Book Title: Sahrdayaloka Part 01
Author(s): Tapasvi Nandi
Publisher: L D Indology Ahmedabad

View full book text
Previous | Next

Page 256
________________ 'Pratīyamāna artha' - as seen in the earlier ālamkārikas... 231 svarūpa-viveko na krtaḥ, praty uta upālabhyate, abhagna-nārikelavat yathāśrutatad-granthodgrahaņa-mātrena, iti." It is very clear that both Anandavardhana and Abhinavagupta are absolutely clear that the ancients knew dhvani, and therefore, we may add, vyañjana also, eventhough they did not make any attempt to arrive at its definition. Ruyyaka, in the beginning of his work Alamkāra-sarvasva says : ('65 pp. 2, Edn. R. C. Dwivedi, Motilal Banarasidass) "iha hi tāvad bhāmahodbhața-prabhịtayaś cirantanálamkārakārāḥ pratīyamānam artham vācyopaskārakatayā alamkārapakşa-niksiptam manyante. tathā hi . paryāyokta-aprastuta - praśamsā-samāsoktyāksepa-vyājastuti-upameyopamāananvayā"dau vastumātram gamyamānam vācyopaskārakatvena, 'sva-siddhaye parāksepaḥ' 'parārtham sva-samarpanam' iti yathā-yogam dvividhayā bangyā pratipaditam tai). rudrasena tu bhāvā'lamkāro dvi-dhaivoktaḥ. rūpaka-dīpaka-apahnutitulyayogitā"dau upamā”dy alamkāro vācyopaskārakatvena uktah. utpreksā tu svayam eva pratīyamānā kathitā. rasavat-preyah-prabhrtau rasabhāvā"dir vācyaśobhāhetutvena uktah. tad itthām trividham api pratīyamānam alamkāratayā khyāpitam 'eva. vāmanena tu sādrśya-nibandhanāyā laksaņāyā vakroktyalamkāratvam bruvatā kaścid dhvanibhedólamkāratayā eva uktaḥ. kevalam guna-viśista-padaracanā"tmikā rītih kāvyā"tmatvena uktā..." Thus Ruyyaka has analytically specified how threefold implicit sense is covered under various figures of speech by earlier ālamkārikas. Jagannātha in his Rasa-gangādhara (pp. 555 Edn. N.S. Bombay, '47) observes : idam tu bodhyam. dhvanikārāt prācīnair bhāmahodbhata-prabhṛtibhih svagranthesu kutrā'pi dhvani-gunībhūtavyangya"di sabda na prayuktah iti etāvatā eva tair dhvanyā"dayo na svīkriyante iti adhunikānām vācoyuktir ayuktā eva. yataḥ samāsokti-vyāja-stuti-aprastutapraśamsādy-alamkāra-nirūpaņe kiyantópi guņābhūta-vyangya-bhedās tair api nirūpitāḥ. aparaś ca sarvópi vyangyaprapancah paryāyokta-kuksau niksiptah. na hi anubhavasiddhórtho bālena api apahnotum śakyate. dhvanvā"di-padaih param vyavahāro na krtah. tena na hi etāvatā anangīkāro bhavati. It can be said that the presence of vyañjanā and vyangyārtha or suggested sense can be traced in all poetry beginning from the Rig-veda, but perhaps it is quite different to discover in poets and critics any theoretically conscious understanding Jain Education International For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602