________________
દર૪૬
YO
ન્યાયાવતાર છે वस्तु स्वाभिप्रेतैकधर्मविशिष्टं नयति प्रापयति संवेदनमारोहयतीति नयः, ३३°प्रमाणप्रवृत्तेरुत्तरकालभावी परामर्श इत्यर्थः । तस्य विषयो गोचरोऽभिमतः अभिप्रेतैकदेशेनानित्यत्वादिधर्मलक्षणेन विशिष्टः पररूपेभ्यो व्यवच्छिन्न इत्यर्थः । अर्थः प्रमेयरूपः, प्रमाणमेवंविधमेवार्थं गृह्णाति-इति स्वाकूतेन तेन व्यवस्थापनादिति । अथवा प्रमाणविषयां लक्षणसंख्यागोचरफलरूपां चतुर्विधां विप्रतिपत्तिं निराकृत्य अत्रैव नयगोचरं निरूपयन्नाह-एकेत्यादि ।
२२२. ननु चादिवाक्यतः प्रमाणव्युत्पादनमात्रं प्रतिज्ञातं तत् किमयमप्रस्तुतोऽत्र नयगोचरः प्रतिपाद्यते इति । सत्यम, एवं मन्यते-न नयः प्रमाणादत्यन्तं दूरयायी, किं तर्हि तदंशभूत
–૦નાયરશ્મિ – આશયથી વસ્તુના એક અંશનો પરામર્શ તેને નય કહેવાય છે. તે નયનો વિષય અભિપ્રેત અનિત્યત્વાદિ એકદેશથી વિશિષ્ટ, પરરૂપથી વ્યાવૃત્ત એવી વસ્તુ છે. પ્રમાણ સ્વાભિપ્રેતધર્મવિશિષ્ટ પરરૂપથી વ્યવચ્છિન્ન વસ્તુને જ ગ્રહણ કરે છે, એવો તે નયનો અભિપ્રાય હોય છે અને તે પદાર્થને તે સ્વરૂપવાળો જ સ્વીકારે છે. કારિકાના ઉત્તરાર્ધની અન્ય રીતે અવતરણિકા કરતા ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે, પ્રમાણને આશ્રયીને લક્ષણ, સંખ્યા, વિષય, ફળ સ્વરૂપ ચાર પ્રકારની વિપરીત માન્યતાઓનું નિરાકરણ કરીને, અહીં જ નયના વિષયનું નિરૂપણ કરતાં જણાવે છે. એક ઈત્યાદિ.
(૨૨૨) પ્રશ્નઃ- તમે "પ્રમાણવ્યુત્પકિનાર્થમિનારમ્યતે" આ આદિ વાક્ય દ્વારા પ્રમાણ વિષયક તત્ત્વને જણાવવા માટેની પ્રતિજ્ઞા કરી હતી, તો પછી જે વસ્તુની પ્રતિજ્ઞા કરી જ નથી એવા અપ્રસ્તુત નયની વિચારણા શા માટે કરો છો ?
ઉત્તરઃ- આ તમારી વાત આંશિક રીતે સાચી છે કે, પ્રતિજ્ઞા વાક્યમાં જેનો નિર્દેશ ન કર્યો હોય તેની વિચારણાથી શું ફાયદો ? પરંતુ અમે પ્રતિજ્ઞા પ્રમાણતત્ત્વને જણાવવાની કરી છે અને નય તેનાથી અત્યંત ભિન્ન વસ્તુ નથી, તે તો પ્રમાણના અંશભૂત જ છે, કારણ કે પ્રમાણની નિષ્પત્તિ = ઉત્પત્તિ નયનો સમુદાય ભેગો થાય ત્યારે જ થાય છે. તેથી પ્રમાણને વ્યુત્પાદન કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરાતે છતે, નય તેની અંદર આવી જ ગયો, કેમ કે “તન્મધ્યપતિતસ્તગ્રહોન ગૃહ્યતે' આ ન્યાય વિદ્યમાન છે. આમ નયની વિચારણા તે અપ્રસ્તુત નથી, પરંતુ પ્રસ્તુત જ છે. હમણા જે નયની વ્યાખ્યા કરી અને પૂર્વમાં જે કરી હતી, તેમાં પદાર્થ તો એક જ છે, માત્ર વાક્યાર્થભેદ છે. પહેલા વાક્યમાં નયને
–૦૩૫ર્થસંપ્રેક્ષા
– __ (३३०) प्रमाणप्रवृत्तेरुत्तरकालभावीति । प्रत्यक्षादिप्रमाणेन यथावस्थितवस्तुस्वरूपग्रहणादनन्तरमिदं नित्यमिदमनित्यमित्यादिस्वाशयेन वस्त्वंशपरामर्श इत्यर्थः । (३३१) एवंविधमेवेत्यादि । नयदुर्नययोः किंचित् साम्यादिभेदेनैव लक्षणाभिधानादेवमाह । यद्वा 'गृह्णात्येव' इत्यत्र एवशब्दो द्रष्टव्यः ।
-शास्त्रसंलोक(164) तस्य विषयः नयस्य गोचरो मतोऽभिप्रेत एकदेशेनानित्यत्वादिधर्मलक्षणेन विशिष्टः पररूपेभ्यो
व्यवच्छिन्नोऽर्थः प्रमेयरूपः प्रमाणमेवंविधमेवार्थं गृह्णाति - इति स्वाकूतेन तेन व्यवस्थापनात्। . ચાય. રા./
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
