________________
३०८
न्यायावतार 10 ४०१ पडुप्पो नेरइए विणस्सइ' इत्यादि, ४०२ऋजुसूत्रनयाभिप्रायेण क्षणिकत्वस्यापि तत्र संभवात्।
२७४. तथा निर्दिश्यमानधर्मव्यतिरिक्ताशेषधर्मान्तरसंसूचकेन ४० स्याता युक्तो वादोऽभिप्रेतधर्मवचनं स्याद्वादः, तदात्मकं श्रुतं स्याद्वादश्रुतम् । तत् किंभूतमुच्यते इत्याह-संपूर्णोऽविकलः स चासावर्थश्च तद्विनिश्चायि तन्निर्णयहेतुत्वादेवमभिधीयते, परमार्थतः पुनः समस्तवस्तुस्वरूपप्रतिपादीत्यर्थः, शब्दात्मकत्वात्, निश्चयस्य बोधरूपत्वादिति । नयश्रुतं तर्हि संपूर्णार्थविनिश्चायि कस्मान्न भवति इत्याह-नयानां नैगमादीनामेकनिष्ठानामेकधर्मग्रहणपर्यवसितानां श्रुतवमनि आगममार्गे प्रवृत्तेः प्रवर्तनात् न तदेकैकाभिप्रायप्रतिबद्धं संपूर्णार्थविनिश्चायि, तत्समुदायस्यैव संपूर्णार्थविनिश्चायकत्वादित्याकूतम् ।। ३० ।। २७५. तदेवं नयप्रमाणस्वरूपं प्रतिपाद्याधुनाऽशेषनयप्रमाणव्यापकं तेषां तत्र
-०न्यायश्भि(૨૭૪) તથા બતાવાતા ધર્મથી ભિન્ન એવા અશેષ ધર્માન્તરોને સૂચિત કરતો ‘સ્યા’ શબ્દથી યુક્ત એવો વાદ, એટલે અભિપ્રેત ધર્મનું કથન તેને સ્યાદ્વાદ કહેવાય છે અને તદાત્મક જે શ્રુત તેને સ્યાદ્વાદશ્રુત કહેવાય છે. આ સ્યાદ્વાદશ્રુત સંપૂર્ણ એવા અર્થના નિશ્ચયમાં કારણભૂત હોવાથી ઉપચારથી વસ્તુનો નિશ્ચાયક કહેવાય છે. પારમાર્થિક રીતે શ્રુત તે શબ્દાત્મક હોવાથી, સમસ્તવસ્તુનો પ્રતિપાદક છે, નિશ્ચાયક નથી, કારણ કે નિશ્ચય તે બોધરૂપ છે. નયશ્રુત તે સંપૂર્ણ પદાર્થનો નિશ્ચાયક હોતો નથી, કારણ કે નૈગમાદિ નયો તે વસ્તુના એક-એક ધર્મને ગ્રહણ કરીને શ્રુત માર્ગમાં પ્રવૃત્ત થયેલા છે, તેથી એક-એક અભિપ્રાયથી યુક્ત રૂપે પ્રવૃત્ત થયેલ હોવાના કારણે સંપૂર્ણ અર્થના નિશ્ચાયક =પ્રતિપાદક નથી. એ નયોનો સમુદાય જ સંપૂર્ણ વસ્તુને ગ્રહણ કરનાર હોય છે, એમ અહીં અભિપ્રાય छ. (30)
૦ (૨૭૫) પ્રમાતાનું સ્વરૂપ ૦ આ પ્રમાણે નય અને પ્રમાણના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન કરીને, તે નય-પ્રમાણોનું કથંચિત્ તાદાભ્ય ત્યાં હોવાથી, સંપૂર્ણ નય અને પ્રમાણમાં વ્યાપક એવા પ્રમાતાના સ્વરૂપને ગ્રંથકાર મહર્ષિ જણાવે છે.
-अर्थसंप्रेक्षण__ (४०१) पडुप्पन्नेति सांप्रतमुत्पन्नस्तत्कालोत्पन्न इत्यर्थः । निरयो दुर्गतिस्तत्र भवो नैरयिको नारकिक: स नश्यति । (४०२) अथ कथं तत्क्षणोत्पन्नस्य तस्य विनाशः नारकिकाणां जघन्यतोऽपि दशवर्षसहस्रस्थायित्वस्यागमेऽभिधानात् इत्याह ऋजुसूत्रेत्यादि । अयमभिप्रायः-यावन्तो नयास्तावत्समुदायरूपोऽर्हदागमः, "सव्वनयमयं जिणमयं" इति वचनात् । यतो यथा यत्समयविशिष्टः संपूर्णस्वस्थितिधर्मा च प्रथमसमये नैरयिक आसीत्, न तथा द्वितीयसमये इति ऋजुसूत्राभिप्रायेण स्पष्टैव क्षणिकतेति । (४०३) स्यातेति । अस्तेर्यात्प्रत्ययान्तस्य प्रतिरूपकोऽनेकान्तार्थवृत्तिः स्याच्छब्दोऽव्ययः, अत्र तु सविभक्तिकनिर्देशः शब्दरूपापेक्षया; तेन स्याता, स्यादित्यनेन शब्देन युक्तो वाद इत्यर्थः ।। ३० ।।
0
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
