________________
૧૮૬
न्यायावतार 10 सर्व एव हेतवोऽनैकान्तिकतामात्मसात्कुर्वन्ति, परस्परविरुद्धाव्यभिचारितत्वात्, समानयुक्त्युपन्यासेन विपक्षेऽपि दर्शयितुं शक्यत्वात् ।।
१७२. तथा हि-"अनित्यवादी नित्यवादिनं प्रति प्रमाणयति-सर्वं क्षणिकम्, सत्त्वात्, अक्षणिके क्रमयोगपद्याभ्यामर्थक्रियाविरोधात्, "अर्थक्रियाकारित्वस्य च भावलक्षणत्वात्,
-न्यायरश्मि०માટે એકાન્તને સિદ્ધ કરનારા સર્વ હતુઓ વિરૂદ્ધ દોષથી ગ્રસિત છે. હેતુઓ અનેકાન્તાત્મકતાને કેવી રીતે સિદ્ધ કરે છે, તે આગળ કહેવામાં આવશે.
० नित्यानित्य सान्तमा अन्तिsuo તથા એકાન્ત નિત્યત્વ કે અનિત્યત્વને સિદ્ધ કરનારા સર્વ હતુઓ અનેકાન્તિક દોષથી યુક્ત છે, કારણ કે પોત-પોતાના સાધ્યથી વિરૂદ્ધની સાથે પણ આ સર્વ હતુઓ અવ્યાભિચારી પણ રહે છે, કેમ કે જે યુક્તિઓ ઉપન્યાસ કરવા દ્વારા તે હેતુ એકાન્ત નિત્યત્વને સિદ્ધ કરે છે, તે જ યુક્તિઓ દ્વારા मान्त अनित्यत्वने ५४ सिद्ध ४२ छ.भ...
| ૦ (૧૨) અનિત્યવાદી દ્વારા નિત્યવાદી ઉપર દૂષણ ૦. भनित्यवाह नित्याही प्रत्ये प्रभाए पोताना पक्षनी थापन। ४३ छ:- सर्वं क्षणिकं सत्त्वात् જગતના સર્વ પદાર્થો ક્ષણિક છે, કારણ કે સત્ છે. અર્થક્રિયાકારિત્વ એ જ સત્ = ભાવ પદાર્થનું લક્ષણ છે. અર્થક્રિયાકારિત્વ વ્યાપક છે અને પદાર્થની સત્તા વ્યાપ્ય છે. અર્થક્રિયા તે ક્રમથી અને યુગપ૬ એમ બે જ પ્રકારે થાય છે. અક્ષણિક = નિત્યપદાર્થમાં ક્રમથી કે યુગપદ્ કોઈપણ રીતે અર્થક્રિયા ઘટતી નથી. અર્થક્રિયા રૂપ વ્યાપકનો અભાવ થયે, તેને વ્યાપ્ય એવી સત્તા પણ ત્યાંથી નિવર્તમાન થઈને, માત્ર
-शास्त्रसंलोक(141) "यद्यविनश्वरस्वभावः, तदा तद्व्यापिकायाः क्रमयोगपद्याभ्यामर्थक्रियाया अभावात्पदार्थस्यापि
व्याप्यस्याभावः प्रसजति। ...स च नित्योऽर्थोऽर्थक्रियायां प्रवर्तमानः क्रमेण वा प्रवर्तेत, यौगपद्येन वा। न तावत्क्रमेण....," इत्यादि · षड्.समु.टी.का.७ पृ.४३-४६ / "यथा यत् सत् तत् क्षणिकमेव, अक्षणिकत्वेऽर्थक्रियाविरोधात् तल्लक्षणवस्तुत्वं हीयते।" हेतुबि. पृ. ५४ / "यदि न सर्वं सत् कृतकं वा प्रतिक्षणविनाशि स्यादक्षणिकस्य क्रमयोगपद्याभ्यामर्थक्रियाऽयोगादर्थक्रियासामर्थ्यलक्षणमतो निवृत्तमित्यसदेव स्यात्। ..." वादन्यायः पृ. ६-९/ "क्रमेण युगपच्चापि यस्मादर्थक्रिया कृता। न भवन्ति स्थिरा भावा निःसत्त्वास्ते ततो मताः।..." तत्त्वसं. श्लो. ३९४-९९ । "अर्थक्रिया न युज्येत नित्य-क्षणिकपक्षयोः। क्रमाऽक्रमाभ्यां भावानां सा लक्षणतया मता" - लघी. का. ८ । "किञ्च, अर्थक्रिया क्रमयोगपद्याभ्यां व्याप्ता, न च नित्यैकान्ते क्षणिकैकान्ते वा क्रम-योगपद्ये संभवतः । तथाहि..... अतः सर्वथा नित्यस्य वस्तुनः क्रमाऽक्रमाभ्यामर्थक्रियाकारित्वासंभवादवस्तुत्वमेवायातम् ।"
- न्यायकु. पृ. ३७२-३७४/ (142) "यदेवार्थक्रियाकारि तदेव परमार्थसत्" - षड्. समु. टी. पृ. ४४। "अर्थक्रियासमर्थं यत् तदत्र
परमार्थसत् । अन्यत् संवृतिसत् प्रोक्तं, ते स्वसामान्यलक्षणे" - प्र.वा. २।३। “अर्थक्रियासामर्थ्यलक्षणत्वाद्वस्तुनः" . न्यायवि. सू. ११५ /
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
