThA karake bhole jIvoMko bhramameM geraneke liye nyAyaratnajI vagairahane vRthA parizrama kiyA hai una kuyuktiyAMkA samAdhAna yuktipUrvaka likhanA yahAM sarU hai jisameM nyAyaratnajIne zrIkalpasUtrakI TIkAkA pATha zrI. vinayavijayajI kata dikhAyA so utsUtra bhASaNarUpa honeseM maiMne usIkI samIkSA to pahilehI kara dikhAI hai isaliye zrIvinayavijayajIkRta utsatra bhASaNa sUpa uparake pAThakoM myAyarabajIko likhanA bhI ucita nahI hai aura pakSapAhiyoMke sivAya AtmArthI puruSoM ko mAnya karanA bhI ucita nahI hai yAne sarvathA tyAgane yogya hai so uparake lekhase pAThakavarga bhI acchI tarahaseM vicAra lenA ; aura Age phira bhI adhika mAsako ginatI nahI leneke liye nyAyaratnajIne apanI cAturAIko pragaTa karake likha dikhAI hai ki ( agara liyA jAtA ho to paryuSaNA parva dUsare varSa prAvaNameM aura isa taraha adhika mahinoMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 224 ] hisAba se hamezAM ukta parva phirate huve cale jAyage jaise musalamAnoMke tAjiye hara adhikamAsa meM badalate rahate haiM ) nyAyaratnajIkA isa lekhapara mereko bar3AhI Azcarya sahita kheda utpanna hotA hai aura nyAyaratnajIkI var3IhI akSatA pragaTa dikhatI hai sohI dikhAtA hUM jisameM prathama to Azcarya utpanna honekA to yaha kAraNa hai ki syAdvAda, anekAMta, avisaMvAdI, anantaguNI, paramottama aise zrIsarvajJa bhagavAn zrIjinendra mahArAjoM ke kathana kare huve atyuttama ahiMsA dharmake vRddhikAraka UrddhagatikA rastArUpa dharmadhyAna dAnapuNya paropakArAdi uttamottama zubhakAyakA nidhi zAnta cittako karane vAle aura pApapaGka ( karmarUpa mela) ko naSTa karane vAle zrIparyuSaNa parva ke sAtha uparokta guNo se pratikula mithyAtvI aura vitaviTaMbaka pAkhaMDarUpa adharmakI vRddhikAraka tathA cha (6) kAyake jIvoMkA vinAza kAraka narakAdi adhogatikA rastArUpa ArttaraudrAdi yukta tAjiyAMkA dRSTAnta nyAyaratna jIneM dikhAyA isaliye merekoM Azcarya utpanna huvA ki jo nyAyaratnajIke antaHkaraNa meM samyaktva hotA to cintAmaNiratnarUpa zrIparyuSaNa parva ke sAtha kAcakA Tukar3ArUpa tAjiyAMkA dRSTAnta likhake apanI kalpita bAtako jamAneke liye adhika mAsakA niSedha kadApi nahI dikhAte isa bAtakoM pAThakavarga bhI vicAra lenA ; aura var3A kheda utpanna honekA to kAraNa yaha hai ki zrI ananta tIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcArthyAMne aura khAsa nyAyaratnajIke pUjya apane zrItapagacchake hI pUrvA * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 225 ] cAyyAne aneka zAstroM meM adhikamAsako sarvathA karake paripUrNa rItiseM vistArapUrvaka khulAsAke sAtha nizcaya karake avazyahI ginatImeM liyA hai. jisameM zrIcandraprajJapti 1 tathA etti 2 zrIsUryaprajJapti 3 tathA vRtti 4 zrIjyotiSakaraNTha payannA 5 tathA aitti 6 zrIpravacanasAroddhAra 7 tathA vRtti zrIsamavAyAGgajIsUtra tathA vRtti 10 zrIjambudvIpaprajJapti 11 tathA tInakI do (2) vRtti 13 ityAdi aneka zAstroMke pATha nyAyaratnajIne dekhe hai jisameM adhika mAsako gimatImeM liyA hai jisameM bhI zrIjyotiSakaraNpayannAkI vRtti to nyAyaratnajIne ekavAra nahI kintu anekavAra dekhI hai usI meM to vizeSa karake samayAdi kAlakI vyAkhyA kivI hai ki asaMkhyAtA samaya jAnese eka AvalikA, 1, 67, 7, 216, AvalikA jAnese ekamuhUrta hotA hai zrIza muhUrtaseM eka ahorAtri rUpa divasa hotA hai aise pandaraha divasa jAnese ekapakSa hotA hai do pakSaseM ekamAsa hotA hai do mAsase eka Rtu hotA hai cha RtuyoMseM eka samvatsara hotA hai isI hI tarahase nakSatra samvatsarake, candrasamvatsarake, Rtu samvatsara ke, sUryasamvatsarake, aura abhivarddhitasamvatsarake, muhUauMkA jUdA jUrA hisAba vistArapUrvaka dikhAkara pAMca samvatsaroMkA eka yugake 54900 muhUrta dikhAye haiM jisameM eka yugake pAMca saMvatsaromeM do adhika nAsake bhI muhUtoMkI ginatI sAthameM leneseMhI 54900 muhUrtakA hisAba milatA hai anyathA nahIM isa tarahaseM kAlakI vyAkhyA samaya, AvalikA, muhUrta, dina, pakSa, mAsa, varSa, yuga, pUrvAGga, pUrva, palyopama, sAgaropama aura utsarpiNI, avasarpiNI kAlaseM anantakAlakI 28 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 226 ] mAlyAkI ginatI meM adhika mAsako pramANa kiyA hai aura adhika mAsakI utpattikA kAraNa kAryAdi giNita pUrvaka zrImalayagirijI mahArAjane zrIjyotiSakaraNDapayannAkI vRttimeM vistAra kiyA hai isa granthako nyAyaratnajIne aneka cAra dekhA hai aura zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi sarvajJa mahArAjoMne adhika mAsako ginatImeM pramANa kiyA hai so bhaneka zAstroMke pATha prasiddha hai aura khAsa nyAyaratnajIne mAnavadharmasaMhitA pustakake pRSTha 24 kI paMkti 20 vI se 22 // paMkti taka aise likhA hai ki ( utsUtra bhASaNa samAna koI bar3A pApa nahI saba kriyAdharI rahegI ukta pApa durgatiko le jAyagA jamAlijIne gautamagaNadhara jaisI kriyA ki lekina dekha lo kisa gatiko jAnA par3A ) aura pRSTha 588 kI paMkti 14-15 meM phira bhI likhate haiM ki ( sarvajJa praNIta zAstrake pAThako utthApana karegA usakA nirvANa honA muzkila hai) isa lekhaparaseM sajjana puruSoMkoM vicAra karanA cAhiye ki-zrIamanta tIrthaGkara gaNadharAdi sarvajJa mahArAjoMne adhikamAsa ko ginatImeM pramANa kiyA huvA hai so aneka zAstroMke pATha prasiddha hai tathApi pakSapAtake joraseM nyAyaratnajIne anantatIrthaGkara gaNadharAdi sarvajJa bhagavAnoMke viruddhArthameM utsUtra bhASaNa karaneke liye sarvajJa praNIta aneka zAstroMke pAThoMkoM utyApana karake utsUtra bhASaNakA bar3A bhArI pApa durgatiko denevAlA tathA saMsArameM rulAnevAlA apanA likhA huvA uparakA lekhako bhI sarvathA bhUla gaye isaliye merekoM bar3A kheda utpanna huvA ki nyAyaratnajI jAnate hue bhI utsUtra bhASaNarUpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 227 ] saMsArakI khAr3ameM gire aura apanI AtmAkA bacAva to karanA dUra rahA parantu bhole jIvoM ko bhI usI raste pAhu. cAye so uparake lekhasai pAThakavarga vizeSa vicAra lenA; aura adhika mAsako ginatImeM niSedha karaneke liye nyAyaratnajIne musalmAnoMke tAjiye hareka adhika mAsake hisAbase phiranekA dRSTAnta dikhAke sarvajJa kathita paryuSaNA parva bhI adhika mAsake hisAbase phirate rahanekA nyAyaratA jIne likhA so bar3I ajJatA pragaTa kivI hai jisakA kAraNa yaha hai ki zrIsarvajJa bhagavAnoMne mAsavRddhi ho athavA na ho to bhI khAsa karake vizeSa jIvadayAdikakehI kAraNe varSA RtumeM ASAr3ha caumAsIse uparake likhe dinoMke ginatIkI maryAdA [pramANa se nizcaya karake zrAvaNa athavA bhAdrapada meMhI-kAraNa, kArya, Rtu, mAsa, tithikA niyamaseM hI zrIparyuSaNAparvakA ArAdhana karanA kahA hai tathApi nyAyaratnajI adhika mAsake hisAbaseM paryuSaNAparva phirate hue cale jAnekA likhakara jaina zAstroM ke viruddhArthameM ASAr3ha, jyeSTha, vaizAkhAdimeM paryuSaNA honekA dikhAte haiM isaliye nyAyaH rAjIkI asatAmeM kucha kama ho to pAThakavarga tatvArthakI buddhiseM svayaM vicAra lenA ;. tathA aura bhI nyAyaratnajIke vidvattAkI cAturAIkA namunA suniye-ki zrIjaina zAstroM meM pAMca prakArake saMvatsaroM se eka yugakA pramANa kahA haiM jisameM sUryako gatikA hisAbaseM sarya saMvatsarakI apekSAseM jainameM mAsavRddhikA abhAva haiM parantu candra kI gatikA hisAbaseM candrasaMvatsarakI apekSAseM eka yugakI pUratIkehI liye khAsa do adhikamAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 228 ] hote haiM jaba adhikamAsa jisa saMvatsarameM hotA hai taba usa saMvatsarameM teraha mAsa honese saMvatsarakA nAma bhI abhivarddhita kahA jAtA hai-adhika mAsako ginatImeM liyA jisase saMvatsarakA bhI pramANa var3ha gayA aura yugakI pUratIkA bhI barobara hisAba milagayA-adhika mAsa anAdikAla hue hotA rahatA hai tathA mAsavRddhi ho athavA na ho to bhI zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne zrIparyuSaNAparvakA ArAdhana varSA RtumeM hI karanA kahA hai yaha bAta AtmArthI vivekI vidvAnoMse chupI huI nahI hai yAne prasiddha hai isaliye zrIparyuSaNAparva adhika mAsa ho to bhI varSA Rtuke sivAya aura RtuyoMmeM kadApi nahI ho sakate haiM aura musalmAna loga to sirpha eka candra darzanakI apekSAse 29 / 30 dinakA mahinA mAnyakarake bAraha mahinoMke 354 dinakA eka varSa mAnate hai aura adhika mAsakA bhinna vyavahArako nahI mAnate haiM yAne candrake hisAbaseM bAraha bAraha mahinoMkA eka eka varSa mAnate cale jAte haiM parantu apane mAne mAsa tArIkha niyata tAjiyeM bhI karate rahate haiM aura jaina tathA dUsare hindU adhika mAsako mAnya karake teraha mAsoMkA varSa mAnate haiM tathA apane mAne mAsa, tithi niyata parva bhI karate hai isaliye jaina tathA dUsare hindUyAMke to Rtu, mAsa, tithi niyata parva adhika mAsa hoto bhI phirate hue nahI cale jAte hai parantu musalmAna loga adhika mAsako nahI mAnate hue anukrame sIdhA hisAba se hI varttate hai isa liye laukikameM adhika mAsa honeseM musalamAnoMke tAjiye amuka RtumeM tathA amuka laukika mAsameM hote haiM yaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] miyama nahI rahatA hai yAne hara adhika mAsake hisAbaseM pazcAdAnupUrvI arthAt ASAr3ha, jyeSTha, vaizAkha,caitra, phAlguna, mAgha, pauSAdi hareka mAsoMmeM hote hai isaliye musalmAnoMke tAjiye phiranekA dRSTAnta likhake zrIparyuSaNAparva phiranekA dikhAnA so pUrI antatAkA kAraNa hai isaliye zrIsarvajJa kathita zrIparyuSaNAparva phiranekA aura adhika mAsako ginatI meM niSedha karane ke saMbandhI musalmAnoMke tAjiyAMkA dRSTAnta utsatra bhASaNarUpa honeseM nyAyaratnajIko likhanA ucita nahI hai isa bAtako sajjana puruSa uparake lekhaseM svayaM vicAra sakate hai;___aura Age phira bhI nyAyaratnajIne apanI kalpanAse likhA hai ki (dUsarA yaha bhI dUSaNa ayagA ki varSabharamaiM jo tIna cAturmAsika pratikramaNa kiye jAte hai usameM pacamAsika pratikramaNakA pATha bolanA par3emA zItakAlameM aura uSNakAlameM to adhika mahinA ginatImeM nahIM lAnA aura caumAsemeM ginatI meM lAkara prAvaNameM paryuSaNA karanA kisa nyAya kI bAta huI ) isa lekhase nyAyaratnajIne jainazAstoM kA tathA adhika mAsako ginatI meM pramANa karane vAloMkA tAtparyyako samajhe binA dUsarA dUSaNa lagAyA so mithyAbhASaNa karake var3I bhUla karI hai kyoMki jisa caumAsemeM adhika mAsa hotA hai usIko abhivarddhita caumAsA kahA jAtA hai saMvatsaravat arthAt jisa saMvatsarameM adhika mAsa hotA hai usIko abhivarddhita saMvatsara kahate hai isI hI nyAyAnusAra adhika mAsa hothe taba usa caumAsemeM paJcamAsa tathA saMvatsarameM teraha mAsakA pATha sarvatra pratikramaNameM avazya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 230 ] hI bolA jAtA hai isakA vizeSa nirNaya sAtameM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmakI samIkSAmeM karane meM AvegA. ;-- aura zItakAla ho tathA uSNakAla ho athavA varSAkAla ho parantu laukika paJcAGgameM jo adhikamAsa hogA ret kAlameM avazya hI ginatI meM karake pramANa karanA yaha to svayaM siddha nyAyayukti kI bAta hai jaise varSAkAla meM zrAvaNa bhAdrapadAdi mAsa bar3haneseM ginatI meM liye jAte hai taise hI zItakAla meM tathA uSNakAlameM bhI jo mAsa var3he so hI ginAjAtA hai isa liye nyAyaratnajIneM uparakA lekhameM zItakAlameM aura uSNakAlameM adhika mAsako ginatI meM nahI lAnekA likhatI vaqhta viveka buddhise vicAra kiyA hotA to mithyA bhASaNakA dUSaNa nahI lagatA so pAThakavarga vicAra lenA, * aura isake agAr3I phira bhI nyAyaratnajIneM apanI vidvattAkI caturAI ko pragaTa karaneke liye likhA hai ki [ agara kahA jAya ki pacAzadinakI ginatI liijAtI hai to pichale 90 dinakI jagaha 100 dina hojAyege udhara doSa adhyagA saMvatsarIke bAda 90 dina zeSa rakhanA yaha bAta samavAyAGga sUtrameM likhI haiM usakA pATha - vAsANaM savIsairAi mAse va kunte sattarirAidiehiM sesehiM, isa liye vahI pramANavAkya rahegA ki adhika mAsa kAlapuruSakI coTI hone se ginatI meM nahI lenA ] isa lekhapara mereko bar3e aphasosake sAtha likhanA par3atA hai ki nyAyaratnajIkoM vidvattAkI cAturAI kisa jagaha meM calI gaI hogI so apane nAmake vidyAsAgarAdi vizeSaNeko anucitarUpa kAryyakara ke uparake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 231 / lekhameM do prAvaNa honese bhAdrapada taka 80 dina hote haiM jisake 50 dina banAliye aura do Azvina honeseM kArtika / taka 100 dina hote haiM jisake 90 dina apanI kalpanAse banA liye parantu zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke kaSita sUtra siddhAntoMke pAThoMkA utthApanarUpa mithyAtvakA kucha bhI bhaya nahI kiyA kyoMki zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne aneka sUtra siddhAntoMmeM samayAdi sUkSmakAlakI gimatIse ekayugake donuM hI adhika mAsako ginatImeM liye hai isakA vistAra uparameM aneka jagaha chapa gayA haiM aura padyarUpa vastuyoMmeM ekakAla dravyarUpa vastu bhI zAzvatI hai jisake ananta kAlacakra vyatIta hogaya hai aura Age bhI anante kAlacakra vyatIta hoveMge jisameM candra, sUryake, zAzvate vimAna honeseM candrake gatikA hisAba se anante adhika mAsa bhI zrItIrthakara gaNadharAdi mahArAjoM ke sAmane vyatIta hogaye aura Age bhI hoveMge isa liye samyaktvadhArI mokSAbhilASI AtmArthI prANI hogA so to kAladravyakI ginatIke do adhika mAsa to kyA parantu eka samaya mAtra bhI gimatI meM kadApi niSedha nahI kara sakatA hai tathApi nyAyaratnajI jainazvetAmbara dharmopadeSTA tathA vidyAsAgarakA vizeSaNa dhAraNa karate bhI zrIsarvajJa kathita siddhAntoMmeM kAladravya rUpa zAkhatI vastukA eka samayamAtra bhI niSedha nahI ho sake jisake badale eka dama do mAsakI ginatI niSedha karake zrIjainazvetAmbarameM utsatra bhASaNarUpa mithyAtvake upadeSTA honekA kucha bhI bhaya nahIM karate hai, hA atIva khedaH, isa lekhakA tAtparya yaha hai ki jaina zAstrAnusAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 232 ] eka samaya mAtra bhI jo kAla vyatIta ho jAve usakI ava. zyahI ginatI karane meM AtI hai to phira do adhika mAsako ginatImeM lene isameM to kyAhI kahanA yAne do adhika mAsakI nizcaya karake bhavazyahI ginatI karamA sohI samya. katva dhAriyoM ko ucita hai isaliye do adhika mAsakI ginatI niSedha karake 80 dinake 50 dina aura 100 dinake 70 dina nyAyaratnajIne utsUtra bhASaNarUpa apanI kalpanAse 'banAye so kadApi nahI bana sakate hai isaliye do zrAvaNa honese aneka zAstrAnusAra pacAsa dine dUsare prAvaNameM paryuSaNA karanA aura paryuSaNAke pihAr3I 100 dina bhI aneka zAstrAnusAra yuktipUrvaka rahate hai jisako sAnya karane meM koI dUSaNa nahI haiM tathApi nyAyarabajIne dUSaNa lagAyA so mithyA hai isa uparake lekhakA vizeSa vistAra tInoM mahAzayoMke nAmakI samIkSAmeM inhI pustakake paSTha 197 meM pRSTha 128 taka tathA cauthe mahAzayake nAmakI samIkSAmeM bhI pRSTha 174 - pRSTha 185 taka bhI acchI tarahase sUtrakAra zrI gAdhara mahArAjake tathA vRttikAra mahArAjake abhiprAya sahita yuktipUrvaka chapa cukA hai so par3hanese sarva nirNaya ho jAvegA ; tathA thoDAsA aura bhI suna lijIyeM ki, zrIsamavAyAGgajI sUtrameM zrIgaNadhara mahArAjane tathA kRttikAra mahArAjameM aneka jagaha khulAsApUrvaka adhika mAsako 'ginatI pramANa kiyA hai tathApi nyAyaratnajI ho karake sUtrakAra mahArAjake viruddhArtha meM adhika mAsakI ginatI niSedha karake mUlasUtrake pAThoMko tathA vRttike pAThoMko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 233 ] utyApana karate hai aura cAra mAsake 120 dinakA varSAkAla sambandhI uparakA pATha bhIgalavara mahArAjane kahA hai tathApi isakA tAtparya samajhe binA do prAvakha honese pAMca mAsake 150 dinakA varSAkAlameM uparakA pATha sUtrakAra tathA vRttikAra mahArAjake viruddhArtha meM nyAyaratnajI likhate haiM isaliye nyAyaratnajIko zrIsamavAyAGgajI sUtrake pAThoMkA tAtparyya samajha meM nahI AyA mAluma hotA hai to phira nyAyaratna kA aura vidyAsAgarakA jo vizeSaNa zrIzAntivijayajI ne dhAraNa kiyA hai so kaise sArthaka ho sakegA so pAThaka varga sajjana puruSa apanI buddhiseM svayaM vicAra lenA ;. aura nyAyaratnajI kAlapuruSakI coTIkI bhrAnti meM adhika mAsako ginatImeM niSedha karate haiM so bhI jaina zAstroMke tAtparyyako samajhe binA utsUtra bhASaNa karate haiM isakA nirNaya inhI pustakake pRSTha 48 se 65 taka tathA cAroM mahAzayoMke nAmakI samIkSAmeM aura khAsa nyAyaratna jIkehI nAmakI samIkSAmeM uparameM pRSTha 220 / 229 / 222 taka acchI tarahaseM khulAsAke sAtha chapa gayA hai so 'par3hanese sarva nirNaya ho jAvegA ki zikhararUpa cUlAkI uttama opamA ginatI karane yogya dinI hai isaliye coTI kahake niSedha karanevAle mithyAvAdI hai so uparokta lekha meM pAThakavarga svayaM vicAra lenA ;- aura isake agAr3I phira bhI nyAyaratnajIne likhA hai ki ( adhika mahineko ginatI meM lemeseM tIsarA yaha bhI doSa AyagA ki cauisa tIrgharoMke kalyANika jo jisa jisa mahinekI tidhimeM Ate haiM ginatI meM ve bhI bar3ha jAyageM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 234 ] phira tIrthaGkaroMke kalyANika 120 se bhI jyAde ginanA hogA kabhI nahI isa hetu se bhI adhika mAsa nahI ginA jAtA ) isa lekha kI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hu~ jisameM prathamato uparake lekhameM nyAyaratnajIneM adhikamAsako ginatI meM lene vAloM ko tIsarA dUSaNa lagAyA isa para to mere ko itanAhI kahanA ucita hai ki nyAyaratnajIneM zrI anantatIrthaGkara gagadharAdi mahArAjoMkI AzAtanA karake khUba mithyAtva bar3hAyA hai kyoMki zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAja adhika mAsako ginatImeM mAnya karate haiM so aneka siddhAntoM meM prasiddha hai aura nyAyaratnajI adhika mAsako ginatI meM mAnya karane vAloMko dUSaNa lagAte haiM jisase zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI pratyakSa AzAtanA hotI hai isaliye jo nyAyaratnajIko zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AzAtanAyeM ananta saMsAra vRddhikA bhaya lagatA ho to adhika mAsako ginatI meM lene vAloMkoM dUSaNa lagAyA jisakI AlocanA lekara apanI AtmAko durgati se bacAnA cAhiye Age nyAyaratnajIkI jaisI icchA merA to dharmabandhukI prItiseM likhanA ucita hai so likha dikhAyA hai aura adhika mAsako zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne ginatI meM mAnya kiyA hai usIke anusAra kAlAnusAra yuktipUrvaka varttamAnameM bhI adhika mAsako AtmArthI puruSa mAnya karate haiM jinhoMko eka bhI dUSaNa nahI laga sakatA hai parantu kalpita dUSaNoMkoM lagAne vAloM ko to utsUtra bhASaNarUpa aneka dUSaNoMke adhikArI honA par3atA hai so AtmArthI vivekI sajjana puruSa inhI pustaka ke par3hanese svayaM vicAra sakate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 235 ] aura ananta kAlacakra hue adhika mAsa bhI hotA rahatA hai taisehI ananta cauvIzI hogaI jisameM zrItIrthaGkara mahArAjoMke kalyANaka bhI hote rahate haiM parantu kisIne bhI kalyANaka bar3ha jAneke bhayase adhika mAsakI ginatI niSedha nahI karI hai tathApi isa paJcameM kAlake vidyAsAgara nyAyaratnakA vizeSaNa dharAnevAle zrIzAntivijayajI itane bar3e vidvAn kahalAte bhI jaina zAkhoMke gambhIrArthako samake binA kalyANaka bar3ha jAneke bhayase adhika mAsakI ginatI niSedha karate haiM yaha bhI eka alaukika AzcaryakI bAta hai kyoMki jaina jyotiSazAstrAnusAra mAsavRddhike kAraNase jaba do pauSa athavA do ASAr3ha hote the taba usa samaya koI bhavya jIvoMko zrItIrthaGkara mahArAjoMke kalyANakakI tapazcaryAdi karanekA irAdA hotA thA taba pahile zrIpAnIjI mahArAjakoM pUchake pIche karate the jisameM do mAsake kAraNaseM koI bhagavAnkA prathama mAsameM kalyANaka hoyA hove usI kalyANakako prathama mAsameM ArAdhana karate the aura koI bhagavAnkA dUsare mAsameM kalyANaka hoyA hove usI kalyANakako dUsare mAsameM mArAdhana karate the jisase jina jina bhagavAn kA jo jo kalyANaka mAsa vRddhike kAraNase prathama mAsameM athavA dUsare mAsameM hoyA. hove usIko usI mujaba zrIjJAnIjI mahArAjako pUchake ArAdhana karate the, pakSavata, arthAt amuka bhagavAn kA amuka kalyANaka amuka mAsake prathama pakSameM hoyA hove usIkoM prathama pakSameM ArAdhana karate the aura dUsare pakSa meM hoyA hove usIko dUsare pakSameM ArAdhanaM karate the usI taraha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 236 ] nAsake kAraNa zrIjJAnIjI mahArAjake kahane sujaba kalyANaka ArAdhana karane meM Ate the aura adhika mAsako ginatI meM bhI karanemeM AtA thA isaliye adhika mAsakI ginatI karaneseM zrItIrthaGkara mahArAjoMke kalyANaka ginatI meM nahI bar3ha sakate hai aura isa paJcameM kAlameM bharata kSetra meM zrIjJAnIjI mahArAjakA abhAva honese aura laukika paJcAGgameM hareka mAsoMkI vRddhi honeke kAraNaseM prathama mAsakA prathama kRSNapakSa aura dUsare mAsakA dUsarA zuklapakSa meM mAsa tithi niyata kalyANakAdi dharmakAryya tathA laukika aura lokottara parva karanemeM Ate hai jisakA yuktipUrvaka dRSTAnta sahita sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmako samIkSAmeM likhane meM AvegA so par3haneseM vizeSa nirNaya ho jAvegA isa liye nyAyaratnajI kalyANaka bar3ha jAne ke bhayaseM adhika mAsakI ginatI niSedha karate hai so jaina zAstroMke viruddha utsUtrabhASaNa karate hai so uparake lekhaseM pAThakavarga bhI vizeSa vicAra sakate hai / aura isake agAr3I phira bhI nyAyaratnajIneM likhA hai ki ( adhika mahinoMke kAraNaseM kabhI do bhAdave ho to dUsare bhAdravemeM paryuSaNA karanA cAhiye jaise do ASADha mahine hote hai taba bhI dUsare ASAr3ha meM cAturmAsika kRtya kiye jAte hai vaise paryuSaNA bhI dUsare bhAdravemeM karanA nyAyayukta hai ) uparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA huM ki he sajjana puruSoM uparake lekhameM nyAyaratnajIne mAsavRddhi ke kAraNa do ASAr3ha aura do bhAdrapada likhe jisase adhikamAsa ginatI meM siddha hogayA phira adhika mAsako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 237 ] ginatI meM lenevAloMko dUSaNa lagAnA yaha to nyAyaratnajIkA haThavAda pratyakSa anyAyakAraka hai so pAThakavarga bhI vicAra sakate hai / aura bhI dUsarA suno-khAsa nyAyaratnajIneM saMvat 1966 kI sAlakA bayAna yAne zubhAzubhakA phala saMkSipta jainapatra ke sAtha meM jUr3A heNDabila meM prasiddha kiyA hai usImeM [ isa varSa meM zrAvaNa mahinA do hai aisA likhA hai tathA adhika mAsa ke kAraNa donu hI zrAvaNakI ginatI sahita teraha mAsoM ke pramANase teraha amAvasyA aura teraha pUrNimAkI saba ghar3iyoMkI ginatI dikhAI hai aura prathama zrAvaNa vadI 19 tathA 12 ke dina aura dUsare zrAvaNa vadI 10 ke dina acchA yogya batAyA hai aura prathama zrAvaNa zuddhI meM sapta nAr3Icakra meM sUryya aura guru jalanAr3I para AnekA likhA hai aura prathama zrAvaNa zudI paJcamIke dina siMha rAzi para zukra AnekA likhA hai phira dUsare zrAvaNa zuklapakSameM budhakA udaya hogA vahAM duniyAke loga sukhI rahanekA likhA hai phira prathama zrAvaNa vadI 4 budhavAra taka durmati nAmA saMvatsara rahanekA likhA hai bAda yAne prathama zrAvaNa vadI paJcamI guruvArakA dundubhi nAmakA saMvatsara laganekA likhA hai phira dUsare zrAvaNameM mIna rAzi para zani aura maGgala vakra honekA likhA hai ] isa taraha se khulAsAke sAtha nyAyaratnajI apane svahaste donu zrAvaNa mahinoMko barobara likhate hai ginatI meM lete hai chapAke prasiddha karate hai ( aura donu zrAvaNake kAraNa se teraha mAseAMke 383 dinakA varSa duniyA meM prasiddha hai) isa para niSpakSapAtI AtmArthI sajjana puruSoMko nyAya dRSTiseM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 238 ] vicAra karanA cAhiye ki nyAyarabajI Apa svayaM donu zrAvaNa mAsakI hakIkata jUdI jUdI likhate hai phira ginatI niSedha bhI karate hai yaha to aise huvA ki mamajanamI bandhyA athavA mama vadane jiTTA nAsti, isa tarahase bAlalIlAvat nyAyaratnajI vidyAke sAgara ho karake bhI kara diyA hAya aphasosa, aba isa jagaha mereko lAcAra hokara lisanA par3atA hai ki nyAyarabIjIkI vidvattAko cAturAI kisa dezake koNemeM calI gaI hogA so pUrvAparakA vicAra viveka buddhiseM kiye binA zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne adhika mAsako ginatI meM pramANa karake teraha mAsakA abhivarddhita saMvatsara aneka siddhAntoM meM kahA hai jisake utyApanakA bhaya ma karate ulaTA adhika mAsako ginatI karane vAloMko mAyAvRttiseM mithyA dUSaNa lagAdiye aura phira ApabhI adhika mAsako pramANa karake logoM meM jyotiSazAsake vi. dvAn bhI prasiddha hote hai parantu adhika mAsako ginatImeM karanevAloMko mithyA dUSaNa lagAnekA aura pUrvApara virodhI visaMvAdI rUpa mithyA vAkyake phala vipAkakA jarA bhI bhaya nahI karate hai isaliye jaina zAstrAnusAra to dUsaroMko mithyA dUSaNa lagAneke aura visaMvAdI bhASaNake karmabandhakI Alo. canAke liye binA athavA bhAvAntarameM bhoge binA kUTanA bahuta muzkila hai so jaina zAstroMkA tAtparyake jAnakAra vivekI puruSa svayaM vicAra sakate hai aura nyAyaranajIko bhI utsUtra bhASaNakA bhaya ho to nyAya dRSTi meM tatvArthako avazya hI grahaNa karanA cAhiye ; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 230 ] tathA aura bhI nyAyaratnajIko thor3AsA merA yahI kahanA hai ki adhikamAsako Apa kAlapuruSakI coTI jAna kara ginatI meM nahI lenekA ThaharAte ho taba to do ASAr3ha, do zrAvaNa do bhAdavekA likhanA ApakA vRthA ho jAvegA aura do ASAr3hAdi mAsoMko likhate ho tathA usI mujaba vartate ho taba to kAlapuruSakI coTI kahake adhikamAsako ginatI meM niSedha karate ho so ApakA vRthA hai aura do ASAr3ha, do zrAvaNa, do bhAdave likhanA saba dharma aura karmakA vyavahAra bhI donu mAsakA karanA phira ginatI meM nahI lenA yaha to kabhI nahI ho sakatA hai isaliye donu mAsakA dharma aura karmakA vyavahArako mAnya karake dona mAsako ginatI meM lenA so hI nyAyapUrvaka yuktikI bAta hai tathApi niSedha karanA dharmazAstroMke aura duniyAke vyavahArase bhI viruddha hai isa liye isakA mithyA duSkRta hI denA Apako ucita hai nahI to pUrvApara virodhI visaMvAdI vAkyakA jo vipAka zrIdharmaratnaprakaNakI vRttimeM kahA hai so pATha inhI pustaka ke pRSTha 86 / 87 / 88 meM chapagayA usIke adhikArI honA par3egA so Apa vidvAn ho to vicAra lenA ; aura do ASAr3ha honese dUsare ASADhameM caumAsI kRtya kiye jAte hai jisakA matalaba nyAyaratnajIke samajhameM nahIM AyA hai so isakA nirNaya sAtameM mahAzaya zrIdharmavijayajI ke nAmakI samIkSA karanemeM AvegA aura do bhAdaveM hone seM dUsare bhAdaveMmeM paryuSaNAparva karanA nyAya yukta nyAyaratnajI ThaharAte hai parantu zAstrasammata nyAya yukta nahI hai kyoMki C Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 240 ] zAstroM meM ASAr3ha caumAsIse 50 dine avazyahI paryuSaNA karanA kahA hai aura do bhAdaveM hone dUsare bhAdavemeM paryuSaNA karanese 80 dina hote haiM jisase dUsare bhAdavemeM 80 dine paryuSaNA karanA aura ThaharAnA zAstroMke aura yuktike viruddha hai isaliye prathama bhAdave meM hI 50 dine paryuSaNA karanA zAstrAnusAra yuktipUrvaka nyAya sammata hai isakA vizeSa nirNaya tInoM mahAzayoM ke nAmako samIkSAmeM inhI pustakake pRSTha 140 / 141 / 142 kI Adi taka acchI tarahase chapa gayA hai usIko par3hanese sarva nirNaya ho jaavegaa| __ aura phira bhI nyAyaratna jIne apanI banAI mAnavadharma saMhitA pustakake pRSTha 800 kI paMkti 4 seM 10 taka tithiyA~ kI hAnI tathA vRddhike sambandhameM aura pRSTha 809 kI paMkti 22 // seM pRSTha 802 paMkti 10 taka paryuSaNAmeM tithiyAMkI hAnI tathA vRddhi ke sambandhameM zAstroM ke pramANa binA apanI mati kalpanAse utsUtra bhASaNarupa likhA hai jisakI samIkSA mAge tithi nirNayakA adhikAra sAtaveM mahAzaya zrIdharmavijayajIke nAmakI samIkSA karane meM AvegA vahAM acchI taraha se nyAya ratnajIkI kalpanAkA ( aura nyAyAmbhonidhijIne jaina siddhAnta samAcArIkI pustakameM jo tithiyAMkI hAnI tathA vRddhi sambandhI utsatra bhASaNa kiyA hai uptIkA bhI ) nirNaya sAtha sAthameMhI karanemeM AvegA so par3hanese tithiyAMkI hAnI tathA vRddhi honese dharmakAryoM meM kisI rItise vartanA cAhiye jisakA acchI tarahaseM nirNaya ho jAveMgA;iti pA~caveM mahAzaya nyAyaratnajI zrIzAntivijayajIke nAmakI paryuSaNA sambandhI saMkSipta samIkSA samAtA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ] aura sapTembara mAsakI 27 mI tArIkha san 1908 Azvina zukra 2 vIra saMvat 2434 ke ravivArakA mumbaI meM prasiddha honevAlA jaina patrake 24 veM aGkake pRSTha 4 meM gata varSe nyAyaratnajIkI taraphase lekha prasiddha huvA haiM jisameM khAsa karake zrIkharataragaccha vAloMko zrImahAvIra svAmIjIke 6 kalyANakake sambandhameM pUchA haiM aura Apane zrIharibhadra sUrijI mahArAjake tathA zrIabhayadevasarijI mahArAjake viruddhArtha meM zrIpaJcAzaka mUlasUtrakA tathA tavRttikA adhUrA pATha likhake zrImahAvIra svAmIjIke pAMca kalyANaka sthApana karake 6 kalyANakakA niSedha kiyA hai so utsUtra bhASaNa karake aneka sUtra, cUrNi, vRtti, prakaraNAdi zAstroM ke pAThoMkA utthApana karake zrIgaNadhara mahArAjake, zrIzruta kevalI mahArAjake, pUrvadhara mahArAjoMke aura buddhinidhAna pUrvAcAryoM ke vacanakA anAdara karate paJcamakAlake apane haThavAdako vidvattA nyAyaratnajIne ananta saMsArakI bar3hAne . vAlI prasiddhakarI haiM jisakI samIkSA aura AgasTa mAsakI 29 vI tArIkha san 1909 dUsare zrAvaNa sudI 13 vIra saMvat 2435 ravivArakA jaina patrake 21 veM aGkake pRSTha 15 vA meM jo nyAyaratnajIkI taraphase phira bhI lekha prasiddha huvA haiM usI meM 'kharataragaccha mImAMsA, nAmakI kitAba chapavA kara prasiddha karake [ jaise nyAyAmbhonidhijIne jaina siddhAntamamAdhArI, pustakakA nAma raskake vAstavika meM utsUtra bhASaNa kA mithyAtvarUpa pAkhaNDako pragaTa kiyA haiM ( jisakA kiJcinmAtra inhI pustakake pRSTha 151 aura pRSTa 295 / 216 meM dikhAyA haiM, usIkA namunArUpa paryuSaNA sambandhI samIkSA bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 242 ] inhI pustakake pRSTha 157 se 214 taka uparameM chapa cukI haiM) tesehI nyAyaratna jIne bhI prAya unhI bAtoMko apanI cAturAIseM kucha kucha nyUnAdhika karake ] mithyAtvakA poSTapeSaNarUpa mAnu apanI aura apane gaccha vAsI haThagrAhI bhaktajanoMkI saMsAra vRddhikA kAraNarUpa, zAstrAnusAra satya bAtoMkA niSedha aura zAstrakAroMke viruddhArtha meM kalpita bAtoMkA sthApanakara pustaka pragaTakarake avisaMvAdI atyuttama jainameM visaMvAdarUpa mithyAtvakA jhagar3A phailAnA nyAyaratnajI cAhate haiM, jisakI aura gata varSa ke lekhakI samAlocanArUpa samIkSA isa jagaha likhake nyAyaratnajIke utsUtra bhASaNakI tathA kutarkoM kI cAturAIkA darzAva pragaTa karanA cAhuM to jarUra karake 250 athavA 300 pRSThakA yahAM vistAra var3ha jAveM jisase ADoM mahAzayoMke nAmakI paryuSaNA sambandhI abI jo samIkSA sarU haiM usImeM antara par3a jAveM aura yaha grantha bhI bahuta bar3A ho jAveM isaliye abI yahAM nyAya ratnajI sambandhI vizeSa na likhate paryuSaNA sambandhI viSaya pUrA hoye bAda antameM thor3AsA saMkSiptase likhane meM AvegA jisase zrIjinAjA icchaka AtmArthI sajjana puruSoMko satyAsatyakA nirNaya svayaM mAluma ho sakegA ; aura aba chaThe mahAzaya zrIvallabhAvijayajIkI taraphase paryuSaNA sambandhI jo lekha jaina patrameM pragaTa huvA hai usIkI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA huM-jisameM prathamahI AgaSTa mAsakI 8 vI tArIkha saMvat 1909 gujarAtI prathama zrAvaNa vadI 1 ravivArakA mumbaIseM prasiddha hone vAlA jainapatrake 18 veM aGkake pRSTha 10 viSe gujarAtI bhASAmeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 243 ] praznottara rUpe haiM jisameM kisI mumbaIvAle zrAvakane prama kiyA haiM ki ( paryuSaNa parva pelA zrAvaNamAM kariye to doSa lAgeke kema ) isa praznakA zrIpAlaNapura se zrIvallabhavijayajIneM yaha jabAba diyA ki ( paryuSaNaparva pelA zrAvaNamAM naja dhAya AjJAbhaGga doSa lAge ) isa lekhakA matalaba aise nikalatA hai ki gujarAtI prathama zrAvaNa badI hindI dUsare zrAvaNa vadIseM lekara dUsare zrAvaNa zudImeM arthAt ASAr3ha caturmAsIse padhAta dine paryuSaNA karane vAloMko jinAjJA bhaGgake dUSita ThaharAye taba zrIlazkara se zrIbuddhisAgarajIne zrIpAlaNapura zrIvallabhavijayajIko sundara opamA sahita vandanApUrvaka vinaya bhaktiseM eka poSTakArDa likha bhejA usImeM likhA thA ki - AgaSTa mAsa kI-8 vIM tArIkhakA jaina patrake 18 veM aGka meM (paryuSaNa parva pelA zrAvaNamAM najadhAya AjJAbhaGga doSa lAge ) yaha akSara jisa sUtra athavA vRttike AdhAraseM Apane chapavAye hoveM usI sUtra athavA vRttike pATha likhakara bhejane kI kRpA karanA Apako madhyastha aura vidvAn sunate haiM isa liye Apane zAstra ke pramANa binA apanI kalpanAyeM jhUTha nahI chapavAyA hogA to jarUra zAstrapAThake akSara likha kara bhejeMge ityAdi- isa tarahakA poSTakArDa meM matalaba likha kara khAnagI meM bhejAthA so kArDa zrIvallabhavijayajIko zrIpAlaNapurameM khAsa hAthohAtha pahuMca gayA parantu zrIvallabhavijayajIneM usa kArDakA kucha bhI prIkA jabAba likhakara nahIM bhejA jaba kitanehI dina taka to javAba AnekI rAha dekhI tathApi kucha bhI jabAba nahI AyA taba phira bhI -C Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 244 ] saMpara zrIvAbhAvijayajIko, upara likhe matalabake liye mejane meM AyA tobhI zrIvallabha vijayajIne kucha bhI jabAba nahI diyA taba zrIpAlaNapurake prasiddha AdamI pItAmbara bhAI hAthI bhAI mahatAke nAmase eka patra likhA usImeM bhI vizeSa samAcAra paryuSaNA sambandhI zrIvallabhavijayajIne dUsare prAvaNameM ASAr3ha caumAsIse 50 dine paryuSaNA karane vAloMko AjJAbhaGgakA dUSaNa lagAyA jisakA khulAse uttara pUchAyA thA aura usI patrameM 50 dine paryuSaNA zAstrakAroMne karanekA kahA haiM usI sambandhI pATha bhI likha bheje the vaha patra zrIvallabhavijayajIko pItAmbara bhAIne pahuMcAyA aura jabAba bhI pUchA itane para bhI zrIvallabhavijayajIne apanI bAtakA jabAba nahI diyA aura zAstroM ke pAThoMko pramANa bhI nahIM kiye parantu va pakSapAtakA paNDitAbhimAnake joraseM anyAya kAraka vizeSa jhagar3A phailAnekA kAraNa karake mAyA vRtti se Apa nirdUSaNa bana kara zrIbuddhisAgarajIkoM dUSita ThaharAneke liye akobara mAsako 31 vI tArIkha san 1909 Asoja vadI 3 vIra saMvat 2435 kA aGka 29 vA ke pRSTa 4-5 meM apanI cAturAIko pragaTa karI haiM jisako isa jagaha likha dikhAtA huM ; [khabaradAra ! hovo hoziyAra ! ! karo vicAra ! nikAlo sAra ! ! ! lekhaka-muni-ballabha vijaya-pAlaNapura, isameM zaka nahIM ki, aMgreja sarakArake rAjya meM, kalAkauzalyakI adhikatA ho cukI hai, ho rahI hai aura hotI rahegI ! paraMtu gAma vase vahAM bhaGgI camArAdi avazya hote haiM ! tadvat acchI acchI bAtoMkI hoziyArIke sAtha meM burI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 245 ] burI bAtoMkI hoziyArI bhI Age hI Age baDhatI huI najara AtI hai ! isa vAste khabaradAra hokara hoziyArIke sAtha vicAra kara sAra nikAlanekA khyAla rakhanA yogya haitAki pIchese pazcAttApa karanekI jarUrata na rahe! - rAjya aMgreja sarakArakA haiM kAnUna (kAyade) sabake liye taiyAra hai| cAhe amIra ho, cAhe garIbaho; cAhe rAjA ho, cAhe raMka ho! cAhe zaharI ho, cAhe gaeNvAra ho! jo eka kahegA do sunegA ! thoDe samayakI bAta hai, lazkara se buddhi sAgara nAmA kharatara gacchIya munike nAmakA patra hamAre pAsa AyA, jisameM paryuSaNAkI bAbata kucha likhA thA, hamane munAsivaM nahIM samajA ki' vRthA samaya khokara paraspara IrSAkI vRddhi karanevAlA kAma kiyA jAve ! kitanehI samayasai gaccha saMbaMdhI TaMTA prAyaH dabA huvA hai, tapagaccha kharataragaccha dono hI gaccha prAyaH paraspara saMpase mile julese mAluma hote hai' unameM pharaka par3anese kucha dabe hue jaina zAsanake verioMkA jora ho jAnekA sambhava hai| yaha to prasiddhahI hai ki donoMkI lar3AI meM tIsarekA kAma ho jAtA hai| yadyapi mahAtmA mohanalAlajI mahArAja kharatara gacchuke the, tathApi tapagacchavAle unako adhikase adhika mAna dete the ! yahI gaccha pakSakI kuchaka zAMti lokoMke dekhane meM AtI thI ! marahUma mahAtmA bhI tapagacchakI bAbata apanA judA khyAla nahIM jAhira karate the ! balaki khuda Apa bhI tapagacchakI samA. cArI karate the jo ki prAyaH prasiddha hI hai parantu sUrpanakhA samAna jIva ubhaya pakSakoM duHkhadAyI hote haiM tadvat buddhisAgara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 246 ] kharatara gacchIya muni nAma dhArakane bhI apanI mana:kAmanA pUrNa na honese, rAvaNake samAna hu~DhiyAMkA saraNA lekara suddhAraMbha karamA cAhA hai|] . - pAThakavargakoM chaThe mahAzamajI zrIvAlamavijayajIke upara kA lekhakI samAlocanArupa samIkSA karake dikhAtA huM jisameM prathamato mereko itanA hI kahanA ucita hai ki chaThe mahAzayajI zrIvallabhAvijayajI sAdhu nAma pAraka hokara sAsa Apa jhagar3e kA mUla sar3A karake dUsareko dUSita karanA aura anyAya kAraka mAyA vRttikA mithyA bhASaNase Apa nirdUSaNa bananA cAhate hai to sarvathA anucita haiM kyoMki prathama hI Apane (zAstrakAroMkI rIti mUjaba zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJAnusAra ASAr3ha caumAsIseM pacAsa dine prAvaNavRddhike kAraNase dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanevAloMkoM) AjJAbhaGga kA dUSaNa lagA ke jaina patrameM chapavA kara pragaTa karAyA taba zrIlazkaraseM zrIbuddhisAgarajIne ApakoM khAnagImeM zAstrakA pramANa pUchA pA unhIkoM zAstrakA pramANa Apa khAnagImeM pIchA nahI likha sake aura anyAyakI rItise ulaTA rastA pakar3ake sAnagIko vArtAko prasiddhImeM lAkara kRthA niSprayojanakI anyAnya bAtoMko aura aGgI camAra sUrpanakhA vagairaha anucita zabdoMko likhake vizeSa jhagar3ekA mUla sar3A karake bhI Apa nirdUSaNa banakara apane anyAyako na dekhate hue aura zAkhake pAThakI bAta nyAya rItiseM pUchane vAle ko dUSita ThaharAte hue apane yogyatA mAnaka zabda pragar3ha kiye yAne laukikameM kahate haiM ki jaisI hove koThe, vaisI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1*ibili [ 24 ] nikale hoThe,-arthAt jisa AdanIke jaisI bAta dilameM hove usa AdamIseM vaisehI antarakI bAtake sUcakarUpa zabda karake sahita bhASA nikalatI hai taise hI chaThe mahAzayajIne bhI mAnu apanI AtmAmeM rahanevAle guNoMke sUcaka zabda likhake prasiddha kiye hai so vaha dravya zabdake bhAva guNa chaThe mahAzayajI zrIvavijayajImeM avazya hI dikhate haiM sohI pAThakavargako dikhAtA huM aura sAtha sAthameM chaThe mahAzavajIkI anyAya kAraka abhyAmya bAtoMkI samIkSA bhI karatA huM;.. chaThe mahAzayajIne ( gAma base vahA~ bhaGgI camArAdi avazya hote haiM ) yaha akSara likhe haiM isa para mereko itanA hI kahanA ucita hai ki zrIjinezvara bhagavAnkI AjJAke mArAdhana karanevAle jo sajjana hai sohI mAnoM gAma basatA hai usI gAmarUpI mIjinazAsanameM utsatra bhASaka nindakAdi bhI camAroMkI taraha uka mahAzayajI Adi vasate hai so usa gAmako nindArUpa malinatAkoM uThAte hue bhI Apa pavitra bananA cAhate hai so kadApi nahI bana sakate haiM aura Age phira bhI likhA ki ( accI acchI bAtoMkI hoziyArIke sApameM burI burI bAtoMkI hoziyArI bhI Age hI Age bar3hatI huI najara AtI haiM) The nahAzayajIke ina akSaroM para mereko yahI kahanA par3atA hai ki isa aMgrejI rAjyameM kalAkauzalyatA aura nyAyazIlatAke kAraNaseM zrInimezvara bhagavAnkI AjJArUpI acchI acchI hoziyArIkI vRddhi ke sAtha sAyameM burI burI hoziyArIkI taraha prathama kadAgrahake bIja lagAnevAle Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 248 ] tathA anyAyameM calanevAle aura dUsaroMko mithyA dUSaNa lagAnevAle uThe mahAzayajI vagairaha aneka pakSapAtI puruSa burI burI hoziyArIkI bAtoMkA saraNA lete haiM so bar3I hI aphasosakI bAta haiM ; 12 aura Age phira bhI chaThe mahAzayajIneM likhA hai ki ( khabaradAra hokara hoziyArIke sAtha vicArakara sAra nikAlanekA khyAla rakhanA yogya haiM tAki, pIchese pazcAttApa karane kI jarUra na raheM ) ina akSaroMko likhake chaThe mahAzayajI dUsarekoM hoziyAra honekA batAte haiM parantu apanI AtmAkI tarapha kucha bhI hoziyArI na dikhAte hue bina vicArA kAma karake ina bhava tathA para bhava aura bhavo bhavameM pazcAttApa karanekA kucha bhI bhaya nahI rakhate haiM kyoMki zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi mahAn uttama dhurandharAcAyoMne aura khAMsa kaThe mahAzayajIke hI pUrvaja pUjyapuruSoMne aneka sUtra, vRtti, cUrNi prakaraNAdi aneka zAstroMmeM ASAr3ha caumAsIse eka mAsa aura vIza dine yAne pacAsa dine zrIparyuSaNa parvakA ArAdhana karanA kahA hai aura isa vartamAna kAlameM laukika paJcAGga meM zrAvaNAdi mAsoMkI vRddhi hone ke kAraNa ASAr3ha caumAsIse pacAsa dina dUsare zrAvaNa meM pUre hote haiM taba zAstrAnusAra pacAsa dinakI ginatI se dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanevAle zrIjivezvara bhagavAnkI AjJA ke ArAdhaka Thahare aura jaina zAsanake prabhAvaka tathA yugapradhAna aura buddhinidhAna uttamAcAyyoMkI zrIjinAjJA mujaba dUsare zrAvaNa meM paryuSaNA karanekI anukrameM akhaNDita mahata paramparA (anumAna 1400 varSa hue jaina paJcAGgake abhAva , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 24 ] maiM AtmArthI puruSoMkI) calI AtI hai usI mujaba mokSAtrilAbI sajjana varttate haiM jinhoM ko chaThe mahAzayajIneM apanI kSudrabuddhikI tuccha vidvattAke abhimAnaseM utsUtra bhASaNakA bhayaM na karate ekadama AjJA bhaGgakA dUSaNa lagAke chApAmeM chapAneko AzA karI aura zAstrAnusAra calane vAloMko mithyA dUSaNa lagAneke kAraNase jhagar3A phailAneke kAraNa kA jarA bhI vicAra nahIM kiyA aura jaba zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne pacAsa dine paryuSaNA karanekA kahA hai usIke anusAra AtmArthI sajjana puruSa dUsare zrAvaNameM pacAsa dine paryuSaNA karate hai jinhoMko chaThe mahAzayajI AjJAzaGgakA dUSaNa lagAte hai jisase zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke vacanakA anAdara hokara una mahArAjoMkI mahAn AzAtanA hotI hai tathA aneka sUtra, pUrNi, vRtti, prakarajAdi zAstroMke pAThoMke mujaba nahIM varttanese utthApana hotA hai aura una mahArAjoMkI AzAtanA tathA aneka zAstroM ke pAThoMkA satyApana aura una mahArAjoMkI AjJAnusAra aneka zAstroMke pramANayukta varttane vAloMko svapakSapAtake paMDitAbhimAnaseM mithyA dUSaNa lagAnA so niHkevala utsUtrabhASaNarUpa hai aura utsU bhASaNa ke liye ;-- zrIbhagavatIjI sUtrameM 1 tathA tadvRttimeM 2 zrIuttarAdhyayanajI sUtrameM 3 tathA tInakI cha (6) vyAkhyAyoMmeM zrIzavaikAlika sUtrameM 10 tathA tInakI cAra vyAkhyAyerni14 zrIpagAGgajI (sUtrakRtAGgaNI) sUtrakI niyu phimeM 95 tathA tadvRtti 16 mIsamavAyAjI sUtrameM 11 tathA tadvRtti 18 zrI AvazyakajI sUtrakI pUrNimeM 19 zrI AvazyakajI matrakI . t 32 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat w www.umaragyanbhandar.com Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 250 ] yaharatimeM 20 tathA prathama laghu vRttimeM 21 aura dUsarI laghu vRttimeM 22 zrIvizeSAvazyaka 23 tathA tavRttimeM 24 zrIsAdhupratikramaNasUtrakI pattimeM 25 zrImUlazuddhiprakaraNameM 26 zrImahAnizISa satrameM 27 zrIdharmaratnaprakaraNameM 28 tathA tadvRtti 29 zrIsaGghapaTaka vahaddattimeM 30 zrIzrAddhavidhi vRttimeM 31 zrIAgama aSTottarImeM 32 tathA tavRttimeM 33 zrIsandehadolAvalIvRttimeM 34 zrIsambodhasattarImeM 35 tathA tavRttimeM 36 zrIvairAgyakalpalatAme 37 zrotriSaSThizalAkApuruSa caritrameM 36 aura zrIkalpasUtrakI sAta vyAkhyAyoMmeM 45 ityAdi aneka zAstroM meM aura bhASAke stavana, pada, DhAla vagairahameM bhI aneka jagaha likhA hai ki zAstra pATha tathA ekAkSaramAtrI pramANa nahI karanevAlA ninAva utsUtra bhASakakoM zrItIrthakara gavaghara pUrvadharAdi pUrvAcArya parama gurujana mahArAjoMkI AzAtanA karane vAlA aura unhIM mahArAjoMke vApakoM na mAnatA huvA utthApana karane vAlA bahulakarmI, mAyA sahita mithyA bhASaNa karane vAlA, saMyamase bhraSTa, ghora naraka meM girane vAlA, caturagatikapa saMsArameM kaTuka vipAka dAruNa (bhayaGkara ) phalako bhogane vAlA, samyagdarzanase bhraSTa, mithyAtvI, durlabhabodhi, ananta saMsArI, mohanyAdi ATha koMke cIkaNe bandhako bA~dhane vAlA, pApakArI ityAdi aneka vizeSaNa zAkhoMmeM kahe haiM jisake saba pATha isa jagaha likhaneseM bahuta vistAra ho jAve tathApi bhavyajIvoMko niHsandeha honeke liye ghor3ese pATha bhI likha dikhAtA hu~; - zrIlakSmIvallabhagaNijI kRta zrIuttarAdhyayanavRttau aSTAdazAdhyayane-saMmatarAjarSi kSatriyamunirvadati he mahAmune Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C ? 251 ] ye pApakAriNo narAH pApaM asat parUpaNaM kurvantItyevaM zIlAH pApakAriNo ye narAH bhavanti te narAH ghore bhISaNe ( bhayaGkare ) narake patanti ca puna: dharma sat parUpaNarUpa caritrArAdhyadivyaM divaH sambamdhInoM uttamAM gatiM gacchanti ityAdi // isa pATha meM utsUtra parUpaNA karane vAlekoM bhayaGkara naraka aura satya parUpaNA karane vAlekoM deva logakI gati kahI haiM / aura zrIzAntisUrijIkRta zrIdharmaratna prakaraNa mUla tathA tadvatti zrIdevendrasUrijI kRta bhASA sahita zrI pAlItANA se zrIjainadharma vidyAprasArakavargakI tarapha se. chapake prasiddha huvA haiM jisake tIsare bhAgake pRSTha 82 / 83 / 84 kA pATha gujarAtI bhASA sahita mIce mujaba jAno ;yathA -- ai sAhasa meyaM jaM, ussutta parUvaNA kaDuvivAgA // jANatehivi dijjara, ni so supraye // 109 // mUDano arthaM tatsUtraparUpayA kaTavAM phala ApanArI ke evaM jANatAMchatAM paNa jeo. sUtrabAhya arthamAM nizcayaApI. dele te ati sAhasale // 109 // TIkA- - jvalajjvAlAnala pravezakArinara sAhasAdapyadhikamatisAhasametadvarttate yadutsUtraparUpaNA sUtranirapekSa dezanA kaMTuvipAkA dAruNaphalA jAnAnairavabudhyamAnairapi dIyate vitoryyate nirdezyA nizcayaH sUtrabAhya jinendrAgamAnukte'rthe vastu vicAre kimuktaM bhavati - dubhAsieNa ikkeNa, marIIdukkhasAgaraM patto amio koDA koDiM, sAgara sirinAmadhijjANaM // 1 // ussuttamAcaranto-baMdhakamma sucikkaNaM jIvo / saMsAraca pavaDhai, mAyAmosaM ca kuvadaya // 2 // ummaggademao magga-nAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! 12 j o guuddhhiyymaailo| saDhasIloyasasalthI-tiriyA baMdhae jIvo // 3 // umbhaggadesaNAe-dharaNaM nAsanti jiNavariMdANaM / vAvannadasaNA khalu-mahulabhAtArisAdaTuM // 4 // ityAdyAgama vacanAni zrutvApi svAgrahagrahagrasta cetaso yada nyathAnyathA vyAcakSate vidadhati -tanmahAsAhasamevA narvApArAsAra. saMsAra pArAvArodaravivaramAvi bhUriduHkhamArAGgIkArAditi / TIkAno artha-bahatI pAgamA pesamAsmAphsanAsAhasakaratAM paNa adhika A atisAhasache ke satranirapekSa dezanA kaDavAM eTale bhayaGkara phala ApanArIche ema jANanArA hoine paNa satrabAhya eTale jinAgamamA nahI kahela arthamAM eTale vastu vicAramA nirdeza eTale nizcaya ApIdeche-eTalezuMkayu tekaheche-marIci ekadurbhASitathI duHkhanAdariyAmAM pahI kroDAkroDasAgaropama bhamyo / 1 / utsatra AcaratAM jIva caukaNA karma bAMdhe saMsAravadhArele ane mAyAmRSA kareche / 2 / unmArganI dezanA karanAra mArgano nAzakaranAra gUDhahRdayathI mAyAvI zaTha ane sazalya jIva tiryaMcano AyuSya baaNdheche|3| jeo unmArganI dezanAthI jinezvaranA cAritrano nAzakareche tevA darzanabhraSTa lokone jovA paNasArA nhiiN|4| Avagere AgamanA vacano sAMbhalIne paNa potAmA AgrahamAM grasta banI je kAMDa AIM avalu boleche tathA kareche te mahA sAhasajache kemake eto apAra bhane asAra saMsArarUpa dari yAnA peTamAM dhanAra aneka duHkhamuMbhAra ekadama aGgIkAra karavA tulya cha / .. . aura phira bhI tIsarA bhAga pRSTha 242 kA pATha bhASA sahita nIce mujaba jAno yathA- . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] ayanatrAzayaH-samyaktva jAnavaraSayoH kAracaM ataevamAnamaH tA daMsapissanANaM, nANeNa viNA huMti paraNaguNA / aguNassa natvi mukkho, natyi amullAssa nivANaM // 9 // iti taca gurubahumAnina eva bhavatyato duHkarakArakopi tasmiavajJAnavidayAt tadAtAkArica bhUyAdyata ukta-...... chahahama isamadubAlasehi, mAsaha mAsa khamaNehiM // .. .. ... AkaraMto guruvapaNaM, apaMta saMsArio aNio ||1||ityaadi yahAM Azaya eke ke samyaktva e jAna ane cAritranu kAraNache je nATe AgamamA ArIte kahelaMche-samyaktva vaMtanela jAna hoyache ane jJAna vinA cAritranA guNa hotA nayI bhagutIne noka nayI ane mokSa vagaranAne nirvANa mathI, have te samyaksva to guruno bahumAna karanAraneja hoyare epI karIne duHkarakArI paIne paNa tenI avA nahIM kara tAM tenA mAyAkArI ne bADe koDhuM ke yaTha, bhaTama, dazama, dvAdaza tathA agAsalamaNa ane mAsasamasa karato pako paNa jo puruno bama nahI mAne to anaMta saMsArI paayche| .... aura zrIratrazekharasUrijI kRta zrImADhavidhittikA gujarAtIbhASAntara thA:-cInamalAla zAMkalacaMda mAraphatIyAne zrImuMbaI meM chapavA kara prasiddha kiyA hai jisake pRSTha, 188 kA lekha nIce mujaba jAno ;... AzAtanAnA viSayamA utsUtra [ sUtramA kahelA AzayayI viruddha ] bhASaNakaravAyI arihaMtamI ke gurunI ava helanA karavI e moTI AzAtanAo anantasaMsAranI hetuLe. jemake utsUtra prarUpaNApI sAvadhAcArya, marIcI,jamAlI,kula Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] mAlusIsAtha vigere ghaNAka jIvo ananta saMsArI yA kapAle ke-utsUtabhAsagANaM, bohinAso .. annNtsNsaaro| pANa cae vi ghirA ussuttaM tA na bhAsaMti // 1 // tityayara pavayaNa sUaM, AyarigaNaharaM mhddhii| AsAyaMto bahuso, aNaMta saMsArio hoI // 2 // utsUtranA bhASakane bodhibIjano nAza thApache ane ananta saMsAranI vadvithAyache mATe prANajatAM pasa dhIrapuruSo utsUtra vacana bolatA . nathI tIrthaGkara, pravacama [ jainazAsana ] jAna, AcArya, gaNadhara, upAdhyAya, sAnAdikamI maharddhi kasAdhu, sAdhu e onI AzAtamA karatAM prANI aNukarI ananta saMsArI thAyache / __ aura suprasiddha yugapradhAna zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajI mahArAjane zrIAvazyakabhASya [vizeSAvazyaka] meM kahA hai yathA--je jinavayaNu-tiko, bayaNaM bhAsanti je umati / sammadiThINaM taM, dasaNapi saMsAra buddhi karaMti // 9 // ... ___ bhAvArtha:-jo prANI zrIjinezvara bhagavAn kA vacanake viruddhavacana [utsUtra] bhASaNa karatA hove aura usIko jo mAnatA hove usa prANIkA mukha dekhanA bhI samyaktvadhAriyoMko saMsAra vRddhi karatA hai // 1 // . . ___ aba AtmArthI vivekI sajjana puruSoM ko niSpakSapAtakI dIrghadRSTi se vicAra karanA cAhiye ki utsUtra bhASaNa karane vAlA to saMsArameM rule parantu utsUtra bhASakakA mukha dekhane vAle arthAt usa utsUtra bhASaka samyagadarzanaseM bhraSTa, duSTA. cArIko zraddhApUrvaka vandanAdi karane vAloMko bhI saMsAra kI vRddhikA kAraNa hotA hai to phira isa vartamAna paJcama kAlameM vatsUtra bhASakoMko paramapUjyamAnake unhIke kahane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 255 ] mujaba dhartane vAle gacchapakSI dRSTirAgI vicAre bhole jIvoMke kaise kaise hAla hoveMge so to zrIjJAnIjI mahArAja jAneM-- ___ uparameM utsUtra bhASaka sambandhI itanA lekha likhanekA kAraNa yahI hai ki utsUtrabhASaka puruSa prItIrSapatI zrI tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI aura apane pUrvajoMkI AzAtanA karane vAlA aura bhole jIvoMko bhI usI raste pahuMcAneke kAraNase saMsArakI vRddhi karatA hai jisase usIkoM para avameM tathA bhavo bhavameM narakAdi aneka viDambanA bhoganI par3atI hai isaliye mahAn pazcAttApakA kAraNa banatA hai aura isa bhavameM bhI utsUtra bhASakako aneka upadrava bhogane par3ate hai, taise hI uThe mahAzayajI zrIvallabhavijayajIne bhI utsUtra bhASaNa karake zrIjinezvara bhagavAn kI AjJAke ArAdhaka puruSoMko mithyA mAtAaGgakA dUSaNa lagAkara jainapatra prasiddha karAke jhagarekA mUla khar3A kiyA aura bar3e jorake sAtha punaH jainapatrameM phailAyA jisase AtmArthI niSpakSapAtI sajjanapuruSa tathA apane [ chaThe mahAzayajIke ] pakSadhArI zrItapagacchake sajjana puruSa aura sAsa chaThe mahAzayajIke mAMDalIke yAne zrInyAyAmbhonidhijIke parivAra vAle bhI kitane hI puruSa chaThe mahAzayajI zrIvallabhAvijayajIpara pUrA abhAva karate hai ki nA eka vathA jo saMpase kArya hotethe jisameM vighnakAraka jhagar3A khar3A kiyA hai isaliye chaThe mahAzayajIko ina bhavameM bhI pUre pUrA pazcAttApa karanekA kAraNa hogayA hai tathA karate bhI hai| . aura utsUtra bhASaNa karake dUsaroMko miyA dUSaNa lagAH . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] kAraNaseM uparokta zAstroMke pramANAnusAra para sadameM tathA bhavobhavameM kaThe mahAzayajIko pUre pUrA pazcAtApa karanA par3egA isa liye prathamahI pUrvAparakA vicAra kiye binA pazcAtApa karanekA kAryya karanA chaThe mahAzayajI ko yogya nahI thA tathApi kiyA to aba mereko dharmabandhu kI prIti kaThe mahAzayajIko yahI kahanA ucita hai ki Apako uparokta kAyoMse saMsAra vRddhike kAraNa se yAvat bhavobhavameM pazcAttApa karanekA bhaya lagatA hove to nacchakA pakSapAta aura paNDitAbhimAna ko dUrakarake saralatApUrvaka mana vacana kAyAseM zrIcaturvidha saMghasamakSa upara kahe so Apake kAyoMkA mithyA duSkRta dekara tathA AlocanA lekara aura apanI bhUla pIDhI hI jainapatra dvArA pragaTa karake uparokta utsUtra bhASaNake phala vipAkoMseM apanI AtmAko bacA lenA cAhiye nahI to bar3I hI muzkilI ke sAtha upara kahe so vipAkoMko bhavAntarameM bhokte hue jarUra hI pazcAttApa karanAhI par3egA vahAM kisIkA bhI pakSapAta nahI hai isa liye Apa viveka buddhivAle vidvAn ho to hRdayameM bicAra karake ceta jAvo maiMne to ApakA hitake liye itanA likhA hai so mAnya karoge to bahuta hI acchI bAta hai Age icchA ApakI ;-- aura Age phira bhI chaThe mahAzayajI -- aMgreja sarakAra ke kAyade kAnUna dikhAkara eka kahegA do sunegA aisA likhate haiM isa para mereko bar3ehI aphasosa ke sAtha likhanA par3atA hai ki iThe mahAzayajI sAdhu ho karake bhI itanA miSyatvako vRthA kyoM phailAte haiM kyoMki samyaktvadhArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 257 ] AtmA sajjana puruSa hote haiM so to apanI bhUlako maMjUra kara dUsarekI hitazikSArUpa satya bAtako pramANa karake upakAra mAnate hue sukha zAntiseM saMpa karake vartate haiM aura mithyAtvI hote hai so satya bAtakI hitazikSAko kahanevAle para krodhayukta ho kara apanI bhUlako na dekhate hue anyAyaseM jhagar3e kA mUla khar3A karaneke liye (hitazikSAko grahaNa nahI karate hue ) ekakI do sumAkara rAgadveSase visaMvAda karate haiM taisehI chaThe mahAzayajIne bhI ekakI do munAnekA dikhAyA parantu zAstrArthase nyAya pUrvaka satya bAtako grahaNa karane kI to icchA bhI na rakhkhI, isa bAtako dIrgha dRSTi se sajjama puruSa acchI tarahase vizeSa vicAra sakate haiM,-- ___ aura sarakArI kAnUna kAyadekA chaThe mahAzayajIne likhA hai isa para bhI mereko yahI kahanA par3atA hai ki prathama jhagar3A khar3A karanevAle aura dUsaroMko mithyA dUSaNa ugAnevAle tathA mAyAvattikI dhUrtAcArIseM vakroktikarakepaNDitAbhimAnaseM manucita zabda likhanevAle aura khAnagI meM nyAya rItiseM pUchane vAleko prasiddhI meM lAkara usIko ayogya opamA lagAke avahelanA karane vAle Apa jaisoMko hitazikSA dene ke liye to jarUra karake sarakArI kAnUna taiyAra haiM parantu Apa sAdhupadake bheSadhArI ho isaliye sajjana puruSa aisA karanA ucita nahIM samajhate sapApi Apa to usIke yogya ho-mahAzayajI yAda rasto-sarakArake viruddha calaneseM isIhI bhavameM jalavizikSA milatI hai taisehI zrIjinebara bhagavAnako . AcAke viruddha calane vAle utsUtra bhASakako bhI isa bhavameM laukikameM tira 33 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 28 ] skArAdi tathA para mavameM aura bhavo bhava, sUba gaharI vAraM. pAra narakAdimeM zikSA milatI hai isa bAtakA vicAra sajjana puruSa jaba karate haiM taba to Apake gurujana nyAyAMbhonidhijI vagairahako aura Apake gacchavAsI haThagrAhI jo jo pUrva utsUtra bhASaka hue hai tathA vartamAnameM Apa jaise hai aura bhI Age hoge unhoMko kyA kyA zikSA milegA so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne kyoMki Apa loga utsava bhASaNakI aneka bAteM kara rahe ho jisameMseM thor3IsI bAte namunA rUpa isa jagaha likha dikhAtA hUM;...1 prathama-adhikamAsako ginatI meM niSedha karate ho so utsUtrabhASaNa hai| - dUsarA-adhikamAsa honese teraha mAsoMke puNyapApAdi kArya karake bhI teraha mAsoMke pApakRtyoMkI AlocanA nahI karate ho aura dUsare teraha mAsIke pApakRtyoMkI Alo. panA karate hai jinhoMko dUSaNa lagAke niSedha karate ho to bhI utsUtra bhASaNa hai| .. 3 tIsarA-zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI mAnAnusAra adhika mAsako ginatImeM pramANa karanevAlIko mithyA dUSaNa lagati ho so bhI utsUtra bhASaNa hai| 4 cauthA-jaina jyotiSAdhikAre sarvatra zAstroM meM adhika mAsako ginatImeM acchI tarahaseM khulAsake sAtha pramANa karA hai tathApi Apa loga jaina zAstroM meM adhika mAsako ginatI meM pramANa nahIM karA hai aisA pratyakSa mahA mithyA bolate ho so bhI satsUtra bhASaNa hai| ...5 pAMcamA-paryuSaNAdhikAre sarvatra jaina zAstroM meM ASAr3ha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] caumAsIseM dinoMkI ginatI karake pacAsa dinehI niyama karake paryuSaNA karanekA kahA hai tathApi Apa loga do zrAvaNa athavA do bhAdrapada honese 80 dine paryuSaNAkarane ho aura 80 dinake 50 dina bhole jIvoMko dikhAte ho so bhI mAyA sahita utsUtra bhASaNa haiN| 6 chaThA-mAsaddhike abhAvase bhAdrapadameM paryuSaNA karanI kahI hai tathApi Apa loga mAsavRddhi do prAvaNa hote bhI bhAdrapadameM paryuSaNA ThaharAte ho so bhI utsUtra bhASaNa hai| sAtamA-zrInizItha bhASya 1 tathA dhUrNimeM 2 mIvaraskalpabhASya meM 3 tathA cUrNimeM 4 aura vRttimeM 5 zrIsamavAyAja jImeM 6 tathA tavRttimeM 7 ityAdi aneka zAstroM meM mAsaddhike abhAvase cAra mAsake 120 dinakA varSAkAlameM pacAsadine paryuSaNA karaneseM paryuSaNAke pichAr3I 90 dima svabhAvika rahate haiM jisako bhI Apa loga vartamAna meM do bAvaNAdi hone pAMca mAsake 150 dinakA varSAkAlameM bhI paryuSaNA pichAr3I 70 dina rahanekA ThaharAte ho so mI utsUtra bhASaNa hai| 8 AThamA-adhika . mAsa honese prAcIna kAla meM bhI paryuSaNAke pichAr3I 100 dina rahate the tathA vartamAnameM bhI zrAvaNAdi adhika mAsa honeseM paryuSaNAke pichAr3I 100dina zAstrAnusAra yuktipUrvaka rahate haiM jisako niSedha karate ho aura 100 dina mAnane vAloMko dUSaNa lagAte ho to bhI utsUtra bhASaNa haiN| navamA-adhika mAsake 30 dinoMkA zubhAzubhakRtya tathA dharmakarma aura sarva vyavahArako ginatImeM lekara mAnya karate ho Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 260 ] panyApAnusAra do bhAcinanAsa honeseM paryuSaNAke pichAr3I mAlika naka 100 dina hote haiM jisake 70 dina apanI kalpanAseM kahate ho so bhI pratyakSa anyAyakAraka utsUtra bhASaNa hai| 10 dazamA-jaina zAstroM meM mAsa vRddhiko bAraha mAsoMke japara zikhararUpa adhika mAsako kahA hai aura laukikameM bhI puruSottama adhika mAsa kahA haiM isaliye dharmavyavahArameM adhika mAsa bAraha mAsoMse vizeSa uttama mahAn puruSarUpa hai jisako bhI Apa lona napuMsaka niHsatva succhAdi kahake bhole jIvoMke dharmakAryoM meM hAnI pahuMcAnekA kAraNa karate ho so bhI utsUtra bhASaNa haiN| - 11 igyAramA-adhika mAsako kAlacUlAkI uttama * opamA ginatI karane yogya zAstrakAroMne dinI haiM tathApi Apa loga kAlacUlA kahanese adhika mAsa ginatI meM nahI AtA hai aisA kahate ho so bhI utsUtra bhASaNa hai| ... 12 bArahamA-adhika mAsameM pratyakSa vanaspati phalaphUlAdi praphalita hotI hai tathApi Apa loga nahI phUlanekA kahate ho so bhI utsUtra bhASaNa hai / ... . 13 terahamA-adhika mAsake . kAraNase zrIananta tIrthaGkara gaNagharAdi mahArojoMne abhivarddhitasaMvatsara teraha 'mAsoMkA kahA hai tathApi Apa loga adhika mAsako ginatImeM niSedha karake zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAnoMkA kahA huvA abhivarddhita saMvatsarakA pramANako tathA abhivarddhita saMvatsarakI saMjJAko naSTa kara dete ho isaliye zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AzAtanA kAraka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 269 ] mananta saMsArakI vAdvirupa yaha bhI nahAn utsatra bhASaNa hai| 14 caudahamA+zrInanazAsoMmeM padavyarUpa zAzvatI vastuyormeseM kAladravarUpabhI eka zAzvatI vastu hai jisakA eka samayamAtra bhI jo kAlavyatIta hoNAveM usIkA ginatI meM kadApi niSedha nahI ho sakatA hai yaha anAdi svayaM siddha maryAdA hai tathApi Apaloga samaya, AvalikA, muhUrta, dina, pakSase, do pakSakA jo ekamAsa banatA haiM usI ko ginatImeM niSedha. karake anAdi svayaM siddha maryAdAko apanI kalpanAse toDamoDakarake 30 mAse-ekamAsakA ginatImeM niSedha karaneke hisAbarsa, 30 varSa-ekavarSa, 30yugeekayuga, isI tarahaseM, 30 koDA koDI sAgaropameM-eka koDAphoDI sAgaropamake kAlako-uDA kara ginatImeM niSedha karanekA vathA prayAsa karate ho so bhI yaha mahAn utsUtra bhASaNa hai| ___ aura 15 paMdarahamA-jainapaJcAGga kA abI vartamAnakAlameM viccheda hai tathApi ApaloMgoMkI taraphaseM mithyAtvako vaddhikAraka manamAnI apanI kalpanAkA paJcAGgako jainapaJcAGga ThaharAkara prasiddha karavAte ho so bhI utsUtra bhASaNa hai 16 solahamA-zrInizIthasabake bhASyAdi zAkhoMmeM sUryodayakI parva tithiko na mAnanevAleko mithyAtvI kahA hai aura laukika paJcAGga meM do caturdazI vagairaha tithiyAM hotI hai usI meM parvarUpa prathama caturdazI sUryodayase lekara mahorAtri 60par3I taka saMpUrNa caturdazIkA hI vartAva rahatA hai usImeM aparva sUpa trayodazIke vartAvakA gama bhI nahI hai. tathApi Apa loga apane pakSapAtake jorase aura pavitAbhimAnakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 262 ] phandaseM jabaradasti sUryodayakI parvarUpa prathama caturdazIko parvarUpa nahI mAnate hue, aparvarUpa trayodazI banAkara ke saMkhyAte, asaMkhyAte, anante jIvoMkI hAnI tathA abra yadi paJcAzrava sevanakA aura saba saMsAra vyavahArake kAyyoMse ArambhAdi honekA kAraNameM adhogatike rastA kI kharUpa kAyoMmeM Apaloga kaTIbaddha taiyAra ho aura apane saMyanarUpa jIvitavyake naSTa honekA aura mithyAtvI bananekA kucha bhI bhaya nahI karateho isa liye yaha jii utsUtra bhASaNa hai / 11 satarahamA - bhI isIhI tarahaseM laukika paJcAGgameM do dUja, do paJcamI, do aSTamI, do ekAdazI, vagairaha sUryo - dayako parva tithiyAM hotI hai jisako badala kara, aparvakI - do ekana, do caturthI, do saptamI, do dazamI vagairaha karake mAnate ho so bho utsUtra bhASaNa hai / 18 aThArahanA bhI isIhI tarahase vizeSa karake laukika paJcAGgameM saMpUrNa caturdazI parvarUpa tithi hotI hai aura do pUrNimA tathA do amAvasyA bhI hotI hai jisako toDamor3a karake saMpUrNa caturdazIkI, trayodazI aura do pUrNimAkI tathA do amAvasyAkI bhI do trayodazI koi bhI jainazAstroMke pramANa binA apanI kapola kalpanAseM banA lete ho so bhI usa bhASaNa haiM / 19 egunavozanA- Daukika paJcAGgameM jaba koI koI vakhta do pUrNimA athavA do amAvasyA hotI hai usImeM candra athavA saryyakA grahaNa prathama pUrNimAko athavA prathama amAvasyAko hotA hai jisako saba duniyA mAnatI hai aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 263 ] zAstroM meM bhI pUrNimA athavA amAvasyA ke dina grahaNa hone kA kahA hai tathApi Apa loga saba duniyAke tathA zAstroM ke bhI viruddha hokara ke pragaTa pane grahavayukta pUrNimA athavA amAvasyAko caturdazI ThaharAkara caturdazIkAhI grahaNa mAnate ho yaha to pratyakSa anyAya kAraka utsUtra bhASaNa hai| 20 vIzamA- caturdazI kA kSaya honese pAkSikakRtya pUrNimA athavA amAvasyAko karamekA jainazAstroM meM kahA hai tathApi Apa loga nahI karate ho aura dUsare karane vAloMko dUSaNa lagAke niSedha karate ho so bhI utsUtra bhASaNa hai / 21 ekavIzamA- Apa loga ekAnta Agrahase sUryodaya ke binAkI tithiko parvatithi meM nahI mAnanA, aisA kahate ho parantu jaba caturdazIkA kSaya hotA hai taba sUryodayakI trayodazIko caturdazI kahate ho to bhI utsUtra bhASaNa hai / 22 bAvIzamA-zrIjenajyotiSakI ginatI mujaba, candra ke gatikI apekSA zrIcandraprajJapti tathA zrIsUryyaprajJapti vRtti vagairaha aneka jainazAstroMmeM parvakI tithiyAMke kSaya honekA likhA hai aura laukika paJcAGgameM bhI kAlAnusAra parvakI tithiyAMkA kSaya hotA hai aura jaina paJcAGgake abhAva se laukika paJcAGga mujaba varttanekI pUrvAcArayoMkI khAsa AjJA hai, taisehI Apa loga dIkSA, pratiSThA vagairaha dharma vyavahAra ke kAryo meM ghar3I, pala, tithi, vAra, nakSatra, yoga rAzicandra, zubhAzubha muhUrta, dina, pakSa, mAsa vagairaha saba vahAra laukika paJcAGgAnusAra karate ho tathApi Apa loga, laukika paJcAGgameM jo parva tithiyAMkA kSaya hotA hai usIko nahI mAnate ho aura mAnanevAloMko dUSaNa lagAke niSeSa karate hA sA bhI utsUtra bhASaNa hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 20 tevIzamA-laukika paJcAGgameM do caturdazI hotI hai unhIke mujaba Apa logoMke pUrvajoMne bhI do catardazI likhI hai jisako Apa loga nahI mAnate ho aura laukika paJcAGga mujava yuktipUrvaka kAlAnusAra aura pUrvAcAryoMkI paramparAseM do caturdazI vagairaha parva tithiyAMko mAnanevAleko dUSaNa lagAke niSedha karate ho so bhI utsatra bhASaNa hai| - 24 cauvIzamA-Apake pUrvaja kRta granyameM tithikA zuddhAzuddha sambandhI jo pramANa batAyA hai usI mujaba Apa loga nahI mAnate ho aura svacchandAcArIsai ( apanI mati kI kalpanA karake) saMpUrNa prathama parvatithiko aparva ThaharA karake dUsarI-do athavA tIla pala ( eka miniTa) mAtra kI alpatara tithimeM jAte ho aura dUsare-kAlAnusAra yukti pUrvaka tathA vizeSa dharmapaddhike lAbhakA kAraNa jAmake prathama saMpUrNa.60 par3IhI parvatithiko mAnate haiM taisahI dUsarI parvatithiko bhI yathAyogya mAnate haiM jinhoko dUSaNa lagAke niSedha karate ho so bhI utsUtra bhASasa hai| .... .... isa tarahakI aneka bAteM ApalogoM meM utsUtra bhASaNakI ho rahI hai jisakA tathA Apake gurujI zrInyAyAmbho niSijIne bhI jaina siddhAnta samAcArI pustakakA nAma rakhake anumAna 50 jagaha utsUtra bhASaNa karA hai jisakA bhI namunArUpa thor3IsI bAteM Age likhane meM AveMge aura uparakI saba bAtoMkA nirNaya zastroM ke pramANaseM aura yuktipUrvaka mere likhIta inhI granyako AdiseM anta taka sthiracittaseM satyagrAhI hokara niSpakSapAtase madhyasya dRSTi rakhakara vizuddhabhAvase par3hanevAle AtmArthI sajjama puruSoM ko acchI tarahase mAlUma ho sakegA ;-. .. . . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 65 ] hai aura utsUtra bhASaNake phalavipAka sambandhI uparameM hI pRSTa 24 se 256 taka likhane meM AyA hai usIkA bhaya lagatA ho, tathA zrIjinezvara bhagavAn ke vacana para ApalogoMkI kucha bhI zraddhA ho, aura apanehI zrItapagacchake nAyaka zrIdevendra sUrijI tathA zrIratnazekhara sUrijIke utsUtra bhASaka sambandhI uparokta vAkyoMko Apaloga satyamAnateho, aura zrIdevendra sUrIjI kRta zrIdharmaratnaprakaraNa patti ApalogoMke samudAya meM vizeSa karake vyAkhyAnAdhikAra tathA paThana pAThanameM bhI vAraMvAra AtI hai unhIke vAkpArthakI Apake hRdayane dhAraNA ho, to UparakA lekhako paramahitazikSArUpa samajhake satsatra bhASaNa karate ho jisako chor3o, tathA utsUtra bhASaNa karA hove usIkA mithyA duSkRta devo, aura gacchake pakSapAta ko tathA paNDitAbhimAnako chor3ake zrIjinezvara bhagavAnkI AjJA mujaba zAstroM ke mahat pramANAnusAra ASAr3ha caumAsI se 50 dine dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanekA aura adhika mAsako ginatImeM pramANAdi aneka satya bAtoMkoM grahaNa karo, aura bhaktajanoMkoM karAvo jisase ApakI aura Apake bhaktajanoMkI AtmasiddhikA rastApAvA-zrIjinAjArUpI samyaktvaratnake sivAya mokSa. sAdhanameM gacchakA pakSapAta tathA paNDitAbhimAna kucha bhI kAma nahI AtA hai isaliye gaccha pakSako chor3ake zrIjinAjA mujaba satyabAtako grahaNa karanA sahI AtmArthI vivekI vidvAn sajjana puruSoMko parama ucita hai| __aura Age phira bhI chaThe mahAzayajIne likhA hai ki ( thor3e samayakI bAta haiM buddhisAgara nAmA kharataragacchIya 34 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 266 ] munike mAnakA patra hamAre pAsa AyA jisameM paryuSaNAko 'bAbata kucha likhAyA hamane munAsiba nahI samajA ki cudhA samaya khokara paraspara IrSAkI vRddhi karanevAlA kAma kiyA jAve ) isa lekhapara mereko var3AhI Azcarya utpanna hotA hai ki zrIvallabhavijayajI meM apanI mAyAvRttikI caturAIko sUba pragaTa karI hai kyoMki prathama apaneMhI dUsare zrAvaNa meM paryuSaNA karane vAloMko AjJAtaGgakA dUSaNa lagAyA thA usI sambandhI Apako zrIbuddhisAgarajI zAstrakA pramANa khAnamImeM hI patra bhejake pUchA thA jisakA jabAba pIchA khAnagI meM hI likha bhejane meM to chaThe mahAzayajI Apako bahuta samaya vRthA khonekA aura paraspara IrSAkI vRddhi honekA bar3A hI bhaya lagA parantu lambA caur3A lekha jainapatra meM bhaGgI camArAdi zabdoMseM tathA niSprayojanakI anyAnya bAtoMko aura zrIbuddhisAgarajIko sUrpanAkI vRthA amucita opamA lagAke unhakI khAnagIkI pUjI huI bAtako ( pIchA hI khAnagImeM jabAba na dete hue ) prasiddhameM lAkara anyAyake raste se unhakI avahelanA karanemeM aura zrIkharataragacchavAloMke paramapUjya prabhAvakAbAjI zrIjinapatisUrijI mahArAjakA zrIjinAcA mujaba aneka zAstroMke pramANayukta satyavAkyako pakSapAtake jorase apramANa ThaharA kara zrIkharataragacchavAloM ke dila meM pUre pUrA raMja utpana karake aura dUsare gujarAtI bhASAke lekhameM bhI sarva saMghako, kAnpharansako, zeThiyoMko, bakIlako, berisTarako, nANAkothalI ( rupaiyoMkI celI ) vagairahako sAvadhAna sAvadhAna karake zrIsaMpake Apasa meM aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 260 ] korTa kacerImeM bar3ehI bhArI bhagake kAraNa karanekA lekha likhane meM tathA prasiddha karAnemeM to chaThe mahAzayagI zrIvallabha vijayajI Apako khUba lambA caur3A samaya bhI mila gayA, aura paraspara ApasameM IrSAkI vRddhi honekA kiJcit bhI bhaya na lagA parantu zrIbuddhisAgarajIke patrakA jabAba khAnagImeM likhaneseM baThe mahAzayajIko vRthA samaya khonekA tathA paraspara kI vRddhi karanevAlA kAma karane kA bhaya lagA, yaha kaisI alaukika vidvattAkI cAturAI ( sajjana puruSoMko Azcarya utpanakAraka ) chaThe mahAzayajI Apane gaccha panI dRSTirAgI bAlajIvoMko dikhAkara apanI bAtako jamAI so AtmArthI vivekI vidvAn puruSa svayaM vicAra leveNge| aura Age phira bhI chaThe mahAzayajImeM likhA hai ki ( kitanehI samayaseM gaccha sambandhI TaMTA prAya dabA huA hai tapagaccha kharataragaccha donoMhI pakSa prAyaH paraspara saMpase mile julese mAlUma hote haiM) isa lekha para bhI mereko yahI kahanA ucita hai ki gaccha sambandhI TaMTA dabAkarake zAnta karanekA aura saMpase vartanekA zrIkharatagacavAloMkI mahAn saralatAkA kAraNa hai kyoMki zrItapagacchake to bhApa jaise aneka mahAzaya. saMpake mUlameM anI lagAke zrI kharataragacchavAloMkI satya bAtakA niSedha karaneke liye satsUtra bhASaNa karake apanI mati kalpanAkI mithyA bAtakA sthApana karaneke liye vizeSa karake hara varSe gAMma gAMmameM paryuSaNAke vyAkhyAnAdhikAre prIjinezvara bhagavAnkI AjAnusAra aneka zAstroM ke mahat samAja mujaba adhika mAsakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ginatI anAdi svayaM siddha hai jisakA khaNDana karake aura zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi mahAn dhurandharAcAryoMmeM aura zrIkharataragacchake tathA zrItapagacchake bhI pUrvAdhAoMne zrIvIra. prabhuke, cha kalyANaka aneka zAstroMmeM khulAsA pUrvaka kahe haiM tathApi Apa loga zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMkI aura apane pUrvajoMkI AzAtanAkA bhaya na karate unhI mahArAjAMke viruddha ho karake, cha kalyANakakA niSedha karate ho aura zrIkharataragacchavAloMke Upara mithyA kaTAkSa karate hue aneka bAtoMkA TaMTA khar3A karanekA kAraNa karanevAle Apa jaise aneka kaTIbaddha taiyAra hai aura apane saMsAra vRddhikA bhaya nahI rakhate hai isa bAtako isIhI granthako saMpUrNa par3hanevAle vivekI sajjana svayaM vicAra levege aura isakA vizeSa vistAra isIhI granyake antameM bhI karane meM AvegA vahAM zrIkharataragacchavAloMkI kaisI saralatA hai aura zrItapagacchavAle Apa jaisoMkI kaisI vakratA hai jisakA bhI acchI tarahase nirNaya ho jaaveNgaa| - aura Age phirabhI chaThe mahAzayajIne likhA hai ki ( unameM-arthAt, tapagacchake kharataragacchake ApasameM-pharaka par3aneseM kuchaka dabe hue jainazAsanake veriyoMkA jora ho jAnekA sambhava hai) isa lekha para bhI mereko itanAhI kahanA par3atA hai ki--chaThe mahAzayajI zrIvallabhavijayajI Apa zrIkharataragacchake tathA zrItapagacchake ApasameM virodha bar3hAkara saMpako naSTa karanA nahI cAhate ho aura donuM gacchako saMpase mile juleseM rahanekI jo Apa antara bhAvase icchA rakhate ho tabato zrIjinAjJA mujaba aneka mahat zAstroM ke pramANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 26 } yukta zrIkharataragaccha vAloMkI satya bAtoMko pramANa karane apanI kalpita bAtoMko chor3a do aura zrIkharataragacchavAloM para mithyA AkSepa jo Apane utsUtra bhASaNa karake karA hai tathA zrIbuddhisAgarajI para jo jo anyAyaseM anucita lekha likhake jainapatrameM prasiddha karAyA hai jisakI kSamA mAMgakara utsUtra bhASaNakA mithyA duSkRta do aura apanI mUlako pichIhI jaina patra meM pragaTa karake sukhazAntiseM saMpa karake vattoM taba dona gacchake saMpa rakhane sambandhI ApakA likhanA satya ho sakegA parantu jaba taka uThe mahAzayajI Apake binA vicArake kare hue anucita kAryoMkI Apa kSamA nahI mAMgoMne aura satya bAtoMkA grahaNa bhI nahI karate hue apanI kalpita bAtoMke sthApana karaneke liye jo vArtAkA prakaraNa calatA hove usIko chor3ake anyAyake rastese anyAnya anucita bAtoMko likhake vizeSa jhagar3A bar3hAte rahoMge laba to dona gacchake saMpa rakhane sambandhI bhApakA likhanA pratyakSa mAyAvRttikA mithyA hai aura bhole jIvoMko dikhAne mAtrahI hai athavA likhane mAtrahI hai so vivekI sajjana svayaM vicAra levege aura dona gacchake mApasameM vAdavivAdake kAraNaseM dabe hue jainazAsanake veriyoMkA jora honeseM mithyAtva bar3hanekA chaThe mahAzayajI jo Apako bhaya lagatA hove to ApanehI prathama jainapatrameM zAstrAnusAra calanevAloMko mithyA dUSaNa lagAke utsUtra bhASaNase jhagar3A khar3A karA aura punaHpunaH ( dIrghakAla calane rUpa ) jaina patrameM phailAyA hai jisako pichIhI apane hAthaseM mithyA duSkRtase samAke sAtha apanI bhUlako jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 270 ] patrahI sudhAra lo jisase dona gacchavAloMke mApasameM saMpa banA rahegA aura donu gacchake ApasameM saMpako naSTa karanevAle mApa logoMkI taraphaseM paryuSaNAke vyAkhyAnameM tathA chApe dvArA jo jo kArya karane meM Ate haiM usako bhI baMdha kara dIjiye jisase donu gacchavAloMke bhApasameM jo saMpa hai usIseM bhI khUba gaharA vizeSa saMpa ho jAvegA; taba jaina zAsanake veriyoM kA kucha bhI jora nahI ho sakegA, itane para bhI Apa jaise zAstrAnusAra tathA yuktipUrvaka satya bAta ko grahaNa nahI karate hue, anyAyase vAda vivAda karake jhagar3eko bar3hAte rahoMge jisa para jo jo jainazAsanake nindaka zatrayoMkA jora bar3hanekA kAraNa hogA to jisake doSAdhikArI khAsa Apa logahI hovoMge so vivekabuddhisaiM hRdaya meM vicAra lenA, aura Age zrImohanalAlajIke sambandha meM likhakara tapagacchakI samAcArIke bAbata jo Apane likhA hai isakA javAba-abI navameM mahAzaya zrImANakamunijI pragaTa huve haiM jisane apanI akalakA namunA jaina patra meM pragaTa karA hai usIkA jabAba Age likhane meM AvegA vahAM zrImohanalAlajI sambandhI bhI likhane meM AvegA;____ aura chaThe mahAzayajIne phira bhI apanI vidvattA kI cAturAIkA darzAva dikhAyA hai ki-( sUrpanakhA samAna jIva ubhaya pakSako duHkhadAyI hote hai tadvat buddhisAgara kharataragacchIya muni nAma dhArakane bhI apanI mana:kAmamA pUrNa na honeseM rAvaNake samAna DhUMDhiyoMkA saraNA lekara yuddhArambha karanA cAhA hai) isa lekha para mereko inatAhI kahanA hai ki-jaise kisI paNDitako kisI AdamImeM koI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 211 ] khAtakA khulAsA pUchA taba usa pariDatakI usI bAtakA khulAsA karanekI buddhi nahI honese apane vidvattAkI ijjata rakhaneke liye usa bAtakA sambandhako chor3ake miSprayojana kI vRthA anyAnya bAtoMko lAkara anucita zabdoMse yAvat krodhakA saraNA le karake apanI vidvattAkI bAtako jamAtA hai parantu vivekI vidvAn puruSa usa paNDitakA mithyA paNDitAbhimAnako aura anyAya ke pAkhaNDako acchI taraha se samajha lete haiM-taisehI kaThe mahAzayajI Apane bhI karA arthAt ASAr3ha caumAsIse 50 dine dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanevAloMko AjJAbhaGgakA DUSaNa lagAne sambandhI zrIbuddhisAgarajIneM Apako zAstrakA pramANa pUchA usIko zAstrakA pramANa batAne kI ApakI buddhi nahI honeseM aura zAstrakA pramANa bhI Apako nahI milaneseM Upara kahe so nAmadhArI paNDitavat Apane bhI apanI vidvattAkI ijjata rakhane ke liye zAstrakA pramANa batAneke sambandhako chor3a karake niSprayojanakI vRthA anyAnya bAteMkoM likhakara anucita zabdase yAvat krodhakA saraNA lekara apanI vidvattAko jamAnI cAhI parantu miSpakSapAtI vidvAn puruSoMke Age ApakA mithyA paNDitAbhimAnakA aura anyAya ke pAkharaSThakA darzAva acchI tarahaseM khula gayA haiM ki iThe mahAzayajIke pAsa zAstrakA pramANa na honese zrIbuddhisAgarajIko sUrpanakhAkI opamA vagairaha pratyakSa mithyA vAkya likhake apane nAnakI hAsI karAI hai kyoMki zrIbuddhisAgarajIneM sUrpa khAkI taraha dona pakSako duHkhadAI hone kA koI bhI kAryya nahI karA hai tathA na DhUMDhiyAMkA saraNA liyA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 252 ] aura na yuddhArambha karanA cAhA hai tathApi zrIvallabha- . vijayajIne mithyA likhA yaha bar3AhI aphasosa hai parantu 'satIko' bhI vezyA apane jaisI samajhatI hai tadvat taisehI chaThe mahAzayajIne bhI nirdoSI zrIbuddhisAgarajIko doSita ThaharAneke liye apane kRtya mujaba sUrpanakhAke samAnakA tathA DhUMDhiyAMkA saraNA lenekA aura yuddhArambha karanekA mithyA AkSepa karA mAlUma hotA hai kyoMki uparake kRtya chaThe mahAzayajImeMhI pratyakSa hai sohI dikhAtA hUM; jaise-sUrpanakhA dona pakSavAloMko duHkhadAI huI taisehI vaThe mahAzayajI (zrIvallabhavijayajI) bhI donuM gacchavAloMke ApasakA saMpako naSTa karaneke liye vAda vivAdase jhagar3ekA mUla lagAke donuM gacchavAloMko tathA apane gurujanoMke mAmako aura apane sampradAyavAloMko bhI duHkhadAI huve hai isa liye mereko bhI isa grantha kI racanA karake AThoM mahAzayoMke utsUtra bhASaNake kutoMkI ( zAstrAnusAra maura yuktipUrvaka ) samIkSA karake mokSAbhilASI sajjanoMko satyAsatyakA nirNaya dikhAne ke liye itanA parizrama karanA par3A hai so isa granthako par3hanevAle vivekI madhyastha puruSa svayaM vicAra levege;. aura chaThe mahAzayajI Apa loga aneka bAtoM meM DhUMDhiyAM kA saraNA le kara unheMAkAhI anukaraNa karate ho jisase thor3IsI bAteM isa jagaha dikhAtA hUM; 1prathama-zrIjinezvara bhagavAnkI pratimAjIko mAnane pUjanekA niSedha karaneke liye DhUMDhiye loga aneka prakArakI zrIjinamUrtiko nindA karate hue bhaneka kutakoM karake bhole Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 213 ] jIvoMke satyavAtakI zraddhArUpI samyaktva raktako, haraNa karake mithyAtva bar3hAte hai taisehI zrI ananta jinezvara bhagavAnoM kA kahA huvA tathA pramANa bhI karA huvA adhika mAsako ginatomeM niSedha karaneke liye, Apa loga bhI adhikamAsako aneka prakAra jindA karate hue aneka kutarko karake bhole jIvoMke satya bAtakI zraddhArUpI samyaktva ratnakA haraNa karake mithyAtva bar3hAte ho isaliye zrIjainazAsana ke nindaka mithyAtvI DhUMDhiyAMkA sarakSA ApahI lete ho / 2 dUsarA -- zrIjainazAstroM meM nAma, sthApanA, dravya, aura bhAva, yaha cAroMhI nikSepe mAnya karane yogya, upayogI kahe haiM tathApi DhUMDhiye loga utsUtra bhASaNakA bhaya na karate ananta saMsArakI vRddhi kAraka, sthApanAdi nikSepoMko niSedha karake binA upayoga ke ThaharAte haiM taisehI zrIjainazAstrAmeM dravya, kSetra, kAla, aura bhAvaseM, cAroMhI prakAra kI culAkA pramANa ginatI karane yogya, upayogI kahA hai aura ginatI meM bhI liyA hai tathApi Apa loga utsUtra bhASaNa kA bhaya na karate kAlacUlAdikA pramANako ginatI meM niSedha karake pramANa nahI karate ho so bhI DhUMDhiyAMkA saraNA ApahI lete ho / 3 tIsarA - iMDiye loga 'mUlasUtra mAnate haiM mUlasUtra mAnate haiM' aisA pukArate haiM parantu apanI mati kalpanAse aneka jagaha zAstroM ke pAThoMkA ulaTA artha karate haiM aura aneka zAstroMke pAThoMko tathA arthako bhI chupAte haiM aura zAstroM ke pramANa binA bhI aneka kalpita bAtoMko karake mithyAtvameM phasate haiM aura bhole jovoMko phasAte haiM taisehI Apaloga bhI 'paJcAGgI mAnate haiM paJcAGgI mAnate haiM' aisA 35 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 214 ] pukArate ho parantu apanI mati kalpanAse aneka jagaha zAstroMke pAThoMkA ulaTA artha karate ho aura aneka zAstroMke pAThoMko tathA arthako bhI lupAte ho aura zAstroM ke pramANa binA bhI aneka kalpita bAtoM karake mithyAtvameM phasate ho aura bhole jIvoMko phasAte ho (isakA vizeSa khulAsA Age karanemeM AvegA) isa liye bhI DhUMDhiyAMkA saraNA ApahI lete ho| 4 cauthA-jaise DhUMDhiye logoMkI gAMma gAMmameM vAramvAra zrIjina pratimAjIkI aura zrIjainAcAryoMkI nindA avahelanA karanekI Adata hai jimaseM apane saMsAra vRddhikA bhaya nahI rakhate haiM taisehI Apa logoMkI bhI gAMma gAMmameM zrIparyuSaNAparvakA vyAkhyAna vagairahameM zrIvIraprabhuke cha (6) kalyANakakI aura zrIjinendra bhagavAn kA tathA pUrvAcAyau~kA pramANa karA huvA adhika mAsako nindA avahelanA karanekI Adata hai jisase Apa loga bhI utsUtra bhASaNakA bhaya na karate hue saMsAra sRddhiseM kucha bhI Darate nahI ho isa liye bhI DhUMDhiyAMkA saraNA ApahI lete ho| 5 pA~camA-jaise DhUMDhiye loga carcA karo carcA karo aisA pukArate haiM parantu carcAkA samaya AneseM mukha chipAte haiM aura jo bAtakI carcA karanekI hove jisakI zAstrArtha se nyAyapUrvaka carcA karanI chor3akara anyAyaseM niSprayojana kI anya anya bAtoMkA jhagar3A khar3A karake yAvat krodhakA saraNA lekara-rAMDa naputI jaisI suthA lar3AI karake nindA IrSAse saMsAra vRddhikA kAraNa karate hai parantu zAstrokta carcA vArtAkI rItiseM eka bhI bAtake satyaasatyakA nirNaya karake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] asatyako chor3akara satyako grahaNa karanekI icchAhI mahI rakhate haiM taisehI Apa logoMke bhI kRtya hai (isa bAtakA isa granyake antameM khulAsA karanemeM AvegA ) isa liye uparakI bAtameM bhI DhUMDhiyAMkA saraNA Apa logahI lete ho| . 6 chaThA-jaise kitanehI DhUMDhiye loga zAstrAnusAra yuktipUrvaka zrIjinamUrtiko mAnane pUjane vagairahakI satya bAtoMko jAnate hue bhI apane mata kadA grahako kAlameM phasa karake isa lokakI mAmatA pUjanAke liye apane dRSTirAgI bhaktajanoMke Age mithyAtvake udayaseM satya bAtoMkA niSedha karake apane andha paramparAkI utsUtra bhASaNarupa kalpita bAtoMkA sthApana karake saMsAra vRddhikA kArya karate haiM taisehI kitanIhI bAtoMmeM Apake gurujI nyAyA. mbhonidhijI (zrIAtmArAmajo) meM bhI kiyA hai aura Apa loga bhI karate ho (jisakA khulAsA Age karane meM AtA hai) isa liye bhI DhUMDhiyAMkA saraNA Apa logahI sAtamA-jaise kitanehI DhUMDhiye zrIjaina tIrthoMko chor3ake anya matiyoMke mithyAtvI tIrthoM meM jAte haiM taisehI khAsa movanabhavijayajIneM bhI karAyA arthAt ghAsIrAma aura jugalarAma ina donuM DhUMDhaka sAdhuyoMne (zrIjinezvara bhaga. vAn tulya zrIjinamUrtikI tathA zrIjamazAsanake prabhAvika mahAn uttama zrIjainAcAryoMkI ) dveSa buddhiseM vRthA nindA karanekA aura zAstroMke viruddha hokarake utsUtra bhASaNakA tathA apanI mati kalpanA mujaba mithyA bAtoMmeM vartanekA mithyAtvarUpa DhUMDhaka matakA pAkhaNDako saMsAra vRddhikA kAraNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 276 ] jAnakara chor3a diyA aura zAstrAnusAra satya bAtoMko grahaNa karanekI icchAse zrIvallabhavijayajIke pAsa jaina dIkSA lene ko Aye taba zrIvavijayajIneM tathA unheMoMke dRSTirAgI zrAvakoMne vicAra kiyA ki--ghAsIrAma aura jugalarAmane DhUMDhaka matake sAdhu bheSameM anucita kAryoM ( asUcIkI kriyAyoM) se apane zarIrako apavitra kiyA hai isaliye ina donukA zarIra prathama pavitra karAke pIche dIkSA denI cAhiye aisA vicAra karake dona ko pavitra karaneke liye jaina tIrthoM meM na bhejate hue. anya matiyoMke mithyAtvI tIrtha meM kAzI gaGgAjI bhejakarake pavitra karAye (isakA vizeSa Age likhanemeM AvegA) isaliye bhI DhUMDhiyAMkA saraNA ApahI lete ho| . ityAdi aneka bAtoM meM chaThe mahAzayajI Apa logahI DhUMDhiyAMkA saraNA lekara unhoMkAhI anukaraNa karate ho, tathApi Apane zrIbuddhisAgarajIko DhUMDhiyAMkA saraNa lenekA likhA hai so pratyakSa mithyA hai kyoMki zrIbuddhisAgarajIne DhUMDhiyAMkA saraNA lenekA koI bhI kArya nahIM karA hai itane para bhI Apake dilameM yaha hogA ki zrIbuddhisAgarajIne DhUMDhiyAkI mAraphata patra hamako pahuMcAyA isaliye DhUMDhiyAMkA saraNA lenekA hamane likhA hai to bhI mahAzayajI yaha ApakA likhanA sarvathA anucita hai kyoMki duniyAmeM yaha to prasiddha vyavahAra hai ki--koI gAMma meM kisI AdamIko eka patra bhejA jisakA jabAba nahIM AyA to thor3e dinoMke bAda dUsarA bhI patra bhejane meM AtA hai, dUsare patrakA bhI javAba nahIM Anese tIsarI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 277 ] bere usI gAMmakA pratiSThita AdamI nAraphata athavA apanA jAnakAra saMvegI tathA iMDiyA to kyA parantu brAhmaNa, sevaga, vagairaha hareka jAtikA hareka dharmavAlA puruSakI mAraphata lasIkA nirNaya karanemeM AtA hai taisehI zrIbuddhisAgarajIne bhI kiyA arthAt do patra ApakI zAstrakA pramANa pUchaneke liye bheje tathApi ApakA kucha bhI jabAba nahIM AyA taba tIsarI bera prasiddha AdamI apanA jAnakAra ke mAraphata, Apako bheje hue pUrvokta patroMkA jabAba pUchAyA usameM saraNA lenekA kadApi nahIM ho sakatA hai parantu Apa loga aneka bAtoMmeM DhUMDhiyAMkA saraNA lete ho so UparameMhI likha AyA hUM so vicAra lenA; aura do gacchavAloMke ApasameM vAdavivAda tathA korTa kacerImeM jhagaDA TaMTA rUpa vRthA yuddha karaneko tathA karAne ko ApahI taiyAra ho so to Apake lekhase pratyakSa dIkhatA hai / mahAzayajI aba-- kisakI manaH kAmanA pUrNa na honeseM kisIne DhUMDhiyAMkA saraNA lekara yuddhArambha karanA cAhA hai aura sUrpanakhAkI taraha dona pakSako duHkhadAI bhI kauna huvA hai so UparakA lekhako tathA AgekA lekhako aura inhI granthako par3hakara hRdayameM viveka buddhi lAkara vicAra kara lIjiye, ... --- aura bhI Age chaThe mahAzayajI apane aura apane gurujI nyAyAmbhonidhijIke utsUtra bhASaNake kRtyoMkA tathA una katyoMke phala vipAkoMko na dekhate hue zrIbuddhisAgarajI ne zAstroMke pAThoMkA pramANa sahita patra likhakara pAlaNapura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 28 ] nivAsI mahatA pItAmbaradAsa hAthIbhAIko bhejA thA usa patrake zAloMke pAThoMko chor3akarake aura vidragrAhI ho karake usa patra para dveSabuddhiseM chaThe mahAzayajIne vRthAhI AkSepa kiyA hai aura unake sAtha kitanIhI niSprayojanako bAteM likhI hai usIkA jabAba Age (kaThe mahAzayajIke dUsare gujarAtI bhASAke lekhakA jabAba chapegA ) vahAM likhane meM AveMgA ; aura Age phira bhI uThe mahAzayajIneM likhA hai ki (banArasa prasiddha huvA muni dharmmavijayajIke ziSya muni vidyAvijayajIkA, paryuSaNA vicAra nAmA lekha dekha lenA ) isapara bhI mereko prathama itanAhI kahanA hai ki tIsare mahAzayajI zrIvinayavijayajIneM zrIsukhabodhikA vRtimeM paryuSaNA sambandhI prathama apane likhe vAkyArthako chor3a karake gaccha kadAgraha ke haThavAdase utsUtra bhASaNakA bhaya na karate aneka kutarkoM karI hai (jisakA nirNaya isIhI granthake pRSTha seM 150 taka uparameMhI chapa cukA hai ) unhIM kutarkeauMko dekhake sAtameM mahAzayajI zrIdharmmavijayajI tathA unhake ziSya vidyAvijayajI bhI kadAgrahakI paramparAmeM par3ake utsUtra bhASaNakehI kutarkekA saMgraha karake, zAstrakAra mahArAjoM ke abhiprAya ke viruddha hokarake adhUre adhUre pATha likhakara bhole jIvoMkoM mithyAtva meM geraneke liye apanA lekha pragaTa karA hai (isakA javAba Age chapegA ) usIkohI gujarAtI bhASAmeM jaina patravAlene bhI apanA saMsAra bar3hAneke liye apane jaina patra meM pragaTa karA hai aura usI utsUtra bhASaNako kulakako chaThe mahAzayajI Apa bhI dekhanekA likhakara unhoko puSTa pen Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 279 ] karake usI tarahake utsUtra bhASaNa kalamApta karane ke liye Apa bhI usImeM phase, hAya aphasosa-ga kadAgrahake basa hokarake apanA pakSa jamAne ke liye satya asatyakA nirNaya kiye binA apanI matikalpanAse itane vidvAn kahalAte bhI svacchandAcArIseM likhate kucha bhI vicAra nahI kiyA yaha to isa kaliyugakAhI prabhAva hai,... aura dUsarA yaha hai ki nyAya anyAyako na dekhane vAle tathA dUSTirAgake jhUThe pakSagrAhI aura kadAgrahake kAryameM AgevAna aise zrIkalakattAnivAsI prItapagacchake lakSmIcaMdajI sIpANIko pAlaNapurase zrIvallabha vijayanIkI taraphakA patra AyA thA usI patrameM 6-7 jagaha mithyA bAteM likhI hai usI patrake akSara akSarakA utArA, mere ( isa pratyakArake ) pAsa hai usI utArekI nakalako yahA~ likhakara usIkI samIkSA karanekA merA pUrA irAdA pA parantu vistArake kAraNase saba na likhate namunArUpa eka bAta likha dikhAtA hUM___ chaThe mahAzayajI zrIvanabhavijayajI lakSmIcandajI sIpANIko likhate haiM ki [ banArasase paryuSaNA vicAra nAmA TrekaTa nikalA hai usIkAhI bhASAntara chApevATene chApA hai isameM hamArA koI matalaba nahI hai nA hama isa bAtako mana vacana kAyA karake acchI samajhate haiM] isa jagaha sajjana puruSoMko vicAra karanA cAhiye ki sIpAzIjIke patrameM paryuSaNA vicArako tathA usIkA bhASAntara chApevAlene chApemeM prasiddha karA hai usIko chaThe mahAzayajI mana, vacana, kAyA acchA nahI samajhate haiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 220 / to phira usI bAtako yAne paryuSaNA vicArako dekha lemekA likha karake usIko chApAmeM puSTa kiyA, yaha to pratyakSa mAyAvRttikA kAraNa hai isaliye jo sIpANIjIke patrakA vAkya chaThe mahAzayajI satya mAneMge to chApemeM paryuSaNA vicArako puSTa karanekA jo vAkya likhA hai so vathA ho jAveMgA aura chApekA vAkya satya mAneMge to sIpANIjIke patrakA vAya mithyA ho jAvegA aura pUrvA. para virodhI visaMvAdI dona taraha ke vAkya kadApi satya nahI ho sakate haiM isaliye donumeMseM eka satya aura dUsarA mithyA mAnanAhI prasiddha nyAyakI bAta hai, jisaseM sIpANI jIke patrakA vAkyako satya mAnoMge to chApekA lekha visaMvAdIrUpa mithyA honekI AlocanA chaThe mahAzayajI Apa ko lenI par3egI aura chApekA vAkyako satya mAnoMge to. sIpANIjIke patrakA vAkya visaMkAdIrUpa mithyA honekI AlocanA lenI par3egI aura paryuSaNA vidhArameM utsUtra vAkya likhe haiM usIke anumodanake phalAdhikArI honA par3egA so viveka buddhi ho to acchI taraha vicAra lenA ;___ aura chaThe mahAzayajI zrIvallabhavijayajIke khabaradArakA isa lekhameM tathA sAvadhAna sAvadhAnakA dUsarA gujarAtI bhASAkA lekhameM aura sIpANijoke patrakA lekhameM ina tInoM lekhoMkA vAkyameM kitanIhI jagaha mAyAvatti ( kapaTa ) kA saMgraha hai isase zrIvallabhavijayajIko kapaTa vizeSa priya mAlUma hotA hai aura pAcandrodaya kI pustakameM bhI zrIvallabhAvijayajIko 'dambhapriya' likhA hai sohI nAma uparake kRtyoMse satya kara dikhAyA hai, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 281 ] aura isake Age dambhapriyajI zrIvallabhavijayajIne apane lekhake antameM jo likhA hai usIko yahAM likhake ( pIche usIkI samIkSA kara ) dikhAtA hUM; [buddhisAgara munijI ! yAda rakhanA vo pramANa mAnA jAvegA, jo ki-tumhAre gacchake AcAryoM se pahilekA hogA magara tumhArehI gacchake AcAryakA lekha pramANa na kiyA jAvagA ! jaisA ki tumane zrIjinapati sUrijIkI samAcArIkA pATha likhA hai ki, do zrAvaNa hove to pIchale zrAvaNameM aura do bhAdrapada hove tI pahile bhAdrapadameM paryuSaNAparvasAMvatsarika kRtya-karanA ! kyoMki, yahI to vivAdAspada hai ki, zrIjinapatisUrijIne samAcArImeM jo yaha pUrvokta hukama jArI kiyA hai kaunase sUtrake kaunase daphe mujiva kiyA hai.hAM yadi aisA khulAsA pATha paJcAGgImeM bhApa kahIM bhI dikhA de ki, do zrAvaNa hove to pIchale bhASaNa meM aura do bhAdrapada hove, to pahile bhAdrapadameM--sAMvatsarika pratikramaNa, kezaluzcana, aSTamatapaH, caityaparipATI, aura sarvasaMghake sAtha khAmaNAkhya paryuSaNA vArSika parva karanA, to hama mAna. neko taiyAra hai !] Uparake lekhakI samIkSA karake. pAThakavargako dikhAtA hUM ki-he sajjana puruSoM . chaThe. mahAzayajI dammapriyejIke antarameM kapaTa bharA huvA honese UparakA lekha bhI kapaTayukra likhA hai kyoMki (buddhisAgara munijI yAda rakhanA vo pramANa mAnA jAveMgA jo ki tumhAre gacchake AcAryose pahile kA hogA) yaha. akSara chaThe mahAzayajIke mAyAvRttiseM dUSTi rAgI bhole jIvoMko dikhAne mAtrahI hai. natu pramANa __36 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garthakara gaNarAyAle hariyAvahArayANaka, sAmayikAparyuSaNA [ 2 ] karaneke liye yadi japarake akSara pramANa karaneke liye hove to-adhika mAsakI gilatI, tathA pacAsa(50) dine paryuSaNA aura zrIvIraprabhuke cha (6) kalyANaka, sAmayikAdhikAre prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI vagairaha aneka bAte zrI tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne aura pUrvadharAdi zrIjaina zAsanake prabhAvika pUrvAcAryone paJcAGgIke aneka zAstroM meM pragaTapane khulAseke sAtha kahI hai jisa para chaThe mahAzayajI kI zraddhA nahI jisase pramANa nahI karate hue ulaTA niSedha karake utsUtra bhASaNaseM saMsAra vRddhikA bhaya nahI rakhate haiN| vahIhI AzcaryakI bAta hai ki zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI tathA pUrvAcAryoM kI kathana karI huI aneka bAteM pramANa na karate hue utsUtra bhASaNarUpa apanI matikalpa nAsai cAhe vaisA bartAva karanA aura pUrvAcAryoM kA pramANa maMjUra karanekA dikhAkara Apa bhale bananA yaha to pratyakSa mAyAvRttiseM chaThe mahAzayajIne apane dambhapriye nAmako sArthaka karake vizeSa puSTa karaneke sivAya aura kyA lAbha uThAyA hogA so inhI granyako par3hanevAle sajjana puruSa svayaM vicAra leveMge ;- . ___ aura Age phira bhI dambhapriyejIne likhA hai ki ( tumhArehI gaccha ke AcAryakA lekha pramANa na kiyA jAveMgA) yaha likhanA chaThe mahAzayajI dambhapriyejIko zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AzAtanA kAraka paJcAGgIke aneka zAstroMkA utthApanarUpa mithyAtvako bar3hAne vAlA saMsAra vRddhikA kAraNabhUta haiM kyoMki 1prathamato-zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI param Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 283 ] parAnusAra pakSAGgIke aneka pramANamukta zrIkharataragacchake buddhi nidhAna prabhAvikAcAryoMne aneka zAstroMkI racanA bhavya jIvoMke upagArake liye karI hai jisako na mAnanevAle dambhapriyejI jaise pratyakSa zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AzAtanA karanevAle paJcAGgIke aneka zAstroMke utyApaka zraddhArahita jainAbhAsa mithyAtvI banate haiM isa bAtako vizeSa sajjana puruSa apanI buddhiseM svayaM vicAra leveMge, 2 dUsarA yaha hai ki--zrIkharataragaccha prasiddha karanevAle zrIjinezvara sUrijI mahArAjakRta zrIaSTakajI sUtrakI vRtti tathA zrIpaJcaliGgI prakaraNa mUla aura tatti zrIkharataragaccha ke zrIjinapati sUrIjI kRta aura zrIkharataragaccha nAyaka suprasiddha buddhinidhAna mahAn prabhAvika zrImadakSayadevasUrijI mahArAjaneM zrInavAGgI vRtti uparAnta zrIuvAijI zrIpaJcAzaka jI zrISoDaSakajI vagairahakI aneka vRtti aura prakaraNastotrAdi bahutahI zAstroMkI racanA karI hai tathA aura bhI zrIkharataragacchake aneka AcAryoM ne saikar3o zAstroMkI racanA karI hai jinhakomAnate haiM vyAkhyAnameM bAMcate haiM tathApi dambhapriyejI (tumhAre gacchake AcAryakA lekha pramANa na kiyA jAveMgA) aisA likhate haiM so kitanI mAyAvattise anyAya kAraka hai isako bhI niSpakSapAtI sajjana svayaM vicAra sakate haiM ;___ aura zrIjinezvara sUrijIseM nizcaya karake zrIkharataragaccha prasiddha huvA hai isaliye zrInavAGgIvRttikAra zrImadabhayadeva sUrijI bhI zrIkharataragacchameM huve haiM tathApi zrIjinavallabha sUrajIseM athavA zrIjinadatta sUrijIseM 1204 meM kharatara huvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 284 ] aisa kahate haiM so mithyAvAdI hai isakA vizeSa vistAra zAstroM ke pramANa sahita isa granthake anta meM karane meM AveMgA, 3 tIsarA yaha hai ki khAsa dambhapriyejIke gurujI zrInyAyAmbhonidhijIneM caturtha stutinirNayaH pustaka meM zrIkharataragacchake zrI abhayadeva sUrijI zrIjinavallabha sUrijI zrI jinapatisUrijI vagairaha AcAyyoMkI samAdhAriyoM ke pATha likhe haiM aura zrIkharataragaccha ke AcAryyakA vacanako nahI mAnane vAloMko pRSTha ke madhya meM mithyAtvI ThaharAye haiM ( isakA khulAsA inhI granthake pRSTha 150 | 160 meM chapagayA hai) aura dambhapriyejI zrIkharataragaccha ke AcAryyajIkA lekha pramANa nahI karake apane gurujIke lekhase hI Apa mithyAtvI banate haiM so bhI bar3IhI AzcaryyakI bAta hai ; 4 cauthA yaha hai ki dambhapriyejI zrIkharataragaccha ke AcAryajIkA lekha pramANa nahI karate haiM isako dekhake aura bhI kitanehI ajJAnI tathA gaccha kadAgrahI apane apane gacchake AcAyyakA lekhako pramANa mAna karake aura saba gacchavAloM ke AcAyyakA lekhako pramANa nahI mAneMge jisa maiM zrIjinavANIrUpI paJcAGgIke saikar3o zAstroMkA utthApana hogA aura apanI apanI matikalpanA karake cAhe jaisA vartAva karanA saMsa kareMge to zrIjinezvara bhagavAnkI ati uttama, avisaMvAdI, zrIjainazAsanakI akhaNDita maryAdA bhI nahI rahegI aura kadAgrahI loga apane apane pakSakA Agraha meM phasake mithyAtva bar3hAte huve saMsAra vRddhi kareMge jisake doSAdhikArI dambhapriyejI vagairaha hoveMge aura Apa dUsare gacchake AcArya kA lekha pramANa nahI karoMge to dUsare gacchavAle Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 85 Apake gacchake AcAryakA lekha pramANa nahI kareMge jisameM bhI vRthA vAda vivAdase mithyAtva bar3hatA rahegA aura satya asatyakA nirNaya bhI nahI ho sakegA aura dambhapriyajI aneka gacchoMke AcAryoMkA lekhako pramANa karate haiM parantu zrIkharataragaccha ke AcAryakA lekha pramANa nahIM karate haiM yaha bhI to pratyakSa anyAyakAraka haThavAdakA lakSaNa hai isaliye dambhapriyejI vagairaha mahAzayoMseM merA yahI kahanA hai ki zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArajoMkI paramparA mujaba, paJcAGgIke pramANa pUrvaka kAlAnusAra, nyAyakI yukti karake sahita zrIkharataragacchake AcAkA to kyA parantu saba gacchake AcAryoMkA lekhako pramANa karanA sohI AtmArthI mokSAbhilASI sajjanoMko parama ucita hai| vaisehI isa granthakArane zrI zrItapagacchake zrIdharmasAgara jI tathA zrIjayavijayajI aura zrIvinayavijayajI ina tInoM mahAzayoMke zAstrAnusAra yuktipUrvaka likhita pAThoMko isIhI granyake AdikA bhAgameM pRSTha 9 / 10 / 11 meM likhe hai aura usIkA bhAvArthaH bhI pRSTha 12 se 15 taka likhake usIkA tAtparyyako pRSTha 16 meM pramANa kiyA haiM ( aura ina tInoM mahAzayoMne prathama apane likhe vAkyArthako chor3ake gaccha kadAgrahakA micyA pakSako sthApana karaneke liye utsUtra bhASaNarUpa aneka bAteM likhI hai jisakI samIkSA bhI zAstrAnusAra yuktipUrvaka isIhI granthake pRSTha 68 se 150 taka uparameM chapa gaI hai ) aura bhI zrItapagacchake aneka AcAryoM ke lekha pramANa karane meM Ate haiM jaise isa granthakArane zrItapagacchake AcAryoMke zAstrAnusAra yuktipUrvaka lekhoMko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 286 1 pramANa kiye haiM-taisehI chaThe mahAzayajI Apa bhI zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI vANIrUpa paJcAGgIko zraddhApUrvaka pramANa karanevAle AtmArthI mokSAbhilASI hovoMge to zrIkharataragacchake AcAryoM ke zAstrAnusAra yuktipUrvaka lekhoM ko avazyahI pramANa karake apane mithyA haThavAdako jaladI hI chor3a devoMge to Upara kahe so dUSaNoMkA bacAva honese bahuta lAbhakA kAraNa hogA Age icchA ApakI ;__ aura Age phira bhI dambhapriyejIne likhA hai ki (tumane zrIjinapati sUrijIkI samAcArIkA pATha likhA hai ki do prAvaNa hove to pIchale zrAvaNamai aura do bhAdrapada hove to pahile bhAdrapadameM paryuSaNAparva-sAMvatsarika kRtya karanA ) yaha likhanA mI chaThe mahAzayajI ApakA kapaTayukta hai kyoMki zrIbuddhisAgarajIne pUrvadharAdi mahArAjakRta tIna zAstroM ke pATha likhake bheje the jisake pUrvadharAcAryajI mahArAjake mUlasUtrake tathA cUrNike dona pAThoMko chupAte ho sohI chaThe mahAzayajI ApakA kapaTa hai isaliye meM isa jagaha prathama ApakA kapaTako kholakarake pAThaka vargako dikhAtA hUM1 prathama zrIcaudaha pUrvadhara zrutakevalI zrIbhadrabAhu svAmIjI kRta zrIkalpasUtrakA mUlapATha likhA thA usI pAThameM ASAr3ha caumAsIseM ekamAsa aura vIzadine paryuSaNA karanA kahA hai zrAvaNa athavA bhAdrapadakA niyama nahI kahA hai parantu 50 dinakA niyama hai sohI dinoMkI ginatIse 50 dine paryuSaNA karanA cAhiye zrIkalpamUtrakA mUlapATha bhAvArtha sahita isIhI granthake AdimeM pRSTha 4|5|6meN chapa gayA hai sohI pATha isa vartamAna kAlameM AtmArthiyoM ko pramANa karane yogya hai ; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 87 ] 2 dUsarA zrIpUrvadhara pUrvAcAryajI kRta zrIvahatkalpacUrNikA pATha likha bhejA thA sohI zrIvahatkalpacUrNike tIsare uddezake pRSTha 264 se 265 takakA paryuSaNA sambandhI pAThako yahAM likha dikhAtA hUM tathAca tatpAThaH.. idANiM jaMmi kAle vAsAvAsaM ThAitavaM, jaJciraM vA jAe vA vihIe taM bhaNanti, AsAr3ha gAthA bAhiM ThiyA gAthA, ussaggeNa jAya AsAr3hapusimAe ceva pajjosaveMti, asatti khettassa bAhiMThAittA, vasabhA khetaM atigantuM vAsAvAsajoggANi, saMthAraga khelsa malla gAdINi girahanti, kAiyauccAraNA bhUmio baMdhanti, tAhe AsAr3hapuNimAe atigantuM,paJcehiM divasehiM pajjosavaNA kappa kathittA, sAvaNabahulaparUkhassa paJcamIe pajjosaveMti pajjosavittA, ukkoseNaM maggasirabahuladasamIo jAva, tatya atthitavaM, kiMkAraNaM pazciskAlaM vasati jaticirUkhallo vAsaM vA paDati, teNa iciraM idharA kattiyapusimAe ceva NiggantavaM, etyatu gAyA asmiAtra pajjosavei ityrthH|| aNabhigahitaM gAma, nihatthA jati pucchanti, ThitatyaM vAsAvAsaM evaM, pucchitehiM, bhaNiyacaM, Na tAva ThAmo keciraMkAlaM evaM, vIsatirAyaM vA mAsaM, kathaM, jati adhimAsato paDito to bIsatirAyaM, gihikhAtaM kha kaz2jati, kiMkAraNaM, ettha adhimAsao ceva mAso gaNi. jjati, so vIsAe samaM, vIsatirAto bhamati ceva, atha sa paDito adhimAsa to vIsatirAtaM mAsaM, gihiNAta va kajjati, kiM puNa evaM ucyate / asivAdi gAthAI, asivAdINi kAraNANi jAtANi, athavA Na NirAtaM vAsaM AraddhaM, tAdhe logo ciMtejA. aNAvuThitti teNa dhama saMggahe kareMti, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 286 ] asaMgharaM tANaM NiggamaNaM do tehiyabhaNiyaM ThiyAmoti, pacchA logo bhaNejjA ettillayapi ete Na yANanti evaM pavayaNovadhAto bhavati, ThiyAmotiya aNi te logo ciMtei jANate avassa varisai tAghe logo gharachaMdeNa halakruliyAdI kareMti, tamhA savIsati rAte mAse abhigrahItaM gRhIjJAtamityarthaH / etya ugAthA ettheti, AsADha caummAsie paDikkate, paJcehiM paJcehiM divasehiM gatehiM, jattha jatya vAsAvAsayoggaM khettaM paDipusmatatya tatya pajjosave yAM, jAva savIsai rAto mAso, ussaggeNa puNa AsAr3hasuddhadasami paccha<<, iyasattarI gAthA, evaM sattarI bhavati, savosati rAte mAse pajjo savettA, kattiya puNimAe pahikamittA, bitiyadivase jiggayANa, paJcasattarI bhaddavayaamAvasAe pajjosavetANaM, bhaddavayabahuladasamIe asIti, makyabahulapaJcamIe paJcAsIti sAvaNapusimAe paThatti, sAvaNasuddhadasamIe paJcaNavatti, sAvaNa suddhapaJcamIe sataM, sAvaNa amAvasAe paMcuttaraM sayaM, sAvaNabahuladasamIe dasuttaraM sataM, sAvaNabahulapaJcamIe paNarasuttara sataM,AsAr3hapusimAe vImuttaraM sataM, kAraNe puNa chammAsito jeThotti ukkoso uggaho bhavanti, kathaM jati vA paccha asya vyAkhyA, kattieNa gAthA uvahie, AsADha mAsakappae kate vAsAvAsapAugga khettAsatI, tattheva vAso kAtavbo, paJcahiM divasehiM paz2josavaNA kappaM kathitA, cAummAsie ceva pajjosaveMti, taM puNa imeNa kAraNeNa maggasira atthijjA jati vAsati pacchaddhaM AlambaNaM mAsaM par3eti, cirakalo, AsAr3he vAsA rattiyA cattAri maggamiroya ete chammAsio jeTThoggaho, patthANehiM pavattehiMpi NiggatavaM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] ... dekhiye aparake pAThameM paryuSaNAdhikAre ceva nizcaya karake adhikamAsako ginatImeM kahA hai aura pUrvadharAdi upabihArI mahAnubhAvoMke liye nivAsarUpa paryuSaNA (yogyakSetra tathA upayogI vastuyoMkA yoga honese) utsargase ASAr3hapUrNimAkohI karanI kahI parantu yogyakSetrAdike abhAvase apavAdaseM pAMca pAMca dinakI vRddhi karate abhivarddhita saMvatsarameM vIza dina (zrAvaNa zuklapaJcamI) taka tathA candrasaMvatsarameM pacAsa dina ( bhAdrapadazuklapaJcamI) taka paryuSaNA karanI kahI-ASAr3hapUrNimAkI tathA pAMca pAMca dina kI vRddhiko paryuSaNAko adhikaraNadoSoMkI utpatti na hone ke kAraNa gRhasthI logoMke na jAnI huI ajJAta paryuSaNA kahI hai isakA vizeSa khulAsA inhI granthameM aneka jagaha chapagayA hai aura vIzadine tathA pacAsa dine gRhasthI logoMkI jAnI huI jJAtaparyuSaNA kahI usImeM vArSika kRtya vagairaha karane meM Atethe isakAbhI khulAsA inhI granyameM aneka jagaha chapa gayA hai jisameM bhI vizeSa vistAra pUrvaka paSTha 900 se 117 taka acchI tarahase nirNaya karane meM AyA hai| aura mAsavRddhike abhAvase paryuSaNAke pichAr3I kArtika taka 70 dina rahate haiM taisehImAsaddhi honeseM paryaSaNAke pichAr3I kArtika taka 100 dina rahate haiM isakA bhI vistAra aneka jagaha pagayA hai jisameM bhI vizeSa karake pRSTha 120 se 129 taka aura 174 meM 183 taka acchI tarahaseM nirNayake sAtha chapagayA hai aura utkRSTaseM 180 dina kA kalpa kahA hai ; aura tIsarA zrIjinapatisUrijI kRta zrIsamAcArI granthakApAThalikhabhejAthA sohIpATha yahAM dikhAtAI yathA : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 290 ] rear ahigamAse cAumAsIo // pasAsa ime dine, pajjosavaNA kAyadA na asIme, iti * bhAvArtha:-zrAvaNa aura bhAdrapada mAsa adhika hoto bhI ASAr3ha caumAsIseM pacAsamai dina paryuSaNA karanA cAhiye parantu azImeM dina nahI karanA / isa jagaha sajjana puruSoM ko vicAra karanA cAhiye ki Uparokta tInoM zAstroM ke pATha AgamAnusAra tathA yukti pUrvaka hone se chaThe mahAzayajIko pramANa karane yogya the tathApi gacchakA pakSapAta ke aura paNDitAbhimAnake joraseM Uparokta zAstroM ke pAThoMko pramANa na karate huve zrIkalpasUtrake mUla pAThako tathA zrIbRhatkalpacUrNike pAThako chupAkarake mAyAvRttiseM zrIjinapati sUrijI kI samAcArIke pATha para apane vidvattAko cAturAI dikhAI hai ki (yahI to vivAdAspada hai ki zrIjinapati sUrijIne samAcArImeM jo yaha pUrvokta hukamajArI kiyA hai kaunase sUtrake kaunase daphe mujiba kiyA hai ) uThe mahAzayajIke isa lekha para mereko var3AhI Azcarya sahita khedake sAtha likhanA par3atA hai ki zrIvallabhavijayajIko anumAna 22 / 23 varSa dIkSA liye hue hai tathA kucha vyAkaraNAdi bhI par3he hue sunate haiM parantu isa jagaha to zrIvallabhavijayajIneM apanI khUba ajJatA pragaTa karI haiM kyoMki zrInizIthasUtra ke laghu bhASya meM, 1 tathA vRhadbhASya meM 2 aura pUrNimeM 3 zrIvRhatkalpasUtrake laghu bhASyameM 4 tathA bRhatbhASyameM 5 aura cUrNimeM 6 zrIdazAzrutaskandhasUtrameM 9 tathA cUrNimeM 8 zrIsamavAyAGgajI sUtrameM 9 tathA tadvRtti meM 10 aura zrIsthAnAGgajI sUtra kI vRtti meM 191 ityAdi aneka zAstroM meM kahA hai ki pacAsa dine avazya hI paryuSaNA , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 29 ] karanI caahiye| tathApi paryuSaNA karane yogyakSetra nahIM mile to vijana ( jaGgala ) meM bhI vRkSa nIce pacAsa veM dina jarUra paryuSaNA karanI parantu pacAsameM dimako rAtriko ullaGghana nahI karanA yaha bAta to prasiddha hai isIke sambamdharme inhI granthake AdimeM zrIdazAzrutaskandhasUtrakI vRttikA pATha pRSTha 1819 meM aura zrIvRhatkalpavRttikA pATha pRSTha 21 se 25 taka, aura zrIdazAzrutaskandhasUtrakI cUrNikA pATha pRSTha 91 se 24 taka, aura zrInizIthasatrakI cUrNikA pATha pRSTha 15 seM taka, tathA tadbhAvArtha pRSTha 100 se 105 taka chapa gayA hai, uparokta zAstroM meM ASAr3ha caumAsIse pAMca pAMca dinoMkI vRddhi karate (dazaveM paJcakameM) pacAsaveM dine prasiddha paryuSaNA mAsavRddhike abhAvase candrasaMvatsara meM karanI kahI hai aura mAsavRddhi honese abhivarddhita saMvatsarameM pAMca pAMca dinoMkI vRddhi karate (cauthe paJcakameM)vIzaveM dine prasiddha paryuSaNA kahI so prAcInakAlAzraya pUrvadharAdi ugravihArI mahArAjoMke liye zrIjainajyotiSake paJcAGga mujaba varttaneke sambandhameM kahI parantu abI isa vartamAnakAlameM jaina paJcAGga ke amAvase aura par3ate kAlake kAraNase UparakA vyavahAra zrIsandhakI AjJAsai viccheda huvA hai sohI dikhAtA huuN| zrItItyogAliya (tIrthodgAra) payannAmeM kahA hai -yathA ;vIsadiNehiM kappo, paMcagahANIya kappaThavaNAya, navasaya teNauehiM, vucchi kA saMghaANAe // 1 // dekhiye UparakI gAthAmeM vIza dinakA kalpa, tathA pAMca pAMca dinakI vRddhi karake ajJAtaparyuSaNAsthApana karanese pichAr3I kAlAvagraha saMbaMdhI zrIvahatkalpavRtti, zrIdazAzrutacUrNi, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 292 ] "zrInizItha cUrNa, zrIvRhatkalpacUrNike, pATha khulAsApUrvaka chapa naye haiM sohI paMcakaparihAnIkA kalpa, aura kalpa sthApanA yAne yogya kSetrake abhAva se pAMca pAMca dinakI vRddhiseM ajJAtaparyuSaNA sthApana kare usI rAtriko vahAM zrIkalpasUtra ke paThana karanekA kalpa, yaha tInoM bAteM vIra saMmvat 993 ( vikrama saMmvat 523 ) meM zrIsaMghakI AjJA viccheda huI / taba candrasaMvatsara meM aura abhivarddhitasaMvatsara meM bhI ASAr3ha caumAsI 50 dine paryuSaNA karaneke kalpakI maryAdA rahI tathA pacAsaveM dinahI zrIkalpasUtrake paThana karaneke kalpakI maryAdA bhI rahI aura usI varSe zrImAn parama upagArI zrIdevarddhigaNikSamAzramaNajI mahArAjane zrIjainazAstroMko pustakA rUDhameM kiye usI samaya zrI zamzrutaskandhasUtra ke AThameM adhyayanako likhatI varUta, jina caritra tathA sthirAvalI aura sAdhusamAcArIkA saMgraha karake aSTama adhyayanako saMpUrNa kiyA taba pAMca pAMca dinako vRddhiseM abhivarddhita samvatsara meM cAra paJcaka vIza dinakA tathA candrasamvatsarameM dazapaJcakakA ( kalpa) vyavahArako ma likhA aura candrasaM0 abhivarddhitasaM0 ina donu samvatsaroMmeM50 dinakA ekahI niyama honeseM pacAsa dinehI prasiddha paryuSaNA karanekA niyama dikhAyA hai yaha zrIdazAzrutaskandhasUtrakA aSTamAdhyayana zrIkalpasUtrajIke nAmase jUdA bhI prasiddha hai usI zrIkalpasUtrakA paryuSaNA sambandhI pATha bhAvArtha sahita inhI granthakI Adi pRSTha 456 taka chapa cukA hai sohI pAThArtha sUryyakI taraha prakAza karatA hai ki isa varttamAnakAla meM AbAr3ha caumAsIse pacAsa dina jahAM pUre hove vahAMhI paryu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 293] caNA karanI cAhiye isIhI zrIkalpasUtrake mULa pAThAdike anusAra bhojinapatisUrIjIne samAcArImeM likhA hai kiadhika mAsa ho to bhI pacAsa dine paryuSaNA karanA parantu asI dine nahI karanA cAhiye isa lekhako dekhake chaThe mahAzayajI likhate haiM ki (yahoto vivAdAspada hai zrIjina pati sUrijIne samAcArImeM jo yaha pUrvokta hukama jArI kiyA hai kaunase sUtrake kaunaseM daphe mujaba kiyA hai) isa para mereko itanAhI kahanA hai ki zrIkalpasUtrake paryuSaNA sambandhI sAdhusamAcArIkA mUlapATha inhI grantha ke pRSTha 4 / 5 meM chapA hai usI mUlapAThake aneka daphe mujaba zrIjinapati sUrijIne samAcArImeM pUrvokta hukama jArI kiyA hai so zrIjaina AgamAnusAra hai isakA nirNaya UparameMhI kara dikhAyA haiM isaliye chaThe mahAzayajI Apako zrIjinapati sUrijI ke vAkya meM jo zaGkArUpI mithyAtvakA bhrama par3A hai so uparakA lekhako par3hake nikAlado aura mithyA pakSako chor3akara matya bAtako grahaNa karake, niHsandeharUpI samyaktva ratnako prAptakaro kyoMki Apake vivAdAspadakA nirNaya uparamehI hogayA hai / aura pRSTha 157 se 165 taka bhI pahile chapagayA hai / var3ehI AzcaryakI bAta hai ki- zrIvallabhavijayajIko 22 / 23 varSa dIkSA liye huve aura hara varSe gAMma gAMmameM zrIparyuSaNa parva ke vyAkhyAnameM khulAsA pUrvaka vyAkhyA sahita vaMcAtA huvA zrI kalpasUtra ke mUlapAThakA tathA mUlapAThake vyAkhyA kA artha bhI unhakI samajhameM nahI AyA hogA isaliye 50 dine paryuSaNA karanekA zrIjinapati sUrijI kA lekha para zaGkA karI isase mAlUma hotA hai ki paryuSaNA sambandhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 294 ] zrI kalpasUtra ke pAThase tathA tadpAThakI vyAkhyAseM Apa ajJa hoveMge athavA to bhole jIvoMko gaccha kadAgrahakA bhrama meM geraneke liye jAnate huve bhI tIsare abhiniveza mithyAtva ke Adhina ho karake mAyAvRttiseM likhA hogA so vivekI vidvAn svayaM vicAra leveMge : aura Age chaThe mahAzayajI dambhapriyajImeM phirabhI likhA hai ki ( hA~ yadi aisA khulAsA pATha paJcAGgImeM Apa kahIM bhI dikhA deveM ki do zrAvaNa hove to pIchale zrAvaNa meM aura do bhAdrapada hoveM to pahile bhAdrapada meM sAMvatsarika pratikramaNa, keza luJcana, aSTamatapaH, caityaparipATI, aura sarva saGghake sAtha khAnaNArUpa paryuSaNA vArSikaparva karanA to hama mAnane ko taiyAra hai ) zrIvallabhavijayajIke isa lekhapara mereko prathamato itanA hI kahanA hai ki 50 dine dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karaneM - vAloMko Apane AjJA bhaMgakA dUSaNa lagAyA taba zrIbuddhisAgarajIneM Apako patra dvArA pUchA ki kaunase zAstroMke pATha mujaba 50 dine paryuSaNA karanevAloMko Apane AjJA bhaGgakA dUSaNa lagAyA hai so batAvo isa tarahaseM zAstrakA pramANa pUchA usIko Apa zAstrakA pramANato batA sake nahIM taba paMDitAbhimAna ke jora kI mAyAvRttise niSprayo-janakI anya anya bAteM likhake ulTA unhoMne hI zAstrakA pramANa pUchane lage so daMbhapriyajI yaha ApakA pUchanA anyAyakAraka hai kyoMki prathama Apane hI AjJA bhaMgakA dUSaNa lagAyA hai isaliye prathama Apako hI zAstrakA pramANa batAnA nyAyayukta ucita hai tathApi jaba taka Apa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 295 ] apanI bAta saMbannI zAstrakA pramANa nahI batAvoge taba taka ApakA dUsaroMko pUchanA hai so nikevala bAlalIlAvat vivekazUnyatAse apane nAmakI hAsI karane kA kAraNa hai so vidvAn puruSa svayaM vicAra sakate hai. dUsarA-zrIvallabhavijayajI meM merA (isa granthakArakA) bar3ehI Agrahake sAtha yahI kahanA hai ki Apane 50 dine paryuSaNA karanevAloMko AzA aMgakA dUSaNa lagAyA so zAsapramANa mujaba aura nyAyakI yukti karake sahita siddha kara dikhAvo athavA nahIM siddhakarasakoto zrIcaturvidha saMgha samakSa mana bacana kAyAseM apanI utsUtrabhASaNake bhUlakI kSamA mAMgakara mithyA duSkRtaseM apanI bhAtmAko bhavAntara meM utsUtrabhASaNa kI zikSA bhoganeseM bacAlevo ; aura Apa ina donu meseM eka bhI nahIM karoge aura isa bAtako chor3akara niSprayojanakI amyaanya bAtoMseM idhA vAda vivAda khaNDana marahana tathA dUsarekI nindA avahelanAse jhagar3A TaMTA kara ke ApasameM jo jo saMpase zAsana umatike aura bhavya jIvoMke uddhArake kArya hote hai jisameM vighna kAraka rAga dveSa nindA IrSAseM karma bandhake hetu karoge karAvoge aura mithyAtvako vaDhAvoge jisake doSAdhikArI nimitta bhUta dambhapriyajI zrIvavijayajI khAsa ApahI hovoge isa liye viSprayojanakI anyAya kAraka vRthA anya anya bAtoM ko chor3akara apanI bAta saMbandhI zAstrakA pramANa dikhAvo athavA apanI bhUla samajhake kSamAke sAtha mithyA duSkRtadevo nahIM to Apa AtmArthI mokSAbhilASI ho aisA koI bhI sajjana nahIM mAna sakeMge kintu isa laukikameM dRSTirAgi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 296 ] yo pUjatA mAnatAke liye paNDitAbhimAna ke jorakheM. utsUna bhASaNa se saMsAra vRddhikA bhaya na karate bAlajIvoMkoM kadAgrahameM gerake mithyAtvako baDhAnevAle Apa ho soto. zrIjaimazAstroMke tAtparyako jAnanevAle vivekI sajjana avazya hI mAneMge yaha to prasiddhahI nyAyakI bAta hai ; tIsarA yaha hai ki dUsare zrAvaNameM athavA prathama bhAdrapadameM paryuSaNa parva karane saMbandhI paJcAGgIkA pATha pUrake mAnane ko chaThe mahAzayajI Apa taiyAra hue ho parantu apanI taraphaseM paMcAMgIkA pATha batA sakate nahIM ho isase yaha bhI siddha hogayA ki isa vartamAna kAlameM do zrAvaNa athavA do bhAdrapada hone se paryuSaNAparva kabakaranA jisakI Apako abItaka zAstroMke pramANa mujaba pUre pUrI mAlUma nahIM hai to phira dUsaroM ko AjJA bhaMgakA dUSaNa lagAke niSedha karanA yahato pratyakSa ApakA mahAsighyA utsUtra bhASaNarUpa vRSA hI jhagar3e ko baDhAnevAlA huvA so vivekI sajjana svayaM vicAra leveMge ; Dund . cauthA aurabhI suno yahato prasiddha bAta hai ki ASADha caumAsIse 50 dine zrIparyuSaNa parvakA ArAdhana vArSika kRtyAdiseM karanA kahA hai isa nyAyake anusAra dUsare zrAvaNa meM athavA prathama bhAdrapadameM 50 dine paryuSaNA karanA soto alpa buddhivAle bhI samajha sakte hai / to phira kyA chaThe mahAzayajIkI itanI bhI baDhinahIM hai so 50 dine dUsare zrAvaNa meM athavA prathama bhAdrapadameM paryuSaNA karane saMbaMdhI paJcAGgI kA pATha pUchate hai / isapara koI kahegA ki chaThe mahAzayajI kI 50 dine paryuSaNA karanekI buddhi to haiM / isapara mereko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 297 ] 4 itanAhI kahanA hai ki 50 dine paryuSaNA karane kI buddhi to phira jAnate huve bhI tIsare abhinivezika mithyAtva ke adhikArI kyoM banake paJcAGgIkA pramANa pUchakara ke bholejIvoM ko saMzayarUpI mithyAtvakA bhramameM gere hai aura adhikamAsa kI ginatI nizcaya karake svayaM siddha haiM so kadApi niSedha nahIM ho sakatI hai jisakA khulAsA isa grantha meM aneka jagaha chapagayA hai isaliye do zrAvaNa hote bhI 80 dine bhAdrapada meM athavA do bhAdrapada honese bhI 80 dine dUsare bhAdrapada meM paryuSaNA apanI mati kalpanAseM zrIjinAjJAviruddha kyoM karate hai kyoMki pacAsaveM dinako rAtriko bhI ullaGghana karanevAleko zAstroM meM AjJA virAdhaka kahA hai isaliye 80 dine paryuSaNA karanevAle avazyahI AjJAke virAdhaka hai yaha to pratyakSa siddha hai aura 80 dine paryuSaNA karanekA koI bhI zrIjenazAstroM meM nahIM likhA hai parantu 50 dine paryuSaNA karanekA to paJcAGgIke aneka zAstroMmeM likhA hai so isIhIM grantha meM aneka jagaha chapagayA hai tathApi daMbhapriyajI ne abhinivezika mithyAtva se dUsare zrAvaNameM athavA prathama bhAdrapada meM 50 dine pAMca kRtyoMseM paryuSaNA vArSika parva karane saMbaMdhI paMcAMgakA pATha pUchake bhole jIvoMko bhramameM gere hai so daMbhapriyejIke mithyAtvakA bhramako dUra karaneke liye aura mokSAbhilASI satyagrAhI bhavyajIvoMko niHsandeha honeke liye isa jagaha mereko itanAhI kahanA hai ki-zrIkalpasUtra ke mUlapATha meM 50 dine paryuSaNA karanI kahI hai isaliye zrAvaNamAsakI vRddhi honeseM dUsare zrAvaNa meM athavA bhAdrapadanA sakI vRddhi hone seM prathama bhAdrapadameM jahAM 50dina pUre hove vahAMhI prasiddha paryuSaNA meM 38 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 28 ] sAmvatsarika pratikramaNAdi pAMca kRtyoMseM vArSikaparva kara. mekA samajhanA cAhiye kyoMki jahAM prasiddha paryuSaNA vahAMhI dhArSika kRtyAdi karanekA niyama hai so to zrIkalpasUtrakI mava (9) vyAkhyAyoMmeM zrIkharataragacchake aura zrItapagacchA dike sabI TIkAkAroMne khulAsA pUrvaka likhA hai isakA vistAra isIhI granthakI AdiseM lekara pRSTha 20 taka chapa gayA hai aura unhI TIkAoMmeM pacAsa dine bhAdrapada zuklapaJcamIko sAMvatsarika pratikramaNAdi pAMca kRtyoMseM vArSika parvarUpa prasiddha paryuSaNA karanI kahI hai so to mAsa vRddhike abhAvase candrasaMvatsarameM natu mAsaddhi hote bhI abhivarddhita saMvatsarameM kyoMki prAcInakAlameM bhI pauSa athavA ASAr3ha mAsakI ddhi honese abhivarddhita saMvatsarameM vIza dine prAvaNazukla paJcamIko sAMvatsarika pratikramaNAdi pA~ca kRtyoMseM prasiddha paryuSaNA jainapaJcAGgAnusAra karanemeM AtI thI isa bAtakA nirNaya zrIkalpasUtrakI TIkAoMmeM tathA isIhI granthameM aneka jagaha aura vizeSa karake pRSTha 107 - 197 taka chapa gayA hai parantu isa vartamAna kAlameM vIza dine paryuSaNA karanekA kalpaviccheda honeseM tathA jaina paJcAGgake abhAvaseM aura laukika paJcAGgameM hareka mAsoMkI sRddhi honeke kAraNaseM 50 dinahI prasiddha paryuSaNA vArSika kRtyAdise karanekI zAstroMkI tathA zrIkharataragacchake aura zrItapagacchAdike pUrvaja pUrvAcAryokI maryAdA hai so to isa granthakI AdiseMhI lekara Upara takameM aneka jagaha chapa gayA hai aura sAtameM mahAzayajI zrIdharmavijayajIke nAmakI sabhI kSAmeM bhI chapegA ( aura varSAkAlameM jIvadayAdike liyehI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2lla ] khAsa karake dinoMkI ginatI se paryuSaNA karanekA zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne paJcAGgIke aneka zAstroMmeM khulAsA pUrvaka kahA hai) isa liye isa varttamAna kAlameM dUsare zrAvaNa meM athavA prathama bhAdrapadameM 50 dinehI prasiddha paryuSaNA sAMvasarika pratikramaNAdi pAMca kRtyoM sahita avazyahI nizcaya karake karanI cAhiye so paJcAGgIke aneka zAstroM ke pramAjAnusAra tathA yuktipUrvaka svayaM siddha hai so to Uparake lekhako tathA isa granthako AdisaiM antataka AdoM mahAzayoM ke lekhakI samIkSAko par3hanevAle mokSAbhilASI satyavAhI sajjana: svayaM vicAra leveMge tathA chaThe mahAzayajI Apa bhI hRdayameM viveka buddhi lAkarake nyAya dRSTiseM par3hakara acchI tarahaseM vicAro aura Apa satyavAdI mahA vratadhArI AtmArthI hovo to paJcAGgIke aneka pramANAnusAra aura khAsa Apake gacchake bhI pUrvAcAyyoMkI maryAdAnusAra 50 dine dUsare zrAvaNa meM athavA prathama bhAdrapada meM sAMvatsarika pratikramaNAdi pA~ca kRtyoMse prasiddha paryuSaNA vArSikaparva karanekA Uparokta pratyakSa nyAyAnusAra tathA yuktipUrvaka zAstroMke pramANako grahaNa karo aura zAstroMke pramANa binA tathA yunike viruddhakA mithyA kadAgrahako chor3o aura 50 dine paryuSaNAparva karanekA niSedha karane sambandhI jitanI kutakIM karanI hai so sabIhI saMsAravRddhikI heturUpa tathA bhole jIvoMkI satyabAta paraseM zraddhA bhraSTa karake gaccha kadAgrahake midhyAtvakA bhrama meM geraneke liye apane vidvattAko hAsI karAnevAlI hai so bhavabhIrU mokSAbhi. lASI AtmArthiyoMko karanI ucita nahI hai to phira chaThe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 300 ] mahAzayajIne zAstrAnusAra 50 dine paryuSaNA parva karane vAloMko mithyA AjAbhaGgakA dUSaNa lagAke utsUtra bhASaNarUpa 80 dine paryuSaNA karanekA puSTakiyA jisakI Alo. dhanA liye binA kaise AtmakA sudhAra hogA sonyAyadUSTi vAle sajjana svayaM vicAra lekheMge ;- aba chaThe mahAzayajI zrIvallabhavijayajIne dUsare gujarAtI bhASAke lekhameM mithyAtvake jhagar3e ko bar3hAneke liye jo lekha likhA hai usIkA namUnA yahA~ likha dikhA karake pIche usIkI samIkSA karatA hUM-navembara mAsakI 7vIM tArIkha san 1909 gujarAtI Azvina vadI 1 hindI kArtika vadI 1 vIra saMvat 2435 kA jainapatrake 30 vA aGkake pRSTha pAMcamA * kI AdimeM hI likhA hai ki, . [vande vIram-lekhaka muni vallabhavijaya mu. pAlaNapura - sAvadhAna ! sAvadhAna !! sAvadhAna !!! . ... AcArya sAvadhAna ! upAdhyAya sAvadhAna ! panyAsa sAvadhAna ! gaNI sAvadhAna ! sAthasAdhvI sAvadhAna ! yatIvarga sAvadhAna ! zrAvaka zrAvikA sAvadhAna ! zeThIyAo sAvadhAna ! konpharansa sAvadhAna ! vakIla plIDara sAvadhAna ! berisTaaTalo sAvadhAna ! nANA kothalI sAvadhAna ! lAgatA valagatA sAvadhAna ! kAgaja kalama sAvadhAna ! khar3Io ruzanAI sAvadhAna ! sAvadhAna ! sAvadhAna !! sAvadhAna !!! tapagacchamAma dharAvanAra sAvadhAna ! kharataragacchIya sAvadhAna ! chaThe mahAzayajIke ina akSaroM para mereko var3AhI Azcarya utpanna hotA hai ki zrIvallabhavijayajIko viveka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 309 ] buddhi kaisI zUnya hogaI hai so apanI hAsI karAnevAle binA vicAre zabda likhate kucha bhI lajjA nahI AI kyoMki zrIvallabhAvijayajI AtmArthI mahAbratadhArI sAdhu hote to vakIla, berisTara, aura nANA kopalI, vagairahako sAvadhAna ! sAvadhAna !! pukArake korTa kacerImeM jhagar3A bar3hAnekI taiyArI kadApi nahI karate tathApi karI isase vivekI sajjana svayaM vicAra DeveMge ki-zrIvallabhavijayajIne bheSa dhAraNa karake sAdhu nAma dharAyA parantu antarameM zradvArahita homese zAstrArtha pUrvaka satya asatyakA nirNaya karanA chor3a karake zrIkharataragacchake aura zrItapagacchake ApasameM korTa kacerImeM jhagar3eko bar3hAne ke liye zrIjainazAsanakI nindA karAnevAle tathA mithyAtvako bar3hAnevAle aura apane nAmako lajjanIya zabda likhate pUrvAparakA kucha bhI vicAra na kiyA aura zakta divAne bar3ehI pAgalakI taraha-nANA kothalI (rUpaiyoMkI ghelI) tathA kAgada kalama aura khar3Io ruzanAI (dvAta pAhI) acetana ajIva vastuyoMko sAvadhAna ! sAvadhAna !! pukArA-vAha kyA vidvattAkI cAturAIkA namUnA vaThe mahAzayajIne prakAzita kiyA hai so pAThakavarga svayaM vicAra leveMge,___ aura dUsarA yaha hai ki khAsa chaThe mahAzayajIkI sammati pUrvaka paJjAba amRtazaharaseM, ghAsIrAma aura jugalarAmako gaGgAjI bhejakara pavitra karavAye jisakA kAraNa saMkSiptase isIhI anyake pRSTa 175-176 meM chapagayA hai aura vizeSa vistAra pUrvaka paJjAba lAhoraseM jasavantarAya jainIkI mAraphata zrIAtmAnanda jaina patrikA mAsika patra prasiddha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pop ] hotA hai usI meM san 1908 ke 2-3 aGameM chapa cukA hai usI pAsIrAma aura jugalarAmako gaGgAjI bhejakara pavitra karAne sambandhI DhUMDhakasAdhunAmadhAraka kuMdanamalane 14 pRSThakI choTIsI eka pustaka banAkarake pragaTa karAI hai so pustaka chaThe mahAzayajIne vAMcI hai aura unhake pAsa bhI hai usI pustakameM chaThe mahAzayajIke gurujI nyAyAmonidhijI zrIAtmArAmajI sambandhI tathA zrIjanazvetAmbara mUrtipUjane vAloM sambandhI aura zrIsiddhAcalajI zrIgIranArajI zrIAbUjI zrIsametazikharajI vagairaha nIjainatIrthoM sambandhI anekatarahake anucita zabda likhake nindA karI hai usIke nimitta bhUta chaThe mahAzayajI bagaira huve haiM aura usI pustakake pRSTha 3-4meM ghAsIrAma aura jugalarAmako gaGgAjIke jalaseM pavitra karAye taisehI chaThe mahAzayajIke gurujI zrImAtmArAmajIko gaGgAjIke jalaseM pavitra na karAneke kAraNa apane gurujIko aura apane gurujIkI sampradAyameM dIkSA lenevAloMko apavitra ThaharanekA kalaGka lagavAyA aura pRSTha 11 meM ghAsIrAma, jugala rAmako gaGgAjI bhejane vAloMko tathA bhejAne vAloMko aura sammatI dekara acchA samajhane vAle chaThe mahAzayajI Adiko mithyAtvI, pAkhaNDI, vagairaha zabdoMkA inAma de kara phira pRSTha 13 ke anta meM gaGgAjI bhejane vAloMko zrIjainazAsanako lAMchana (kalaGka) lagAnevAle ThaharAkarake tIna vAra dhIkkArakA inAma diyA hai| ....... isa jagaha niSpakSapAtI sajjana puruSoMko vicAra karanA cAhiye ki zrIjainatIrthoMkI tathA zrIjainatIrthoM ko mAnane vAloMkI dveSa buddhiseM bar3ehI anucita zabdoMse nindA karake www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 303 ] bhArI kahin baMdha kiye haiM aura zrIjainazAsanake nindakoMkoM bhI usI rasto pahuMcAneke liye narakAdi adhogatikA sArthavAha ( kuMdanamala DhUMDhaka ) banA hai aura pustaka pragaTa karAI haiM jisameM chaThe mahAzayajIke gurujIkI tathA unhoM ke sampradAya vAloMkI bhI nindA karI haiM tathA khAsa chaThe mahAzayajI vagairahako bhI aneka zabda likhate tInavAra dhIkkAra bhI likha diyA haiM aura zrIjainazAsanako mindA karake mithyAtva bar3hAnekA kAraNa kiyA - usIko to chaThe mahAzayajImeM kucha jabAba bhI na diyA aura sarva zrIsaGghako tathA vakIla, berisTara vagairahako sAvadhAna karake korTa kacerI meM zrIjainazAsanake nindaka kuMdanamallako zikSA dilAnekI kiJcinmAtra bhI bahAdurI na dikhAI parantu zrI kharataragacchake aura zrItapagacchake ApasameM vRdhAhI korTa kacerImeM jhagar3A phailAne ke liye aura mithyAtva bar3hAne ke liye, vakIla, berisTara, vagairako sAvadhAna karake bar3IhI bahAdurI dikhAI haiM so bar3IhI AzcaryyakI bAta hai ki zrIjainazAsana ke duzamana nindakI se to mukha chipAte haiM aura ApasameM jhagar3A karanekI bahAdurI dikhAte kucha lajjA bhI nahI pAte hai, aba iThe mahAzayajIko merA ( isa granthakArakA ) itanAhI kahanA hai ki Apa samyaktvI aura zrIjainazAsana ke premI hovo to prathama zrIkharataragacchake aura zrItapagacchake ApasameM nyAyAnusAra zAstrArtha pUrvaka antarakA pakSapAta chor3akara satya asatyakA nirNaya karake asatyako chor3ake satyako grahaNa karo aura zrIjainazAsana ke nindaka kuMdanamalake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 304 ] mithyAtvakA pAkhaNDako cchedana karaneke liye apanI bahA durI pragaTa karo-jabataka kuMdanamalake mithyAtva var3hAnevAle lekhakA jabAba Apa nahI devoge tabataka ApakI vidvattA vRthAhI samajhane meM AvegI aura DhUMDhakoke mukhapara zAhI phirAneke irAdese kArya karanekI akkala Apane doDAI thI parantu pUrvAparakA vicAra kiye binA kArya karAyA jisase bhApakahI mukhapara zAhI phirane jaisA kAraNa banagayA aura zrIjainatIyoMkI tathA apane gurujI vagairahako nindA karAne ke nimitta bhUta doSAdhikArI bhI ApakohI banamA par3A hai aura apane bar3oko apavitra ThaharAnekA kalaGka bhI lagavAyA hai isaliye kaMdanamala DhUMDhakake nindArUpI mithyA gappoMkA jabAba denA ApakohI ucita hai. tathApi unhakA jabAba denA Apako muzkila hove to Apake maNDalImeM vidvattA kA abhimAna dhAraNa karanevAle bahutaseM sAdhujI hai unhake pAsa usIkA jabAba dilAnA cAhiye itane para bhI Apa kI tathA Apake maNDalIke sAdhuoMkI kuMdanamallake lekhakA jabAba denekI buddhi nahI hove to merI taraphase isa granthako saMpUrNa hue bAda "kuMdanamalake mithyAtvakA pAkhaNDacchedana kuThAra" nAmA anya Apa likho to banAkara pragaTa karU jisameM zrIjainatIoM para tathA zrIjainatIrthoM ko mAnanevAloM para aura Apake gurujI vagairaha para jo jo AkSepa karake dUSaNa lagAyA hai jisakA nyAyAnusAra yuktipUrvaka acchI tarahase jabAba likhake sabake AkSepako dUra karanemeM AvegA aura kuMdanamalane apane antara guNa yukta jo jo zabda likhe haiM usIkAhI nyAya yuktipUrvaka khAsa kuMdanamalakehI apara ghaTAnemeM AvegA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 329 ] aba satyagrAhI sajjana puruSoMko niSpakSapAtI ho karake vicAra karanA cAhiye ki eka sAmAyika viSayameM prathama karemibhaMte pIche iriyAva hI sambandhI 21 zAstroM ke pratyakSa pramANoMko nyAyake samudra ho karake bhI zrIAtmArAmajIne chor3a diye aura Apa unhI zAstroMke pAThoMkI zraddhA rahita banakarake unhI zAstroMke tathA unhIM zAstrakAra mahArAjoM ke viruddhArtha meM prathama iriyAbahI sthApana karane ke liye Uparokta kaisA anartha karake kahIM upadhAnasambandhI, kahIM sAdhuke jAne Ane sambandhI kahIM caityavandanasambandhI, kahIM svAdhyAyasambandhI, kahIM Sar3AvazyakarUpa pratikramaNasambandhI, kahIM pauSadhamambandhI, ityAdi aneka tarahake anya anya viSayoMke sambandha meM zAstrakAra mahArAjoMne iriyAvahI kahI hai jisake badale unhIM zAstrakAra mahArAjoM ke viru dvArtha meM sAmAyika meM prathama dariyAva hI sthApana karane ke liye Age pIche ke pAThoMkoM chor3a karake adhUre adhUre pATha likhate nyAyAmbhonidhijIko para bhavakA kucha bhI bhaya nahI lagA aura isa laukika meM bhI apanI vidvattAko hAsI karAneke kAraNarUpaM itanA anyAya karate kucha zarma bhI nahIM AI isaliye sAmAyikAdhikAre prathama karemibhate poche hariyAvahI sabI gacchoMke prabhAvika puruSoMne aneka zAstroM meM pratyakSa pane avisaMvAdarUpa khulAsA pUrvaka likhI hai jisako jAnate huve bhI abhinivezika mithyAtva ke jorase zrIharibhadrasUrijI zrI abhayadevasUrijI zrIdevendrasUrijI vagairaha prabhAvika puruSoMko visaMvAdIkA mithyA dUSaNa lagA karake sAmAyika meM prathama iriyAvahI sthApanekA visaMvAda 42 , 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 330 ] rUpI midhyAtvako bar3hAne vAlA bhaMgar3A ( avisaMvAdI zrIjainazAsana meM isa varttamAna kAlake bAlajIvoMkI zraddhAbhraSTa karane ke liye) zrIAtmArAmajIne apanI vidvattAke abhi mAna se khUbahI phailAyA hai ; aura sAmAyikAdhikAre prathama karemikSaMtekA uccAraNa karanekA niSedha karake prathama iriyAvahI sthApana karane sambandhI Uparokta jainasiddhAnta samAcArI nAmaka pustaka meM jaise utsUtra bhASaNoM se mithyAtva phailAyA hai taisehI zrIvIraprabhuke cha kalyANaka niSedha karake pA~ca kalyANaka sthApana karane vagairaha kitanI bAtoM meM bhI khUbahI utsUtra bhASaNoM se mithyAtva phailAyA hai jisakA khulAsA Age likhuMgA - aura zrIAtmArAmajIko apane pUrva bhavake pApodayaseM pahile DhUMDhiyoMke mithyA kalpita matameM dIkSA lenI par3I thI vahA~ bhI apane kalpita matake kadAgrahakI bAta jamAne ke liye aneka zAstroMke ulaTe artha karate the tathA aneka zAstroMke pAThoMko chor3ake aneka jagaha utsUtra bhASaNa karake saMsAra vRddhikA bhaya na karate huve bhole dRSTirAgiyoMko mithyAtvakI bhramajAla meM gerate the aura mithyAtvarUpa rogake udayase zrI jinezvara bhagavAnkI AjJA mujaba satya bAtoMko kalpita samajhate the aura zrIjinezvara bhagavAnkI AjJA viruddha apane mata pakSakI kalpita mithyA bAtoMkoM satya samajhate the aura hajAroM zrIjaina zAstroMko utthApana karake satya bAtoMke ninduka zatru banate the ityAdi aneka tarahake kAse apane DhUMDhaka matakI mithyA kalpita bAtoMko puSTa karake apane matako phailAte the parantu kitanehI varSe ke bAda apane pUrva bhavake mahAn puSpodaya honese DhUMDhakamatake pAkha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 331 ] sahakIsabapola dinadinaprati khulatIgaI jisase kalpita DhUMDhakamata ko bhojanazAstroMkeviruddha aura saMsAradvikA hetu bhUta jAnakara DodiyA aura pIjainazAstroMke pramANAnusAra satyabAtoMko grahaNa karaneke liye saMvegapakSa aGgIkArakarake anekazAstroMkA avalokana kiyA aura zrIjainatattvAdarza, ajJAnatimirabhAskara, tatvanirNayaprAsAda vagairaha bhASAke granthoMkA saMgraha karake prasiddhabhI karAye jisase vidvAnbhI kahalAye tathA dUDhakamatakI mithyAtvarUpa pAkhanDake bhramajAlase kitanehI bhavyajIvoMkA uddhAra bhI kiyA aura aneka bhaktajanoMse khabahI pUjAye-ziSyavargakA samudAya bhI bahuta huvA tathA zuddha prarUpaka, utkRSTikriyA dharane vAle bhI kahalAye aura zrImadvijayAnandasUri-nyAyAmbhonidhijIvagairaha padaviyoMkobhI prAptamaye jisase duniyAmeM prasiddha mI huve parantu yaha to duniyAne prasiddha bAta hai, ki-jisa bhAdamIkA jo svabhAva pahilese par3A hove usa AdamIko kitanehI acche saMyogoMse cAhe jitanA uttama gino athavA zreSa padane sthApanakaro to bhI apanA pahilekA par3A huvA svabhAva nahIM phuTatA hai sohI bAta nIti zAstroMke 'mubhASitaratna bhAnhAgAram' mAmA anya ke pRSTha 106 meM kahI hai| taisAhI vartAva myAyAmbhonidhijI nAmadhAraka zrIAtmArAmajIne bhI kiyA hai, maryAta-pUrvokta DhU'Thakamatake sAdhupanene aneka zAstroMke viruddhArthameM aneka jagaha utsUtra bhASaNakarane vagairaha ke kAryo kA jo pahile svabhAva thA so nahIMjAneke kAraNase usImujabahI saMvegapakSene mI apane vidvattAke abhimAnase kalpitabAtoMko sthApana karaneke liye para bhavakA bhaya na karake eka 'jainasiddhAnta samAcArI' parantu bAstava, utsUtroMke kuyuktiyoMkI bhramakhADa" nAmaka pustaka banumAna 160 zAstroMkeviruddha likhake, 60 jagaha andAja utsUtra www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 332 ] bhASaNa bhI likhe haiM jisake namUnArUpa eka sAmAyika viSaya sambandhI saMkSiptase Upara meMhI likhane meM AyA hai, aura paryuSaNAke viSayameM bhI aneka jagaha utsUtra bhASaNa kiye hai usakI bhI samIkSA isahI granthake pRSTa 151 se 296 taka chapa gaI hai so par3hane se niSpakSapAtI satyagrAhI sajjana svayaM vicAra leveMge / aura 'zuddhasamAcArI' kI pustaka meM pauSadhAdhikAre vidhimArga utsargase- aSTamI, catudarzI, pUrNimA aura amAvasyA inacyAroM parvatithiyoM meM pauSadha karane sambandhI zrIsUyagaDAMgajI, uttarAdhyayana jI, uvavAIjI, dharmaratnaprakaraNa vRtti, yogazAstra vRtti, dharma bindu vRtti, navapada prakaraNa vRtti, samavAyAMga vRtti, paMcAzaka vRtti, Avazyaka cUrNi, tathA bRhad vRtti, aura zrIbhagavatIjIsUtra vRtti, vageraha zAstroMke pATha dikhAye the jisakA tAtparyArthako samajhe binA zAstroMke viruddha hokara hamezAM pauSadhakaranekA ThaharAneke liye zrI Avazyaka sUtrako cUrNimeM tathA bRhadvRttimeM aura laghuvRtti aura zrIpravacanasAroddhAra vRttimeM, zrIsamavAyAMgajI sUtrakI vRtti zrIpaMcAzakajIkI cUrNimeM tathA vRttimeM aura zrItapAzakadazAMga vRtti vagairaha aneka zAstroMmeM zrAvakako 11 paDimAke adhikArane pAMcavI DimAko vidhimeM "zrAvaka donameM brahmacarya vrata pAle aura rAtriko niyama kareM" aise khulAse pATha haiM tisaparabhI nyAyabhonidhijIne andhaparaMparAse viveka zUnya hokara zAstrakAra mahArAjoMkeviruddhArthameM apanImatikalpanA se zrI AvazyakavRtti vagairahake pAThakA" divasakA brahmacaryapAle rAtriko kuzIlaseve" aisA vIparIta artha karake maithuna sevanakI hiMsAkA upadeza karanekA zAstrakAroMko jhUThA dUSaNa lagAke vaDAbhArI anartha karake jainasiddhAMta samAcArI nAmaka pustakameM durlabhabodhikA kAraNa kiyA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 333 ] ityAdi isI tarahase aneka bAtoM bahuta utsUtroMse vahA anartha kiyA hai usake sabakA nirNayato "Atmabhramocchedana bhAnuH" ke avalokanase acchI tarahase ho jaavegaa| aura nyAyAmbhonidhijIne 'jainasiddhAnta samAcArI' pustakakA nAma rakkhA parantu vAstavameM utsUtra bhASaNoMke aura kuyuktiyoM saMgrahako pustaka honese AtmArthI bhavyajIvoMke mokSasAdhana meM vighnakAraka aura bhojinAlAse bAlajIvoMkI bhaddhAbATa karanevAlI mithyAtvake pAkhanDako bhramajAlarUpa haiM so isake banAnevAloMko, tathA aisI jAla banAne meM saMsAraiddhikI bhUta khUbahI dalAlI kozisa karanevAloMkoM, aura mithyAtvako bar3hA karake saMsArane bhramAnevAlI aisIjAla pragaTa karane mIbhAvanagarakI mIjainadharmaprasArakasamAke membaraloga usa samaya AgevAn hue jinhoMko, aura isake banAneko khusImAnakara anumodanA karanevAloMko aura isI mujaba andhaparaMparA gaDDarIha pravAhakI taraha calakara zrIjinAjAnusAra satyabAtoM kI nindA karanevAloMko, bhojinezvara bhagavAnkI AnAke bhArAdhaka samyaktvI AtmArthI jainI kaise kahe jAve isa bAtako tattvagrAhI madhyastha sajjanasvayaM vicAraleveMge aura zAstroMkeviruddha tatsUtraprarUpaNA karanevAleko mithyAtvI ananta saMsArI anekazAstroM meM kahA aura nyAyAmbhonidhijI nAma dhAraka zrIAtmArAmajIne to eka 'jaina siddhAnta samAcAroM nAmaka pustakameM itane zAstroMke viruddha likhake itane utsUtra bhASaNa kiye haiM to phira pahile TUTakamatakI dIkSAne aura anyakAryo meM kitane utsUtrabhASaNa karakekitane zAstroMkeviruddha prarUpaNAkarI hogI jisake phala vipAkakA kitanA ananta saMsAra kar3hAyA hogA so to zrIjAnIjI mahArAja jaane| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 334 ] aura nyAyAmbhonidhijIne zrIjainatatvAdarzameM, acAna timira mAskarameM, aura zrIjainadharmaviSayika praznottara nAmA pustakameMjo sandUtrabhASaNarUpalikhA hai jisakesambandhameM Age likhanemeM AvegA aura isa tarahase aneka zAstroMkepAThoMkI zraddhArahita tathA zAstroMke bhAgepIcheke sammandhavAlepAThoMko chor3akarake zAstrakAra mahArAjoMke viruddhArthameM adhUre adhUre pAThalikhake ulaTe vIparIta parya karanevAle aura zAstrakAramahArAjoMko visaMvAdIkAnicyA dUSaNa lagAnevAle aura zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArANoMkI AjJAnusAra satyabAtoMkA utthApana karake apanI matikalpanAse andhaparamparAkI mithyA bAtoMko sthApana karate duve| avidhirUpa unmArgake pAkhaNDako phailAne meM sArthavAhako baraha AgevAna bananevAle aura apanehI gacchake prabhAvaka puruSoM dUSita ThaharAnevAle aura bAla jIvoMko satya bAtoMke nindaka banA karake durlabhabodhike kAraNase saMsArakIkhAr3ame geranevAle aise aise mahAn anartha karanevAleko gacchapakSakAdRSTirAgase-gItArtha, pAyAmmonidhijI (nyAyake samudra ) aura yugapradhAna, kalikAla sarva samAna jainAcArya vagairahakI lambI lambI opamAlagAke aise utsUtrI gAr3hakadAgrahiyoMkI mahimA bar3hA karake ADaMbarase mole jIvoMko mithyAtvake bhramameM phaMsAneke liye utsUtrabhASaNoMke mahAn anarthakA vicAra na karake uparokta mithyA guNa likhanebAloMkI pAgatihogI tathA kitanAsaMsArabar3hAveMge aurasamyaktva rala kaise prAptakara sakeMge so to zrIjJAnIjImahArAja jaane| aba prIjinezvara bhagavAnko mAjAke ArAdhaka sajjana : puruSoMko merA itamAhI kahanA hai ki aparake lekhako par3ake dRSTirAgake pakSapAtako na rakhate huye saMsAra sRddhiko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 335 ] hetubhUta mithyA bAtako chor3a karake AtmakalyANake liye satya bAtoMke tattvagrAhI honA cAhiye aura chaThe mahAzaya jIne DhUMDhiyAMko bhI apane sAmila karake sAmAyikasambandhI tathA kalyANaka sambandhI aura jaina siddhAnta samAcArI sambandhI likhake apane pakSakI bAta jamAnekA parizrama kiyA isaliye mene bhI sAmAyika sambandhI aura jaina siddhAnta samAcArI sambandhI UparameM itanA likhake satyagrAhI bhavyajIvoMko saMkSiptase zAstrArtha dikhAyA hai aura kalyANaka sambandhI paryuSaNakA viSaya pUrA huve bAda pIche se likhane meM AvegA so par3hanese sarva nirNaya ho jAveMgA ;___ aba chaThe mahAzayajI zrIvallabhavijayajoko merA ( isa granthakArakA) itanAhI kahanA hai ki ASAr3hacaumAsIseM pacAsa dine dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanevAloMko Apane AjJA bhaGgakA dUSaNa lagAyA taba zrIlazkarase zrIbuddhisAgarajIne Apako patradvArA zAstra kA pramANa pUchA unhako zAstrakA pramANa Apane batAyA nahI aura chApe meM bhI paryuSaNA viSayasambandhI zAstrArtha pUrvaka nirNaya karanA chor3a karake apanI bAta jamAneke liye niSprayojanakI anya anya bAtoMko likhake pragaTa karI aura anyAyaseM vizeSa jhagar3A phailAnekA kAraNa kiyA isaliye mene bhI Apake anyAyako nivAraNa karaneke liye mukhya mukhya bAtoMkA saMkSipta te khulAsA karake satya tattvagrAhI sajjana puruSoMko dikhAyA haiM jisako par3hanese nyAya anyAyakA tathA zrojinAjJAke ArAdhaka virAdhakakA nirNaya niSpakSapAtI pAThakavarga svayaM kara leveMge aura maridine eka utsUtra bhASaNase eka kor3A kor3I sAgaropama jitanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] saMsAra bar3hAyA isa nyAyAnusAra Apake gurujI nyAyAlo. nidhijIne itane utsUtra bhASaNoM meM kitanA sasAra bar3hAyA hogA so to Apa logoMko bhI nyAya dRSTi meM hRdayameM vicAra karanA ucita hai aura aba Apa loga bhI usI tarahake utsUtra bhASaNoMseM mithyA jhagar3A karate hue zrojine. zvara bhagavAn kI AjJAnusAra mokSa mArgako heturUpa satya. bAtoMkA niSedha karake zrojinAjJA viruddha saMsAra vRddhi kI hetu. bhUta mithyA kalpita bAtoMko sthApana karake bAla jIvoMkI satyabAta parase zraddhAbhraSTa karate ho aura mithyAtva ko bar3hAte ho so kitanA saMsAra var3hAvoge so to zrIjJAnIjI mahA. rAja jAne -yadi Apako saMsAra vRddhikA bhaya hove aura zrIjinAjJAke ArAdhana karane kI icchA hove to jamAlike ziSyoMkI taraha ApasI karoM tathA nyAyAmbhonidhijIke samudAyavAloMko bhI aisehI karanA cAhiye kyoMki jamA. like utsUtra parUpanAko unha ke ziSyoM ko jabataka mAlUma nahI thI tabataka to jamAlike kahane mujabakI satya mAnA paranta jaba apane guruko zrIjinAjJA viruddha utsUtra parupanAkI mAlUma hogaI taba usIko chor3a karake zrIvIraprabhujIke pAsa Akara satyagrA hI hogaye taisehI nyAyAmbho. nidhijIke ziSyavargameM bho jo jo mahAzaya AtnArthI satya grAhI hoveMge so to dRSTi rAgakA pakSa ko na rakhake apane gurukI utsUtra bhASaNakI bAtoMko chor3akara zAstrAnusAra satya bAtoMko grahaNa karake apanI AtmAkA kalyANa kareMge aura bhaktajanako kraaveNge| iti chaThe mahAzayajoke lekhakI saMkSiA samIkSA samAptA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] aura sAtaveM mahAzayajI zrIdharmavijayajIko . tarako 'paryuSaNA vicAra'nAmA choTIsI 10 pRSThakI pustaka pragaTa huI hai jisameM paJcAGgIke aneka zAloM ke viruddha tathA zrItIpaMkara gAdharAdi mahArAjAMkI aura khAsa apanehI gacchake pUrvAcAyoMkI AzAtanA kAraka aura satya bAtakA niSedha karake apane gaccha kadAgrahakI mithyA kalpita bAtako sthApana karaneke liye zrIjainazAstroMke atIva gahanAzayako samajho binA zAstrakAra mahArAjoMke viruddhArthame binA sambandhake aura adhUre adhUre pATha dikhAke ulaTe tAtparyyaseM utsUtra bhASaNa rUpa aneka kutoM karake apane pakSake ekAnta Agrahase dUsaroMko mithyA dUSaNa lagAke bhole jIvoMko mithyAtvake bhramameM gere hai aura apanI vidvattAkI hAsI karAI hai isaliye aba meM isa jagaha bhavya jIvoMke mithyA tvakA bhrama dUra honese zuddha zraddhAnarUpI samyaktvakI prAptike upagArake liye aura vidvattAke abhimAnaseM utsUtra bhASaNa karanevAloMko hita zikSAke liye paryuSaNA vicArake lekhakI samIkSA karake dikhAtA hUM; yadyapi paryuSaNA vicArako pustakameM lekhaka nAma vidyA vijayajIkA chapA hai parantu yaha granyakAra usIkI samIkSA unhIke gurujI zrIdharmavijayajIke nAmaseM likhatA haiM ji. sakA kAraNa isIhI granthake pRSTha 668 meM chapagayA hai aura Age bhI chapegA isaliye isa granthakArako sAtaveM mahAzayajI zrIdharmavijayajIke nAmasehI samIkSA likhanI yukta hai sohI likhatA hai jisameM prathamahI. paryuSaNA vicArake lekhakI AdimeM likhA hai ki .( AtmakalyANAbhilASI bhavyajIva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] nirmUlatA samUlatAkA vicAra chor3a apanI paramparA para ArUr3ha hokara dharmakRtyoMko karate haiM) isa lekhako dekhatehI mereko var3AhI vicAra utpanna huvA ki-sAtaveM mahAzayajI zrIdharmavijayajI aura unhoMkI samudAyavAle sAdhujI bahuta varSoMseM kAzImeM raha karake abhyAsa karate haiM isaliye vidvAn kahalAte haiM parantu zrIjainazAstroMkA tAtparya unhoMkI samajhameM nahI AyA mAlUma hotA hai kyoMki AtmArthI prANiyoMko nirmUlatA samUlatA ina donukA vicAra avazyameva karanA ucita hai aura nirmUlatA, yAne-zAstroM ke pramANa binA gaccha kadAgrahake paramparAkI jo mithyA bAta hove usIko chor3a denA cAhiye aura samUlatA, yAne zAstroMke pramANayukta kadAgraha rahita gaccha paramparAkI jo satya bAta hove usIko grahaNa karanA cAhiye aura heya, zeya, upAdeya, ina tIno bAtoMkI khAsa karake prathamahI vicArane kI AvazyakatA zrIjainazAstroM meM khulAsA pUrvaka darzAI hai, isaliye nirmUlatA, heya tyAgane yogya honeseM aura samUlatA, upAdeya grahaNa karane yogyahonese donuM kA vicAra chor3a denA kadApi nahI ho sakatA hai aura AtmakalyANAbhilASI nirmUlatA tyAgane yogyakA tathA samUlatA grahaNa karane yogyakA vicAra jabataka nahI karegA tabataka usIko zrIjinAjA viruddha varttanekA athavA zrIjinAjA mujaba vartanekA, bandhakA athavA mokSakA, mithyAtvakA athavA samyaktvakA, saMsAra vRddhikA athavA AtmakalyANake kAryoMkA, bhedabhAvake nirNayako prApta nahI ho sakegA aura jabataka UparakI bAtoMkI bhinnatAko nahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 339 ] samajhegA tabataka usIko Atma kalyANakArastA bhI nahI mile gA to phira bhAva karake zrIjinAjJA mujaba zrAvakadharma aura sAdhudharma kaise banegA yAne - nirmUlatA samUlatAkA vicAra chor3a karake dharmakRtyoMke karanevAloMko mokSa sAdhana nahI ho sakegA hai kyoMki unheM kA dharmakRtya to tatvAtatvakA upayogazUnya hojAtA hai isaliye AtmArthI prANiyoko nirmUlatA samUlatAkA vicAra karanA avazyahI yukta hai tathApi sAtave mahAzayajIne donaMkA vicAra chor3anekA likhA haiM so jainazAstroMke viruddha honeseM mithyAtvakA kAraNarUpa utsUna bhASaNa hai isa bAtako tatvajJa puruSa svayaM vicAra leveMge ; aura ( apanI paramparA para ArUr3ha hokara dharmakRtyoM kI karate haiM ) sAtaveM mahAzayajIke ina akSaroM para bhI mereko itanAhI kahanA hai ki apanI paramparApara ArUDha hokara dharmakRtyoM ko karanekA jo Apa kahate ho taba to paryuSaNA vicArake lekhameM Apako dUsaroMkA khagahana karake apanA maNDana karanA bhI nahIM banegA kyoMki sabI gacchavAle apanI apanI paramparApara ArUr3ha hokara dharmakRtya karate haiM jinheMAMkA khaNDana karake apanA maNDana karanA so to pratyakSa anyAya kAraka buthA hai aura paramparA dravya aura bhAvaseM do prakArako zAnakAroMne kahI hai jisameM paJcAGgIke pramANa rahita bartAva seo to gaccha kadAgrahakI dravya paramparA saMsAra vRdvakI hetu bhUta honese AtmArthiyoMko tyAgane yogya hai aura paJcAGgIke pramANa sahita vatIva so bhAva paramparA mokI kAraNa honeseM AtmArthiyoMko pramANa karane yogya hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 340 ] aura dravya bhAva paramparAkA vizeSa vistAra dekhanekI icchA hove to zrIkharataragacchanAyaka suprasiddha zrImavAkI vRttikAra zrI abhayadevasUrijIkRta zrIAgama-aSTottarI nAmA grantha 'Atma- hitopadeza -nAmA pustakameM' gujarAtI bhASA sahita zrIahamadAbAdase upake prasiddha hogayA hai so par3haneseM acchI tarahaseM mAlUma ho jAyeMgA / aura zrI sarvaca kathita zrIjainazAsana avisaMvAdI hone se zrItIrthaGkara bhagavAnoMke jitane gaNadhara mahArAja hote haiM utanehI gaccha kahe jAte haiM unha sabIhI gacchavAle mahAnubhAvoMkI aikahI parUpanA tathA ekahI vartAva hotA hai aura isa varttamAna kAlameM to bahutahI gacchavAloMke Apasa meM aneka tarahake visaMvAda honese judI judI parUpamA tathA judA judA vartAva hai aura bahutahI gaccha vAle apane apane gacchakI paramparA sujaba dharmakRtya karate huve Apa zrIjinAjJAke ArAdhaka banate haiM aura dUsare gacchavAloM ko jhUThe ThaharA karake niSedha karaneke liye - rAga, dveSa, nindA, IrSA khaNDana maNDana karake, ApasameM bar3AhI bhArI visaMvAdase mithyAtvako bar3hAnevAlA jhagar3A karate haiM isaliye vartamAna kAlameM apanI apanI paramparApara dRr3ha rahane sambandhI sAtaveM mahAzayajIkA likhanA mithyAtvakA kAraNarUpa utsUtra bhASaNa hai kyoMki apanI apanI paramparA para ArUr3ha hokara dharmakRtya karane vAle sabI gacchavAle zrI jinAjJAke ArAdhaka ho jAyeMge to phira avisaMvAdI zrI jainazAsanakI maryAdA kaise rahegA isaliye vartamAna kAlameM apane apane gacchaparamparAkI bAtoMkA pakSapAta na rakhate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 349 ] huve zrIjinAjA viruddha paJcAGgIke pramANa rahita kalpita bAtoMko chor3a karake zrIjinAnA mujaba paJcAGgIke pratyakSa pramANa pUrvaka satyabAtoMko grahaNa karake apanI AtmAkA kalyANa karaneke kAryoM meM udyama karanA cAhiye jisase AtmakalyANa hogA natu tatvAtatvakA vicArazUnya andhaparamparAmeM-jaise ki, 80 dine paryuSaNA karanA 1, phira mAyAttise adhika mAsakA niSedha bhI karanA 2, tathA zrI vIraprabhuke cha kalyANakoMkA niSedha karanA 3, aura sAmAyika karate pahilehI hariyAvahI karanA 4, aura AMbIlameM aneka dravya bhakSaNa karane karAne 5, ityAdi aneka bAteM zAstroM ke pramANa binA gaharIha pravAhakI taraha mAtmAdhiyoMko tyAgane yogya gama kadAgrahakI dravya paramparA pracalita hai natu zAstroM pramANAnusAra bhAvaparamparA payoMki bhItIrthakara gaNaparAdi mahArAjoMkI mAnAnusAra paJcAGgIke aneka zAkhoMmeM dinoMkI ginatIseM 50 dine paryuSaNA kahI hai , aura adhikamAsako bhI khulAsA pUrvaka ginatImeM liyA hai 2, tathA zrIvIraprabhuke cha kalyANakoMko bhI acchI tarahase khulAsA pUrvaka kahe haiM ,aura sAmAyikAdhikAre prathama karemibhaMtekA uccAraNa karanA kahA hai, aura AMbIlameM bhI do dravyoMkA bhakSaNa karanA kahA hai , sohI aparokta bAteM zAstrAnusAra bhAvaparamparA meM honese bhAtmA. rthiyoMko grahaNa karane yogya hai ina aparakI bAtoMkA nirNaya bhAThoMhI mahAzayoMke utsUtra bhAvaNake lekhoMkI samIkSA sahita isa pranyako saMpUrNa par3hanevAle niSpakSapAtI tatva. pAhI sana puruSoMkosa naainojaavegaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 342 ] dekhiye sAtaveM mahAzayajI zrIdharmavijayajIne zAstravizAradakI padavIko aGgIkAra karI hai tathApi paryaSaNA vicArake lekhakI AdimeMhI zrIjainazAstroMke tAtparyyako samajhe binA nirmUlatA samUlatAkA vicAra chor3ane sambandhI aura apanI 2 paramparA para ArUr3ha hokara dharmakArya kahane sambandhI do utsUtrabhASaNa prathamahI bAlajIvoMko mithyAtva meM pha~sAnevAle likha diye aura pUrvAparakA kucha bhI vicAra viveka buddhiseM hRdaya meM nahI kiyA isaliye zAstravizArada padavIko bhI lajAyA - yaha bhI eka alaukika AzcaryyakAraka vidvattAkA namUnA hai, khaira aba paryuSaNA vicArake AgekA lekhakI samIkSA karake pAThaka vargako dikhAtA hUM paryuSaNA vicArakA prathama pRSThake madhya meM likhA hai ki( pakSapAtI jana paraspara nindAdi akRtyoM meM pravartamAna hokara satyadharmako avahelanA karate haiM ) isa lekhapara zrI mereko itanAhI kahanA hai ki sAtaveM mahAzayajIneM apane kRtya mujaba tathA apane antaraguNa yukta hI UparakA lekha meM. satyahI darzAyA hai kyoMki khAsa ApahI apane pakSakI kalpita bAtoMko sthApana karaneke liye zrIjinAjJA mujaba satyabAtoMko niSedha karake satyavAtoMkI tathA satyabAtoM ko mAnane vAloMkI nindA karate huve kuyuktiyoM se bAlajIvoM ko midhyAtvake bhrama meM geraneke liyehI paryuSaNA vicArake lekhameM utsUtra bhASaNoMkA saMgraha karake avisaMvAdI zrIjainazAsana meM visaMvAdakA jhagar3A bar3hAnese zrIjainazAsanarUpI satyadharma kI avahelanA karanemeM kucha kama nahI kiyA hai so Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 343 ] to paryuSaNAvicArake lekhakI merI likhI huI saba samI. kSAko par3hanevAle sajjana svayaM vicAra leveMge ;___aura Age phirabhI sAtaveM mahAzapajIne paryuSaNA vicArake prathama pRSThakI paMkti 15vIM se paMkti8 vIM taka likhA hai ki (kSayopazamika matijJAnavAn aura zrutajJAnavAn puruSa ve yukti prayukti dvArA apane apane mantavyake sthApana karane ke liye abhinivezika mithyAtva sevana karate hue mAlUma par3ate haiM ) sAtaveM mahAzayagIkA yaha likhanA upayogazUnya tAke kAraNase hai kyoMki kSayopazamika matijJAnavAn aura zrutajJAnavAn puruSa ve yuktiprayukti dvArA apane apane mantavya ko sthApana karaneke liye abhinivezika mithyAtva sevana karanevAle sAtaveM mahAzayajI ThaharAte hai to kyA vartamAna kAlameM sAdhu aura zrAvaka zrIjinAjJAkI satyabAtarUpI apanA mantavya sthApana karaneke liye aura zrIjainazAsanake nindaka DhUMDhiye aura terahA panthI logoMkoM tathA anyamati. yoMko bhI samajhAneke liye yukti prayukti karanevAle sabIhI abhinivezika mithyAtva sevana karanevAle Thahara jAyeMge so kadApi nahIM isaliye sAtaveM mahAzayajIkA UparakA likhanA utsUtra bhASaNarUpa bhUlakA bharA huvA hai kyoMki jo jo kalpita bAtoMko sthApana karaneke liye jAnate huve bhI kuyuktiyoM karake bAlajIvoMko mithyAtvameM gereMge so abhi. nivezika mithyAtva sevana karanevAle ThahareMge kintu saba nahI Thahara sakate haiM parantu yaha bAta to satya hai ki 'jaisA khAve aba-taisA hove mana' isa kahAvatAnusAra apane pakSakI kalpita bAteM jamAneke liye khAsa Apa aneka bAtoM meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 344 ] mithyAtva sevana karanevAle haiM so Age abhinivezika likhane meM AvegA ; aura paryuSaNA vicArake prathama pRSThako 19 vIM paMktiseM dUsare pRSThakI paMkti dUsarI taka likhA hai ki ( siddhAntakA rahasya jJAta hone para bhI ekAMzako Age karake asatya pakSakA sthApana aura satya pakSakA nirAdara karaneke liye kaTibaddha hokara prayatna karate dikhAI par3ate haiM ) isa lekha para bhI mereko itanAhI kahanA hai ki sAtaveM mahAzayajIneM apane kRtya mujabahI jaisA apanA hI uparake lekhameM likha dikhayA hai isakA khulAsA merA AgekA lekha par3haneseM pAThakavarga svayaM vicAra kara leveMge vartAva thA vaisA - aura paryuSaNA vicArake dUsare pRSTha ko paMkti ise 6 taka likhA ki ( tatra vArSikaMparva bhAdrapadasitapaJcamyAM kAli kasUreranantaraM caturthyAmeveti- arthAt bhAdrapada khudI paJcamIkA sAmvatsarika parva thA para yugapradhAna kAlikAcAryyake samaya se caturthI meM vaha parva hotA hai) isa lekha para bhI mereko itanA hI kahanA hai ki sAtaveM mahAzayajIneM upara ke lekhaseM varttamAna kAlameM do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada meM paryuSaNA sthApana karaneke liye parizrama kiyA so bhI utsUtra bhASaNa hai kyoMki ASAr3ha caumAsIse pacAsa dine paryuSaNA karanekI zrIjemazAstroM meM maryAdA pUrvaka aneka jagaha vyAkhyA hai isaliye do zrAvaNa honeseM 50 dine dUsare zrAvaNameM paryu - SaNA karanA zAstrAnusAra yuktipUrvaka hai tathApi mAsavRddhi do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada meM paryuSaNA sthApana karate haiM so mithyA haThavAdasaiM utsUtra bhASaNa karate haiM kyoMki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 345 ] mAsaddhike abhAvase pacAsa dine bhAdrapada meM paryuSaNA kahI hai natu mAsavRddhi do zrAvaNa hote bhii| .. ora Age phira bhI paryuSaNA vivArake dUsare pRSThakI 7 vI paMkti meM 18 // vIM paMkti taka likhA hai ki ( vAsANaM savIsairAi mAse vaikvate sattariehiM rAidiehiM sesehiM ityAdi samavAyAGgasUtrake pAThakA pUrvabhAga 'savIsai rAimAse vaha kaMte' pakar3akara uttara pAThakI kyA gati hogI isakA vicAra na rakha mUlamantrako alaga chor3akara dUsare zrAvaNa ke sudImeM paryuSaNAparvake pA~cakRtya 'saMvatsarapratikrAnti laJcanacASTamaM tpH| sarvArhadbhaktipUjA ca saGghasya kSAmaNaM mithaH // 1 // arthAt 1 sAMvatsarikapratikramaNa, 2 kezaluccana, 3 aSTamatapaH, 4 sarvamandirameM caityavandana pUjAdi, 5 caturvidha saGghake sAtha kSAmaNA karate haiM aura bhaktoM ko karAte haiM ) / ___sAtaveM mahAzaya jIne Uparake lekhameM dUsare zrAvaNa zudI meM pAMcakRtyoM sahita paryuSaNA karanevAloMko zrIsamavAyAGgajI sUtrake pAThakA uttara bhAgako chor3a karake pUrvabhAgako pakar3ane vAle ThaharAye hai so ajJAtapanese mithyA hai kyoMki zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pATha mAsavRddhike abhAvase zrIjainapaJcAGgA. nusAra cAra mAsake 120 dinakA varSAkAlameM candrasaMvatsarasambandhI prAcInakAlAzrayI hai aura vartamAnakAlameM zrIkalpasUtrake mUla pAThAnusAra tathA unhIkI aneka vyAkhyAyoMke anusAra ASAr3ha caumAsIseM 50 dine dUsare prAvaNameM paryuSaNA karane meM AtI haiM isaliye zrIsamavAyAGgajI sUtrake pAThakA uttarabhAgako chor3akara pUrvabhAgako pakar3ane sambandhI sAtaveM mahAzayajIkA likhanA mithyA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wojepureyque been MMM jeanserenepeque eseweupnseelps [ 346 ] aura ( uttarapAThakI kyA gati hogI ) sAtaveM mahAzayajIkA yaha likhanA bhI vidvattA ke ajIrNatAkA hai kyoMki zrIsamavAyAjI sUtrakA pATha cAra mAmake varSAkAla sambandhI honeseM cAra mAsake varSAkAlameM usI mujaba vartAva hotA hai| sAtaveM mahAzayajI zrIgaNadhara mahArAja zrIsudharmasvAmI parantu jI kRta zrIsamavAyAGgajI sUtrake pAThakA tathA zrI abhayadeva sUrijI kRta tadvRttike pAThakA abhiprAyaH jAne binA sUtra - kAra tathA vRttikAra mahArAjake viruddhArthameM do zrAvaNAdi honese pA~ca mAsake 150 dinakA varSAkAla meM umI pAThako Age karake bAlajIvoMko mithyAtva ke bhramameM gerate huve utsUtra bhASaNarUpa kadAgraha jamAte haiM so kyA gati hogI so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne / dekhiye bar3ehI AzcaryyakI bAta ki - apanA kadAgrahakI utsUtra bhASaNarUpa kalpita bAtako jamAneke liye ( uttarapAThakI kyA gati hogI ) aisA tuccha zabda likhake zrIsamavAyAGgajI sUtrake pATha para AkSepa karate kucha lajjA bhI nahI pAte haiM yaha bhI eka kalayugI vidvattAkA namUnA hai / aura (mUlamantrako alaga chor3akara) yaha likhanA bhI 'cora DaMDe-koTavAlako' isa nyAyAnusAra khAsa mAtaveM mahAzayajI Apa aneka bAtoM meM mUlamantrarUpa aneka zAstroM ke mUlapAThoM ko alaga chor3ate haiM phira dUsaroMko mithyA dUSaNa lagAte haiM so ucita nahIM hai kyoMki dUsare zrAvaNa meM paryuSaNA karanevAle zrIkalpasUtrakA mUlamantrarUpI pAThake anusArahI karate haiN| aura zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pATha cAra mAsake varSAkAlasambandhI honeseM usI mujabahI varttate haiM isaliye dUsare Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 341 ] zrAvaNa meM paryuSaNA karane vAloMko mUlamantrako alaga chor3ane sambandhI sAtaveM mahAzayajIkA likhanA mithyA hai aura sAtaveM mahAzayajI aneka bAtoMmeM mUlamantrarUpI aneka zAstroM ke mUlapAThoMko jAnate huve bhI abhinivezika mithyAtva ke adhikArI bana karake alaga chor3ate haiM sohI dikhAtA hUM ;-- 1 prathama -- - hara varSe gAMma gAMmameM vaMcAtA huvA suprasiddha zrI kalpasUtra meM paryuSaNA sambandhI mUlamantrarUpI vistAraseM pATha hai usIke anusAra isa vartamAna kAla meM zrIjinAjJAke ArAdhaka AtmArthI prANiyoM ko paryuSaNA karanI cAhiye tathApi sAtaveM mahAzayajI abhinivezika midhyAtvako sevana karate huve ( zrIkalpasUtrakA mUlamantrarUpI pATha hasIhI granthake pRSTha 4 / 5 meM chapa gayA hai ) usIko jAnate huve bhI alaga chor3ate haiM aura zrIkalpasUtra ke pAThAnusAra dUsare zrAvameM paryuSaNA karane vAloMko jhUThe ThaharAkara mithyA 'dUSaNa lagAte huve niSedha karate haiM isaliye zAstrAnusAra varttane vAloM kI vRthA nindA karake zrIjinAjJArUpI satyadharmakI avahelanA / ( tiraskAra ) karane vAle kAzI nivAsI sAtaveM mahAzayajI zrIdharmavijayajI hai / 2 dUsarA - zrI ananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne ananta kAla huve adhikamAsako ginatI meM khulAsA pUrvaka pramANa kiyA hai tathA Age kareMge aura sUtra, niryukti, bhAvya, cUrNi, vRtti, prakaraNAdi aneka zAstroM meM adhika mAsako ginatI meM lene sambandhI vistAra pUrvaka pATha hai so kitanehI to isIhI granthake pRSTha 21 se 65 taka chapa gaye haiM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 348 ] aura bhI adhika mAsako ginatI meM pramANa karane sambandhI aneka zAstroM ke pramANa Age bhI likhane meM AveMge usIke amusAra aura kAlAnusAra yuktipUrvaka zrIjinAjJAke ArAdhana karane vAle AtmArthiyoMko adhikamAsakI ginatI nizcaya karake pramANa karanI cAhiye tathApi sAtaveM mahAzayajI abhinivezika mithyAtvako sevana karate huve zrI. ananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJA utthApana karake paJcAGgIke mUlamantrarUpI pratyakSa pAThoMko jAnate huve bhI alaga chor3ate haiM aura zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJAnusAra paJcAGgIke pratyakSa pramANoM sahita kAlAnusAra aura satya yuktipUrvaka adhikamAsakI gimatI pramANa karate haiM jinhoMko bhUThe ThaharAkara mithyA dUSaNa lagA karake niSedha karate hai isaliye zAstrAnusAra adhika mAsako pramANa karane vAloMko vRthAhI nindA karake zrIjinAjArapI satyadharmakI avahelanA karanevAle bhI sAtaveM mahAzayajI hai| 3 tIsarA-prItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne (zrI AcArAGgajI sUtrakI cUlikAke mUlapAThameM tathA zrIsthAnAGga jI sUtrake pAMcaveM ThANeke mUlapAThameM aura zrIkalpasUtrake mUla pATha vagairaha) paJcAGgIke aneka zAstroMke mUlamantrarUpI pAThoMmeM gharama tIrthaGkara zrIvIraprabhuke cha kalyANakoM ko khulAsApUrvaka kahe haiM (isakA vizeSa nirNaya zAloke pAThoM sahita Age likhane meM AvegA) isaliye zrInimAjJAke ArAdhaka paJcAGgIke zAstroMkI zraddhAvAle AtmArthI puruSoMko pramANa karane yogya hai tathApi sAtaveM mahAzayajo abhinivezika mithyAtva sevana karate huve UparoktazAstroM ke pAThoMkI mUlamantrarUpI ___Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uoojepueuquebedeun MMM leins 'eigun-iepueuques uEMseureupnseeius [ 349 ] jAnate huve bhI alaga chor3ate haiM aura paJcAGgIke UparIkAdi aneka zAstroM ke anusAra zrIvIraprabhuke cha kalyANako ko mAnane vAloMko bhUThe ThaharAkara mithyA dUSaNa lagA karake niSedha karate haiM isaliye bhI zAstrAnusAra zrIvIraprabhuke cha kalyANakoMko mAnanevAloMkI vRthAhI nindA karake zrI jinAjJArUpI satyadharmakI avahelanA karane vAle bhI sAtaveM mahAzayajI hai| 4 cauthA-zrIAvazyakajI sUtrakI cUrNi aura sahaddatti vagairaha paJcAMgIke aneka zAstroMmeM sAmAyikAdhikAre prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye pIche hariyAvahIkA pratikramaNa khulAsApUrvaka kahA hai sohI zrIjinAjAke ArAdhaka mA. smArthI puruSoMko pramANa karane yogya hai tathApi sAta mahAzayajI abhinivezika mithyAtva sevana karate huve sapA rokta zAstroM ke pAThoMko mUlamantrarUpI jAnate huve bhI alaga chor3a karake usIke viruddha bAlajIvoMko karAte haiM-dekhiye Sar3Avazyaka karane ke liye mUlamantrarUpI zrIAvazyakajI hai usIkI cUrNi aura yahavRttike anusAra ubhayakAla (sAMma aura savera dona vakhta ) Sar3AvazyakarUpI pratikramaNa karanekA maMjUra karate haiM tathApi usI zAstroMmeM sAmAyikAdhikAre prathama karemibhaMtekA uccAraNa kiye pIche hariyAvahI karanA kahA hai usIko maMjUra nahI karate haiM jinhoMko mUlamantra rUpI zrIAvazyakAdi paJcAGgIke zAkhoMkI zraddhAdhADe zrI. jinAjAke ArAdhaka AtmArthI kaise kahe jAve aura unhoMne SaDAzyavaka bhI kaise sArthaka hoge so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne aura vizeSa AzcaryyakI bAta to yaha Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 350 ] hai ki-khAsa sAtaveM mahAzayajI kehI paramapUjya zrItapagacchake hI prabhAvika zrIdevendramUrijIne zrIzrAddhadinakRtya sUtrakI vRttimeM, zrIkulamaNDanasUrijIne zrIvicArAmRtasaMgrahanAmA granthameM, zrIratnazekharasUrijIne zrIvandItA matrakI vRttimeM, aura zrI hIravijaya marijIke santAnIye zrImAnavijayajIne tathA zrIyazovijayajIne zrIdharmasaMgrahakI vRttimeM khulAsA pUrvaka sAmAyikAdhikAre prathama karemibhaMte pIche iriyAvahI karanA kahA hai ina mahArAjAMko sAtaveM mahAzayajI zuddhaparUpaka AtmArthI zrI jinAjJAke ArAdhaka buddhi nidhAna kahate haiM jisameM bhI vizeSa karake zrIyazovijayajI ke nAma meM zrIkAzI ( vanArasI ) nagarI meM pAThazAlA sthApana karI hai tathApi una mahArAjoMke kahane mujaba sAmAyikAdhi. kAre prathama karemibhaMteko pramANa nahI karate haiM phira una mahArAjAMko pUjya bhI kahate haiM yaha to pratyakSa una mahArAjoMke kahane para tathA paJcAGkIke zAstroM para zraddhA rahitakA namUnA hai| yadi sAtaveM mahAzayajI apane gacchake prabhAvika puruSoMke kahane mujaba tathA zrIyazovijayajIke nAmaseM pAThazAlA sthApana karI hai una mahArAja ke kahane mujaba varttane. vAle,tathA una mahArAjAMke pUrNabhakta, aura paJcAGgIke zAstroM para zraddhA rakhane vAle hoveMge,taba to sAmAyikAdhikAre prathama karemibhaMteko pramANa karake apane bhaktoMseM jarUrahI karAveMge to sAtaveM mahAzayajIko AtmArthI samajhane meM AveMgA / sAmA. yikAdhikAre prathama karemibhaMte 21 zAstroM meM likhI hai parantu prathama iriyAvahI kisI bhI zAstra meM nahI likhI hai isakA sulAsA pUrvaka nirNaya isIhI granyake pRSTha 310 se 329 taka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 351 ] upara hI chapagayA hai usIko par3ha karake bhI sAtaveM mahAzaya jI apane kadAgrahake vasa hokarake zAstrAnusAra satyabAta ko pramANa nahIM kareMge to apane gacchake prabhAvika puruSoM ke vAkya para tathA zrIyazovijayajIke nAmase pAThazAlA sthApana karI hai una mahArAjake vAkya para aura paJcAGgIke zAstroMke pAThoM para zraddhA rakhanevAle AtmArthI hai aisA koI bhI vivekI tattvajJa pAThakavarga nahI mAna sakegA jisake nAmaseM pAThazAlA sthApana karI hai usI mahArAjake vAkya mujaba pramANa nahI karanA yaha to vizeSa lajjAkA kAraNa hai ityAdi aneka bAtoM meM sAtaveM mahAzayajI abhinive. zika mithyAtva sevana karate huve mUlamantrarUpI paJcAGgIke zAstroMke pAThoMko jAnate huve bhI alaga chor3a karake zAstroMke pramANa binA apanI matikalpanAseM kuyuktiyoM kA sahArAle karake utbhUtra bhASaNameM vartate haiM aura paJcAGgI ke pramANa sahita zAstrAnusAra yuktipUrvaka UparoktA di aneka bAtoMko pramANa karane vAloMko jhUThe ThaharA karake mithyA dUSaNa lagA kara Uparokta bAtoMko niSedha karate haiM isaliye zrIjinezvarabhagavAnkI AjJAnusAra varttane vAlekI vRthA nindA karake zAstrAnusAra UparoktAdi bAtoM ke viruddha avisaMvAdI zrIjainazAsanameM visaMvAdarUpI mithyAtvakA jhagar3A bar3hAneseM avisaMvAdI zrI jainazAsanarUpI satyadharmakI avahelanA karane vAle bhI sAtaveM mahAzayajIhI hai| aura paJcAGgIke zAstroM ke pAThoMkoM pratyakSa dekhate huve bhI pramANa nahIM karate hai aura apanA kadAgrahakI kalpita kuyuktiyoM ko Age karake dRSTirAgI jhUThe pakSagrAhI bAlajIvoMkoM mithyAtvameM gerate haiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 352 ] isaliye satyapakSakA nirAdara karake asatya pakSakA sthApana karanevAle bhI sAtaveM mahAzayajI hai isa bAtako niSpakSa pAtI AtmArthI vivekI pAThakavarga svayaM vicAra leveMge ;___ aura zrIkalpasUtrake mUlapAThAnusAra tathA unhIkI aneka vyAkhyAnusAra ASAr3ha caumAsIse 50 dine dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanevAloM para dveSa buddhi karake AkSeparUpa sAtaveM mahAzayajIne paryuSaNA vicArake dUsare pRSThakI 18 // vIM paMkti meM 20 vIM paMkti taka likhA hai ki ( vastutaH to bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka bhavyajIvoM para kalpita doSoMkA Aropa karake apane bhaktoko bhramajAla meM phaMsAkara saMsAra bar3hAte haiM) __sAtaveM mahAzayajIkA isa lekhako dekhakara mereko bar3AhI Azcarya sahita kheda utpanna hotA hai ki jaise duDhiye terahA panthI loga apane kadAgrahakI kalpita bAtoMko sthApana karaneke liye zrIjinezvara bhagavAnkI AjJAnusAra varttane vAle puruSoMkI jhUThI nindA karake saMsAra vRddhikA kAraNa karate haiM taisehI sAtaveM mahAzayajI bhI itane vidvAn kahalAte huve bhI apane kadAgrahakI kalpita bAtako sthApana karane ke liye zrIjinezvara bhagavAnko AjJAnusAra vartanevAle puruSoMkI jUThI nindA karake saMsAra vRddhikA kAraNa karate haiM kyoMki-zrItIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi mahArAjAMkI AjJAnusAra satra, niyukti, bhASya,cUrNi, vatti aura prakaraNAdi aneka zAstra meM pragaTapane ASAr3ha caumAsIse dinAMkI ginatIke hisAbase 50 dine nizcaya karake zrIparyuSaNAparvakA ArAdhana karamA kahA hai usIke anusAra zrIkalpamatrake mUlapATha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASAr3ha [ 353 ] vartta - sujana tathA unhIMkI aneka vyAkhyAyoMke pATha mujaba mAna kAlameM do zrAvaNa honeseM dUsare zrAvaNameM caumAsIkheM 50 dine zrIparyuSaNAparvakA ArAdhana AtmArthI prANI karate haiM aura dUsare bhavyajIvoMkoM karAte haiM jinhoMko to mithyA dUSaNa lagA karake saMsAra bar3hAne vAle ThaharAnA aura Apa zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoM kI AjJA viruddha tathA paJcAGgIke pratyakSa pramANoMko chor3a karake apanI matikalpanAyeM yAvat 80 dine paryuSaNA karate haiM aura bAlajIvoMkoM bhI kuyuktiyoMse bhramA karake karAte haiM isaliye zrIjinAjJAkI satyabAtakA niSedha karake bhI zuddha parUpaka banate huve saMsAra vRddhikA bhaya nahI karanA so midhyAtvIke sivAya aura kauna hogA / aura Age phira bhI sAtaveM mahAzayajIneM paryuSaNA vicArake dUsare pRSThake anta 29 / 22 vIM paMkkrimeM likhA hai ki ( una jIvoM para bhAvadayA lAkara siddhAntAnusAra paropakAra dRSTise paryuSaNA vicAra likhA jAtA hai) isa lekhase dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karane vAloM para aura karAnevAloM para bhAvadayA lAkara siddhAntAnusAra paropakAra dRSTise paryuSaNA vicAra likhanekA sAtaveM mahAzayajI ThaharAte haiM so niHkevala bAlajIvoMko kadAgraha meM pha~sAkara ke mithyAtvavar3hAne ke liye saMsAra vRddhike nimittabhUta utsUtra bhASaNa karate kyoMki prathamato dUsare zrAvaNa meM paryuSaNA karane vAle pacAGgI ke aneka zAstrAnusAra karate haiM jisake sambandhameM isIhI - pAThArtha granthakI Adi 21 pRSTha taka aneka zAstroM ke pramANasahita chapa gaye haiM isaliye zAstrAnusAra vartane vAloMko 45 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 354 ] jhUThe ThaharA karake bhAvadayA dikhAnA so to pratyakSa mahA mithyA hai| aura bhAvadayAkA svarUpa jAne binA sAtaveM mahAzayajI bhAvadayA vAle banate haiM so bhI tautekI taraha tAtparya samajhe binA rAmarAma pukArane jaisA hai kyoMki sAtaveM mahAzayajI bhAvadayAkA svarUpahI nahI jAnate haiM isaliye abameM pAThakavargako bhAvadayAkA svarUpa saMkSiptase dikhAtA hUM zrIjainazAstroMmeM bhAvadayA usIko kahate haiM ki-prathamato caturgatirUpa saMsArameM ananta kAlase narakAdimeM paribhramaNako vedanA vagairaha svarUpako jAna karake saMsArakI nivRttike liye zrIjinendra bhagavAnoMkA kahA huvA AtmahitakArI dharmako zraddhApUrvaka aGgIkAra karake zrIjinendra bhagavAnoMke kahane mujabahI dharmakI parUpanA kare aura mokSakI icchAse usI mujabahI pravate tathA dUsaroMko pravarttAve aura saba saMsArI prANiyoM ko bhI aisehI honekI icchA kare sohI uttama puruSa bhAvaMdayA kara sakatA hai, parantu sAtaveM mahA. zayajI to utsUtra bhASaNoMseM saMsAra vRddhikA bhaya nahIM karane vAle dikhate haiM kyoMki zrIjinendra bhagavAnoMne to adhika mAsako ginatImeM lene kA kahA hai tathApi sAtaveM mahAzayajI adhika mAsako ginatImeM pramANa karanekI zraddhA rahita honese utsUtrabhASaNarUpa adhika mAsako ginatImeM lenekA niSedha karate haiM isaliye sAtaveM mahAzayajI kAzInivAsI zrIdharmavijayajI zrIjinendra bhagavAnoMke kahane mujaba vartane vAle nahIM hai kintu zrIjinendra bhagavAnoMke viruddha apanI matikalpanAseM kuyuktiyoM karake bAlajIvoMko mithyAtva www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 355 ] bhramameM phaMsAne vAle honese unhoMmeM bhAvadayAkA to sambhavahI mahI ho sakatA hai kintu saMsAra vRddhikI hetubhUta bhAvahiMsAkA kAraNa to pratyakSa dikhatA hai| .. aura sAtaveM mahAzayajIne siddhAntAnusAra paropakAra dUSTiseM paryuSaNA vicAra nahIM likhA hai kintu paJcAGgIke siddhAntoMke viruddha bAlajIvoMko zrIjinAjJAkI zuddha avArUpa samyaktvaratnaseM bhraSTa karaneko utsUtra bhASaNoMkA saMgraha karake apane kadAgrahakI kalpita bAta jamAneke Agraha seM paryuSaNA vicArake lekhameM paryuSaNA sambandhI zrIjainazAstroMke tAtparyyakoM samajhe binA ajJatAke kAraNase kutakoMkAhI prakAza kiyA hai so to merA saba lekha par3hanese niSpakSapAtI sajjana svayaM vicAra leveMge ;-- . ____ aura Age phira bhI sAtaveM mahAzayajIne paryuSaNA vicArake tIsare pRSThakI Adise 9 vI paMkti taka likhA hai ki ( uttama rItise upadeza karate hue yadi kisIko rAga dveSakI praNati ho to lekhaka doSakA bhAgI nahI hai kyoMki uttama rItiseM davA karane para bhI yadi rogIke rogakI zAnti maho aura satya ho jAya to vaidyake sira hatyAkA pApa nahIM hai pariNAmameM bandha, kriyAse karma, upayoga, dharma, isa nyAyAnusAra lekhakakA Azaya zubha hai to phala zubha hai) * aparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki sajjana puruSoM sAtaveM mahAzayajIkI bAlajIvoM nidhyAtvameM phaMsAne vAlI mAyAvRttikI cAturAIkA namUnA to dekho-bhApa apane kadAgraha pakSapAtaseM nIjanazAsanakI umatike kAmpoM meM vibhakAraka saMpako naharaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 356 1 icAhI Apasa meM jhagar3A bar3hAne ke liye 'paryuSaNA vicAranAmA' pustaka pragaTa karAI jisameM dUsare zrAvaNa meM paryuSaNA karane vAloM para khUbahI AkSeparUpa anucita zabda likha karake bhI Apa nidUSaNa bananA cAhate haiM so kadApi nahIM ho sakate hai kyoMki paryuSaNA vicArake lekha meM satyabAtako mAnane vAloMkI jhUThI nindA karake vRthAhI apanI matikalpanA se mithyA dUSaNa lagAye hai aura utsUtra bhASaNoMse bAlajIvoM ko bhI mithyAtva meM pha~sAye haiM isaliye UparakI ina bAtoM ke doSAdhikArI to sAtaveM mahAzayajI pratyakSahI dikhate haiM yadi sAtaveM mahAzayajIko UparakI bAtoMke dUSaNoMse saMsAra vRddhikA bhaya hove aura AtmakalyANakI icchA hove to abase bhI jhagar3eke kAyyaumeM na pha~sa ke isa granthako saMpUrNa par3ha karake satyabAtako grahaNa kareM aura paryuSaNA vicArake lekhako apanI bhUloMkI kSamApUrvaka mithyA duSkRta sahita AlocanA leveM to sAtaveM mahAzayajIko zubha irAde uttama rItikA upadeza karanevAle tathA utsUtra bhASaNakA bhaya rakhanevAle samajhane meM AveMge itane para bhI sAtaveM mahAzayajI paryuSaNA vicArake lekheoMko apane dila meM satya samate hoveM to zrIkAzI meM madhyastha vidvAnoMke samakSa ( paryuSaNA vicArake lekhoMko ) zAstroMke pramANa sahita yuktipUrvaka satya karake dikhAve anyathA kadAgrahase satyaartist chor3a karake kalpita vAtAMko sthApana karanemeM to saMsAra vRddhike sivAya aura kyA lAbha hogA so sajjana puruSa svayaM vicAra leveM ; aura uttama rIti se davA karaneke bharose vizvAsaghAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 357 ] karake viSa mizrita davA dekara rogIko mRtyuke saraNa prApta karane vAlA vaidya nAma dhAraka puruSa mahApApI hotA hai tasehI karmarUpI rogase pIr3ita vyajIvoMko uttama rItikA upadeza deneke bharoseM vizvAsaghAtase utsUtra bhASaNarUpa kalpita kuyuktiyoMkA viSa mizrita upadeza karake bhavya. jIvoMko zrIjinAjArUpa samyaktvaratna jIvatavyaseM bhraSTa karake mithyAtvarUpa maraNake saraNa prApta karanevAlA veSadhArI sAdhu nAma dhAraka puruSa mahApApI hotA hai taisehI sAtaveMmahAzayajIne bhI paryuSaNA vicArake lekhameM adhyajIvoMko uttama rItikA upadeza karaneke bahAne utsUtra bhASaNarUpa kutakoMkA viSa mizrita upadeza karake bhavyajIvoMko mithyAtvarupa matyuke saraNa prApta kiye hai isaliye bhavya jIvoMko mithyAtvarUpa patyuke saraNa prApta kara. ke doSAdhikArI sAtave mahAzayajI hai yadi sAtaveM mahA. zapajIko aparokta dUSaNake phala vipAkakA bhaya hove to apane katyakI AlocanA leveMge ;__ aura apane kadAgrahakI kalpita bAtako jamAneke liye utsUtra bhASaNako aura kuyuktiyoMkI bAteM likhanevAlekA pariNAma bhI acchA nahI hotA hai tathA kriyA bhI acchI nahIM hotI hai aura upayoga bhI acchA nahI hotA hai isaliye paryuSaNA vicAra lekhaka apaneko acchA isa phalako cAhanA karate so kadApi nahI ho sakegA kintu paryuSaNA vicAraka lekhameM zAstrakAroM ke viruddhArtha meM utsUtra bhASaNoMkI tapA yuktiyoMkI aura zAstrAnusAra vartane vAloMkI bhUThI nindA karake miyA dUSaNa ugAnekI kalpanA bharI hone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 358 ] saMsAravRddhi ke phala to milanekA dikhatA hai isa bAtako. zrIjainazAstroMke tattvajJa puruSa acchI tarahase vicAra leveM ; aura bhI sAtaveM mahAzayajIne paryuSaNA vicArake tIsare pRSThako 8 / / 10 paMktiyoMmeM likhA hai ki ( adhika mAsako lekhA meM ginakara paryuSaNa parva karanevAle mahAnubhAvoM ko nIce likhe hue doSoM para pakSapAta rahita vicAra karanekI sUcanA dI jAtI hai ) / isa lekha ko dekhakara mereko var3ehI khedake sAtha likhanA par3atA hai ki sAtaveM mahAzayajI zrIdharmavijayajIne zrIjainazAstroMke tAtparyyako binA samajhe Uparake lekhameM inhoMne zrI ananta tIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvAcAyyoMkI aura khAsa apanehI gacchake pUrvAcAryoMkI AzAtanAkA kAraNa rUpa saMsAra vRddhike hetubhUta khUbahI akSatAyeM anucita DilA hai kyoMki anante kAla huve zrIananta tIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi pUrvASAyyoMne adhikamAsako lekhAmeM gina karahI paryuSaNA karate Aye haiM tathA varttamAna isa paJcama kAlameM bhI. zrIjinAjJAke ArAdhaka sabIhI AtmArthI jainAcAyyAne adhika mAsako lekhAmeM gina karahI paryuSaNA karI hai aura Age bhI zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAja jo jo hoveMge so sabIhI adhika mAsako ginatI meM le karahI paryuSaNA kareMge aura aneka AstroMmeM adhikanAsako ginatI meM lekarahI paryuSaNA karanI likhI hai isaliye adhika mAsako ginatI meM lekarake jo paryuSaNA karate haiM sohI zrIjinAzAke ArAdhaka hai aura adhika mAsako ginatI meM chor3a karake paryuSaNA karate haiM sohI zrIjinAcA ke virAdhaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 359 ] utsUtra bhASaNa karane vAle haiM taisehI sAtaveM mahAzaya jI Apa adhika mAsako ginatImeM nahI lete huve adhika mAsako ginatImeM le karake paryuSaNA karane vAloMko mithyA dUSaNa lagAke utsUtrabhASaNase Uparokta mahArAjAMkI AzAtanA karake saMsAra suddhikA kucha bhI bhaya nahI karate haiN| hA ati khedaH ? ___aura Age phira bhI sAtaveM mahAzayajIne paryuSaNA vicArake tIsare pRSThakI 11 vIM paMktise 19 vI paMkti taka likhA hai (prathama doSa-ASAr3ha caumAsI bAda pacAsa dinake bhItara paryuSaNAparva kare isa niyamakI rakSA karate hue tattulya dUsare niyamakA sarvathA bhaGga hotA hai kyoMki pacAsaveM divasa saMvatsarI aura usake pIche sattaraveM dina caumAsI pratikramaNa karake pIche munirAjoMko vihAra karanA cAhiye yadi dUsare zrAvaNameM sAMvatsarika kRtya karoMge to sau dina bAkI raheMge taba sattara dinakA niyama kaise pAlana kiyA jAyagA isakA vicAra karo ) - Uparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki Uparake lekhameM dUsare prAvaNameM paryuSaNA karane vAloM ko sAtaveM mahAzayajIne prathama doSa lagAyA so niHkevala ajJatAke kAraNa se mithyA likhake utsUtra bhASaNa kiyA hai kyoMki zrInizIthabhASya meM 1, tathA cUrNimeM 2, zrIvRhakalpabhASyameM 3, tathA cUrNimeM 4, aura vRttimeM 5, zrIsamavAyAGgajI matrameM 6, tathA kRttimai 7, zrIsthAnAGgajIkI vRttimeM 8, zrIkalpasUtrakI niyuktikI vRttimeM 9, zrIkalpasUtrakI pA~ca vyAkhyAyoMmeM 14 zrIyuSaNA kalpacUrNimeM 15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIgandhAcArapayannAkI vRttimeM 16 ityAdi zAstroM meM nAsavRddhike abhAvase candrasamvatsarameM cAramAsake 120 dina kA varSAkAlameM 50 dine paryuSaNA karaneseM paryuSaNAke pichAr3I kArtika taka 90 dina rahate hai jisake sambandhameM esIhI granyake pRSTha 94 tathA aura 120 / 129 vagairahameM kitanIhI jagaha pATha bhI chapa gaye haiM aura mAsavRddhi honeseM abhivarddhita saMvatsarameM jainapaJcAGgAnusAra ASAr3ha caumAsIse vIza dine paryuSaNA karanemeM AtI thI taba bhI paryuSakhA ke pichAr3I kArtika taka 100 dina rahate the isakA bhI vizeSa khulAsA isIhI granyake pRSTha 107 se 123 taka chapa gayA hai aura vartamAna kAlameM jainapaJcAGgake abhAvase laukika paJcAGgameM hareka mAsAMkI raddhi ho to bhI 50 dinehI paryu: SaNA karanekI maryAdA hai so bhI isIhI granthakI Adise paSTha 27 taka aura chaThe mahAzayajI zrIvallabhAvijayajIke lesa kI samIkSAmeM pRSTha 286 se 29 taka bapa gayA hai isaliye vartamAnakAlameM do zrAvaNAdi honeseM pA~ca mAsake 150 dinakA varSAkAlameM 50 dine paryuSaNA karaneseM paryuSaNAke pichAr3I kArtika taka 100 dina rahate haiM so bhI zAstrAnusAra aura yuktipUrvaka honese koI bhI dUSaNa nahI hai isakA bhI vizeSa nirNaya isIhI granyake pRSTha 120 seM 129 taka aura paSTha 177 ke antasai 185 taka chapa gayA hai isaliye do zrAvaNa honese dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karane vAloM ko paryuSaNA pichAr3I 70 dina rakhane sambandhI aura 100 dina honeseM dUSaNa lagAne gambandhI sAtaveM mahAzayajI likhanA ajJAta sUcaka aura utsUtra bhASaNa hai| so pAThakavarga vicAraleveMge, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 369 ) aura Age phira bhI sAtave mahAzayajIne paryuSaNA vicArake tIsare pRSThakI 20vIM paMktiseM cauthe pRSThakI dUsarI paMkti taka likhA hai ki ( dUsarA doSa-bhAdrasudImeM paryuSaNA parva kahA huvA hai tatsambandhI pATha Age kaheMge adhikamAsa mAnane vAle prAvaNa sudImeM paryuSaNA karate haiM zAkhAnu kUla na honeseM AnAbhana doSa hai ) isa lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki he sajjanapuruSoM mAsa paddhike abhAvaseM candrasaMvatsarameM bhAdrapada meM paryuSaNA honekA donuM cUrNikAra mahArAjoMne kahA hai tathApi sAtaveM mahAzayajIne vartamAnakAlameM mAsavRddhi do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM paryuSaNA sthApana karaneke liye Age pIcheke sambandha vAle pAThoMko chor3a karake donuM cUrNikAra mahArAjoMke viruddha thoDAsA adhUrA pATha mAyAvRttise Age likhA jisakI samIkSA maiMsI AgehI kagA / parantu isa jagaha to do zrAvaNa honese dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karane vAloM ko sAtaveM mahAzayajIne zAstra viruddha ThaharA karake AzA bhaGgakA dUsarA dUSaNa ugAyA hai so zAstroMke pramANapUrvaka vartane vAloMko jhUThe ThaharA karake mithyAdUSaNa lagAyA hai tathA utsUtra bhASaNase satya bAtakA niSedha karake mithyAtva bar3hAyA hai aura apane vidvattAkI hAsI bhI karAI hai kyoMki adhikamAsako ginatImeM lenekA zrIjainazAstrAnusAra tathA kAlAnusAra laukika paJcAGga mujaba aura yuktipUrvaka nizcaya karake svayaM siddha hai isaliye adhika mAsakI ginatI niSedha nahI ho sakatI hai isakA vizeSa vistAra chahoM mahAzayoMke lekhoMkI samIkSAmeM acchI tarahaseM chapa gayA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 362 ] aura ASAr3ha caumAsIse pacAsa dine avazyahI paryuSaNA parva karanekA sarvatra zAstroM meM kahA hai jisakA bhI vizeSa vistAra isIhI granthakI AdiseM lekara Upara takameM aneka jagaha chapa gayA hai isaliye vartamAna kAla meM 50 dinake hisAba se dUsare zrAvaNa meM paryuSaNAparva karanA so zAstrAnusAra aura yuktipUrvaka satya honeseM usI mujaba vartanevAloMko jo sAtaveM mahAzayajIne dUSaNa lagAyA haiM so niHkevala saMsAra vRddhike hetubhUta utsUtra bhASaNa kiyA hai isa bAtako niSpakSapAtI pAThakavarga svayaM vicAra leveMge / aura dekhiye bar3ehI Azcarya kI bAta hai ki sAtaveM mahAzayajI zrIdharmavijayajI itane vidvAn kahalAte haiM aura haravarSe gAMva gAMvameM zrIkalpasUtrakA mUla pAThako tathA unhIM kI vRttiko vyAkhyAnameM vAMcate haiM usI meM 50 dine paryuSaNA karanekA likhA hai usI mujabahI dUsare zrAvaNameM 50 dine paryuSaNA karate haiM jinhoMko apanI mati kalpanAyeM AjJAbhaGgakA dUSaNa lagAnA so vivekazUnya kadAgrahI abhinivezika mithyAtvI aura apanI vidvattAko hAsI karAnevAle ke sivAya dUsarA kauna hogA so bhI pAThakavarga vicAra leveMge ; aura Age phira bhI sAtaveM mahAzayajIneM paryuSaNA vicArake cauthe pRSThako tIsarI paMktise caudaha vIM paMkti taka likhA hai ki ( adhika mAsake mAnane vAloMko caumAsI kSamApanA ke samaya 'paMcarahaM mAsANaM dasarahaM pakkhANaM paJcAsutarasayarAiM diANamityAdi' aura sAMvatsarika kSamApanA ke samaya 'terasayahaM mAsANaM chavIsarahaM pakkhANaM' pAThakI kalpanA karanI par3egI / yadi aisA karoge to kalpita AcAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ honese phalase vaJcita rahoge, kyoMki zAstra meM to 'cahuehaM mAsANaM advarahaM pakmANaM' ityAdi tathA 'bArasaNhaM mAsANaM cauvIsaraha pakkhANaM' ityAdi pATha hai isake atirikta pATha nahIM hai usake rahane para yadi naI kalpanA karoge to kalpanAkuzala, AjJAkA pAlana karanevAlA hai yA nahIM, yaha pAThaka svayaM vicAra kara sakate haiM) Uparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki he sajjana puruSoM sAtave mahAzayajIke japarakA lekhako dekhakara mereko bar3AhI Azcarya utpanna hotA hai ki sAtaveM mahAzayajIke vidvattAkI viveka buddhi ( UparakA lekha likhate samaya ) kisa jagaha calI gaI hogI so mAsavRddhike abhAvakI bAtako mAsavaddhi hotebhI bAla jIvoMko likha dikhAkarake apanI bAta jamAneke liye dUsaroMko mithyA dUSaNa lagAte huve utsUtra bhASaNaseM saMsAra suddhikA bhaya hRdaya meM kyoM nahIM lAte haiM kyoMki jisa jisa zAstrameM sAMvatsarika kSAmaNAdhikAre bAraha mAsa, caubIza pakSa likhe haiM so to nizcaya karake mAsavRddhike abhAvase candra saMvatsara saMbaMdhI hai natu mAsa vRddhi hotebhI abhivarddhita saMvatsara meM kyoMki mAsaraddhi honese teraha mAsa aura chabIza pakSa vyatIta hone para bhI bAraha mAsa aura cauvIza pakSake kSAmaNA karanA aisA koI bhI zAstra meM nahIM likhA hai| ___ aura zrIcandraprApti sUtra meM 1, tapA tavattimeM 2, zrIsUryaprApti sUtrameM 3, tathA tavRttimeM 4, prIsamavAyAGgajI sUtra 5, tathA tavRtti, 6, zrInizIpacUrNimeM 7, zrIjaMbUdvIpaprApti sUtrameM , tathA tInakI pAMca pattiyoM meM 13, zrIpravacana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 664 ] sArodvAra meM 14, tathA tavRttimeM 15, zrIjyotiSakaragaDapayanAmeM 16, tathA tavRttimeM 17, ityAdi aneka zAstroM meM mAsa vRddhi honeseM abhivarddhita saMvatsarake 13 mAsa, 26 pakSa sulAsA pUrvaka likhe haiM aura laukika paJcAGgameM bhI adhika mAsa honese teraha mAsa chavIza pakSakA varSa likhA jAtA hai aura saba duniyA bhI dharmakarmake vyavahAra meM adhikamAsake kAraNaseM teraha mAsa chavIza pakSako mAnya karatI hai usI mujabahI saba jainI loga bhI vartate haiM isaliye adhika mAsake honese teraha mAsa, dhIza pakSakA dharma, pApako ginatImeM lekara satanehI mahinoMke dharmakAyauMkI anumodanA aura pApa kAryoM kI AlocanA lenI zAstrAnusAra aura yuktipUrvaka hai kyoMki adhika mAsa honese teraha mAsa chavIza pakSameM dharma, aura adharma, karake dharmakAyAkI ginatI nahIM karanA aura pApakAyAkI AlocanA nahIM karanA aisAto kadApi nahIM ho sakatA hai| ___aura jaba zrIananta tIrthaDara gaNadharAdi mahArAjoMne adhikamAsako ginatImeM pramANa kiyA hai aura abhivarddhita saMvatsara teraha mAsa chavIza pakSakA kahA haiM to phira zrI tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMke viruddha apanI matikalpanAse bAraha mAsa cauvIza pakSa kahake eka mAsake do pakSoMko chor3a denA aura zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkA kahA huvA abhivarddhita saMvatsarake nAmakA khaMDana karanA buddhimAna kaise kareMge apitu kadApi nhiiN| aura zrIananta tIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjoMne adhika mAsako ginatImeM pramANa kiyA hai tathApi sAtave mahAzayajI utsUtra bhASaka hokarake usIkA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 365 ] niSedha karaneke liye kaTibaddha taiyAra hai to phira teraha mAsa chavIsa pakSa kaheMge aisA to saMbhava hI nahIM ho sakatA hai| jaba adhika mAsako ginatImeM leneko hI jinhako lajjA AtI hai to phira teraha mAsa chavIza pakSa kahanA to vizeSa unhako lajjAkI bAta hove to koI Azcarya nahIM hai| ___ aura sAtaveM mahAzayajI zAstroMke pATha maMjUra karane vAle hoveM to phira adhika mAsako zrIanaMta tIrthaGkara gaNa. dharAdi mahArAjoMne pramANa kiyA hai jisakA adhikAra isI hI granthake pRSTha 32 se 48 taka vagairaha kitanI hI jagaha chapa gayA hai aura sAmAyikAdhikAre prathama karemibhaMte kA uccAraNa kiye pIche iriyAvahI karanI vagairaha aneka bAteM zAstroM meM vistArapUrvaka kahI hai jisako to pramANa na karate huve ulaTA utthApana karate haiM phira zAstrake pAThakI bAta karamA so kaisI vidvattA kahI jAve isa bAtako pAThaka. varga bhI vicAra sakate haiN| zaMkA-ajI Apa UparameM aneka zAkhoMke pramANoMseM aura yuktiyoM se teraha mAsa chabIza pakSakI ginatI karake utanIhI AlocanA lekara utanehI kSAmaNe sAMvatsarika pratikramaNa karanekA dikhAte ho parantu sAMvatsarika prati kramaNakI vidhimeM 3 mAsa, 26 pakSake, kSAmaNe karake utane hI bhAsoMkI mAlocanA lenI kisI zAbameM kyoM nahIM DisI hai| samAdhAna-bho dezAnupriya ! sAMvatsarika pratikramabakI vidhi meM 13 mAsa, 26 pakSa ke kSAmaNe karake utane hI mAsa pakSoMkI AlocamA lenI kisI bhI zAkhA meM nahIM likhI hai yaha terA kahanA ajJAta sUcaka hai kyoMki zrIkAba. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zyaka pUrNi meM 1 tathA vahatti meM 2, aura laghupatti meM 3 zrIpravacana sAreradvAra meM 4, tathA sahavRtti meM 5, aura laghuvRttimeM 6, zrIdharmaratna prakaraNako kRttimeM 9, zrIabhayadeva sUrijIkRta samAcArI grantha meM 8, zrIjinaprabhasUrijIkRta vidhi prapA samAcArI meM 9, zrIjinapati sUrijIkRta samAcArI meM 10, zrIsamAcArI zatakanAmA grantha meM 11, zrISaDAvazyaka graMtha meM 12, zrItapagaccha ke zrIjayacandra sUrijIkRta pratikramaNa garbhahetunAmA graMtha meM 13, zrIratnazekharasUrijIkRta zrIzrAddhaviddhi vRtti meM 14, prAcIna pratikramaNa garbhahetunAmA graMthameM 15, aura zrIpUrvAcAryoM ke banAye samAcAriyoMke cAra graMthoMmeM 19, ityAdi aneka zAstroMmeM devasI aura rAi pratikramaNake anaMtara pAkSika pratikramaNake mujabahI caumAsI aura sAMvatsarika prati. kramaNa kI vidhi kahI hai aura caumAsI sAMvatsarika zabdakA nAmAMtara kahake caumAsI meM 20, logassa kA kAyotsarga tathA pAMca sAdhuoMko kSamAnekI aura sAMvatsarika meM 40 logassakA kAyotsarga tathA 7 vA vagairaha sAdhuoMko kSamANekI bhinnatA dikhAI hai aura kSamANA ke avasara meM saMvacchara zabda kA grahaNa karane meM AtA hai| saMvatptara kaho / sAMvatsarI kho| saMvaccharI kho| bArSika kho| sabakA tAtparya eka hai aura saMvatsara zabda yadyapi-nakSatra saMvatsara 1 / Rtu saMvatsara 2 / sUrya saMvatsara 3. caMdra saMvatsara 4. aura abhivarddhita saMvatsara 5 ina pAMca prakAra ke arthoM meM grahaNa hotA hai parantu kSAmaNA ke avasara meM to do artha grahaNa karane meM Ate haiM jisameM prathama mAsa vRddhi ke abhAvaseM candra saMvatsara ke bAraha mAsa aura cauvIza pakSa aneka zAstroM meM kahe haiM aura dUsarA bhAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 367 ) vRddhi honese abhivarddhita saMvatsarake teraha mAsa aura chabIza pakSa bhI aneka zAstroM meM kahe haiM isaliye sAMvatsarika kSAmaNemeM mAsa vRddhike abhAvase caMdrasaMvatsara saMbandhI bAraha mAsa caubIsa pakSa kahane cAhiye aura mAsa vRddhi honese abhi. varddhita saMvatsara sambandhI teraha mAsa chabIza pakSa kahane cAhiye aura jisa zAstra meM bAraha mAsa caubIza pakSa likhe hoveM so candrasaMvatsara sambandhI samajhane caahiye| itane para bhI mAsavRddhi honese teraha mAsa chabIza pakSa vyatIta hone para bhI bAraha mAsa caubIza pakSa jo bolate haiM so koI bhI zAstra ke pramANa binA apanI mati kalpanAkA bartAva karake zrIananta tIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjoMkA kahA huvA abhivarddhita saMvatsarake nAmako khaMDana karake utsUtra bhASaNase saMsAra vRddhikA kAraNa karate huve gurugama rahita zrIjainazAstroM ke tAtparyako nahIM jAnanevAle haiM kyoMki dekho sarvatra zAstroM meM sAdhuke bihArakI vyAkhyAne nava kalpi vihAra sAdhuko karanekA kahA hai so mAsaddhi ke abhAvaseM hotA hai parantu zItakAlameM athavA uSNakAlameM mAsavRddhi honese avazya karake 10 kalpivihAra karanekA pratyakSa banatA haiM tathApi koI haThavAdI zItakAlameM athavA uSNakAlameM mAsa vaddhi hotebhI navakalpi vihAra kahanevAleko mAyA mithyA kA dUSaNa lagatA hai kyoMki jaise kArtika pIche sAdhane vi. hAra kiyA aura mAsa kalpake niyama majaba vicaratA hai usI samaya zItakAla meM athavA uSNakAla meM adhika mAsa hogayA to usa adhika mAsa meM avazya karake dUsare gAMva vihAra karegA parantu ekahI gAMva meM do mAsa taka kadApi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 368 nahIM ThaharegA jaba adhika mAsa meM vihAra karake dUsare gAMva jAvegA taba usIko daza kalpi vihAra ho jAvegA kyoMki cAramAsa zItakAlake cAramAsa uSNa kAlake tathA eka adhika mAsakA aura eka varSARtuke cAramAsakA isa tarahase avazya karake dasakalpi vihAra hotA hai tathApi nava kalpi kahanevAlA to pratyakSa mAyA sahita mithyAbhASaNa karanevAlA ThaharegA so pAThakavarga bhI vicAra sakate haiM aura jaise mAsa vRddhi honese dasakalpi vihAra karane meM AtA hai taisehI mA. savRddhi honeseM teraha mAsa chabIza pakSoMkI ginatI karake utanehI kSAmaNe karane meM Ate haiM so AtmArthI zrIjinezvara bhagavAn kI AjJAke ArAdhaka satyagrAhI bhavyajIva to maMjUra karate haiM parantu utsUtra bhASaka kadAgrahI vidvattA ke abhimAnako dhAraNa karanevAloMkI to bAtahI judI hai| aura adhika mAsakI ginatI zrItIrthakara gaNadharAdi mahA. rAjoMkI kahIhuI hai jisako saMsAragAmI mithyAtvI zrIji. mAtrAkA virAdhakake sivAya kauna niSedha karegA aura adhika mAsako mAnanevAloM ko dUSaNa lagAkarake phira Apa nirdUSaNa bhI bnegaa| so vivekI pAThakavarga vicAra lekheNge| aura adhika mAsake kAraNase hI teraha mAsa chabIza pakSakA abhivarddhita saMvatsara zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne kahA hai isa liye avazya karake pAMca mAsakA eka abhivarddhita caumAsA bhI mAmanA caahiye| (zaGkA ) adhika mAsake kAraNaseM pAMca mAsakA abhibarddhita caumAsA kisa zAstra meM likhA hai| (samAdhAma) bho devAnupriya ! Upara hI 363, 365 paSTha meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 369 ] 11 zAstroMke pramANa adhika mAsake kAraNa se teraha mAsa aatr pakSakA abhivarddhita saMvatsara saMbaMdhI rUpe haiM usI zAstroM tathA yuktiyAM aura pratyakSa anubhava se bhI adhika nAsake kAraNa se pAMca mAsakA abhivarddhita caumAsA pratyakSa siddha hotA hai kyoMki zItakAlake, uSNakAlake, aura barSAkAlake cAra cAra mAsakA pramANa hai parantu jaina paMcAMgAnusAra aura laukika paMcAMgAnusAra jisa RtumeM adhika mAsa hove usI RtukA abhivarddhita caumAsA pAMca mAsake pramANakA mAnanA svayaM siddha hai isa liye adhikamAsake kAraNaseM caumAsA pAMcamAsa dazapakSakA aura sAMvatsarI meM teraha mAsa chavIzapakSakA avazya karake vyavahAra karanA cAhiye / - zaGkA - ajI Apa adhika mAsake kAraNase caumAsAmeM pAMca mAsa, dazapakSakA aura sAMvatsarI meM teraha mAsa chavIza pakSakA vyavahAra karanA kahate ho so kSAmaNAke avasara meM to ho sakatA hai, parantu muhapattI (mukhabakhikA) kI pratilekhanA karate, vAMdaNA dete, aticAroMkI AlocanA karate vagairaha kAryoM meM caumAsa meM pAMca mAsa, daza pakSakA aura sAMvatsarImeM teraha mAsa chavIza pakSakA vyavahAra kaise ho sakegA / samAdhAna - bho devAnupriya - jaise mAsa vRddhike abhAva seM caumAsImai cAra mAsa, ATha pakSakA aura sAMvatsarI meM bAraha mAsa, cauvIza pakSakA, artha grahaNa karane meM AtA hai aura mukhavastikAkI pratilekhanAmeM, vAMdaNA denemeM, aticAroMkI AlocanA vagairaha kAryoMmeM utane hI mAsa pakSoMkI bhAvanA hotI hai, taise hI mAsa vRddhi hone ke kAraNa se caumAsImeM pAMca mAsa, daza pakSakA aura sAMvatsarImeM teraha mAsa chavIsa pakSakA 47 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] artha grahaNa hotA hai isaliye caumAsImeM aura sAMvatsarika kAryoMmeM bhI utane hI mAsa pakSoMkI bhAvanA karane meM AtI hai, - aura jaise caMdrasaMvatsarameM-sAMvatsarika pratikramasameM kSAmaNAdhikAre 'bArasarahaM mAsANaM gdhIsarahaM pakvANaM tinnisayasaDhI rAiMdiyANaM' ityAdi pATha boDake bAraha mAsa, cauvIza pakSa, tIna sau sATha ( 360 ) rAtri dinoMkI AlocanA karanemeM AtI hai aura caumAsI pratikramaNa meM 'caugahaM mAsANaM aTTharahaM pakkhANaM vIsuttarasaya rAiMdiyANe' ityAdi pATha bolake cAra mAsa, ATha pakSa, eka sau vIza rAtri dinoMkI AlocanA karane meM AtI hai, taise hI abhi. varddhita saMvatsarameM bhI sAMvatsarika kSAmaNAdhikAre 'terasagaI mAsANaM chaThavIsarahaM pakSANaM tilisayaNau rAiMdiyANaM' ityAdi pATha bolake teraha mAsa,chavIza pakSa, tIna sau nabbe (390 ) rAtri dinoMkI AlocanA karane meM AtI hai aura abhivarddhita caumAsemeM bhI 'paMcarahaM mAsANaM dasarahaM paklANaM paMcAsuttarasaya rAiMdiyANaM' ityAdi pATha bolake pAMca mAsa, daza pakSa eka sau pacAsa ( 150 ) rAtri dinoMkI AlocanA karane meM AtI hai| UparameM zrIAvazyakacUrNi, zrIpravacanasAroddhAra, zrIdharmaratna prakaraNavRtti aura zrIabhayadevasUrijIkRta samAcArI vagairaha zAstroM ke pramANa pratikramaNa saMbaMdhI likhane meM Aye haiM, unhIM zAstroMke anusAra ( saMvacchara ) saMvatsara zabdake Uparokta nyAyAnusAra caMdra,abhivarddhita ina donu saMvatsaroMkA artha grahaNa honese kSAmaNA saMbaMdhI japarakA pATha aparokta zAstroMke anusAra hI samajhanA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva pakSa-ajI Apa uparokta zAstroMke anusAra candra saMvatsarakA aura abhivarddhita saMvatsarakA artha grahaNa karake caMdrameM bAraha mAsAdiseM aura abhivarddhitameM teraha mAsAdiseM sAMvatsarImeM kSAmaNA karanekA likhateho parantu kisI bhI pUrvAcAryajIne koI bhI zAbameM aisA khulAsA kyoM nahIM likhA haiN| sattara pakSa-mo devAnupriya ! teremeM zrIjainazAstroMke tArapayArthako samajhanekI gurugama binA viveka buddhi nahIM hai isaliye bAlajIvoMko mithyAtvameM phaMsAneke liye vathA hI aisI kutarka karatA hai kyoMki jaba zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoM me saMvatsara zabdake caMdra aura abhivarddhitAdi jude jude artha kahe haiM jisameM candra ke bAraha mAsa,cauvIsa pakSa aura abhivarddhitake teraha mAsa,chavIza pakSa khulAse kaha diye hai,isaliye pUrvAcAryoMne saMvatsara zabdako hI grahaNa karake vyAkhyA karI hai aura yaha to alpabuddhivAlA bhI samajha sakatA hai ki jaba adhika mAsakI ginatI zAstroM meM zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMne pramANa karI hai aura pratyakSameM vartate haiM isaliye pApakRtyoMkI AlocanAmeM to jarUra hI adhika mAsa gimatImeM lenA so to nyAyakI bAta hai parantu vivekazUnya haThavAdI hogA so aimI kutarka karegA ki-adhika mAsakI mAlocanA kahAM likhI hai jisako yahI kahanA cAhiye ki adhika mAsako ginatImeM lekara phira AlocanA nahIM karanI kahAM likhI hai isaliye aisI vRthA kutoMke karaneseM mithyAtva bar3hAneke sivAya aura kucha bhI lAbha nahIM uThA. sakegA, boMki naba adhika mAsakI ginatI maMjara hai to phira Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 32 AlocanA to svayaM maMjUra ho cukI aura zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkA kahA huvA tathA pramANa bhI karA huvA adhika mAsako utsUtra bhASaNa karake niSedha karate haiM aura pramANa karane vAloMko dUSaNa lagAte haiM so puruSa adhika mAsakI AlocanA nahI kare to unhoMke mati kalpanAkI bAtahI judI hai parantu zrItIrthaGkaragaNadharAdi mahArAjAMkI AzAnusAra adhika mAsakI ginatI pramANa karane vAloMko to avazya hI adhika mAsakI AlocanA karanA ucita hai| itane para bhI jo nahIM karane vAle haiM so zrIjinAjAke utyApaka haiN| aura zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMkI bhAva paraMparAnusAra caMdrasaMvatsarakA aura abhivarddhita saMvatsarakA yathocita bhavasara para judA judA artha grahaNa karake sAMvatsarImeM kSAmaNA karanekI anukrame akhaMDita maryAdA calI AtI hai isaliye parvAcAryoM ne adhika mAsakI ginatI karanekI to sabhI jagaha vyAkhyA karI hai parantu kSAmaNA sambandhI saMvatsarazabda likhA hai jisakA kAraNa yahI hai ki adhika mAsa pramANa huA to kSAmaNe karane kA to svayaM pramANa ho cukA, jaba samvegI sAdhu mAna liyA, taba mahAvratadhArI to svayaM siddha ho cukaa| jaba zrIjinezvara bhagavAnkI mUrtiko zrIjina sadRza mAnya karI taba usIko vaMdanA pUjanA to svayaM siddha ho gyaa| jaba vyAkhyAna vAMcanA maMjUra kara liyA, taba jAnakAra to svayaM siddha hogyaa| aise aise aneka dRSTAnta pratyakSa haiM so vizeSa pAThakavargabhI vicAra sakate haiN| ___ aura zrIjainazAstroMke tAtparyako nahIM jAnane vAle Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3136 ] haThavAdI puruSoMko to zrIpravacanasArodvAra, tathA vRtti, aura zrIdharmaratnaprakaraNa vRtti, aura zrIabhayadevasUrijI vagairaha pUrvAcAryai ke banAye samAcAriyoMke grantha aura pratikramaNa garbha hetu, zrIzrAddhavidhivRtti, vagairaha zAstroMke anusAra sAMvatsarI meM bAraha mAsa cauvoza pakSake jJAmaNA karanekA hI nahIM banegA kyoMki ina zAstroM meM to bAraha mAsa cauvIza pakSa bhI nahIM likhe haiM to phira bAraha mAsAdikA artha Upara ke zAstroMke anusAra kaise mAnya kareMge aura pAMcoM hI pratikramaNoMkI vidhi Uparake zAstroM meM kahI hai isaliye Upara kahe so zAstroMke anusAra pAMca pratikramaNoMkI vidhiko to mAnya karanIhI par3egI aura saMvatsara zabda se bAraha mAsakA artha grahaNa karoMge to mAsavRddhi honeseM teraha mAsakA bhI artha grahaNa karanAhI par3egA so to nyAyakI bAta haiM aura pahileke kAla meM aisI kutarke karanevAle vivekazUnya kadAgrahI puruSa bhI nahIM the nahIM to pUrvAcAryajI jarUra karake vistAraseM khulAsA likha dete kyoMki jisa jisa samayameM jaisI jaisI kutakeM karanevAle pUrvAcAyyaiau ke samaya meM jo jo haThavAdI puruSa the jinhoMko samajhAneke liye vaise vaisehI khulAsA pUrvAcAyyAne vistArase kiyA hai jaise ki IzvaravAdI, nAstika, vagairaho ke liye aura zrIjinamUrttiko tathA jinamUrttiko pUjA sambandhI zAstrokta vidhiko varNana karI haiM, parantu mUrtike aura pUjAke sambandhameM varttamAna samaya jaisI yuktiyAM likhane kI jarUrata nahIM thI jisakA kAraNa ki usa samaya zrIjinamUrtike tathA usIkI pUjA ke niSedhaka DhUMDhiye, terahapanthI, bagairaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 374 ] kumuktiyAM karane vAle puruSa nahIM the parantu vartamAna samaya meM zrIjinamUrti ke nindaka vizeSa kuyuktiyAM karane lage to vartamAna kAThameM usIke sthApaneke liye vizeSa yuktiyAM bhI hotI hai| taisehI isa vartamAna kAlameM teraha mAsa chavIza pakSaka niSedha karane vAle sAtaveM mahAzayajI jaise zAstroM ke tAtparyyako nahIM jAnane vAle paidA huve to usIko sthApana karaneke liye itanI vyAkhyA bhI mereko isa jagaha karanI par3I nahIM to kyA prayojana thA, aba nyAyadRSTivAle satyagrAhI bhavyajIvoMko merA itanAhI kahanA hai ki jaise zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne zrIsUyagaDAGgajI, zrIdazavaikAlikajI, zrIuttarAdhyayanajI vagairaha zAstroMmeM sAdhuke uddeza karake vyAkhyA karI hai usIko hI yathocita sAdhvIke liye bhI samajhanA cAhiye aura zrIvandItAsUtrakI-"ghautthe aNuvvayaMmi, niccaparadAragamaNa viraio // Ayariyamappasatthe, ityapamAyappasaMgaNaM // 15 // apari gahiA ittara" ityAdi gAthAyoMmeM aura aticAroMkI AlocanA vagairahameM zrAvakakA nAma uddeza karake vyAkhyA karI hai usIkohI yathocita zrAvikAke liyehI samajhanA cAhiye itane para bhI koI viveka zUnya kutarke kare kiamuka amuka bAteM sAdhuke aura zrAvakake liye to kahI hai parantu sAdhvI aura zrAvikAke liye to nahIM kahI hai aisI kutarka karanevAleko ajJAnIke sivAya, tattvajJa puruSa aura kyA kaheMge / taisehI jisa jisa zAstra meM candrasaMvatsarako apekSAseM jo jo bAteM kahI hai usIkehI anusAra yathocita avasara, abhivarddhita saMvatsarasambandhI bhI samajhanI cAhiye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 375 ] tathApi vivekazUnya haThavAdI koI aisI kutarka kareM kiamuka zAstra meM mAsavRddhi ke abhAva se candrasambatsara ke liye bAraha mAsake kSAmaNe kahe haiM parantu mAsavRddhi honeseM abhivarddhita samvatsara ke liye to kucha nahI kahA hai, aisI kutarka karane vAleko ajJAnIke sivAya, tattvajJa puruSa aura kyA kaheMge kyoMki ekake uddezya se jo vyAkhyA karI hove | usIke hI anusAra dUsareke liyehI yathocita samajhaneko zrIjainazAstroM meM mayyAdA hai isaliye jUde nAma uddezya karake jUdI jUdI vyAkhyA zAstrakAra nahIM karate haiN| parantu jo satyagrAhI vivekI AtmArthI hoveMge so to sadgurukI sevAse zrIjainazAstroMke tAtparyyaka samajhake satyabAta grahaNa kareMge aura viveka rahita haThavAdI hogeM jisake kamaukA doSa mata zAstrakAroM kA, jaise--- zrIkalpasUtrakI vyAkhyAyoMmeM prasiddha bAta hai ki koI sAdhu sthaNDile jaGgala meM gayAthA so kucha jyAdA derIseM guru pAsa AyA taba usa sAdhuko guru mahArAjane derI se AnekA kAraNa pUchA taba usa sAdhune raste meM nATakIye logoMkA nATaka dekhaneke kAraNa derI AnA huvA so kahA, taba guru mahArAjane nATakIye logoMkA nATaka dekhanekI sAdhuko manAI karI taba vivekI buddhivAle catura ye ve to nATakaNI lugAiyoMkA nATaka varjanekA bhI svayaM samajha gaye, aura viveka binAke the so to nATakaNI lugAiyoMkA nATaka dekhaneko khar3e rahe, taba guru mahArAjake kahane para viveka rahita honese boleko Apane nATakIye logoMkA nATaka dekhanekI manAI karothI parantu nATakaNI lugAIyoM kA nATaka dekhane ko to manAI nahI karI thI taba guru mahA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjane kahA ki jaba nATakakIya logoMkA nATaka varjana kiyA taba nATakaNI lugAiyoMkA nATaka to vizeSa rAgakA kAraNa honese svayaM varjana samajhanA cAhiye taba unhoMne guru mahArAjake kahane mujabahI maMjUra kiyA-aura haThavAdI mUrkha the so to guru mahArAjakohI dUSita ThaharAne lage ki Apane nATakIye logoMkA nATaka varjana kiyA to phira nATakaNI lugAiyoMkA nATaka kyoM varjana nahIM kiyA parake lekhakA kSAmaNAke sambandhameM tAtparya aisA hai jaba zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMne saMvatsara zabdake candra, abhivaddhitAdi jUde jade bheda pramANa sahita kahe haiM aura sAMvatsarika kSAmaNAke adhikArameM saMvatptara zabdaseM vyAkhyA karI hai jisameM mAsaddhike abhAvase candrasaMvatsarameM bAraha mAsAdise kSAmaNA karane meM Ate haiM usIkehI anusAra viveka buddhivAle catura hoge so to mAsavRddhi honese teraha mAsAdiseM kSAmaNA karanekA svayaM samajha leveMge aura viveka rahita hoveMge so zAstroMke anusAra yuktipUrvaka guru. mahArAjake samajhAneseM mAnya kareMge aura viveka rahita haThavAdI hoveMge so to zAstroMkA pramANa aura yukti hone para bhI zAstrakAra mahArAjoMkohI ulaTe dUSita ThaharAdhege ki adhika mAsakI ginatIko pramANa karake teraha mAsa chavIza pakSakA abhivarddhita saMvatsarako zAstra. kAra likha gaye to phira adhikamAsa honese teraha mAsa ravIza pakSake kSAmaNe karanekA kyoM nahIM likha gaye, isa tarahase apanI vakra jar3atA pragaTa karake bAlajIvoMko bhI mithyAtvameM pha~sAveMge, para bhavakA bhaya nahIM rakheMge, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 317 ] aura zAstrakAroMko mithyA dUSaNa lagAke,phira Apa mirdUSaNa bhI baneMge, so to kaliyugakAhI prabhAvake sivAya aura kyA hogA so tattvajJa puruSa svayaM vicAra leveNge| praznaH-zrIjainazAstroM meM candrasaMvatsarake 354 dinakA aura abhivarddhita saMvatsarake 383 dinakA pramANakahA hai phira sAMvatsarI sambandhI candrasaMvatsarameM 360 dinake aura abhivarddhita saMvatsara meM 390 dinake kSAmaNe karanekA Apa kaise likhate ho| ___ uttaraH-bho devAnupriya, zrIjinendra bhagavAnoMkA kahA huA nayagarbhita zrIjina pravacanako zailI gurugama aura anu . bhava binA prApta nahIM ho sakatI hai kyoMki yadyapi zrIjainazAstroMmeM candrasaMvatsarake 354 dina, 11 ghaTIkA, aura 36 palakA pramANa kahA hai aura abhivarddhita saMvatsarake 383 dina, 42 ghaTIkA, aura 34 palakA pramANa kahA hai so candrake vimAnakI gatike hisAbase nizcaya naya saMbandhI samajhanA cAhiye aura jo candrasaMvatsarameM 360 dinake aura abhivarddhitameM 390 dinake kSAmaNe karane meM Ate haiM so duniyAkI rItise, vyavahAra naya karake, logoMko sukhaseM uccAraNa ho sake isaliye bahuta apekSAseM samajhanA caahiye| aura vyavahAra nayaseM candra saMvatsarameM 360 dinakA aura abhivarddhita saMvatsarameM 390 dinakA uccAraNa karake kSAmaNe karane meM Ate haiM parantu nizcaya naya karake to jitane samayaseM sAMvatsarImeM kSAmaNe karane meM AveMge utanehI samaya takake pApakRtyoMkI AlocanA ho sakegI so vizeSa pAThakavarga bhI svayaM viSAra leveMge aura caumAsI pAkSika devasIrAi pratikramaNa sambandhI bhI nizcaya nayakI aura vyavahAra 48 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 38 ] nayakI apekSA keliye Age likhaMgA- aba satyagrAhI tattvajJa puruSoMko nyAyadRSTise vicAra karanA cAhiye ki adhika mAsake kAraNaseM caumAsImeM pAMca mAsAdiseM aura sAMvatsarimeM 13 mAsAdimeM kSAmaNe karanekA aneka zAstroMke pramANAnumAra yuktipUrvaka aura pratyakSa anubhavase svayaM siddha hai so to maiMne kaparameM hI likha dikhAyA hai parantu sAtaveM mahAzayajI koI bhI zAstrake pramANa binA pAMca mAsa hote bhI cAra mAsake kSAmaNa karane kA aura teraha mAsa hote bhI 12 mAsake kSAmaNe karanekA likha dikhAke phira zAstrAnusAra pAMca mAsake aura teraha mAsake kSAmaNe karane vAloMko dUSaNa lagAte haiM so apane vidvattAkI hAMsI karA karake, saMsAra vRddhike hetubhUta utsUtra bhASaNake sivAya aura kyA hogA so pAThakavargako vicAra karanA caahiye| aura bhI Age paryuSaNA vicArake cauthe pRSThakI 15 vIM paMktise 21vIM paMkti taka likhA hai ki-( dUsarI bAta yaha hai kisI samaya solaha (16) dinakA pakSa hotA hai aura kabhI caudaha dinakA pakSa hotA hai usa samaya 'eka pakhkhANaM pannarasarahaM divasANaM' isa pAThako chor3akara kyA dUsarI pAThakI kalpanA karate ho yadi nahI karate to eka dinakA prAyazcitta bAkI raha jAyagA jaise tumhAre matameM 'cauraha mAsANaM' ityAdi pATa kahanese adhikamAsakA prAyazcitta raha jAtA hai )___ aparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki he sajjana puruSoM sAtaveM mahAzayajIke UparakA lekhako dekhakara merekoM bar3AhI vicAra utpanna hotA hai ki-sAtaveM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 39 ] mahAzayajI itane vidvAn kahalAte haiM tathApi zrIjaina zAstroM ke tAtparya samajhe binA apane kadAgrahake kalpita pakSako sthA. pana karane ke liye vRthAhI kyoM utsUtra bhASaNa karake apanI ajJatA pragaTa karI hai kyoMki laukika jyotiSake gaNita mujaba vartamAnika paJcAGgameM tithiyAMkI hAnI aura vRddhi honekA anukrame niyama hai aura adhikamAsakI to sarvathA karake vRddhi hI honekA niyama hai parantu tithikI hAnI honese 14 dina kA pakSakI taraha, mAsakI hAnI hokara 11 mAsakA varSa kadApi nahIM hotA hai isaliye tithiko hAnI athavA vRddhi ho to bhI duniyAke vyavahArameM 15 dinakA pakSa kahA jAtA hai jisase kSAmaNe bhI 15 dinake karane meM Ate haiM aura mAsakI to hAnI na hote, sarvathA vRddhihI hotI hai isaliye duniyAke vyavahAra meM bhI teraha mAsakA varSa kahA jAtA hai parantu mAsavRddhi hote bhI bAraha mAsakA varSa koI zrI buddhimAna vivekI puruSa nahIM kahate haiM jisase mAsaddhi honese kSAmaNe bhI 13 mAsakehI karane meM Ate haiM, parantu mAsavRddhi hote bhI bAraha mAsake kSAmaNe karanekA koI bhI buddhivAle vivekI puruSa nahIM mAnya kara sakate haiN| isaliye tithiyAMkI hAni vRddhi honekA niyama honese aura mAsakesadA vRddhi honekA niyama honese donakA eka sadRza vyavahAra honekA sAtaveM mahAzayajI ThaharAte haiM so kadApi nahIM ho sakatA hai| aura nizcaya vyavahArAdi naya karake zrIjina pravacana calatA hai isaliye laukika paJcAGgameM 16 dinakA athavA 14 dinakA pakSa hote bhI vyavahAra nayakI apekSAseM 15 dina ke kSAmaNe karane meM Ate haiM parantu nizcaya nayakI apekSAme to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 30 ] 16 dinake athavA 14 dinake jitane samaya taka jitane puNya pApAdi kArya karane meM Aye hove utanehI puNya kAryoMkI anumodanA aura pApakAryoMkI AlocanA karane meM AvegI, devatI rAi pratikramaNavat arthAt devatI aura rAipratikramaNakA sAMma aura saverameM cAra cAra paharakA kAla kahA hai parantu koI kAraNa yoga saMdhyA samaya devasI pratikramaNa ma hosake to rAtrikA bAraha baje (madhyAnarAtri) ke samaya taka bhI pratikramaNa karane kA avasara milanese karane meM Asake taba nizcaya naya karake to cha paharake pApa kAryoMkI AlocanA hogI parantu vyavahAra nayakI apekSAseM cAra paharake arthavAlA devasI zabda grahaNa karake devasI kSAmaNe karanemeM AveMge aba dekhiye arddharAtri taka cha paharameM pratikramaNa karake bhI vyavahAra nayase cAra paharake arthavAlA devasI zabda grahaNa karane meM Ave aura punaH kAraNa yoge pahara rAtri zeSa rahate 3 baje hI dUsarIbAra rAi ( rAtri ) pratikramaNakaranekA kAraNa par3a gayA to eka pahara athavA savA paharameM rAtri pratikramaNa karatI samaya nizcaya naya karake to utanehI samaya takake pApakAyoMkI AlocanA hogI parantu vyavahAra nayase cAra paharake arthavAlA rAi zabdahI grahaNa karane meMAvegA taisehI laukika paMcAGga mujaba 14 dine kiMdhA 15 dine athavA 16 dine pAkSika pratikramaNa karane meM Ave to nizcaya naya karake to utanehI dinoMke pApakAyoMkI AlocanA karane meM AvegI parantu vyavahAra nayakI apekSAseM 15 dinakA pakSa kahane meM AtA hai isaliye15 dinake arthavAlA pAkSika zabda grahaNa karake kSAnaNe bhI karane meM Ate haiM, parantu vyavahAra nayakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 381 ] bhaGgake dUSaNa se DaranevAle anya kalpanA kadApi nahIM kareMge so vivekI sajjana svayaMvicAra leveNge| aura sAtaveM mahAzayajI 16 dinakA pakSameM 15 dinake kSAmaNe karane meM eka dinakA prAyazcita bAkI rahane saMbaMdhI aura 14 dinakA pakSameM bhI 15 dinake kSAmaNe karanemeM ekadina kA binA pApa kiye bhI prAyazcita jyAdA lene sambandhI Uparake lekhase ThaharAte haiM so niHkevala ajJAtapanase vyava. hAra nayakA bhaGga karate haiM jisase zrItIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJA ullaMghana rUpa utsUtra bhASaka banate haiM so bhI pAThakavarga vicAra leveNge| aura yadyapi zrIjainapaJcAGga kI ginatIseM tithi kI vRddhi honekA abhAva thA tathA pauSa aura ASAr3ha mAsakI vRddhi honekA niyama thA parantu laukika paJcAGgameM tithi kI vRddhi honekA ginatI mujaba niyama hai aura hareka mAsoMkI vRddhi honekA bhI niyama hai / jaba jaina paJcAGgake binA laukika paJcAGga mujaba tithi ko vRddhiko sAtaveM mahAzayajI mAnya karake solaha (16) dinakA pakSako maMjUra karate haiM to phira laukika paJcAGgAnusAra zrAvaNa bhAdrapadAdi mAsoMkI vRddhi hotI hai jisako mAnya nahIM karate huve ulaTA niSedha karaneke liye paryaSaNA vicArake lekhameM vRthA kyoM parizrama karake niSpakSa. pAtI vivekI puruSoM se apanI hAMsI karAne meM kyA lAbha uThAyA hogA so madhyastha dRSTivAle sajjana svayaM vicAra leveMge. aura ( jaise tumhAre matameM 'catarahaM mAsANaM' ityAdi pATha kahane se adhika mAsakA prAyazcitta raha jAtA hai) sAtaveM mahAzayajIke Uparake lekhapara mereko itanAhI kahanA hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 382 ] adhika mAsako mAnane vAloMke matameM to adhika mAsa hone se pAMca mAsahote bhI cAra mAsa kahaneseM pAMcavA adhika mAsakA prAyazcitta bAkI raha jAtA hai isaliye adhikamAsa honese pA~ca mAsa jarUra bolane cAhiye so to bolatehI haiM isakA vizeSa nirNaya kaparameM ho gayA hai, parantu pA~ca mAsa hote bhI cAra mAsa bolane meM pA~cavA adhika mAsakA prAya. zcitta usIke antargata AjAnekA Uparake akSaroMseM sAtaveM mahAzayajIne apane matameM ThaharAnekA parizrama kiyA hai so koI bhI zAstra ke pramANa binA pratyakSa mAyAvRtti mithyAtva bar3hAne ke liye ajJa jIvoMko kadAgrahameM geranekA kArya kiyA hai kyoMki adhika mAsa honeseM pAMcamAsake daza pakSa pratyakSa meM hote haiM aura khAsa sAtaveM mahAzayajI vagairaha bhI saba koI adhika mAsake kAraNa se pA~ca mAsake daza pAkSikapratikramaNa bhI karate haiM phira pAMcamAsa daza pakSa nahIM bolate haiM so yaha to 'mama vadane jihA nAsti' kI taraha bAlalIlAke sivAya aura kyA hogA se vivekI sajjana svayaM vicAra levege;-- aura Age phira bhI sAtaveM mahAzayajIne paryuSaNA vicArake pAMcaveM pRSThakI prathama paMktise chaTThI paMkti taka likhA haiM ki ( aba laukika vyavahAra para calie laukika jana adhika mAsameM nityakRtya chor3akara naimittikakRtya nahIM karate jaise yajJopavItAdi akSayatRtIyA dIpAlikA ityAdi, digambara loga bhI adhika mAsako tuccha mAnakara bhAdrapada zukla paJcamI se pUrNimA taka daza lAkSaNika parvamAnate hai) Uparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki he sajjana puruSoM zrIjinendra bhagavAnoMne to adhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 33 ] mAsako ginatImeM le karake hI paryuSaNA karane kA kahA hai tathApi sAtave mahAzayajI paryuSaNA sambandhI zrIjainazAstroM ke tAtparyyako samajhe binA ajJAta panesai utsUtra bhASaka ho karake adhika mAsakA niSedha karaneke liye gacchapakSI bAlajIvoMko mithyAtva meM phaMsAne vAlI aneka kutoMkA saMgraha karate bhI apane maMtavyako siddha na kara sake taba laukika vyava. hArakA saraNA liyA tathApi laukika vyavahAraseM bhI ulaTe vartate haiM kyoMki laukika jana (vaiSNavAdi loga) to adhika mAsameM vivAhAdi saMsArika kArya chor3akara saMpUrNa adhika mAsako bArahamAsoMse vizeSa uttama jAna karake 'puruSottama adhika mAsa' nAma rarUkhake dAna puNyAdi dharmakArya vizeSa karate haiM aura adhika mAsake mahAtmakI kathA apane apane ghara gharameM brAhmaNoMse vaMcAkara sunate haiN| aba pAThakavargako vicAra karanA cAhiye ki-laukikajana bhI jaise bAraha mAsoMmeM saMsArika vyavahArameM vartate haiM taisehI adhika mAsa honese teraha mAsoMmeM bhI vartate haiM aura bAraha mAsoMse bhI vizeSa karake dAnapuNyAdi dharmakArya adhika mAsameM jyAdA karate haiM aura vivAhAdi muhUrta nimittika kArya nahIM karate haiM parantu binA muhUrta ke dharmakAyAko to nahI chor3ate haiM aura sAtaveM mahAzayajI laukika janakI bAteM likhate haiM parantu laukika janase viruddha ho karake dharmakAryoM meM adhika mAsake ginatI kA sarvathA niSedha karate kucha bhI viveka buddhiseM hRdayameM vicAra nahIM karate hai kyoMki laukika jana kI bAta sAtaveM mahAzayajI likhate haiM tabato laukikajana kI tarahahI sAtaveM mahAzayajIko bhI vartAva karanA cAhiye so to nahI karate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 384 ] huve ulaTehI varttate haiM so bhI bar3ehI AzcaryyakI bAta hai / aura yajJopavIta, vivAha vagairaha muhUrta nimittika kArya to caumAse meM, malamAsa meM, siMhastha meM, adhika mAsameM, riklA tithi meM, aura grahaNa vagairaha kitanehI yogoMmeM nahIM hote haiM parantu binA muhUrttakA paryuSaNAdi dharma kArya to caumAsemeM riktA tithi hone para bhI karanemeM Ate haiM isaliye muhUtaM nimitika kArya adhika mAsameM na honekA dikhA kara ke binA muhUrtta kA paryuSaNa parvakA niSedha karanA so sarvathA utsUtra bhASaNa karake bhole jIvoMko mithyAtva meM phaMsAnese saMsAra vRddhikA kAraNa hai so pAThakavarga bhI vicAra sakate haiM / aura yajJopavIta vivAhAdi muhUrta nimittika kAryya adhikamAsa meM nahIM honekA sAtaveM mahAzayajI likha dikhA karake paryuSaNA bhI adhika mAsameM nahIM honekA ThaharAte haiM taba to siMhastha, siMharAzIpara gurukA AnA hove taba teraha mAsameM yajJopavIta vivAhAdi muhUrta nimitta kAryya nahIM karanemeM Ate haiM usIkehI anusAra sAtaveM mahAzayajI ko bhI teraha mAsa meM paryuSaNAdi dharma kAryya nahIM karanA cAhiye / yadi karate hove to phira gaccha kadAgrahI bAla jIvoMko mithyAtva meM pha~sAnekA vRthA kyoM parizrama kiyA so tatvajJa puruSa svayaM vivAra leveMge -- aura muhUrtta nimittika saMsArika kAryoMke liye tathA binA muhUrttakA dharma kAryoMke liye vizeSa vistAra se cauthe mahAzaya bhI nyAyAMbhInidhijIke lekhakI samIkSA meM isIhI grantha ke pRSTha 194 se 204 taka acchI taraha se chapa gayA hai so par3hane se sarva niHsaMdeha ho jAvegA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 385 ] aura akSayatRtIyA dIpAlikAdi sambandhI Age likhanemeM AvegA / aura ( digambara loga bhI adhika mAsako tuccha mAnakara bhAdrapada zukla paJcamIse pUrNimA taka dazalAsafusparva mAnate haiM ) sAtaveM mahAzayajIkA isa lekhapara mereko itanAhI kahanA hai ki-digambara loga to kevalIko AhAra, strIko mokSa, sAdhuko vastra, zrIjinamUrttiko AbhUSaNa, navAGgI pUjA vagairaha bAtoMko niSedha karate haiM aura zvetAmbara mAnya karate haiM isaliye digambara logoMkI adhika are sambandhI kalpanAko zvetAmbara logoMko mAnya karane yogya nahIM hai kyoMki zvetAmbara meM paJcAGgI ke aneka pramANa adhika mAsako ginatI meM karane sambandhI maujUda haiM isaliye digambara logoMkI bAtako likhake sAtaveM mahAzayajIne adhika mAsako ginatI meM lenekA niSedha karaneko udyama karake bAlajIvoMko kadAgraha meM gere haiM so utsUtra bhASaNarUpa hai aura sAtaveM mahAzayajI digambara logoMkA anukaraNa karate hoMge taba to UparakI digambara logoMko bAteM sAtaveM mahAzayajIkA bhI mAnya karanI par3eMgI yadi nahIM mAnya karate hoveM to phira digambara logoMkI bAta likhake vRthA kyoM kAgada kAle karake samayako khoyA so pAThakavarga vicAra leveMge aura Age phira bhI paryuSaNA vicArake pA~cave pRSThako 9 vIM paMkti se kaTu pRSThako pA~cavIM paMkti taka likhA hai ki[ adhikamAsa saMkSI paJcendriya nahIM mAnate, isameM koI Azcarya nahIM hai kyoMki ekendriya vanaspati bhI adhika mAsameM nahIM phalatI / jo phala zrAvaNa mAsameM utpanna hone 49 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAlA hogA vaha dUsarehI prAvaNameM utpanna hAgA na ki philemeN| jaise do caitra mAsa hoge to dUsare caitrameM AmrAdi phaleMge kintu prathama caitrameM nhiiN| isa viSayako eka gAthA Avazyakaniyuktike pratikramaNAdhyayanameM yaha hai"jai phullA kaNiArayA cUaga ahimAsayaMmi ghuTumi / tuha na khamaM phulleuM jai paJcaMtA kariti imarAI" // 1 // ___ arthAta adhikamAsakI udghoSaNA honepara yadi karNi. kAraka phUlatA hai to phUle, parantu he AmravRkSa ! tumako phUlanA ucita nahIM hai, yadi pratyantaka ( nIca ) azobhana kArya karate haiM to kyA tumheM bhI karanA cAhiye !, sajjanAko aimA ucita nahIM hai| ima bAtakA anubhava pAThakavarga kareM yadi abhyAsako saphalatA ho to jaise kuzAgrabuddhi AjJAnibaddha hRdaya AcAyoMne adhika mAsako ginatI meM nahIM liyA hai usI taraha tumheM bhI lekhAmeM nahIM lenA caahiye| jisase pUrvokta aneka doSoMse mukta hokara AjJAke ArAdhaka bnoge|] __ Uparake lekhakI mamIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki--he sajjana puruSo sAtaveM mahAzaya jIne gaccha pakSI bAlajIvoMko mithyAtvameM phaMsAneke liye Upara ke lekha meM thA kyoM parizrama kiyA hai kyoMki prathama to ( adhika mAsa saMjJI paJcendriya nahI mAnate ) yaha likhanAhI pratyakSa mahA mithyA hai kyoMki sajJI paJcendriya saba koI adhika mAsako avazya karake mAnate haiM so to pratyakSa anubhavasehI siddha hai aura 'ekendriya vanassati adhika. mAsameM nahI lanekA' ti mahAzayajI likhate haiM so bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyA hai kyoMki vanaspatikA phalanA aura phaloMkA, phaloMkA utpanna honA sA to samaya, havA, pAnI, Rtuke, kAraNase hotA hai isaliye vanaspatiko samaya ( sthiti ) paripAka na huI hove tathA havA bhI acchI na hove jalakA saMyoga na mile to adhika mAsake binA bhI vanaspati nahIM phalatI hai aura phala bhI utpanna nahI hote haiM aura adhika mAsameM bhI sthiti paripakva honese havA acchI laganese jalakA saMyoga milanemeM phalatI hai aura phaloMkI, phaloMkI utpatti bhI hotI hai| ___aura jaise bAraha mAsAMmeM utpanna honA, vRddhi pAmanA, pAlamA, phalanA, naSTa honA, vagairaha vanaspatikA svabhAva hai taisehI adhika mAsa honese teraha mAsa meM bhI hai so to pratyakSa dikhatA hai| aura 'jo phala prAvaNa mAsameM utpanna honevAlA hogA so pahile prAvaNameM na hote dUsare prAvaNameM hogA' aisA bhI sAtave mahAzayajIkA likhanA ajAtasUcaka aura mithyA hai kyoMki jaina paJcAGgameM aura laukika paJcAGgameM adhika mAsakA vyavahAra hai parantu musalamAnoMmeM, baGgalAmeM, aMgrejImeM, to adhikamAsakA vyavahAra nahIM hai kintu anukramaseM mAsAMkI tArIkha mujaba vyavahAra hai jaba laukikameM adhika mAsa honese adhika mAsameM vanaspatikA phUlanA, phalanA nahI honekA sAtaveM mahAzayajo ThaharAte haiM to kyA laukika adhikamAsameM jo musalamAnAMkI, baGgalAkI aura aMgrejIkI 30 tArIkheAMke 30 dina vyatIta hoveMge usImeM bhI vanaspatikA pUlanA phalanA nahAnekA sAtave mahA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 38 ] prayajI ThaharA sakeMge so to kadApi nahIM to phira vRthA kyoM kadAgrahI bAlajIvoMko mithyAtvakI zraddhAmeM geraneke liye adhika mAsameM vanaspatiko nahIM phalanekA utsUtra bhASaNarUpa pratyakSa mithyA sthApana karate haiM so nyAyadRSTi vAle vivekI pAThakavarga svayaM vicAra leveMge // ___ aura adhika mAsako vanaspati aGgAkAra nahI karatI hai ityAdi lekha cauthe mahAzayajI nyAyAmbhonidhijIne bhI bAlajIvoMko mithyAtvameM geraneke liye utsUtra bhASaNarUpa likhA thA jisakI bhI samIkSA isIhI granthake pRSTha 205 seM 290 taka chapa gaI hai so par3hanese vizeSa nirNaya ho jaavegaa| ___aura 'do caitra mAsa hoMge to prathama caitrameM AmrAdi nahIM phalate dUsare caitrameM phalegeM isa viSaya sambandhI Avazyaka niyuktike pratikramaNa adhyayanakI eka gAthA' sAtaveM mahAzayajIne likha dikhAI-so to niHkevala apane vidvattA kI ajIrNatA pragaTa karI hai kyoMki zrIAvazyaka niyukti ke racane vAle caudaha pUrvadharazrutakevalI zrImAn bhadrabAhu khAmIjI jainameM prasiddha haiM unhI mahArAjako anumAna 2270varSa vyatIta hogaye haiM unhoMke samayameM aThAzI grahoMke gatikI maryAdA pUrvaka jainapaJcAGga suruthA usIme pauSa aura ASAr3ha mAsake sivAya caitrAdi mAsoMkI vRddhikAhI abhAva thA to phira zrIAvazyaka niyuktike gAthAkA tAtparyyArthako guru gamase samajhe binA dUsare caitrameM AmrAdi phalanekA sAtaveM mahAzayajI ThaharAte haiM so vivekI buddhimAn kaise mAnya karege apitu kadApi nhiiN| __aura zrIAvazyaka niyuktikI gAthA likhake adhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 39 ] bhAsako ginatImeM lenekA sAtaveM mahAzayajIne niSedha kiyA hai so bhI niHkevala gaccha pakSake Agrahase aura apanI vidvattA ke abhimAnase dRSTirAgI ajJajIvoMko mithyAtvameM phaMsAne ke liye niyuktikAra mahArAjake abhiprAyako jAne binA vRthAhI parizrama kiyA hai kyoMki niyuktikAra mahArAja caudaha pUrvadhara zrutakevalI the isaliye zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjAMkA kahA huvA aura ginatImeM pramANa bhI karA huvA adhika mAsako niSedha karake utsUtra bhASaNa karane vAle baneMge yaha to koI alpabuddhi vAlA bhI mAnya nahIM karegA tathApi sAtaveM mahAzayajIne niyuktikI gAthAse adhika mAsako ginatI meM lenekA niSedha karake caudaha pUrvadhara zrutakevalI mahArAjako bhI dUSaNa lagAte kucha bhI pUrvAparakA vicAra viveka buddhise hRdaya meM nahIM kiyA yaha to bar3ehI aphasosakI bAta hai| ___ aura khAsa isIhI zrIAvazyaka niyuknimeM samayAdi kAlakI vyAkhyAse adhika mAsako pramANa kiyA hai usI niyuktiko gAthA para zrIjinadAsagaNi mahattarAcAryajIne cUrNimeM, zrIharibhadra sUrijIne vRhaddhRttimeM, zrItilakA. cAryajIne laghuzattimeM, aura maladhArI zrIhemacandrasUrijIne zrIvizeSAvazyakavRttimeM, khulAsA pUrvaka vyAkhyA karI hai usIse pragaTa pane adhika mAsakI ginatI siddha haiM so isa jagaha vistArake kAraNase japarake pAThoMkoM nahIM likhatA hUM parantu jisake dekhane kI icchA hove so niyuktike cauvIsathA-adhyayanake pRSTha 51meM, vRhad yattike pRSTha 206 meM aura vizeSAvazyakI vRttike paSTha 45 meM dekha lenaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 390 ] aba isa jagaha vivekI pAThakavargako vicAra karanA cAhiye ki khAsa niryuklikAra mahArAja adhikamAsako pramANa karane vAle the tathA khAsa zrIAvazyaka niyukti meM hI adhika Hraar pramANa kiyA hai so to pragaTa pATha hai tathApi sAtaveM mahAzayajIne gacchapakSake kadAgrahaseM dRSTirAgiyoMko mithyAtva ke jhagar3e meM geraneke liye nirmuktikAra caudaha pUrvadhara mahArAja ke viruddhArthameM utsUtra bhASaNarUpa apanI mati kalpanAseM, niryuktikI gAthA likhake usIke tAtparyyaka samajhe binAhI adhika mAsako ginatI meM niSedha karanekA vRthA parizrama kiyA so kitane saMsArako vRddhi karI hogI so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne aura tattvajJa puruSa bhI apanI buddhimeM svayaM vicAra leveMge / aba isa jagaha pAThakavargako niHsandeha honeke liye niyuqikI gAthAkA tAtparyyarthako dikhAtA hUM / zrI niyukrikAra mahArAjane zrI Avazyaka niyukti meM ka. (6) AvazyakakA varNana karate pratikramaNa nAmA cauthA Avazyaka meM "paDikkamaNaM 1 paDiaraNA 2, paDiharaNA 3 vAraNA 4 jiyatiya 5 // jiMdA 6 garahA 9 sohI 8, paDika maNaM aTTahA hoi // 3 // isa gAthAse ATha prakArake nAma pratikramaNa ke kahe phira anukrame AThoMhI nAmoke nikSepoMkA varNana kiyA haiM aura bhavyajIvoMke upagAra ke liye " aDhANe 1 pAsae 2 dudukAya 3 visabhoyaNA talAe 4 // dokamA 5 citaputi 6 paimAriyAya 9 vattheva 8 aTThaNaya" // 12 // isa gAthAse pratikramaNa sambandhI ATha dRSTAMta dikhAye jisameM pAMcavA Niyatti arthAt nivRtti so unmArga se haTa karake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 391 ] sanmArga meM pravartane sambandhI do kanyAkA eka dRSTAMta dikhAyA hai jisakI cUrNikArane, bRhad vRttikArane aura laghuvRttikArane khulAsA pUrvaka, vyAkhyA karI hai aura dravya nivRtti para dRSTAMta dikhAke, phira bhAva nivRtti para upanaya karake dikhAyA hai, usIke saba pAThoMko vistAra ke kAraNase isa jagaha nahIM likhatA hU~ parantu jisake dekhanekI icchA hove so cUrNike 264 pRSTha meM, tathA vRhad vRttike 233 pRSTha meM dekhalenA / aura pAThakavargako laghuvRttikA pATha isa jagaha dikhAtA hUM zrItilakAcAryajI kRta zrI Avazyaka laghuvRttike 196 pRSTha yathA , , ekatra nagare zAlA, patiH zAlAsu tasya ca // dhUrttAvayaMti teSveko, dhartI madhuragI sadA // 1 // kuviMdasya sutA tasya, tena sArddhamayujyata // tenoce sAtha nazyAmo yAvadvetti na kaJcanaH // 2 // tayoceme vayasyAsti, rAjaputrI tathA samaM // saMketo - sti yathA dvAbhyAM patireka kariSyate // 3 // tAmapyAnayatenoce, sAtha tAmapyacAlayat // tadA pratyUSe mahati gItaM kenApyadaH sphuTaM // 4 // " jai phullA kassiyArayA, agaahi mAsayaMmighumi // tuha na khamaM phulleu, jada paJcaMtA kariti DamarAiM" // " nakhamaM nayuktaM pratyaMtA nIcakAH DamarANi viplavarUpANi zeSaM spaSTa // zrutvaiva rAjakanyA sA dadhyau cataM mahAtarum // upAlabdho vasaMtena, karNikAro'thamastaruH // 5 // puSpito yadi kiM yuktaM, tavottamatarostvayA // adhika mAsa ghoSaNA, kiM na zratetyasya gIH zubhA // 6 // cetkubiMdI karotyevaM, karttavyaM kiM mayApi tan // nivRttAsAmiSAdrava, karaMDomesti vismRtaH // 1 // rAjasUH kopi tatrAhi, gotrastrAsito 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat t www.umaragyanbhandar.com Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 32 ] nijaH // tajjJAtaM zaraNI cakre, pradattA tenatasya sA // 8 // tena zvazura sAhAyyAnirjityanijagotrajAn // punarlebhe nijaM rAjyaM, paharAjJI babhUva sA // 29 // nitti vyatobhANi, bhAve copanayaH punaH // kanyAsthAnIyA munayo, viSayA dharsa sannibhAH // 10 // yogIti gAnAcAryopadezAttebhyo nivarttate // sugate janaM sasyA, durgatestvaparaH punaH // 11 // __ aba vivekI tattvajJapuruSoMko isa jagaha vicAra karanA cAhiye ki rAjyakanyA unmArgameM pravartane lagI taba usI ko samajhAneke liye kavine cAturAIse dUsarekI apekSA The kara "jai phallA" ityAdi gAthA kahI hai so to vyAkhyAkAroMne pragaTa karake kahA hai tathApi sAtaveM mahAzayajI niyuktikAra mahArAjake abhiprAyako samajhe binAhI rAjakanyAke dRSTAntakA prasaGgako chor3a karake binA saMbaMdhakI eka gAthA likhake adhika sAsameM vanaspatiko nahIM phUlanekA ThaharAyA parantu dIrgha dRSTise pUrvAparakA kucha bhI vicAra na kiyA kyoMki vasanta Rtu mukhase bolake Amra ko olambhA detI nahIM, tathA Ama sunatA bhI nahIM aura jaina jyotiSake hisAbase vasaMta RtumeM adhika mAsa hotA bhI nahIM, aura adhika mAsa honese vanaspatiko koI udghoSaNA karake sunAtA bhI nahIM hai| parantu yaha to granthakAra mahArAjane apanI utprekSArUpa cAturAIse. dUsarekI apekSA le karake prAsaGgika upadezake liye kahA hai isaliye vAstavameM adhika mAsakI udghoSaNA Amrako sunA karake vasanta Rtuke olaMbhA dene sambandhI nahIM samajhanA cAhiye kyoMki vartamAnika paJcAGgameM caitra, vaizAkha, jyeSTha, ASAr3ha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] prAvaNAdi mAsoMkI zuddhi honese una adhika mAsoMke samayameM dezadezAntare Amra vRkSAdikA phUlanA, phalanA aura AmoMkA utpatti honA pratyakSa dekhane meM aura sunane meM AtA hai aura kisI deza meM nAgha, phAlguna mAsameM to kyA paraMtu hareka bhAsoMmeM bhI Amra phUlate haiM aura adhika mAsake binA bhI hareka mAsoMmeM kaNiyara bhI phUlatA rahatA hai isaliye zAmatrakAra mahArAjakA abhiprAyake viruddha aura kAraNa kArya tathA Age pIcheka sambandha kI prastAvika bAtako chor3a karake adhUrA sambandha lekara zabdArtha grahaNa karanese to vaDehI anarthakA kAraNa hojAtA hai, jaise ki-zrIsUyagaDAja. jImeM vAdiyoM ke mata sambandhakI bAtako, zrIrAyaprazenImeM paradezI rAjAke sambandhakI bAtako zrI AvazyakajIkI aura zrIuttarAdhyayanajIkI vyAkhyAyoM meM nihavoMke sambandhakI bAtako, aura zrIkalpasUtrakI vyAkhyAyoM meM zrIAdijine. khara bhagavAnke vArSika pAraNeke avasarameM donaM hAthokA vivAdake sambandhakI bAtako ityAdi paJcAGgIke aneka zAstroM meM baiMkar3o jagaha zabdArtha aura hotA hai parantu zAstrA kAra mahArAjakA abhiprAya aurahI hotA hai isaliye usa jagahako vyAkhyA likhate pUrvAparakA sambandha rahita aura zAstrakAra mahArAjake abhiprAya viruddha niHkevala zabdArthako pakar3a karake anya prasaGgakI anya prasaGgameM adhUrI bAtako likhane vAlA ananta saMsArI mithyA dRSTi nihUva kahA jAve, taisehI zrIAvazyaka niyuktikAra mahArAja ke abhiprAyake viruddhArthamaiM zabdArthako pakar3a karake binA sambandhakI aura adhUrI bAta likhake jo sAtaveM mahAzayajIne bAlajIvoM 50 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko mithyAtvameM phaMsAnekA udyama kiyA hai so niHkevala utsUtra bhASaNa rUpa honese saMsAra raddhikA hetubhUta hai so vivekI tattvajJa puruSa apanI buddhise svayaM vicAra leveMge ;___ aura phira bhI zrIAvazyakaniyuktiko gAthAkI bAtapara sAtaveM mahAzayajIne apanI cAturAI bhole jIvoMko dikhAI hai ki ( kuzAgra buddhi AjJA nibaddha hRdaya AcAyyauMne adhika mAsako ginatImeM nahIM liyA hai usI taraha tumhe bhI lekhAmeM nahIM lenA cAhiye jisase pUrvokta bhaneka doSoMse mukta hokara AjJAke ArAdhaka banoge ) sAtave mahAzayajIkA yahabhI likhanA apanI vidvattAke ajIrNatAse saMsAra vRddhikA hetu bhUta utsUtra bhASaNa hai kyoMki niyuktikI gAthAmeM to adhika mAsakI ginatI niSedha karane vAlA eka bhI zabda nahIM hai parantu zrIananta tIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi mahArAjoMne anante kAlase adhika mAsako ginatImeM liyA hai isa liye tattvajJa buddhivAle zrIjinezvara bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka jitane AtmArthI uttamAcAryya huve hai una sabI mahAnubhAvoMne adhika mAsako ginatImeM liyA hai aura Age bhI levege isaliye isakaliyugameM jo jo adhika mAsako ginatImeM lene kA niSedha karanevAle ho gaye haiM tathA varta mAnameM sAtaveM mahAzayajI vagairaha hai so sabIhI paJcAGgIkI zraddhA rahita zrIjinAjJAke utthApaka hai kyoMki adhika mAsako minatImeM karane sambandhI 22 zAloMke pramANato isIhI granthake pRSTha 27 / 28 meM chapa gaye haiM aura zrIgavatI. jImeM 23, tathA tavRttimeM 24, zrIanuyogadvArameM 25, tathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 395 ] tavRttimeM 26, zrIvyavahAravRttimeM 27, zrIAvazyakaniyuktimeM sa, tathA dhUrNimeM 29, pa ttimeM 30, laghupattimeM 31, aura mIvizeSAvazyakavRttimeM 32, zrIkalpasUtrameM 33, tathA zrIkalpa. sUtrakI sAta vyAkhyAyoMmeM 40, projambUdvIpaprajJaptimeM 41, tathA zrIjambUdvIpa prajJaptiko pAMca vyAkhyAyoMmeM 46, zrIgacchAcAra payamAkI vRttimeM 47, zrIjyotiSakaraNDapayannAmeM 48, tathA tattimeM 49, zrIdazAvataskandhasUtrakI cUrNimeM 50, zrIvidhiprapAmeM 51, zrImaNDalaprakAzameM 52, saina praznameM 53, aura navatatvako cAra byAsyAyoMmeM 57, aura zrItattvavArthakI vRttimeM 58, ityAdi paJcAGgI bhaneka zAstroMke pramANoMse adhika mAsakI ginatI svayaM siddha hai| isaliye zrIjinAjAke ArAdhaka paJcAGgIko zraddhAvAle mAtmArthI prANiyoMko to adhika mAsakI ginatI avazyameva pramANa karanA cAhiye jisase kucha bhI dUSaNa nahIM laga sakatA hai parantu niSedha karane vAle hai so aura paJcAGgI mujaba adhika mAsakA pramANa karanevAloMko apanI kalpanAse mithyA dUSaNa lagAte haiM so saMsArameM paribhramaNa karane vAle utsUtra bhASaka aura bhaneka dUSaNoMke adhikArI ho sakate hai so to pAThakavarga bhI vicAra sakate haiN| __ aura paJcAGgIke eka bhakSaramAtrako bhI pramANa na karane vAle ko tathA paJcAGgIke viruddha thor3IsI bAtakI bhI parUpanA karane vAleko mithyA dUSTi nihUva kahate hai so to prasiddha bAta hai to phira paJcAGgoke aneka zAstrAnusAra adhika mAsakI ginatI siddha hote mo, nahI mAnane vAleko aura itane paJcAGgIke zAke pramANa viruddha parUpanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 396 ] karane vAleko mithyA dRSTi mahAnihUva kahane meM kucha harajA hoveto tattvajJa puruSoMko vicAra karanA caahiye| - aba aneka dUSaNauMke adhikArI kauMna haiM aura jinAjAke ArAdhaka kauMna haiM so vivekI pAThakavarga svayaM vicAra leveMge ; aura bhI Age paryuSaNA vicArake cha? pRSThakI 6 paMkti se 18 vI paMkti taka likhA hai ki ( vAdIkI zaGkA yahA~ yaha hai ki adhika mAsameM kyA bhUkha nahIM lagatI, aura kyA pApakA bandhana nahIM hotA. tathA devapUjAdi tathA prati. kramaNAdi kRtya nahIM karanA ? isakA uttara yaha hai ki kSadhAvedanA, aura pApabandhanameM mAsa kAraNa nahIM hai, yadi mAsa nimitta ho to nArakI jIvoMko tathA aDhAIdvIpake bAhara rahane vAle tiryaccAko kSudhAvedanA tathA pApabandha nahIM honA caahiye| vahA~ para mAna pakSAdi kucha bhI kAlakA vyavahAra nahIM hai| devapUjA tathA pratikramaNAdi dinasai baddha hai mAsabaddha nahIM hai| nityakarma ke prati adhika mAsa hAnikAraka nahIM hai, jaise napuMsaka manuSya strI ke prati niSphala hai kintu lenA le jAnA Adi gRhakAryake prati niSphala nahIM hai usI taraha adhika mAsake prati jAnoM) ___ Uparake lekhakI samIkSA karake pAThakavargako dikhAtA hUM ki he sajjana puruSoM sAtaveM mahAzayajIne prathama vAdIkI taraphase zaGkA uThA karake usIkA uttara denemeM khUbahI apanI ajJatA pragaTakarI hai kyoMki kSadhA laganA so to vedanI karmake udaya se sarva jIvoMko hotA hai aura vedanI karma adhika mAsameM bhI samaya samaya meM bandhAtA hai tathA udaya bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 397 ] AtA hai aura usakI nivRtti bhI hotI hai isaliye adhika mAsameM kSudhA lagatI hai aura umIkI nivRtti bhI hotI hai / aura pApa bandhanameM bhI mana, vacana, kAyAke yoga kAraNa hai usIse pApa bandhana rUpa kAryya hotA hai aura mana, bacana, kAyAke, yoga samaya samaya meM zubha vA azubha hote rahate haiM jisase samaya samaya meM puNya kA athavA pApa kA bandhana bhI hotA hai aura samaya samaya karakehI AvalikA, muhUrta, dina, pakSa, mAma, saMvatsara, yugAdiseM yAvat anante kAla vyatIta hogaye haiM tathA Age bhI hoveMge isaliye adhika mAsameM puNya pApAdi kAryya bhI hote haiM aura usIkI nivRtti bhI hotI hai aura samayAdi kAlakA vyatIta honA ar3hAI dvIpameM tathA ar3hAI dvIpa ke bAhara meM aura Uddha lokameM, adholoka meM sarva jagaha meM hai isaliye yahAM ke adhika mAsakA kAlameM vahAM bhI samayAdiseM kAla vyatIta hotA hai isIhI kAraNa yahA~ke adhika mAsakA kAla meM yahAMke rahane vAle jIvoMkI tarahahI vahAMke rahanevAle jIvoM ko vahAM bhI kSudhA lagatI hai aura puNya pApAdikA bandhana hotA hai aura yadyapi vahAM pakSamAsAdike vartAvakA vyavahAra nahIM hai parantu yahAM bhI aura vahAM bhI adhika mAsake pramANakA samaya vyatIta honA sarvatra jagaha eka samAna hai isIhI liye cAroMhI gatike jIvoMkA AyuSyAdi kAla pramANa yahAMke saMvatsara yugAdike pramANaseM ginA jAtA hai jisase adhikamAsake ginatIkA. pramANa saMvatsara, yuga, pUrvAGga, pUrva, palyopana, sAgaropama, utsarpiNI, avasarpiNI, vagairaha sabI kAlameM sAtha ginA jAtA hai tathApi sAtaveM mahAzayajI adhika mAsake. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 38 ] kAlameM nArakI jIvoMko tathA aDhAI dvIpake bAhera rahane vAle jovoMko kSadhA vedanA tathA pApabandhana nahIM honekA likhate haiM so ajJatAke sivAya aura kyA hogA so .. pAThakavarga svayaM vicAra leveMge ; aura ( devapUjA pratikramaNAdi dinace baddha hai lAsa baddha nahI hai nitya karmake prati adhikamAsa hAniphAraka nahI hai ) sAtaveM mahAzayajokara yaha bhI likhanA mAyAvRttise bAlajIvoMko bhranAneke liye mithyA hai kyoMki devapUjA pratikramaNAdi jaise dinase pratibaddhavAle hai taiohI pakSa, mAsAdise bhI pratibaddha vAle hai isaliye pakSa, mAsAdine jitanI deva pUjA aura jitane pratikramaNAdi dharmakArya kiye jAve utanAhI lAbha milegA aura puNya athavA pAca kArya se AtmAko jaise divasa lAmakAraka adhavA hAnikAraka hotA hai taisehI pakSa mAsAdimeM puNya athavA pApa honeseM pakSa mAsAdi bhI lAbhakAraka athavA hAnikAraka hotA hai isaliye pakSa mAsAdikake puNya kAyauMkI anumodanA karake sasa pakSa mAsAdiko apane lAbhakArI mAne jAte haiM taisehI pakSa mAsAdimeM pApakArya huve hove usIkA pazcAttApa karake usIkI AlocanA lene meM AtI hai aura usI pakSa mAsAdiko apane hAnikAraka samajhe jAte haiM aura eka pakSake 15 rAi tathA 15 devasI aura eka pAkSika pratikramaNa karane meM AtA hai taisehI eka mAsameM 30 rAi tathA 3. devatI aura do pAkSika pratikramaNa karane meM Ate haiM mo to pratyakSa bhanu sabase prasiddha hai isaliye eka mAtake 30 dinoM meM saba saMsAra vyavahAra aura puNya pApA kArya hAte totA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 39 ] mahAzayajI usIkI ginatIkA niSedha karate haiM so to pratyakSa anyAya kAraka vRthA hai isa bAtako pAThakavarga bhI svayaM vicAra sakate haiM aura tIno mahAzayoMne bho Upara kI bAta saMbandhI bAlalIlAkI taraha lekha likhA thA jisakI bhI samIkSA isIhI grantha ke pRSTha 142/143 chapa gaI hai so par3hane se vizeSa niHsandeha ho jAvegA ; aura ( jaise napuMsaka manuSya strIke prati niSphala hai kintu lenA lejAnA Adi gRhakAryyake prati niSphala nahIM hai usI taraha adhika mAsake prati jAnoM ) ina akSaroM karake sAtaveM mahAzayajIne devapUjA munidAna AvazyakAdi 30 dinoMmeM dharmakAryya hote bhI paryuSaNAdi dharmakAyyaumeM 30 dinoM kA eka mAsako ginatI meM niSedha karaneke liye adhika mAnako napuMsaka ThaharA karake bAlajIvoMko apanI vidvattAko cAturAI dikhAI hai seA to niHkevala utsUtra bhASaNa karake gAr3ha midhyAtvate saMsAra vRddhikA hetu kiyA hai kyoMki zrI ananta tIrthaGkara gaNadhara pUrvadharAdi mahArAjoMne jaise mandirajI ke Upara zikhara vizeSa zobhAkArI hotA hai usI taraha kAlakA pramANake Upara zikhararUpa vizeSa zobhAkArI kAlacUlAkI uttama opamA adhika mAsako diI hai aura adhikamAsa ko ginatI meM sAmila le karakehI teraha mAsAMkA abhivarddhita saMvatsara kahA hai jisakA vistAraseM khulAsA isIhI granthake pRSTha 48 se 65 taka upagayA hai tathApi sAtaveM mahAzayajIne zrIananta tIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJA ullaGghanarUpa tathA AzAtanA kAraka aura paJcAGgIke pratyakSa pramANoMko chor3a karake adhika mAsako napuMsakakI halakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat meM www.umaragyanbhandar.com Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 004 [ bhoSamA likhake adhika mAsakI hilanA karo aura saMsAra vRddhikA kucha bhI bhaya na kiyA so var3ehI aphasosakI bAta hai; aura vaiSNavAdi loga bhI adhikamAsako dAnapuNyAdi dharmakAyyaumeM to bAraha mAsAMse bhI vizeSa uttama " puruSo - tama adhika mAsa" kahate haiM aura usIkI kathA sunate haiM aura dAnapuNyAdi karate haiM aura paJcAGgameM bhI teraha mAsa, aatr pakSakA varSa likhate haiM so to duniyA meM prasiddha hai tathApi sAtaveM mahAzayajI adhika mAsako napuMsaka kahake usako ginatI meM niSedha karate huve, terahamA adhika mAsako sarvathAhI ur3A dete haiM aura duniyAke bhI viruddhakA kucha bhI bhaya nahIM karate haiM se bhI abhinivezika mithyAtvakA namUnA hai kyoMki sAtaveM mahAzayajI kAzI meM bahuta varSoMse Thahare haiM aura adhika mAsa hone se puruSottama adhika mAsake mahAtma kI kathA kAzImeM aura saba zaharoMmeM aneka jagaha baMdhAtI hai so to prasiddha hai aura jainazAstrAnusAra tathA laukika zAstrAnusAra dharmakAyoM meM adhika nAma zreSTha hai, tathApi sAtaveM mahAzayajI napuMsaka ThaharAte haiM se to aisA hotA hai ki kisI nagara meM eka zeTha rahatA thA, so rUpalAvaNya karake yukta aura dharmAvalambI thA isaliye usIne parastrI gamanakA aura vezyA ke gamanakA varjana kiyA thA, so zeTha kisI avasara meM bajArake raste se calA jAtA thA usI rastemeM koI vyabhicAriNI strIkA aura vezyAkA makAna AyA, taba vaha zeTha usIkA makAna ke pAsameM ho karake Ageko calA gayA parantu usIke makAnapara na gayA taba usa zeThako dekhakara vaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 401 ] vyabhicAriNI strI aura vezyA kahane lagI ki, yaha to napuMsaka hai isaliye hamAre pAsa nahIM AtA hai / aba pAThakavargako vicAra karanA cAhiye ki jaise usa vyabhicAriNI strIkA aura vezyAkA mantavya esa zeThase paripUrNa na huvA taba usIko napuMsaka kahake usIkI nindA karI parantu jo vivekabuddhi vAle nyAyavAn dharmI manuSya hoveMge saiA to usa zeThako napuMsaka na kahate huve uttamapuruSa hI kaheMge, taisehI sAtaveM mahAzayajI bhI adhika mAsako faraimeM lenekA niSedha karaneke liye utsUtra bhASaNarUpa aneka kuyuktiyoM kA saMgraha karate bhI apanA mantavyako siddha nahIM kara sake taba napuMsaka kahake adhika mAsakI nindA karI aura zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJA ullaGghana honese saMsAra vRddhikA bhaya na kiyA parantu jo viveka buddhi vAle nyAyavAn dharmI manuSya hoyeMge seA tA adhika mAsako napuMsaka na kahate huve zrItIrthaGkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJAnusAra vizeSa uttamahI kaheMge sA tatva pAThaka varga svayaM vicAra leveMge ; aura adhika mAsako napuMsaka kahake dharma kAryoMmeM nivedha karaneke liye cauthe mahAzayajIne bhI utsUtra bhASaNa rUpa kuyuktiyoM ke saMgrahavAlA lekha likhake bAla jIvoMkA mithyAtva meM geranekA kAraNa kiyA thA jisakI bhI samIkSA isIhI granthake pRSTa 200 se 204 taka acchI taraha se khulAsA pUrvaka chapa gaI hai so par3hanese vizeSa niHsandeha ho jAvegA ;aura jaise dharmI puruSoM ko para strI dekhane meM abhdhekI taraha honA cAhiye parantu deva guruke darzana karane meM to 51 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 402 ] dhAra AMkha vAlekI taraha ho jAnA cAhiye taisehI yaha zeTha puruSa hai parantu para matrI ke gamanakA aura vezyAke gamanakA varjana karanevAlA dharmAvalambI honese unake sAtha maithuna sevana karanemeM to napuMsakakI taraha haiM parantu apane niyamakA pratipAlana karake brahmacarya dhAraNa karane meM to samartha honese uttama puruSakI taraha hai arthAt ApahI usa guNase uttama puruSa haiM isI nyAyAnusAra yadyapi adhika mAsa bhI ginatIke pramANakA vyavahArameM to bAraha mAsoM ke barobarahI puruSa rUpa hai usImeM vaiSNava loga dAna puNyAdi vizeSa karate haiM aura usIke mahAtmyakI kathA sunate haiM isIliye usIko puruSottama adhika mAsa kahate haiM / aura zrIjaina zAstroM meM bhI mandirake zikharavat kAlakA pramANake zikhara rUpa uttama opamA adhika mAsako hai| usImeM muhUrta naimittika vivAhAdi bhArambha vAle saMsA. . rika kArya nahIM hote haiM parantu dharma kArya to vizeSa hote haiM isaliye uparokta nyAyAnusAra muhUrta naimittika Arambha vAle saMsArika kAryoM meM to adhika mAsa mapuMsakakI taraha hai parantu dharma kAryoM meM to vizeSa uttama honese sabase adhika hai isaliye isakA adhika mAsa aisA nAma bhI sArthaka hai tathApi dharma kAryoM meM aura ginatIkA pramANa meM usIko napuMsaka ThaharA karake adhika mAsakI nindA karate hue usIkI ginatI niSedha karate haiM to vaha vyabhicAriNI strIkA aura vezyAkA anukaraNa karanevAle haiM sA pAThakavarga vicAra leveMge aura aba sAtaveM mahAzayajIke AgekA lekhakI samIkSA karake pAThaka vargako dikhAtA hUMparyuSaNA vidhArake cha8 paSTako 10 vIM paMktise sAtaveM pRSTakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 403 ] cauthI paMkti taka likhA hai ki-(jana paJcAGgAnusAra to eka yugameM do hI adhika mAsa Ate haiM arthAt yugake madhyameM ASAr3ha do hote haiM aura yugAnta meM do pauSa hote haiN| do zrAvasma do bhAdra aura de| Azvina vagairaha nahIM hote / isa bhAvakI sUcanA dene vAlI pATha dekho:"jaI jaga majje to doposA jaI jaga ante do AsAr3hA" yadyapi jaina paJcAGgakA viccheda ho gayA hai tathApi yukti aura zAstra lekha vidyamAna hai) sAtaveM mahAzayajIkA isa lekha para mereko itanAhI kahanA hai ki-zAstrake pAThase eka yugameM do adhika mAsa honekA Apa likhate ho so yaha donoM adhika mAsa jaina zAstrAnusAra ginatI meM liye jAte the to phira UparameMhI "kuzAgraha buddhi AjJA. nibaddha hRdaya AcAryoMne adhika mAsako ginatI meM nahIM liyA hai" aise akSara likhake paryuSaNA vicArake saba lekha meM adhika mAsakI ginatI niSedha kyoM karate ho kyA Apako zAstrakI vAkya pramANa nahIM hai, yadi hai to ApakA niSedha karanA saMsAra suddhikA hetu bhUta utsUtrabhASaNa honese bAla jIvoMko mithyAtvameM phaMsAne vAlA hai se vivekI pAThaka varga svayaM vicAra sakate haiM___ aura zAstra ke pAThameM to yugake madhyameM do pauSa aura yugAntameM do ASAr3ha khulAse kahe haiM tathApi sAtaveM mahAzayajI yugake madhyameM do ASADha aura yugAntameM do pauSa likhate haiM so to bahuta varSoM se kAzI meM abhyAsa karate haiM ...isaliye vidvattAke - ajIrNatAse upayoga zUnyatAkA kAraNa hai ; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura zrIcandraprajapti, zrIsUryaprApti, zrIjaba dvIpa praadhi aura bhojyotiSakaraMDapayaza vagairaha zAkhAnusAra tathA unakI mAtyAyoMke anusAra adhika mAsa honekA kAraNa kA nayA vinatIkA pramANako jo sAtaveM mahAzayajI kisI mahaguruse para tAtparyApako samajhate aura zrI bhagavatIjI zrIbhanuyogadvAra bagairaha zAstrAnusAra samaya, AvalikAdi kAlako mAyAko vicArate to adhika mAsakI gimatI niSedha kadApi nahIM karate aura do prAvaNa, do bhAdra, do bhAcina vagairaha nahIM homekA likhane ke liye lekhanI bhI nahIM calAte se pAThaka varga vicAra sadhaige :____ aura bhI mAge paryuSaNA vicArake sAtaveM pRSThameM likhA hai ki (laukika paJcAGgAnusAra adhika mAsako lekhAmeM gimane dhAle mahAzayoMse pUchatA hUM ki yadi mAzcina do hoMge to sAmvatsarika pratikramaNAntara sattaraveM dinameM caumAsI prati. kramaNa karoge ki nahIM, yadi nahIM karoge to samavAyAGga satrake pAThakI kyA gati hogI? agara caumAsIkA pratikramaNa karoge to dUsare Azvina mudI pUrNamAsIke pIche vihAra karanA pdd'egaa| Azvina mAsako lekhAmeM na ginakara sattara dina kAyama rakkhoge to zrAvaNa athavA bhAdramAsako lekhAmeM na ginakara pacAsa dina kAyama rakha kara bhagavAnkI bhAzAke anusAra bhAdra sudI cauthake roja sAmvatsarika pratikramaNa kyoM nahIM karate ) isa lekha para bhI mereko itanAhI kahanA hai ki-jaina paJcAGgake abhAvase laukika paJcAGgAnusAra vartAva karaneko pUrvAcAryoM kI AjJA hai isaliye kAlAnusAra zrIjaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 405 1 zAsana meM laukika paJcAGga mujabahI tithi, vAra, ghar3I, pala, nakSatra, yoga, sUryodaya, dinamAna, tithikI hanI, vRddhi, rAzi candra, pakSa, mosa, muhUrta vagairaha se saMsAra vyavahArameM aura dharma vyavahArameM vartAva karanemeM AtA hai isaliye laukika paJcAGgameM jisa mAsakI vRddhi hove usIko mAnya karake usI mujaba saMsAra vyavahArameM aura dharma vyavahAramai vartAva honekA pratyakSameM banatA hai isaliye laukika paJcAGgameM do zrAvaNa, do bhAdrapada aura do Azcima vagairaha hove usI ke ginatIko niSedha na karate huve pramANa karamA so to pUrvAcAryokI AjJAnusAra tathA yukti pUrvaka aura pratyakSa anubhava se svayaM siddha hai isaliye adhika mAsakI ginatI niSedha karane vAle abhinivezika mithyAtvako sevana karane vAle pratyakSameM banate hai to to vivekI sajjana svayaM vicAra leveMge ; and aura do Azvina honese sAmvatsarika pratikramaNake bAda 10 dine dhImAsI pratikramaNa karake dUsare AzvinameM vihAra karane kI koI jarUrata nahIM hai kyoMki adhika mAsa honese sAmvatsarika pratikramaNake bAda 100 dine kArttika caumAsI pratikramaNa karake vihAra karane meM AtA hai seA zAstrAnumAra aura yukti pUrvaka nyAyakI bAta hai isaliye koI bhI dUSaNa nahIM laba sakatA hai isakA khulAsA isI hI grantha ke pRSTha 359 360 meM chapa gayA hai - aura "samavAyAGga sUtrake pAThakI kyA gati hogI" sAtaveM mahAzayajIkA yaha likhanA abhinivezika mithyA. ast pragaTa karane vAlA utsUtra bhASaNa rUpa saMsAra vRddhikA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6] hetu bhUta hai kyoMki zrIsamavAyAGgajI sUtrakA pATha to zrIgaNa dhara mahArAnakA kahA huA hai aura dhAra mAsake sambandha ghAlA hai isaliye usIkI to sadAhI acchI gati hai aura cAra mAsake varSAkAlameM usI mujaba vartane meM AtA hai parantu sAtaveM mahAzayajI sUtrakAra mahArAjake viruddhArtha meM pAMca mAsake varSAkAlameM bhI usI pAThako sthApana karane ke liye sUtrake pATha para hI AkSepa karate haiM aura bAla jIvoMko mithyAtvake bhramameM gerate haiM so kyA gati prApta kareMge so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne aura " Azvina mAsako lekhAmeM na ginakara sattara dina kAyama rakkhoge yaha bhI sAtaveM mahAzayajIkA likhanA mithyA hai kyoMki hama to Azvina mAsako lekhA meM gina. karake 100 dina kAyama rakhate haiM isa liye mithyA bhASaNa karanese mahAbratake bhaGgakA sAtaveM mahAzayajIko bhaya lagatA ho to mithyA duSkRta denA cAhiye aura "zrAvaNa athavA bhAdramAsako lekhAmeM na ginakara pacAsa dina kAyama rakha kara bhagavAn kI AjJAke anusAra bhAdra sudI cautha ke roja samvatsarika pratikramaNa kyoM nahIM karate" sAtaveM mahAzayajIkA isa lekha para mereko itanAhI kahanA hai ki mAsa vRddhike abhAvase ASADha caumAsIse pacAsa dine bhAdra zudI cauthako paryuSaNAmeM sAMvatsarika pratikramaNa vagairaha karaneko to zrIjinezvara bhagavAnkI AjJA hai parantu pacAsaveM dinakI rAtrikobhI ullaMghana karanA nahI kalpatA isaliye do zrAvaNa honese zrI kalpasatrake tathA unhA~kI vyAkhyAyoM ke anusAra 50 dimakI ginatIse dUsare zrAvaNa meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 407 ] athavA prathama bhAdra, paryuSaNA karanA cAhiye paraMtu mAsa vRddhi do zrAvaNa hotebhI 80 dine bhAdra zudI meM paryuSaNA karake bhI nirduSaNa banane ke liye adhika mAsake 30 dinoMko ginatIme chor3akarake 80 dinake 50 dina gacchapakSI bAla jIvoMke Age kahake Apa AjJAke ArAdhaka bananA cAhate haiM so kadApi nahIM ho sakate hai kyoMki zrIbhagavatIjI zrIanuyogadvAra zrIjyotiSakaraMDapayanna aura nava tatva prakaraNAdi zAstrAnusAra tathA inhIMkI byAkhyAyoMke anusAra samaya, AvalikA, muhUrta, dina, pakSa, mAsAdise jo kAla vyatIta hove usI kAlakA samaya mAtrabhI ginatImeM niSedha nahIM ho sakatA hai tathApi niSedha karanevAle paMcAMgIkI zraddhArahita aura zrI jinAjJAke utthApaka ninhava, mithyA dRSTi-saMsAra gAmI kahe jAve, to phira eka mAsake 30 dinoMko ginatImeM niSedha karane bAleko paMcAMgIkI zraddhA rahita aura zrIjinAjJAke utthApaka abhinivezika mithyAtvI kahane meM kucha bhI to dUSaNa mAlUma nahI hotA hai isaliye adhika mAsa ke 30 dinoMkI ginatI niSedha karane vAle mithyA pakSagrAhiyoMkI AtmAkA kaise sudhAra hogA so to zrIjJAnIjI mahArAja jAne / isaliye do Azvina honese bhAdra zudI cauthase kArtika taka 120 dina hote hai jisake 90 dina apanI mati kalpanAse banAne vAle aura do zrAvaNa honese mAdrataka 80 dina hote haiM jisake tathA do bhAdra honese dUsare bhAdra taka 80 dina hote haiM jisake bhI 50 dina apanI mati kalpa. nAse banAne vAle abhinivezika mithyAtvI honese AtmArthiyoMko unhoMkA pakSa choDa karake isa granthako sampUrNa par3ha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 408 ] kara satya bAtako grahaNa karanA cAhiye jisameM AtmakalyANa hai natu adhika mAsake ginatIkA niSedha rUpa aMdha paraMparAkA mithyAtva meM ; , aura isake Age phirabhI mAsaSTaddhi hotebhI bhAdra padameM paryuSaNa ThaharAne ke liye paryuSaNA vicArake sAtaveM pRSThake anta te AThaveM pRSTha taka likhA hai ki- (paryavaNAkalpacUrNi tathA mahAnizIthacUrNike dasaveM uddezemeM isI tarahakA pATha hai, "amnayA pajjosavaNAdivase Agae ajnakAlageNa sAvAhaNo bhaNio, bhaTTavayaju rahapaJcamIe pajjosavaNA " i0 tathA " tattha ya sAlavAhaNo rAyA, seA a sAvago, so a kAlagajja' iMtaM saiAUNa nigao, abhimuddo samayasaMgho a mahAvibhUIe paviTTho kAlagajjo, paviTTa hiMabhaNiaM bhaddvayamuddha pacamIpajjosavijjaI samaNa saMgheNa paDivaraNaM tA rarANAmaNiaM taddivasaM gama logAnuvattIe iMdo aNujANeyabo hohiti sAhU ceie aNupajjuvAsissa to haTThIe pajjeosavaNA kijjai, AyariehiM bhaNiaM na vaTThiti atikkanituM, tAhe ragaNA bhaNiaM lA aNAgae cautthIha pajjosabiti, Ayarihi bhaNiaM, evaM bhavaDa, tAI utthIe paz2josaviyaM, evaM jugappahANehiM kAraNe cautpI pavattiA, sA vANumatA savvasAhUNamityAdi / , " UparakI pATha sAkSAt sUcita karatI hai ki bhAdra khudI atest sambatsarika pratikramaNa vagairaha karanA cAhiye / kintu jaba do zrAvaNa AveM to zrAvaNa sudI cauthake roja sAmvatsarika kRtya kare aisA to pATha koI siddhAntameM nahIM hai to Agraha karanA kyA ThIka hai ? do bhAdra bhAveMtA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gee ] kisI taraha pUrvokta pAThakA samarthana kroge| paranusattara dinameM caumAsI pratikramaNa karanA cAhiye ). __ Uparake lekhakI samIkSA karake pAThaka vargako dikhAtAhUM ki-he sajjana puruSo mAtave mahAzayajokA Uparake lekhako maiM dekhatAhUM to merekobar3ehI kheda kesAtha AzcaryA utpanna hotA hai ki, sAtaveM mahAzaya zrodharmavijayajIne zAstravizAradajainAcAryakI padavI kodhAraNakarI hai paraMtuapanekadAgrahake kalpita pakSakIbAtako mAyAvRttise sthApita karake bAlajIvoMko zrIjinAjAsaibhraSTakarane ke liye unhoMmeM abhinevezika mithyAtvakA bahutahI saMgrahahonese usapadavIko sArthaka na karasake parantu zAstravirAdhaka utsUtrabhASaNAcAryakI padavIke guNa to (sAtaveM mahAzayajImeM) pragaTa dikhate hai kyoMki dekho sAtaveM mahAbhayajIne mAsa vRddhi do zrAvaNa hotebhI bhAdrapada meM paryuSaNA sthApana karane ke liye paryuSaNAkalpacUrNikA aura mahAnizIthake dazave uddezakI cUrNikA pATha likha dikhAyA paraMtu zAstrakAra mahArAjoke viruddhArthameM adhUrI bAta bhole jIvoMko dikhAnese saMsAravRddhikA kuchabhI bhaya hRdayaunalAye mAlUma hotA hai kyoMki prathamato mahAnizIthakI cUrNikA nAma likhA soto upayoga zUnyatAke kAraNase mithyA hai kyoMki mahAnizIthakI cUrNi nahIM kiMtu nizIthasUtrakI cUrNi hai aura paryuSaNAkalpa carNimeM tathA nizIthasUtrakIcUrNimeM khAsa paryuSaNAkehI saMbaMdhakI vyAkhyA meM adhika mAsako ginatI meM pramANa kiyA hai aura mAsa vRddhi honese abhivarddhita saMvatsarameM vIsa dine paryuSaNAkahI hai taisehI mAsa vRddhike abhAvase caMdra saMvatsara, 10 dine paryuSaNA kahI hai aura paJcaka parihAsIkA kAlameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 40 ] satkaSTase 180 dinake cha mAsakA kalpa kahA hai aura mAsa padvike abhAvase ASAr3ha caumAsIsai pAMca pAMca dinakI vRddhi karate dasave paJcakameM pacAsaveM dina bhAdra pada zukla paJcamIko paryuSaNA karane meM AtI thI paraMtu kAraNase zrIkAlakAcAryajIne ekauna paJcAzave (49) dina bhAdra zudI cauthako paryuSaNA karI hai jisakA saMbaMdhI vistAra pUrvaka donu carNimeM kahA hai so domuM cUrNike paryuSaNA sambandhI bistAravAle donu pATha bhAvArtha sahita isIhI granthake pRSTha 92 se lekara 104 taka chapa gaye hai so par3hanese sarva nirNaya ho jaavegaa| parantu bar3ehI aphasosakI bAta hai ki sAtaveM mahAzayajI donuM cUrNike Age pIcheke saba pAThoMko chor3a karake phira mAsa sRddhike abhAvase 49 ve dine paryuSaNA karanevAle pAThako mAsa saddhi do zrAvaNa hote bhI likhake donoM cUrNikAra mahArAjoMke viruddhArtha meM yAvat 80 dine paryuSaNA sthApana karaneke liye bAla jIvoMko adhUre pATha likha dikhAte kucha bhI lajjA nahIM pAte haiM so bhI kalayugi vidvattAkA nasUnA hai isaliye mAsa vRddhike abhAva ke vistAra vAle saba pAThoMko chor3a karake mAsa vRddhi hote bhI usImeMse adhUrapATha sAtaveMmahAzayajIne likhe hai so abhinivezika mithyAtvase zAstravirAdhaka utsUtra bhASaNAcArya ke guNa pragaTa dikhAye hai so to vivekI pAThaka varga svayaM vicAra lavaMge, aura suprasiddha vidvAn tIsare mahAzayajI zrIvinaya vijayajIne bhI, paNDitaharSabhUSaNajIkI aura dharmasAgarajIkI dhUrtAI meM par3akara abhinivezika mithyAtvase Uparako donoM cUrNike madhUre pATha zrIsukhabodhikA vRttimeM likhe hai usI tarahase vartamAnameM sAtaveM nahAzayajIne bhI kiyA parantu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 411 ] para bhavakA aura vidvAnoMke Age apane nAmako hAso karAnekA kucha bhI pUrvAparakA vicAra na kiyA, anyathA, andha paramparAke mithyAtvako puSTIkAraka zAstrakAra mahArAjoMke viruddhArthameM aise adhUre pATha likhake aura kuyuktiyoMkA saMgraha karake bAla jIvoMko satya bAta parase zraddhA bhraSTa karaneke liye kadApi parizrama nahIM karate, so to niSpakSapAtI sajjanoMko vicAra karanA cAhiye; aura "jaba do zrAvaNa Ave to zrAvaNa sudI caudhake roja sAMvatsarika kRtya kare aisA to pATha koI siddhAntameM nahIM hai to kyA Agraha karanA ThIka hai" yaha bhI sAtaveM * mahAzayajIkA likhanA gacchapakSI bAla jIvoMko midhyAtva ke bhramameM geraneke liye ajJatAkA athavA abhinivezika mithyAtvakA sUcaka hai kyoMki do zrAvaNa hote bhI bhAdrapadameM paryucaNA karanA aisA to kisI bhI zAstra meM nahIM liyA hai to phira do zrAvaNa hote bhI zAdrapadameM paryuSaNA karanekA vRthA kyoM pukArate hai aura do zrAvaNa honese dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karanA so to zrIkalpasUtra ke mUlapAThAnusAra tathA unhIM kI aneka vyAkhyAyoMke anusAra aura yuktipUrvaka svayaM siddha hai so to isI granthakI AdimeMhI vistArase likhane meM AyA hai aura khAsa sAtaveM mahAzayajI bhI zrIkalpasUtrake mUlapAThakI tathA usIkI vRttiko hara varSe paryuSaNAmeM vAMcate haiM usImeM jaina pacAGgake abhAva se "jainaTippanakAnusAreNa matastatra yugamadhye pauSo yugAnte ca ASADha evaM varddhate nAnyenAmAstahipyanakaMtu adhunA samyag na jJAyate'taH poza nirdinaiH pazubanA saGgate - mukteti baddhA:-" aise akSara kiraNAvalI vRttimeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat MANGAYON www.umaragyanbhandar.com Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 412 ] tathA dIpikA vRtti aura sukhabodhikA vRttimai apane hI gacchake vidvAnAMne khulAsA pUrvaka likhe haiM so sAtaveM mahAzayajI acchI tarahase jAnate haiM aura do zrAvaNa honese dUsare zrAvaNa meM 50 dina pUre hote haiM isaliye " jaba do zrAvaNa Ave to zrAvaNa sudI cauthake roja sAMvatsarika kRtya kare aisA to pATha koI siddhAntameM nahIM hai to Agraha karanA kyA ThIka hai" sAtaveM mahAzayajIkA yaha likhanA mAyAvRttise abhinivezika mithyAtvako pragaTa karanevAlA pratyakSa siddha hogayA so pAThakavarga bhI vicAra lekheMge, -- - aura ( do bhAdra Ave to kisI taraha pUrvokta pAThakA samarthana karoge paramasattara dinameM caumAsI pratikramaNa karanA cAhiye ) sAtaveM mahAzayajIke isa lekhapara bhI mereko ilanAhI kahanA hai ki- do bhAdraAve taba pUrvokta pAThake abhiprAyase 50 dinakI ginatI karake prathama bhAdrapada me paryuSaNA karanA so to nyAyakI bAta hai parantu do bhAdra hote bhI pichADIke 90 dina rakhaneke liye dUsare bhAdra meM paryuSaNA karanevAloMkI bar3I bhUla hai kyoMki pUrvokta pAThameM kAraNa yoge 40 veM dina paryuSaNA karI hai parantu 51 veM dina bhI nahIM karI hai isa liye do bhAdra honese dUsare bhAdra meM paryuSaNA karane vAloMko 80 dina hote haiM isaliye zrIjinAzA viruddha banatA hai aura cAra mAsake 120 dinakA varSAkAla meM 50 dine paryu - SaNA karanese pichAr3I 90 dina rahanekA dona cUrNike pATha khulAsA pUrvaka kahA hai so to isIhI grantha ke pRSTa 94 aura vaise pATha chapa gaye haiM isaliye mAsa vRddhi hote bhI pikADIke 90 dina rakhanekA Agraha karane vAle ajJAniyoMkI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 413 ] paMktimeM ginane yogya hai so to isa grantha ko saMpUrNa par3hanevAle vivekI sajjana svayaM vicAra sakate haiM : aura do zrAvaNa tathA do bhAdrapada aura do Azvina ho tobhI ASADha caumAsIse 50 dine dUsare zrAvaNameM athavA prathama bhAdra meM paryuSaNA karanI cAhiye jisase pichADI 100 dine caumAsI pratikramaNa karanemeM Ave to koI dUSaNa nahIM hai kintu zAstrAnusAra yukti pUrvaka hai isakA vizeSa vistAra pahilehI chapa cukA hai| aura navame pRSThake madhya meM tithisaMbaMdhI likhA hai jisakI to samIkSA Age likhaMgA parantu AThaveM pRSThake antameM tathA navame pRSThake Adi anta meM aura dazave pRSThakI AdimeM chaTThI paMkti taka likhA hai ki(jaise phAlguna aura ASADhakI vRddhi hone para dUsare phAlgunane aura dUsare ASADhameM caumAsI pratikramaNAdi karate ho, usI taraha anya adhika mAsameM bhI dUsarehImeM karanA vAjiba hai| vaisA nahIM karoge to virodhake parihAra karane meM bhAgyazAlI nahIM bnoge| eka adhikamAsamAnane meM aneka upadrava khare hote haiM aura adhikamAsako ginatI meM na lenevAleko koI doSa nahIM hai / usI taraha tuma bhI adhika mAsako niHsatva mAnakara aneka upadrava rahita bno| isa rItiko vyavasthA rahate hue kadAgraha na chaTe to bhale svaparamparA pAlI parantu svamantavya meM virodha na Ave aisA vartAvakaranA buddhimAnapuruSoMkA kAma hai| jaise phAlgunake adhika honepara dUsare phAlgunameM naimittika kRtya karate ho usI taraha anya adhikamAsa Ane para dUsare mahIne meM mitika kRtyoMke karanekA upayoga rakso ki jisameM koI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 ] rodha na rahe / do zrAvaNa ho,athavA bhAdra ho tathA do Azvina hotobhI koI virodha nahIM rhegaa| tIrthaMkara mahArA jakI AjJA samyaka prakArase palegI) aparake lekhameM sAtaveM mahAzayajIne adhika mAsako niHsatva mAna kara ginatImeM niSedha kiyA tathA ginatImeM lenevAlA~ko aneka upadrava dikhAye aura ginatImeM nahIM lenevAloMko dUSaNa rahita ThaharAye phira mAsa vRddhi honese dUsare mAsameM naimittika kRtya karanekA bhI ThaharAyA isapara mereko bar3ehI Azcarya sahita khedake sAtha likhanA par3atA hai ki sAtaveM mahAzayajIke vidvattAko viveka buddhi kisa khAimeM calI gaI hogI so Uparake lekhameM viveka zUnya hokara pUrvAparakA vicAra kiye binAhI uTapaTAMga likha diyA kyoMki dekho sAtaveM mahAzayajI yadi adhika mAsako niHsatva mAna karake ginatImeM nahIM lete hove tabato do prAvaNa, do bhAdra, do Azvina, do phAlguNa aura do A. SAr3ha mAsoMkA unhAMkA likhanAhI vandhyAke putra samAna ho jAtA hai aura mAsa zuddhi honese do zrAvaNAdi likhate haiM tathA usI mujabahI vartAva karate haiM taba to adhika mAsako niHsatva mAna karake ginatImeM niSedha karanA ( ginatImeM nahIM lenA ) so mamajananIvaMdhyA samAna bAla lIlAkI taraha hojAtA hai kyoMki do zrAvaNAdi likhake usI mujaba vartAva karanA phira mAsa iddhi kI ginatI niSedha karanA yahato viveka zUnyake sivAya aura kauna hogA kyoMki do prAvaNAdi lekhake usI mujaba vartAva karate haiM isaliye pIkI ginatIkA niSedha karanA tathA gimatImeM Deme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 495 ] vAloMko aneka upadrava dikhAne aura Apa dona mAsoM ko likhake usI mujaba vartAva karate bhI, usIko ginatImeM na lete huye pratyakSa mAyA vRttise dUSaNa rahita bananA se saba bAla jovoMko kadAgrahameM phaMsAkara utsUtra bhASaNase saMsAra paribhramaNakA hetu hai so to niSpakSapAtI tatvajJa puruSa svayaM vicAra leveMge;____aura mAsa vRddhi honese mAsa tithi niyata saba naimittika kRtyoMko dUsare mAsameM karanekA sAtaveM mahAzayajI ThaharAte haiM se bhI anjatAkA sUcaka hai kyoMki vartamAnameM mAsa iddhi honese mAsa tithi niyata kRtya, Age pIche donoM mAsameM karanemeM Ate haiM yAne kRSNa pakSake tithi niyata kRtya prathama mAsake prathama kRSNa pakSameM karanemeM Ate haiM aura zukla pakSake tithi niyata kRtya dUsare mAsake dUsare zukla pakSake karane meM Ate haiM : mitravat nyAyase arthAt-eka nagarameM sajjanAdi gunaguta vyavahAriyA rahatA thA usIne apane bhojanakI taiyArI karI usI samaya usIke mitrakA Agamana huA taba dUsarA bhojana banAnekA avasara na honese apane bhojanameM se AdhA bhitrako diyA aura AdhA Apane grahaNa kiyA,usI dRSTAntake nyAyase eka nagara rUpI saMvatsara usImeM sajjanAdi gunayukta vyavahAriyAvat mAsa usIke bhojana rUpI naimittika kRtya aura jghissnn laal kii lingkaa jaalaal hiin jaagh jaath naimittika kArya bAMTa liye samajo jaise do kArtika hoge taba zrIsaMbhavanAthasvAmIke kevala jJAna kalyANakake zrIpanaprabhujIke janmakalyANakake tathA dIkSAkalyANakake, zrIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 1 ] minAthajIke cyavana kalyANakake aura zrImahAvIrasvAmIke mokSakalyANakake ucchava tapazcaryAdikArya, tathA dIpamAlikA (dIvAlI) aura usIke sambandhIkArya prathama kArtika mAsake prathama kRSNa pakSa meM karane meM AveMge, do caitra honese zrIpArSa. nAthajIke kevala jJAnAdi kArya prathama caitrameM tathA zrIvarddhamA. masvAmIke janmAdike tathA oliyoM vagairaha dUsare caitra meM aura do ASADha honese zrIAdinAthajIke cyavanAdike kArya prathama ASADhameM aura zrIvarddhamAnasvAmIke cyavanAdike kArya tathA caumAsI vagairaha dUsare ASADhameM isI taraha se saba adhika mAsoM meM samajhanA cAhiye / aura isa bAtakA vizeSa khulAsA pAMcaveM mahAzayajI myAyaratnajIke lekhakI samIkSAmeM bhI likhane meM AyA hai so isIhI granthake pRSTha 234 / 235 / 236 meM chapa gayA hai so par3hanese vizeSa nirNaya ho jAyeMgA; aura mAsavRddhi honese Upara mujabahI kalyANakAdi tapazcaryA karane ke liye khAsa sAtaveM mahAzayajIkehI pUrvaja zrItapagacchameM suprasiddha zrIvijayasenasUrijIne bhI kahA hai tathAhi zrIsenaprazne saptasaptati (99) pRSThe yathA: prazna:-caitramAsa vRddhau kalyANakAdi tapaH prathamedvitIye vA maasikaaryaa| uttaram-prathamacaitrAsita dvitIyacaitramita pakSAbhyAM caitramAsa sambandhI kalyANakAdi tapaH zrItAtapAdairapi kAryamANaM dRSThamasti tena tthaivkaarymityaadi| aura laukikajana bhI do bhAdrapada honese zrIkRSNAjIko janmASTamI prathama bhAdrapadake prathama pakSameM mAnate haiM tathA do Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] Azvina honese zrAddhapakSa prathama AzvinameM aura dazaharA dUsare AzvinameM, isI taraha se saba adhika mAsAMke kAraNa mAsa naimittika kArya Age pIche donoM meM mAnate haiN| parantu sAtaveM mahAzayajI naimittika kArya kevala dUsare mAsameM hI karanekA likha karake do kArtika hove taba divAlI vagairaha kRSNapakSake naimittika kArya dUsare kArtikameM tathA do pauSa hoveM taba zrIcandraprabhujIke,zrIpArzvanAthajIke janma, dIkSAri kalyANaka dUsarepauSameM aura do caitrahonese zrIpArzvanAthajIke kevala jJAna kalyANakako dUsare caitrameM isI tarahase kRSNa pakSaka naimittika kArya bhI dUsare mAsameM ThaharAte haiM so zAkhaviruddha honese ajatAkA kAraNa hai kyoMki Uparokta lekhAnusAra Upara kArya prathama mAsake prathama kRSNa pakSa meM hone cAhiye se to nyAya dUSTi vAle vivekI pAThakavarga svayaM vicAra leveMge aura uparokta naimittika kAryoMke lekhase do bhAdrapada honese paryuSakhA bhI dUsare bhAdrapadake dUsare zuklapakSameM sAtaveM mahAzayajI ThaharAte haiM se bhI niSakevala apanI ajJAnatA ko pragaTa karate haiM kyoMki mAsa naimittika kArya adhika mAsa honese Age pIche donoM mAsameM karane meM Ate haiM para paryuSaNA vaise nahIM ho sakatI hai kyoMki paryuSaNA to dinoM ke pratibaddha honese aSAr3ha caumAsIse 50 dinakI ginatIne avazya karake karanekA aneka zAstroM meM pragaTa pATha hai isaliye do bhAdrapada honese paryuSaNA dUsare bhAdrapadameM nahIM kintu prathama bhAdrapadameM 50 dinakI ginatIse zAstroMko pramANa karane vAle AtmArthiyoM ko karanI cAhiye aura prAcIna kAlameM jaina paJcAMgAnusAra mAsa vRddhi honese zrAvaNameM paryu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 418 ] SaNA karaneme AtIthI tathA vartamAnakAlameM do zrAvaNa honese dUsare zrAvaNameM paryuSaNA karane meM AtI hai isaliye mAsaddhi hotebhI bhAdrapada pratibaddha paryuSaNA nahI Thahara sakatI hai kintu dinoMke pratibaddhahI ginanese jahAM vyavahAra se 50 dina pUre hove vahAMhI karanI ucita hai itane parabhI sAtaveM mahAzayajI apane kadAgrahake haThavAdase zAstroMke pramA. NoMko chor3a karake naimittika kAryoM kI taraha dUsare bhAdrapada meM paryuSaNA karanekA ThaharAte haiM tobhI unhoMko pratyakSa virodha AtA hai sohI dikhAvate haiM ki-khAsa sAtaveM mahAzayajIke pUrvajane adhika mAsa honese kRSNa pakSa ke naimittika kArya prathama mAsake prathama kRSNa pakSa meM karanekA kahA hai usI mujaba sAtaveM mahAzayajI paryuSaNAkareM taba to paryaSaNAke AThadinoke ucchava kA bhaGga ho jAvegA aura paryuSaNAme pahile kRSNapakSake cAra dinoke kArya prathama bhAdrapadameM karane par3ege phira eka mAsa paryanta mauna dhAraNa karake paryuSaNAmeM pichAr3I ke cAra dinoMke kArya dUsare bhAdrapadame kareM taba to sAtaveM mahAzayajIkI khUba viTaMbanA hojAve se tatvajJa vivekI jana svayaM vicAra levege:... aura oliyoM chaThe mahIne karanemeM AtI hai parantu adhika mAsa honese sAtaveM mahIne karane meM AtI hai tathA caumAsI cauthai mahIne karanemeM AtA hai parantu adhika mAsa honese pAMcaveM mahIne karane meM AtA hai so to nyAyapUrvaka yukti kI bAta hai parantu paryaSaNA to ASADha caumAsIse 50 dine apazya karake karanekA kahA hai, isaliye adhika mAsa ho to bhI 50 veM dinakI rAtriko bhI ullaMghanakaranese mithyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ] svakI prApti hotI hai to phira dUsare bhAdrapadameM 80 dine pry| paNA karanA so to kadApi zrInimAjAmeM nahIM A sakatA hai se bhI vivekI pAThakagaNa svayaM vicAra leveMge;- . __ aura zAstrAnusAra bhAvaparaMparA karake tathA yuktipUrvaka aura laukika vyavahAra mujaba adhika mAsa honese naimittika kArya Age pIche donoM mAsame karane meM Ate haiM sotA sAtaveM mahAzayajIke pUrvajane bhI likhA hai jisakA pATha UparahI likhane meM AyA hai tathApi sAtaveM mahAzayajo prathama mAsako choDakarake dUsare mAsameM naimittika kArya karaneke liye "vaisA nahIM karoge to virodhake parihAra karane meM bhAgya. zAlI nahIM banoge aise akSara likhake prathama mAsameM naimittika kArya karane vAloMke virodha dikhAte haiM se koI bhI zAstra ke pramANa binA apanI mati kalpanAse jhAle jIvoMko bhramame gerane ke liye apane pUrvajake vacanako bhI virodha dikhAne vAle sAtaveM mahAzayajI jaise kaliyugi vinIta pragaTa huve hai to apane pUrvajoMko kheATe kahake Apa ale banate haiM isaliye AsmArthiyoM ko inhakI kalpita bAta pramANa karane yogya nahI hai,___ aura (kadAgraha na chUTe to bhale khaparaMparA pAle) sAtaveM mahAzayajIkA yaha bhI likhanA bhole jIvoMko kadAgrahameM kaMsAkara mithyAtvako bar3hAnevAlA hai sautA isIhI graMthake pRSTha 2 se 342 takakA lekha paDhanese mAlama ho sakegA paraMtu sAtaveM mahAzayajIne aparake lekhameM apane antarake bhAvakA sUcana kriyA mAlUma hotA hai kyoMki sAtaveM mahAzayajI bahuta bAta kAzI meM Thahara kara apanI vidvattA pragaTa kara roI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 420 ] isaliye bhole jIva jAnate hai ki sAtaveM mahAzayajIkI tarapha se paryuSaNA vicArakA lekha pragaTa huvA hai seA zAstrAnusAra yukti pUrvakahI hogA parantu usI lekhako tatvajJa puruSoM ne dekhA to niSkevala zAstrakAra mahArAja ke viruddhArthameM tathA utsUtra bhASaNoMke saMgraha vAlA aura kuyuktiyoMke saMgraha vAlA honese ajJAnI jIvAMkA mithyAtvameM phaMsAne vAlA mAlUma huvA taba usIkI zAstrAnusAra yukti pUrvaka samIkSA mereko bhavyajIvoM ke upakAra ke liye itanI likhanI par3I hai isako bAMdhakara sAtaveM mahAzayajoko apanI vidvattAke abhimAnase aura abhinivezika mithyAtvake karaNasai apanA mithyApakSa ke kalpita kadAgrahako chor3akara satya bAta grahaNa karanI bahutahI muzkila honese ( kadAgraha na chUTatA bhale sva paraMparA pAlo ) aise akSara likhake kadAgrahako tathA zAstroM ke pramANa binA kalpita bAtoMkI aMdha paramparAko puSTa karake ole jIvoM ko usI meM phaMsAye aura ApanebhI usIkA zaraNAle karake apanA antara mithyAttvako pragaTa kiyA isaliye isa graMthakArakA saba sajjana puruSoMko yahI kahanA hai ki jo alpakarmI mokSAbhilASI AtmArthI hogA soto zAstroM ke pramANa viruddha apane apane kadAgrahakI andha paraMparA ke pakSakA Agraha meM tatpara na banake isa graMthake sampUrNa par3ha karake paMcAMgI pramANa pUrvaka yukti sahita satya bAtoMko grahaNa karegA dusaroMse karAvegA aura bahula karmo mithyAtvI hogA sotA zAstrAnusAra yuktipUrvaka satya bAtoMko jAnakara kebhI usIko grahaNa na karatA huA apane kadAgrahakI andha paramparAme rahakara usIko puSTa karane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 429] ke liye aura satya bAtoMkA niSedha karaneke liye navInadhI kuyuktiyoM ke vikalpa khar3e karake vizeSa mithyAtva phailAvenA aura dUsare bhAle jIvoMko bhI usImeM phaMsAvenA sotI usIkehI nivar3a karmoM kA udaya samajhanA parantu usImeM zAstra kArakA koI doSa nahIM hai isaliye yahAM merA khulAsA pUrvaka yahI kahanA hai ki adhikamAsakI ginatI niSedha karanevAle aura ginatI pramANa karanevAloM ko aneka kuyuktiyoM se kalpita dUSaNa lagAnevAle sAtaveM mahAzayajI jaise vidvAn kahalAte bhI niHkevala andha paramparAke kadAgrahameM par3ake bAlajIvoM ko bhI usI meM phaMsAne ke liye abhinivezika mithyAtvako sevana karake zrItIrthaMkara gaNadharAdi mahArAja kI aura apane pUrvajoMkI AzAtanA karate huve pAMgI pratyakSa pramANoMko chor3akara phira zAstrakAra nahArAjake viruddhArthameM utsUtra bhASaNoM karake khUba pAkhanDa phailAbAI aura phailA rahe haiM jisase zrItIrthaMkara mahArAjakI AcAko utthApana karate haiM isaliye adhika mAsako ginatI niSedha karanevAle kadAgrAhiyoM ko mithyAdRSTi ninhaveMkI ginatI ginane cAhiye / yadi zrItIrthaMkara mahArAjakI AjJAko arAdhana karake Atma kalyANakI icchA hove to acika mAsake niSedha karane sambandhI kAryoMkA nicyA duSkRta dekara usIkI ginatI pramANa sujadha vartoM nahIM to utsUtra bhASaNoMke vipAkatA bhoge binA chUTane muzakila hai;-- aura phirabhI svaparamparA pAlane sambandhI sAtaveM mahAzayajIne likhA hai ki ( svamaMtavyane virodha na jAye aisA bartAva karanA buddhimAna puruSoM kA kAma hai) isa lekhApara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 422 ] zrI mereko itanAhI kahanA hai ki yaha bhI sAtaveM mahAzayacIkA likhanA ajJatAkA sUcaka hai kyoMki zrIjinezvara bhagavAnkA kathama karA huA zrIjina pravacana avisaMvAdI honese saba gaNadharoM ke saba gacchoMkI ekahI samAcArI hotI hai parantu isa vartamAna kAlameM to saba gaccha vAloMkI bhinna bhinna samAcArI hai aura zAstroM ke pramANa vinAhI andha paramparAse kitanI hI bAteM cala rahI hai isaliye zAstra pramANa binAko dravya paramparA pAlane vAloMko to zrIjinAjJA viruddha mahAn virodha pratyakSa dikhatA hai tathApi apane andha paramparA ke kadAgrahako nahI chor3ate haiM phira kuyuktiyoM se apanA kadAgrahake inour puSTa karake virodha rahita ( sAtaveM mahAzayajI kI taraha) bananA cAhate hai so to buddhimAna puruSa nahIM kintu abhinivezika mithyAtvI pakke kadAgrahI kahe jAte haiM isaliye apane Atma sAdhanameM virodha nahI cAhanevAle tatvajJa puruSoM ko to zAstra viruddha apanI paramparAko chor3a karake zAstrAnusAra satya bAtako grahaNa karanAhI parama ucita hai; aura paryuSaNA vicAra ke dazaveM pRSThakI sAtavIM paMktiseM dazavIM paMkti taka likhA hai ki ( hita buddhise likhe hue viSaya para samAlocanA karanA ho to bhale karo kintu zAstra mArgase viparIta na calaneke liye sAvadhAnI rakhanA samAlocanAko samAlocanA zAstra maryAdA pUrvaka karane ko lekhaka taiyAra hai ) sAtaveM mahAzayajIke isa lekhapara bhI mere ko itanA hI kahanA hai ki jaise kitanehI DhUMr3hiye terahA paMthI vagairaha kadAgrahI mAyAvRttivAle dhUrta loga apane kadAgrahake pakSako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 423 ] bar3hAne ke liye zAstroM ke Age pIcheke saba pAThoMko chor3a karake usIke bIcameMse binA sambandhake adhUre pAThake phira ulaTa artha karake utsUtra bhASaNoMse tathA kuyuktiyoMse bhole jIvoMkI satya bAtoM parase zraddhA bhraSTa karake apane mithyAtvake pAkhaNDa meM gerake saMsAra vRddhikA kAraNa karate haiM to bhI hitopadezase acchA kiyA aisAajJatAke kAraNase vRSA pukAra karate haiN| taise hI paryuSaNA vicArake lekhakane bhI kiyA, arthAta apane kadAgrahameM mugdha jIvoMko phaMsAne ke liye zrInizIpa cUrNi vagairaha zAstroMke Age pIcheke saba pAThoMko chor3a karake usIke bIcameMse zAstrakAroMke viruddhArthameM binA sambandhake adhUre pATha likhake ulaTe artha karake utsUtra bhASa. NoMkI tathA kuyuktiyoM kI kalpanAyokA paryuSaNA vicAraka lekhameM saMgraha karake bhI abhinivezika mithyAtvase hita badise viSaya likhanekA ThaharAte haiM so kadApi nahIM Thahara sakatA kyoMki hitabuddhike bahAnemithyAtva ke pAkhaNDakI raddhikA kAraNa kiyA hai isaliye bhavyajIvoMke upakArake liye paryuSaNA vicArake lekha kIzAstrAnusAra yuktipUrvaka samAlocanA karanI mereko sacita thI so karI hai jisapara bhI zAstramArgase viparIta na calaneke liye sAvadhAnI rakhanekA sAtaveM mahA. zayajI likhate haiM isapara bhI mereko itanAhI kahanA hai kikhAsa ApahI abhinivezika mithyAtvase (zAstrAnusAra yukti pUrvaka adhika mAsakI ginatI pramANa tathA zrAvaNa vRddhise 50 dine dUsare zrAvaNameM paryuSaNA aura mAsavRddhisai 13 mAsake tAmaNe vagairaha) satya bAtoMko grahaNa nahIM karate hue apane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 424 ] kadAbahakI kalpanAko sthApana karaneke liyeaura satyabAtoM kA niSedha karane ke liye paryuSaNA vicArake lekha meM utsUtra bhASagoMko aura kuyuktiyoMke vikalpoMke pratyakSa mithyA gapyoMko jisake bhI zAstrAnusAra yukti pUrvaka likhanevAleko zAkha mArgase viparIta na calane ke liye sAvadhAnI dikhAte haiM so to pratyakSa dhUrtAcArokA lakSaNa hai imako pAThaka varga svayaM vicAra levege; aura (samAlocanAkI samAlocanA zAstra maryAdA pUrvaka karaneko lekhaka taiyAra hai ) sAtaveM mahAza yajo ke isa lekha para bhI mereko itanAhIM kahanA hai ki-paJcAMgIkI zraddhA rahita kadAgrahameM AgevAna, aninivezika mithyAtvako sevana karane vAle tathA anyAyameM pravartane vAle hokarakebhI zAstrA. nusAra yukti pUrvaka mere satya lekhoM kI samAlocanA Apa kaise kara sakoge kyoMki jo Apa paJcAgIkI zraddhA vAle AtmArthI tathA nyAyameM pravartane vAle hovo tabato jo jo maiMne paryuSaNA vicArake lekhakI paMkti paMktikI zAstrAnusAra yukti pUrbaka samAlocanA karake Apake lekhoMko utsUtra bhASaNa rUpa pratyakSa mithyA ThaharAye hai aura satya bAtoMko pragaTa karI hai usIko Adyanta paryaMta par3hake apanI utsUtra bhASaNoMkI aura pratyakSa mithyA lekhoMke bhUloM kI zrI caturvidha saMgha samakSa AlocanA lekara zAstrAnusAra yukti pUrvaka satya bAtoMko grahaNa karo pIche mere lekhakI samAlocanA karanekI ApameM yogyatA prApta hove taba mere lekhakI samAlocanA karaneko taiyAra honA caahiye| itane parabhI paryuSaNA vicAra ke saba lekhoMko Apa satya samajhate hoveM to paMkti paMktike Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 45 ] saba lekhA~ko zAstrAnusAra yukti pUrvaka siddhakara dikhAvo nahIM dikhAo to usIkI AlocanA lekara satya bAtoMko grahaNa karo aura apane saba lekhoMko zAstrAnusAra yukti pUrvaka siddha nahIM karoMge tathA apanI bhUloMkI AlocanA bhI nahIM levoMne aurasatya bAtoMko grahaNa bhI nahIM kareMge tabataka maiMre lekhakI samAlocanA karanekI ApameM yogyatA prApta nahIM ho sakegI lathApi Apa kevala apanI vidvattAkI zarma-kemAre, laukika lajjAse apanI utsUtra bhASaNoMkI tathA pratyakSa mithyA (paryuSaNA vicArake) lekhAMkI bhUloMko chupA karake zAstrAnusAra yukti pUrvaka satya bAtoMke sambandhakA saba lekhako chor3a karake binA sambandhakA adharA lekhakI kuyaktiyoM ke bikalpoM se samAlocanA karake zAstra maryAdA pUrvakake bahAne mugdha jIvoMko mithyAtvameM phaMsAneke liye paryuSaNA vicAra ke lekhakI taraha phira bhI udyama karoMge to usI bhI sabakI samAlocanA karake Apake anyAyake pASaNDako zAMta karaneke liye maiMreko jaladIse lekhanI calAnI hI par3egI isameM pharaka nahIM samajhanA ;. aura paryuSaNA vicArake dazave pRSTakI 19 vIM paklise daza pRSTake anta taka likhA hai ki ( pAThaka mahAzayoMko pakSapAta zUnya hokara nibandha dekhane kI sUcanA dI jAtI hai sneharAgake vasa hokara asatyako satya nahIM mAnanA aura gatAnugatika nahIM bananA tatvAnveSI banakara jaldI paddha vyavahArako svIkAra karake bhagavAn kI AjJAnusAra bhAdra mudI cautha ke dina sAMvatsarika vagairaha pAMca kRtyoMkA ArA. dhamakarake thor3ebhavameM paJcamacAnake hAgIbano isataraNa 54 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 426 ] kA dharmalAbha pAThakavargake prati lekhakadetAhai) isa rIti se sAtaveM mahAzayajIne paryuSaNAvicArake lekhako pUrNa kiyA / aba Upara ke lekhako samIkSA karate haiM ki-maccha ke pakSapAtako sna harAgase asatyako satyamAma karake gatAnugatika gaDarIha pravAhavat andha paramparAkohI mAnane vAle mithyA dRSTi kahe jAte haiM isaliye tatvAnvaSI bana karake zAstrAnusAra yukti sammata satya bAtoMkA nirNayapUrvaka grahaNa karanA soAtmArthiyoMkA kAma hai isaliye pakSapAta rahita paryuSaNA vicArake nibandhako par3hA to sApha mAlUma huA ki paryuSaNA vicArake lekhakane apanI ajJAnatAke kAraNase apane gacchakA pakSapAta karake andha paramparAkA midhyAtvako bar3hAneke liye paM0 harSa bhUSaNajIkI dharmasAgarajIkI aura vinayavijayajI avrrint, utsUtra bhASaNoMkI kalpanAyoMko satya mAnakara zrItIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJAko utthApana karake paryuSaNA vicArake lekhameM kevala zAstroMke viruddha sUtra bhASaNoMkI kalpanAyeM bharI huI honese gaccha pakSake mithyA Agraha karanevAle bAlajIvoMko zrI jimAjJAse bhraSTakarake mithyA tvameM phaMsAne vAlA aura khAsa paryuSaNA vicArake Dekhakako saMsAra vRddhikA hetu bhUta pratyakSa dekhanemeM AyA isaliye paryuSaNA vicArake lekhaka ke tathA anya AtmArthiyoMke upakArake liye usIkI samAlocanA karake niSpakSapAtI pAThaka gaNako satyabAta dikhAI hai so isako par3hakara paryuSaNA vicArake lekhaka vagairaha yadi AtmArthi hoveMge taba to gacchake pakSapAta kA Agrahako na rakkhake asatyako chor3akara satyako grahaNa karake apanI bhUloMko sudhAreMge aura apanI vidvattAke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 427 ] abhimAnI mithyAtvI hoveMge to vizeSa kadAgraha bar3hAneke liye udyama kareMge ( usIkA uttara to denAhI hogA ) parantu isa granthake pragaTa honese mamyaktvI athavA mithyAtvo kI to parikSA acchI tarahase ho jAvegI :-- aura sAtaveM mahAzayajI adhika mAsake 30 dinoMko ginatI meM chor3a karake do zrAvaNa hote bhI bhAdrapada meM paryuSaNA karamA so zuddha vyavahArase bhagavAnakI AjJAme ThaharAte haiM so to sonekI bhrAMtise kevala pItala grahaNa karane jaisA karake apanI pUrNa akSatA pragaTa karate haiM kyoMki adhika mAsakI ginatI chor3anese to ananta saMsArakI vRddhikA hetubhUta midhyAtvakI prApti hotI hai isaliye adhika mAsakI ginatI miSedha karane vAle kadApi AjJAke ArAdhaka nahIM bana sakate haiM kintu zAstrAnusAra yuktipUrvaka aura pratyakSa vartAva se adhikamAsake 30 dinoMko ginatIne lene se ho bhagavAnakI AjJAkA nArAdhana ho sakatA isaliye adhikamAsakI ginatI pramANa karanA sohI tattvAnveSI zuddha vyavahArako grahaNa karanevAle bhagavAnakI AjJA ke ArAdhaka ho sakeMge isaliye mAsabRddhi do zrAvaNa honese 50 dinakI ginatI se dUsare zrAvaNa meM paryuSaNa parva meM sAMvatsarika vagairaha kRtyoMkA ArAdhana karanevAle AtmArthI honese paJcama kevalajJAnake bhAgI ho sakeMge / aura antameM pAThakavargako dharmalAbha lekhakane likhA hai so bhI buddhikI ajIrNatA pragaTa karI mAlUma hotI hai kyoMki pAThakavarga meM to paryuSaNA vicAra ke lekhako bAMdhanevAle AcArya, upAdhyAya, gaNI, panyAsa tathA sAdhu sAdhvI aura lekhakase dIkSA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ]. paryAya adhika munimayaDalI vagairaha saba koI AjAte haiM isaliye sabako dharmalAbha denekI paryuSaNA vicArake lekha kakI tAkata nahIM hote bhI detA hai to buddhikI ajIrNatAmeM kyA nyUnatA rahI hai so vivekIjana svayaM vicArasakatehaiM ; aura sAtaveM mahAzayajIne paryuSaNAvicAra kelekha meM adhika mAsakI ginatI niSedha karaneke liye itanA parizrama kiyA hai parantu adhika mAsa kisako kahate haiM jisakI bhI to unako mAlUma nahIM hai kyoMki, dekho duniyAke vyavahArameM tithi kuhikI taraha dUsareko adhika mAsa kahate haiN| tathA jainazAstroM meM bhI dUsarekohI adhikamAsa kahA hai // aura laukika paJcAGgameM donoM mAsake madhyameM saMkrAnti rahitakoM bhadhikamAsa kahate hai parantu dinoMkI ginatI meM donoM mAsake 60 dinAMkoM barAbara saba koI lete haiM isaliye adhika mAsake dinoMkI ginatI niSedha nahIM ho sakatI hai| aura sAtaveM mahAzayajI adhika mAsake 30 dinoMkoM ginatI meM nahIM lenekA likha karake bhole jIvoMko bahakAte haiM parantu khAsa ApahI adhika mAsake 30dinoMko ginatI meM le karake sarva vyavahAra karate haiM se| to pratyakSa dIkhatA hai tathApi adhika mAsake 30 dinoMko ginatI meM nahIM lenekA likha karake bhole jIvoMko bahakAte haiM se to 'mamajananI vandhyA' kI taraha pratyakSa dhUrtatAkA namUnA hai se to vidhekI jana svayaM vicAra lekheNge| aura sAtave mahAzayajIne adhikamAsako napusaka niH satva ThaharAkara usIko ginatI meM chor3adenekA likhA hai paraMtu jaba do bhAdrapada hote haiM taba adhika mAsa rUpa dUsare bhAdra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 426 ] padameM khAsa Apa paryuSaNA karate haiM aura 8 / 10 / 15 / 20 / 30 / 4045 dinake upavAsoMkI tapasyAkI ginatImeM adhika mAsake 30 dinako barAbara ginate haiN| to aba pAThakavargako vicAra karanA cAhiye ki khAsa Apa adhika mAsake dinoMko tapazcaryAkI ginatImeM lete haiM tathA adhika mAsameMhI paryuSaNA karate haiM tathApi usIko napusaka niHsatva ThaharAkara dUSTirAgI bhole bhAle jIvoMko zrIjinAjJAse bhraSTa karate haiM so abhinivezika mithyAtva se kitane saMsAra vRddhikA hetu hai so tatvAta svayaM vicAra levege,____ aura paryuSaNA vicArakA chapAI kharcA aura TapAla kharcA zrIyazodhijayanIkI pAThazAlAke sambandhase ugA? so to yahAMke dalIpasiMhajI jauharIke pAsa kAzI kI pAThazAlAlAse udayarAja kocarakA poSTakAI mAyA hai usI se tathA aura bhI kitanehI kAraNoMse siddha hotA hai usakA vizeSa vistAra avasara honese punarAvatti meM likhane meM AdhegA aura paryuSaNA bicArakA lekha kAzI meM usI pAThazAlesai pragaTa bhI huvA hai tathApi sAtaveM mahAzayajI apanI nindAkebhayase zrI yazovijayajI kI pAThazAlAke nAmase paryuSaNA vicArake lekhako pragaTa na karAte udayarAja koparake nAmase pragaTa karAyA aura zrIkAzI (vANArasI) kA nAma bhI na likhAte pratyakSa mithyA phalodhIkA nAma likhAke mAyAzatti se phalodhIke nAmase pragaTa karAyA to phira anumAna 20 jagaha utsUtra bhASaNoMvATA tapA 10 jagaha pratyakSa mithyAlekhavAlA aura satya bAta kA niSedha karake apanI kalpanAkI mithyA bAtako sthApane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI kuyaktiyoM vAlA aura zrIjinAjJA mujaba vartanevAloMko jUThI kalpanAse dUSaNa lagAke ananta saMsArakA hetu bhUta mithyAtyako bar3hAnevAlA paryuSaNA vicAra ke lekhamai apamA nAma pragaTa karate lajjA Ave to nija ziSyavidyA vijayajIkA nAma likha deve tobhI kucha vizeSa Azcarya nahIM hai so pAThakavarga svayaM vicAra leveMge,-- aura kAzInivAsI nAtaveM mahAzayajI jematatva digdarzana, Atmonnati digadarzana, jainazikSAdigdarzana vagairaha choTe boTe lekhoMko to apane nAmase pragaTa karate haiM tathA vidyA. vinayajIbhI apane gurujIkA lambA caur3A nAma sameta janapatra meM apanA lekha pragaTa karate haiM aura choTI boTI pustake bhI zrIpazovijayIkI pAThazAlA ke nAmase pragaTa karane meM mAtI hai parantu paryuSaNA vicArake lekhameM na to sAtave mahAzayanIkA nAma likhA tathA vidyAvijayajInebhI apane gurujIkA mAma bhI nahIM likhA aura apanA nivAsa ThikAnA bhI nahIM likhA aura zrIyazovijayajIkI pAThazAlAkA nAma bhI mahIM likhA isapara bhI buddhijana vicAra kareM to svayaM mAlUma ho sakegA ki sAtaveM mahAzayajIne duniyAmeM apanI nindAkI zarmake mAre gupasupa pragaTa karAyA hai kyoMki itane vidvAn aise prasiddha AdamI hokarake bhI gacchake pakSapAtase aisA anartha kyoM kiyA isakA bheda na khulaneke vAsta pATha zAlAkA tathA pAThazAlAke utpAdakakA nAma nahIM likhA hai parantu vivekI buddhijanoMke Age to aisI dhartatA nahIM khupa sakatI hai,--- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 431 ] aura jaimapatrakA adhipati AThavA mahAzaya zrAvakanAma dhAraka bhagubhAI phatecandane sepembara mAsakI 22vIM tArIkha san 1909 dUsare zrAvaNa badI 13, parantu hindI bhAdrapada kRSNa 13 vIra saMvat 2435 ke jainapatrakA 23 vA aGkakI A. dimeMhI 'paryuSaNA viSe vicAra' nAmase jo lekha pragaTa karA hai so to sAtaveM mahAzayajIke paryuSaNA vicArake lekhako hI gujarAtI bhASAmeM likhakI pragaTa kiyA hai isaliye . jainapatravAleke lekhakI to sAtaveM mahAzayajIke lekhakI taraha apara mujabahI samIkSA samajha lenA aura jainapatravAlA saMpa saMpa pukAratA hai parantu ekaekako nindA karake kusaMpakI vRddhi karatA hai tathA gacchake pakSapAtase satya bAtoMkA niSedha karake apanA mithyApakSako sthApana karane ke liye utsUtrabhASaNoMse durgatikA rastA letA hai aura ajJAnI jIvoMkobhI vahAMhI pahuMcAne ke liye utsUtra bhASaNoMkA saMgraha jainapatrameM pragaTa karatA hai aura kAnpharansa sukRta bhaNDArAdise zAsanonnatike kAryoM meM vighnakAraka gacchoMke khagaDanamaNDanakA jhagar3A eka. bAra nahIM kintu anekavAra jainapatrameM uThAyA hai kyoMki dekho paryuSaNA sambandhI bhI prathamahI chaThe mahAzayajIkI mithyA kalpanAkara utsUtra bhASaNakA lekhako jainapatrameM pragaTa karake jhagaDekI nIva ropana karI tathA sAtaveM mahAzayajIke bhI utsUtra bhASaNoMke saMgrahavAlA lekhakA bhASAntara pragaTa karake utsUtrabhASaNoMke bhayaGkara vipAka leneke liye durgatikA rastA liyA aura phira bhI chaThe mahAzayajI kI taraphake zrIkharataragaccha bAloM ko nindAvAle tathA korTa kacerImeM jhagar3A lar3Ake dIrghakAla paryanta kusaMpakI vRddhi karanevAle deza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 432 ] lekhAMko pragaTa karake apanI pUrNa mUrkhatA pragaTa karI aura paryuSaNA, sAmAyika, kalyANaka, vagairaha bAtoMkA jhagar3A bar3hAyA hai ( jisakA nirNaya to isa granthake par3hanese mAlama ho sakegA ) isaliye jainapatravAle AThaveM mahAzayako jo saMsAravaddhise durgatimeM paribhramaNakA bhaya hove to utsUtra bhASa. NAMkA mithyA duSkRta dekara zrIcaturvidha saMgha samakSa usIkI Alocana leve tathA phira kabhI khaNDana maNDana karake dUsaroM kI nindAse gacchakA jhagar3Ana uThAve aura asatyako chor3akara satyako grahaNa kare nahIM to pakSapAtase utsatrabhASaNake vipAka to bhoge binA kadApi nahIM chutteNge| aura maireko bar3ehI khedake sAtha bahutahI lAcAra ho karake likhanA par3atA hai ki-adhika mAMsake 30 dinAMkI ginatI niSedha karanevAle utsatra bhASaka mithyA haThagrAhI abhinivezika mithyAtviyoMkI viveka buddhi kaisI naSTa ho gaI hai so pUrvAparakA vicAra kiye binAhI adhika mAsake 30 dinoM meM sarvakArya karate bhI pakSapAtake Agrahase gaDarIha pravAhakI taraha mithyAtvakI andha paramparAse eka ekakI dekhAdekhI tAtparyyArthake upayoga zUnya hokarake usIkohI pakar3akara usIkI puSTi karate haiM parantu zrIjinAjJAkA utthApana karake bAla jIvoMko mithyAtva meM phaMsAnese apanI AtmaghAtakA kucha bhI bhaya nahIM karate haiM kyoMki paJcAGgI pramANa pUrvaka aura yukti sahita zrIjinezvara bhagavAnakI AjJAke ArAdhaka sabI AtmArthI jainAcArya vagairaha adhika mAsake dinoMkI ginatI pramANa karakehI prAcIna kAlameM pUrvadharAdi mahArAja bhI paryuSaNA karate the tathA vartamAnameMzI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 43 ] saba koI AtmArthi jana adhika mAsakI ginatI pramANa karakehI paryuSaNA karate haiM aura Age bhI aisehI kareMge parantu zAsananAyaka zrIvarddhamAna svAmIke mokSa padhAre bAda anumAna eka hajAra varSa vyatIta hue pIche utsUtra bhASaNoM meM AgevAna gaccha kadAgrahI zithilAcArI dharmadhUrta jainAmAsa pAkhayahI caitya vAsiyoMne paJcAGgI pramANapUrvaka pratyakSasiddha hote bhI kitanIhI satya bAteko niSedha karake apanI mati kalpanAse utsUtra bhASaNarUpa kuyuktiyoM karake zrIjinAjJAviruddha kalpita bAtoMkI prarUpaNA karI aura adhisaMvAdI zrIjaina zAsanameM vi saMvAdake mithyAtvako bar3hAyA thA jisameM zAstrAnusAra tapA yukti pUrvaka adhika mAsakI ginatI tathA ASAr3ha caumAsIse dine zrIparyuSaNA parvakA mArAdhana karanekA pratyakSa dikhate hue bhI laukika paJcAGgama bhAsaddhi do prAvaNAdi honese pratyakSa zAstroke tathA yuktike bhI viruddha hokara yAvat 80 dine zrIpa\SakA parvakA mArAdhana karanekA sara karake zrIjinAmAkA utthApanase mithyAtva phailA thA aura nirdUSaNa banane ke liye adhika mAsakI ginatI niSedha karake utsatra bhASaNoMkI kuyuktiyoM se ajJAnIjIvoMko apane mithyAtvako bhramajAlama phasAne ke liye dharmadhUrtAI karane meM kucha kama nahIM kiyA thA so to zrIsaMghapahakakovyAkhyAoMke bhavalokanakaranese acchI tarahase mAlUma ho sktaa| aura kitanehI bhArI kameM prANI to uparoka mithyAsvakI bhramajAla meM phasakara andhaparamparAse usIkAhI puSTa karate hue bAla jIvoMko apane phaMdameM phasAte rahate the usI mithyAtvakI andhaparamparAhI anusAra paM0 zrIharSabhUSaNajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 434 ] aura dharmasAgara jI vagairaha jo jo lekha likha gaye haiM aura vartamanameM 'zAstravizArada jainAcAryya'' kI upAdhidhAraka sAtaveM mahAzayajI zrIdharma vijayajI jaise prasiddha vidvAn kahalAte bhI usI andhaparamparAse midhyAtva ke kadAgrahako pakar3akara ajJa jIvoMko usImeM phasAneke liye usIko vizeSa puSTa karanekA udyama karate haiM parantu zrIjinezvara bhagavAnakI AjJAkA utthApana karake pratyakSa paJcAGgI pramANa viruddha prarUpaNA karate hue abhinivezika mithyAtva se sajjana puruSoMke Age hAsya kAhetu karanekA kAraNa karate bhI kucha lajjA nahIM pAte haiM so to isa kaliyugameM pAkhaNDa pUjA nAmaka accherekA prabhAvahI mAlUma par3atA hai / isaliye zrIjinAjJAke ArAdhaka AtmArthI puruSako aise utsUtra bhASakoMkI kuyuktiyoM ke bhramameM na par3anA cAhiye aura niSpakSapAta se isa granthako Adise anta taka bAMcakara asatyako chor3ake satyako grahaNa bhI karanA cAhiye parantu gacchake Agrahase utsUtra bhASaNakI bAtoMko pakar3akara usImeM nahIM rahanA cAhiye / aura bhI zrIdharmasAgarajIkI tathA zrIvinayavijayajIkI dharmaghaI kA namUnA pAThaka vargako dikhAhUM, ki dekho zrIvinayavijayajIne zrIlokaprakAza mAmA gratha banAyA hai so prasiddha hai usImeM adhika mAsako ginatI pramANa karI hai arthAt samayAdi sukSamakAlase Ava foot muhUrtAdikakI vyAkhyA karake 30 muhUtauMkA eka ahorAtri rupa divasa, so 15 divasAMsa ekapakSa, do pakSoMse eka mAsa vAraha mAsoMse candasaMvatsara aura adhika mAsa honese teraha mAsoMkA abhivarddhita saMvatsara ina pAMcoM saMvatsaroM se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (435 ) eka yugake 1830 dinoMke 54900 ( caupana hajAra nau sau ) mUhoMkI vyAkhyA zrIjaMbUdvIpaprajJAptisUtrake anusAra zrIvi. naya vijayajI lokaprakAzamaiM svayaM likhate haiM taisehI zrIdharmasAgarajIne bhI zrIjaMbUdvIpaprajJaptikI vRttimeM apara majabahI pAMcoMke do adhikamAsoM ke dinoMkI tathA pakSoMkI aura muhUtoM kI ginatI pUrvaka eka yugake 1830 dinoMke 54900 muhUrta khulAsA pUrvaka likhe haiN| tathApi baDehI khedakI bAta haiki ina donoM mahAthayoMne gacchakadAgrahakA pakSa karake utsUtrabhASaNase saMsAra vRddhikA bhaya na rakkhA aura bAujIvoMko zrIjinAjJAkI satya bAta parase zraddhAbhraSTa karane ke liye zrI. rUpasUtrako kalpakiraNAvalIvattima tathA mukhabodhikA kRttimeM kAla calAke bahAnese donoM adhika mAsake 60 dinoMkI ginatI niSedha karake apane svahasye eka yugake do adhika bhAsada dinoMkI muhUtaukI ginatI pUrvaka 1830 dinAMke 54900 murtIko zrItIrthakara gaNadhara mahArAjako AjJAnusAra likhe haiM usIkA aGgakAraka do adhika mAsake 60 dinAMke anumAna 1800 muhUtauke kAlakA vyatIta honA pratyakSa hote bhI usIkI ginatI meM se sarvathA ur3Adekara zrItIrthaMkaragaNa. dhara mahArAjake kapanakA pramANa aGga DAlane vAle lekha likhate pUrvAparakA vivekabudvise kucha bhI vicAra na kiyA aura utsUtra bhASaNoMkA saMgraha karake kuyuktiyoMse asAmIjIvoMko bhramAne kA kAraNa kiyAisaliye ina donoM mahAzayoMkI dharmadhUrtAImeM kucha kama hove to nyAyadRSTivAle vivekIsajjana svayaM vicAra leveNge| aura ina donoM mahAzayoMke adhika mAsake niSedha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] sambandhI pUrvAparavirodhi (viSamavAdI) tathA utsUtra bhASaNoMkI kuyuktiyAMvAle aura samyakatva se bhraSTa karake mithyAtvameM geranevAle lekhoMko dIrtha saMsArIke sivAya aura kauna mAnya karake zrItIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjAMkI AzAtanAkAraka sauTA bartAva karegA so bhI tatva puruSa nyAya dRSTi vAle sajjana svayaM vicAra lekheMge___aura adhika mAsake niSedhaka zrIdharmasAgarajI zrIjaya vijayajI zrIvinayavijayajI aura paM0 zrIharSabhUSaNaNI vagairahoMne jo jo gacchakadAgrahI dRSTirAgI mugdha jIvoMko mithyAtvake dhamameM geraneke liye utsUtra bhASaNoMkA aura kuyuktiyoMkA saMgraha karake apanA saMsAra chaddhikA kAraNa karate hue apane aise kalpita Dekheko satya mAnanevAle apane pakSagrAhiyoMkA bhI saMsAra vRddhikA kAraNa kara gaye haiM so ina saba satsUtra bhASaNarUpa kalpita kuyuktiyoMke lekhAMkA nirNaya to isa grantha meM anukramase sAtoM mahAzayoMke lekhAMkI samIjAmeM hogayA hai so isa gratyako Adise anta taka pakSapAta rahita hokara nyAya dRSTise par3hanese saba bAtoMkA acchI tarahase nirNaya mAlama hojAvegA / tathApi jo paM0 zrIharSabhUSaNajIne paryuSaNasthiti nAmaka lekha meM jo jo utsUtra bhASaNAMkA aura kuyuktiyoMkA saMgraha karake mithya tvakA kAraNa kiyA hai usIkA digdarzanamAtra thor3AsA namUnA isa jagaha pAThakagaNako dikhAtA hUM yathA zrIsomaMdharamarahataM navAparyuSaNAsthitiM bruvertitamAdrasya dhyataM yuktyAgamaH // nanvazItyAdinaH paryuSaNAparvasiddhAnte ka protamastItyebaMce tarhi paMca mAsAtmakaM varSA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 431 ] caturmAsikamapi siddhAMte varvartti satyaM paramadhikamAso 'smA bhirnagaNyamAnoti evaM cetarhi asmAbhirapi yadAdhikaH zrAvaNa bhAdrapada vAvarddhate tadA nagaNyate tenAzItidinAni paJcAzaddinAnyevetItyAdi / aba paM0 harSa bhUSaNajI ke UparakA lekhako tatvajJa puruSa niSpakSapAta se vicAreMgetA pratyakSa pane unake bhramajAlakA paradA khula jAvegA kyoMki yukti aura Agama kramake bahAne utsUna bhASaNakA saMgraha karake kuyukti yAMkI bhramajAla meM bAlajIboMko geranekA kAraNa kiyA hai to to pratyakSa dikhatA hai aira co dine paryuSaNA karanekA kisI bhI zAstra meM nahIM kahA hai parantu zrAvaNa bhAdrapadAdi adhika honese paMcamAsake 10 pakSoMke 150 dinakA abhivarddhita caumAsA to pratyakSapane anubhava se dekhane meM AtA hai isaliye niSedha nahIM ho sakatA hai aura adhika mAsako ginatI meM niSedha karake dUsare zrAvaNa ke 30 dinAMkI ginatImeM chor3akara 80 dina ke 50 dina apanI matikalpanAte banAte haiM se| milkevala utsUtra bhASaNa hai k ki zAstrAnusAra tathA yuktipUrvakase te 80 dinake 50 dina kadApi nahIM ho sakate haiM so to isa granthako par3hanevAle svayaM vicAra leveMge / aura phira Age / nanu 'abhivaddyaMbhi vIsA iyaresu saatesmAser' mizISabhASye ityatrAdhikamAsogaNitA'sti / isa tarahase adhika mAsako ginatI sambandhI pUrvapakSa uThAkara usIkA uttara meM 'AsAr3ha puriNamAepaviThA' ityAdi nizItha pUrNikA adharA pAThase ajJAta paryuSaNAkI aura 'vIsa diNehiMkappo' ityAdi binAhI prasaGgako viccheda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] kalpasambandhI bAta likhake bAlajIvoMko bhramama~gereM aura adhika mArsakI ginatI niSedha dikhA kara apanI vidvattAkI cAturAI vivekI tatvajJa puruSoMke Age hAsyakI hetu rUpa pragaTa karI hai kyoMki nizIthacUrNimeMhI khAsa adhika mAsako ginatI pramANa karohe aura ajJAta tathA jJAta paryuSaNA samba ndhI vistArase vyAkhyA kI hai so pATha bhAvA sahita tInoM mahAzayoM ke lekhoM kI samIkSA meM isahI granthake pRSTa 5 se 104 taka chapagayA hai isIliye Age pIcheke prasaMga va. le saba pAThako chor3akara vinA sambandhake adhUre pAThase bAla jIvoMko bhramameM gerane sobhI utsUna bhASaNa hai / C aura Age phira bhI adhika mAsameM kyA kSadhA nahIM erhit tathA sUryodaya nahI hotAhai aura devasika pAkSika pratikramaNa, devapUjA munidAnAdi kriyA zuddha nahIM hotI hai so ginatI meM nahIM leteho isa tarahakA pUrvapakSa uThAkara usIkA uttara meM pAMcamAsake caumAsemeM tumabhI cAramAsa kahate ho ityAdi ajJAnatA se pratyakSa mithyA aura uTapaTAMga likhAI sote vRthAhI hAsya kA hetu kiyAhai / aura zrIuttarAdhyayanajI ke 26 adhyayanakA paurUSyAdhikAre mAsabuddhike abhAva sambandhI savistara pAThako chor3akara " asADhamAse dupyayA * sirpha ita nAhI adhUrA pATha likhake utsUtra bhASaNa se bhole jIvoMkA bhramAnekA kAraNa kiyA hai isakA nirNayatA tInoM mahAzayoM ke lekhakI samIkSA meM isahI grantha ke pRSTha 136 / 131 meM chapagayA hai / 9 aura zrI Avazyaka niryuktikI gAthAkA tAtparyArthako samajhe binA tathA prasaMgakI bAtako chor3akara 'jaiphullA' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 ] ityAdi gAthA likhake utsUtra bhASaNase mithyAtvakA kAraNa kiyAhai jisa kA nirNayatA cauthe aura sAtaveM mahArAjajI ke lekhakI samIkSAmeM isahI granyake pRSTha 205 se 210 taka aura 385 se 395 taka savistAra chapagayAhai so par3hanese harSabhUSaNajI kI zAstrArtha zanya vidvattAkA darzana acchItarahase hojaavegaa| aura zrInizItha tathA zrIdazavaikAlikattike nAmase calAsaMbaMdhIkalpita adharA pATha likhake usIpara apanI matise kuvikalpa uThAkara kAlacalAke bahAne adhika mAsakI ginatI utsatra bhASaNarUpa niSedha karake bAla jIvoMke Age dharma ThagAI phailAIhai jisakA nirNayato 'jaina siddhAMta samAcArI'ke lekhakI samIkSAmeM isahI grantha ke pRSTha 58 se 65 taka aura pAMcaveM mahAzayajI ke lekhakI samIkSAmeM pRSTha 20 se 223 taka apagayAhai so paDhanese mAlama hojaavegaa| aura ratnakoSa jyotiSa granthakA 1 zloka likhake adhika mAsameM muharta naimittika vivAhAdi saMsArika kArya nahIM honekA dikhAkara vinAmuhartakA paryuSaNAdi dharma kAyamI adhikamAsameM mahAne kA dikhAyA saumI utsUtra bhASaNahai isa bAtakA nirNaya cauthe mahAzayake lekhako samIkSA, pRSTha 14 se 204 taka chapa gyaa| ____ aura bhI isIhI tarahase adhika mAsake 30 dinoM ko ginatIma niSedha karake 80 dinake 50 dina bAlajIvoMke Age siddha karane ke liye kuyaktiyoMke vikalpokA aura utsatra bhASAkA saMgraha karake bhI phira jojo mAmavaddhike anAva sambandhItrIparyuSaNA kalpacarNi, nizIpacarNi,paryuSaNA kalpaTippaNa aura saMdehaviSauSadhiyati savistAra vAle saba pAThoM ko chor3akarake usIke pUrvAparakA saMbaMdha vinAke aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 440 ] thAkAra mahArAja ke abhiprAya viruddha aghare adhare pArTIko likhake dRSTirAgI gacchakadAgrahI bivekazUnya mugdha jIva ke Age mAsa vRddhi do zrAvaNa hotebhI bhAdrapada meM paryuSaNA ThaharAkara dikhAnekA prayAsa kiyA jisakA nirNaya to isa granthameM acchI taraha se savistAra zAstrakAra mahArAja ke abhiprAya sahita zAoM ke saMpUrNa pAThArthoM pUrvaka likhane meM AyA hai se paDhane se niSpakSapAtI sajjana svayaM vicAra karaleveMge / auramI suprasiddha zrIkulamaMDanasUrijIne vicArAmRta saMgraha nAnA prakaraNa meM paryuSaNAdhikAre pRSTha 13 meM adhika mAsako ginatI niSedha karaneke liye jo lekha likhA hai usIkA bhI namUnA yahA~ dikhAtA huuN| yathA yugatRtIya paMcama varSa saMbhAvIyeo'dhikamAsaH syAt mAsolAke lokottareca caturmAsa sAMvatsarikAdi pramANa ciMtAyAM kvApyupayujyate, Doke dIpotsavAkSayatRtIyA bhUmideohAdiSu zuddha dvAdaza mAsAMtarbhAviSa DokottarecacaturmAsikeSu 'AsADhamAse duppayA' ityAdi pauruSI pramANa ciMtAyAM SaNyAsAyaNa pramAzyAM varSatirbhAvi jinajanmAdi kalyANakeSu vRdvAvAsasthita syavira navavibhAgakSetra kalpamAyAMca nAyaMgaNyate kAlacUlatvAdasya / tathAhi / nizIthe dazavekAlika tauca, cUlA cAturvidhyaM dravyAdibhedAt tatra dravya dhUlA tAmracUlAdi kSetracUlA merocatvAriMzadyojana pramANa cUlikA kAlacUlA yugetRtIya paMcanavarSa yeoradhika mAsakaH bhAvacUlAtu dazavaikAlikasya cUlikAdvayaM / naca cUlAcUlAvataH pramANa ciMtAyAM pRthak vyAtriyate I yathA / lakSayojana pramANasya merIH pramANaciMtAyAM cUlikA pramANamiti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 449 ) yazcAdhika mAsako janazAstre pauSASADharUpaH laukika zAstra - dyazvina mAsAMta saptamAsavyavasthita mAsarUpo'bhivarddhita nAsaukva citkatyeprayujyate / yadukta ratnakozAkhya jyotiSazAstra / yAtrA vivAha maMDanamanyAnyapi zobhanAni karmANi pariharttavyAni budheH sarvANinapuMsake mAsi // jati ahimAsa paDito to vosatIrAyaM gihiNAyaM na kajjati kiM kAraNaM atha ahimAsao ceva mAsA gaNijjati teH bosAesamaM savosati rAto mAsosammaticeva iti vRhatkalpa cU0 patra 295 va 03 / punaH / jamhA abhicadriya varise gimhaveva somAso aDakunto tamhAvIsa diNA aNabhiggahiyaMkIrai nizI0 cU00 10 patra 317 ihakalpa nizItha caNikradabhyAmapisvAbhigRhItagRhasya jJAtAvasthAna vyatiriktateSu kAryeSu kvApyadhikamasiko nAmagrahaNaM pramANIkRto na dRzyate iti / aba zrIkulamaMDana sUrijI kRta uparake lekhako dekhakara mereko baDehI aphasosa ke sAtha likhanA par3atA hai ki aise suprasiddha vidvAn puruSa AcAryapadakedhAraka hokara ke bhI svagacchA grahakA pakSapAta karake utsUtra bhASaNoMse saMsAravRddhikA bhaya na karate huve kuyuktiyoM kA saMgraha se bAlajIvoM ko mithyAtva ke bhrama meM geranekA udyama kiyA hai seA zrIananta tIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjoMke vacanakA utthApanarUpa hai kyoMki pAMca varSoMke eka yugameM tIsare tathA pAMcave varSa jo pauSa tathA ASADhako adhikamAsa jainazAstroM meM kahA hai usIke hI maMdiroMke zikhara vat tathA merucUlikAvat aura dazavekAlikajo AcArAMgajI kI calikAvat kAlacalAko uttama zreSTha opamA dekara dinoMmeM pakSoM meM mAsoM meM ginatI karake varSa tathA yugAdi * t Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 442 ] kA pramANanIsamantatIrthakara gaNadharAdi mahArAjoMne kahAhai tathA zrIbahatakalpacarNi zrInizIthaca NimeM nizcaya adhika mAsako mina karake vIzadine jJAta paryuSaNA kahI hai tathApi zrIkulamaDanasUriNIne paryuSaNAdhikAre kAlacalAke bahAne adhika mAsako ginatImeM niSedha kiyA so zrIananta tIrthakara gaNadharAdi mahArAjoM kI AjJA utthApana rUpa satsUtra bhASaNa hai| aura AsADhamAse duppayA,saMbaMdhI to uparahI harSabhU. paNajIke lekhakA uttara meM sUcanA karanemeM aagiihai| aura sthivIra kalpiyoMke adhikamAsahotebhI nava vibhAgakSatra yAne navakalpi vihArakAlikhAsojho pratyakSamiyyA hai kyoMki 10 kalpivihArapratyakSapane hotAhai isakAnirNaya tathA dIvAlI akSaya tRtIyAdi laukika saMbaMdhI likhAhai jisakA nirNaya aura zrIjinezvara bhagavAnke kalyANaka saMbaMdhI likhA hai jisakA bhI nirNaya to sAtaveM mahAzayajIke lekhakI samIkSA hogayA hai| __aura eka yugake donoM adhika mAsAMke dinoMkI ginatI pUrvaka 1830 dinoMmeM sUryacArake daza [10] ayaNa prItIrthakaragaNadharAdi mahArAjAMne kahehaiM so zrIcaMdrapannati zrIsUryapannati zrIjaMbUdvIpapannati zrIjyotiSakaraMDapayana tathA inahI zAstroko vyAkhyaoM meM aura zrIvahatkalpavRtti, maMDala prakaraNAdi anekazAstra meM pragaTapAThahai aura laukikarmazI adhikamAsahonese usIkedinAMkIginatIpUrvaka 183 dine dahiNAraNa uttarAyaNameM sUryamaMDalahonekA pratyakSadekhanemeM AtA hai isaliye 6 mAsake ayaNakApramANameM adhikamAsa nahI ginane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3] saMbaMdhI zrIkulamaMDanamUrijIkA likhanA pratyakSa mithyA hai| aura jaina paMcAMgAnusAra pauSa tathA bhASADha kI paddhi hotI thI tabajhI usI ke dinoMko paryuSaNAdi saba dharma kAryoM meM ginatI karatethe sAto uparamehI zrIvahatkalpacarNi zrIni. zIpacaNike pAThase pratyakSadikhatA hai parantu vartamAnakAle jaina paMcAMga ke abhAvase laukika paMcAMgAnusAra vartAva karane meM AtAhe usI meM caitrAdi mAsekI vRddhi hotIhai usI ke 30 dinoM meM duniyAMkA saba vyavahAra tathA dharma vyavahAra pratyakSayanehotAhai isaliye usIke dinAMkI ginatI niSe. dha nahIM hosakatI hai tathApi jo saMkrAMti rahita malamAsa kerose adhika mAsake dinAMkI ginatI niSedha karate? so apanI pUrNa ajJAnatAle bhole jIvoMko gakadAgraha meM geranekA kArya karate haiM kyoMki saMkrAMti rahita adhika mAsa ko malamAsa kahA hai taisehI do saMkrAMti vAle kSaya mAsako zrI malamAsa kahA hai parantu adhika mAsake tathA kSaya mAsa ke dinoMkI ginatI barobara karate haiN| tathAhi kamalAkara bhaTa viracita (laukika dharmazAstra) nirNaya siMdhaumAmA graMthe / tatra saMkSepataHkAlaH SoDhA-abdoyanamRturmAsaH pakSadibasa iti // punastatra vakSamANaH prAvaNAdi dvAdaza mAsai matadaI / ma umAsetu ati SaSThidinAtmakaH eko mAso dvAdaza mAsatvamaviruddhamiti // tapAca vyAsaH SaSTyAtu divasemAMsaHkathito bAderAyaNaiH-iti // apa malamAsa kSayamAsa nirNaya / atha mala mAsaH tatraikamAtra saMkrAMti rahitaHsitAdizcAMdI mAsA mala mAsaH ekamAtra saMkrAMti rAhityamasaMkrAtitva saMkrAti dvayatvamaca apratiti / mala mAsA dvedhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [444 ] adhika mAsaH kSayamAsazceti / taduktaM kAThaka gRhye / yasmin mAse na saMkrAMti / saMkrAMti dvymevvaamlmaasH| savirjayo mAsaH syAtu tryodshH| tathA coktaM hemAdri nAgara khaMDe / nabho vA mabhasyovA malamAsA yadA bhavet saptamaHpita pakSasyAdanyatraivatu paMcamaH // ___ aba dekhiye uparokta zAstroM ke pAThoMse laukika zAstroM meM adhika mAsake dinoMkI ginatI karIhe isaliye niSedha karane vAle gacchakadAgrahase ajJAnatA karake pratyakSa mithyA bhASaNa karane vAle banate haiM sotA pAThaka varga svayaM vidhAra sakate haiN| ____aura adhika mAsako bAraha mAse jadA ginake teraha mAse kA varSa kaha tathA adhika mAsako jadA na ginake saMyogika mAsake sAtha gine to 60 divasakA mahinA mAna ke bAraha mAsakA varSakahe too tAtparyAya seto donoM taraha karake adhika mAsake dinoMkI ginatI laukika zAstroMmeM pragaTapane kahI hai isa liye niSedha nahI hosktiihai| ___aura saMkrAMti rahita adhika mAsako malamAsa kahA taisehI do sakrAMti vAle kSayamAsako bhI malamAsa kahAhai so caitrase Azvina taka sAta mAsoM meM se hareka adhika mAsa hote haiM taisehI kArtikase pauSa taka tInamAsoM meM se hareka mAsa kSayabhI hote hai aura jaise tIsare varSa adhika mAsa hotA hai so prasiddha hai taisehI kAlAMtara meM kSaya mAsabhI hotAhaiM so laukika zAstroM meM prasiddha hai / ___ auramAruddhi ke abhAvameM ASAr3ha caumAsIsepaMcama pitRpakSa hotAhai paraMtu zrAvaNa bhAdrapada mAsadI vRddhi honese adhika mAsake donopakSoMkI ginatI pUrvaka saptama pitRpakSa likhA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 445 ] . aura adhika tathA kSaya saMjJA vAle mAsa samuccayake vyava. hAra meM to saMyogika mAsake sAmila gine jAte hai paraMtu bhinA mintra vyavahAramaiM to donoM mAsoM ke dinoM kI ginatI jadI jAdI karane meM AtIhai se adhika mAsa saMbadhI to uparameM tathA isagranthoM likhane meM AgayAhai paraMtu kSayamAsa saMbaMdhI thor3A sA likhadikhAtAhUM ki jaba kArtika mAsakA kSaya hove taba usIke dinoMkI gimatIpUrvaka oliyoMkI Azvina parNimA se 15 dine dIvAlI tathA zrIvoraprabhu ke nirvANa kalyANaka tathA 20 ve dina jJAnapaMcamI aura 30 veM dina kArtika pUrNimA so caumAsA pUrA honese muni vihAra hotAhe isa tarahase mArgazIrSa pauSakA bhI kSaya hove taba mauna ekAdazI, pauSa dazamI vagairaha parva tapA aura zrojinezvara bhagavAn ke janmAdi kalyANakAMkI tapazcaryAdi kArya karane meM Ate haiN| ___ aba zrIjinezvara bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka sajjana puruSoM ko nyAya dRSTi se vicAra karanA cAhiye ki-kSayamAma ke dinoMmeM dIvAlI vagairaha vArSika varSa kiye jAtehai usI mujabahI zrItapagaccha ke sabI mahAzaya karate haiM isaliye kSaya mAsake dinoM kI gimatI niSedhakaranekAto kisIbhI mahAzaya jIne kuchabhI parizrama ma kiyaa| aura paryuSaNAmeM tathA paryu - SaNAsaMbaMdhI mAsika DeDhamAsika tapazcaryAdi kAryoMmeM adhika mAsake dinoM kI ginatI pratyakSapane karate huvebhI dUsare gaccha vAlo se dveSabuddhi rakhake adhika mAsakI gimatI niSedha karaneke liye utsUtra bhASaNese kuyuktiyoMkA saMgraha karanekA zrItapagaccha ke aneka mahAzayoMne khUbahI parizrama kiyAI sau to pratyakSapane svagacchAgrahake iThavAda kA namUnAhe so isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46 ] hAtako isa granthake paDhanevAle sajjana khayaM vicAra vNge| aura adhika mAsako kAlacalA kahate hue bhI napuMsaka likhate haiM sabhI prIsamantatIrthakara gaNadharAdi mahArAnoM kI AzAtamA karaneke barobarahai tathAvivAhAdi muhUtanaimittika saMsArikakAryoMke liyenI uparamahI harSabhaSaSajIke lekhamaMsUcanA karane meM AgaI haiN| . aura vIzadinakI bAta paryuSaNAke sivAya aura kAryoM meM adhikamAsako pramANa karanekA nahI dikhatA hai yaha likhanA zrI zrIkuTamaMhanasUrijI kA pratyakSa mithyA hai boki dinoM ko pakSoMkI mAsakI ginatIkA kArya meM,caumAsake varSaka yugake pramANakI ginatIkA kArya meM, kSAmoMke kAryameM, sAmAyika pratikramaNa pauSadha devapUjA upavAsa zIlavatAdi niyamAMkA pratyAsthAnoM ke ginatIkA kAryo meM caumAsI chamAsI varSI tathA vItasthAnakanIke aura paryuSaNAdi tapa ke dinoM kI ginatIke kAryoM meM aura bhAganeoke yoga vahanAdi kAryoM meM adhika mAsake dinAMkI ginatI ko pramANa ginane meM mAtIhai so to pratyakSa anubhava kI prasiddha bAta hai| aura ekajagaha adhikamAsako kAlacUlAlikhate haiM dUsarI jagaha napuMsaka likhate haiM tathA ekajagaha zrIbRhatkalpavarNi zrInizIpacANikepAThoMse 'dheva' nizcaya adhikamAsako ginatokarane kA likhate haiM dUsarI jagaha nahI ginane kA likhate haiM isatarahase bAlajIvoM ko bhramameM geranevAle pUrvAparavirodhi (visaMvAdI) lekhalikhate kuchabhIvicAra na kiyA sobhI kalayugI vidvattA kA namUnA hai| aura Age phirabhI jo jaina paMcAGgAnusAra prAcIna kAumeM abhivarddhitasambassarameM vIrAdime arthAt prAvaNazadI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 441 ] paMcamIko jJAta paryaSaNA vArSikakRtyAdipUrvaka karane meM AtI thI, usIko varSAkAlakI sthitirUpa gRhasthI logoMke Age kahane mAtrahI vArSikakRtyorahita ThaharAne ke liye aura abhi varddhitameM bhI 50 dine bhAdrapadameM vArSika kRtyoM sahita paryuSa NAko ThaharAnekeliye cUrNikArAdi mahArAjoM ke abhiprAyako samajho binAhI ulaTA viruddhArtha meM aura adhika mAsa saMbaMdhI pUrvAparakI saba vyAkhyAke pAThoMko chor3akarake adhikaraNa doSoke tathA upadravAdike saMbaMdha vAleadhUrepATha likhake phira caMdrasambatsara meM 50 dina kI taraha abhivarddhitasaMvatsara meM 20 dine jJAta paryuSaNA dikhAkarake 50 dinakI jJAta paryuSaNAmaiM to bArSika kRtya karaneko siddha karate haiM paraMtu 20 dinakI jJAta paryuSaNAko apanImatikalpanAse gRhasthI logoMke Age varSAsthitirUpa ThaharAkara vArSika kRtyoMko niSedha karate haiM so kadApi nahIM hosakatAhai kyoMki 51 dinakI jJAta paryuSaNAmeM vArSika kRtyoMkI taraha 20 dinakI jJAta paryuSaNAmeM bhI vArSika kRtya zAstrAnusAra tathA yuktipUrvaka svayaM siddha hai isakA savistAra nirNaya tInoM mahAzayoMke lekhAMkI samIkSAmeM isahI granthake pRSTha 107 se 117 taka acchI tarahase chapagayA hai isa liye jo zrokulamaMDana sUrijIne 20 dinakI paryuSaNAko vArSika kRtyoM rahita ThaharAne ke liye mAsa vRddhi ke abhAva saMbaMdhI pAThoMko mAsa vRdihAtI bhI adhare adhUre likhake bAla jIvoMko dikhAyehai so AtmApinekA lakSaNa nahIM hai / sautA nyAyadRSTivAle sajjana svayaM vicAra lekheNge| aura abhivarddhita, vIza dine jJAta paryuSaNA bArSika kRtyoM pUrvaka karanese / prathama cauthe varSe 11 / 11 mAse tathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] dUsare paMcama varSe 13 / 13 mAse aura tIsare varSe 12 mA vArSika kRtya honekA dikhAkara pAMca varSoMke 60 nAma zrIku: lamaMTana sUrijI likhate hai sAlA zrIanaMta tIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjoM kI AjJAko pratyakSapane utthApanakara ke utsUtra bhASaNa karanevAle banate haiM kyoMki abhivarddhitameM vIzadine zrAvaNa meM paryaSaNA karane se jainazAstrAnusAratA prathama cauthe varSe 13 / 13 mAse aura dUsare tonare paMcameM varSe 12 / 12 mAse vArSika kRtya hone kA banatA hai aura pAMca varSoMke 62 mAsa zrIanaMta tIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjoMkI AjJAnusAra jainazAstroM meM prasiddha hai / aura mAsavRddhise terahamA sahotebhI 12 mAsake kSAmaNe likhate hai serbhI ajJAnatAkA sUcaka hai kyoMki mAsavRddhi hone se terahamAsa chavozapakSa ke kSAmaNe kiye jAte hai isakA nirNaya sAtave ma0 le0 samIkSA meM isahI grantha ke pRSTha 363 se 318 taka chapagayA hai seA paDhane se saba nirNaya hojAvegA / aura jainazAstroM meM mukhya karake ekabAtakI vyAkhyA karate hai usIkehI anusAra yathocita dUsarI bAtoMke liye bhI samajhA jAtA hai isaliye jina jina zAkhA meM caMdrasaMvatsara meM 50 dine tathA abhivarddhita saMvatsarameM 20 dine jJAta paryu SaNA kahI sA yAvat kArtika taka khulAsA likhA hai jisapara viveka buddhise vicAra kiyA jAvetA jaise caMdrasaMvatsara meM 50 dina jahAM pUre hove vahAM svabhAvasehI bhAdrapada samajate haiM taisehI abhivarddhita saMvatsara meM 20 dina jahAM pUre heAve vahAM bhI svabhAvika rItise zrAvaNa samajanA cAhiye / aura cAra mAsake 120 dinakA varSA kAla meM 50 dine paryAvaNA karane se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ge 1 pikADI kArtika taka 9 dina svabhAvasehI rahate hai taisehI 20 dine paryaSaNA karanese bhI pichADI kArtika taka 100 dino svayaM samajhanA cAhiye tathApi caMdra saMvatsara meM bhAdrapadakI taraha abhivarddhita saMvatsara, zrAvaNameM paryuSaNA karanekA tathA paryaSaNAke pichADI 90 dinakI taraha 100 dina rahanekA kahA~ kahA hai, aisI pratyakSa ajJAnatAko sUcaka kuyukti karake bAla jIvoMko bhramAnese karma baMdhake sivAya aura kuchamI lAbha nahIM hone vAlAhai / kyoMki jina jina zAstroM meM caMdrasaMvatsara,50 dine bhAdrapadamaiM paryuSaNAkarake pichADI 70 dina kArtika takakA likhAhai aura abhivarddhitameM 20 dine paryaSaNA karanekA bhI likha diyAhai usI zAmatA pAToMke bhAvArtha se abhivarddhitameM 20 dine prAvaNameM paryaSaNA karanekA aura paryaSaNA ke pichADI 100 dina rahanekA svayaM siddha hai soto alpa mativAlebhI samajhasakate haiN| aura phirabhI 20 dinako jJAta tathA nizcaya aura prasiddha paryaSaNAmeM vArSika kRtyoM kA niSedha karane ke liye ASADha pUrNimA kI ajJAta tathA anizcaya aura aprasiddha paryuSaNAmeM vArSikakRtyakaranekA dikhAtehai somI ajJAnatAkAsUcaka hai kyoM ki varSakI paratIhuye binA tathA ajJAta paryuSaNAmeM vArSika kRtya kadApi nahIM hosakate haiM kinta varSa kI pUrtihonese jAta paryuSaNAmeM vArSika kRtya heAte haiM aura adhika mAsa honese zrAvaNameM 12 mAsika varSa pUrA hojAtA hai isIliye zrAvaNa meM jAtaparyuSaNA karake vArSika kRtya sAMvatsarika pratikramaNAdika kArya karane meM Ate haiN| aura mAsaddhi hotebhI bhAdrapadameM paryuSaNA sthApana karane ke liye zrIjIvAbhigamajI satrakA ekapadamAtra likhadikhAyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 450 ] sAtA apanI vidvAttAkI hAsI karAne jaisA kiyAhai kyoki vahAMtA zrInandIzvaradhvIpAdhikAre jina caityoMkI vyAkhyA karake vahAM caumAsImeM tathA saMvatsarImeM aura zrIjinezvara bhagavAnke janmAdi kalyANakoMmeM bhavana pati bagairaha bahuta devoMko aThAIucchava karanekA likhAhai parantu vahAM bhAdrapada kAto nAmamAtra bhI nahIM hai sau mUtra vRtti sahita chapAhuvA zrIjIvA bhigamajIke pRSTha 843 meM khulAsA pUrvaka adhikArahai isa liye aise aise pAThoMko likhake bAla jIvoMko bhramameM geranese to apane kalpita bAtakI puSTi kadApi nahIM ho sakatI hai so vivekI pAThaka gaNabhI svayaM vicAra sakate haiN| ___aura zrIkulamaMDana sUrijI ke uparokta lekha ke anusAra hI dharmasAgarajInebhI taskaravRtti kara ke dharma dhUrtAIse nijako tathA gaccha kadAgrahI bAlajIvoM ko durlabhabodhikA kAraNa karane ke liye 'tatvataraMgiNo' grantha kA nAma rakhake vAsatvika meM 'kuyuktiyoMkI bhramajAla' banAkara usI meM paryuSaNA saMbaMdhI mithyAtvakA kAraNarUpa jo lekha likhA hai jisakA nirNaya tathA 'pravacanaparikSA' nAmaka grantha bhI utsUtra bhASaNoMke saMgrahase kuyuktiyoM karake paryuSaNA saMbaMdhIjo lekha likhA hai jisakA nirNaya to Uparake lekhako tathA isa grantha ko viveka buddhise par3hanevAle tatvajJa puruSa svayaM hI samajha leve ge:-- aba pAThakagaNako merA itamAhI kahanA hai ki-zrIjaina zAstroM meM adhika mAsako kAlacUlAkI jo uttama opamA dete haiM usIke dinokI ginatI karane meM AtI hai tathA laukika zAstrAnu nAra aura pratyakSa pane bartAvakI satyayuktiyoMke anusAra karake bhI adhikamAsake dino kI ginatI ka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 451 ] rane meM AtI hai jisakA vistAra pUrvaka isa grantha meM chapagayA hai isaliye kAlacUDA vagairaha ke bahAne karake kuyuktiyoM se usI ke dinoM kI ginatI niSedha karane vAle zrIjinezvara bhagavAnakI AjJAke lopI utsUtrabhASaka banate haiM, so to isa granthako par3hane vAle tatvajJa svayaM vicAra sakate haiM isaliye zrIjizvara bhagavAnakI AjJA ke ArAdhana karane kI icchAvAle je AtmArthI sajjana hoveM ge so to adhikamAmake dinoM kI ginatI niSedha karanekA saMsAravRddhikA hetubhUta utsUtra bhASaNakA sAhasa kadApi nahIM kareMge, aura bhavyajIvoM ko isa granthako par3ha kara ke bhI adhikamAsa ke niSedha karane vAloM kA pakSa grahaNa karake abhinivezika mithyAtva se bAlajIvoM ko kuyuktiyoM ke bhrama meM geranekA kArya karanAbhI ucita nahI hai aura gacchakA pakSapAta chor3akara nyAya dRSTise isa granthakA avalokana karake adhikamAsa ke dinokI ginatI pUrvakahI paryuSaNAdi dharma vyava hArameM vartAva karanA soho samyaktvadhArI AtmArthiyoM ko parama ucita hai itane parabhI jo koI apane antara mithyAtva ke jora se ajJa jIvoMko bhramAneke liye adhika mAsako ginatI niSedha saMbaMdhI kuyuktiyoM kA saMgraha karake pUrvAparakA vicAra kiye binAhI mithyAtvakA kArya karegA to usIkA nivAraNa karaneke liye aura bhavya jIvoMke upakAra ke liye isa grantha kArakI lekhanI taiyArahI samajhanA / aba paryuSaNAsaMbaMdhI lekhakI samAptike avasara meM pAThaka gaNako merA itanAhI kahanA hai ki zrItapagacchake vidvAn kahalAte jojo mahAzaya kI zrI anaMtatIrthaMkara gaNadharAdi mahArAja ke viruddhArthameM paMcAMgI ke aneka pramANoMko pratyakSapane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 452 ] utthApana karake utsa bhASaNoMse kuyuktiyoM ke saMgraha pUrvaka adhikamAsako kAlacUlA vagairahake bahAnese niSedhakarane saMbaMdhI-kalpakiraNAvalI tathA sukhabodhikAttivagairahake lekhoM ko haravarSe zrIparyuSaNAparva ke dinoM meM bAMcate haiM jisako gacchakadA grahI pakSapAtI ajJacIva zraddhApUrvaka satyamAnate haiM aise upadezaka tathA protA zrIjinAjAke ArAdhaka paMcAMgIkI zraddhAvAle samyaktvI AtmArthI haiM aisA koibhI vivekItatvajJa to nahI khskege| boMki zrIanaMta tIrthaMkara gaNadharAdi mahArAjAMkA pramANa kiyAhuvA kAlacalAkI zreSTa opamA vAlA adhikamAsako niSedhakarane vAloM meM pratyakSapane zrIjinajA kA virAdhakapanA honese mithyAtvasiddha hotAhe so tatvAta svayaM vicAra sakate haiM / isaliye mithyAtvase saMsAra meM paribhramaNa karane kA bhaya karane vAle tathA zrIjinAjJAmujaba vartane kI icchA karane vAle vivekiyoMko to zrIjinakA viruddha uparokta kArya karanA tathA usI mujaba zraddhA rakhanA ucita nahI hai kiMtu zrIjinAzAmujaba paryuSaNAke vyAkhyAna sunane vAle bhavyajIvoMke Age adhika mAsakI ginatI karanekA zAstra pramANapUrvaka siddhakarake dUsare prAvaNameM vA prathama bhAdrapada meM zrIparyaSaNA parvakA ArAdhana karanA tathA dUsaroMse karanA sohI AtmahitakArIhai so tatvadRSTise vicAranA cAhiyeHiti adhika mAsake niSedhaka utsUtra bhASI kuyuktiyoM karanevAle sAtaveM mahAzayajI vgairhe|ke paryuSaNA sambandhi anna jIvoMko mithyAtvameM geraneke lekhAMkI saMkSipta samIkSA samAptA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com