________________
Q.८४
46
न्यायावतार 10 तस्मात्सर्वत्र भिन्नाभिन्नौ सामान्यविशेषाविति दर्शनार्थो बहुवचननिर्देशः ।
७४. आसतां तावत्प्रमाणानि, व्यवहारश्च तत्कृतः प्रसिद्ध इति संबन्धः | चशब्दोऽपिशब्दार्थः । तेनायमर्थ-यदर्थं प्रमाणपरीक्षणमसावपि जलपानशीतत्राणादिर्व्यवहारोऽनादिरूढः, तन्निरर्थकं प्रमाणलक्षणाभिधानमित्यभिप्रायवानपि परः परुषतापरिजिहीर्षयात्मनोऽन्यथा प्राह"प्रमाणलक्षणस्योक्तौ पररूपव्यावर्तनक्षमासाधारणप्रमाणधर्मकथनरूपायां ज्ञायते निर्णीयतेऽस्माभिर्न प्रयोजनं तत्फलम्, अतिसूक्ष्मत्वात्तावकाभिसंधेरिति काक्वा प्रश्नयत्युल्लुण्ठयति चेति । ७५. किं च प्रमाणलक्षणमनिश्चितं वाभिधीयते, निश्चितं वा स्वरूपेणेति पक्षद्वयम् । न
-न्यायरश्मि थतi, प्रत्यक्ष-अनुमान-०६ परेन। मेहे प्रभाए।न। ५९। मने प्र२] यश. तथा 'प्रमाणानि' मेम કરેલો બહુવચનપ્રયોગ યોગ્ય જ છે. ___ (७४) वे भूवात ५२ सावाये -
પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષ રૂપ પ્રમાણ પ્રસિદ્ધ છે અને જેના માટે પ્રમાણની પરીક્ષા કરાય છે, તે શીતત્રાણાદિ વ્યવહાર પણ પ્રસિદ્ધ છે અને જે સિદ્ધ હોય તેને શા માટે સાધવું ? માટે “પ્રમાણ લક્ષણનું અભિધાન નિરર્થક જ છે' - એવો અભિપ્રાય પૂર્વપક્ષકાર ધરાવે છે. પણ પોતાની કઠોરતાનો ત્યાગ કરવા, પોતાનું સ્વરૂપ અલગ રૂપે બતાડતા, પ્રશ્ન પૂછવાની ઢબ આ રીતે રાખે છે કે પ્રમાણનું લક્ષણ કહેવાનું અર્થાત્ પ્રમાણને અપ્રમાણ (પરરૂપ)થી વ્યાવર્તન કરવામાં સમર્થ એવા તેના અસાધારણ ધર્મને કહેવાનું પ્રયોજન અમે જાણી શકતા નથી, કારણ કે તમારો અભિપ્રાય અતિસૂક્ષ્મ છે હું એમ પૂર્વપક્ષકાર કટાક્ષથી પ્રશ્ન કરે છે અને વાતને ઉડાડે છે.
૦ વિકલ્પો વડે પ્રમાણલક્ષણાભિધાનની નિરર્થકતા સિદ્ધિ ૦. | (૭૫) તમે જે પ્રમાણનું લક્ષણ કહો છો, તે લક્ષણ સ્વરૂપથી અનિશ્ચિત છે કે નિશ્ચિત? (૧) પ્રમાણનું લક્ષણ, સ્વરૂપથી અનિશ્ચિત તો ન માની શકાય, કારણ કે જે સ્વરૂપથી
-शास्त्रसंलोक(46) "कथने किं कारणमाज्ञातं न किञ्चित् । तथाहि -
कृत्वापि यदि तच्चेतःसङ्ख्यादिकथनं त्वया । तद्धर्थनिर्णयेऽपेक्ष्यं प्रत्यक्षादिप्रमान्तरम्।। तत एवेष्टसंसिद्धर्व्यर्थं तत्कथनं भवेत्। अर्कादेव मधुप्राप्तौ पर्वतारोहणेन किम्।।
अतो न युक्तं तत्कथनमिति ।" -न्यायविनिश्चयविवरणे पृ.२४६ (47) "अथ परः प्रमाणेत्यादि-प्रमाणलक्षणस्योक्तौ पररूपव्यावर्तनक्षमासाधारणकथनरूपायां ज्ञायते
निर्णीयतेऽस्माभिर्न प्रयोजनम् तत्फलम्, अतिसूक्ष्मत्वात्तावकाभिसंधेरिति काक्चा प्रश्नयत्युल्लुण्ठयति च ।।" -न्याया. हरिभद्रसूरिकृतावचूरिः।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
