________________
-.
न्यायावतार 10 ५६. कथं तर्हि मीमांसकपरिकल्पितोऽभावो न प्रमाणम् ? निर्गोचरत्वादिति ब्रूमः |
-न्यायश्भि
૦ અભાવના પ્રામાયનો નિષેધ ૦ (૫૭) મીમાંસક- વસ્તુ સદસદાત્મક છે, તેમાં સદંશની જેમ અસદંશ પણ રહેલો છે, પ્રત્યક્ષાદિ પાંચ પ્રમાણ વસ્તુના સદંશનું જ ગ્રહણ કરે છે. (અસદેશનું નહીં) અને પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણના અભાવમાં પ્રવૃત્ત થનારો અભાવપ્રમાણ વસ્તુના અસદંશનું જ ગ્રહણ કરે છે. (સદંશનું નહીં) ભાવ એ કે ભૂતલ ઉપર ઘટાભાવ હોય, તો તેનું પ્રત્યક્ષ થતું નથી. (પ્રત્યક્ષથી ઘટ દેખાય, તેનો અભાવ નહીં.) તેમ તેનું કોઈ લિંગ ન હોવાથી અનુમિતિ પણ થતી નથી. કોઈની સાથે સાદૃશ્ય ન હોવાથી ઉપમિતિ પણ નથી થતી. શબ્દ ન હોવાથી શાબ્દ પણ નથી થતું. એટલે ઘટાભાવનું જ્ઞાન ઉપરોક્ત
-अर्थसंप्रेक्षण(९६) मीमांसककल्पित इत्यादि । ते ह्येवमाहुः-प्रत्यक्षादिप्रमाणपञ्चक, ग्राह्याद् भावाद् भिन्नत्वादभावस्य ग्राहकं पृथगेवाभावप्रमाणम् । न चाभावस्यावस्तुत्वेन तद्ग्राहकप्रमाणाभावः, अभावस्यावस्तुत्वे प्रागभावादिभेदानुपपत्तेः, यदवस्तु न तस्य भेदः, यथा खपुष्पादेः, अस्तित्वाभावस्य भेदः प्रागभावः प्रध्वंसाभावोऽन्योन्याभावोऽत्यन्ताभावश्चेति । किं च अभावस्यावस्तुत्वेऽर्थानामसांकर्यं न स्यात्, असांकर्यहेतोः प्रागभावादेरवस्तुतयासत्त्वात्, तथा च प्रतिनियतव्यवहाराभावः ।
तदुक्तम्न चावस्तुन एते स्युर्भेदास्तेनास्य वस्तुता । कार्यादीनामभावः को भावो यः कारणादिनः ।। १ ।। (श्लो. वा., अभाव. श्लो. ८) वस्त्वसंकरसिद्धिश्च तत्प्रामाण्यसमाश्रिता । क्षीरे दध्यादि यन्नास्ति प्रागभावः स उच्यते ।। २ ।। नास्तिता पयसो दध्नि प्रध्वंसाभावलक्षणम् । गवि योऽश्वाद्यभावस्तु सोऽन्योन्याभाव उच्यते ।। ३ ।। शिरसोऽवयवा निम्ना वृद्धिकाठिन्यवर्जिताः । शशशृङ्गादिरूपेण सोऽत्यन्ताभाव उच्यते ।। ४ ।। क्षीरे दधि भवेदेवं दध्नि क्षीरं घटे पटः । शशशृङ्गं पृथिव्यादौ चैतन्यं मूर्तिरात्मनि ।। ५ ।। अप्सु गन्धो रसश्चाग्नौ वायौ रूपेण तौ सह । व्योम्नि संस्पर्शिता ते च न चेदस्य प्रमाणता ।। ६ ।। (मी. श्लो. वा. अभाव. श्लो.२-६) ततोऽभावस्य वस्तुत्वे तद्ग्राहकं षष्ठं प्रमाणमभ्युपगन्तव्यमिति ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
