________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/સંકલના વળી, ભગવાન મહાવીર સર્વજ્ઞ હતા કે બુદ્ધ સર્વજ્ઞ હતા કે કપિલ સર્વજ્ઞ હતા, તેનો વિશેષ નિર્ણય યોગીજ્ઞાન અતીન્દ્રિય પદાર્થ જોનાર એવા અતિશય જ્ઞાન વિના થઈ શકે તેમ નથી. તેથી અન્ધકલ્પ એવા વિશેષ તત્ત્વને નહિ જોનારાએ સર્વજ્ઞના વિષયમાં વિવાદ કરવો ઉચિત નથી. વળી અનુમાનથી પણ આ સર્વજ્ઞ છે અને આ સર્વજ્ઞ નથી, તેવો વિશેષ નિર્ણય થઈ શકે તેમ નથી. તે શ્લોક-૧૪૩-૧૪૪માં બતાવેલ છે.
વળી, અનુમાનથી પણ સર્વજ્ઞવિશેષનો નિર્ણય થઈ શકે તેમ નથી, તેમાં ભર્તુહરિએ આપેલ યુક્તિ શ્લોક-૧૪પમાં બતાવેલ છે.
વળી અતીન્દ્રિય એવા સર્વજ્ઞાદિ પદાર્થોનો નિર્ણય યુક્તિથી પણ થઈ શકતો નથી, તે યુક્તિથી શ્લોક૧૪૬માં બતાવેલ છે.
વળી, શુષ્ક તર્ક દ્વારા તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થતી નથી, પરંતુ આગમ, અનુમાન અને યુક્તિથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિના અર્થી જીવે શુષ્ક તર્કનો ત્યાગ કરીને શ્રત, શીલ અને સમાધિમાં અભિનિવેશ કરવો જોઈએ, એમ શ્લોક-૧૪૭નો શ્લોક-૮૮ સાથે સંબંધ છે.
વળી મહાત્માઓએ સત્સંગ અને આગમ દ્વારા આવેદ્યસંવેદ્યપદને જીતવા અર્થે યત્ન કરવો જોઈએ, એમ શ્લોક-૮૫માં બતાવ્યું. ત્યારપછી તેને જીતવા માટે કુતર્કનો ત્યાગ કરવો જોઈએ, તેમ અનેક દૃષ્ટિકોણથી અત્યાર સુધી બતાવ્યું. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે મોક્ષના અર્થીએ ક્યાંય આગ્રહ રાખવા જેવો નથી, પરંતુ શ્રત, શીલ અને સમાધિમાં આગ્રહ રાખવા જેવો છે, એમ શ્લોક-૮૮માં કહેલ, તેની પુષ્ટિ શ્લોક-૧૪૮ થી ૧૫ર સુધી કરેલ છે.
– પ્રવીણચંદ્ર ખીમજી મોતા
વિ. સં. ૨૦૬૩ તિથિ-વૈશાખ સુદ ૩ તા. ૨૦-૪-૨૦૦૭, શુક્રવાર ૩૦૨, વિમલ વિહાર, સરસ્વતી સોસાયટી, પાલડી, અમદાવાદ-૭.
