________________
न्यायावतार
A
१०२प्रमाणपञ्चकं यत्र वस्तुरूपे न जायते । वस्तुसत्तावबोधार्थं तत्राभावप्रमाणता ।। १ ।।
(શ્નો. વી. અમાવા, રત્નો. ૧) इति वचनात् । तदयुक्तम् । यतः प्रमाणाभावः कथं ग्राह्यः ? १०तदग्राहकप्रमाणान्तराभावादिति चेत्, १० तस्याप्यभावग्रहणे तद्ग्राहकप्रमाणान्तराभावो ग्राह्य इत्यनवस्था ।
૬૦. 3થ થમાવી...મારી પ્રમાણમાવીર્થસ્થામાવ: પ્રતિપદ્યત રૂતિ મળે, तदेतदितरेतराश्रयं दुर्घटमापद्येत । न यावदर्थाभावो गृहीतः तावत्प्रमाणाभावः सिध्यति,
-૦નાયરમિ - તો વસ્તુની સત્તા નિર્ણત કરવા કોઈ પ્રમાણ નથી, એવું નક્કી કરવા પ્રમાણના અભાવનું જ્ઞાન કરવું પડે. તે ક્યા પ્રમાણથી થશે ?
મીમાંસકઃ- પ્રમાણને ગ્રહણ કરનાર બીજું કોઈ પ્રમાણ ન હોવાથી, અભાવ પ્રમાણથી પ્રમાણનો અભાવ ગ્રહણ થશે.
જૈનઃ- “પ્રમાણને ગ્રહણ કરનાર બીજું કોઈ પ્રમાણ નથી' એવું નક્કી કરવા, બીજા પ્રમાણના અભાવનું જ્ઞાન કરવું પડે, તે પણ કયા પ્રમાણથી થશે ? -એમ અનવસ્થા થશે.
(૩૦) હવે જો તમે, એમ કહો કે અમુક વસ્તુ વિશે પ્રમાણપંચકનો અભાવ છે એવો નિર્ણય અર્ધાભાવે થાય છે. એટલે અર્થ ન હોવાથી જ પ્રમાણની પ્રવૃત્તિ નથી. તો અર્થ નથી એવો ખ્યાલ કઈ રીતે આવે ?
મીમાંસક:- પ્રમાણ પંચકની અપ્રવૃત્તિથી આવે, એટલે પ્રમાણ પંચકની પ્રવૃત્તિ ન થતી હોવાથી અર્થનો અભાવ જણાય છે.
જેન- આ રીતે તો છેતરેતરાશ્રય દોષ આવશે, કારણ કે જ્યાં સુધી અર્ધાભાવનું ગ્રહણ ન થાય ત્યાં સુધી પ્રમાણાભાવની સિદ્ધિ ન થાય અને જ્યાં સુધી પ્રમાણાભાવની સિદ્ધિ ન થાય ત્યાં સુધી અર્ધાભાવનું ગ્રહણ ન થાય - એમ પ્રમાણાભાવ અને અર્ધાભાવ બંને પોતપોતાની સિદ્ધિ માટે એકબીજાની અપેક્ષા રાખતા હોવાથી, અન્યોન્યાશ્રય દોષથી દુષ્ટ છે. તેથી ‘પ્રમાણાભાવ કેમ છે?” – એ પ્રશ્નના ઉત્તરરૂપે “અર્ધાભાવ છે માટે' - એમ ન કહી શકાય.
——અર્થસંક્ષિા(१०२) प्रमाणपञ्चकमित्यादि । वस्तुनो भावरूपस्य सत्तावबोधार्थं प्रमाणपञ्चकं यत्र वस्तुमात्रे नोत्पद्यते, तत्र घटादिविषयेऽभावस्य प्रामाण्यम् । क्वचिद् 'वस्त्वसत्तेति' पाठः, स त्वभावप्रमाणतेत्यनेन संबन्धनीयः । (१०३) तदिति । प्रमाणस्य । (१०४) तस्यापि प्रमाणान्तरस्य । एवमिति ।
– શાસ્ત્રસંતો – (39) ઉલ્ફતોડયું રસ્તો: -> પ્રશ.વ્યો.પૂ.૬૨૨, તqi.I. ૧૬૪૮, ક રતો.૭૬, પ્રમેય.પૃ.૧૮૬,
સન્મતિ.ટી.કૃ.૬૮૦, નરિમનય.કૃ.ર૬, ચા.ર.પૂ.ર૭૬ / વસુસત્તાવવોઘાર્થ -> વૃદ.કૃ. ૧ર૦, પ્રમેયર.પૂ.૧૩૨, વિશ્વાસ્વપૂ..૧૩, વિ7.9.ર૬૮, કૃત્સર્વ.g.૧૬૬/
3ી
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
