Book Title: Amar Kosh
Author(s): Bramhanand Tripathi
Publisher: Chaukhamba Surbharti Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020028/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SO-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-010-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-11 zrI. / / -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06 10-0-0-0-0-0--00-00 6-0-0-0-0-0 cauracambA surabhAratI granthamAlA 0-000-000 amarakoSaH 6-0-0-0-0-0--0-0- 00-0-0-0-- -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0- 20-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-MASTIGER-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 00-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 10-0-0-0-0-0-0-0-0-0-05 6-0-0-0-0-0-0-00-00- zrImada amarasiMhaviracitaM / 0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00 -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 5-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0nAmA mAuIN77-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-000-6-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0--samarakAV-0----------- 10-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 TA [anekArthadhvanimaJjarI-dvirUpakokAkSarakoSazca samupabRMhitaH1206 ratnaprabhA''khyasaMskRtavyAkhyayA hindITippaNyAdibhizca vibhUSitaH 6-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 T Y vyAkhyAkAra--0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06 6-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-04 --0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-000-00-00-00-0-0-0-DaoN brahmAnanda tripAThI---- -- 0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-04 6-0-0-0-0-0-0-0-0-00-00-0-0-0-0-0-0-0-0-0- sAhitya-Ayurveda-AcAryaH30 000 05-0-0-0-0-0-0-0-00 "ema. e., pI-eca. DI., DI. esa-sI. e-vAi.9-09-9000 0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-005-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-tyAta pramAdi -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-CHAHEAD-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00-06-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 - 0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-60- 0 0 -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-02ii prakA--0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-06-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-04 0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-08-0-0-cibimbara surabhAranI prakAzana 00-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0- mo0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0b-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0 For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir || 7: 11 caukhambA surabhAratI granthamAlA pUra zrImad asahaviracitaM nAmaliGgAnuzAsanam amarakoSaH [ anekArthadhvanimaJjarI -dvirUpakoSaikAkSarakoSaizca samupabRMhitaH ] ratnaprabhA''rUya saMskRta vyAkhyayA hindITippaNyAdibhizva vibhUSitaH vyAkhyAkAraH DaoN0 brahmAnanda tripAThI sAhitya- Ayurveda - AcAryaH ema. e., pI-eca. DI., DI. esa-sI. e-vAi. svAdhyAyAH pramAdatavyam bhAratI prakAzana vArANasa caukhambA surabhAratI prakAzana vArANasI For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAraka caukhambA surabhAratI prakAzana ( bhAratIya saMskRti evaM sAhitya ke prakAzaka tathA vitaraka ) ke0 37/115, gopAlamandira lena posTa bAksa naM0 126 pArANasI 221001 sarvAdhikAra surakSita dvitIya saMskaraNa 1982 malya prathama kANDa 4-50 mUlya / sampUrNa 25-00 anya prAzisthAna caukhambA vidyAbhavana ( bhAratIya saMskRti evaM sAhitya ke prakAzaka tathA vitaraka ) cauka ( banArasa sTeTa baiMka bhavana ke pIche ) posTa bAksa naM. 66 vArANasI 221001 mudrakazrIjI mudraNAlaya vArANasI For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir THE CHAUKHAMBA SURBHARATI GRANTHAMALA 52 AMARAKOSA NAMALINGANUSASANAM OF AMARASIMHA (Enlarged with Anekarthadhvanimanjari, Dwiroopa-Kosha and Ekakshara-Kosha ] Edited With 'RATNAPRABHAI-SANSKRIT & HINDI COMMENTARIES By Dr. Brahmananda Tripathi Sahityacharya, Ayurvedacharya M. A., Ph. D., D. Sc. Ay. 1. an U CHAUKHAMBA SURBHARATI PRAKASHAN VARANASI For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (c) CHAUKHAMBA SURBHARATI PRAKASHAN (Oriental Booksellers & Publishers) K 37/117 Gopal Mandir Lane Post Box No. 129 VARANASI 221001 Second Edition Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1982 Also can be had of CHOWKHAMBA VIDYABHAWAN (Oriental Booksellers & Publishers CHOWK (Behind The Benares State Bank Building) Post Box No. 69 VARANASI 221001 For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vAGmukham ayi ! mAnyAH !! surabhAratIsamArAdhanasamupalabdhayazorAzayaH sudhiyaH !!! suviditameva tatrabhavatAM bhavatAM yat puruSArthacatuSTayaprAptireva sameSAM mAnavAnAM paramalakSyatvena dRSTipathamAyAti / sA ca nigamAgamasvAdhyAyaphalA'dhInA, teSAJca vAGmayI sampan zabdasandohamayI, zabdAnAM vyutpattirvyAkaraNA''zritA, teSAmarthajJAnaM niruktA''dhInam / vyAkaraNaM niruktacaitadubhayamapi vedAGgatvena suprasiddham / zrutInAmarthabodhAya yat sthAnaM niruktAnAM tadeva samastasya saMskRtavAGmayasya padArthabodhanAya koSa - sAhityasya bAbhAti / - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 saMskRtavAGmayasya parisImAM nizretuM na ko'pi sakSamaH puruSAyuSajIvI / sarvaM hi jJAnaM parabrahmanizvasitAmnAyanicitaM vividhasmRtisamudAyasaGgatam, AdikAvyarAmAyaNarasitaM, vyAsoktabhAratAdyaSTAdazapurANapUritaM saGkhyA tItopaniSadAM pratAnasantAnitam, Ayurveda dhanurveda-sthApatya vedAdividitaM, jyotizzAstrajJAnaprakAzitaM, daNDanIti-rAjazAstrA'rthazAstra -bhUzAstrAdizAstra sandohasaGkulaM, vividhakAvyA''khyAnanATakakathA''dibhiH sarasIkRtaM, nAnAdarzanaramaNIyaM zaGkara - maNDanamizra - gArgI-bhojakAlidAsa - bhAravi bhavabhUti - bANa -harSa-mAgha-mammaTa - jagannAtha prabhRtikavivaratativitatam, tantra-mantrapramukhazAstrasamudAyasamupabRMhitaM ca vidyotatetamAm / etasya tatvArthabodhAya koSANAM sAhAyyaM sutarAmapekSata eva / , koSasya mahatvam - viduSAM zabdavidyA ( sampUrNa vAGmayaM ) rAjJAM ca prajA yadi saMsAre'smin kenApyekenopAyena vazatAM yAti tat koSasaGgrahameva / ataeveyamabhiyuktoktiH suprasiddhA , 'viduSAM bhUbhujAM vApi zabdavidyA tathA prajA / saMsAre vazatAmeti na vinA koSasaGgraham' / / iti / evaM saGkhyAtIteSu koSeSu satsu kecana kevalaM nAmAnuzAsanasvarUpAstaditare liGgAnuzAsanamAtrakalevarAH samupalabhyante / teSu eSa 'amarakoSaH ' prasiddheH parAM - koTimATIkate, nAmaliGgobhayAnuzAsanasphItakalevaratvAt / amarakoSasya tRtIyakANDasthamamuSya vyAkaraNavivecanamAlokyaiva kenApi bauddhamatA'sahiSNunA pracAritA marma - bhedanapravaNA'pi sUktiriyam- 'amarasiho hi pApIyAn sarvaM bhASyamacUcurat' / iti / kizva vyAkaraNazAstrakartRSu paThyate'nyatamo'maraH / tad yathA For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 2 ) 'indrazcandraH kAzakRtsnA''pizalI zAkaTAyanaH / pANinyamara jainendrA jayantyaSTau ca zAbdikAH // iti / paricayaH - ayaM hi koSakAro'marasiMhaH kadA kutra janimalabhateti viSaye paNDitA nAdyApi kamapi nirNayamavApuH / ato'tra viSaye vibhinnaviduSAM matAni prastuyante / kecana jyotirvidAbharaNAn 1 'dhanvantariH kSapaNako'marasiMhazaGka betAlabhaTTaghaTakhapaM rakAlivAsAH / khyAto varAhamihiro nRpateH sabhAyAM ratnAni vai vararucirnava vikramasya' // iti padyaM pramANapadavImupasthApayantaH khristAbdAt prAk prathame zatake'sya samayaM samarthayante / vilsan- mahodayastu 500 mite khristIyAbde'yamAsIditi svIkaroti / DaoNkTara ke mahAnubhAvo vRhatsaMhitAyA upodghAte nirdizati yad varAhamihirAmarasiMha samakAlikAviti / etasya mate'yaM khristIyaSaSThazatakasya pUrvArdhe samabhUditi / vevara mahAbhAgastu kathayati yad amarakopAdatiriktAH same'pyanye koSAH khristAbdIyakAdaza-dvAdazazatakAn pazcAdavartina eva / tasmAd amarasiMho'pi nAtipUrvakAlika, ityeSA carcA 'hisTrI oNpha saMskRtaliTarecara' nAmni granthe sulabhA / yad 'vevara H ' kathayati - 'amarakoSa' eva sarvaprAcIna iti na tadvacaH zraddheyam / yato'marasiMhaH svakIye ko evaM nirdizati yat 'samAhRtyAnyatantrANi' atastadAnImanye'pi koSAH sulabhA nUnamAsanniti / asya bauddhamatAnuyAyitA tu ahamahamikayA puro dhAvati, na cAtra kimapi vaktavyamasti / katipaye purANeSu vaddhAdarAH kathayanti yad agnipurANamevAsyAdhArazilA | navInAstu naivaM manvate / sAmpratikA vidvAMsastu-amarakoSasthazabdavinyAsavizepAnAlokya etasya kAlaparidhimevaM nirNetuM yatante / yadayaM prAyaH 225 IzavIyavatsarebhyaH patrAdvartI bhavituM naiva zaknotIti / zrUyate yad bhaga vAJzaGkarAcAryaH zAstrArthe bauddhAn parAjitya teSAM samastaM sAhityaM yadA samudra nyamajjayat tadA etasya guNagaNaikabaddhAdaraH saH kevalam 'amarakoSam ' eva tato jagrAha, iti / zrImadamarasiMhasya paricAyikA'nyatamA sUktirevaM samupalabhyate / yathA'brAhmaNyAmabhavad varAhamihiro jyotirvidamagraNI rAjA bhartRharizca vikramanRpaH kSatrAtmajAyAmabhUt / vaizyAyAM haricandravaidya tilako jAtaca zaGkuH kRtI zUdrAyAm - 'amara : ' SaDeva zabarasvAmidvijasyAtmajAH // iti / 1. 'khuraNAH syAt khuraNasaH prajJaH pragatajAnukaH / UrdhvajJarUrdhvajAnuH syAt saMjJaH saMhatajAnukaH || amaraH 2 / 6 / 47 / For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir astu yat kimapi syAt, prAcInavidvatparamparAmanusaratA svakIyazlAghAnirapekSeNA'nenA'pi svakIye'smin koSe deza-kAla-jAti-vaMza-guru-pitR-mAtR-prabhRtiparicaya pradAnamukharA kApi sAmagrI kvApi nokitaa| samprati divaGgato'pyayam 'amaraH', sarvathA svAtmAnaM gopAyitukAmo'pi 'siMha' AsIdeva, nAtra vaimatyaM kasyApi / racanA-amarasiMhasya kevalaM nAmaliGgAnuzAsanamevopalabhyate / mukuTastu 'pada'candrikAyAM' bRhadamarakoSamapi bahutra nirdizati, tatra vayaM tUSNIMbhAvaM bhajAmaH / evaM saduktikarNAmRte-amarasiMhasya nAmnA paJca padyAni samuddhRtAni santi yadi so'yamevA''sItta hi ayaM kavitvenA'pi svIkartavyaH / athavA kAvyaracayitA syAdanyaH kazcidamarasiMhaH, yato'sya varNanaM nAnyatra sulabham / viSaye'smin viduSAM santi vibhinnA dhAraNA: / 'kAvyakalpalatAyAH' kartA zvetAmbarajainaH-amaracandraH sarvathA'rvAcIna iti jJAtavyaH / / amarakoSasya TIkA:-amarakoSAparAbhidhasya nAmaliGgAnuzAsanasya suprasiddhatvAt sudhIjanapriyatvAcca tadAzayavizadIkaraNabaddhaparikaraiH paNDitapravaraiH samaye samaye'sya bahvayaSTIkAH samullikhitAH santi / tAsAM nAmollekhaH pipaThiSUNAM jJAnavardhanAyA'tra vidhIyate / kaumUdI vyAkhyAH vyAkhyAkArAH vyAkhyA: vyAkhyAkArAH vyAkhyApradIpaH acyutopAdhyAyaH amaravivekaH mahezvaraH kAzikA kAzInAthaH madhumAdhavI mAdhavaH amarakoSoddhATanam kSIrasvAmI padacandrikA mukuTa: nayanAnandaH trikANDacintAmaNiH raghunAthacakravartI padArthakaumudI nArAyaNacakravartI | trikANDavivekaH rAmanAthavidyAvAcaspatiH zabdArthasandIpikA nArAyaNavidyAvinoda: pradIpamaJjarI ramezvaraH amarapaJjikA nArAyaNavedAntavAgIzaH pIyUSam rAmakRSNadIkSitaH subodhinI nIlakaNThaH vaiSamyakaumudI rAmaprasAdatarkAlaMkAraH amaracandrikA paramAnandamaithila: / padavivRtiH liGgayasUriH mugdhabodhinI bharatamallikaH padamanarI lokanAthaH vyAkhyAsudhA rAmAzramaH TIkAsarvasvam sarvAnandaH zAradAsundarI mathurezavidyAlaMkAraH vyAkhyAmRtam / ajJAtaH vidvanmanoharA mahAdevavedAntI sandehabhaJjikA ajJAtaH For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir etadatiriktA api bhUyasyaH TIkAstat taddezIyabhASAsu ( siMhala, syAma, brahma, mahArASTra, telagu. tibbata, karNATaka, kazmIraprabhRtiSu ) dRSTipathaM yAnti / purAtanaparamparAyAM bAlAnAM sukhabodhAya sarvaprathamaM zabdarUpAvalyA, dhAturUpAvalyA, amarakoSasya cAnivAryatvena pAThanaM kArayanti sma gurujanAH / sAmpratikAH saMskRtAdhikAriNastu koSasyopayogitAmanubhavanto'pi pAThyakramarUpeNatasya nirdhAraNa nitarAM mandAdarA dRzyante / te samyag jAnanti yat koSajJAnamantarA ko'pi vidvAn bhavituM nArhati / haMho ! tathApyatra tATasthyam ? punarapi jJAtA''svAdA amarakoSa vihAtuM na samarthA adyApi / yato'tra viSaye suprasiddhamidamAmANakaM jAgati viduSAM manaHsa-'amarakoSo jagatpitA' / iti / / ___ saMskRtavAGmaye pravivikSaNAM, labdhapravezANAM, vizvavizrutAnAM paNDitapuGgavAnAJca rAjJAM koSasyevAsya 'amarakoSasya' saMskRtasamAje samAdaraM samAlocayabhiH mamastasaMskRtavAGmayasya pracAra-prasArakarmatatpara z-caukhambA-surabhAratI-prakAzanAdhikAribhiretasya hindIbhASAyAM vyAkhyA-TippaNyAdilekhanAya ciraM prAthito'ham / tadanu zrautasmArtadhurandharANAm, AyarvedAgamakovidAnAM vaidyaratnapadavIdhAriNAM pitRcaraNAnAM sahajakRpApAtratAGgatena mayA vyAkhyAkarmaNi padaM nyadhAyi / ye ca asphUTavAcam, akSarajJAnavidhuramapi mAM bAlye vayasi prathamaprathamam amarakoSameva prAbodhayan / / teSAM sameSAma'nyeSAJca gurujanAnAmAzIrvAdaparamparayA koSasyAsya vyAkhyA pratyUhalezaM vinaiva pUrNatAmagAt / so'yamidAnIm 'anekArthadhvanimaJjarI-dvirUpakoSekAkSarakoSaizca' samupabRMhitaH svakIyAmadhikAdhikAmupayogitAM bibhrANa: sudhIjuSAM viduSAM karasaroruhasparzasukhAnandasandohamanubhaviSyatIti bADhaM vizvasimi / ____ ante sakalazabdavigrahAtmakaM sAmbaM sadAzivaM prArthayasteSAM teSAmadhamaNabhAvamaGgIkaromi yeSAM kRpAlezato'pi granthasyAsya kalevarakalpanA samabhUt / granthe'smin yatra kutracit kAzcit truTayaH zIzakAkSarasaMyojakAnAM pramAdAd dRSTidoSAd vA syuH sahRdayadhurINA: sudhiyaH tAH sammAyaM sarvathA'smAnanugRhISyantviti / paryante vyAkhyAkarturbharatavAkyAyitamidaM padyam amaragaNasamRddhe daityagandharvapumbhiH kSitipuragirisiMhaiH kAnanAdyaizca yukta / amarakRtisamudre yatnapUrva nimajya pracinuta budhavAH zabdaratnAni kAmam // ASADhazukle 15 gurau 2037 saMvat vidvadvidheyaHDaoN0 brahmAnandatripAThI For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra koSa nighaNTu nirukta 71 BRE koSa pramANanAmamAlA ekAkSarakopa dvirUpakoSa trikANDazeSa hArAvalI varNadezanA dvirUpakoSa racayitA ajJAta AgrAyaNa aupamanyava audumbarAyaNa aurNavAbha nAmaliGgAnuzAsana kalpadrukopa abhidhAnacintAmaNi ziloJchakoSa zabdArNava zabdArNava vaidikakoSa aura unake racayitA koSa nirukta kAtthakya krauki koSakAra amarasiMha kezava www.kobatirth.org durgAdAsa vAcaspati "" dhanaJjaya puruSottamadeva " " :) 71 saMskRta sAhitya ke prAcIna koSa tathA koSakAra* koSa "" vizvaprakAza zabdabhedaprakAza jinadevamunIzvara nAnArthazabdakoSa medinIkoSa vaijayantI liGgavizeSavidhi "1 17 mAtRkAnighaNTu mahIdAsa anekArthadhvanimaJjarI mahAkSapaNaka mahAdeva " 11 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " paJcatatva prakAza nAnArthasamuccaya ekAkSarInAmamAlA gaNitanAmamAlA abhidhAnaratnamAlA zAradInAmamAlA bharatasenamallika anekArthasaMgraha racayitA gArgya nighaNTuzeSaH liGgAnuzAsanam gAlava taiTIki vArSyAyaNa zAkapUrNi sthaulASThIvi yAska abhidhAnacintAmaNi For Private and Personal Use Only koSakAra mahezvara medinIkara " yAdavaprakAza vararuci veNIdatta zAzvata vizvazambhu haridatta halAyudha harSa kIrti hemacandra 11 11 avyayakoSa * yahA~ Ayurvedika tathA pAlI sAhitya ke koSoM tathA koSakAroM kA ullekha aprAsaMgika hone ke kAraNa nahIM kiyA gayA hai / 17 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir koSa koSa koSakAra koSakAra lakSmInivAsa zivarAma zabdArNava kAzinAtha utpalinI vyADi lokaprakAza kSemendra saMsArAvata vikramAditya anekArthadhvanimaMjarI gadasiMha nAmamAlA kAtya zabdamAlA gopInAtha trikANDa bhAguri nAmAvalI __ govarddhana nAnArthasaGgraha ajaya zabdasAgara govindazarmA anekArthakoSa maGkha zabdacandrikA cakrapANidatta nAnArthANava kezavasvAmI abhidhAnatantra jaTAdharAcArya zabdaratnasamanvaya zAhajI mahArAja komalakoSasaMgraha tIrthasvAmI zabdaratnAkara sundaragaNi gIrvANabhASAbhUSaNa trivikramAcArya uktiratnAkara nAnArtharatnamAlA daNDanAtha dhAturatnAkara nAmamAlA durgAcArya amaramAlA amaradatta nAmArthasamuccaya dharaNIza zabdaratnAkara vAmanabhaTTa kavijIvana dharmarAja nAnAtharatnamAlA irugadaNDAdhinAthabhA0 varNAbhidhAna nandanamaTTa nAnArthamaJjarI rAghava rAjavallama nArAyaNadAsa kalpataru bishbnaath ratnakoSa nRsiMhamuni nAmamAlikA bhojarAja maGkhakoSa maGkha ekAkSaranAmAlA saubhari trirUpakoSa bilhaNa dvayakSaranAmamAlA uNAdikoSa gamazarmA vasturatnakoSa ajJAta zabdacandrikA bANabhaTTa AkhyAtacandrikA mahAmalla nAmamAlA bhojarAja kavirahasya halAyudha zabdaratnAvalI madhureza vAGmayArNava rAmAvatArazarmA padacandrikA mayUrabhaTTa muktAvalI zrIdhara anekArthatilaka mahIpa zabdasaMgraha agastya zabdaratnAkara mahIpa nAmasaMgrahamAlA appayyadIkSita suprasiddhapadamaJjarI murAri ekAkSaranAmamAlA amarasiMha zabdArthanirNaya rAkSasa prayaktapadamaJjarI kAlidAsa zabdamAlA rAmezvara For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra koya rUpamaJjarInAmamAlA rupacandra kavimaJjarI vallabha zabdaratnAkara vAmanabhaTTa zabdArthacintAmaNi viThThalAcArya vizvanAtha kopakalpataru zabdArthakalpataru veGkaTa saMyaminAmamAlA zaMkara zivakopa zivadatta ekavarNa saMgraha USmaviveka cakArabheda jakArabheda sakArabheda liGgaprakAza subhUtikopa daNDikoSa bIjakoSa ratnakoSa kAtyAyana maMgala maheza rabhasa www.kobatirth.org amaradatta gaGgAdhara candragomI vArapAla ( 7 ) koSakAra | koSa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvirUpakoSa zrIharSa zleSArthapadasaMgraha zrIharSa sArezvara liGgaprakAza bhuvanapradIpikA sArvabhaumamizra zabdaratnAkara sundaragaNi anekArthaM tilaka somabhava kavidIpikAnighaNTu vikramAditya dazadIpa nighaNTu vedAntAcArya katipaya viziSTa koSa sArasvatAbhidhAna saMsargAvarta katipaya anya koSakAra jinakI kRtiyoM ke nAma ajJAta haiM sAdhyakoSa munikoSa pAlakoSa govardhana kopa candrakoSa For Private and Personal Use Only caraka koSa mahAkhaNDanako koSasAra koSakAra rudra vopAlita sAhasAGka haDDacandra dAmodara dharmadAsa bhAguri bhogIndra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 8 ) mArtaNDa rantideva rAjazekhara rAjamukuTa dharaNIdhara vAcaspati rAjadeva vAmana mukuTa vikramAditya vizvarUpa bhaTTamalla vizvalocana somanandI sAhasAGka kAtyAyana vAgbhaTTa vyADi For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // shriiH|| zrImad amarasiMhaviracitaM nAmaliGgAnuzAsanam amarakoSaH ratnaprabhA''khyavyAkhyayA saMvalitaH atha prathamakANDam maGgalAcaraNam yasya jJAnadayAsindhoragAdhasthAnaghA guNAH / sevyatAmakSayo dhIrAH sa zriye cAmRtAya ca // 1 // vyAkhyAkartuH-maGgalAcaraNam akArAdihakArAnta zabdavigrahabandhuram / / phalaye tamahaM zazvat smerAsyaM gaNanAyakam // 1 // zabdAgamamahAsindhu nistAraNapaTIyasaH / gurUn natvA'kSarabrahma-varivasyAM tanomyaham // 2 // vyAkhyA-yadyapi zrImadamarasiMho buddha matAnuyAyIti prathamenAnena padyena viditaM bhavati tathApyetasya padyasya zivasambandhivyAkhyAnaM na. sutarAM rocte| atastadeva prAgullikhya pazcAdabhuSya matAnuyAyi vyAkhyAnaM kariSye / ___ yasyeti-bho dhIrAH ! sudhiyaH !, akSaya: vinAzarahitaH, saH zaGkaraH, sevyatAm bhaktairiti zeSaH / yasya lokottarazaktivataH, agAdhasya anantama himAzAlinaH, jJAnadayAsindhoH jJAnadayayoH samudrasvarUpasya, kiM vA sarvajJAnanidheH, AzatoSasya ca anaghAH kalmaSarahitA ataeva pavitrAva, kSamAzAntipramukhAH, guNA For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH sadguNAH, santi, kimarthaM sevyatAmiti jijJAsayA''ha-zriyai dhamArthakAmAnAmupalavdhyartha, tathA amRtAya mokSaprAptyarthaJca (sevytaamiti)| sa bhagavAJchivaH caturvargapradAteti zAstrasammataH / / atha kramaprAptaM buddhamatAnuyAyivyAkhyAnam-he dhIrA: ! dhairyAdiguNagaNasampannAH pumAMsa!, jJAnadayAsindhoH jJAnasya dayAyAzca sindhuH samudraH, tasya, agAdhasya na gAghastalasparzA yasya tasya, lokavRttAlokanaratigabhIrasyetibhAvaH, anaghAH sarvajanapAvanasamarthAH, zIlasaujanyAdiguNAH santi, saH sugatAbhidho buddhaH, zriye kalyAgAya , amRtAya muktaye ca bhavadbhiH bhavanmatAnuyAyibhiH sarvaiH sevyatAm // 1 // hindI-vidvajjanoM! jo alaukikazakti sampanna, anantamahimAvAn, jJAna aura dayA kA samudra hai, jisake pavitra kSamA.zAnti Adi aneka sadguNa sarvavidita haiM, ise usa avinAzI bhagavAn ziva kI aihalAkika aura pAralaukika sukhoM kI prApti ke lie sabako AsanA karanI caahie| buddha pakSa meM-dhIratA Adi guNasampanna puruSoM ! jJAna aura dayA ke samudra atyanta gambhIra vicAravAn sakalalokapAvana samartha guNoM se paripUrNa usa bhagavAn buddha kI kalyANa aura mokSa prApti ke lie sabako upAsanA karanI cAhie // 1 // vaktavya-yadyapi 'amarasiMha' buddha matAnuyAyI the, aisI prasiddhi hai, kintu ukta maGgalAcaraNa ke lie prayukta padya se ziva sambandhI artha bhI abhivyakta hotA hai, ataH usa artha kA bhI yahA~ ullekha kara diyA gayA hai| paribhASAprakaraNam samAhRtyAnyatantrANi saGkSiptaH pratisaMskRtaiH / sampUrNamucyate vargamiliGgAnuzAnam // 2 // vyAkhyA-padye'smin abhidheyaprayojanaM pradarzayati-samAhRtyeti / anyatantrANi anyeSAM vyADiprabhRtInAM tantrANi nAmaliGgAnuzAsanAni, nAmAni ca liGgAni va tAni, anuziSyante bodhyante anena tAni, samAhRtya ekIkRtya saGgrahyetyarthaH, saGgitaH parimitazabdaiH, pratisaMskRtaH yathAyathaM viniyojitaH, vargaH prakaraNaH, samanvita m, ata eva sampUrNam akhilaM, mayA amarasiMhena, ucyate kathyate sarveSA. apakArAyeti, zeSaH // 2 // hindI-isa. padya dvArA granthakAra ne grantha nirmANa kA prayojana batalAyA hai / jyADi Adi koSakAroM ke koSa-granthoM ko ekatrita karake unakA sakSepaNa For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paribhASAprakaraNam tathA pratisaMskAra kara usa viSaya kA vargoM tathA kANDoM meM vibhAjana kara isa nAmaliGgAnuzAsana nAmaka 'amarakoSa' kI racanA kI hai // 2 // prAyazo rUpabhedena sAhacaryAcca kutracit / strI-puM-napuMsakaM jJeyaM tad vizeSavidheH kvacit // 3 // bhedAkhyAnAya na dvandvo naikazeSo na sngkrH| kRto'tra bhinnaliGgAnAmanuktAnAM kramAite // 4 // triliGgayAM triSviti padaM mithune tu dvayoriti / niSiddhaliGgaM zeSArtha tvantAthAdi na pUrvabhAk // 5 // vyAkhyA-atha liGganirNayopAyaM paribhASate-prAyaza iti-asminnAmaliGgAnuzAsanA''khye'marakoSe prAyazaH adhikAMzatayA, rUpabhedena ghan, TApa, DIpa, visargA'nusvAdivizeSaH strI-puM-napuMsakaM jJeyaM, bodhyaM, kvacit tad vizeSavidheH strI-puM-napuMsakAdInAM viziSyasaGketAt strI-puM-napuMsakamiti jJeyam / / ___ rUpabhedena-'lakSmI: padmAlayA padmA' / ityatra strIliGgasya / pinAko'jagavaM dhanuH' / ityatra puMlliGga-napuMsakayoH / kutracit liGgazabdasAhacaryAt, tannirNayaH / yathA-'bhAnuH karo marIciH strI-puMsayordIdhitiH striyAm' ityAdiH / ____ sAhacaryAt-yatra nizcitaliGgavatAM zabdAnAM sahacarabhAvAt liGganirNayo bhavati saH 'sAhacaryapadavyapadezaH / ' tadyathA-'azvayugazvinI' / bhAnuH karomarIciH striipuNsyoH'| 'viyvissnnupdm'| eSUdAharaNeSu-azvinI-kara-viSNupadAnAM sAhacaryAt krameNa azvayuk-bhAnu-viyacchabdAnAM strIpunapuMsakatvamavadheyam / kvacit-kutracit sthaleSu tato'pi vizeSopAdAnAt suspaSTaM liGganirdezaH / yathA-'bherI strI dundubhiH pumAn' / 'rociH zocirubhe kliibe'| tadvizeSavidheH-arthAt strI-puM-napuMsakaliGgAnAM, vacanasya ca viziSyavarNanAt samAdhAnaM bhavati / tad yathA-'gRhAH puMsi ca bhUmnyeva' / 'marIciH strIpuMsayoH' / 'dIdhitiH striyAm / 'zrutiH strI' / 'guNe zuklAdayaH puMsi' / 'tuvarastu kaSAyo'strI' / 'ramAH puMsi' / 'bherI strI dundubhiH' pumAn / ityAdi // 3 // hindI-isa amarakoSa meM prAyaH rUpabheda se strIliMga, puMlliga aura napuMsakaliMga ke zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| kahIM-kahIM inako samajhAne ke lie vizeSa vidhi kA prayoga kiyA gayA hai| jisakA varNana saMskRta vyAkhyA meM udAharaNa sahita kara diyA gayA hai // 3 // For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH bhedAkhyAnAyeti-atra koSasAhitye anuktAnAM svakIyaparyAyAvasareSvapaThitAnAM bhinnaliGgAnAM bhinnaM liGgaM yeSAM padAnAM teSAM, zabdAnAM, bhedAkhyAnAya liGgabhedapradarzanAya dvandvaH ekazeSaH, na kRtaH / kramAd Rte krama prasaGgaM tasmAd Rte vinA, arthAt prasaGgamantarA, saGkaro na kRtaH, bhinnaliGgavatAM zabdAnAM samasthAnanivezanaM saGkaraH, tasya prayogo na vihitaH / ___dvandvaH-'parivalliGga dvandvatatpuruSayoH' / iti pANinIyazAsanAt liGgabhrame hetuH| ataH dvandvo na kRtH| yathA--1. 'kulizaM bhiduraM paviH' / atra 'kulizabhidurapavayaH / evaM prakArakaH prayogo na vihitaH / 2. 'daivtaadevtaamraaH'| iti na kRtam / ekazeSaH-asmin ziSyamANaliGgasyaiva bodho bobhavIti / yathA--'nabhaH khaM zrAvaNo nabhAH' ityatra 'khazrAvaNau tu nabhasI' ityevamekazeSo na kRtH| samaliGgavatAM zabdAnAM tadavaiSamyAd dvandvaikazeSau vihitAveva / yathA--1. 'svarganAkatridivatridazAlayAH' / atra sarve'pi zabdAH puMvAcakAH / 2. 'pAdA rshmyjrituryaaNshaaH'| atrApi saiva sthitiH| 3. 'mAtApitarau pitarau' / evamAdibodhyam / saGkaraH-bhinnaliGgavatAM zabdAnAM mizraNaM saGkaraH pUrvaM vyAkhyAtaH / ayaM hi saGkaraH kramaprAptasthaleSu kRta eva anyatra tu spaSTameva liGgabhedo nirdiSTaH / prasaGgaM vinA saGkaro na kRtH| yathA--stavaH stotraM stutirnutiH / atrodAharaNe stavaH pulliGgAtmakaH, svotraM napuMsakaliGgAtmakam, stutiH nutiH ca strIliGgamAzrayataH / 'janurjananajanmAni janirutpattirudbhavaH' / atra padyAMze krameNa napuMsaka-strI-puMlliGgAnAM nirdezo vihito na saGkaraH / kintvanyatra prasaGgaprApte bhinna liGgAnAM zabdAnAM saGkaro dRzyate / yathA--'vargAH pRthvIpurakSmAbhRdvanauSadhiH / atra dvandvasaGkarau / evamagre'pi // 4 // hindI-paryAyoM ke varNana ke avasara meM jahA~ zabdoM ke Age pIche liMgoM kA ullekha nahIM kiyA gayA hai, vahA~ samajhane meM kaThinAI na ho isa bheda ko dikhalAne ke lie isa koSa meM dvandva tathA ekazeSa samAsa aura saMkara ( bhinna-bhinna liMga vAle zabdoM kA eka sAtha mizraNa ) nahIM kiyA gayA hai // 4 // ___ triliGgyA-trayANAM liGgAnAM samAhAraH, tasyAM, triSu iti padaM prayuktam / arthAt yasya zabdasya prayogas triSuliGgeSu bhavati tadarthaM triSu zabdaprayogaH kRtaH / yathA-triSu sphuliGgo'gnikaNaH' 'triSu tUttarau""dAvikasAravau' / For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paribhASAprakaraNam mithune--yatra tu strI-puMsAtmakasya kiM vA puM-napuMsakAtmakasya zabdasya pravRttibhavati, tatra 'dvayoH' iti padaM jJeyam / yathA-'dvayoH praNAlI pysH'| atra praNAlazabdaH strI-puMsayoH / dvayorkhAlakIlau', strii-puNsyoH|| niSiddhaliGga-niSiddhaM niSedhIkRtaM liGgaM yasya tat padaM, zeSArtham avaziSTaliGgabodhakaM bodhyamiti tAtparyaH / ythaa-'vjrmstrii'| atra strIliGgasya niSiddhatvAt puM-napuMsakatA vajrazabdasya jJeyA / __tvantAthAdi-tu zabdaH ante yasya tat tvantam / atha zabdaH AdI yasya tat athAdi / tvantaJca athAdi ca nAmapadaM, liGgapadaM, sarvanAmapadam avyayapadaJca pUrvabhAk pUrvapadasambandhi na bhavati apitu tasyottarapadena saha sambandha iti siddhaantH| nAmapadaM yathA-'punarnavA tu shothghnii'| 'nagarI tvamarAvatI' / liGgapadama-''sitvantaddhiH' / zastaM cAtha triSu drvye'| sarvanAmapadam-'tasya tu priyA' / avyayapadam-'vA tu puMsi' / athAdi-vAtAyanaM gavAkSo'tha', anukrozo'pyatho hasaH' / 'tapA mAghe'tha phAlgune // 5 // hindI-prAyaH vizeSaNa zabdoM kA prayoga vizeSya ke anusAra calane ke kAraNa unakA liMga parivartana ho jAtA hai, ataH aise zabda jinakA tInoM ligoM meM prayoga hotA hai unake sAtha 'triSa' zabda kA tathA jo zabda ubhayaliMgAtmaka (pulliMga-strIliMga, yA pulliga-napuMsakaliMga) hoM unake lie 'dvayoH' zabda kA prayoga kiyA gayA hai| jahA~ kisI liMga vizeSa kA niSedha kiyA gayA hai vahA~ usase zeSa ligoM meM usa zabda kA prayoga samajhanA caahie| zloka ke bIca meM jisa zabda ke sAtha 'tu' athavA 'atha yA atho' zabdoM meM se kisI kA prayoga huA ho, usa zabda se pUrva zabda kA sambandha samApta ho jAtA hai| zeSa saMskRta vyAkhyA meM diye hue udAharaNoM para dhyAna deM // 5 // vaktavya-amarakoSa par3hakara kevala yAda kara lene se hI taba taka ThIka-ThIka samajha meM nahIM A sakatA jaba taka zloka saMkhyA 2 se lekara 5 taka kI vyAkhyA ko Apa bhalIbhA~ti mana meM nahIM baiThA lete| anyathA prayoga karane para Apa paryAyoM tathA liMgoM kI paga-paga para bhUla karate jAyeMge, phalataH ApakA zrama vyartha jaayegaa| iti paribhASAprakaraNam / For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. atha svargavargaH svargana katridivatridazAlayAH / 'svaravyayaM suraloko dyodivau dve striyAM klIbe triviSTapam // 6 // amarA nirjarA devAstridazA vibudhAH surAH / suparvANa: sumanasaritradivezA divaukasaH // 7 // AditeyA diviSado lekhA aditinandanAH / AdityA Rbhavo'svapnA amartyA amRtAndhasaH // 8 // bahirmukhAH kratubhujo gIrvANA dAnavArayaH / vRndArakA daivatAni puMsi vA devatAH striyAm // 9 // Adityavizvavasa vastuSitA''bhAsvarAnilAH I mahArAjikasAdhyAzva rudrAzva gaNadevatAH // 10 // yakSarakSogandharvakinnarAH / vidyAdharo'psaro pizAco guhyakaH siddho bhUto'mI devayonayaH // 11 // daitya daiteyadanujendrAridAnavAH / zukraziSyA ditisutAH pUrvadevAH suradviSaH // 12 // "asUrA ( 1 ) nava svargalokasya nAmAni divazabdo napuMsakaliGge'pi - mandaraH sairibhiH zakrabhavanaM khaM divaM namaH ' / iti trikANDazeSAt / [ svarga ke 9 nAma / ] ( 2 ) SaDviMzati nAmAni devAnAm / [ devatAoM ke 26 nAma / ] ( 3 ) nava nAmAni AdityAdInAm / gaNadevatAnAM vivaraNaM vAcaspatikoSe'AdityA dvAdazaproktA vizvedevA dazasmRtAH / vasavazcASTa saGkhyAtAH SaTtriMzat tuSitA matAH // AbhAsvarAcatuSSaSTirvAtAH mahArAjikanAmAno dve zate vizatistathA || sAdhyA dvAdazavikhyAtA rudrAcaikAdazasmRtAH / ' paJcAzadUnakAH / gaNadevatAoM kI saMkhyA kA vivaraNa isa prakAra vAcaspatikoSa meM diyA gayA hai-- Aditya 12, vizvedevA 10, vasu 8, tuSita 36, AbhAsvara 64, maruta ( vAta ) 49, mahArAjika 220, sAdhya 12 aura rudra 11 hote haiM / ( 4 ) vidyAdharAdayo devayonivizeSo daza / [ devayoniyoM ke 10 nAma / ] ( 5 ) asurANAM dazanAmAni / [ asuroM ke 10 nAma / ] For Private and Personal Use Only -- Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svargavargaH 1] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'sarvajJaH sugato buddho dharmarAjastathAgataH / samantabhadro bhagavAn maarjillokjijjinH|| 13 // SaDabhijJo dazabalo'dvayavAdI vinAyakaH / munIndraH zrodhanaH zAstA muniH zAkyamunistu yH|| 14 // sa zAkyasiMhaH sarvArthasiddhaH zauddhodanizca sH| gautamazvArkabandhuzva mAyAdevIsutazca sH|| 15 // brahmA''tmabhUH surajyeSThaH parameSThI pitaamhH| hiraNyagarbho lokezaH svayambhUzcaturAnanaH // 16 // dhAtA'bjayonidruhiNo viraJciH kamalAsanaH / sraSTA prajApatirvedhA vidhAtA vizvasRD vidhiH // 17 // [ nAbhijanmANDajaH pUrvo nidhanaH kamalodbhavaH / sadAnando rajomUrtiH satyako hNsvaahnH||] viSNuArAyaNaH kRSNo vaikuNTho viSTarazravAH / dAmodaro hRSIkezaH kezavo mAdhavaH svabhUH // 18 // daityAriH puNDarIkAkSI govindo garuDadhvajaH / potAmbaro'cyutaH zAGgaH viSvakseno janArdanaH // 19 // upendra indraavrjshckrpaannishcturbhujH| padmanAbho madhuripurvAsudevastrivikramaH // 20 // devakInandanaH zauriH zrIpatiH purussottmH| vanamAlI balidhvaMsI kaMsArAtiradhokSajaH // 21 // vizvambharaH kaiTabhajid vidhuH zrIvatsalAJchanaH / [purANapuruSo yajJapuruSo narakAntakaH / jalazAyo vizvarUpo mukundo murmrdnH||] (1) aSTAdazanAmAni buddhasya / [buddha ke 18 nAma / ] ( 2 ) sahanAmAni zAkyamuneH / [ zAkyamuni ( buddhavizeSa ) ke 7 nAma / ] ( 3 ) brahmaNo viMzati nAmAni / nAbhijanmetyAdIni nava nAmAni prakSiplAni santi / [ brahmA ke 29 nAma / ] ( 4 ) viSNoH UnacatvAriMzat nAmAni, purANapuruSeti sapta prakSi tAni / [ viSNu ke 46 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDe 'vasudevo'sya janakaH sa evAnakadundubhiH // 22 // 2balabhadraH pralambaghno bldevo'cyutaagrjH| revatIramaNo rAmaH kAmapAlo halAyudhaH / / 23 // nIlAmbaro rauhiNeyastAlAko 'musalI hlii| saGkarSaNaH sIrapANiH kAlindIbhedano balaH // 24 // madano manmatho mAraH pradyumno mInaketanaH / kandarpo darpako'naGgaH kAmaH paJcazaraH smaraH // 25 // zambarArimanasijaH kusumeSurananyajaH / puSpadhanvA ratipatirmakaradhvaja AtmabhUH // 26 // brahmasUvizvaketuH syAdaniruddha uSApatiH / "lakSmIH padmAlayA padmA kamalA zrIharipriyA // 27 // [indirA lokamAtA mA kSIrodatanayA rmaa| bhArgavI lokajananI kSIrasAgarakanyakA // ] 'zaGkho lakSmIpateH pAJcajanyazcakra sudarzanaH / 'kaumodakI gadA khaDgo nandakaH 1degkaustubho maNiH // 28 // (1) dve nAmanI vasudevasya / [ vasudeva ke 2 nAma / ] ( 2 ) saptadaza balarAmasya nAmani / [ balarAma ke 17 nAma / ] ( 3 ) kAmadevasya ekaviMzati nAmAni / [ kAmadeva ke 21 nAma / ] ( 4 ) aniruddhasya nAmadvayam / [ aniruddha ke 2 nAma / ] kAmadevasya paJca bANA: unmAdanastApanazca zoSaNastambhanastathA / sammohanazca kAmasya paJca bANAH prakIrtitAH / / kAmadeva ke bANoM ke nAma-1. unmAdana, 2. tApana, 3. zoSaNa 4. stambhana 5. sammohana / (5 ) lakSmyAzcaturdaza nAmAni / [ lakSmI ke 14 nAma / ] (6) viSNoH zaGkhasya nAmakam / [ viSNu ke zaMkha kA nAma / ] (7) viSNozcakrasya nAmakam / [ viSNu ke cakra kA nAma / ] ( 8) viSNorgadAyA nAmakam / [viSNu kI gadA kA nAma / ] (9) viSNoH khaDgasya nAmakam / [ viSNu kI talavAra kA nAma / ] (10) viSNormaNernAmakam / [ viSNu kI kaustubhamaNi / nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra svargavargaH 1 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 3 azvAzva khagezvaraH / pannagAzanaH // 29 // [ 'cApaH zArGgamurArestu zrIvatso lAJchanaM smRtam / zaivya-sugrIva - meghapuSpa - balAhakAH // 4 sArathirdAruko mantrI yuddhavazcAnujo gadaH / ] "garutmAn garuDastArkSyo vainateyaH nAgAntako viSNurathaH suparNaH 'zambhurIzaH pazupatiH zivaH zUlI mahezvaraH / IzvaraH zarva IzAnaH zaGkarazcandrazekharaH // 30 // bhUtezaH khaNDaparazugirIzo girizo mRDaH / mRtyuJjayaH kRttivAsAH pinAko pramathAdhipaH // 31 // ugraH kapardI zrIkaNThaH zitikaNThaH kapAlabhRt / vAmadevo mahAdevo kRzAnuretAH sarvajJo haraH smaraharo virUpAkSastrilocanaH // 32 // dhUrjaTirnIlalohitaH / bhargastryambakastripurAntakaH // 33 // kratudhvaMsI vRSadhvajaH / gaGgAdharo'ndhakaripuH vyomakezo bhavo bhImaH sthANU rudra umApatiH // 34 // [ ahirbudhnyo'STamUrtizca gajArizva mahAnaTaH / ] 7 kapardo'sya jaTAjUTa: 'pinAko'jagavaM dhanuH / 'prathamAH syuH pAriSadA brAhmItyAdyAstu mAtaraH // 35 // 10 ( 1 ) viSNordhanuSo nAmaikam / [ viSNu ke dhanuSa kA nAma / ] ( 2 ) viSNorvakSasthalasthalAJchana syaikam | [ viSNu ke vakSasthala ke cihna kA nAma / ] ( 3 ) viSNorazvAnAM catvAri nAmAni / [ viSNu ke ghor3oM ke 4 nAma / ] ( 4 ) viSNoH sAratheH, mantriNaH bhrAtuH ca ekaikaM nAma / [ viSNu kA sArathIdAruka, mantrI - uddhava, choTA bhAI -gada / ( 5 ) viSNuvAhanasya nava nAmAni / [ garur3a ke 9 nAma / ] ( 6 ) aSTAcatvAriMzat zivasya nAmAni / [ ziva ke 48 nAma / ] ( 7 ) zambhojaMTAjUTasya nAmakam | [ziva kI jaTA ] ( 8 ) zambhordhanuSo nAmadvayam / [ zivadhanuSa ke 2 nAma / ] ( 9 ) zivasevakAnAM nAmanI / [ ziva ke gaNoM ke 2 nAma / ] ( 10 ) brAhmayAdizaktInAmekaikaM nAma / [ brahmA Adi devatAoM kI zaktiyoM ke 1-1 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDe SUHHEL [brAhmI mAhezvarI caiva kaumArI vaiSNavI tthaa| vArAhI ca tathendrANI cAmuNDA sapta maatrH||] 'vibhuutibhuutiraishvrymennimaadikmssttdhaa| [aNimA mahimA caiva garimA laghimA tathA / prAptiHprAkAmyamIzitva vazitvaM caassttsiddhyH||] umA kAtyAyanI gaurI kAlI haimavatIzvarI // 36 // zivA bhavAnI rudrANI zarvANI srvmngglaa| aparNA pArvatI durgA mRDAnI caNDikA'mbikA / / 37 // [AryA dAkSAyaNI caiva girijA menkaatmjaa|] "vinAyako vighnraaj-dvaimaatur-gnnaadhipaaH| apyekadanta-heramba-lambodara-gajAnanAH // 38 // "kArtikeyo mahAsenaH zarajanmA SaDAnanaH / pArvatInandanaH skandaH senAnoragnibhUrguhaH // 39 // bAhuleyastArakajid vizAkhaH zikhivAhanaH / pANmAturaH zaktidharaH kumAraH kraunycdaarnnH|| 40 // [zRGgI bhRGgI riTistuNDI nandiko nandikezvaraH / 'karmamoTI tu cAmuNDA carmamuNDA ca cacikA // ] 'indro marutvAn maghavA viDojAH pAkazAsanaH / vRddhazravAH sunAsIraH puruhUtaH purndrH||41|| jiSNurlekharSabhaH zakraH shtmnyurdivsptiH| sutrAmA gotrabhid vajrI vAsavo vRtrahA vRSA // 42 // (1) vibhUtInAM nAmAni triinni| [vibhUti ke 3 nAma / ] ( 2 ) aNimAdyaSTasiddhInAM nAmAni / [ aNimA Adi 8 siddhiyoM ke nAma / ] ( 3 ) ekaviMzati pArvatyAH / [ pArvatI ke 21 nAma / ] ( 4 ) aSTau nAmAni gaNezasya / [gaNeza ke 8 nAma / ] (5) kIrtikeyasya saptadaza nAmAni / [ kArtikeya ke 17 nAma / ] ( 6 ) zRGgayAdizivagaNAnAM nAmAni [ zRMgI ,gI riTi tuNDI ye ziva ke gaNoM ke nAma haiM / ] (7) nandikezvarasya nAmadvayam / [ nandI ke 2 nAma / ] (8) cAmuNDAyAzcatvAri nAmAni / [cAmuNDA ke 4 nAma / ] (9) paJcatriMzad nAmAni indrasya / [ indra ke 35 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svargavargaH 1] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH vAstoSpatiH surapatirbalArAtiH zacIpatiH / jambhabhedI harihayaH svArAnamucisUdanaH // 43 // saGkrandano dushcyvnsturaassaannmeghvaahnH| AkhaNDalaH sahasrAkSa RbhukSAstasya tu priyA // 44 // 'pulomajA zacIndrANI nagarI tvmraavtii| haya uccaiHzravAH, sUto mAtalinandanaM vanam // 45 // syAt prAsAdo vaijayanto jayantaH pAkazAzaniH / 'airAvato'bhramAtaGgairAvaNA'bhramuvallabhAH // 46 // 'hlAdinI vajramastrI syAtkulizaM bhiduraM paviH / zatakoTi svaruH zambo dambholirazaniyoH // 47 // 1degvyomayAnaM vimAno'strI "nAradAdyAH surarSayaH / 12syAtsudharmA devasabhA 13pIyUSamamRtaM sudhA // 48 // 14mandAkinI viyadgaGgA svarNadI surdiipikaa|| 15meruH sumeruhemAdrI . ratnasAnuH surAlayaH // 49 // 16 paJcaite devataravo mandAraH pArijAtakaH / santAnaH kalpavRkSazca puMsi vA haricandanam // 50 // (1) indrasya bhAryAyAH trINiH nAmAni / [ indra kI strI ke 3 nAma / ] (2) indranagaryA ekaM nAma / [ indra kI nagarI kA nAma / ] ( 3 ) indrasyAzvasya nAmakam / [ indra ke ghor3e kA nAma / ] ( 4 ) indrasya sArathemikam / [ indra ke sArathI kA nAma / 1(5) indrasyodyAnasyaikaM nAma / [ indra ke bagIcA kA nAma / ] (6) indraprAsAdasyakam / [ indra ke mahala kA nAma / ] (7) indraputrasya nAmakam / [ indra ke putra kA nAma / ] (8) indragajasya catvAri nAmAni / [ indra ke hAthI ke 4 nAma / ] (9) vajrasya nAmAni daza / [ vajra ke 10 nAma / ] ( 10 ) dve nAmanI vimAnasya / [ vimAna ke 2 naam|] (11) nArada, bhArata, parvata, tumburu, devala prabhRtInAmekaM naam| [ nArada Adi deva RSiyoM kA nAma / (12) devasabhAyA nAmaikam / [ devasabhA kA nAma / ] (13) amRtasya trINi nAmAni / [ amRta ke 3 nAma / ] ( 14 ) svargagaGgAyAH catvAri naamaani| [ svargagaGgA ke 4 nAma / ] (15 ) sumeruparvatasya paJcanAmAni / [sumeru parvata ke 5 nAma] ( 16 ) paJca devavRkSavizeSAH / [5 devavRkSa / ] For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDe 'sanatkumAro vaidhAtraH, svavaidyAvazvinIsutau / nAsatyAvazvinau dasrAvAzvineyau ca tAvubhau // 51 // striyAM bahuSvapsarasaH svarvezyA urvshiimukhaaH| *hAhA hUhUzcaivamAdyA gandharvAstridivaukasAm // 52 // 'agnirvaizvAnaro vahniotihotro dhanaJjayaH / kRpITayonijvalano jAtavedAstanUnapAt // 53 // bahiHzuSmA kRSNavarmA zociSkeza uSarbudhaH / AzrayAzo bRhadbhAnuH kRzAnuH pAvako'nalaH // 54 // rohitAzvo vAyusakhaH shikhaavaanaashushukssnniH| hiraNyaretA hutabhuga dahano havyavAhanaH // 55 // saptAcirdamunAH shukrshcitrbhaanuvibhaavsuH| zucirappittamaurvastu vADavo vaDavAnalaH // 56 // "vahnayolikIlArvAcatiH zikhA striyAm / 'triSu sphuliGgo'gnikaNaH, 'santApaH saMjvaraH samau // 57 // (1) brahmaNaH putrasya dve naamnii| [ brahmA ke putra ke 2 nAma / ] (2) azvinIkumArayoH SaD nAmAni dvivacanAntAni / [ azvinI kumAroM ke 6 nAma / ] (3) urvazIpramukhAnAM dve naamnii| tatra sAnto nityabahuvacanAntazca apsarazzabdaH / [ apsarAoM ke 2 nAma / ] ( 4 ) devagAyakAnAm ekaikaM nAma / yathA--hAhAhUhU-tumbaru-vRSaNazva-vizvAvasu-citrarathAdayaH / bhojastu-hAhA-huhu zabdayoravyayatvamubhayahrasvatvaJcAha / [ hAhA hUha Adi gandhoM ke nAma / ] (5) agnezvatustrizannAmAni [ agni ke 34 nAma / ] pAraskaragRhyasUtre-vahnijihvAnAM saptanAmAni, yathA 'kAlI karAlI ca manojavA ca sulohitA caiva sudhUmravarNA / sphuliGginI caiva zucismitA ca lolAyamAnA iti saptajihvAH // " ( 6 ) vaDavAnalasya trINi nAmAni / [ samudra kI agni ke 3 nAma / ] (7) vahnijvAlAyAH paJca nAmAni / aciH zabda ikArAntaH sakArAnto'pi / [agnikI lau ke 5 nAma / ] (8) agnikaNasya dve naamnii| strIliGge sphuliGgeti TAbantaH / [cinagArI ke 2 nAma / ] (9) dve santApasya naamnii| [santAna ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svargavargaH 1 ] [ 'ulkA syAnnirgatajvAlA, bhUtirbhasitabhasmanI / kSAro rakSA ca dAvastu davo vanahutAzanaH ] // 4dharmarAjaH pitRpatiH samavartI paretarAT / kRtAnto yamunAbhrAtA zamano yamarAj yamaH // 58 // kAlo daNDadharaH zrAddhadevo vaivasvato'ntakaH / " rAkSasaH kauNapaH kravyAt kravyAdo'lapa AzaraH / / 59 / / rAtriJcaro rAtricaraH karburo nikaSAtmajaH / yAtudhAnaH puNyajano nairRto yAturakSasI // 60 // 'pracetA varuNaH pAzI yAdasAmpatirappatiH / zvasanaH sparzano vAyurmAtarizvA sadAgatiH // 61 // pRSadazvo gandhavaho gandhavAhA'nilAzugAH / samIra mAruta - marujjagatprANa-samIraNAH // 62 // ratnaprabhAvyAkhyAsametaH nabhasvad-vAta- pavana pavamAna prabhaJjanAH / [' prakampano mahAvAto jhaJjhAvAtaH sarvASTika : ] 'prANo'pAnaH samAnazcodAnavyAnau ca zarIrasthA ime, 10 raMhastarasI tu rayaH javo'tha " zIghraM tvaritaM laghu kSipramaraM satvaraM capalaM tUrNamavilambitamAzu vAyavaH // 63 // syadaH / drutam // 64 // ca / For Private and Personal Use Only (1) ulkAyA dve nAmanI / [ ulkA ke 2 nAma / ] ( 2 ) bhasmanaH paJca nAmAni / [ bhasma ke 5 nAma / ] ( 3 ) vanAgnestrINi nAmAni / [ dAvAgni ke 3 nAma / ] ( 4 ) yamarAjasya caturdaza nAmAni / [ yamarAja ke 14 nAma / ] ( 5 ) rAkSasA - nAma pacadaza nAmAni / [ rAkSasoM ke 15 nAma ] / ( 6 ) varuNasya paJca nAmAni / [ varuNa ke 5 nAma / ] ( 7 ) vAyoviMzati nAmAni / [ vAyu ke 20 nAma / ] ( 8 ) savRSTikasya mahAvAtasya trINi nAmAni / [ jhaJjhAvAta ke 3 nAma / ] ( 9 ) zarIrasthavAyUnAM paJca nAmAni / teSAM sthAnAni yathA hRdi prANo gude'pAnaH samAno nAbhimaNDale / udAnaH kaNThadeze syAd vyAnaH sarvazarIragaH // 13 - [ zarIra meM sthita vAyuoM ke 5 nAma / ] ( 10 ) vegasya paJca nAmAni / [ vega ke 5 nAma / ] ( 11 ) zIghrasyaikAdaza nAmAni / [ zIghratA ke 11 nAma / ] Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'satatA'nAratA'zrAnta santatA'viratA'nizam nityA'navaratA'jasramapyathA'tizayo ativela bhRzA'tyarthA'timAtrodgADhanirbharam tIvraikAntanitAntAni gADha - bADha - dRDhAni klobe zIghrAdyattve syAt triSveSAM sattvagAmi yat // 67 // ca / 4 kubera stryambakasakho manuSyadharmA dhanado yakSarAj rAjarAjo guhyakezvaraH / dhanAdhipaH // 68 // kinnarezo vaizravaNa: paulastyo yakSaikapiGgalavilIdapuNyajanezvarAH naravAhanaH / bharaH 9 [ prathamakANDe For Private and Personal Use Only / / 65 / / 1 // 66 // caitrarathaM, 'putrastu nalakUbaraH / " asyodyAnaM ' kailAsaH sthAnamalakA ' pUrvimAnantu puSpakam // 70 // 10 syAtkinnaraH kimpuruSasturaGgavadano mayuH / // 69 // (1) nirantarasya nava nAmAni / [ lagAtAra ke 9 nAma / ] ( 2 ) atizayasya caturdaza nAmAni / [ atizaya ke 14 nAma / ] ( 3 ) adravye vartamAnaM zIghrAdi klIbe bhavati, 'satvagAmi' ityasya sthAne 'bhedyagAmi' iti pAThabhedo dRzyate / tatra bhedyagAmIti zabdasya vizeSyaliGgamityAzayaH / yathA - zIghraM calati / satataM vahati / atra yat satvagAmi (dravyavAci) bhavati tat triSu liGgeSu prayujyate / yathA - zIghro hayaH / zIghrA nADI / zIghraM gamanam / ( 4 ) kuberasya ( kutsitaM beraM zarIraM yasya tasya ) saptadaza nAmAni / ailavila: aiDaviDospi DalayorabhedAt / ilabilA pulaste: patnI kuberasya mAtA, ilavilAyAH apatyam aiDaviDa ailavilo vA / [ kubera ke 17 nAma / ] ( 5 ) ekaM kuberasyodyAnasya / [ kubera ke bagIce kA nAma / ] ( 6 ) kuberaputrasyaikaM nAma / [ kubera ke putra kA nAma / ] ( 7 ) kuberasthAnasyaikam / [ kubera ke sthAna ( kailAsa ) kA nAma / ] ( 8 ) kuberasya nagaryA ekam / [ kubera kI nagarI ( alakA ) kA nAma / ] ( 9 ) kuberasya vimAnasyaikaM nAma / [ kubera ke vimAna ( puSpaka ) kA nAma / ] ( 10 ) catvAri nAmAni kinnarasya ( devayonivizeSasya ) ime kecid azvamukhAH puruSAkArA, apare naramukhA azvazarIrA bhavanti / [ kinnaroM ke 4 nAma / ] Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra digvagaM : 3 ] 'nidhirnA www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH zevadhirbhedAH 2 padmazaGkAdayo nidheH // 71 // iti svargavargaH / - 2. atha vyomavargaH udyofaat dve striyAmabhraM vyoma puSkaramambaram / nabho'ntarikSaM gaganamanantaM suravartma kham // 1 // viyad viSNupadaM vA tu puMsyAkAza-vihAyasI / [ vihAyaso'pi nAko'pi dyurapi syAt svaravyayam / tArApathosntarikSa meghAdhvA ca mahAbilam ] // iti vyomavargaH / Ge 3. atha digvargaH 4 dizastu kakubhaH kASThA AzAzca haritazca tAH / "prAcyavAcIpratIcyastAH pUrva-dakSiNa-pazcimAH // 1 // ( 1 ) dve nAmanI nidhe: / [ nidhi ( khajAnA ) ke 2 nAma | ] ( 2 ) nidhivizeSasya nava bhedA: / [ nidhi ke 9 bheda hote haiM / ] zabdArNave nidhibhedA:'padmo'striyAM mahApadmaH zaGkho makara-kacchapau / mukunda - kunda- nIlAzca kharvazca nivayo nava' // --- 15 nau nidhiyoM ke nAma- 1 - padma, 2 - mahApadma, 3 - zaGkha, 4 --- makara, 5--kacchapa, 6--mukunda, 7-- kunda 8--nIla aura 9 -- kharva ] iti svargavargaH / ( 3 ) AkAzasya caturviMzati nAmAni / [ AkAza ke 24 nAma / ] iti vyomavargaH / 904 For Private and Personal Use Only ( 4 ) dizaH paJca nAmAni / [ dizA ke 5 nAma ] ( 5 ) pUrvAdidizAmekaikaM nAma / [ pUrva Adi dizAoM ke 1-1 nAma / ] Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH r marut // 2 // kramAt / uttarA digudIcI syAddizyantu triSu 'digbhave / [ avAgbhavamavAcInamudIcInamudagbhavam pratyagbhavaM pratIcInaM prAcInaM prAgbhavaM triSu ] indro vahniH pitRpatinairRto varuNo kubera IzaH patayaH pUrvAdInAM dizAM [ raviH zukro mahIsUnuH svarbhAnurbhAnujo viSuH / budho bRhaspatizceti dizAJcaiva tathA grahAH // ] 4 airAvataH puNDarIko vAmanaH kumudo'JjanaH // 3 // puSpadantaH sArvabhaumaH supratIkazca diggajAH / "kariNyo'bhramukapilApiGgalAnupamAH kramAt // 4 // tAmrakarNI zubhradantI cAGganA cAJjanAvatI / klovAvyayantvadizaM dizomadhye vidik striyAm // 5 // abhyantaraM tvantarAlaM 'cakravAlantu maNDalam / 'abhraM megho vArivAhaH stanayitnurbalAhakaH // 6 // [ prathamakANDe ( 1 ) digbhavavastumAtrai dizyam / [ pUrvAdi dizAoM meM honevAlI vastu ke nAma / ] ( 2 ) pUrvAdInAM dizAM svAmInAM nAmAni / [ pUrvAdi dizAoM ke svAmiyoM ke nAma | ] ( 3 ) pUrvAdInAM dizAM grahAH / [ krama se pUrva Adi dizAoM graha | ] ( 4 ) aSTo diggajAH / [ dizAoM ke 8 gaja / ] ( 5 ) diggajAnAM krameNa kAriNyaH / diggajoM kI hathiniyA~ / [ spaSTIkaraNa - pUrvadizA kA gaja airAvata, hathinI abhramu / AgneyakoNa kA gaja puNDarIka, hathinI kapilA / dakSiNa dizA kA gaja vAmana, hathinI piGgalA / nairRtyakoNakA gaja kumuda, hathinI anupamA, pazcima dizA kA gaja aJjana, hathinI tAmraparNI, vAyavyakoNa kA gaja puSpadanta, hathinI zubhradantI / uttaradizA kA gaja sArvabhauma, hathinI aGganA aura IzAnakoNa kAgaja supratIka, hathinI aJjanAvatI / ( 6 ) AgneyAdi koNAnAM dve nAmanI / [ Agneya Adi koNoM ke 2 nAma / ] ( 7 ) abhyantarasya dve nAmanI / [ bhItara ke 2 nAma / ] ( 8 ) maNDalAkAreNa sthitasya senAsamUhasya nAmadvayam [ golAI se sthita senA samUha ke 2 nAma / ] ( 9 ) paJcadaza meghasya nAmAni / [ megha ke 15 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir digvargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH dhArAdharo jaladharastaDitvAn vArido'mbubhRt / ghana-jImUta-mudira-jalabhuga-dhUmayonayaH // 7 // 'kAdambinI meghamAlA, triSu meghabhavebhriyam / stanitaM gajitaM meghani?Se rasitAdi ca // 8 // 4zampA-zatahadA-hAdinyerAvatyaH kssnnprbhaa| taDit saudAmanI vidyuccaJcalA capalA api // 9 // "sphUrjayurvajrani?Se 'meghjyotirirmmdH| "indrAyudhaM zakradhanustadeva 'Rju rohitam // 10 // 'vRSTirvarSa, tad 1degvidhAte'vagrAhA'vagrahau samau / 11dhArAsampAta AsaraH, sokaro'mbukaNAH smRtaaH||11|| 13varSopalastu karakA, 1 meghacchannehni dinam / 15antardhA vyavadhA puMsi tvantadhirapavAraNam // 12 // apidhAna-tirodhAna-pidhAnA''cchAdanAni c| 1himAMzuzcandramAzcandra induH kumudabAndhavaH // 13 // ( 1 ) meghapaGkteDhe nAmanI / [ vAdaloM kI ghaTA ke 2 nAma / ] (2) meghajalasyakaM nAma / [ megha ke jala kA 1 nAma / ] ( 3) meghadhvanezcatvAri nAmAni / / meghagarjana ke 4 nAma / ] ( 4 ) daza nAmAni vidyutaH / [ bijalI ke 10 nAma / ] ( 5 ) vajranirghoSasya dve nAmanI / [ bijalI kI garjana ke 2 nAma / ] (6) meghajyotiSI dve naamnii| [AkAza se girane vAlI bijalI ke 2 nAma / ] ( 7 ) indradhanuSo dve naamnii| [ indradhanuSa ke 2 nAma / ] (8) utpAtAdihetunA yadi tad indradhanuH Rju syAt tadA rohitmityucyte| [ sIdhe indradhanuSa kA 1 nAma / ] (9) vRSTeH dve naamnii| [ varSA ke 2 nAma / ] (10 ) vRSTivighAtasya dve naamno| [ varSA ke abhAva ke 2 nAma / ] (11) dhArAvRSTeH dve nAmanI / [ mUsalAdhAra varSA ke 2 nAma / ] (12) jalabindo maikam / tatra zIkarazabdaH dantyAdiH, tAlavyAdizca / [pAnI kI bUMda yA phuhAra kA 1 nAma / ] ( 13 ) varSo palasyaikam / [ ole (patthara) kA 1 nAma / ] (14) durdinasyakaM naam| [ durdina ( bAdaloM se Dhake hue dina ) kA 1 nAma / ] ( 15 ) aSTau nAmAni tirodhAnasya / [chipane ke 8 nAma / ] ( 16 ) viMzatirnAmAni candramasaH / [candramA ke 20 nAma / ] 20 For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDe vidhuH sudhAMzuH zubhrAMzuroSadhIzo nizApatiH / abjo jaivAtRkaH somo glaumRgAGkaH kalAnidhiH // 14 // dvijarAjaH zazadharo nakSatrezaH ksspaakrH| kalA tu SoDazo bhAgo, 'bimbo'strI maNDalaM triSu // 15 // 3bhittaM zakala-khaNDe vA puMsyo'dhaM sameM'zake / 'candrikA kaumudI jyotsnA, 'prasAdastu prasannatA // 16 // "kalaGkAko lAJchanaJca cihna lakSma ca lakSaNam / 'suSamA paramA zobhA, 'zobhA kAntiryutizchaviH // 17 // 1degavazyAyastu nIhArastuSArastuhinaM , himam / prAleyaM mihikA cAtha "himAnI himsNhtiH||18|| 12zItaM guNe tadvadarthAH suSImaH ziziro jddH| tuSAraH zItalaH zIto himaH saptA'nyaliGgakAH // 19 // 14dhruva auttAnapAdiH 15syAdagastyaH kumbhasambhavaH / maitrAvaruNirasyaiva 16lopAmudrA samiNI // 20 // ( 1 ) candramasaH SoDazAMzasyakaM nAma / [ candra kalA kA 1 nAma / ] (2) sUryasya candrasya ca bimbasya dve nAmanI / vizeSyanighnatvAn maNDalaM triSu / [ sUryacandra bimba ke 2 nAma / ] ( 3 ) khaNDasya catvAri nAmAni / [ Tukar3A ke 4 nAma / ] ( 4 ) sameM'zake'rdhazabdo nityaM napuMsakaliGgaH / [ do Adhe bhAgoM meM se eka khaNDa kA nAma / ] ( 5 ) jyotsnAyAH trINi nAmAni / [cA~danI ke 3 nAma / ] (6) prasannatAyA dve naamnii| [ prasannatA ke 2 nAma / ] ( 7 ) SaD nAmAni cihnasya / [cihna ke 6 nAma / ] ( 8) paramazobhAyA ekaM nAma / [ paramazobhA kA 1 nAma / ] ( 9) catvAri nAmAni sAmAnyazobhAyAH / [ sAmAnya zobhA ke 4 nAma / ] (10) saptanAmAni himasya / [hima ke 7 nAma / ] ( 11) dve nAmanI himasamUhasya / [ barpha kI zilAoM ke 2 nAma / ] ( 12 ) eka nAma zatyasya / [ jAr3e kA 1 nAma / ] ( 13 ) zItalapadArthasya sapta nAmAni / ete zabdA: anyaliGgakA: vizeSyaliGgA bhavanti / [ zItalapadArtha ke 7 nAma / ] ( 14 ) uttAnapAdaputradhruvasyakaM nAma / [ dhruva kA 1 nAma / ] (15) agastyamunestrINi nAmAni / [ agastyamuni ke 3 nAma / ] ( 16 ) agastyapalyAH dve nAmanI / [ agastya kI strI ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra digvarga : 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'nakSatramRkSaM bhaM tArA tArakApyuDu vA striyAm / dAkSAyaNyo'zvinItyAdi tArA azvayugazvinI // 21 // rAdhA vizAkhA, "puSye tu sidhyatiSyo, 'zraviSThayA / samA dhaniSThA, syuH proSThapadA bhAdrapadAH striyaH // 22 // 'mRgazIrSa mRgazirastasminnevA''grahAyaNI / 'ilvalAstacchirodeze tArakA nivasanti yAH // 23 // "bRhaspatiH surAcAryo goSpatidhiSaNo guruH / jIva AGgiraso vAcaspatizcitrazikhaNDijaH // 24 // " zukro daityaguru: kAvya uzanA bhArgavaH kaviH / 12 aGgArakaH kujo bhaumo lauhitAGgo mahIsutaH // 25 // "" rauhiNeyo budhaH saumyaH, 14samau saurizanaizvarau / rAhuH svarbhAnuH saiMhikeyau vidhuntudaH // 26 // marIcyatrimukhAcitrazikhaNDinaH / 11 13 15 tamastu 6 saptarSayo [ marIciraGgirA atriH pulastyaH pulahaH kratuH / vasiSThazceti saptaite jJeyAcitrazikhaNDinaH // ] 19 ( 1 ) SaD nAmAni nakSatrANAm / [ tArA ke 6 nAma / ] ( 2 ) azvinIprabhRtisaptaviMzatinakSatrANAM nAmakam / [ azvinI Adi 27 nakSatroM kA nAma / ] ( 3 ) azvinInakSatrasya nAmadvayam / [ azvinI nakSatra ke 2 nAma / ] ( 4 vizAkhAnakSatrasya nAmadvayam / [ vizAkhA nakSatra ke 2 nAma / ] ( 5 ) puSyanakSatrasya nAmatrayam / [ puSya nakSatra ke 3 nAma / ] ( 6 ) dhaniSThAnakSatrasya dve nAmanI / [ dhaniSThA nakSatra ke 2 nAma / ] ( 7 ) pUrvAbhAdrapadottarabhAdrapadayordve nAmanI / [ pUrvAbhAdrapadA aura uttarAbhAdrapadA ke 1-1 nAma / ] ( 8 ) mRgazIrSasya trINi nAmAni / [ mRgazirA nakSatra ke 3 nAma / ] ( 9 ) mRgazIrSa nakSatrasyoparibhAgastha - laghutArakANAM nAmakam / [ mRgazirA nakSatra ke UparI bhAga meM sthita pA~ca tAroM kA 1 nAma ] ( 10 ) nava bRhaspaternAmAni / [ bRhaspati ke 9 nAma / ] ( 11 ) zukrasya SaD nAmAni / [ zukra ke 6 nAma / ] ( 12 ) paJca nAmAni maGgalasya / [ maMgala ke 5 nAma / ] ( 13 ) trINi nAmAni budhasya / [ budha ke 3 nAma 1 ] ( 14 ) dve nAmanI zanaizcarasya / [ zani ke 2 nAma / ] ( 15 ) rAho: paJca nAmAni / [ rAhu ke 5 nAma / ] ( 16 ) saptarSINAM dve nAmanI / [ saptarSi aura citrazikhaNDI | ] vizeSa - - marIci, aMgirA, atri, pulastya, pulaha, Rtu, vasiSTha | --- For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDe rAzInAmudayo lagnaM, te tu meSa-vRSAdayaH / / 27 // sUra-sUryA-'rgamA-'ditya-dvAdazAtma-divAkarAH / bhAskarAhaskara-badhna-prabhAkara-vibhAkarAH // 28 // bhAsvad vivasvat sptaashvhridshvossnnrshmyH| vikartanA'rka-mArtaNDa-mihirA-'ruNa-pUSaNaH // 29 // dhumaNistaraNimitrazcitrabhAnurvirocanaH vibhAvasubrahapatistviSAMpatirahapatiH // 30 // bhAnuhaMsaH sahasrAMzustapanaH savitA raviH / [ padmAkSastejasAM raashishchaayaanaathstmitrhaa| karmasAkSI jgcckssurlokbndhustryiitnuH|| pradyotano dinamaNiH khadyoto lokabAndhavaH / ino bhago dhAmanidhizvAMzumAlyabjinIpatiH // ] 4mATharaH piGgAlo daNDazcaNDAMzoH pAripAzcikAH // 31 // 'sUrasUto'ruNo'nUruH kAzyapirgaruDAgrajaH / 'pariveSastu paridhirupasUryaka-maNDale // 32 // ( 1 ) meSAdirAzInAmudayasya nAmakam / [ lagna kA 1 nAma ] ( 2 ) meSavRSAdidvAdazarAzInAM nAmAni / [ bAraha rAziyoM ke nAma / ] yathA-- 'megho vRtho'tha mithunaM karkaTa: * siMha-kanyake / tulA ca vRzciko dhanvI makaraH kumbha-mInako / ' ( 3 ) saptaviMzatinAmAni sUryasya prakSiptaH saptadazabhiH saha catuHpaJcAzat nAmAni / [ sUrya ke 54 nAma / ] ( 4 ) sUryasya pArzvavartiSu pradhAnAnAmekaikaM nAma / yathAha kSIrasvAmI-- 'tatra zakro vAmapArzve daNDAravyau daNDanAyakaH / vahnizca dakSiNe pAca~ piGgalo vAmanazca saH / yamo'pi dakSiNe bhAge bhavenmATharasaMjJayA' / iti / [ sUrya ke pArzvacaroM ke 3 nAma / ] ( 5 ) sUryasAratheH paJca nAmAni / [ aruNa ke 5 nAma / ] ( 6 ) sUryasya paridhezcatvAri nAmAni / [ sUrya kI paridhi ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAlavargaH 4] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'kiraNo'sra-mayUkhAMzu-gabhasti-ghRNi-razmayaH / bhAnuH karo marIciH strI-puMsayordIdhitiHstriyAm // 33 // 2syuH prabhA-rug rucistviD bhAzchavi-dyuti-dIptayaH / rociH zocirubhe klIbe, 'prakAzo dyota AtapaH // 34 // koSNaM kavoSNaM mandoSNaM kaduSNaM triSu tadvati / "tigmaM tIkSNaM kharaM tadvanmRgatRSNA marIcikA // 35 // iti digvrgH| -GON 4. atha kAlavargaH "kAlo diSTo'pyanehApi samayo'pyatha 'pakSatiH / patipada dve ime strItve, 'tadAdyAstithayo dvyoH||1|| 1degghasro dinA'hanI vA tu klIbe divasa-vAsarau / ''pratyUSo'harmukhaM kalyamuSaH pratyuSasI api // 2 // ( 1 ) ekAdazakiraNAnAM nAmAni [ kiraNoM ke 11 nAma / ] ( 2 ) ekAdazanAmAni prbhaayaaH| tatra bhAzabda: sakArAnta AkArAnto'pi / [prabhA ke 11 nAma / ] ( 3 ) Atapasya zrINi nAmAni / [ ghAma ( dhUpa ) ke 3 nAma / ] (4) mandoSNasya nAmatrayam / trayo'pyete zabdA guNe napuMsakAH / anyatra vizeSyanighnAH / [ gunagunA ke 3 nAma / ] (5) atyuSNasya nAmatrayam / ete'pi zandA guNe napuMsakAH / dravye vizeSyanighnA ataeva triSu liGgeSu prayujyante / [ atyanta garama ke 3 nAma / ] ( 6 ) mRgatRSNAyA nAmadvayam / [ mRgatRSNA ke 2 nAma / ] iti digvrgH| (7) catvAri nAmAni samayasya / [ samaya ke 4 nAma / ] ( 8) pratipattirnAma dvayam / [ pratipadA ke 2 nAma / ] ( 9 ) tadAdyAH pratipat AdyA yeSAM tAH, krameNa pratipat, dvitIyA, tRtIyA, caturthI paJcamIprabhRtayaH 'tithaya' ityucyante / tithizabdaH strIliGge puMsi ca prayujyate / [ tithi kA nAma / ] (10) dinasya paJca nAmAni / [ dina ke 5 nAma / ] ( 11 ) nava prAtaHkAlasya nAmAni / tatra vyuSTAdinAmatrayaM prakSiptam / [ prAtaHkAla ( pau phaTanA ) ke 12 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 amarakoSaH [prathamakANDe [ vyuSTaM vibhAtaM dve klIbe puMsi gosarga iSyate / prabhAtaJca, 'dinAnte tu sAyaM, sandhyA pitRprasUH / prahlA-parAhma-madhyAhnastrisandhyamatha zarvarI // 3 // nizA nizIthinI rAtristriyAmA kSaNadA ksspaa| vibhAvarI-tamasvinyau rajanI yAminI tamI // 4 // "tamisrA tAmasI rAtrir jyotsnI cndrikyaa'nvitaa| "AgAmivartamAnA'haryuktAyAM nizi pakSiNI // 5 // 'gaNarAtraM nizA bahvayaH, 'pradoSo rajanImukham / 1degardharAtra-nizIthau dvau, dvau "yAma-praharau samau // 6 // 12sa parvasandhiH pratipat paJcadazyoryadantaram / 13pakSAntau paJcadazyau dve, 14paurNamAsI tu pUrNimA // 7 // 1"kalAhIne sA-'numatiH, 16pUrNe rAkA nizAkare / 1 amAvAsyA tvamAvasyA darzaH suuryendusnggmH||8|| (1) dinAntasyakaM nAma / [sAyaMkAla kA 1 nAma / ] ( 2 ) sandhyAkAlasya nAmadvayam / [ sandhyAkAla ke 2,nAma / ] ( 3 ) dinasya pUrvobhAga:-prAtaH, madhyobhAga:-madhyAhnaH, antyobhAga:-aparAtaH, etattrayaM trisandhyamiti / [ tInoM saMvyAkAloM ke 1-1 nAma / ] ( 4 ) rAtredaza nAmAni / [ rAtri ke 12 nAma / ] (5) andhakArapUrNAyArAtre madvayam / [a~dherI rAta ke 2 nAma / ] (6) candrikayA'nvitAyA rAtre ma / [ cA~danI rAtri kA 1 nAma / ] (7) dindvymdhygtaaraa|rekN nAma / [ do dina ke bIca kI rAta kA 1 nAma / ] (8) gaNarAvasya nAmaikam / [ rAtoM ke samUha kA 1 nAma / ] ( 9 ) pradoSasya nAmadvayam / [ pradoSa ke 2 nAma / ] ( 10 ) ardharAtrasya nAmadvayam / [AdhIrAta ke 2 nAma / ] (11) praharasya nAmadvayam / [ pahara ( tIna ghaMTA ) ke 2 nAma / ] ( 12) pratipat paJcadazyoH sandhernAmadvayam / [ parvasandhi ke 2 nAma / ] ( 13 ) pakSAntasya pUrNimAyA:, amAvAsyAyAzca nAmakam / [ pUrNimA aura amAvAsthA kA 1 nAma / ] (14) pUrNimAyA nAmadvayam / [ pUrNimA ke 2 nAma / ] ( 15 ) ekakalAhInA pUrNimA-anumatiH / candrodayasamaye pratipadyogAdekakalAkSayo yaddine bhavati sA anumati nAmnA kathyate / ( 16 ) SoDazendukalApUrNA pUrNimA 'rAkA' kathyate / [ 16 kalA yukta pUrNimA ko 'rAkA' kahate haiN| ] ( 17 ) amAvAsyAyAH catvAri nAmAni / [ amAvAsyA ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 7 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAlavarga : 4 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'sA dRSTenduH sinIvAlI, sA naSTendukalA kuhUH / uparAgo graho rAhugraste tvindau ca pUSNi ca // 9 // * sopaplavoparaktau dvAvanyutpAta upAhitaH / 'ekayoktyA puSpavantau divAkara-nizAkarau // 10 // 'aSTAdaza nimeSAstu kASThA, 'trizattu tAH kalA / 'tAstu zikSaNaste tu " muhUrto dvAdazA'striyAm // te tu" triMzadahorAtraH, 12 pakSaste daza 13 pakSau pUrvAsparau zukla kRSNau, 14 mAsastu dvau dvau mArgAdimAsau syAdutustairayanaM 17 ayane dve gatirudagdakSiNA'rkasya 10 11 // paJca ca / 3 6 tAvubhau // 12 // tribhiH / vatsaraH // 13 // 23 1 kSaNa = 4 = ( 1 ) caturdazIyogAda candrA amAvAsyA, 'sinIvAlI' kathyate / [ sinIvAlI kA nAma / ] ( 2 ) aTuTa candrA sA kuhUrityucyate / [ 'kuhU' kA nAma / ] ( 3 ) candrasUryoparAgasya nAmadvayam / [ sUrya-candragrahaNa ke 2 nAma / ] ( 4 ) rAhugrastasUryacandrayordve nAmanI / [ rAhu se grasta sUrya-candra kA nAma | ] ( 5 ) agnyutpAtasya nAmadvayam / [ Aga lagane ke 2 nAma / ] ( 6 ) sahotI sUryacandra puSpadantau puSpavantAviti ca / [ eka sAtha kahe gaye surya candra ko puSpadanta yA puSpavanta saMjJA hai / ] ( 7 ) aSTAdazanimeSAH kASThA iti / [ 18 bAra palaka girane ke samAna samaya kA nAma / kASThA = TThe sekeMDa / ] ( 8 ) trizattAH kASThA ekA kalA / [ 30 kASThA = 1 kalA = 8 sekeMDa 1] ( 9 ) tAH triMzatkalAH kSaNa: / [ 30 kalA = minaTa / ] ( 10 ) dvAdazakSaNAH, muhUrta: / [ 12 kSaNa 1 muhUrta = 2 ghar3I = 48 minaTa / ] ( 11 ) triMzanmuhUrte reko'horAtro jAyate / [ 30 muhUrta = 60 ghar3I - 24 ghaMTA = 1 dina / ] (12) paJcadazadinAni eka: pakSa: / [15 dina = 1 pakSa / ] (13) tatra zuklapakSa: pUrva, aparaH kRSNapakSa / [ prathama zuklapakSa aura dvitIya kRSNa pakSa / ] ( 14 ) tAvubhau zukla kRSNa pakSau eko mAsa: / [ donoM pakSoM ( 30 dinoM ) kA 1 mahInA / ] ( 15 ) mArgazIrSa pauSAdidvAbhyAM dvAbhyAM mAsAbhyAM krameNa hemantAdayaH SaD Rtavo bhavanti / [ mArgazIrSa aura pauSa Adi do-do mahInoM kI hemanta Adi 6 Rtue~ hotI haiM / ] ( 16 ) tribhirRRtubhi: ( SaDbhiH mAsai: ) ekamanaM bhavati / [ tIna RtuoM kA 1 ayana hotA hai / ] ( 17 ) sUryasya uttaradiggamanam uttarAyaNaM, dakSiNadiggamanaM dakSiNAyanam dvAbhyAmayanAbhyAmeko vatsaraH / [ uttarAyaNa aura dakSiNAyana ko milAkara 1 varSa hotA hai / ] For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24. amarakoSaH [prathamakANDe 'samarAtrindive kAle viSuvad viSuvaM ca tat / [puSyayuktA paurNamAsI pauSI mAse tu yatra saa| nAmnA sa pauSo, mAghAdyAzcaivamekAdazA'pare // ] mArgazIrSe sahA mArga AgrahAyaNikazca saH // 14 // upauSe taiSa-sahasyau dvau, 'tapA mAghe'tha "phAlgune / syAttapasyaH phAlgunikaH, syAccaitre caitriko madhuH // 15 // "vaizAkhe mAdhavorAdho, 'jyeSThe zukaH, zucistvayam / ASADhe, zrAvaNe tu syAnabhAH zrAvaNikazca sH|| 16 // 1'syurnabhasyaH prauSThapada-bhAdra-bhAdrapadAH smaaH| 12syAdAzvina iSo'pyAzvayujo'pi syAttu "kAtike // 17 // bAhulorjI kAtikiko, hemantaH, 15ziziro'striyAm / 1 vasante puSpasamayaH surabhi grISma USmakaH // 18 // ( 1 ) samarAtrindivakAlasya dve naamnii| [ viSuvat ke 2 nAma / ] ( 2 ) mArgazIrSasya catvAri nAmAni / [ mArgazIrSa ( agahana ) ke 4 nAma / ] (3) pauSamAsasya nAmatrayam / [ pauSamAsa ke 3 nAma / ] ( 4 ) dve nAmanI mAghamAsasya / [ mAghamAsa ke 2 nAma / ] ( 5 ) phAlgunasya trINi nAmAni / [ phAlguna ke 3 nAma / ] ( 6 ) caitramAsasya trINi nAmAni / [ caitamAsa ke 3 nAma / ] ( 7 ) vaizAkhasya nAma trayam / [ vaizAkha ke 3 nAma / ] (8) dve jyeSThasya nAmanI / [ jeTha ke 2 nAma / ] ( 9) ASADhasya nAmadvayam / tatra zucizabdo bahutra prayujyate / yathA-- 'zuci grISmAgnizRGgAreSvASADhe zuddhamantriNi / jyeSThe ca puMsi dhavale zuddhe'nupahate triSu' / medinI / [ ASAr3ha ke 2 nAma / ] ( 10 ) trINi nAmAni zrAvaNasya / [ zrAvaNa ke 3 nAma / ] ( 11 ) bhAdramAsasya catvAri nAmAni / [ bhAdoM ke 4 nAma / ] (12) Azvinasya trINi nAmAni / [ Azvina (kuAra) ke 3 nAma / ] ( 13 ) kArtikasya catvAri nAmAni / [ kArtika ke 4 nAma / ] ( 14 ) mArgazIrSa-pauSAbhyAM hemantartuH / [ agahana pauSa-hemanta Rtu| ] ( 15 ) mAgha-phAlgunAbhyAM zizirartuH / [ mAgha-phAlguna = zizira Rtu / ] (16) caitra vaizAkhAbhyAM vasantartuH / tasya nAma. trayam / [ caita vaizAkha = vasanta Rtu ke 3 nAma / ] ( 17 ) jyeSThA''SADhAbhyAM grISmatuH / tasya sapta nAmAni / [ jeTha ASAr3ha = grISma Rtu ke 7 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 kAlavargaH 4 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH nidAgha uSNopagama uSNa uussmaagmstpH| 'striyAM prAvRT striyAM bhUmni varSA, atha zarat striyAm // 19 // 'SaDamI RtavaH puMsi mArgAdInAM yugaiH kramAt / saMvatsaro vatsaro'bdo hAyano'strI shrtsmaaH||20|| "mAsena syAdahorAtraH paitro, varSeNa daivtH| daive yugasahasra dve brAhmaH, 'kalpau tu tau nRNAm // 21 // "manvantarantu divyAnAM yugaanaamekspttiH| 1degsaMvartaH pralayaH kalpaH kSayaH kalpAnta ityapi // 22 // (1) zrAvaNa-bhAdrAbhyAM vrssrtuH| tasya dve naamnii| varSAzabdaH striyAM bahuvacanAntaH / [ zrAvaNa bhAdoM- varSARtu ke 2 nAma / ] ( 2 ) AzvinakArtikAbhyAM zaradaH / [ Azvina ( kuAra ) kArtika = zarad Rtu / ] ( 3) mArgazIrSAdimAsayugmaiH hemantaprabhRtayaH SaDRtavo bhavanti / [ chaH RtuoM ke nAma / ] ( 4 ) dvAdazamAsAtmakasya varSasya SaD nAmAni / tatra samAH zabdaH striyAM nityaM bahavacanAntaH / [ varSa ( sAla ) ke 6 nAma / ] (5) manuSyANAmekena mAsena pitRNAmeko'horAtraH / [ manuSyo kA eka mAsa pitaroM kA 1 dina hotA hai / ] (6) manuSyANAmekena varSeNa devanAmekohorAtraH / [ manuSyoM ke 1 varSa se devatAoM kA 1 dina hotA hai / ] (7) devAnAM yugasahasre dve brahmaNa eko'horAtraH / etadeva gItAyA aSTame'dhyAye 'sahasrayugaparyantamaharyad brahmaNo viduH / rAtri yugasahasrAntAM te'horAtravido janAH' / [ manuSyoM ke 360 varSoM se devatAoM kA eka varSa / devatAoM ke 12000 varSoM se manuSyoM ke cAra yuga hote haiN| manuSyoM ke cAra yuga se devatAoM kA eka yuga hotA hai / isa prakAra devatAoM ke hajAra yugoM se brahmA kA eka dina ( 24 ghaNTA ) hotA hai| ] (8) evaM brahmaNo dinaM manuSyANAM sthitikAlaH / tasya rAtriH pralayakAlaH, tau dina rAtrizca kalpau bhavataH / [ brahmA kA dina ( 12 ghaNTA ) manuSyoM kA sthitikAla hai| brahmA kI rAtri ( 12 ghaNTA ) manuSyoM kA pralaya kAla hai / ye donoM manuSyoM kI gaNanA meM kalpa kahe jAte haiN| ] ( 9) divyAnAM yugAnAmekasaptatiH-manvantaraM bhavati / [ ikahattara divyaguNoM kA eka manvantara hotA hai| ] ( 10 ) pralayasya paJca nAmAni / [ pralaya ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDa 'astrI paGgha pumAn pApmA pApaM kilviSa-kalmaSam / kaluSaM vRjinaino'ghamaMhI durita-duSkRtam // 23 // syAddharmamastriyAM puNya-zreyasI sukRtaM vRssH| 'mutprItiH pramado harSaH prmodaa'mod-smmdaaH|| 24 // syAdAnandathurAnandaH- zarma-zAta-zukhAni c| 4zvaH zreyasaM zivaM bhadraM kalyANaM maGgalaM zubham // 25 // bhAvukaM bhavikaM bhavyaM kuzalaM kSemamastriyAm / zastaM cA'tha patriSu dravye pApaM puNyaM sukhAni ca // 26 // 'matallikA macikA prkaannddmuddh-tlljau| prazastavAcakAnyamUnyayaH zubhAvaho vidhiH // 27 // 'daivaM diSTaM bhAgadheyaM bhAgyaM strI niyatividhiH / "heturnA kAraNaM bIjaM, 1degnidAnaM tvAdikAraNam // 28 // 11kSetrajJa AtmA puruSaH, "pradhAnaM prakRtiH striyAm / 13vizeSaH kAliko'vasthA, 14 guNAHsattvaM rajastamaH // 29 // 15janurjananajanmAni jnirutpttirudbhvH| ( 1 ) dvAdazanAmAni pApasya / [pApa ke 12 nAma / ] ( 2 ) puNyasya paJca nAmAni / [ puNya ke 5 nAma / ] ( 3 ) harSasya dvAdaza nAmAni / [ harSa ke 12 nAma / ] ( 4 ) kalyANasya dvAdaza nAmAni / [ kalyANa ke 12 nAma / ] (5) pApAdayaH zabdAH dravye prayajyamAnA vizeSyaliGgamA bhavanti / yathA-pApA puruSaH / pApA prtiipdrshinii| pApaM krm| [pApa, puNya, sukha ke nAma / / ( 6 ) prazastavAcakAni paJca zabdAH / [5 prazaMsAvAcaka zabda / ] ( 7 ) zubhapradavidherekaM nAma / [zubhapradavidhi kA 1 nAma / ] ( 8) bhAgadheyasya SaD nAmAni / [bhAgya ke 6 nAma / ](9) kAraNasya trINi nAmAni / kAraNa ke 3 nAma / / (10) AdikAraNaM nidAnaM kathyate tasyakaM nAma / [ nidAna kA 1 nAma / ] (11) Atmano nAmAni triinni| [ AtmA ke 3 nAma / ] ( 12) prakRternAmadvayam / [ prakRti ke 2 nAma / ] ( 13) kAlakRtavizeSasya nAmakam avasthA / [vizeSa paristhiti kA 1 nAma / ] ( 14 ) rajaH tamaH satvaJca ete guNAH / adantAvapi raja-tamazabdau puMsi prayujyate / [satva, raja, tama inako guNa kahate haiM / ] (15) janmanaH SaD-nAmAni / adanto'pi janmazabdaH / [ janma ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atai : 5 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'prANI tu cetano janmI jantujanyuzarIriNaH // 30 // jAtirjAtaJca sAmAnyaM, vyaktistu pRthagAtmatA / cittantu ceto hRdayaM svAntaM hRnmAnasaM manaH // 31 // iti kAlavarga: / 5. atha dhIvarga: "buddhirmanISA dhiSaNA dhIH prajJA zemuSI matiH / prekSopalabdhizcit saMvit pratiprajjJapticetanAH // 1 // 'dhIrdhAraNAvatI medhA, saGkalpaH karma mAnasam / [ 'avadhAnaM samAdhAnaM praNidhAnantathaiva ca / ] 'cittAbhogo manaskArazcarcA " saGkhyA vicAraNA // 2 // [ "vimarzo bhAvanA caiva vAsanA ca nigadyate / ] 12 adhyAhArastarka Uho "vicikitsA tu saMzayaH / sandeha- dvAparau cA'tha samau 14 nirNaya nizcayau // 3 // 27 ( 1 ) prANinaH SaD nAmAni / [ prANI ke 6 nAma / ] ( 2 ) ghaTatvapaTatvAdyekatvaviziSTAyA jAtestrINi nAmAni / [ jAti ke 3 nAma / ] ( 3 ) ghaTAdivyakternAmadvayam / [ vyakti ke 2 nAma / ] ( 4 ) aSTau nAmAni manasaH / [ mana ke 8 nAma / ] iti kAlavarga: / (5) buddhezvaturdazanAmAni / [ buddhi ke 14 nAma / ] ( 6 ) medhAyAstrINi nAmAni / [ dhAraNAzakti vAlI buddhi ke 3 nAma / ] ( 7 ) mAnasikakarmaNa ekaM nAma / [ saMkalpa kA 1 nAma / ] ( 8 ) samAdhAnasya trINi nAmAni / [ sAvadhAnatA ke 3 nAma / ] ( 9 ) mAnasapratyakSasya nAmadvayam / [ mAnasa pratyakSa ke 2 nAma / ] ( 10 ) trINi vicAraNAyA nAmAni / [ vicAra ke 3 nAma / ] ( 11 ) trINi nAmAni vAsanAyAH / [ vAsanA ke 3 nAma / ] ( 12 ) trINi nAmAni tarkasya / [ tarka ke 3 nAma / ] ( 13 ) saMzayasya catvAri nAmAni / [ sandeha ke 4 nAma | ] ( 14 ) nirNayAtmakasya jJAnasya dve nAmanI / [ nizcaya ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 28 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'mithyAdRSTirnAstikatA, vyApAdau drohacintanam / samau siddhAntarAddhAntau bhrAntimithyAmatibhramaH // 4 // " saMvidAgUH pratijJAnaM niyamA''zravasaMzravAH / 11411 aGgIkArAbhyupagama-pratizrava-samAdhayaH 'mokSe dhorjJAnamanyatra vijJAnaM zilpazAstrayoH / 'muktiH kaivalyanirvANazreyoniHzreyasA'mRtam // 6 // mokSo'pavargo''jJAnamavidyA'hammatiH striyAm / 10 rUpaM zabdo gandharasasparzAzca viSayA amI // 7 // gocarA indriyArthAzca, "hRSIkaM viSayIndriyam / 12 karmendriyaM tu pAyvAdi manonetrAdi dhIndriyam // 8 // 14 tuvarastu kaSAyo'strI, " madhuro "lavaNaH kaTuH / [ prathamakANDe ( 1 ) nAstikatAyA nAmadvayam / [ nAstikatA ke 2 nAma / ] ( 2 ) parAhitavicArasya nAmadvayam [ aniSTacintana ke 2 nAma / ] ( 3 ) siddhAntasya dve nAmanI / [ siddhAnta ke 2 nAma / ] ( 4 ) bhrAnternAmatrayam / [ bhrAnti ke 3 nAma / ] ( 5 ) svIkaraNasya daza nAmAni / [ svIkAra karane ke 10 nAma / ] ( 6 ) mokSopayoginI buddhi: jJAnam / [ jJAna kA 1 nAma / ] ( 7 ) zilpAdibuddherekaM nAma / [ vijJAna kA 1 nAma / ] ( 8 ) aSTau nAmAni mokSasya / [ mokSa ke 8 nAma / ] ( 9 ) ajJAnasya trINi nAmAni / [ ajJAna ke 3 nAma / ] (10) rUpAdiviSayANAM nAmAni / [ rUpa Adi viSayoM ke 3 nAma / ] ( 11 ) indriyANAM trINi nAmAni / [ indriyoM ke 3 nAma / ] ( 12 ) pAyvAdIni karmendriyANi / yathoktaM granthAntare - ' pAyUpasthe pANipAdau vAkcetIndriyasaGgrahaH / [ guda, liMga Adi ko karmendriya kahate haiM | ] ( 13) manonetrAdIni jJAnendriyANi / yathoktaM granthAntare'manaH karNau tathA netraM rasanA ca tvayA saha / nAsikA ceti SaT tAni dhIndriyANi pracakSate // iti / 1 [ mana tathA netra Adi ko jJAnendriya kahate haiM / ] ( 14 ) kaSAyasya dve nAmanaM [ kaSAyarasa ke 2 nAma / ] ( 15 ) ekaM madhurarasasya / [ mIThA rasa / ] (16) ekaM lavaNarasasya / [ namakIna rasa / ] ( 17 ) ekaM kaTurasasya / yathoktaM zArGgadharasaMhitAyAm -- 'saMvejayed yo rasanAM nipAte tudatIva ca / vidahan mukha-nAsA'kSa saMsrAvIM sa kaTuH smRtaH // iti / For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhIvargaH 5 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'tikto'mlezca rasAH puMsi, tadvatsu SaDamI triSu // 9 // 'vimardotthe parimalo gandhe jnmnohre| AmodaH so'tinirhArI, vAcyaliGgattvamAguNAt // 10 // 'samAkarSI tu nirhArI, surabhighraNitarpaNaH / iSTagandhaH sugandhiH syAdAmodI mukhavAsanaH // 11 // 1 pUtigandhastu durgandho, 12vistraM syAdAmagandhi yat / 13zukla-zubhra-zuci-zveta-vizada-zyeta-pANDurAH // 12 // avadAtaH sito gauro'valakSo dhvlo'rjunH| [ kaTurasa, jaise mirca / ] anya TIkAkAroM ne kaTu rasa ke udAharaNa meM nIma ko prastuta kiyA hai jo sarvathA bhrama hai / spaSTIkaraNa ke lie kaTurasa kA pramANa saMskRta TIkA meM de diyA hai| ( 1 ) eka tiktarasasya / yathoktaM zArGgadharasaMhitAyAm--- __ 'pratihanti nipAte yo rasanAM svadate na ca / sa tikto mukha-vaizadya-zoSaprahlAdakArakaH // iti / [ tiktarasa, jaise nIma / ] tikta ke prayoga meM adhikAMza loga bhUla karate haiM / ukta zloka ke lakSaNoM para dhyAna deN| mukha vaizadya ke lie hI nIma kI dAtUna kI jAtI hai| (2) amlarasasyakam / [ khaTTArasa / ] ( 3 ) madhurAdayo guNamAtravAcakA rasA iti kathyante / [ madhura Adi kA eka nAma rs|] (4) amI rasavAcakAH zabdAstriSu prayujyante / [ rasavAcaka zabdoM kA prayoga tInoM liMgoM meM hotA hai| ] ( 5 ) manoharasya gandhasya / [ itra / ] ( 6 ) atyantacetoharasya gandhasyakam / [ rUha / ] (7 ) guNazabdaM yAvat sarve zabdAstriSu liGgaSu bhavanti / (8) AkarSaNaguNayuktasya gandhasya nAmadvayam / [ AkarSaka gandha ke 2 nAma / ] (9) ghrANatarpaNAtmakasya sugandhasya catvAri nAmAni / [ uttamagandha ke 4 nAma / ] ( 10 ) mukhavAsanadravyAdernAmadvayam / zabdArNave vizeSa:-- 'kastUrikAyAmAmodaH karpUre mukhavAsanaH / bakule syAt parimalazcampake surabhistathA' / [pAna ke sugandhita masAlA Adi ke 2 nAma / ] ( 11 ) durgandhasya dve nAmanI / [ durgandha ke 2 nAma / ] (12) apakvamAMsagandhasya nAmadvayam / [ kacce mAMsa kI gandha ke 2 nAma / ] ( 13 ) trayodazanAmAni zuklavarNasya / [ sapheda raMga ke 13 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH . [prathamakANDe 'hariNaH pANDuraH pANDuroSetpANDustu dhuusrH|| 13 // kRSNe nolaa-'sit-shyaam-kaal-shyaaml-meckaaH| 4pIto gauro haridrAbhaH, "pAlAzo harito harit // 14 // 'rohito lohito raktaH, zoNaH kokanadacchaviH / 'avyaktarAgastvaruNaH, zvetaraktastu pATalaH // 15 // 1degzyAvaH syAtkapizo, dhUmra-dhUmalau kRssnnlohite| 12kaDAraH kapilaH piGgapizaGgau kadrupiGgalau // 16 // 53citraM kirnIrakalmASazabalatAzca krbure| ( 1 ) ISat pItavarNasya trINi nAmAni zabdArNave vizeSa:-- 'pANDastu pItabhAgArthaH ketakI dhUlisannibhaH / dhUsarastu sitaH pItalezavAn bakulacchaviH / / [ halke pIle raMga ke 3 nAma / ] (2) dhUsaravarNasyakaM nAma / [ dhUsara varNa kA 1 nAma / (3) kRSNavarNasya sapta nAmAni / zabdArNavastu kRSNamecakayoritthaM bhedamAha--'mecaka: kRSNanIlaH syAdatasIpuSpasannibhaH' // [ kAle raMga ke 7 nAma / ] ( 4 ) haridrAbhapItavarNasya nAmatrayam / [ pIlA raMga ke 3 nAma / ] ( 5 ) haritavarNasya nAmatrayam / [ harA raMga ke 3 nAma / ] ( 6 ) raktavarNasya nAmatrayam / [ lAla raMga ke 3 nAma / ] (7) atyantaraktasya nAmadvayam / [gaharA lAla raMga ke 2 nAma / ] (8) ISadaraktasya dve naamnii| [ halkA lAla raMga ke 2 nAma / ] (9) zvetavarNamizritaraktavarNasya nAmadvayam / [ saphedI yukta lAla raMga ke 2 nAma / ] ( 10 ) kRSNapItamizritavarNasya nAmadvayam / [ kAlA pIlA mile hue raMga ke 2 nAma / ] ( 11) dhUmravarNasya nAmatrayam / [ dhUmravarNa ke 3 nAma / ] ( 12 ) SaT kapilavarNasya nAmAni / atra zabdArNave vizeSaH / tadyathA-- 'sita-pIta-harid-raktaH kaDArastRNavahnivat / ayantUdriktapItAGgaH kapilo govibhUSaNaH / / haritAMze'dhike'sau tu pizaGgaH padmadhUlivat / pizaGgastvasitAvezAt piGgoH dIpazikhAdiSu / / piGgalastu paracchAyaH piGgaH zuklAGgakhaNDavat / iti / [ kapilavarNa ke 7 nAma ] ( 13 ) vicitravarNasya SaD nAmAni / [ citakabarA ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdAdivargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'guNe zuklAdayaH puMsi, guNiliGgAstu tadvati // 17 // iti dhIvargaH / 6. atha zabdAdivargaH brAhmo tu bhAratI bhASA gIrvAgvANI sarasvatI / 'vyAhAra uktirlapitaM bhASitaM vacanaM vacaH // 1 // 4apabhraMzo'pazabdaH syAcchAstre zabdastu vAcakaH / tiGa-subantacayo vAkyaM kriyA vA kArakAnvitA // 2 // "zrutiH strI veda AmnAyastrayo-dharmastu tadvidhiH / "striyAmRksAmayajuSI iti vedaastrystryo||3|| (1) guNavAcakAH zuklAdayaH puMsi / dravyavAcakAH zabdA vizeSyanighnA bhavanti / yathA--zuklA bhittiH| zuklaM yazaH / zukla: kezaH / [ guNavAcaka zukla Adi zabda pulliga hote haiM / aura ve hI zabda dravyavAcaka hone para vizeSya ke liMga ke anusAra liMga vAle hote haiN| ] iti dhiivrgH| (2) sarasvatyAH sapta nAmAni / [sarasvatI ke 7 nAma / ] (3) bhASaNasya SaD nAmAni / kecidAcAryAH brAhmItyArabhya vacaH paryantam bhASaNasyaiva paryAyA ityAmananti / [ bhASaNa ke 6 nAma / ] ( 4 ) apabhraMzazabdasya dve nAmanI / { apabhraMza zabda ke 2 nAma / ] (5) vyAkaraNAdizAstre yaH sAdhUH sa zabdaH / [ vAcakazabda kA 1 nAma / ] ( 6 ) tiGanta-subantasamUhaH, kArakAnvitA kriyA vA vAkyaM bhavati / tiGantacayaH-bhavati, edhate prabhRtiH / subantacayaH-'sUnuH saccaritaH satI priyatamA svAmI prasAdonmukha.' / [vAkya lakSaNa kA 1 nAma / ] ( 7 ) vedasya catvAri nAmAni / [ veda ke 4 nAma / ] (8) vedanirdiSTakarmaNa eka nAma / [dharma / ] (9) vedatrayasya pratyekamekaikaM nAma / [ Rg, yajuH, sAmaveda ke nAma / ] ( 10 ) vedatrayayasyakaM nAma / [ tInoM vedoM kA 1 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDe 'zikSetyAdi zruteraGgamoGkArapraNavau samau / 'itihAsaH purAvRttasudAttAdhAstrayaH svraaH||4|| "AnvIkSikI dnnddniitistrkvidyaarthshaastryoH| AkhyAyikopalabdhArthA, "purANaM paJcalakSaNam // 5 // 'prabandhakalpanA kathA, prabalikA prhelikaa| 1degsmRtistu dharmasaMhitA, "samAhRtistu saGgrahaH // 6 // 12samasyA tu samAsArthA, kiMvadantI janazrutiH / ( 1 ) zikSetyAdizruteraGgam / tadyathA-- 'zikSA kalpo vyAkaraNaM niruktaM jyotiSAM gatiH / chandovicitirityetaiH SaDaGgo veda ucyate' / / iti / [ vedAGga kA nAma / ] ( 2 ) OMkArasya dve naamnii| [ oMkAra ke 2 nAma / ] ( 3 ) itihAsasya dve nAmanI / [ itihAsa ke 2 nAma / ] (4) udAttAdisvarANAmekaM nAma / tadyathA-- "udAttazcAnudAttazca svaritazca svarAstrayaH / caturthaH pracito nokto yato'sau chAndasaH smRtaH' / / iti / [ udAtta Adi svaroM ke nAma / ] ( 5 ) AnvIkSikI trkvidyaa| arthazAstraM rAjanItizAstraM daNDanItiriti / [ tarkavidyA aura daNDanIti kA nAma / ] (6) jJAtaviSayA kathA AkhyAyikA kathyate / (satyakathA / ) (7) purANaM paJcalakSaNAsmakam / tadyathA-- 'sargazca pratisargazca vaMzo manvantarANi c| vaMzAnucaritaJcaiva purANaM paJca lakSaNam' // iti / [purANa kA nAma / ] (8) prabandhakalpanA kathetyucyate / [ kahAnI vA upanyAsa / ] ( 9) prahelikAyA dve nAmanI / [ pahelI ke 2 nAma / ] ( 10) manuprabhRtiracitadharmazAstrasya nAmadvayam / [dharmazAstra ke 2 nAma / ] (11) saGgrahasya dve nAmanI / saGgrahasya svarUpam-- 'vistareNopadiSTAnAmarthAnAM sUtra-bhASyayoH / nibandho yaH samAsena saGgrahaM taM vidurbudhAH / / iti / [ saMgraha ke 2 nAma / ] (12) dve smsyaayaa.| [ samasyA ke 2 nAma / ] (13) kiMvadantyA dve nAmanI / [ kiMvadantI ( kahAvata ) ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vagaH 6] zabdAdivargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'vArtA pravRttivRttAnta udantaH syaadthaahvyH||7|| AkhyAhve abhidhAnaJca nAmadheyaM ca nAma ca / hUtirAkAraNA'hvAnaM saMhUtirbahubhi kRtaa|| 8 // 5vivAdo vyavahAraH syAdupanyAsastu vAGmukham / "upodghAta udAhAraH, 'zapanaM zapathaH pumAn // 9 // 'prazno'nuyogaH pRcchA ca, 1 prativAkyottare sme| 11mithyAbhiyogo'bhyAkhyAnamatha mithyAbhizaMsanam // 10 // abhizApaH, 13praNAdastu zabdaH syAdanurAgajaH / 14yazaH kotiH samajJA ca, 15stavaH stotraM stutirnutiH||11|| "AmreDitaM dvistriruktamu~ccaighuSTantu ghossnnaa| "kAkuH striyAM vikAro yaH shokbhiityaadibhirdhvneH||12|| 19avarNA-''kSepa-nirvAda-parIvAdA-'pavAdavat / upakrozo jugupsA ca kutsA nindA ca garhaNe // 13 // (1) samAcArasya catvAri nAmAni / [ samAcAra ke 4 nAma / ] (2) nAmnaH Sar3a nAmAni / [ nAma ( saMjJA ) ke 6 nAma / ] ( 3 ) AhvAnasya trINi nAmAni / [ bulAne ke 3 nAma / ] ( 4 ) anekapuruSakRtasya AhvAnasyakam / [aneka vyaktiyoM dvArA eka sAtha bulAne kA nAma / ] (5) vivAdasya dve naamnii| [ mukaddamA ke 2 nAma / ] ( 6 ) vArtAprArambhaNasya nAma / [apanI bAta khnaa|] (7) vakSyamANArthavarNanasya / apare dRSTAntAderiti svIkurvate / [ dRSTAnta athavA upodghAta ke 2 nAma / ] ( 8) zapathasya dve naamnii| [ zapatha ke 2 nAma / ] (9) praznasya nAmatrasyam / [ pUchanA ke 3 nAma / ] ( 10 ) uttarasya nAmadvayam / [ uttara ( jabAba ) ke 2 nAma / ] (11 ) mithyAbhiyogasya nAmadvayam / [ jhUThA mukaddamA ke 2 nAma / ] ( 12 ) mithyApavAdasya dve nAmanI / [jhUThA kalaMka ke 2 nAma / ] ( 13 ) anurAgazabdasyakaM nAma / [ pucakAranA / ] (14) kIrte: zroNi nAmAni / [ yaza ke 3 nAma / ] ( 15 ) stutezcatvAri nAmAni / [ stuti ke 4 nAma / ] ( 16 ) dvirukternAmadvayam / [ do bAra kahane kA nAma / ] (17) ghoSaNAyAH nAmadvayam / [ ghoSaNA ke 2 nAma / ] ( 18 ) zokabhItyAdibhiH dhvaneH yaH vikArastasyaikaM nAma / [ duHkha bhaya Adi ke kAraNa utpanna dhvani kA nAma 'kAku' / ] ( 19 ) nindAyA daza nAmAni / [ nindA ke 10 nAma / ]. 3 a0 For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 amarakoSaH [prathamakANDe 'pAruSyamativAdaH syAdbhartsanaM tvpkaargiiH| yaH saninda upAlambhastatra syAt paribhASaNam // 14 // tatra tvAkSAraNA yaH syAdAkrozo maithunaM prati / "syAdAbhASaNamAlApaH 'pralApo'narthakaM vacaH // 15 // anulApo muhurbhASA, 'vilApaH paridevanam / vipralApo virodhoktiH, 1degsaMlApo bhASaNaM mithaH // 16 // 1'supralApaH suvacanamapelApastu nihnavaH / [codyamAkSepAbhiyogau zApAkrozau duressnnaa| astrI cATu caTuzlAghA premNA mithyA vikatthanam // ] pasaMdezavAgvAcikaM syAd vAgbhedAstu viSUttare // 17 // 15ruzatI vAgakalyANI "syAtkalyA tu shubhaatmikaa| 1"atyarthamadhuraM sAntvaM, "saGgataM hRdayaGgamam // 18 // 19niSThuraM paruSaM 2deggrAmyamazlIlaM, 21sUnRtaM priye| ( 1 ) apriyabhASaNasya dve naamnii| [ apriyabhASaNa ke 2 nAma / ] ( 2 ) viraskArapUrNavacanasya dve naamnii| [ jhir3akanA ke 2 nAma / ] ( 3) sanindaparibhASaNasyakam / [ ulahanA / ] ( 4 ) bhaginyAdimaithunasambandhikAkrozasyakam / [mAtA bahina sambandhI gaalii| ] (5) sambhASaNasya nAmadvayam / [sambhASaNa ke 2 nAma / ] ( 6 ) vyarthavacanasyaikam / [ bekAra kI bakabAda / ] ( 7 ) muhuauSaNasya dve naamnii| [bAra bAra bolanA ke 2 nAma / (8) paridevanasya nAmadvayam / [ vilApa ke 2 nAma / ] (9) viruddhavacanasya nAyadvayam / [ virodha. pUrNa vArtAlApa ke 2 nAma / ] ( 10) mitha sambhASaNasyakam / [ bAtacIta / ] (11) samyagbhASaNasya nAmadvayam / sundaramASaNa ke 2 nAma / ] (12) nihnavavacanasya dve nAmano / [ bAta se mukara jAnA ke 2 nAma / ] (13) sandezavacanasya dve naamnii| [ sandeza / ] (14) ruzatyAdayo vAgbhedAH viSa liGgeSa bhavanti iti| [ ruzatI Adi ke rUpa tInoM liMgoM meM hote haiM / ] ( 15 ) akalyANakaravacanasya dve nAmanI / [ azubhavacana ke 2 nAma / ( 16 ) zubhavacanasya dve nAmanI / | kalyANakArakavacana ke 2 nAma / ] ( 17 ) sAntvavacanasya triSu / [ AzvAsana denA / ] ( 18 ) hRdayaGgamazabdasya dve nAmanI / [ priyavacana ke 2 nAma ] (19) niSThuravacanasya nAmadvayam triSu / [ kaThoravacana ke 2 nAma / ] ( 20 ) azlIlavacanasya dve nAmanI / [ lajjAkara vacana ke 2 nAma / ] (21) satyavacanasya nAmadvayam / [ satyavacana ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH zabdAdivargaH 6 ] satyethe saGkalakliSTe luptavarNapadaM grastaM, nirastaM 4 ambUkRtaM saniSThIvamabaddha " 'anakSaramavAcyaM syAdAhataM tu syAdanarthakam // 20 // mRSArthakam / [ 'solluNThanaM tu sotprAsaM 'maNitaM ratikUjitam / 10 zrAvyaM hRdyaM manohAri, "vispaSTaM prakaToditam // ] 12 atha milaSTamavispaSTaM vitathaM tvanataM vacaH // 21 // 15 4 satyaM tathyamRtaM samyagamUni " triSu tadvati / 1 zabde ninAda - ninada-dhvani-dhvAna-rava-svanAH // 22 // svAna - nirghoSa-nihada nAda - nisvAna- nisvanAH AravA''rAvasaMrAvavirAvA, 17 atha marmaraH // 23 // svanite vastravarNAnAM bhUSaNAnAM tu ziJjitam / 1 parasparaparAhate // 19 // tvaritoditam / 35 ke 1 ) viruddhArthavacanasya trINi nAmAni / [ viparIta vacana ke 3 nAma / ] ( 2 ) bhASaNAvasare luptavarNavacaso dve nAmanI / [ bolacAla meM spaSTa uccAraNa na hone ke 2 nAma / ] ( 3 ) zIghroccAritavacaso nAma / [ jaldI 2 uccAraNa kiye vacana kA nAma / ] ( 4 ) thUtkAra sahitavAkyasya nAmadvayam / [ thUka chIMTe yukta vacana ke 2 nAma / ] ( 5 ) arthazUnyavacaso nAma / [ nirarthaka vAkya kA nAma | ] ( 6 ) avAcyavacanasya nAmadvayam / [ nindAyukta vAkya ke 2 nAma / ] ( 7 ) mithyAvacanasyaikaM triSu / [ jhUThI bAta / ] ( 8 ) upahAsayuktavacanasya dve nAmanI / [ majAka ke 2 nAma / ] ( 9 ) ratikUjitazabdasyaikaM nAma / [ ratikAla meM strI ke mukha se nikale zabda kA nAma / ] ( 10 ) manohArivacanasya trINi nAmAni / [ priyavacana ke 3 nAma / ] ( 11 ) spaSTavacanasya nAmadvayam / [ spaSTazabda ke 2 nAma / ] ( 12 ) aspaSTavacanasya dve nAmanI / [ aspaSTa vAkya ke 2 nAma / ] ( 13 ) vitathavacanasya dve nAmanI / [ jhUTha ke 2 nAma / ] ( 14 ) satyavacanasya catvAri nAmAni / [ satya ke 4 nAma / (15) amUni satyAdIni catvAri satvAdiguNavati puruSAdau triSu prayujyante / [ ye satyAdi zabda vizeSya ke anusAra tInoM liMgoM meM prayukta hote haiM / ] ( 16 ) zabdasya saptadazanAmAni / [ zabda ke 17 nAma / ] ( 17 ) vastraparNAnAM dhvanerekam / [ vastra ora pattoM ke zabda kA nAma / ] ( 18 ) bhUSaNadhvanerekam / [ AbhUSaNoM kI jhanakAra / ] For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [prathamakANDe 'nikANo nikvaNaH kvANaH kvaNaH kvaNanamityapi // 24 // vINAyAH kvaNite prAdeH prakvANa-pravaNAdayaH / kolAhalaH kalakalastirazcA' vAzitaM rutam // 25 // strI pratizrutpratidhvAne, gItaM gAnamime sme| iti zabdAdivargaH // 6 // 7. atha nATyavargaH 'niSAda-rSabha-gAndhAra-SaDja-madhyama-dhaivatAH // paJcamazcetyamI sapta tantrIkaNThotthitAH svraaH||1|| "kAkalI tu kale sUkSme, 'dhvanau tu madhurA'sphuTe / kalo, 'mandrastu gambhIre, ''tAro'tyuccaistrayastriSu // 2 // [ nRNAmurasi madhyastho dvAviMzatividho dhvniH| sa mandraH kaNThamadhyasthastAraH zirasi goyate // ] 12samanvitalayastvekatAlo, "vINA tu vllko| vipaJcI, 14sA tu tantrIbhiH saptabhiH parivAdinI // 3 // ( 1 ) vINAyA dhvaneH sapta naamaani| [ vINA kI tAna ke 7 nAma / ] (2) kolAhalasya dve naamnii| [ kolAhala ke 2 nAma / ] ( 3) pakSINAM zabdasyakam / [ pakSiyoM kA kalarava / ] ( 4 ) pratidhvaneH dve nAmanI / [pratidhvani ke 2 nAma / ] ( 5 ) gItasya dve nAmanI / [ gIta ke 2 nAma / ] iti shbdaadivrgH| ( 6 ) niSAdAdisaptasvarANAmekaika nAma / [ saMgIta ke sAtasvaroM ke 1-1 nAma / ] ( 7 ) sUkSmadhvanerekaM nAma / [ sUkSmadhvani kA nAma kaaklii| ] (8) avyaktamadhuradhvane rekam / [ avyaktamadhuradhvani kA nAma 'kala' / ] ( 9) gambhIrazabdasyakaM nAma / [ gambhIrazabda kA nAma / ] (10) uccazabdasyaikaM nAma / [ U~cA zabda / ] ( 11 ) kala, mandra, tArazabdAstriSu liGgeSu prayujyante / [ kala mandra tAra zabdoM kA prayoga tInoM liMgoM meM hotA hai / ] ( 12 ) samanvitagItavAdyalayasyaikam / [ samA baMdhanA / ] ( 13 ) vINAyAstrINi nAmAni / [ vINA ke 3 nAma / ] ( 14 ) saptabhistantrIbhiH samanvitAyA vINAyA nAmakam / [ sitAra / ] For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 37 nATyavargaH 7 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH tataM 'vINAdikaM vAdyamAneddhaM murajAdikam / 'vaMzAdikaM tu suSiraM, kAMsyatAlAdikaM ghanam // 4 // 'caturvidhamidaM vAdyaM vAditrA'todyanAmakam / mRdaGgA murajA bhedaastvkcaalinggyordhvkaastryH||5|| 'syAdyazaHpaTaho DhakkA, bherI strI dundubhiH pumAn / 1degAnakaH paTaho'strI "syAtkoNo vINAdivAdanam // 6 // 12vINAdaNDaH pravAlaH syAtkakubhastu prasevakaH / 14kolambakastu kAyo'syA 15upanAho nibandhanam // 7 // 16vAdyaprabhedA ddmru-mddddu-ddinnddim-jhrjhraaH| mardalaH paNavo'nye ca 57nartako-lAsike sme||8|| ( 1 ) vINAdikaM vAdyaM tatamiti kathyate / [ vINA Adi vAdya kA nAma 'tata' hai / ] ( 2 ) murajAdivAdyam AnaddhaM kathyate / [ tabalA / ] ( 3 ) ekaM vaMzAdivAdyasya / [ vaMzI Adi kA nAma / ] ( 4 ) kAMsyatAlAderekaM nAma / [ maMjIrA / ] ( 5 ) caturvidhavAdyasya trINi nAmAni / [bAjA ke 3 nAma / ] (6) mRdaGgasya nAmadvayam / [mRdaGga ke 2 nAma 1] (7) vAdyabhedasyakaikaM nAma / tadyathA 'harItakyA''kRtistvaGkyo yavamadhyastathordhvakaH / AliGgayazcaiva gopuccho madhyadakSiNavAmagAH' / / iti / [ harItakI ke AkAra kA tvaGkya vAdya, jau jaisA Urdhvaka vAdya aura gAya kI pU~cha ke sadRza AliGgaya vAdya hotA hai / ] (8) yazaH paTahasya dve nAmanI / [ DugaDugI ke 2 nAma / ] ( 9 ) bheryA nAmadvayam / [ bherI (nagAr3A) ke 2 nAma / ] (10) paTahasya dve nAmanI / [ paTaha ( tAsA) ke 2 nAma / ] ( 11 ) vINAvAdanArthanirmitadhanuSo dve naamnii| [ sAraMgI bajAne kA dhanuSAkAra DaMDA ke 2 nAma / ] ( 12 ) dve vINAdaNDasya / [ vINAdaNDa ke 2 nAma / ] ( 13 ) vINAyA adhasthitacarmabaddhadArubhANDasyakam / [ vINA ke nIce camar3e se baMdhe hue lakar3I ke pAtra kA nAma / ] ( 14 ) tantrIrahitavINAzarIrasyaikam / [ binA tAra kI vINA / ] ( 15 ) tantrInibandhanolabhAgasyakam / [vINA ke tAra bA~dhane kI UparI khuuttii|] ( 16 ) vAdyavizeSANAm ekaikaM nAma / [ vAdyavizeSoM ke 1-1 nAma / ] (17) nartakyA dve nAmanI / [ nAcane vAlI strI ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH "vilambitaM dUtaM madhyaM tattvamogho ghanaM kramAt / ra tAla: kAlakriyAmAnaM layaH sAmyamathAstriyAm // 9 // tANDavaM naTanaM nATacaM lAsyaM nRtyaJca " tauryatrikaM nRtya gIta - vAdyaM nATyamidaM bhrakuMsazva kuMsava bhrUkuMsazceti strIveSadhArI puruSo nATyoktau ' gaNikA'jjukA // 'bhaginIpatirAvutto 'bhAvo 10 vidvAnathAvukaH / janako, "yuvarAjastu kumAro bhartRdArakaH // 12 rAjA bhaTTArako devastatsutA' bhartRdArikA / devI "kRtAbhiSekAyAmiterAsu tu tu bhaTTinI // 13 // ""abrahmaNyamavadhyoktau " rAjazyAlastu rASTriyaH / 11 // 12 // 17 [ prathamakANDe For Private and Personal Use Only nartane / trayam // 10 // nartakaH / ( 1 ) bilambitanRtyagItavAdyaM tatam', drutaM nRtyagItAdi 'oghaH' tathA madhyanRtyagItAdi 'ghanam' iti kathyate / [ tata, ogha, ghana nRtyAdi ke bheda haiM / ] ( 2 ) kAlakriyAmAnasyaikaM nAma tAlaH / [ tAla / ] ( 3 ) gItatantrIlayasyaikam / [ laya / ] ( 4 ) nRtyasya SaD nAmAni / [ nRtya ke 6 nAma / ] ( 5 ) nRtyagItavAdyasya nAmadvayam / [ nAcanA-gAnA-bajAnA | ] ( 6 ) strIvezadhArinartakasya nAma | [ strI kA veza dhAraNa karake nAcanevAle puruSa kA nAma / ] ( 7 ) gaNikAajjukAviti nATaye uktau / [ vezyA ( gaNikA ) / ] ( 8 ) bhagInIpatiH AvRttaH kathyate / [ bhaginI pati kA nAma / ] ( 9 ) nATaye vidvAn 'bhAva' iti kathyate / [ nATya meM vidvAn ko bhAva kahate haiM / ] ( 10 ) nATa janakaH 'Avuka' ityucyate / [ nATaka meM pitA ko 'Avuka' kahate haiM / ] ( 11 ) nATaye yuvarAjaH kumAraH bhartRdArakaH vA kathyate / [ nATya meM yuvarAja ko kumAra yA bhartRdAra kahate haiM | ] ( 12 ) nATayoktau rAjA bhaTTArakaH, devo vA / [ nATya meM rAjA ko bhaTTAraka yA deva kahate haiM / ] ( 13 ) nATaye rAjaputryA ekaM nAma / [ nATya meM rAjaputrI ko 'bhartRdArikA' kahate haiM / ] (14) nATye rAjJyA ekaM nAma / [ nATya meM rAnI ko devI kahate haiM / ] ( 15) nATye'nabhiSiktarAjapatnInAmekam bhaTTinI kahate haiM / ] ( 16 ) nATye iti ucyate / [ duhAI denA / ] / [ nATya meM abhiSeka na kI huI rAniyoM ko nAhaM badhya evaM prabhRtiprArthanAsu 'abrahmaNyam' (17) nATaye rAjazyAlasyaikam / [ nATya meM rAjA kA sAlA ko rASTriya kahate haiM / ] Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATayavarga: 7] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'ambA mAtA'tha bAlA syAhAsUrAryastu 'mAriSaH // 14 // attikA bhaginI jyeSThA, niSThA-nirvahaNe sme| 'haNDe-hao-halAhyAne nIcAM ceToM sakhI prati // 15 // "aGgahAro'GgavikSepo, 'vyaJjakA'bhinayau samau / 'nirvRtte tvaGgasattvAbhyAM dve triSvAGgikasAttvike / / 16 / 1degzRGgAra-vIra-karuNA-'ddhata-hAsya-bhayAnakAH / bIbhatsa-raudrau ca rasAH, "zRGgAraH zucirujjvalaH // 17 // 12utsAhavarddhano vIraH, kAruNyaM karuNA ghRnnaa| kRpA dayA'nukampA syAdanukrozo'pyatho hasaH // 18 // hAso hAsyaJca, bIbhatsaM vikRtaM triSvidaM dvayam / "vismayo'dbhatamAzvayaM citramapyatha" bhairavam // 19 // dAruNaM bhISaNaM bhomaM ghoraM bhImaM bhayAnakam / ( 1 ) mAtuH ekaM nAma / [ maataa| ] ( 2) bAlAyA vAsUriti nAma / [ bAlA / ] ( 3 ) nATaye mAnyasyaikam / [ nATaya meM AdaraNIya ko mAriSa kahate haiM / ] ( 4 ) jyeSThabhaginyA nAma / [ nATaya meM bar3I bahana ko attikA kahate haiM / ] ( 5 ) nirvahaNAbhidhasandherdai nAmanI nATye / [ nibahajAnA, pUrA honA / ] ( 6 ) nATake nIcAyA AhvAne haNDe, ceTayA AhnAne haje, sakhyA AhnAne halA, iti [ haNDe, haje, halA ye kramazaH nIca, ceTI aura sakhI ko bulAne ke zabda haiM / ] (7) nRtyavizeSasya dve nAmanI / [ aGgahAra nAmaka nRtya ke 2 nAma / ] ( 8 ) hRdgatabhAvAbhivyaJjakasya dve naamnii| [ abhinaya ke 2 nAma / ] ( 9) aGganiSpannaM bhrUvikSepAdikam AGgikam / satyena kRtaM svedaromAJcAdikam sAtvikam / [AMgika aura sAttvika bhAvoM ke nAma / ] (10) zRGgArAdirasAnAmekaikaM nAma / [ zRMgAra, vIra, karuNa, adbhuta, hAsya, bhayAnaka, bIbhatsa, raudra, ye 8 rasoM ke nAma haiM / ] ( 11 ) trINi zRGgArarasya nAmAni / [ zRMgAra rasa ke 3 nAma / ] ( 12 ) vIrarasasya dve naamnii| [ vIrarasa ke 2 nAma / ] (13) karuNarasasya sapta nAmAni / [ karuNarasa ke 7 nAma / ] (14) hAsyarasasya trINi nAmAni / [ hAsya rasa ke 3 nAma / ] ( 15 ) dve bIbhatsarasasya nAmanI traSu / [ bIbhatsarasa ke 2 nAma ] ( 16 ) adbhutarasasya catvAri nAmAni triSu liGgeSu / [ adbhutarasa ke 4 nAma ] ( 17 ) bhayAnakarasasya nava nAmAni / [ bhayAnaka rasa ke 9 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'triSu // 20 // bhayaGkaraM pratibhayaM raudraM tugramamI caturdaza, 'darastrAso bhItirbhIH sAdhvasaM 4 vikAro mAnaso bhAvo'nubhAvo bhAvabodhakaH // 21 // bhayam / / 'garvo'bhimAno'haGkAro mAnacittasamunnatiH / [ 'darpossvalepo'vaSTambhazcittodrekaH smayo madaH ] paribhavaH 'anAdaraH rIDhA - 'vamAnanA'vajJA'vahelanamasUkSaNam parIbhAvastiraskriyA // 22 // [ prathamakANDe " mandAkSaM hostrapA vrIDA lajjA, "sA'patrapA'nyataH // 23 // 12 kSAntistitikSA'bhidhyA tu parasvaviSaye spRhA / 14 akSAntirarthyA'sUyA " tu doSAropo guNeSvapi // 24 // ""vairaM virodho vidveSo, "manyuzokau tu zuk striyAm / vipratIsAra ityapi // 25 // striyau / 18 " pazcAttApo'nutApazca "kopa - krodhA 'marSa- roSa - pratighA ruTkrudhau ( 1 ) raudrarasasya dve nAmanI / [ raudrarasa ke 2 nAma / ] ( 2 ) adbhutAdyAzcaturdazazabdAstadavati triSu prayujyante / [ adbhutAdi 14 zabda tInoM liMgoM meM prayukta hote haiM | ] ( 3 ) SaDbhayasya nAmAni / [ bhaya ke 6 nAma / ] ( 4 ) mAnasavikArasyaikam | [ manovikAra kA nAma / ] ( 5 ) bhAvabodhanasyakam / [ bhAvabodhana kA nAma | ] ( 6 ) ahaGkArasya trINi nAmAni / [ ahaMkAra ke 3 nAma / ] ( 7 ) mAnasya nAmadvayam anye AcAryA garvAdayaH paJca paryAyAH svIkurvanti [ abhimAna ke 2 nAma / ] ( 8 ) prakSiptAni SaD darpasya / [ ghamaNDa ke 6 nAma / ] ( 9 ) anAdarasya nava nAmAni / [ apamAna ke 9 nAma / ] ( 10 ) lajjAyAH panAmAni / [ lajjA ke 5 nAma | ] ( 11 ) gurujanAdibhyo lajjAyA ekam / [ bar3oM se lajAne kA nAma / ] ( 12 ) kSamAyAH nAmadvayam / [ kSamA ke 2 nAma / ] ( 13 ) parakIyadhanApahareNAcchAyA ekam / [ dUsare ke dhana ke apaharaNa kI icchA kA nAma / ] ( 14 ) IrSyAyA nAmadvayam / [ IrSyA ke 2 nAma / ] (15) guNeSu doSAropaNasyaikam / [ asUyA | ] ( 16 ) vairasya trINi nAmAni / [ vaira ke 3 nAma / ] ( 17 ) zokasya nAmatrayam / [ zoka ke 3 nAma / ] ( 18 ) pazcAttApasya nAmatrayam / [ pazcAttApa ke 3 nAma / ] ( 19 ) krodhasya SaD nAmAni / [ krodha ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nATyavargaH 7 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'zucau tu carite zIlamunmAdazcittavibhramaH // 26 // premA nA priyatA hArda prema sneho'tha dohadam / icchA''kAGkSAspRhehAtRDvAJchAlipsAmanorathaH // 27 // kAmo'bhilASastarSazca " so'tyathaM lAlasA dvayo | 'upAdhirnA dharmacintA, "puMsyAdhirmAnasI vyathA // 28 // 'syAccintA smRtirAdhyAnamutkaNThotkalike same / 1. utsAho'dhyavasAyaH syAtsa 11 vIryamatizaktibhAk // 29 // 12 kapaTosstrI vyAjadambhopadhayazchadmakaitave / 0 kusRtiniSkRtiH zAThyaM, "pramAdo'navadhAnatA // 30 // 14 kautUhalaM kautukaJca kutukaJca kutUhalam / 1" strINAM vilAsa - bibboka - vibhramA lalitantathA // 31 // helA lIletyamI hAvAH kriyAH zRGgArabhAvajAH / "dravakeliparIhAsAH kroDA lolA ca narma ca // 32 // 17 vyAjo'padezo lakSyaJca krIDA khelA ca kUrdanam / . 41 ( 1 ) pavitracaritasyaikam / [ zola / ] ( 2 ) unmAdasyaikam | [ pAgalapana kA nAma / ] ( 3 ) pazca nAmAni snehasya / [ prema ke 5 nAma / ] ( 4 ) icchAyA dvAdaza nAmAni / tatra dohadaM garbhiNyA icchAyA viSaye suprasiddham / [ icchA ke 12 nAma / garbhiNI kI icchA ko dohada kahate haiM / ] ( 5 ) atiprIterekaM nAma / [ atyanta prema kA nAma / ] ( 6 ) dharmacintAyA nAmadvayam / [ dharmacintA ke 2 nAma / ] ( 7 ) mAnasikavyathAyA ekaM nAma / [ Adhi ( mAnasika kaSTa ) / ] ( 8 ) smaraNasya trINi nAmAni / [ smaraNa ke 3 nAma / ] ( 9 ) utkaNThAyA nAmadvayam / [ utkaNThA ke 2 nAma / ] ( 10 ) utsAhasya nAmadvayam / [ utsAha ke 2 nAma / ] ( 11 ) atyantazaktiyuktasyaikam | [ atyadhika zaktiyukta kA nAma / ] ( 12 ) kapaTasya nava nAmAni / [ kapaTa ke 9 nAma / ] ( 13 ) dve pramAdasya nAmanI / [ pramAda ke 2 nAma / ] (14) kautuhalasya catvAri nAmAni / [ kutUhala ke 4 nAma / ] ( 15 ) zRGgArAd ratyAdeH, bhAvAt mAnasika vikArAcca samutpannAH strINAM kriyAH, vilAsAdikAH SaD hAvAbhidhA bhavanti / [ hAva ke 6 nAma / ] ( 16 ) krIDAyAH SaD nAmAni / [ khela tathA parihAsa ke 6 nAma | ] ( 17 ) vyAjasya troNi nAmAni / [ chala kapaTa, bahAnA ke 3 nAma | ] ( 18 ) nAmatrayaM krIDAyAH / [ geMda Adi khaloM ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 42 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH prelayo 'gharmo nidAghaH svedaH syAt prelayo avahitthA'kAraguptiH, samau saMvega saMbhramau / 3. 7 " syAdAcchuritakaM hAsaH sotprAsaH sa' manAk smitam / / 34 // madhyamaH syAd vihasitaM, 'romAJco romaharSaNam / 'kranditaM ruditaM kruSTaM, " jRmbhastu triSu jumbhaNam // 35 // 11 vipralambho visaMvAdo riGgaNaM skhalanaM same / 10 9 97 3 13 syAnnidrA zayanaM svApaH svapnaH saMveza ityapi // 36 // 18 tandrI mIlA, 15 bhrakuTikuTikuTiH striyAm / 16 adRSTiH syAdasaumye'kSNi saMsiddhiprakRto tvime // 37 // svarUpaJca svabhAvazca nisargazcAtha 18 vepathuH / kampo'tha 19 kSaNa uddharSo maha uddhava utsavaH // 38 // iti nATayavargaH / [ prathamakANDe naSTaceSTatA // 33 // ( 1 ) gharmasya nAmatrayam / [ ghAma, pasInA ke 3 nAma / ] ( 2 ) naSTaceSTatAyA nAmanI / [ behozI ke 2 nAma / ] ( 3 ) AkAragupternAmadvayam / [ mAnasika bhAva ko chipAne ke 2 nAma / ] ( 4 ) saMvegasya dve nAmanI / [ utAvalApana ke 2 nAma / ] ( 5 ) marmabhedina upahAsasyaikaM nAma / [ majAka / ] ( 6 ) svalpahAsasyaikam | [ musakarAnA | ] ( 7 ) madhyamahAsasya nAma / [ sAdhAraNa ha~sanA / ] ( 8 ) romAJcasya nAmadvayam / [ romAzva ke 2 nAma / ] ( 9 ) ruditasya nAmatrayam / [ ronA ke 3 nAma / ] ( 10 ) jRmbhaNasya nAmadvayam / [ ja~bhAI ke 2 nAma / ] ( 11 ) aGgIkRtAsampAdanasya dve nAmanI / [ svIkAra kiye kArya ko na karane ke 2 nAma / ] ( 12 ) skhalanasya nAmadvayam / bAlAnAM hastapAdAbhyAM calanasya kecit, apare picchilAdApatanasya / [ ghisakanA, phisalanA ke 2 nAma / ] (13) nidrAyAH paJca nAmAni / [ nIMda ke 5 nAma / ] ( 14 ) dve nAmanI tandrAyAH / [ U~ghAI, avasAda ke 2 nAma / ] ( 15 ) bhRkuTisamutthAnasya trINi nAmAni / [ bhauMha car3hAnA ke 3 nAma / ] ( 16) kruddhaddaSTerekaM nAma / [ kuTila dRSTi | ] (17) svabhAvasya paJca nAmAni / [ svabhAva ke 5 nAma / ] ( 18 ) kampasya dve nAmanI / [ ka~paka~pI ke 2 nAma / ] ( 19) utsavasya paJca nAmAni / [ utsava ke 5 nAma / ] iti nATyavarga: / For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8. atha pAtAlabhogivargaH 'adhobhuvana-pAtAlaM balisA rasAtalam / nAgaloko'tha 'kuharaM zuSiraM vivaraM bilam // 1 // chidraM niyaMthanaM rokaM randhra zvabhraM vapA shussiH| gartA'vaTau bhuvi zvabhre, sarandhra zuSiraM triSu // 2 // "andhakAro'striyAM dhvAntaM tamisra timiraM tmH| dhvAnte gADhe'ndhatamasaM, kSINe'vatamasaM tmH||3|| 'viSvak santamasaM, nAgAH kAdraveyAstadIzvaraH10 / zeSo'nanto, 11vAsukistu sarparAjo'tha 12gonase // 4 // tilitsaH 13syAdajagare zayurvAhasa ityubhau / 14alagardo jalavyAlaH, 15samau rAjila-DuNDubhau // 5 // 1'mAludhAno 17mAtulAhinirmuktau muktakaJcakaH / 1"sarpaH pRdAkurbhujago bhujaGgo'hirbhujaGgamaH // 6 // (1) pAtAlasya paJca nAmAni / [pAtAlaloka ke 5 nAma / (2) ekAdazanAmAni vilasya / [ bila ke 11 nAma / ] ( 3 ) gartamAtrasya nAmadvayam / [ gaDDhA ke 2 nAma ] ( 4 ) randhrayuktasyakaM nAma [ chidrayukta / ] ( 5 ) andhakArasya paJca nAmAni / [ andhakAra ke 5 nAma / ] (6) gADhAndhakArasyaikaM nAma / [ ghanA a~dherA / ] ( 7 ) kSINAndhakArasyakaM nAma / [ kama a~dherA kA nAma / ] (8) sarvatovyAptatamasa ekam / [ cAroM ora phailA a~dherA kA nAma / ] ( 9) phaNAlAGgalayaktanarAkAradevayonivizeSanAgAnAM nAmadvayam / [phaNa aura Jcha yukta narAkAra sarpo ke 2 nAma / ] ( 10 ) sarparAjasya naamdvym| [ zeSanAga ke 2 nAma / ] ( 11) vAsukisarpasya dve nAmanI / [ vAsuki nAga ke 2 nAma / ] { 12) tilitsAbhidhasarpavizeSasya dve nAmanI / [ tilitsanAga ke 2 nAma / ] ( 13 ) ajagarasya nAmatrayam / [ ajagara ke 3 nAma / ] ( 14 ) jalavyAlasya nAmadvayam / [ pAnI kA sA~pa ke 2 nAma / ] ( 15 ) ubhayamukhasarpasya nAmadvayam / [ dumuhA sA~pa ke 2 nAma / ] ( 16 ) citravarNayuktasya srpsy| [citakabarA sA~pa / ] ( 17 ) nirmuktakaJcukasarpasya nAmadvayam / [ keculI chor3e hue sA~pa ke (2 nAma / ] 18 ) sarpasya trayastrizannAmAni / [ sA~pa ke 33 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 amarakoSaH [prathamakANDe AzIviSo viSadharazcakrI vyAlaH sriisRpH| kuNDalI gUDhapAccakSuHzravAH kAkodaraH phaNI // 7 // darvokaro dIrghapRSTho dandazUko bileshyH| uragaH pannago bhogI jihmagaH pavanAzanaH // 8 // [ lelihAno dvirasano gokarNaH kaJcukI tthaa| kumbhInasaH phaNadharo hari gadharastathA // 'aheH zarIraM bhogaH syaadaashiirpyhidNssttikaa|] triSvAheyaM viSA'sthyAdi, sphaTAyAM tu phaNA dvyoH| "samau kaJcaka-nirmoko, kSveDastu garalaM viSam // 9 // "puMsi klobe ca kaakol-kaalkuutt-hlaahlH| saurASTrikaH zauklikeyo brahmaputraH prdiipnH||10|| dArado vatsanAbhazca viSabhedA amI nv| "viSavaidyo jAGgaliko, vyAlagrAhyahituNDikaH // 11 // iti paataalbhogivrgH| 9. atha narakavargaH 5degsyAnnArakastu narako nirayo durgatiH striyAm / (1) sarpazarIrasyaikaM nAma / [ sAMpa ke zarIra kA nAma 'bhoga' / ] (2) sarpasya viSadaMSTAyA dve naamaanii| [ sAMpa kI viSailI dAr3ha ke 2 nAma / 1( 3 ) srpvisssyaadernaam| [ sA~pa ke viSa, haDDI Adi kA nAma 'Aheya' / ] ( 4 ) sarpaphaNAyA nAmadvayam / [ sAMpakI phana ke 2 nAma / ] ( 5 ) sarpakaJcukasya nAmadvayam / [ sA~pa ko keculI ke 2 nAma / ] (6) sAmAnyaviSasya nAmatrayam / [ sAmAnya viSa ke 3 nAma / ] (7) viSabhedAnAmekakaM nAma / [ viSabhedoM kA 1-1 nAma / ] (8) viSavaMdyasya nAmadvayam / [ viSavaMdya ( gArur3I ) ke 2 nAma / ] (9) sarpagrAhiNo dve nAmanI / [ sa~perA ke 2 nAma / ] iti paataalbhogivrgH| ( 10 ) narakasya catvAri nAmAni / [ naraka ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vArivarga : 10 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'tadbhedAstapanA vIci - mahAraurava - rauravAH // 1 // saGghAtaH kAlasUtraJcetyAdyAH sattvAstu nArakAH / pretA vaitaraNI sindhuH syAdalakSmIstu nirRtiH // 2 // "viSTirAjUH kAraNA tu yAtanA tIvravedanA | 7 " pIDA bAdhA vyathA duHkhamArmanasyaM prasUtijam // 3 // 'syAtkaSTaM kRcchramAbhIlaM, triSveSAM bhedyagAmi yat / iti narakavargaH / 10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10. atha vArivargaH 'samudro'bdhirakUpAraH pArAvAraH saritpatiH H / udanvAnudadhiH sindhuH sarasvAn sAgaro'rNavaH // 1 // ratnAkaro jalanidhiryAdaH patirapAmpatiH / tasya prabhedAH 12 kSIrodo lavaNodastathApare // 2 // iti narakavargaH / (1) narakabhedAnAM pRthak pRthak nAmAni / [ narakoM ke nAma / ] ( 2 ) narakavAsijantUnAM nAmadvayam / [ nArakIya prANiyoM ke 2 nAma / ] (3) vaitaraNInadyA ekam / [ vaitaraNI nadI / ] ( 4 ) alakSmyA nAmadvayam / [ nArakIyadurgaMti ke 2 nAma / ] ( 5 ) nirmUlyakarmakaraNasya dva e, kecit narake haThAt prakSepaNasya, bhadrAkhyakaraNasyeti vadanti / [ naraka meM DhakelanA yA vegAra ke 2 nAma / ] ( 6 ) narakayAtanAyAstrINi nAmAni / [ narakayAtanA ke nAma / ] ( 7 ) mAnasikakaSTasya trINi nAmAni / [ mAnasika kaSTa ke 3 nAma ] ( 8 ) prasavavedanAyA ha e nAmanI / [ prasavavedanA ke 2 nAma / ] ( 9 ) zArIrika kaSTasya trINi nAmAni / [ zArIrikakaSTa ke 3 nAma / ] ( 10 ) duHkhAdInAmuparyuktAnAM zabdAnAmmadhye yad nAma bhedyagAmi dravyavAci syAt tat triSu liGgeSu prayujyate / yathA - duHkhA daridratA / duHkha narakaH / duHkhaM paramehanivAsanam / [ duHkha Adi zabdoM ke liMga vizeSya ke anusAra badalate haiM ] S 45 (11) samudrasya paJcadaza nAmAni [ samudra ke 15 nAma ] ( 12 ) samudrabhedAnAmekaikaM nAma / [ samudra bhedoM ke nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ prathamakANDe 'ApaH strI bhUmni vAri salilaM kamalaM jlm| payaH kolAlamamRtaM jIvanaM bhuvanaM vanam // 3 // kabandhamudakaM pAthaH puSkaraM sarvatomukham / ambho'rNastoyapAnIyanIrakSIrAmbuzambaram // 4 // meghapuSpaM ghanarasastriSu dve Apyamammayam / bhaGgastaraGga mirvA striyAM vIcirathomiSu // 5 // mahatsUllola-kallolau, syAdAvarto'mbhasAM bhramaH / "pRSanti bindupRSatAH pumAMso viSaH striyAm // 6 // "cakrANi puTabhedAH 'syurdhamAzca jalanirgamAH / 'kUlaM rodhazca toraJca pratIraJca taTa triSu // 7 // 5degpArAvAre parArvAcI tIre, 1'pAtraM tadantaram / 52dvIpo'striyAmantarIpaM yadantarvAriNastaTam // 8 // 13toyotthitaM tatpulinaM, 14saikataM sikatAmayam / 1"niSadvarastu jambAlaH paGko'strI zAdakardamau // 9 // (1) saptaviMzati jalasya nAmAni / [ pAnI ke 27 nAma / ] ( 2 ) jalavikArasya nAmadvayam / [ pAnI se bane hue barpha Adi ke 2 nAma / ] ( 3) catvAri taraGgasya nAmAni / [ lahara ( taraMga ) ke 4 nAma / ] ( 4 ) mahAtaraGgasya nAmadvayam / [ bar3I laharoM ke 2 nAma / ] ( 5 ) ambhasAmAvartasya nAmadvayam / [ bhauMrI, pAnI kA ghumAva ke 2 nAma / ] ( 6 ) jalakaNasya catvAri nAmAni / pRSac chanda: klIbe pRSatazabda: puMsi . [ jala kaNa ke 4 nAma / ] ( 7 ) jalabhramaNasya tu nAmanI / [ bha~vara ke 2 nAma / ] ( 8) jalanirgamayantrasya dva nAmanI / kecid bhUmimudbhidya samudbhUtasya jalasya nAmeti svIkurvanti / [ phuhArA ke 2 nAma / ] ( 9) tIrasya paJca nAmAni / [ kinAre ke 5 nAma / ] ( 10) arvAk tIram avAraM, paratIraM pAramityekaikaM nAma / [ donoM kinAroM ke nAma / ] ( 11 ) dvayostIrayormadhyagatasya pravAhasyakam / [ nadI kA pATa / ] ( 12) dvIpasya nAmadvayam / [ dvIpa yA TApU ke 2 nAma / ] ( 13 ) toyotthitasya taTasyakam / [ pAnI se uThA huA kinArA / ] ( 14 ) bAlukAyuktataTasyakaM nAma / [ bAlukAmaya nadI kA kinArA / ] ( 15 ) paGkasya paJca nAmAni / [ kIcar3a ke 5 nAma / For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bArivargaH 10 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 47 'jalocchvAsAH parIvAhAH, 'kUpakAstu vidaarkaaH| nAvyaM triliGgaM nautArye, striyAM naustaraNistariH // 10 // "uDupaM tu plavaH kolaH, sroto'mbusaraNaM svtH| 'AtarastarapaNyaM syAd droNI 'kASThAmbuvAhinI // 11 // 'sAMyAtrikaH potavaNik karNadhArastu nAvikaH / 11niyAmakAH potavAhAH, 12kUpako guNavRkSakaH // 12 // "naukAdaNDaH kSepaNI 14syAdaritraM kenipAtakaH / 15abhriH strI kASThakuddAlaH, 1 sekapAtraM tu secanam // 13 // 1degklIbe'rdhanAvaM nAvo'rdhe'tItanauke'tinu triSu / (1) pravRddhajalanissaraNamArgasya nAmadvayam / [ bar3he huye jala nikalane ke mArga ke 2 nAma / ] ( 2 ) nadyAdau jalasaMrakSaNArthaM kRtagartasya nAmadvayam / [ pAnI saMrakSaNa ke lie nadI ke bIca meM banAye hue gaDDhe ke 2 nAma / ] ( 3 ) naukayA. taraNayogyanadyAde madvayam / [nAva se pAra karane yogya nadI ke 2 nAma / ] (4) naukAyA nAmatrayam / [nAva ke 3 nAma / ] ( 5 ) kASTAdinirmitanaukAyAstrINi nAmAni / [ DoMgo, choTI nAva / ] ( 6 ) svato'mbusaraNasyaikaM nAma / [ sotA yA jharanA / ] (7) nadyAditaraNArthaM deyazulkasya nAmadvayam / [ nAva ke bhAr3A ke 2 nAma / ] ( 8 ) jalaprakSepaNArthaM kASThapASAdinirmita pAtrasya nAmadvayam / [ droNI, kuNDI, nAda ke 2 nAma / ] (9) nAmadvayam potavaNijaH / [ samudrI jahAja dvArA vyApAra karane vAle baniyA ke 2 nAma / ] ( 10 ) karNadhArasya nAmadvayam / [ nAvika, karNadhAra, mallAha ke 2 nAma / ] (11) potavAhasya dve nAmanI / [jahAja kA khevaiyA, mAMjhI ke 2 nAma / (12) naukAmadhyasthitarajjubandhanadaNDasya dve nAmanI / [ gunarakhA, pAr3hI ke 2 nAma / ] (13) dve nAmanI naukAdaNDasya / [ kSepaNI, DA~DA ke 2 nAma / ] (14 ) aritrasya nAmadvayam / [ naukA ke pIche sthita patavAra ke 2 nAma / ] (15) nAmadvayaM kASTakuddAlasya / [ lakar3I kA kudAla ke 2 nAma / / ( 16 ) naukAmadhyasthitajalaprakSepaNapAtrasya / [ nAva meM se pAnI pheMkane kA tasalA / ] ( 17) naukAyA ardhabhAgasyakaM nAma / [ nAva kA ardhbhaag| ] ( 18 ) naukAmatikrAntajalAderekaM nAma / [ gahare jala kA nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 48 www.kobatirth.org amarakoSaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ prathamakANDe 14 // gabhIraM tadviparyaye / dAza - dhIvarau // 15 // 'triSvAgAdhAt prasanno'cchaH kaluSo'naccha AvilaH // 4 nimnaM gambhIramuttAnaM 6 agAdhamatalasparza 'kaivarte 'AnAyaH puMsi jAlaM syAccheNasUtraM pavitrakam / 10 matsyAdhAnI kuveNI syAt " vaDizaM matsyavedhanam // 16 // 12 pRthuromA jhaSo matsyo mIno vaisAriNo'NDajaH / visAraH zakulo cA'tha gaDakaH zakulArbhakaH // 14 sahasradaMSTaH pAThIna, 15 ulUpI zizukaH samau / 16 nalamInazcilicimaH, 17 proSThI tu zapharI dvayo // 18 kSudrANDamatsyasaGghAtaH potAdhAnamatho 19 jhaSAH / rohito madguraH zAlo rAjIvaH zakulastimiH // timiGgilAdayazcA'tha yAdAMsi jalajantavaH / 3 17 // 18 // 19 // x ( 1 ) gAdhazabdaparyantaM zabdAstriSu bhavanti / [ gAdhaparyanta zabdoM ke rUpa tInoM liMgoM meM hote haiM / ] ( 2 ) svacchajalasya nAmadvayam / [ sApha jala ke 2 nAma | ] ( 3 ) Avilajalasya trINi nAmAni / [ maile jala ke 3 nAma / ] ( 4 ) trINi gambhIrajalasya nAmAni / [ gahare jala ke 3 nAma / ] ( 5 ) uttAnajalasyaikaM nAma / [ chichalA jala kA nAma / ] ( 6 ) agAdhajalasya nAmadvayam / [ agAdha jala ke 2 nAma / ] ( 7 ) dhIvarasya trINi nAmAni / [ dhIvara ke 3 nAma | ] ( 8 ) jAlasya nAmadvayam / [ jAla ke 2 nAma / ] ( 9 ) rANasUtrasya dve nAmanI | [ DorI ke 2 nAma / ] ( 10 ) matsyasthApanapAtrasya nAmayam / [ machalI rakhane kA pAtra ke 2 nAma / ] ( 11 ) matsya vedhanakaNTakasya nAmadvayam / [machalI mArane kA kA~TA ke 2 nAma / ] ( 12 ) matsyasya aSTau nAmAni / [ machalI ke 8 nAma / ] ( 13 ) matsyArbhakasya nAmadvayam / [ machalI ke bacce ke 2 nAma / ] ( 14 ) pAThInamatsyasya nAmadvayam / [ pAThIna nAmaka machalI ke 2 nAma / ] ( 15 ) zizukamatsyasya nAmadvayam / [ sUIsa ke 2 nAma / ] ( 16 ) nalamInasya nAmadvayam / [ nala nAmaka machalI ke 2 nAma / ] ( 17 ) zapharImatsyAH nAmadvayam / [ zapharI ke 2 nAma / ] ( 18 ) kSudrANDamatsya saGghAtasya nAmadvayam / [ aMDoM se nikalI choTI machaliyoM ke samUha ke 2 nAma / ] ( 19 ) matsyavizeSANAmekaikaM nAma / [ matsya vizeSoM ke nAma / ] ( 20 ) makarAdijalajantUnAM nAmadvayam / [ makara Adi jalajantuoM ke nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vArivargaH 10] ratnaprabhAbyAkhyAsametaH 'tad bhedAH zizumArodrazaGkavo makarAdayaH // 20 // syAtkulIraH karkaTakaH, kUrme kmtth-kcchpau| 4grAho'vahAro, panakrastu kumbhIro'tha mahIlatA // 21 // gaNDUpadaH kiJcalako, nihAkA godhikA sme| 'raktapA tu jalaukAyAM striyAM bhUmni jlauksH|| 22 // muktAsphoTaHstriyAM zuktiH, 1degshngkhHsyaatkmburstriyaam| 11kSudrazaGkAH zaGkhanakhAH, zambUkA jalazuktayaH // 23 // 13bheke - mnndduuk-vrssaabhuu-shaaluur-plv-drduraaH|| 14zilI gaNDUpadI, 15bhekI, varSAbhvI 'kamaThI DuliH // 24 // 17madgurasya priyA zRGgI, "durnAmA dIrghakozikA / 1 jalAzayo jalAdhArastaMtrAgAdhajalo hradaH // 25 // (1) jalajantu bhedAnAmekaikam / [ jalajantuoM ke bhedoM ke 1-1 nAma / ] (2) kulIrasya nAmadvayam / [ kekar3A ke 2 nAma / ] ( 3 ) kacchapasya trINi nAmAni / [ kachuA ke 3 nAma ] ( 4 ) grAhasya nAmadvayam / [ ghar3iyAla ke 2 naam|] ( 5 ) nakrasya nAmadvayam / [ naka ( magara ) ke 2 nAma / ] ( 6 ) gaNDapadasya trINi nAmAni / [ keMcuA ke 3 nAma / ( 7 ) godhAyA nAmadvayam / [ goha ke 2 nAma / (8) jalaukAyAstrINi nAmAni / [ jauMka ke 3 nAma / ] (9) zaktikAyAH nAmadvayam / [ sIpI ke 2 nAma / 1 ( 10 ) zakhasya nAmadvayam / [ zaMkha ke 2 nAma / ] ( 11 ) kSudrazaGkhAnAM nAmadvayam / [ choTe zaMkhoM ke 2 nAma / ] (12) jalazuktimAtrasya nAmadvayam / [ sAdhAraNa sIpI ke 2 nAma / / ( 13 ) maNDUkasya SaD nAmAni / [ meMDhaka ke 6 nAma / ] (14) kSudragaNDUpadyAH nAmadvayam / [ keMcuA vizeSa ke 2 nAma / ( 15 ) bhekyA nAmadvayam / [ meMDhaka kI strI ke 2 nAma / ] (16 ) kacchapasya striyaH dve nAmanI / [ kacchapakI strI ke 2 nAma / ] ( 17 ) madgurasya striyaH zRGgo nAma / [ madgura kI strI shRNgii|] yathA''ha bhAguri:-'bhAryA bhekasya varSAbhvo, zRGgIsyAnmadgurasya tu| zilI gaNDUpadasyApi, kacchapasya DuliH smRtA' // iti / ( 18) dIrghakozikAyAH nAmadvayam / [ jauMka jaise prANI ke 2 nAma / ] ( 19) jalAzayasya dve nAmanI / [ jalAzaya ke 2 nAma / ] (20) agAdhajalavatastaDAgasyakaM nAma / [ gahare jala vAle tAlAba kA nAma hRd|] For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 50 www.kobatirth.org amarakoSaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ prathamakANDe "AhAvastu nipAnaM syAdupakUpajalAzaye / 4 puMsyevA'ndhuH prahiH kUpa udapAnantu puMsi vA // 26 // nemistrikAssya, vInAho mukhabandhanamasya yat / " puSkariNyAntu khAtaM syAdakhAtaM devakhAtakam // 27 // "padmAkarastaDAgo'strI, 'kAsAraH sarasI saraH / 'vezantaH palvalaM cAlpasaro, 10 vApI tu atfor // 28 // | kheyantu parikhAssdhArastvambhasAM yatra dhAraNam / 1. syAdAlavAlamAvAlamAvApo'tha 14 nadI sarit // 29 // taraGgiNI zaivalinI taTinI hrAdinI dhunI / srotasvatI dvIpavatI sravantI nimnagApagA // 30 // [ kUlaGkaSA nirjhariNI rodhovakrA sarasvatI ] gaGgA viSNupadI viSNupadI jaha, nutanayA bhAgIrathI tripathagA trisrotA 16 6 kAlindI sUryatanayA yamunA 10 revA tu narmadA somodbhavA suranimnagA / bhISmasUrapi // 31 // zamanasvasA / mekalakanyakA // 32 // ( 1 ) kUpa samIpasthajalAzayasya dve nAmano [ ku~e ke samIpa ke tAlAba ke 2 nAma / ] ( 2 ) kUpasya catvAri nAmAni / [ ku~e ke 4 nAma / ] ( 3 ) kUpasya nemi: tasyA nAmadvayam / [ gaDAro ke 2 nAma / ] ( 4 ) kUpasya mukhabandhanasyaikaM nAma / [ ku~e kI jagata / ] ( 5 ) puSpakariNyA nAmadvayam / [ choTI talaiyA ke 2 nAma / ] ( 6 ) akRtrimajalAzayasya nAmadvayam / prAkRtika jalAzaya ke 2 nAma / ] ( 7 ) kamalayuktasarovarasya nAmadvayam / [ kamalavAle sarovara ke 2 nAma | ] ( 8 ) trINi kAsArasya nAma / [ jhIla ke 3 nAma / ] ( 9 ) palvalasya nAmatrayam | [ pokharA ke 3 nAma / ] ( 10 ) vApyA nAmadvayam / [ bAvar3I ke 2 nAma / ] ( 11 ) durgAdiveSTanakhAtasya nAmadvayam / [ khAI ke 2 nAma / ] ( 12 ) ambhasAM yatra dhAraNambhavati tasyaikam, [ bAMdha | ] ( 13 ) AlavAlasya trINi nAmAni / [ thAlA ke 3 nAma / ] ( 14 ) nadyA: SoDaza nAmAni / [ nadI ke 16 nAma / ] ( 15 ) gaGgAyA aSTau nAmAni / [ gaMgA ke 8 nAma / ] ( 16 ) yamunAyAzcatvAri nAmAni yamunA nadI ke 4 nAma / ] ( 17 ) narmadAyAzcatvAri nAmAni / [ narmadA nadI ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vArivarga : 10 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAhudA saitavAhinI / " karatoyA sadAnIrA zatadrustu zutudriH syAd vipAzA tu vipAT striyAm // 33 // 3 " zoNo hiraNyavAhaH syAt ' kulyA'lpA kRtrimA sarit / vetravatI candrabhAgA sarasvatI // 34 // " zarAvatI sindhusaGgamaH / triSu tUttarau // 35 // dAvika-sAravau / kAverI sarito'nyAzca 'sambheda: 'dvayoH praNAlI payasaH padavyAM, devikAyAM sarayvAM ca bhave 1" saugandhikaM tu kalAraM, hallakaM raktasandhyakam // 36 // 12 syAdutpalaM kuvalayamatha nIlAmbujanma 14 indIvaraJca nIle'smin, 15 site kumuda-kairave // 37 // zAlUkameSAM kandaH syAd " vAriparNI tu kumbhikA / 1 ca / , 51 ( 1 ) karatoyA nadyA dve nAmanI / [ karatoyA nadI ke 2 nAma / ] ( 2 ) saitavavAhinyA nAmadvayam | [ bAhudA nadI ke 2 nAma / ] ( 3 ) zatadrunadyA nAmadvayam / [ satalaja nadI ke 2 nAma / ] ( 4 ) vipAzAnadyA nAmadvayam / [ vipAzA ( vyAsa ) nadI ke 2 nAma / [ ( 5 ) zoNasya nAmadvayam / [ zoNabhadra ( sona ) nadI ke 2 nAma | ] ( 6 ) alpAsarit kulyAstasyA ekaM nAma / [ nahara / ] ( 7 ) nadIvizeSANAM paJca nAmAni / anyAzvetyanena godAvarI carmaNvatyAdayo nadyo grAhyAH / [ zarAvatI Adi nadiyoM ke 1-1 nAma / ] ( 8 ) nadI saGgamasya nAmadvayam / [ nadI ke saMgamake 2 nAma / ] ( 9 ) jalanirgamamArgasyaikaM nAma / [ panAlA | ] ( 10 ) uttarI dAvika-sArava zabdau triSu liGgeSu prayujyete / tatra - devikAnadIsamutpannasyaikaM nAma, dAvika iti / sarayUnadIjAtasyaikaM nAma, sArava iti / [ dAvika, sArakha ke nAma | ] ( 11 ) sandhyAkAlavikAsinaH zuklakamalasya nAmadvayam / [ rAtri meM khilane vAle saphedakamala ke 2 nAma / ] ( 12 ) raktasarojasya nAmadvayam / [ lAlakamala ke 2 nAma / ] ( 13 ) kumudasya nAmadvayam / [ kuI ke 2 nAma / ] ( 14 ) nIlotpalasya nAmadvayam / [ nIlophara ( nIlakamala ) ke 2 nAma / ] ( 15 ) zvetakamalasya nAmadvayam / [ dina meM khilane vAle saphedakamala ke 2 nAma / ] ( 16 ) kamalakandasyaikaM nAma / [ kamala ke kanda ( bhasIr3A ) kA nAma / ] ( 17 ) jalakumbhikAyA nAmadvayam / [ jalakumbhI ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 52 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH kumudvatI // 38 // 'jalanIlI tu zaivAlaM zaivalo'tha kumudinyAM nalinyAntu 4vA puMsi padmaM nalinamaravindaM sahasrapatraM kamalaM " zatapatra paGkeruhaM tAmarasaM sArasaM bisaprasUna rAjIvapuSkarA'mbhoruhANi puNDarIkaM sitAmbhojamatha bisinopadminImukhAH / mahotpalam // 39 // kuzezayam / sarasIruham // 40 // ca / 'raktasaroruhe // 41 // " raktotpalaM kokanadaM nAlo "nAlamathA'striyAm / mRNAlaM 11 bisamabjAdikadambe SaNDamastriyAm // 42 // 12 karahATaH ziphAkandaH, "kiJjalkaH kesaro'striyAm / 14 saMvartikA navadalaM, "bIjakozo varATakaH // 43 // iti vArivargaH // 10 // -00-000 [ prathamakANDe ( kAI ) 3 nAma / ] ( 1 ) zaivAlasya trINi nAmAni / [ sivAra ( 2 ) kumudinyA nAmadvayam / [ kumuda kI latA ke 2 nAma / ] ( 3 ) kamalinIlatAyAstrINi / [ kamala kI latA ke 3 nAma / ] ( 4 ) kamalasya catvAri nAmAni / tatra ye zabdAH puMsi nirdiSTAH teSAM sAhitye prayogo'prayuktatvadoSAyabhavati / [ kamala ke 4 nAma / ] ( 5 ) zatadalAtmakasya kamalasya nAma kuzezayam / [ kuzezaya / ] ( 6 ) sAmAnyakamalasya aSTau nAmAni / [sAmAnya kamala ke 8 nAma / ] ( 7 ) zvetakamalasyaikaM nAma / [ puNDarIka kamala / ] ( 8 ) raktotpalasya trINi nAmAni / [ lAla kamala ke 3 nAma / ] ( 9 ) padmAdidaNDasya nAmadvayam / [ kamalanAla ke 2 nAma / ] ( 10 ) mRNAlasya nAmadvayam [ mRNAla ke 2 nAma | ] ( 11 ) abjAdikadambasyaikaM nAma / [ kamalasamUha kA nAma / ] ( 12 ) padmAdimUlasya nAmadvayam / [ kamalamUla ke 2 nAma / ] ( 13 ) nAmadvayam padmakesarasya / [ kamalakesara ke 2 nAma / ] ( 14 ) kamalAdInAM navInapatrANAM nAmadvayam [ kamala ke naye pattoM ke 2 nAma / ] ( 15 ) kamalabIjakozasya nAmadvayam / [ kamalagaTTA ke 2 nAma / ] iti vArivargaH / For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vArivarga: 10] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH uktaM svyomdikkaaldhiishbdaadi sanATyakam / pAtAlabhogi narakaM vAri caiSAJca saGgatam // 1 // ityamarasiMhakRtau naamlinggaanushaasne| svarAdikANDaH prathamaH sAGga eva sthitH||2|| (1) svarga, vyoma, dik, kAla, dhI, zabdAdi, nATaya, pAtAlabhogi, naraka, aura vAri vargoM kA varNana isa prathamakANDa meM kiyA gayA hai / isa prakAra amara siMha dvArA racita isa nAmaliGgAnuzAsana kA sampUrNa prathamakANDa kA ThIka prakAra se varNana kara diyA gayA hai| iti zrImatpaNDitatArAdattatripAThitanUjena, DaoN0 brahmAnanda tripAThinA viracitAyAm amarakoSaTokAyAM prathamaM kANDaM samAptam / For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha dvitIyaM kANDam 1. atha bhUmivargaH ' vargAH pRthvIpurakSmAbhRd - vanauSadhimRgAdibhiH / nRbrahmakSatraviTzUdraiH sAGgopAGge rihoditAH // 1 // bhUrbhUmiracalA'nantA rasA vizvambharA sthirA / dharA dharitrI dharaNiH kSoNirjyA kAzyapI kSitiH // 2 // sarvaMsahA vasumatI vasudhorvI vasundharA / gotrA kuH pRthivI pRthvI kSmA'vanimeMdinI mahI // 3 // [ vipulA gahvaro dhAtrI gaurilA kumbhinI kSamA / bhUtadhAtrI ratnagarbhA jagatI sAgarAmbarA // ] mRnmRttikA, prazastA tu ' mRtsA mRtsnA ca mRttikA / "urvarA sarvasasyADhyA, syAdveSaH kSAramRttikA // 4 // USavAnUSaro dvAvapyanyaliGgau, 'sthalaM sthalI / 'samAnau marudhanvAnau, dve " khilAprahate same // 5 // triSvatho" jagatI loko viSTapaM bhuvanaM jagat / ( 1 ) bhUmi, pura, zaila, vanauSadhi, siMhAdi, manuSya, brahma, kSatriya, vaizya, zUdravarge :- etatsambandhIni sarvANi vastUni varNitAnItyAzayo granthakartuH / isa dUsare kANDa meM bhUmi Adi dasavargoM ke dvArA tatsambandhI sampUrNa vastuoM kA sAGgopAGgavarNana kiyA gayA hai, aisA granthakAra kA Azaya hai / ( 2 ) bhUmeraSTAtriMzannAmAni / [ bhUmi ke 38 nAma / ] ( 3 ) mRttikAyA nAmadvayam / [ miTTI ke 2 nAma / ] ( 4 ) prazastamRttikAyA nAmadvayam / [ cikanI miTTI ke 2 nAma / ] ( 5 ) sarvasasyADhyAbhUmerekaM nAma / [ upajAU bhUmi / ] ( 6 ) kSAramRttikAyuktabhUmernAmadvayam / [ USara bhUmi ke 2 nAma / ] ( 7 ) kSAraviziSTa bhUmestriSu / [ khArI miTTIvAlI bhUmi ke 2 nAma / ] ( 8 ) akRtrima - bhUmernAmadvayam / [ binA jotI huI bhUmi ke 2 nAma / ] ( 9 ) marubhUmernAmadvayam / [ marubhUmi ke 2 nAma / (10) aprahatabhUmernAmadvayam / [ par3atI bhUmi ke 2 nAma / ] ( 11 ) jagataH paJca nAmAni / [ saMsAra ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmivargaH 1] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'loko'yaM bhArataM varSa, zarAvatyAstu yo'vdheH-||6|| dezaH prAradakSiNaH prAcya, udIcyaH pshcimottrH| *pratyanto mlecchadezaH syAnmadhyadezastu madhyamaH // 7 // AryAvartaH puNyabhUmimadhyaM vindhyahimAlayoH / "nIvRjjanapado, 'dezaviSayau tUpavartanam // 8 // 'triSvAgoSThAn 1degnaDaprAye naDvAnnaDvala ityapi / 1 'kumudvAn kumudaprAye, vetasvAn bahuvetase // 9 // 13zAdvalaH zAdaharite, 14sajambAle tu pngkilH| (1) bhAratavarSasyaka nAma / [ bhAratavarSa kA 1 nAma / ] (2) zarAvatyA ( rApto) avadheryaH prAgdakSiNo dezaH sa prAcyaH / [ rAptI nadI ke pUrva-dakSiNa taka kI sImA vAle deza ko prAcya kahate haiM / ] ( 3 ) zarAvatyA avadheH pAzcimottaro dezaH 'udIcya' iti / [rAptI nadI ke pazcima-uttara taka kI sImA vAle deza ko 'udIcya' kahate haiM / ] ( 4 ) ziSTAcArarahitasya khazAdidezasya nAmadvayam / tad--- ___ yathA-'cAtuvarNyavyavasthAnaM yasmin deze na vidyate / ___ taM mlecchaviSayaM prAhurAvirtamataH param // [ 'mleccha, ( khaza ) deza ke 2 nAma / ] (5) madhyadezasya nAmadvayam / yathAha manuH _ 'himavadvindhyayormadhyaM yat prAg vinazanAdapi / pratyageva prayAgAcca madhyadeza: prakIrtitaH' / / iti / vinazanaM, kurukSetram / [ madhyadeza ke 2 nAma / ] ( 6 ) himAlayavindhyamadhyavarti dezasya nAmadvayam / [ AryAvarta ke 2 nAma / ] (7) janapadasya dve naamnii| [ janapada ( jilA ) ke 2 nAma / ] ( 8) grAmasamudAyalakSaNasya sthAnamAtrasya / [ grAma samudAya kA nAma / ] ( 9) goSThazabdamabhivyApyazabdAHtriSu prayujyante / (10 ) naDAdhikapradezasya viss| [ adhika naDa vAle pradeza kA nAma / / ( 11 ) kumudAdhikapradezasya trissu| [ adhika kumuda vAle pradeza kA nAma / ] (12 ) vetasAdhikapradezasyakaM triSu / [ adhika vetas vAle pradeza kA nAma / / (13 ) zAdaharitapradezasyakaM triSu / [ harI ghAsa vAle pradeza kA nAma / / ( 14 ) paGkilapradezasyakaM nAma / [ kIcar3a pradhAna pradeza kA nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe 'jalaprAyamanUpaM syAt puMsi 'kacchastathAvidhaH // 10 // strI zarkarA zarkarilaH, zArkaraH zarkarAvati / "deza evAdimAvevamunneyAH sikatAvati // 11 // dezo nadyambuvRSTayambusampannavrIhipAlitaH / syAnadImAtRko devamAtRkazca yathAkramam // 12 // 'surAjJi deze rAjanvAn syAttatto'nyatra rAjavAn / 1deggoSThaM gosthAnakaM, "tattu gauSThInaM bhUtapUrvakam // 13 // 12paryantabhUH parisaraH, "seturAlI striyAM pumAn / 14vAmalUrazca nAkuzca valmIkaM punnapuMsakam // 14 // 15ayanaM vartma mArgA'dhvapanthAnaH padavI sRtiH / saraNiH paddhatiH padyA vartanyekapadoti ca // 15 // 16atipanthAH supanthAzca satpathazvAcite'dhvani / (1) jalaprAyadezasya nAmadvayam / [ adhika jalavAle pradeza ke 2 nAma / ] (2) anapasadRzo dezaH kacchaH / [nadI ke samIpa meM sthita deza kA nAma / ] (3) zarkarAyuktapradezasya nAmadvayam / [ kaMkaNoMvAle pradeza ke 2 nAma / ] (4) zarkarAmizritavastumAtrasya dve naamnii| [ kaMkar3a milI huI vastu ke 2 naam|] (5) Adimau zarkarAzarkarilau dezavAcinau zabdau / [ zarkarA zarila ye do zabda dezavAcI haiN| ] ( 6 ) antyau sikatAvati vastuni jnyeyau| [ antima do bAlU vAlI vastu ke nAma / ] ( 7 ) nadIjalasamutpannavrIhipAlito dezaH, nadImAtRkaH / vRSTijalasamutpannavrIhipAlito dezaH, devamAtRkaH / [ nadImAtRka aura devamAtRka dezoM ke nAma / ] (8) sajjanarAjayuktadezasyakaM nAma / [ dharmAtmA rAjA se yukta deza kA nAma / ] ( 9 ) duSTarAjayuktadezasyakaM nAma ! [ duSTa rAjA se yukta deza kA nAma / ] ( 10 ) goSThasya nAmadvayam / [ goTha, gozAlA ke 2 nAma / ] ( 11 ) bhUtapUrvagoSThasyakaM nAma / [bhUtapUrva gozAlA kA nAma / ] ( 12 ) grAma-nagaranadyAdisamIpabhUme madvayam / [ gA~va, nagara, nadI Adi ke samIpa kI bhUmi ke 2 nAma / ] ( 13 ) seto madvayam / [ pula ke 2 nAma / ] ( 14 ) valkIkasya nAmatrayam / [valmIka (bA~bI) ke 3 nAma / ] (15) mArgasya dvAdazanAnAni / [ rAstA ke 12 nAma / ] ( 16 ) sundaramArgasya nAmatrayam / [ sApha, sundara, caur3A mArga ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puravargaH 2] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'vyadhvo duradhvo vipathaH kadadhvA kApathaH samAH // 16 // apanthAstvapathaM tulye, shRnggaattk-ctusspthe| 4prAntaraM dUrazUnyo'dhvA, "kAntAraM varmadurgamam // 17 // gavyUtiH strI krozayugaM, nalvaH kiSkucatuHzatam / 'ghaNTApathaH saMsaraNaM, tatpurasyopaniSkaram // 18 // [degdyAvApRthivyau rodasyau dyAvAbhUmI ca rodsii| divaspRthivyau, "gaJjAtu rumAsyAllavaNAkaraH] // iti bhuumivrgH||1|| +rson 2. atha puravargaH 12pUH strI purI-nagaryo vA pattanaM puTabhedanam / sthAnIyaM nigamo'nyattu yanmUlanagarAtpuram // 1 // tacchAkhAnagaraM, 14vezo veshyaajnsmaashryH| ( 1 ) kupathaH paJca nAmAni / [ kharAba mArga ke 5 nAma / ] ( 2 ) mArgarahitasya nAmadvayam / [ amArga ke 2 nAma / ] ( 3 ) catuSpathasya nAmadvayam / [ caurAhA ke 2 nAma / ] ( 4 ) chAyAvihInanirjaladUradezasthamArgasyakaM nAma trissu| [viyAvAna mArga / ] ( 5 ) durgamamArgasyakaM nAma / [ kaThinamArga kA nAma / ] (6) krozayugasyakaM naam| [do kosa kA nAma 'gavyUti' / ] (7 ) catuHzatakiSku ( hasta ) parimitabhUmerekaM nAma / [ cAra sau hAya lambI bhUmi kA nAma 'nalba' ] ( 8 ) rAjapathasya nAmadvayam / [ sar3aka ke 2 nAma / ] (9) nagaragAmirAjamArgasyakam / [ zahara kI sdd'k| ] (10) bhUmyAkAzayoH paJca nAmAni / [ bhUmi aura AkAza ke 5 nAma / ] ( 11 ) lavaNAkarasya nAmadvayam / [ namaka kI khAna ke 2 nAma / ] iti bhuumivrgH| (12) nagaryAH saptanAmAni / [ nagara ke 7 nAma / ] ( 13 ) rAjadhAnI samIpasthanagarasyakam / [ rAjadhAnI ke samIpa meM sthita nagara kA nAma / ] ( 14) vezyAnAM nivAsasthAnasya / [ vezyAoM kA nivAsasthAna / ] For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir T amarakoSaH [ dvitIyakANDe 'ApaNastu niSadyAyAM, vipaNiH paNyavIthikA // 2 // rathyA pratolo vizikhA syAccayo vapramastriyAm / "prAkAro varaNaH sAlaH, prAcInaM prAntato vRtiH // 3 // 'bhittiH strI "kuDyameDUkaM yadantaya'stakIkasam / 'gRhaM gehodavasitaM vezma sadma niketanam // 4 // nizAnta-pastya-sadanaM bhavanA''gAra-mandiram / gRhAHpuMsi ca bhUmnyeva nikAyya-nilayA-''layAH // 5 // 'vAsaH kuTI dvayoH zAlA sabhA, 1degsaJjavanaM tvidm| catuHzAlaM, "munInAntu parNazAloTajo'striyAm // 6 // 12caityamAyatanaM tulye, "vAjizAlA tu mnduraa| 14AvezanaM zilpizAlA,15prapA pAnIyazAlikA // 7 // 16maThazchAtrAdinilayo, 17gaJjA tu madirAgRham / 1"garbhA'gAraM 19vAsagRhamariSTaM sUtikAgRham // 8 // (1) ApaNasya nAmadvayam / [ dukAna ke 2 nAma / ] ( 2 ) paNya-vIthikAyA nAmadvayam / [ bAjAra ke 2 nAma / ] ( 3 ) rathyAyAstrINi nAmAni / [ galI ke 3 nAma / ] ( 4 ) vapranirmANArthamiSTakAdicayasya nAmadvayam / [cabUtarA ke 2 nAma / (5) prAkArasya naamtrym| [ koTa, kilA, durga ke 3 naam|| (6 ) bhitternAmadvayam / [bhitti, dIvAla ke 2 nAma / ] ( 7 ) asthyAdi. madhyanihitabhitteDhe naamnii| [ haDDI yukta dIvAla ke 2 nAma / (8) gRhasya SoDazanAmAni / [ ghara ke 16 nAma / ] ( 9) sabhAgRhasya catvAri nAmAni / [ sabhAgRha ke 4 nAma / ] ( 10) catuHzAlasya nAmadvayam / [cauzAla ke 2 nAma / ] (11 ) munigrahasya dve naamnii| [parNazAlA ke 2 naam|] (12) bauddhAnAM stUpasya dve nAmanI / [ boddha stUpa ke 2 nAma / ] ( 13 ) vAjizAlAyAH nAmadvayam / [ghur3azAla ke 2 nAma / ] (14 ) zilpizAlAyA nAmadvayam / [ kArakhAnA ke 2 nAma / ] ( 15 ) pAnIyazAlikAyA nAmadvayam / [ pausarA ke 2 nAma / ] ( 16 ) sanyAsi-vidyArthi-nivAsasyakam / [ maTha, chAtrAvAsa / ] (17) madirAgRhasya nAmadvayam / [ zarAbakhAnA ke 2 nAma / ] ( 18) devapratimAdinivAsArthagarbhagRhasya nAmadvayam / [ devasabhAgRha ke 2 nAma / ] ( 19) sUtikAgRhasya nAmadvayam / kecana garbhAgAramArabhya sUtikAgRhaparyantaM paryAyatvena svIkurvanti / [ sauro gRha ke 2 nAma / ] THHTHHHINCHHA For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 puravargaH 2] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH . [ 'kuTTimo'strI nibaddhA bhUzcandrazAlA zirogRham / ] vAtAyanaM gavAkSo'tha maNDapo'strI janAzrayaH / pahAdi dhaninAM vAsaH, 'prAsAdo deva-bhUbhujAm // 9 // "saudho'strI raajsdrnmupkaaryopkaarikaa| svastikaH sarvatobhadro nandyAvartAdayo'pi ca // 10 // vicchandakaH prabhedA hi bhavantIzvarasadmanAm / 1 syagAraM bhUbhujAmantaHpuraM syAdavarodhanam // 11 // 1'zuddhA'ntazcA'varodhazca, syAdaTTaH kSaumamastriyAm / 12praghANa-praghaNA-'lindA bahiraprakoSThake // 12 // 53gRhA'vagrahaNI dehalyaGganaM ctvraa'jire| 15adhastAddAruNi zilA, nAsA daaruupristhitm|| 13 // 1"pracchannamantaraM "syAtpakSadvAraM tu pakSakam / ( 1 ) kuTTimasya nAmadvayam / [ pharza, pakkA AMgana ke 2 nAma / ] ( 2 ) zirogRhasya nAmadvayam / [ chata ke Upara kA kamarA ke 2 nAma / ] ( 3 ) vAtAyanasya nAmadvayam / [ khir3ako, jharokhA ke 2 nAma / ] ( 4 ) maNDapasya nAmadvayam / [ maNDapa ke 2 nAma / (5) dhanikAnAM gRhasyakam / [ hbelii| (6) devabhUbhujAM bhavanasyaka nAma. prAsAdaH / [ devatA tathA rAjAoM ke ghara kA nAma / ] ( 7 ) rAjagRhasya nAmadvayam / [ rAjamahala ke 2 nAma ] (8) rAjagRhasAmAnyasya nAmadvayam / / sAmAnya rAjagRha ke 2 nAma / ] (9) rAjadhanikagRhANAmekakam / [ rAjA, dhanika Adi ke gharoM ke nAma / ] ( 10 ) rAjJAmanta:purasya catvAri nAmAni / [ janAnakhAnA yA ranivAsa ke 4 nAma / ] ( 11 ) gRhasthitasyoparivartamAnasya prakoSThasya nAmadvayam / [ aTArI ke 2 nAma / 1(12) bahiraprakoSTakasya catuSkasya nAmatrayam / [ daravAje ke bAhara ke cauka ke 3 nAma / ] ( 13 ) dehalyA dve naamnii|| dehalI ke 2 nAma / ] (14 ) catvarasya nAmatrayam / [ AMgana ke 3 nAma / ] ( 15 ) dvArastambhasyAdhobhAgasthitakASThasyaka nAma / [ daravAjA ke nIce sthita kASTha kA nAma / ] ( 16 ) dvArastambhasyordhvabhAgasthitakASThasyaka nAma / [ daravAjA ke Upara sthita kASTha kA nAma 'paTiyA' / ] (17 ) pracchannadvArasya nAmadvayam / ( guptamArga ke 2 nAma / ] ( 18 ) pakSadvArasya nAmadvayam / [ bagala ke daravAjA ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe 'valIka-nIdhra paTalaprAnte'the paTalaM chadiH // 14 // gopAnasI tu valabhIchAdane vakradAruNi / kapotapAlikAyAntu viTaGkaM punapuMsakam // 15 // "strI dvAraM pratIhAraH syAd vidistu vedikaa| "toraNo'strI bahiraM, 'puradvAraM tu gopuram // 16 // 'kUTaM pUri yaddhastinakhastasminnatha triSu / 1degkapATamararaM tulye, "tadviSkambho'rgalaM na nA // 17 // 12ArohaNaM syAtsopAnaM, "nishrennistvdhirohnnii| 14saMmArjanI zodhanI "syAtsaGkaro'vakarastathA // 18 // kSipte, 16mukhaM niHsaraNaM, 17sannivezo nikarSaNam / samau "saMvasatha-grAmo, vezmabhUrvAsturastriyAm // 19 // (1) gRhacchAdanapaTalaprAntasya nAmatrayam / [chAna kA prAntabhAga ke 3 nAma / ] (2) chadiSaH paTalasya nAmadvayam / [ chAna ke 2 nAma / ] (3) candrazAlAyAzchAdanasya nAma / [ chajjA ] / ( 4 ) kapotapAlikAyA nAmadvayam / [ kapotapAlikA ke 2 nAma / ] (5) dvArasya trINi nAmAni / [ daravAjA ke 3 nAma / ] ( 6 ) vedikAyA nAmadvayam / [ vedI, cabUtarA ke 2 nAma / ] (7) bahirvArasya nAmadvayam / [ daravAjA ke bAhara kA chAyA huA hissA ke 2 nAma / ] (8) puradvArasya nAmadvayam / [ gopura ke 2 nAma / ] (9) puradvAre'vatAraNArthaM kRtasya krameNa nimnamRtkUTasyakam / [kilA yA zahara kA vizeSadvAra 'khurrA' ] (10) kapATasya nAmadvayam / [ kapATa yA kivAr3a ke 2 nAma / ] (11) kapATarodhakakASThadaNDasyakam / [ Agala yA argalA / ] ( 12) ArohaNasya nAmadvayam / [ sopAna yA sIr3hI ke 2 nAma / ] ( 13 ) adhirohiNyA nAmadvayam / [ kATha kI sIr3hI ke 2 nAma / (14 ) sammAjanyA nAmadvayam / [ jhAr3a ke 2 nAma / ] (15) saGkarasya nAmadvayam / [ kUr3A, katavAra ke 2 nAma / ] (16) gamanAgamanamArgasya dve naamnii| [ Ane jAne ke mArga ke 2 naam|| (17 ) sannivezasya nAmadvayam / [bstii|| (18) saMvasathasya nAmadvayam / [ gA~va ke 2 nAma / ] ( 19) vezmabhUme madvayam / [ ghara kI bhUmi ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zailavarga : 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'grAmAnta upazalyaM syAt somasIme striyAmubhe / ghoSa AbhIrapallI syAt pakkaNaH zabarAlayaH // 20 // iti puravargaH // 2 // 6790ct 50. 3. atha zailavarga: "mahIdhe zikhari kSmAbhRda-hArya dhara-parvatAH / adri- gotra - giri-grAvA 'cala-zaila-ziloccayAH // 1 // 'lokAlokazcakravAlastrikuTa trikakutsa mau 'astastu caramaH "himavAnniSadho vindhyo mAlyavAn pAriyAtrakaH / gandhamAdanamanye kSmAbhUdudayaH pUrvaparvataH // 2 // ca hemakUTAdayo nagAH // 3 // 11 pASANa prastara-grAvopalA mAnaH zilA dRSat / 12 kUTo'strI zikharaM zRGga, prapAtastvataTo bhRguH // 4 // 61 ( 1 ) grAmasamIpabhUme catvAri nAmAni / [ gA~va ke samIpa meM sthita bhUmi ke 2 nAma | ] ( 2 ) sImAyA : dve nAmanI / [ sImA ke 2 nAma / ] ( 3 ) AbhIrapalyA dve nAmanI / [ ahIroM kI bastI ke 2 nAma / ] ( 4 ) zavarAlayasya nAmadvayam / [ bhIloM kA gA~va ke 3 nAma ] iti puravarga : ( 5 ) parvatanAmAni trayodaza puMsi / [ parvatoM ke 13 nAma / ] ( 6 ) lokAlokasya nAmadvayam / [ bhUmaNDala ke 2 nAma / ] ( 7 ) laGkAparvatastha trikUTasya nAmadvayam | [trikUTa parvata ke 2 nAma / ] ( 8 ) astAcalasya nAmadvayam / [ astAcala ke 2 nAma / ] ( 9 ) pUrvaparvatasya nAmadvayam / [ udayAcala ke 2 nAma / ] ( 10 ) parvatavizeSANAmekaikaM nAma / [ himAlaya, niSadha, vindhyAcala, mAlyavAn, pAriyAtraka, gandhamAdana, hemakUTa Adi / ] ( 11 ) pASANasya sapta nAmAni / [ patthara ke 7 nAma / ] ( 12 ) zikharasya trINi nAmAni / [ zikhara, coTI ke 3 nAma / ] ( 13 ) ataTaprapAtasyaikaM nAma / [ 'bhRgu' = pahAr3a kI coTI se sIdhA giranA | ] For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe 'kaTako'strI nitambo'dreH, 'snuHprasthaH sAnurastriyAm / utsaH prasravaNaM, vAripravAho nirjharo jhrH||5|| "darI tu kandaro vA strI, devakhAtabile guhA / gahvaraM, gaNDazailAstu cyutAH sthUlopalA gireH||6|| [ 'dantakAstu bahistiryakpradezAnirgatA gireH] 'khaniH striyAmAkaraH 1degsyAtpAdAH prtyntprvtaaH| 11upatyakA'nerAsannA 12bhUmirUrdhvamadhityakA // 7 // 1 dhAturmanaH zilAdyadraYarikantu 14 vishesstH| [suvarNa-raupya-tAmrANi haritAlaM manaHzilA / gairikA-'Jjana-kAsIsa-sIsa-lohAH shingglaaH|| gandhako'bhraka ityAdyA dhAtavo girisambhavAH / ] 15nikuJjakuau vA klIbe ltaadipihitodre||8|| iti zailavargaH // 3 // (1) parvatamadhyabhAgasya / [ pahAr3a kA madhyamAga / ] ( 2 ) parvatasthasamabhUpradezasya / [ pahAr3a kA maidAnI hissA / ] ( 3 ) jalanirgamanasthAnasya nAmadvayam / [ jala ke nikAsa sthAna ke 2 nAma / ] ( 4 ) vAripravAhasya trINinAmAni / kecit utsAdinirjharaparyantazabdAn paryAyatvena svIkurvanti / [ jharanA ke 3 nAma / ] ( 5 ) kandarAyA dve naamnii| [ guphA ke 2 nAma / ] ( 6 ) akRtrimaguhAyAzcatvAri nAmAni / [ prAkRtika guphA ke 4 nAma / ] (7) sthalopalAnAmekam / [ pahAr3a se girI caTTAnoM kA nAma / ] ( 8 ) parvatamadhyanirgatazilAkoNAnAmekam / [ pahAr3a ke kone / ] (9) khane nAmadvayam / [ khAna ke 2 nAma / ] ( 10 ) pratyantaparvatAnAM dve nAmanI / [ choTe pahAr3oM ke 2 nAma / ] ( 11 ) anerAsannAyAH bhUmerekam / [ 'upatyakA' pahAr3a ke samIpastha nicalI bhUmi / ] (12) parvatasyordhvabhUmeradhityakA nAma / [ pahAr3a kI UparIbhUmi kA nAma 'adhityakA' / ] ( 13 ) manaHzilAdidhAtUnAmekaikam / [ mainazila AdidhAtuoM kA nAma / ] ( 14 ) vizeSato girisambhavadhAtUnAmekaikam / [ sonA, cAMdI, tA~bA, haritAla, mainazila, gerU, aJjana, kasIsa, sIsA, lohA, hiMgula, gandhaka, abhraka Adi pahAr3oM se paidA hone vAle dhAtuoM ke nAma haiM / ( 15 ) kuJjasya nAmadvayam / [ kuJja ke 2 nAma / ] iti zailavargaH For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanauSadhivarga: 4] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 4. atha vanauSadhivargaH 'aTavyaraNyaM vipinaM gahanaM kAnanaM vanam / 2mahAraNyamaraNyAnI, gRhArAmAstu niSkuTAH // 1 // 4ArAmaH syAdupavanaM kRtrimaM vanameva yat / "amAtyagaNikAgehopavane vRkSavATikA // 2 // 'pumAnAkrIDa udyAnaM rAjJaH sAdhAraNaM vanam / syAdetadeva pramadavanamantaH purocitam // 3 // 'vIthyA''lirAvaliH paGktiH zreNI, lekhAstu raajyH| 1degvanyA vanasamUhe 11syAdaDuro'bhinavoddhidi // 4 // 12vRkSo mahIruhaH zAkhI viTaeNpI pAdapastaruH / anokahaH kuTaH sAlaH palAzI dru-drumA-'gamAH // 5 // 13vAnaspatyaH phalaiH puSpAtairapuSpAda vnsptiH| 15oSadhyaHphalapAkAntAH,16syAdavandhyaH phalegrahiH // 6 // (1) kAnanasya SaD nAmAni / [ vana ke 6 nAma / ] (2) mahAraNyasya nAmadvayam / [ ghane vana ke 2 nAma ] ( 3) gRhodyAnasya nAmadvayam / [ ghara ke bagIcA ke 2 nAma / ] ( 4 ) upavanasya nAmadvayam [ bagIcA ke 2 nAma / ] (5) amAtyagaNikAgRhasamIpasthopavanasyakaM nAma / [ mantrI tathA vezyA ke ghara ke pAsa ke bagIcA kA nAma 'vRkSavATikA' ] ( 6 ) nagarodyAnasya nAmadvayam / [ nagara ke madhya meM sthita rAjA ke bagIcA ke 2 nAma / ] ( 7 ) antaHpurodyAnasya nAma / [antaHpura kA bagIcA 'pramadavana' / ] (8) paGkteH paJca nAmAni / [ katAra yA paMkti ke 5 nAma / ] ( 9) lekho lekhye daivate ca lekhA rAjyAM lipAvapi / iti haimaH / 'rAjI rekhAyAM paGktau ca' iti haimaH / [ lekhA, rekhA, paMkti ke nAma / ] ( 10 ) vanasamUhasyakaM nAma / [ vanasamUha kA nAma ] (11) abhinavotpannasya aGkurasyaikam / [ aMkura kA nAma / ] (12) vRkSasya trayodazanAmAni / [ vRkSa ke 13 nAma / ] ( 13) puSpAgamanAnantarasamutpannaphalayuktavRkSasyaka naam| [ phUla ke bAda phalavAle vRkSoM kA nAma / ] ( 14 ) puSpaM vinA phalayuktavanaspaterekaM nAma / [ phUla ke binA phala vAle vRkSoM kA nAma / ] ( 15 ) phalapAkAnantaraM zuSyatAM godhUmAdInAmekaM nAma / [ phalapAka ke bAda hI sUkha jAne vAle gehU~ Adi kA nAma 'oSadhi' / ] (16) RtukAle phalapradasya vRkSasya nAmadvayam / [ RtukAla meM phala dene vAle vRkSa ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 64 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH " 'badhyo'phalo'vakezI ca phailavAn phalinaH phalo / praphullo-sphulla-saMphulla-vyAkoza-vikacasphuTAH // 7 // vikasite syuravandhyAdayastriSu / phullacaite * sthANurvA nA dhruvaH zaGkarhasvaizAkhAziphaH kSupaH // 8 // aprakANDe stamba - gulmI, vallI tu vratatirlatA | 'latA pratAninI borud gulminyulapa ityapi // 9 // 'nagAdyAroha ucchrAya utsedhazvocchrayazca saH / 6 90 astrI prakANDaH skandhaH syAnmUlAcchAkhAvadhistaroH // 10 // "same zAkhAlate, 2 skandhazAkhA- zAle, ""ziphA - jaTe / 11 12 14 ' zAkhA ziphA'varohaH syAnmUlauccAgraM gatA latA // 11 // 16 ziro'graM zikharaM vA nA, "mUlaM budhno'GghrinAmakaH / [ dvitIyakANDe 18 " sAro majjA nari, " tvakstrI valkaM valkalamastriyAm // 12 // 1 ( 1 ) sarvadA viphalavRkSANAM nAmatrayam / [ bA~jha vRkSa ke 3 nAma / ] ( 2 ) phalavato vRkSasya nAmatrayam / [ phalavAle vRkSa ke 3 nAma / ] ( 3 ) puSpavato vRkSasya aSTau nAmAni / [ phUloM vAle vRkSa ke 8 nAma / ] ( 4 ) zAkhAdirahitasya vRkSasya nAmatrayam / [ ThUMTha ke 3 nAma / ] ( 5 ) laghuzAkhAyutasya kSupasya / [ paudhA / ] ( 6 ) zAkhAdirahitavRkSasya / [ choTA paudhA ke 2 nAma / ] ( 7 ) latAyAstrINi nAmAni / [ latA ke 3 nAma / ] ( 8 ) pratAnavatyA latAyAstrINi nAmAni / [ phailI huI latA ke 3 nAma / ] ( 9 ) vRkSAdInAmucchrAyasya trINi nAmAni / [ per3a kI U~cAI ke 3 nAma / ] ( 10 ) prakANDasya nAmadvayam / [ per3a kA tanA ke 2 nAma / ] ( 11 ) zAkhAyAH nAmadvayam / [ zAkhA ke 2 nAma | ] ( 12 ) vRkSaskandha samutpannasthUlazAkhAyA nAmadvayam / [ moTI zAkhA ke 2 nAma / ] ( 13 ) vRkSAdInAM mUlasya nAmadvayam / [ per3a kI jar3a ke 2 nAma / ] ( 14 ) vaTAdizAkhAziphAyA nAmadvayam / [ baragada kI jaTA ke 2 nAma / ] (15) mulAgragAminyA latAyA ekaM nAma / [ jar3a se Age phailI huI latA / ] ( 16 ) vRkSAgrabhAgasya nAmatrayam / [ per3a kI coTI ke 3 nAma / ] ( 17 ) vRkSamUlasya nAmatrayam / [ per3a kI jar3a ke 3 nAma | ] ( 18 ) vRkSAdeH sthirAMzasya nAmadvayam / [ per3a ke sArabhAga ke 2 nAma / ] ( 19 ) tvacastrINi nAmAni / [ per3a kI chAla ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanoSadhivargaH 4 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH kASThaM dAvindhanaM tvedha idhmamedhaH samistriyAm / niSkuhaH koTaraM vA nA, "vallarirmaJjariH striyau // 13 // patraM palAzaM chadanaM dalaM paNa chadaH pumAn / "pallavo'strI kisalayaM, "vistAro viTapo'striyAm // 14 // 'vRkSAdInAM phalaM sasyaM, vRntaM prasavabandhanam / 1'Ame phale zalATuHsthAcchu ke. vAnamubhe triSu // 15 // 13kSArako jAlakaM klIbe, 14kalikA korakaH pumAn / 1"syAdgucchakastustabakaH,'6kuDmalo mukulo'striyAm // 16 // 5 striyaH sumanasaH puSpaM prasUnaM kusumaM sumam / 1"makarandaH puSparasaH, parAgaH sumanorajaH // 17 // 2degdvihInaM prasave sarva, 21harItakyAdayaH striyAm / ( 1 ) kASThasya nAmadvayam / [ lakar3I ke 2 nAma / ] ( 2 ) agni sandIpanatRNakASThAdestrINi / [Aga mulagAne kI patalI lakar3I phUsa Adi ke 3 naam| ( 3 ) yajJIyakASThasya nAmadvayam / [ samidhA ke 2 nAma / ] ( 4 ) vRkSakoTarasya nAmadvayam / [ vRkSakoTara ( khoDarA ) ke 2 nAma / ] ( 5 ) maJjaryA nAmadvayam / [ maJjarI ke 2 nAma / ] (6) patrANAM nAmaSaT kam / [ pattoM ke 6 naam|] (7) pallavasya nAmadvayam / [ kisalaya (kopala ) ke 2 nAma / ] (8) vRkSavistArasyakam / [per3a ke phailAva kA 1 nAma 1] (9) vRkSAdInAM phalasyakam / [ sasya / ] ( 10 ) puSpabandhanasyakam / [pUla kA vRnta / ] ( 11 ) Amaphalasyaike nAma / [ kacce phala kA nAma 'shlaa?'| ] ( 12 ) zuSkaphalasyakam / [ mevA / ] ( 13 ) navakalikAdRndasya nAmadvayam / [ nayI kalI ke 2 nAma / ] (14) kalikAyA nAmadvayam / [ kalikA ( kalI ) ke 2 nAma / ] ( 15 ) gucchakasya nAmadvayam / [ phUla kA gucchA ke 2 nAma / ] ( 16 ) kuDmalasya dve naamnii| [ adhakhilI kalI ke 2 nAma / ] ( 17 ) puSpasya paJca nAmAni / [ phUla ke 5 nAma / ] ( 18) puSparasasya nAmadvayam / [ madhu ke 2 nAma / ] ( 19) sumano rajaso nAmadvayam / [ parAga ke 2 nAma / ] ( 20 ) azvatthAdeH prasave phalapuSpAdo, sarvaM dvihInaM strIpuMsAbhyAM rahitaM ( napuMsakaM ) jJeyam / ( 21 ) kintu harItakI, koSAtako, badarI, kaNTakAryAdInAM phalaM striyAmeva bhavati / 5 a0 For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakAeM 'Azvattha-vaiNava-plAkSa-nayagrodhaiGgadaM phale // 18 // bArhataJca, 'phale jambvA jambUH strI jambu jAmbavam / puSpe jAtiprabhRtayaH svaliGgA, vohayaH phale // 19 // "vidAryAdhAstu mUle'pi, puSpe klIbe'pi paattlaa| "bodhidrumazcaladalaH pippalaH kuJjarA'zanaH // 20 // azvatthe'tha 'kapitthe syurddhitth-graahi-mnmthaaH| tasmin dadhiphalaH puSpaphala-dantazaThAvapi // 21 // 'udumbaro jantuphalo yajJAGgo hemadugdhakaH / 1degkovidAre camarikaH kuddAlo yugapatrakaH // 22 // 11saptaparNo vizAlatvak zArado viSamacchadaH / 12Aragvadhe rAjavRkSa-zamyAka-caturaGgalAH // 23 // Arevata-vyAdhighAta-kRtamAla-suvarNakAH 13syurjambIre dantazaTha-jambha-jambhIra-jambhalAH // 24 // - ( 1 ) azvatthAdInAM phalasyaikaM nAma / yathA-azvatthasya = AzvatthaM, veNyAH= vaiNavaM, plakSasya = plAkSaM, nyagrodhasya = nayagrodha, bRhatyA: = bArhatam (2) jambUphalasya nAma trayam / [ jAmuna ke 3 nAma / ] ( 3 ) jAtiprabhRtayaH puSpe puSpaviSaye svaliGgA bhavanti / yathA-jAtyAH puSpaM jAtiH / mallikAyAH puSpaM mallikA ityAdi / ( 4 ) evamprakAreNa brIAH phale vAcye sati svaliGgA bhavanti / tad yathA--yavAnAM phalAni yavAH / mASAnAM phalAni mASAH / mudgAnAM phalAni mudgAH / (5) vidAryAdyAstu mUle, puSSe, phale'pi ca svaliGgA bhavanti / yathA-vidAryAH puSpaM, phalaM, mUlaM ca vidaarii| (6) pATalAzabda: puSpe napuMsakaliGge strIliGge ca / kvacit pUrvoktavat puMsi ca dRzyate / (7) pippalavRkSasya paJca nAmAni / [ pIpala ke 5 nAma / ] (8) kapitthavRkSasya sapta nAmAni / [ kaitha ke 7 nAma / ] ( 9) udumbarasya catvAri nAmAni / [ gUlara ke 4 nAma / / (10) kovidArasya nAmacatuSTayam / [ kacanAra ke 4 nAma / / (11) saptaparNasya catvAri nAmAni / [chativana ke 4 nAma / ] ( 12) Aragvadhaspa aSTau nAmAni / [ amalatAsa ke 8 nAma / ] ( 13 ) jambIravRkSasya paJca nAmAni / [ jambIrInIbUke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vanauSadhivarga : 4 ] " varuNo puMnAge pAribhadre nimbatarurmandAraH 4tinize ratnaprabhAvyAkhyAsametaH varaNaH setustiktazAka: puruSastuGgaH kesaro syandano nemI dvau Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kumArakaH / devallabhaH // 25 // pArijAtakaH / ratharatimuktakaH // 26 // "pItana- kapItanau / guDapuSpa - madhudrumau // 27 // " madhUke tu 7 jalaje'tra vaJjulazcitrakRccA'tha AmrAtake, vAnaprastha- madhuSTholau, 'pIlau guDaphala: sraMsI, 'tasmiMstu akSoTa-kandarAlau dvAvaGkoTe tu "palAze kiMzukaH parNo vAtapotho'tha rathA- puSpa - vidula-zIta- vAnIra- vaJjulA: 93 nAdeyo cAmbuvetase // 30 // 13dvau parivyAdha - vidulau 14 zobhAJjane zigru - tIkSNagandhakA -'kSIva-mocakAH / 15 rakto'sau madhuzigruH syAdariSTaH phenilaH samau // 31 // mAlUra - zrIphalAvapi / 9 17. bilve zANDilya - zailUSau madhUlakaH / girisambhave // 28 // nikocakaH / vetase // 29 // 67 ( 1 ) varaNavRkSasya paJca nAmAni / [ varanA ke 5 nAma / ] ( 2 ) puMnAgasya paJca nAmAni / [ nAgakesara ke 5 nAma / ] ( 3 ) mahAnimbasya catvAri nAmAni [ bakAyana ke 4 nAma / ] ( 4 ) tinizasya sapta nAmAni / [ tiniza yA tiriccha ke 7 nAma / ( 5 ) AmrAtakasya nAmatrayam | [ Amar3A ke 3 nAma / ] ( 6 ) madhUkasya paJca nAmAni / [ mahuA ke 5 nAma / ] ( 7 ) jalamadhUkasyaikaM nAma / [ jala mahuA / ] ( 8 ) pIluvRkSasya trINi nAmAni / [ pIlu vRkSa ke 2 nAma | ] ( 9 ) parvatIyAkSoTasya nAmadvayam / [ akharoTa ke 2 nAma / ] ( 10 ) aGkolasya nAmatrayam / [ aMkola ke 3 nAma / ] ( 11 ) palAzavRkSasya catvAri nAmAni / [ pAlazavRkSa ke 4 nAma | ] ( 12 ) vetasalatAyAH sapta nAmAni / [ veta ke 7 nAma / ] ( 13 ) jalavetasasya catvAni nAmAni / [ jalavetasa ke 4 nAma / ] ( 14 ) zigruvRkSasya paJca nAmAni / [ sahajana ke 5 nAma 1 ] ( 15 ) ekaM nAma raktazobhAJjanasya / [ lAlasahajana | ] ( 16 ) phenilasya nAmadvayam / [rIThA ke 2 nAma / ] ( 17 ) bilvavRkSasya paJca nAmAni / [ bela ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 68 10 www.kobatirth.org amarakoSaH [ dvitIya kANDe "lakSo jaTI parkaTI syAnyagrodho bahupAd vaTaH // 32 // gAlavaH zAbaro loghrastiroTastitva-mArjanau / 7 Amravato rasAlo'sau, "sahakAro'tisaurabhaH // 33 // kumbholUkhalakaM klobe kauziko gugguluH puraH / 'zailuH zleSmAtakaH zIta uddAlo bahuvArakaH // 34 // priyAla: syAt sannakadrurdhanuSpaTaH / kAzmarI madhupaNakA / / 35 / / kAzmaryazcApyatha dvayoH / da ' rAjAdanaM gambhArI sarvatobhadrA zrIparNI bhadraparNI ca karkandhUrbadarI kolI 11 kolaM sauvIraM bradaraM ghoNTA'pyatha syAt vikataH sruvAvRkSo granthilo airAvato nAgaraGgo, 14 nAdeyI "tindukaH sphUrjaka: kAlaskandhaJca kuvala - phenile // 36 // svAdukaNTakaH / vyAghrapAdapi // 37 // bhUmijambukA / zitisArake // 38 // 15. 16 kAkenduH kulakaH 17 golIDho 13 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAkapIlukaH jhATalo ghaNTA pATalirmokSa- muSkakau // 39 // kAkatinduke / ( 1 ) plakSasya nAmatrayam / [ pAkara ke 3 nAma | ] ( 2 ) nyagrodhavRkSasya trINi nAmAni / [ baragada ke 3 nAma / ] ( 3 ) zvetalodhravRkSasya SaD nAmAni / kecit prathamau dvau zvetasya zeSA raktalodhrasya svIkurvanti / [ saphedalodha ke 6 nAma / ] ( 4 ) AmravRkSasya trINi nAmAni / [ AmravRkSa ke 3 nAma / ] ( 5 ) atisugandhitasyAgrasyaikaM nAma / [ banArasI laMgar3A Ama / ] ( 6 ) gugguluvRkSasya paJca nAmAni / [ gUgala ke 5 nAma / ] ( 7 ) ileSmAtakavRkSasya paJca nAmAni / [ lisor3A ke 5 nAma / ] ( 8 ) priyAlasya catvAri nAmAni / [ cirauMjI ke 4 nAma / ] ( 9 ) gambhArIvRkSasya sapta nAmAni / [ gambhAra yA gambhArI vRkSa ke 7 nAma / ] ( 10 ) badaryAstrINi nAmAni / [ berI (jhar3abera) ke 3 nAma / ] ( 11 ) laghubadarIphalasya SaD nAmAni / [ choTe bera ke 6 nAma / ] ( 12 ) vikaGkatavRkSasya paJca nAmAni / [ vyAghrapAda ke 5 nAma / ] ( 13 ) nAgaraGgasya nAmadvayam / [ nAraMgI ke 2 nAma | ] ( 14 ) bhUmijambukAyAH, nAgaraGgasya iti kecit / [ nAraMgI ke 2 nAma | ] ( 15 ) tendukasya catvAri nAmAni / [ teMdU ke 4 nAma / ] ( 16 ) kAkatindukasya catvAri nAmAni / [ kucilA ke 4 nAma / ] ( 17 ) muSkakasya ( loprabhedasya ) paJca nAmAni / [ mokhA ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanauSadhivargaH 4 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'tilakaH kSurakaH zrImAn, 'samau picula-jhAvukau / zrIpaNikA kumudikA kumbhI kaiDarya-kaTphalau // 40 // *kramukaH paTTikAkhyaH syAtpaTTI lAkSAprasAdanaH / "tUdastu yUpaH kramuko brahmaNyo brahmadAru ca // 41 // tUlazva, nIpa-priyaka-kadambAstu haripriye / vIravRkSo'ruSkaro'gnimukhI bhallAtakI triSu // 42 // 'gardabhANDe kndraal-kpiitn-supaarvkaaH| plakSazca, tintiDI ciJcAmlikA'tho pItasArake // 43 // sarjakA'sana-bandhUkapuSpa-priyaka-jIvakAH / 11sAle tu sarja-kAyA-zvakarNakAH sasyasaMvaraH // 44 // 12nadIsoM vIratarurindradruH kkubho-'rjunH| 13rAjAdanaH phalAdhyakSaH kSIrikAyAmatha dvayoH // 45 // 14iGgadI tApasataru 15 cami-mRdutvacau / 16picchilA pUraNI mocA sthirAyuH zAlmalirdvayoH // 46 // ( 1 ) tilakavRkSasya nAmatrayam / [ tilaka ke 3 nAma / ] ( 2 ) piculavRkSasya nAmadvayam / [ jhAbU vRkSa ke 2 nAma / ] ( 3 ) kaTaphalasya paJca nAmAni / [ kAyaphala ( kAphala ) ke 5 nAma / ] (4) paTTikAravyavRkSo raktalodhraH tasya catvAri nAmAni / [ paThAnI lodha ke 4 nAma / ] ( 5 ) tUdavRkSasya SaD nAmAni / [ zahatUta ke 6 nAma / ] ( 6 ) kadambasya nAmacatuSTayam / [ kadamba ke 4 nAma / ] (7) bhallAtakavRkSasya catvAri nAmAni / [ bhilAvA ke 4 nAma / ] (8) kapotanavRkSasya paJca nAmAni / [ pilakhana ke 4 nAma / ] (9) tintiDIvRkSasya nAmatrayam / [ imalI ke 3 nAma / ] ( 10 ) pItasArakavRkSasya SaD nAmAni / [ vijayasAra ke 6 nAma / / (11) sAlavRkSasya paJca nAmAni / [ sAlavRkSa ke 5 nAma / ] ( 12 ) arjunavRkSasya paJca nAmAni / [ arjuna ( koha, kAhU ) vRkSa ke 5 nAma / ] ( 13 ) rAjAdanavRkSasya nAmatrayam / [ rAjAdana (khiranI, cirauMjI ) ke 3 nAma / ] ( 14 ) iGgadIvRkSasya dve nAmanI / [ hiMgoTa ke 2 nAma / ] ( 15) bhUrjapatrasya nAmatrayam / [ bhojapatra ke 3 nAma / ] (16) zAlmalivRkSasya paJca nAmAni / [ semara(la)vRkSa ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe 1picchA tu zAlmalIveSTe, rocanaH kuuttshaalmliH| cirabilvo naktamAlaH karajazca karaJjake // 47 // prakIryaH pUtikarajaH pUtikaH kalimArakaH / "karaJjabhedAH SaDgrantho markaTayaGgAravallarI // 48 // rohI rohitakaH plohazatrurdADimapuSpakaH / gAyatrI bAlatanayaH khadiro dntdhaavnH|| 49 // 'arimedo viTkhadire, 'kadaraH khadire site| 1degsomavalko'pyatha vyAnapuccha-gandharvahastakau // 50 // eraNDa urubUkazca rucakazcitrakazca sH| caJcuH paJcAGgalo mnndd-vrdhmaan-vyddmbkaaH||51|| 11alpA zamI zamIraHsyAcchamI 2 saktuphalA zivA / " 3piNDItako marubakaH zvasanaH karahATakaH / / 52 // zalyazva madane, 14zakrapAdapaH paaribhdrkH| bhadradAru drakilimaM pItadAru ca dAru ca // 53 // pUtikASThaM ca sapta syurdevadAruNyatha dvyoH| (1) zAlmalIveSTasya nAmadvayam / [ semala kI goMda ke 2 nAma / ] (2) kUTazAlmale madvayam / [ kUTazAlmali ke 2 nAma / ] ( 3 ) karaJjakasya nAmacatuSTayam / [ karajuA ke 4 nAma / ] ( 4 ) pUtikaraJjasya catvAri nAmAni / [ kA~TedAra karaja ke 4 nAma / ] ( 5 ) karaJjabhedAnAmekakaM naam| [ karaJja ke bhedoM ke nAma / ] ( 6 ) rohitakavRkSasya catvAri nAmAni / [ rohiDAvRkSa ke 4 nAma / ] (7) catvAri khAdirasya nAmAni / [ khaira ke 4 nAma / ] vizeSadhanvantarinighaNTu meM khAdira kA paryAya bAla.patra diyA hai| parantu amarasiMha ne bAlapatra ko bAlaputra samajhakara isake liye bAlatanaya zabda kA prayoga kiyA hai / yaha amarasiMha kI bhUla hai| (8) viTkhadirasya' nAmadvayam / [ viTkhadira ke 2 nAma / (9) zvetakhadirasya nAmadvayam / [ sapheda khaira ke 2 nAma / ] (10) eraNDasyakAdazanAmAni / [ eraNDa ( reDI, reDa ) ke 11 nAma / ] ( 11) alpazamyA nAmakam / [ choMkarA / ] ( 12 ) zamyAstrINi nAmAni / [zamo ke 3 nAma / ] (13 ) madanavRkSasya SaD nAmAni [ mainaphala vRkSa ke 6 nAma / ] ( 14 ) devadAruvRkSasya aSTau nAmAni / [ devadAruvRkSa ke 8 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra attarargaH 4 ] www.kobatirth.org 12 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH // 56 // 1 'pATali: pATalA'moghA kAcasthAlI phaleruhA // 54 // kRSNa vRntA kuberAkSI, zyAmA tu mahilAhvayA / latA govandanI gundrA priyaGguH phalinI phalI // 55 // viSvaksenA gandhaphalI kArambhA priyakaca sA / 3 maNDUkaparNa-patrorNa naTa-kaTvaGga TuNTukAH syonAka-zukanAsa- dIrghavRnta-kuTannaTAH zoNakacAralau, tiSyaphalA tvAmalakI triSu // 57 // amRtA ca vayasthA ca "triliGgastu vibhItakaH / nAstuSaH karSaphalo bhUtAvAsaH kalidrumaH // 58 // 'abhayA tvavyathA pathyA kAyasthA pUtanA'mRtA / harItakI haimavatI cetakI zreyasI zivA // 55 // pItadduH saralaH pUtikASThaM cA'tha 'drumotpalaH / kaNikAraH parivyAdho 'lakuco likuco DahuH // 60 // panasaH kaNTakiphalo, "niculo hijjalo'mbujaH / kAkodumbarikA phalgurmalayUrjaghanephalA // 61 // 13 ariSTaH sarvatobhadra - hiGgu-niryAsa-mAlakAH / picumandaca nimbe'tha 14 picchilA'guruzizapA // 62 // 2 . 71 ( 1 ) pATalivRkSasya sapta nAmAni / [ kaTha pAri, kuberAkSI ke 7 nAma / ] (2) priyaGguvRkSasya dvAdazanAmAni / [ mAlakAMganI ke 12 nAma / ] ( 3 ) syonAkasya dvAdazanAmAni / [ sonApAThA ke 12 nAma / ( 4 ) AmalakIvRkSasya catvAri nAmAni / [ A~valA ke vRkSa ke 4 nAma / ] ( 5 ) bibhItakavRkSasya paJca nAmAni / [ baher3A ke vRkSa ke 5 nAma / ] ( 6 ) harItakyA ekAdazanAmAni / [ harItakI ke 11 nAma / ] ( 7 ) saralavRkSasya nAmatrayam / [ cIr3a vRkSa 3 nAma | ] ( 8 ) kaNikAravRkSasya nAmatrayam | [ kaThacampA ke 3 nAma / ] ( 9 ) lakucasya nAmadvayam / [ bar3ahara ke 2 nAma | ] ( 10 ) panasavRkSasya nAmadvayam / [ kaTahara vRkSa ke 2 nAma / ] ( 11 ) sthalavetasasya nAmatrayam / [ sthalavetasake 3 nAma / ] ( 12 ) kAkodumbarikAyAcatvAri nAmAni [ kaThUmara ( kaThagUlara ) ke 4 nAma | ] ( 13 ) nimbavRkSasya SaD nAmAni / [ nIma ke 6 nAma | ] ( 14 ) zizipAvRkSasya nAmatrayam / [ zIzama ke 3 nAma / ] 1 For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'kapilA bhasmagarbhA sA, zirISastu kpiitnH| bhaNDilo'pyatha campeyazcampako hemapuSpakaH // 63 // etasya kalikA gandhaphalI syAdatha 'kesre| bakulo, 'vaJjalo'zoke, samau karaka-dADimau // 64 // 'cAmpeyaH kesaro nAgakesaraH kAJcanAhvayaH / 'jayA jayantI tarkArI nAdeyI vaijayantikA // 65 // 1degzrIparNamagnimanthaH syAtkaNikA gnnikaarikaa| jayo'tha "kuTajaH zakro vAsako girimallikA // 66 // etasyaiva kaliGge-ndrayava-bhadrayavaM phle| 13kRSNapAkaphalA-''vigna-suSeNAH karamardake // 67 // 14kAlaskandhastamAlaHsyAttApiccho'pyatha 1"sinduke| sinduvArendra surasau nirguNDIndrANiketyapi // 68 // 16veNI kharA garI devatADo jImUta ityapi / 1 zrIhastinI tu bhUruNDI, "tRNazUnyaM tu mallikA // 69 // bhUpadI zItabhIruzca, saivA''sphotA vnodbhvaa| (1) kapilavarNAyA: zizipAyA ekaM nAma / [ kapilavarNakI zIzama kA nAma / ] ( 2) zirISavRkSasya nAmatrayam / [zirISavRkSake 3 nAma / ] (3) campakasya nAmatrayam / [campA ke 3 nAma / / (4) campakalikAyA eka nAma / [ campA kI klii| (5) bakulavRkSasya nAmadvayam / | maulasirI ke 2 nAma / ] ( 6 ) azokavRkSasya nAmadvayam / [ azoka ke 2 nAma / ] (7) dADimasya nAmadvayam / [ dADima ( anAra ) ke 2 nAma / ] ( 8) cAmpeyasya nAmacatuSTayam / [ nAgacampA ke 4 nAma / (0.) vaijayantikAyA paJca nAmAni / [ araNI ke 5 nAma / ] ( 10 ) agnimanthasya paJca nAmAni / [agethu ke 5 nAma / (11) kuTajasya catvAri nAmAni / [ kuraiyA ke 4 nAma / ] (12) kuTajabIjasya nAmatrayam / [ indrajau ke 3 nAma ] (13) kRSyapAkaphalAyA: catvAri nAmAni / [ karauMdA ke 4 nAma / [ (14) tamAlavRkSasya nAmatrayam / [ tamAlavRkSa ke 3 nAma ! ] (15) sinduvArasya paJca nAmAni / [ mevar3I (siMvAlI) ke 5 nAma / ] (16) devatAlasya paJca nAmAmi / [devatAla ke 5 nAma / ] ( 17 ) zrIhastinyA nAmadvayam / [ bhUruNDI ke 2 nAma / ] ( 18 ) mallikAyAzcatvAri nAmAni / [belA ke 4 nAma / ] ( 19) vanamallikAyA ekaM nAma / [ jaMgalI velaa|] For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanauSadhivargaH 4 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'zephAlikA tu suvahA nirguNDI nolikA ca sA // 70 // sitA''sau zvetasurasA bhUtavezyatha 'maagdhii| gaNikA yUthikA'mbaSThA, sA potA hemapuSpikA // 71 // "atimuktaH puNDakaH syAdvAsantI mAdhavI ltaa| sumanA mAlatI jAtiH, "saptalA navamAlikA // 72 // 'mAdhyaM kundaM, raktakastu bandhUko bandhujIvakaH / 1degsahA kumArI taraNiramlAnastu mahAsahA // 73 // 12tatra zoNe kurabakastatra pIte kuraNTakaH / nIlo jhiNTI dvayorbANA dAsI cArtagalazca sA // 74 // 15 saireyakastu jhiNTI syAttasmin kurabako'ruNe / 17pItA kuraNTakA jhiNTI tasmin sahacarI dvayoH // 75 // 1"oNDapuSpaM japApuSpaM, 19vajrapuSpaM tilasya yat / 2degpratihAsa-zataprAsa-caNDAta-hayamArakAH // 76 // ( 1 ) zephAlikAyAzcatvAri nAmAni / [ mevar3I ke 4 nAma / ] ( 2 ) zvetasurasAyA nAmadvayam / [ saphedamevar3I ke 2 nAma / ( 3 ) yUthikAyAzcatvAri nAmAni / [ jUhI ke 4 nAma / ] ( 4 ) pItayuthikAyAH catvAri nAmAni / [ pIlI jahI ke 4 nAma / (5) vAsantIlatAyAH paJca nAmAni / [ vAsantIlatA ke 5 naam|] (6) jAtISuppasya paJca nAmAni / [camelI ke 5 nAma / ] ( 7 ) navamAlikAyA nAmadvayam / [ navamAlikA ke 2 nAma / ] (8) kundakusumasya nAmadvayam / [ kunda ke 2 nAma / ] (9) bandhakapuSpasya nAmatrayam / [ dupahariyA ke 3 nAma / ] ( 10 ) ghRtakumAryAstrINi nAmAni / [ ghokuAra ( patakuAra ) ke 3 nAma / ] (11) mahAsahAyA nAmadvayam / [ kaTasaraiyA ke 2 nAma / (12) raktakurabakasyaka nAma / [ laalkttsraiyaa| ] ( 13 ) karaNTakasyaikaM nAma / [ piiliikttsraiyaa| ] ( 14 ) nIlyAstrINi nAmAni / [ nIlojhiNTI ke 3 nAma / ] ( 15 ) saireyakasya nAmadvayam / [ sAmAnya jhiTI ke 2 nAma / ] ( 16 ) aruNakurabakasyakaM nAma / [ lAlakuraNTaka / ] ( 17 ) pItakuraNTakasya nAmadvayam / [ pIlAkuraNTaka ke 2 nAma / ] ( 18) japApuSpasya nAmadvayam / [ oDahulayA guDahala ke 2 nAma / ] ( 19 ) tilapuSpasyaikaM nAma / [ tilapuSpa kA nAma / ] ( 20 ) karavIrasya paJca nAmAni / [ kanera ( kanyUra ) ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 amarakoSaH [dvitIyakANDe karavIre, 'karIre tu krakara-granthilAvubhau / unmattaH kitavo dhUrto dhatUraH knkaahvyH|| 77 // mAtulo madanazcA'sya phale mAtulaputrakaH / 4phalapUro bojapUro rucako mAtuluGgake // 78 // "samIraNo marubakaH prasthapuSpaH phaNijjakaH / jambIro'pyatha parNAse kaThiJjara-kuTherakau // 79 // "site'rjako'tra 'pAThI tu citrako vahnisaJjakaH / "arkAhva-vasukA-''sphota-gaNarUpa-vikIraNAH // 8 // mandArazvA'rkaparNo'tra 5degshukle'lrk-prtaapsau| 1'zivamallI pAzupata ekASThIlo buko vasuH // 81 // 12vadA vRkSAdanI vRkSarahA jIvantiketyapi / 13vatsAdanI chinnaruhA guDUcI tantrikA'mRtA // 82 // jIvantikA somavallI vizalyA mdhuprnnypi| 14mUrvA devI madhuramA moraTA tejanI navA // 83 // madhUlikA madhuzreNI gokarNI pIluparNyapi / (1) karIrasya nAmatrayam / [ karIra, karIla, kara ke 3 nAma / ] ( 2 ) dhattUrasya sapta nAmAni / [ dhatUrA ( dhattUra ) ke 7 nAma / ] ( 3 ) dhattUraphalasyaikaM nAma / [ dhatUre kA phala / ] ( 4 ) mAtuluGgasya catvAri naamaani| [bijaurA nIbU ke 4 nAma / ] apare prathamaM nAmadvayaM bIjapUrasya zeSa nAmadvayaM mAtuluGgasyetyAhuH / idameva no rocate / kUrmAcalapradeze nimbUkasya samupalabhyante bahavobhedAH, teSu mAtuluGgakasya nAmasAdRzyaM 'matakAkar3I'ti phalamiti jJeyam / (5) marubakasya paJca nAmAmi / [ jamborI nIbU ( maruvA ) ke 5 nAma / ] ( 6 ) parNAsasya nAmatrayam / [parNAsa / ] ( 7 ) zvetaparNAsasyaikaM nAma / [sapheda parNAsa i] ( 8) citrakasya nAmatrayam / [cItA ke 3 nAma / ] ( 9 ) arkasya sapta naamaani| [ madAra ke 7 nAma / ] ( 10 ) zuklavarNavato'rkasya nAmadvayam / [ sapheda Aka ke 2 nAma / ] ( 11 ) zivamallyAH paJca nAmAni / [ gamA ke 5 nAma / ] ( 12 ) vRkSAdanyAzcatvAri nAmAni / [vandA ke 4 nAma / ] ( 13 ) guDUcyA nava nAmAni / [ guruca, giloya, gurja ke 9 nAma / ] ( 14 ) daza mUrvAyA nAmAni / tatra sravA, khuveti ca pAThabhedaH / murvAyA viSaye vaidyAnAM nAsti aikamatyam / [ mUrvA ke 10 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vanauSadhivarga : 4 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'pAThA'mbaSThA viddhakarNI sthApanA zreyasI rasA // 84 // ekASThIlA pApacelI prAcInA vanatiktikA / 2 kaTuH kaTambharA'zokarohiNI kaTurohiNo // 85 // matsyapittA kRSNabhedI cakrAGgI zakulAdanI / AtmaguptA jaDA'vyaNDA kaNDurA prAvRSAyaNI // 86 // RSyaproktA zUkazimbiH kapikacchuzca markaTI / 4 citropacitrA nyagrodhI dravantI zambarI vRSA // 87 // pratyakazreNI sutazreNI raNDA mUSikaparNyapi / " apAmArgaH zaikhariko dhAmArgava - mayUrakau // 88 // pratyakparNI kIzaparNo kiNihI kharamaJjarI / 'haJjikA brAhmaNI padmA bhArgo brAhmaNayaSTikA // 89 // aGgAravallI bAleya- zAka-varvara-vardhakAH / 7 " maJjiSThA vikasA jiGgI samaGgA kAlameSikA // 90 // maNDUkaparNI bhaNDorI bhaNDI yojanavallyapi / 'yAso yavAso duHsparzo dhanvayAsaH kunAzakaH // 91 // rodanI kacchurA'nantA samudrAntA durAlabhA / 'pRzniparNI pRthakparNI citraparNyapiNikA // 92 // kroSTavinnA siMhapucchI kalazirdhAvanirguhA / 10 nidigdhikA spRzI vyAghrI bRhatI kaNTakArikA // 93 // pracodanI kulI kSudrA duHsparzA rASTriketyapi / 75 ( 1 ) pAThAyA daza nAmAni / [ pAThA ke 10 nAma / ] ( 2 ) vanatiktikAyA aSTo nAmAni / [ kuTakI ke 8 nAma / ] ( 3 ) AtmaguptAyA nava nAmAni / [ kiMvAca, kauMca ke 9 nAma / ] ( 4 ) bhUSakapaya daza nAmAni / [ mUsAparNI ke 10 nAma / ] ( 5 ) apAmArgasyASTau nAmAni / [ apAmArga, auMgA, ciraciTA, sAjI ke 8 nAma / ] ( 6 ) bhAgya nava nAmAni / [ bhAraMgI ke 9 nAma / ] ( 7 ) maJjiSThAyA nava nAmAni / [ maMjITha ke 9 nAma / ] ( 8 ) yavAsasya daza nAmAni / [ javAsA ke 10 nAma / ] ( 9 ) pRzniparNyA nava nAmAni / [ piThavana ke 9 nAma / ] ( 10 ) kaNThakArikAyA daza nAmAni / [ bhaTakaTaiyA, satyAnAzI ke 10 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'nIlo kAlA klItakikA grAmINA madhuNikA // 94 // raJjanI zrIphalI tutthA droNI dolA ca niilinii| avalgujaH somarAjI suvalliH somavallikA // 95 // kAlameSI kRSNaphalA vAkucI pUtiphalyapi / kRSNopakulyA vaidehI mAgadhI capalA kaNA // 96 // uSaNA pippalI zauNDI kolA'tha kripipplii| kapivallI kolavallI zreyaso vaziraH pumAn // 97 // "cavyaM tu cavikaM, 'kAkaciJcA-guJje tu kRssnnlaa| "palaGkaSA tvikSugandhA zvadaMSTrA svAdukaNTakaH // 98 // gokaNTako gokSurako vanazRGgATa ityapi / 'vizvA viSA prativiSA'tiviSopaviSA'ruNA // 99 // zRGgI mahauSadhaM cAtha kSIrAvI dugdhikA sme| 1 zatamUlI bahusutA'bhIrurindIvarI varI // 100 // RSyaproktA-'bhorupatrI-nArAyaNyaH shtaavrii| aheruratha pItadru-kAlIyaka-haridravaH // 101 // dArU pacampacA dAruharidrA prjniitypi| 12vacogragandhA SaDgranthA golAmI zatapavikA // 102 // 13zuklA haimavatI, 14vaidyamAta-siMhyau tu vAzikA / vRSo'TarUSaH siMhAsyo vAsako vAjidantakaH // 103 / / (1) nIlyA ekAdazanAmAni / [ nIlI ke 11 nAma / ] ( 2 ) somarAjyA aSTau nAmAni / [ bAkucI ke 16 nAma / ] ( 3 ) pippalyA daza nAmAni / [pippalI, pIpala ke 10 nAma / ] ( 4 ) gajapippalyAH paJca nAmAni / [gajapIpala ke 5 nAma / ] ( 5 ) cavyasya nAmadvayam / [ cavya ke 2 nAma / ] ( 6 ) guJjAyA nAmatrayam / [ dhuMghacI, rattI, (rataGyava), ke 3 nAma / ] ( 7 ) gokSurakasya sapta nAmAni / ] ( 8 ) ativiSAyA aSTau nAmAni / [ atIsa ke 8 nAma / ] (9) dugdhikAyAH nAmadvayam / [ duddhI ke 2 nAma / ] (10) zatamUlyA daza nAmAni / [ zatAvarI ke 10 nAma / ] (11) dAruharidrAyAH sapta nAmAni / [ dAruhaldI, ( kiramor3A ) ke 7 nAma / ] ( 12 ) vacAyAH paJca nAmAni / [ baca, ba~ja ke 5 nAma / ] ( 13 ) haimavatyA ekaM nAma / [ sapheda vaca / ] ( 14 ) vAsakasyASTau naamaani| [ aDUsA, vAsA, baisiGI ke 8 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanauSadhivargaH 4 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 77 'AsphoTA giriko syaadvissnnukraantaa-'praajitaa| ikSugandhA tu kANDekSu-kokilAkSe-kSura-kSurAH // 104 // zAleyaH syAcchItazivazchatvA madhurikA misiH / mizreyopyatha 'sIhuNDo vajraduHsnuksnuhI guDA // 105 // samantadugdhA'tho "vellamamoghA citrataNDulA / taNDulazca kRmighnazca viDaGgaM punapuMsakam // 106 // balA vATyAlako, ghaNTAravA tu shnnpusspikaa| 'mRdvIkA gostanI drAkSA svAdvI madhuraseti ca // 107 // 'sarvAnubhUtiH saralA tripuTA trivRtA trivRt / tribhaNDo rocanI, zyAmA-pAlindyau tusussennikaa|| 108 // kAlA masUravidalA-'rdhacandrA kAlameSikA / 1"madhukaM klItakaM yaSTimadhukaM madhuyaSTikA // 109 // 12vidArI kSIrazuklekSugandhA kroSTrI ca yaa[5]sitaa| 13anyA kSIravidArI syAnmahAzveta-saMgandhikA // 110 // 14lAGgalI zAradI toyapippalI shkulaadno| ( 1 ) aparAjitAyAzcatvAri nAmAni / [viSNukrAntA, koyala ke 4 nAma / ] (2) kokilAkSasya paJca nAmAni / [ tAlamakhAnA, kamalagaTTA ke 5 nAma / ] ( 3 ) madhurikAyAH SaDnAmAni / zivazchatrAyAH sthAne sitacchatreti pAThabhedaH / [ sauMpha ke 6 nAma / ] ( 4 ) snuhyAH SaDnAmAni / tatra sIhuNDa:-sehuNDazca pAThabhedaH / [ thUhara, sehuNDa, (syUna) ke 6 nAma / ] ( 5 ) viDaGgasya SaD nAmAni / [ vAyaviDaMga, ke 6 nAma / ] (6) balAyA nAmadvayam / [ balA, bariArA, khireMTI ke 2 nAma / ] (7) zaNapuSpikAyA nAmadvayam / [ sanaI, sana, zaNa ke 2 nAma / ] ( 8 ) drAkSAyAH paJca nAmAni / [ munakkA, dAkha ke 5 nAma / ] (9) trivRtAyAH sapta nAmAni / [ nisotha ke 7 nAma / ] ( 10 ) suveNikAyAH sptnaamaani| [kAlInisotha ke 7 nAma / ] ( 11 ) madhuyaSTikAyAzcatvAri nAmAni / [ muleThI ke 4 nAma ] ( 12 ) vidAryAzcatvAri nAmAni / [ vidArIkanda, bilAIkanda, (virouA) ke 4 nAma / ] ( 13 ) kRSNavidAryAstrINi nAmAni / [ kAlA vidArIkanda ke 3 nAma / ] ( 14 ) toyapippalyAzcatvAri nAmAni / [ jalapIpala ke 4 naam|] For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 78 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ dvitIyakANDe 114 // 'kharAzvA kAravI dIpyo mayUro locamastakaH // 111 // gopI zyAmA zArivA syAdanantotpalazArivA / yogyamRddhiH siddhilakSmyau vRddherapyAhvayA ime // 112 // "kadalI vAraNabusA rambhA mocAM'zumatphalA / kASThIlA, mudgaparNI tu kAkamudgA sahetyapi // 113 // vArtAkI hiGgulI siMhI bhaNTAko duSprardhASiNI / 'nAkulI surasA rAstA sugandhA gandhanAkulI // nakuleSTA bhujaGgAkSI chatrAko suvahA ca sA / 'vidArigandhAMzumatI sAlaparNI sthirA dhruvA // 10 tuNDikerI samudrAntA kArpAsI badareti ca / "bhAradvAjI tu sA vanyA, zRGgI tu RSabho vRSaH // gArakI nAgabalA jhaSA hrasvagavedhukA | gAGgerukI 14 dhAmArgavo ghoSakaH syAnmahAjAlI sa pItakaH // 117 // 16 jyotsnI paTolikA jAlI, nAdeyI bhUmijambukA / "syAllAGgalikyagnizikhA, kAkAGgI kAkanAsikA // 118 // 115 // 116 // 1 18 919 4 ( 1 ) mayUrazikhAyAH paJca nAmAni / [ mayUrazikhA ke 5 nAma / ] ( 2 ) zArivAyAH paJca nAmAni / [ sArivA, gaurIsara ke 5 nAma / ] ( 3 ) RddhecatvAri nAmAni / [ Rddhi ke 4 nAma | ] ( 4 ) ime vRddherapyAhvayA bhavantIti koSakarturAzayaH / ( 5 ) kadatyAH SaD nAmAni / [ kelA ke 6 nAma / ] ( 6 ) mudgaparNyastrINi nAmAni / [ mugavana ke 3 nAma / ] ( 7 ) vArtAkiyAH paJca nAmAni / [ baigana, bhaMTA, ke 5 nAma / ] ( 8 ) rAsnAyAH nava nAmAni / [ rAsanA ke 9 nAma | ] ( 9 ) sAlaparNyAH paJca nAmAni / [ zAlaparNI ke 5 nAma / ] ( 10 ) kArpAsyAtvAri nAmAni / [ kapAsa, ruI ke 4 nAma | ] ( 11 ) vanakArpAsyA ekam / [ jaMgalIkapAsa / ] ( 12 ) zrRGgyAstrINi nAmAni / [ kAkar3AsiMgI, (kakar3akvasa) ke 3 nAma / ] ( 13 ) gAGgerukyA catvAri nAmAni / [ gaMgerana, kakahI ke 4 nAma | ] ( 14 ) dhAmArgavasya nAmadvayam / [ nenuA ke 2 nAma / ] ( 15 ) pItadhAmArgavasyaikam | [ghiyA toraI / ] ( 16 ) vanapaTolikAyA nAma / [ jaMgalI kar3avI toraI / ] ( 17 ) bhUmijambukAyA nAmadvayam / [ bhUmi |] ( 18 ) lAGgalyA nAmadvayam / [ kalihArI ke 2 nAma / ] yaha upaviSa hai | ( 19 ) kAkanAsikAyA nAmadvayam / [ kauAThoMThI ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vanauSadhivarga : 4 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'godhApadI tu suvahA, musalI tAlamUlikA | 'ajazRGgI viSANI syAd gojihvAdAvike same // 119 // " tAmbUlavallI tAmbUlI nAgavallyapyatha 'dvijA / hareNU reNukA kauntI kapilA bhasmagandhinI // 120 // " elavAluka maileyaM sugandhi 7 haribAlakam / 3. 10 bAlakaM cAtha ' pAlaGkayAM mukundaH kundakunduru // 121 // 'vAlaM hobera bahiSThodIcyaM kezAmbunAma ca / 1. kAlAnusArya- vRddhA'zmapuSpa- zItazivAni tu // 122 // zaileyaM, "tAlaparNI tu daityA gandhakuTI murA / gandhinI, gajabhakSyA tu suvahA surabhI rasA // 123 // maheruNA kunduruko sallakI hlAdinIti ca / agnijvAlA-subhikSe tu dhAtakI dhAtRpuSpikA // 124 // 14 pRthvIkA candrabAlailA niSkuTirbahulA'tha sA / " sUkSmopakucikA tutthA koraGgI tripuTA truTiH // 16 vyAdhiH kuSThaM pAribhAvyaM vyApyaM pAkalamutpalam / 17 125 // 79 ( 1 ) godhApadyA nAmadvayam / [ haMsapadI ke 2 nAma / ] ( 2 ) musalyA nAmadvayam / [ semala kI musalI ke 2 nAma / ] ( 3 ) ajazRGgyA nAmadvayam / [ meSazRMgI ke 2 nAma / ] ( 4 ) gojihvAyA nAmadvayam / [ gobhI ke 2 nAma / ] ( 5 ) tAmbUlavalyAstrINi nAmAni / [pAna ke 3 nAma / ] ( 6 ) hareNukAyAH SaD nAmAni / [ saMbhAlU ke bIjoM ke 6 nAma / ] ( 7 ) elavAlukasya paJca nAmAni / [ eluA ke 5 nAma / ] ( 8 ) pAlayAzratvAri nAmAni / kecana sallakIniryAsasya nAmAni svIkurvanti / [ rUmImastaMgI ke 4 nAma | ] ( 9 ) hrIberasya paJca nAmAni / [ netravAlA ke 5 nAma / ] ( 10 ) zaileyasya paJca nAmAni / [ charIlA, patthara phUla ke 5 nAma / ] ( 11 ) murAyAH paJca nAmAni / [ murA ke 5 nAma / ] ( 12 ) sallakyA aSTau nAmAni / [ salaI ke 8 nAma | ] ( 13 ) dhAtakyAcatvAri nAmAni / [ dhaula, dhAya ke 4 nAma / ] ( 14 ) elAyA: paJca nAmAni / [ bar3I ilAyacI ke 5 nAma / ] ( 15 ) sUkSmailAyAH paJca nAmAni / [ choTI ilAyacI ke 5 nAma / ] ( 16 ) kuSThasya SaD nAmAni / [ kUTha ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 80 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 129 // 10 "zaGkhinI corapuSpI syAtkezinyatha vitunnakaH // 126 // jhaTA'malA'jjhaTA tAlI zivA tAmalakIti ca / prapauNDarIkaM puNDaryamatha tunnaH tunaH kuberakaH // 127 // kuNiH kacchaH kAntalako nandivRkSo'tha 'rAkSasI / caNDA dhanaharI kSema-patra - gaNahAsakAH // 128 // ' vyADAyudhaM vyAghranakhaM karajaM cakrakArakam / zuSirA vidrumalatA kapotAGghirnaTI nalI // 'dhamanyaJjanakeza ca hanuvilAsinI / " zuktiH zaGkhaH khuraH kIladalaM nakhamathADhakI deg // 130 // kAkSo mRtsnA tuvarikA mRttAlaka-surASTraje / "kuTannaTaM dAzapuraM vAneyaM paripelavam // 131 // lava- gopura- gonarda - kaivartI-mustakAni 12 granthiparNa zukaM barhapuSpaM sthauNeya - kukkure / / 132 / / "marunmAlA tu pizunA spRkkA devI latA laghuH / samudrAntA vadhUH koTivarSA laGkopiketyapi // 14 tapasvinI jaTAmAMsI jaTilA lomazA misI / 15 tvakpatramutkaTaM bhRGgaM tvacaM cocaM varAGgakam // 134 // ca / 133 // r [ dvitIyakANDe ( 1 ) corapuSyAstrINi / [ zaMkhAhulI ke 3 nAma / ] ( 2 ) bhUmyAmalakyA: sapta nAmAni / [ bhuMI A~valA ke 7 nAma / ] ( 3 ) prapauNDarIkasya nAmadvayam / [ puNDariyA ke 2 nAma / ] ( 4 ) nandIvRkSasya SaD nAmAni / [ tUNIvRkSa ke 6 nAma | ] ( 5 ) dhana: SaD nAmAni / [ coraka vRkSa ke 6 nAma / ] ( 6 ) vyAghranakhasya nAmacatuSTayam / [ baghanakhA ke 4 nAma / ] ( 7 ) zuSirAyA: panAmAni / [ chidrayuktanalikA ke 5 nAma / ] ( 8 ) aJjanakezyAzcatvAri nAmAni / [ aJjanakezI ke 4 nAma / ] ( 9 ) nakhadravyasya paJca nAmAni / [ nakhI ke 5 nAma / ] ( 10 ) ADhakyA: SaD nAmAni / [ arahara kI dAla ke 6 nAma | ] ( 11 ) mustakasya aSTau nAmAni / [ mothA ke 8 nAma / ] ( 12 ) granthiparNasya paJca nAmAni / [ gaThivana, kukarauMdA ke 5 nAma | ] ( 13 ) spRkkAyA daza nAmAni / [ asavara, kapUrIsAga ke 10 nAma / ] ( 14 ) jaTAmAsyA: SaDnAmAni / [ jaTAmAMsI ke 6 nAma / ] ( 15 ) tvakpatrasya nAmaSaTkam / [ taja, dAlacInI ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanauSadhivargaH 4] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'karcurako drAviDakaH kAlpako vedhamukhyakaH / oSadhyo jAtimAtre syurajAtau sarvamauSadham // 135 // 4zAkAkhyaM patrapuSpAdi, "taNDulIyo'lpamAriSaH / vizalyA'gnizikhAnantA'phalinI zakrapuSpikA // 136 // "syAdRkSagandhA chagalA'ntryAvegI vRddhadArakaH / juGgo, 'brAhmI tu matsyAkSI vayasthA somavallarI // 137 // 'paTuparNo haimavatI svarNakSIrI himaavtii| 5deghayapucchI tu kAmbojI mASaparNI mahAsahA // 138 // 1"tuNDikerI raktaphalA bimbikA pIlupayepi / 12barbarA kavarI tujhI kharapuSpAJjagandhikA // 139 // 13elAparNI tu suvahA rAstA yuktarasA ca saa| 14cAGgerI cukrikA dantazaThAmbaSThAmlaloNikA // 140 // 15sahasravedhI cukro'mlavetasaH zatavedhyapi / 16namaskArI gaNDakArI samaGgA khadiretyapi // 141 // ( 1 ) ka--rasya catvAri nAmAni / [ kacUra ke 4 nAma / ] ( 2 ) jAtimAtre 'oSadhyaH' ( 3 ) ajAto tadbhinneSu sthaleSu sarvam 'auSadham' iti prayujyate / ( 4 ) patrapuSyAdi zAkanAmnopayujyate / tadyathA ___mUlapatrakarIrAgraphalakANDAdhirUDhakam / tvakapuSpakavacaJcava zAkaM dazavidhaM smRtam // iti ( 5 ) taNDulIyasya nAmadvayam [ colAI ( marasA ) zAka ke 2 nAma / / ( 6 ) zakrapuSpikAyAH paJca nAmAni / [ indrapuSpI ke 5 nAma / ] (7) bRddhadArakasya paJca nAmAni / [ bidhArA ke 5 nAma / ] (8) brAhmAyAvatvAri nAmAni / [ brAhmI ke 4 nAma / ] (9) svarNakSoryAzcatvAri naamaani| [ svarNakSIrIsanyAnAzI ke 4 nAma / ] ( 10 ) mASapA nAma catuSTayam / [ mASaparNI ke 4 nAma / ] ( 11 ) tuNDikaryAzvatvAri nAmAni / [ tuNDikerI ke 4 nAma / ] (12) kharapuNyAyAH paJca nAmAni / [ajagandhA se 5 nAma / ] ( 13 ) elApAzvatvAri nAmAni / [ elAparNo ke 4 nAma / ] ( 14 ) amlaloNikAyA: paJca nAmAni / [ cAMgerI ke 5 nAma / ] ( 15 ) amlavetasaH paJca nAmAni / [ cUka, amalaveta ke 5 nAma / ] ( 16 ) namaskAryAzcatvAri nAmAni / [ haththA jor3I ke 4 nAma / ] 6 a0 For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe 'jIvanto jIvanI jIvA jIvanIyA mdhusrvaa| kUrcazIrSo madhurakaH zRGga-hasvAGga-jIvakAH // 142 // 'kirAtatikto bhUnimbo'nAryatikto'tha sptlaa| vimalA sAtalA bhUriphenA carmakaretyapi / / 143 // "vAyasolI svAdurasA vayasthA'rtha makUlakaH / nikumbho dantikA pratyakzreNyudumbaraparNyapi // 144 // "ajamodA 'tUnagandhA brahmadarbhA yavAnikA / 'mUle puSkara-kAzmIra-padmapatrANi pauSkare // 145 // 1degavyathA'ticarA padmA cAraTI pdmcaarinnii| kAmpilyaH karkazazcandro raktAGgo rocanItyapi // 146 // 12prapunnADastveDagajo ddrughnshckrmrdkH| padmATa uraNAkhyazca, 13palANDustu sukandakaH // 147 // (1) jIvantyAH SaD nAmAni / [ jIvanto ke 6 nAma / ] ( 2 ) jIvakasya paJca nAmAni / [ jovaka ke 5 nAma / ] ( 3 ) kirAtatiktasya nAmatrayam / [cirAyatA ke 3 nAma / ] ( 4 ) saptalAyAH paJca nAmAni / [ sAtalA, sehuNDa bheda ke 5 nAma / ] (5) vayasthAyAstrINi nAmAni / [ kakor3I ke 3 nAma / ] (6) dantikAyAH paJca nAmAni / [ vajradantI ke 5 nAma / ] (7) ajamodAyA nAmakam / [ ajmodaa|] (8) yavAnikAyAstrINi nAmAni / [ ajavAina ke 3 nAma / ] (9) puSkaramUlasya nAmatrayam / [ pohakaramUla ke 3 nAma / ] vaktavya--puSkaramUla ke paryAyoM meM amarasiMha ne 'padmapatra' ko bhI sthAna diyA hai, jisakA 'kSIrasvAmI' ne virodha kiyA hai| ve dhanvantari nighaNTu ke anusAra vahAM para 'padmavarNa' zabda kA honA ucita siddha kara rahe haiN| jaba ki bhAvaprakAza nighaNTu tathA abhinava nighaNTu jinake pATha isa dravya ke sambandha meM samAna haiM, ve 'padmapatra' zabda kA hI ullekha karate haiM / yathA-- 'uktaM puSkaramUlantu pauSkaraM puSkaraJca tat / / padmapatraJca, kAzmIraM kuSThabhedamimaM jaguH // iti / (10) padmAyAH paJca nAmAni / padmA ke 5 nAma / ] (11) kAmpilyasya paJca nAmAni / [kabIlA ke 5 nAma / ] ( 12 ) prapunnADasya SaD nAmAni / [ cakavar3a, puvAMDa, (banAr3a) ke 6 nAma / ] (13) palANDornAmadvayam / [pyAja ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanauSadhivargaH 4 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'latArka-duImau tatra harite'tha 'mahauSadham / lazunaM gRJjanA-ariSTa-mahAkanda-rasonakAH // 148 // 'punarnavA tu zothaghnI, vitunnaM suniSaNNakam / "syAdvAtakaH zItalo'parAjitA zaNaparNyapi // 149 // 'pArAvatAghriH kaTabhI paNyA jyotiSmatI ltaa| vASikaM trAyamANA syAt trAyantI balabhadrikA // 150 // 'viSvaksenapriyA gRSTirvArAhI badaretyapi / 'mArkavo bhRGgarAjaH syAt 1degkAkamAcI tuvAyasI // 151 // 1'zatapuSpA sitacchatvA'ticchattrA madhurA misiH| avAkpuSpI kAravI ca, 12saraNA tu prasAriNI // 152 // tasyAM kaTambharA rAjabalA bhadrabalatyapi / 1 ujanI jatUkA rajanI jatukRccakravartinI // 153 // saMsparzA'tha 14zaTI gandhamUlI SaDgranthiketyapi / karcuro'pi palAzo'tha15 kAravellaH kaThillakaH // 154 // suSatI cA'tha "kulakaM paTolastiktakaH paTuH / (1) haritavarNasya palANDo madvayam / [ harA raMga vAle pyAja ke 2 nAma / ] ( 2 ) rasonakasya SaD nAmAni / [ lahasuna ke 6 nAma / ] ( 3 ) punanavAyA nAmadvayam / [ punarnavA, gadahapurnA ke 2 naam|] (4) suniSaNNakasya nAmadvayam / [ visakhaparA ke 2 nAma / ] (5) zaNapazcitvAri nAmAni / [ paTazaNa ke 4 nAma / ] (6 ) jyotiSmatIlatAyAH paJca nAmAni / [ mAlakAMganI ke 5 nAma / ] (7) trAyamANAyAzcatvAri nAmAni / [ trAyamANA ke 5 nAma / ] ( 8 ) guSTezcatvAri nAmAni / [geThI ( vArAhI kanda ) ke 4 nAma / ] isakA kanda aura phala donoM khAyA jAtA hai| (9) bhRGgarAjasya nAmadvayam / [ bhAMgarA ke 2 nAma / ] ( 10 ) kAkamAcyA dve nAmano / ( kAlImakoya, (giveM) ke 2 nAma / ] ( 11) zatapuSpAyAH sapta nAmAni / [ sauMpha ke 7 nAma / ] ( 12 ) prasAriNyAH paJca nAmAni / [ pasarana ke 5 nAma / ] (13) cakravartinyAH SaD nAmAni / [ cakavar3a ( banAr3a ) ke 6 nAma / ] ( 14 ) gandhamUlyAH paJca nAmAni / [ kacUra ke 5 nAma / ] ( 15 ) kAravellasya nAmatrayam / [ karelA ke 3 nAma / ] (16 ) paTolasya catvAri nAmAni / [ parabala ke 4 nAma / For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 amarako [dvitIyakANDe 'kUSmANDakastu karkArururuH karkaTI striyau // 155 // 'ikSvAkuH kaTutumbI syAt tumbyalAbUrubhe sme| 'citrA gavAkSI goDumbA, "vizAlA vindravAruNI // 156 // arzoghnaH sUraNaH kando, 'gaNDIrastu smssttilaa| kalambyupodikA strI tu "mUlakaM 12hilamocikA // 157 // "vAstUkaM zAkabhedAH syurdUrvA tu shtpvikaa| sahasravIryAbhArgavyau ruhA'nantA'tha 15sA sitA // 158 / / golomo zatavIryA ca gaNDAlI zakulAkSakaH / 1"kuruvindo meghanAmA mustA mustakamastriyAm // 159 // 1"syAdbhadramustako gundrA, "cUDAlA ckrloccttaa| 19vaMze tvaksAra-kAra-tvacisAra-tRNadhvajAH // 160 // zataparvA yavaphalo vennu-mskr-tejnaaH| 2degveNavaH kIcakAste syurye svanantyaniloddhatAH // 161 // (1) kUSmANDasya nAmadvayam / [ peThA, ( bhuMja ) ke 2 nAma / ] (2) karkaTayA nAmadvayam / [ kakar3I ke 2 nAma / ] ( 3 ) kaTutumbyA nAmadvayam / [ gola kaDavI tumbI ke 2 naam| ] ( 4 ) alAbvA nAmadvayam / [ laukI ke 2 nAma / ] ( 5 ) gavAkSyAstrINi nAmAni / [ bar3I kakar3I ke 3 nAma / ] ( 6 ) indravAruNyA nAmadvayam / [ indrAyaNa, ( indreNi ) ke 2 nAma / ] (7) sUraNasya nAmatrayam / [ jimIkanda, saraNa ke 3 nAma / ] (8) gaNDIrasya nAmadvayam / [ gA~Dara dUba ke 2 nAma / ] (9) kalambyA nAmadvayam / [ karemU ke 2 nAma / ] ( 10 ) upodikAyA nAmakam / [ poI / ] ( 11 ) mUlikAyA nAmaikam / [muulii|] ( 12 ) hilamocikAyA ekam / [ hilmocikaa| ] ( 13) vAstUkasyakaM nAma / [ bthuaa|] ( 14 ) dUrvAyA: SaD nAmAni / [ dUba ke 6 nAma / ] (15) zukladUrvAyAzcatvAri nAmAni / [ sapheda dUba ke 4 nAma / ] ( 16 ) mustakasya nAmadvayam / [ mothA ke 2 nAma / ] ( 17 ) mustakabhedasya nAmadvayam / [ nAgaramothA ke 2 nAma / ] ( 18 ) mustAvizeSasya nAmatrayam / [ mustAbheda / ] ( 19) vaMzasya daza nAmAni / [ bA~sa ke 10 nAma / ] ( 20) kIcakAkhyaveNuvizeSasyakam / [ kIcaka nAmaka bA~sa jo havA calane para svayaM bajate haiM ke nAma / For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 85 vanauSadhivargaH 4] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'granthirnA parvaparuSI, gundrastejanakaH zaraH / 'naDastu dhamanaH poTagalo'tho kAzamastriyAm // 162 // ikSugandhA poTagalaH, 'puMsi bhUmni tu blvjaaH| 'rasAla ikSustadbhedAH "punndd-kaantaarkaadyH|| 163 // 'syAdvIraNaM vIrataraM, mUle'syozIramastriyAm / abhayaM naladaM sevyamamRNAlaM jalAzayam // 164 // lAmajjakaM lghulymvdaahessttkaapthe| 1 naDAdayastRNaM garmucchayAmAkapramukhA api // 165 // 1'astrI kuzaM kutho darbhaH pavitramatha 12kattRNam / paurasaugandhikadhyAmadevajagdhakarauhiSam . // 166 // 1"chatvAticchatrapAlaghnau maalaatRnnkbhuustRnne| 14zaSpaM bAlatRNaM, 15ghAso yavasaM, tRNamarjunam // 167 // 1"tRNAnAM saMhatistRNyA, "naDyA tu naDasaMhati / 1 tRNarAjAhvayastAlo, 2degnAlikerastu lAgalI // 168 // (1) vaMzagranthestrINi nAmAni / tatra paruH SAntaM klIve / [ bAMsa kI gAMTha ke 3 nAma / ] ( 2 ) zarasya nAmatrayam / [ saraharI ke 3 nAma / ] (3) naDasya nAmatrayam / [ naDa ke 3 nAma / ] ( 4 ) kAzasya nAmatrayam / [ kuzabheda kAza ke 3 nAma / ] (5) nityabahubacanAntasya balvajasyakaM nAma / [ bagaI / ] ( 6 ) ikSornAmadvayam / [Ikha ke 2 nAma / ] ( 7 ) puNDrakasyaikaM nAma / [ pauMDA Ikha / ] ( 8) vIraNasya nAmadvayam / [ gaoNDara ke 2 nAma / ] (9) vIraNamUlasya daza nAmAni / [ khasa ke 10 nAma / ] (10) nIvArAdInAM nAma / [ sA~vA AditRNajAti kA nAma / ] ( 11 ) darbhasya catvAri nAmAni / [ kRza ke 4 nAma / ] ( 12 ) kattRNasya SaD nAmAni / [ rauhisatRNa ke 6 nAma / ] ( 13 ) chattrAdipaJca nAmAni jalatRNavizeSasya / kecittu antyaM nAmadvayaM sAmAnyatRNasya manyante / [ jalatRNa ke 5 nAma / ] ( 14 ) bAlatRNasya nAmadvayam / [ naI ghAsa ke 2 nAma / ] ( 15 ) ghAsasya nAmadvayam / [ ghAsa ke 2 nAma / ] ( 16 ) tRNamAtrasya nAmadvayam / [ tRNamAtra / ] (17) tRNasamUhasyakam / [ tRNa samUha / ] ( 18) naDasaMhaterekaM nAma / [ naDa ( DaMThala ) samuha / ] ( 19) tRNarAjasya nAmadvayam / [ tAla ke 2 nAma / ] (20) nArikelasya nAmadvayam / tatra ralayoH sAmyAt 'nAlikeraH' api / [ nAriyala ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'ghoNTA tu pUgaH kramuko guvAkaH khapuro'sya tu / phalamudvegamete kharjUraH ketakI tAlI kharjUrI ca tRNadrumAH / iti vanauSadhivargaH / ca hintAlasahitAstrayaH // 169 // [ dvitIyakANDe 1590 5. atha siMhAdivarga: siMho mRgendraH paJcAsyo haryakSaH kesarI hariH / [ kaNThIravo mRgaripurmRgadRSTirmRgAzanaH / puNDarIkaH paJcanakhazcitrakAyamRgadviSaH // ] " zArdUladvIpinau vyAghre, 'tarakSustu mRgAdanaH // 1 // varAhaH sUkaro ghRSTiH kolaH potrI kiriH kiTiH / daMSTrI ghoNI stabdharomA kroDo bhUdAra ityapi // 2 // 'kapi- plavaGga - plavaga-zAkhAmRga-balImukhAH markaTo vAnaraH kIzo vanaukA, atha bhalluke // 3 // RkSAcchabhallabhallUkA, gaNDake khaDgakhaDginau / 1 " lulAyo mahiSo vAhadviSatkAsarasairibhAH // 4 // 10 iti vanauSadhivargaH // 50344 ( 1 ) pugasya paJca nAmAni / [ supArI ke per3a ke 5 nAma / ] ( 2 ) pUgaphalasyaikam | [ supArI | ] ( 3 ) hintAlamArabhya nArikelakharjUrAdayaH sarve'pi tRNajAta iti kathyante / [ hintAla, nAriyala, tAr3a aura khajUra ye sabhI tRNajAti meM gine jAte haiM / ] ( 4 ) siMhasya SaD nAmAni aSTau nAmAni kSepakoktAni / [ siMha ke 14 nAma ] ( 5 ) vyAghrasya nAmatrayam / [ bAgha ke 3 nAma | ] ( 6 ) mRgAdanasya nAmadvayam / [ teMduA ke 2 nAma / ] ( 7 ) zUkarasya dvAdaza nAmAni / [ sUara ke 12 nAma | ] ( 8 ) vAnarasya nava nAmAni / [ vAnara ke 9 nAma / ] ( 9 ) bhallUkasya nAmacatuSTayam / [ bhAlU ke 4 nAma / ] ( 10 ) gaNDakasya nAmatrayam / [ gaiMDA ke 3 nAma | ] ( 11 ) mahiSasya paJca nAmAni / [ bhaiMsA ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka 'mRge siMhAdivargaH 5] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'striyAM zivA bhuurimaay-gomaayu-mRgdhuurtkaaH| zRgAla-baJcuka-kroSTu-pheru-pherava-jambukAH // 5 // obiDAlo mArjAro vRSadaMzaka Akhubhuk / 'trayo gaudhAra-gaudhera-gaudheyA godhikAtmaje // 6 // 4zvAvittu zalyastallomni zalalI zalalaM zalam / 'vAtapramItimRgaH, koka ihAmRgo vRkaH // 7 // kurnggvaataayuhrinnaajinyonyH| "aiNeyameNyAzcarmAdyamega' syaiNamubhe triSu // 8 // 1 'kadalI kandalo cInazcamUrupriyakAvapi / samUruzceti hariNA amI ajinyonyH||9|| 12kRSNasArarurunyaGkarazambararauhiSAH / gokarNaSataiNayarohitAzcamaro mRgaaH||10|| 1'gandharvaH zarabho rAmaH samaro gavayaH zazaH / ityAdayo mRgendrAdyA gavAdyA pshujaatyH||11|| [''adhogantA tu khanako vRSaH puMdhvaja unduraH] undururmUSako'pyAkhaM girikA baalmuussikaa| (1) zRgAlasya daza nAmAni / [ siyAra ke 10 nAma / ] (2) biDAlasya paJca nAmAni / [ biDAla ( bilAra ) ke 5 nAma / ] ( 3 ) gaudheyasya nAmatrayam / [ godheya ke 3 nAma / / ( 4 ) zalyasya nAmadvayam / [ sAhI ke 3 nAma / ] ( 5 ) zalaloromNastrINi nAmAni / [ sAhI kA kAMTA ke 3 nAma / ] ( 6 ) vAtapramImRgasya dve naamnii| [vAyu ke samAna teja daur3anevAlA mRga ke 2 nAma / ] (7) vRkasya trINi nAmAni / [ bher3iyA ke 3 nAma / ] ( 8 ) mRgasya paJca nAmAni ] ( 9) eNyAcadirekaM nAma / [ mRgacarma / ] ( 10 ) hariNacamamAMsAderekaM nAma / aiNeyam; aiNam-ubhe trissu| [hariNa ke mAMsa-carma Adi kA nAma / ] ( 11 ) ajinayonimRgANAmekaikaM nAma / [ jina mRgoM kA carma liyA jAtA hai unake eka eka nAma / ] ( 12 ) mRgavizeSANAmekaikaM nAma / [ mRga vizeSoM ke nAma-1. kRSNasAra, 2. ruru, 3. nyaGka, 4. aGka, 5. zambara, 6. rauhiSa, 7. gokarNa, 8. pRSata, 9. aiNa, 10. RSya, 11. rohita aura 12 camara / ] ( 13 ) siMhamRga-gavAdayaH pazava: kathyante / gandharvazaramAdayo mRgA: kathyante / (14 ) mUSakasyASTau nAmAni / [cUhA ke 8 nAma / / (15) bAlamUSikAyA dve naamnii| [ cuhiyA ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 amarakoSaH [ dvitIyakANDe 'saraTaH .kRkalAsaH syAnmusalI gRhagodhikA // 12 // lUtA strI tantuvAyorNanAbhamarkaTakAH smaaH| nIlaGgastu kRmiH, "karNajalaukAH zatapayubhe // 13 // 'vRzcikaH zUkakoTaH syAdalidroNau tu vRzcike / 'pArAvataH kalaravaH kapoto'tha zazAdanaH // 14 // pattrI zyena, 1degulUke tu vAyasArAtipecakau / [divAndhaH kAziko ghUko divAbhIto nizATanaH ] 1'vyAghrATaH syAdbharadvAjaH, "khaJjarITastu khaJjanaH // 15 // 13lohapRSThastu kaGkaH syAdatha 1'cASaH kikIdiviH / 1"kaliGgabhRGgadhUmyATA, atha "syAcchatapatrakaH // 16 // dAghATo'tha 17sAraGgaH stokakazcAtakaH smaaH| "kRkavAkustAmracUDaH kukkuTazcaraNAyudhaH // 17 // 19caTakaH kalaviGkaH syAttasya strI caTakA, tayoH / ( 1 ) saraTasya nAmayam / [ giragiTa ke 2 nAma / ] ( 2 ) gRhagodhikAyA nAmadvayam / [chipakalI ke 2 nAma / ] ( 3 ) tantuvAyasya catvAri nAmAni / [ makar3I ke 4 nAma / ] ( 4 ) nIlaGgo madvayam / [ sonakIDA ke 2 nAma / ] (5) zatapadyA nAmadvayam / [ kanakhajara ke 2 nAma / 1 ( 6 ) zakakITasya nAmadvayam / / Una ko khAne vAlA kRmi ke 2 nAma / ] ( 7) vRzcikasya nAmatrayam / tatra droNaH, druNa: api| [vicchU ke 3 nAma / ] ( 8 ) pAgavatasya trINi nAmAni / [ kabUtara ke 3 nAma / ] (9) zyenasya nAmatrayam / [ bAja ke 3 naam|] (10 ) ulUkasyASTau nAmAni / [ ulla ke 8 nAma / ] ( 11) vyAghrATasya nAmadvayam / [ bharaduA ke 2 nAma / ] ( 12 ) khaJjanasya nAmadvayam / [khaJjana pakSI ke 2 nAma / (13 ) kaGkasya nAmadvayam / / kaMkapakSI ke 2 nAma / ] ( 14 ) cASasya nAmadvayam / [ cASa ke 2 nAma / ] ( 15) kaliGgasya nAmadvayam / [ kaliGga ke 2 nAma / ] ( 16 ) kASThakudRsya nAmadvayam / [ kaThaphor3avA ke 2 nAma / ] ( 17 ) cAtakasya nAmatrayam / [ papIhA ke 3 nAma / ] ( 18 ) kukkuTasya nAmacatuSTayam / [ murgA ke 4 nAma / ] ( 19) caTakasya nAmadvayam / [ gaureyA ke 2 nAma / ] ( 20 ) caTakAyA ekaM nAma / [ cir3I ( gaureyA kI strI ) / ] For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siMhAdivargaH 5] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 89 'pumapatyaM cATakaraH, stryapatye caTakaiva hi // 18 // 'karkareTuH kareTuH syAt kRkaNakrakarau samau / "vanapriyaH parabhRtaH kokilaH pika ityapi // 19 // 'kAke tu karaTAriSTabalipuSTasakRtprajAH / dhvAGkSAtmaghoSaparabhRbalibhugvAyasA api // 20 // [ sa eva ca ciraJjIvI caikadRSTizca maukuliH|] 'droNakAkastu kAkolo, 'dAtyUhaH kAlakaNTakaH / AtAyicillo, 'dAkSAyyagRghrau, "kIrazukau samau // 21 // 1 kruGkrocco'tha baMkaH kahvaH, 14puSkarAhvastu sArasaH / 2 "kokazcakrazcakravAko rathAGgAhvayanAmakaH // 22 // "kAdambaH kalahaMsaH syAdutkrozakurarau samau / "haMsAstu zvetagarutazcakrAGgA mAnasaukasaH // 23 // 11rAjahaMsAstu te caJcacaraNairlohitaiH sitaaH| 2degmalinairmallikAkSAste, dhArtarASTrAH sitetaraiH // 24 // ( 1 ) caTakasya apatyaM pumAn cATakairastasyakam / [ gaureyA kA bccaa|] (2) strocaTakAyA eka nAma / [ gaureyA kI bacco / ] ( 3 ) karkareTornAmadvayam / [ kocarI cir3iyA ke 2 nAma / ] ( 4 ) kRkaNasya nAmadvayam / [ kRkaNa ke 2 nAma / ] ( 5 ) kokilasya catvAri nAmAni / [ koyala ke 4 nAma / ] ( 6 ) kAkasya daza nAmAni / [ kauA ke 10 nAma / ] ( 7 ) droNakAkasya nAmadvayam / [ droNa kauA ke 2 nAma / ] ( 8 ) dAtyUhasya nAmadvayam / [ kAkAtuA ke 2 nAma / ] ( 9 ) cillasya nAmadvayam / [ cIla ke 2 nAma / ] (10) gRdhrasya dve naamnii| [ gIdha ke 2 nAma / ] (11) zukasya nAmadvayam / [ suggA, totA ke 2 nAma / ] ( 12 ) krauJcapakSiNo nAmadvayam / [ krauJcapakSI ke 2 naam| ] ( 13 ) bakasya nAmadvayam / [ bagulAke 2 nAma / ] ( 14 ) sArasa. pakSiNo madvayam / [sArasa ke 2 nAma / (15) cakravAkasya dve nAmanI / [ cakavA ke 2 nAma / ] ( 16 ) kAdambasya dve nAmanI / [ battakha ke 2 nAma / ] (17) kurarasya nAmadvayam / [ kurarapakSI ke 2 nAma / ] ( 18 ) haMsasya catvAri nAmAni / [ haMsa ke 4 nAma / ] ( 19) rAjahaMsasyakam / [ rAjahaMsa / ] ( 20 ) haMsabhedasyakaM nAma / [ haMsa bheda / ] ( 21 ) kRSNacaJcupAdasya haMsasya / [ kAlI coMca, paira vAlA haMsa vizeSa / / For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 90 www.kobatirth.org 16 amarakoSaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 'zarArirATirADizva, balAkA bisakaNThikA / haMsasya yoSid varaTA, sArasya tu lakSmaNA // 25 // " jatukA'jinapattrA 'syAtparoSNI tailapAyikA / varvaNA makSikA nIlA, 'saraghA 'pataGgikA puttikA " syAddazastu vanamakSikA / madhumakSikA // 26 // 10 11 12 " daMzI tajjAtiralpA syAd gandholI varaTA dvayoH // 27 // "" bhRGgArI jhIrukA cIrI jhillakA ca samA imAH / 14 samau pataGgazalabhau, "khadyoto jyotiriGgaNaH // 28 // madhukaro madhuliNmadhupAlinaH / " madhuvrato // 29 // 17 dvirepha - puSpa liG- bhRGga-SaTpada-bhramarA'layaH "" mayUro bahaNo barho nIlakaNTho bhujaGgabhuk / zikhAbalaH zikhI kekI meghanAdAnulAsyapi // 30 // 19 samau candrakamecakau / 18 kekA vANI mayUrasya, [ dvitIyakANDe [ haMsa kI strI kA [ sArasa kI strI ( 1 ) paJcazarAryA: / [ ADI ke 5 nAma | ] ( 2 ) balAkAyA nAmadvayam / [ bakabheda ke 2 nAma / ] ( 3 ) haMsayoSita ekaM nAma / 1 nAma 'varaTA' / ] ( 4 ) sArasasya yoSita ekaM nAma / kA nAma 'lakSmaNA' ] ( 5 ) jatukAyA nAmadvayam / [ camagAdar3a ke 2 nAma / ] ( 6 ) paroSNyA nAmadvayam / [ bAgulikA ke 2 nAma / ] ( 7 ) nIlavarNamAkSikAyA ekaM nAma / [ nIlI makkhI / ] ( 8 ) madhumakSikAyA nAmadvayam / [ madhu makkhI, (mauna) ke 2 nAma / ] ( 9 ) pataGgikAyA nAmadvayam / [ titalI, patiMgA ke 2 nAma / ] ( 10 ) vanamakSikAyA nAmadvayam / [ vanamakSikA, DA~sa ke 2 nAma / ] ( 11 ) alpajAtijadaMzyA nAmakam / [ choTI makkhI / ] ( 12 ) varaTAyA: / [ barre kA 2 nAma / ] ( 13 ) jhillikAyAzratvAri nAmAni / [ jhIMgura ke 4 nAma / ] ( 14 ) pataGgasya nAmadvayam | [ patiMgoM ( dIpaka meM jala jAne vAloM ) ke 2 nAma / ] ( 15 ) khadyotasya nAmadvayam / [ juganU, paTavIjanA ke 2 nAma / ] ( 16 ) bhramarasyaikAdaza nAmAni / [ bhramara, mauMrA ke 11 nAma / ] ( 17 ) mayUrasya nava nAmAni / [ mora ke 9 nAma / ] ( 18 ) mayUradhvanerekaM nAma / [ kekA ( mayUra kI vANI ) / ] ( 19 ) picchasthacandrA''kRternAmadvayam / [ mora ke caMdavA ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra siMhAdivarga: 5 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " zikhA cUDA, zikhaNDastu picchabahaeN napuMsake // 31 // vihaGga - vihaga vihaGgama-vihAyasaH / khage // 32 // // 33 // zakunti- pakSi- zakuni - zakuntazakuna -dvijAH patattri- pattri- pataga-patatpattrarathA'NDajAH nagAkovA jivikira viviSkira patattrayaH nIDodbhavA garutmantaH pitsanto nabhasaGgamAH / * teSAM vizeSA hArIto madguH kAraNDavaH plavaH // 34 // tittiriH kukkubho lAvo jIvaJjIvazvakorakaH / koyaSTikaTiTTibhako vartako vartikAdayaH // 35 // "garutpakSacchadAH pattraM patattraJca tanUruham / 'strI pakSatiH pakSamUlaM caJcastroTirubhe striyau // 36 // 'praDInoDDIna saNDInAnyetAH khagagatikriyAH / 50 12 // 39 // pezI koSo dvihIne'NDaM, deg kulAyo, nIDamastriyAm // 37 // 11 potaH pAko'rbhako DimbhaH pRthukaH zAvakaH 12 strIpuMsau mithunaM dvandvaM yugmaM tu yugalaM samUha-nivaha-vyUha - sandoha - visara - vrajAH stomaughanikaravrAtavArasaGghAtasaJcayAH samudAyaH samudayaH samavAyazcayo gaNaH / striyAM tu saMhatirvRndaM nikurambaM kadambakam // 40 // ( 1 ) mayUrazikhAyA nAmadvayam / [ mayUrazikhA ke 2 nAma / ( 2 ) barhiNaH picchasya nAmadvayam | [ morapaMkha ke 2 nAma / ] ( 3 ) khagAnAM saptaviMzati nAmAni | [ pakSiyoM ke 27 nAma / ] ( 4 ) tatra pakSivizeSANAM trayodaza nAmAni / [ pakSivizeSoM ke 13 nAma / ] ( 5 ) pakSikSANAM SaD nAmAni / [ pakSiyoM ke paMkhoM ke 6 nAma / ] ( 6 ) pakSamUlasya nAmadvayam / [ paMkhoM ko jar3a ke 2 nAma / ] ( 7 ) pakSicacvornAmadvayam | [ pakSiyoM ke coMca ke 2 nAma / ] ( 8 ) pakSINAM gativizeSasyekaikaM nAma / [ pakSiyoM ke ur3ane ke prakAra kA nAma / ] ( 9 ) aNDanAmAni trINi / [ 'aNDoM ke 3 nAma / ] ( 10 ) kulAyasya nAmadvayam / [ ghoMsalA ke 2 nAma / ] ( 11 ) zAvakasya sapta nAmAni / [ bAlaka ke 7 nAma / ] ( 12 ) strIpuruSayugalasya paJca nAmAni / [ strI-puruSa ke jor3A ke 5 nAma | ] ( 13 ) samUhasya dvAviMzati nAmAni / [samUha, bhIr3a ke 22 nAma / ] For Private and Personal Use Only 91 zizuH / yugam // 38 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 92 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'vandabhedAH samairvargaH saGghasArthoM tu jntubhiH| sajAtIyaiH kulaM, yUthaM tirazvAM punapuMsakam // 41 // pazUnAM samajo'nyeSAM samAjo'tha sarmiNAm / syAnikAyaH puJjarAzI tUtkaraH kUdamastriyAm // 42 // kApota-zauka-mAyUra-taittirAdIni tadgaNe / gRhAsaktAH pakSimRgAzchekAste gRhyakAzca te||43|| iti siNhaadivrgH| 6. atha manuSyavarga: "manuSyA mAnuSA mA manujA mAnavA narAH / 'syuH pumAMsaH paJcajanAH puruSAH pUruSA nrH||1|| "strI yoSidabalA yoSA nArI sImantinI vadhUH / pratIpazinI vAmA vanitA mahilA tathA // 2 // "vizeSAstvaGganA bhIruH kAminI vaamlocnaa| pramadA mAninI kAntA lalanA ca nitambinI // 3 // ( 1 ) vRndabhedAnAM nAmAni krameNa-samAnAM vRndaM-vargaH / jantUnAM vRndaM saGghaH, sArthaH ca / sajAtIyAnAM samUhaH kulam / pakSiprabhRtonAM samUhaH-yUthaH / pazUnAM samUhaH-samajaH / mAnavAnAM smuuhH-smaajH| sarmiNAM samuhaH-nikAyaH / (2) dhAnyAdInAM rAzezcatvAri nAmAni . [ anAja kI rAzi ke 4 nAma / ] ( 3 ) kapotAdigaNasyekaikam / [ kapotAnAM samUhaH-kApotam / zukAnAM-zaukam / mayUrANAM-mAyarama / tittirINAM-taittirim / ( 4 ) gRhAsaktapakSiNAM nAmadvayam / [pAlatU ( suggA-mainA ) pakSiyoM ke 2 nAma / ] iti siNhaadivrgH| ( 5 ) manuSyajAteH SaD nAmAni / [ manuSya jAti ke 6 nAma / ] ( 6 ) puruSasya paJca pryaayaaH| [ puruSazabda ke 5 paryAya / ] (7) strIjAterekAdaza paryAyAH / [strI jAti ke 11 nAma / ] (8) strIvizeSANAM dvAdazabhedAH / [ strI vizeSoM ke 12 nAma / ] . For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra manuSyavargaH 6 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH sundarI ramaNI rAmA, 'kopanA saiva bhAminI / mattakAzinyuttamA varavarNinI // 4 // varArohA 3 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtAbhiSekA mahiSI, bhoginyo'nyA nRpastriyaH / "patnI pANigRhItI ca dvitIyA sahardhAmaNI // 5 // bhAryA jAyAtha puM bhUmni dArAH syAttu 'kuTumbinI / purandhrI sucaritrA tu satI sAdhvI pativratA // 6 // 'kRta sapatnikA'dhyUDhA'dhivinnAtha 'svayaMvarA / 9 patiMvarA ca varyA ca kulastrI kulapAlikA // 7 // 11 kanyA kumArI, 12 gaurI tu nagnikA'nAgatArtavA / syAnmadhyamA dRSTarajAstaruNI yuvatiH same // 8 // "samAH snuSAjanIvadhvaciriNTI " tu suvAsinI / " icchAvatI kAmukA syAd " vRSasyantI tu kAmukI // 9 // 15 17 58 10 93 ( 1 ) kopanAyAH striyo dve nAmanI / [ krodhayukta strI ke 2 nAma 1 ] ( 2 ) uttamAyAH striyacatvAri nAmAni / [ uttama strI ke 4 nAma / ] ( 3 ) mahiSyA nAmanI / [ paTarAnI 2 nAma | ] ( 4 ) rAjJa: sAmAnyastrINAm | [ rAjA kI sAmAnya striyoM ke nAma / ] ( 5 ) pANigRhItAyA sapta nAmAni / [ vivAhita strI ke 7 nAma / ] ( 6 ) kuTumbinyA dve nAmAni / [ pati putravatI strI (suhAgina ) 2 nAma | ] ( 7 ) pativratAyAcatvAri nAmAni / [ pativratA ke 4 nAma / ] ( 8 ) anekabhAryasya nAmatrayam / [ pahalI vivAhita strI ke 5 nAma / ] ( 9 ) svecchAkRtapativaraNAyAH striyastrINi nAmAni / [ jisa strI ne apanI icchA se pati kA varaNa kiyA ho, usake 2 nAma / ] ( 10 ) kulapAlikAyA nAmadvayam / [ satI, saccaritrA ke 2 nAma / ] ( 11 ) kurmAyA nAmadvayam / [ kumArI ke 2 nAma / ] ( 12 ) anAgatArtavAyAstrINi nAmAni / [ jo abhI rajasvalA na huI ho, usa kanyA ke 3 nAma / ] ( 13 ) dRSTarajaskAyA nAmadvayam / [ prathamarajodarzana vAlI ke 2 nAma / ] ( 14 ) yuvatyA nAmadvayam / [ yuvatI ke 2 nAma / ] ( 15 ) putravadhvAstrINi nAmAni / putravadhU ke 3 nAma / ] ( 16 ) suvAsinyA nAmadvayam / [ pitA ke ghara meM sthita yuvatI strI ke 2 nAma / ] ( 17 ) vastrAbhUSaNAdIcchAvatyA: ( icchAvatI strI ke maithunecchAvatyA nAmadvayam / [ maithuna kI icchAvAlI strI ke 2 nAma / ] ( 18 ) 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'kAntArthinI tu yA yAti saGkataM sA'bhisArikA / 'puMzcalI dharSiNI bandhakyasatI kulaTatvatI // 10 // svairiNI pAMsulA ca syAdazizvI zizunA vinaa| avIrA niSpatisutA, 'vizvastAvidhave same // 11 // 'AliH sakhI vayasyA'tha pativatnI sa bhartakA / 'vRddhA paliknI, prAjJI tuprajJA, prAjJA tu dhImatI // 12 // 'zUdrI zUdrasya bhAryA syAcchUdrA2 tajjAtireva ca / AbhArI tu mahAzUdrI jAtIpuMyogayoH samA // 13 // 14aryANI svayamaryA syAt 15kSatriyA kSatriyANyapi / 16upAdhyAyApyupAdhyAyI syAdAcAryApi ca svataH // 14 // 1 AcAryAnI tu yoge 1 syAdaryo 2degkSatriyI tthaa| 21upAdhyAyAnyupAdhyAyI, poTA strIpuMsalakSaNA // 15 // (1) abhisArikAyA ekaM nAma / (2) kulaTAyA aSTau nAmAni / [ kulaTA, ( harajAI ) strI ke 4 nAma / ] ( 3 ) apatyarahitAyA eka nAma / [santAnarahita strI kA nAma 'baaNjh'|] ( 4 ) patiputrarahitAyA ekam / [ abhAgina / ] ( 5 ) vidhavAyA nAmadvayam / [vidhavA ke 2 nAma / ] ( 6 ) sakhyAstrINi nAmAni / [ sakhI ke 3 nAma / ] ( 7 ) sabhartRkAyA nAmadvayam / [ jIvita pativAlI strI ke 2 nAma / ] (8) vRddhAyA nAmadvayam / / pake kezoM vAlI strI ke 2 nAma / 1 (9) prajJAyuktAyAH striyo dve nAmanI / [ paNDita strI ke 2 nAma / ] (10) dhImatyA nAmadvayam / [ buddhimatI strI ke 2 nAma / ( 11) vijAtIyAyAH zUdrasya palyA ekam / [ dUsare jAti kI kintu zUdra strii|] (12) zUdrajAteH zUdrAH / [ zUdra kI strii| ] ( 13 ) AbhIryA dve nAmanI / [ ahIrina ke 2 nAma / ( 14 ) vaizyajAtikAyA: striyo nAmadvayam / [ vaizya strI ke 2 nAma / ] ( 15 ) kSatriyajAtIyAyA nAmadvayam / [ kSatrANI ke 2 nAma / ] ( 16 ) upAdhyAyyA nAmadvayam / [ upAdhyAya kI strI ke 2 nAma / ] ( 17) mantravyAkhyAtryA ekam / [ AcAryA / ] ( 18 ) AcAryasya striyo nAma / [ AcArya kI strii|] ( 19) vaizyapalyA anyajAtIyAyA api ekaM nAma [ aryA / ] ( 20) anyajAtIyA api kSatriya palyA eka nAma [ksstrinnii|] ( 21) vidyopadeSTa striyo nAmadvayam / [ upAdhyAya kI strI ke 2 nAma / ] (22) strIpuMsalakSaNAyAH striya eka nAma 'pottaa'| [jisa strI meM strI, puruSa donoM ke lakSaNa hoM use 'poTA' kahate haiM / ] For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'vIrapatnI vIrabhAryA, 'vIramAtA tu vIrasUH / jAtApatyA prajAtA ca prasUtA ca prasUtikA // 16 // 4strI nagnikA koTavI syAd dUtI saJcArike sme| kAtyAyanyardhavRddhA yA kASAyavasanA'dhavA // 17 // "sairandhrI paravezmasthA svavazA zilpakArikA / 'asiknI syAdavRddhA yA preSyA'ntaHpuracAriNI // 18 // 'vArastrI gaNikA vezyA rUpAjIvA'tha sA janaiH / 1degsatkRtA vAramukhyA syAt 1'kuTTanI zambhalI same // 19 // 12vipraznikA tvIkSaNikA daivajJA'tha 13rajasvalA / , strImiNya virAtreyI malinI puSpavatyapi // 20 // RtumatyapyudakyApi 14syAdrajaH pusspmaartvm| 15zraddhAlurdohadavatI, niSkalA vigatArtavA // 21 // (1) vIrasya bhAryAyA nAmadvayam / [vIra puruSa kI stro ke 2 nAma / ] (2) vIrasya mAturnAmadvayam / [vIra kI mAtA ke 2 nAma / ] ( 3 ) prasUtAyAzcatvAri nAmAni / [ prasUtA strI ke 4 nAma / ] ( 4 ) nagnAyA nAmadvayam / [naMgI strI ke 2 nAma / ] (5) dUtyA nAmadvayam / [dUtI ke 2 nAma / ] (6) kaSAyavastradhAriNyA arthavRddhAyA vidhavAyA nAma kAtyAyanI / (7) sairandhrayA nAma / 'kAtyaH' sairandhro vivaraNamitthamupapAdayati 'catuHSaSTi kalA'bhijJA ruupshiilaadishaalinii| prasAdhanopacArazA sairandhrI parikIrtitA' // iti / [ sairandhrI, adAsI / ] (8) antaHpuracAriNyA ekaM nAma 'asikno' / [ antaHpura meM jAne vAlI yuvatI dUtI kA nAma 'asikno' hai| ] ( 9) vezyAyAzcatvAri nAmAni / [ vezyA ke 4 nAma / ] ( 10 ) AitAyA vezyA ekaM nAma / [ samAja dvArA sammAnita vezyA kA nAma 'vAramukhyA' / ] ( 11) kuTTinyA nAmadvayam / [ kuTTinI ke 2 nAma / ] ( 12) daivajJAyAstrINi nAmAni / [ jyotiSajJa strI ke 3 nAma / ] ( 13 ) rajasvalAyA aSTo nAmAni / [ rajasvalA strI ke 8 nAma / ] ( 14) Artavasya nAmatrayam / [ rajas ke 2 nAma / ] ( 15 ) dohadavatyA nAmadvayam / [ garbha ke kAraNa kucha icchA vAlI stro ke 2 nAma / ] ( 16 ) vigatArtavAyA nAmadvayam / [ mAsika dharma se rahita strI ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 96 www.kobatirth.org amarakoSaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'ApannasattvA syAdgurviNyantarvatnI ca gaNikAdastu gANikyaM gAbhiNaM yauvataM punarbhUdidhiSUrUDhA dvistasyA " didhiSuH patiH / garbhiNI / gaNe // 22 // [ dvitIyakANDe " sa tu dvijo'gredidhiSuH saiva yasya " kAnInaH kanyakAjAtaH " suto'tha saubhAgineyaH syAt ' pArastraiNeyastu 'paitRSvaseyaH syAt paitRSvastrIyazca pitRSvasuH / suto, "mAtRSvasuzcaivaM, ""vaimAtreyo vimAtRjaH // 25 // atha bAndhakineyaH kaulaTera : kaulaTeyo, tadA kaulaTineyo'syAH kolaTeyo'pi cAtmajaH / 14 AtmajastanayaH sUnuH sutaH putraH striyAM tvamI // 27 // syAdRbandhulazcA'satIsutaH / bhikSukI tu satI yadi // 26 // kuTumbinI // 23 // subhagAsutaH parastriyAH // 24 // ( 1 ) garbhiNIstriyo nAmacatuSTayam / [ garbhiNI strI ke 4 nAma / ] ( 2 ) ime zabdA gaNe prayujyante - gaNikAnAM samUhaH gANikyam / garmiNInAM samUhaHgArbhiNama | yuvatInAM samUhaH- yauvatam / ( 3 ) vAradvayaM kRtasaMskArAyA nAmadvayam / tadyathA - 'akSatA ca kSatA caiva punarbhUH saMskRtA puna:' / iti / [ jisakA do bAra vivAha saMskAra huA ho usa stro ke 2 nAma / ] ( 4 ) tasyA: patyurnAmakam / [ pUnarbhU strI ke pati kA nAma / ] ( 5 ) punarbhUpradhAnabhAryasyaikaM nAma / [ jisake ghara meM punarbhUbhAryA pradhAna ho usa puruSa kA nAma / ] ( 6 ) kanyakAputrasya nAmadvayam / [ kanyA ke putra ke 2 nAma / ] ( 7 ) subhagAsutasya nAmadvayam / [ saubhAgyavatI ke putra ke 2 nAma / ] ( 8 ) anyasya bhAryAyAmutpAditasya putrasyaikam / [ parAyI strI meM paidA kiye putra kA nAma jAraja | ] ( 9 ) pitRSvasuH putrasya nAmadvayam / [ pitA kI bahana ( buA ) kA putra ke 2 nAma / ] (10) mAtRsvasuH putrasya / [ mausI kA beTA / ] ( 11 ) vimAtRjasya nAmadvayam / [ sautelI mA~ ke putra ke 2 nAma / ] ( 12 ) kulaTAputrasya paJca nAmAni / [ kulaTA ke putra ke 5 nAma / ] ( 13 ) bhikSukIputrasya nAmadvayam / [ bhikhArina ke putra ke 2 nAma / ] ( 14 ) putrasya paJca nAmAni / [ putra ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 97 manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'AhuIhitaraM sarve'patyaM tokaM tayoH sme| 'svajAte tvaurasorasyau, tAtastu janakaH pitA // 28 // "janayitrI prasUrmAtA jananI bhaginI, svasA / nanAndA tu svasA patyunaptrI pautrI sutAtmajA // 29 // 'bhAryAstu bhrAtRvargasya yAtaraH syuH parasparam / 1degprajAvatI bhrAtRjAyA, 'mAtulAnI tu mAtulI // 30 // 1patipatnyoHprasUH zvazrUH, zvazurastu pitA tyoH| 11pitRrdhAtA pitRvyaH sthAna-mAtu_tA tu mAtulaH // 31 // 15zyAlAH syutiraH patnyAH, 16svAmino devRdevrau| 17svasrIyo bhAgineyaH, syAjjAmAtA duhituH patiH // 32 // 11pitAmahaH pitRpitA, 2degtatpitA prpitaamhH| (1) ete sarve putravAcakAH zabdA: striyAM prayuktAH kanyakA vAcakA bhavanti / yathA-AtmajA, tanayA prabhRtayaH / [putra vAcaka zabdoM ke strIliMga rUpa kanyA vAcaka hote haiM / jaise-~-AtmajA, tanayA, gutrI, sutA / ] ( 2 ) tayostanayaduhitroH. samAnaliGge, tokam, apatyamiti nAma 'apatyaM, tokm'| [ bAlaka-bAlikA ke 2 nAma / ] ( 3 ) aurasaputrasya nAmadvayam / [ sagA putra ke 2 nAma / ] ( 4 ) pitumitrayam / [ pitA ke 3 nAma / ] ( 5 ) mAtuzcatvAri nAmAni / [ mAtA ke 4 nAma / ] ( 6 ) bhaginyA nAmadvayam / [ bahana ke 2 nAma / ] (7) patyuH svasurnAmakam / [ nanada / ] (8) sutakanyayorapatyasya nAmatrayam / [ natinI ke 3 nAma / ] ( 9) bhrAtRvargasya bhAryAH parasparaM yAtaro bhavanti / [ devarAnI jetthaanii| ] ( 10 ) bhrAtuH patnyA nAmadvayam / [ bhaujaaii-bhaabhii|] ( 11 ) mAtulasya patnyA nAmadvayam / [ mAmI ke 2 nAma / ] ( 12 ) patyurmAtA, patnyAzca mAtA zvazrUH evaM tayoH ( patyaH, mAtuH ca ) pitA zvazuraH / [ pati-patnI ko mAtA 'sAsa' aura pati-patnI ke pitA 'zvazura' kahe jAte haiN| ] ( 13 ) pitu rdhAtA pitRvyo bhavati / [ cAcA / ] ( 14 ) mAturdhAtA mAtulaH / [ maamaa|] ( 15 ) patnyA bhrAtara: 'jhyAlA:' kathyante / [ sAlA / ] ( 16 ) patyurdhAturnAmadvayam / [ devara ke 2 naam| ] ( 17 ) bhaginosutasya nAmadvayam / [ bhAnajA ke 2 nAma / ] ( 18 ) duhituH patyu ma / [jAmAtA, javA~I, dAmAda / ] ( 19) pituH pitA pitAmahaH / [dAdA / ] ( 20 ) tat pitA prapitAmahaH / [ paradAdA / ] . 7 a0 For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ dvitIyakANDe 'mAturmAtAmahAdyevaM, sapiNDAstu snaabhyH|| 33 // samAnodarya-sodarya-sagarya-sahajAH samAH / sagotra-bAndhava-jJAti-bandhu-sva-svajanAH samAH // 34 // "jJAteyaM bandhutA teSAM kramAdbhAvasamUhayoH / 'dhavaH priyaH patirbhA, jArastUpapatiH samau // 35 // 'amRte jArajaH kuNDo, 'mRte bhartari golakaH / 1degbhrAtrIyo bhrAtRjo, "bhrAtRbhaginyau bhrAtarAvubhau // 36 // "mAtApitarau pitarau mAtarapitarau prsuujnyitaarau| 1 zvazrUzvazurau zvazurau, putrau putrazca duhitA ca // 37 // 15dampatI jampatI jAyApatI bhAryApatI ca tau| 16garbhAzayo jarAyuH syAdulbaM ca 17kalalo'striyAm // 38 // "sUtimAso vaijanano, 19garbho bhrUNa imau samau / (1) evaM pitAmaha prapitAmahavat, mAtuH pitA mAtAmahaH / [ nAnA / ] mAtAmahasya pitA pramAtAmahaH / [ prnaanaa|] (2) sapiNDAnAmekam / [virAdara / ] ( 3 ) sahodarANA SaD nAmAni / [ sahodara bhAiyoM ke 6 nAma / ] ( 4 ) sagotrANAM SaD nAmAni / [ gotiyA ke 6 nAma / ] ( 5 ) bandhusamUhasyakaM nAma / [ bndhutaa| ] ( 6 ) patyuzcatvAri nAmAni / [ pati ke 4 nAma / ] ( 7 ) upapatyurnAmadvayam / [ jAra, yAra ke 2 nAma / ] ( 8 ) bhartari jIvati jArajaputrasyaka nAma / [ jAraja putra 'kuNDa' ] / (9) bhartari mRte jAtasya jArajaputrasyaikaM nAma / [jAraja putra 'golaka' / ] ( 10 ) bhrAtRjasya nAmadvayam / [ bhatIjA ke 2 nAma / ] ( 11 ) bhrAtRmaginyornAmadvayam / [ bhAI-bahina ke 2 nAma / ] ( 12 ) mAtApitro macatuSTayam / [ mAtA pitA ke 4 nAma / ] ( 13 ) zvazrUzvazurayo madvayam / [sAsa-sasura ke 2 nAma / ] ( 14 ) putrakanyayo rnAmadvayam / [ putra-kanyA ke 2 nAma / ] (15) patipalyozcatvAri nAmAni / [ pati-patnI ke 4 nAma / ] ( 16 ) garbhAzayasya nAmadvayam / [ garbhAzaya ke 2 nAma / ] ( 17 ) zukrazoNitasampAtasya catvAri / kecid garbhaveSTanasyeti / [ kalala ke 4 nAma / ] ( 18 ) sUtimAsasya / [ prasava kA (10 vA~) mhiinaa| ] ( 19 ) kukSisthagarbhasya nAmadvayam / [ garbha ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'tRtIyA prakRtiH zaNDhaH klIbaH SaNDo napuMsake // 39 // zizutvaM zaizavaM bAlyaM, 'tAruNyaM, yauvanaM sme| syAtsthAviraM tu vRddhatvaM, "vRddhasaGgre'pi vArdhakam // 40 // 'palitaM jarasA zauklyaM kezAdau, "visrasA jarA / 'syAduttAnazayA DimbhA stanapA ca stanandhayI // 41 // 'bAlastu syAnmANavako, 1degvayasthastaruNo yuvA / 11pravayAH sthaviro vRddho jIno jorNo jarannapi // 42 // 1 varSIyAndazamI jyAyAn, 1 puurvjstvniyo'grjH| 1 jaghanyaje syuH knisstth-yviiyo'vrjaanujaaH||43 // 15amAMso durbalazchAto 1 balavAnmAMsaloM'salaH / 1"tundilastundibhastundI bRhatkukSiH picaNDilaH // 44 // 1'avaTITo'vanATazcA'vabhraTo natanAsike / 1 kezavaH kezikaH kezI, 20balino balibhaH samau // 45 // (1) napuMsakasya paJca nAmAni / [ napuMsaka ke 5 nAma / ] ( 2 ) bAlyAvasthAyAstrINi nAmAni / [ bacapana ke 3 nAma / ] ( 3 ) yauvanAvasthAyA nAmadvayam / [ javAnI ke 2 nAma / ] ( 4 ) vRddhAvasthAyA nAmadvayam / [ bur3hApA ke 2 nAma / ] ( 5 ) vRddhasaGghasyakaM nAma / [ vRddhoM kA samUha / ] ( 6 ) pali. tasyaikaM nAma / [ bAloM kA sapheda honaa| ] ( 7 ) jarAyA nAmadvayam / [bur3hApA ke 2 nAma / ] ( 8 ) stanapAyAzcatvAri nAmAni / [ dudhamuMhI lar3akI ke cAra nAma / ] (9) bAlakasya dve nAmanI / [ bAlaka ke 2 nAma / ] (10) yunastrINi nAmAni / [ javAna ke 3 nAma / ] (11) vRddhasya SaD nAmAni / [ vRddha ke 6 nAma / ] ( 12 ) ativRddhasya trINi nAmAni / [ atyanta vRddha ke 3 nAma / ] (13 ) agrajasya trINi naamaani| [ bar3e bhAI ke 3 naam|| (14) kaniSThasya paJca nAmAni / [ choTe bhAI ke 5 nAma / ] (15) durbalasya nAmatrayam / [ kamajora ke 2 nAma / ] ( 16 ) balavatastrINi nAmAni / [balavAn ke 2 nAma / ] ( 17 ) sthUlasya paJca nAmAni / [moTA ke 5 nAma / ] ( 18 ) cipiTanAsAvatastroNi nAmAni / [ cipaTI nAka vAle ke 3 nAma / ] ( 19 ) ghnkeshvtstriinni| [ ghane bAloM vAle ke 3 nAma / ] ( 20 ) zlathacarmavato ve naamnii| [ jhurriyoM vAle ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 100 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'vikalAGgatvapogaNDaH, kharvo hrasvazca vAmanaH / kharaNAH syAtkharaNaso, vigrastu pragatajAnukaH / saMhatajAnukaH // 47 // 10 "khuraNAH syAtkhuraNasaH, prajJaH "UrdhvajurUrdhvajAnuH syAt 'saMjJaH svAdeDe badhiraH, deg kubje gaDula :: 11 kukare kuNi: / 12 pRzniralpatanau, 13 zroNaH paGgau, muNDastu muNDite // 48 // "balira : kekare, khoDe 1 khaJjastriSu jarA'varAH / kAlakaH piplustirlakastilakAlakaH // 49 // 14 15 17 jaDulaH 19 anAmayaM syAdArogyaM, 20 cikitsA rukpratikriyA / 21 bheSajauSadhabhaiSajyAnyagado jAyurityapi // 50 // 22. rugujA copatApa-roga-vyAdhi-gadAmayAH / akSayaH zoSazca yakSmA ca 24 pratizyAyastu pInasaH // 51 // ( 1 ) nyUnAdhikAGgavato nAmadvayam / [ kama jyAdA aMga vAle ke 2 nAma / ] ( 2 ) vAmanasya nAmatrayam / [ baunA ke 3 nAma / ] ( 3 ) dIrghanAsikasya nAmadvayam / [ lambI nAka vAle ke 2 nAma / ] ( 4 ) vigatanAsikasya nAmadvayam / [ nakaTA ke 2 nAma / ] ( 5 ) khurasadRzanAsikasya nAmadvayam / [ caur3I nAkavAle ke 2 nAma | ] ( 6 ) vAtAdirogeNa vikRtajAnukasya nAmadvayam / [ vAta vyAdhi se Ter3hI TAMga vAle ke 2 nAma / ] ( 7 ) UrdhvajAnukasya nAmadvayam / ( 8 ) saMyutajAnukasya nAmadvayam / ( 9 ) vadhirasya nAmadvayam / [ baharA ke 2 nAma / ] ( 10 ) kubjasya nAmadvayam / [ kubar3A ke 2 nAma / ] ( 11 ) rogadUSitahastasya / [ TUTA ke 2 nAma | ] ( 12 ) alpazarIravato dve nAmanI / [ kRzakAya ke 2 nAma / ] ( 13 ) GgornAmadvayam / [ paMgu, lUlA ke 2 nAma / ] ( 14 ) muNDitazirazonAmanI / [ muNDita ziravAlA ke nAma | ] ( 15 ) baliranetravato dve nAmanI / [ eMcAtAnA ke 2 nAma / ] ( 16 ) gativikalasya nAmadvayam / [ calane meM asamartha ke 2 nAma / ] jarAzabdAdArabhya uttAnazayAdyAH zabdAstriliGgA bhavanti / ( 17 ) dehasthalakSaNavizeSasya nAmatrayam / [ lahasuna ke 3 nAma / ] ( 18 ) tilakasya nAmadvayam / [ tila ke 2 nAma / ] ( 19 ) nIrujo nAmadvayam / [ svastha ke 2 nAma / ] ( 20 ) cikitsAyA nAmatrayam | [cikitsA ke 3 nAma | ] ( 21 ) auSadhasya paJca nAmAni / [ auSadha ke 5 nAma / ] ( 22 ) rogasya sapta nAmAni / [ roga ke 7 nAma / ] ( 23 ) rAjayakSmArogasya nAmatrayam / [ kSaya ke 3 nAma / ] ( 24 ) pInasasya nAmadvayam / [sardI-jukAma ke 2 nAma / ] [ dvitIyakANDe gatanAsikaH // 46 // For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 101 manuSyavargaH 6] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'strI kSutkSutaM kSavaH puMsi, kAsastu kSavathuH pumAn / 'zophastu zvayathuH zothaH, pAdasphoTo vipAdikA // 52 // 5kilAsasidhme, kacchvAM tu pAma pAmA vicikaa| kaNDUH kharjuzca kaNDUyA, 'visphoTaH piTakastriSu // 53 // vraNo'striyAmormamaruH klIbe, 1degnADIvraNaH pumAn / 11koTho maNDalakaM, 12kuSThazvitre, 1 durnAmakArzasI // 54 // 14AnAhastu vibandhaH syAd "grahaNI rukpravAhikA / 16prardikA vamizca strI pumAMstu vamathuH samAH // 55 // 1vyAdhibhedAH vidradhiH strI jvrmehbhgndraaH| [ zlopadaM pAdavalmIkaM, 1 kezaghnastvindraluptakaH ] 2degazmarI mUtrakRcchaM syAt 21pUrve zukrAvadhetriSu // 56 // ( 1 ) chikkAyAstrINi nAmAni / [ chIMka ke 3 nAma / ] ( 2 ) kAsasya nAmadvayam / [khAMsI ke 2 nAma / (3) zothasya strINi nAmAni / [ sUjana ke 3 nAma / ] ( 4 ) vipAdikAyA nAmadvayam / [ vivAI ke 2 nAma / ] (5) kilAsarogasya nAmadvayam / [ sehuMA roga ke 2 nAma / ] ( 6 ) pAmArogasya catvAri nAmAni / / pAmA, kA~cha (ekjimA) ke 4 nAma / (7 ) kaNDUrogasya nAmatrayam / [ khujalI ke 3 nAma / [ (8) visphoTasya nAmadvayam / [ phor3AphunsI ke 2 nAma / ] ( 2 ) vraNasya nAmatrayam / [ ghAva ke 3 nAma / ] ( 10) nADIvraNasyakam / [ nAsUra / ] ( 11 ) maNDalakakuSThasya nAmadvayam / [ maNDala nAmaka kor3ha ke 2 nAma / ] ( 12 ) zvetakuSThasya nAmadvayam [ sapheda kor3ha ke 2 nAma / ] ( 13 ) arzaso nAmadvayam / [ bavAsIra ke 2 nAma / ] ( 14 ) AnAhasya dve nAmanI / [ peTa phUlanA ke 2 nAma / ] ( 15 ) grahaNIrogabhedasyakaM nAma / [ pravAhikA grahaNI bheda / ] ( 16 ) vamestrINi nAmAni / [ vamana, ulTI ke 3 nAma / ] ( 17 ) vyAdhibhedAnAmekaikam / [ vidradhi = bar3A phor3A, jvara, prameha, bhagandara / ] ( 18 ) zlIpadasya nAmadvayam / [ zlIpada, hAthIpA~va ke 2 nAma / ] ( 19) indraluptasya nAmadvayam / [ gajApana ke 2 nAma / ] ( 20 ) azmaryA nAmaka, mUtrakRcchrasyakam / [ azmarI = patharI aura mUtrakRcchra / ] ( 21 ) itaH paraM zukraparyantaM zabdAstriSu prayujyante / For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'rogahAryagadaGkAro bhiSagvaidyau cikitske| vArto nirAmayaH kalya ullAgho nirgato gadAt // 57 // glAnaglAsna, AmayAvI vikRto vyaadhito'pttuH| Aturo'bhyamito'bhyAntaH, samau "pAmanakacchurau // 58 // 'darguNo dardurogI syaadrshorogyuto'rshsH| 'vAtakI vAtarogI syAt 'sAtisAro'tisArakI // 59 // 1degsyuHklinnAkSe cullacillapillAH klinne'kSiNa caapymii| 11unmatta unmAdavati, 12zleSmalaH zleSmaNaH kphii|| 60 // 1 nyubjo bhugne rujA, 14vRddhanAbhau tundil-tundibhau| 15kilAsI sidhmalo 'ndho'dRG"mUrchAle mUrtamUcchitau // 61 // 15zakraM tejo retasI ca bIjavIryendriyANi c| 'mAyuHpitta, kaphaHzleSmA, striyAntu tvagasRgdharA // 62 // (1) vaidyasya nAmapaJcakam / [ vaidya, cikitsaka ke 5 nAma / ] ( 2 ) nirAmayasya nAmacatuSTayam / [ rogamukta ke 4 nAma / ] ( 3 ) glAnasya dve naamnii| [ udAsa ke 2 nAma / ] ( 4 ) vyAdhitasya sapta nAmAni / [ rogI ke 7 nAma / ] ( 5 ) pAdagatakacchurogayuktasya nAmadvayam / [ pA~va meM ekjimA roga vAle kA 1 nAma / } ( 6 ) dadrrogiNo nAmadvayam / (7) arzorogavato nAmadvayam / [ babAsIra rogI ke 2 nAma / ] ( 8 ) rogiNo nAmadvayam / [ vAtarogI ke 2 nAma / ] ( 1 ) atisAriNo dve naamnii| [ atisAra rogI ke 2 nAma / ] ( 10 ) klinnanetrasya / klinnanetravatozca nAmatrayam / [ cipacipI A~kha ke tathA aisI A~kha vAle ke 3 nAma / ] ( 11 ) unmAdavato nAmadvayam / [ pAgala ke 2 nAma / ] ( 12 ) kphrogvtstriinni| [ kapha rogI ke 2 nAma / ] ( 13 ) rujAbhugnasya trINi nAmAni / [ roga ke kAraNa jisakI pITha jhuka gayI ho usake 3 nAma / ] ( 14 ) tundilasya nAmatrayam / [ bar3hI nAbhi athavA toMda vAle puruSa ke 3 nAma / ] ( 15 ) sidhmarogavato dve naamnii| [ seha~A roga vAle ke 2 nAma / ] ( 16 ) dRSTihInasya nAmadvayam / [ andhA ke 2 nAma / ] ( 17 ) mUcchitasya nAmadvayam / [ mUcchita ke 3 nAma / ] ( 18 ) vIryasya SaD nAmAni / [ vIrya, zukra ke 6 nAma / ] ( 19 ) pittasya nAmadvayam / [ pitta ke 2 nAma / ] ( 20 ) kaphasya nAmadvayam / [ kapha ke 2 nAma / ] ( 21 ) carmaNo nAmadvayam / [ carma ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH . 'pizitaM tarasaM mAMsaM palalaM kravyamAmiSam / uttaptaM zuSkamAMsaM syAttadvallUraM triliGgakam // 3 // rudhirA'sRglohitA'sraraktakSatajazoNitam / *bukkA'gramAMsaM, "hRdayaM hRd 'medastu vapA vasA // 64 // "pazcAd grIvAzirA manyA, 'nADI tu dhamaniH zirA / 'tilakaM kloma, mastiSkaM goda,'kiTTaM malo'striyAm // 65 // 12antraM purItat, "gulmastu plIhA puMsyatha 14vsnsaa| snAyuH striyAM, 15kAlakhaNDayakRtI tu same ime // 66 // 16sRNikA syandinI lAlA, 17dUSikA netrayormalam / ["nAsAmalaM tu siGghANaM, "piJjUSaH karNayormalam / ] 20matraM prastrAva, uccArAvaskarau zamalaM zakRt // 67 // purISaM gaDhavarcaskamastrI viSThAviSau striyau| 22syAtkarparaH kapAlo'strI, kokasaM kulyamasthi ca // 68 // ( 1 ) mAMsasya nAmaSaT kam / [ mAMsa ke 6 nAma / ] ( 2 ) zuSkamAMsasya nAmatrayam / [ sUkhe mAMsa ke 3 nAma / ] ( 3 ) raktasya sapta nAmAni / [ rakta ke 7 nAma / ] ( 4 ) hRdayAntargatamAMsavizeSasya nAmadvayam / (5) hRdayasya nAmadvayam / ( hRdaya ke 2 nAma / 1 ( 6 ) vasAyAstrINi nAmAni / [ vasA, carbI ke 3 nAma / ] (7) grIvAyAH pazcAdbhAgasthitA zirA manyA kathyate / [ manyA zirA / ] ( 8 ) nADyAstrINi nAmAni / [ nAr3I ke 3 nAma / ] (9) klomasya nAmadvayam / [ kloma ke 2 nAma / ] (10) mastiSkasya nAmadvayam / [ mastiSka ke 2 nAma / ] ( 11) malasya nAmadvayam / [ mala-purISa ke 2 nAma / ] ( 12 ) antrasya nAmadvayam / [ A~ta ke 2 nAma / ] ( 13 ) gulmasya nAmayam / [ tillI ke 2 nAma / ] 14 ) snAyo madvayam / ( 15 ) yakRtonAmadvayam / [ yakRta se 2 nAma / ] ( 16 ) lAlAyAstroNi / [ lAra ke 3 nAma / 1 ( 17 ) netramalasyaikaM nAma / [AMkha kI maila, gIr3a gidhAr3A / ] ( 18 ) nAsAmalasya nAmadvayam / [ nAka ko maila, siMghANa, ( siGANa ) ke 2 nAma / ] ( 19 ) karNamalasya dve nAmanI / [karNagUtha, kanagU / ] (20) mUtrasya dve nAmanI / [ mUtra, pezAba ke 2 nAma / ] ( 21 ) viSThAyA nava nAmAni / [ mala, gU, ke 9 nAma / ] ( 22 ) kapAlasya dve naamnii| [khopar3I ke 2 nAma / ] ( 23) asthnastrINi nAmAni / [ haDDI ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 104 amarakoSaH 6 "aGga 'syAccharIrAsthina kaGkAlaH, pRSThAsthina tu kazerukA / ziro'sthani karoTiH strI, pAvasthAni tu parzukA // 69 // pratIko'vayavo'paghano'tha kalevaram / gAtraM vapuH saMhananaM zarIraM varSma vigrahaH // 70 // kAyo dehaH klIbapuMsoH striyAM mUrtistanustanUH / pAdAgraM prapadaM ' pAdaH padaGghricaraNo'striyAm // 71 // tad granthI ghuTike gulphau, 10 pumAnpASNistayoradhaH / "jaGgA tu prasRtA jAnUruparvASThIvadastriyAm // 72 // 3 1 sakthi klIbe 14 pumAnUrustatsandhiH puMsi vaGkSaNaH / gudaM tvapAnaM pAyurnA, "bastirnAbhiradho dvayoH // 73 // kaTo nA zroNiphalakaM kaTiH zroNiH kakudmatI / 1 www.kobatirth.org 3 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ dvitIyakANDe '' pazcAnnitamba strIkaTayAH, "valIbe tu jaghanaM puraH // 74 // 2 kupakau tu nitambasthau dvayahIne kukundare / ( 1 ) kaGkAlasyaikaM nAma / [ asthikaMkAla | ] ( 2 ) pRSTAsthna ekaM nAma / [ pITha kI haDDI kazerukA / ] ( 3 ) ziro'sthno nAmadvayam / [ zira kI haDDI ke2 nAma | ] ( 4 ) pArzvAsthno nAmadvayam / [ pasalI kI haDDI ke 2 nAma / ] ( 5 ) zarIrAvayavasya catvAri nAmAni / | zarIra avavaya ke 4 nAma / ] ( 6 ) zarIrasyaikAdaza nAmAni / [ zarIra ke 11 nAma / ] ( 7 ) pAdAgrasya nAmadvayam [ paira ke paMjA ke 3 nAma / ] ( 8 ) caraNasya catvAri nAmAni / [ paira ke 4 nAma | ] ( 9 ) caraNagranthyornAmadvayam / [ ghuTanA ke 2 nAma / ] ( 10) pANibhAgasyaikam | [ er3I | ] ( 11 ) jaGghAyAH nAmadvayam / [ jAMgha ke 2 nAma / ] ( 12 ) jAnUrusandhestrINi nAmAni / [ jAnu tathA Uru sandhi ke 2 nAma | | ( 13 ) jAnUparibhAgasya nAmadvayam / [ jAnu ke UparI bhAga ke 2 nAma / ] ( 14 ) Urusandherekam | [ Urusandhi / ] ( 15 ) gudasya nAmatrayam / [ guda ke 3 nAma | ] ( 16 ) nAbhyadhobhAgasyaikaM nAma / [ basti / ] ( 17 ) kaTibhAgasya trINi / [ kamara ke 3 nAma / ] ( 18 ) strIkaTyAH pazcAdbhAgasyaikaM nAma 'nitamba : ' [ nitamba, cUtar3a / ] ( 19 ) strIkaTyAH purobhAgasyaikaM nAma 'jaghanam' / [ jaghana / ] ( 20 ) pRSThavaMzAdadhogartayorekaM nAma / [ pITha kA nicalA bhAga / ] For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 105 'striyAM sphicau kaTiprothAvupastho vkssymaannyoH||75 // bhagaM yoniyoH, zizno mer3ho mehnshephsii| "muSko'NDakozo vRSaNaH, 'pRSThavaMzAdhare trikam // 76 // "picaNDakukSI jaTharodaraM tundaM, 'stanau kucau| "cUcakantu kucAgaM syAna nA 1degkroDaM bhujAntaram // 77 // 11uro vatsaM ca vakSazca, 12pRSThantu caramaM tnoH| 13skandho bhujaziroM so'strI, 4sandhI tasyaiva jatruNI // 78 // 15bAhumUle ubhau kakSau, 16pArzvamastrI, tayoradhaH / 17madhyamaJcAvalagnaJca madhyo'strI, dvau parau dvyoH|| 79 // 1"bhujabAhU praveSTo doH, 1 syAtkaphoNistu kuuprH| 2degasyopari pragaNDaH syAt "prakoSThastasya cApyadhaH // 80 // 22maNibandhAdAkaniSThaM karasya karabho bhiH| ( 1 ) kaTisthamAMsapiNDayoDhe nAmanI / [ phIca / ] ( 2 ) strIpuMsayozcihnavizeSayo maikam / ['upastha ' / ] ( 3 ) strIyonernAmadvayam / [ bhaga ke 2 nAma / ] (4) puruSaliGgasya nAmacatuSTayam / [ puruSaliMga ke 4 nAma / ] (5) aNDakozasya trINi nAmAni / [ aNDakoza ke 3 nAma / ] ( 6 ) pRSThavaMzasyAdhobhAgasyakam / [trika / ] (7) udarasya paJca nAmAni / [ peTa ke 5 nAma / ] (8) stanayo madvayam / [ stanoM ke 2 nAma / ] ( 9) stanAgrabhAgasya nAmadvayam / [ cUcuka ke 2 nAma / ] ( 10 ) kroDasya dve naamnii| [ goda ke 2 nAma / ] ( 11 ) uraso nAmadvayam / [chAtI ke 3 nAma / ] ( 12 ) pRSThasyakam / [pITha] ( 13 ) skandhasya nAma trayam / [ kandhA ke 3 nAma / / (14 ) skandhasya sandhirjatru kathyate / [jatru, ha~sulI / ] ( 15 ) kakSasya nAmadvayam / [ bagala, kA~kha ke 2 nAma / ] ( 16 ) kakSayoradhaH pradezasyakam / [ pslii| ] ( 17 ) zarIramadhyabhAgasya trINi nAmAni / zarIra ke madhyamAga ke 3 nAma / (18) bhujasya catvAri nAmAni / [ bA~ha ke 4 nAma / ] ( 19 ) kUparasya nAmadvayam / [ kuhanI ke 2 nAma / ] ( 20 ) kUparoparibhAgasyakam / [ kuhanI kA UparI bhAga / ] (21) kaphoNeradho maNibandhaparyantabhAgasyakam / [ kaphoNi se lekara maNibandha taka kA bhAga / ] ( 22 ) maNibandhAdArabhyakaniSThikAparyantahastabahirbhAgasya / [ maNibandha se lekara kaniSThikA aMgulI paryanta hAtha kA bAharI bhAga / ] For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 106 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'paJcazAkhaH zayaH pANistarjanI syAtpradezinI // 81 // 3 aGgulyaH karazAkhAH syuH puMsyaGgaSThaH pradezinI / madhyamAnAmikA cApi kaniSThA ceti tAH kramAt // 82 // "punarbhavaH kararuho nakho'strI nakharo'striyAm / pradeza- tAla - gokarNA starjanyAdiyute tate // 83 // 'aGguSThe sakaniSThe syAdvitastirdvAdazAGgulaH / capeTa- pratala-prahastA vistRtAGga // 84 // saMhatau saMhatala - pratalau vAmadakSiNau / 'pANI 4 [ dvitIyakANDe " dvau 10 pANinikubjaH prasRtistau "yutAvaJjaliH pumAn // 85 // 12 prakoSThe vistRtakare hasto, muSTayA tu baddhayA / sa ratniH syAderatnistu niSkaniSThena muSTinA // 86 // 15 vyAmo bAhvoH bAhvoH sakarayostatayostiryagantaram / "" Urdhva vistRtadoH pANirnRmAne pauruSaM triSu // 87 // 16 ( 1 ) hastasya nAmatrayam / [ hAtha ke 3 nAma / ] ( 2 ) tarjanyA nAmadvayam / [ tarjanI aMgulI ke 2 nAma / ] ( 3 ) aGgalernAmadvayam / [ aMgulI ke 2 nAma | ] ( 4 ) aGguTa, madhyamA, anAmikA, kaniSThikAnAmekaM nAma / [ aMguSTha, madhyamA, anAmikA, kaniSThikA | | ( 5 ) naravasya catvAri nAmAni / [ narava ke 4 nAma | ] ( 6 ) aGguSThatarjanItato vistRtodeza. / [ prAdezaH / ] aGguSThamavyamA paricitaH / [ tAla: / ] aGgaSThAnAmikAsamaH / / gokarNaH / ] ( 7 ) makaniSThe'Ggale dvAdazAGgalaparimito vitastiH / [ bittA, bilasta / ] ( 8 ) vistRtAGga liyuktasya karasya nAmatrayam / sihatalo'pi pAThabhedaH / [ thappar3a 3 nAma | ] ( 9 ) vistRtAGgalisahitasya karayugalasya nAmadvayam / [ phailAyI huI aMguliyoM sahita donoM hAthoM kI lambAI ke 2 nAma / ] ( 10 ) pramRterekaM nAma | [ pausa | ] ( 11 ) aJjalernAma | [ aJjali | ] ( 12 ) vistRta kare prakoSThe kara: / [ eka hAtha, 24 aMgula lambA / ] ( 13 ) baddhamuSTerhastasyaikam | [ muTThI / ] ( 14 ) aratnihastasyaikaM nAma / [ kaniSThikA aMgulI se rahita muSTi se yukta hAtha kA nAma | | ( 15 ) dakSiNapArzve prasAritabhujasya tathA vAmapArzve prasAritabhujasya ca nAmaikam | [ vyAmaH / ] ( 16 ) puruSapramANasyaikaM nAma [ eka purasA / ] For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 107 'kaNTho galo'tha grovAyAM zirodhiH kandharetyapi / kambugrIvA trirekhA sA'durghATA kRkATikA // 88 // pravaktrAsye vadanaM tuNDamAnanaM lapanaM mukhm| kliIbe ghrANaM gandhavahA ghoNA nAsA ca nAsikA // 89 // "oSTAdharau tu radanacchadau dshnvaassii| 'adhastAccibukaM, gaNDau kapolau, 10tatparA hanuH // 90 // 1"radanA dazanA dantA radA-stAlu tu kAkudam / 13rasajJA rasanA jihvA, 14prAntAvoSThasya sRkkaNI // 91 // 15lalATamalika godhirA dagbhyAM bhruvau striyau / 1degkUrcamastrI bhruvormadhyaM, "tArakA'kSNaH kanonikA // 92 // 19locanaM nayanaM netramIkSaNaM ckssurkssinnii| dRdRSTI, 2degcAsnu netrAmbu rodanaJcAlamazru ca // 93 // 21apAGgau netrayorantau, kaTAkSo'pAGgadarzane / ( 1 ) kaNThasya nAmadvayam / [galA ke 2 nAma / ] ( 2 ) grIvAyA nAmatrayam / [ gardana ke 3 nAma / ] ( 3 ) zaGkhA''kRti grIvAyA ekam / [ zaMkha ke AkAra kA galA / ] ( 4 ) kRkATikAyA nAmatrayam / [ghaMTI ke 3 nAma / ] ( 5 ) mukhasya sapta nAmAni / [ mukha ke 7 nAma / ] ( 6 ) nAsAyAH paJca nAmAni / [ nAka ke 5 nAma / ] ( 7 ) oSThasya catvAri nAmAni / [ hoMTha ke 4 nAma / ] ( 8) cibukasyakaM nAma / [ ThoDA / ] ( 9) kapolasya nAmadvayam / [gAla ke 2 nAma / ] ( 10 ) kapolasyAparabhAgasya / [ jabar3A / ] (11) dazanasya nAmacatuSTayam / [ dA~ta ke 4 nAma / ] ( 12 ) tAluno dve naamnii| [ tAlu ke 2 nAma / ] ( 13 ) rasanAyAstrINi nAmAni / [ jIbha ke 3 nAma / ] ( 14) oSThayoH prAntabhAgasyakaM nAma / [ oThoM kA konA / ] / ( 15 ) lalATasya nAmatrayam / [ mAthA ke 3 nAma / ( 16 ) bhruvorekaM nAma / [ bhauMha / ] ( 17 ) dhruvormadhyasthabhAgasyakaM nAma / [ kUrca / ] ( 18 ) kanInikAyA nAmadvayam / [ A~kha kA tArA ke 2 nAma / ] ( 19 ) netrasya aSTau naamaani| [ A~kha ke 8 nAma / ] ( 20) asruNaH paJca nAmAni / [ A~sU ke 5 nAma / ] ( 21 ) netraprAntabhAgasyakaM nAma / [ A~kha kA konA / ] ( 22 ) kaTAkSasya nAmadvayam / [ kaTAkSa ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 108 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH zravaH / / 94 / 3 'karNa zabdagrahau zrotraM zrutiH strI zravaNaM uttamAGgaM ziraH zIrSaM mUrdhA nA mastako'striyAm / a cikuraH kuntalo bAlaH kacaH kezaH ziroruhaH // 95 // tad vRnde kaizikaM "kaizya malakAvarNakuntalAH / 'te lalATe bhramarakAH, kAkapakSaH zikhaNDakaH // 96 // 'kabarI kezavezo'tha dhammillAH saMyatAH kacAH / 4 7 10 * zikhA cUDA kezapAzI, " vratinastu jaTA saTA // 97 // 12 veNiH praveNI, 1" zIrSaNyazirasyau vizade kace / 14 pAzaH pakSazca hastazca kalApArthAH kacAtpare // 98 // 15 tanUruhaM roma loma, 16 tad vRddhau zmazru pummukhe / 17 AkalpaveSau nepathyaM pratikarma prasAdhanam // 99 // dazaite "triSvalaGkartA'laGkariSNuzrca, "maNDitaH / prasAdhito'laGkRtazca bhUSitazca pariSkRtaH // 100 // vibhrAD bhrAjiSNurociSNU, 20 bhUSA tu syAdalakriyA / [ dvitIyakANDe ( 1 ) karNasya SaD nAmAni / [ kAna ke 6 nAma / ] ( 2 ) zirasaH pazca nAmAni / [ zira ke 5 nAma / ] ( 3 ) kezasya paD nAmAni / [ bAloM ke 6 nAma / ] ( 4 ) kezavRndasya nAmadvayam / [ keza samUha ke 2 nAma / ] ( 5 ) alakAnAM dve nAmanI / [ ghuMghurAle bAloM ke 2 nAma / ] ( 6 ) lalATagatakezasamUhasyaikam / [ kA~kura / ] ( 7 ) kAkapakSasya nAmadvayam / [ kAkapakSa. julphoM ke 2 nAma / ] ( 8 ) kezavezasya nAmadvayam / [ mAMga | ] ( 9 ) dhammilasyaikam / [ jur3A | ] ( 10 ) zikhAyAstrINi nAmAni / [ coTI, cuTiyA, zikhA ke 3 nAma | ] ( 11 ) tapasvinAM jaTAyA nAmadvayam / [ jaTA | ] ( 12 ) veNyA nAmadvayam / [ coTI ke 2 nAma / ] ( 13 ) vizadakezAnAM nAmadvayam / [ dhule hue kezoM ke 2 nAma | ] ( 14 ) kezapAzasya / [ bAloM kI laTa / ] ( 15) romNastrINi nAmAni / [ roma, roA~ ke 3 nAma / ] ( 16 ) puruSamukhakezasya / [ dAr3hI-mocha / ] ( 17 ) nepathyaracanAyAstrINi / rociSNuparyantA ete daza zabdA triSu liGgeSu prayujyante / [ veSabanAnA, sajanA, siMgArakaranA ke 3 nAma | ] ( 18 ) alaGkaraNazIlasya nAmadvayam / [ zaukIna ke 2 nAma / ] ( 19 ) bhUSitasya paJca nAmAni / [ AbhUSaNoM se bhUSita ke 5 nAma / ] ( 20 ) zobhAyuktasya trINi nAmAni / [ suzobhita ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'alaGkArastvAbharaNaM pariSkAro vibhUSaNam // 101 // maNDanaM cA'tha mukuTaM kirITaM punapuMsakam / 'cUDAmaNiH ziroratnaM, taralo hAramadhyagaH // 102 // "bAlapAzyA pAritathyA, pittrapAzyA lalATikA / "karNikA tAlapatraM syAtkuNDalaM' karNaveSTanam // 103 // 'aveyakaM kaNThabhUSA, 1deglambanaM syaalllntikaa| 11svarNaiH prAlambikA'thoraHsUtrikA'2 mauktikaiHkRtA // 104 // 13hAro muktAvalI, devacchando'sau shtyssttikH| 1"hArabhedA yaSTibhedAd gutsgutsaardhgostnaaH||105 // 16ardhahAro mANavaka, ekAvalyekayaSTikA / saiva nakSatramAlA syaatsptviNshtimauktikaiH||106 // 1degAvApakaH pArihAryaH kaTako valayo'striyAm / 1"keyUramaGgadaM tulye, ''aGgulIyakamUrmikA // 107 // ( 1 ) alaGkArasya paJca nAmAni / [AbhUSaNa ke 5 nAma / ] ( 2 ) mukuTasya nAmadvayam / [ mukuTa ke 2 nAma / ] ( 3 ) cUDAmaNernAmadvayam / [cUr3AmaNi ke 2 nAma / ] ( 4 ) hAramadhyavartimaNe ma [ tarala / ] (5) bAlapAzyA nAma / [ mAMgaTIkA / ] ( 6 ) lalATAlaGkArasya nAmadvayam / [ mAthe kI bindI ke 2 nAma / ] (7) karNAbharaNasya nAmadvayam / [ kanaphUla ke 2 nAma / ] (8) kuNDalasya nAmadvayam / [ kuMDala ke 2 nAma / ] (9) veyakasya dve nAmanI / [ kaNThA ke 2 nAma / ] ( 10 ) lalantikAyA nAmadvayam / [ kaNThI ke 2 nAma / ] (11) svrnnknntthikaayaaH| [ sone kI kaNThI sikar3I / ] ( 12 ) ura:sUtrikAyA ekam / [ motI kI mAlA / ] ( 13 ) muktAvalyA nAmadvayam / [ motI kI mAlA ke 2 nAma / ] ( 14 ) zatayaSTikahArasya nAmadvayam / [ sau lar3A hAra ke 2 nAma / ] ( 15 ) yaSTibhedAd hArabhedAH, yathA--dvAtriMzallatiko ( 32 lar3avAlA ) guccha ( gutsa ) tattva ( 24 ) saGkhyakaH / gucchArdha / catustrizallatiko hAraH / caturyaSTiH ( 4 lar3a kA ) gostana / ekayaSTikaH ( ekalar3a kA) ekaavlii| (16) viMzatilatiko hAraH ( 20 lar3a kA ) mANavaka / sapta vizatimauktikaiH nakSatramAlA / ( 17 ) kaTakasya catvAri nAmAni / [ phuNcii|| ( 18 ) keyUrasya nAmadvayam / [ bAjUbanda ke 2 nAma / ] ( 19) aGgulIyakasya nAmadvayam / [ aMgUThI ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe 'sAkSarA'GgalimudrA syAt kaGkaNaM karabhUSaNam / strIkaTyAM mekhalA kAJcI saptako razanA tathA // 108 // klIbe sArasanaM cA'tha puMskaTyAM zRGkhalaM trissu| "pAdAGgadaM tulAkoTirmaJjIrau nupuro'striyAm // 109 // 'haMsakaH pAdakaTakaH, kiGkiNI kssudrghnnttikaa| 'tvakphalakRmiromANi vastrayonirdaza triSu // 110 // 1degvAlkaM kSaumAdi, 1'phAlaM tu kArpAsaM bAdaraM ca tat / 12kauzeyaM kRmikozotthaM, "rAGkavaM mRgaromajam // 111 // 14anAhataM niSpravANi tantrakaM ca navAmbare / "tat syAdudgamanIyaM yad dhautayorvastrayoyugam // 112 // 5"pattroNaM dhautakauzeyaM, "bahumUlyaM mahAdhanam / (1) sAkSarAGgalimudrAyA ekam / [nAmalikhI aMgUThI / ] ( 2 ) kaGkaNasya dve nAmanI / [kaMgana ke 2 nAma / ] ( 3 ) mekhalAyAH paJca nAmAni / tatrAyaM vizeSaH 'ekayaSTirbhavet kAJcI mekhlaatvssttyssttikaa| rasanA syAt SoDazabhiH kalApaH paJcaviMzakaH' // iti / rasanA dantyamadhyA, tAlavyamadhyA'pi / [ kardhanI ke 5 nAma / ] ( 4 ) sA mekhalA puMskaTyAM zRGkhalamiti kthyte| [ puruSoM kI kardhanI, taagdd'ii| ] ( 5 ) nupurasya catvAri nAmAni / [ pAyala, caijanI ke 4 nAma / ] ( 6 ) pAdakaTakasya nAmadvayam / [ paira kA kar3A ke 2 nAma / ] (7) kSudraghaNTikAyA nAmadvayam / [ paira ke dhuMgharU ke 2 nAma / ] ( 8 ) vastrayonInAM nAma / [ tvacA, phala, kRmi, roma ye vastroM kI yoniyA~ hai / ] (9) vakSamANA daza zabdA vizeSyanighnatvAt triSu prayujyante / yathA-vAlka-kSauma-phAla-kArpAsa-bAdara-kauzeya-rAva-anAhata-niSpravANi tantrakANIti / (10) kSaumAdivAlkaM kathyate / [ annddii|] ( 11) kArpAsasya nAmatrayam / [ sUtI vastra ke 3 nAma / ] ( 12 ) kauzeyavastrasyakam / [ rezamIvastra / ] ( 13 ) rAvasyakam / [ bher3a ke bAloM se bane hue kambala Adi / ] ( 14 ) anAhatavastrasya catvAri nAmAni / [ korA yA nayA vastra ke 4 nAma / ] ( 15 ) prakSAlitavastrayugalasyakaM naam| [ dhulI huI dhotI. dupaTTA / ] ( 16 ) dhautakauzeyasya nAmadvayam / [ dhule rezamI vastra ke 2 nAma / ] ( 17 ) bahumUlyavastrasya nAmadvayam / [ kImatI vastra ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 111 kSaumaM dukUlaM syAve 'tu nivItaM prAvRtaM triSu // 113 // striyAM bahutve vastrasya dazAH syurvastayo dvayoH / 4dairghyamAyAma AnAhaH, "pariNAho vizAlatA // 114 // paTaccaraM jIrNavastraM samau nktk-krpttau| 'vastramAcchAdanaM vAsazcailaM vasanamaMzukam // 115 // sucelakaH paTo'strI, nA 1degvarAziH sthUlazATakaH / 11nicolaH pracchadapaTaH, samau rallaka-kambalau // 116 // 13antarIyopasaMvyAnaparidhAnAnyadhoM'zuke 14dvau prAvArottarAsagau samau bRhatikA tathA // 117 // saMvyAnamuttarIyaJca, 1"colaH kUrpAsako'striyAm / 16nIzAraH syAtprAvaraNe himAnilanivAraNe // 118 // 1 arghorukaM varastrINAM syAccaNDAtakamastriyAm / ( 1 ) kSomavastrasya nAmadvayam / [ rezamI dupaTTA ke 2 nAma / ] ( 2 ) prAvRtavastrasya nAmadvayam / [ oDhA huA vastra ke 2 nAma / ] ( 3 ) vastrAntAvayavAnAM nAmadvayam / [ kapar3e ke bhItara pahane jAne vAle jAMghiyA, gaMjI, colI, sAyA Adi vastroM ke 2 nAma / ] ( 4 ) vastrAderAyAmasya dve naamnii| [ kapaDe kI lambAI ke 2 nAma / / (5) vastrAde ---pariNAhasya nAmadvayam / [ kapar3A kA panahA, arja ke 2 naam| (6) jIrNavastrasya nAmadvayam / [ purAnA dastra ke 2 nAma / ] ( 7 ) svedaproJchanArthadhRtavastrastra nAmadvayam / kecit tu cUrNa dugdhAdigAlanavastrasyetyAmananti / [ rumAla, channI ke 2 nAma / ] ( 8 ) vastrasya Sad nAmani / [ vastra, kapar3A ke 6 nAma / ] ( 9) sundaravastrasya dve naamnii| [patale vastra ke 2 nAma / ] (10) sthUlatantunirmitavastrasya dve nAmanI / [ moTA kapar3A ke 2 nAma / ] ( 11 ) pracchadapaTasya nAmadvayam / [ cAdara, burakA, paradA Adi ke 2 nAma / ] ( 12 ) kambalasya nAmadvayam / [ kambala ke 2 nAma / ] (13) adhoM'zukasya nAmacatuSTayam / [ dhotI, sAr3I ke 4 nAma / ] ( 14 ) uttarIya-vastrasya nAmapaJcakam / [ or3hanI, dupaTTA, kheza ke 5 nAma / ] ( 15) colasya nAmadvayam / [ colA, cogA, ke 2 nAma / ] ( 16 ) himAnilanivAraNakSamasya prAvaraNasyakaM nAma / [ rajAI, khAtar3I, saudd'| ] ( 17 ) caNDAtakasyaika nAma / [ laha~gA, ghAgharA, ghaagraa|] For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 amarakoSaH [ prathamakANDe 119 // 'syAt triSvAprapadInaM tatprApnotyAprapadaM hi yat // astra vitAnamulloco, dUSyAdyaM vastravezmani / 'pratisIrA javanikA syAttiraskariNo ca sA // 120 // "parikarmA'GgasaMskAraH, 'syAnmASTarmAjanA mRjA / udvartanotsAdane dve same, 'AplAva AplavaH // 121 // snAnaM 'carcA tu cAcikyaM sthAsako'tha " prabodhanam / patralekhA pattrAGgulirime same // 122 // vizeSakam / 10 , anubodhaH, 12 tamAlapattra- tilaka-citrakANi dvitIyaJca turIyaM ca na striyAmaya 14 "kuGkumam // 123 // kAzmIrajanmA'gnizikhaM varaM bAhlIkapItane / raktasaMkocapizunaM dhIraM lohitacandanam // 124 // 15 lAkSA rAkSA jatu klIbe yAvo'lakto drumAmayaH / 16 " lavaGgaM devakusumaM zrIsaMjJamatha 17 jAyakam // 125 // ( 1 ) prapadInasya vastrasyaikaM nAma / [ pairoM taka lambA vastra / ] ( 2 ) vitAnasya nAmadvayam / [ caMdavA, cA~danoM ke 2 nAma / ] ( 3 ) vastranirmitagRhasya nAmadvayam / [ tambU ke 2 nAma / ] ( 4 ) javanikAyAstrINi nAmAni / [ pardA, kanAta ke 3 nAma | ] ( 5 ) aGgasaMskArasya nAmadvayam / [ zarIra ko sajAne ke 2 nAma | ] ( 6 ) mRjAyAstrINi nAmAni / [ sApha-saphAI ke 3 nAma / ] (7) udvartanasya nAmadvayam / [ ubaTana ke 2 nAma / ] ( 8 ) snAnasya nAmatrayam / [ snAna ke 3 nAma | ] ( 9 ) candanacarcAyAstrINi nAmAni / [ candana lagAne ke 3 nAma | ] ( 10 ) nirgatasugandhavataH punaH sugandhIkaraNasya nAmadvayam / [ jisakI gandha ur3a gayI ho usako punaH sugandhita karane ke 2 nAma / ] ( 11 ) tilakAdiracanAyA nAmadvayam / [ stana kapola Adi meM patra racanA Adi ke 2 nAma / ] ( 12 ) tilakavizeSasya nAmacatuSTayam / [ candana, rArI, rolI, piThyA lagAnA ke 4 nAma / ] ( 13 ) tatra caturNAM tilakaparyAyANAmmadhye tilakavizeSako puMnapuMsakayo: / ( 14 ) kesarasya ekAdaza nAmAni / [ kesara, kuMkuma ke 11 nAma / ] ( 15 ) lAkSArasasya SaD nAmAni / [ lAkha, mahAvara, AlatA ke 6 nAma / ] ( 16 ) lavaGgasya nAmatrayam / [ lauMga ke 3 nAma / ] ( 17 ) sugandhadravyabhedasya nAmatrayam / [ jAyaka / ] For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyavargaH 6 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH kAlIyakaca kAlAnusAryaM cAtha 'samArthakam / vaMzikA gururAjArhalohaM 2 kAlAgurvaguru syAttanmaGgalyA malligandhi yat / 3 sarjaraso * yakSavapaH "bahurUpo'pyatha 'turuSkaH piNDakaH siddho zrIvAso vRkadhUpo'pi zrIveSTasaraladravau / kRmijajoGgam // 126 // rAlasarvarasAvapi // 127 // vRSadhUpa - kRtrimadhUpakau / yAvano'pyatha 'vAyasaH / / 128 / / 'mRganAbhirmRgamada: kastUrI cAtha 'kolakam // 129 // kakkolakaM kozaphalamatha 10 karpUramastriyAm / ghanasArazcandrasaMjJaH sitAzro himavAlukA // 130 // bhadrazrIzvandano'striyAm / gandhasAro malayajo 12 tailarpANikagozIrSe haricandanamastriyAm // 131 // 3 13 tilaparNI tu pattrAGgaM raJjanaM raktacandanam / kucandanaM cAtha 14 jAtIkozajAtIphale same // 132 // 1" karpUrA'guru-kastUrI- kakkolairyakSakardamaH 15. 113 'kAlIyakaca kAleyaM varNakaM kAntidAyakam / iti vyADi: / 'kAlAnusArya zaileye kAlIye zizipAdrume / iti vizva meMdinyAca / ( 1 ) aguruNa: SaD nAmAni / [ agara ke 6 nAma / ] ( 2 ) kAlAguruNo nAmadvayam / [ kAlA agara ke 2 nAma / ] ( 3 ) maGgalyAyA nAmadvayam / [ rocanA ke 2 nAma / ] ( 4 ) sarjarasasya paJca nAmAni / [ rAla ke 5 nAma / ] (5) vividhasugandhikRta dazAGgAdidhUpasya nAmadvayam / [ sugandhita agarabattI Adi dhUpa ke 2 nAma / ] ( 6 ) yAvanasya catvAri nAmAni / [ lohabAna ke 4 nAma / ] ( 7 ) saralaniryAsasya paJca nAmAni / [ gandhAvirojA, lIsA ke 5 nAma / ] ( 8 ) kastUryAstrINi nAmAni / [ kastUrI ke 3 nAma / ] ( 9 ) kakkolasya nAmatrayam | [ kakkola ke 3 nAma / ] ( 10 ) karpUrasya paJca nAmAni / [ kapUra ke 5 nAma | ] ( 11 ) candanasya nAmacatuSTayam / candana ke 4 nAma / ] ( 12 ) candanavizeSANAmekaikaM nAma / [ tailapaNika, gozIrSa, haricandana / ] ( 13 ) raktacandanasya paJca nAmAni / [ lAlacandana ke 5 nAma ] ( 14 ) jAtIphalasya dve nAmanI / [ jAyaphala ke 2 nAma / ] ( 15 ) yakSakardamasyaikaM nAma / [ sugandhitaH lepana | ] tad yathA , For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 114 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'gAtrAnulepanI vartirvarNakaM vatirvarNakaM syAd vilepanam // cUrNAni vAsayogAH syurbhIvitaM vAsitaM triSu / * saMskAro gandhamAlyAdyairyaH syAttadadhivAsanam // "mAlyaM mAlA-trajau mUdhni, 'kezamadhye tu garbhakaH / ' prabhraSTakaM zikhAlambi 'puronyastaM lalAmakam // 'prAlambamRjulambi syAt kaNThAd vaikakSakaM tu tat / yattiryak kSiptamurasi "zikhAsvApIDazekharau // AbhogaH paripUrNatA / zayanIyavat // 10 12. 2 racanA sthAtparispanda, 1 [ dvitIyakANDe 133 // 134 // For Private and Personal Use Only 135 // 13 15 zayyAyAM 14 upadhAnantUpabarhaH, 16 zayanaM maJca paryaGka- palyaGkAH khaTvayA samAH gendukaH kanduko "dIpaH pradIpaH, pIThamAsanam // 138 // '' 18 19 136 // 137 // 'kuGkumAgarukastUrIkarpUraM candanantathA / mahAsugandhamityuktaM nAmato yakSakardamaH ' // iti / ( 1 ) vilepanasya catvAri nAmAni / [ vilepana ke 4 nAma / ] ( 2 ) sugandhita cUrNasya nAmadvayam / [ sugandhita cUrNa, ke 2 nAma / ] ( 3 ) sugandhidravyasAvitasya nAmadvayam / [ sugandhita dravya se yukta padArtha ke 2 nAma / ] ( 4 ) gandhamAtyAdyaiH saMskRtasyaikam | [ sugandhita mAlA Adi se suzobhita / ] ( 5 ) ziraH sthitamAlyA destrINi nAmAni / [ mAthA meM rakhI huI mAlA ke 3 nAma / ] ( 6 ) kezamadhyasthita puSpakasyaikam / [ garbhaka / ] ( 7 ) zikhAlambitasya puSpasyakam / [ zikhA meM laTakane vAlA phUla / ] ( 8 ) puronyastapuSpasya nAma lalA - -makam [ lalAmaka 1.] ( 9 ) kaNThalambitapuSpasya nAma / [ galA meM laTake hue "kUla kA nAma / ] ( 10 ) yajJopavItavat sthApitamAlAdernAma / [ janeU kI bhAMti 'dhAraNa kI huI mAlA kA nAma / ] ( 11 ) zekharasya nAmadvayam / [ zikhA meM dhAraNa kI huI mAlA ke 2 nAma / ] ( 12 ) puSpAdiracanAyA nAmadvayam / phUla gU~thanA ke 2 nAma / ] ( 13 ) paripUrNatAyA nAmadvayam | [ paripUrNatA / ] ( 14 ) upadhAnasya nAmadvayam / [ takiyA ke 2 nAma / ] ( 15 ) zayyAyA - strINi nAmAni / [ zayyA, vistara ke 3 nAma / ] ( 16 ) paryaGkasya catvAri * nAmAni / [ palaMga ke 4 nAma / ] ( 17 ) kandukasya nAmadvayam / [ geMda, bAla ke 2 nAma | ] kecit kandukazabdena laghUpadhAnaM svIkurvanti / [ choTA takiyA / ] ( 18 ) dIpasya nAmadvayam / [ dIpaka ke 2 nAma / ] ( 19 ) Asanasya nAmayam // [ kursI, Asana, pITha, pIr3hA ke 2 nAma / ] Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra brahmavargaH 7 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH "samudgakaH sampuTakaH, prasAdhanI kaGkatikA, 4 piSTAtaH " darpaNe mukurAdarzI, vyaJjanaM 50. pratigrAhaH patadgrahaH / iti manuSyavargaH / 17205 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7. atha brahmavargaH paTavAsakaH / / 139 // tAlavRntakam / 'santatirgotra - janana - kulAnyabhijanA'nvayau vaMzo'nvavAyaH santAno 'varNAH syurbrAhmaNAdayaH // 1 // vipra-kSatriya-viTzUdrAcAturvarNyamiti smRtam / rAjabIjI rAjavaMzyo "bIjyastu kulasambhavaH // 2 // 12 mahAkula- kulInA''yaM sabhya-sajjana-sAdhavaH 13 13 brahmacArI Azramo'strI, gRhI vAnaprastho bhikSucatuSTaye // 3 // 14 dvijAtyagrajanmabhUdevavADavAH / 115 ( 1 ) sampuTakasya nAmadvayam / [ DibbA, piTArI Adi ke 2 nAma / ] ( 2 ) patadgrahasya dve nAmanI / [ pIkadAna ke 2 nAma / ] ( 3 ) kaGkatikAyA nAmadvayam / [ kaMghI ke 2 nAma / ] ( 4 ) paTavAsakasya nAmadvayam / [ abIra, gulAla ke 2 nAma / ] ( 5 ) darpaNasya nAmatrayam / [ darpaNa ke 3 nAma / ] ( 6 ) vyajanasya nAmadvayam / [ paMkhA, vijanA, bainA ke 2 nAma / ] iti manuSyavargaH / 1790+ ( 7 ) vaMzasya nava nAmAni / [ vaMza, kula ke 9 nAma / ] ( 8 ) brAhmaNAdivarNAnAmekam / [ brAhmaNa Adi varNoM kA nAma / ] ( 9 ) cAturvarNyasyaikam / [ brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra ina cAroM ko cAturvarNya kahate haiM / ] ( 10 ) rAjavaMzyasya nAmadvayam / [ rAjavaMza ke 2 nAma | ] ( 11 ) uttamakulotpannasya dve nAmanI / [ uttamakula meM janma lene vAle ke 2 nAma | ] ( 12 ) kulInasya nAmAni / [ kulIna ke 6 nAma / ] ( 13 ) brahmacaryAdInAmekaikam | [ brahmacArI, gRhasthI, vAnaprasthI, bhikSu ( sanyAsI ) ye AzramoM ke nAma haiM / ] ( 14 ) brAhmaNasya SaD nAmAni / [ brAhmaNa ke 6 nAma / ] 1 For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 amarakoSaH [dvitIyakANDe viprazca brAhmaNo'sau, 'SaTkarmA yaagaadibhiryutH||4|| vidvAn vipazciddoSajJaH san sudhIH kovido budhaH / dhIro manISI jJaH prAjJaH saGkhyAvAn paNDitaH kaviH // 5 // dhImAn sUriH kRtI kRSTilabdhavarNo vickssnnH| dUradarzI dIrghadarzI, 'zrotriyacchAndasau samau // 6 // [ mImAMsako jaiminIye, vedAntI brahmavAdini / vaizeSike syAdaulUkyaH, saugataH zUnyavAdini // naiyAyikastvAkSapAdaH, syAt syAdvAdika aarhtH| cArvAkalaukAyatikAH, satkArye sAGkhyakApilau] upAdhyAyo'dhyApako'tha sa paniSekAdikRda guruH / 'mantravyAkhyAkRdAcArya, AdeSTA tvadhvare vratI // 7 // yaSTA ca yajamAnazca, sa 'somavati diikssitH| ( 1 ) yAgAdiSaTkarmakuzalasya brAhmaNasya nAma / [ SaTkarmA brAhmaNa / ] tadyathA-- 'ijyAdhyayanadAnAni yAjanA'dhyApane tthaa|| pratigrahazca tairyuktaH SaTkarmA vipra ucyate' // iti / ( 2 ) paNDitasya dvAviMzati nAmAni / [ paNDita ke 22 nAma / ] ( 3 ) sakalazAkhA'dhyAyino nAmadvayam / [ vedakI sabhI zAkhAoM ke adhyayana karane vAle ke 2 nAma / ] jaiminIye mImAMsakaH / [mImAMsaka / brahmavAdini vedAntI / [vedaantii| vaizeSike aulUkyaH / [ vaizeSika / ] zUnyavAdini saugataH / [ bauddha / ] AkSapAdo naiyAyikaH / [naiyAyika / ] syAdvAdika ArhataH / [jaina / ] laukAyatikaH cArvAkaH / [cArvAka / kApilaH / [sAGkhya / ] ( 4 ) upAdhyAyasya nAmadvayam / tatra manurAha ___ 'ekadezantu vedasya vedAGgAnyapi vA punH'|| yo'dhyApayati vRtyarthamupAdhyAyaH sa ucyate' // iti / [ upAdhyAya ke 2 nAma / ] ( 5 ) saMskArAdikarturgurornAma / [ guru|] ( 6 ) AcAryasya nAmadvayam / [ AcArya ke 2 nAma / ] yathAha manu: 'upanIya tu yaH ziSyaM vedamadhyApayed dvijaH / sAGga vA sarahasya vA tamAcArya pracakSate' // iti / (7) yajJakartustrINi nAmAni / [ yajamAna ke 3 nAma / ] (8) somavati yajJe dIkSitasyakaM nAma / [ somyaajii|] For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra brahmavargaH 7 ] www.kobatirth.org 11 "" ekabrahmavratAcArA 12 satIrthyAstvekaguravaz, 14 pAramparyopadeze ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'ijyAzIlo yAyajUko, yajvA tu vidhineSTavAn // 8 // usa gotISTyA sthapatiH, somapItI tu somapaH / " sarvavedAH sa yeneSTo yAgaH sarvasvadakSiNaH // 9 // 'anUcAnaH pravacane sAGge'dhItI gurostu yaH / labdhAnujJaH samAvRttaH, 'sutvA tvabhiSave kRte // 10 // 'chAtrAntevAsinau ziSye, zaikSAH prAthamakalpikAH / mithaH sabrahmacAriNaH // 11 // "citavAnagnimagnicit / 10 syAdaitihyamitihAvyayam // 12 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 9 15 upajJA jJAnamAdyaM syAj " jJAtvArambha upakramaH / 19 17 yajJaH savo'dhvaro yAgaH saptatanturmakhaH kratuH // 13 // " pATho homazcAtithInAM saparyA tarpaNaM baliH / paJca mahAyajJA brahmayajJAdinAmakAH // 14 // ete 117 ( 1 ) yajJakaraNazIlasya nAmadvayam / [ yajJa karane vAle ke 2 nAma / ] ( 2 ) yathAvidhi yajJakRtavata ekam / [ vidhipUrvaka yajJakarane vAlA / ] ( 3 ) bRhaspatisavanakarturnAmaikam / [ bRhaspati yAga karane vAlA | ] ( 4 ) somayAjino nAmadvayam / [ somayAga karane vAle ke 2 nAma / ] ( 5 ) vizvajidAdiyajJasyaikam / [ vizvajit yajJa / ] ( 6 ) sAGgavedAdhyeturekam | [ sAGgavedoM ke adhyayanakartA kA nAma / ] ( 7 ) gurukulavAsAt parAvRttasyaikam / [ gurukula se lauTA huA / ] ( 8 ) snAtakasyaikam / [ snAtaka / ] ( 9 ) chAtrasya nAmatrayam / [ chAtra ke 3 nAma / ] ( 10 ) prathamArabdhavedAnAmekam | [ pahale vedArambha karane vAle kA nAma / ] ( 11 ) samAnazAkhA'dhyetRNAm ekam / [ samAna zAkhA kA adhyayana karane vAle kA nAma / ] ( 12 ) sahapAThitAM nAmadvayam / [ sahapAThiyoM ke 2 nAma | ] ( 13 ) agnerupAsakasyaikam | [ agnihotrI / ] ( 14 ) paramparopadezasya nAmadvayam / [ paramparA ke upadeza ke 2 nAma / ] ( 15 ) prAthamika - jJAnasyaikam / [ Arambhika jJAna | ] ( 16 ) vijJAya prathamArambhasyaikam / [ upakrama | ] ( 17 ) yajJasya sapta nAmAni / [ yajJa ke 7 nAma | ] ( 18 ) paJca mahAyajJA brahmayajJanAmnA suprasiddhAsteSAmekaikaM nAma / [ pA~ca mahAyajJa ] tadyathA'adhyApanaM brahmayajJaH pitRyajJastu tarpaNam / homo devo balimato nRyajJo'tithipUjanam // iti / For Private and Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'samajyA pariSad goSThI sbhaasmitisNsdH| AsthAnI klIbamAsthAnaM strInapuMsakayoH sadaH // 15 // prAgvaMzaH prAgghavigaihAt 'sadasyA vidhidarzinaH / sabhAsadaH sabhAstArAH sabhyAH sAmAjikAzca te // 16 // "adhvadgAtRhotAro yajuHsAmagvidaH kramAt / AgnIdhrAdyA dhanairvAryA Rtvijo yAjakAzca te // 17 // "vediH pariSkRtA bhUmiH, "same sthnnddilctvre| 'caSAlo yUpakaTakaH, 1degkumbA sugahanA vRtiH // 18 // 11yUpAgraM tarma, 12nirmanthyadAruNi tvrnniyoH| 13dakSiNAgnirhapatyAhavanIyau trayo'gnayaH // 19 // 14agnitrayamidaM tretA, 15praNItaH saMskRto'nalaH / 16samUhyaH paricAyyopacAyyAvagnau prayogiNaH // 20 // 17yo gArhapatyAdAnIya dakSiNAgniH praNIyate / tasminnAnAyyo'thAgnAyI svAhA ca hutabhukpriyA // 21 // ( 1 ) sabhAyA nava nAmAni / [ sabhA ke 9 nAma / ] ( 2 ) havigaihAt prAga yajamAnAdinivAsAya racitagRhasyaikaM nAma 'prAgvaMzaH' / [prAgvaMza / ] ( 3 ) sadasyasya nAmadvayam / [ sadasya ke 2 nAma / ] ( 4 ) sabhAsadaso nAmacatuSTam / [ sabhAsada ke 4 nAma / ] ( 5 ) yajurvedavid [ adhvaryuH / ] sAmavid [ udgAtA ] Rtvig [ hotA ] bhavati / ( 6 ) RtvijAM nAmadvayam / [ Rtvig ke 2 nAma / ] (7) yajJavedyA nAmakam / [ yajJa kI vedii|] (8) yAgArtha pariSkRtabhUmernAmadvayam / [yajJa-bhUmi ke 2 nAma / ] (9) yUpakaTakasya nAmadvayam / [ yUpakaTaka ke 2 nAma / ] ( 10) sugahanAyA vRte maikam / [ghanI bAr3a / ] ( 11 ) yUpAnabhAgasya nAmadvayam / [ stambha kA agalA bhAga ke 2 nAma / ] ( 12) araNerekaM nAma / [ araNi / ] ( 13 ) agnivizeSasyakaikaM nAma / [ dakSiNAgni, gArhapatya, AhavanIya / ] ( 14 ) agnitrayasya nAma 'netA' / [ uparyukta tIna agniyoM kA nAma 'taa'| (15) saMskRto'nalaH praNItA'bhidhaH / [ saMskArayukta agni / ] ( 16 ) agnestrINi nAmAni / [ samUhya, paricAyya, upacAyya, ye tIna agni ke nAma haiN| ] agnau prayogiNa ityasyAzayo'gninAmAnIti / (17) gAdyapatyAd AnAyya saMskRtasya dakSiNAgne: 'AnAyya' ityekaM nAma / [ AnAyya / ] ( 18) agnestriyaH strINi nAmAni / [ agni kI strI ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra brahmavarga: 7 ] www.kobatirth.org 180 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'Rk sAmidhenI dhAyyA ca yA syAdagnisamindhane / gAyatrI pramukhaM chando, havyapAke caruH pumAn // 22 // * AmikSA sA zRtoSNe yA kSIre syAddadhiyogataH / "dhavitraM vyajanaM tad yad racitaM mRgacarmaNA // 23 // vRSadAjyaM sadadhyAjye, paramAnnaM tu pAyasam / 'Forevye daivapaitre anne, pAtraM sruvAdikam // 24 // dhruvopabhRjjuhUrnA tu sruvo bhedAH srucaH striyaH / 11 upAkRtaH pazurasau yo'bhimantraya kratau hataH // 25 // 12 paramparAkaM zamanaM prokSaNaM ca yathArthakam / "vAcyaliGgAH pramItopasampannaprokSitA hate / / 26 // 14 sAnnAyyaM haviragnau "tu hute triSu vaSaTkRtam / 'dIkSAnto'vabhRtho yajJas 7 tatkarmArhantu yajJiyam // 27 // 1 98 17 * 116 ( 1 ) samitprekSaNe vahnimindhane prayujyamAnAyA Rco nAmadvayam / [ samidhA DAlakara Aga ko jalAne meM pramukha mantra ke 2 nAma / ] ( 2 ) gAyatrIchandasa eka nAma / [ gAyatrIchanda / ] ( 3 ) carorekam / [ caru / ] ( 4 ) zRtoSNe kSIre dadhimizraNajanitadravyasya nAma / [ AmikSA | ] ( 5 ) mRgacarmaviracitavyajanasya nAma dhavitram | [ dhavitra, mRgacarma kA paMkhA / ] ( 6 ) dadhyAjyamizritasya nAma :[ 'pRSadAjya' ] / ( 7 ) pAyasasya nAmadvayam / [ khIra ke 2 nAma / ] ( 8 ) devAnnaM havyam, pitrannaM kavyam / [ havya, kavya / ] ( 9 ) sruvAdipAtrANAM nAma & tatra pAtraM vivinakti medinIkAraH- For Private and Personal Use Only 'pAtraM tu bhAjane yogye sruvAdI rAjamantriNi / tIradvayAntare' / iti / [ sruva, camasa, ulUkhala, musala, spaya Adi / ] ( 10 ) sruvabhedAnAmekaikaM nAma [ dhruvA, upabhRta, juhaH / ] ( 11 ) abhimantraya kratau hatasya pazornAma [ 'upAkRta:' / ] ( 12 ) yajJArtha pazuvadhasya nAmatrayam / [ yajJArtha pazu-badha ke 3 nAma / ] ( 13 ) yajJopahRtapazornAmatrayam / [ yajJa meM mAre gaye pazu ke 3 nAma | ] ( 14 ) haviSo nAmadvayam / [ havi ke 2 nAma / ] ( 15 ) yajJAnnI hRtasyaikam / [ havana kiyA padArtha / ] ( 16 ) avabhRthasnAnasyaikam / [ yajJa ke anta kA snAna / ] ( 17 ) yajJayogya viprAdInAmekam / [ yajJa ke yogya brAhmaNa | Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 120 'triSvatha amRtaM * tyAgo www.kobatirth.org amarakoSaH pUrta khAtAdikarmaNi / yajJazeSabhojanazeSayoH // 28 // dAnamutsarjana visarjane / sparzanaM pratipAdanam // 29 // nirvapaNamapavarjanamaMhatiH 1 prAdezanaM "mRtArthaM tadahe dAnaM triSu syAdaurdhvadehikam // 30 // "pitRdAnaM nivApaH syAt zrAddhaM tatkarma zAstrataH / 'anvAhAryaM mAsika 'zo'STamo'hnaH kutapo'striyAm // 31 // paryeSaNA parISTivAnveSaNA ca gaveSaNA / "sanistvadhyeSaNA yAcJAbhizastiryAcanA'rthanA // 32 // SaT tu 14 triSvarghyamarghArthe pAdyaM pAdAya vAriNi / 15 kramAdAtithyA'titheye atithyarthe'tra " syurAvezika kratukarmeSTaM, vighaso 16 vihApitaM vizrANanaM vitaraNaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AganturatithirnA [ prAghUrNikaH prAghuNa kazvAbhyutthAnaM tu [ dvitIyakANDe sAdhuni // 33 // gRhAgate / gauravam ] 1 ( 1 ) iSTakarmaNa ekam / [ yAga | ] ( 2 ) khAtAdikarmaNa ekam / tatra devAlayArAmataDAgA-dernirmANasyaikam / [ mandira Adi nirmANa / ] ( 3 ) yajJiyazeSasyaikaikaM nAma / amRtaM vighasaH / tatrAyaM vicAra : - yajJazeSa : ( puroDAzAdi: ) amRta ] | AcArya gurupitrAdyatithibhuktazeSaH / [ vighasa / ] ( 4 ) dAnasya trayodaza nAmAni / [ dAna ke 13 nAma / ] ( 5 ) mRtyudine mRtArthaM yaddAnaM dIyate tad [ aurdhvadehika / ] ( 6 ) pitRnuddizya yaddIyate tad nivApa: / [ sIdhA ] ( 7 ) zAstroktavidhinA kRtaM pitRkarma zrAddhaM kathyate / [ zrAddha | ] ( 8 ) mAsi kasya nAmadvayam / [ mAsikazrAddha ke 2 nAma / ] ( 9 ) divasasyASTamabhAgasyaikam nAma / [ kutapaH / ] ( 10 ) gaveSaNAyAcatvAri nAmAni / [ gaveSaNA, anveSaNa ke 4 nAma | ] ( 11 ) gurvAderArAdhanasya nAmadvayam / [ prArthanA dvArA guru Adi ko kisI kArya meM niyukta karane ke 2 nAma / ] ( 12 ) yAcanAyAzcatvAri nAmAni / [ mAMganA ke 4 nAma / ] ( 13 ) AgantuparyantAH SaTzabdAstriSu prayajyante / ( 14 ) ardhyasya pAdyasya caikaikam / [ ardhya - pAtra | ] ( 15 ) Atithya - syaikaikam / [ atithi-satkAra / ] ( 16 ) atithestrINi nAmAni / [ atithi, pAhuna ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brahmavargaH 7] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 121 'pUjA namasyA'pacitiH saparyArcA'rhaNA smaaH|| 34 // varivasyA tu zuzrUSA pricryaapyupaasnaa| vrajyA'TATyA paryaTanaM, 'caryA tvIryApathe sthitiH|| 35 // 'upasparzastvAcamanamatha maunamabhASaNam / ["prAcetasazcAdikaviH syAnmatrAvaruNizca sH| vAlmIkizcAtha 'gAdheyo vizvAmitrazca kauzikaH / 'vyAso dvaipAyanaH pArAzaryaH satyavatIsutaH ] 1degAnupUrvI striyAM vAvRtparipATI anukramaH // 36 // paryAyazcAtipAtastu syAtparyaya upAtyayaH / 12niyamo vratamastrI, taccopavAsAdi puNyakam // 37 // 14aupavastaM tUpavAso, 15vivekaH pRthgaatmtaa| 16syAd brahmavarcasaM vRttAdhyaya ddharayAJjaliH // 38 // pAThe brahmAJjaliH, "pAThe vipruSo brhmbindvH| ( 1 ) pUjAyAH SaT nAmAni / [ pUjA ke 6 nAma / ] ( 2 ) paricaryAyAH catvAri nAmAni / [ sevA ke 4 nAma / ] ( 3 ) paryaTanasya nAmatrayam / [ ghUmanA ke 3 nAma / ] ( 4 ) Ipithe dhyaanaadyupaaye| [ caryA / ] ( 5 ) Acamanasya nAmadvayam / [ Acamana ke 2 nAma / ] ( 6 ) tUSNIbhAvasya nAmadvayam / [ mauna, cupa rahanA ke 2 nAma / ] ( 7 ) vAlmIke macatuSTayam / [vAlmIki ke 4 nAma / (8) vizvAmitrasya nAmatrayam / [ vizvAmitra ke 3 nAma / (9) vyAsasya catvAri nAmAni / [ vyAsa ke 4 nAma / ] ( 10 ) kramasya paJca nAmAni / [ krama ke 5 nAma / ] ( 11 ) kramaviparyasya nAmatrayam / [ ulaTe krama ke 3 nAma / ] ( 12 ) vratamAtrasya nAmadvayam / [ vrata ke 2 nAma / ] ( 13 ) upavAsAdereka nAma 'puNyakam' / [ vrata / ] ( 14 ) mojanAbhAvasya nAmadvayam / [ bhUkhA rahanA ke 2 nAma / ] ( 15 ) prakRtipuruSAdibhedajJAnasya nAmadvayam / [ viveka ke 2 nAma / ] ( 16 ) brahmavarcasaH nAmadvayam / [ brahmacarya ke 2 nAma / ] ( 17 ) vedapAThAvasare kRtasyAJjalerekam / [ vedapATha ke samaya hAtha jor3anA / ] ( 18) vedapAThe mukhAnnirgatabindavasyakam / [ vedapATha ke samaya mukha se nikale bindu / ] For Private and Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'dhyAnayogAsane brahmAsanaM, kalpe vidhikramau // 39 // mukhyaH syAtprathamaH kalpo'nukalpastu tto'dhmH| "saMskArapUrvagrahaNaM syAdupAkaraNaM shruteH|| 40 // 'same tu paadgrhnnmbhivaadnmityubhe| "bhikSuH paribATa karmandI pArAzaryapi maskarI // 41 // 'tapasvI tApasaH pArikAGkSI, vAcaMyamo muniH / 5degtapaHklezasaho dAnto, "vaNino brahmacAriNaH // 42 // 12RSayaH satyavacasaH, 13snAtakastvApluto vrtii| 14ye nijitendriyagrAmA yatino yatayazca te|| 43 // 15yaH sthaNDile vratavazAcchete sthnnddilshaayysau| sthANDilazcAtha 16virajastamasaH syurdvyaatigaaH||44|| 1"pavitraH prayataH pUtaH, "pAkhaNDAH srvlingginH| 1 pAlAzo daNDa ASADho vrate 2degrAmbhastu vaiNavaH // 45 // * ( 1 ) brahmAsanasyaikaM nAma / [ brahmAsana / / (2) vidhestrINi nAmAni / [vidhi ke 3 nAma / ] ( 3 ) mukhyakalpasyaikaM nAma / [ mukhya kalpa / ] ( 4 ) apradhAnavidhernAma / [ gauNa vidhi / ] ( 5 ) upAkarmasyakam / [ upAkarma / ] ( 6 ) abhivAdanasya nAmadvayam / [ caraNa chUkara praNAma ke 2 nAma / ] (7) sanyAsinAM paJca nAmAni / [sanyAsiyoM ke 5 nAma / (8) tapasvino nAmatrayam / [ tapasvI ke 3 nAma / ] (9) maunino nAma dvayam / [ maunavratI ke 2 nAma / ] (10) tapaH klezasahanazaktivato nAmadvayam / [ tapa ke kaSTa ko sahana karane ke 2 nAma / ] ( 11 ) brahmacAriNo nAmadvayam / [brahmacArI ke 2 nAma / ] ( 12 ) satyavaktumune madvayam / [ satyavaktA RSi kA 2 nAma / ] ( 13 ) samAptavedavratasya tata AzramAntaragatasya nAmadvayam / [ snAtaka ke 2 nAma / ] ( 14 ) vazIkRtasandriyasya trINi nAmAni / | jitendriya ke 3 nAma / ] ( 15 ) sthaNDilazAyino nAmadvayam / [ bhUmi para sone vAle ke 2 nAma / ] ( 16 ) nivRttarajastamoguNavato nAmadvayam / [ vItarAga ke 2 nAma / ] ( 17 ) pavitrasya nAmatrayam / [ pavitra ke 3 nAma / ] ( 18) pAkhaNDino nAmadvayam / [ pAkhaNDI ke 2 nAma / ] ( 19) pAlAzadaNDasyakam / [ palAza kA daNDa / ] ( 20 ) vaiNavadaNDasyakam / [ bA~sa kA DaNDA / ] For Private and Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org brahmavarga: 1 'astrI kamaNDaluH kuNDI, vratinAmAsanaM vRSI / ajinaM carma kRttiH strI, bhaikSaM bhikSAkadambakam // 46 // " svAdhyAyaH syAjjapaH, 'sutyA'bhiSavaH savanaM ca sA / " sarvenasAma padhvaMsi japyaM triSvaghamarSaNam // 47 // ' darzazca paurNamAsazca yAgo pakSAntayoH pRthak / 'zarIra sAdhanApekSa nityaM yatkarma tadyamaH // 48 // ratnaprabhAvyAkhyAsametaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 10 1deg niyamastu sa yatkarmA'nityamAgantusAdhanam / [ kSauraM tu bhadrAkaraNaM muNDanaM vapanaM triSu / ] proddhate dakSiNe kare // 49 // "upavItaM brahmasUtraM 13 1 12 prAcInAvItamanyasmin nivItaM kaNThalambitam / aGgalyagre tIrthaM daivaM, "svalpAGgalyormUle kAyam // 50 // 'madhye'GguSThAGgulyoH pitryaM "" mUle tvaGguSTasya brAhmam / 7 .. 18 syAd brahmabhUyaM brahmatvaM brahmasAyujyamityapi // 51 // 123 ) ( 1 ) kamaNDalornAmadvayam / [ kamaMDala ke 2 nAma / ] ( 2 ) vRtinAmAsananyaikam / [ Asana, kuzAsana / ] ( 3 ) mRgacarmaNastrINi nAmAni / [ mRgacarma ke 3 nAma / ] ( 4 ) bhikSAdravyasyaikam / [ bhIkha / ] ( 5 ) svAdhyAyasya nAmadvayam / [ vedAdhyayana ke 2 nAma / ] ( 6 ) somarasasavanasya nAmatrayam / [ somarasa nikAlane ke 3 nAma / ] ( 7 ) sarvavidhapApanAzakasyAghamarSaNasyaikam / [ aghamarSaNa / ] ( 8 ) darzapaurNamAsayorekaikaM nAma / [ darza aura paurNamAsa yajJa kA 1-1 nAma / ] ( 1 ) nityakarmaNa ekaM nAma / [ nityakarma / ] ( 10 niyamasyaikaM nAma / [ niyama / ] muNDanasyaikaM nAma / [ muNDana / ] ( 11 ) dakSiNetaraskandhasthApitayajJopavItasya nAmadvayam / [ savyayajJopavIta ke 2 nAma / ] ( 12 ) dakSiNaskandhasthApitayajJopavItasyaikam / [ apasavya yajJopavIta / ] ( 13 ) kaNThalambitayajJopavItasyaikam / [ galA meM laTakI janeU | ] ( 14 ) aMgulInAmagre devatIrthasyaikam | [ deva tIrthaM / ] ( 15 ) svalpAGgalyoH ( kaniSTikayoH ) adho nAge kAyatIrthasthaMkam | [ kAyatIrthaM / ] ( 16 ) aGgaSThatarjanyormadhye pitRtIrthasyaikam / [ pitRtIrthaM / ] ( 17 ) aGguSTasya mUle brAhmatIrthasyaikam | [ brAhmatIrthaM / ] (18) brahmabhAvasya nAmacatuSTayam / [ brahmasAyujya ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 amarakoSaH [dvitIyakANDe devabhUyAdikaM tadvat 'kRcchaM sAntapanAdikam / sanyAsavatyanazane pumAn prAyo'tha vIrahA // 52 // naSTAgniH, kuhanA lobhAnmithyeryApathakalpanA / "vAtyaH saMskArahInaH syAdasvAdhyAyo niraakRtiH|| 53 // "dharmadhvajI liGgavRttiravakIrNo ksstvrtH| 'supte yasminnastameti supte yasminnudeti ca // 54 // aMzumAnabhinirmuktAbhyuditau ca yathAkramam / 5degparivettA'nujo'nuDhe jyeSThe dAraparigrahAt // 55 // 11parivittistu tajjyAyAn, 12vivAhopayamau samau / tathA pariNayodvAhopayAmAH pANipIDanam // 56 // 13vyavAyo grAmyadharmo maithunaM nidhuvanaM ratam / 10trivargo dharmakAmArthaMza, 11caturvargaH smoksskaiH|| 57 // 1 sabalaistaizcaturbhadraM, 1"janyAH snigdhA varasya ye| iti brhmvrgH| ( 1 ) prAyazcittasyaikam / [ prAyazcitta / ] atra manu:-- 'gomUtraM gomayaM kSIraM dadhi sapiH kuzodakam / ekarAtropavAsazca kRcchaM sAntapanAdikam // (2) prAyopavezasyakam / [ anazana / ] ( 3 ) pramAdAdihetunA agnihotrAgninaSTasya nAmadvayam / [ asAvadhAnI se jisakI agnihotra kI agni bujha gayI, usake 2 nAma / ] ( 4 ) dambhena kRtadhyAnamaunAderekam / [ paakhnnddii|] (5) saMskArahInasya nAmadvayam / [ vAtya ke 3 nAma / ] (6) vedAdhyayanarahitasyadvayam / [svAdhyAya hIna ke 2 nAma / (7) bhikSAdyarthaM jaTAdidhAriNo nAmadvayam / [ banAvaTI sAdhu ke 2 nAma / ] (8) khaNDitabrahmacaryAdeH / [ khaNDita brhmcaarii|] (9) yasya suptasya sUrya udeti astaJcaiti tasyakaikam / [ abhinirmukta tathA abhyudita / ] ( 10 ) avivAhite jyeSThe kRtapANigrahaNasya kaniSThasyakam / [parivettA / ] (11) parivettujyeSThabhrAturekam / [parivettA kA bar3A bhAI / ] ( 12 ) vivAhasya SaD nAmAni / [vivAha ke 6 nAma / ] ( 13 ) maithunasya paJca nAmAni / [ maithuna ke 5 nAma / ] (14 ) trivargasyaikam [dharma artha kAma / ] (15) caturvargasyaikam / [ dharma, artha, kAma, mokSa / ] ( 16 ) dharmArthakAmabala: sahitazcaturbhadra iti / [ caturbhadra / ] ( 17 ) varasya snigdhAnAmekam / [ vraatii|] iti brhmvrgH| For Private and Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 kSatriyavargaH 8] ratnaprabhAbyAkhyAsametaH 8. atha kSatriyavargaH 'mUrdhAbhiSikto rAjanyo bAhujaH kSatriyo virAT / 2rAjJi rAT paarthivkssmaabhRnnpbhuupmhiikssitH||1|| rAjA tu praNatA'zeSasAmantaH syaaddhiishvrH| cakravartI sArvabhaumo, nRpo 'nyo mnnddleshvrH||2|| 'yeneSTaM rAjasUyena maNDalasyezvarazca yH| zAsti yazcAjJayA rAjJaH sa samrADatha 'rAjakam // 3 // rAjanyakaJca nRpatikSatriyANAM gaNe kramAt / 'mantrI dhosacivo'mAtyo'nye. krmscivaasttH||4|| mahAmAtrAH pradhAnAni, 1 purodhAstu purohitH| 11draSTari vyavahArANAM prADvivAkAkSadarzakau // 5 // 12pratIhAro dvaarpaaldvaaHsthdvaaHsthitdrshkaaH| 13rakSivargastvanIkastho 'thAdhyakSAdhikRtau samau // 6 // ( 1 ) kSatriyasya paJca,nAmAni / [ kSatriya ke 5 nAma / ] ( 2 ) nRpasya sapta nAmAni / [ rAjA ke 7 nAma / ] ( 3) svadezasImAsamIpasthasamastasAmantasampUjito raajaa| [ adhIzvara / ] ( 4 ) paryantapRthivImaNDalasya rAjA cakravartI' tasya nAmadvayam / [ cakravartI rAjA ke 2 nAma / ] ( 5 ) maNDalezvarasyaikaM nAma / [ mANDalika rAjA / ] ( 6 ) sArvabhaumavizeSasya nAma / keSAJcinmate rAjasUyayajJakartA / [ samrATa / ] dvAdazarAjamaNDalasvAmI 'smraatt'| sakalarAjakazAsakaH 'samrATa', iti / ( 7 ) rAjasamUhasya [ rAjasamUha ] kSatriyasamUhasya ca ekaM nAma, rAjakam / ( 8 ) sacivasya nAmatrayam / [ mantrI ke 3 nAma / ] ( 9) pradhAnamantriNaH sahAyakAnAM nAmatrayam / [ gRha, svAsthya, zikSAmantrI Adi ke 3 nAma / ] ( 10 ) purohitasya nAmadvayam / [purohita ke 2 nAma / ] ( 11 ) adhikAritvena vyavahAradraSTuH nAmadvayam / [ jaja ( nyAyAdhIza ) ke 2 nAma / ] (12 ) dvArapAlasya paJca nAmAni / [ dvArapAla, paharedAra ke 5 nAma / ] ( 13 ) rakSakavargasya nAmadvayam / [ sipAhI ke 5 nAma / ] ( 14 ) adhikAriNo nAmadvayam / [ adhikArI ( aphasara, hAkima ) ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'sthAyuko'dhikRto grAme, gopo grAmeSu bhuurissu| bhaurikaH kanakAdhyakSo, rUpyAdhyakSastu naiSkikaH // 7 // "antaHpure tvadhikRtaH syAdantavaMziko jnH| sauvidallAH kaJcukinaH sthApatyAH sauvidAzca te // 8 // "zaNDho varSavarastulyau, 'sevakArthyanujIvinaH / 'viSayAnantaro rAjA 1degzatrumitramataH param // 9 // 11 udAsInaH parataraH, 12pANigrAhastu pRsstthtH| 13ripau vairi-sapatnAri-dviSad-dveSaNa-duhRdaH // 10 // dviD-vipakSA'hitA'mitra-dasyu-zAtrava-zatravaH / abhighAti-parAsrAti-prathi-paripanthinaH // 11 // 14vayasyaH snigdhaH savayA, 15atha mitraM sakhA suhRt / 16sakhyaM sAptapadInaM syAdanurodho'nuvartanam // 12 // ( 1 ) grAmAdhikRtasyakaM nAma / [ gA~va kA mukhiyA ThAkura yA caudhrii| (2) bhUriSu grAbhepu adhikAriNa ekaM nAma / | aneka gA~voM kA adhikaarii| ( 3 ) kanakAdhyakSasya nAmadvayam / [ sonA Adi dhana ke svAmI ke 2 nAma / ] ( 4 ) rUpyAdhyakSasya nAmadvayam / [ TakasAla kA svAmI ke 2 nAma / ] (5) antaHpurAdhikRtasyaikam / [ antaHpura ( ranivAsa ) kA adhikaarii| ] ( 6 ) rAjAntaHpurarakSakavizeSasya catvAri nAmAni / [ kaJcukI ke 4 nAma / ] (7) SaNDhasya nAmadvayam / tad yathA __ 'ye tvalpasatvAH prathamAH klobAzca strIsvabhAvinaH / mAtyA na dRSTA: kAryeSu te vai varSavarAH smRtAH' / / iti / [ khojA, hijar3A, napuMsaka ke 2 nAma / ] (8) sevakasya nAmatrayam [ naukara ke 3 nAma / ] ( 9) samIpadezasya rAjJo nAma / [ samIpavartI raajaa| ] ( 10 ) ataH zatroH paraM mitraM bhavatItyAzayaH / [ zatru se dUsarA mitra / ] ( 11 ) svade zAdUrasthitasya rAjJo nAma / [ dUravartI rAjA / ] ( 12 ) vijagISuNo rAjJa eka nAma / [ jItane kI icchA vAle rAjA kA nAma / ] ( 13 ) zatro mAni UnaviMzatiH / [ zatru ke 29 nAma / ] ( 14 ) samavayaskasya nAmatrayam / [ samavayaska ke 3 nAma / ] ( 15 ) mitrasya nAmatrayam / [ mitra ke 3 nAma / ] ( 16 ) mitratAyA nAmadvayam / ] (17) anukUlavyahArasya nAmadvayam / [ anurodha yA dUsare kI bAta mAnanA ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSatriyavarga: 8] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH . 127 'yathArhavarNaH praNidhirapasarpazcaraH spshH| cArazca gUDhapuruSazco''ptapratyayitau samau // 13 // sAMvatsaro jyautiSiko daivajJagaNakAvapi / syurmIhUtika-mauhUrta-jJAni-kArtAntikA api // 14 // tAntriko jJAtasiddhAntaH, "sattrI gRhapatiH samau / 'lipikaro'kSaracaNo'kSaracuJcuzca lekhake // 15 // "likhitA'kSaravinyAse lipilivirubhe striyau / 'syAt sandezaharo dUto, dUtyaM taddhAvakarmaNI // 16 // 1degadhvanIno'dhvago'dhvanyaH pAnthaH pathika ityapi / 11svAmyamAtyasuhRtkozarASTradurgabalAni ca // 17 // rAjyAGgAni prakRtayaH paurANAM zreNayo'pi ca / 12sandhirnA vigraho yAnamAsanaM dvaidhamAzrayaH // 18 // SaDguNAH, zaktayastisraH prbhaavotsaahmntrjaaH| 14kSayaH sthAnaM ca vRddhizca trivargo nItivedinAm // 19 // ( 1 ) guptapuruSasya sapta nAmAni / [ khuphiyA, guptacara ke 7 nAma / ] ( 2 ) Atavacanasya nAmadvayam / [ vizvAsI ke 2 nAma / ] ( 3 ) jyautiSikasyASTI nAmAni / [ jyotiSI ke 8 nAma / ] ( 4 ) tatvArthajJAnavato dve nAmanI / [ jJAnI ke 2 nAma / ] ( 5 ) sarvadA satrasaJcAlanakarturnAmadvayam / [ satra, sadAvarta calAne vAle ke 2 nAma / ] ( 6 ) lekhanakarmakartuzcatvAri nAmAni / [ lekhaka ke 4 nAma / ] ( 7 ) lekhanakarmaNo nAmadvayam / [ lipi ke 2 nAma / ] ( 8) sandezahArakasya nAmadvayam / [ dUta ke 2 nAma / ] (9) dUtakarmaNa ekaM nAma / [ dUtakArya / ] ( 10 ) pathikasya paJca nAmAni / [ baTohI ke 5 nAma / ] (11) rAjyAGgAnAM nAmadvayam / [ rAjya ke 7 aMgoM ke nAma--rAjA, mantrI, mitra, koSa, deza ( rASSTra ), durga ( kilA ), aura bala ( senA ) / ] ( 12 ) rAjyasya SaD guNAH / [ rAjya ke 6 guNa--1 sandhi, 2 vigraha, 3 yAna, ( car3hAyI ), 4 Asana, 5 dvaidha, aura 6 Azraya / ] ( 13 ) rAjJastistraH zaktayo bhavanti / [ rAjA kI 3 zaktiyA~ hotI hai--1 prabhAva, 2 utsAha aura 3 mantrazakti / ] ( 14 ) rAjanItau trivargaH / [ 1 kSaya, 2 sthAna aura vRddhi / ] For Private and Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'sa pratApaH prabhAvazca yattejaH kozadaNDajam / bhedo daNDaH sAma dAnamityupAyacatuSTayam // 20 // sAhasaM tu damo daNDaH, "sAma sAntvamatho smau| "bhedopajApAvUpadhA dharmAdhairyatparIkSaNam // 21 // paJca triSvaSaDakSINo ystRtiiyaadygocrH| "viviktavijanacchannaniHzalAkAstathA rahaH // 22 // rahazvopAMzu cAliGga, rahasyaM tadbhave trissu| 1degsamau visrambhavizvAsau, "bhraSo bhraMzo yathocitAt // 23 // 52abhreSanyAyakalpAstu dezarUpaM samaJjasam / 13yuktamaupayikaM labhyaM bhajamAnAbhinItavat // 24 // nyAyyaM ca triSu SaT, 14sampradhAraNA tu samarthanam / 15avavAdastu nirdezo nidezaH zAsanaM ca sH|| 25 // ziSTizcAjA ca, saMsthA tu maryAdA dhAraNA sthitiH| 1 Ago'parAdho mantuzca, 1"same tUhAnabandhane // 26 // (1) rAjJaH kozadaNDaja prabhAva: pratApaH kathyate / [ pratApa ke 2 nAma / ] (2) upAyacatuSTayasyakaikaM nAma / [1 sAma, 2 dAma ( dAna ), 3 daNDa, aura 4 bheda / ] ( 3 ) daNDasya nAmatrayam / [ daNDa ke 3 nAma / ] ( 4 ) sAmno nAmadvayam / [ sAma ke 2 nAma / ] ( 5 ) bhedasya nAmadvayam / [ phUTa-DAlanA ke 2 nAma / ] ( 6 ) amAtyAdeH parIkSaNasyakaM nAma / [upadhA / ] (7) catuSkarNamantrasyakaM nAma / [ gupta rAya ( salAha ) / ] (8) ekAntasya nAmAni / upAMzu ityavyayam / [ekAnta ke 7 nAma / ] ( 9) rahasi bhavaM tasyakaM nAma / [rahasya / ] ( 10 ) vizvAsasya nAmadvayam / [ vizvAsa ke 2 nAma / ] (11) adhaHpatanasya nAmadvayam / [ nIce girane ke 2 nAma / ] ( 12 ) ucitasya paJca nAmAni / tatra kalpasyArthAntarANi medinyAm-'kalpaHzAstre vidhau nyAye saMvarte brahmaNo dine' / [ ucita ke 5 nAma / ] ( 13 ) nyAyaprAptasya SaDnAmAni tAni triSu bhavanti / [ ThIka, samIcIna ke 6 nAma / ] ( 14 ) ucitAnucitanirdhAraNasya nAmadvayam / [ ucita-anucita nirdhAraNa ] ( 15 ) AjJAyAH SaDnAmAni / [ AjJA, Adeza ke 6 nAma / ] (16 ) nyAyocitamaryAdAyAH catvAri nAmAni / maryAdA ke 4 nAma / ] (17) aparAdhasya nAmatrayam / [ aparAdha ke 3 nAma / ] ( 18) bandhanasya nAmadvayam / [ bandhana ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kSatriyavargaH 8 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH " dvipAda yo dviguNo daNDo, bhAgadheyaH karo baliH / ghaTTAdideyaM zuklosstrI, prAbhRtaM tu pradezanam // 27 // 3 upAyanamupagrAhyamupahArastathopadA "yautakAdi tu yaddeyaM sudAyo haraNaM ca tat // 28 // 'tatkAlastu tadAtvaM syAduttaraH kAla 'sAMdRSTikaM phalaM sadya, 'udarkaH adRSTaM vahnitoyAdi, 11 dRSTaM AyatiH / phalamuttaram // 29 // 10 svaparacakrajam / svapakSaprabhavaM bhayam // 30 // 12 mahIbhujAmahibhayaM 3 13 prakriyA tvadhikAraH syAt 14 cAmaraM tu prakIrNakam / " 1 nRpAsanaM yattad bhadrAsanaM, "siMhAsanaM tu tat // 31 // haima, 17 chattraM tvAtapatraM, "rAjastu nRpalakSma tat / 129 ( 1 ) dviguNadaNDasyaikaM nAma / [ dugunA daNDa / ] ( 2 ) kRSakAdibhyo rAjagrAhyabhAgasya nAmatrayam / [ lagAna, kara ke 3 nAma / ] ( 3 ) zulkasyaikaM nAma / [ phIsa, mahasula | ] ( 4 ) devagurumitrAdibhyo dIyamAnasya dhanAdivastunaH par3a nAmAni / [ upahAra ke 6 nAma / ] ( 5 ) kanyAdAne dIyamAnasya dhanAdernAmadvayaM, takaM yautukaca / [ yotaka, daheja ke 2 nAma / ] ( 6 ) vartamAnakAla sthaikaM nAma [ tatkAla | ] ( 7 ) uttarakAlasyaikaM nAma / [ Ane vAlA samaya / ] (8) sadyaH phalasyaikaM nAma / [ tatkAla milane vAlA phala | ] ( 9 ) bhAvini kAle labdhamAnaphalasya nAma / [ bhaviSya meM milane vAle phala kA nAma - udarka / ] ( 10 ) agnyAdibhayasyaikam / tadyathA - 'hutAzano jalaM vyAdhidurbhikSaM marakastathA / ativRSTiranAvRSTimUSikAH zalabhAdaya: ' // [ adRSTa | ] ( 11 ) svasainyAt, parasainyAt, pararASTra jAccaurAcca samutpannabhayasyaikaM nAma 'dRSTam ' / [ senA aura cora Adi se utpanna bhaya kA nAma / ] ( 12 ) svapakSotthamahIbhujAdibhaya syaikam | apane rAjA se utpanna bhaya kA nAma / ] ( 13 ) rAjJAm adhikArasya nAmadvayam / [ rAjAoM ke adhikAra ke 2 nAma | ] ( 14 ) cAmarasya nAmadvayam / [ ca~vara ke 2 nAma / ] ( 15 ) ratnAdijaTitarAjasiMhAsanasya nAmadvayam / [ rAjA kA Asana ke nAma / ] ( 16 ) siMhAsanasyaikam / [ suvarNa nirmita Asana ( siMhAsana ) / ] ( 17 ) chatrasya nAmadvayam / [ chAtA ke 2 nAma / ] ( 18 ) rAjacihnarUpasyaikam / nakArAnto nRpalakSmazabdaH / [ chatra / ] I 9 a0 For Private and Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 130 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'bhadrakumbhaH pUrNakumbho bhRGgAraH kanakAlukA // 32 // 3 niveza: zibiraM SaNDe, * sajjanaM tUparakSaNam , "hastyazvarathapAdAtaM senAGga syAccatuSTayam // 33 // 'dantI dantAvalo hastI dvirado'nekapo dvipaH / mataGgajo gajo nAgaH kuJjaro vAraNa: karI // 34 // ibhaH stamberamaH padmI, 'yUthanAthastu yUthapaH / ' madotkaTo, madakalaH, kalabhaH karizAvakaH / / 35 / / 10 prabhinno garjito mattaH, " samAvudvAntanirmadau / hAstikaM gajatA vRnde, kariNI dhenukA vazA // 36 // 14 gaNDaH kaTo, " bhado dAnaM, 16vamathuH karazIkaraH / 17 kumbhau tu piNDau " zirasastayormadhye viduH pumAn // 37 // 12 9 [ dvitIyakANDe 7 ( 1 ) pUrNakumbhasya nAmadvayam / [ pUrNa kalaza bharA ghar3A ke 2 nAma / ] ( 2 ) suvarNaghaTitajalapAtrasya nAmadvayam / [ sone kI jhArI ke 2 nAma / ] ( 3 ) zivirasya nAmadvayam / atra haima: - niveza: sainyavinyAse nyAne raGgavivA hayo:' / [ chAvanI, senAniveza ke 2 nAma / ] ( 4 ) sainyasyoparakSaNAya niyukta. janasya nAmadvayam / [ paharA, caukI ke 2 nAma / ] ( 5 ) catuvidhaM senAGgam / tadyathA - hastina:, azvAH, rathAH padAtayaH ca / tatra nAvikAnAm ATavikAdInAva padAtiSu, naukAnAM ratheSu tathA mahiSAdInAM gajAzvAdiSvantarbhAvo bhavatIti, mukuTasyAbhiprAyaH / [ hAthI ghor3e ratha aura padAti ( paidala calane vAle ) senA ke aMga hote haiM | ] ( 6 ) gajasya paJcadaza nAmAni / [ hAthI ke 15 nAma ( 7 ) yUthAdhipasya gajasya nAmadvayam / [ jhuNDa meM pradhAna hAthI ke 2 nAma / 8 ) antarmadasya gajasya nAmadvayam / [ jisakA mada abhI na nikala rahA ho usa hAthI ke 2 nAma / ] ( 9 ) karizAvakasya nAmadvayam / [ hAthI ke bacce ke 2 nAma | ] ( 10 ) saJjAtamadasya gajasya nAmatrayam / [ madamatta hAthI ke 3 nAma | ] ( 11 ) madarahitagajasya nAmadvayam / [ madarahita hAthI ke 2 nAma / ] ( 12 ) gajasamUhasya nAmadvayam / [ gajasamUha ke 2 nAma / ] ( 13 ) kariNyAstrINi nAmAni / [ hathinI ke 3 nAma / ] ( 14 ) gajagaNDasya nAmadvayam / [ hAthI ke gaNDasthala ke 2 nAma / ] ( 15 ) gajamadasya nAmadvayam / [ hAthI ke mada ke 2 nAma / ] ( 16 ) gajazuNDAprasRtajalakaNasya nAmadvayam / [ hAthI kI sUMr3a se jharane vAle jalakaNoM ke 2 nAma / ] ( 17 ) gajazirasaH piNDayornAma ['kumbha:' ] ( 18 ) gajakumbhamadhyabhAgasyaikaM nAma / [ donoM kumbhoM kA madhyabhAga / ] For Private and Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kSatriyavargaH [ 8 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH ' avagraho lalATaM syAdISikA tvakSikUTakam / 3 apAGgadezo niryANaM, karNamUlaM tu cUlikA // 38 // " adhaH kumbhasya vAhitthaM, 'pratimAnamadho'sya yat / " AsanaM skandhadezaH syAt 'padmakaM bindujAlakam // 39 // pArzvabhAgaH pakSabhAgo, dantabhAgastu " dvau pUrvapazcAjjaGghAdidezau gAtrA'vare 12 to "veNukamAlAnaM" bandhastambhe'tha 1 yo'grataH / kramAt // 40 // zRGgale / anduko nigaDo'strI syAdezo'strI sRNiH striyAm // "dUzyA kakSyA varatrA syAt kalpanA sajjanA same / 41 // 8 "" praveNyAstaraNaM varNaH paristomaH kutho dvayoH // 42 // 11 vItaM tvasAraM hastyazvaM, vArI tu gajabandhanI / For Private and Personal Use Only 131 ( 1 ) gajalalATasya nAma / [ avagraha 1 ] ( 2 ) netragolakasyaikaM nAma / iSIkApi pAThabhedaH / [ akSigolaka | ] ( 3 ) gajasya apAGgadezasyaikaM nAma [ 'niryANam' ] ( 4 ) gajakarNamUlasyaikaM nAma / [ cUlikA | ] ( 5 ) gajakumbhasyAdhobhAgasyaikaM [ vAhittham / ] ( 6 ) vAhityasyAvo bhAgasya dantamadhyasyaikaM nAma / [ pratimAnam / ] ( 7 ) gajaskandhadezasya nAma | [ Asanam / ] ( 8 ) gajamukhAdisthita bindusamuhasyaikaM nAma / [ padmakam / ] ( 9 ) gajapArzva - bhAgasya nAmadvayam / [ hAthI ke agala-bagala ke 2 nAma / ] ( 10 ) gajadantAnrabhAgasyaikam | [ hAthI dAMta kA agalA bhAga / ] ( 11 ) gajajaGghApUrvAparabhAgayorekaikaM nAma / tatra pUrvabhAgasya ' gAtram' parabhAgasya 'avaram' nAma | [ hAthI ke jA~gha kA pUrvabhAga - mAtra, parabhAga- avara / ] ( 12 ) tADanavaMzAdidaNDasya nAmadvayam / [ beta, char3I ke 2 nAma / ] ( 13 ) gajabandhanastambhasya nAmadvayam / [ hAthI bAMdhane kA khambhA ke 2 nAma / ] ( 14 ) zrRGkhalAyAstrINi nAmAni / [ sAMkala ke 3 nAma / ] ( 15 ) aGkuzasya nAmadvayam / [ aMkuza ke 2 nAma | ] ( 16 ) carmAdinirmitagajamadhyabandhanasya trINi nAmAni / [ peTI ke 3 nAma | ] ( 17 ) palyANAdyAropaNena sajjIkarasya nAmadvayam / [ ambArI kasanA ke 2 nAma / ] ( 18 ) gajopari AstaraNArthanihitacitrakambalasya paJca nAmAni / [ galIcA, jhUla, ke 5 nAma / ] ( 19 ) nirbala hastyazva samuhasyaikam / [ kamajora hAthI-ghor3oM kA samUha / ] ( 20 ) gajabandhanazAlAyA nAmadvayam / [ gajazAlA, phIlakhAnA ke 2 nAma / ] Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 132 www.kobatirth.org amarakoSaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ dvitIyakANDe 'ghoTake vItituragasturaGgA'zvaturaGgamAH // 43 // vAji-vAhA'zvagandharva - haya-saindhava- saptayaH AjAneyAH kulInAH syuvinItAH sAdhuvAhinaH // 44 // * vanAyujAH pArasIkAH kAmbojA vAhnikA hayAH / "yayurazvo'zvamedhIyo, "javanastu javAdhikaH haH / / 45 / / 'pRSThyaH sthaurI, 'sitaH karko, 'rathyo voDhA rathasya yaH / " bAlaH kizoro, "vAmyazvA vaDavA, vADavaM gaNe // 46 // 13 triSvAzvInaM yadazvena fadna gamyate / 14 kazyaM tu madhyamazvAnAM, "heSA heSA ca niHsvanaH // 47 // " nigAlastu galoddezo, ""vRnde tvazvIyamazvavat / 16 ( 1 ) ghoTakAnAM trayodaza nAmAni / [ ghor3A ke 13 nAma / ] vIti: potirapi pATha: / ( 2 ) kulInAzvAnAM nAmadvayam / [ uccakula ke ghor3A ke 2 nAma / ] ( 3 ) zikSitAnAM sAdhuvAhinAM ghoTakAnAM nAmadvayam / [ zikSita ghor3A ke 2 nAma | ] ( 4 ) dezavizeSajaghoTakAnAmekaikaM nAma / [ pArasI ghor3A, kAbulI ghor3A | ] ( 5 ) azvamedha yogyasyAzvasya nAmadvayam / [ azvamedhayogya ghor3e ke 2 nAma / ] ( 6 ) adhikavegavato'zvasya nAmadvayam / [ teja daur3ane vAlA ghor3A ke 2 nAma | ] ( 3 ) bhAravAhino'zvasya nAmadvayam / tatra sthaurI nAntaH / [ laTTU ghor3A ke 2 nAma / ] ( 8 ) zvetavarNavato'zvasyaikaM nAma / [ karka / ] ( 9 ) rathavAhakasyAzvasyaikaM nAma / [ rathya | ] ( 10 ) azvavAlakasyaikam kizoraH / [bacherA / ] ( 11 ) baDavAyAstrINi nAmAni / [ ghor3I ke 3 nAma / ] ( 12 ) azvasamUhasyaikaM nAma / [ vADavam | ] ( 13 ) azvena dinekagamyadezasya nAma triSu / [ AzvInam / ] ( 14 ) azvamadhyasyaikam | [ kazyam / ] ( 15 ) azvazabdasya nAmadvayam / [ hinahinAnA ke 2 nAma / ] ( 16 ) grIvAyA: samIpabhAgasyaikaM nAma / [ gardana kA samIpa bhAga / ] azvazAstre tad yathA-'ghaNTAbandhasamIpastho nigAla: kIrtito budhaiH / tasminneva maNirnAma romaja: zubhakRnmataH // ( 17 ) azva samUhasya nAmadvayam / [ azvasamUha ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSatriyavargaH 8 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'AskanditaM dhauritakaM recitaM valgitaM plutam // 48 // gatayo'mUH paJca dhArA, ghoNA tu prothamastriyAm / kavikA tu khalInosstrI, zaphaM klIbe khuraHpumAn // 49 // "pucchosstrI lUmalAGgule, bAlahastazca bAladhiH / 7 triSUpAvRttaluThitau parAvRtte muhurbhuvi // 50 // 'yAne cakriNi yuddhArthe zatAGgaH syandano rathaH / 'asau puSyarathazcakrayAnaM na samarAya 10 karNIrathaH pravahaNaM DayanaM ca samaM 11 klobenaH zakaTosstrI syAd mantrI kambalivAhyakam // 52 // zibikA yApyayAnaM syAd 4 dolA preGkhAdikA striyAm / dvIpicarmAvRte rathe // 53 // pANDukambalI | trayam / 14 15 ubhau tu dvaipavaiyAghrau ""pANDukambalasaMvItaH spandanaH yat // 51 // For Private and Personal Use Only 133 ( 1 ) azva gativizeSANAmekaikaM nAma / [ ghor3oM kI cAla / ] etAH paJca azvagataya: 'dhArA:' iti kathyante / ( 2 ) azvanAsikAyA ekaM nAma 'protham' / [ ghor3A kI nAka / ] ( 3 ) khalonasya nAmadvayam / [ lagAma ke 2 nAma / ] ( 4 ) khurasya nAmadvayam / [ khura ke 2 nAma / ] ( 5 ) pucchasya nAmatrayam / [ pU~cha ke 3 nAma / ] ( 6 ) kezayuktalAGgUlAgrabhAgamAtrasya nAmadvayam / [ pU~cha kA agalA hissA ke 2 nAma / ] ( 7 ) zramadUrIkaraNAya bArambAraM bhUmau luThitasyAzvasya nAmadvayam / [ bhUmi para lur3hakA huA ghor3A ke 2 nAma / ] ( 8 ) yuddhArthaM sajjarathasya nAmatrayam / [ ratha ke 3 nAma / ] ( 9 ) sukhabhramaNAya saJjarathasyaika nAma | [ ghUmane ke liye jotA huA ratha / ] ( 10 ) pravahaNasya nAmatrayam | [ DolI ke 3 nAma / ] ( 11 ) zakaTasya nAmadvayam / tatra anaH sAntaM klIve bhavati / [ bailagAr3I, ke 2 nAma / ] ( 12 ) kambalAvRtazakaTasya nAmadvayam / [ kambala se Dha~kI gAr3I ke 2 nAma / ] ( 13 ) zivikAyA nAmadvayam / [ pAlakI ke 2 nAma / ] ( 14 ) dolAyA nAmadvayam / [ hiMDolA ke 2 nAma / ] ( 15 ) vyAghracarmAvRtasya rathasya nAmadvayam / [ vAgha ke carma se lapeTe hue ratha ke 2 nAma | ] ( 16 ) zuklakambalaveSTitarathasyaikam / [ saphedakambala se lapeTA huA ratha / ] Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe rathe kAmbalavastrAdyAH kambalAdibhirAvRte // 54 // triSu dvaipAdayo, rathyA rathakaTyA rthvje| dhUH strI klIbe yAnamukhaM syAd rthaanggmpskrH|| 55 // "cakraM rathAGgaM tasyA'nte nemiH strI syAtpradhiHpumAn / "piNDikA nAbhirakSAgrakolake tu dvayoraNiH // 56 // "rathaguptirvarUtho nA, kUbarastu yugndhrH| 11anukarSo dArvadhaHsthaM, 2prAsaGgo nA yugAntaram // 57 // 13sarvaM syAd vAhanaM yAnaM yugyaM pattraM ca dhoraNam / 14paramparAvAhanaM yat tad vainItakamastriyAm // 58 // 15AdhoraNA hastipakA hastyArohA niSAdinaH / 1 niyantA prAjitA yantA sUtaH kSattA ca sArathiH // 59 // savyeSTadakSiNasthau ca saMjJA rthkuttumbinH| (1) vastrakambalAdibhirAvRtasya rathasyakaikaM triSu / [ vastra, kambala Adi se lapeTA huA ratha / ] (2) rathasamUhasya trINi nAmAni / [ ratha samUha ke 3 nAma / ] ( 3 ) vRSAdibandhanasthAnasya nAmadvayam / tatra dhUH rAntaH / [ baila Adi ko bAMdhane ke sthAna ke 2 nAma / ] ( 4 ) cakrAdanyasya rathArambhakasya nAmadvayam / [ rathAGga ke 2 nAma / ] (5) rathacakrasya nAmadvayam / [ ratha kA pahiyA ke 2 nAma / ] ( 6 ) cakrasyAntabhAgasya nAmadvayam / [ pahiyA kA bAharI bhAga ke 2 nAma / ] ( 7 ) cakranAbhernAmadvayam / [cakranAmi ke 2 nAma / ] ( 8 ) akSAgrakIlakasya nAmadvayam / [aNi, ara, Ara ke 2 nAma / ] ( 9) paraprahANAbhighAtarakSArthaM rathasaMnAhavad AvaraNasya nAmadvayam / [ chappara ke 2 nAma / ] (10) yugakASThabandhanasthAnasya nAmadvayam / [ juA bAMdhane ke sthAna ke 2 nAma / ] (11) rathasyAdhastalabhAgadAruNa ekam / [ ratha ke nIce lagI lambI lkdd'ii|] nAnto'pi anukarSAzabdaH / (12) anyavRSayugmasyaikam / kecittu-rathAdyaGgayugAdanyad yagaM vRSabhadamanakAle yad Asajyate tasyakam / [ ratha meM abhyAsa karAne ke liye jotA gayA bailoM kA dUsarA jodd'aa|] ( 13 ) vAhanamAtrasya paJca nAmAni / [ savArI ke 5 nAma / ] ( 14 ) paramparAvAhanasya zakaTAderekam / [ gAr3iyoM kI katAra / ] ( 15 ) hastipakasya catvAri nAmAni / [ mahAvata, pIlavAna ke 4 nAma / ] ( 16 ) aSTau nAmAni sAratheH / [ sArathi, gAr3IvAn ke 8 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 kSatriyavargaH 8 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH " rathinaH syandanArohA, azvArohAstu sAdinaH // 60 // bhaTA yodhAzca yoddhAraH, senArakSAstu sainikAH / " senAyAM samavetA ye sainyAste sainikAzca te // 61 // 'balino ye sahasreNa sAhasrAste sahasriNaH / "paridhisthaH paricaraH, 'senAnIrvAhinIpatiH / / 62 / / kaJcuko vAravANo'strI, " yattu madhye sakaJcukAH / badhnanti tatsArasanamadhikAGgo'tha " zIrSakam // 63 // zIrSaNyaM ca zirastre'tha 12 tanutraM varma daMzanam / urazchadaH kaGkaTako jagaraH kavaco'striyAm // 13 AmuktaH pratimuktazca pinaddhazcA'pinaddhavat / 4 sannaddho vamitaH sajjo daMzito vyUDhakaGkaTaH // 65 // trivAmuktAdayo, "varmabhRtAM kAvacikaM gaNe / padAtipatti-padaga-pAdAtika padAjayaH 64 // 93 14 57 padgazca padikazvA'tha pAdAtaM pattisaMhatiH / // 66 // For Private and Personal Use Only 135 ( 1 ) rathArUDhasya yoddhe nAmanI / [ rathArUDha yodhA ke 2 nAma / ] ( 2 ) azvavArANAM nAmadvayam / / amavAra ke 2 nAma / ] ( 3 ) bhaTasya nAmatrayam / [ yodhA sipAhI ke 3 nAma / ] ( 4 ) senArakSakasya nAmadvayam / [ santarI ke 2 nAma | ] ( 5 ) senAsamevata sainikasya nAmadvayam / [ sainika ke 2 nAma / ] ( 6 ) sahasrasaGkhyaka sainikairbalavataH / tatra sahasrI nAntaH puMsi / [ hajArI / ] ( 7 ) daNDadhAriNo dve nAmanI, kecid rathagaja cakrAdirakSakasyetyAmananti / [ daNDadhArI ke 2 nAma / ] ( 8 ) senAnAyakasya nAmadvayam / [ senApati ke 2 nAma / ] ( 9 ) kaJcukasya nAmadvayam / [ kaJcuka, colA ke 2 nAma / ] ( 10 ) kaJcukasya sthairyArtha yad nibadhnanti tasya nAmadvayam / [ kamarabanda ke 2 nAma / ] ( 11 ) zIrSaNyasya nAmatrayam / [Topa yA TopI ke 3 nAma / ] ( 12 ) varmaNaH sapta nAmAni / [ varma, kavaca ke 7 nAma / ] ( 13 ) parihita trastrakaJcukAdeyatvAri nAmAni / [ pahinA huA vastra kaJcuka Adi ke 4 nAma / ] ( 14 ) dhRtakavacavataH puruSasya paJca nAmAni / pUrvoktA AmuktAdayaH zabdAstriSu / [ kavacadhAraNa kiye hue puruSa ke 5 nAma | ] ( 15 ) kavacinAM samUhasyaikaM nAma / [ kavacadhAriyoM kA samUha / ] ( 16 ) padAteH sapta nAmAni / [ paidala sipAhI ke 7 nAma / ] ( 17 ) padAtisamUhasyaikaM nAma 'pAdAtam' [ paidala sipAhiyoM kA samUha / ] Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe zastrAjIve kANDapRSThAyudhIyAyudhikAH samAH // 67 // kRtahastaH suprayogavizikhaH kRtapuGkhavat / aparAddhapRSatko'sau lakSyAdyazcyutasAyakaH // 68 // dhanvI dhanuSmAn dhAnuSko niSaGgayastrI dhnurdhrH|| 5syAkANDavAMstu kANDIraH, zAktIkaH shktihetikH|| 69 // "yASTokapArazvadhikA yaSTipardhadhahetikau / 'naitriziko'sihetiH syAt samau prAsikakauntikau // 70 // 1degcarmo phalakapANiH syAt "patAkI vaijayantikaH / 1 anuplavaH sahAyazvAnucaro'bhisaraH samAH // 71 // purogA-'gresara-praSThA-'grataHsara-puraHsarAH / purogamaH purogAmI, 14mandagAmI tu mantharaH / / 72 // 5"jaGghAlo'tijavastulyau, 16jngghaakrikjaakhiko| 17tarasvI tvarito vegI prajavI javano javaH // 73 // (1) zastrajIvinazcatvAri nAmAni / [ zastra se AjIvikA karane vAlA ke 4 nAma / ] (2) samyakakRtazarAbhyaH sasya zUrasya nAmatrayam / [ vANa calAne meM kuzala yodhA ke 3 nAma / ] ( 3 ) lakSyacyutazarasya garasyaikam / [ lakSya se bANa cUkA huA zUra / ] ( 4 ) dhanurdharasya SaD nAmAni / [ dhanuSadhArI ke 6 nAma / ] (5) bANadhAraNakarturnAmadvayam / [ bANadhArI ke 2 nAma / ] ( 6 ) zaktinAmakAstradhAriNo nAmadvayam / [ zakti dhAraka ke 2 nAma / ] (7) yaSTidhAriNaH parazudhAriNazcaikaikaM nAma / [ lAThI aura pharasAdhArI kA nAma / ] ( 8) khaDgadhAriNo nAmadvayam / [ khaDga ( talavAra ) dhArI ke 2 nAma / ] ( 9) prAsakuntadhAriNorekaikaM nAma / [bI, bhAlA dhAriyoM kA 1-1 nAma / ] ( 10) phalakadhArakasya nAmadvayam / [ DhAla vAlA ke 2 nAma / ] (11) patAkAdhAra. kasya nAmadvayam / [jhaNDA vAlA ke 2 nAma / ] (12) anucarasya nAmacatuSTayam / [ sahAyaka, sevaka, naukara ke 4 nAma / ] ( 13 ) agresarasya sapta nAmAni / [ aguA, Age calane vAlA ke 7 nAma / (14 ) mantharagativato nAmadvayam / [ dhIre calane vAlA ke 2 nAma / ] ( 15 ) ativegavataH puruSasya nAmadvayam / [ zIghra calane vAlA puruSa ke 2 nAma / ] (16 ) jaGghAjIvino nAmadvayam / [ harakArA ke 2 nAma / ] ( 17 ) vegazAlinaH SaD nAmAni / [ jaldIbAja ke 6 nAma / For Private and Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSatriyavargaH 8 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'jayyo yaH zakyate jetuM jeyo jetavyamAtrake / jaitrastu jetA, yo gacchatyalaM vidviSataH prati // 74 // so'bhyamitrayo'bhyamitrIyo'pyabhyamitrINa ityapi / "UrjasvalaH syAdUrjasvI ya UrjAtizayAnvitaH // 75 // 'syAvurasvAnurasilo rathino rathiko rathI / 'kAmaM gAmyanukAmIno, 'hyatyantInastathA bhRzam // 76 // "zUro vIraca vikrAnto, "jetA jiSNuzca jitvaraH / 12 sAMyugIno raNe sAdhuH zastrAjIvAdayastriSu // 77 // 13 dhvajinI vAhinI senA pRtanA'nIkinI camUH / 14 varUthinI balaM sainyaM cakraM cAnIkama striyAm // 78 // 4 vyUhastu balavinyAso, bhedA daNDAdayo yudhi / "pratyAsAro vyUhapASNiH "" sainyapRSThe pratigrahaH // 79 // 17. , 137 ( 1 ) jetuM zakyasyaikaM nAma 'jayya:' / [ jItane meM samartha / ] 2 ) jetuM yogyasyaikaM nAma 'jeyaH' / [ jItane yogya | ] ( 3 ) jaitrasya nAmadvayam / [ jItane vAlA ke 2 nAma / ] ( 4 ) sAmarthyena zatrusammukhaM gacchatastrINi / [ zakti se zatru kA mukAbalA karane vAlA puruSa ke 3 nAma / ] ( 5 ) atibalazAlinastrINi / [ atibalavAn ke 3 nAma | ] ( 6 ) vistRtavakSaso nAmadvayam / [ caur3I chAtI vAlA ke 2 nAma / ] ( 7 ) rathasvAminastrINi nAmAni / [ rathasvAmI ke 3 nAma / ] ( 8 ) yatheSTaM gamanazIlasya nAmadvayam / [ svecchA se jAne vAlA ke 2 nAma / ] ( 9 ) atigamanazIlasyaikaM nAma / [ bahuta calane vAlA | ] ( 10 ) vIrasya nAmatrayam / [ zUra ke 3 nAma | ] ( 11 ) jeturnAmatrayam / [ jItane vAlA ke 3 nAma | ] ( 12 ) yuddhakuzalasyaikaM / tatra zastrAjIvAdaya: sAMyugInAntA: triSu bhavanti / [ yuddha kuzala / ] ( 13 ) senAyA ekAdaza nAmAni / [ senA ke 11 nAma | ] ( 14 ) vyUharacanAyA nAmadvayam / [ vyUha racanA ke 2 nAma / ] tatprakArastu yathA- 'mukhe rathA hayAH pRSThe tatpRSThe ca padAtayaH / pArzvayozca gajAH kAryA vyUho'yamucyate budhaiH ' // iti / ( 15 ) vyUhasya bhedA: - daNDacakrabhogamaNDalazakAdayaH / [ vyUha ke bheda / ] (16) vyUhapRSThabhAgasya nAmadvayam / [ vyUha kA pichalA bhAga / ] ( 17 ) sainya - pRSThasthitasyaikam / [ kumaka, sahAyaka senA / ] ' For Private and Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'ekebhaikarathA vyazvA pattiH paJcapadAtikA / pattyaGgaistriguNaiH sarvaiH kramAdAkhyA yathottaram // 80 // senAmukhaM gulmagaNau vAhinI pRtanA cmuuH| anIkinI, dazAnIkinyakSauhiNyatha 'sampadi // 81 // sampattiH zrIzca lakSmIzca, "vipattyAM vipadApadau / AyudhaM tu praharaNaM zastramastramathA'striyau // 82 / / "dhanuzcApau dhanva-zarAsana-kodaNDa-kArmukam / (1) senAvizeSasya nAmakam / [ senAvizeSa kA nAma 'patti' / ] tatrA''ha bharata:--- 'eko ratho gajazcaiko narA: paJca padAtayaH / trayazca turagAsta : pattirityabhidhIyate' // iti / ( 2 ) patyaGgaistriguNitaH kramaza: senAmukhAdyAH senAvizeSA bhavanti / krameNa teSAM vivaraNam-tisraH pattayaH [ senAmukham / ] trINi senAmukhAni / [ gulmaH / ] trayo gulmAH [ gaNaH / | trayo gaNAH [ vAhinI / ] tisro vAhinyaH [ pRtanA / / tisraH pRtanAH [ cam: ] tisraH camvaH [ anIkinI | | dazAnokinyaH [akSauhiNI] ( 3 ) akSauhiNyA eka nAma / [ akSauhiNI senaa| ] tasyAH pramANa yathA-- 'akSauhiNyAH pramANantu khAgATekAkSimirgajaiH / rathairetairhayaistrighnaH paJcanaizca padAtibhiH' / / iti / senA bhedoM meM hAthI Adi kI saMkhyA-bodhaka-tAlikA senA bheda patti sanA gulma | gaNa vAhinI pRtanA | cam anIkinA akSauhiNI | mukha hAthI tathA ratha 13 27 85243/720 | 2187 ! 21870 ghor3e 3 0. 27 / 81 | 343 1729 2187 6.61 : 65610 paidala 5 15 45 135: / 4... 122736451093, 109350 ( 4 ) sampattezcatvAri nAmAni / [ sampatti ke 4 nAma / ] ( 5 ) vipattestrINi nAmAni / [ vipatti ke 3 nAma / ] ( 6 ) Ayadhasya catvAri nAmAni / [ zastra ke 4 nAma / ] (7) dhanuSaH sapta nAmAni / SAntaM dhanuH punapuMsakayoH / ukArAnto dhanuzzabdaH puMsi / dhanUH striyAm / [ dhanuSa ke 7 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSatriyavargaH 8] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 139 iSvAso'pyatha 'karNasya kAlapRSThaM zarAsanam // 83 // kapidhvajasya gANDIva-gANDivau punpuNsko| 'koTirasyATanI, godhe tale jyAghAtavAraNe // 84 / / palastakastu dhanurmadhyaM, maurvI jyA ziJjinI gunnH| "syAt pratyAlIDhamAlIDhamityAdi sthAnapaJcakam // 85 // 'lakSaM lakSyaM zaravyaM ca, 'zarAbhyAsa upAsanam / 1degpRSatka-bANa-vizikhA ajihmaga-khagAzugAH // 86 // kalamba-mArgaNa-zarAH patrI ropa iSurdvayoH / 11prakSveDanAstu nArAcAH, 12pakSo vAjastripUttare // 87 // 11nirastaH prahite bANe, 14viSAkte digdhaliptako / 1"tUNopAsaGgatUNIraniSaGgA iSudhidvayoH // 88 // ( 1 ) karNasya dhanuSo nAma / [ kAlapRSTha, karNa kA dhanuSa / ] ( 2 ) arjunadhanuSo nAmadvayam / [ arjuna ke dhanuSa ke 2 nAma 'gANDIva' / ] ( 3 ) dhanuSakoTe madvayam / [ dhanuSa kA konA ke 2 nAma / ] ( 4 ) jyAghAtavAraNasya nAmadvayam / [ dhanuSa kI DorI kI coTa ko rokane ke 2 nAma / ] ( 5 ) dhanuSo madhyabhAgasyaka. 'lastakaH' / [ dhanuSa kA madhyabhAga / ] ( 6 ) dhanuSo guNasya catvAri nAmAni / [ dhanuSa kI DorI ke 4 nAma / ] ( 7 ) dhanvinAM sthAnabhedAnAM paJca nAmAni / tAnyathA--1. pratyAlIDham, 2. AlIDhaM, 3. samapadaM, 4. vizAkhaM, 5. maNDalaJca / [dhanuSa dhAriyoM ke sthAna bhedoM ke 5 nAma / tatra rabhasa evaM manute 'vaiSNavaM samapAdaM ca vaizAkhaM maNDalantathA / pratyAlIDhamathAlIDhaM sthAnAnyetAni SaDnaNAm // iti rabhasaH / (8) lakSyasya nAmatrayam / [ nizAnA ke 3 nAma / ] ( 1 ) zarakSepAbhyAsasya nAmadvayam / [ bANa calAne ke abhyAsa ke 2 nAma / / (10) bANasya dvAdaza nAmAni / [ bANa ke 12 nAma / ] ( 11 ) lauhamaya bANasya nAmadvayam / [ lohe ke bANa ke 2 nAma / ] ( 12) zarapakSasya nAmadvayam / atra vakSamANA liptakAntAH zabdAstriSu prayujyante / [ bANa ke puMkha ke 2 nAma / ] ( 13 ) prakSiptabANasyaikam / [ dhanuSa dvArA pheMke hue bANa ke 2 nAma / ] ( 14 ) viSadigdhabANasya nAmadvayam / [ viSa meM bujhAye hue bANa ke 2 nAma / ] ( 15 ) tUNIrasya SaD nAmAni / [ tarakasa ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 amarakoSaH [ dvitIyakANDe tUNyAM, khaDge tu nistrishcndrhaasaasirissttyH| kaukSeyako maNDalAnaH karavAlaH kRpANavat // 89 // 'tsaruH khaDgAdimuSTau syAd mekhalA tannibandhanam / phalako'strI phalaM carma, "saGgrAho muSTirasya yaH // 90 // 'drughaNo mudgaraghanau, syAdIlI karavAlikA / "bhindipAlaH sRgastulyau, parighaH parighAtanaH // 91 // "dvayoH kuThAraH svadhitiH parazuzca prshvdhH| "syAcchastrI cAsiputrI ca cchurikA cAsidhenukA // 92 // "vA puMsi zalyaM zaGkA, "zarvalA tomaro'striyAm / 5 prAsastu kuntaH, 1 koNastu striyaH pAlyazrikoTayaH // 93 // 56 sarvAbhisAraH sarvoghaH sarvasannahanA'rthakaH / 1deglohAbhisAro'strabhRtAM rAjJAM nIrAjanAvidhiH // 94 // "yat senayA'bhigamanamarau tadabhiSeNanam / (1) khaDgasya nava nAmAni / [ talavAra ke 9 nAma / 1 ( 2 ) khar3agamaSTerekaM nAma / [ muutth| ] ( 3 ) khaDgAdezcarmAdinirmitakaTibandhanasyaka nAma / [ camar3e kA paTTA / / ( 4 ) phalakasya nAmatrayam / [ DhAla ke 3 nAma / ] ( 5 ) phalakamuSTakam / dAla kI mutth|| (6) lohamudgarasya nAmatrayam / [mudgara, lode kA vana ke 3 nAma / 1 (7) karavAlikAyA nAmadvayam / [ choTo talavAra, guptI ke 2 nAma / ] ( 8 ) azmaprakSepasAdhana trayasya nAmadvayam / bhindimAlo'pi kvacit / / gophaNa ke 2 nAma / ] (1) lohabaddhasya laguDabhedasya nAmadvayam / [lohAMgI lAThI ke 2 bheda / (10) kuThArasya catvAri nAmAni / [ kulhAr3I ke 4 nAma / ] (11) kSurikAyAzcatvAri nAmAni / [chUrI ke 4 nAma / ] (12) bANAgrabhAgasya nAmadvayam / [bANa kA phala ke 2 nAma / ] ( 13 ) tomarasya nAmadvayam / [ ga~DAsA ke 2 nAma / ] ( 14 ) prAsasya nAmadvayam / bhAlA ke 2 nAma / ] ( 15 ) koNabhAgasya catvAri / [talavAra ke konA ke 4 nAma / ] ( 16 ) sarvasainyasannahanasya nAmatrayam / [ saba prakAra kI senAoM ke samUha ke 3 naam| ] ( 17 ) zAradanavarAtre mahAnavamyAM zastravAhanaprabhRtipUjAvidherekaM nAma / [zastra, ghoDA, ratha Adi kI pUjA, AratI / ] ( 18 ) ripo sasainyA''kramaNasyakam / [ zatru para car3hAI krnaa|] For Private and Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kSatriyavargaH 8 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'yAtrA vrajyA'bhiniryANaM prasthAnaM gamanaM gamaH // 95 // syAdAsAraH prasaraNaM, pracakraM calitArthakam / 'ahitAnpratyabhItastha raNe yAnamabhikramaH // 96 // "vaitAlikA bodhaka rAz cAkrikA ghANTikA'rthakAH 1 " syurmAgadhAstu magadhA, 'vandinaH stutipAThakAH // 97 // " saMzaptakAstu samayAt saGgrAmAdanivartinaH / 10 reNurdvayoH striyAM dhUliH pAMzurnA na dvayo rajaH // 98 // "cUrNe kSodaH, "samutpiJjapiJjalau bhRzamAkule / patAkA baijayantI syAt ketanaM dhvajamastriyAm // 5 "sA vIrAzaMsanaM yuddhabhUmiryA'tibhayapradA / 99 // 15 "aham pUrva mahampUrvamitya hampUrvikA striyAm // 100 // "" AhopuruSikA darpAd yA syAt sambhAvanAtmani / 1 141 ( 1 ) yAtrAyAH SaD nAmAni / [ yAtrA ke 6 nAma / ] ( 2 ) sarvatovyApi sainyaprasaraNasya nAmadvayam ! [ senA ke phailAva ke 2 nAma / ] ( 3 ) prasthitamainyasya dve nAmanI | [ senA prasthAna ke 2 nAma / ] ( 4 ) zatrumprati nirbhIkayAyina ekam | [ zatru para AkramaNa karane vAlA | ] ( 5 ) rAjJAM prAtajagiraNakAriNo nAmadvayam | [ rAjAoM ko prAtaHkAla jagAne vAloM ke 2 nAma / ] ( 6 ) ghaNTikAvAdakasya nAmadvayam / anye tu rAjJAM stutipAThakAnAmiti svIkurvanti / atra pATha bhedaH -- ' cakrikA ghaTikArthakA:' / [ ghaDiyAla bajAne vAlA ke 2 nAma / ] ( 7 ) vaMzaparamparAgatastutipAThakAnAM nAmadvayam / [ stutipAThakoM ke 2 nAma / ] ( 8 ) vandinAM dve nAmanI / kecittu mAgadhA ityAramya stutipAThakaparyantAn samArthakAn svIkurvanti / [ bhATa ke 2 nAma | ] ( 9 ) saGgrAmAdanirvAtino nAmai - kam / [ yuddha se vijaya prApta kiye binA na lauTane kI zapatha liyA huA vIra / ] ( 10 ) leyatvAri nAmAni / tatra rajas sAntaM klIbe / [ dhUla ke 4 nAma / ] ( 11 ) cUrNasya nAmadvayam / kecit tu reNurArabhya kSodaparyantAn dhUliparyAyatvena manvate / [ dhUla ke 2 nAma / ] ( 12 ) bhRzamAkulasya nAmadvayam / [ atyanta vyAkula ke 2 nAma / ] ( 13 ) patAkAyAzcatvAri nAmAni / [ patAkA, jhaMDI ke 8 nAma / ] ( 14 ) bhayapradayuddhabhUmerekaM nAma / [ bhayaMkara yuddha bhUmi / ] ( 15 ) ahampUrvikAyA ekaM nAma / [ maiM pahale maiM pahale isaprakAra utsAhapUrvaka kArya karanA / ] ( 16 ) AtmasambhAvanAyA ekaM nAma / [ maiM bhI kucha hu~ aisA socanA / ] For Private and Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 amarakoSaH [dvitIyakANDe ahamahamikA tu sA syAtparasparaM yo bhavatyahaGkAraH // 101 // 'draviNaM taraH-saho-bala-zauryANi sthAma zuSmaM ca / zaktiH parAkramaH prANo, 'vikramastvatizaktitA // 102 // 4vIrapANaM tu yatpAnaM vRtte bhAvini vA rnne| "yuddhamAyodhanaM janyaM pradhanaM pravidAraNam // 103 // mRdhamAskandanaM saGghayaM samokaM sAmparAyikam / astriyAM samarAunIkaraNAH kalahavigrahau // 104 // samprahArA'bhisampAtakalisaMsphoTasaMyugAH / abhyAmardasamAghAtasaGgrAmAbhyAgamAhavAH // 105 // samudAyaH striyaH sNytsmityaajismidyudhH| niyuddhaM bAhuyuddhe'tha "tumulaM raNasaGkale // 106 // 'veDA tu siMhanAdaH syAt 'kariNAM ghaTanA ghttaa| 1degkrandanaM yodhasaMrAvo, 11bRMhitaM karijitam // 107 // 12visphAro dhanuSaH svAnaH, 1 paTahA''Dambarau samau / (1) parasparam ahaGkArasyakam / [ maiM bar3A hU~, maiM bar3A hU~ isa prakAra kA ghamaNDa karanA / (2) parAkramasya daza nAmAni / tatra tara: sAnta klIbe, sthAma nAntaM klIbe / [ zakti ke 10 nAma / ] ( 3 ) ativikramasya nAmadvayam / [ ativikramasya nAmadvayam / [ atiparAkrama ke 2 nAma / ] ( 4 ) yuddhArambhe samAptau vA madyapAnasyaikam / [ yuddha ke Adi athavA anta meM madyapAna / ] ( 5) yuddhasyakatrizannAmAni, tatra yat-dhAntA, saMyat-samit-ca tAnte / [yaddha ke 31 nAma / / ( 6 ) bAhuyuddhasya nAmadvayam / [ kustI ke 2 nAma / ] ( 7 ) raNasaGkalasya nAmadvayam / [ ghamAsAna yuddha ke 2 nAma / ] ( 8) zUrANAM siMhanAdasya nAmadvayam / tatra veDA zabda: striyAm / [yodhAoM kI siMhagarjanA ke 2 nAma / (9) gajasamUhasya nAmadvayam / [ hAthiyoM ke jhuMDa ke 2 naam|] (10 ) spardhayA yodhAnAM parasparamAhvAnasya nAmadvayam / yodhAoM kA eka dUsare ko lalakArane ke 2 nAma / ( 11 ) gajajitasya nAmadvayam / [ hAthI kI ciMghAr3a ke 2 nAma / ] (12) dhanuSa: zabdasyakam / [ dhanuSa kI TaMkAra / ] ( 13 ) yaddhapaTahasya nAmadvayam / [ mArUbAjA ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kSatriyavargaH 8 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'prasabhaM tu balAtkAro haTho'tha skhalitaM ajanyaM klIbamutpAta upasargaH samaM * mUrcchA tu kazmalaM moho'pyamardastu 6 abhyavaskandanaM tvabhyAsAdanaM, vijayo 'vairazuddhiH pratIkAro vairaniryAtanaJca 'pradrAvodrAvasandrAvasandAvA vidravo bhaGgaH apakramo'payAnaJca, 10 raNe "parAjitaparAbhUtau, 108 // chalam // trayam / pIDanam // 109 // jayaH / sA // 110 // dravaH / parAjayaH // 111 // 1 naSTatirohitau / triSu nibarhaNaM nikAraNaM parAsanaM niSUdanaM nihiMsanam / vizAraNam // 112 // 1 pramApaNaM pravAsanaM nirvAsanaM saMjJapanaM nistarhaNaM nihananaM kSaNanaM nirgranthanamapAsanam // 113 // parivarjanam / pratighAtanam // 114 // mAraNaM nirvApaNaM vizasanaM udvAsana - pramathana- krathanojjAsanAni AlambhapiJjavizaraghAtonmAthavadhA ca / api // 115 // 14 syAtpaJcatA kAladharmo diSTAntaH pralayo'tyayaH / anto nAzo dvayormRtyurmaraNaM nidhano'striyAm // 116 // For Private and Personal Use Only 143 ( 1 ) valAtkArasya nAmatrayam | [ balAtkAra ke 3 nAma | ] ( 2 ) yuddhamaryAdAbhaGgasya nAmadvayam / [ yuddha kI maryAdA bhaMga karane ke 2 nAma / ] ( 3 ) zubhAzubhasUcakamahAbhUtavikArasya nAmatrayam / [ utpAta ke 3 nAma / ] ( 4 ) mUrcchAyAstrINi nAmAni / [ mUrcchA ke 3 nAma / ] ( 5 ) zatrupIDanasya nAma - dvayam / [ zatru ko dabAne ke 2 nAma / ] ( 6 ) prahArAdi prakAreNa zatrorni:zaktIkaraNasya nAmadvayas / ( 7 ) vijayasya nAmadvayam / [ vijaya ke 2 nAma / ] ( 8 ) pratIkArasya nAmatrayam / [ badalA lenA ke 3 nAma / ] ( 9 ) pradravasya aSTau nAmAni / [ bhAganA ke 8 nAma / ] ( 10 ) parAjayasya nAmadvayam / [ hAranA 2 nAma / ] ( 11 ) parAjitasya nAmadvayam / [ hArA huA ke 2 nAma / ] ( 12 ) tirohitasya nAmadvayam / [ chipA huA ke 2 nAma / ] ( 13 ) mAraNasya trizannAmAni / [ mAranA, vadha karanA ke 30 nAma / ] ( 14 ) maraNasya SaDnAmAni / tatra mRtyaH strIpaMsayoH / mRtya ke 6 nAma | | Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 amarakoSaH [dvitIyakANDe parAsu-prAptapaJcatva-pareta-preta-saMsthitAH mRtapramItau triSvete, 'citA cityA citiH striyAm // 117 // kabandho'strI kriyAyuktamapamUrdhakalevaram / zmazAnaM syAt pitRvanaM, "kuNapaH zavamastriyAm // 118 // pragrahopagrahau vandyAM, kArA syAd bndhnaalye| 'puMsi bhUmnyasavaH prANAzcaivaM jIvo'sudhAraNam // 119 // 1degAyurjIvitakAlo nA, 11jIvAturjIvanauSadham / iti ksstriyvrgH| +POES 9. atha vaizyavargaH 12UravyA UrujA aryA vaizyA bhUmispRzo vizaH / (1) mRtasya sapta nAmAni / [ marA huA ke 7 nAma / ] ( 2) citAyAstrINi nAmAni / [ citA ke 3 nAma / ] ( 3 ) chinnaziraso dehasyakam / [ kabandha ( jisakA zira kaTA ho)|] ( 4 ) zmazAnasya nAmadvayam / [ zmazAna ke 2 nAma / ] ( 5 ) mRtazarIrasya nAmadvayam / 'kuNapaH pUtigandhe zave'pi ca / medinyAm / [ murdA ke 2 nAma / ] ( 6 ) vandizAlAyAstrINi nAmAni / [ jela, kArAvAsa ke 3 naam| ] anyatra tu tadityam----- _ 'pragrahastu tulAsUtre vandyAM niyamane bhuje / hayAdirazmau raramau ca suvarNaharipAdape // upagrahaH pumAn vandyAmupayoge'nukUlane / medinyAm / (7) bandhanagRhasya nAmadvayam / [jelakhAnA ke 2 nAma / ] ( 8 ) prANavAyornAmadvayam / tatra prANAsuzabdau puMsi bahuvacane ca bhavataH / [ prANoM ke 2 nAma / ] (9) jIvanasya dve nAmanI / [ jIvana kriyA ke 2 nAma / ] ( 10 ) jIvayaktakAlasya nAmadvayam / tatra Ayu: sAntaM npuNske| [ jIvanakAla ke 2 nAma / / ( 11 ) jIvanauSadhasya nAmadvayam / [ mRtasaMjIvanI ke 2 nAma / ] iti ksstriyvrgH| +roste+ ( 12 ) vaizyasya SaD nAmAni / [ vaizya ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vaizyavargaH 9 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'AjIvo jIvikA vArtA vRttirvartanajIvane // 1 // striyAM kRSiH pAzupAlyaM vANijyaM ceti vRttayaH / 3 sevA zvavRttiranRtaM kRSiruJchazilaM tvRtam // 2 // dve yAcitA'yAcitayoryathAsaGkhyaM " satyAnRtaM vaNigbhAvaH, syArhaNaM 7 mRtA'mRte / paryudaJcanam // 3 // vRddhijIvikA / uddhAro'rthaprayogastu kusIdaM " yAcJayA''maM yAcitakaM, 11nimayAdApamityakam // 4 // 12 uttamarNA'dhamarNau dvau prayoktRgrAhakau kramAt / kusIdiko vArdhuSiko vRddhayAjIvazca vArdhuSiH // 5 // 14 4 kSetrAjIvaH karSakaca kRSaka kRSIvalaH / 93 ( 1 ) AjIvikAyAH SaD nAmAni / [ AjIvikA ke 6 nAma | ] ( 2 ) kRSiprabhRtivRttInAmekaikaM nAma, kRSiH, pAzupAlyaM, vANijyam / [ khetI, pazupAlana, vyApAra / ] ( 3 ) sevAvRtternAmadvayam / [ naukarI ke 2 nAma / ] ( 4 ) kRSanamadvayam / [ khetI ke 2 nAma / ] 'zuno vRttiH smRtA sevA garhitaM tad dvijanmanAm / hisAdoSapradhAnatvAdanRtaM kRSirucyate ' // iti / 145 , ( 5 ) khalanipatitadhAnyasaGgrahasya nAmatrayam / uJcha:, zilam Rtam / [ khalihAna meM chUTe hue anna saMgraha ke 3 nAma / ] tatra - 'pumAnuJcha : zilamRtam' / iti bopAlitaH / RtamuJchazilaM smRtam' iti manuH / uJcha: kaNaza AdAnaM kaNizAdyarjanaM zilam' / iti yAdava: / ( 6 ) yAcitavRtterekam ayAcitavRtterapyekaM nAma / krameNa mRtam amRtaM ca / [ yAcitavRtti mRta, ayAcita vRtti amRta / ] ( 7 ) vANijyasya nAmadvayam / satyasahitamanRtaM satyAnRtam atra zAkapArthivAdisamAsaH / [ vyApAra ke 2 nAma / ] ( 8 ) RNasya nAmatrayam / [ karja ke 3 nAma / ] ( 9 ) dhanAdivRddhaye tatprayogasya nAmatrayam / [ vyAja para rupaye denA ke 3 nAma / ] ( 10 ) yAcyA prAptadhanasyaikam / [ mAMgane se prApta dhana / ] ( 11 ) parivartanena prAptadhanasyaikam | [ badale meM prApta dhana / ] ( 12 ) RNavyavahAre dhanadAturnAma-uttamarNaH, RNagRhoturnAma - adhamarNa: [ uttamarNa = mahAjana, adhamarNa = karjadAra / ] ( 13 ) RNavRddhyAjIvinacatvAri nAmAni / [ sUdakhora / ] ( 14 ) kRSakasya catvAri nAmAni / [ kisAna ke 4 nAma / ] 1 10 a0 For Private and Personal Use Only " Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 146 www.kobatirth.org amarakoSaH "khArIvApastu 13 punnapuMsakayorvapraH 93 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kSetraM vaiheyazAleyaM vrIhizAlyudbhavocitam // 6 // yavyaM yavakyaM SaSTikyaM yavAdibhavanaM hi yat / tailInavanmASomANubhaGgAdvirUpatA // 7 // tilyaM [ dvitIyakANDe * maudgInakaudravINAdi zeSadhAnyodbhavakSamam / [ "zAkakSetrAdike zAkazAkaTaM zAkazAkinam / ] 'bIjAkRtaM taptakRSTe, sItyaM kRSTaM ca hatyavat // 8 // 'triguNAkRtaM tRtIyAkRtaM trihalyaM trisItyamapi tasmin / " dviguNAkRtaM tu sarvaM pUrvaM zambAkRtamapIha // 9 // 1" droNADhakAdivApAdau drauNikA''DhakikAdayaH / 10 khArIka, 12 uttamarNAdayastriSu // 10 // kedAra:, kSetramasya tu / ( 1 ) vrIhisAmAnyasya tathA kalamAdyutpattiyogyakSetrasyaikaikam / [ gehUM, tathA dhAna hone yogya kSetra / ] ( 2 ) yavAdyutpattiyogyakSetrasyaikaikam / [ jau Adi hone yogya kSetra | ] ( 3 ) tilAdyutpattiyogyakSetrANAM krameNa dve dve nAmanI / yathA-tilyaM, tailInam / mASyam, mASINam / umyam, aumInam / aNavyam, ANavInam / bhaGgyam, bhAGgInam / [ tila Adi hone yogya kSetra / ] ( 4 ) mudgAnAM bhavanaM kSetram maudgInam / kodravANAM bhavanaM kSetraM kaudravINam / godhUmAnAM bhavanaM kSetra gaudhUmInam / kalAyAnAM bhavanaM kSetra kAlAyInam / priyaGganAM bhavanaM kSetra prayaGgavINam / caNakAnAM bhavanaM kSetraM cANakInam, ityAdi bodhyam / [ muMga Adi hone yogya kSetra / ] ( 5 ) zAkakSetrasya nAmadvayam / [ zAkakSetra ke 2 nAma / ] ( 6 ) bIjavApottaraM kRSTakSetrasya nAmadvayam / [ bIja bone ke bAda jotA huA kSetra ke 2 nAma / ] ( 7 ) kRSTamAtrakSetrasya nAmatrayam / [ jotA huA kheta ke 3 nAma / ] ( 8 ) vAratrayakRSTasya kSetrasya catvAri nAmAni / [ tIna bAra jotA huA kSetra ke 4 nAma | ] ( 9 ) vAradvayaM kRSTakSetrasya pazca nAmAni / [ do bAra jotA huA kSetra ke 5 nAma / ] ( 10 ) droNAdiparimitavrIhyAdivApayogyakSetrasya ekaikaM nAma / tadyathA droNasya vApa: drauNikaH / ADhakasya vApaH - ADhakikaH / kuDavasya vApaH = kausvikaH / prasthasya vApaH = prAsthika: / [ droNaparimita bIja bone yogya Adi kSetra ke nAma / ] ( 11 ) khArIvApasyaikam | [ ekamana anna bone yogya kheta / ] ( 12 ) uttamarNAdayaH khArIkAntAH triSu vAcyaliGgA bhavanti / [ uttamarNa se khArIka paryanta zabda tInoM liMgoM meM hote haiM / ] ( 13 ) kSetrasya trINi nAmAni / [ kheta ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 147 maGgaladaNDale dAru vyasta zukayavA smaa| vaizyavarga: 9] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'kedArakaM syAtkaidArya kSetra kedArikaM gnne||11|| 'loSTAni leSTavaH puMsi, 'koTizo losstthbhednH| prAjanaM todanaM totraM, khanitramavadAraNam // 12 // 'dAtraM lavitramAbandho yotraM yoktramatho 'phlm| nirIzaM kuTakaM phAlaH kRSiko, 'lAgalaM halam // 13 // godAraNaM ca sIro'tha 1 zamyA strI yugakIlakaH / "IzA lAGgaladaNDaH syAt "sItA lAgalapaddhatiH // 14 // 13pusi medhiH khale dAru nyastaM yatpazubandhane / 14AzurvIhiH pATalaH syAt 15sitazukayavau samau // 15 // 1 tokmastu tatra harite, "kalAyastu satInakaH / hareNukhaNDiko cAsmin, "koradUSastu kodravaH // 16 // ''maGgalyako masUro'tha 2degmakuSThaka-mayuSTako / vanamudge, "sarSape tu dvau tantubhakadambakau // 17 // ( 1 ) kSetrasamUhasya catvAri nAmAni / [ khetoM ke samUha ke 4 nAma / ] (2) mRttikAkhaNDasya nAmadvayam / [ miTTI kA DhelA ke 2 naam|] (3) loSTabhedanakASThasya nAmadvayam / [hegA, mogarI ke 2 nAma / ] ( 4 ) vRSabhAdipreraNadaNDasya nAmatrayam / [beta, cAbuka ke 3 nAma / ] (5) kuddAlAdernAmadvayam / [ kudAla, kudAlI, kuTalA ke 2 nAma / ] (6) lavitrasya nAmadvayam / [ darAMtI, dAtulI ke 2 nAma / ] (7) vRSAdegalayugabandhanasya nAmatrayam / [ jUA bAMdhane kI rassI ke 3 naam|] (8) halasya phalasya paJca nAmAni / [ hala ke phAla ke 5 nAma / ] (9) halasya catvAri nAmAni / [ hala ke 4 nAma / ] (10) yugakIlasya nAmadvayam / [ juA kI kIla ke 2 nAma / ] ( 11 ) halayugayormadhyakASTasya nAmadvayam / [ bailoM ke kandhA para rakhane vAlA jUA ke 2 nAma / (12) lAGgalapaddhatestrINi nAmAni / [ sItA-siyA ke 3 nAma / ] ( 13 ) dhAnyakhale pazubandhanastambhasyaikam / [ meDha / ] (14) SaSTikAdestrINi naamaani| [sAMThI Adi ke 3 nAma / (15 ) yavAnAM nAmadvayam / [ jau ke 2 nAma / ] ( 16 ) apakvayavasyaikam / [ harA jau|] ( 17 ) kalAyasya catvAri nAmAni / [ maTara ke 4 nAma / ] ( 18 ) kodravasya nAmadvayam / [ kodoM ke 2 nAma / ] (19) masUrasya dve naamnii| [ masUra ke 2 nAma / (20) vanamudgasya nAmatrayam / [ moTha ke 3 nAma / ] (21) sarSapasya nAmatrayam / / sarasoM ke 3 nAma / / For Private and Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 148 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 3 syAdyAvakastu "dvau tile "siddhArthastveSa dhavalo, godhUmaH sumanaH samau / kulmASaNako harimanyakaH // 18 // tilapejazca tilapiJjazca niSphale / 'kSavaH kSutAbhijanano rAjikA kRSNikA''surI // 19 // " striyo kapriya dve, 'atasI syAdumA kSumA / 'mAtulAnI tu bhaGgAyAM vrIhibhedastvaNuH pumAn // 20 // "kizAruH zasyazUkaM syAt 12 kaNizaM zasyamaJjarI / 10 11 dhAnyaM vrIhiH stambakari : 4 stambo gucchastRNAdinaH // 21 // " nADI nAlaM ca kANDo'sya, "palAlo'strI sa niSphalaH / 17 kaDaGgaro busaM klIbe, "dhAnyatvaci tuSaH pumAn // 22 // [ dvitIyakANDe ( 1 ) gaurasarSapasyaikam | [ pIlI sarasoM / ] ( 2 ) godhUmasya nAmadvayam / [ gehU~ ke 2 nAma / ] ( 3 ) kulmASasya nAmadvayam / [ cholA, ghughurI ke 2 nAma | ] ( 4 ) caSakasya nAmadvayam / [ canA ke 2 nAma / ] ( 5 ) tailarahitatilasya nAmadvayam / [ telarahita tila ke 2 nAma / ] ( 6 ) rAjikAyAH paJca nAmAni / [ rAI ke 5 nAma / ] ( 7 ) priyaGgornAmadvayam / tatra kaGkazabdaukArAnto'pi dRzyate / [ kagunI ke 2 nAma / ] ( 8 ) atasyAstrINi nAmAni / [ tIsI, alasI ke 3 nAma / ] ( 9 ) bhaGgAyA nAmatrayam / [ bhAMga ke 2 nAma / ] (10) aNuvrIhibhedasya kam / [ cInA / ] ( 11 ) yavAdyagrabhAgasya nAmadvayam / [ jau ke TUsa ke 2 nAma / ] ( 12 ) dhAnyamaJjaryA nAmadvayam / [ dhAna kI bAla ke 2 nAma / ] ( 13 ) dhAnyasAmAnyasya nAmatrayam / [ sAmAnyadhAnya ke 3 nAma / ] tatra vrIhiH stambakariH ca puMsi / dhAnyabhedA: 'vrIhiyavo masUro godhUmo mudgamASatilacaNakAH / aNavaH priyaGgakodravamakuSThakAH zAlikADhyaH // kica kalAyakulatthau zaNazca saptadaza dhAnyAni / ' iti mukuTaH / (14) yavAdimUlasya nAmadvayam / [ jau Adi ke jar3a ke 2 nAma / ] AdinA vrIhiyavAdigrahaH / ( 15 ) tRNAdikANDasya nAmatrayam / [ DaMThala ke 3 nAma / ] ( 16 ) phalarahitakANDasyaikam / [ puAla / ] ( 17 ) vusasya nAmadvayam / [ bhUsA ke2 nAma | ] ( 18 ) dhAnyatvaco nAmadvayam / [ bhUsI, cokara ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 149 vaizyavarga: 9] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'zUko'strI zlakSNatIkSNAgre, zamI zimbA trissuuttre| RddhamAvasitaM dhAnyaM, pUtantu bahulIkRtam // 23 // "mASAdayaH zamIdhAnye, 'zUkadhAnye yvaadyH| "zAlayaH kalamAdyAzca SaSTikAdyAzca puMsyamI // 24 // 'tRNadhAnyAni nIvArAH, 'strI gavedhurgavedhukA / 1degayogaM musalo'strI syAdudkhalamulUkhalam // 25 // 12prasphoTanaM zUrpamastrI, "cAlanI titauH pumAn / 14syUtaprasevau 15kaNDolapiTau, 1 kaTakiliJjako // 26 // samAnau 17rasavatyAntu paaksthaanmhaanse| ( 1 ) zUkadhAnyasya nAmadvayam / [zUkadhAnya ke 2 nAma / ] ( 2) zimbAyA nAmadvayam / [ chImI, sImI, sema ke 2 nAma / ] ur3ada, maTara, sema Adi sabhI zimbI dhAnya kahe jAte haiM / ( 3 ) marditApanItatRNasya dhAnyarAzernAmadvayam / [ sApha kiye hue dhAnya ke 2 nAma / ] ( 4 ) tuSApanayanAnantaraM rAzIkRtasya dhAnyasya nAmadvayam / [ dhAnya samUha ke 2 nAma / ] ( 5 ) mASAdizamIdhAnyasyakam / [ zamIdhAnya / ] yathA 'bhASo mudgo rAjabhASaH kulatthazcaNakastilaH / / kalAyastUvara iti zamodhAnyagaNaH smRtaH' / / iti ratnakoSe / / (6 ) yavagodhUmAdizUkadhAnyasyakam / [ zUkadhAnya / ] (7) zAlyAdInAmekaM nAma / 'SaSTikAH SaSTirAtreNa pacyante', iti / amI mASAdyAH puMsi / [ sAThI ] (8) tRNadhAnyasya nAmadvayam / [ nIvAra ke 2 nAma / ] ( 9) munyannavizeSasya nAmadvayam / [ munianna ke 2 nAma / ] ( 10 ) musalasya nAmadvayam / [ musala ke 2 nAma / ] (11) ulUkhalasya nAmadvayam / [ Ukhala ke 2 nAma / ] ( 12) zUrpasya dve naamnii| [ sUpa, chAja ke 2 nAma / ] ( 13) cAlanyA nAmadvayam / [ calanI ke 2 nAma / ] ( 14 ) zaNAdinirmitaprasevasya nAmadvayam / [ borA, thailA ke 2 nAma / ] ( 15 ) vaMzavetasAdinirmitabhANDasya nAmadvayam / [ daurI, DaliyA, ToparI, piTArI, ke 2 nAma / ] ( 16 ) kaTasya nAmadvayam / [ caTAI ke 2 nAma / ] ( 17 ) rasavatyAstrINi nAmAni / [ rasoIghara ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 150 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH ballavAH // 27 // 'paurogavastadadhyakSaH, sUpakArAstu ArAlikA AndhasikAH sUdA audanikA guNAH / ApUpika: kAndaviko bhakSyakAra ime triSu // 28 // azmantamuddhAnamadhizrayaNI "aGgAradhAnikA'GgArazakaTyapi cullirantikA / hasantyapi // 29 // hasanyapyatha na strI syAdaGgAro'lAtamulmukam / 'klIbe'mbarISaM bhrASTro, 'nA kandurvA svedanI striyAm // 30 // " aliJjaraH syAnmaNikaH, karkaryAlurgalantikA / kalazastu triSu dvayoH // 31 // zarAvo vardhamAnakaH / "kaMso'strI pAnabhAjanam // 32 // "saivA'lpA kutupaH pumAn / 1. 1 12 piTharaH sthAlyukhA kuNDaM, ghaTaH kuTanipAvastrI 15 RjISaM piSTapacanaM, 'kutaH kRtteH snehapAtraM 19 sarvamAvapanaM bhANDaM pAtrA'matraM ca bhAjanam // 17 [ dvitIyakANDe For Private and Personal Use Only 33 // ( 1 ) mahAnasAdhipaternAmadvayam / [ rasoIghara ke svAmI ke 2 nAma / ] ( 2 ) pAkakartuH sapta nAmAni / tatra AdyadvayaM nAma vyaJjanakarturiti, 'svAmI' / [ rasoiyA ke 7 nAma / ] ( 3 ) ApUpikasya nAmatrayam / [ halavAI ke 3 nAma | ] ( 4 ) adhizrayiNyAH paJca nAmAni / [ cUlhA ke 5 nAma / ] ( 5 ) aGgAradhAnikAyAH catvAri nAmAni / [ saggar3a, borasI ke 4 nAma / ] ( 6 ) aGgArasyaikam / [ aMgAra / ] ( 7 ) ardhadagdhakASThasya nAmadvayam / [ adhajalI lakar3I ke 2 nAma / ] ( 8 ) bhrASTasya nAmadvayam / [ bhAr3a ke 2 nAma / ( 9 ) madyanirmANayogyalauhapAtrasya nAmadvayam / tatra kanduH striyAM puMsi ca / svedanI striyAM, svedanaH puMsi, iti mukuTaH / [ bhabakA ke 2 nAma | ] ( 10 ) mahAghaTasya nAmadvayam / [ kamorA, mAMTa maTakA ke 2 nAma / ] ( 11 ) galantikAyAstrINi nAmAni / [ jhaMjhara, surAhI, karavA ke nAma / ] ( 12 ) sthAlyAcatvAri nAmAni / [ baTalohI ke 4 nAma / ] ( 13 ) ghaTasya catvAri nAmAni / tatra kalazastriSu / dantyAnto'pi kalasaH / [ ghar3A ke 4 nAma / ] ( 14 ) zarAvasya nAmadvayam / [ paraI, puravA, ke 2 nAma / ] ( 15 ) piSTapacanasya nAmadvayam / [ tavA ke 2 nAma | ] ( 16 ) kaMsasya nAmadvayam / [ kaTorA ke 2 nAma / ] ( 17 ) carmanirmita tailapAtrasya nAmadvayam / [ kuppA ke 2 nAma / ] ( 18 ) kutupasyaikaM puMsi / [ kuppI | ] ( 19 ) bhAjanasya paJca nAmAni / [ bartana, vAsana, pAtra ke 5 nAma / ] " Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaizyavargaH 9] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 151 'daviH kambiH khajAkA ca, syAtta(ruhastakaH / astrI zAkaM haritakaM zigurasya tu nADikA // 34 // kalambazca kaDambazca, vesavAra upskrH| pratintiDIkaM ca cukraM ca vRkSAmlamatha "vellajam // 35 // marIcaM kolakaM kRSNamUSaNaM dharmapattanam / 'jIrako jaraNo'jAjI kaNA, kRSNe tu jIrake // 36 // suSavI kAravI pRthvI pRthuH kAlopakuJcikA / 1degArdrakaM zRgaveraM syAdatha 11cchatvA vitunnakam // 37 // kustumburu ca dhAnyAkamatha 12zuNThI mahauSadham / / strInapuMsakayovizvaM nAgaraM vizvabheSajam // 38 // 5 AranAlakasauvIrakulmASA'bhiSutAni c| avantisomadhAnyAmlakuJjalAni ca kAJjike // 39 // (1) dA nAmatrayam / [ karachula, DADU ke 3 nAma / ] ( 2) davivizeSasya nAmadvayam / [ palaTA, paunA, paNiyauM ke 2 nAma / ( 3 ) vAstukAdizAkasya nAmatrayam / zAkam astrii| [zAka ke 3 nAma / 1( 4 ) zAkanAlasya nAmadvayam / [zAka ke DaMThala ke 2 nAma / ] ( 5 ) pAkasaMskArArtha prayujyamAnasya hiMGgvAdernAmadvayam / [ choMkana ke 2 nAma ] tatra-hiGgajIrakaharidrAdhAnyAkazuNThIsarSapAderiti, mukuTaH / kecicca-viMzati palAni haridrAyAH, dazapalAni dhAnyAkasya, paJca palAni jIrakasya, sArddhadvayapalaM methikAyAH, bhajitamevaitaccatuSTayaM grAhyam / palatrayaM maricasya, palAI rAmaThasya ca saMyojya vesavAra ityucyate / tadyathA Atreya saMhitAyAm-- 'citrakaM pippalImUlaM pippalIcavyanAgaram / dhAnyAkaM rajanIzvetataNDulAzca smaaNshkaaH| besavAra iti khyAta: zAkAdiSu niyojayet' / iti / ( 6 ) amlabhedasya tintiDIkasya nAmatrayam / [ cUkA ke 3 nAma / ] (7) maricasya SaD nAmAni / [ marica ke 6 nAma / ] ( 8 ) jIrakasya nAmacatuSTayam / [ jIrA ke 4 nAma / ] ( 9) kRSNajIrakasya SaD nAmAni / [ kAlAjIrA ke 6 nAma / ] ( 10 ) Ardrakasya nAmadvayam / [ adarakha ke 2 nAma / ] (11) dhAnyAkasya catvAri naamaani| [ dhaniyAM ke 4 nAma / ] ( 12 ) zuNThayAH paJca nAmAni / [ soMTha ke 5 nAma / ] ( 13 ) kAjikasya aSTau nAmAni / [ kAMjI ke 8 nAma / ] yathAha dhanvantari:--- For Private and Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'sahasravedhi jatukaM bAhlIkaM hiGga rAmaTham / 'tatpattrI kAravI pRthvI bASpikA kabarI pRthuH // 40 // anizAkhyA kAJcanI pItA haridrA vrvrnninii| sAmudraM yattu lavaNamakSI vaziraM ca tat // 41 // "saindhavo'strI zItazivaM mANimanthaM ca sindhuje| 'raumakaM vasukaM, pAkyaM viDacca kRtake dvayam // 42 // 'sauvarcale'kSarucake, tilakaM tatra mecke| 1degmatsyaNDI phANitaM khaNDavikAre, 11zarkarA sitA // 43 // 12kUcikA kSIravikRtiH syAdrasAlA tu maarjitaa| [danA saha payaH pakvaM yattatsyAddadhikUcikA / 'kAJcikaM kAjikaM vIraM kulmASAbhiSutaM tathA / avantisoma dhAnyAmlamAranAlaM mahArasam // sauvIraJca suvIrAmlaM tathA zuklaM tuSodakam // iti / (1) hiGgavRkSaniryAsasya paJca nAmAni / [ hIMga ke 5 nAma / ] (2) hiGgapatryAH paJca nAmAni / tvakpatrIti pAThabheda: kvacit / yathA-'tatpatrI tvacamAkhyAtaM tvakpatrIkAravIti c'| iti rudraH / [ hiMgu patrI ke 5 nAma / ] ( 3 ) haridrAyAH paJca nAmAni / [ haldI ke 5 nAma / ] (4) sAmudralavaNasya nAmadvayam / [ sAmudra lavaNa / ] ( 5 ) saMndhavalavaNasya nAmacatuSTayam / [sndhvlvnn| ] ( 6 ) zAkambharIlavaNasya nAmadvayam / [ sA~bhara namaka ke 2 nAma / ] ( 7 ) kRtakalavaNasya nAmadvayam / [ khArI namaka ke 2 nAma / ] ( 8 ) sauvarcalalavaNasya nAmatrayam / [ sauMcaranamaka ke 3 nAma / ] ( 9 ) kRSNavarNavataH sauvarcalalavaNasyakam / [ kAlAnamaka / ] ( 10 ) matsyaNDayA nAmatrayam / [ rAba ke 3 nAma / ( 11 ) zarkarAyA nAmadvayam / [ cInI ke 3 nAma / ] ( 12 ) kilATikAyA nAmadvayam / [ khovA, mAvA ke 2 nAma / ] tatra vizeSaH- . - kucikA sUcikAyAM ca tUlikAyAJca kuDmale / kapATAkuTike kSIravikRtAvapi yoSiti' // iti medinI / (13 ) rasAlAyA nAmadvayam / [ sikharana ke 2 nAma / ] ( 14 ) dadhicikAyA eka nAma / [ dahI ke sAtha pakAyA gayA dUdha / ] For Private and Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaizyavarga: 9] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'takreNa pakkaM yatkSIraM sA bhavet takrakUcikA // ] syAttemanantu niSThAnaM, triliGgA vAsitAvadheH // 44 // 'zUlAkRtaM bhaTitraM syAcchUlyamukhyantu paiTharam / "praNItamupasampannaM, 'prayastaM syAt susaMskRtam // 45 // "syAtpicchilaM tu vijilaM, 'saMmRSTaM zodhitaM sme| "cikkaNaM masRNaM snigdhaM, tulye 1degbhAvitavAsite // 46 // 11ApakkaM paulirabhyUSo, lAjAH pumbhUmni caaksstaaH| 13pRthukaH syAccipiTako, 14dhAnA bhRSTayave striyaH // 47 // 15pUpo'pUpaH piSTakaH syAt 1 karambho dadhisaktavaH / 17bhissA strI bhaktamandho'nnamodano'strI sa diidiviH|| 48 // 18bhissaTA dagdhikA, 1'sarvarasAgre maNDamastriyAm / ( 1 ) takrakUrcikAyA ekaM nAma / [ maThA ke sAtha pakAyA gayA dUdha ] ( 2 ) vyaJjanasya nAmadvayam / [ pakAye bhojana ke 2 nAma / ] vAsitazabdaparyantAH zabdAstriliGgAH / ( 3 ) lohazalAkayA pakvamAMsasya nAmatrayam / [ mAMsa ke pakaur3e ke 3 nAma / ] ( 4 ) sthAlyAM pakvasyAnnAdeH nAmadvayam / [baTaloI meM pakAye anna ke 3 nAma / ] ( 5 ) pakvavyaJjanasya nAma dvayam / [ bhalIbhAMti pakAye hue bhojana ke 2 nAma / ] (6) susaMskRta vyaJjanAdernAmadvayam / [ bhalI bhAMti pakAye hue bhojana ke 2 nAma / ] ( 7 ) maNDayuktabhaktasya jalayuktavyaJjanasya ca nAmadvayam / [ mAMDavAle bhAta tathA jalavAle vyaJjana ke 2 nAma / ] ( 8 ) parisAdhitasyAnnasya nAmadvayam / [ sApha kiyA huA anna ke 2 nAma / ] ( 9) cikkaNasya nAmatrayam / [ cikanA ke 3 nAma / ] ( 10 ) suvAsitapadArthasya nAmadvayam / [ sugandhita kiyA huA padArtha ke 2 nAma / ] ( 11 ) jitaharitayavAdestrINi nAmAni / [uvI, umI ke 3 nAma / ] ( 12 ) bhRSTavrIhyAdernAmadvayam / [lAvA, ke 2 nAma / ] ( 13 ) cipiTakasya nAmadvayam / [ cyUr3A, ciur3A ke 2 nAma / ] ( 14) bhajitayavAnAM nAmadvayam / [ bhune jau ke 2 nAma / ] ( 15 ) apUpasya nAmatrayam / [ pUA yA mAlapUA ke 3 nAma / ] ( 16 ) dadhimizritasaktUnAM nAmadvayam / [dahI mile sattU ke 2 nAma / ] ( 17 ) bhaktasya SaD nAmAni / andhas zabdaH sAntaM napuMsake / [ bhAta ke 6 nAma / ] (18) dagdhaudanasya nAmadvayam / [ jale hue bhAta ke 2 nAma / ] ( 19) maNDakasya nAmadvayam / [ peya, ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 amarakoSaH [ dvitIyakANDe 'mAsarA''cAmanisrAvA maNDe bhaktasamudbhave // 49 // yavAgUruSNikA zrANA vilepI taralA ca sA / ['mrakSaNAbhyaJjane tailaM, kRsarastu tilaudnH|] "gavyaM triSu gavAM sarva, goviD gomayamastriyAm // 50 // "tattu zuSkaM karISo'strI, 'dugdhaM kSIraM payaH samam / payasyamAjyadadhyAdi, 1degdrapsaM dadhi ghanetarat // 51 // 1'ghRtamAjyaM haviH 12sapirnavanItaM navoddhatam / 13tattu haiyaGgavInaM yat hyogodohodbhavaM dhRtam // 52 // 14daNDAhataM kAlazeyamariSThamapi gorsH| 15takaM hyadazvinmathitaM pAdAmbvardhAmbu nirjalam // 53 // 16maNDaM dadhi bhavaM mastu, 17pIyUSo'bhinavampayaH / 1"azanAyA bubhukSA kSud, 'grAsastu kavalaH pumAn // 54 // (1) bhaktamaNDasya nAmatrayam / [bhAta kA mA~r3a ke 3 nAma / (2) yavAgvAH paJca nAmAni / [ lapasI ke 5 nAma / ] ( 3 ) tailasya nAmatrayam / [tela ke 3 nAma / ] ( 4 ) tilaudanasya nAmadvayam / [ tila-bhAta ke 2 nAma / ] ( 5 ) gavAM sarva padArtha gavyaM kathyate tat triSu prayajyate / [ gorasa / ] ( 6 ) gomayasya nAmadvayam / [ gobara ke 2 nAma / ] ( 7 ) zuSkaM gomayaM karISa. / [ goharI, guiThA, gopTAlA / ] ( 8 ) dugdhasya nAmatrayam / payas zabda: sAntaM klIbe / [ dUdha ke 3 nAma ] ( 9 ) ghRtadadhyAderekam nAma 'payasyam' / [ payasya ] (10 ) dravarUpadadhna ekam / atra 'drapsa' sthAne 'saram' iti pAThaH kvacit / ( 11) ghRtasya catvAri nAmAni / [ ghI ke 4 nAtha / ] ( 12 ) navoddhRtaghRtasyakam / [ navanIta, makkhana / ] ( 13 ) haiyaGgavInasthakaM [ eka rAta ke vAso dahI se nikAlA ghI / ] kAlidAsAdayo haipaGgavInazabdena navanItaM manvate / tad yathA--'haiyaGgavInamAdAya ghoSavRddhAnupasthitAn' / iti raghu0 / [ naunI, nauNI / ] ( 14 ) sAmAnyatakrasya nAmacatuSTayam / [ maThA, chAcha, chA~sa ke 4 nAma / ] ( 15 ) caturthAMzajalayuktaM takram / ardhajalam udazvit / nirjalam mathitam / [ vizeSaprakAra kA mtthaa| ] ( 16 ) vastraparisrutadadhijalasthakam / [ dahI kA paanii| ] ( 17 ) navaprasUtAyA goH payaso nAmakam / [ pIyUSa / ] ( 18 ) bhoktumicchAyA nAmatrayam / kSut dhaantaa| [ bhUkha ke 3 nAma / 1 ( 19 ) kavalasya nAmadvayam / [ kavala, kaura, grAsa ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaizyavarga: 9 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'sapItiH strI tulyapAnaM, sandhiH strI sahabhojanam / 3 udanyA tu pipAsA tRT tarpo, jagdhistu bhojanam // 55 // jemanaM leha AhAro nighAso nyAda ityapi / "sauhityaM tarpaNaM tRptiH, 'phelA bhuktasamujjhitam // 56 // "kAmaM prakAmaM paryAptaM nikAmeSTaM yathepsitam / 'gope gopAla-gosaGkhya-godhugAbhIra-vallavAH // 57 // 'gomahiSyAdikaM pAdabandhanaM, 1degdvau gavIzvare / gomAn gomI, "gokulantu godhanaM syAd gavAM vraje // 58 // 12triSvAzitaGgavInaM tad gAvo yatrAzitAH puraa| 13ukSA bhadro balIvarda RSabho vRSabho vRSaH // 59 // anaDvAn saurabheyo 14gaurukSNAM saMhatiraukSakam / 15gavyA gotrA gavAM "vatsadhenvotsikadhainuke // 60 // 1"vRSo mahAn mahokSaH "syAvRdhokSastu jrdgvH| (1) sahapAnasya nAmadvayam / ! sahapAna ke 2 nAma / ] ( 2 ) sahabhojanasya nAmadvayam / [ sahabhojana ke 2 nAma / ] ( 3) pipAsAyAzcatvAri nAmAni / tRT ssaantaa| [pyAsa, tIsa, tRSA ke 4 nAma / ] ( 4 ) bhojanasya sapta nAmAni / [ bhojana ke 7 nAma / ] ( 5 ) tRptestrINi nAmAni / [ bhojana se tRpti ke 3 nAma / ] ( 6 ) bhuktasamujjhitasya nAmadvayam / [ jUThA, jaThana ke 2 nAma / ] (7) paryAptasya SaDnAmAni / [ paryApta, bharapUra ke 6 nAma / ] (8) gopasya SaD nAmAni / [ gvAlA ke 6 nAma / 1 ( 9) gomahiSyAderekaikam / 'yAdavaM dhanam' iti pATe tu gomahiSyAdiH yAdavAnAM dhanambhavatIta tAtparya / Adipadena kharAjAvikAdigrahaNam / [ gAya-bhaiMsa / ] ( 10 ) gosvAmino nAmadvayam / [ gAya kA svAmI ] ( 11 ) gosamUhasya nAmadvayam / [ gAyoM ke samUha kA 2 nAma / ] (12) pUrva gocara bhUmeH / [ purAnI gocarabhUmi / ] ( 13 ) vRSabhasya nava nAmAni / [baila ke 9 nAma / ] ukSA nAntaH / anaDvAn hAntaH / (14 ) vRSasamUhasyakam / [ bailoM kA samUha / ] ( 15) gavAM samUhasya nAmadvayam / [ gAyoM ke samUha ke 2 nAma / ] ( 16 ) vattadhenusamUhasyakam / [ bachar3oM tathA dhenu ke samUha kA nAma / ] ( 17 ) mahAn vRSo mahokSaH / [ bar3A baila / ] ( 18 ) vRddhavRSabhasya nAma jaradgavaH / [ bUr3hA bela / For Private and Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe 'utpanna ukSAH jAtokSaH sadyo jAtastu tarNakaH // 61 // zakRtkaristu vatsaH syAdamyavatsatarau samau / "ArSabhyaH SaNDatAyogyaH, SaNDo goptirittcrH|| 12 // "skandhadeze tvasya vahaH, 'sAsnA tu glkmblH| 'syAnnastitastu nasyotaH, praSThavAD yugapArzvagaH // 63 // 1'yugAdInAM tu voDhAro yugy-praasnggy-shaakttaaH| 12khanati tena tadvoDhA'syedaM hAlikasarikau // 64 // 17dhUrvahe dhuryadhaureyadhurINAH sdhurndhraaH| 14ubhAvekadhuroNakadhurAvekadhurAvahe // 65 // 15sa tu sarvadhurINaH syAdyo vai sarvadhurAvahaH / 16mAheyI saurabheyo gaurusrA mAtA ca zRGgiNI // 66 // arjunyadhnyA rohiNI "syAduttamA goSu naiciko / ( 1 ) yUnovRSabhasya kam / [ javAna baila / ] ( 2 ) sadyojAtagovatsasyakam / [ navajAta bchdd'aa| ] ( 3 ) vatsasya nAmadvayam / [ bachar3A ke 2 nAma / ] ( 4 ) prAptayauvanAvasthasya vRSabhasya nAmadvayam / [ javAna sAMDa / ] ( 5 ) labdhatAruNyasya govatsasyakam / [ javAna gAya kA bachar3A / ] ( 6 ) SaNDasya nAmatrayam / 'SaNDaM padmAdisaGghAte na strI syAd gopatau pumAn' / iti medinI / atra SaNDazabdo murdhanyAdiH DAntazca / 'SaNDhaH syAt puMsi goptau| AkRSTANDe varSavare tRtIyaprakRtAvapi' / iti medinii| [ sAMDa ke 3 nAma / ] ( 7 ) vRSabhaskandhadezasthamAMsapiNDasyakam / [ jdd'aa| ] (8) galakambalasya nAmadvayam / sAsnA stri. yAm / [ gale kI jhAlara ke 2 nAma / ] (9) nAsArajjupinaddhasya vRSabhasya nAmadvayam / [ nakela vAle sAMDa ke 2 nAma / (10) damanakAle kaNThAropitakASThasya nAmadvayam / [ juA ke 2 nAma / ] (11) yugaM vahati-[ yugyaH ] / prAsaGgaM vahati-[prAsaGgyaH ] zakaTaM bahati-[ zAkaTa: / ] ( 12 ) halena khanati, halaM vahati, halasya ayaM vA [ hAlikaH ] sIreNa khanati, sIraM vahati sIrasya ayaM vA [ sairikaH / ] (13) dhurandharasya vRSasya paJca nAmAni / [ hala yA gAr3I meM akele jote jAnA vAlA baila ke 5 nAma / ] ( 14 ) ekadhurAvahasya vRSabhasya nAmatrayam / [ eka ora ke bhAra ko Dhone vAle baila ke 3 nAma / ] ( 15 ) sarvadhurINasya nAmadvayam / [ saba prakAra ke bhAra ko Dhone vAle baila ke 2 nAma / 1 ( 16 ) dhenornava nAmAni / [ gAya ke 9 nAma / ] (17) uttamAyA gorekaM nAma / [ uttama gaay|] For Private and Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaizyavargaH 9] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'varNAdibhedAt saMjJAH syuH zabalI-dhavalAdayaH // 7 // dvihAyanI dvivarSA gaurekAbdA tvekhaaynii| caturandA caturhAyaNyevaM patryabdA trihAyaNI // 68 // 'vazA vandhyA'vatokA "tu sravadgarbhA'tha 'sndhinii| AkrAntA vRSabheNA'tha vehadgarbhopaghAtinI // 69 // 1degkAlyopasaryA prajane, 'praSThauhI baalgbhinnii| 52syAdacaNDI tu sukarA, 1 bahusUtiH pareSTukA // 70 // 14ciraprasUtA baSkayaNI, 15dhenuH syaannvsuutikaa| 16suvratA sukhasandohyA, "ponodhnI pIvarastanI // 71 // 1'droNakSIrA droNadugdhA, 19dhenuSyA bandhake sthitaa| ( 1 ) varNAdibhedAt tAsAM nAmAni-zabalI, dhavalA, kapilA, paattlaa| pramANabhedAt-unnatA, dIrghA, hrasvA, kharvA, nAmAni / aGga bhedAt-piGgAkSI, vakrazRGgI, dIrghapRSThA, evameva dezabhedAdapyanusandheyam / [kAlI, dhaurI Adi / ] ( 2 ) dvivarSAyA gornAmadvayam / [do sAla kI gAya ke 2 nAma / ] ( 3 ) ekavarSAyA go rnAmadvayam / [ eka varSa kI gAya ke 2 nAma / ] ( 4 ) caturvarSAyA gornAmadvayam / [ cAra varSa kI gAya ke 2 nAma / ] ( 5 ) trivarSAyA gornAmadvayam / [ tIna varSa kI gAya ke 2 nAma / ] (6) vandhyAyA gomidvayam / [bA~jha gAya ke 2 nAma / (7) sravadgarbhAyA gornAmadvayam / [ garbhapAta huI gAya ke 2 nAma / ] (8) vRSabheNa AkrAntAyA gorekam / kRtamaithunAyA ityAzayaH / [ gAbhina gAya / ] (9) garmopaghAtinyA nAmadvayam / [ garbha ko girA dene vAlI gAya ke 2 nAma / ] ( 10 ) garbhagrahaNayogyAyA gorekaM naam| [ gAbhina hone yogya / ] (11) prathamavAraM dhRtagarbhAyA dhenoH nAmadvayam / [ prathama bAra gAbhina huI gAya ke 2 nAma / ] ( 12 ) akrodhanAyA dhenornAmadvayam / [ sIdhI-sAdhI gAya ke 2 nAma / / (13 ) bahuvAraM prasUtAyA dve nAmanI / [ aneka bAra byAyI gAya ke 2 nAma / / ( 14 ) ciraprasUtAyA dhenomidvayam / [bakena, bAkhar3a gAya ke 2 nAma / ] (15) navaprasUtAyA dhenornAmadvayam / [ hAla hI meM byAyI gAya ke 2 nAma / ] ( 16 ) sukhadohyAyA dhenornAmadvayam / [ sukha se dUdha denevAlI gAya ke 2 nAma / ] ( 17 ) pIvarastanyA nAmadvayam / [ moTe stana vAlI gAya ke 2 nAma / ] ( 18 ) droNadugdhAyA nAmadvayam / [10 sera dUdha dene vAlI gAya ke 2 nAma / ] ( 19) bandhakasthitAyA dhenorekam / [ bandhaka rakhI huyI gAya / ] For Private and Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 amarakoSaH [dvitIyakANDe 'samAMsamInA sA yaiva prativarSa prasUyate // 72 // 2Udhastu klIbamApInaM, samau zivakakolakau / 'na puMsi dAma sandAnaM, "pazurajjustu dAmanI // 73 // 'vaizAkhamanthamanthAnamanthAno manthadaNDake / "kuTharo daNDaviSkambho, 'manthanI gargarI same // 74 // "uSTre kramelakamayamahAGgAH, 1degkarabhaH zizuH / 1'karabhAH syuH zRGkhalakA dAravaiH pAdavandhanaiH // 75 // 12ajA chAgI, stabhacchAgavastacchagalakA aje| 14meDhorabhroraNorNAyumeSavRSNaya eDake // 76 // 15uSTrorabhro'javRnde syAdauSTrakaurabhrakAjakam / 1 cakrIvantastu bAleyA rAsabhA gardabhAH kharAH // 77 // ( 1 ) prativarSa prasavitryA dhenorekam / [ prativarSa baccA dene vAlI gAya / ] (2) dugdhAzayasya nAmadvayam / [thana ke 2 nAma / ] ( 3 ) kIlakasya nAmadvayam / [khuMTA ke 2 naam|] ( 4 ) godohanakAle pAdabandhanarajjornAmadvayam / [ dUdha duhate samaya gAya ke paira bA~dhane vAlI rassI ke 2 nAma / ] ( 5 ) pazubandhanarajvA nAmadvayam / [ jAnavaroM ko bA~dhane vAlI rassI ke 2 nAma / ] ( 6 ) manthadaNDasya paJca nAmAni / [ mathAnI ke 5 nAma / ] (7) manthabandhanakASTasya kiMvA manthadaNDadhArakakASThasyakam / / mathAnI bA~dhane vAlA kASTha / (8) manthanapAtrasya nAmadvayam / [ dahI mathane ke pAtra ke 2 nAma / ] (9) uSTasya catvAri nAmAni / [ U~Ta ke 4 nAma / ] ( 10 ) uSTrazizorekaM nAma / [ U~Ta kA baccA / ] ( 11) kASThayantrazRGkhalAdibaddhasya karabhasya nAma / ( 12) ajAyA nAmadvayam / [bakarI ke 3 nAma / ] ( 13 ) ajasya paJca nAmAni / [bakarA ke 5 nAma / ] ( 14 ) meSasya sapta nAmAni / [ bher3A ke 7 nAma / ] (15) uSTrAdivRndasyekakam / tadyathA-uSTrANAM samUhaH---auSTrakam / urabhrANAM samUhaH-aurabhrakam / ajAnAM samUhaH-Ajakam / [ U~Ta Adi kA samUha / ] ( 16 ) gardabhasya paJca nAmAni / [ gadhA ke 5 nAma / ] gardabhaM zvetakumude gardabho gandhabhidyapi / rAsabhe, garda bhI kSudra janturogaprabhedayoH // iti vizvaH / For Private and Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vaizyavargaH 9 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH saH // 78 // "vaidehakaH sArthavAho naigamo vaNijo vaNik / paNyAjIvo hyApaNikaH krayavikrayakazca vikretA syAda vikrayikaH, 3 krAyakaH krayikaH samau / 4 vANijyaM tu vaNijyA syAt " mUlyaM vasno'pyavakrayaH // 79 // 'nIvI paripaNo mUladhanaM, lAbho'dhikaM phalam / 'paridAnaM parIvarto naimeyaniyamAvapi // 80 // manupanidhirnyAsaH, 10 pratidAnaM tadarpaNam / " kraye prasAritaM kravyaM, 12 kreyaM kretavyamAtrake // 81 // paNitavyaJca paNyaM krayyAdayastriSu / 13 vikreyaM 14 'klIbe satyApanaM satyaGkAraH satyAkRtiH striyAm // 82 // " vipaNo vikrayaH, "saGkhyAH saGkhyeye hyAdaza triSu / 175. 7 1 ( 1 ) vaNijo'STau nAmAni / [ baniyA ke 8 nAma / ] ( 2 ) vikrayakarturnAma - dvayam / [ becane vAle ke 2 nAma / ] ( 3 ) krayikasya nAmadvayam / [ kharIdadAra ke 2 nAma | ] ( 4 ) vaNikkarmaNo nAmadvayam / [ vyApAra ke 2 nAma / ] ( 5 ) mUlyasya trINi nAmAni / [ mUlya ke 3 nAma ] ( 6 ) mUladhanasya nAmatrayam / [ muladhana ke 3 nAma / ] ( 7 ) lAbhasya trINi nAmAni / [ munAphA, lAbha, phAyadA ke 3 nAma / ] ( 8 ) parivartanasya nAmacatuSTayam / [ lena-dena ke 4 nAma / ] ( 9 ) nyAsasya nAmadvayam / [ dharohara ke 2 nAma / ] ( 10 ) nikSepapratyarpaNasya nAmadvayam / [ dharohara lauTAnA ke 2 nAma / ] ( 11 ) ApaNe vikrayArthaM prasAritadravyasyaikaM krayyam / [ becane yogya padArtha / ] ( 12 ) ApaNe prasAraNayogyadravyasyaikaM kreyam / [ kharIdane yogya dravya / ] ( 13 ) vikrayayogyadravyasya trINi nAmAni / krayyAdayaH paNyAntAH zabdAstriSu / [ bikAU mAla ke 3 nAma / ] ( 14 ) satyApanasya trINi nAmAni / [ sAI, bayAnA ke 3 nAma / ] ( 15 ) vikrayasya nAmadvayam / [ becanA ke 2 nAma / ] ( 16 ) dazazabdamabhivyApya ekAdikA: saGkhyAH saGkhyeye triliGgAva | tad yathA -- ekaH puruSaH, ekA nArI, ekaM phalam / evameva daza puruSAH, daza nAryaH, daza phalAni / Adazeti ityasya tAtparya:- dazazabdazravaNaparyantamityAzayaH tena aSTAdazAntAH saGkhyA: saGkhyeye dravye vartate / tena gavAM viMzatiH, puruSasyaika:, iti tu na sambhavati / [ 1 se lekara 10 taka ke zabdoM ke rUpa tInoM liMgoM meM hote haiM / ] 1 159 For Private and Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [dvitIyakANDe "viMzatyAdyAH sadaikatve sarvAH saGghayayasaGkhyayoH // 83 // saGkhyArthe dvibahutve stastAsu 'cAnavateH striyH| paGkteH zatasahasrAdi kramAddazaguNottaram // 84 // 5yautavaM druvayaM pAyyamiti mAnArthakaM trayam / 'mAnaM tulA'Ggaliprasthai-'guJjAH paJcAdyamApakaH // 85 // 'te SoDazAkSaH karSo'strI, palaM karSacatuSTayam / 1degsuvarNavistau hemno'kSe, 1"kuruvistastu tatpale // 86 // 12tulA striyAM palazataM, "bhAraH syaadvishtistulaaH| 14Acito daza bhArAH syuH,"zAkaTo bhAra AcitaH // 87 // ( 1 ) viMzati: [ 20 Adi saMkhyAyeM eka vacanAnta hotI haiM / ] ityAdyA yAsAM saGkhyAH tAH saGkhyeyasaGkhyayorvartante / ekavacanAntAzca / atrabhASyam - 'AdazabhyaH saGkhyA saGkhyeye vartate / UvaM saGkhyAne saGkhyeye c'| iti / vizatiH paTAH / viMzatiH paTAnAm vA / zataM gAvaH / gavAM zataM vA / ( 2 ) saGkhyAmAtrArthe vartamAnAyA viMzatyAdeH saGkhyAyA dvivacanabahuvacane'pi eka zeSeNa staH / yathA-[ dve viMzatI, tisro viMzatayaH / ] ( 3 ) tAsu vizatyAdiSu navatimabhivyApya strIliGgAbhavanti / yathA-[ viMzatiH purussaaH| vizatiH phalAni / viMzatiH striyaH / ] ( 4 ) dazAnAM paGktiriti sNjnyaa| paGkterdazaguNottaraM krameNa zataM, sahasramityAdibhavati / [ dasa, sau, hajAra Adi / ] ( 5 ) mAnArthasya catvAri nAmAni / [ nApa ke 4 nAma / ] ( 6 ) tulayA, aGgalyA prasthaizca mAnaM bhavati / [ tarAjU, aMguliyoM aura sera Adi se vastu kA mAna ( nApa-taula ) kiyA jAtA hai| ] ( 7 ) paJca guJjAparimito mASako bhavati / [ 5 rattI= 1 maassaa|] (8) SoDazamASakaparimitaH karSaH / [ 16 mAsA = 1 tolA / ] (9) karSacatuSTayam palam / [ 4 tolA = 1 pala / ] ( 10 ) akSamAnasya nAmadvayam / [ suvarNakarSa ke 2 nAma / ] ( 11 ) akSapalasyaikam / [ suvarNa pala / ] (12) palazataM tulA / [ 400 tolA 5 sera zAstrIya / laukika 4 sera 12 chaTA~ka= 1 tulA / ] ( 13 ) bhArasyakam / [ 2 // mana= 1 kviTala / ] ( 14 ) Acitasyakam / [ 25 mana / ] ( 15 ) zAkaTo bhAra AcitaH kathyate / [ eka gAr3I bhAra kA nAma Acita / ] For Private and Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vaizyavargaH www.kobatirth.org 3 9] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'kArSApaNaH kArSikaH syAtkArSike tAtrike paNaH / 'astriyAmADhakadroNau khArI vAho nikuJcakaH // 88 // pRthak / 4 vaNTake // 89 // kuDavaH prastha ityAdyAH parimANArthakAH * pAdasturIyo bhAgaH "syAdaMzabhAgau tu 'dravyaM vittaM svApateyaM rikthamRkthaM dhanaM hiraNyaM draviNaM dyumnamartharaivibhavA vasu / " syAt koSazca hiraNyaM ca hemarUpye kRtAkRte / ' tAbhyAM yadanyat tatkupyaM, 'rUpyaM tadvayamAhatam // 91 // 10 gArutmataM marakatamazmagarbho harinmaNiH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir api vAho vizatiravArIbhirbhavikA syAdanena tu / pravartaH paJca vArIbhiH sasyamAne prakIrtitaH // palaM prakuJcakaM muSTi: kuDavastaccatuSTayam / catvAraH kuDavAH prasthavatuH prasthamathADhakam // aSTaDhako bhavedroNo dvidroNaH sUrpa ucyate / sArdhasUryo bhavet khArI dvidroNA goNyudAhRtA // tAmeva bhAraM jAnIyAd vAho bhAracatuSTayam // // 90 // ( 1 ) rajatarUpasya nAmadvayam / [ 1 karSa kA ( cA~dI kA ) sikkA = 1 rupayA 1 ] ( 2 ) karSaparimitatAmramudrAyA ekam / [1 karSa (tolA) kA tA~be kA sikkA | ] ( 3 ) pRthagekaikaM parimANAnAm / [ prastha Adi kA 1-1 nAma / ] Adyarthena mAnIbhavikApravartikAdigrahaH / tadyathA- For Private and Personal Use Only 161 ( 4 ) caturthabhAgasyaikaM nAma / [ cauthAI bhAga / ] ( 5 ) vibhAgasya nAma - trayam / [ aMza, bhAga, hissA ke 3 nAma / ] ( 6 ) dhanasya trayodaza nAmAni / [ dhana ke 13 nAma / ] ( 7 ) ghaTitAghaTita hamarUpyayornAmadvayam / [ AbhUSaNa bane hue tathA sAde sone-cAMdI ke 2 nAma / ] ( 8 ) rajatattvarNAbhyAmatiriktatAprAdidhAtorekaM nAma kupyam / [ tA~bA Adi dhAtu / ] ( 9 ) ghaTitarUpasya hemarUpyAderekam / [ rupayA, ginnI / ] (10) marakatasya catvAri nAmAni / [ pannA ke nAma / ] 11 a0 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 162 www.kobatirth.org amarakoSaH 'zoNaratnaM lohitakaH padmarAgo'tha muktA'tha vidrumaH puMsi pravAlaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ dvitIyakANDe mauktikam // 92 // punnapuMsakam / maNirdvayorazmajAtau muktAdike'pi ca // 93 // 4 ralaM hATakam | "svarNa suvarNa kanakaM hiraNyaM hema tapanIyaM zAtakumbhaM gAGgeyaM bharma karburam // 94 // cAmIkaraM jAtarUpaM mahArajatakAJcane / rukmaM kArtasvaraM jAmbUnadamaSTApado'striyAm // 95 // yacchuGgIkanakamityadaH / kharjUraM zvetamityapi / / 96 / / 'alaGkArasuvarNaM " durvarNa 10 rajataM rUpyaM 'rItiH striyAmArakUTo na striyAmatha tAmrakam / zulbaM mlecchamukhaM dvaSTavariSThodumbarANi ca // 97 // "lohosstrI zastrakaM tIkSNaM piNDaM kAlAyasAyasI / azmasAro'tha 11 maNDUraM siMhANamapi tanmale // 98 // 12 sarvaJca taijasaM lauhaM vikArastvayasaH [ 14 suvarNa rajataM tAmraM rItiH kAMzyaM tathA zIsaM kAlAyasaJcaivamaSTau lohAni cakSate // ] kuzI / trapu / ( 1 ) padmarAgasya nAmatrayam / [ mANikya ke 3 nAma / ] ( 2) muktAyA nAmadvayam / [ motI ke 2 nAma / ] ( 3 ) pravAlasya nAmadvayam / [ mUMgA ke 2 nAma / ] ( 4 ) ratnasya nAmadvayam / [ ratna ke 2 nAma / ] ( 5 ) suvarNasya ekonaviMzati nAmAni / [ sonA ke 21 nAma / ] ( 6 ) svarNAlaGkArasyaikam / [ sone kA AbhUSaNa / ] ( 7 ) rajatasya pazca nAmAni / [ cA~dI ke 5 nAma / ] ( 8 ) pittalasya nAmadvayam / [ pItala ke 2 nAma / ] ( 9 ) tAmrasya SaD nAmAni / [ tA~bA ke 6 nAma / ] ( 10 ) lohasya sapta nAmAni / [ lauha ke 7 nAma | ] ( 11 ) lauha kiTTasya nAmadvayam / [ maNDUra, lohA kA maila ke 2 nAma / ] ( 12 ) sarvadhAtUnAmekaM nAma / [ lauham / ] ( 13 ) lohavikArasyaikam / lohanirmitavastu / ] [ 'kuzo rAmasute darbhe pApiSThe yoktramattayoH / kuzIlohavikAre syAt kuzA valgA kuzaM jale ' // iti haimaH / ( 14 ) suvarNAdayaH aSTau lohAni kathyante / [ sonA Adi dhAtuoM kI lauha saMjJA hai / ] For Private and Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vaizyavarga: 9 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH capalo rasaH sutazca pArade // 99 // mAhiSaM zRGgakaM girijAmale / sauvIraM kApotAJjanayAmune // 100 // + 'kSAraH kAco'tha ugavalaM "sroto'Jjanantu ' tutthAJjanaM zikhigrIvaM vinnakamayUrake / karparI dAvikAkAthodbhavaM tutthaM 'rasAJjanam // 101 // rasagarbha tArkSyazailaM, 'gandhAzmani tu gandhakaH / saugandhikaca cakSuSyAkulAlyau ca kulatthikA // 102 // 10 " rItipuSpaM puSpaketu puSpakaM 12 piJjaraM pItanaM tAlamAlaM ca gaireyamathyaM girijamazmajaM ca Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' trapu 14 bolagandharasaprANapiNDagoparasAH "" hiNDIro'bdhikaphaH phenaH, "sindUraM nAgasambhavam / 17 nAgasIsakayogeSTavaprANi, 90 18. kusumAJjanam / haritAlake // 103 // zilAjatu / samAH / / 104 / / piccaTam // 105 // 163 1 ( 1 ) kAcasya nAmadvayam / [ zIzA, kAca ke 2 nAma / ] ( 2 ) pAradasya nAmacatuSTayam / [ pArA ke 4 nAma / ] ( 3 ) mahiSazRGgasyaikam / pAradaH prAyeNa mahiSazRGgavivare sthApyatesma, ata evAtra tannirdeza: / [ bhaiMsa kA sIMga | ] ( 4 ) abhrakasya nAmatrayam / [ abhraka ke 3 nAma / ] svAmimukuTau tu girijAmalam pRthak svIkuruta: / ( 5 ) sauvIrAJjanasya catvAri nAmAni / [ surmA ke 4 nAma / ] ( 6 ) tutthAJjanasya catvAri nAmAni / [ tUtiyA ke 4 nAma / ] 'svAmI tu tutthAJjanAdipaJcakaM kaparyantaM tutthAJjanaparyAyamuktvA dArzvikAkvAthodbhave tuttharasAJjanAditrayamAha' iti mukuTa : ( 7 ) karparyastrINi nAmAni / [ khapariyA ke 3 nAma / ] ( 8 ) rasAJjanasya nAmatrayam / [ rasauta, rasavat ke 3 nAma / ] ) gandhakasya nAmatrayam / [ gandhaka ke 3 nAma / ] ( 10 ) tutthavizeSasya trINi / [ tUtiyA bheda / ] ( 11 ) rItipuSpasya catvAri nAmAni / [ pItala kA phUla ke 4 nAma / ] ( 12 ) haritAlasya pazca nAmAni / [ haritAla ke 5 nAma / ] ( 13 ) zilAjatudravyasya paJca nAmAni / [ zilAjIta ke 5 nAma / ] ( 14 gandharasasya SaD nAmAni / [ bola ke 6 nAma / ] ( 15 ) samudraphenasya nAmatrayam / [ samudraphena ke 3 nAma / ] ( 16 ) sindUrasya nAmadvayam / [ sindUra ke 2 nAma / ] ( 17 ) sIsakasya nAmacatuSTayam / [ sIsA ke 4 nAma / ] ( 18 ) vaGgasya catvAri nAmAni / [ rA~gA ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 164 www.kobatirth.org amarakoSaH kamalottaram / raGgavaGge, 'atha picustulo'tha syAt kusumbhaM vahnizikhaM mahArajanamityapi // 106 // meSakambala UrNAyuH, zazoNaM zazalomani / 3 " madhu kSaudraM mAkSikAdi, 'madhUcchiSTaM tu sikthakam // 107 // * manaHzilA manoguptA manohA nAgajihnikA / nepAlI kunaTI golA, ' yavakSAro yavAgrajaH // 108 // pAkyo'tha sarjikAkSAraH kApotaH sukhavarcakaH / 'tvakkSIrI vaMzarocanA // 109 // sauvarcalaM syAducakaM, zvetamaricaM, 11 1" zigrajaM 1 granthikaM 14 golomI bhUtakezo nA, pippalImUlaM 16 1" trikaTuM tryUSaNaM vyoSaM, w r 12 moraTaM mUlamaikSavam / caTakAzira ityapi // 110 // "pattrAGgaM raktacandanam / 17 triphalA tu phalatrikam // 111 // iti vaizyavargaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 + iti vaizyavargaH / ( 1 ) kArpAsasya nAmadvayam / [ kapAsa, ruI ke 2 nAma / ] ( 2 ) kusumbhasya nAmacatuSTayam / [ kusumbha ( pIlA phUla ) ke 4 nAma / ] ( 3 ) kambalasya nAmadvayam / [ kambala ke 2 nAma / ] ( 4 ) zazalobhanirmitakambalasya nAmadvayam / zazalomno vA / [ pazamInA ke 2 nAma / ] ( 5 ) madhunastrINi / [ zahada ke 3 nAma / ] ( 6 ) madhUcchiSTasya nAmadvayam / [ moma ke 2 nAma / ] ( 7 ) mana:zilAyAH sapta nAmAni / [ mainasila ke 7 nAma / ] ( 8 ) yavakSArasya nAmatrayam / [ javAkhAra ke 3 nAma / ] ( 9 ) sarjikAkSArasya paJca nAmAni / [ sajjIkhAra ke 5 nAma / ] ( 10 ) vaMzalocanasya nAmadvayam / [ vaMzalocana ke 2 nAma / ] ( 11 ) zigrubIjasya nAmadvayam / [ sahajana ke bIja ke 2 nAma / ] ( 12 ) ikSumUlasyaikam | [ Ikha kI jar3a | ] ( 13 ) pippalImUlasya nAmatrayam / [ pipalAmUla ke 3 nAma / ] ( 14 ) bhUtakezasya nAmadvayam / [ bhUtakeza ke 2 nAma / ] ( 15 ) raktasAradravyasya nAmadvayam / [ pataMga ke 2 nAma / ] (16) zuNThIpippalImarIcAnAM samUhasya nAmatrayam / [ soMTha marica - pIpala kA sammilita 3 nAma / ] ( 17 ) triphalAyA nAmadvayam / [ harar3a baher3A-A~valA kA sammilita 2 nAma / ] [ dvitIyakANDe For Private and Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zUdravargaH 10] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 165 10. atha zUdravarga: 'zUdrazvAvaravarNAzca vRSalAzca jaghanyajAH / A cANDAlAtu saGkIrNA ambssttkrnnaadyH||1|| 'zUdrAvizostu karaNo'mbaSTho vaizyAdvijanmanoH / "zUdrAkSatriyayorugro, 'mAgadhaH ksstriyaavishoH||2|| "mAhiSyo'kSitriyayoH, 'kSattAryAzUdrayoH sutaH / 'brAhmaNyAM kSatriyAt sUtastasyAMdeg vaidehako vishH||3|| 11rathakArastu mAhiSyAt karaNyAM yasya sambhavaH / 12syAccaNDAlastu janito brAhmaNyAM vRSalena yH||4|| 13kAruH zilpI, "saMhataistairdvayoH zreNiH sajAtibhiH / 15kulakaH syAtkulazreSThI, 1 mAlAkArastu mAlikaH // 5 // 1"kumbhakAraH kulAlaH syAt "palagaNDastu lepakaH / ( 1 ) zUdrasya catvAri nAmAni / [zUdra ke 4 nAma / ] ( 2 ) varNasaGkarANAmekam / Adipadena ugrAdigrahaH / [ varNasaMkara / ] ( 3 ) vaizyAt zUdrAyAM jAtasyaikaM nAma / [ karaNa / ] (4) viprAd vaizyAyAmutpannasyaikam / [ ambaSTha / ] (5) kSatriyAt zUdrAyAmutpannasyaikam / [ ugra / ] ( 6 ) vaizyAt kSatriyAyAmutpannasyaikam [ mAgadha / ] ( 7 ) kSatriyAt vaizyAyAmutpannasyaikam / [ mAhiSya / ] (8) zUdrAd vaizyAyAmutpannasyakam / [ kSattA / ] ( 9 ) kSatriyAd brAhmaNyAM jAtasyakam [ sUta / ] ( 10 ) vaizyAd brAhmaNyAM jAtasyaikam / [vaidehaka / ] (11) karaNyAM ( zUdrAyAM vaizyAdutpannasya ) mAhiSyAt ( vaizyAkSatriyaputrAt ) samutpannasyaikam / [ rathakAra / ] ( 12 ) zUdrAd brAhmaNyAmutpannasyakam / [ cANDAla / ] ( 13) zilpino nAgadvayam / [ zilpI, ke 2 nAma / ] takSA ca tantuvAyazca nApito rajakastathA / paJcamazcarmakArazca kAravaH zilpino matAH // iti / (14 ) sajAtIyazilpisaGghasyakaM striyAM puMsi c| [ sajAtIya zilpiyoM kA saMgha / ] ( 15 ) zilpisamUhasvAmino nAmadvayam / tatra kulazreSThI zabdo nAntaH / [ kArIgaroM kA caudharI ke 2 nAma / ] ( 16 ) mAlAkArasya nAmadvayam / [mAlI ke 2 nAma / ] (17) kumbhakArasya nAmadvayam / [ kumhAra ke 2 nAma / ] (18) gRhAdau lepakArasya nAmadvayam / [ ghara lIpane vAle ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'tantuvAyaH kuvindaH syAt tunnavAyastu saucikaH // 6 // 'raGgAjIvazcitrakAraH, zastramArjo'sidhAvakaH / " pAdUkRccarmakAraH syAd 'vyokAro lohakArakaH // 7 // nADindhamaH svarNakAraH kalAdo rukmakArakaH / 'syAcchAhnikaH kAmbavikaH, 'zAlbikastAnakuTTakaH // 8 // " takSA tu vardhakistvaSTA rathakArastu kASThataT / " grAmAdhIno grAmatakSaH, 12 kautakSo'nadhInakaH // 9 // [ dvitIyakANDe 13 kSurI muNDI divAkIrtinApitAntAvasAyinaH / 14 nirNejakaH syAdrajakaH, 15 zauNDiko maNDahArakaH // 10 // " jAbAlaH syAdajAjIvo, "devAjIvastu devalaH / 8 " syAnmAyA zAmbarI mAyAkArastu prAtihArikaH // / 11 // ( 1 ) tantuvAyasya dve nAmanI / [ julAhA ke 2 nAma / ] ( 2 ) saucikasya nAmadvayam / [ darjI ke 2 nAma / ] ( 3 ) citrakArasya dve nAmanI / [ citrakAra, raMgareja ke 2 nAma / ] ( 4 ) zastramArjakasya nAmadvayam / [ sikalIgara ke 2 nAma / ] ( 5 ) carmakArasya nAmadvayam / [ camAra, mocI ke 2 nAma / ] ( 6 ) lohakArasya dve nAmanI / [ lohAra ke 2 nAma / ] ( 7 ) svarNakArasya catvAri nAmAni / [ sunAra ke 4 nAma / ] ( 8 ) zaGkhavAdakasya nAmadvayam / kecicchaGkhavikAranirmAturiti / [ zaMkha bajAne vAlA athavA zaMkha kI cUr3I Adi banAne vAle ke 2 nAma / ] ( 9 ) tAmrakArasya dve nAmanI / [ ThaTherA yA kaserA ke 2 nAma | ] ( 10 ) vardhake: paJca nAmAni / [ bar3haI ke 5 nAma | ] ( 11 ) grAmAdhInasya vardhakernAmadvayam / [ gA~va kA bar3haI ke 2 nAma / ] ( 12 ) kauTatvaSTurekam | [ svatantra bar3haI / ] ( 13 ) nApitasya paJca nAmAni / [ nAI ke 5 nAma | ] ( 14 ) rajakasya nAmadvayam / [ dhobI ke 2 nAma / ] ( 15 ) zauNDikasya nAmadvayam / [ kalavAra ke 2 nAma / ] ( 16 ) ajajIvanasya nAmadvayam / [ bher3a, bakarI pAlane vAlA ke 2 nAma / ] ( 17 ) devalasya nAmadvayam / [ AjIvikA ke liye devapUjA karane vAle ke 2 nAma / ] ( 18 ) indrajAlAdimAyAyA nAmadvayam / [ jAdU mAyAjAla ke 2 nAma / ] ( 19 ) mAyA pradarzayiturnAmadvayam / [ jAdUgara ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zUdravargaH 10 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 167 'zailAlinastu zailUSA jAyAjIvAH kRshaashvinH| bharatA ityapi naTAzcoraNAstu kushiilvaaH||12|| mArdaGgikAH maurajikAH, 'pANivAdAstu paannighaaH| "veNudhmAH syurvaiNavikA, 'vINAvAdAstu vaiNikAH // 13 // "jIvAntakaH zAkuniko, 'dvau vAgurika-jAliko / 'vaitaMsikaH kauTikazca mAsikazca samaM trayam // 14 // 1degbhUtako bhUtibhukkarmakaro vaitaniko'pi sH| 11vAtaviho vaivadhiko, 12bhAravAhastu bhArikaH // 15 // 1"vivarNaH pAmaro nIcaH prAkRtazca pRthgjnH| nihIno'pasado jAlmaH kSullakazcetarazca sH|| 16 // 14bhRtye daasey-daaser-daas-gopyk-cettkaaH| niyojya-kiGkara-preSya-bhujiSya-paricArakAH // 17 // 15parAcita-pariskanda-parajAta-paraidhitAH / 5 mandastundaparimRja AlasyaHzItako'laso'nuSNaH // 18 // 17dakSe tu catura-pezala-paTavaH sUtthAna uSNazca / (1) naTAnAM SaD nAmAni / zailAlikRzAzvinau naantau| [naTa ke 6 nAma / (2) bandivizeSasya dve naamnii| [cAraNa, bhATa, stutipAThaka ke 2 naam|] ( 3 ) mRdaGgavAdanazIlasya dve nAmanI / tabalacI ke 2 nAma / (4) karatAlikAvAdanazIlasya nAmadvayam / [tAlI, cuTakI bajAne vAle ke 2 naam|] ( 5 ) vaMzIvAdakasya dve naamnii| [vaMzI bajAne vAle ke 2 nAma / (6) vINAvAdakasya dve nAmanI / [ vINA bajAne vAle ke 2 nAma / ] ( 7 ) zAkuni. kasya nAmadvayam / [ baheliyA ke 2 nAma / ] (8) jAlikasya nAmadvayam / [ jAla phailAkara pazupakSiyoM ko phaMsAne vAlA vyAdha ke 2 nAma / 1 (9) mAMsa vikrayajIvinastrINi / [ khaTika ke 3 nAma / ] ( 10 ) vaitanikasya catvAri nAmAni / [ naukara ke 4 nAma / 1 ( 11 ) vArtAvAhaka ya nAmadvayam / [ sandezavAhaka ke 2 nAma / 11 12 ) bhAravAhakasya dve nAmanI / palledAra ke 2 nAma / / ( 13 ) nIcasya daza nAmAni / [ nIca puruSa ke 10 nAma / ] ( 14 ) paricArakasyaikAdaza nAmAni / [ dAsa, gulAma ke 11 naam|] ( 15 ) parapAlitasya catvAri nAmAni / [ dUsare dvArA pAlA gayA ke 4 nAma / ] (16 ) alasasya SaD nAmAni / [ AlasI ke 6 nAma / ] ( 17 ) caturasya SaD nAmAni / [ catura ke 6 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 168 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH mlecchajAtayaH // 20 // 'cANDAla-plava- mAtaGga - divAkIti-janaGgamAH niSAda zvapacAvantevAsi cANDAla- pukkasAH bhedAH kirAta-zabara- pulindA vyAdho mRgavadhAjIvo mRgayurlubdhako'pi saH / 4 kauleyakaH sArameyaH kukkuro mRgadaMzakaH // 21 // zunako bhaSaka: zvA syAlarkastu sa yogitaH / 'zvA vizvakadrurmRgayAkuzalaH, "saramA zunI // 'viTcaraH sUkaro grAmyo, 'varkarastaruNaH pazuH / AcchodanaM mRgavyaM syAdAkheTo mRgayA striyAm // 23 // "dakSiNArurlubdhayogAd dakSiNermA kuraGgakaH / 12 cauraikAgArikastena dasyu taskara moSakAH pratirodhi parAskandi-pATaccara-malimlucAH 1 "caurikA stainyacaurye ca steyaM, 14 loptraM tu taddhane // 15vItaMsastupakaraNaM bandhane mRgapakSiNAm / 22 // // 24 // 25 // 11 16 unmAthaH kUTayantraM syAd vAgurA 17 mRgabandhanI // [ dvitIyakANDe // 19 // For Private and Personal Use Only 26 // : ( 1 ) cANDAlasya daza nAmAni / [ cANDAla ke 10 nAma / ] ( 2 ) cANDAlavizeSANAmekaikam / [ kirAta, zabara, pulinda / ] ( 3 ) vyAdhasya catvAri nAmAni / [ zikArI, baheliyA ke 4 nAma / ] 4 ) zunaH sapta nAmAni / [ kuttA ke 7 nAma / ] ( 5 ) mattazuna ekam / [ pAgala kuttA / ] ( 6 ) mRgayAkuzalakukkurasyaikaM nAma / [ zikArI kuttA | ] ( 7 ) saramAyA nAmadvayam / [ kutiyA ke 2 nAma / ] ( 8 ) grAmyazUkarasyaikaM nAma / pAlatU sUara / ] ( 9 ) taruNapazumAtrasyaikam / [ javAna pazu | ] ( 10 ) AkheTasya catvAri nAmAni / tatra mRgayA striyAm / [ zikAra, AkheTa ke 4 nAma / ] ( 11 ) lubdhakakRtadakSiNabhAgavraNasya mRgasyaikam / [ zikArI dvArA dAhinI ora ghAyala mRga / ] ( 12 ) caurasya daza nAmAni / [ cora ke 10 nAma | ] ( 13 ) corakarmaNazcatvAri nAmAni / [ corI ke 4 nAma | ] ( 14 ) coritadravyasyaikam / [ corI kA dhana / ] ( 15 ) mRgapakSiNAM bandhanasAdhanasyaikam / [ mRga tathA pakSiyoM ko bAdhane kA sAdhana / ] ( 16 ) mRgAdibandhanayantrasya dve nAmanI / [ mRga Adi pazuoM ko pha~sAne ke yantra ke 2 nAma / ] ( 17 ) jAlavizeSasya dve nAmanI / [ vizeSa prakAra ke jAla ke 2 nAma / ] Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zUdravargaH 10 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'zulbaM varATakaM . strI tu rajjutriSu vaTI gunnH| 2udghATanaM ghaTIyantraM salilodvAhanaM prahaH // 27 // puMsi vemA vAyadaNDaH, sUtrANi nari tantavaH / "vANivyUMtiH striyau tulye, 'pustaM lepyAdikarmaNi // 28 // "pAJcAlikA putrikA syAd vastradantAdibhiH kRtaa| ['jatutrapuvikAre tu jAtuSaM trApuSaM trissu|] 'piTakaH peTakaH peTA maJjUSA'tha 1degvihaGgikA // 29 // bhArayaSTi"stadAlambi zikyaM kAco'tha2 paadukaa| pAdUrupAnatstrI, 13saivAnupadInA padAyatA // 30 // 14naghrI vo varatrA 15syAdavAdestADanI kshaa| 1 cANDAlikA tu kaNDolavINA caNDAlavallakI // 31 // ( 1 ) rajjoH paJca nAmAni / tatra zulba-varATake klIbe, rajjuH striyAm, baTI triSu bhavati / [rassI ke 5 nAma / ( 2 ) ghaTIyantrasya nAmadvayam / [arahaTa, rahaTa ke 2 nAma / ] ( 3 ) vastravyutidaNDasya dve nAmanI / [karaghA ke 2 nAma / ] ( 4 ) sUtrasya dve naamnii| [ sUta, tAgA ke 2 nAma / ( 5 ) vastrAdivAnasya dve nAmanI / [ kapar3A bunanA ke 2 nAma / ] ( 6 ) vastrAdilepyasyakam / AdinA kASThaputalikAdibodhyam / [ raMgAI Adi kA nAma / ] tatra pustasvarUpam--- - mRdA vA dAruNA vA'tha vastreNA'pyatha carmaNA / / loharatnaH kRtaM vA'pi pustamityabhidhIyate' // iti / (7) vastradantAdibhiH kRtAyAH putrikAyA nAmadvayam / [ gur3iyA, khilaunA ke 2 nAma / ] ( 8 ) jatunapuvikArayoH krameNakaikaM nAma triSu bhavati / [ jAtuSa tathA trApuSa / ( 1) maJjUpAyAzcatvAri nAmAni / mukuTastu AdyadvayaM peTakasyeti svIkaroti / [ piTArI, sandUka ke 4 nAma / ] (10) zikyAdhAralaguDasya dve nAmanI [ bahagI kI lakar3I ke 2 nAma / ] ( 11) zikyasya dve naamnii| [ chIMkA ke 2 nAma / ] ( 12 ) pAdukAyAstrINi nAmAni / [ khar3AU~, jUtA ke 3 nAma / ] ( 13 ) vistRtapAdatrANasyakam / [buutt|] ( 14 ) carmamayarajjostrINi nAmAni / [ camar3e kI rassI ke 3 nAma / ] ( 15 ) kazAyA ekaM nAma / [cAbuka, char3I / ] ( 16 ) cANDAlavINAyAstrINi nAmAni / [ choTI sAraMgI ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 170 3 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'nArAcI syAdeSaNikA, 'zANastu nikaSaH kaSaH / patraparazureSikA tUlikA same // 32 // carmaprasevikA / vrazcanaH kartarI same // 33 // 10 1 " taijasAvartanI mUSA, 'bhastrA " AsphoTanI vedhanikA, 'kRpANI 'vRkSAdanI vRkSabhedI, 'TaGkaH pASANadAraNaH / " krakaco'strI karapatramA carmaprabhedikA // 34 // " sUrmI sthUNA'yaH pratimA, 14 zilpaM karmakalAdikam / pratimAnaM pratibimbaM pratimApratiyAtanApraticchAyA // 35 // pratikRtiraca puMsi pratinidhirupamopamAnaM syAt / 1 [ dvitIyakANDe 17 "" vAcyaliGgAH samastulyaH sadRkSaH sadRzaH sadRk / / 36 / samAnazca syuruttarapade tvamI | sAdhAraNaH "nibha-saGkAza-nIkAza-pratIkAzopamAdayaH // 37 // ( 1 ) suvarNatulAyA nAmadvayam / [ sonA tolane kA tarAjU ke 2 nAma / ] ( 2 ) nikaSo palasya trINi nAmAni / [ kasauTI ke 3 nAma / ] ( 3 ) patraparazornAmadvayam / [ chenI ke 2 nAma / ] ( 4 ) vIraNAdizalAkAyA nAmadvayam / [ tUlI ke 2 nAma / ] ( 5 ) mUSAyA, dve nAmanI / [ ghar3iyA ke 2 nAma / ] ( 6 ) bhastrAyA nAmadvayam / [ bhAthI dhauMkanI ke 2 nAma / ] ( 7 ) muktAdivedhanikAyA nAmadvayam / [ varmI ke 2 nAma / ] ( 8 ) kartaryA nAmadvayam / [ kaiMcI 2 nAma | ] ( 9 ) vRkSAdanyA dve nAmanI / [ vasUlA ke 2 nAma / ] ( 10 ) pASANadAraNasya nAmadvayam / [ ghana yA hathaur3A ke 2 nAma / ] ( 11 ) karapatrasya nAmanI / [ ArA ke 2 nAma / ] ( 12 ) carmaprabhedikAyA nAmadvayam / [ ArI ke 2 nAma | ] ( 13 ) lohapratimAyAstrINi nAmAni / sUmazabda: tAlavyAdirapi / [ lohe kI pratimA ke 3 nAma / ] ( 14 ) pratimAyA aSTau nAmAni / [ pratimA, tasvIra, phoTo ke 8 nAma / ] ( 15 ) kalAkauzalAdikarmaNa ekam [ kalA-kauzala | ] ( 16 ) upamAyA upamAnasya caikaikam / kecittu daza pratite mAyA vAGgIkurvanti / [ upamA- upamAna / ] ( 17 ) sadRzasya sapta nAmAni, sarve'pi vAcyaliGgAH / [ samAna ke 7 nAma / ] ( 18 ) ete paJca nimAdaya uttarapadasthA eva tulyavacanA vAcyaliGgAzva bhavanti / [ nibha Adi zabda sadRzavAcaka kisI zabda ke sAtha prayukta hote haiM / yathA - paNDita nibhaH = paNDitajaisA Adi ] For Private and Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zUdravargaH 10] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 171 'karmaNyA tu vidhAbhRtyAbhRtayo bharma vetanam / bharaNyaM bharaNaM mUlyaM nivezaH paNa ityapi // 38 // surA halipriyA hAlA parinud vrunnaatmjaa| gandhottamA prasannerAkAdambaryaH parisrutA // 39 // madirA kazyamadye cA'pyavadaMzastu bhakSaNam / "zuNDA pAnaM madasthAnaM, "madhuvArA mdhukrmaaH||40|| madhvAsavo mAdhavako madhu mAdhvIkamadvayoH / "maireyamAsavaH, sIdhurmadako jagalaH samau // 41 // 'sandhAnaM syAdabhiSavaH, 1degkiNvaM puMsi tu ngnhuuH| 11kArottaraH surAmaNDa, 12ApAnaM pAnagoSThikA // 42 // 13caSako'strI pAnapAtraM, 14sarako'pyanutarSaNam / 15dhUrto'kSadevI kitavo'kSadhUrtI dyUtakRtsamAH // 43 // 1 syurlagnakAH pratibhuvAH, 1"sabhikA dyuutkaarkaaH| 1"dyUto'striyAmakSavatI kaitavaM paNa ityapi // 44 // ( 1 ) vetanasyakAdaza nAmani / [ vetana, tanakhAha ke 11 nAma / ] (2) madyasya trayodaza nAmAni / [ zarAba ke 13 nAma / ] ( 3 ) avadaMzasyakam / [ pakaur3A, cATa / ] ( 4 ) madasthAnasya trINi nAmAni / [ kalavariyA ke 3 nAma / 1 ( 5 ) madhupAnAvasa rasya dve nAmanI / [ madyapAna ke samaya ke 2 nAma / ] ( 6 ) madhukapuSpakRtamadyasya catvAri naamaani| [ mahuA kI zarAba ke 4 nAma / ] ( 7) ikSuzAkAdijamadasya trINi nAmAni / [ Ikha Adi kI zarAba ke 3 nAma / ] ( 8) surAkalkasya dve nAmanI / [ surAkalka ke 2 nAma / ] (9) surAsandhAnasya nAmadvayam / [ zarAba banAnA ke 2 nAma / ] ( 10 ) madyakiNvasya dve nAmanI ! [ madyakiNva ke 2 nAma / ] ( 11) surAmaNDasya dve naamnii| [surAmaNDa ke 2 nAma / ] ( 12) pAnagoSThyAH dve naamnii| [pAnagoSThI ke 2 nAma / ] ( 13) pAnapAtrasya dve nAmanI / [ caSaka, pyAlA ke 2 nAma / ] ( 14 ) madyapAnasya dve nAmanI / kecit tu catvAri samArthakAnIti / [ madyapAna ke 2 nAma / ] ( 15 ) dyUtakRtaH paJca nAmAni / [ juvArI ke 5 nAma / ] ( 16) pratibhuvo dve nAmanI / [ jamAnatadAra ke 2 nAma / ] ( 17 ) dyUtakArakANAM dve nAmanI / [juA khelAne vAloM ke 2 nAma / ] ( 18 ) dyUtasya catvAri nAmAni / [ juA ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 172 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH "paNo'kSeSu glaho'kSAstu devanAH pAzakAzca te / pariNAyastu zArINAM samantAnnayane'striyAm // 45 // * aSTApadaM zAriphalaM, "prANidyUtaM samAhvayaH / uktA bhUriprayogatvAdekasmin ye'tra yaugikAH // 46 // tAddharmyAdanyato vRttAvRhyA liGgAntare'pi te / iti zUdravarga: / nAmaliGgAnuzAsane / ityamarasiMhakRtau dvitIyakANDo bhUmyAdiH sAGga eva samarthitaH // 1 // ityamarasiMhakRtau nAmaliGgAnuzAsane dvitIyaM kANDam / ( 1 ) dyUte paNasya dve nAmanI / [ bAjI ke 2 nAma / ] ( 2 ) pAzakasya trINi nAmAni / [ pAzA ke 3 nAma / ] tatra vizeSaH - akSo jJAnAtmazakaTavyavahAreSu pAzake / rudrAkSendrAkSayoH sarpe bibhItakatarAvapi // cakre karSe pumAn klIvaM tutthe sauvarcalendriye / iti medinI // ( 3 ) zArINAM sarvatathAlanasyaikam / [ caupar3a meM goTiyoM ko calAnA / ] ( 4 ) zAriphalasya nAmadvayam / [ caupar3a ke 2 nAma / ] ( 5 ) prANidyUtasya nAmadvayam / [ prANiyoM kA juA ke 2 nAma / ] ( 6 ) asmin varge ye mAlAkAra-mArdaGgikavikAdayo yaugikAH zabdAH puMsi kathitAH te'nyatra striyAM klIbe codanIyAH / yathA --- mAlAkAraH pumAn, mAlAkArI strI, mAlAkAraM kulam, ityAdi / ye'pyayaugikAH karaNa-mAlika - kumbhakArAdayaH te jAtivacanatvAcchUdrAdivat liGgAntare strIliGge klIbatve'pi jJAtavyAH / yathA - karaNI, kumbhakArItyAdayaH / [ yaugika zabdoM kA prayoga tInoM liMgoM meM hotA hai / ] 1 iti zUdravarga: / iti zrImatpaNDita tArAdatta tripAThitanUjena DaoN0 brahmAnanda tripAThinA viracitAyAm amarakoSaTIkAyAM dvitIyaM kANDam | For Private and Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha tRtIyaM kANDam 1. vizeSyanighnavargaH 'vizeSyanighnaH saGkIrNAnArthairavyayairapi / liGgAdisaGgrahairvargA. sAmAnye vrgsNshryaaH||1|| strIdArAdyairyad vizeSyaM yAdRzaiH prastutaM pdaiH| guNadravyakriyAzabdAstathA syustasya bhedakAH // 2 // 'sukRtI puNyavAn dhanyo, mahecchastu mhaashyH| "hRdayAluH suhRdayo, 'mahotsAho mahodyamaH // 3 // "pravINe nipunnaabhijny-vijny-nissnnaat-shikssitaaH| vaijJAnikaH kRtamukhaH kRtI kuzala ityapi // 4 // ( 1 ) iha tRtIyA''khye sAmAnyakANDe paJca vargA yathAkramaM kathyante / kathambhUtAste vargAH pUrvoktA: svargAdyAzrayAH / 'sukRtIpuNyavAn dhanya' ityAdInAM devAsura manuSyeSveva vizeSaNatvena sambadhyante yeSAM tAni teSAM saGgrahAH, taiH| Adipadena laGkAzephAlikAprabhRtInAM grahaNamabhISTam / [ isa varga kI prastAvanA / ] (2) strIdArakalatrAdizabdaiH yalliGgasaGkhyAviziSTaH, yadvizeSyaM strIdArakalatrAdirUpaM prastutaM, tasya dravyaguNakriyAzabdA! bhedakA: ( vizeSaNAni ) bhavanti / tad yathA guNazabda:--sukRtI puruSaH, sukRtino dArAH, sukRtinI strI, sukRti kalatram / dravyazabdaH---daNDI puruSaH, daNDino dArAH, daNDinI strI, daNDi kalatram / kriyAzabda:--pAcakaH puruSaH, pAcakA dArAH, pAcikA strI, pAcakaM kalatramityAdayaH / [ sAmAnya vizeSaNoM ke rUpa vizeSya ke anusAra badalate haiM / ] ( 3 ) bhAgyazAlino nAmatrayam / [ bhAgyavAn ke 3 nAma / ] ( 4 ) mahAzayasya dve nAmanI / [ mahAzaya ke 2 nAma / ] (5) zuddhamanaso nAmadvayam / sahRdayaH, ityapi pAThabhedaH / [ zuddha hRdaya vAle ke 2 nAma / ] ( 6 ) mahotsAhavato ve naamnii| [ mahotsAhI ke 2 nAma / ] (7) karmakuzalasya daza nAmAni / [ karmaTha ke 10 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 174 www.kobatirth.org 17 guNaiH pratIte 18 'ibhya ADhyo dhanI, adhibhUrnAyako Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'pUjyaH pratIkSyaH sAMzayikaH saMzayApanamAnasaH / dakSiNIyo dakSiNAstatra dakSiNya dakSiNya ityapi // 5 // syurvadAnya- sthUlalakSya- dAnazauNDA bhuprde| " jaivAtRkaH syAdAyuSmAnantarvANistu zAstravit // 6 // 'parIkSakaH kAraNiko, kAraNiko, 'varadastu vikurvANaH pramanA samardhakaH / harSamANo hRSTamAnasaH // 7 // durmanA vimanA antarmanA "syAdutka unmanAH / 12 dakSiNe saralodArau, 13 sukalo dAtRbhokttari // 8 // 14 tatpare prasitA''saktA - " viSTArthodyukta utsukaH / prathita-khyAta -vitta-vijJAta- vizrutAH // 9 // " pratIta tu kRtalakSaNA''hatalakSaNau / "svAmI tvIzvaraH patirozitA // 10 // netA prabhuH parivRDho'dhipaH / [ tRtIyakANDe ( 1 ) pUjyasya dve nAmanI / [ pUjya ke 2 nAma / ] ( 2 ) saMzayApannasya nAmadvayam / [ saMzayAlu ke 2 nAma / ] ( 3 ) dakSiNAyogyasya nAmatrayam / [ dakSiNA yogya ke 2 nAma / ] ( 4 ) dAnavIrasya nAmacatuSTayam / [ dAnI ke 4 nAma / ] ( 5 ) ciraJjIvino nAmadvayam / [ AyuSmAn ke 2 nAma / ] ( 6 ) zAstravido dve nAmanI / [ zAstrajJa ke 2 nAma / ] ( 7 ) parIkSakasya nAmadvayam / ( 8 ) varadasya dve nAmanI / [ varadAna dene vAle ke 2 nAma / ] ( 9 ) harSitamanasazratvAri nAmAni / [ prasannacitta ke 4 nAma / ] ( 10 ) duHkhitamanasastrINi nAmAni / [ duHkhI ke 2 nAma / ] ( 11 ) utkaNThitasya dve nAmanI / [ utkaNThita ke 2 nAma / ] ( 12 ) saralAzayavatastrINi nAmAni / [ sarala Azaya vAle ke 3 nAma | ] ( 13 ) dAnabhogazIlasyaikaM nAma [ sukala / ] ( 14 ) kAryaM tatparasya trINi nAmAni / [ kAma meM lage hue ke 3 nAma / ] ( 15 ) iSTArthodyamavato dve nAmanI / kecit paJcApi tatparaparyAyAH iti svIkurvanti / [ udyamI ke 2 nAma / ] ( 16 ) prasiddhasya SaD nAmAni / [ prasiddha ke 6 nAma / ] ( 17 ) sadguNaiH prasiddhasya dve nAmanI / [ guNavAn ke 2 nAma / ] ( 18 ) dhaninastrINi / [ dhanI ke 2 nAma / ] ( 19 ) adhipaterdaza nAmAni / [ svAmI ke 10 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSyanighnavargaH 1] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 175 'adhiddhiH samRddhaH syAd kukuTumbavyApRtastu yaH // 11 // syAdabhyAgArikastasminnupAdhizca pumAnayam / varAGgarUpopeto yaH siMhasaMhanano hi sH||12|| 'nirvAryaH kAryakartA yaH sampannaH sttvsmpdaa| "avAci mUko'tha 'manojavasaH pitRsannibhaH // 13 // "satkRtyAlaGkRtAM kanyAM yo dadAti sa kukudaH / 'lakSmIvaoNllakSmaNaHzrIlaHzrImAn snigdhastu vtslH|| 14 // 1degsyAddayAluH kAruNikaH kRpAluH sUrataH smaaH| svatantro'pAvRtaH svairI svacchando niravagrahaH // 16 // 12paratantraH parAdhInaH paravAnnAthavAnapi / 13adhIno nighna Ayatto'svacchando gRhyako'pyasau // 16 // 14khalapUH syAdabahukaro, dIrghasUtrazcirakriyaH / 1 jAlmo'samIkSyakArI syAt "kuNTho mandaHkriyAsu yH||17|| ( 1 ) sampannasya dve naamnii| [ sampanna ke 2 nAma / ] ( 2 ) kuTumbapAlanatatparasya nAmatrayam / [ kuTumba pAlanakartA ke 3 nAma / ] ( 3 ) saundaryopetasyakam / [ sundaratA yukt|] ( 4 ) niHzaGkakAryakarturekam / [ nizcinta hokara kAma karane vAlA / ] ( 5 ) mUkasya dve naamno| [ gUMgA ke 2 nAma / ] ( 6 ) pitRsamasya dve nAmanI / adanto'pi manojavaH, sAnto'pi manojavAzca / [pitA ke samAna ke 2 nAma / ] (7) saMskArapUrvakakanyAdAturekaM nAma / [ kUkuda / ] (8) zrImatazcatvAri nAmAni / [zrImAn ke 4 nAma / ] (9) vatsalasya dve naamnii| [priya ke 2 nAma / ] ( 10 ) dayAlozcatvAri nAmAni / [ dayAlu ke 4 nAma ] / (11) svacchandasya paJca nAmAni / [ svatantra ke 5 nAma / ] ( 12 ) paratantrasya catvAri nAmAni / [parAdhIna ke 4 nAma / ] (13) adhInasAmAnyasya paJca nAmAni / kecit paratantratyArabhya navAnapi paryAyAna svIkurvanti / [ adhIna ke 5 nAma / ] ( 14 ) bhUmisammAjakasya dve nAmanI / [ jhADU lagAne vAle ke 2 nAma / ] ( 15) bilambena karmakarasya dve naamnii| [ dera se kAma karane vAle ke 2 nAma / ] ( 16 ) asamIkSyakAyaM kurvato ve naamnii| [binA soce samajhe kArya karanevAle ke 2 nAma / ] ( 17 ) mandakriyasyaikaM nAma / [dhIre kAma karane vaalaa|] For Private and Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 176 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'karmakSamo'laGkarmANaH, kriyAvAn karmasUdyataH / sa kArmaH karmazIlo yaH, karmazUrastu karmaThaH // 18 // "bharaNyabhukkarmakaraH, " karmakArastu tatkriyaH / [ tRtIyakANDe " apasnAto mRtasnAta 'AmiSAzI tu zauSkalaH // 19 // 'bubhukSitaH syAt kSudhito jighatsurazanAyitaH / " parAnnaH parapiNDAdo, " bhakSako ghasmaro'dmaraH // 20 // 12 AdyUnaH syAdaudariko vijigISAvirvAjate / 1 "ubhau tvAtmambhariH kukSimbhariH svodarapUrake // 21 // 4 sarvAnnInastu sarvAnnabhojI, "gRdhnustu gardhanaH / lubdho'bhilASukastRSNak, 6 samau lolupalolubhau // 17 unmadastUnmadiSNuH " syAdavinItaH samuddhataH / "matte zauNDotkaTakSIvAH 201 "kAmuke kamitAnukaH // 23 // kasraH kAmayitA'bhIka: kamanaH kAmano'bhikaH / 22 // 1 ( 1 ) kAryakaraNasamarthasyaikaM nAma / [ kAma karane meM samartha / ] ( 2 ) udyogodyatasyaikam | [ udyoga meM lagA huA / ] ( 3 ) phalacintAM parityajya karmaNi tatparasya dve nAmanI / [ niHspRha ke 2 nAma / ] ( 4 ) prArabdhakarma parisamApakasya dve nAmanI / [ karmaTha ke 2 nAma / ] ( 5 ) mUlyena karmakurvato dve nAmanI / [ mUlya lekara kAma karane vAle ke 2 nAma / ] ( 6 ) vetanaM vinApi karmakartukam | [ binA mUlya liye kAma karane vAlA | ] ( 7 ) mRtasnAtasya dve nAmanI / [ azaucasnAna kiye hue ke 2 nAma / ] ( 8 ) mAMsAzino dve nAmanI / mAMsa khAne vAle ke 2 nAma / ] ( 9 ) bubhukSitasya catvAri nAmAni / bhUkhA ke 2 nAma / ] ( 10 ) parAnnaparasya dve nAmanI / [ dUsare ke bhojana para nirbhara rahane vAle ke 2 nAma / ] ( 11 ) bhakSaNaparasya nAmatrayam / [ bahubhojI ke 3 nAma / ] ( 12 ) audarikasya dve nAmanI / [ peTU ke 2 nAma / ] ( 13 ) svodarapUrakasya dve nAmanI / [ apanA peTa bharane kI cintA vAle ke 2 nAma | ] ( 14 ) sarvavarNAnnabhakSakasya dve nAmanI / [ cAroM varNoM ke anna ko khAne vAle ke 2 nAma | ] ( 15 ) lubdhasya pazca nAmAni / [ lobhI ke 5 nAma / ] ( 16 ) atilubdhasya dve nAmanI / [ atyanta lobhI ke 2 nAma / ] ( 17 ) unmAda - zIlasya dve nAmanI / [ unmAdI ke 2 nAma / ] ( 18 ) avinotasya dve nAmanI / [ uddhata ke 2 nAma / ] ( 19 ) unmattasya catvAri nAmAni / [ pAgala ke 4 nAma / ] ( 20 ) kAmukasya nava nAmAni / [ kAmI ke 9 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSyanighnavargaH 1 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'vidheyo vinayagrAhI vacanesthita 2 vazyaH praNeyo, nibhUtavinItaprazritAH 4 dhRSTe dhRSNa gviyAtaca, " pragalbhaH * syAdadhUSTe tu zAlIno, "vilakSo vismayAnvite / kAtarastrasnau 'adhIre 10 * AzaMsurAzaMsitari, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhIru bhIruka - bhIlukAH // 26 // 11 gRhayAlurgrahItari / 12 zraddhAluH zraddhayA yukte, patayAlustu pAtuke // 27 // 14 lajjAzIlo'patrapiSNurvandI sairabhivAdake 16 13 1 AzravaH // 24 // samAH / pratibhAnvitaH // 25 // zarArurdhAtuko hiMsraH syAdvadhiSNustu vardhanaH // 28 // 18 utpatiSNu stutpatitA'leGkariSNustu 'bhUSNurbhaviSNurbhavitA, 21 vatiSNurvartanaH maNDanaH / 20 samau // 29 // For Private and Personal Use Only 177 ( 1 ) AjJApAlakasya catvAri nAmAni / [ AjJA pAlaka ke 4 nAma / ] ( 2 ) svAdhInasya dve nAmanI / [ svAdhIna ke 2 gAma / ] ( 3 ) vinItasya trINi nAmAni / [ vinamra ke nAma | ] ( 4 ) avinItasya trINi nAmAni / [ uddaNDa ke 3 nAma / ] ( 5 ) pratibhAnvitasya dve nAmanI / [ pratibhAzAlI ke 3 nAma / ] ( 6 ) zAlInasya nAmadvayam / [ zAlIna ke 2 nAma / ] ( 7 ) Azcaryayuktasya dve nAmanI / [ cakita ke 2 nAma / ] ( 8 ) adhIramanaso dve nAmanI / [ ghabar3AyA huA ke 2 nAma / ] ( 9 ) bhayazIlasya catvAri nAmAni / [ mIru ke 4 nAma / ] ( 10 ) iSTArthaprAptI cchorche nAmanI / [ icchA pUrti ko cAhane vAle ke 2 nAma / ] ( 11 ) grahaNazIlasya nAmadvayam / [ gRhItA ke 2 nAma / ] ( 12 ) zraddhayA yuktasyaikaM nAma / [ zraddhAlu / ] ( 13 ) patanazIlasya nAmadvayam / [ patanazIla ke 2 nAma / ] ( 14 ) lajjAzIlasya nAmadvayam / [ lajjAzIla ke 2 nAma / ] ( 15) abhivAdanazIlasya nAmadvayam / [ abhivAdanazIla ke 2 nAma / ] ( 16 ) hiMsAzIlasya trINi nAmAni / [ hiMsaka ke 3 nAma / ] ( 17 ) vardhanazIlasya nAmadvayam / [ vardhanazIla ke 2 nAma / ] ( 18 ) Urdhvapatana - zIlasya nAmadvayam / [ uchalane vAle ke 2 nAma / ] ( 19 ) alaGkaraNazIlasya dve nAmanI / [ zaukIna ke 2 nAma / ] ( 20 ) bhavanazIlasya trINi nAmAni / [ honahAra ke 3 nAma / ] ( 21 ) vartanazIlasya dve nAmanI / [ vyavahArazIla ke 2 nAma / ] 12 a0 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 178 www.kobatirth.org 7. amarakoSaH "nirAkariSNuH kSipnuH syAt ' sAndrasnigdhastu meduraH / jJAtA tu viduro vinduvikAsI tu vikasvaraH // 30 // " visRtvaro visRmaraH prasArI ca visAriNi / sahiSNuH sahanaH kSantA titikSuH kSamitA kSamI // 31 // "krodhano'marSaNaH kopI, 'caNDastvatyantakopanaH / " jAgarUko jAgaritA, 11 svapnak 93 13 parAGmukhaH parAcInaH "devAnaJcati devadracaG, 1 1 20 57 yaH sahAJcati sadhyaG sa, ' vado vadAvado vaktA, "vAcoyuktipaTurvAgmI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 zayAlunidrAlunidrANa-zayitau 14 16 ghUrNitaH pracalAyitaH // 32 // samau / syAdavAGapyadhomukhaH // 33 // viSvadrayaG viSvagaJcati / sa tiryaG yastiro'Jcati // 34 // vAgIzo vAkpatiH samau / 18 vAvadUko'tivaktari // 35 // [ tRtIyakANDe ( 1 ) nirAkaraNazIlasya dve nAmanI / [ niSedha karane vAle ke 2 nAma / ] ( 2 ) atyantasnigdhasya dve nAmanI / [ atipriya ke 2 nAma / ] ( 3 ) jJAnazIlasya trINi nAmAni / ( 4 ) vikasanazIlasya dve nAmanI / [ vikAsazIla ke 2 nAma / ] ( 5 ) prasaraNazIlasya catvAri nAmAni / [ phailane vAle ke 4 nAma / ] ( 6 ) sahanazIlasya SaD nAmAni / [ sahanazIla ke 6 nAma / ] ( 7 ) krodhanasya trINi nAmAni / [ krodhI ke 3 nAma | ] ( 8 ) atikrodhanasya dve nAmanI / [ atyanta krodhI ke 2 nAma / ] ( 9 ) jAgarUkasya nAmadvayam / [ sajaga ke 2 nAma | ] ( 10 ) varNitasya nAmadvayam / [ U~ghane vAle ke 2 nAma / ] ( 11 ) nidrAzIlasya nAmatrayam / atra svapnak zabda jAntaH / [ sone ke svabhAva vAle ke 3 nAma / ] ( 12 ) nidritasya dve nAmanI / [ soye hue ke 2 nAma / ] ( 13 ) vimukhasya dve nAmanI / [ vimukha ke 2 nAma / ] ( 14 ) adhomukhasya nAmadvayam / [ auMdhAmukha ke 2 nAma | ] ( 15 ) devapUjakasya nAmadvayam / [ devatApUjaka ke 2 nAma / ] ( 16 ) sarvato gacchata ekam / [ ghumakkar3a / ] ( 17 ) sahacarasyai kam / [ sAthI ! ] ( 18 ) vakraM gacchata ekam / [ TeDhA calane vAlA | ] ( 19 ) vaktustrINi nAmAni / [ vaktA ke 3 nAma | ] ( 20 ) caturavacanasya dve nAmanI / [ bolane meM kuzala ke 2 nAma / ] ( 21 ) vAcoyuktikuzalasya catvAri nAmAni / anye tu pUrvoktaM nAmadvayaM tArkikasya, zeSadvayaM bahubhASiNa iti / [ sabhA catura ke 4 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSyanighnavargaH 1] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 179 'syAjjalpAkastu vAcAlo vAcATo bahugaoNvAk / 'durmukhe mukharA'baddhamukhau, zaklaH priyaMvade // 36 // lohalaH syAdasphuTavAga "gIvAdI tu kdvdH| samau kuvAdakucarau, syaadsaumysvro'svrH|| 37 // 'ravaNaH zabdano, nAndIvAdI nAndIkaraH samau / 1degjaDo'jJa 11eDamUkastu vaktaM zrotumazikSite // 38 // 12tUSNIMzIlastu tUSNIko, nagno'vAsA digambare / 14niSkAsito'vakRSTaHsyAt 15apadhvastastu dhikkRtaH // 39 // 1"Attagarvo'bhibhUtaH syAt 1 dApitaHsAdhitaH samau / 1"pratyAdiSTo nirastaH syAtpratyAkhyAto niraakRtH||40|| 19nikRtaH syAd viprakRto, 2degvipralabdhastu vnycitH| ( 1 ) vAcAlasya catvAri nAmAni / [ vAcAla ke 4 nAma / / (2) apriyavAdina strINi nAmAni / [ kaTubhASI ke 3 nAma / ] ( 3 ) priyavAdino nAmadvayam / [ priyabhASI ke 2 nAma / ] ( 4 ) asphuTabhASiNo nAmadvayam / [aspaSTa bolane vAle ke 2 nAma / (5) gadya bhASiNo nAmadvayam / ninditabhASaNa karane vAle ke 2 nAma / ] ( 6 ) kukathanazIlasya dve nAmanI / [ azubhabhASI ke 2 nAma / (7) rUkSasvaravato nAmadvayam / [ kaTubhASI ke 2 nAma / ] ( 8 ) zabdakaraNazIlasya nAmadvayam / [bar3abar3iyA ke 2 nAma / ] (9) nATakAdau naGgalArthaM bheryAdivAdakasya nAmadvayam / [ bAjA vAdaka ke 2 nAma / ] (10) mUrkhasya nAmadvayam / [ mUrkha ke 2 nAma / ] (11) bhASaNa-zravaNayorayogyasyakam / aneDamUkam, iti pAThAntaram / zabdo'yaM triSu / [ gUMgA ] ( 12 ) maunazIlasya nAmadvayam / [ cupa rahane vAlA ke 2 nAma / ] ( 13 ) digambarasya trINi nAmAni / [ naMgA ke 3 nAma / / ( 14 ) niSkAsitasya dve naamnii| [ghara se nikAle hue ke 2 nAma / ] ( 15 ) dhikkRtasya dve nAmanI / [ dhikkAra prApta ke 2 nAma / ] ( 16 ) garvayuktasya nAmadvayam / kecana catvAraH paryAyA etasyaiva iti / [ghamaNDI ke 2 nAma / ] (17) dhanAdikaM pradApitasya dve nAmanI / athavA pradApitadhanAdeH / [ jisako dhana Adi dilAyA gayA ho, usake 2 nAma / ] ( 18 ) pratyAkhyAtasya catvAri nAmAni / [ apamAnita ke 4 nAma / ] (19) tiraskRtasya nAmadvayam / [ tiraskRta ke 2 nAma / ] ( 20 ) vaJcitasya dve naamnii| [ Thage hue ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 180 www.kobatirth.org amarakoSaH saH // 41 // 'manohataH pratihataH pratibaddho hatazca adhikSiptaH pratikSipto, baddhe kIlitasaMyatau / * Apana ApatprAptaH syAt " kAndizIko bhayadbhutaH // 42 // 'AkSAritaH kSArito'bhizaste, "saGghasuko'sthire / 'vyasanAta paraktau dvau, "vihastavyAkulau samau // 43 // 1. viklava vihvalaH syAttu " " vivazo'riSTaduSTadhIH / 12 kazyaH kazArha, " sannaddhe tvAtatAyI vadhodyate // 44 // 11 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 14 dveSye tvakSigato, " vadhyaH zIrSacchedya imau samau / ""viSyo viSeNa yo vadhyo, "musalyo musalena yaH // 45 // 18 zizvidAno'kRSNakarmA, "capalazcikuraH samau / nikRtastvanRjuH zaThaH // 46 // 20 doSeka 21 ' purobhAgI, ( 1 ) manohatasya catvAri nAmAni / [dila TUTA huA ke 4 nAma / ] ( 2 ) kRtAkSepasya dve nAmanI | [jisake prati AkSepa kiyA gayA hai, ke 2 nAma / ] ( 3 ) baddhasya trINi nAmAni / [ ba~dhA huA ke 3 nAma / ] ( 4 ) Apatpatitasya dve nAmanI / [ kaSTa meM par3e hue ke 2 nAma / ] ( 5 ) bhayadrutasya nAmadvayam / [ Dara se bhAge hue ke 2 nAma / ] ( 6 ) maithunanimittaM mudhAdRSitasya trINi nAmAni / [ mithyA dUSita ke 3 nAma / ] ( 7 ) asthirasvabhAvavato dve nAmanI / [ cala svabhAva vAle ke 2 nAma / ] ( 8 ) deva mAnuSIpIDAyuktasya dve nAmanI / [ daivI tathA mAnuSI pIDA se yukta ke 2 nAma / ] ( 9 ) vyAkulasya nAmadvayam / [ vyAkula ke 2 nAma 1 ] ( 10 ) svAGgAnyapi dhArayitumazaktasya dve nAmanI / [ vihvala ke 2 nAma / ] ( 11 ) AsannamaraNalakSaNena duSTabuddhernAmadvayam / [ duSTibuddhi vAle ke 2 nAma | ] ( 12 ) tADanayogyasya nAmadvayam / [ beMta mArane yogya ke 2 nAma / ] ( 13 ) vadhodyatasyaikam / [ aattaayii| ] ( 14 ) dveSArhasya nAmadvayam / [ dveSa yogya ke 2 nAma | ] ( 15 ) zirazchedArhasya dve nAmanI / [ zirakATa lene yogya ke 2 nAma / ] ( 16 ) viSeNa badhyasyaikam 'viSya:' / [ viSa se mArane yogya / ] ( 17 ) musalena vadhyasyaikam / [ musalya / ] ( 18 ) puNyakarmaNo nAmadvayam / - kRSNavarmA, iti pAThe tu pApAcArasyaikam | [ puNya karmA / ] ( 19 ) doSamanizcitya badhAdikamAcarato nAmadvayam / [ capala ke 2 nAma / ] kiMvA caJcalasya nAmadvayam ityapi kecit / ( 20 ) doSaikagrAhakasya dve nAmanI / [ doSadarzaka ke 2 nAma / ] ( 21 ) viparItAzayasya trINi nAmAni / [ zaTha ke 3 nAma / ] [ tRtIyakANDe For Private and Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSyanighnavarga : 1 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' karNejapaH sUcakaH syAt pizuno durjanaH khalaH nRzaMso dhAtukaH krUraH pApo dhUrtastu vaJcakaH // 47 // mUDha-yathAjAta mUrkha vaidheya-vAlizAH / " ajJa 'kadayeM kRpaNa kSudra kimpacAnamitampacAH // 48 // " niHsvastu duvidho dono daridro durgato'pi saH / 'vanIyako yAcanako mArgaNI "zubhaMyustu yAcakAthanau // 49 // 'ahaGkAravAnahaMyuH, zubhAnvitaH / 11 1" divyopapAdukA devA, nRgavAdyA jarAyujAH // 50 // 12 svedajAH kRmidaMzAdyAH, 14 pakSisarpAdayo'NDajAH / 15 udbhidastarugulmAdyA, "udbhidudbhijjamudbhidam // 51 // 181 ( 1 ) sUcakasya dve nAmanI / [ cugalakhora ke 3 nAma / ] ( 2 ) khalasya zrINi / [ duSTa ke 3 nAma / ] anye tu pazcaiva sUcakaparyAyA iti / ( 3 ) nRzaMsasya catvAri nAmAni / [ krUra ke 4 nAma / ] ( 4 ) vaJcakasya nAmadvayam / [ Thaga ke 2 nAma / ] ( 5 ) mUrkhasya SaD nAmAni / [ mUrkha ke 6 nAma / ] ( 6 ) kRpaNasya paJca nAmAni / [ kaMjUsa ke 5 nAma / ] ( 7 ) nirdhanasya pazca nAmAni / [ daridra ke 5 nAma / ] ( 8 ) yAcakasya paJca nAmAni / [ bhikhamaMgA ke 5 nAma / ] ( 9 ) ahaGkArayuktasya nAmadvayam / [ ahaMkAra vAlA ke 2 nAma / ] ( 10 *) zubhAnvitasya dve nAmanI / [ zubhecchuka ke 2 nAma / ] ( 11 ) mAtApitrAdidRSTakAraNarahitA adRSTasahakRtebhyo'NubhyaH samutpannA ye devAH te divyopapAdukAH kathyante / atra nAraka vyAvRttaye divyapadaprayogaH / devAnAmekam | [ devatAoM kA nAma / ] ( 12 ) jarAyujAnAmekam / [ manuSya, gAya Adi ko jarAyuja kahate haiM / ] ( 13 ) svedajAnAmekaM nAma / [ jU~ Adi svedaja hote haiM / ] ( 14 ) aNDajA - nAmekam | [ pakSi, sarpa Adi aNDaja hote haiM / ] ( 15 ) bhUmimudbhidya jAyante, iti teSAM nAma / [ vRkSa, gulma Adi ko udbhija kahate haiM / ] ( 16 ) udbhidAM nAmatrayam / [ udbhija ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 182 www.kobatirth.org 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH "sundaraM ruciraM cAru suSamaM sAdhu kAntaM manoramaM rucyaM manojJaM maJju tadAsecanakaM tRpternAstyanto yasya abhISTe'bhIpsitaM hRdyaM dayitaM vallabhaM nikRSTa pratikRSTA'rvarephayApyA'vanA'dhamAH kupUyakutsitA'vadyakheTa garhyA'NakAH " malImasaM tu malinaM kaccaraM 'pUtaM pavitraM medhyaJca, "vIghrastu 'niNikte zodhitaM mRSTaM niHzodhyamanavaskaram / 'asAraM phalgu, "zUnyaM tu vazikaM tucchariktake // 56 // 11 klobe pradhAnaM pramukhaM pravekA'nuttamottamAH / samAH // 54 // maladUSitam / vimalArthakam // 55 // pravarho'navarArdhyavat // 57 // [ tRtIyakANDe zobhanam / maJjulam // 52 // darzanAt / priyam // 53 // mukhya-varya - vareNyAca parArthyAgraprAgrahara prAgracAgracAgrIyamagriyam 12 zreyAn zreSThaH puSkalaH syAtsattamazcAtizobhane // 58 // 13 " syuruttarapade siMha-zArdUla - nAgAdyAH 14 aprAgracaM dvayahIne vyAghra puGgavarSabha- kuJjarAH / puMsi puMsi zreSThArthagocarAH // 59 // dve apradhAnopasarjane / ( 1 ) sundarasya dvAdaza nAmAni / [ sundara ke 12 nAma / ] ( 2 ) yasya darzanAt tRptirna bhavati tasya nAma, [ Asecanakam / ] ( 3 ) priyasya SaD nAmAni / [ priya ke 6 nAma / ] ( 4 ) adhamasya trayodaza nAmAni / [ adhama ke 13 nAma / ] ( 5 ) malinasya catvAri nAmAni / [ gandA ke 4 nAma | ] ( 6 ) pavitrasya trINi nAmAni | [ pavitra ke 3 nAma / ] ( 7 ) vimalasvabhAvavato dve nAmanI / [ nirmala svabhAva vAle ke 2 nAma / ] ( 8 ) dUrIkRtamalasya paJca nAmAni / [ sApha ke 5 nAma / ] ( 9 ) asArasya dve nAmanI / [ niHsAra ke 2 nAma / ] ( 10 ) tucchasya nAmacatuSTayam / [tuccha ke 4 nAma / ] ( 11 ) zreSThasya saptadaza nAmAni / [ zreSTha ke 17 nAma / ] ( 12 ) atizobhanasya paJca nAmAni / [ zreSTha ke 5 nAma / ] ( 13 ) uttarapadasthA vyAghrAdayaH sapta zabdAH zreSThArthavAcakA bhavanti / [ zreSThArthaM vAcaka zabda: / ] ( 14 ) apradhAnasya trINi nAmAni / apradhAnopasarjane klIbe / [ gauNa, apradhAna ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSyanighnavargaH 1] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 183 'vizaGkaTaM pRthu bRhad vizAlaM pRthulaM mahat // 60 // vaDoru vipulaM, pIna-pInI tu sthUlapIvare / stokAlpakSullakAH sUkSmaM zlakSNaM dabhraM kRzaM tanu // 61 // striyAM mAtrA truTiH puMsi lvleshknnaannvH| atyalpe'lpiSThamalpIyaH kanIyo'NIya ityapi // 62 // "prabhUtaM pracuraM prAjyamadabhraM bahulaM bahu / puruhUH puru bhUyiSThaM sphAraM bhUyazca bhUri ca // 63 // 'paraHzatAdhAste yeSAM parA saGkhyA zatAdikAt / "gaNanIye tugaNeyaM, 'saGghayAte gaNitamatha samaM sarvam // 64 // vizvamazeSaMkRtsnaMsamastanikhilAkhilAni niHzeSam / samagraM sakalaM pUrNamakhaNDaM syAdanUnake // 65 // 1 ghane nirantaraM sAndra, 11pelavaM viralaM tanu / 12samIpe nikaTA'sanna-sannikRSTa-sanIDavat / / 66 / / sadezA'bhyAza-savidha-samaryAda-sadezavat / upakaNThAntikA'bhyarNAbhyagrA apyabhito'vyayam // 67 // saMsakke tvavyavahitamapadAntaramityapi / 14nediSThamnantikatamaM syAd 1"dUraM viprakRSTakam // 68 // ( 1 ) vizAlasya nava nAmAni / [ bar3A ke 9 nAma / ] ( 2 ) sthUlasya catvAri nAmAni / [ moTA ke 4 nAma / ] ( 3 ) sUkSmastha caturdaza nAmAni / [ sUkSma ke 1: nAma / ] ( 4 ) svalpasya paJca nAmAni / [ thor3A ke 5 nAma / ] ( 5 ) bahulaspa dvAdaza / [ bahuta ke 12 nAma / ] ( 6 ) zatAtparasyaikaM nAma, 'parazzatAH' / [ saikar3oM / ] Adyena parassahatrAH / [ hjaaroN| ] (7) gaNayituM zakyasya dve naamnii| ginane yogya saMkhyA ke 2 nAma / (8) gaNitasya dve naabhnii| [hisAba, gaNita ke 2 nAma / ] ( 9 ) sakalasya caturdaza nAmAni / [ sampUrNa ke 14 nAma / ] ( 10 ) niviDasya trINi nAmAni / [ ghanA ke 3 nAma / ] ( 11 ) viralasya nAmatrayam / [ viralA ke 3 nAma / ] ( 12) samIpasya paJcadaza nAmAni / [ najadIka ke 15 nAma / ] (13) saMlagnasya nAmatrayam / [ saTA huA ke 3 nAma / ] ( 14 ) atinikaTasya nAmadvayam / [ atyanta samIpa ke 2 nAma / ] ( 15 ) dUrasya nAmadvayam / [ dUra ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 184 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH dIrghamAyatam / tunnatAnatam // 69 // 'vAmane | 'davIyazca daviSThaM ca sudUraM vartulaM nistalaM vRttaM bandhuraM " uccaprAMzUnnatodagrocchritAstuGge'ya nya-nIca kharva-hasvAH " syuravAgre'vanatAnate // 70 // 'arAlaM vRjinaM jihmamUmimat kuJcitaM natam / AviddhaM kuTilaM bhugnaM vellitaM vakramityapi // 71 // 'RjAvajihmapraguNI, vyaste tvapraguNA'kulau / 10 nitya - sadAtana - sanAtanAH // 72 // stheyAnekarUpatayA tu yaH / "4 sthAvaro jaGgametaraH // 73 // carAcaram / [ tRtIyakANDe 11 dhruvo " zAzvatastu 12 sthAsnuH sthirataraH 13 kAlavyApI sa kUTasthaH, 15 cariSNu jaGgamacaraM trasamiGga 1 " calanaM kampanaM kampraM calaM lolaM calAcalam // 74 // caJcalaM taralaM caiva pAriplava- pariplave / " atiriktaH samadhiko, " dRDhasandhistu saMhataH // 75 // 19 karkazaM kaThinaM krUraM kaThoraM niSThuraM 18 dRDham / ^ ( 1 ) sudUrasya trINi nAmAni / [ atyanta dUra ke 3 nAma / ] ( 2 ) dIrghasya nAmadvayam / [ lambA ke 2 nAma / ] ( 3 ) vartulasya trINi nAmAni / [ gola ke 3 nAma / ] ( 4 ) unnatAnatasya dve nAmanI / [ U~cA-nIcA ke 2 nAma / ] ( 5 ) unnatasya SaD nAmAni / [ U~cA ke 6 nAma / ] ( 6 ) laghoH paca nAmAni / [ choTA ke 5 nAma / ] ( 7 ) adhomukhasya trINi nAmAni / [ auMdhA mukha ke 3 nAma / ] ( 8 ) vakrasya ekAdaza nAmAni / [ Ter3hA ke 11 nAma | ] ( 9 ) saralasya trINi nAmAni / [ sIdhe ke 3 nAma / ] ( 10 ) Akulasya nAmatrayam / [ ghabar3Aye hue ke 3 nAma / ] ( 11 ) sanAtanasya pazca nAmAni / [ sthAyI ke 5 nAma / ] ( 12 ) sthiratarasya trINi nAmAni / [ sthiratara ke 3 nAma / ] ( 13 ) kUTasthasyaikam / [ kUTasthita kA nAma / ] ( 14 ) sthAvarasya nAmadvayam / [ per3a Adi ke 2 nAma / ] ( 15 ) carasya SaD nAmAni / [ ghUmanA ke 6 nAma / ] ( 16 ) calasya daza nAmAni / [ caJcala ke 10 nAma | ] ( 17 ) adhikasya dve nAmanI / [ adhika, jyAdA ke 2 nAma / ] (18) dRDhasandhernAmadvayam / [ dRDhasandhi ke 2 nAma / ] ( 19 ) kaThinasya nava nAmAni / [ kaThina ke 9 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 vizeSyanighnavargaH 1] ratnaprabhAvyAlyAsametaH 185 jaTharaM mUrtimanmUtaM, 'pravRddhaM prauDhamedhitam // 76 // purANe prtn-prl-puraatn-cirntnaaH| pratyagno'bhinavo navyo navIno nUtano nvH|| 77 // natnazca, 'sukumArantu komalaM mRdulaM mRdu| "anvaganvakSamanuge'nupadaM klIbamavyayam // 78 // 'pratyakSaM syAdaindriyakamapratyakSamatIndriyam / 'ekatAno'nanyavRttirekAnakAyanAvapi // 79 // apyekasarga ekAprayo'pyekAyanagato'pi ca / "puMsyAdiH pUrvapaurastyaprathamAdyA athAstriyAm / / 80 // 1deganto jghnynycrmmntypaashcaatypshcimaaH| 11moghaM nirarthakaM 12spaSTaM sphuTaM pravyaktamulbaNam // 81 // "sAdhAraNaM tu sAmAnyame kAkI tveka ekakaH / "bhinnArthakA - anyatara ekastvo'nyetarAvapi // 82 // 17uccAvacaM naikabhedamuccaNDamavilambitam / 1 aruntudantu marmaspRgabAdhantu nirargalam // 83 // ( 1 ) pravRddhasya trINi nAmAni / [ bar3hA huA ke 3 nAma / ] ( 2 ) purAtanasya paJca nAmAni / [purAnA ke 5 nAma / 1 ( 3 ) navInasya sapta nAmAni / [nayA ke 7 nAma / ( 4 ) komalasya nAmacatuSTayam / [ komala ke 4 nAma / ] ( 5 ) pazcAdityarthe catvAri nAmAni / [ pIche ke 4 nAma / ] ( 6 ) pratyakSasya dve nAmanI / [ pratyakSa ke 2 nAma / ] (7) parokSasya dve naamnii| [parokSa ke 2 nAma / ] ( 8) ekAgrasya sapta nAmAni / [ dhyAnamagna ke 7 nAma / ] (9) Adyasya paJca nAmAni / [ prathama ke 5 nAma / ] ( 10) antyasya SaD nAmAni / [ AkhirI ke 6 nAma / ] (11) nirarthakasya dve nAmanI / [ vyartha ke 2 nAma / ] (12) spaSTasya catvAri nAmAni / [ sApha ke 4 nAma / ] ( 13 ) sAmAnyasya dve nAmanI / [sAdhAraNa ke 2 nAma / ] ( 14 ) asahAyasya trINi nAmAni / ekala ilyapi pAThaH / [asahAya ke 3 nAma / ] ( 15 ) bhinnArthakAH SaT zabdAH / [alaga ke 6 nAma / ] ( 16 ) bahuprakArasya dve naamnii| [ aneka prakAra ke 2 nAma / ] (17) uttAlasya dve nAmanI / tatra svAmI avilambanamiti / [ avilamba ke 2 nAma / ] ( 18) marmapIDakasya dve nAmanI / tatra marmaspRk zAntaH / [ marma bhedaka ke 2 nAma / ] ( 19 ) abAdhitasya nAmadvayam / [ pIDArahita ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 186 www.kobatirth.org amarakoSaH "prasavyaM pratikUlaM syAdapasavyamapaSThu 2 vAmaM zarIraM savyaM syAdapasavyaM tu 4 saGkaTaM nAti sambAdhaH, "kalilaM 'saGkIrNe saGkulAkIrNe " muNDitaM ' granthitaM sanditaM dRbdhaM, "visRtaM vistRtaM 1. antargataM vismRtaM syAt 11 prAptapraNihite 12 vellita preGkhitAta valitA''kampitA "nuttanunnAstaniSThyatAviddhakSippreritAH 14 parikSitaM tu nivataM, "pravRddhaprasRte, 17 "nidigdhopacite, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'nyastanisRSTe, 20 gUDhagupte, [ tRtIyakANDe ca / dakSiNam // 84 // gahanaM same / parivApitam // 85 // samAH // 87 // "bhUSitaM suSitArthakam / "guNitAhate // 88 // guNDita rUSite / tatam / same // 86 // dhute / For Private and Personal Use Only ( 1 ) pratikulArthasya catvAri nAmAni / [ pratikUla ke 4 nAma / ] ( 2 ) savyazarIrasyaikam | [ zarIra kA bAMyA bhAga | ] ( 3 ) apasavyasyaikam | [ zarIra kA dAhinA bhAga 1 ] [ 4 saGkIrNasya dve nAmanI | [ saMkIrNa ke 2 nAma / ] ( 5 ) duSpravezasya dve nAmanI / [ bhIr3a yukta ke 2 nAma / ] ( 6 ) nAnAjAtIyasammilitasya trINi nAmAni / [ aneka jAti ke logoM kI bhIr3a ke nAma / ] ( 7 ) kRtakSaurakarmaNo dve nAmanI / [ muNDana kiye hue ke 2 nAma / ] ( 8 ) gumphitasya trINi nAmAni / [ guMthA huA ke 3 nAma / ] ( 9 ) labdhapratarasya zrINi nAmAni / [ phailA huA ke 3 nAma / ] ( 10 ) vismRtasya dve nAmanI / [ bhUlA huA ke 2 nAma / ] ( 11 ) sthApitasya nAmadvayam / [ rakhA huA ke 2 nAma | ] ( 12 ) ISatkampitasya SaD nAmAni / [ thor3A ka~pA huA ke 6 nAma / ] (13) preritasya sapta nAmAni / [ prerita ke 7 nAma / ] ( 14 ) parikhAdinA veSTitasya dve nAmanI | [ parikhA Adi se ghire hue ke 2 nAma / ] ( 15 ) coritasya nAmadvayam / [ curAyI vastu ke 2 nAma / ] ( 16 ) pravRddhasya nAmadvayam / [ bar3hA huA ke 2 nAma / ] ( 17 ) tyaktasya dve nAmanI / [ chor3A huA ke 2 nAma ] ( 18 ) guNitasya nAmadvayam / [ guNA kiyA huA ke 2 nAma / ] ( 19 ) puSTi prApitasya nAmadvayam / [ supuSTa ke 2 nAma / ] ( 20 ) guptasya dve nAmanI / [ chipA huA ke 2 nAma / ] ( 21 ) rUSitasya dve nAmanI / [ dhUli dhUsarita ke 2 nAma / ] Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSyanighnavargaH 1 ] 'drutAvadIrNe, udgarNodyate, 4 ghrANAghAte, "digdhalipte, 'samudaktoddhate "vepritaM syAdvalayitaM saMvItaM ruddhamAvRtam // 90 // 'rugNa bhugne'tha nizita kSaNuta-zAtAni tejite / 'syAdvinAzonmukhaM pakkaM " hINa hotau tu lajjite // 91 // vRte tu vRttavyAvRttI, saMyojita upAhitaH / 11 1 14 prApyaM gamyaM samAsAdyaM, "svanaM rINaM snutaM srutam // 92 // "sagUDhaH syAt saGkalito'vagItaH khyAtagarhaNaH / 18 vividhaH syAd bahuvidho nAnArUpaH pRthagvidhaH // 23 // 19 avarINo furatsiideostosvacUrNitaH / ratnaprabhAvyAkhyAsametaH kAcitazikyite // 89 // same | 187 2 ( 1 ) drutasya nAmayam / [ pighalA huA ke 2 nAma / ] ( 2 ) uttolitasya dve nAmanI / [ uThAyA huA ke 2 nAma / ] ( 3 ) zikyasthApitasya nAmadvayam / [ chIMkA para rakhA huA ke 2 nAma / ] ( 4 ) AghrAtasya dve nAmanI / ghrANantu vrAtaghogayo' / iti haima: / [ saMghA huA ke 2 nAma / ] ( 5 ) liptasya nAmadvayam / [ liyA huA ke 2 nAma | ] ( 6 ) niSkAsita jalAdernAmadvayam / 'sameM ' iti prayuddhapratAdiko tulyArthako / nikAle hue jala Adi kA 2 nAma / ] ( 7 ) nadyAdiveSTitasya paJca nAmAni / [ nadI Adi se ghirA huA ke 2 nAma / ] ( 8 ) vakrasya nAmadvayam / [ Ter3hA ke nAma / ] ( 1 ) vANAditA tokSNokRtasya catvAri nAmAni / [ zANa Adi se teja kiye hue zastra jAdi ke 4 nAma / ] (10) vinAzonmukhasya nAmadvayam / [ vinAzonmukha ke 3 nAma / ] ( 11 ) lajjitasya trINi nAmAni / [ zarmAyA huA ke 3 nAma | ] ( 12 ) svayaMvRtasya varAdestrINi nAmAni / [svayaMvara vidhi se varaNa kiye hue ke 3 nAma / ] ( 13 ) saMyuktasya nAmadvayam / [ jor3A huA ke 2 nAma / ] ( 14 ) prAptuM samarthasya trINi nAmAni / [ milane yogya ke 3 nAma / ] ( 15 ) prastutasya catvAri nAmAni / [cUnA huA ke 4 nAma / ] ( 16 ) aGkAntareNakIkRtasyAGkAdernAmadvayam / [ jor3A huA ke 2 nAma | ] ( 17 ) atigarhaNasya dve nAmanI / [ atinindita ke 2 nAma | ] ( 18 ) vividhasya catvAri nAmAni / [ vividharUpa ke 4 nAma / ] ( 19 ) dhikkRtasya dve nAmanI / [ nindita ke 2 nAma | ] ( 20 ) avacUrNitasya nAmadvayam / kecit prakSitasudhAcUrNasyeti / [ cUrNaM kiyA huA / ] For Private and Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'anAyAsakRtaM phANTa, svanitaM dhvanitaM same // 94 // 'baddhe sandAnitaM mUtamuditaM sanditaM sitam / niSpakke kathitaM, "pAke kSIrAjyahaviSAM zRtam // 95 // 'nirvANo munivahnayAdau, 'nirvAtastu gte'nile| "pakvaM pariNataM, 'gUnaM hanaM, "moDhaM tu mUtrite // 96 // ''puSTe tu puSitaM, soDhe kssaantmudvaantmudgte| 14dAntastu damite 'zAntaHzamite, "prAthiterditaH // 97 // 1"jJaptastu jJapite, "channazchAdite, ''puujite'shcitH| 2deg pUrNastu pUrite, 21kliSTaH klizite'vasite22 sitH||98|| 2 aSTapluSToSitA dagdhe, 24taSTatvaSTau tnuukRte| (1) phANTasya nAmadvayam / [ cAya kI bhA~ti pakAyA huA kvAtha ke 2 nAma / ] ( 2) dhvanitasya nAmadvayam / [dhvanita ke 2 naam| ] ( 3 ) baddhasya SaD nAmAni / [ ba~dhA huA ke 6 nAma / ] ( 4 ) sampUrNa pakvasya nAmadvayam / [pUrA pakA huA ke 2 nAma / ] ( 5 ) kSIrAdiSu pakvasyakam / [ dUdha, ghI meM pakA huA / ] ( 6 ) munivahnayAdinirvANasyakam / [ muni kI mRtyu tathA Aga kA bujhanA / ] ( 7 ) nirvAtasyakam / [ vAyu rahita sthAna / ] (8) pakvasya nAmadvayam / [ pakA huA ke 2 nAma / ] (9) niHsRtamalasya dve nAmanI / [mala tyAga ke 2 nAma / ] (10) mUtritasya nAmadvayam / [ mUtratyAga ke 2 nAma / ] (11) labdhapoSaNasya nAmadvayam / [pakA huA ke 2 nAma / ] ( 12 ) soDhasya nAmadvayam / [ sahana kiyA huA ke 2 nAma / ] ( 13 ) kRtavamanasya nAmadvayam / [jisane vamana kiyA ho, usake 2 nAma 1 ] ( 14 ) damitasya vRssbhaadeve nAmanI / [ damana kiye hae baila Adi ke 2 nAma / ] (15) zAntasya nAmadvayam / [ zAnta ke 2 nAma / ] ( 16 ) prArthitasya dve nAmanI / [ prArthita ke 2 nAma / ] ( 17 ) labdhabodhasya nAmadvayam / [ jJAna prApta ke 2 nAma / ] ( 18 ) AcchAditasya nAmadvayam / [ DhakA huA ke 2 nAma / ] ( 19 ) pUjitasya nAmadvayam / [pUjita ke 2 nAma / ] (20) pUrNasya dve nAmanI / [ pUrNa ke 2 nAma / ] ( 21 ) labdhakaSTasya nAmadvayam / [ kaSTaprApta ke 2 nAma / ] ( 22 ) samAptasya nAmadvayam / [ samApta ke 2 nAma / ] ( 23 ) dagdhasya catvAri nAmAni / [ jalA huA ke 4 nAma / ] ( 24 ) tanUkRtasya trINi nAmAni / [ patalA kiye hue ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSyanighnavargaH 1 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH vicArite // 99 // vidrutadrutau / varivasite 'vedhitacchidritau viddhe, vinavittau niSprabhe vigatA'rokau, 4 vilIne "siddhe nirvRttaniSpannau, 'dArite bhinnabheditau // 100 // " UtaM syUtamutaM ceti tritayaM tantusantate / 'syAdahitenamasthitana masitamapacAyitAcitApacitam // 101 // varivasyitamupAsitaJcopacaritaJca / dhUpitadhUpAyitau ca mattastRptaH prahnannaH pramuditaH prItaH / 12 chinnaM chAtaM lUnaM kRttaM dAtaM ditaM chitaM vRkNam // 13 srastaM dhvastaM bhraSTaM skannaM patnaM cyutaM galitam / 14 labdhaM prAptaM vinnaM bhAvitamAsAditaM ca bhUtaJca // " anveSitaGgaveSitamanviSTaM mArgitaM mRgatam / 10 santApitasantapnau dunazca // 102 // 'hRSTe 103 // 3 104 // 175 1 " Ardra sAndraM klinnaM timitaM stimitaM samunnamuttaJca // 105 // " trAtaM trANaM rakSitamavitaM gopAyitaM ca guptaM ca / 17 " avagaNitamavamatAvajJAte'vamAnitaJca paribhUte // 106 // 189 ( 1 ) viddhasya trINi nAmAni / [ vidhA huA ke 3 nAma / ] ( 2 ) vicAritasya nAmatrayam / [ vicAra kiyA huA ke 3 nAma / ] ( 3 ) niSprabhasya nAmatrayam / [ prabhAhIna ke 3 nAma / ] ( 4 ) svato dravIbhUtasya nAmatrayam / [ apane se pighale hue ke 3 nAma / ] ( 5 ) siddhasya trINi nAmAni / [ siddha kArya ke 3 nAma | ] ( 6 ) vidAritasya trINi nAmAni / [ phAr3A huA ke 3 nAma / ] ( 7 ) syUtasya nAmacatuSTayam / [ sile hue ke 4 nAma / ] ( 8 ) namaskRtasya SaD nAmAni / [ namaskAra kiye hue ke 6 nAma / ] ( 9 ) pUjitasya nAmacatuSTayam / [ pUjita ke 4 nAma / ] ( 10 ) santApitasya paJca nAmAni / [ santapta ke 5 nAma / ] ( 11 ) prahRSTasya SaD nAmAni / [ prasanna ke 6 nAma / ] ( 12 ) chinnasya aSTau nAmAni / [ kaTA huA ke 8 nAma / ] ( 13 ) cyutasya nAmAni / [ bichur3A huA ke 7 nAma / ] ( 14 ) prAptasya SaD nAmAni / [ pAye hue ke 6 nAma / ] ( 15 ) gaveSitasya pazca nAmAni / [ DhU~DhA huA ke 5 nAma / ] ( 16 ) Ardrasya sapta nAmAni / [ gIlA ke 7 nAma / ] ( 17 ) rakSitasya SaD nAmAni / [ surakSita ke 6 nAma / ] ( 18 ) paribhUtasya paca nAmAni / [ apamAnita ke 5 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 190 www.kobatirth.org 7 amarakoSaH [ tRtIyakANDe 3 4 1 ' tyaktaM hInaM vidhutaM samujjhitaM dhUtamutsRSTe / uktabhASitamuditaMjalpitamAkhyAtamabhihitaMlapitam // 107 // buddhaM budhitaM manitaM viditaM pratipannamavasitAvagate / urIkRta murarIkRtamaGgIkRtamAzrutaM pratijJAtam // 108 // saGgIrNa-vidita-saMzruta-samAhitopazrutopagatam "IlitazastapaNAtipanAyitapraNuta paNitapanitAni // 109 // api gorNavaNitAbhiSTateDitAni stutArthAni / "bhakSitacavatalIDhapratyavasitagilitakhA ditapsAtam // 110 // abhyavahRtA'nnajagdha-grasta-glastA'zitaM 'kSepiSTha-kSodiSTha-preSTha-variSTha- viSTha - baMhiSThAH kSiprakSudrAbhIpsita- pRthu - pIvara bahula-prakarSArthAH 'sAdhiSTha drAghiSTha-spheSTha-gariSTha- hrasiSTha-vRndiSThAH bAda- vyAyata- bahu-guru- vAmana-vRndArakAtizaye iti vizeSyanighnavargaH / bhukte / + Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. atha saGkIrNavargaH 'prakRtipratyayArthAH saGkIrNe liGgamunnayet 4064 // 111 // ( 1 ) tyaktasya SaD nAmAni / [ chor3A huA ke 6 nAma / ] ( 2 ) bhASitasya sapta nAmAni / [ kahA huA ke 7 nAma / ] ( 3 ) viditasya sapta nAmAni / [ mAlUma ke 7 nAma / ] ( 4 ) svIkRtasyaikAdaza nAmAni / [ svIkRta ke 11 nAma / ] ( 5 ) stutasya dvAdaza nAmAni / [ varNita ke 12 nAma / ] ( 6 ) makSitasya caturdaza nAmAni / [ khAyA, pIyA, cabAyA, cATA huA Adi ke 14 nAma / ] ( 7 ) atizayena kSiprAdInAmekaikam | [ kSitra, kSudra, priya, uru, sthUla, bahula ke 1-1 nAma / ] ( 8 ) sAdhiSThAdInAM bADhAdibhiryathAsaGkhyaM bodhyam / tad yathA --- atizayena bADhaM = sAdhiSTham / evameva anye'pi / [ atyanta bar3hA huA, dIrgha, sthira, guru, hrasva, vRndAraka ke 1-1 nAma / ] iti vizeSyanighnavarga: / // / 112 / / For Private and Personal Use Only ( 9 ) saGkIrNArthaiH saGkIrNaliGgezva prArabdhatvAt saGkIrNA'bhidhe'smin varge Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saGkIrNavarga : 2 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH " karma kriyA, tatsAtatye gamye syuraparasparAH // 1 // sAkalyAsssaGgavacane pArAyaNa-turAyaNe / karmavRttaM, 10 dazakriyA saMvananaM 12 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " yadRcchA svairitA, " hetuzUnyA tvAsthA vilakSaNam // 2 // " zamathastu zamaH zAnti dantistu damatho damaH / 'avadAnaM 9. kAmyadAnaM pravAraNam || 3 || "mUlakarma tu kArmaNam / pratarpaNaM prINanA'vanam // 4 // vidhUnanaM vidhuvanaM, 14 paryAptiH syAt paritrANaM hastavAraNamityapi / 15 sevanaM sIvanaM syUti "vidaraH sphuTanaM bhidA // 5 // 191 prakRtyarthena pratyayArthena ca rUpabhedAvinA liGganirNayaM vidadhyAt / prakRtyarthena - 'aparasparaH' catra dvandvasamAsatvena paravalliGgatA, ataH triliGgaparazabdavat aparasparazabdo'pi tathaiva / pratyayArthena ---'zAntiH striyAM ktito vidhAnAt / 'vidhUnanam' napuMsake lyuTo vidhAnAt / sAhacaryeNa -DimbAdeH puMstvaM vijJeyam | ( 1 ) kriyAyA nAmadvayam / [ karma ke 2 nAma / ] ( 2 ) kriyAyA: kriyAvatAca sAtatye liGgatrayambhavati / tadyathA puMsi - aparasparAH sAthAM gacchanti / striyAm - aparasparAH striya Agacchanti / klobe - aparasparANi kulAni virAjante / atra - apare ca pare ca iti dvandvaH / [ aparaspara zabda ke rUpa tInoM liMgoM meM hote haiM | ] ( 3 ) sAkalyavacane pArAyaNam, parAyaNaM vA / AsaGgavacane - turAyaNam / 'ratnapArAyaNaM nAma laGkeyaM mama maithili ' // iti bhaTTiH / [ sAkalya aura AsaMgavacana | ] ( 4 ) svecchAyA dve nAmanI / [ apanI icchA ke 2 nAma / ] ( 5 ) 2 nAma / ] zUnyAyA AsthAyA ekam / [ akAraNasthiti / ] ( 6 ) zAntestrINi nAmAni / [ zAnti ke 3 nAma / ] ( 7 ) tapaH kleza sahanasya damasya trINi nAmAni / [ dama ke 3 nAma | ] ( 8 ) prazastakarmaNo dve nAmanI / [ zubhakArya ke 2 nAma / ] ( 9 ) svecchayA dAnasya nAmadvayam / [ svecchA se diyA huA dAna ke (10) vazIkaraNasya nAmadvayam / [ vazIkaraNa ke 2 nAma / ] ( 11 ) auSadhi - mUlAdibhiruccATanakarmaNo dve nAmanI / [ jAdU ke 2 nAma / ] ( 12 ) kampanasya nAmadvayam / [ kA~pane ke 2 nAma / ] ( 13 ) prINanasya nAmatrayam / [ tRpta karane ke 3 nAma | ] ( 14) mAraNodyatanivAraNasya nAmatrayam / [ bacAne ke 3 nAma | ] ( 15) sUcIkriyAyAstrINi nAmAni / [ silAI ke 3 nAma / ] (16) dvidhAbhAvasya trINi nAmAni / [ phUTanA ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'AkrozanamabhISaGgaH, saMvedo bedanA na naa| sammUrcchanamabhivyAptiryAcyA bhikSArthanA'rdanA // 6 // "vardhanaM chedane'tha dve AnandanasabhAjane / ApracchanamathAmnAyaH sampradAyaH, 'kSaye liyA // 7 // 'grahe grAho,degvazaH kAntau, "rakSaNastrANe rnnHkvnne| "vyadho vedhe, 14pacA pAke, "havo hUtau, "varo vRtau // 8 // 17oSaHploSe, "nayo nAye, jyAnirjII, 2degbhramo bhramau / 21sphAtivRddhau, prathA khyAtau, 23spRSTiH pRktau, 24snvHsrve||9|| 2"edhA samRddhau, 2"sphuraNe sphuraNA, "pramitau prmaa| (1) zApasya nAmadvayam / [ zApa, gAlI ke 3 nAma / ] ( 2 ) anubhavasya nAmadvayam / [ anubhava ke 2 nAma / ] ( 3 ) sarvatovyApta naamnii| [cAroM ora vyApta ke 2 nAma / ] ( 4 ) yAcyAyAzcatvAri nAmAni / [ mAMganA ke 4 nAma / 1 ( 5 ) kartanasya nAmadvayam / [ kATanA ke 2 nAma / 1 ( 6 ) Apracchanasya trINi nAmAni / [ kuzalapUchanA, pyAra karanA ke 3 nAma / ] (7) guruparamparAgataprAptopadezasya nAmadvayam / [ guruparamparA se prApta upadeza Adi ke 2 nAma / ] (8) apacayasya dve / [ hrAsa ke 2 nAma / ] (9) grahaNasya dve / - [ grahaNa karane ke 2 nAma / ] (10) icchAyA dve / [ icchA ke 2 nAma / ] (11) rakSAyA dve / [bacAnA ke 2 nAma / ] (12) zabdakaraNasya dve / [ zabda ke 2 nAma / ] ( 13 ) vedhanasya nAmadvayam / [ chedane ke 2 nAma / ] (14) pAkasya dve / [ pakAnA ke 2 nAma / ] ( 15 ) AkAraNasya nAmadvayam / [bulAnA ke 2 nAma / ] ( 16 ) peSTanasya, varasya vA dve nAmanI / 'tapobhiriSyate yastu devebhyaH sa varo mataH', [gheranA yA varaNa karanA ke 2 nAma / ] (17) dAhasya nAmadvayam / [ jalana ke 2 nAma / ] ( 18) nIteH dve / [ nIti ke 2 nAma / ] ( 19 ) jIrNatvasya, hAneH ca / [ vRddhatA ke 2 nAma / ] ( 20) bhramaNasya dve naamnii| [ ghUmane ke 2 nAma / ] ( 21) vRddhaH dve nAmanI / [ vRddhi ke 2 nAma / ] ( 22 ) nAmadvayaM prasiddhaH / [ prasiddhi ke 2 nAma / ] ( 23). sparzanasya dve| [ chUnA ke 2 nAma / ] ( 24 ) prasravasya dve naamnii| [ jharanA ke 2 nAma / ] ( 25 ) dhanasampatte naamnii| kvacid "vidhA' iti pAThaH / [dhana sampatti ke 2 nAma / ] ( 26 ) sphuraNasya nAmadvayam / [sUjhanA ke 2 nAma / ] ( 27 ) pramAjJAnasya nAmadvayam / [pramA jJAna ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra saGkIrNavargaH 2 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'prasUtiH prasave, cyAte prAdhAraH * utkarSo'tizaye, "sandhiH zleSe, * kSipAyAM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir klamathuH klame // 10 // 'viSaya Azraye / kSepaNaM 'goNigirau guraNamudyame // 11 // 10 " unnAya unnaye, " zrAryaH zravaNe, 12 jayane jayaH / 1 13 nigAdo nigade, 4 mAdo mada, "udvega udbhrame // 12 // vimardanaM parimale'bhyupapattiranugrahaH / 1 1 " nigrahastu nirodhaH " syAt abhiyogastvabhigrahaH // 13 // Damara viplavau / 20 muSTibandhastu saGgrAho Dimbe bandhanaM prasitizvAraH, sparzaH 24 nikAro viprakAraH syAdAkArastviGga iGgitam / spraSTopataptari // 14 // 193 ( 1 ) prasavanasya preraNasya vA nAmadvayam / [ preraNA ke 2 nAma / ] ( 2 ) kSaraNasya dve / [ kSINa hone ke 2 nAma / ] ( 3 ) glAne dve / [ glAni ke 2 nAma / ] ( 4 ) utkarSasya dve / [ utkarSa ke 2 nAma / ] ( 5 ) sandhernAmadvayam / [ mela ke 2 nAma / ] ( 6 ) Azrayasya dve / kvacid ' Azaye' iti pAThaH / [ Azraya yA Azaya ke 2 nAma / ] ( 7 ) preraNasya dve / [ preraNA ke 2 nAma / ] ( 8 ) nigaraNasya dve / [ nigalanA ke nAma / ] ( 9 ) bhArAdyudyamanasya dve / tatra - guraNaM, gUraNaM, goraNaca dRzyate / [ bojha uThAne ke 2 nAma / ] ( 10 ) unnayanasya dva e / [ tarka karanA ke 2 nAma / ] ( 11 ) sevAyA nAmadvayam / ( 12 ) jayasya dve / [ jIta ke 2 nAma / ] ( 13 ) spaSTabhASaNasya dve / ( 14 ) harSasya dve / [ prasannatA ke 2 nAma / ] ( 15 ) udvegasya dve / [ ghabar3AhaTa ke 2 nAma / ] ( 16 ) kuGkumAdimardanasya dve / [ kuMkuma Adi ko masalane ke 2 nAma / ] ( 17 ) anugrahasya dve / kecit - hitasampAdanasya, ahita nivAraNapravRtteriti kathayanti / [ kRpA ke 2 nAma / ] ( 18 ) nigrahasya dve / [ nigraha ke 2 nAma / ] ( 19 ) kalahA''hvAnasya nAmadvayam / [ jhagar3A bulAnA ke 2 nAma / ] ( 20 ) muSTibandhasya nAmadvayam / [ muTThI meM pakar3anA ke 2 nAma / ] ( 21 ) upadravasya trINi nAmAni azastrakalahasya iti svAmI / ( 22 ) bandhanasya trINi / [ bandhana ke 3 nAma / ] ( 23 ) santaptasya santApasya vA trINi / [ santapta ke 3 nAma / ] ( 24 ) apakArasya dve nAmanI / [ burAI ke 2 nAma / ] (25) abhiprAyAnurUpaceTAyAstrINi / [ ceSTA ke 3 nAma / ] 1 13 a0 For Private and Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 194 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'pariNAmo vikAro dve, same vikRtivikriye // 15 // samuccayaH / parikramaH // 16 // [ tRtIyakANDe apahArastvapacayaH, samAhAraH 4 10 * pratyAhAra upAdAnaM, "vihArastu 'abhihAro'bhigrahaNaM, " nihAro'bhyavakarSaNam / 'anuhAro'nukAraH syAt ' arthasyApagame vyayaH // 17 // " pravAhastu pravRttiH syAt "pravaho gamanaM bahiH / 12 viyAmo viyamo yAmo yamaH saMyAma-saMyamau // 18 // "hiMsAkarmA'bhicAraH 14 syAjjAgaryA jAgarA dvayoH / 15 vighno'ntarAyaH pratyUhaH syAdupaghno'ntikAzraye // 19 // 1 "E 17 nirveza upabhogaH syAt " parisarpaH parikriyA / " vidhuraM tu pravizleSe'bhiprAyazchanda AzayaH // 20 // 19 ( 1 ) prakRteranyathAbhAvasya catvAri / [ asvAstha ke 4 nAma / ] ( 2 ) apaharaNasya dve nAmanI / [ chInanA ke 2 nAma / ] ( 3 ) samAhArasya dve nAmanI / rAzIkaraNasya vA / [ ikaTThA karanA ke 2 nAma / ] ( 4 ) viSayebhya indriyaparAvartanasya / [ viSayoM se indriyoM ko haTA lene ke 2 nAma / ] ( 5 ) krIDArthaM - sazcaraNasya dve / [ maujamastI ke liye ghUmanA ke 2 nAma / ] ( 6 ) Abhimukhyena grahaNasya dve / [ lUTanA ke 2 nAma ] ( 7 ) zastrodeyuMktyA niHsAraNasya dve nAmanI / [ nikAlanA ke 2 nAma / ] ( 8 ) anuhArasya nAmadvayam / [ anukaraNa yA nakala karanA ke 2 nAma / ] ( 9 ) vyayasyaikam / [ kharca karanA / ] ( 10 ) jalAde: satata pravRtte / [ nirantara pravAha ke 2 nAma / ] ( 11 ) bahirgamanasyaikam | [ bAhara jAnA / ] ( 12 ) saMyamanasya SaD nAmAni / vividhayamanasya dve, uparatimAtrasya dve saMyamanasya dve ca iti svAmI / [ saMyama ke 6 nAma | ] ( 13 ) mAraNAdikriyAyA dve nAmanI / [ mantrAdi prayoga dvArA mAraNa kriyA ke 2 nAma | ] ( 14 ) jAgaraNasya dve / [ jAganA ke 2 nAma / ] ( 15 ) vighnasya trINi nAmAni / [ vighna ke 3 nAma / ] ( 16 ) sannihitAzrayasya dve nAmanI / [ ghara ke samIpa ke 2 nAma / ] ( 17 ) upabhogasya nAmadvayam / [ upabhoga ke 2 nAma / ] ( 18 ) parijanAdinA veSTanasya nAmadvayam / [ kuTumbiyoM se ghirA huA ke 2 nAma / ] ( 19 ) atyantaviyogasya dve nAmanI / [ atyanta viyoga ke 2 nAma / ] ( 20 ) abhiprAyasya trINi nAmAni / [ abhiprAya ke 3 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saGkIrNavargaH 2] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'sakSepaNaM samasanaM, paryavasthA virodhanam / parisaryA parIsAraH syAdAsyA tvAsanA sthitiH // 21 // "vistAro vigraho vyAsaH, sa ca 'zabdasya vistrH| "saMvAhanaM mardanaM sthAt 'vinAzaH syAdadarzanam // 22 // "saMstavaH syAtparicayaH, 1degprasarastu visarpaNam / 'nIvAkastu prayAmaH syAt 'sannidhiH sannikarSaNam // 23 // "lavo'bhilAvo lavane, 14niSpAvaH pavane pavaH / 1"prastAvaH syAdavasarAsaraH sUtraveSTanam // 24 // 1"prajanaM syAdupasaraH, 1"prazraya-praNayau samau / 1dhIzaktiniSkramo'strI tu, 2degsaMkramo durgasaJcaraH // 25 // (1) saGkSapasya dve nAmanI / [ saMkSepa ke 2 nAma / ] ( 2 ) virodhasya dve| [virodha ke 2 nAma / ] ( 3 ) sarvatogamanasya dve / [ saba jagaha ghUmane ke 2 nAma / ] ( 4 ) Asanasya trINi nAmAni / [ baiThanA ke 3 nAma / ] (5) vistArasya vstraadestriinni| [ phailAva ke 3 nAma / ] ( 6 ) sa eva zabdasya vistaraH kathyate / [ usI ko vistAra kahate haiM / ] (7) pAdasaMvAhanasya dve / [paira dabAnA ke 2 nAma / ] ( 8) tirodhAnasya dve / [ adarzana ke 2 nAma / ] (9) paricayasya dve / [ paricaya ke 2 nAma / ] ( 10 ) vraNAdiprasaraNasya dve / [ghAva kA phailanA ke 2 nAma / ] (11) dhAnyasaJcayasya dve / [dhAnya saMyama ke 2 nAma / ] ( 12 ) sannidhAnasya dve / [samIpa ke 2 nAma / ] (13) lavanasya nAmatrayam / [ kATanA ke 3 nAma / ] ( 14 ) dhAnyAdibahulIkaraNasya triinni| [ anAja ko sApha karane ke 3 nAma / ] ( 15 ) avasarasya dve / [ ucita samaya ke 2 nAma / ] ( 16 ) sUtraveSTanasya dve naamnii| [ dhAgA lapeTanA ke 2 nAma / ] ( 17 ) prathamagarbhagrahaNasya dve / [ pahalIbAra garbhavatI hone ke 2 nAma / ] ( 18) prItyA prArthanasya praNayasya vA dve naamnii| [praNaya ke 2 nAma / ] ( 19 ) buddhisAmathyasya nAmadvayam / [ buddhi zakti ke 2 nAma / ] aSTadhA dhiyaH zaktiH 'zuzrUSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNantathA / UhApohau ca vijJAnaM tattvajJAnaM ca dhIguNAH // "niSkramo nirgame khyAto buddhisampadi nisskrmH'| iti rudraH / / ( 20 ) durgapravezanakriyAyA dve naamnii| [kilA meM praveza ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [tRtIyakANDe 'pratyutkramaH prayogArthaH, prakramaH syaadupkrmH| 'syAdabhyAdAnamudadhAta ArambhaH, sambhramastvarA // 26 // "pratibandhaH pratiSTambho'vanAyastu nipAtanam / "upalambhastvanubhavaH, 'samAlambho vilepanam // 27 // 'vipralambho viprayogo, 1degvilambhastvatisajanam / "vizrAvastu pratikhyAtirakSA prtijaagrH||28|| 13nipATha-nipaThau pAThe, "temastemau samundane / 15AdInavAnavau kleze, "melake saGgasaGgamau // 29 // "saMvIkSaNaM vicayanaM mArgaNaM mRgaNA mRgH| "parirambhaH pariSvaGgaH saMzleSa upagRhanam // 30 // 19nivarNanantu nidhyAnaM darzanAlokanekSaNam / 2degpratyAkhyAnaM nirasanaM pratyAdezo nirAkRtiH // 31 // 21 upazAyo vizAyazca pryaayshynaarthko| (1) karmArambhe prathamaprayogasya - nAmadvayam / [ kAryArambha ke 2 nAma / ] (2) prathamArambhasya nAmadvayam / [ prArambha karane ke 2 nAma / ] ( 3 ) Arambha-- sAmAnyasyauM trINi / kecit paJcApi Arambhasyeti / [ sAmAnya Arambha ke 3 nAma / ] ( 4 ) tvarAyA dve naamnii| [ zIghratA ke 2 nAma / ] ( 5 ) pratibandhasya dve / [ rukAvaTa ke 2 nAma / ] ( 6 ) adhonayanasya dve / [ nIce le jAne ke 2 nAma / ] (7 ) anubhavasya dve / [ anubhava ke 2 nAma / ] (8) vilepanasya dve / [ candana Adi lagAne ke 2 nAma / ] (9) viyogasya nAmadvayam / [mitrajana viyoga ke 2 nAma / ] (10) dAnasya dve / [dAna ke 2 nAma / ] (11) atiprasiddha nAmanI / [ atiprasiddhi ke 2 nAma / ] (12) avekSa. Nasya dve| [dekha-rekha ke 2 naam|] (13 ) paThanasya triinni| [par3hane ke 3 nAma / ] ( 14 ) ArdIbhAvasya trINi / [ gIlA karanA ke 3 nAma / ] (15) klezasya trINi nAmAni / [ kaSTa ke 3 nAma / ] ( 16.) saGgamasya trINi nAmAni / [ milanA ke 3 nAma / ] ( 17 ) anveSaNasya pnyc| mRgaNA-mRgayA, iti pAThabhedaH / ( 18 ) AliGganasya catvAri / [ AliMgana ke 4 nAma / ] ( 19) darzanasya paJca nAmAni / [ dekhanA ke 5 nAma / ] ( 20) pratyAkhyAnasya catvAri / [ jabAba denA, nahIM kahanA ke 4 nAma / ] ( 21 ) paryAyakramaNa ' praharAdau zayanasya dve / [ pArI se sonA ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saGkIrNavargaH 2] ratnaprabhAbyAkhyAsametaH 'artanaM ca RtIyA ca haNIyA ca ghRNArthakAH // 32 // syAdvyatyAso viparyAso vyatyayazca viparyaye / paryayotikramastasminnatipAta upaatyyH||33|| preSaNaM yatsamAhUya tatra syAtpratizAsanam / "sa saMstAvaH RtuSu yA stutibhUmidvijanmanAm // 34 // nidhAya takSyate yatra kASThe kASThaM sa udghnH| stambaghnastu stambaghanaH stambo yena nihanyate // 35 // 'Avidho vidhyate yena, 'tatra viSvaksame nighH| 1degutkArazca nikArazca dvau dhAnyotkSepaNArthako // 36 // [ ''nigArodgAravikSAvodgrAhAstu .. garaNAdiSu / ] 12Aratyavarativirataya uparAme'thAstriyAntu niSThevaH / niSThayUtiniSThIvanaM niSThevanamityabhinnAni // 37 // javane jUtiH, "sAtistvavasAne syAvatha "jvare jUtiH / ( 1 ) ghRNArthakAzcatvAri / [ ghRNA ke 4 nAma / ] ( 2 ) viparyayasya catvAri / [ viparyaya ke 4 nAma / ] ( 3 ) atikramasya catvAri / [ atikramaNa, (lAMghanA) ke 4 nAma / ] ( 4 ) bhRtyAdipreSaNasyakam / [naukara Adi ko bhejnaa|] (5) yajJe stutikartudvijAvasthAnabhUmerekam / [ yajJa meM stotra pATha kA sthAna / ] ( 6 ) uddhanasyakam / [ bar3haI jisa moTI lakar3I para rakhakara anya lakar3iyoM ko kATatA hai usako udghana-uThaganA kahate haiN| ] (7) stambadhanasya dve / [ sAMvA kodo Adi kI bAla ko tor3akara rakhane ke liye banAI gaI bAMsa kI TokarI ke 2 naam|] (8) bhramarasUcyAderekam / [ varmA / ] (9) tulyArohapariNAhavRkSAderekam / bedhanabhedasyeti, kecit / [ nigha / ] (10) dhAnyAnAmUrdhvakSepaNasya dve / [ pachor3anA, phaTakanA ke 2 nAma / ] (11) nigaraNam / [ niglnaa|] 27. udgaraNam / [ DakAra lenaa| ] vikSavaNam / [ chIMkanA / ] udgrahaNam / [ uga lnaa| ] ( 12 ) uparamaNasya ctvaari| [ uparati ke 4 nAma / ] ( 13) niSThIvanasya catvAri nAmAni / [ thUkanA ke 4 nAma / ] ( 14 ) vegasya dve / [ vega ke 2 nAma / ] ( 15 ) samApanasya dve| [ samApta karanA ke 2 nAma / ] (16 ) jvarasya nAmadvayam / [jvara ke 2 nAma / ] For Private and Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'udajastu pazupreraNamakeraNirityAdayaH shaape||38|| gotrAntebhyastasya * vRndamityaupagavakAdikam / ApUpikaM zASkulikamevamAdhamacetasAm // 39 // 'mANavAnAM tu mANavyaM, 'sahAyAnAM shaaytaa| "halyA halAnAM, 'brAhmaNyavADavye tu dvijanmanAm // 40 // 'dve pazukAnAM pRSThAnAM pArzvapRSThacamanukramAt / 1degkhalAnAM khalinI khalyA'pyatha' mAnuSyakaM nRNAm // 41 // 12grAmatA janatA dhUmyA pAzyA galyA pRthak pRthak / 1 api sAhasrakArISacArmaNA''tharvaNAdikam // 42 // iti saGkIrNavargaH // 2 // (1) pazupreraNasya dve / [pazu ko hA~kanA ke 2 nAma / ] (2) zApasyakam / Adi padena-ajananiH, avagrAhaH, nigrAhaH, ityAdIni / [ zApa / ] (3) gotrAntebhyo vandamityarthe vuapratyayatvAd aupagavakama, ityAdi bhavati / tad yathAupago: apatyam = aupagavaH / yeSAM samUhaH, vRndaM vA aupagavakam / Adipadena-- gArgakam, dAkSakam / [ gotrAntanAma / ] ( 4 ) acetasAm apUpAdInAM vRnde tu ApUpikam, zAkulikam, Adipadena sAktukam bhavati / [ mAlapuvA Adi ke samUha ke nAma / ] ( 5 ) mANavAnAM samUhasyakam--mANavyam / [ baccoM kA samUha / ] ( 6 ) sahAyAnAM samUhasyakam / [ shaaytaa|] (7) halAnAM samUhasyakam / [ halyA / ] (8) brahmaNAnAM samUhasyakam / [ brAhmaNyam / ] vADavAnAM samUhasyakam / [ vADavyam / ] (9) pazukAnAM samUhasyakaM pRSTayam / [ pAvaM aura pRSThaya / ] ( 10 ) khalAnAM samUhasya khalinI, khalyA ceti nAmadvayam / [ duSToM ke samUha ke 2 nAma / ] ( 11 ) manuSyANAM samUhasyakaM nAma mAnuSyakam / [ manuSyoM kA samUha / ] (12) grAma, jana, dhUma, pAza, galasamUhAnAM pRthagekaikam / [grAma, jana, dhUma, pAzoM ke samUha / ] ( 13 ) sahasrANAM, karISANAM, carmaNAm, atharvaNAm ca samUhasyakaikam / [ hajAroM kA samUha, camar3oM kA samUha, atharvavediyoM kA samUha / ] iti saGkIrNavargaH / 1908 For Private and Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. atha nAnArthavargaH 'nAnArthAH ke'pi kAntAdivargeSvevAtra kIrtitAH / bhUriprayogA ye yeSu paryAyeSvapi teSu te // 1 // AkAze tridive nAko, lokastu bhuvane jane / 4 padye yazasi ca zlokaH, "zare khaDge ca sAyakaH // 2 // 'jambuko kroSTuvaruNau, pRthukau cipiTA'rbhako / 'Aloka darzanodyotau, 'bherIpaTahamAnakau // 3 // "utsaGgacihnayoraGkaH, 11 kalaGko'GkA'pavAdayoH / 12 takSako arrasant Th sphaTikasUryayoH // 4 // 13 ( 1 ) kecana anekArthavAcakAH zabdAH kAntakhAntAdibhedenaMvAtra kathitA: santi / ka ante yeSAM te kAntAH / ityabhiprAyeNa yeSu kAntAdaya pracuraprayogAste teSu teSu bhedeSu gRhItAH / api zabdena pUrvoktA 'nAka' prabhRti prasaGgaprAptAH punarapi hotAstatra punaruktidoSo nodbhAvyaH / [ kakArAnta khakArAnta Adi zabdoM kA saMgraha | ] ( 2 ) AkAze svarge ca nAka: / [ AkAza, svarga kA nAma nAka / ] ( 3 ) bhuvane jane ca lokaH / [ bhuvana, jana kA nAma loka / ] ( 4 ) padye parAsi ca zlokaH / [ padya, yaza kA nAma zloka / ] ( 5 ) khaDge, bANe ca sAyaka: / [ khaDga, bANa kA nAma saayk| ] ( 6 ) zRgAle varuNe ca jambukaH / [ zRgAla, varuNa kA nAma jambuka / ] ( 7 ) bAle cipiTe ca pRthukaH / [ ciur3A, cyUr3A | ] ( 8 ) darzane prakAze ca AlokaH / vizeSaH - Alokastu pumAn dyote darzane vandibhASaNe' / iti medinI / [ darzana, prakAza kA nAma Aloka / ] ( 9 ) bheryAM paTahe ca AnakaH / vizeSa::- AnakaH paTahe bheryAM mRdaGge dhvanadabude / iti medinI / [ bherI, paTaha kA nAma Anaka / ] ( 10 ) utsaGge cihne ca aGkaH / [ goda, cihna kA nAma aMka / ] vizeSa:- - 'aGko rUpakabhedAgazci he rekhAjibhUSaNe / rUpakAzAntikotsaGgasthAne'kaM pApaduHkhayoH ' // iti medinI / ( 11 ) aGko apavAde ca kalaGkaH / vizeSaH -- ' kalaGko'Gke'pavAde ca kAlAyasamale'pi ca' / iti medinI / [ aMka, apavAda kA nAma kalaMka / ] ( 12 ) sarpabhede varddhakau ca takSakaH / [ sarpabheda, bar3haI kA nAma takSaka | ] ( 13 ) sphaTike sUrye ca arka: / [ sphaTika, sUrya kA nAma arka / ] For Private and Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 200 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH "mArute vedhasi braghne puMsi kaH kaM ziro'mbunoH / syAtpulA kastucchadhAnye saGkSepe bhaktasikyake // 5 // ulUke kariNaH pucchamUlopAnte ca pecakaH / kamaNDalau ca karakaH, "sugate ca kiSkurhaste vitastau ca zukakITe ca 'pratikUle pratIkastriSvekadeze tu 'syAdabhUtikaM tu bhUnimbe kattRNe bhUstRNe'pi ca / $ puMsyayam // 7 // [ tRtIyakANDe vinAyakaH // 6 // vRzcikaH / ( 1 ) mArute brahmaNi sUrye ca kaH / zirasi, ambuni ca kam / [ vAyu, brahma, sUrya kA nAma ka / ] vizeSaH - ko brahmaNi samIrAtmayamadakSeSu mAskare / mayUre'gnau ca puMsi syAt sukhazIrSajaleSu kam' // iti medinI / ( 2 ) tucchadhAnye, saGkSepe, bhaktasikthake ca pulAkaH / [ tuccha dhAnya, saMkSepa, bhAtakI sIThI kA nAma pulAka / ] ( 3 ) ulUke kariNaH pucchaprAntabhAge ca pecakaH kaH / [ ullU, hAthI kI pUMcha kA antima bhAga kA nAma pecaka | ] ( 4 ) kamaNDalau ca karakaH / [ kamaNDala kA nAma karaka / ] vizeSa: - 'karakastu pumAn pakSivizeSe dADime'pi ca / 1 dvarmeghopale na strI karaGke ca kamaNDalau' // iti medinI / (5) sugate ca vinAyakaH - [ buddha kA nAma vinAyaka / ] vizeSaH - 'vinAyakastu herambe tArkSyo vidhne jine gurau / ' iti medinI / ( 6 ) haste vitastau ca kiSkuH / [ hAtha, vitarita ( bittA ) kA nAma kiSku / ] bizeSa: - 'kiSkurdvayovitaratau ca saprakoSThakare'pi ca' iti medinI / ( 7 ) zUkakITe ca vRzcikaH / [ zUkakITa kA nAma vRzcika / ] vizeSa:- vRzcikastu druNau rAzau zUkakITauSadhIbhido / ' iti medino / ( 8 ) pratikUle pratIkaH / [ pratikUla kA nAma pratIka / ] ayamekadeze puMsi, zeSaM triSu prayujyate / 'pratIko'vayave'pi syAt pratikUlavilomayoH / iti medinI / ( 9 ) bhUnimbe, katRNaM bhUstRNe'pi ca bhUtikam / [ bhUnimba kattRNa, bhUtRNa kA nAma bhUtika / ] For Private and Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavargaH 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'jyotsnikAyAM ca ghoSe ca kozAtakyatha site ca khadire somavalkaH syAdatha tilakalke ca piNyAko, bAlhIkaM 4 kaTphale // 8 // silhake / rAmaThe'pi ca // 9 // kauzikaH / "mahendraguggululakavyAlagrAhiSu * ruk tApazaGkAsvAtaGkaH, svalpe'pi kSullakastriSu // 10 // 'jaivAtRkaH zazAGkepi 'khure'pyazvasya vartakaH / 10 vyAghre'pi puNDarIko nA, 11 yavAnyAmapi dIpakaH // 11 // 12 zAlAvakAH kapikroSTuzvAnaH, svarNe'pi gairikam / 201 ---- ( 1 ) jyotsnikAyAM ghoSe ca kozAtakI / jyotsnikA = paTolikA, ghoSo = apAmArga :, iti svAmI / [ jyotsnikA, ghoSa kA nAma koSAtakI / ] ( 2 ) kaTphale site khadire ca somavalkaH / [ kaTphala, zveta khadira kA nAma somavalka | ] ( 3 ) sihnake tilakalke ca piNyAka: / [ sihnaka, tilakalka kA nAma piNyAka / ] vizeSaH - ' piNyAko'strI tilakalke hiGguvAhlIkasike' | iti medinI / ( 4 ) rAmaThe ca bAhlIkam / [ rAmaTha ( hIMga ) kA nAma bAhlIka | ] vizeSaH - bAhlIkaM bAhnikaM dhIrahiGgunornAzvadezayoH' / iti rabhasaH / ( 5 ) mahandre, guggulau, ulUke, vyAlagrAhiNi ca kauzikaH / [ mahendra, guggulu, ulUka, vyAlagrAhI kA nAma kauzika / ] ( 6 ) ruji, tApe, zaGkAyAJca AtaGkaH / [ roga, santApa, zaMkA kA nAma AtaMka | ] ( 7 ) svalpe'pi kSullakaH / sa ca triSu bhavati / [ svalpa kA nAma kSullaka | ] ( 8 ) zazAGke'pi jaivAtRkaH, dIrghAyuH / [ candramA kA nAma jaivAtRka / ] 'jaivAtRkaH pumAn some dIrghAyukRzayo. striSu' / iti medinI / ( 9 ) azvasya khure'pi vartakaH / [ ghor3e ke khura kA nAma vartaka / ] ( 10 ) vyAghre'pi puNDarIkaH / [ vyAghra kA nAma puNDarIkaH / ] vizeSa :- puNDarIkaH sitAmbhoje sitacchatre ca bheSaje / puMsi vyAghro'gnidiGnAge kozAkArAntare'pi ca / / ' iti medinI / ( 11 ) yavAnyAmapi dIpakaH / [ yavAnI kA nAma dIpaka / ] vizeSa :- 'dIpakaM vAgalaGkAre vAcyavaddIptikArake / dIpaka zcAjamodAyAM yavAnI barhicUDayoH / / ' medinI / ( 12 ) vAnare, zRgAle, kukkure ca zAlAvRkaH / [ vAnara, zRgAla, kukkura kA nAma zAlAvRka / ] ( 13 ) svarNe raukme ca gairikam / [ sonA kA nAma gairika / ] For Private and Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'pIDArthe'pi vyalokaM syAdelokaM tvapriye'nRte // 12 // zIlAnvayAvanake dve, zalke shklvlkle| "sASTe zate suvarNAnAM hemnyurobhUSaNe pale // 13 // donAre'pi ca niSko'strI, 'kalko'strI shmlainsoH| dambhe'pyatha pinAko'strI zUlazaGkaradhanvanoH // 14 // 'dhenukA tu kareNvAJca, meghajAle ca kaalikaa| 1degkArikA yAtanAvRttyoH , 'kaNikA karNabhUSaNe // 15 // karihaste'Ggalau padmabIjakozyAM, 12trissuuttre| vRndArako rUpimukhyAveke mukhyaanykevlaaH||16|| 14syAhAmbhikaH kaukkuTiko yazcAdUreritekSaNaH / 1"lAlATikaH prabhorbhAladarzI kAryA'kSamazca yH||17|| (1) pIDArthe ca vyalIkam / [ pIr3A kA nAma vyalIka / ] ( 2 ) anute apriye ca alIkam / [ anRta, apriya kA nAma alIka / ] ( 3 ) zIle anvaye ca anakam / [zIla, anvaya kA nAma anuka / (4) zakale ca zalkama / [ zakala, valkala kA nAma zalka / ] (5) sASTahemazate, dInAre, karSe, vakSo'laGkaraNe, hemapAtre, hemapale'pi ca niSkam / [ sone kI mohara, dInAra, vakSolaMkaraNa, svarNapAtra kA nAma niSka / ] niSkaH puMsi klIbe ca prayujyate / (6) ghRtataMlAdizeSe viSThAyAM, dambhe pApe ca klkH| sa ca puMsi klIbe ca / [ viSThA, dambha, pApa kA nAma kalka / ] ( 7 ) zUle rudracApe ca pinAkaH / [ zUla, zivadhanuSa kA nAma pinAka / ] ( 8) kariNyAM dhenau ca dhenukaa| [ kariNI, gAya kA nAma dhenukA / ] (9) meghajAle kaalikaa| [meghajAla kA nAma kaalikaa|] (10 ) naTayoSiti, yAtanAyAM, vivaraNazloke ca kArikA / kvacit 'kRtyoH' ityapi / [ naTa kI strI, yAtanA, vivaraNazloka kA nAma kArikA / ] ( 11 ) karihastAne karNabhUSaNe, . karamadhyAGgalau, padmabIjakozyAM ca kaNikA / [ hAthI kI sUDa, karNabhUSaNa, hAtha kI madhyama aMgulI, padmabIjakoza kA nAma knnikaa|] ( 12 ) khAntebhyaH prAk triSu uttare / sure, manojJe, zreSThe ca vRndArakaH / [ sura, manojJa, zreSTha kA nAma 'vRndAraka' / ] ( 13 ) mukhye, anye, kevale ca ekam / [ mukhya, anya, kevala kA nAma eka / ] ( 14 ) nIcarlocane dAmbhike ca kaukkuTikaH / [ nIcadRSTi, dAmbhika kA nAma 'kaukkuTika' / ] ( 15 ) prabho ladarzini Alasyayukte ca lAlATikaH / [ svAmI kI ora dekhane vAlA, AlasI kA nAma 'lAlATika' / ] For Private and Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ralaprabhAvyAlyAsametaH 203 'bhUbhUnitambavalayacakreSu kaTako'striyAm / sUcyagre kSudrazatrau ca romaharSe ca kaNTakaH // 18 // 'pAko paktizizU, madhyaratne netari naaykH| 'paryaGkaH syAtparikare, 'syAyApre'pi ca lubdhakaH // 19 // "peTakastriSu vande'pi, 'gurau dezye ca dezikaH / 'kheTako grAmaphalako, dhIvare'pi 1degca jAlikaH // 20 // 1'puSpareNau ca kiJjalka:, zulko'strI strIdhane'pi ca / syAtkallole'pyutkalikA, 14vArdhakaM bhAvavRndayoH // 21 // 15kariNyAM cApi gaNikA, 'dArako bAlabhedako / ( 1 ) parvatanitambe, valaye, cakreSu ca kaTakaH / [ parvatanitamba, valaya, cakra kA nAma 'kaTaka' / ] ( 2 ) sUcyagrabhAge, svalpabalavati ripau, romAJce ca knnttkH| [ suI kI noka, kamajora zatru, romAMca kA nAma 'kaNTaka' / ] ( 3 ) pAke zizau ca paakH| [ pAkakriyA, zizu kA nAma 'pAka' / ] ( 4 ) hArasthamadhyaratne, netari ca nAyakaH / [ hAramadhyastha ratna, netA kA nAma 'nAyaka' / ] ( 5 ) maJce parikare ca paryaH / [ maMca, parikara kA nAma 'paryaka' / ] ( 6 ) vyAne vyAdhe ca 'lubdhakaH / [ vyAghra, vyAdha kA nAma 'lubdhaka' / ] ( 7) vRnde maJjUSAyAM ca peTakaH / sa ca triSu bhavati / [ vRnda, maJjUSA kA nAma 'peTaka' / ] ( 8 ) gurau dezye ca dezikaH / [ guru, dezya kA nAma 'dezika' / ] ( 9 ) grAme carmaphalake ca kheTakaH / [ grAma, carmaphalaka kA nAma- 'kheTaka' / ] ( 10 ) dhovare mAyike ca jAlikaH / [ dhIvara, mAyika kA nAma 'jAlika' / ] ( 11 ) kesare puSpareNau ca kialkaH / [ kesara, phUloM ke parAga kA nAma 'kiMjalka' / ] ( 12) ghaTTAdideye strIdhane ca zulkaH / [ ghaTTAdideyadhana, strIdhana kA nAma 'zulka' / ] ( 13 ) utkaNThAyAM kallole ca utklikaa| [ utkaNThA, kallola kA nAma 'utkalikA' / ] ( 14 ) vRddhAnAM vRnde bhAve vA vArddhakam / [ vRddhoM ke samUha, vRddhatA kA nAma 'vAdhaMka' / ] ( 15 ) kariNyAM vezyAyAM ca gnnikaa| [ hathinI, vezyA kA nAma 'gnnikaa'| ] ( 16 ) bAlake bhedake ca daarkH| [bAlaka, bhedaka kA nAma 'daark'|] For Private and Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 204 'andhe'pyaneDamUkaH 1 3 www.kobatirth.org amarakoSaH syATTeGkI ( iti kAntavargaH ) sunane meM asamartha kA [ azmabhedana, garva kA mayUkhastviTkarajvAlAsvailibANau zilImukhau / " zaGkho nidhau lalATAsthni kambau na 'strIndriye'pi kham // 23 // * ghRNijvAle api zikhe -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( iti khAntavargaH / ) 'Azugau vAyuvizikhau, "pataGgau pakSisUryau ca pazavo'pi mRgA, 14vegaH darpAszmadAraNau // 22 // [ tRtIyakANDe - 'zailavRkSau nagAvagau / 10 " zarArkavihagAH khagAH // 24 // pUgaH kramukavRndayoH / pravAhajavayorapi // 25 // bolane tathA ( 1 ) andhe, vaktuM zrotuM ca asamarthe aneDamUka: | | andhA, nAma 'aneDamUka' / ] ( 2 ) azmabhedane garve ca TaGkaH / nAma 'TaMka' ( chenI yA TAMkI ) / ] iti kAntAH zabdAH / ( 3 ) kiraNe, jvAlAyAM, zobhAyAM ca mayUkhaH / [ kiraNa, jvAlA, zobhA kA nAma ' mayUkha' / ] ( 4 ) bhramare, bANe ca zilImukhaH / [ bhramara, bANa kA nAma 'zilImukha' / ] ( 5 ) nidhau, lalATAsthina, zaGkha ca zaGkhaH / [nidhi, lalATAsthi, zaMkha kA nAma 'zaMkha' / ] ( 6 ) indriye, pure kSetre, zUnye ca kham / [ indriya, pura, kSetra, zUnya kA nAma 'ravam' / ] ( 7 ) cUDAyAM, ziphAyAM, jvAlAyAM prapade ca zikhA / [ cUDA, ziphA, jvAlA, prapada kA nAma 'zikhA' / ] iti khAntAH zabdAH / , ( 8 ) zaile vRkSe ca nagaH, agaH ca / [ zaila, vRkSa kA nAma naga tathA 'aga' / ] ( 9 ) vAyau bANe ca AzugaH / [ vAyu vANa kA nAma 'Azuga' / ] ( 10 ) sUrye, grahe, zare ca khagaH / [ sUrya, graha, zara kA nAma 'khaga' / ] vizeSa :- 'khagaH sUrye grahe deve mArgaNe ca vihaGgame / iti medinI / For Private and Personal Use Only ( 11 ) khage sUrye ca pataGgaH / [ khaga sUrya kA nAma 'pataMga' / ] ( 12 ) kramuke vRnde ca pUgaH / [ kramuka, vRnda kA nAma 'pUrA' / ] ( 13 ) pazI, kuraGge ca mRgaH / [ pazu, kuraMga kA nAma 'mRga' / ] ( 14 ) pravAhe jave ca vegaH / [ pravAha, java kA nAma 'vega' / ] Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAlyAsametaH 205 'parAgaH kausume reNau snAyIyAdau rajasyapi / gaje'pi nAgamAtaGgAvapAGgastilake'pi ca // 26 // sargaH svabhAvanirmokSanizcayA'dhyAyasRSTiSu / "yogaH saMnahanopAyadhyAnasaGgatiyuktiSu // 27 // 'bhogaH sukhe svyAdibhRtAvahezca phnnkaayyoH| "cAtake hariNe puMsi sAraGgaH zabale triSu // 28 // 'kapau ca plavagaH, 'zApe tvabhiSaGgaH parAbhave / 5degyAnAdyaGge yugaH puMsi yugaM yugme kRtAdiSu // 29 // (1) kausume reNI, snAnIyAdau, rajasi ca parAgaH / [ kusumareNu, snAnIyacUrNa, rajas kA nAma 'parAga' / ] (2) 'nAgaM napuMsake raGge sIsake karaNAntare / nAgaH pannagamAtaGgakarAcAriSu toyade' / nAgakesara-punnAga-nAgadantakamastake / dehAnilaprabhede ca zreSThe syAduttarasthita.' // iti medinii| 'mAtaGgaH zvapace gaje' / iti medinii| [ nAga, mAtaMga kA nAma 'gaja' / ] ( 3 ) 'apAGgastvaGgahInesyAnnetrAnte tilake'pi c'| iti medinii| 'apAGgo nayanasyAnte syaaccitrkprdhaanyoH'| ityjyH| [ tilaka kA nAma 'apAMga' / ] ( 4 ) 'sargastu nishcyaa'dhyaaymohotsaahaatmsRssttissu'| iti medinI / nirmokSaH tyAgaH, mokSasyAbhAvazca / [ svabhAva, nirmokSa, nizcaya, adhyAyArambha kA nAma 'sarga' / ] ( 5 ) 'yogo'pUrvArdha samprAptau saGgatidhyAnayuktiSu / vapuH sthairyaprayoge ca viSkambhAdiSu bheSaje // visrabdhaghAtake dravyopAyasaMhananeSvapi / kArmaNe'pi c'| iti medinI / saMnahanaM kavacam / upAya:-sAmAdiH / [ saMhanana, upAya, dhyAna, saMgati, yukti kA nAma 'yog'|] (6 ) 'bhogaH sukhe dhane cAheH shriirphnnyomNtH| pAlane'bhyavahAre ca yossidaadibhRtaavpi'| iti medinii| 'pAlane'bhyavahAre ca nirdeze pnnyyossitaam'| iti vizvaH / [sukha, strIsahavAsa, sarpa kA phaNa tathA zarIra kA nAma 'bhoga' / ] (7) cAtake, hariNe, zabale saarnggH| 'sAraGgaH puMsi hariNe cAtake ca mataGgaje / zabale' / iti medinii| [ cAtaka, hariNa, zabala, kA nAma 'sAraMga' / ] (8) sUryasArathau, vAnare, bheke-plavagaH / [ kapi kA nAma 'plavaga' / ] (9) parAbhave zApe abhiSaGgaH / [parAbhava, abhiSaMga kA nAma 'zApa' 1] ( 10 ) yAnAGge halAGge ca yugH| [ yAnAMga, halAMga kA nAma 'yuga' aura yugma, satyayuga kA nAma 'yugam' / ] For Private and Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [tRtIyakANDe 'svargeSu-pazu-vAgvajra-diDnetra-ghRNi-bhUjale / lakSyadRSTayoH striyAM puMsi gauliGga cihnazephaso // 30 // zRGgaM prAdhAnyasAnvoca, varAGga muurdhguhyyoH| pabhagaM zrIkAmamAhAtmyavIryayatnArkakotiSu // 31 // ( iti gAntAH) 'parighaH parighAte'stre'pyogho vRnde'mbhasA rye| 'mUlye pUjAvidhAva?''hoduHkhavyasaneSvagham / / 32 // triviSTe'lpe ' laghuH ( iti ghAntAH) ( 1 ) svarge, balIbardai, kiraNe, kulize, saurabheyyA ca gauH / lakSyadRSTayA prayogAnusAreNa ca gozabdaH striyAM puMsi ca prayujyate / 'gauH svarge ca balIvardai razmau ca kulize pumAn / strI saurabheyI dRgvANadigvAgbhUsvapsu bhUmni ca' // iti medinii| [ svarga, baila, kiraNa, kuliza, saurabhayI kA nAma 'gauH' / ] ( 2 ) cihna mehane ca liGgam / 'liGgaM cihnanumAne ca sAGkhyoktaprakRtAvapi / zivamUrtivizeSe ca mehane'pi napuMsakam // iti medinii| [cihna, puruSa mUtrendriya kA nAma 'liNg'| (3) 'zRGgaM prabhutvaM zikhare cihna krIDAmbUyantrake / viSANotkarSayozvAtha zRGgaH syAt kUrcazIrSake // strIviSAyAM svarNamonabhedayoRSabhauSadhau' iti medinii| [ pradhAnatA, sAnu kA nAma 'shRNg| ( 4 ) mUrdhani guhye ca varAGgam / [ mUrdhA, guhya aMga kA nAma 'varAMga' / ] (5) 'bhaMga zrIonivIryecchAjJAnavairAgyakIrtiSu / mAhAtmyaizvaryayatneSu dharme mokSe'tha nA ravau' // iti medinii| [zrIH, kAma, mAhAtmya, vIrya, yatna, sUrya, kIrti kA nAma 'maga' / ] iti gAntAH zabdAH / (6 ) astre parighAte ca parighaH / [ parighAta, astra kA nAma 'prigh'|] (7) ambhasA raye, vande ca oghH| [jala ke vega, vRnda kA nAma 'ogha' / ] (8) pUjAvidhau mUlye ca arghaH / [ mUlya, pUjAvidhi kA nAma 'argha' / ] (9) ahaMsi duHkhe, vyasane ca agham / [aha, duHkha, vyasana kA nAma 'agha' / (10) iSTe, alpe ca lghuH| sa ca triSu bhavati / 'kRSNAguruNi zIghra ca laghu klIve gurau triSu / niHsAre ca manojJe ca pRkkAyAM ca laghuH striyAm // iti rabhasaH / 'laghuni gurau ca manojJe niHsAre vAcyavat klIbam / zIghra kRSNA'guruNi ca pRkkAnAmauSadhau tu strI' / iti medinI / [ iSTa, alpa, kA nAma lghu'|] iti ghAntAH shbdaaH| For Private and Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 207 nAnArthavargaH 3 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH -kocAH shikymRdbheddRgrujH| viparyAse vistare ca prapaJcaH, pAvake shuciH||33|| mAsyamAtye cAtyupadhe puMsi madhye site trissu| abhiSvaGge spRhAyAM ca gabhastau ca ruciH striyAm // 34 // " (iti cAntAH) "prasanne bhalluke'pyaccho, gucchaH stbkhaaryoH| "paridhAnA'Jcale kaccho jalaprAnte triliGgakaH // 35 // (iti chAntAH) 'kekitAAvahibhujau, 'dantaviprANDajA dvijaaH| 1degajA viSNuharacchAgA, 1'goSThAdhvanivahA vrjaaH||36|| ( 1 ) zikye, mRdbhade, dAruji ca kAcaH / [ zikya, mRdbheda, netraroga kA nAma 'kAca' ( motiyaabind)|] ( 2 ) viparyAse vistare ca prpnycH| [viparyAsa, vistAra kA nAma 'prpnyc'|] (3) 'zuci prISmAgnizRGgAreSvASADhe zuddhamantriNi / jyeSThe ca puMsi dhavale zuddhe'nupahate triSu' / iti medinii| pAvake, jyeSThe ASADhe ca mAsi, pavitre ca zuciH / [ pAvaka, jyeSTha-ASAr3ha mAsa, mantrI, medhya, sita kA nAma 'zuci' / ] ( 4 ) abhiSvaGge spRhAyAM kiraNe ca ruciH| rucizabda: striyAm / [ AliMgana, spRhA, gabhasti, kA nAma 'ruci'|] iti cAntAH shbdaaH| (5) prasanne bhalluke ca acchaH / [prasanna, bhAlU kA nAma 'accha' / ] ( 6 ) stabake hAre ca gucchH| [ stabaka, hAra kA nAma 'guccha' / ] ( 7 ) aJcale paridhAne, jalaprAnte ca kacchaH / ayaM triSu liGgeSu prayujyate / [ paridhAna, aJcala, jalaprAnta kA nAma 'kaccha' / ] iti chAntAH zabdAH / (8) mayUre garuDe ca ahibhuk / [ tAkSya, ahibhuk kA nAma 'keki' ( mayUra garuDa ) / ] ( 9) dante, vipre, aNDaje ca dvijaH / [ dAMta, vipra, aNDaja kA nAma 'dvija' / ] ( 10 ) 'ajo harI hare kAme vidhau chAge raghoH sute' / iti vizvaH / viSNau, zive, chAge ca ajH| [ viSNu, hara, chAga kA nAma 'aja' / ] (11) goSThe mArgasamUhe ca vjH| [ gosthAna, mArgasamUha kA nAma 'vj'|] For Private and Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 208 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH "dharmarAjau jinayamau kuJjo dante'pi na striyAm / valaje kSetrapUrdvAre valajA valgudarzanA // 37 // * samakSmAMze raNe'pyAjiH, "prajA syAtsantatau jane / 'anjau zaGkhazazAGkA ca svake nityaM nijaM triSu // 38 // ( iti jAntAH ) 'puMsyAtmani pravINe ca kSetrajJo vAcyaliGgakaH / " saMjJA syAccetanA nAmahastAdyaizcArthasUcanA // 39 // ( iti jantAH ) "kAkebhagaNDau karaTau, 1.1 'gajagaNDakaTI 12 zipiviSTastu khalatau duzcarmaNi mahazvare // 40 // devazilpinyapi tvaSTA, 14 diSTaM daive'pi na dvayoH / kaTau / [ tRtIyakANDe ( 1 ) buddhe, yame, yudhiSThire ca dharmarAjaH / [jina, yama kA nAma 'dharmarAja' / ] ( 2 ) nikuJje hanau dantinAM dante ca kubhaH sa striyAM na / [ dA~ta kA nAma 'kuJja' / ] ( 3 ) gopure kSetre varayoSiti, valaje, sundaryAM ca balajA / [ kSetra, pUrdvAra kA nAma valaja aura sundarI kA nAma 'valajA' / ] ( 4 ) samabhUmau yuddhe ca Aji: / [ samatala bhUmi, yuddha kA nAma 'Aji' / ] ( 5 ) santatau jane ca prajAM / [ santAna, janatA kA nAma 'prajA' / ] ( 6 ) zaGkha zazAGke ca abjaH / [ zaMkha, zazAMka kA nAma 'abja' / ] ( 7 ) AtmIye nitye ca nijaH / tat triSu / [ AtmIya, nitya kA nAma 'nija' / ] iti jAntAH zabdAH / ( 8 ) Atmani kSetrajJazabdaH puMsi sa eva kuzale vAcyaliGgako bhavati / [ AtmajJa, pravINa kA nAma kSetrajJa / ] ( 9 ) arthasya sUcanAyAM, nAmani, cetanAyAM, raviyoSiti, hastAdisaGkete ca saMjJA / [ cetanA, hAtha Adi ke saMketa se prApta sUcanA kA nAma 'saMjJA' / ] iti jAntAH zabdAH / ( 10 ) kAke ibhagaNDe ca karaTaH / [ kauA, gajagaNDasthala kA nAma 'karaTa' / ] ( 11 ) gajagaNDe, pippalyAM ca kaTI / tathA-- zroNI, kaliJje, atizaye, zave ca kaTaH / [ gajagaNDasthala, kaTi kA nAma 'kaTa' | ] ( 12 ) mahezvare, duzcarmaNi, khalatau ca zipiviSTaH / [ khalati duzvamaM mahezvara kA nAma 'zipiviSTa ' / ] ( 13 ) rathakAre devazilpini ca tvaSTA / [ devazilpI kA nAma 'tvaSTA' / ] ( 14 ) daive pumAnkAle ca diSTam / [ deva kA 1 ? nAma 'diSTa' / ] For Private and Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 209 'rase kaTuH kaTvakArye triSu matsaratIkSNayoH // 41 // 2riSTaM kSemA'zubhA'bhAveSvariSTe tu zubhAzubhe / mAyA-nizcala-yantreSu kaitavAnRtarAziSu // 42 // ayodhane zailazRGge sIrAGge kUTamastriyAm / "sUkSmailAyAM truTiH strI syAtkAle'lpe saMzaye'pi sA // 43 // 'AryutkarSAzrayaH koTyo, "mUle lagnakace jttaa| 'vyuSTiH phalaM samRddhau ca, dRSTiAne'kSiNadarzane // 44 // 1degiSTiryAgecchayoH, 11sRSTaM nizcite bahuni triSu / 12kaSTe tu kRcchragahane 13dakSAmandA'gadeSu ca // 45 // paTu,-dvau vAcyaliGgo ca ( iti TAntAH ) -14nIlakaNThaH zivepi ca / (1) matsare, tIkSNe, kaTvakArye, rase ca kaTuH / [ kaTurasa, akArya, matsara, tIkSNa kA nAma 'kttu'|] ( 2 ) khaDge, phenile, kSeme, zubhe ca riSTam / [ kSema, azubhA'bhAva kA nAga 'riSTa' / ] ( 3 ) lazune, nimbe, takre, sUtikAgAre, Asave, zubhe, maraNacihna ca ariSTam / [ zubha, azubha kA nAma 'ariSTa' / / (4) mAyAyAM, yantre, kaitave, ayodhane, sIrAGge, amRte, rAzau ca kUTam / [ nizcalayantra, kaitava, anRtarAzi, ayodhana, zailazRMga, sIrAMga kUTa kA nAma 'kaitava' / ] ( 5 ) sUkSmalAyAm, alpekAle, saMzaye ca truTiH / [ sUkSmailA ( choTI ilAyacI ), alpakAla, saMzaya kA nAma 'trutti'| ] ( 6 ) azrau, dhanuSo'grabhAge, saMkhyAbhede prakarSe ca koTiH / atirapi pAThaH / [ azru, saMkhyAbheda kA nAma 'koTi' / ] (7) mUle lagnakace jaTA / [ mUla, saTe hue bAloM kA nAma 'jttaa'|] (8) phale samRddhau ca vyaSThiH / [ phala, samRddhi kA nAma 'vyuSTi' / ] ( 9 ) akSiNa darzane ca dRSTiH / [jJAna, darzana kA nAma 'dRsstti'|] (10) icchAyAM yAge ca issttiH| [yAga, icchA kA nAma 'dRSTi' ] ( 11 ) nizcite, bahuni, pracure ca sRSTam / tat triSu / [nizcita, bahuta kA nAma 'sRSTa' / ] ( 12 ) kaSTe gahane ca kssttH| [kRcchra, gahana kA nAma 'kaSTa / ] ( 13 ) amande, dakSe, agade ca paTuH / kaSTapaTU dvAvimau vAcyaliGgau staH / [ dakSa, amanda agada kA nAma 'pttu'|] iti TAntAH shbdaaH| ( 14 ) dAtyUhe kalaviGke khaje zive ca nIlakaNThaH / [ ziva, kAkAtuA kA nAma 'nIlakaNTha' / ] 14 a0 For Private and Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 - amarakoSaH [tRtIyakANDe "si koSTho'ntarjaTharaM kusUlo'ntargahaM tathA // 46 // 2niSThA niSpattinAzAntAH, kASThotkarSe sthitau dizi / *triSu jyeSTho'tizaste'pi, "kaniSTho'tiyuvAlpayoH // 47 // (iti ThAntAH) 'daNDo'strI laguDe'pi syAdguDo golekSupAkayoH / 'sarpamAMsAtpazU vyADau, gobhUvAcastviDA ilaaH||48|| 1degkSveDA vaMzazalAkA'pi, nADI nAlepi ssttkssnne| 12kANDo'strI . daNDavANA'rvavargA'vasaravAriSu // 49 // 13syAd bhANDamazvAbharaNe'matre mUlavaNigdhane / (iti DAntAH) (1) antarjaThare kusUle madhye antargRhe ca koSThaH / [ antarjaThara, kusUla, antargRha kA nAma 'koSTha' ! ] ( 2 ) niSpattau nAze ante ca nisstthaa| [ niSpatti, nAza, anta kA nAma 'nisstthaa'|] ( 3 ) dizi utkarSe, ca kaasstthaa| [ utkarSa, sthiti, dizA kA nAma kaasstthaa'|] ( 4 ) zreSThe vRddha mAsAntare ca jyeSThaH / [prazasta kA nAma 'jyeSTha' / ] gRhagodhAyAM, jantau, nakSatrabhede ca jyesstthaa| (5) atiyune, atyalpAnuje, striyi durbalAGgalau ca kaniSThaH / [atiyuvA, ati alpAnuja Adi kA nAma 'kaniSTha' / ] ___ iti ThAntAH shbdaaH| (6 ) yame, mAnabhede, laguDe ca dnnddH| [laguDa kA nAma 'daNDa' / ] (7) golake, hastisannAhe, ikSuvikAre ca guDaH / [ ikSupAka tathA golI kA nAma 'guDa' / ] (8) vyAne khale sa ca vyADaH / vyAlo'pi pAThaH / [ sarSa, pazu kA nAma 'vyADa' / ] (9) budhayoSiti, saurabheyyAM, vasumatyAM ca iDA / kalatre gavi vAci ca ilaa| [ gAya, bhUmi, vANI kA nAma 'iDA' ( ilA / )] (10) siMhanAde vaMzazalAkAyAM ca kssveddaa| [vaMza zalAkA kA nAma 'kssveddaa'|] (11) SaTkSaNe nAle ( kAle vA pAThabhedaH ) zirAyAM kuhanasya carcAyAM naaddii| [nAla, SaTkSaNakAla kA nAma 'naaddii'| (12) avasare vANe nAle zAkhinAM skandhe stambe rahasi varge ca kANDaH / [ avasara, bANa, nAla, vRkSaskandha, stamba, rahas, varga kA nAma 'kANDa' / ] ( 13 ) pAtre, vaNimUladhane ca bhANDam / [pAtra, vaNika mUladhana kA nAma 'bhANDa' / ] iti DAntAH shbdaaH| For Private and Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavarga : 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH "bhRzapratijJayorbADhaM, pragADhaM zaktasthUlau triSu dRDhau vyUDhau vinyastasaMhatau / ( iti DhAntAH ) 7. bhUzakRcchayoH // 50 // zare // 51 // ca // 52 // 10 "bhrUNo'rbhake straiNagarbhe, 'bANo balisute 'kaNo'tisUkSme dhAnyAMze, 'saMghAte pramathe gaNaH / paNo dyUtAdiSatsRSTe bhUtau mUlye dhane'pi " mauryAM dravyAzrite satve zaurye sandhyAdike guNaH / " nirvyApArasthitau kAlavizeSotsavayoH 12 varNo dvijAdau zuklAdau stutau vaNaM tu cA'kSare / 13 aruNo bhAskare'pi syAd varNabhede'pi ca triSu // 54 // 14 sthANuH zarve'pyatha " droNaH kAke ''pyAjau rave raNaH / kSaNaH // 53 // 211 ( 1 ) bhRze pratijJAyAJca bADham / [ bhRza pratijJA kA nAma 'bADha' / ] ( 2 ) dRDhe kRcchre ca pragADhaH / [ dRDha kRcchra kA nAma 'pragADha' / ] ( 3 ) zaktau sthUle ca dRDhaH / [ zakti, sthUla kA nAma 'dRDha' / ] ( 4 ) saMhatavinyaste pRthule ca vyUDhaH / [ saMhatavinyasta, pRthula kA nAma 'vyUDha' / ] iti DhAntAH zabdAH / ( 5 ) straiNagarbha arbhake ca bhrUNaH / [ strIgarbha, arbhaka kA nAma 'bhrUNa' / ] ( 6 ) balisute zare ca bANaH / [ baliputra, zara kA nAma 'bANa' / ] ( 7 ) atisUkSme dhAnyAMze ca kaNaH / [ atisUkSma, dhAnyAMza kA nAma 'kaNa' / ] ( C ) prathame saGghAte ca gaNaH / [ prathama, saMghAta kA nAma 'gaNa' / ] ( 9 ) dyUtAdiSu utsRSTe, bhRtau, mUle ghane ca paNaH / [ dyUtAdi meM diyA gayA dhana bhRti, mUlya, 'ghana kA nAma 'paNa' ] ( 10 ) maurvyA dravyAzrite satve zaurye sandhyAdike ca guNaH / [ maurvI, dravyAzrita, satva, zaurya, sandhyAdika kA nAma 'guNa' / ] ( 11 ) nirvyApArasthitau kAlavizeSa utsave ca kSaNaH / [ nirvyApArasthiti, kAlavizeSa, utsava kA nAma kSaNa' / ] ( 12 ) dvijAdau zuklAdI, stutau ca varNaH / akSare varNam / [ dvijAdi, zukla Adi, stuti kA nAma 'varNa' / tathA akSara kA nAma 'varNam' / ] (13) varNabhede bhAskare ca triSu aruNa: / [ varNabheda, bhAskara kA nAma 'aruNa' / ] ( 14 ) kIle zive ca sthANuH / [ kIla, ziva kA nAma 'sthANu' / ] ( 15 ) ADhake kRSNakAke ca droNaH / [ ADhaka, kRSNakAka kA nAma 'droNa' / ] ( 16 ) zabde, koNe, kvaNe, samare ca raNaH / [ zabda koNa, kvaNa, samara kA nAma 'raNa' / ] 1 > 2 For Private and Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'grAmaNI pite puMsi zreSThe grAmAdhipe triSu // 55 // 'UrNA meSAdilomni syAdAvarte cAntarA bhruvoH| hariNI syAnmRgI hemapratimA haritA ca yaa||56|| 4triSu pANDau ca hariNaH, "sthUNA stambhe'pi vezmanaH / 'tRSNe spRhApipAse dve, "jugupsAkaruNe ghRNe // 57 // 'vaNikpathe ca vipaNiH, 'surA pratyak ca vaarunnii| 1degkareNuribhyAM strI nebhe, "draviNaM tu balaM dhanam // 58 // 12zaraNaM gRharakSitroH zrIpaNaM kamale'pi ca / 14viSAbhimaraloheSu tIkSNaM klIbe khare triSu // 59 // 15pramANaM hetu-maryAdA-zAstreyattA-pramAtRSu / 16karaNaM sAdhakatame kSetragAtrendriyeSvapi // 60 // (1) nApite zreSThe grAmAdhipe ca triSu grAmaNIH / [ nApita, zreSTha grAmAdhipa kA. nAma 'graamnnii'|] (2) antarAvartake, meSAdilomni, bhravo: ca UrNA / [antarAvartaka, meSAdiloma, bhrU, kA nAma 'UrNA' / ] ( 3 ) haritAyAM mRgyAM, hemapratimAyAM ca hariNI / [ haritamRgI, hemapratibhA kA nAma 'hariNo' / ] (4) sAraGge zabale pANDau ca hariNaH / [sAraMga, zabala, pANDu kA nAma 'hariNa' / ] (5) samyAM vezmanaHstambhe ca sthUNA / [ mUrmi, vezmastambha kA nAma 'sthUNA' / ] ( 6 ) spRhAyAM pipAsAyAM ca tRssnnaa| [ spRhA, pipAsA kA nAma 'tRSNA' / ] (7) karuNe jugupsAyAM ca ghRNA / [ karuNA, jugupsA kA nAma 'ghRNA' / ] ( 8) ApaNe paNyavIthyAM ca vinniH| [ApaNa, paNyavIthi kA nAma 'vipaNi' / ] (9) gaNDadUrvAyAM surAyAM ca vAruNiH / [ gaNDadUrvA, surA kA nAma 'vaarunnii'|] (10) gajayoSiti mataGgaje ca krennuH| [gajayoSit, mataGgaja kA nAma 'kareNu' / 1 ( 11) kAJcane parAkrame ca draviNam / [ kAJcana, parAkrama kA nAma 'draviNa' / ] ( 12 ) gRhe rakSake ca shrnnm| [ gRha, rakSaka kA nAma 'zaraNa' / ] (13) kamale agnimanthe ca zrIparNam / [ kamala, agnimantha kA nAma 'zrIparNa' / ] (14) viSe yuddhe bale khare lohe ca tIkSNam / [viSa, yuddha, bala, khara, lauha kA nAma 'tIkSNa' / ] (15 ) maryAdAyAM satyavAdini zAstre ca pramANam / [ maryAdA, satyavAdI, zAstra kA nAma 'pramANa' / ] ( 16 ) kAraNe kAye sAdhane indriyakarmasu ca karaNam / [ kAraNa, kAya, sAdhana, indriyakarma kA nAma 'karaNa' / ] For Private and Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavarga: 3 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'prANyutpAde 3 saMsaraNamasambAdhacamUgatau / ghaNTApathese vAntA'nne samudgiraNamunnaye // 61 // atastriSu viSANaM syAtpazuzRGgebhadantayoH / pravaNaM kramanimnorvyAM prahve nA tu catuSpathe // 62 // "saMkIrNau nicitA'zuddhIvIriNaM zUnyamUSaram / [ "setau ca varaNo, 'veNI nadIbhede kacoccaye ] | ( iti NAntAH ) 'devasUryo vivasvantau, 1deg sarasvantau nadA'rNavau // 63 // " pakSitAkSya garutmantau zakuntau bhAsapakSiNau / 13 agnyutpAto dhUmaketU, 14 jImUtau meghaparvatau // 64 // 15 hastau tu pANinakSatre, " marutau pavanA'marau / 213 ( 1 ) asambAdhacamUgatau prANyutpAde ghaNTApathe ca saMsaraNam | [ nirbAdhasenA kI gati, prANi utpAdana, ghaNTApatha kA nAma 'saMsaraNa' / ] ( 2 ) vAnte uddharaNe unnaye bhuktojjhite unmUlite ca ' samudgaraNam' / ata ityArambha IriNazabdaM yAvat triSu vAcyaliGgAH zabdAH / [ unnayana, bhuktojjhita, unmUlita kA nAma 'samudgiraNa' / ] ( 3 ) gavAdi pazuzRGge gajadante ca viSANam / [zrRMga, gajadanta kA nAma 'viSANa' / ] ( 4 ) catuSpathe prahNe nimnabhUmau ca pravaNam / [ catuSpatha, prahna, nimna bhUmi kA nAma 'pravaNa' / ] ( 5 ) saGkaTe, varNasaGkare ca saGkIrNaH / [ saMkaTa, varNasaMkara kA nAma 'saGkIrNa' | ] ( 6 ) USare zUnye ca IriNam / [ Upara, zUnya kA nAma 'IriNa' / ] ( 7 ) seto prAkAre ca varaNaH / [ setu, prAkAra kA nAma 'varaNa' / ] ( 8 ) nadIbhede kezasamUhe ca veNI / [ nadIbheda, kezasamUha kA nAma 'veNI' / ] iti NAntAH zabdAH | ( 9 ) sure sUrye ca vivasvAn / [ sura, sUrya kA nAma 'vivasvat' / ] ( 10 ) nade abdhau ca sarasvat / [ nada, samudra kA nAma 'sarasvat' / ] ( 11 ) garuDe pakSiNi ca garutmat / [ garuDa, pakSI kA nAma 'garutmat' / ] ( 12 ) bhAse pakSiNi ca zakuntaH / [ bhAsa, pakSI sAmAnya kA nAma 'zakunta' / ] ( 13 ) agnau utpAte ca dhUmaketuH / [ agni utpAta kA nAma 'dhUmaketu' 1.] ( 14 ) meghe parvate ca jImUtaH / [ megha, parvata kA nAma 'jImUta' / ] ( 15 ) pANI nakSatre ca hastaH / [ pANi, nakSatra kA nAma 'hasta' / ] ( 16 ) deve vAyau ca marut / [ devatA, vAyu kA nAma 'marut' / ] For Private and Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'yantA hastipake sUte, bhartA dhAtari poSTari // 65 // yAnapAtre zizau potaH pretaH prANyantare mRte| "grahabhede dhvaje ketuH, pArthive tanaye sutaH // 66 // *sthapatiH kArabhede'pi, 'bhUbhRdbhUmidhare nRpe| 'mUrdhAbhiSikto bhUpe'pi, 1degRtuH strIkusume'pi ca // 67 // 11viSNAvapyajitA'vyaktau, 12sUtastvaSTari saarthau| 13vyaktaH prAjJe'pi, 14dRSTAntAvubhe zAstranidarzane // 68 // 15kSattA syAtsArathau dvAHsthe kSatriyAyAJca shuudrje| 16vRttAntaH syAtprakaraNe prakAre kAtya'vArtayoH // 69 // "AnartaH samare nRtyasthAnanIvRd vishessyoH| ( 1 ) hastipake sArathau ca yantA / [ hastipaka, sArathi kA nAma 'yantA' / ] (2) brahmaNi rakSake ca bhrtaa| [brahmA, rakSaka kA nAma 'bhrtaa'|] ( 3 ) zizau yAnapAtre ca potaH / [ yAnapAtra, zizu kA nAma 'pota' ] ( 4 ) prANyantare mRte ca pretH| [ prANyantara, mRta kA nAma 'preta' / ] ( 5 ) dhvaje grahabhede ca ketuH / [dhvaja, grahabheda kA nAma 'ketu'| ] ( 6 ) putre pArthive ca sutaH / [ putra, pArthiva kA nAma 'suta' / ] (7) kaJcukini takSake ca sthapatiH / [ kaJcukI, kArubheda kA nAma 'sthapati' / ] (8) nRpe bhUmidhare ( parvate ) ca bhUbhRt / [ rAjA, bhUmidhara kA nAma 'bhUbhRt' / ] (9) bhUpAle mantriNi kSatriye'pi ca mUrdhAbhiSiktaH / [ bhUpAla, mantrI, kSatriya kA nAma 'mUrdhAbhiSikta' / ] (10) vasantAdau strIkusume ca RtuH / [ vasanta Adi, strI kusuma kA nAma 'Rtu' / ] (11) viSNau rudre avyakte ca ajitaH / [ viSNu, rudra, avyakta kA nAma 'ajit'|] ( 12 ) takSiNa, sArathI, kSatriyAd brAhmaNI sute sUtaH / [ takSA, sArathi, kSatriya brAhmaNI meM utpanna kA nAma 'suut'|] (13 ) sphuTe buddhimati ca vyaktaH / [ sphuTa, buddhimAna kA nAma 'vyakta' / ] ( 14 ) udAhRtau, zAstre, maraNe ca dRssttaantH| [udAharaNa, zAstra, maraNa kA nAma 'dRSTAnta' / ] (15) dvAHsthe sArathau zUdrAt kSatriyAyAM jAte ca kssttaa| [ dvArasthita, sArathi, zUdra se kSatrANI meM utpanna kA nAma 'kssttaa'|] (16) prakaraNe prakAre kAtya vArtAyAM ca vRttaantH| [prakaraNa, prakAra, kRtsnatA, vArtA kA nAma 'vRttaantH'|] (17 ) nRtyasthAne jane raNe dezabhede ca aantH| nRtyasthAna, jana, raNa, dezabheda kA nAma 'aant'|] For Private and Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavarga : 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH "kRtAnto yamasiddhAnta devA'kuzala karmasu // 70 // ileSmAdi rasaraktAdi mahAbhUtAni tadguNAH / indriyANyazmavikRtiH zabdayonizca dhAtavaH // 71 // kakSAntare'pi zuddhAnto nRpasya sarvagocare / 4 kAsUsAmarthyayoH zaktirmUrtiH kAThinyakAyayoH // 72 // 'vistAravallyovratatirvasatI rAtrivezmanoH / 'kSayA'rcayorapacitiH, 'sAtirdAnA'vasAnayoH // 73 // 'ataH pIDAdhanuSkoTayo' "rjAtiH sAmAnyajanmanoH / 12 pracArasyandayo rIti" tiDimbapravAsayoH // 74 // 14 udaye'dhigame prAptistretA " 15 tvagnitraye yuge / "vINAbhede'pi mahatI, "bhUtirbhasmani sampadi // 75 // 10. , ( 1 ) yamAdiSu kRtAntaH / [ yama, siddhAnta, daiva, akuzala karma kA nAma 'kRtAnta' / ] ( 2 ) zleSmAdayaH zlokoktA dhAtavaH / [ kapha Adi, rasarakta Adi, paJcamahAbhUta, pRthivI Adi ke guNa, indriyA~, gerU Adi, bhUvAdi kA nAma 'dhAtu' | ] ( 3 ) kakSAntare nRpasyA'sarvagocare ca zuddhAntaH / [ kakSAntara, rAjA ke antaHpura kA nAma 'zuddhAnta' / ] ( 4 ) astrAntare gauryAm utsAhAdau bale ca zaktiH / [ kAsU, sAmarthya kA nAma 'zakti' / ] ( 5 ) kAThinye, zarIre ca mUrtiH / [ kAThinya, kAya kA nAma 'mUrti' / ] ( 6 ) vistAre latAyAzca vratatiH / [ vistAra, vallI kA nAma ' vratati' / ] ( 7 ) striyAM nivAse rAtrau niketane ca vasati: / [ rAtri, vezma kA nAma 'vasati' / ] ( 8 ) arcAyAM kSaye ca apacitiH / [ kSaya, arcA kA nAma 'apaciti' / ] ( 9 ) avasAne dAne ca sAtiH / [ dAna, avasAna kA nAma 'sAti' / ] ( 10 ) dhanuSkoTau pIDAyAM ca atiH / [ dhanuSkoTi, pIDA kA nAma 'ati' / ] ( 11 ) sAmAnye janmani ca jAtiH / [ sAmAnya, janma kA nAma 'jAti' / ] ( 12 ) pracAre syande lohakiTTe ArakUTe ca rItiH / [ pracAra, syanda, lohakiTTa, ArakUTa kA nAma 'rIti' / ] ( 13 ) Dimbe pravAse ca Iti / [ Dimba, pravAsa kA nAma 'iti' / ] ( 14 ) udaye, adhigame ca prAptiH / [ udaya, adhigama kA nAma 'prApti' / ] ( 15 ) agnitraye yuge ca tretA / [ agnitraya yuga vizeSa kA nAma ' tretA' / ] ( 16 ) prAjye vallakI bhede ca mahatI / [ prAjya, vallakI bheda kA nAma 'mahatI' / ] ( 17 ) bhasmani sampadi ca bhUtiH / [ bhasma, sampatti kA nAma 'bhUti' / ] 215 For Private and Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'nadInagaryo gAnAM bhogavatyatha snggre| saGge sabhAyAM samitiH, 'kSayavAsAvapi kssitiH||76 // ravecizca zastraJca vahnijvAlA ca hetayaH / "jagatI jagati cchandovizeSe'pi kSitAvapi // 77 // 'paktizchando'pi dazamaM, syAtprabhAve'pi caa''ytiH| 'pattirgatau ca, mUle tu pakSatiH pakSabhedayoH // 78 // 1degprakRtiryoniliGge ca 11kaizikyAdyAzca vRttyH| 12sikatAH syurbAlukA'pi, "vede zravasi ca zrutiH // 79 // 14vanitA janitA'tyarthAnurAgAyAM ca yoSiti / 15guptiH kSitivyudAse'pi, dhRtirdhaarnndhairyyoH|| 80 // 1"bRhatI kSudravArtAkIchandobhede mahatyapi / ( 1 ) nadyAM nAgAnAM nagaryAM ca bhogvtii| [ nadI, nAgoM kI nagarI kA nAma 'bhogavatI' / ] ( 2 ) saGgare, saGge, sabhAyAM ca samitiH / [ saGga, sabhA kA nAma 'samiti' / ] ( 3 ) nivAse bhUmau kAlabhede kSaye ca kSitiH / [ nivAsa, kSaya, kA nAma 'kSiti' / ] ( 4 ) sUryatejasi zastre agnijvAlAyAM ca hetiH / [ sUrya kA teja, zastra, vahni jvAlA kA nAma 'heti' / ] ( 5 ) bhuvane, bhUmau chandobhede jane ca jgto| [bhuvana, bhUmi, chandabheda kA nAma 'jgtii'|] (6) dazasaGkhyAyAM dazAkSaracchandasi ca paGktiH / [ dasa saMkhyA, dasa akSara vAle chanda kA nAma 'paMkti' / ] (7) prabhAve saMyame dairghya AgAmini kAle ca aaytiH| [ prabhAva Adi kA nAma 'aayti'| 1 ( 8 ) padage gatau ca pttiH| [ gati kA nAma 'patti' / ( 9 ) pakSamUle pratipattithau ca pakSatiH / [ pakSamUla, pratipadA kA nAma 'pakSati' / ] (10 ) yonau line ca prakRtiH / [ yoni, liMga kA nAma 'prakRti' / ] ( 11 ) vivaraNe jIvye kaizikyAdiSu ca vRttiH| [ kaizikI Adi kA nAma 'vRtti' / ] ( 12 ) sikatile bAlukAyAM bhUmni ca sikatAH / [ bAlukA kA nAma 'sikatA' / ] ( 13 ) vede, zravasi ca shrutiH| [ veda, zravaNa kA nAma 'zruti' / ] ( 14 ) 'vanitA jAtarAgastrI striyoH strI, triSu yAcite' / iti medinii| [ janitA, atyanta anurAga vAlI strI kA nAma 'vanitA' / / (15 ) kArAyAM rakSAyAM ca guptiH / [ jela, rakSA kA nAma 'gupti' / ] ( 16 ) dhairye ca dhRtiH / [dhAraNa, dharya kA nAma 'dhRti' / ] ( 17 ) kSudravArtAkyAM chandobhede mahatyAM ca bRhtii| [ kSudravArtAkI, mahatI, chandobheda kA nAma 'bRhatI' / ] For Private and Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavarga : 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH "vAsitA strIkariNyozca vArttA vRttau janazrutau // 81 // vArtaM phalgunyaroge ca, 4 triSvapsu ca ghRtA'mRte / "kaladhautaM rUpyahemno 'nimittaM hetulakSmaNoH // 82 // 'zrutaM 'zAstrA'vadhRtayoryugaparyAptayoH kRtam / atyAhitaM mahAbhItiH karma jIvA'napekSi ca // 83 // "yukte kSmAdAvRte bhUtaM prANyatIte same triSu / "" vRttaM padye caritre triSvatate dRDhanistale // 84 // 12 mahadrAjyaM cAvagItaM janye syAdurgAhate triSu / 14 'zvetaM rUpye'pi, ""rajataM hemni rUpaye site triSu // 85 // "" triSvito jagadiGge'pi raktaM nIlyAdirAgi ca / 217 ( 1 ) kariNyAM yoSiti ca vAsitA / bhAvite rute ca vaasitm| [ kariNI, strI kA nAma 'vAsitA ' / ] ( 2 ) janazrutau vRttau ca vArtA / [ vRtta, janazruti kA nAma 'vArtA' | ] ( 3 ) Arogye phalguni ca vArtam / [ Arogya, phalgu kA nAma bAteM | ] ( 4 ) yajJazeSaM pIyUSe salile ghRte sa amRtam / [ ghRta, jala kA nAma amRta | ] ( 5 ) suvarNe rajate ca kaladhautam / [ rUpya hema kA nAma 'kaladhauta' / ] ( 6 ) hetau nimitte ca nimittam / [ hetu nimitta kA nAma 'nimitta' / ] ( 7 ) zravaNe zAstre ca zrutam / [ zravaNa, zAstra kA nAma 'zruta' / ] ( 8 ) yuge alamarthe vihite hiMsite ca kRtam / [ yuga, paryApta kA nAma kRta' / ] ( 9 ) mahAbhItau jIvanAnapekSe karmaNi ca atyAhitam / [ mahAbhIti, jIvanAnapekSakarma kA nAma 'atyAhita' / ( 10 ) ucita kSmAdau pizAcAdau jantau prApte vRtte same satye ca triSu bhUtam / [ ucita kSmAdi, pizAca Adi kA nAma 'bhUta' / ] ( 11 ) adhIte atIte vartule nRte vRtte chandasi caritre ca vRttam / [ padya, caritra, atIta, dRDha, nistala kA nAma 'vRtta' / ] ( 12 ) mahati rAjye ca mahat [ mahAn rAjya kA nAma mahat' / ] ( 13 ) nirvAde duSTe garhite ca avagItam / , 1 sita kA [ janya garhita kA nAma 'avagIta' / ] ( 14 ) dvIpe adribhede rUpaye ca zvetam / varATikAyAM zaGkhinyAzca zvetA / [ rUpya kA nAma zveta' / ] ( 15 ) hemni rUpye site ca triSu rajatam / itaH paraM tAntAH zabdAstriSu / [ hema, rUpya, nAma 'rajata' | ] ( 16 ) loke klIbe, pavane puMsi jaGgame ca triSu jagat / [ iGga ( jaMgama, iMgita ) kA nAma 'jagat' / ] ( 17 ) anurakte lohite nIlAdiraJjite raktam / [ anurakta, raktavarNa, nIlAdiraMjita kA nAma 'rakta' / ] For Private and Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'avadAtaH site pIte zuddhe, 'baddhArjunau sitau // 86 // yukte'tisaMskRte maSiNyabhinIto'tha saMskRtam / kRtrime lakSaNopete'pya nanto'navadhAvapi // 87 // 'khyAte hRSTe, pratIto 'bhijAtastu kulaje budhe| 'viviktau pUtavijanau, mUcchitau mUDhasocchyau // 88 // 1degdvau cAmlaparuSau zuktau, "zitI dhavalamecakau / 12satye sAdhau vidyamAne prazaste'bhyahite ca sat / / 89 / / 17puraskRtaH pUjite'rAtyabhiyukte'grataH kRte| 14nivAtAvAzrayA'vAtau zastrAbhedyaM ca varma yat // 90 // "jAtonnaddhapravRddhAH syurucchritA, "utthitaastvmii| ( 1 ) site pIte zuddhe ca avadAtaH / [sita, pIta, zuddha kA nAma 'avadAta' / ] ( 2 ) baddhe dhavale zarkarAyAm avasite ca sitm| [baddha, arjuna kA nAma 'sita' / ] ( 3 ) yukte atisaMskRte marSiNi ca abhinItaH / [ yukta, atisaMskRta, marSaNazIla kA nAma abhinIta' / ] ( 4 ) kRtrime zastre bhUSite ca saMskRtam / [ kRtrima, bhUSita kA nAma 'saMskRta' / ] ( 5 ) viSNau zeSanAge puMsi niravadhau ca triSu anantaH / [ viSNu, zeSanAga, niravadhi kA nAma 'ananta' / ] ( 6 ) khyAte hRSTe ca pratItaH / [ khyAta, hRSTa kA nAma 'pratIta' / ] (7) kulaje budhe ca abhijAtaH / [ kulIna, budha kA nAma 'abhijAta' / ] (8) pUte vijane ca viviktaH / [ pUta. vijana kA nAma 'vivikta' / ] ( 9 ) ucchrite mUDhe ca mUcchitaH / [ ucchrita, mUDha kA nAma 'mUcchita' / ] ( 10 ) pUte amle niSThure ca zuktam / [ pUta, amla, niSThura kA nAma 'zukta' / ] (11) bhUrje dhavale mecake ca zitI / [ dhavala, mecaka kA nAma 'zitI' / ] (12) satye sAdhau vidyamAne prazaste abhyahite ca sat / [ satya, sAdhu, vidyamAna, prazasta, abhyarhita kA nAma 'st'|] (13 ) pUjite arAtau abhiyakte agrataH kRte ca puraskRtaH / [ pUjita, arAti, abhiyukta, agrataH kRta kA nAma 'puraskRta' / ] ( 14 ) dRDhasannAhe vAtavajite nivAse ca nivaatH| [ dRDhasannAha, vAtavajitanivAsa kA nAma 'nivaat'|] (15) samunddhe pravRddhe ca ucchritam / [ samunnaddha, pravRddha kA nAma 'ucchrita' / ] (16) utpanne prodyate vRddhimati ca utthitam / [ utpanna, prodyata Adi kA nAma 'utthit'|] For Private and Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 219 'vRddhimatprodhatotpannA, AdRtau sAdarAcitau // 91 // (iti tAntAH) artho'bhidheyaraivastuprayojananivRttiSu 3nipAnAgamayostIrthamRSijuSTe jale gurau // 12 // samarthastriSu zaktisthe'sambaddhArthe hite'pi ca / "dazamIsthau kSINarAgavRddhau, 'vIthI padavyapi // 93 // AsthAnIyatnayorAsthA, 'prastho'strI sAnumAnayoH / [ 'zAstradraviNayorgranthaH, 1degsaMsthA''dhAre sthitau mRtau|] (iti thAntAH ) 1"abhiprAyavazau chandA 12vabdau jImUtavatsarau // 94 // 13apavAdau tu nindA''jJe, 1dAyAdau sutbaandhvau| ( 1 ) sAdaram aciMte ca AdRtaH / [ sAdara pUjita kA nAma 'arcita' / ] iti tAntAH shbdaaH| ( 2 ) abhidheyAdiSu artheSu arthaH / [abhidheya, re, vastu, prayojana, nivRtti kA nAma 'artha' / ] ( 3 ) nipAnaM jalAvatAraH / nidAnamiti pAThabheda iti mukuTaH / RSijuSTe sevite ca jale, gurau ca tIrtham / [ nipAna, Agama, RSijuSTa jala, guru kA nAma 'tIrtha' / ] ( 4 ) zaktisthe asambaddhArthe hite ca triSuH samarthaH / [ zaktistha. asambaddhArtha, hita kA nAma 'samartha' / ] ( 5 ) naSTabIje, kSINarAge, vRddhe ca dshmiisthH| [ naSTabIja. kSINarAga, vRddha kA nAma 'dazamIstha' / ] ( 6 ) paGktau gRhAGge rUpakAntare vartmani ca viithii| [ paMkti padavI rUpakAntara kA nAma 'viithii'|] (7) AsthAnyAM yatne ca aasthaa| [AsthAnI, yatna kA nAma 'AsthA' / ] ( 8 ) mAnabhede sAnau unmitavastuni ca prasthaH / [ mAnabheda, sAnu kA nAma 'prastha' / ] (9) zAstre draviNe ca granthaH / [ zAstra draviNa kA nAma 'grantha' / ] (10) AdhAre sthitau mRtau ca sNsthaa| [ AdhAra, sthiti, mRti ( mRtyu ) kA nAma 'sNsthaa'| iti thAntAH / ( 11 ) abhiprAye vaze ca chandaH / [ abhiprAya, vaza kA nAma 'chnd'|] ( 12 ) jImUte vatsare ca abdaH / [ jImUta, vatsara kA nAma 'abda' / ] ( 13) ajJe nindAyAM ca apvaadH| [ ajJa, nindA kA nAma 'apvaad'|] ( 14 ) sute bAndhave ca dAyAdaH / [ suta, bAndhava kA nAma 'dAyAda' / ] For Private and Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 220 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH pAdA ramyaGghrituryAMzAcendrAgnyarkAstamonudaH // 95 // // nirvAdo janavAde'pi, zAdo jambAlazaSpayoH / 16 trAtaryAkrando dAruNe raNe // 96 // "sArAve rudite syAtprasAdo'nurAge'pi, sUdaH syAdvyaJjane'pi ca / 'goSThAdhyakSe'pi govindo, 'harSe'pyAmodavanmadaH // 97 // " prAdhAnye rAjaliGge ca vRSAGke kakudo'striyAm / 11 strI saMvijjJAnasambhASA kriyAkArA''jinAmasu // 98 // 12 dharme rahasyupaniSat syAdRtau vatsare zarat / 14 padaM vyavasitatrANasthAnalakSmA'GghrivastuSu // 99 // 15 goSpadaM sevite mAne, pratiSThAkRtya mAspadam / [ tRtIyakANDe ( 1 ) kiraNe caraNe caturthAMze ca pAdaH / [ kiraNa, caraNa, caturthAMza kA nAma 'pAda' | ] ( 2 ) agnau candre sUrye ca tamonud | [ agni, candra sUrya kA nAma ' tamonud' | ] ( 3 ) lokavAde pariniSThitavAde ca nirvAdaH / [ lokavAda, pariniSThitavAda kA nAma 'nirvAda' / ] ( 4 ) jambAle zaSpe ca zAdaH / [ jambAla zaSpa kA nAma 'zAda' / ] ( 5 ) sArAve rudite trAtari dAruNe ca AkrandaH / [ sArAva, rudita, rakSaka, dAruNa, raNa kA nAma 'Akranda' / ] ( 6 ) anugrahe kAvye prANe svAsthyaprasattau ca prasAdaH / [ anugraha, kAvya, prANa, svAsthyaprasatti kA nAma 'prasAda' | ( 7 ) sUpakAre vyaJjane ca sUdaH / [ sUpakAra, vyaJjana kA nAma 'sUda' / ] ( 8 ) vAsudeve gavAdhyakSe vRhaspatau ca govindaH / [ vAsudeva, gavAdhyakSa, bRhaspati kA nAma 'govinda' / ] ( 9 ) gandhe harSe ca AmodaH / tasi kastu garne harSe imadAne ca madaH / [ gandha, harSa, kA nAma 'Amoda' / ] ( prAdhAnye rAjaliGge vRSAGge ca kakudaH / [ prAdhAnya, rAjaliMga, vRSAGga kA nAma 'kakuda' / ] ( 11 ) pratijJAyAm AcAre jJAnasaGgare sambhASaNe kriyAkAre saGkete nAmni toSaNe Ajau ca saMvid | [ pratijJA, AcAra, jJAnasaMgara sambhASaNa, kriyAkAra, saMketa, nAma, toSaNa, yuddha kA nAma 'saMvid' | ] ( 12 ) dharme, vedAnte, vijane upaniSad | [ dharmaM vedAnta, vijana kA nAma 'upaniSad' / ] ( 13 ) Rtau vatsare ca zarad / [ Rtu, vatsara kA nAma 'zarada' / ] ( 14 ) vyava - sitAdiSaTsu padam / [ vyavasita, trANa sthAna, lakSma, aMdhri, vastu kA nAma 'pada' | ] ( 15 ) sevite mAne ca goSpadam / [sevita, mAna kA nAma 'goSpada' / ] (16) pratiSThAyAM kRtye ca Aspadam / [ pratiSThA, kRtya kA nAma 'Aspada' / ] For Private and Personal Use Only ') 0 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavargaH 3 ] 10 bandhakaM 11 syuH 12 doSotpAde'nubandhaH mukhyAnuyAyini www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 221 'triSviSTamadhurau svAdU, mRdU cAstIkSNakomalo // 100 // mUDhA'lpA'paTunirbhAgyA mandA syudvau tu zAradau / pratyagrA'pratibhau, "vidvatsupragalbhau vizAradau // 101 // ( iti dAntAH ) vyAmo vaTazca nyagrodhAtsedhaH kAya unnatiH / 'paryAhArazca mArgazca vivadhau vIvadhau ca tau // 102 // 'paridhiryajJiyataroH zAkhAyAmupasUryake / vyasanaM cetaH pIDA'dhiSThAna mAdhayaH // 103 // samarthananIvAkaniyamAzca samAdhayaH / syAtprakRtyAdivinazvare // 104 // zizau prakRtasyAnuvartane / vidhuviSNau candramasi 14 paricchede bile'vadhiH // 105 // * 93 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 1 ) iSTe madhure ca svAduH / sa ca triSu / [ iSTa madhura kA nAma 'svAdu' / ] ( 2 ) atitIkSNe komale ca mRduH / [ atitIkSNa, komala kA nAma 'mRdu' / ] ( 3 ) alpe mUDhe paTau nirmAgye ca mandaH / [ alpa, mUDha, paTu nirbhAgya kA nAma 'manda' / ] ( 4 ) navIne pratibhAzUnye ca zAradaH / [ navIna, pratibhAzUnya kA nAma 'zArada' | ] ( 5 ) paNDite pravINe ca vizAradaH / [ paMDita, pravINa kA nAma 'vizArada' / ] iti dAntAH zabdAH / 1 ( 6 ) vyAme vaTe ca nyagrodhaH / [ vyAma, vaTa kA nAma 'nyagrodha' / ] ( 7 ) kAye unnatau ca utsedhaH / [ kAya, unnati kA nAma 'utsedha' / ] ( 8 ) mArge paryAhAre ca vividhavIvadhau / paryahAraH ubhayatobaddhazikyaM kASTham / [ mArga, paryAhAra ( bahaMgI ) kA nAma 'vivadha - vovadha' / ] ( 9 ) yajJiyataroH zAkhAyAm upasUrya ke ca paridhiH / [ yajJiyataru, zAkhA, upasUryaka ( sUrya-candra kA gherA ) kA nAma 'paridhi' / ] ( 10 ) bandhake vyasane cetaH pIDAyAm adhiSThAne ca AdhiH / [ baMdhaka, vyasana, cetaH, pIDA, adhiSThAna kA nAma 'Adhi' / ] ( 11 ) samarthanAdiSu samAdhiH / [samarthana, nIvAka, niyama kA nAma 'samAdhi' | ] ( 12 ) doSotpAdAdiSu anubandha: / [ doSotpAda, prakRti Adi, vinazvara kA nAma 'anubandha' / ] ( 13 ) viSNau candramasi ca vidhu: / [ viSNu candramA kA nAma 'vidhu' / ] (14) paricchede bile ca avadhiH / [ pariccheda, bila kA nAma avadhi / ] For Private and Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'vidhividhAne daive'pi, praNidhiH prArthane cre| budhavRddhau paNDite'pi, skandhaH samudaye'pi ca // 106 // ' "deze nadavizeSe'bdhau sindhurnA sariti striyaam| "vidhA vidhau prakAre ca, 'sAdhU ramye'pi ca triSu // 107 // 'vadhUrjAyA snuSA strI ca, 1degsudhA lepo'mRtaM snuhii| 1'sandhA pratijJA maryAdA, 12zraddhA sampratyayaH spahA // 108 // 13madhu madye puSparase kSaudre'pyandhaM tamasyapi / atastriSu, "samunnadhau paNDitammanyargAvatau // 109 // 1 brahmabandhuradhikSepe nirdeze 'thaa'vlmbitH| avidUro'pyavaSTabdhaH, 1 prasiddhau khyAtabhUSitau // 110 // (iti dhAntAH) ( 1 ) deve vidhAne ca vidhiH / [ daiva vidhAna kA nAma 'vidhi'|] (2) prArthane care praNidhiH / [ prArthanA, cara kA nAma 'praNidhi' / ] ( 3 ) bRddhau paNDite ca budhaH / [ vRddha, paNDita kA nAma 'budha' / ] ( 4 ) nRpe, ase samparAye samUhe ca skandhaH / [ nRpa aMsa, samparAya, samUha kA nAma 'skandha' / ] ( 5 ) deze nadavizeSe ca abdhiH| [ deza, nadavizeSa kA nAma 'abdhi' / ] ( 6 ) deze sariti ca sindhuH| deze puMsi sariti striyAm / [ deza, sarit kA nAma 'sindhu' / ] (7) vidhau prakAre ca vidhA / [ vidhi prakAra kA nAma 'vidhA' / ] (8) abhidheye vAdhuSike sArau sajjane ca sAdhu: / trissu| [ abhidheya, sajjana, sundara kA nAma 'sAdhu' / ] (9) jAyAyAM snuSAyAM ca vdhH| [ jAyA, snuSA kA nAma 'vadhU' / ] ( 10 ) lepe amRte stuhyAM ca sudhaa| [ lepa, amRta, snuhI kA nAma 'sudhA' / ] ( 11 ) pratijJAyAM maryAdAM ca sndhaa| [ pratijJA, maryAdA kA nAma 'sandhA' / ] ( 12 ) sampratyaye spRhAyAM ca zraddhA / [ sampratyaya, spRhA kA nAma 'zraddhA' / ] ( 13 ) madye puSparase kSaudre ca madhu / [ madya, puSparasa, zraudra kA nAma 'madhu' / ] ( 14 ) tamasi cakSuhIne ca andham / [ tamas , cakSuhIna kA nAma 'andha' / ] ( 15 ) paNDitammanye gavite ca smunnddhH| [ 'paNDitammanya' garvita kA nAma 'samunnaddha' / ] ( 16 ) adhikSepe nirdeze ca brhmbndhuH| [ adhikSepa, nirdeza kA nAma 'brahmabandhu' / ] ( 17 ) avalambite avidUre ca avaSTabdhaH / [avalambita, avidUra kA nAma 'avaSTabdha' / ] ( 18 ) khyAte bhUSite ca prasiddhaH / [prasiddha, bhUSita kA nAma 'prasiddha' / ] ( iti dhAntAH zabdAH / ) For Private and Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 223 'sUryavahnI citrabhAnU, bhAnU rshmidivaakrau| bhUtAtmAnau dhAtRdehI, mUrkhanIcau pRthagjanau // 111 // "grAvANau zailapASANo, 'pattriNau shrpkssinnau| *taruzailau zikhariNau, 'zikhinau vahnihiNau // 112 // 'pratiyatnAvubhau lipsopagrahAvatha degsAdinau / dvau sArathihayArohau, "vAjino'zveSu pkssinnH|| 113 // "kule'pyabhijano janmabhUmyAmapyatha "haaynaaH| vaciohibhedAzca, 14candrAgnyarkA virocnaaH||114 // keze'pi "vRjino, "vishvkrmaa'rksurshilpinoH| "AtmA yatno dhRtirbuddhiH svabhAvo brahma varma ca // 115 // 1"zako ghAtukamattebho varSakA'bdo dhanAdhanaH / ( 1 ) sUrye agnau ca citrabhAnuH / [ sUrya, agni kA nAma 'citrabhAnu' / ] (2) razmau divAkare ca bhAnuH / [ razmi, sUrya kA 'bhAnu' ] ( 3) dhAtaridehe ca bhUtAtmA / [dhAtA, deha kA nAma 'bhUtAtmA' / ] ( 4 ) mUrkhe nIce ca pRthagajanaH / [mUrkha, nIca kA nAma 'pRthagjana' / ] ( 5 ) zaile pASANe ca graavaa| [ zaila patthara kA nAma 'mAvA' / ] ( 6 ) zare pakSiNi ca ptrii| [zara, pakSI kA nAma 'patrI' / ( 7 ) tarau zaile ca zikharI / [ taru, zaila kA nAma 'zikharI' / (8) agnau mayUre ca shikhii| [ agni, mayUra kA nAma 'zikhI' / ] ( 9) vandini grahaNe ca pratiyatnaH / bandI, grahaNa kA nAma pratiyatna / ] (10) sUte azvArohe ca saadii| [ sUta. azvArohI kA nAma sAdI / ] ( 11 ) azve vANe pakSiNi ca vaajii| [ azva, vANa, pakSI kA nAma vAjI / ] ( 12 ) janmani bhUmau kule ca abhijanaH / [ janma, bhUmi, kula kA nAma abhijana / ] ( 13 ) abde razmau vrIhibhede ca hAyanaH / [abda, razmi, vrIhibheda kA nAma hAyana / ] ( 14 ) prahlAdasya putre sUrye agnau candre ca virocanaH / [ prahlAda ke putra, sUrya, agni, candra kA nAma virocana / ] ( 15 ) kalmaSe keze kuTile vRjinam / [ kalmaSa, keza, kuTila kA nAma vRjina / ] ( 16 ) sUrye devazilpini ca vizvakarmA / [ sUrya, devazilpI kA nAma vizvakarmA / ] ( 17 ) yatnAdau aatmaa| [yatna Adi kA nAma aatmaa| ] ( 18 ) zakrAdau dhanAdhanaH / [ zakra Adi kA nAma dhanAdhana / ] For Private and Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 224 www.kobatirth.org 3 uinaH amarakoSaH 'ghano meghe mUrtiguNe triSu triSu abhimAno'rthAdida jJAne praNaya- hiMsayoH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ketanaM 12 mande'tha 13 vedastattvaM tapo brahma 15 utsAhane ca hiMsAyAM " AtaJcanaM kSatriye nRpe // sUrye prabho, 'rAjA mRgAGke " vANinyau nartakIdUtyau, sravantyAmapi vAhinI / " hrAdinyau vajrataDito, 'vandAyAmapi kAminI // tvagdehayorapi tanuH 1 sUnA'dhojihvikApi ca / ' kratuvistArayorastrI vitAnaM triSu tuccha // 119 // 118 // 9 99 kRtye ketAvupanimantraNe / 14 brahmA vipraH prajApatiH // 120 // sUcane cA'pi gandhanam / pratIvApajavanApyAyanArthakam // 121 // zmazruniSThAnA'vayaveSvapi / [ tRtIyakANDe mUrtte nirantare // 116 // 117 // 17 vyaJjanaM lAJchane " syAtkaulInaM lokavAde yuddhe pazvahipakSiNAm // 122 // For Private and Personal Use Only ( 1 ) meghAdau ghanaH / [ megha Adi kA nAma ghana / ] ( 2 ) dapaM prabhRtiSu abhimAnaH / [ darpa Adi kA nAma abhimAna / ] ( 3 ) sUrye prabho ca inaH / [ sUrya, svAmI kA nAma ina / ] ( 4 ) candranRpAdau rAjA / [ candra, nRpa kA nAma rAjA / ] ( 5 ) nartakyAM dRtyAM ca vANinI / [ nartakI, dUtI kA nAma vaanninii| ] ( 6 ) sravantyAdau vAhinI / [ sravantI Adi kA nAma vaahinii| ] ( 7 ) vajre vidyuti ca hrAdinI / [ vajra, vidyut kA nAma hrAdinI / ] ( 8 ) mIruvandayoH kAminI / [ bhIru, vandA kA nAma kAminI / ] ( 9 ) tvaci dehe ca tanuH / [ tvacA, deha kA nAma tanu / ] ( 10 ) adhojihvikAdI sunA / [ adhojihnikA, putrI kA nAma sUnA / ] ( 11 ) kratuvistArayoH vitAnaH / [ kratu, vistAra kA nAma vitAna / ] ( 12 ) kRtyAdau ketanam / [ kRtyA Adi kA nAma ketana / ] ( 13 ) vede tapasi ca brahma / [ veda, tapa kA nAma brahma / ] ( 14 ) vipre prajApatau brahmA / [ vipra, prajApati kA nAma brahmA / ] ( 15 ) utsAhane hiMsAyAM sUcane ca gandhanam / [ utsAhana, hiMsA, sUcana kA nAma gandhana / ] ( 16 ) pratIvApe javane ApyAyanArthaMke ca AtaJcanam / [ pratIvApa, javana, ApyAyana kA nAma AtaJcana / ] ( 17 ) lAJchane zmazrau niSThAne avayave ca vyaJjanam / [ zmazru, lAJchana, niSThAna, avayava kA nAma vyaJjana / ] ( 18 ) lokavAde pazcahipakSiNAM yuddhe ca kaulInam / [ lokavAda, pazu, sarpa, pakSiyoM ke yuddha kA nAma kaulIna / ] Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavargaH 3 ] www.kobatirth.org ratnaprabhAvyAkhyAsametaH vanabhede 'prayojane / syAdudyAna niHsaraNe avakAze sthitau sthAnaM, krIDAdAvapi devanam // 123 // sanniviSTodgame'pi ca / 4 utyAnaM pauruSe tantre * mAraNe " vyutthAnaM pratirodhe ca virodhAcaraNe'pi ca // 124 // mRtasaMskAre matau dravye'rthadApane / nirvartanopakaraNAnuvrajyAsu ca sAdhanam / / 125 / / " niryAtanaM vairazuddhau dAne nyAsA'paNe'pi ca / doSe kAmajakopaje // 126 // 'vyasane vipadi bhraMze pakSmA'kSilomni kiJjalke tantvAdyaMze'pyaNIyasi / 10 tithibhede kSaNe parva, 11 vartma netracchade'dhvani // 127 // "maithunaM saGgatau rate / 1" prajJAnaM buddhicihnayoH // 128 // 17 nidhanaM kulanAzayoH / 12 akAryaguhye kaupInaM, 14 pradhAnaM paramAtmA dhIH 16 "" prasUnaM puSpaphalayoH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 225 ( 1 ) niHsaraNe vanabhede prayojane ca udyAnam / [ niHsaraNa, vanabheda, prayojana kA nAma udyAna | ] ( 2 ) avakAze sthitau ca sthAnam / [ avakAza, sthiti kA nAma sthAna | ] ( 3 ) krIDAyAM dyUte ca devanam / [ krIr3A, dyUta kA nAma devana / ] (4) pauruSe tantre sanniviSTodgame ca utthAnam / [ pauruSa, tantra kA nAma utthAna / ] ( 5 ) pratirodhe viruddhAcaraNe ca vyutthAnam / [ pratirodha, viruddhAcaraNa kA nAma vyutthAna | ] ( 6 ) mAraNAdiSu sAdhanam / [ mAraNa Adi kA nAma sAdhana / ] (7) vairazuddhAdau niryAtanam / [ vairazuddhi Adi kA nAma niryAtana / ] ( 8 ) vipadAdI vyasanam | [ vipatti Adi kA nAma vyasana / ] ( 9 ) akSilomAdau pakSma / [ akSiloma Adi kA nAma pakSma / ] ( 10 ) tithibhedAdau parva / [ tithi bheda Adi kA nAma parva / ] ( 11 ) netracchade adhvani ca vartma / [ netracchada, mArga kA nAma vat / ] ( 12 ) akArye guhye ca kaupInam / [ akArya, guhya kA nAma kaupIna / ] ( 13 ) saGgatau rate ca maithunam / [ saMgati, rati kA nAma maithuna / ] ( 14) paramAtmani dhiyi ca pradhAnam / [ paramAtmA, dhI kA nAma pradhAna | ] ( 15 ) buddhau cihne ca prajJAnam / [ buddhi, cihna kA nAma prajJAna / ] ( 16 ) puSpe phale ca prasUnam / [ puSpa, phala kA nAma prasUna / ] ( 17 ) kule nAze ca nidhanam / [ kula, nAza kA nAma nidhana / ] 15 a0 For Private and Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'krandane rodanAhAne, varma dehapramANayoH // 129 // gRhadehatviTprabhAvA dhAmAnyatha ctusspthe| sanniveze ca saMsthAnaM, "lakSma cihnapradhAnayoH / / 130 // 'AcchAdanaM smpidhaanmpvaarnnmityubhe| "ArAdhanaM sAdhane syAdavAptau toSaNe'pi ca // 131 // 'adhiSThAnaM cakrapuraprabhAvAsineSvapi / 'ratnaM svajAtizreSThe'pi, 1degvanaM salilakAnane // 132 // "talinaM virale stoke, vaacylinggaastthottre| 12samAnAH satsamaike syuH, "pizunau khalasUcakau // 133 // 14hInanyUnAvUnagoM, 15vegirrau tarasvinau / 1abhipanno'parAddho'bhigrastavyApad gatAvapi // 134 // (iti nAntAH) ( 1) rodane AhvAne ca krandanam / [ rodana, AhvAna kA nAma krandana / ] (2) dehapramANayoH varma / [ deha Adi kA nAma varma / ] ( 3 ) gRhAdau. dhAma / [ ghara Adi kA nAma dhAma / ] ( 4 ) sanniveze catuSpathe ca saMsthAnam / [ catuSpatha, sanniveza kA nAma saMsthAna / ] ( 5 ) cihna pradhAne ca lakSma / [cihna, pradhAna kA nAma lakSma / ] ( 6 ) sampidhAnAdau AcchAdanam / [ sampidhAna Adi kA nAma AcchAdana / ] (7) sAdhanAdau ArAdhanam / [ sAdhana Adi kA nAma ArAdhana / ] (8) rathacakrAdau adhiSThAnam / [ rathacakra Adi kA nAma adhiSThAna / ] ( 9 ) svajAtizreSThe maNau ca ratnam / [ svajAtizreSTha, maNi kA nAma ratna / ] (10) jale kAnane ca vnm| [ jala, kAnana kA nAma vana / ] ( 11) virale stoke ca talinam / talinAntamArabhya nAntazabdaparyantAH zabdA vAcyaliGgA bodhyaaH| [virala, stoka kA nAma talina / ] (12) satsamaikeSu triSu samAnAH / [tatsama Adi kA nAma samAna / ] ( 13 ) khale sUcake ca pizunaH / [ khala, sUcaka kA nAma pizuna / ] ( 14 ) nyUne garne ca honanyUnau / [ nyUna, gahyaM kA nAma hInanyuna / ] ( 15 ) vegavati zUre ca tarasvI / [ vegavAn, zUra kA nAma trsvii| ] ( 16 ) aparAddhe abhigraste vipadgate ca abhipannaH / [ aparAdhI, abhigrasta, vipadgata kA nAma abhipanna / ] iti nAntAH shbdaaH| For Private and Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 227 'kalApo bhUSaNe baheM tUNIre saMhatAvapi / paricchade parIvApaH paryuptau salilasthitau // 135 // godhuggoSThapatI gopau, haraviSNU vRssaakpii| 'bASpamUSmAzru, 'kazipu tvannamAcchAdanaM dvayam // 136 // "talpaM zayyATTadAreSu, 'stambe'pi viTapo'striyAm / "prAptarUpasvarUpAbhirUpA budhamanojJayoH // 137 // bhedyaliGgA amI, 1degkUrmI vINAbhedazca kcchpii| [1'kutapo mRgaromotyapaTe cAho'STameM'zake ] (iti pAntAH) 12ravaNe puMsi rephaH syAtkutsite vAcyaliGgakaH // 138 // ( iti phAntAH) ( 1 ) bhUSaNe barhe tUNIre saMhatau ca kalApaH / [ bhUSaNa, barha, tUNIra, saMhati kA nAma kalApa / ] ( 2) paricchede paryuptau salilasthitau ca parIvApaH / [pariccheda, paryupti, salilasthiti kA nAma parIvApa / ] ( 3 ) gope goSThapatau ca godhuk / [ gopa, goSThapati kA nAma godhuk / ] ( 4 ) zive viSNau ca vRssaakpiH| [ziva, viSNu kA nAma vRSAkapi / ] ( 5 ) USmaNi azruNi ca vASpama / [USmA, azru kA nAma vASpa / ] ( 6 ) anne AcchAdane ca kazipu, punapuMsakayoH / [ anna, AcchAdana kA nAma kazipu / ] ( 7 ) aTTAlikAyAM zayyAyAM dAreSu ca talpam / [ aTTAlikA, zayyA, dArA kA nAma talpa / ] ( 8 ) zAstre vistAre viTape ca stambaH / [ zAstra, vistAra, viTapa kA nAma stamba / ] ( 9) budhe manojJe ca prAptarUpaH, svarUpaH, abhirUpaH / amI sarve bhedyaliGgAH zabdAH / [budha, manojJa kA nAma prAptarUpa, svarUpa, abhirUpa / ] (10) vINAbhede kacchapyAM ca kUrmI / [ vINAbheda, kacchapI kA nAma kUrmI / ] ( 11 ) mRgaromanirmitapaTe divasasyASTame bhAge ca kutpH| [ mRgaromanirmita paTa ( pazmInA ), dina kA AThavA~ bhAga kA nAma kutp|] ntAH zabdAH / (12) kutsitAdau rephaH / sa ca vAcyaliGgako bhavati / [ kutsita, ravarNa kA nAma reph|] iti phAntAH zabdAH / For Private and Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'antarAbhavasattve'zve gandharvo divygaayne| kamburnA valaye zaGke, dvijihvau sarpasUcakau // 139 // pUrvo'nyaliGgaH prAgAha puMbahutve'pi pUrvajAn / (iti bAntAH) "kumbhau ghaTebhamUrdhAMzA, 'Dimbhau tu zizubAlizau // 140 // stambhau sthUNAjaDIbhAvau, 'zambhU brahmatrilocanau / "kukSibhrUNArbhakA garbhA, 1degvisrambhaH praNayepi ca // 141 // 1'syAdbhayA~ dundubhiH puMsi syAdakSe dundubhiH striyAm / 12syAnmahArajane klIbaM kusumbhaM karake pumAn // 142 // . ( 1 ) antarobhavasattve azve divyagAyane ca gandharvaH / vizeSaH-'gandharvaH pazubhede syAt puMskokilaturaGgayoH / antarAbhavasatve ca gAyane khecare pi ca // iti medinii| tatra antarAbhavasatvaM vyAkaroti--'antarA maraNajanmanormadhye bhavaM satvaM yAtanAzarIram' / [ azva Adi kA nAma gandharva / ] ( 2 ) valaye zave ca kambuH sa naa| [ valaya, zaMkha kA nAma kambu / ] ( 3 ) sarpa sUcake ca dvijihvaH / [ sarpa, sUcaka kA nAma dvijihv| ] ( 4 ) prAgvAcI pUrvazabdo vaacylinggH| sa yadA pUrvajAn prati prayujyate tadA puMsi bahutve ceti / vizeSaH-pUrvagandharvazabdo vizvakoSe ca pavargIyatvanopalabhyete haimastu dantyoSThAnteSu svIkaroti / iti bAntAH zabdAH / [ pUrva zabda ] ( 5 ) kumbhakarNasya sute vezyApatau ghaTe rAzibhede dvipAGge guggule ca kumbhaH / [ ghaTa, rAzibheda kA nAma kumbha / ] ( 6 ) zizau bAlize ca DimbhaH / [zizu, bAliza kA nAma Dimbha / ] ( 7 ) sthUNAyAM jaDIbhAve ca stambhaH / [ sthUNA, jar3atA kA nAma stambha / ] (8) brahmaNi zive ca shmbhuH| [ brahmA, ziva, kA nAma zambhu / ] (9) kukSau bhrUNe arbhake ca garbhaH / [ kukSi, bhrUNa, arbhaka kA nAma garbha / ] (10 ) kelikalahe vizvAse praNaye vadhe ca vistrmbhH| [ praNaya Adi kA nAma visramma / ] ( 11 ) bheryAM dundubhiH puMsi / akSe dundubhiH striyAm / [ bherI, akSa kA nAma dundubhi / ] ( 12 ) mahArajane kusumbhaM klIbe, tadeva karake puMsi bhavati / [ mahArajana, karaka kA nAma kusumbha / ] For Private and Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 229 kSatriye'pi, ca nAbhirnA, 'surabhirgavi ca striyAm / sabhA saMsadi sabhye ca, triSvadhyakSe'pi vallabhaH // 143 // (iti bhAntAH) pakiraNapragrahau razmI, kapibhekau plvnggmau| "icchAmanobhavau kAmo, 'zauryodyogau parAkramau // 144 // 'dharmAH punnyymnyaaysvbhaavaa'caarsompaaH| 1degupAyapUrva Arambha upadhA cApyupakramaH // 145 // 1'vaNikpathaH puraM vedo nigamo, 12nAgaro vaNik / naigamau dvau, "bale rAmo nIlacArusite triSu // 146 // 14zabdAdipUrvo vande'pi grAmaH, 1"krAntau ca vikrmH| "stomaHstotre'dhvare vRnde, "jihmastu kuTile'lase // 147 // ( 1 ) kSatriye rathacakre piNDikAdau nAbhiH puMsi / [ kSatriya, rathacakrapiNDa kA nAma nAbhi / ] ( 2 ) ghrANatarpaNadravye gavi caitre ca surabhiH / [ gAya Adi kA -nAma surabhi / ] ( 3 ) sabhye saMsadi ca sabhA / [ sabhya, saMsada kA nAma smaa|] ( 4 ) adhyakSa dayite ca vallabhaH / [ adhyakSa dayita kA nAma vallabha / ] iti bhAntAH zabdAH / ( 5 ) kiraNe pragrahe ca razmiH / [ kiraNa, pragraha kA nAma razmi / ] ( 6 ) vAnare bheke ca plvnggmH| [ vAnara, bheka kA nAma plavaMgama / ] (7) icchAyAM madane ca kAmaH / [ icchA, madana kA nAma kAma / ] ( 8 ) udyoge zaurye ca parAkramaH / [ udyoga, zaurya kA nAma parAkrama / ] ( 9 ) puNyayamAdau dharmaH / [ puNya, yama kA nAma dharma / ] ( 10) Arambhe upadhau cikitsAyAM ca upkrmH| [ Arambha, upadhi, cikitsA kA nAma upakrama / ] ( 11 ) vaNipathi pure vede ca nigamaH / [ vaNikpatha, pura, veda, kA nAma nigama / ] ( 12 ) nAgaravaNijau naigamo / [ nAgara, vaNik kA nAma naigama / ] ( 13 ) pazuvizeSe parazurAma balarAme rAme ca rAmaH / [ pazuvizeSa, parazurAma, rAma kA nAma rAma / ] ( 14 ) svare saMvasathe vRnde ca grAmaH / [ svara, saMvasatha, vRnda kA nAma grAma / ] ( 15 ) krAntI zaktI sampattau ca vikramaH / [ krAnti, zakti kA nAma vikrama / ] ( 16 ) stotre adhvare vRnde ca stomH| [ stotra, adhvara, vRnda kA nAma stoma / ] ( 17 ) kuTile alase ca jihmaH / [ kuTila, alasa kA nAma jihma / ] For Private and Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 230 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH "uSNe'pi dharmazreSTo'laGkAre bhrAntau ca vibhramaH / 3 gulmA rustambasenAzca, jAmiH svasRkulastriyoH // 148 // 5 " triSu zyAmau harikRSNau, 'zyAmA syAcchArivA nizA / 91 * kSitikSAntyoH kSamA, 'yukte kSamaM zakte hite triSu // 149 // lalAmaM 10 pucchapuNDrA'zvabhUSAprAdhAnyaketuSu / "pradhAne prathamastriSu // 150 // 12 vAmau valgupratIpau dvAvadhamau nyUnakutsitau / " sUkSmamadhyAtmamapyAdye 14 jINaM ca paribhuktaM ca yAtayAmamidaM dvayam // 151 // [ tRtIyakANDe ( iti mAntAH ) ""turaGgagaruDa tAkSyoM, " nilayA'pacayau kSayau / ( 1 ) uSNe prasvede ca gharmaH / [ uSNa, prasveda kA nAma dharma / ] ( 2 ) ceSTAyAM alaGkAre bhrAntau ca vibhramaH / [ ceSTA, alaMkAra, bhrAnti kA nAma vibhrama / ] ( 3 ) ruji stambe senAyAzca gulmaH / [ roga, stamba, senA kA nAma gulma | ] ( 4 ) bhaginyAM kulastriyi ca jAmiH / [ bhaginI, kulIna strI kA nAma jAmi / ] ( 5 ) harikRSNayoH zyAmaH / [harita, kRSNa kA nAma zyAma / ] ( 6 ) zArivAnizayoH zyAmA | zyAmo vaTe prayAgasya vAride vRddhadArake / pike ca kRSNahari puMsi syAttadvati triSu // marice sindhulavaNe klIbaM strI zArivoSadhau / aprasUtAGganAyAJca priyaGgAvapi cocyate // yamunAyAM triyAmAyAM kRSNatrivRtikauSadhau / [ zArivA, nizA kA nAma zyAmA | ] ( 7 ) kSitau titikSAyAM ca kSamA, triSu / [ kSiti, kSAnti kA nAma kSamA / ] ( 8 ) yukte zakte hite kSamam / [ yukta, hita, zakta kA nAma kSama / ] ( 9 ) pucchapuNDrAdiSu lalAmam / [ puccha, puNDra kA nAma lalAma / ] ( 10 ) adhyAtme kaitave ca sUkSmam / [ adhyAtma, kaitava kA nAma sUkSma / ] ( 11 ) Adye pradhAne ca prathamaH / [ Adya, pradhAna kA nAma prathama / ] ( 12 ) sundare pratIpe ca vAma: / [sundara, pratIpa kA nAma vAma | ] ( 13 ) nyUne kutsite ca adhamaH / [ nyUna, kutsita kA nAma adhama / ] ( 14 ) jIrNe paribhukte ca yAtayAmam / [ jIrNa, paribhukta kA nAma yAtayAma / ] iti mAntAH zabdAH / ( 15 ) azve garuDe ca tArkSyaH / [ azva, garur3a kA nAma tAkSyaM / ] ( 16 ) apacaye gRhe ca kSayaH / [ nilaya, apacaya kA nAma kSaya / ] For Private and Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnAthaMvarga : 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'zvazuryau devarazyAlau, bhrAtRvyau bhrAtRjadviSau // 152 // parjanyau rasadabbendrau syAdaryaH svAmivaizyayoH / "tiSyaH puSye kaliyuge, 'paryAyo'vasare krame // 153 // " pratyayo'dhIna zapatha-jJAna-vizvAsa hetuSu 7 randhre zabde'thAnuzayo dIrghadveSAnutApayoH // 154 // gajAnAM madhyame gate / 'sthUloccayastvasAkalye O 10 samayAH zapathAcArakAlasiddhAntasaMvidaH daivaM // 155 // "vyasanAnyazubhaM vipadityanayAstrayaH / 12 atyayo'tikrame kRcche doSe daNDe'pyathApadi // 156 // 13 yuddhAyatyoH samparAyaH pUjyastu zvazure'pi ca / 15 pazcAdavasthAyibalaM samavAyazva sannayau // 157 // 14 For Private and Personal Use Only 231 ( 1 ) devare zyAle ca zvazuryaH / [ devara, sAlA, kA nAma zvazurya / ] ( 2 ) bhrAtRje zatrau ca bhrAtRvyaH / [ bhrAtRja, zatru kA nAma bhrAtRvya / ] ( 3 ) garjatimeghe indre ca parjanya: / [ meghagarjanA, indra kA nAma parjanya / ] ( 4 ) svAmini vaizye ca aryaH / [ svAmI, vaizya kA nAma arya / ] ( 5 ) puSye kaliyuge ca tiSyaH / [ puSya, kaliyuga kA nAma tiSya / ] ( 6 ) avasare krame ca paryAyaH / [ avasara, krama kA nAma paryAya / ] ( 7 ) adhIne zapathe jJAne vizvAse hetau ca pratyayaH / [ adhIna, zapatha, jJAna, vizvAsa hetu kA nAma pratyaya | ] ( 8 ) dIrghe dveSAdau ca anuzayaH / [ dIrgha, dveSa Adi kA nAma anuzaya / ] ( 9 ) asAkalye gajAnAM madhyame gate ca sthUloccayaH / [ asAkalpa, gajamadhyamagati kA nAma sthUloccaya / ] ( 10 ) zapathe AcAre kAle siddhAnte saMvidi ca samayaH / [ zapatha, AcAra, kAla, siddhAnta, saMvida kA nAma samaya / ] ( 11 ) vyasane azubhe deve vipadi ca anayaH / [ vyasana, azubha, daiva, vipatti kA nAma anaya / ] ( 12 ) atikrame kRcchre doSaM daNDe Apadi ca atyayaH / [ atikrama, kRcchra, doSa, daNDa, Apatti kA nAma atyaya | ] ( 13 ) Apattau yuddhe ca samparAyaH / [ Apatti, yuddha kA nAma samparAya / ] ( 14 ) pUjArhe zvazure ca pUjyaH / [ pUjA ke yogya, zvazura kA nAma pUjya / ] ( 15 ) pazcAdavasthAyini bale samavAye ca sannayaH / [ bala, samavAya kA nAma sannaya / ] Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'saGghAte saniveze ca saMstyAyaH, 'prnnyaastvmii| vitrambhayAzcApremANo, virodhe'pi samucchayaH // 158 // viSayo yasya yo jJAtastatra zabdAdikeSvapi / paniryAse'pi kaSAyo'strI, 'sabhAyAM ca prtishryH|| 159 // "prAyo bhUmnyantagamane, 'manyurdainye kratau krudhi / "rahasyopasthayorguhya, satyaM zapathatathyayoH // 160 // 11vIyaM bale prabhAve ca, "dravyaM bhavye gunnaashrye| 13dhiSNyaM sthAne gRhe bhe'gnau, 1 bhAgyaM karma zubhAzubham // 161 // 15kazeruhemnorgAGgeyaM 16vizalyA dantikA'pi ca / 1"vRSAkapAyI zrIrauryo raMbhikhyA naamshobhyoH||162|| (1) saGghAte sanniveze ca saMstyAyaH / [saMghAta, sanniveza kA nAma saMstyAya / ] ( 2) visrambhe yAJcAyAM premNi ca praNayaH / [ visrambha, yAJcA, prema kA nAma praNaya / ] ( 3 ) unnatau vaire ca samucchrayaH / [ unnati, vaira, kA nAma samucchraya / ] ( 4 ) dezAdau viSayaH / [ deza Adi kA nAma viSaya / ] (5) niryAse rasabhede vilepane ca kssaayH| [ niryAsa, rasabheda kA nAma kaSAya / ] ( 6 ) sabhAyAm AzrayAbhyupagame ca pratizrayaH / [ sabhA Adi kA nAma pratizraya / ] (7) anazane, bAhulye, antagamane ca prAyaH / [ anazana, antagamana kA nAma prAyaH / ] ( 8 ) dainye kratau yudhi ca manyuH / [ dainya, Rtu, yuddha, kA nAma manyu / ] (9) upasthe rahasye guhye ca guhyam / [rahasya, upastha kA nAma guhya / (10) zapathe tathye ca satyam / [ zapatha, tathya kA nAma satya / ] ( 11 ) bale prabhAva ca vIryam / [ bala, prabhAva kA nAma vIrya / ] ( 12 ) bhavye ghuNAzraye ca dravyam / [ bhavya, ghuNAzraya kA nAma dravya / ] ( 13) sthAne gRhe nakSatre agnau ca dhiSNyam / [ sthAna, gRha, nakSatra, agni kA. nAma dhiSNya / ] (14 ) zubhAzubhakarmAdau bhAgyam / [ zubha, azubha karma kA nAma bhAgya / ] ( 15 ) svarNe kazeruke bhISme ca gAGgeyaH / [ bhISma, svarNa, kazeruka kA nAma gAMgeya / ] ( 16 ) agnizikhAyAM dantikAyAM guDUcyAdiSu ca vishlyaa| [ agnizikhA, dantikA, guDUcI kA nAma vizalyA / ] ( 17 ) lakSmyAM gauryAJca vRSAkapAyI / [zrI, gaurI kA nAma vRssaakpaayii|] ( 18 ) nAmni zobhAyAJca abhikhyA / [ nAma, zobhA kA nAma abhikhyaa|] For Private and Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nAnArthavargaH 3 ] Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 3 4 'Arambho niSkRtiH zikSA pUjanaM sampradhAraNam / upAyaH karma ceSTA ca cikitsA ca nava kriyAH // 163 // chAyA sUryapriyA kAntiH pratibimbamanAtapaH / kakSyA prakoSThe harmyAdeH kAJcyAM madhyebhabandhane // 164 // kRtyA kriyAdevatayostriSu bhedye dhanAdibhiH / "janyaM syAjjanavAdepi 'jaghanyo'ntye'dhame'pi ca // 165 // garhyadhonau ca vaktavyau, 'kalyau sajjanirAmayau / 'AtmavAnanapeto'rthAdarthyo, puNyaM tu cArvepi // 11 rUpyaM prazastarUpe'pi, 12 vadAnyo valguvAgapi / 13 nyAyye'pi madhyaM, 14 saumye tu sundare somadaivate // ( iti yAntAH ) 15 nivahA'vasarau vArau, saMstaro prastarA'dhvarau / 10 166 // 167 // " 233 ( 1 ) ArambhAdinavasu kriyA / [ Arambha, zikSA Adi nau kA nAma kriyA / ] ( 2 ) sUryapriyAdi caturSu cchAyA / [ sUryapriyA, kAnti, pratibimba, anApa kA nAma chAyA / ] ( 3 ) prakoSThAdicaturSu kakSyA / [ prakoSTha Adi nAma kakSyA | ] ( 4 ) 'kRtyA vidviSi kArye ca kRtyA kriyA divaukasoH ' / iti rabhasaH / [ jAdU TonA Adi kA nAma kRtyA | ] ( 5 ) janavAde yuddhe'pi cajanyam / [ janavAda, yuddha kA nAma janya / ] ( 6 ) antye adhame ca jaghanyaH / [ antya, adhama kA nAma jaghanya / ] ( 7 ) adhIne gahyaM ca vaktavyaH / [ adhIna, garhya kA nAma vaktavya | ] ( 8 ) sajje nirAmaye ca kalyaH / [ sajja, nirAmaya kA nAma kalya / ] ( 9 ) Atmavati arthAdanapete ca ardhyaH / [ AtmavAn, arthAdanapeta kA nAma ardhya / ] ( 10 ) dharme manojJe ca puNyam / [ dharma, manojJa nAma puNya / ] ( 11 ) rajate prazastarUpe ca rUpyam / [ sundara, rajata kA nAma rUpya / ] ( 12 ) dAtari vAgmini ca vadAnya: / [ dAtA, vAgmI kA nAma vadAnya / ] ( 13 ) nyAyye avalagne antare adhame ca madhyam / [ nyAyya Adi kA nAma madhya / ] ( 14 ) budhe sundare manojJe ca saumyam / [ sundara, manojJa, budha kA nAma saumya / ] iti yAntAH zabdAH | ( 15 ) nivahe avasare ca vAraH / [ nivaha, avasara kA nAma vAra / ] ( 16 ) prastare adhvare ca saMstaraH / [ prastara, adhvara kA nAma saMstara / ] For Private and Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 234 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'gurU goSpatipitrAdyau, dvAparau yugasaMzayau // 168 // prakArau bhedasAdRzye, AkArAviGgitAkRtI | "kizArU sasyazUkeSu, 'marU dhanvadharAdharau // 169 // 'adrayo drumazailAsrkAH, 'strIstanAbdau payodharau / 'dhvAntA'ridAnavA vRtrA, balihastAM'zavaH karAH // 170 // ""pradarA bhaGganArIrugbANA, 12 astrAH kacA api / 7. 190 13 " ajAtazRGgo gauH kAle'pyazmazrurnA ca tuvarau // 171 // 14 svarNe'pi rAH parikaraH paryaGkaparivArayoH / 15 ""muktAzuddhau ca tAraH 17 syAcchAro vAyau sa tu triSu // 172 // 12 pratijJA''jisaMvidApatsu saGgaraH / karbure'tha ( 1 ) gISpatau pitRSu ca guruH / [ gISpati, pitara kA nAma guru / ] ( 2 ) yuge saMzaye ca dvAparaH / [ yuga saMzaya kA nAma dvApara / ] ( 3 ) bhede sAdRzye ca prakAraH / [ bheda, sAdRzya kA nAma prakAra / ] ( 4 ) iGgite AkRtau ca AkAraH / [ iGgita, AkRti kA nAma AkAra / ] ( 5 ) sasye zUke ca kizAruH / [ sasya, zuka kA nAma kizAru / ] ( 6 ) dhanvani dharAdhare ca mahaH / [ dhanva, dharAdhara kA nAma maru / ] ( 7 ) drume zaile arkai ca adriH / [ druma, zaila, akaM kA nAma adri / ] ( 8 ) meghe strIstanayoH ca payodharaH / [ meSa, strIstana kA nAma payodharaH / ] ( 9 ) dhvAnte zatrau dAnave ca vRtraH / [ dhvAnta, zatru, dAnava kA nAma vRtra / ] ( 10 ) balau haste aMzau ca karaH / [ bali, hasta, aMza kA nAma kara / ] ( 11 ) bhaGge nArIruji bANe ca pradaraH / [ bhaMga, strIroga, bANa kA nAma pradara | ] ( 12 ) azruNi keze ca astraH / [ azru, keza kA nAma atra / ] ( 13 ) ajAtazRGge gavi zmazrurahite puruSaM ca tvaraH / [ ajAtazrRMgA-gAya, zmazrurahita puruSa kA nAma tUvara / ] ( 14 ) dhane svarNe ca Rs zabdaH / [ dhana, svarNa kA nAma rai | ] ( 15 ) paryaGke parivAre ca parikaraH / nAma parikara / ] ( 16 ) taraNe muktAdisaMzuddhau tAraH kI zuddhi kA nAma tAra / ] ( 17 ) vAyau karbure ca zAraH triSu / [ vAyu, karbura, kA nAma zAra / ] ( 18 ) pratijJAyAM yuddhe saMvidi Apadi ca saGgaraH / [ pratijJA, yuddha, saMvida, Apatti kA nAma saGgara / ] [ paryaGka parivAra kA / [taraNa, muktA Adi For Private and Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavarga : 3 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH ravAvapi // 173 // 3 mantro, 'mitro svarurguhye'pyavaskaraH / gajendrANAM ca garjite // 174 // "vedabhede guptavAve zramakheSuyUpakhaNDe'pi "ADambara stUryarave abhihAro'bhiyoge ca cauyeM sannahane'pi ca / " syAjjaGgame parIvAraH khaDgakoSe paricchade // 175 // viTapI darbhamuSTiH // 'viSTaro 5 " dvAri dvAHsthe pratIhAraH 10 vipule nakule viSNau babhrurnA pIThAdyamAsanam / pratIhAryadhyanantare // 176 // piGgale triSu / " sAro bale sthirAMze ca nyAyye klIbaM vare triSu // 177 // dyUtakAre paNe dyUte durodaram / 12 durodaro mahAraNye kAntAraM 14. 4 matsaro'nya zubha dveSe durgapathe punnapuMsakam // 178 // tadvatkRpaNayostriSu / 50 "" devAvRte varaH zreSThe triSu klIbaM manApriye // 179 // 235 ( 4 ) " ( 1 ) vedabhede guptavAde ca mantraH / [ vedabheda, guptavAda kA nAma mantra / ] ( 2 ) suhRdi sUrye ca mitrazabdaH / [ suhRda, sUrya kA nAma mitra / ] ( 3 ) vajre yazasi bANe yUpakhaNDe ca svaruH / [ makha yUpakhaNDa kA nAma svaru / ] varcaske, guhye ca avaskaraH / [ guhya, varcaska kA nAma avaskara | ( 5 ) tUryarave gajendrANAM garjite ca ADambaraH / [ tUryarava, gajendra- garjita kA nAma ADambara | ] ( 6 ) abhiyoge caurye sannahane ca abhihAraH / [ abhiyoga, corI, sannahana kA nAma abhihAra / ] ( 7 ) jaGgamAditraye parIvAraH / [ jaGgama, paricchada kA nAma parIvAra / ] ( 8 ) viTapyAdau viSTaraH / [ viTapI, pITha, Asana kA nAma viSTara / ] ( 9 ) anantare dvArapAle dvAri prabhRtiSu pratIhAraH / [ dvAHstha, pratIhArI kA nAma pratIhAra / ] ( 10 ) vipulAdi caturSu babhruH / [ vipula, nakula, viSNu, piMgala kA nAma babhru / ] ( 11 ) balAdi caturSu sAraH / [ bala Adi cAra kA nAma sAra / ] ( 12 ) dyUtakarAdau durodaraH / [ dyUtakAra Adi kA nAma durodara / ] ( 13 ) mahAraNyAdau kAntAram / tacca puMsi napuMsake ca / [ mahA araNya Adi kA nAma kAntAra | ] ( 14 ) anyazubhadveSAdau matsaraH / [ anyazumadveSa Adi kA nAma matsara / ] ( 15 ) devAd vRtAdau varaH / [ devAdvRta, zreSTha, kA nAma vara / ] For Private and Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 236 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ tRtIyakANDe 189 // 'vaMzA'Gkare karIro'strI tarubhede ghaTe ca nA / nA camUjaghane hastasUtre pratisaro'striyAm // 180 // yamAnilendracandrAkaM viSNusiMhAM'zuvAjiSu zukA'hikapibhekeSu harirnA kapile triSu // zarkarA kaparAMze'pi, "yAtrA syAd yApane gatau / irA bhUvAksurApsu syAt tandrI nidrApramIlayoH // 182 // 'dhAtrI syAdupamAtA'pi kSitirapyAmalakyapi / 'kSudrA vyaGgA naTI vezyA saraghA kaNTakArikA // 183 // triSu krUre'dhame'lpe'pi kSudro, " mAtrA paricchade / alpe ca parimANe sA, mAtraM kArtsnye'vadhAraNe // 184 // "AlekhyAzvayozcitraM, kalatraM zroNibhAryayoH / " yogyabhAjanayoH pAtraM, 15 nidezagranthayoH zAstraM, 10 12 11 14 pattraM vAhanapakSayoH // 185 // "zastramAyudhalohayoH / [ ( 1 ) vaMzAGkarAdau karIraH / tarubheda, ghaTa, vaMzAMkura kA nAma karIra / ] ( 2 ) camUjaghanAditriSu pratisaraH / [ camU, jaghana Adi kA nAma pratisara / ] ( 3 ) yamAditrayodazazabdeSu hariH / [ yama, anila, indra, candra, arka, viSNu, siMha, aMzu, vAjI, zuka, ahi, kapi, bheka, kapila kA nAma hari / ] ( 4 ) khaNDavikRtau karparAMze ca zarkarA / [ khaNDavikAra, karparAMza kA nAma zarkarA / ] ( 5 ) yApane gatau ca yAtrA / [ yApana, gati kA nAma yAtrA | ] ( 6 ) bhUmau vAci madye jale va irA / [ bhUmi, vANI, madya, jala kA nAma irA / ] ( 7 ) nidrAdau tandrA / [ nidrA, pramIlA kA nAma tandrA / ] ( 8 ) upamAtari bhUmau 'AmalakyAzca dhAtrI / [ upamAtA, bhUmi, AmalakI kA nAma dhAtrI / ] ( 9 ) vyaGgyAdiSu kSudrA / krUrAdiSu kSudraH / [ vyaMgA, naTI, vezyA, saraghA, kaNTakArikA kA nAma kSudrA krUra, adhama, alpa kA nAma kSudra / ] ( 10 ) paricchadAditraye mAtrA / kAtsnyeM avadhAraNe ca mAtram | [ paricchada, alpa, parimANa kA nAma mAtrA aura kRtsnatA, avadhAraNa kA nAma mAtram / ] ( 11 ) Alekhye Azcarye ca citram | [ Alekhya Azcarya kA nAma citra / ] ( 12 ) zroNibhAryayoH kalatram | [ zroNi, bhAryA kA nAma kalatra / ] ( 13 ) yogye bhAjane ca pAtram / [ yogya, bhAjana kA nAma pAtra / ] ( 14 ) vAhane pakSe ca patram / [ vAhana, pakSa, kA nAma patra / ] ( 15 ) nideze granthe ca zAstram | [ nideza, grantha kA nAma zAstra | ] ( 16 ) Ayudhe lohe ca zastram / [ Ayudha, loha kA nAma zastra / ] For Private and Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAnArthavarga : 3 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'syAjjaTAM'zukayonaeNtraM, kSetraM patnIzarIrayoH // 186 // 10 3 mukhAgre kroDahalayoH potraM, gotraM tu nAmni ca / " sattramAcchAdane yajJe savAdAne vane'pi ca // 187 // ' ajiraM viSaye kAye'pyambaraM vyomni vAsasi / 'cakraM rASTre'pyekSaraM tu mokSe'pi, kSIramapsu ca // 188 // " svarNe'pi bhUricandrau dvau dvAramAtre'pi gopuram / "guhAdambhI gahare dve, "raho'ntikamupahvare // 189 // nagare puram / 17 1" puro'dhikamuparyaprANyegIre mandiraM cA'tha 17 rASTro'strI viSaye syAdupadrave // 190 // 237 ( 1 ) jaTAyAm aMzuke ca netram / [ jaTA, aMzuka kA nAma netra / ] ( 2 ) patnyAM zarIre ca kSetram | [ patnI, zarIra kA nAma kSetra / ] ( 3 ) zUkaramukhAgrAdiSu potram [ kroDa mukha, halamukha kA nAma potra / ] ( 4 ) nAmni parvatAdau ca gotram / [ nAma, parvata kA nAma gotra / ] ( 5 ) AcchAdanAdicatuSu satram / [ AcchAdana, yaMtra, sadAdAna vana kA nAma satra / ] ( 6 ) viSaye kAye ca ajiram | [ viSaya, kAya kA nAma ajira / ] ( 7 ) vyomni vAsasi ca ambaram / [ vyoma, vastra kA nAma ambara / ] ( 8 ) rASTre koke rathAGge ca cakram | [ rASTra, koka, rathAGga kA nAma cakra / ] ( 9 ) apavarge mokSe brahmaNi ca akSaram | [ apavarga, mokSa brahma kA nAma akSara / ] ( 10 ) dugdhe jale ca kSIram / [ dugdha, jala kA nAma kSIra / ] ( 11 ) svarNe brahmAdau bhUriH / suvarNe bhUrizabda: klI / [ svarNa, brahmA kA nAma bhUri / ] ( 12 ) dvAri pUri ca gopuram / [ nagaradvAra, dvAra kA nAma gopura / ] ( 13 ) guhAdambhayo: gahvaram / [ guhA, dambha kA nAma gahvara / ] ( 14 ) antike rahasi ca upahvaraH / [ rahas, antika kA nAma upahvara / ] ( 15 ) adhikAdau agram | [ puraH, adhika, upari kA nAma agra / ] ( 16 ) agAre nagare puram mandiraJca / puraM zarIramityAhurgRhoparigRhe puram / puro guggulurAkhyAto nagare'pi puraM purI' // iti dharaNiH / 'mandiraM nagare'mAre klIbaM nA makarAlaye' / iti medinI / [ agAra, nagara kA nAma mandira aura pUra | ] ( 17 ) dezAdau rASTraH / puMsi, upadrave napuMsake puMsi ca / [ viSaya, upadrava kA nAma rASTra / ] For Private and Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 238 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'darosstriyAM bhaye zvabhre, vajro'strI hIrake pavau / tantraM pradhAne siddhAnte sUtravAye paricchade // / 191 / / 4 auzIrazcAmare aussurauzIraM zayanAsane / " puSkaraM karihastAgre vAdyabhANDamukhe vAdyabhANDamukhe jale // 192 // vyomni khaDgaphale padme tIrthauSadhivizeSayoH / 'antaramavakAzAvadhiparidhAnAntadhibhedatAdarthye // 193 // ca / 'rAjakazeruNyapi nAgaram // 194 // chidrAtmIyavinAbahiravasaramadhye'ntarAtmani muste'pi piTharaM, 'zArvaraM svandhatamase ghAtuke bhedyaliGgakam / 1deg gauro'ruNe site pIte, 11 vraNakAryapyaruSkaraH // 195 // 12 jaTharaH kaThine'pi syAdadhastAdapi "anAkule'pi caikAgro, " vyagro vyAsakta Akule // 196 // 19 cA'dharaH / ( 1 ) bhaye zvabhre daraH / astriyAm / [ maya zvabhra kA nAma dara / ] ( 2 ) hIrake pavau vajraH puMsi napuMsake ca / [ hIraka, pavi kA nAma vajra / ] ( 3 ) pradhAnAdicaturSu tantram | [ pradhAna, siddhAnta, sUtravAya, paricchada kA nAma tantra / ] ( 4 ) cAmare daNDe ca auzIra: / zayane Asane ca auzIram / [cAmara, daNDa, zayana, Asana kA nAma auzIra / ] ( 5 ) karihastAdinavasu puSkaram / [ karihastAgra, vAdya, bhANDamukha, jala AkAza, khaDgaphala, padma, tIrthaM, oSadhi kA nAma puSkara / ] ( 6 ) avakAzAdiSu antaram / [ avakAza, avadhi, paridhAna, antadhi, bheda, chidra, AtmIya, binA, bahir, avasara, madhya, antarAtmA kA nAma antar / ] ( 7 ) muste sthAlyAM manthanadaNDe ca piTharam / [ sthAlI, musta manthanadaNDa kA nAma piThara / ] ( 8 ) mustakazuNThayAdiSu nAgaram / [ rAjakazerU, mustaka, vidagdha kA nAma nAgara / ] ( 9 ) dhAtukAdau zArvaram / [ andhatamam, ghAtuka kA nAma zAvaMra / ] ( ) aruNe site pIte ca gaura: / [ aruNa, sita, pIta kA nAma gaura / ] ( 11 ) bhallAtake vraNakArake ca aruSkaraH / [ bhallAtaka, kAraka kA nAma aruSkara / / ( 12 ) kaThine kukSau ca jaTharaH / [ kaThina, kukSi kA nAma jaThara / ] ( 13 ) oSThe adhastAcca adharaH / [ oSTha, adhastAt kA nAma adhara | ] ( 14 ) ekatAne anAkule ca ekAgraH / [ ekatAna, anAkula kA nAma ekAgra / ] ( 15 ) Akule vyAsakte ca vyagraH / [ Akula vyAsakta kA nAma vyagra / J vraNa 1 For Private and Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnAthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 239 'uparyudIcyazreSTheSvapyuttaraH syaadnuttrH| eSAM viparyaye zreSThe 'dUrAnAtmottamAH praaH|| 197 // svAdupriyau tu madhurau, "krUrau kaThinanirdayau / 'udAro dAtamahatoritarastvanya-nIcayoH // 198 // 'mandasvacchandayoH svairaM, 'shubhrmuddiiptshuklyoH| (iti rAntAH ) 1degcUDA kirITa kezAzca saMyatA maulystryH|| 199 // 1"drumaprabheda-mAtaGga-kANDapuSpANi pIlavaH / 1kRtAntAnehasoH kAlazcaturthe'pi yuge kaliH // 200 // 14syAt kuraGge'pi kamalaH, "prAvAre'pi ca kmblH| 1 karopahArayoH puMsi baliH prANyaGgaje striyAm // 201 // 17sthaulyasAmarthyasainyeSu balaM nA kaaksiirinnoH|| (1) prativAkye virATatanaye dizi ca uttrH| [ upari. udIcya, zreSTha, dizA vizeSa kA nAma uttara / ] ( 2 ) uttarasthe viruddhe, zreSThe ca anuttrH| [ uttarasthita, zreSTha, viparIta kA nAma anuttara / ] ( 3 ) dUrAdau paraH / [ dUra Adi kA nAma para / ] ( 4 ) svAduni priye ca mdhurH| [ svAdu, priya kA nAma madhura / ] ( 5 ) kaThine nirdaye ca kruurH| [ kaThina, nirdaya kA nAma krUra / ] (6 ) dAtari mahati ca udAraH / [dAtA, mahAn kA nAma udAra / ] (7) anye nIce ca itaraH / [ anya, nIca kA nAma itara / ] (8) mande svacchande ca svairH| [ manda, svacchanda kA nAma svara / ] ( 9) uddIpte zukle ca zubhraH / [ udIpta, zukla kA nAma zubhra / ] iti rAntAH zabdAH / / (10) cUDAdau triSu mauliH / [ cUDA, kirITa, saMyata kezoM kA nAma mauli|] ( 11 ) mAtaGgAdiSu pauluH / [ vRkSabheda, mAtaMga, kANDa, puSpa kA nAma pIlu / ] ( 12 ) yame samaye ca kAlaH / [ kRtAnta, anehas kA nAma kAla / ] ( 13) kalahAdau kaliH / [ kalaha caturthayuga kA nAma kali / ] ( 14 ) mRge jale kamale ca kamalaH / [mRga, jala, kamala kA nAma kamala / ] ( 15) prAvArAdiSu kambalaH / [sAsnA, prAvAra kA nAma kambala / ] ( 16 ) karAdau baliH / puMsi, prANyagaje bali: striyAm / [ kara, upahAra, prANyaMga kA nAma bli| (17) sthaulyAdiSu balam / balarAme daityabhede balini vAyase ca balaH / [sthUlatA, sAmarthya, sainya, kAka, balarAma kA nAma bala / ] For Private and Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'vAtUlaH puMsi vAtyAyAmapi vAtAsahe triSu // 202 // bhedyaliGgaH zaThe vyAlaH puMsi shvaapdsrpyoH| malo'strI pApavikiTTAnyastrI 'zUlaM rugAyudham // 203 // "zaGkAvapi dvayoH kIlaH, 'pAliH stryavyaGkapaGktiSu / kalA zilpe kAlabhede'pyAlI sakhyAvalI api // 204 // 'abdhyambuvikRtau velA kAlamaryAdayorapi / 1degbahulAH kRttikA gAvo bahulo'gnau zitau triSu // 205 // "lIlA vilAsakriyayorupelA zarkarApi c| 1 zoNite'mbhasi kolAlaM, mUlamAye ziphAbhayoH // 206 // 1"jAlaM samUha AnAye gavAkSakSArakeSvapi / 16zIlaM svabhAve sadvatte, 1 sasye hetukRte phalam // 207 // 1"chadirnetrarujoH klIbaM samUhe paTalaM na naa| . (1) vAtyAdau vaatuulH| [ vAtyA, vAtAsaha kA nAma bAtUla (aaNdhii)|] (2) zaThAdau vyAlaH / sa ca vaacylinggH| [ zvApada, sarpa, zaTha kA nAma vyAla / ] ( 3 ) pApAdiSu malaH / [ pApa, viTa, kiTTakA nAma ml| (4) ruji Ayudhe ca zUlam / [ rujA, Ayudha kA nAma zUla / ] ( 5 ) sthANau vahnijvAlAyAJca kolaH / [ sthANu, agni jvAlA kA nAma kIla / ] ( 6 ) azrayaGkapaktiSu pAliH / [ aGka Adi kA nAma paali|] (7) zilpAdau kalA / [ kAlabheda, zilpa kA nAma klaa|] (8) saravyAdiSu AliH / sakhiyoM tathA paMkti kA nAma aalii| (9) samudrajalavikAravizeSe kAle maryAdAyAM ca velA / [ abdhi, jalavikRti, kAlamaryAdA kA nAma belA / ] (10) kRttikAdipaJcasu bahulA / [ kRttikA, gau, agni, zita kA nAma bahulA, bahula / (11) vilAsAdau lolaa| [vilAsa, kriyA kA nAma lIlA / ] ( 12 ) prastare upalaH / zarkarAyAm upalA / prastara, zarkarA kA nAma upala, patthara, upalA (mizrI ) / ] (13 ) zoNite jale ca kolAlam / [ rakta, jala kA nAma kIlAla / ] (14) prathame jaTAyAM nakSatre ca mUlam / [ prathama, jaTA, nakSatra kA nAma mUla / (15) samUhAdicaturdA jAlam / [ samUha, AnAya, gavAkSa, kSAra kA nAma jAla / ] (16 ) svabhAve sadvRtte ca zIlam / [ svabhAva, sadvRtta kA nAma shiil|| ( 17 ) sasyAdau phalam / [ sasya, hetukRta kA nAma phala / ] ( 18 ) chadiH samUhAdau paTalam / [chadi, netraroga, samUha kA nAma paTala / ] For Private and Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 241 'adhaHsvarUpayorastrI talaM, syAccAmiSe palam // 208 // aurvA'nale'pi pAtAlaM, cailaM vastre'dhame triSu / "kukUlaM zaGkabhiH koNe zvabhre nA tu tuSAnale // 209 // 'nirNote kevalamiti triliGge tvekakRtsnayoH / "paryAptikSemapuNyeSu kuzalaM zikSite triSu // 210 / / 'pravAlamaGkare'pyastrI, triSu sthUlaM jaDe'pi ca / 1degkarAlo danture tuGge, 'cArau dakSe ca pezalaH // 211 // 12mUrkhe'rbhake'pi bAla: syAllolazcalasatRSNayoH / (iti lAntAH ) 1"davadAvau vanAraNyavahnI, "janmaharau bhavau // 212 // 1"mantrI sahAya-sacivau, 17patizAkhinarA dhvaaH| ( 1 ) adhaHsvarUpAdau talam / tacca puMsi klIbe c| [ adhaH, svarUpa kA nAma tala / ] ( 2 ) AmiSe karSacatuSTaye ca palam / [ mAMsa, cAra karSa kA nAma pala / ] ( 3 ) vADave nAgaloke ca pAtAlam / [ vADava, nAgaloka kA nAma pAtAla / ] ( 4 ) adhame vastre ca cailam / [ vastra, adhama, kA nAma cail| ] ( 5 ) zabhiH kIrNezvabhre tuSAnale ca kukUlam / [ zaMku, saMkula, zvabhra, tuSAnala kA nAma kukUla / ] ( 6 ) nirNItAdau kevalaH / [ eka, kRtsna, nirNIta kA nAma kevala / ] (7) paryAptyAdau kuzalam / [ zikSita, paryApta, kSema, puNya kA nAma kuzala / ] ( 8 ) aGkare vidrume ca pravAlam / [aMkura, vidruma kA nAma pravAla / ] (9) jaDe pIvare ca sthUlam / [ jar3a, pIvara kA nAma sthUla / ] ( 10 ) danture tuGge ca kraalH| [ dantura, tuGga kA nAma karAla / ] (11) cArau dakSe ca pezalaH / [ cAra, dakSa kA nAma pezala / ] ( 12 ) abhre mUrkhe ca bAlaH / [ abhra, mUrkha kA nAma bAla / ] (13 ) cale satRSNe ca lolaH / [ cala, satRSNa kA lola / ] iti lAntAH zabdAH / ( 14 ) vanAraNye vahnau ca dvdaavau| [ vanaagni, agni kA nAma dava, dAva / ] ( 15) janmani zive ca bhvH| [ janma, ziva kA nAma bhava / ] ( 16 ) sahAye ca sacivaH / [ sahAyaka, mantrI kA nAma saciva / ] ( 17 ) patau vRkSAntare nare ca dhavaH / [ pati, vRkSabheda, manuSya kA nAma dhava / ] 16 a0 For Private and Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ tRtIyakANDe 242 amarakoSaH 'avayaH zailameSArkA, AjJAhvAnAdhvarA havAH // 213 // bhAvaH sattAsvabhAvAbhiprAyaceSTAtmajanmasu / 4syAdutpAde phale puSpe prasavo garbhamocane // 214 // avizvAse'pahnave'pi nikRtAvapi nihnavaH / 'utsekAmarSayoricchAprasave maha utsavaH // 215 // "anubhAvaH prabhAve ca satAM ca mtinishcye| 'syAjjanmahetuH prabhavaH sthAnaM cAdyopalabdhaye // 216 // 'zUdrAyAM vipratanaye zastre pArazavo mtH| 1degdhruvo bhabhede klIbaM tu nizcitaM zAzvate triSu // 217 // 1'svo jJAtAvAtmani svaM triSvAtmIye svo'striyAM dhane / 12strI kaTIvastrabandhe'pi nIvI paripaNe'pi ca // 218 // 1"zivA gaurIpheravayordvandvaM'4 kalahayugmayoH / 1"dravyA'suvyavasAyeSu sattvamastrI tu jantuSu // 219 // (1) zaile meSe sUrye ca aviH| [ zaila, meSa, sUrya, kA noma avi / ] . ( 2 ) AjJAyAm AhvAne, adhvare ca havaH / [ AjJA, AhvAna, adhvara kA nAma hava / ] ( 3 ) sattAdau bhAvaH / [ sattA, svabhAva, abhiprAya, ceSTA, Atmajanma kA nAma bhAva / ] ( 4 ) utpAde phalAdau ca prasavaH / [ utpAdana, phala, puSpa, garbhamocana kA nAma prasava / ] ( 5 ) avizvAsAdau nihnvH| [ avizvAsa, apahnava, nikRti kA nAma nihnava / ] ( 6 ) utsekAdau utsvH| [ utseka, amarSa, icchA, prasava, maha kA nAma utsava / ] ( 7 ) prabhAvAdI anubhAvaH / [ prabhAva, sajjanoM ke nizcaya kA nAma anubhAva / ] ( 8 ) janmahetuprabhRtiSu prabhavaH / [ Adyopalabdhi, janma hetu, sthAna kA nAma prabhava / ] (9) zUdrAyAmutpanne brAhmaNasute zastrAdau ca pArazavaH / [zadrA meM utpanna brAhmaNa putra, zastra kA nAma pArazava / ] (10) nakSabhedatrAdau dhruvaH / [ nizcita Adi kA nAma dhruva / ] ( 11 ) jJAtAvAtmani ca puMsi / AtmIye triSu / dhane'striyAm / [ AtmIya, dhana kA nAma sva / ] (12) strIkaTIvastragranthyAdau niivii| [strIkaTI, vastragranthi kA nAma niivii|| (13) gauryAM zRgAle'pi ca shivaa| [ gaurI, zRgAlina kA nAma shivaa|] (14) kalahe mithune ca dvandvam / [ kalaha, yugma kA nAma dvandva / ] (15) dravyAdau satvam / [ dravya Adi kA nAma sattva / ] For Private and Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 243 nAnAthavargaH 3] ratnaprabhAvyAlyAsametaH 243 'klIbaM napuMsake SaNDe vAcyaliGgamavikrame / (iti vAntAH ) 'dvau vizau vaizyamanujau, dvau carA'bhimarau spazau // 220 // * dvau rAzI puJjameSAdyau, dvau vaMzau kulmskrii| 'rahaHprakAzau bokAzau, nirdezo bhRtibhogayoH // 221 // 'kRtAnte puMsi konAzaH kssudrkrsskyostrissu| 'pade lakSye nimitte'padezaH syAt 1degkuzamapsu ca // 222 // "dazA'vasthAnekavidhApyAzA tRSNApi caaytaa| vRzA strI kariNI ca syAd, "dRgjJAne jJAtari triSu // 223 // 1"syAt karkazaH sAhasikaH kaThorA'masRNAvapi / "prakAzo'tiprasiddhe'pi, "zizAvajJe ca baalishH|| 224 // (1) napuMsake SaNDe ca klIbam ! vAnto'pyayamiti kecit / [ napuMsaka, SaNDa kA nAma klIba / ] iti vAntAH shbdaaH| ( 2 ) vaizye manuSye ca viT / shaantH| [vaizya, manuja kA nAma viz / ] ( 3 ) dvayoH spazaH / [ cara, abhisara ( yuddha ) kA nAma spaza / ] ( 4 ) puJja meSe ca raashiH| [ puJja, meSa Adi kA nAma rAzi / ] ( 5 ) kulAdau vaMzaH / [kula, maskara kA nAma vaMza / ] (6) rahasi prakAze ca vIkAzaH / [ rahaH, prakAza kA nAma viikaash|] (7) bhRtau bhoge ca nirvezaH / [ bhRti, bhoga kA nAma nirdeza / ] (8) kRtAntAdau kiinaashH| [yamarAja Adi kA nAma kInAza / ] (9) padAdiSu apadezaH / [ pada Adi kA nAma apadeza / ] ( 10) darme jale ca kuzam / [ darbha, jala Adi kA nAma kuza / ] ( 11) dIpavAm avasthAdau ca dazA / [ dIpavarti Adi kA nAma dazA / ] ( 12 ) dizi tRSNAyAM ca AzA / [ dizA, tRSNA kA nAma AzA / ] ( 13 ) vandhyAyAM kariNyAM ca vshaa| [ vandhyA, kariNI kA nAma dshaa|] ( 14 ) jJAnaprabhRtiSu dRk shaantaa| [ jJAna Adi kA nAma diz / ] (15) sAhasikAdiSu karkazaH / [ sAhasika Adi kA nAma karkaza / ] ( 16 ) atiprasiddha sphuTe ca prakAzaH / [ sphuTa Adi kA nAma prakAza / ] ( 17 ) mUrkhe bAle ca baalishH| [ mUrkha bAlaka kA nAma baalish|] For Private and Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 244 www.kobatirth.org amarakoSaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ tRtIyakANDe "kozo'strI kuDmale khaDgapidhAne'rthaughavivyayoH / ( iti zAntAH ) suramatsyAvanimiSau, puruSAvAtmamAnavau // 225 // kAkamatsyAtkhagau dhvAGkSau, "kakSau tu tRNavIrudhau / 'abhISuH pragrahe razmau, ' praiSaH preSaNamardane // 226 // 'pakSaH sahAye'pyuSNISaH ziroveSTakirITayoH / 10 1 zukrale mUSake zreSThe sukRte vRSabhe vRSaH // 227 // zAriphalake'pyarSo 'yAkSamindriye / 11 1 " dyUte'kSe nA dyUtA 93 13 karSUrvArtA karISAgniH karSU : kulyAbhidhAyinI / 14 pumbhAve tatkriyAyAM ca pauruSaM, 15 viSamapsu ca // 229 // " upAdAne'pyAmiSaM " syAdaparAdhe'pi kilbiSam / karSacakre vyavahAre kalidrume // 228 // ( 1 ) kuDmalAdI koza: / [ kuDmala Adi kA nAma koza / ] iti zAntAH zabdAH / / ( 2 ) deve matsye ca animiSaH / [ deva, matsya kA nAma animiSa / ] ( 3 ) Atmani mAnave ca puruSaH / [ AtmA, mAnava kA nAma puruSa | ] ( 4 ) kAke matsyabhakSake khage ca dhvAGkSaH [ kAka, khaga, matsya kA nAma dhvAGkSa / ] ( 5 ) tRNe vIrudhi ca kakSaH / tRNa, vIrudha kA nAma kakSa | ] ( 6 ) pragrahe razmau ca abhoSaH / [ pragraha, razmi kA nAma abhISu / ] ( 7 ) preSaNe madane ca preSaH / [ preSaNa, mardana kA nAma praiSa / ] ( 8 ) sahAye pArzve ca pakSaH / [ sahAyaka, pArzva kA nAma pakSa / ] ( 9 ) ziroveSTe kirITe ca uSNISaH / [ ziroveSTana, kirITa kA nAma uSNISa / ] ( ) zreSThe zukrale mUSake sukRte vRSabhe ca vRSaH / [ zukrala, mUSaka, zreSTha, sukRta, vRSabha kA nAma vRSa / ] ( 11 ) dyUtAdau AkarSaH / [ dyUta Adi kA nAma AkarSa / ] ( 12 ) indriyAdI akSa: / [ indriya Adi kA nAma akSa | ] ( 13 ) vArtAdau karSU: / [ vArtA Adi kA nAma karSU / ] (14) pumbhAvAdau tat kriyAyAJca pauruSam | [ puMbhAva Adi kA nAma pauruSa / ] ( 15 ) jalagaralayo: viSam / [ jala, garala kA nAma viSa / ] ( 16 ) mAMse upAdAnAda AmiSam | [ mAMsa, upAdAna kA nAma AmiSa / ] ( 17 ) aparAdhe pApe ca kilviSam / [ aparAdha, pApa kA nAma kilviSa / ] o For Private and Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavarga : 3 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH " syAd vRSTau lokadhAtvaMze vatsare varSamastriyAm // 230 // prekSA nRtyekSaNaM prajJA, bhikSA sevArthanA bhRtiH / * viT zobhApi triSu pare, "nyakSaM kArtsyanikRSTayoH // 231 // 'pratyakSe'dhikRte'dhyakSo, " rUkSastvapremNyacikkaNe / ( iti SAntAH ) 'ravizvetacchadau haMsau, 'sUryavahnI vibhAvasU // 232 // 10 vatsau tarNakavarSo dvau, "sAraGgAzca divaukasaH / zRGgArAdau viSe vIyeM guNe rAge drave rasaH // 233 // 13 puMsyuttaMsAvataMsau dvau karNapUre karNapUre ca 93 zekhare / 14 razmau vasU ratne dhane vasu // 234 // 4 devabhede'nale 15 viSNau ca vedhAH, strI tvAzIhitAzaMsAhidaMSTrayoH / 17 lAlase prArthanautsukye, "hiMsA cauryAdikarma ca // 235 // 245 ( 1 ) vRSTau lokadhAtvaMze vatsare ca varSam / [ vRSTi, vatsara kA nAma varSa / ] ( 2 ) nRtyekSaNe prajJAyAJca prekSA / [ nRtya, IkSaNa, prajJA kA nAma prekSA / ] ( 3 ) sevAyAM prArthanAyAM bhRtau ca bhikSA / [ sevA, prArthanA Adi kA nAma bhikSA / ] ( 4 ) zobhAyAM kAntyAdau ca tviT SAntA / [ zobhA, kAnti Adi kA nAma tviSu / ] ( 5 ) kAtsnyeM nikRSTe ca nyakSama / [ kAtsnyaM, nikRSTa kA nAma nyakSa / ] ( 6 ) adhikRte pratyakSe ca adhyakSaH / [ pratyakSa, adhikRta kA nAma adhyakSa / ] (7) apremNi acikkaNe ca rUkSaH / [ aprema, acikkaNa kA nAma rUkSa / ] iti SAntAH zabdAH / ( 8 ) sUrye haMse ca haMsaH / [ sUrya, haMsa kA nAma haMsa / ] ( 9 ) agnau sUrye ca vibhAvasuH / [ sUrya, agni kA nAma vibhAvasu / ] ( 10 ) varNake varSe ca vatsaH / [ tarNaka, varSa kA nAma vatsa / ] ( 11 ) sAraGge deve ca divaukAH / [ sAraMga, devatA kA nAma divaukasa ] ( 12 ) zRGgArAdipaJcasu rasaH / [ zrRMgAra Adi kA nAma rasa | ] ( 13 ) karNapUrAdau uttaMsaH, avataMsazca / [ karNapUra Adi kA nAma uttaMsa, avataMsa / ] ( 14 ) devabhedAdipaJcasu vasuzabdaH / [ devabheda, anala, razmi, ratna, dhana kA nAma vasu / ] ( 15 ) viSNo brahmaNi ca vedhAH / [ viSNu, brahma kA nAma art | ] ( 16 ) hitAzaMsane sarpadaMSTrAyAM ca AzIH / SAntA ca / zubhakAmanA, sA~pa ke dA~toM kA nAma AzI: / ] ( 17 ) prArthanAdau lAlasA / prArthanA autsukya kA nAma lAlasA | ] ( 18 ) caurakarmaNi mAraNe ca hiMsA / corI, mAraNa kA nAma hiMsA / ] For Private and Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 246 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [ tRtIyakANDe / 'prasUrazvApi bhUdyAvo rodasyo rovasI ca te / puMyaceM jyotirbhadyota dRSTi // 236 // 'khagabAlyAdinorvayaH / jvAlAbhAsonaM "pApAparAdhayorAgaH tejaH purISayorvarcI, 'mahastUtsavatejasoH // 237 // 'rajo guNe ca strIpuSpe, 1deg rAhau dhvAnte guNe tamaH / 11 chandaH padye'bhilASe ca, 9 13 12 tapaH kRcchrAdikarma ca // 238 // 4 nabhaH khaM zrAvaNo nabhAH / saho balaM sahA mArgo, 15 okaH sadmAzrayacaukAH payaH kSIraM payo'mbu ca // 239 // 17 ojo dIptau bale, "srota indriye nimnagAraye / 19 tejaH prabhAve doptau ca bale zukre'pyatastriSu // 240 // 2 vidvAn vizva bIbhatso hiMsre'pyatizaye tvamI / 20 ( 1 ) azvAjananyoH prasUH / [ azvA, jananI kA nAma prasUH / ] ( 2 ) bhUdyAvau rodasyo rodasI ca / [ bhUloka, dyuloka kA nAma rodasI / ] ( 3 ) jvAlAdo aci: / [ jvAlA, bhAsa kA nAma acis / ] ( 4 ) nakSatrAdau jyotiH sAntam / [ nakSatra, dRSTi kA nAma jyotis / ] ( 5 ) pApe aparAdhe ca Agas / sAntaH / ( 6 ) khage bAlye ca vayaH / sAntam / [ khaga, bAlyAvasthA kA nAma vayas / ] ( 7 ) tejaH purISayorvacaM / [ teja, purISa kA nAma varcas / ] ( 8 ) utsave tejasi ca mahaH / [ utsava, teja kA nAma mahas / ] ( 9 ) guNe strIpuSpe ca rajaH / [ guNabheda, strI puSpa kA nAma rajas / ] ( 10 ) rAho dhvAnte guNe ca tamaH / sAntam / [ rAhu, dhvAnta, guNa bheda kA nAma tamas / ] ( 11 ) padye abhilASe ca chandaH / [ padya, abhilASA kA nAma chandas / ] ( 12 ) kRcchrAdikarmasu tapaH / [ kRcchra Adi karma kA nAma tapas / ] ( 13 ) mArgazIrSAdI sahaH puMsi, bale klIbe / [ bala, mArgazISaM kA nAma, sahas, sahA / ] ( 14 ) AkAzAdau nabhaH / [ rava, zrAvaNa kA nAma nabhas / ] ( 15 ) Azraye sadmani ca oka: / [ Azraya, sadma kA nAma okas / ] ( 16 ) kSIre jale ca payaH / [ kSIra, jala kA nAma payas / ] ( 17 ) balAdau ojaH / [ dIpti, bala kA nAma ojas / ] ( 18 ) indriyaprabhRtiSu srotaH / [ indriya Adi kA nAma srotas / ] ( 19 ) prabhAvAdicaturSu tejaH / [ prabhAva Adi kA nAma tejas / ] ( 20 ) paNDitAdau vidvAn | [ paNDita Adi kA nAma vidvas / ] ( 21 ) vikRtAdI : / [ hiMsra Adi kA nAma bIbhatsa / ] For Private and Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavargaH 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH / 247 'vRddhaprazasyayoAyAn, kanIyAMstu yuvaalpyoH|| 241 // varIyAMstUruvarayoH, sAdhIyAn sAdhubADhayoH / (iti sAntAH) 'dale'pi baha, 'nirbandhoparAgA'diyo grahAH // 242 // "dvAryApIDe kvAtharase niho nAgadantake / 'tulAsUtre'zvAdirazmau pranAhaH pragraho'pi ca // 243 // "patnI parijanAdAnamUlazApAH prigrhaaH| 1degdAreSu ca gRhAH, 1 zroNyAmapyAroho vrstriyaaH|| 244 // 12vyUho vRnde'pyahiva'tre'pya gniindvstimo'phaaH| 15paricchade nRpArherthe parivarho'vyayAH pare // 245 // (iti hAntAH) (1) atizayena vRddhe prazasye ca jyAyAn / sAntaH / [ vRddha, prazasya kA nAma jyAyas / ] ( 2 ) yuvAlpayoH kanIyAn / [ yuvA, alpa kA nAma kanIyas / ] ( 3 ) UruvarayoH varIyAn / [ Uru, vara kA nAma varIyas / (4) sAdhubADhayoH sAdhIyAn / [ sAdhu, bADha kA nAma sAdhIyas / ] iti sAntAH zabdAH / ( 5 ) picche patre ca baham / [ piccha, patra kA nAma baha / ] ( 6 ) nibaMndhAdiSu grahaH / [ nirbandha Adi kA nAma graha / ] ( 7 ) ApIDAdau niyuuhH| 'nivyUhaH' ityapi pAThaH / [ dvAra, ApIDa, kvAtharasa, nAgadanta kA nAma niyUha / ] (8) tulAsUtre azvAdirazmau ca pragAhaH pragrahaH ca / [ tulAsUtra, azvarazmi ( lagAma ) kA nAma pragrAha, pragraha / ] (9) patnIprabhRtiSu parigrahaH / [ patnI, parijana, AdAna, mUla, zApa kA nAma parigraha / ] ( 10) strIgRhAdau gRhazabdaH / [strI, Adi kA nAma gRha / ] ( 11) zroNyAdau ArohaH / [zroNi Adi kA nAma Aroha / ] (12) vRndAdau vyUhaH / [ vRnda Adi kA nAma vyUha / ] (13) sarpa vRtre ca ahiH / [ sapaM Adi kA nAma ahi / ] ( 14 ) agnyAdau tamopahaH / [ agni Adi kA nAma tamopaha / ] ( 15) paricchadAdau paribarhaH / itaH paramavyayAH [ paricchada Adi kA nAma paribarha / ] iti hAntAH shbdaaH| For Private and Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 248 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'AGISadarthe'bhivyAptau sImAyeM dhAtuyogaje / , // 247 // A pragRhyaH smRtau vAkye'pyastu syAtkopapIDayoH // 246 // pApakutseSadarthe ku "dhinirbhatsana nindayoH / cAnvAcayasamAhAretaretarasamuccaye "svastyAzIH kSemapuNyAdau, 'prakarSe laGghane'pyati / 'svitprazne ca vitarke ca 1deg tu syAd bhede'vavAraNe // 248 // 11 sakRt sahaikavAre cApyArod dUrasamIpayoH / 13 pratIcyAM carame pazcAtApyarthavikalpayoH // 249 // "punaH sahArthayoH zazvat " sAkSAt pratyakSa-tulyayoH / 17 khedAnukampA santoSa- vismayAmantraNe 3 harSe'nukampAyAM vAkyArambhaviSAdayoH / " hanta 19 prati pratinidhau 20 iti [ tRtIyakANDe bata // 250 // vIpsAlakSaNAdau prayogataH // 259 // hetuprakaraNa prakAzAdisamAptiSu / For Private and Personal Use Only ( 1 ) ISadarthaM abhivyAptau sImArthe dhAtuyogaje ca AGa / [ ISat Adi arthoM meM A / ] ( 2 ) smRtau vAkye ca A / [ smRti, vAkyArambha meM A / ] ( 3 ) kopapIDayoH AH / [ kopa, pIDA meM A / ] ( 4 ) pApe kutsAyAm ISadarthe ca ku / [ pApa Adi meM ku / ] ( 5 ) nirbhartsanAdau dhik / [ dhikkAra Adi meM dhik / ] ( 6 ) anvAcayAdau ca / [ samuccaya Adi arthoM meM ca / ] ( 7 ) AzI: kSemapuSpAdau svasti / [ AzIrvAda, kSamA Adi meM svasti / ] ( 8 ) prakarSe laGghane ca ati / [ prakarSa Adi meM ati / ] ( 9 ) prazne vitarke ca svit / [ prazna, vitarka meM svit / ] ( 10 ) bhede avadhAraNe ca tu / [ bheda, avadhAraNa meM tu / ] ( 11 ) ekavAre sahArthe ca sakRt / [ ekavAra, saha artha meM sakRt / ] ( 12 ) dUrasamIpayo: ArAt / [ dUra - samIpa arya meM ArAt / ] ( 13 ) pratI - cyAdau pazcAt / [ pratIcya Adi meM pazcAt / ] ( 14 ) arthavikalpayoH uta / [ artha, vikalpa meM uta / ] ( 15 ) sahAdyarthayoH zazvat / [ saha, Adi artha meM zazvat / ] ( 16 ) pratyakSatulyAnyayoH sAkSAt / [ pratyakSa tulya artha meM sAkSAt / ] ( 17 ) khedAdipaJcasu bata / [ kheda Adi arthoM meM bata | ] ( 18 ) harSAdanta / [ harSaM Adi meM hanta / ] ( 9 ) pratinidhyAdau prati / [ pratinidhi Adi meM prati / ] ( 20 ) hetvAdI iti / [ hetu Adi meM iti / ] Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnArthavarga: 3] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 249 'prAcyAM purastAt prathame, 'purArthe'grata ityapi // 252 // yAvat tAvacca sAkalye'vadhau mAne'vadhAraNe / 'maGgalAnantarArambhapraznakAtsyeSvayo atha // 253 // "vRthA nirarthakA'vidhyo naa'nekobhyaarthyoH| "nu pRcchAyAM vikalpe ca, "pazcAtsAdRzyayoranu // 254 // 'praznAvadhAraNA'nujJAnunayAmantraNe nnu| 1deggarhA-samuccaya-prazna-zaGkA-sambhAvanAsvapi // 255 // 1'upamAyAM vikalpe vA, 12sAmi tvardhe jugupsite / amA saha samIpe ca, ke "vAriNi ca mUrdhani // 256 // 15ivetthamathayorevaM, nUnaM trke'rthnishcye| "tUSNImarthe sukhe joSaM, 18kiM pRcchAyAM jugupsite // 257 // 19nAma praakaashy-sNbhaavy-krodhopgm-kutsne| 2degalaM bhUSaNaparyAptizaktivAraNavAcakam // 258 // ( 1 ) prAcyAdau purastAt / [ prAcya Adi meM purastAt / ] ( 2 ) purA'rthe agrataH / [purA artha meM agrataH / ] ( 3 ) sAkalyAdyarthe yAvat, tAvat / [ sAkalya Adi arthoM meM yAvat, tAvat / ] (4) maGgalAdau atho ath| [ maMgala Adi artha meM atho, atha / ] ( 5 ) nirarthakAdau vRthaa| [ nirarthaka Adi meM vRthaa|] (6) anekobhayAdyarthayoH naanaa| [ anekArtha, ubhayArtha meM nAnA / ] (7) pRcchAdau nu / [ pRcchA Adi meM nu / ] ( 8 ) pazcAt sAdRzye ca anu / [ pazcAt, sAdRzya artha meM anu|] (9) praznAdau nanu / [ prazna Adi meM nnu|] (10) garhAdyartheSu api / [gA Adi arthoM meM api / ] ( 11) upamAyAM vikalpe ca vA / [ upamA, vikalpa meM vA / ] ( 12 ) ardhe jugupsite ca sAmi / [ adhaM, jugupsita artha meM sAmi / ] ( 13 ) sahAthai samIpe ca amaa| [ saha, samIha artha meM amaa|] (14 ) jale mUrdhani ca km| [ jala, mUrdhA meM kam / ] ( 15 ) ivetthmrthyo| evam / [ iva, ittham artha meM evam / ] (16 ) tarkAdau nUnam / [ tarka Adi meM nUnam / ] ( 17 ) tUSNImarthe sukhe ca joSam / [ tUSNI, sukha artha meM joSam / ] ( 18) pRcchAyAM jugupsite ca kim / [pRcchA, jugupsita artha meM kim / ] (19) prAkAzyaprabhRtiSu ca nAma / [ prAkAzya Adi arthoM meM nAma / ] ( 20) bhUSaNAdyarthe alam / [ bhUSaNa, niSedha, paryApta artha meM alam / ] For Private and Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 [ tRtIyakANDe amarakoSaH hu~ vitarke pariprazne, samayAntikamadhyayoH / 'punaraprathame bhede, ninizcaya-niSedhayoH // 259 // 'syAt prabandhe cirAtIte nikaTAgAmike puraa| 'Ura!rI corarI ca vistAre'GgIkRtau trayam // 260 // svarge pare ca lokaH svarvItAsaMbhAvyayoH kila / 'niSedhavAkyAlaGkArajijJAsAnunaye khalu // 261 // 1degsamIpobhayataH-zIghra-sAkalyAbhimukhe'bhitaH / 1'nAmaprAkAzyayoH prAdurmitho'nyonyaM rahasyapi // 262 / / 13tiro'ntau~ tiryagarthe, hA viSAdAzutiSu / 1"ahahetyadbhute khede. "hi hetAvavadhAraNe // 263 // iti naanaarthvrgH| HORA ( 1 ) vitarke pariprazne ca hum / [ vitarka, pariprazna meM hum / ] ( 2 ) antikamadhyayoH smyaa| [ antika, madhya artha meM smyaa| ] ( 3 ) aprathame bhede ca punaH / [ aprathama, bheda meM punaH / ] ( 4 ) nizcaye niSedhe ca niH| [ nizcaya, niSedha meM ni / ] ( 5 ) prabandhAdau purA / [ prabandha Adi meM purA / ] ( 6 ) aGgIkRtau vistAre ca urarI, UrarI, UrI ca / [ aGgIkRta, vistAra meM urarI, UrarI, uurii| ] ( 7 ) svargAdau svaH / [ svarga Adi meM svaH / ] (8) vArtAdau kila / [vArtA Adi meM kila / ] ( 9 ) niSedhAdau khalu / [ niSedha Adi meM khalu / ] (10) samIpAdau abhitaH / [samIpa Adi meM abhitaH / ] ( 11) nAmaprAkAzyayoH prAduH / [ nAma, prAkAzya artha meM praadu|] ( 12 ) anyo'nyAdau mithaH / [ anyonya Adi meM mithaH / ] ( 13 ) antadhau tiyaMgarthe ca tiraH / [ antadhi, tiryak artha meM tiraH / ] ( 14 ) viSAdAzugatiSu haa| [viSAda, Azugati Adi arthoM meM hA / ] (15 ) adbhute khede ahhaa| [ adbhuta, kheda meM ahahA / ] ( 16 ) hetau avadhAraNe ca hi / [ hetu, avadhAraNA meM hi / ] iti naanaarthvrgH| Post For Private and Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 10. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. atha avyayavargaH 'cirAya nirbhare // 2 // cirarAtrAya cirasyAdyAzcirArthakAH / muhuH punaH punaH zazvadabhIkSNamasakRt samAH // 1 // trAg jhaTityaJjasA'hnAya drAG maGkSu sapadi drute / 'balavat suSThu kimuta svatyatIva ca " pRthagvinA'ntareNarte hiruDu nAnA va 'yattadyatastato tAvasAkalye tu 'kadAcijjAtu, 'sArdhaM tu sAkaM satrA 'AnukUlyArthakaM prAdhvaM "vyarthake tu 12 Aho utAho kimuta vikalpe kiM 1 tu hi casma ha vai pAdapUraNe, 15 divA'hrItyarthe, doSA ca naktaM ca rajanAviti / 13 "" tiryagarthe sAci tiro'pyatha 17 sambodhanArthakAH // 6 // syuH pyAT pADaGga hai he bhoH, "samayA nikaSA hiruk / varjane / ciccana // 3 // samaM saha / vRthA sudhA // 4 // kimUta ca / pUjane svatI // 5 // 1 ( 1 ) cirakAlasya nAmatrayam Adyapadena cire, cireNa cirAditi / [ dera ke 3 nAma / ] ( 2 ) paunaHpunyArthakAH paJca / [ bAra bAra ke 5 nAma / ] ( 3 ) drutAdyarthaMkAH sapta / [ zIghratA ke 7 nAma / ] ( 4 ) atizayavAcakAH SaT / [ atizaya ke 6 nAma / ] ( 5 ) varjanArthakAH SaT / sAta zabda niSedhArthaMka / ] ( 6 ) hetvarthakAni catvAri / [ kAraNavAcaka 6 zabda / ] ( 7 ) asAkalyArthe dve / [ apUrNArthaMka 2 zabda / ] ( 8 ) kAlArthakA dve / [ kadAcit ke 2 nAma / ] ( 9 ) sahArthakAni paJca nAmAni / [ sAtha ke 5 nAma / ] ( 10 ) AnukUlyArtha - kasyaikam / [ anukUlArthaMka / ] ( 11 ) vyarthasya dve / [ vyartha ke 2 nAma / ] ( 12 ) vikalpArthaMkAni SaT / [ vikalpa ke 6 nAma | ] ( 13 ) pAdapUraNArthakAH SaT / [ pAdapUraNArthaMka 6 zabda / ] ( 14 ) pUjane dve / [ pUjanArthaka 2 zabda / ] ( 15 ) ahnItyarthe dve / [ dina ke 2 nAma / ] ( 16 ) rAtrAvityarthe [ rAtri ke 2 nAma / ] ( 17 ) tiryagarthe dve | [ tiryak artha meM sAci / ] ( 18 ) sambodhanArthakAH SaT / [ sambodhana vAcaka 6 zabda | ] ( 19 ) sAmIpyArthakAni trINi / [ samIpavAcaka 3 zabda / ] For Private and Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 252 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH purato'grataH // 7 // 'atakate tu sahasA, syAt puraH svAhA devahavirdAne zrauSaT vauSaT vaSaT svadhA / 4 kiJcidISanmanAgalpe, "pretyAmutra bhavAntare // 8 // *va vA yathA tathaivaivaM sAmye 'ho hI ca vismaye / 'maune tu tUSNIM tUSNIkAM, 'sadyaH sapadi tatkSaNe // 9 // " diSTyA samupajoSaM cetyAnande 1 'thAntare'ntarA / antareNa ca madhye syuH, 2 prasahya tu haThArthakam // 10 // 13 yukte dve sAmprataM sthAne'bhIkSNaM zazvadanArate / 9 1 1" abhAve nA no nApi, mAsma mADalaM ca vAraNe // 11 // 17 pakSAntare cedyadi ca, "tattve tvaddhA'khasA dvayam / 19 prAkAzye prAdurAviH 20 syAdomevaM paramaM mate // 12 // "samantatastu paritaH sarvato akAmAnumatau kAmamaisUyopagame'stu viSvagityapi / 24 nanu ca syAd virodhoktau, kaccit kAmapravedane / [ tRtIyakANDe ca // 13 // For Private and Personal Use Only ( 1 ) avicArite'rtha ekam / [ ekAeka / ] ( 2 ) agrata ityarthe trINi / [ Age ke 3 nAma / ] ( 3 ) devahavirdAnAdau paJca / [ svAhA ke 5 paryAya / ] ( 4 ) alpArthakAni trINi / [ thor3A ke 3 nAma / ] ( 5 ) bhavAntarasya dve / [ bhavAntara ke 2 nAma / ] ( 6 ) sAmarthyakAni SaT / [ samAnArthaka 6 zabda / ] (7) vismAyArthaM dve / [ AzcaryavAcaka 2 zabda / ] ( 8 ) maune dve / [ cupa rahanA ke 2 nAma / ] ( 9 ) tatkSaNe dve / [ tatkAla ke 2 nAma / ] ( 10 ) Anande'rthe dve | [ Ananda ke 2 nAma / ] ( 11 ) madhyarthe dve / [ madhya ke 2 nAma / ] ( 12 ) haThArthaMke ekam / [ haTha / ] ( 13 ) yukte dve / [ ThIka ke 2 nAma / ] ( 14 ) anArate dve / [ anArata ke 2 nAma / ] ( 15 ) abhAve catvAri / [ abhAva ke 4 nAma / ] ( 16 ) vAraNe trINi / [ niSedha ke 3 nAma / ] ( 17 ) pakSAntare dve / [ pakSAntara ke 2 nAma / ] ( 18 ) tatve dve [ tatva ke 2 nAma / ] ( 19 ) prAkAzye dve / [ prAkAzya ke 2 nAma / ] ( 20 ) svIkAre zrINi / [ svIkAra ke 3 nAma / ] ( 21 ) sarvata ityarthe catvAri / [ cAroM ora ke 4 nAma / ] ( 22 ) anicchAnumatau ekam / [ anicchAnumati / ] ( 23 ) asUyayopagame ekam / [ asUyA se jAnA / ] ( 24 ) virodhoktau ekam / [ virodhokti / ] ( 25) iSTapariprazne ekam / [ iSTapariprazna / ] 1 1 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avyayavargaH 4] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 253 'niHSamaM duHSamaM garne, yathAsvaM tu yathAyatham // 14 // 'mRSA mithyA ca vitathe, 'yathArtha tu yathAtatham / "syurevaM tu punrvaivetyvdhaarnnaavaackaaH||15|| 'prAgatItArthakaM, "nUnamavazyaM nizcaye dvayam / 'saMvad varSe'vare tvarvAgAmevaM "svayamAtmanA // 16 // 12alpe nIcaimahatyuccaiH, "prAyo bhUnya drute zanaiH / "sanA nitye, 17bahirbAhye, "smAtIte'stamadarzane // 17 // 2degasti sattve, 2'ruSoktAvu, 22U prazne'nunaye tvayi / 24hu~ tarke syAduSI rAtraravasAne, "namo natau // 18 // 27punararthe'Gga, nindAyAM duSThu, 29suSThu prazaMsane / 3degsAyaM sAye, prage prAtaH prabhAte nikaSAntike // 19 // parut parAyaiSamo'bde pUrve pUrvatare yati / (1) gardA dve / [ niMdita ke 2 nAma / ] ( 2 ) yathAyogye dve / [ yathA yogya ke 2 nAma / ] ( 3 ) asatye dve / [ jhUTha ke 2 nAma / ] ( 4 ) satye dve / [ saca ke 2 nAma / ] ( 5 ) nirdhAraNArthakAH paJca / [ nirdhAraNArthaka 5 nAma / ] ( 6 ) atItArthakamekam / [ atItArthaka / ] ( 7 ) nizcaye dve / [ nizcaya ke 2 nAma / ] ( 8 ) varSe ekam / [ varSa / ] (9) avare tu arvAk / [ niSedha kA nAma / 1 / 10) evamartha ekam / [evam / ] (11) svayamarthe ekam / [ svayam / ] ( 12) alpe'rthe ekam / [ thor3A / ] ( 13 ) mahati ekam / [ mahAn / ] ( 14 ) bhUmni praayH| [ prAyaH ] ( 15 ) adrute shnaiH| [ dhIredhIre / ] ( 16 ) nitye sanA / [ nitya / ] ( 17) bAhye bhiH| [ bahiH / ] ( 18 ) atIte sma / [atIta / ] ( 19) adarzane astam / [ adarzana / ] ( 20) satve asti / [ satva / ] ( 21 ) ruSoktau u / [ russokti| ( 22 ) prazne uuN| [prazna / ] ( 23 ) anunaye ayi / [ anunaya ] ( 24 ) tarke hu~ / [ takaM / ] ( 25) rAtreravasAne uSA / [uSA / ] ( 26 ) natau namaH / [ namaH ] / ( 27 ) punarityarthe aGga / [punaH] ( 28 ) nindAyAM duSThu / [ nindA ] ( 29 ) prazaMsAyA suSTu / [ prazaMsA / ] ( 30 ) dinAnte sAyam / [ sAyam / ] ( 31 ) prabhAte prAtaH prge| [ prage, prAtaH ] ( 32 ) antike nikssaa| [ samIpa / ] ( 33 ) pUrve varSe parut / pUrvatare vatsare parAri / vartamAne yati / vatsare-eSamaH / [ prathama varSa, pUrvataravarSa parAri vartamAna-yati, vatsara kA nAma eSama / ] For Private and Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 amarakoSaH _ [ tRtIyakANDe 'adyAtrAyatha pUrve'hnItyAdau pUrvottarAparAt // 20 // tathA'dharAnyAnyataretarAtpU rvedhurAdayaH / ubhayAzcobhayedhuH pare tvahni paredyavi // 21 // "hyo'tIte 'nAgate'hni zvaH, 'parazvazva pare'hani / "tadA tadAnI, 'yugapadekadA, 'sarvadA sadA // 22 // 1degetahi sampratIdAnImadhunA sAmprataM tthaa| 1"digdezakAle pUrvAdau prAgudak prtygaadyH|| 23 // ityvyyvrgH| +xsoane 5. atha liGgAdisAhavargaH 12saliGgazAstraH snnaadikRttddhitsmaasjaiH| anuktaH saGgrahe liGgaM saGkIrNavadihonnayet // 1 // ( 1 ) pUrve'hni puurveyuH| uttare'hni uttreyuH| apare'hni apareyuH / evam adhareyuH, anyeyuH, anyatareyuH, itareyuH ityaadi| [ adya = Aja pUrvedya = pahale dina / ] ( 2 ) ubhayasminnahanItyarthe dvayam / [ ubhayadyu = donoM dina / ] ( 3 ) parehni-paredyavi / [ dUsare dina / ] ( 4 ) hyo'tIte'hni / [ bItA huA kala / ] (5) anAgate'hni shvH| [ zvaH = Ane vAlA kala / ] ( 6 ) pare'hani parazvaH / [ prsoN| ] (7) tasmin kAle tadA, tadAnIm / [ taba / ] (8) ekasmin kAle ekadA, yugapat / [ eka bAra / ] (9) sarvasmin kAle sarvadA, sdaa| [ sadA / ] ( 10 ) etasmin kAle etarhi idAnIm / adhunA / sAmpratam / [ isa samaya / ] (11) prAcyAM dizi, prAcyA dizaH, prAcI dig vA / prAci deze kAle ca / prAco dezAt, kAlAcca / prAG dezaH kAlo vA / evam avAcyA dizi, avAco dezAt, avAG dezaH / avAk / Adi zabdena-~-uttarAt, adharAt, dakSiNAt / uttareNa, adhareNa, dakSiNena, dakSiNA, dakSiNAhi, dakSiNataH, uttarataH, ityAdayo bodhyAH / [ pUrvadizA Adi ke nAma / ] ityvyyvrgH| (12) pANiniprabhRtiprAcInavaiyAkaraNaproktaliGgAnuzAsanasahitaH, arthA For Private and Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir liGgAdisaGgrahavargaH 5] ratnaprabhAvyAlyAsametaH 255 'liGgazeSavidhirvyApI vizeSairyadhabAdhitaH / striyAmId virAmaikAca sayoniprANinAma ca // 2 // 'nAma vidyunizAvallIvINAdigbhUnadIdhiyAm / "adadigurekArtho, na sa pAtrayugAdibhiH // 3 // 'talvRnde yenikaTyatrA vairamaithunikAdivun / lliGgavidhAyakasUtraH, san-kyac-pramukhapratyayAntaH kRttaddhitasamAsAntaizca zabdaiH, asmin liGgAdisaGgrahe varge pUrvoktasaGgINaMvargavad vijaaniiyaadityaashyH| yathA saGkIrNe varga prakRtipratyayArthAdyaliGganirNayastathaiva atrApyugneyam / [liMgAdi saMgraha varga kI prastAvanA / (1) liGgasya zeSaH avazeSaH, tasya kANDatrayavyApako vidhiH / utsargatvAt / vizeSaH liGgAdisaGgrahe proktaH pUrvoktazca yadi na bAdhyate / ayambhAvaH-apavAdaniyamAna vihAya sarvatra pravartata eva ityAzayaH / [ yadi vizeSa niyama se bAdhita na ho to liMga zeSa vidhi hI pramANa hotI hai / ] (2) 'striyAm' ityadhikArasUtram / Icca Ucca to virAme yasya tadekAcca striyAm / yathA-zrIH dhIH hrIH nIH, bhrUH snU: : jUH, lUH bhUH / sayoniprANinAma ca striyAM syAt / yathAduhitA, mAtA, yAtA, strii| tatra 'dArA: 'bhUmni' iti vizeSaH / [ yahA~ se nitya strI liMga zabda prArambha hote haiN| yathA-zrIH dhIH aadi| 1( 3 ) vidyadAdInAM nAmAni striyAm / yathA-vidyut / taDit / rAtriH / rajaniH / valliH / vIrut / vINA / vipnycii| atra zloke 'vINA grahaNaM cintyam / yatohi 'GacAbUGantam' iti siddhe / kecidatra vANIm iti paThanti / vAk / gauH / gI: / dik / harit / bhUH / bhUmiH / kuH / sarit / trisrotaa| vipAT / atra hrI grahaNaM cintyam / etasya sthAne 'dhiyAm' iti pAThaH / saMvit / cit / pratipat / [ vidyut Adi ATha zabda strIliMga haiN|] (4) adantottarapado dviguH striyAmbhavati / sa ced ekArthaH syAt / yathA-dazamUlI, trilokI, sptshtii| [ strIliMga dazamUlI, trilokI sptshtii| ] (5) pAtrayugAdibhiradantaH yo dviguH sa striyAM neSTaH / yathA-paJcapAtram, caturyugam, tribhuvanam / [ pAtrAdyanta zabda strIliMga nahIM hote| yathA-paJcapAtra, tribhuvana Adi / ] (6) talantaM striyAm / grAmatA / gotaa| braahmnntaa| samUhArthe ya ini kaTayatrAH / tadantaH striyAm / krameNa yathA--pAzyA / linI, shaalinii| rthkttyaa| gotrA / 'varamaithunikAdivun' striyAm / ythaa--ashvmhissikaa| kaakoluukikaa| atribharadvAjikA / kutskushikikaa| AdinA For Private and Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'strIbhAvAdAvaniktiNvulNacNvuckyavyujijanizAH // 4 // 'uNAdiSu nirUrIzca DyAbUGantaM calaM sthiram / tatkrIDAyAM praharaNaM cenmauSTA pAllavANadik // 5 // ghano aH sA kriyA'syAM cedANDapAtA hi phAlgunI / zyanampAtA ca mRgayA tailampAtA svadhetidik // 6 // strI syAt kAcinmRNAlyAdivivakSApacaye yadi / liGkA zephAlikA TIkA dhAtako paJjikADhakI // 7 // dvipadikAM dadAti / gaargikyaa| kaatthikyaa| shessyopaadhyaayikaa| [valantAdi pratyayAnta zabda strI liMga hote haiM / yathA--grAmatA, janatA Adi / ] (1) striyAma, ityadhikAre bhAve AdinA akartari kArake ca ye anyAdayaH pratyayAH tadantaM striyAm syAt / yathA-akaraNiH ajananiH / ubhayatrApi aniH / kRtiH, dhutiH, matiH / striyAM tin iti ktin / pracchardikA, atra Nvul / vyAkrozI, Nac / zAyikA, Nvuc / paryAyArhA, kyap / kAraNA, kAmanA, yuc / kAM tvaM kAriM gaNi vA kArSIH, iJ / chidA, aG / glAniH, niH| kriyA, icchA, zaH / [ktin pratyayAntAdi zabda strI liMga hote haiN| yathA-kRtiH, matiH Adi / / (2) uNAdiSu nyantam, Udantam, IdantaJca striyAm / ni:-zreNiH, zroNiH, droNiH / dharaNiH, dhmniH| saraNiH / krssH| cmuuH| avIH / tarIH / Dyantam AbantaM yaccalaM sthiraM vA tat striyAm bhavati / calaM-ramA, vaamoruuH| sthiraM-kadalI, kandalI, khaTvA, alAbUH / [GIpa, Apa, U pratyAyanta zabda strIliMga hote haiN| ] ( 3 ) 'tadasyAM praharaNam' iti krIDArthe NaH / muSTiH praharaNam asyAm-mauSTA / pallavA, mausalA, dANDA, ityAdi jJeyam / [ mauSTA, pAllavA, dANDA Adi zabda strIliGga hote haiM / ] ( 4 ) ghaJaH sAsyAM kriyeti aH' iti AntaM striyAm / yathA-daNDapAto'syAM vartate-dANDapAtA-phAlgunI / shyenmpaataa-mRgyaa| tailampAtA-svadhA / [ dANDapAtA, zyainampAtA, tailampAtA Adi zabda strIliGga hote haiM / ] ( 5 ) apacayasya vivakSAyAM strItvam / yathAalpaM mRNAlaM mRNAlI, kumbhI, praNAlI, musalI, chatrI, paTI, taTI, mtthii| kAcit iti kim / alpo vRkSo vRkSakaH / [ mRNAlI, ghaTI, kumbhI Adi zabda strIliGga hote haiM / ] ( 6 ) laGkAdayaH striyAm / laGkA, zephAlikA, TokA, dhAtakI, paJjikA, aaddhkii| ityAdayaH / [ laGkA, zAkhA, kulaTA, zAkinI, zephAlikA, dhAtakI, Adi zabda strIliMga hote haiN| ] For Private and Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra liGgAdisaGgrahavarga: 5 ] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'sikA sArikA hikkA prAcikolkA pipIlikA / tindukA kaNikA bhaGgiH suraGgAsUcimADhayaH // 8 // 2 picchAvitaNDAkA kiNyazcUNiH zANI druNI darat / sAtiH kanyA tathA''sando nAbhI rAjasabhApi ca // 9 // jhallarI carcarI pArI horA laTvA ca sidhmalA / lAkSA likSA ca gaNDUSA gRdhrasI camasI masI // 10 // ( iti strIliGgasaMgrahaH ) puMstve sa bhedAnucarAH saparyAyAH surAsurAH / "svarga-yAgA'dri- meghAbdhi-du-kAlAsi zarAdayaH kara - gaNDauSTha- dordanta-kaNTha-keza-nakha-stanAH // 11 // 257 ( 1 ) sidhrakA - pAdapabhedaH / sArikA - pakSivizeSaH / hikkA - rogaH / prAcikA - vanamakSikA / suraGgA - guptabhUmArga: / ulkA -- grahavizeSaH / mADhi :patrazirAbhedaH / [ sidhrakA, prAcikA, suraGgA Adi zabda strIliMga hote haiM / ] (2) picchA | cUrNi: / druNI / darat / sAtiH / AsandI / [ picchA ( goMda ), cUNi: ( TIkA vizeSa ), jaladroNI ( nAda ), ( kanyA ), AsandI ( kursI ) Adi zabda strIliMga haiM | ] ( 3 ) carcarI / [ gItabheda ] pArI / [ dohanI / ] horA / [ kAlavizeSa / ] laTvA / [ pakSI | ] gaNDUSA / gRdhrasI / [ pAdaroga / ] camasI / [ pAtrabheda / ] masI / [ syAhI | ] ete zabdAH striyAm / [ carcarI Adi zabda strIliMga hai / ] f For Private and Personal Use Only iti strIliGgasaGgrahaH / ( 4 ) 'puMstve' ityadhikAraH / sabhedAH, sAnucarAH, devAsuraparyAyAH puMsi bhavanti / yathA-- amarA, nirjarA, devAH / surabhedA: -- tuSitAH, sAdhyAH, AbhAsvarAH, indraH, zakraH, sUrya:, AdityaH / devAnucarAH - hAhA:, hUhUH, tumburuH, nAradaH, mAtaliH / asuraparyAyAH - daityAH daiteyAH, dAnavAH / baliH rAvaNaH, muNDa:, --- " " 1 kUSmANDa: / [ devatA, asura ke sabhI paryAya, unake bheda sabhI pulliMga hote haiM / ] (5) svargazabdAdArabhya stanazabdAntAH sabhedAH saparyAyAzca puMsi yadivizeSa vidhinA bAdho na bhavet / yathA - svargaH, nAkaH / [ svarga se lekara stana paryanta sabhI zabda pulliMga hote haiM / ] 17 a0 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 258 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH prAgasaGkhayakAH // 12 // 'aAhAntAH kSveDabhedA rAtrAntAH zrIveSTAdyAzca niryAsA asannantA abAdhitAH / kazerujatuvastUni hitvA tu-ru-virAmakAH // 13 // yadyadantA amI atha / ka - SaNa-bha-ma- ropAntA * [ tRtIyakANDe gotrAkhyAzcaraNAhvayAH // 14 // pa-tha-na-ya-sa-TopAntA nAnyakartara bhAve ca ghaJajabnaGgaghAJyucaH / lyuH kartarImanijbhAve ko ghoH kiH prAdito'nyataH // 15 // 1 , ( 1 ) ahnAshAntA: 'rAtrA'hnAhAH puMsi / yathA - pUrvAhnaH, dvayahnaH / kSveDa:viSaM tadbhedAzca puMsi / vizeSavacanAbhAve / rAtrAntara. - saMkhyAbhinnapUrvapadAH puMsi / yathA - ahorAtraH, pUrvarAtra: / saGkhyApUrvapade tu paJcarAtram | [ pUrvAhna Adi ah anta, ahorAtra jaise zabda pulliGga hote haiM kintu paJcarAtra jaise zabda napuMsaka liMga hote haiM / ] ( 2 ) zrIveSTAdyA: niryAsAH puMsi / yathA - zrIveSTaH saralaH, dravaH / Adyapadena -- zrIvAsaH sihlakaH, gugguluH / tatra asantA anantAtha puMsi vizeSavacanAbhAve / asantA yathA - aGgirAH, candramAH, vedhAH prabhRtayaH / annantAH - maghavA, rAjA / abAdhitA yathA - apsarasa, jalaukasaH / vartma, loma, sAma kase ruru-jatu vastUni hitvA tu ru, antAH zabdAH puMsi bhavanti / yathA - hetuH setuH, kuruH, meru: / [ niryAsavAcI zabda pulliGga hote haiM / yathA - zrIveSTa: / ] ( 3 ) kakArAdidvAdazavarNopadhA adantAH puMsi / yathA - aGkaH, arka:, lokaH, mASaH, tuSaH, roSa: / pASANa, guNaH puNaH / darbhaH, sarabhaH, gardabhaH / grAmaH dhUma, homa: / jharjharaH zUkara: sIkara : samIraH / kUpaH, yUpaH, sUpa, kalApaH / nAthaH, zapathaH, sArthaH / apaghanaH, inaH janaH / apanayaH praNayaH, vinayaH / panasaH, rasaH, karaTaH, paTaH, saTaH / gotrasyAdipuruSAH pravarAzca puMsi / krameNa yathAbharadvAjaH, vasiSThaH / kaThaH, kalApaH, bahUvRca: / [ ka, Sa, Na, bha, ma, ra anta vAle zabda ( lokaH, bhASaH, guNaH, darbha:, homa: zUkara: ) pulliMga hote haiM / ] ( 4 ) saMjJAyAM kartRbhinne kArake, bhAve ca ye ghaJAdayaH sapta pratyayA nirdiSTAH tadantAH puMsi bhavanti / yathA - gha antAH - tyAgaH pAkaH, prAsAdaH rAmaH / ac antAH- -cayaH jayaH / ap - karaH, garaH, lavaH, stavaH / naG yajJaH, yatnaH, yAcJA / nyAdaH, 'nau Na ce 'ti NaH / pracchaH - 'puMsi saMjJAyAm' iti ghaH / athucvepathuH / kartari lyuH - nandanaH madhusUdanaH / bhAve imanic - mahimA, prathimA / kaH --- prasthaH, ki : -- jaladhiH, pradhiH / [ ghanAdi pratyayAnta zabda pulliMga hote haiM / ] , hAsaH / -- gautamaH, , For Private and Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir liGgAdisaGgrahavargaH 5] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 259 'dvandve'zvavaDavAvazvavaDavAnasamAhRte kAntaH sUryenduparyAyapUrvo'yaH pUrvako'pi ca // 16 // vaTakazcAnuvAkazva rallakazca kuDaGgakaH / puGkho nyuGkhaH samudgazca viTa-paTTa-ghaTAH khaTaH // 17 // koTTAraghaTTahaTTAzca piNDa-goNDa-picaNDavat / gaDDaH karaNDo laguDo varaNDazca kiNo ghuNaH // 18 // dRtisImantaharito romanthodgItha bubudaaH|| kAsamardo'rbudaH kundaH phenastUpau sapUpakau // 19 // AtapaH kSatriye nAbhiH kunnpkssurkedraaH| pUra-kSura-pracukrAzca gola-hiGgula-pudgalAH // 20 // ( 1 ) samAhAradvandve--azvavaDavI, azvavaDavAn, iti / paravalliGgatAvAdaH / asamAhate tu azvavaDavam / sUryendunAmapUrvaH kAntazabdaH puMsi / yathA--ayaskAnta:, candrakAntaH, sUryakAntaH / [samAhAra dvandva ko chor3akara dvandva samAsAnta zabda pulliMga hote haiM / yathA-azvavaDavau / ] ( 2 ) bttkH| [ bar3A / ] anuvAkaH / [ mantrasamUha / ] rallakaH / [ pazmInA / ] kuDaGgakaH / [ latAgRha / ] puGkhaH [ bANa kA mUla bhAga / ] nyuGkhaH / [ sAmabheda / ] samudgaH [ piTArI ] viTaH [jAra ] / paTTaH / [ sila / ] dhaTaH / [ tarAjU ] khaTaH / [andhA kuA~ / ] [ baTaka se lekara patad graha taka ke sabhI zabda pulliMga haiM / ] ( 3 ) koTTAraH / [ kuA~ ] ghtttt| [ ghATa, tIrtha / ] koTTaH / [ durgapura / ] araghaTTaH / [ ghaTIyantra, rahaTa / ] haTTaH / [bAjAra / ] piNDaH / [ zarIra / ] goNDaH [ vRddhanAbhi / ] picaNDaH [ peTa / ] gaDaH / [ kubdd'aa| ] karaNDaH / [piTArI yA madhuzAlA / ] varaNDaH [ samUha yA mukharogavizeSa ] kiNaH / [ ghaTTA / ] ghuNaH / [ghuna ] (4) dRtiH| ] camar3e kA thailA ] siimntH| [ mAMga ] harit / [dizA ] romanthaH [ jugAlI ] udgIthaH / [ oMkAra, sAmadhvani ] stUpaH / [stambha ] pUpakaH / [ mAlapuA ] mUSakaH, iti pAThabhedaH / AtapaH / [ dhUpa, ghAma ] kSatriye nAmiH puMsi, anyatra strIliGge / kRpANaH / [ prAsabheda ] kuNapa iti pAThabhedaH / [ zavagandha / ] kSuraH / [ churA ] kedaraH / [ paisA, TakA ] pudgalaH / [ zarIra ] / For Private and Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 amarakoSaH [tRtIyakANDe 'vetAlamallabhallAzca puroDAzo'pi paTTizaH / kulmASo rabhasazcaiva sakaTAhaH patadgrahaH // 21 // (iti pulliGgasaMgrahaH) dvihIne'nyacca khAraNyaparNazvabhrahimodakam / zItoSNumAMsarudhiramukhAkSidraviNaM balam // 22 // phala-hema-zulba-loha-sukha-duHkha-zubhAzubham / jalapuSpANi lavaNaM vyaJjanAnyanulepanam // 23 // koTyAH zatAdiHsaGkhyA'nyA vA lakSA niyutaM ca tat / dvayackamasisusannantaM . yadannAntamakartari // 24 // ( 1 ) vetaalH| [ bhUtapretAdibheda / ] mllH| [ pahalavAna / ] mallaH / [ bhaalaa| ] puroDAzaH / [ havi / ] paTTizaH / [ zastrabheda / ] kulmASaH / [ ubAle dhAnya / ] ramasaH / [ vega / ] kaTAhaH / [ kar3AhI / ] patadgrahaH / [ piikdaan|] iti pulliGgasagrahaH / (2) dvihIne (strIpuMsAbhyAM hIne) 'klIbe' adhikAro'yam / pUrvoktasaGgrahAccheSo bAdhakaviSayAdanyat klIbe syAt / yathA-kham [ AkAza ] araNyam / [ vana ] zvabhram / [ bila ] himam / [ barpha ] udakam / [ jala ] zItam [ThaNDA] uSNam / . [ garama ] mAMsam [ mAMsa ] rudhiram [ khUna ] mukham / [ mukha ] akSi / [ A~kha ] draviNam / [ dhana ] / balam / [ tAkata yA senA ] phalam / [ phala ] hema / [svarNa] zulvam [ tA~bA ] loham / [ lohA ] sukham / [ sukha ] duHkham / [ duHkha ] zubham [ zubha ] azubham / [ azubha ] / jalam / [ pAnI ] puSpam / [ phUla ] lavaNam / [namaka ] vyaJjanam / [ bhojana padArtha ] anulepanam / [ zRMgAra sAmagrI ] etAni saparyAyANi napuMsake / ( 3 ) koTi saGkhyAM vihAya zatAdikAsaMkhyA napuMsake bhavati / yathA-zatam, sahasram, ayutam, niyutaM, prayutam, arbudam, lakSaM klIbe lakSyA striyAm / lakSasya paryAyo niyutam klIbe na tatra vibhaassaa| [ koTi ( karor3a) saMkhyA ko chor3akara 'zatam' Adi saMkhyA napuMsakaliMga meM hotI hai| kevala lakSaM ( napuM0 ) lakSA ( strii)| ] ( 4 ) asantam isantam usantam annantaJca dvayaka klIbe bhavati / yathA asannantam-tejaH, payaH, yazaH / isantam-sarpiH, haviH / usantama----AyuH, vapuH / annantam-karma, carma, varma / katavajite'rthe yad anAntaM nAma tat klIbe syAt / yathA-gamanaM, dAna, ramaNam / kartRri tu nandanaH, ramaNaH / [ asanta 'payaH' Adi, isanta 'sarpiH' Adi, usanta 'vapuH' Adi, annanta 'carman For Private and Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 261 liGgAdisaGgrahavargaH 5 ] ratnaprabhAvyAkhyAsametaH 'trAntaM salopadhaM ziSTaM rAtraM prAksaGkhyayAnvitam / pAtrAdyadantairekArtho dvigurlkssyaanusaartH||25|| dvandvaikatvAvyayIbhAvI payaH sngkhyaavyyaatprH| SaSThayAcchAyA bahUnAM cedvicchAyaM saMhatau sabhA // 26 // zAlArthApi parA rAjA'manuSyArthAdarAjakAt / dAsIsabhaM nRpasabhaM rakSaHsabhamimA dizaH // 27 // Adi, anAnta 'gamanam' Adi napuMsaka liMga hote haiM, kintu vrazcanaH, 'nandanaH' Adi pulliNg|] ( 1 ) zabdAntaM sakAralakAropadhaJca ( alo'ntyAt pUrva upadhA ) blIbaM bhavati / trAntaM yathA-dAtram, pAtram, vastram / sakAropadham-andhatamasam, visam, vusam / lopadham-kUlam , tUlam, mUlam, zUlam, ziSTam, avaziSTam / saGkhyApUrvapadaM rAtrAta klIbam / yathA-virAtram / paJcarAtram / saGyA kim ?----argharAtraH, pUrvarAtraH / pAtrAdibhiradantaH ekArtho dviguH kliibe| ekArthaH kim-paJcakapAla: puroDAzaH / taddhitArthe dvigurayam / lakSyAnusArataH iti kim ?--tripurI, tribalI, paJcapUlI / / trAnta-'dAtram' Adi, lopadha kUlam' Adi, napuM0 hote haiM, na ki, putra, kAla Adi, saMkhyApUrvakazabda napuM0 hote haiM / yathA-'trirAtram' Adi / ] (2) ekatve dvandvo dvandvakatvam / samAhAradvandva , avyayIbhAvazca napuMsake syAt / krameNa-pANipAdam / adhihari / saGkhyAvyayAt paraH kRtasamAsAntazca payaH klIbe / krameNa-dvipatham, vipatham / saGkhyAvyayAt paraH kim ?-dharmapathaH / kRtasamAsAntaH kim ?-atipanthAH, supnthaaH| tatpuruSaSaSThayantAtparA bahUnAM chAyA napuMsake syAt / vInAM (pakSiNAM ) chAyA-vicchAyam / SaSThayantAt paro yaH samUhArthakaH sabhAzabdaH tadantastatpuruSaH klIbe / yathA-strIsabham / strIsamUhetyarthaH / asaMhatodharmasabhA, dhrmshaalaa| [ samAhAradvandvAnta zabda napuM0 hote haiM / yathA-'pANipAdam', samAsAnta patha' zabda napuM0 hotA hai-'dvipatham' Adi / ] ( 3 ) tadevaM vizinaSTizAlAgRhaparyAyoktA'pi sabhA rAjazabdavarjitAt rAjaparyAyAt, amanuSyAt, rakSA pizAcAdivAcakAcca SaSThayantAt parA tatpuruSa klIve syAt / yathA-nRpasabham, dAsIsabham, rakSaHsamam, inasabham, pizAcasabham, prabhusabham / arAjakAt kim ? rAjasamA / SaSThayantAt kim ?--iishvrsbhaa| asbhaa| [ rAja zabda ke binA samUhArtha sabhA zabda tatpuruSa meM napuMsaka liMga hotA hai-'nRpasabhaM, dAsIsamaM, rakSaHsabham' Adi / ] For Private and Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 amarakoSaH [ tRtIyakANDe 'upajJopakramAntazca tdaaditvprkaashne| kopajJakopakramAdi, kanthozInaranAmasu // 28 // bhAve naNakacidbhyo'nye samUhe bhAvakarmaNoH / bhadantapratyayAH puNyasudinAbhyAM tvahaH paraH // 29 // 'kriyAvyayAnAM bhedakAnyekatve'pyukthatoTake / cocaM picchaM gRhasthUNaM tiroTaM marma yojanam // 30 // rAjasUyaM vAjapeyaM gadyapadye kRtau kaveH / mANikyaM bhASyasindUracIracIvarapiJjaram // 31 // lokAyataM haritAlaM vidalaM sthAlabAlikam / ( iti klobasaMgrahaH) ( 1 ) upajJA upakramaH ca ante yasya sa tatpuruSaH syAt / kasya = prajApateH upajJA = kopajJam / kopakramam / arthAt sRSTiH / sauzamInAM kanthA sauzamikantham / bAhnikakantham / uzInara iti kim ?-dAkSikanthA / nAmasu kim ?-vIraNakanthA / [ upajJAnta, upakramAnta tatpuruSa napaMsaka hotA hai--'kopazaM' 'kopakrama' Adi zabda napuMsaka hote haiM / ] ( 2 ) nazca Nazca kazca cicca, ebhyo'nye ye kta, tavya, tavyat AdayaH adantAH kRt pratyayA bhAve vihitAstadantaM nAma kliibe| tathA ca samUhe bhAve'rthe ca ye'dantAstaddhitAH pratyayAstadantaM nAma klIbe / yathA-bhUtam, bhavyam, bhavitavyam, bhavanIyam / brahmabhUyam, sAMrAviNam, sAM kUTinam / naNaketi kim ?-yajJaH, yatnaH, vighnaH, nyaadH| samUhe taddhitA:-maikSa, kAkaM, kaMdAyaM, gotvam, mArdavaM, steyam / puNyAhaM, sudinAham / [ bhUtaM, bhavyaM, bhavanIyam, puNyAhaM, sudinAhama, Adi zabda napuMsaka hote haiN|1 (3 ) kriyANAm avyayAnAM ca bhedakAni klIbe ekavacane ca syuH / yathA-mRdu pacati / kamanIyaM prAtaH / [ kriyAoM tathA avyayoM ke bhedakazabda napuMsakaliMga ekavacana meM hote haiM---mRdu pacati, kamanIyaM prAtaH Adi / ] ( 4 ) ukthaM / [ sAmabheda ] toTakaM / [ chandobheda ] / cocaM / [ kelA ] / tirITaM / [zirobhUSaNa ] gRhasthUNaM / [ ghara kA khammA ] / marma / [ aGgavizeSa ] yojanaM / [ cAra kosa ] gadyaM / padyaM / rAjasUyaM / vAjapeyaM / mANikyaM / bhASyaM / sindUraM / ciirN| [ vastra ] cIvaraM / [ muni boddhabhikSu. vastra / ] / lokAyataM / [ cArvAka zAstra / ] vidalaM / [ piTArI / ] sthAlaM / vAhnikam / [ hiiNg|] iti kliibsnggrhH| For Private and Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnaprabhAvyAkhyAsametaH liGgAdisaGgrahavarga: 5 ] kSveDitaM kSema kuTTimam / zambalAvyayatANDavam // 34 // "punnapuMsakayoH modakastaNDakaSTaGkaH 2 pAtakodyogacarakatamAlA'malakA kuSThaM muNDaM zIdhu bustaM saGgamaM zatamAnAma kaviyaM kandakarpAsaM pArAvAraM yugandharam / yUpaM pragrIvapAtrIve yUpaM camasacikkasau // 35 // ardharcAdau ghRtAdInAM puMstvAdyaM vaidikaM dhruvam / tannoktamiha lokepi taccedastyastu zeSavat // 36 // ( iti putrapuMsakasaGgrahaH ) zeSo'rdharca piNyAkakaNTakAH // 32 // zATaka: karpaTo'rbudaH / naGaH // 33 // 'strIpuMsayorapatyAntA dvicatuH SaTpadoragAH / 'jAtibhedAH pumAkhyAzva strIyogaH saha mallakaH // 37 // munirvarATaka: svAtirvarNako jhATalirmanuH / mUSA sRpATI karkandhUryaSTiH zATI kaTI kuTI // 38 // ( iti strIpuMsazeSa saGgrahaH ) 263 ( 1 ) ' puMnapuMsakayo:' ityadhikAraH / pUrvoktAdanyaH zeSaH, sa ca puMnapuMsakayoH bhavati / yathA-piNyAkaH / [ khalI ] kaNTakaH / [ kSudrazatru ] / modakaH / [ laDDU ] taNDakaH / [ khaJjana ] TaGkaH / [ chenI ] zATakaH / [ sAr3I ] kaTaH / [ kapar3A ] arbudaH / [ mAMsakIla ] / ( 2 ) pAtaka [ pApa ] udyoga: [ zrama ] caraka: [ vaidyakazAstra | ] tamAla: [ vRkSa vizeSa / ] AmalakA: / [ A~valA ] naDaH / [ tRNabheda ] / kuSThamityArabhya cikkasAdiyAvat zabdAH / teSAmarthA yathAyathaM bodhyAH | adI ghRtAdInAmapi pAThaH kintu teSAM loke klIbatvameva puMstvaM vede / iti punnapuMsakasaGgrahaH / 1 For Private and Personal Use Only ( 3 ) 'strIpuMsayo:' ityadhikAraH / apatyArthe prayuktA ye - aNAdayaH pratyayAstadantAca strIpuMsayoH bhavanti / upagoH apatyaM pumAn -- aupagavaH, strI - aupagavI / dvipada-catuSpada - SaTpadavAcinaH, jAtivizeSavAcinazca zabdA strIpuMsayoH prayujyante / [ isa adhikAra meM apatya artha meM prayukta aN Adi pratyayAnta zabda strIliMga tathA pulliMga meM hote haiM- aupagavaH, aupagavI Adi / ] ( 4 ) dvipadA : - mAnuSaH, mAnuSI / vipraH, viprA / zUdraH zUdrA / bakaH, bakI, haMsaH, haMsI / catuSpadAHsiMhaH, siMhI / SaTpadAH - bhramaraH bhramarI / uragaH, uragI / Adipadena 7 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 264 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH 'strInapuMsakayorbhAvakriyayoH SyaJ kvacicca vuJ / aucityamaucitI maitrI maitryaM vRJprAgudAhRtaH // 39 // SaSThyantaprAkpadAH senAcchAyAzAlAsurAnizAH " syAda vA nRsenaM zvanizaM gozAlamitare ca dik // 40 // 'Annantottarapado dvigucAH puMsi nazca lup / trikha ca trikhaTvI ca tritakSaM ca tritakSyapi // 41 // ( iti strInapuMsakasaGgrahaH ) [ tRtIyakANDe makSikA, zivA, lUtA / jAtivAcinaH - druNaH, druNI, matsyaH, matsyI / mallakaH, mallikA / munirityArabhya kuTayantAH strIpuMsayoH / jhATaliH vRkSavizeSaH [ ghaMTApATalA | ] [ dvipada - mAnuSa, mAnuSI, bakaH, bakI Adi / catuSpadasiMha, siMhI, Adi / SaTpada-bhramara bhramarI / uraga, uragI / jAtivAcImatsya, matsyI / pumAravyA - brAhmaNa, brAhmaNI / ] iti strIpuMsazeSasaGgrahaH / 1 ( 1 ) 'strInapuMsakayo:' ityadhikAraH / bhAve karmaNi ca vihito yaH SyaJ tathA vuJ pratyayaH tadantAH zabdAH striyAM napuMsake ca prayujyante / krameNa yathAaucityam aucitI, maMtrayam maitrI / prAgiti dvitIyakANDe - AhopuruSikA, zaiSyopAdhyAyikA / kvacidbAdhaH / yathA -- mAnojJakam / [ strInapuMsakAdhikAra -- aucityam aucitI, maitryaM, maitrI Adi / ] ( 2 ) SaSThyantAt parA: senAdayaH zabdAstatpuruSe striyAM napuMsake ca syuH / yathA - nRNAM senA = nRsenaM nRsenA, evameva zvanizaM zvanizA, gozAlaM, gozAlA, vRkSacchAyaM vRkSacchAyA / yavasuraM, " , 1 yavasurA / [ tatpuruSAnta senAdi zabda strI-napuMsaka liMga meM hote haiM--nasena, nRsenA, gozAlaM, gozAlA Adi / ] ( 3 ) AvantottarapadaH, annantottarapadaH ca dvigu: puMsi na bhavati / tatra ano nakArasya lopo bhavati / yathA - tisRNAM khaTvAnAM samAhAraH - - trikhaTvam, trikhatvI / trayANAM takSNAM samAhAraH - tritakSam, tritakSI 1 [ Avantottarapada, annantottarapada zabda dvigusamAsAnta strI - napuMsakaliMga meM hote haiM -- trikhaTvaM trikhaTvI / ] iti strInapuMsakasaGgrahaH / For Private and Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir liGgAdisaGgrahavargaH 5] ratnaprabhAvyAlyAsametaH 'triSu pAtrI puTI vATI peTI kuvaladADimau / ( iti triliGgazeSasaGgrahaH) 'paraliGgaM svapradhAne dvandve tatpuruSe'pi tat // 42 // arthAntAH prAdyalamprAptApannapUrvAH propgaaH| taddhitArthe dviguH sngkhyaasrvnaamtdntkaaH||43|| bahubrIhiradiGnAmnAmunneyaM tadudAhRtam / (1) 'triSu' ityadhikAraH / pAtrAdayo dADimAntAstriSu bhavanti / uktapadye strIliGgapradarzanaM tu GayantatA sUcanArtham / krameNodAharaNAni-pAtraH pAtrI, pAtram / puTaH, puTI, pRTam / vATa:, vATI, vATam / peTaH, peTI, peTa(ka)m / kuvalaH, kuvalI, kuvalam / dADimaH, dADimI, dADimam / [ triSu adhikAra-ukta patra Adi zabda tInoM liMgoM meM hote haiM / yathA--pAtraH, pAtrA, pAtram Adi / ] iti triliGgasaGgrahaH / (2) svapradhAne samasyamAnapadArthapradhAne dvandve, itaretaradvandve ca parapadasya liGgam bhavati / kukkuTamayUyauM, mayUrIkukkuTau / kulabrAhmaNaH, brAhmaNakulam / eSaH sAmAnyaniyamaH / asya vAdho'gre pradazyate / / dvandva, tatpuruSa samAsa meM samasta pada paravalliga hotA hai--mayUrIkukkuTo, kukkuramayUyau Adi / ] ( 3 ) arthAntA iti--arthaH ante yeSAM te = arthaantaaH| prAdyAdipUrva yeSAM te, paraM =vizeSyam upagacchanti vizeSyaliGgAH / ta eva paropagAH / arthAntA yathA-dvijArthAH yavAgaH / dvijArthaM payaH / dvijArthaH sUpaH / prAdipUrvAH--pragata AcAryaH praacaaryH| niSkrAntaH kauzAmbyAH = niSkauSAmbiH / evam asamprAsApannapUrvAzca--alaM jIvikAya = aljiivikH| prAptajIvikaH / ApannajIvikaH / paropagA:-paJcasU kapAleSu saMskRtaH puroDAzaH = paJcakapAla: / saGkhyAH sarvanAmAni ca tadantAH zabdAH vizeSyanighnAH--ekaH, ekA, ekam / trayaH, tisraH, strINi / sarvaH, sarvA, sarvam / tadantAH--paramatrayaH, paramatisraH, paramatrINi / paramasarvaH, paramasarvA, paramasarvam / bahuvrIhisamAso vAcyaliGgaH syAt / bahudhanaH, bahudhanA, bahudhanam / AdiGnAmnAmiti kim ? uttarapUrvA / atra 'diGnAmAnyantarAle' iti bahuvrIhiH / [arthAnta-- dvijArthAH yavAgU, dvijArthaM payaH, dvijArthaH sUpaH / prAdipUrva--prAcArya / paropaga-- paJcakapAla / sarvanAma--ekaH, ekA, ekam / tadanta--paramatrayaH, paramatisraH, paramatrINi / vAyaliGga--bahudhanaH, bahudhanA, bahudhanam / ] For Private and Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSaH [tRtIyakANDe 'guNadravyakriyAyogopAdhayaHparagAminaH kRtaH kartaryasaMjJAyAM kRtyAH kartari karmaNi / aNAdhantAstena raktAdyarthe naanaarthbhedkaaH|| 45 // SaTsaMjJakAstriSu samA yuSmadasmattiGavyayam / paraM virodhe zeSaM tu jJeyaM ziSTaprayogataH // 46 // __iti linggaadisnggrhvrgH| ( 1 ) guNadravyakriyAyAM yogaH upAdhiH nimittaM yeSAM te paragAmina:vAcyaliGgAH bhavanti / yathA--zuklA zATI, zukla: paTaH, zuklaM vastram / daNDikulam, daNDI puruSaH, daNDinI strI / pAcakam auSadham, pAcikA strI, pAcaka: puruSaH / [ guNadravya--zuklA zATI, zukla: paTa:, zuklaM vastram / ] (2) kartarivihitAH kRtaH pratyayA vAcyaliGgAH kintu saMjJAyAM vihitAsta eva pratyayA vAcyaliGgA na bhavantItyAzayaH / yathA--kartA puruSaH, kI strI, kartR kulam / kumbhakAraH, kumbhakArI, kumbhakAram / saMjJAyAntu dhanaJjayaH, nAyaM vaacylinggH| kartari karmaNi ca kRtyAH vAcyaliGgAH syH| kartari yat-bhavyaH, bhavyA, bhavyam / karmaNi Nyat-kAryaH, kAryA, kAryam / kartari karmaNItyAdivacanaM kimartham ? bhAve-bhavitavyam / 'tena raktaM rAgAt' ityAdyarthe vihitA aNAdayaH pratyayAH tadantAH zabdA nAnArthabhedakAH ( vizeSaNAni ) bhavanti / yathA--kaukumaM vastramkauGkamI zATI, kauGkamaH pttH| vAsiSThaM sAma, vAsiSThI Rk vAsiSTho mantraH / [kRt pratyaya--kartA, kI, kartR / ] ( 3 ) SAntA nAntAzca SaTsaMjJakA!, nAnto yathA-paJca striyA, paJca kulAni / SAnto yathA--SaT puruSAH, SaT striyaH, SaT kulAni / sarvanAma--kati ghaTAH, kati striyaH, kati kulAni / yuSmad-- tvaM strI, tvaM puruSaH tvaM phalam / asmad-ahaM strI, ahaM puruSaH, ahaM phalam / avyayama--uccaiH prAsAdaH, uccaH zAlA, uccaiH gRham / evamanyatrApi / liGgavidhAyakavacanavirodhe sati paraM vacanaM grAhyambhavati / zeSamiti-iha liGgAnuzAsane yadanuktaM tat sarva ziSTa prayogAjjJAtavyam / yathA--'korakANIti' mAghaprayogAnnapuMsakatvamapi / anyathA--'kalikA korakaH pumAn' / ityamaraH puMsi korakazabdaM svIkaroti / [ SaT saMjJaka-yuSmad, asmad, tiGanta, avyaya tInoM liMgoM meM samAna hote haiM / nAnta--paJca puruSAra, paJca striyaH, paJca phalAni / SAntaSaT pu0, SaT strI0, SaT napuM0 / ] iti linggaadisnggrhvrgH| For Private and Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir liGgAdisaGgraha | 5 ] 1 " ityama siMhakRtau nAmaliGgAnuzAsane / sAmAnya kANDastRtIyaH sAGga eva samarthitaH // 47 // ityamarrA sahakRtAvamarakoSe tRtIyaM kANDam / ratnaprabhAvyAkhyAsametaH ( 1 ) evam ' amarasiMha' racite nAmaliGgAnuzAsanAkhye 'amarakoSe' tRtIyaH sAmAnyakANDaH sAGgaH samarthitaH pUrNatAGgata iti / tArAdattatanUjena brahmAnandatripAThinA / nUtnayA TIkA zabda-koSo'yaM vizadIkRtaH // 1 // navarAmA'yugme sad vaikrame vatsare zubhe / mAghe vasantapaJcamyAM TIkeyaM pUrNatAmagAt // 2 // iti zrImatpaNDitatArAdattatripAThitanUjena DaoN0 brahmAnanda tripAThinA viracitAyAm amarakoSaTIkAyAM tRtIyaM kANDam / 267 For Private and Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIpuruSottamadevapraNItaH ekAkSara-koSaH akAro vAsudevaH syAdAkArastu pitAmahaH / pUjAyAmapi mAGgalye AkAraH parikIttitaH // 1 // ikAra ucyate kAmo lakSmorIkAra ucyate / ukAraH zaGkaraH prokta UkArazcApi lakSaNe // 2 // rakSaNe cApi UkAra UkAro brahmaNi smRtH| RkAro devamAtA syAdRkAro danujaprasUH // 3 // lakAro devajAtInAM mAtA saddhiH prkottitaa| lakAraH smaryate pUrvairjananI shbdkovidH||4|| ekAra ucyate viSNurakAraH syAnmahezvaraH / okArastu bhaved brahmA aukAro'nanta ucyate // 5 // aM syAcca paramaM brahma aH syAccaiva mheshvrH| kaH prajApatiruddiSTo ko'rka-vAyavanaleSu ca // 6 // kazcA'tmani mayUre ca kaH prakAza udaahRtH| ke ziro jalamAkhyAtaM kaM sukhaM ca prottitam // 7 // pRthivyAM kuH samAkhyAtaH kuH zabde'pi prakottitaH / khamindriye khamAkAze khaH svarge'pi prakIrtitaH // 8 // sAmAnye ca tathA zUnye khazabdaH prikiittitH| go gaNezaH samuddiSTo gandharvo gaH prakIttitaH // 9 // gaM gItaM gA ca gAthA syAd gauzca dhenuH srsvtii| ghA ghaNTA'tha samAkhyAtA gho ghanazca prakottitaH // 10 // ghaNTIze hanane dharma ghurghoNA ghUrdhvanAvapi / GakAro bhairavaH khyAto kukAro viSayaspRhA // 11 // cazcandramAH samAkhyAto bhAskare taskare mataH / nirmalaM chaM samAkhyAtaM tarale chaH prkiirtitH||12|| chedake chaH samAkhyAto vidvadbhiH zabdakovidaH / jakAro gAyane prokto jayane jaH prakIrtitaH // 13 // For Private and Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekAkSara-koSaH jetA jazca prakathitaH sUribhiH zabdazAsane / ravo jhakAraH kathito naSTe zaJcocyate budhaiH // 14 // jhakArazca tathA vAyau nepadhye samudAhRtaH / akAro gAyane prokto jakAro jharjharadhvanau // 15 // To dharitryAM ca karake To dhvanau ca prkottitH| ThakAro janatAyAM syAt Tho dhvanau ca zaThe'pi ca // 16 // Tho mahezaH samAkhyAto Thazca zUnye prkiititH| bRhaddhanau ca H proktastathA candrasya maNDale // 17 // DakAraH zaGkare trAse dhvanau bhIme nirucyate / DhakAraH kIrtitA DhakkA nirguNe nirdhane mataH // 18 // NakAraH sUkare jJAne nizcaye nirNaye'pi ca / takAraH kottitazcaure kroDapucche prakIrtitaH // 19 // ziloccaye thakAraH syAt thakAro bhayarakSaNe / dakAro'bhre kalatre ca chede dAne ca dAtari // 20 // dhaM dhane sadhane dhaH syAd vidhAtari manAvapi / dhiSaNA dhIH samAkhyAtA dhUzcaiva bhAra-vittayoH // 21 // netA tazca samAkhyAtastaraNau naH prkottitH|| nakAraH saugate buddhau stutau nastu prakIrtitaH // 22 // nazabdaH svAgate bandhau vRkSe sUrye ca kottitaH / paH kuberaH samAkhyAtaH pazcime ca prakIrtitaH // 23 // pavane paH samAkhyAtaH paH syAt pAne ca pAtari / kaphe vAte phakAraH syAt tathA''hvAne prakotitaH // 24 // phutkAre'pi ca phaH proktastathA nissklbhaassnne| bakAro varuNaH proktaH kalaze baH phale'pi ca // 25 // vakSaHsthale ca vaH prokto gadAyAM smudaahRtH| nakSatre bhaM budhAH prAhurbhavane bhaH prakIrtitaH // 26 // dIptirbhAH syAcca bhUmirmImayaM kathitaM budhaiH| maH zivazcandramA vedhA mA lakSmIzca prakIrtitA // 27 // mA ca mAtari mAne ca bandhane maH prkiittitH| yazo yaH kathitaH prAjoM vAyuriti zabditaH // 28 // For Private and Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 270 www.kobatirth.org ekAkSara-koSaH yAne zabdavedibhiH / yAtari yastyAge kathitaH razca rAme'nile vahnau bhUmAvapi dhane'pi ca // 29 // indriyendhanarodhe ca rurbhaye ca prakIttitaH 1 lo dIptau dyAM lazca bhUmau bhaye cA''hlAdane'pi ca // 30 // lo vAte lavaNe ca syAllo dAne ca prakIrtitaH / parikIrtitam // 32 // laH zleSe cAzaye caiva pralaye mAnase varuNe caiva vakAraH vizva pakSI nigadito gaganaM zaM sukhaM zaGkaraH zreyaH zazca sImni nigadyate / zayane zaH samAkhyAto hiMsAyAM zo nigadyate // 33 // SaH kIrtito budhaiH zreSThe Sazca gambhIralocane / upasarge parokSe ca SakAraH parikIrtitaH // 34 // saH kope vAraNe saH syAttathA zUlini kItitaH / sA ca lakSmIrbudhaiH proktA gaurI sA ca sa IzvaraH // 35 // haH kope vAraNe hazca tathA zUlI prakIrtitaH / hiH padyAvaraNe prokto hiH syAddhetvavadhAraNe // 36 // kSaH kSetre vakSasi prokto budhaiH kSaH zabdazAsane / kSiH kSetra kSatrarakSe ca nRsiMhe ca prakIrtitaH // 37 // Agamebhyo'bhidhAnebhyo dhAtubhyaH evamekAkSaraM nAmAbhidhAnaM kriyate mayA / / 38 / / zabdazAsanAt / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekAkSarIya koSasya kRtaH susaGgrahaH zreyAn sAdhane'pi laH // 31 // // ityekAkSarakoSaH samAptaH // DIS sAntvane'pi ca / brahmAnandatripAThinA | prabhavet paThatAmayam // For Private and Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIpuruSottamadevaviracitaH dvirUpakoSaH bhavedASADha AzADho viSuvad viSuvaM tathA / kathitA mAtuHSvasA mAtuHsvasA kazAyAM zambaraM saMvaraM proktaM kuzalaM kusalaM tathA / vAsaro vAzaro'pi syAd vaziSTo'pi vasiSThakaH // 2 // muSalo musalaH proktaH zUkaraH sUkaro'pi ca / sRgAlo'pi zRgAlaH syAcchAraH sAro'pi sammataH // 3 // kozaH koSo'zru kathitamastra cApi satAM matam / zaNDa: tusstathAkhyAtaH saNDo'pi trividho mataH // 4 // zUraH sUro'pi cAditye viSvagvizvaksmRtaM budhaiH / kisalayaM kizalayaM vasUkaM vasukaM tathA // 5 // AlI syAdAlirapyevaM bAhlIko bAhniko mataH / gANDIvaM gANDivaM proktaM pANDuraH pANDara stathA // pArAvataH pAravata: kavATaM ca kapATakam / antyazcAntaH sukhaM saukhyaM nakhaM ca nakharaM smRtam // 7 // vAlmIko vAlmikazcaiva bAlukA bAlikA tathA / mathurA madhurA proktA kaphoNiH kaphaNistathA // 8 // dvAdvaramapi ca proktaM sariSapastu sarSapaH / dhUstUrI dhUsturaH proktastvantikApyattikA tathA / / 9 / / jamadagnijamadagniH karajazva afor: H / pratikAra : pratIkAro vihArAdvarUpatA // 10 // rajanyavanibhUmyAdedvairUpyamapi kaSA // 1 // 11 dRzyate / pidhAnakam // 11 // For Private and Personal Use Only apogaNDastu pogaNDo'pyapidhAnaM avataMso vataMsazca vahito'vahitastathA / arya AryastathA proktaH khuraprazca kSuraprakaH / / 12 / jAmAtApi ca yAmAtA jAyA yAyA prakIrtitA / yoSA joSApi ca khyAtA svavAzinyAM suvAsinI // 13 // kaGguH karya vAguzca yavAgUrapyudAhRtA / sutrAmApi ca sUtrAmA kiGkiNI kiGkaNI tathA / / 14 / / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 272 www.kobatirth.org lakuco Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvirUpakoSaH 17 / / jAtIphalaM jAtiphalaM paSThImadhu tanustanUrhanuzcaivaM parSacca abhramanbhramapi khyAtaM khAnitraM ca khanitrakam / dhAnyAkamapi dhanyAkaM khaDgI khaDgo dvidhA mataH / / 16 / / viriJcizca viraJco'pi parazuH pazureva ca / pRSataH pRSaduddiSTo vezyA veSyApi kIrtitA / / surApANAM surApAnaM bhujaGgo bhujago mataH / turaGgasturagazcaiva kabandhaM ca kamandhakam / / 18 // agramagradhAmapi khyAtaM zAriH sAro'pi kathyate / bandhuraM bandhuraM cApi kandaraM kapi / / 19 / / udhmAnamapi coddhAnamAyuzcAyUrapi smRtam / jambIro'pi ca jambhoro varuNo vAraNo'pi ca / / 20 / / rAtriJcaro rAtricaraH satataM santataM tathA / jihvA jihvazca kathito jihvalo yena gIyate / / 21 / / rikthamakthamiti proktaM riSTirRSTizca sammataH / vizrAmo vizramo vApi puruSaH puruSastathA / / 22 / / udakaM ca dakaM caiva kaTaH kaTakaTIrakau / lajjA lajjyA punaH proktA pratativratatistathA / / 23 / / nRtyaM nRttaM ca kathitam zayyAyAM kathyate zayaH / phalitaM phAlitaM caiva vidvadbhiH parikIrtitam // 24 // gambhIraM ca gabhIraM syAt pravavANaH prakvaNastathA / prAdezo'pi pradezaH syAt karajo'pi karaJjakaH / / 25 / / likuco vApi khyAtAvijjalahijjalau / agastiH syAdagastyo'pi yamazca yamajo mataH // 26 // vartulastathA / dRzyate / / 27 / / vAtUlo vAtulaH prokto vRttazca kaTakaM kaNTakaM cApi tathApUrvaM ica kuTIra - kuTirau khyAtau nanandA ca nanAndikA / AmikSAyAmamikSA syAjjaTilo jaTulastathA / / 28 // mAsi jyeSThe tathA jyeSThaH poSe puSyo'pi sammataH / asthivAnasthivAneva vAgvAcA digdizAdayaH / / 29 / / amiSaM camiSaM cATustimasti miriva ceDI ceTI ca kathitA rajaH khyAtaM rajaM mataM tathA / pariSattathA / / 15 // For Private and Personal Use Only smRtaH / matam // 30 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 a0 www.kobatirth.org dvirUpakoSa: eva mahaH prAhuzcintanaM cintanA tathA / dvaidhamAha kelAdivarjanAt // 31 // kuvaro mataH / tathA / / 32 / / matam / tathA // 33 // Dimbho Dimbazva vikhyAtaH kuvaraH ardramAdraM dhutaM ghautaM nizAtaM nizitaM ghrANaM ghrAtaM punaH proktaM gUDhaM guptaM satAM hroNaM hrItaM ca vikhyAtaM ghuSTaM ca ghuSitaM dAntaM damitaM zAntaM zamitaM ghUrNaghUrNite / jasaM ca japitaM caiva kliSTaM klezitameva ca // 34 // tuSTaM ca tuSitaM viddhaM vedhitaM vinavittake / UtaM syUtamutaM caiva bhinnaM bheditameva ca // 35 // ditaM dAtaM ca dattaM syAddhUpitaM dhupitaM tathA / dhUpAyitaM ca mRgataM mArgitaM pUrNapUrite // 36 // anveSitaM tathAnviSTaM trANaM trAtaM ca sammatam / guptaM gopAyitaM caiva buddhaM ca budhitaM tathA // 37 // paNAyitaM ca paNitaM panitaM ca panAyitam / channaM ca chAvitaM caivaM pruSTaM pluSTaM smRtaM budhaiH // 38 // tIthaM tithaM mardhamadhyaM parva syAtparvaNI tathA / guggulurgugguluH proktaH kikidIviH kikIdiviH // 39 // jIvaM jIvo jIvajIvastaDAgastaDagastathA / yatI khyAto yatizca syAvantarIkSAntarikSake // 40 // sannihitaH sannihityAM kola: kolApi kIrtitaH / akulo'pyAkulaH khyAtaH pUpo'pUpazca sammataH // 41 // apapUrvA marSaNA ca bhaNyate cAvamarSaNam / apamAno'vamAnazca bimboSThe'pi dvirUpatA // 42 // mRdvaGgASi ca mRdvaGgI netrAnetryAdike majjA khyAtaH smRtA majjA jhAntA'pi ca vicakSaNaH // 43 // sphaTI phaTA ca caNDArazcaNDAlazva prakIrtitaH / kAvyeSu gIyate harSo hariSo'pi ca kIrtyate // 44 // medhimedhA zaravye ca lakSaM lakSyamudAhRtam / saGkhyA lakSA ca lakSyaM ca karabho'pi karambhakaH / / 45 / / tathA / maha nArikelAdiSu Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 273. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 274 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvirUpakoSaH tarttA ca sammatA / mRdurmRdvI gururgurvI tRptA sraSTA mRSTA mataM tadvad raJjanaM rajanaM tathA // 46 // natirnatyAM gatirgatyAM bhUtirbhUtyAdikaM tathA / bhIrukabhIlukau // 47 // khyAtau nimeSanimiSau smRtau uSA syAduSasA tadvat sevanaM sIvanaM matam / tantrI ca tantrikA prAktA mRjA syAnmArjanI tathA // 48 // sandhyA sandhA pratijJAtA bhAratA bharatA naTAH / smRtau dAsera-dAseyau piTaka: peTakastathA / / 49 / / paristA parizrutaH syAdAlasyo'dalaso'pi ca / kamalaH kAmalo vApi gRdhnurgardhana ityapi // 50 // bhUSNurbhaviSNuH kSamitA kSantA cikaNa-cikkaNau / syAdbahulaM bahu // 51 // maJju ceSyate / prAgalbhI tatra kortitA // 52 // navaM navyaM ca mRdulaM mRdu pRthulaM pRthu vikhyAtaM maJjulaM prAgalbhyaM kIrtyate yatra lADanaM laDanaM caiva vazyo vazo'bhiko'bhIko lupololupalolubhau // 53 // dhRSNuvRSTau vizAlaM vizalaM smaryate budhaiH / bAhubAhotirAtiH syAdUrIkRtamurIkRtam // 54 // truTistutirapi smRtA / sidhyati / / 55 / / bahvApi paThyate kaizcittathA bahNampi caiva hi / bahvapAni tathA bhaTTistritayaM tena sphUraNaM sphuraNaM khyAtiH prathA sApi ca kathyate / stambaghanastu stambaghno mAsizcApi masI smRtA // 56 // kAlanemiH kAlanemI detyanAma dvighA matam / kumbhI cApi tathA kumbhA bhaNyate khyAte mAGgalya-mAGgalye vivadho vIvadho bhRGgariTirbhUrITiH syAt stavastApo'pi bhRkUTaM bhRkkaTaM prAhurmandAro mandaro'pi 'phalaM ca phalanaM khyAtaM nasA nAsA ca kIrtyate // 59 // kRSakaH karSako dRSTaH khalInaM khAlinaM tathA / maNI iva maNIva syAd rodasI rodasA zabdazAsane / / 57 / / mataH / gIyate // 58 // saH / api // 60 // For Private and Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvirUpakoSaH 275 dampatI iva zabdena saMhato teSu pakSakaH / pragrAhaH pragraho dRSTaH pAriplava-pariplavau // 61 // ucchrAya ucchyaH prokto dhAraNaM dharaNaM tthaa| trikhaTvI ca trikhaTvaM ca syAdulUkhalamudUkhalam // 62 // kSamA bhUmiH kSamA tulyA tUlI tulA mataM satAm / masuro'pi masUrastu saruH sadyo'pi dRzyate // 63 // kApuruSaH kupuruSo vAcikA vAcakaH kriyaa| vihaGgameti kathitA tathA khyAtA vihaGgikA // 64 // ApaH zabdo sakArAnto dRzyate zabdazAsane / cArabhaTazcAru bhaTaH khAlviTo khalviTo mtH||65|| khallITaM ca tathA dRSTaM hAjiruktA ca hAjikam / koTitaNDula zabdau ca dRSTau puMklIbayoH punH||66|| katama katarI proktau dRSTI bhikSuka-bhikSako / karkaTI karkuTI nAntA ikArAntA ca kecana // 67 // lAbUralAbUrirvAruruvArazca mataM satAm / AnanazcAnanaM caiva AmeSI cAmrapeSikA // 68 // zAlizcaiva tathA zAlI kalambuzca klmbikaa| nIlikA caiva nIlI ca karkaruH puMsi ca striyAm // 69 // potikA potakA khyAtA smRtau vaastuukvaastuko| bhRGgarAjau bhRGgarajaH samau dADimadANimau // 70 // gutsako gucchako vApi tathA cotsukacotako / zATiH zATI ca vikhyAtA maTo mayaTa eva ca // 71 // samau dAtyUha-dAtyohI paTavAsaH paTavasaH / avasattha Avasatya tad raGgAda raGgako samau // 72 // zUkapiTaH zUkapaTaH khaTakikkaH khaTakikkakam / khyAtI pATaparNATau praghANaH praghaNe'pi ca // 73 // bhrakuTi-bhrakuTau prokto kaliH striipuNsmthitaa| krauJcApi ca punaH krauJcastathA ca pratipadyate // 74 // halanto gIyate kaizcidajanto'yaM . ca gIyate / durlabho prathito loke bIjadhAtupramANataH // 75 // iti zrIpuruSottamadevaviracito dvirUpakoSaH samAptaH / For Private and Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH zuddhavarNamanekArthaM zabdamauktikamuttamam / kaNThe kurvantu vidvAMsaH zraddadhAnA divAnizam // 1 // zabdAmbhodhiryato'nantaH kuto vyAkhyA pravartate / svAnubodhakamAnAya tasmai vAgAtmane namaH // 2 // sarasvatyAH prasAdena kavirbadhnAti yatpadam / prasiddhamaprasiddhaM vA tatpramANaM ca sAdhu vaH // 3 // zivaM bhadraM zivaH zambhuH zivA gaurI zivAbhayA / zivA kIla: zivA kroSTrI bhavedAmalakI zivA // 4 // zivaH zarvaH zivaH zuklaH zivaH kIlaH zivaH pazuH / zivA gaurI zivA kroSTrI zivaM zreyaH zivA snuSA // 5 // gaurI zivapriyA proktA gaurI gorocanA matA / gaurI syAdaprasUtA strI gaurI zuddhAbhayAnvitA // 6 // arka - markaTa- maNDUka-viSNu- vAsava-vAyavaH turaGga - siMha- sItAMzuryamAzca haririndro I harayo daza // 7 // harirbhAnurhariviSNu harirmarut / hariH siMho harirbheko harivajI hariH kapiH // 8 // hariraMzurha rirbhIrurhariH somo hariyamaH / hariH zuklo hariH sarpaH svarNavarNo hariH smRtaH // 9 // madhu madyaM madhu kSaudraM madhu puSparasaM viduH / madhurdaityo madhuzcaitro madhuko'pi madhu smRtaH // 10 // kSudrA pezyA naTI kSudrA kSudrA syAnmadhumakSikA / asahiSNurnaraH kSudraH kSudrA syAt kaNTakArikA // / 11 // vAhoyugmaM ghano vAhI vAhI vAhanamityapi / vAho mAnavizeSaH syAd vAho bAhuriti smRtaH // 12 // iSTikAciyo hAro hAro muktAgaNa: smRtaH / hAro mAnavizeSasyAddhArazca kSetramucyate // 13 // AtmAbhAvo manobhAvo bhAvaH saptapade'pi ca / bhAvaH pUjyatamo loke padArtho bhAva ucyate // 14 // For Private and Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH I kuyA kanyA samAkhyAtA kuthaH syAt karikambalaH / kuthaH kuza: kutha: kITaH prAtasnAyo dvijaH kuthaH // 15 // kuze kAze tilacchAge kambale salile'mbare / dauhitre khaDgapAtre'gnau kutupAkhyaH prakIrtitaH // 16 // bANe vAci pazau bhUmau dizi razmau jale'kSiNi / svarge mAtari vane'gnau mukhe tatve ca godhvaniH // 17 // digdRSTi-dIdhiti-svarga - vAri vAgvANa-vAjiSu bhUmau pazau ca gozabdo vidvadbhirdazasu smRtaH // 18 // zriyAM yazasi saubhAgye yonau kAntau mahimni ca / sUrye saMjJAvizeSe'pi mRgAGke'pi bhagaH smRtaH // 19 // parjanye rAjJi gIrvANe vyavahartari bhartari / mUrkhe bAle jigISau ca devoktirnari tUryAsye zrIphale padye kuJjarAgrakare divi / dvIpe tIrthe nimitte ca viziSTe puSkaradhvaniH // 21 // mUni citte jale kAye sukhe brahmaNi mArute / tvaSTAri // 20 // bAle kAme suvarNe ca kazabdo draviNe'pi ca // 22 // jIve rAjJi ravau dharme tapasvini turaGgame / zite pakSivizeSe ca haMsazabdo harAvapi // 23 // rasaH zRGgArapUrvakaH / raso jalaM raso harSo rasaH puSpAdiniryAsaH pArado'pi raso viSam / / 24 / / kSIre puSparase toye maNDe madye ghRte straji / saptasvartheSu kIlAlaM kathayanti manISiNaH / / 25 / / komale'zmani / tilapiSTe male mAMse jambAle zive klIbe bale prAjJaH palAlaM hayapucche dhvaje puNDre zaile puMsi veSe dhAmani bhUSAyAM lalAmetyuttamaiH vasuH sUryo vasurvahnirvasuH zrIrvAsavo vasu ratnaM vasu dravyaM vasavoSTau dharAdayaH // 28 // akSarANi smRtA varNA varNAH zvetAdayo guNAH / smRtam // 27 // vasuH / varNA nAndimukhA gAthA varNA jJeyA dvijAdayaH // 29 // paricakSate // 26 // guNAdhike / For Private and Personal Use Only 277 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 anekArthadhvanimaJjarIkoSaH zuklo varNo'rjuno nAma pANDavo'pyarjuno mataH / arjunastRNajAtisyAdarjunaM kakubho drumaH // 30 // balistrI madhyabhAgomI balizcarmajarAkRtiH / baliH pUjopahAraH syAd balirdAnavapuGgavaH // 31 // balizcAmaradaNDe ca jarayA zlathacarmaNi / grIvAyAmudare daitye karapUjopahArayoH // 32 // vaNasyAvaraNaM paTTaH paTTobhUrjAhitAkSaraH / vIradIkSApaTaH paTTaH paTTaH syAdadhivAsanam // 33 // randhra vastre vinA madhye vyavadhAne'ntarAtmani / bahioMge ca kAze ca vizeSe'vasare'ntaraH // 34 // ariSTaM grahamityuktamariSTo bRSabhAsuraH / kAkanimbAvariSTau cAriSTaM kSemamiheritam // 35 // maNDalaM bhUmibhAgazca maNDalaH saramAsutaH / maNDalaM vartulaM proktaM saGghAto maNDalaM smRtam // 36 // indriyaM kambalaM proktaM kambalaM romajaH paTaH / kambalantu gavAM sAsnA kambalaM kamalaM viduH // 37 / / kuntalo dezaparyAyaH kuntalaH kezavAcakaH / kuntalaH sUtradhArazca kuntahastazca kuntalaH // 38 // maNiliGgAgrimo bhAgo maNiH prokto bhagadhvajaH / maNiH kUpamukhe jJeyaH padmarAgAdiko maNiH / / 39 // tantraM zAstraM kulaM tantraM tantraM siddhauSadhikriyA / tantraM sukhaM balaM tantraM tantraM pAvanasAdhanam // 40 // netraM vastraM vizeSasyAnnetraM cakSurudAhRtam / parivartaguNo netraM netraH kastUrikAmRgaH // 41 // vAtAdiprakRtirdhAturdhAtuherasAdikaH kriyAbhAvaH smRto dhAturdhAtuH zailopalodbhavaH // 42 // sudhA prAsAdabhAgadravyaM sudhA vidyutsudhAmRtam / sudhaiva bhojanaM jJeyaM sudhA dhAtrI sudhA snuhI / / 43 / / kANDo bANastulAkANDaH saGghAtaH kANDa ucyate / kANDaH kAlo balaM kANDaM kANDaM mUlaM tarorapi // 44 // For Private and Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarokoSaH maNiH sUryo maNizcandro maNihamAcalo giriH / maNIratnAnurAgazca maNI rAjA maNidvijaH // 45 // velA kAlavizeSasyAd velA sindhujalodgatiH / velAsyAdaGgulicchede velA drogyantare dhvaniH // 46 // utsave ca prakoSThe ca muhUrte niyame tathA / kSaNazabdo vyavasthAyAM samaye'pi nigadyate // 47 // bhrUNo bhIdvijo bhrUNo bhrUgo garbhAzayaH striyaH / bhrUNo'NDajaH zizubhrUNo vikalo bhrUNa ucyate // 48 // ahirdaityavizeSaH syAt sUryo'hirahiradhvaja: / bhujaGgo'hi: samAkhyAtaH siMhikAsUnUrayahiH // 49 // vyAlohiH zvApado vyAlo vyAlaH syAt kuTilaH karI / pramAdavAn naro vyAlo byAlo vyAghra udAhRtaH // 50 // zabdAdiviSayAH paJca prasiddhA indrasaMjJayA / zreSTha indraH samAkhyAto devarADindra ucyate // 51 // payasvinyarjunI dhenurdhenuH kuJjarakAminI / asiputrI matA dhenudhanurvRttiH zivaGkarI // 52 // dharmo vRSo vRSaH zreSTho vRSo gau mUSako vRSaH / vRSo balaM vRSaH kAmo vRSaNo vRSa ucyate // 53 // yogo yuktivizeSazca saMyogo yoga ucyate / yogazcAgAmiko lAbhaH samAdhiryoga iSyate // 54 // zalirmukhaH zalirgarbhaH zalibhRGgaH zalirgadA | zali: sarpavizeSazca zaliH kalirudAhRtaH // 55 // sItA lakSmIrumA sItA sItA sasyAdhidevatA / sotA sIradhvajApatyaM sItA mandAkinI matA // 56 // AdimaH kSatriyo nAbhirnAbhizcakrasya piNDikA / kuTumbasyAgraNIrnAbhirnAbhinimnodagA matA // 57 // gotraM nAmAnvayo gotraM gotrazva dharaNIdharaH / gotrA vasundharA jJeyA gotraM ca prabare smRtam // 58 // ghano megho ghanaM sAndraM kAMsyatAlAdikaM dhanam / ghanaM saGgho ghanaM nityaM ghanaH syAllohamudgaraH // 59 // zukraM dehavatAM bIjaM zukramakSirujaM zukramakSirujaM viduH / jyeSThamAsaH smRtaH zukraH zukro daityapurohitaH // 60 // For Private and Personal Use Only 279 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 280 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH rAmA strI jAmadagnyazca rAmaH prokto halAyudhaH / rAmaH pazuvizeSazca rAmo dazarathAtmajaH // 61 // vItarAgo jinaH prokto jino nArAyaNasmRtaH / kandarpazca jinacaiva jinaH sAmAnyakevalam // 62 // droNaH syAt kauravAcAryo droNaH kAka itIritaH / droNo girivizeSazca droNaH syAccaturADhakaH // 63 // zukro daityaguruH proktaH zukro jyeSThahutAzanau / zukraM tejovizeSasyAcchukrastAraka ucyate / / 64 / / jayantI nagarIproktA jayantI carakAnujA / jayantyauSadhibhedaH syAjjayantI zakrasambhavA // 65 // rohitaM zakrakodaNDo rohito matsyapuGgavaH / rohito lohito varNaH mRgajAtistu rohitaH // 66 // dhAtakI procyate dhAtrI dhAtrI cAlamako matA / dhAtrI vasundharA jJeyA dhAtrI syAt stanadAyinI // 67 // vINAdaNDaH pravAla: syAt pravAlaH pallavo mataH / pravAlo vidrumaH proktaH pravAlaH praNavo mataH // 68 // koNo'straM mahiSaH koNaH koNaH koTiritIritaH / koNo guhaikadezazva koNo tAla: kAlakriyAmAnaM tAlaM vRkSabheda: smRtastAlastAla: kASTA nizA kakup kASThA kASTA proktA vasundharA / kASThA kAlavizeSaH syAt kASThaM vRkSapatraM palAzaM syAt palAzo palAzo harito varNaH palAzaH satraM dhanaM gRhaM satraM satraM dAnaM samIritam / satraM nAmAyudhaM proktaM satraM sucaritaM smRtam // 73 // dAru nigadyate // 71 // rAkSasaH smRtaH / pAza ucyate // 72 // kalAsu kuzalaH kalpaH kalpo jJeyo nirAmayaH / kalpaM kAlavizeSazca kalpaM madyaM ca kIrtitam // 74 // vINAdivAdanam // 69 // pAtAlamiSyate / karataladhvaniH // 70 // biSTaro bahiSAM muSTiviSTaraM muSTiviSTaraM jJeyamAsanam / viSTaro sabhA duvizeSazca viSTaraH samitirityuktA samitiH samitiH samayo jJeyaH saGgrAmaH kratureva ca // 75 // saMyugAvanI / samitirmataH // 76 // For Private and Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarokoSaH parigrahaH / parigrahaH // 77 // mataH // 79 // balauSadhI / balAmahI // 80 // parigraho dvijagrAhye sainyapRSThe parigraho'nubandhaH syAt parigrAhaH sito vRddhaH sitaH zuklaH sitaM rajatamucyate / sAyako'pi sito jJeyaH sito daityapurohitaH // 78 // citrakaM tilakaM proktaM citrakaM zApado mataH / citramUlazca jAtizca citrako'pyantako lo halI balaM sainyaM satyaM balaM ratnayonirbalo daityo balAlakSmI kumAtRkaH kadambaH syAt kadambaH sarSapaH smRtaH / kadambo vRkSabhedazca kadambo nirguNaH pumAn // 81 // priyako bIjasArazca priyako dvIpicitrakaH / priyakaH priyatoyaH syAt priyako muktako vratI // / 82 / / akSo bibhItako vRkSaH pAzako'kSo'kSamindriyam / akSo rAvaNirityuktaH kRtyamakSantu nimnagam // 83 // cakraH pakSivizeSazca rathAGga cakramAyudham / cakraM rASTraM ca saGghazca cakraM vyAvartakaM matam // 84 // satyasandhaH kharo jJeya: kharo'pi kharadUSakaH / kharo rAsabha ityukto vyavahAre paTuH kharaH // 85 // kRSirgotra vizeSaH syAt kRSiH kAlaH kRSiH kapiH / kRSirADhaka ityuktaH kRSivaizvAnaro muniH // 86 // jAtiH syAt sahajAkhyAnaM mAlatIjAtirucyate / gotrAdijanmajAtiH syAjjAtirvallIti kathyate // 87 // goviSANaH phaNo jJeyo bhujaGgasya phaNaH phaNA / phaNA jaTA phaNA tRSNA phaNA manthAnakuNDalI // 88 // tilako vRkSabhedazca tilakaM citrakaM viduH / tilakaM klomasaMjJaM syAt pradhAnaM tilakaM matam // 89 // gandharvo devajAtiH syAt gandharvo hi turaGgamaH / gandharvazca smRto nAgo gandharvo mRgapuGgavaH // 90 // zRGgaM pradhAnamicchanti zRGgaM ca zikharaM viduH / zRGga viSANamityAhuH zabdakoSavicakSaNAH // 91 // sAraGgo dhanuSo nAma sAraGgo vAyurityapi / sAraGgo nAma jAtizca sAraGgo nAmaghAtakI // 92 // For Private and Personal Use Only 281 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 anekArthadhvanimaJjarIkoSaH sAraGgaH kukkuTo zeyaH sAraGgo bhramaro mataH / sAraGgaH khaDgabhedaH syAt sAraGgaH kamalAhvayaH // 93 // sAraGgaH kuJjaraH khyAtaH sAraGgazcAtako mtH|| sAraGgaH parvato jJeyaH sAraGgo hariNo mataH // 94 / / karaNaM kAraNaM vidyAt kSetraM karaNamiSyate / karaNo jAtibhedazca karaNAnIndriyANi ca // 95 // puNDarIka: smRto vyAghraH puNDarIkaH kamaNDaluH / puNDarIkaH sito varNaH puNDarIkaM saroruham // 96 // apatye ca pRthivyAdau kAle sIte ca rAkSase / prApte prANini kInAze bhUtazabdaM pracakSate // 97 // zarabho'STApadazcaiva svarNamaSTApadaM matam / aSTApadaM sAriphalaM kRSijAtirudAhRtA // 98 // bAlaH kezo jalaM bAlaM bAlaM kAzatRNaM matam / bAlo mUrkhaH zizurbAlo bAlo vega udAhRtaH // 99 // bAlakaH khecaro vyAghro bAlakaH pRthukaH smRtH| bAlakaM gandhadravyaM ca jaTAjUTaM ca bAlakam // 10 // zyAmA rAtristrivRt zyAmA zyAmA strI mugdhayauvanA / zyAmA priyaGgurAkhyAtA zyAmA syAd vRddhadArikA // 101 / / zubhA sudhA zubhA satyA snuhI kSIrA zubhA matA / zubhaM zreyaH zubhA zobhA samAkhyAtA harItakI // 102 // guruH pitA gurujyeSThA guruH surapurohitaH / durvaho'pi guruH prokto guruH ziSyAbhiSecakaH // 103 // kAntAraM kAnanaM proktaM kAntAraH pAkazAsanaH / ikSubhedazca kAntAraH kAntAro durbharodaraH // 104 / / khajUraH phalabhedaH syAt khajUraM rajataM matam / khajUraH kSudrajAtiH syAt khajUro grahaNAdhipaH // 105 / / bAhnIkaM higurAkhyAtaM bAhnIkaM kuGkumaM matam / vAlIkaH syAjjanapado bAhrIkAzcAzvajAtayaH // 106 // iti kAzmIrAmnAye mahAkSapaNakaviracite-anekArthadhvanimaJjaryA zlokAdhikAraH prathamaH samAptaH / For Private and Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH 283 taTo vapraH pitA vapro vapraH kedAra eva ca / sarpo vyAlo viSo vyAlo vyAlo jJeyazcatuSpadaH // 1 // aTTe dAreSu zayyAyAM tatpazabdo'bhidhIyate / tArA svanau gRhe sthAne dhiSNyamAhurmanISiNaH // 2 // abhikhyeti samAkhyAtA kIrtI kAntau ca nAmanI / rambhA devAGganA proktA rambhA syAt kadalI matA // 3 // mocA zAlmalirAkhyAtA mocA'pi kadalI mtaa|| kakSeti bhavanAntarbhUkhalA gajarajjuSu // 4 // bale garuti mAsA. pakSA niyamapAzrvayoH / mAsyASADhe vizuddhe'gnau zukle'nupahate zuciH // 5 // zakre'pi vASike meghe mattanAge ghnaaghnH|| vRkSabhede karIraH syAd ghaTe vaMzAGkure'pi ca // 6 // dehe dAreSu kedAre kSetraM vRddhau ca kIrtyate / zeSaM kevalamalpaM ca vidyAdekArthakaM budhaH // 7 // ni!ho nirgatApIDA niryAsadvArabhUmiSu / avizabdo ravau meSe parvate'pi nigadyate // 8 // mRgaparvatadurgeSu nikRSTe'pi ca zambaraH / dhvanau dhave ca dambhe ca gahvare gahane'pi ca // 9 / / nyAye tulye vidhau kAle citte daNDe ca kalpavAk / Atmeti brahmavAd geha-mano-yajJa-dhRtiSvapi // 10 // paryAptau zikSite puNye kSeme ca kuzaladhvaniH / pratyayaH zapathe chidre-vizvAse satyahetuSu // 11 // padaM lakSma paritrANe krame vastu-pratiSThayoH / doSe cApagame daNDe syAd pratyaya iti zrutiH // 12 // prabhAve tejasi sthAne dhAmazabdo nigadyate / jAto cAtmani-cAtmIye dhanesvAkhyA pravartate // 13 // kUTAkhyAnRtayantrAyodhanamAyotkaTAdiSu / pAracchede pramANe ca mAtrAkhyA ca pravartate // 14 // iDA varSe ca pAnIye bhUmau vAkye raNe mtH| sAdhu sattAprazasteSa zreSThe ca saditi dhvaniH // 15 // For Private and Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 anekArthadhvanimaJjarIkoSaH pradhAne rAjaliGge ca kakudAkhyA pravartate / palamaNDanayoniSko niSko dInArarukmayoH // 16 // yuyutsotsaGgayo raGkaH syAdako lekhyalakSmaNoH / viziraske nare nIre kabandhaH khecare'pi ca // 17 // merau vRkSavizeSe ca dhanuH zabdastu kaarmuke| akSilomasmRtaM vartma vartma mArge prakIrtitam // 18 // varma dehapramANaM syAdvama dehazca kathyate / dAyAdo bAndhavaH prokto dAyAdastanayo mataH // 19 // vigraho vairyavaskando vigraho vpurucyte| prakoSThaH kUparasyAdhaH prakoSTo dvArakoSTakaH // 20 // proktaM vitAnamulloce vitAnaM zUnyamucyate / satI dAkSAyaNI devI saccaritrAbalA satI // 21 // vadhUArI vadhUrbhAryA vadhUH putravadhUrapi / rakSaH kazipurAkhyAtaH prAvAraH kazidharmataH // 22 // ADambaro gajArAvastUryanAdazca bhaNyate / kapardo harajaTaudhaH kapardaH zvetakAkinI // 23 // tUvaro niviSANo gau nizmazrustUvaraH pumAn / pApIyAMso nRzaMsAH syunUzaMsAvAdinaH smRtAH // 24 // zAradastu zaratkAlaH syAdadhRSTastu shaardH| upahvaraM rahasthAnaM samIpaM syAdupahvaram // 25 // prasvedo'tha nidAghaH syAnnidAgho grISma ucyte| kazmalaH syAt pizAco'pi kazmalo moha eva ca / / 26 / / keturgrahAvizeSaH syAddhvaje keturudaahRtH| avajJA kathyate rIDhA rIDhA gatirapISyate // 27 // varddhanaM chedanaM proktaM varddhanaM vRddhirucyate / kaserukaM jale kande pRSTasyAsthina kaserukA // 28 // nirvAtamAzrayaM vidyAdabhinna kevalaM tthaa| konAzazva kapardaH syAt kInAzau yamakarSakau // 29 / / nAgo vRkSavizeSaH syAnAgau vaarnn-pnngau| kulaM saGghaH kulaM gotraM zarIraM kulamucyate // 30 // pUgaH pUgIphalaM proktaM tathA pUgaH kadambakam / jJeyAH sumanaso devAH kusumAni ca sajjanAH // 31 // v Ital F For Private and Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH 285 kusumaM puSpamityAhuH kusumaM raja ucyate / dhavaH patirdhavaH zuklo vRkSajAtirdhavo mataH // 32 // dhavaH prativadhe bAdhe vaSajAtirdhavo mtH| zyambakastAmradhAtuH syAt tryambakazca mahezvaraH // 33 // ziphA zephAlikA jJeyA ziphA zlAghA ziphA jaTA / puNyaM suvihitaM karma pavitraM puNyameva ca // 34 // khalo rAziH khalo nIcaH khalaH piNyAka eva ca / zAlA zlAghA zilA zAlA zAlA zAkhA ca vezma ca // 35 // mAlyaM mAlye ziromAlyaM mAlA mAlyamudAhRtam / rADhA dezavizeSazca rADhA zobhA vidhIyate // 36 // palaM mAMsaM palaM mAnaM palo mUrkhaH palA tulA / AliH sahacarI jJeyA paGktirAlirudAhRtA // 37 // dalamarddha dalaM patraM dalaM hastyAdisAdhanam / AjiH syAt samabhUbhAgaH saGgrAmo'pyAjirucyate // 38 // pratijJA saGgaro jJeyA saGgrAmaH saGgaro mataH / ulUkaH puruhUtaH syAt puruhUtaH purandaraH // 39 // antakejagare kuje mRtyuH syAmmaraNe'pi ca / zampA vidyutpaviH zampA zampA zaGkhadhvanirmataH // 40 // uparyambhodhare cUrNe vidurabhraM vipazcitaH / nivRttAvabhidheyartho dhane proktaH prayojane // 41 // krato krodhe tathA dainye manyuzabdaH pracakSate / bahulA kRttikA jJeyA gAvazca bahulA matAH // 42 // prAdhvaM bandhanamityuktaM prAdhvaM prahaM ca sUribhiH / hariNaH pANDuro varNaH sAraGgo hariNo mtH|| 43 / / karaTaH kAtaroM jJeyaH karaTo dhvAGkSa ucyate / karkareTuH smato gadhraH karkareTuramarSaNaH // 44 // saudhAvayavavijJAnagamaneSu kalA mtaa| tuSAraH kSudra pASANe tuSAraH zIta ucyate // 45 // amRtaM vAri vijJeyaM devabhojyaM tathAmRtam / kuntyA bhUmiH samAkhyAtA kuntyA kuntakadambakam // 46 // For Private and Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 286 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH iti smRtaH / zabdo'bhidhIyate // 47 // pakSa kitave dyUte durodara dIptau dRSTau sutArAsu jyotiH rogArtA bhAgyamUDhAlpA mandAH proktA vicakSaNaiH / zastre pramANamicchanti sthitau hetau ca kovidAH // 48 // maNiH kaliJjaro jJeyo maNiko maNireva ca / viSaM pAnIyamityuktaM viSamantakaro rasaH / / 89 / / vAjamantraM gururbAjo vAjaM pIyUSamiSyate / vrajo goSTho vrajo mArgo vrajaH saGgo vrajo gaNaH // 50 // vIryaM zukraM balaM vIryaM vIryaM bIjamudAhRtam / nakSatrasya maghA nAma kundasya kalikA maghA / / 51 / / dvijihvaH sUcako jJeyo dvijihvastu bhujaGgamaH / vijJeyaM zayanaM zayyA zayyA pustakasaJcayaH // 52 // tarasaM mAM samAkhyAtaM tarasaM balamucyate / vAruNI madirA jJeyA pazcimA dik ca vAruNI // 53 // mandurA vAjizAlAsyAdAvAso'pi ca mandurA / sUnRtaH zikSito martyaH sUnRtaM satyavad vacaH // 54 // kokazo vAnaro bhikSuH kIrtitaM cAsthikIkasam / romantha: syAt pazUdgAre romantha: kITavartanam / / 55 / / haridrA rajanI proktA rajanI ca vibhAvarI / parighaH parighAtaH syAt parigho daNDa ucyate / / 56 / / gharA pRthvI dharA dhArA gharaH zailo dharA dhRtiH / mUle kadalikA kandaH kando vArida ucyate / / 57 / / karo hastaH karo razmiH karaH karSakavetanam / dvandve dundubhirAkhyA ca dundubhiH syAttathAnakaH // 58 // proktaM vipinamudyAnamudyAnaM gamanaM smRtam / varddhanI ca ghaTIjJeyA varddhanI tRNakUcikA // 59 // kuGkumaM rudhiraM jJeyaM kuGkumaM kSatajaM smRtam / nandanaH svajana: putro nandanaH svargavATikA / / 60 // mAnasaM cittamityuktaM mAnasaM tradazaM saraH / dhAvanaM zodhanaM proktaM dhAvanaM zIghravartanam // 61 // syandanAkhyA drume stAve syandano ratha ucyate / turAyaNaH samaH saGgo kriyAhInasturAyaNaH / / 62 / / For Private and Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH 287 parAyaNa RNe sthAne tatparazca parAyaNaH / karipRSThe kule veNau vaMzeti kavibhiH smRtA // 63 // jaTAjUTe zikhaNDoktiH kalApe'pi zikhaNDinaH / ziSTabhojanadeheSu pAtrazabdaH pracakSate / / 64 / / haMse'gnau garuDe candra dvijarAja iti dhvaniH / kaivarte'pi ca kaivartaH kaivartaH salile'mbare // 65 // pippalAkhyA jalAzvattha-vastra-kaivarta-vastuSu / candramAzcandano jJeyazcandano malayodbhavaH // 66 // sakalA vrIhayaH sasyaM vijJeyaM sasyamakSivaH / dRSadharaNye sasye ca kuruvinda iti zrutiH / / 67 / / karavIrazca mArasyAdaSTiH karavIrakaH / karINAM bandhanasthAnaM vArirvAri jalaM matam // 68 // pracuraM bhUri vijJeyaM bhUrikAJcanameva c|| sUdaH syAtsUpakArazca sUdo jJeyaH kuTumbikaH / / 69 / / bhaSako durjano jJeyo bhaSaka: srmaasutH| sUto bhAskara ityuktaH sUtaH sArathirucyate // 70 // pratirodhakaro vA syAd durjanaH prtirodhkH| sauvIre ca vizeSasyAt sauvIraM kAJjikaM matam // 71 // daurmanasyaM ghaNA proktaM ghaNA ca karuNA mtaa| bhaGgaH palAyanaM vIcisaMsthaM bhaGgazca bhaJjanam // 72 / / tIkSNaM tIvaM samAkhyAtaM tIkSNaM lohamazanti ca / mArgaNo yAcako jJeyo mArgaNo'pi zilomukhaH // 73 // bhRGgaH zilImukhaH khyAto nArAco'pi zilImukhaH / bhUkuNDo sUkaraH prokto bhUkuNDI ca kRSIvalaH // 74 // pustake plutamazvasya gatau mAtrAtraye plutam / rukmaM hema vijAnIyAd rukmaM rajatamucyate // 75 // mRNAlaM bisanImUlaM mRNAlaM ca jalAlukam / kAvyA tu pUtanA jJeyA kAvyaM granthanibandhanam // 76 // utpalaM nalinaM proktamatpalaM kuSThamauSadham / vAsurA cAlanI jJeyA vAsurA balabhI matA // 77 // rajate kaladhautaM syAt kaladhautaM ca kAJcanam / pradhAnaM prakRtiH prajJA pradhAnaM viduruttam // 78 // For Private and Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 anekArthadhvanimArIkoSaH cakramapyaravindaM syAdaravindaM saroruham / zRgAlo jambuko bhIruH zRgAlo dAnavo mataH // 79 // tridazA marutaH proktA mAruto'pi samIraNaH / yamazabdo budhariSTaM kuntavastra vizeSayoH // 80 // kuNDalaM maNDalaM jJeyaM kuNDalaM karNabhUSaNam / pratibandhaH kulAdhAraH pratibandho balakriyA // 81 // vatirdIpazikhA sUtraM vtirnetraanyjnocitaa| dhamyATazca kaliGgaH syAta kaliGgo dezavAcakaH / / 82 // zaile tRNavizeSe'rke triSu garmuditidhvaniH / vAlmIkazca syamIkasyAd vAlmIko vAgvizAradaH // 83 / / sAmajaH kuJjaro jJeyaH sAmajaH samayo mataH / vAjikA pakSijAti: syAd vAjikA nIlamakSikA // 84 / / sAraso lakSmaNaH prokto lakSmaNo rAghavAnujaH / lakSmAkhyaH kandajAtisyAccihna lakSma ca kathyate // 85 // zAGkaro vRSabhacchandavizeSe zAGkaraM matam / kaJjaH kezavizeSe ca kajaM pIyUSapadmayoH / / 86 // iti kAzmIrAmnAye mahAkSapaNakaviracite anekArthadhvanimaJjAmadha. zlokAdhikAroH dvitiiyH| atha pAdAdhikAramAha-- rAjA candro nape rAjA payaH kSIraM payo jalam / mitro bhAnuH suhRnmitraM daraM chidraM daraM bhayam // 1 // zrIkaNThasthAvarau sthANU harazchAgAcyutA ajAH / govindo harigosaGkhye zivakRSNau vRSAkapI // 2 // zarIrotsedhayoM kAyaH sandhAvadhipratijJayoH / / tejaH purISayovarcaH sauva! bhaktaraktayoH // 3 // saritsamudrayoH sindhuH zAla: prAkAravRkSayoH / cAtakApatyayostokaM pApavyasanayoragham // 4 // pipAsAlobhayostRSNA bhuvanaM lokatoyayo / zaSpaM bAlatRNaM proktaM dAru kASThaM nigadyate // 5 // For Private and Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthadhvanimaJjarIkoSaH 289 zaizavaM dArakaM bAlyaM kiGkiNI kssudrghnnttikaa| madhyAzvamadhyayoH kazyaM vADavo vahniviprayoH // 6 // nistrizau khar3agapApiSThau bhaGgavANau shiliimkhau|| surasImA ca nimiSau bASpa uSmA tathA zucau // 7 // uccaH puro'tha vegazca vanaM kAnanamacyate / ilA bhUmirmatA gauzca saMjJA saMvicca nAma ca // 8 // zailo'diraMzamAnadirbhAnaH svrbhaanrrymaa| sUto bhAskara ityuktaH sUtaH sArathirucyate // 9 // vRkSajAtirgajo pIlU pradarau rogamArgaNau / sakaroSTau ca karabhau hAvau krandanavibhramau // 10 // vanAraNyAnalau dAbau jImUtau meghaparvatau / ballavau sUdagopAlau cikurau kezacaJcalau // 11 // mayoSTau karabhau prokto lakSmIrmA ca nigadyate / / ke pAnIyaM ziraH proktaM nIhAro himamucyate // 12 // ariSTapiSTako kalko vRkSau dAnavavairiNau / pagulAvaruNau zoNAvambare vyomavAsasI // 13 // udAnAkhyau marudvandvau nyagrodhau vaTakAmukau / dhvAkSaH kAko bako dhvAkSau nagaH zailo dramo nagaH // 14 // khalo hrasvaH khalaH karaH kSitiH pathvI kSitiH kSayaH / / badare sUkare kolaH kaliH kalahakAlayoH / / 15 // kANDaH zaro dalaH kANDaM coraH syAt pratihArakaH / kSayaM gehe kSaye hrAsaH zramaH khedaH zramaH kriyA // 16 // kaNTho'dhvanirgalaH kaNThaH prahiH kapaH prahiH srH| zazAGkasvarNayozcandraH kiTiH sUkara-lohayoH // 17 // bahirdabho jalaM bahirlAGgalaM halamindhanam / nimitta-hRdayau hetu horau vajra-mahezvarau // 18 // kAzmIrajazuko kIrau . vIrau vikrama-bAndhavau / kauziko vAsavolUko sAyakAvasimArgaNau // 19 // dhvAntAcalau matI vindhyau zikhinau bahi pAvako / dhorau sAtvikadhImantau varau zreSThahutAzanau // 20 // utsaGgasUkarau kroDau vatsau tarNakaputrako / kAntyanAtapayocchAyA dayA hiMsAnukampayoH // 21 // 19 a0 For Private and Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 anekArthadhvanimaJjarIkoSaH drumo vRkSeSu ratneSu dhruvau nakSatranizcalau / saGghAte pUraNe pUraH sUraH sUryanarendrayoH // 22 // pataGgo zalabhAdityau aauM sphaTikabhAskarau / zUro yodhe tathAditye baghU nakulapiGgalau // 23 // spaSTaprAjJau matau vyaktau dIptiH svecchA tathA ruciH| go'kArye ca kaupInaM saMjJe sto nAma-cetane // 24 // madhuraM ca priyaM svAdu zambhurbrahmA mahezvarau / nityaM svaM ca nijaM proktaM baladIptistathaujasI // 25 // hAyanau varSabhojyau ca hetI zastrAciSo mate / AzAsaMjJe kakupprokte stanameghau payodharau / / 26 / / abhirUpo budhe kAnte yAmiH svasRkulastriyoH / udaye'dhigame prAptirvahni-sUryo vibhAvasU // 27 // vRjinaM maline pApe prajJAnaM buddhicihnayoH / samarthe'dhikRte'dhyakSo vIryodyogau parAkramau // 28 // varAhe mUSake bhIruH plavaGgaH kapibhekayoH / mUlye pUjAvidhAva? dRSTirakSiNa tathA matA // 29 // cIraM ca valkale vastre kRkaH kaNThe tathodare / pArthArau zravaNe karNaH sUnuH putre tathA'nuje // 30 // kuH sthAne samare matsye rUpamUrte ca durbhre|| avaTAkhyaH kupagatau nimitta hetulakSaNe // 31 // hite zakte samarthaH syAt komalA'kaThinau mRdU / sthANa stambhaharau proktau dantaviprANDajA dvijAH // 32 // priye'satye vyalokaM ca vaco vAkyaM ca gormatA / antevAsipadaM ziSye nApite ca tathA smRtam // 33 / / antevAsigaNAnAM ca naanaashbdaarthmnyjrii| upayacchatu saubhAgyaM paThatAM ca divAnizam // 34 // iti kAzmIrAmnAye mahAkSapaNakaviracite anekArtha dhvanimajaryAM pAdAdhikAraH samAptaH / zrIkalyANezvaraH pAtu vo nazca / For Private and Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarakoSa kA koSazAstrIya tathA bhASAzAstrIya adhyayana lekhaka-DaoN0 kailAzacandra tripAThI koSagranthoM meM 'amarakoSa' kA pracalana sarvAdhika hai| yadi kahA jAya ki 'amarakoSa' ke atirikta zabdajJAna kA vyAvahArika laghubhUta upAya dUsarA koI nahIM to isameM atizayokti nahIM hai| isakI upAdeyatA kA mUlyAGkana aba taka upekSita rahA hai| DA0 kailAzacandra tripAThI ne prastuta zodha-prabandha likhakara isa abhAva kI pUrti kI hai| prastuta grantha meM zodhakartA ne koSavidyA ke vikAsa evaM tulanAtmaka vizleSaNa ko dhyAna meM rakhate hae bhASAzAstrIya dRSTikoNa ko apanA kara zabdoM ke svarUpAtmaka-vivecana meM samanvayAtmaka mArga apanAyA hai| isa kAraNa isa grantha kI upayogitA aura bar3ha gaI hai| zabdoM kI prAyogika vizeSatAoM kI samIkSA kiye jAne se isakA vyAvahArika pakSa aura adhika vyApaka ho gayA hai| mUlya 30-00 abhidhAnacintAmaNiH hemacandra kRta 'maNiprabhA' hindI vyAkhyA, vimarza sahita vyAkhyAkAra-paM0 zrI haragovinda zAstrI prastuta koza-grantha sArapUrNa vistRta hindI TIkA evaM apUrva koza-kalA se paripUrNa hai| isakI vistRta bhUmikA, viSaya-sAraNI, nava-zabda-yojanA tathA antima zabdAnukramaNikA atyanta hI upAdeya aura prazasta hai / 45-00 Adaza hindI-saMskRta-koza sampAdaka-pro0 rAmasvarUpa zAstrI isa koza meM lagabhaga cAlIsa sahasra hindI-hindustAnI zabdoM tathA muhAvaroM ke saMskRta paryAya diye gaye haiN| pratyeka zabda kA liMganirdeza bhI kiyA gayA hai| hindI kriyApadoM ke saMskRta dhAtuoM ke gaNa, pada, seTa, aniTa, veTa, Nijanta Adi ke rUpa bhI diye gaye haiN| susaMskRta tathA parivadhita dvitIya saMskaraNa 60-00 pustaka-prAptisthAnacaukhambA surabhAratI prakAzana, gopAlamandira lena, vArANasI For Private and Personal Use Only