________________
२१२
न्यायावतार 10 इति, न भवतः, तथाविधपुरुषसंभवानभ्युपगमात्, इतरथा य एव कश्चिनिश्चित्यैवमभिदध्यात्, स एव समस्तवस्तुविस्तारव्यापिज्ञानालोकः इति समस्तार्थगोचरसंवेदनसिद्धिरित्यास्तां तावत् ।। २७ ।।
१९०. तदेवं प्रमाणविषये लक्षणसंख्याविप्रतिपत्ती निराकृत्याधुना क्रमप्राप्तां गोचरविप्रतिपत्तिं बहुवक्तव्यत्वादनिराकृत्य तावत् फलविप्रतिपतिं निराचिकीर्षुराह
153प्रमाणस्य फलं साक्षादज्ञानविनिवर्तनम् ।
केवलस्य सुखोपेक्षे शेषस्यादानहानधीः ।। २८ ।। द्विविधं हि प्रमाणस्य फलम-साक्षादसाक्षाच्च, अनन्तरं व्यवहितं चेत्यर्थः । तत्र
न्यायरश्मि ઈષ્ટાર્થની સિદ્ધિ થઈ જાય. કદાચ સર્વદેશ-કાળના સર્વપુરુષોના જ્ઞાનને સાક્ષાત્કાર કરીને નિશ્ચય કર્યો હોય, ત્યાર બાદ તે વ્યક્તિ નિષેધ કરે, તો તો સર્વવસ્તુના સમૂહને પ્રત્યક્ષ જોનારા એવો તે વ્યક્તિ જ સર્વજ્ઞ રૂપે સિદ્ધ થઈ જાય છે. તેના દ્વારા જ ઈષ્ટાર્થની સિદ્ધિ થઈ જશે. આમ સર્વાર્થને સાક્ષાત્કાર કરનાર કોઈને કોઈ જ્ઞાન છે અને તે જ કેવળજ્ઞાન કહેવાય છે. આના વિષે ઘણી ચર્ચા છે, પરંતું તે ગ્રંથ વિસ્તારના ભયથી અહીં કરેલ નથી, અન્ય ગ્રંથોથી તે વિષયક જ્ઞાન મેળવી શકાય. હવે અહીં वधारे याथी सर्यु. (२७) ' (૧૯૦) આ પ્રમાણે પ્રમાણનું લક્ષણ અને સંખ્યાને આશ્રયીને જે પરદર્શનકારોની વિપરીત માન્યતાઓ હતી, તેનું નિરાકરણ કરીને ક્રમપ્રાપ્ત પ્રમાણના વિષયને વિષે ઘણું કહેવાનું હોવાથી, તેની ઉપેક્ષા કરીને પ્રમાણેના ફળ અને તેના અંગેની વિપ્રતિપત્તિને દૂર કરવા માટે ગ્રંથકારશ્રી પ્રમાણના ३णने ४१॥वे. छे.. | શ્લોકાર્થ- સર્વ પ્રમાણોનું સાક્ષાતુ ફળ અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ છે. કેવળજ્ઞાનનું પરંપરાએ ફળ સુખ અને ઉપેક્ષા છે, શેષ જ્ઞાનોનું આદાન અને હાનની બુદ્ધિ છે. (૨૮) વિવેચનઃ- પ્રમાણના ફળને વિષે વિપ્રતિપત્તિનું નિરાકરણ કરવાના આશયથી ગ્રંથકારશ્રી જણાવે
-शास्त्रसंलोक(153) "उपेक्षा फलमाद्यस्य शेषस्यादानहानधीः पूर्वा वाऽज्ञाननाशो वा सर्वस्यास्य स्वगोचरे" - आप्तमी./
१०२। "प्रमाणस्य फलं तत्त्वनिर्णयादादानहानधीः। निश्रेयसं परं प्रायः केवलस्याप्युपेक्षणम्" - न्यायवि. ३/९० / सर्वार्थ. १४२० / प्रमाणलक्ष. ३१६ / "फलमर्थप्रकाशः, अज्ञाननिवृत्तिर्वा, हानादिबुद्धयो वा" - प्रमाणमी. १/१३४, ३८, ४० / "तत्रानन्तर्येण सर्वप्रमाणानामज्ञाननिवृत्तिः फलम् । पारम्पर्येण केवलज्ञानस्य तावत्फलमौदासीन्यम्। शेषप्रमाणानां पुनरूपादानहानोपेक्षाबुद्धयः।" - प्रमाणनय. ६।३,४,५। "अज्ञाननिवृत्तिर्हानोपादानोपेक्षाश्च फलम्।" - परीक्षामु. ५/१। "अज्ञाननिवृत्तिइनिोपादानोपेक्षाश्च फलम् ।" - स्या. भा.। "उपेक्षा अज्ञाननाशो वा फलम्...." - सर्वार्थसि. १/१०/
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
