________________
ચિત્ર પરિચય
૧
નીચેના વર્ણનમાં પ્રથમને આંક, ચિત્રની અનુક્રમ સંખ્યા સૂચક છે. બીજો આંક તે ચિત્રને
લગત અધિકાર આ પુસ્તકમાં કયા પાને લખેલ છે તે બતાવે છે. સર્વ ચિત્રો સંખ્યાના અનુક્રમમાં ગોઠવ્યાં છે. એટલે કયું ચિત્ર કયા પાને છે તે શોધી કાઢવું સહેલું થઈ પડે છે. કેઈ વિશિષ્ટતાને લીધે આડું અવળું મૂકવું પડયું હશે તે તે
હકીકત તેના પરિચયમાં જણાવવામાં આવી છે. આગળ મુજબ આ પુસ્તક પણ ચિત્રોના ત્રણ વર્ગ પાડવામાં આવ્યા છે.
(૧) સામાન્ય ચિત્રો (૨) પરિચ્છેદના મથાળા ઉપરના શોભન ચિત્રો (૩) અને રાજ્ય વિસ્તાર બતાવતા તથા અન્ય પદેશિક નકશાઓ. પ્રથમ આપણે સામાન્ય ચિત્રોનું વર્ણન કરીશું.
() સામાન્ય ચિત્ર આકૃતિ નંબર વન પૃષ્ઠ
કવર કલ્પવૃક્ષ અથવા કલપકુમનું ચિત્ર છે. તેની હકીકત પુ. ૨.
પૃ. ૨૮ માં સંપૂર્ણ જણાવી છે ત્યાંથી જોઈ લેવા વિનંતિ છે. ૨ મુખપૃષ્ઠ પૂંઠા ઉપર પુ. ૨ માં સૂચવેલ નિયમ પ્રમાણે આ ચિત્ર ખાસ કરીને
ચૂંટી કાઢવામાં આવ્યું છે. તે મથુરાના સિંહસ્તૂપનું છે. તેને ચૂંટવા માટે અનેક કારણે મળ્યાં છે (૧) શિ૯૫કળાની દૃષ્ટિ છે (૨) તેની પ્રાચીનતા છે (૩) આ પુસ્તકમાં જ તેને અધિકાર અપાય છે (૪) તેમાં ઐતિહાસિક રહસ્ય સમાયેલું છે (૫) અને સૌથી વિશેષપણે જેમણે તેની પ્રતિષ્ઠામાં ભાગ લીધો છે
તેમના જીવન ઉપર તે અને પ્રકાશ પાડે છે. (૧) શિ૯૫ની દૃષ્ટિ: અલબત્ત આ નમુનામાં તે એટલી ઉત્તમ પ્રકારની જે કે નથી દેખાતી જ, છતાં પણ તે સમયના કારિગર કેવી બાહોશી ધરાવતા હતા તેને અચ્છ ખ્યાલ તો આપે છેજ. વિશેષ પરિચય નીચેના આંક ર૭ ના ચિત્રે જુઓ.
(૨) તેને સમય ઈ. સ. પૂ. ૧૧પ હોઈ, અત્યારે તેની ઉમર ૧૧૫+૧૯૭૭=૨૦૫ર ની થઈ કહેવાય. તે માટે જે પુરાણી વસ્તુઓ સારાયે હિંદમાં અત્યારે જળવાઈ રહેલી દેખાય છે તેમાં આનો નંબર ઘણે ઊંચે ગણી શકાશે.
(૩) તેના અધિકારનું વર્ણન પૃ. ૨૩૦ થી આગળ, તથા અન્ય ઘણે ઠેકાણે છૂટું છવાયું (જુઓ “ચાવ” તથા “શું અને ક્યાંમાં મથુરા શબ્દ) અપાયું છે. તે વાંચવાથી તેની સમજણ પડી જાય તેમ છે એટલે અહી ઉતારવું બીનજરૂરી છે,
