________________
३३१॥
न्यायावतार - श्लो. ३२
प्रमाणानि प्रत्यक्षादीनि, आदिशब्दात् नयपरिग्रहस्तेषां व्यवस्था प्रतिनियतलक्षणादिरूपा मर्यादा सेयमनन्तरोक्तस्थित्या प्रकीर्तितेति संसर्गः । किंभूता ? आह-आदिः प्रभवः, निधनं पर्यन्तः, न विद्यते आदिनिधने यस्यासौ तथाविध आत्मा स्वरूपमस्याः सा अनादिनिधनात्मिका सर्वसंव्यवहर्तृणां ४३°लौकिकतीथिकादिभेदभिन्नसमस्तव्यवहारवतां प्रसिद्धापि रूढापि, तदप्रसिद्धौ निखिलव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गात्, तदुच्छेदे च विचारानुत्थानेन कस्यचित्तत्त्वस्य न प्रतिष्ठितिः, प्रकीर्तिता संशब्दिता, अव्युत्पन्नविप्रतिपन्नव्यामोहापोहायेति गम्यते, प्रमाणसिद्धेऽप्यर्थे प्रबलावरणकुदर्शनवासनादितः केषांचिदनध्यवसायविपर्यासरूपव्यामोहसद्भावात्, तदपनोदार्थं च सति सामर्थ्य करुणावतां प्रवृत्तेरिति ।। ३२ ।। २९२.५ स्याद्वारकेसरिसुभीषणनादभीतेरुत्रस्तलोलनयनान प्रपलायमानान । हेतुर्नयाश्रितकुतीथिमृगाननन्यत्राणान विहाय जिनमेति तमाश्रयध्वम् ।।9 ।।
न्यायशश्मવિવેચનઃ- પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણ તથા નૈગમ વગેરે નયોની લક્ષણાદિ સ્વરૂપ વ્યવસ્થા અનાદિકાળથી ચાલે છે અને અનંતકાળ સુધી ચાલશે. આ વ્યવસ્થા તે ખેડૂત વગેરે સામાન્ય લોકો, નૈયાયિક વગેરે પરતીર્થિકો અને શેષ પાખંડીઓ વગેરે જેટલા પણ વ્યવહારી પુરુષો છે તેમાં પ્રચલિત છે. જો તેમને આ વ્યવસ્થા ખબર જ ન હોય તો પછી સકલ વ્યવહારનો ઉચ્છેદ થવાની આપત્તિ આવે અને જો લોક વ્યવહારનો ઉચ્છેદ થઈ જાય તો પછી કોઈપણ વિચારણાની ઉપપત્તિ જ થશે નહીં, કોઈપણ વાસ્તવિક તત્ત્વની પ્રતિષ્ઠા થશે નહીં. પ્રમાણથી પ્રસિદ્ધ એવા પદાર્થમાં પણ પ્રબળ એવા કર્મનું આવરણ, કુદર્શનની વાસના, ઠગના વચનોના કારણે જે અવ્યુત્પન્ન લોકોને અનધ્યવસાય તથા વિપ્રતિપન્ન = ઉલટી રીતે જાણેલા લોકોને વિપર્યાસ સ્વરૂપ વ્યામોહ થાય છે, તેને દૂર કરવા જ આ વ્યવસ્થા કહી છે, કારણ કે પોતાની પાસે સામર્થ્ય હોતે છતે કરૂણાવાનું એવા પુરુષની પ્રવૃત્તિ થાય જ છે, કરૂણાવાનું અને સમર્થ એવા સિદ્ધસેનદિવાકરસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ આ ગ્રંથની રચના, આ जाणन वोन। ५१२ भाटे 5री छे. ते अंथरत्न ४५ पाभो.. ४५ पाभो... (३२)
૦ વૃત્તિકારની પ્રશસ્તિ ) (૨૯૨) હવે શાસ્ત્રની સમાપ્તિમાં ટીકાકાર મહર્ષિ સિદ્ધર્ષિગણી પરમમંગલના પદ સ્વરૂપ, ઐશ્વર્યવાનું એવા જીનેશ્વર ભગવંતો ઉપર, તેઓ અત્યંત અનુરાગવાળા હોવાથી, અતિવાત્સલ્યપણાથી
-अर्थसंप्रेक्षण(४३०) लौकिकतीर्थिकादीति । लौकिका हलधरादयः, तीथिका नैयायिकादयः, आदिशब्दात् शेषपाखण्डिपरिग्रहः ।
(४३१) वासनादित इति । आदिशब्दात् विप्रतारकवचनादिग्रहः ।। ३२ ।। साम्प्रतं शास्त्रपरिसमाप्तौ शास्त्रकृत् सिद्धः परममङ्गलपदे भगवति जिने स्वयमत्यन्तानुरागादतिवत्सलतया परेषामपि तदा तदाधानाय तावदुपदेशमाह- (४३२) स्याद्वादेत्यादि । स्याच्छब्दो अस्तेर्यात्प्रत्ययान्तस्य प्रतिरूपकोऽव्ययः, स च यद्यपि विधिविचारणास्तित्वविवादानेकान्तसंशयाद्यर्थवृत्तिः, तथाऽप्यनेकान्तवृत्तिरिह गृह्यते,
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org