________________
२५.
न्यायावतार - आदिवाक्यम् तु व्युत्पदित्यनेनोपसर्गधातुसमुदायेनैव तदन्तर्गतं लप्स्यते इत्यभिप्रायवान् कर्ता आत्मव्यापारं णिजन्तेन निर्दिशति-प्रमाणव्युत्पादनार्थमिति | व्यवहितप्रयोजनं वधा, व्यावहारिकं पारमार्थिकं च । व्यावहारिकं हेयोपादेयोपेक्षणीयेष्वर्थेषु हानोपादानोपेक्षालक्षणम्। पारमार्थिकं अभ्युदयनिःश्रेयसावाप्तिरिति । एतत्तु साक्षादनुक्तमप्यनन्तरप्रयोजनफलत्वात् तद्वचनेनैवाक्षिप्तमवगन्तव्यम्। संबन्धस्तूपायोपेयलक्षणः, तत्रोपेयं प्रकरणार्थपरिज्ञानम्, प्रकरणमुपायः, ततस्तदभिलषता प्रकरणमिदमारम्भणीयमिति अनुक्तोऽपि वचनेन संबन्धोऽर्थाद् गम्यते इति तात्पर्यार्थः । २०. अधुनाक्षरार्थो विव्रियते - तत्र यद्यपि प्रमाणशब्दस्य सर्वकारकैर्भावेन च व्युत्पत्तेः
–૦ન્યાયરશ્મિ - પ્રયોજન તેના દ્વારા કહેવાયું.
(૨) પરંપર પ્રયોજન - કર્તા અને શ્રોતા બંનેનું પરંપરપ્રયોજન બે પ્રકારે છે - ૨Aવ્યવહારિક અને અપારમાર્થિક તેમાં કર્તા+શ્રોતાનું (૨.A) વ્યાવહારિક પ્રયોજન છે હેયમાં હાન(ત્યાગ)ની બુદ્ધિ, ઉપાદેયમાં ઉપાદાન(ગ્રહણ)ની બુદ્ધિ અને ઉપેક્ષણીય પદાર્થમાં ઉપેક્ષાબુદ્ધિ. (૨.B) પારમાર્થિક પ્રયોજન છે અભ્યદય (ઈહ-પારલૌકિક સમૃદ્ધિ) અને નિઃશ્રેયસ(મોક્ષ)ની પ્રાપ્તિ. ગ્રંથકારશ્રીએ પરંપર પ્રયોજનનો સાક્ષાત્ રૂપે યદ્યપિ ઉલ્લેખ નથી કર્યો, પણ તે અનંતરપ્રયોજનનું ફળ હોવાથી, અનંતર પ્રયોજનનો નિર્દેશ થવાથી, તેનો પણ નિર્દેશ થઈ જાય છે.
संबंध प्रस्तुत ग्रंथमा 6414-उपेय' ३५ छे. ही पेय (४ भगवानुछ, त) छे प्रस्तुत ન્યાયાવતાર ગ્રંથગત પદાર્થોનો વિશદબોધ, અને ઉપાય (જેનાથી મેળવવાનું છે, તે) છે પ્રસ્તુત ન્યાયાવતાર ગ્રંથ. આ સંબંધથી ખ્યાલ આવે છે, કે જે વ્યક્તિને પ્રકરણના પદાર્થનું જ્ઞાન મેળવવું હોય તેને પ્રસ્તુત ગ્રંથ વિશે પ્રવૃત્તિ કરવી, કારણ કે એના માટે આ જ ઉપાય છે. આદિવાક્ય દ્વારા સાક્ષાત્ આ સંબંધનો નિર્દેશ ન કર્યો હોવા છતાં, અર્થતઃ તે જણાય છે.
આમ આદિવાક્ય દ્વારા અભિધેય, પ્રયોજન અને સંબંધનો અવશ્ય નિર્દેશ થાય છે, એમ સિદ્ધ थयु.
०'प्रमाणव्युत्पादनार्थमिदमारभ्यते' नो अक्षरश: अर्थ ० (૨૦) આદિવાક્યનો અક્ષરાર્થ આ પ્રમાણે છે – પ્રમાણ શબ્દમાં, પ્રમા ધાતુ અને અનટુ પ્રત્યય
-अर्थसंप्रेक्षण(२३) अभिप्रायवान् । केनोल्लेखेन योऽभिप्रायः | आह-शिष्यप्रयोजनमित्यादि । तदन्तर्गतमिति । व्युत्पादनान्तर्गतम् । (२४) अभ्युदयनिःश्रेयसावाप्तिरिति । अभ्युदयोऽपवर्गप्राप्तेरर्वाग् देवलोकसुकुललाभादिकं सांसारिकं कल्याणम्, निश्चितं केवलपरमानन्दमयत्वात् श्रेयः कल्याणं समासान्ते अति निःश्रेयसं मुक्तिस्तयोः प्राप्तिः । यद्यपि चेहाभ्युदयसामान्यग्रहणेन तद्विशेषस्वरूपस्य निःश्रेयसस्यापि ग्रहः सिद्धः, तथापि गोबलीवर्दन्यायेनोभयोरभिधानमिति ।।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
