________________
QL९२
न्यायावतार 10 अर्थपरिच्छित्तिहेतुतया प्रत्यक्षत्वे आलोकादिजडकारणकलापव्यापारस्यापि प्रत्यक्षतापद्येत, विशेषाभावादिति । १३२अर्थस्य ग्राहकमित्यस्य ग्रहणेक्षया इति वक्ष्यमाणपदसापेक्षत्वात् । ८४. अमुना १३३बहिरपि १४येऽर्थकलाकलनविकलं सकलमपि ज्ञानं प्रलपन्ति तान्निरस्यति।
-न्यायरश्मि सिद्धांत छ).
તેનો તિરસ્કાર થાય છે, શ્રોત્ર વગેરે ઈન્દ્રિયો તો પ્રકૃતિ(જડ)નો વિકાર હોવાથી જડ છે, માટે ઈન્દ્રિયોની વૃત્તિ ક્રિયા પણ જડ હોવાથી, એ ક્રિયારૂપ પરિણામને ‘પ્રત્યક્ષ' ન જ માની શકાય (प्रत्यक्ष में शान छ, ४ येतन छ)
સાંખ્ય- ઈન્દ્રિયોની વૃત્તિ પદાર્થના પરિચ્છેદમાં કારણભૂત હોવાથી તેને પ્રત્યક્ષરૂપ માનવામાં કોઇ બાધ નથી.
જેનઃ - તો પછી આલોક (પ્રકાશ) વિગેરે જ્ઞાનના કારણભૂત જડ કારણોનો સમૂહ પણ પ્રત્યક્ષ બની જશે ! કારણ કે પદાર્થના પરિચ્છેદના કારણરૂપે તો બધા સમાન જ છે.
૦ જ્ઞાન “સ્વ” ની જેમ “પર” = બાહ્યાર્થનો પણ ગ્રાહક છે – (८४) 'ग्रहणेक्षया अर्थस्य ग्राहकम्' भेटले. शान मात्र पोताना २५३५ ३५ अर्थन ४ ॥ નથી, પણ ઘટાદિ બાહ્ય અર્થનું પણ ગ્રાહક છે. એ જણાવવા ગ્રહણક્ષયા પદ મૂક્યું છે
તેથી યોગાચાર વગેરે દર્શનકારો જે “સકલ જ્ઞાન બાહ્ય પદાર્થના ગ્રહણથી શૂન્ય હોવાથી, માત્ર व 15 °४ छे" - मेवा प्रदा५ ४३ छ, तेनो निरास थाय छ, ते भारीत -
-अर्थसंप्रेक्षण(१३२) अर्थस्य ग्राहकमित्यादि । ग्रहणेक्षयेत्यनेन बाह्यार्थापेक्षया यद् ग्राहकं तत्प्रत्यक्षमिति दर्शयति । न चार्थस्य ग्राहकमित्येतावतैवैतत् सिद्धमिति वाच्यम्, यत आत्मस्वरूपस्यार्थस्य ग्राहकमित्येतावताप्यर्थस्य ग्राहकं भवत्येव । न चैवं केवलस्वांशग्राहिणः स्वसंवेदनस्य प्रत्यक्षाव्यवच्छेदः बहिरर्थनिराकरणपरान् योगाचारादीनधिकृत्यैव ग्रहणेक्षयेति वक्ष्यमाणपदस्यायोजनात् ।
(१३३) बहिरपीति । न केवलमन्तर्मुखाकारेण ज्ञानमर्थग्रहणशून्यम्, चिद्रूपस्यैव तथा प्रतिभासनात्, अपि तु बहिर्मुखाकारेणापि । (१३४) ये इति । योगाचारादयः ।
-शास्त्रसंलोक(56) "ज्ञानस्वरूपातिरिक्तस्याऽर्थस्य सद्भावे प्रमाणाभावात् कस्य द्रव्यपर्यायात्मकत्वविशिष्टस्य विषयत्वं
प्ररूप्यते ? प्रतिभासमानस्याशेषस्य वस्तुनो ज्ञानस्वरूपान्तःप्रविष्टत्वप्रसिद्धः संवेदनमेव पारमार्थिकं तत्त्वम्" - न्यायकु./ सनिर्भासमन्यनिर्भासमेव च। विजानाति न च ज्ञानं बाह्यमर्थं कथञ्चन ।। " तत्त्वसं.श्लो. १९९९ । "यद् वेद्यते येन वेदनेन तत् तस्मान्न भिद्यते यथा ज्ञानस्य आत्मा।" . विधिवि.न्यायकणि.पृ.२६०। ज्ञानाद्वैतविषयकः विस्तृतः पूर्वपक्षः शाबरभाष्यस्य बृहतीपञ्जिकायां (५/१/१) द्रष्टव्यः ।
0
0
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
