________________
૧૪૪
ન્યાયાવતાર विशेषाभावात् । तन्न क्षीणदोषवचनं व्यतिरिच्यान्यतः प्रेक्षावतां परलोकादावदृष्टेऽर्थे प्रवृत्तियुक्ता, तत् तदेव शास्त्रं, निरुपचरितशब्दार्थोपपत्तेरित्यास्तां तावत् ।
१३५. अत एव उल्लङ्घयते प्राबल्येन गम्यते अभिभूयते अन्यरित्युल्लङ्घ्यम्, ततोऽन्यद् अनुल्लङ्घ्यम् सर्ववचनातिशायीति यावत् । अत एव २०दृष्टेन प्रमाणनिर्णीतेनेष्टस्य तद्वाच्यस्य विरोधो यस्मिंस्तत् तथा तदेव, यदि वा, दृष्टः प्रमाणेन, इष्टो वचनान्तरेण, तयोर्विरोधकम्, तद्विरुद्धार्थाभिधानात्, ततोऽन्यददृष्टेष्टविरोधकम्, अबाधार्थाभिधायीत्यर्थः । तदियता शास्त्रस्य स्वार्थसंपदुक्ता, अधुना तत्त्वोपदेशादीनां परार्थत्वात् परार्थसंपदमाह-तत्त्वं जीवादयः पदार्थाः, प्रमाणप्रतिष्ठितत्वात्, तेषामुपदेशः स्वरूपप्रकाशनम्, तद्रक्षणादिविधानं वा, तं करोति
-9ન્યાયરશ્મિ – તેથી જેમના રાગ-દ્વેષ ક્ષીણ થયા હોય એવા વીતરાગના વચન સિવાય બીજા કોઈના પણ વચનથી, પ્રેક્ષાવાનું વ્યક્તિઓએ પરલોકાદિ અદૃષ્ટ અર્થવિષયક પ્રવૃત્તિ ન કરવી જોઈએ. માટે આપ્તપુરુષ દ્વારા જે કથિત હોય તે જ શાસ્ત્ર છે, કારણ કે શબ્દનો નિરૂપચરિત અર્થ આપ્તપુરુષના વચનમાં જ ઘટે છે.
(૧૩૫) (૨) શાસ્ત્રનો બીજો ગુણ આ છે – શાસ્ત્ર તે સર્વજ્ઞની વાણી છે, તેથી આ શાસ્ત્રનું વચન, અલ્પજ્ઞાનીઓ દ્વારા ખંડન ન થઈ શકે તેવું છે અર્થાત્ બીજા બધા વચનોથી ચઢિયાતું છે.
(૩) શાસ્ત્રનો ત્રીજો ગુણ છે – “કૃષ્ટદવિરુદ્ધ એટલે “પ્રત્યક્ષ વગેરે પ્રમાણોથી દષ્ટ - નિર્મીત જ્ઞાન દ્વારા ઈષ્ટનો = સ્વશાસ્ત્રપ્રતિપાદિત પદાર્થોનો વિરોધ ન થાય તેવું શાસ્ત્ર અથવા પ્રત્યક્ષ વગેરે પ્રમાણોથી જે નિર્ણત હોય અને પોતાના જ અન્ય વચનોથી જે અભિપ્રેત હોય તે (દષ્ટ + ઈષ્ટ) બંનેનો વિરોધ ન કરે તેવું શાસ્ત્ર છે.
આ ત્રણે ગુણો શાસ્ત્રની મહત્તા બતાવે છે, પણ બીજા પર ઉપકાર કરતા નથી, માટે આ ગુણો શાસ્ત્રની “સ્વાર્થસંપદા' છે અને આગળ કહેવાતા બે ગુણો પરોપકાર કરનારા છે, તેથી તે ગુણો શાસ્ત્રની પરાર્થસંપદા' છે.
(૪) શાસ્ત્રનો ચોથો ગુણ છે “તત્ત્વોપદેશક' - ‘જીવાદિ તત્ત્વો છે, કારણ કે પ્રમાણપ્રતિષ્ઠિત છે' - એમ જે ઉપદેશ આપતું હોય અર્થાત્ તે તત્ત્વોના સ્વરૂપને પ્રકાશનું અથવા જીવાદિ તત્ત્વના રક્ષણાદિનું વિધાન કરતું હોય તે જ શાસ્ત્ર છે.
अर्थसंप्रेक्षण(२०९) दृष्टेनेत्यादि इदमर्थकथनमात्रम्, समासविग्रहस्त्वयम्-इष्टस्य विरोधः, दृष्टेन इष्टविरोधः न विद्यते दृष्टेष्टविरोधो यत्र तत्तथा । तद्वाच्यस्येति शास्त्राभिधेयस्य ।
—શાસ્ત્રસંનો— (109) “ચત સ્વવિષયે નિર્વાધમ તઝમા યથા પ્રત્યક્ષારિ, નિર્ધા સ્વવિષયે નીવાતો પ્રવનતિ ”
ચાયવિ.વિ.પુ.૨૫૦/
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
