Book Title: Sutrakritanga Sutram Part 02 Author(s): Kanhaiyalal Maharaj Publisher: Jain Shastroddhar Samiti Catalog link: https://jainqq.org/explore/020779/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir I TTER jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA samayArthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam // zrI-sUtrakRtAGgasUtram // H SHREE SUTRAKRUTANG SUTRAM (dvitIyo bhAgaH) PIGGEEEEEEEEEEEEEEE niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAnipaNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI mahArAjaH prakAzakA pAlaNapuranivAso mahetA sUrajamala bhAIcaMdabhAInA (madrAsa) dharmapatnI jAsudavAInA smaraNArtha tatpadatta-dravyasAhAyyena bha0 bhA0 0 sthA0 nazAstrodArasamitipamukhaH zreSThi-dhauzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH 0 rAjakoTa khavIkhan / prathamA AvRttiH bIra-saMvat vikrama saMvat prati 1500 mUlyam-20 25-00 DOBONEDD0BOMRDROBIOODIE For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir janAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja. viracitayA samayArthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRta hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shriistrkRtaanggsuutrm|| SHREE SUTRAKRUTANG SUTRAM (dvitIyo bhAgaH) niyojakaH YYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH ___ pAlaNapuranivAsI mahetA sUrajamalabhAI bhAIcaMdabhAInA (madrAsa) dharmapatnI jAsubAInA smaraNArthe taspradatta-dravyasAhAyyena a. bhA0 zve0 sthA. jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH dhIra-saMvat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 249 2026 1969 mUlyam-rU0 25-0-0 For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maLavAnuM ThekANuM : zrI ma. . 3. sthAnavAsI jainazAstroddhAra samiti, hai. gaThiyA thA / 3, 2048, ( saurASTra ). Published by : Shri Akhil Bharat s. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn pati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tatva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3. 2500 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 246 vikrama saMvata 2026 isavIsana 1969 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghaatt| , mamahAvAha. For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9-12 sUtrakRtAGgasUtra bhA. dUsare kI viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya tIsarA adhyayana kA pahalA uddezA 1 sAdhuko parISaha aura upasarga ko sahana karanekA upadeza 2 saMyama kA rUkSatva kA nirUpaNa 3 bhikSAparISaha kA nirUpaNa 4 vadhaparISaha kA nirUpaNa 17-26 5 daMzamazakAdi parISadoM kA nirUpaNa 27-28 6 kezalaMbana ke asahatva kA nirUpaNa 29-31 7 paratIthikoM kA pIDita karanekA nirUpaNa 31-37 8 adhyayana kA upasaMhAra 37-39 tIsare adhyayana kA dUsarA uddezA 9 anukUla upasargoM kA nirUpaNa 40-87 tIsare adhyayana kA tIsarA uddezA 10 upasargajanya tapAsaMyama virAdhanA kA nirUpaNa 88-106 11 anyatIrthikoM ke dvArA kahe jAnevAle AkSepavacanoM kA nirUpaNa 107-111 12 anyatIrthikoM ke dvArA kiye gaye AkSepa vacanoM kA uttara 111-125 13 bAda meM parAjita hue anyatIthikoM kI dhRSTatA kA pratipAdana 125-130 14 vAdike sAtha zAstrArtha meM samabhAva rakhane kA upadeza 131-137 tIsare adhyayana kA caturtha uddezA 15 mArga.se skhalita hue sAdhu ko upadeza 138-199 For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 18 strI parISaha kA nirUpaNa dUsarA uddezA 17 skhalita sAdhu ke karmabandha kA nirUpaNa 19 20 www.kobatirth.org 1 cothA adhyayana kA pahalA uddezA 4 pAMcavA adhyayana kA pahalA uddezA danA kA nirUpaNa pAMcavA adhyayana kA dUsarA uddezA nArakIya vedanA kA nirUpaNa chaTThA adhyayana mahAvIra bhagavAna ke guNoM kA varNana sAtavAM adhyayana 21 kuzIlavAloM ke doSoM kA kathana AThavAM adhyayana vIya ke svarUpa kA nirUpaNa samApta 25 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200-277 278-326 327-390 391-452 453-547 548-643 644-714 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org * sadgata zrImatI jAsudakhAinI jIvana jharamara Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama temaja prabaLa dhArmika bhAvanA sAthe dharmInA samasta kAryomAM pravRtta rahenAra, dareke dareka vyakti pratye saraLa sneha temaja samasahiSNutA darzAvanAra, jIvananA pratyeka kSaNamAM parahitarata rahenAra, * saMyuktakuTuMbamAM atIva dhairya temaja sadbhAvapUrvaka uSmAbharyuM jIvana jIvanAra, * gharanA sau sAthe temaja samAgata atithio sAthe atIva mAyALupaNe vanAra, * kaSAyanA samasta prasaMgo pote bhUlavA temaja anya vyaktine te prasaMgo bhUlI javA mATe preraNA ApanAra, mAjoAkhane tilAMjali ApIne jIvanamAM sadA sAdagIne varanAra, kAIne ya paNa saMtaptajanAne sadA dilAsA ApanAra. asamAdhi thAya tevuM kadApi AcaraNa na karanAra temaja 199% 9 9 9 For Private And Personal Use Only 37 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir VALALALALALALALZEXAAAALAALANY pAlaNapura nivAsI sadagata zrImatI jAsudabAI su. mahetAnA , " e are ' a 'sAda' maraNArthe - dehatyAga 27-5-1967 29-1-1909 itrridaaraareaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaareraaaaaaaaaaaaaaaarisi 7277747777947777 74777777 ka. eka surajamala bhAIcaMda mahetA tathA kuTuMbIo tarasthI 777777777777777 For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrI zAMtilAla magaLadAsabhAI amadAvAda. AdhamurakhkhIzrIA www.kobatirth.org zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakATa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (sva.) zeThazrI zAmajIbhAi velajIbhAi vIrANI-rAjakATa (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda. vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdrajI sA. jauharI ubhelA suputra ci. mahetAmacandrajI sA nAnA - anilakumAra jaina ( dAyattA ) - For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AdyamurabbIzrIe (sva.) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAri bhANavaDa. (sva.) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAhu amadAvAda. zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAi amadAvAda Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (sva.) zeTha ragajIbhAI mAhanalAla zAha amadAvAda. For Private And Personal Use Only zrI vineAdakumAra vIrANI sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmurabbIzrIo zrI vRjalAla dulabhajI pArekha rAjakoTa, koThArI haragoviMdra jecaMdabhAI rAjakoTa, ziThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA, luNiyA tathA zeThazrI jevatarAjajI lAlacaMdajI sA. (sva.) zeThazrI dhArazIbhAI jIvaNalAla mArasI .. sva. zrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA. mAliyA pAlI mAravAha For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhamurabbIzrIo paTela DosAbhAI gopAladAsa muM. sANada (jI. amadAvAda) 1 amIcaMdabhAI thA 2 gIradharabhAI khAMTaviyA zAhAjI zrI moDIlAlajI galunDiyA svargastha nyAyamUti ratIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA zrImAna zeTha sA. zrI kAnugA dhiMgaDamalajI sAba For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AghamurabbIzrIo sva. zeThazrI harilAla anopacaMda zAha khaMbhAta, sva. zeTha tArAnI sAva gesTaSI madrAsa. zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajI sA. ajItavAle (saparivAra) vacce beThelA moTAbhAi zrImAnuM mUlacaMdajI - javAharalAlajI baraDiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mizrIlAlajI baraDiyA ubhelA sauthI nAnAbhAI pUnamacaMda barahiyA zrImAn seThazrI khImarAjajI sA. coraDiyA For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ||shrii vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitayA samayArthaprabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam ||shrii-suutrkRtaanggsuutrm // (dvitIyo bhAgaH) // atha tRtIyamadhyayanam / / vyAkhyAtaM dvitIyAdhyayanam , sampati kramaprAptaM tRtIyamadhyayanaM prArabhate, dvitIyAdhyayane svasamayaparasamayayonirUpaNamabhihitam / tathApi parasamayasya doSA uktAH, svasamayasya guNAzca / pratibuddhapuruSasya saMyamotthAnenosthitasya kadAcidanukUlapatikUlopasargAH mAdurbhaveyuH / te soDavyA iti tRtIyAdhyayane kathyate / tasyedamAdimaM sUtram-'sUraM maNNai' ityAdi / mUlam-sUraM maNNai apANaM jAva jeyaM na pssiN| jujhaMtaM dadhammANaM sisupAlovva mahArahaM // 1 // chAyA--zUraM manyata AtmAnaM yAvajjetAraM na pazyati / yuddha yamAnaM dRDhadharmANaM zizupAla iva mahAratham // 1 // tIsare adhyayana kA prAraMbhadvitIya adhyayana kI vyAkhyA kI jA cukI / aba anukrama se prApta tRtIya adhyayana AraMbha kiyA jAtA hai| dvitIya adhyayana meM svasamaya aura parasamaya kA nirUpaNa kiyA hai, aura usameM bhI parasamaya ke doSa tathA svasamaya ke guNoM kA kathana kiyA gayA hai| tIsare adhyayana meM yaha nirUpaNa karate haiM ki bodha sampanna aura saMyama meM parAyaNa muni ko kadA. cit anukUla yA pratikUla upasargoM kI prApti ho to unheM samabhAva pUrvaka trIjA adhyayanane prAraMbha bIjA adhyayananuM vivecana pUruM thayuM have trIjA adhyayananI zarUAta thAya che. bIjA adhyayanamAM svasamaya ane parasamayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ane temAM svAsamayanA guNe ane parasamayanA doSa prakaTa karavAmAM AvyA che. have A trIjA adhyayanamAM e vAta prakaTa karavAmAM Ave che ke bedhasaMpanna ane saMyamamAM parAyaNa munine kyAreka anukULa ane pratikULa upasargonI prApti For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- (jAva) yAvat (jeyaM) jetAraM puruSaM ( na parasai) na pazyati tAvatparyantaM kAtaropi (appA) AtmAnaM svAtmAnam (raM) zUraM saMgrAmavIraM ( mana ) manyate (jujjhataM ) yudhyamAnam saMgrAmaM kurvantam (mahAra) mahArathaM ( daDhadhammA) dharmANaM nArAyaNaM kRSNam (sisupAlovba) zizupAla iva= yathA kRSNaM yudhyamAnaM dRSTrA zizupAlaH kSobhamAptavAnityarthaH // 1 // sahana karanA caahie| tIsare adhyayana kA prathama sUtra yaha hai-'sUraM maNNai appA' ityAdi / zabdArtha - 'jAva - yAvat ' jabataka 'jeyaM jetAram ' vijayI puruSa ko na parasaha na pazyati' nahIM dekhatA hai tabataka kAyara puruSa 'appANaMAtmAnam ' apane ko 'sUraM zUram ' zUravIra ' mannai' - manyate' mAnatA hai 'jujjhataM yudhyamAnam ' yuddha karate hue 'mahAra haM- mahAratham mahArathI 'daDha dhammANa' - dRDha dharmANam' dRDha dharma vAle-kRSNa ko dekhakara 'sisupA lovva- zizupAlahava' zizupAla jaise kSobha ko prAptahuA thA vaise kSobha ko prApta hote haiM // 1 // anvayArtha - jaba taka vijetA puruSa ko nahIM dekhatA taba taka kAyara bhI apane Apa ko saMgrAma zUra mAnatA hai / saMgrAma karate hue mahArathI aura dRDhadharmA nAropaNa (kRSNa) ko dekhakara jaise (pahale garjanA karanevAlA) zizupAla kSobha ko prApta huA || 1|| thAya che. te upasage teNe samabhAvapUrNAMka sahana karavA joie, trIjA adhyayananuM pahelu' sUtra mA pramANe che. - 'sUraM maNNai appArNa' chatyAhi zabdArtha -'jAva - yAvat' nayAM sudhI 'jeya - jetAram' vibhyI yu3Sane 'na parakhai na pazyati' leteo nathI tyAM sudhI DAyara 35 'appANaM- AtmAnam ' potAne 'sUraM zUram ' zUravIra 'mannai - manyate' mAne che. 'jujjhataM aztAM 'mahArahaM - mahAratham ' mahArathI 'daDhadhammANaM dRDhadharmANam' hRSyane lene 'sisupAlova - zizupAlaiva' zizupAsa prema kSeobhane Apta thatheo hato te kSobhane prApta thAya che. // // yudhyamAnam' yuddha daDhadhama vALA sUtrA--jyAM sudhI vijetA puruSane bheTo na thAya, tyAM sudhI kAyara paNa peAtAne sagrAmazra mAne che. jevI rIte samarAMgaNumAM vIratApUrNAMka laDatA mahArathI ane dRDhadhAM nArAyaNa (kRSNa)ne joIne (pahelAM gunA karanAra) zizupAla kSubdha thaI gayeA hateA, (eja pramANe upasa ane parISahe! AvI paDatAM DhIlA pocA mANasA sayama mArgathI vicalita thaI jAya che) For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanopadezaH 3 TIkA-'jAva' yAvat-yAvatparyantam 'jeyaM' jetAraM pati dvandvinaM rAjAnaM 'na passaI' na pazyati pratiyoddhAraM na pazyati tAradeva kApuruSaH 'apANaM' AtmAnam 'sUraM maNNaI' zUraM manyate-na matkalpaH parAnIke zUro vidyate kintu zUro'hameva iti manyate / yAvat paryantaM samudyatAyudhaM jetAraM yuddhAyopasthitaM purato na pazyati, tAvadevA'lpavIryaH svAtmAnaM nIra iti manyate / tAvadeva gajaH pramRtamadaH akAlaghanAmbudavaghoragajenaM karoti yAvat nakhalAMgUlamAtrAyudhaM ghaTAghaTAsamanvitaM kaMpitakezarakezariNaM zabdAyamAnaM na pazyati / taduktam 'tAvadgajaH prastutadAnagaNDa: karotyakAlAmbudagajitAni / yAvanna siMhasya guhAsthalISu lAMgulavisphoTaravaM zRNoti // 1 // TIkArtha-japa taka vijetA virodhI rAjA ko arthAt pratiyoddhA ko nahIM dekhatA hai, taba taka kAyara puruSa bhI apane ko zUravIra samajhatA hai| vaha aisA mAnatA hai ki zatru kI senA meM mere jaisA koI dhIra nahIM hai, eka mAtra meM hI vIra hU~ / arthAt jaba taka zastra U~cA uThAye hue aura yuddha ke lie sAmane Aye hue vijetA puruSa ko sanmukha nahIM dekhatA hai, tabhI taka alpavIrya apane Apako vIra mAnatA hai / madonmatta hAthI tabhI taka vemausima ke saghana bAdaloM ke samAna ghora garjanA karatA hai jaba taka nAkhUna aura pUcha mAtra Ayudha vAle, saghana ayAla se yukta kesara ko kapAne vAle evaM dahADate hue kesarI ko nahIM dekhatA hai| kahA bhI hai-'tAvadgajaH prastutadAnagaNDaH' ityAdi TIkAI- jyAM sudhI pratispadhI sAthe laDavAno prasaMga na Ave, tyAM sudhI kAyara puruSa paNa pitAnI jAtane zuravIra mAne che te evuM mAne che ke zatrunI senAmAM mArA je parAkramI keI nathI. jyAM sudhI tene sAmano karavAne mATe kaI zastrasajaja vijetA puruSa tenI sAme zastra uThAvIne khaDo thato nathI, tyAM sudhI te a95vIrya puruSa pitAne vIra mAne che. manmatta hAthI kamosamI saghana vAdaLAMonI jema tyAM sudhI ja ghera garjanA kare che ke jyAM sudhI mAtra nahora ane pUMchaDI rU5 zastrovALe, saghana kezavALIthI yukta, kesarone kaMpAvate ane garjanA karatA siMha tenI sAme upasthita thato nathI. siMhane jotAM ja te mahonmatta hAthI lI dhUcho nAsI onya che 4r2yA 55 cha -'tAvadgajaH prastutadAnagaNDaH' tyA tuM 15 bha6 42pAne // 2 lAtuM 4 For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre dRSTAntadvArA yAdRzo'rthaH saralatayA'vagato bhavati, tattathA na dRSTAntA'bhAve / ata iha svasamayaprasiddha kRSNazizupAlayodhAntaM pradarzayati 'jujjhaMti' ityAdi / 'jujhata' yuddhadyamAnam-yuddhaM kurvantam 'daDhadhammANaM' dRDhadharmANaM-dRDhaH dharmaH parAkramo yasya sa dRDhadharmA, taM dRr3hadharmANAm / 'mahAraI' mahArathaM-mahAn ratho yasya ma mahArathaH-tam , kRSNaM dRSTvA 'zizupAlovya' zizupAla iva-yathA mAdrIsutaH zizupAlaH kRSNasya darzanAtmAk svAtmapazaMzAmadhAnakaM garjana kRtavAn, kintu pazcAt yuddhAya puraH sthitaM kRSNavAsudevaM dRSTvA kSobhaM prAptaH / kRSNazizupAlayoH kathA caritragranthAt avagantavyeti bhAvaH // 1 // ___jisake gaNDasthala mada bharane se gIle ho rahe haiM aisA hAthI tabhI taka akAla meghoM ke sadRza garjanAe~ karatA hai, jaba taka guphA meM honevAlI siMha kI pUcha kI phaTakAra kI dhvani nahIM sunatA hai| ___dRSTAnta se Azaya jaise saralatA se pratIta hotA haiM, vaise dRSTAnta ke vinA nahIM pratIta hotA hai / ataeva yahA~ svasamaya meM prasiddha kRSNa aura zizupAla kA dRSTAnta pradarzita karate haiM / yuddha karate hue, dRDha parAkrama vAle aura mahAn ratha vAle kRSNa ko dekha kara jaise mAdrIputra zizupAla kSobha ko prApta huaa| usane kRSNa ko dekhane se pahale to khUba apanI prazaMsApUrNa garjanA kI, parantu bAda meM jaba yuddha ke lie sanmukha upasthita kRSNa vAsudeva ko dekhA to ghabarA uThA! kRSNa aura zizupAla kI kathA caritagranthoM se jAna lenA cAhie // 1 // gayuM che e hAthI tyAM sudhI ja akALa meghanI samAna garjanAo kare che ke jyAM sudhI guphAmAM rahelA siMhanI pUchaDInA pachaDATane ivani saMbhALate nathI. dAnata dvArA Azayane jeTalI saraLatAthI samajI zakAya che, eTalI saraLatAthI dRSTAnta vinA samajI zakAtuM nathI. tethI sUtrakAre ahIM svasamayamAM (jaitasiddhAMtamAM prasiddha evuM kRSNa ane zizupAlanuM daSTAMta prakaTa karyuM che. daDhaparAkramI ane mahArathI kRSNane samarAMgaNamAM yuddha karatA joIne mAdrIputra zizupAla khUba ja kSubdha thaI gayA hatA. jyAM sudhI teNe kRSNanA parAkramane pratyakSa joyuM na hatuM, tyAM sudhI te te pitAnI vIratAnA baNagAM phUMkayA karate hatuM, paraMtu parAkramI kRSNa vAsudevane potAnI sAme samarAMgaNamAM upasthita thayela joIne te kevo gabharAI gayo hato ! kRSNa ane zizupAlanI kathA caritagraMthamAMthI vAMcI levI joIe. 1. For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanopadezaH 5 adhunA sarvajanapratItaM dRSTAntaM pradarzayati sUtrakAra:-'payAtA' ityAdi / payAtA sUrA raNasIse saMgAmammi uvttttie| mAyA puttaM na jANAi jeeNa parivicchae // 2 // chAyA-prayAtAH zUrA raNazIrSe saMgrAme upsthite| mAtA putraM na jAnAti jetrA parivikSatAH // 2 // anvayArtha:-(saMgAmammi) saMgrAme (ubaTThie) upasthite prApte (raNasIse) raNazI=yuddhAprabhAge (payAtA) prayAtAH prAptAH (sUrA) zUrAH zUraM manyamAnAH (mAyA) mAtA (puttaM na jANAi) putraM na jAnAti-kaTipadezato bhrazyantaM stanaMdha aba sUtrakAra sarvavidita dRSTAnta ko dikhalAte haiM-'paghAtA' ityaadi| zabdArtha-'saMgAmammi-saMgrAme ' yuddha 'uvahie'-upasthite ' chiDane para 'raNasIse-raNazIrSe yuddha ke agrabhAga meM 'payAtA-prayAtAH' gayA huA 'sUrA'-zUgaH' vIrAbhimAnI puruSa 'mAyA-mAtA' mAtA 'puttaM na jANa'-putraM na jAnAti' apane putra ko godase giratA huA nahIM jAnatI hai aise vyagratA yukta yudra meM 'jeeNa-jetrA' vijetA puruSa ke dvArA 'parivicchae-parivikSatAH' chedana bhedana kiyA huA dIna bana jAtA hai // 2 // anvayArtha-saMgrAma upasthita hone para yuddha ke agrabhAga meM upasthita hue zUra arthAt vIratva kA abhimAna karane vAle kintu vAstava meM kAyara puruSa, jisa bhayAnaka yuddha meM mAtA apanI godI se girate huye putra ko bhI nahIM jAnatI, aise yuddha meM vijetA ke dvArA parAjita kara die jAte haiM // 2 // ve sUtra2 sahita dRSTAnta 8 42 cha-'payAtA' tyAla. zahAtha-'saMgAmammi-saMgrAme' yuddha 'uvadie-upasthite' yA mAge tyAre raNasise-raNazI' yuddhanA bhAganA mAmA 'payAtA-prayAtAH' gaye 'sUrA- zUgaH' vIra mabhimAnI 531 'mAyA-mAtA' bhAtA 'puttaM na ANAi'-putraM na jAnAti' pitAnA putrane meLAmAMthI paDatAM jANatI nathI, evA vyagrata yukta yuddhamAM 'jeraNa-jetrA' vita! 535nA dvaa2| 'parivicchae-parivikSatAH na sahana 2i dInatAyukta banI jAya che. vArA sUtrArtha-jevI rIte yuddhanI bhISaNatAne kAraNe gabharAI gayelI mAtAnI godamAMthI nIce sarI paDatA bALakanuM dhyAna paNa mAtAne rahetuM nathI, eja pramANe pita nA vIratvanuM abhimAna karanAra-kAyara hovA chatAM paNa pitAne zUravIra mAnanAra-puruSa samarAMgaNamAM jyAre duzmananI sAme upasthita thAya che tyAre jota jotAmAM zUravIra vijetA dvArA parAjita karAya che. . For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre yam (jeeNa) jenA-jayanazIlena (parivicchae) parivikSatA kAtarAH yuddhAgrabhAge gacchanti kintu bhazanake yuddhe prAraMbhe sati ripubhiH te kAtarAH jIyante iti bhAvaH // 2 // TIkA-'saMgAmammi' saMgrAme 'ubahie' upasthite sati raNasIse' raNazIrSayuddhAgrabhAge-zatrusainyasaMmukhe 'payAtA' prayAtAH upasthitAH 'marA' zUrAH puruSAH= vIrA'bhimAninaH / yuddhe prArabdhe sati vIrAbhimAninaH vastutaH kAtarAH puruSAH yuddhAne upasthitA bhavaMti / kintu sAhasavinAzake yuddhe samArabdhe te kAtarAH bhayA. dinA AkulA bhavaMti, yuddhameva vizinaSTi, mAyAputtamityAdi / 'mAyA' mAtA 'putta' putraM svakIyaputramapi svakaTimadezAt patantam priyamapi putram 'na jANAI' na vijAnAti etAdRzavyagratAjanake ghore saMgrAme 'jeeNa' jetrA-vijetrA zatrupuru SeNa 'parivicchae' parivikSatA: hatAH bhavanti // 2 // TIkArya-saMgrAma chir3ane para vIratA kA abhimAna karane vAle zUra puruSa, jo vAstava meM kAyara hote haiM yuddha ke agrabhAga meM caturaMgI senA ke samAna, upasthita ho jAte haiN| kintu jaba sAhasa ko samApta kara dene vAlA saMgrAma prArambha hotA hai, taba ve kAyara bhaya Adi se vyAkula ho uThate haiM / vaha yuddha kaisA bhISaNa hotA hai, yaha dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate hai-usa yuddha kI bhISaNatA se ghabarAhaTa meM AI huI mAtA ko apanI goda se girate hue priya putra kA bhI dhyAna nahIM rahatA hai| isa prakAra vyagratA utpanna karane vAle ghora saMgrAma meM vijetA zatru ke dvArA ve parAjita kara die jAte haiM // 2 // TIkArthI-pitAnA zauryanuM abhimAna karanAra paNa vAstavamAM kAyaratAthI yukta hoya e puruSa, jyAre yuddhane prasaMga AvI paDe che tyAre pitAnI caturaMgI senA sahita samarAMgaNanA agrabhAgamAM upasthita thaI jAya che. paraMtu jyAre bhISaNa saMgrAma zarU thAya che tyAre duzamanuM parAkrama joIne te kAyaranA bhaya ane vyAkuLatA vadhI jAya che te yuddha kevuM bhayAnaka hoya che te batAvavAne mATe sUtrakAra nIcenuM daSTAna Ape che-te yuddhanI bhISaNatAne kAraNe gabharAI gayelI mAtAne tenI gedamAMthI sarI paDatA bALakanuM paNa bhAna rahetuM nathI. eja pramANe vyagratA utpanna karanArA te ghera saMgrAmamAM vijetA zatru dvArA te kAyarane jotajotAmAM parAjita karI devAmAM Ave che. mArA For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanApadezaH 7 pUrva dRSTAntaH proktaH sampati dAntikamAha-evaM sehe vi' ityAdi / mUlam-evaM sehe vi apuDhe bhikkhAyariyA akovie| sUraM maNNai appANaM jAva lUhaM na sevae // 3 // chAyA--evaM ziSyo'pyaspRSTo bhikssaacryaa'kovidH| zUraM manyata AtmAnaM yAvat rUkSa na sevate // 3 // anvayArthaH-(evaM) evamanena prakAreNa (mikvAyariyA akovie) bhikSAcaryAskovidaH (apuDhe) aspRSTaH parISahopasarga: (sehe vi) ziSyopi-abhinavapravajitaH (appANa) AtmAnaM (sUraM) zUra-cAritra zUraM (mana) manyate (jAva) yAvat paryantaM (lahaM) rUkSam saMyama (na sevae) na sevate iti // 3 // dRSTAnta kahakara aba dASTaoNntika kahate haiM-'evaM sehe vi' ityaadi| zabdArtha-evaM-evam ' isI prakAra 'bhikkhAyariyA akovie'bhikSAcaryA' kovidaH ' bhikSAcaryA ki vidhi ke marma ko na jAnane vAle 'apuDhe-aspRSTaH' aura parISahoM se jina ko saMvandha nahIM hai aisA 'seheviziSyopi' abhinava pravrajita ziSya bhI 'appANaM-AtmAnam' apane ko 'sUraM-zUram' tabataka zUra 'mannai-manyate' mAnatA hai 'jAva-yAvat' jaba taka vaha 'lUhaM-rukSam' saMyamako 'na sevae'-na sevate' sevana nahIM krtaa||3|| __ anvayArtha-isI prakAra bhikSAcaryA meM anipuNa evaM upasargoM se rahita navadIkSita sAdhu apane ko cAritra meM zUra mAnatA hai parantu jaya taka saMyama kA sevana nahIM karatA (tabhI taka) / / 3 / / have sUtrakAra dRSTAdvArA je vAtanuM pratipAdana karavA mAge che te (evelds) 548 42 cha.- 'evaM sehe vi0' tyAdi sUtrArtha_e ja pramANe bhikSAcaryAmAM anipuNa ane parISaha tathA upasargothI rahita sAdhu paNa pitAne cAritranI ArAdhanAmAM zUra mAne che. paratu jakAre parISaha ane upasargo AvI paDe che, tyAre te saMyamana pAlana karI zakatA nathI. 3 -evaM-evam' 241 pramANe 'bhikkhAyariyA akovie-bhikSAcaryA' kovidaH' (mikSAyAMnI vipinA bhamana nAva 'apuDhe-spRSTraH' bhane parISaDAthI bhane nathA meve| 'sehevi-ziSyopi' amina prati ziSya 55 'appANaM-AtmAnam' pAtAne sUraM-zUram' tyAM sudhI zUravI2 'mannai -manyate' bhAna che. 'jAva-yAvat' yA sudhAta 'lUhaM-rukSam' sayabhanu 'na sevae -na sevate' sevana rte| nathI. // 3 // For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgane TIkA--'e' evam anenaiva prakAreNa 'mikkhAriyA akolie' bhikSAcaryA'kovidaH, bhikSAcaryAvidhimAnabhijJaH upalakSaNAt sakala sAdhvAcArarijJAnavikalaH abhinavapatrajitatvAt 'apuDhe' aspRSTaH parISadaryasya saMbandho na jAtaH etAdRzaH 'sehe vi' abhinavapatra jitaH komalavuddhiziSyo'pi 'apANa' AtmAnaM svAtmAnaM tAvadeva 'maraM' zUram 'maNNaI' manyate-tAvadeva svAtmAnaM uskRSTasAdhA. cArapAlane siMhanAda karoti / zUratvasya maryAdAmAha-'jAveti' 'jAva' yAvat'lUI' rUkSaM saMyamam 'na sevae' na seva te yathA saMgrAmazIrSe samupasthitaH zizupAlo jetAraM vAsudevaM na dRSTavAn tAvadeva siMhanAdaM kRtavAn tathaiva komalabuddhirabhinavapatrAjitaH yAvat parIpahopasargarUpakezarazaTAmucchAlayantaM saMyamakesariNaM na pazyati tAvadeva svAtmAnaM saMyamavIra iti manyate tatmAptau sa gurukarmA'lpasatva cAritrabhaMgamupayAti // 3 // TIkArtha-isI prati jo navIna dIkSita sAdhu, jo bhikSA kI vidhi ke marma se anabhijJa hai aura upalakSaNa se sAdhu ke samasta AcAra se navadIkSita hone ke kAraNa aparicita hai aura jo pariSahoM evaM upasargoM se aspRSTa hai arthAt jise inakA sAmanA nahIM karanA par3A hai, aisA sAdhu bhI apane ko tabhI taka cAritrazara samajhatA hai tabhI taka utkRSTa sAdhvAcAra pAlana karane kA manoratha karatA hai, jaba taka saMyama kA sevana nahIM karatA hai / jaise saMgrAma ke zIrSa bhAga meM upasthita zizupAla ne tabhI taka siMhanAda kiyA jaba taka vijetA vAsudeva para usakI dRSTi nahI paDI, usI prakAra komalabuddhi navadIkSita sAdhu jaba taka parISaha aura upasargarUpa kesara ko hilAne vAle saMyamarUpI siMha ko nahIM dekhatA hai, tabhI taka apane ko saMyamavIra mAnatA hai| parISaha TIkArca-eja pramANe navadIkSita sAdhu ke je zikSAnI vidhinA marmathI anabhijJa che, ane sAdhunA samasta AcArothI aparicita che, ane jene parISaha ane upasargone sAmane ka paDyo nathI, e sAdhu pitAne tyAM sudhI ja cAritrazUra-utkRSTa sAdhavAcAranuM pAlana karanAra mAne che ke jyAM sadhI tenI sAme bhayaMkara parISaha ane upasargo upasthita thatA nathI. jevI rIte saMgrAmanA agrabhAgamAM upasthita thayelA zizupAle tyAM sudhI ja siMhanAda karyo ke jyAM sudhI vijetA vAsudeva para tenI najara na paDI, e ja pramANe navadIkSita kamaLa sAdhu jyAM sudhI parISaha ane upasargo rUpa (kezavALI)ne kaMpAvanAra saMyama rUpI siMhane jete nathI, tyAM sudhI ja pitAne cAritrazura For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 saMyamaraya rukSatvanirUpaNam 9 saMyamasya rUkSatA pratipAdayati sUtrakAra:-'jayA hemaMta' ityAdi / mUlam-jayA hemaMtamAsaMmi sItaM phusaI savvaggaM / tattha maMdA visIyaMti rajahINAva khattiyA // 4 // chAyA--yadA hemantamAse zItaM spRzati sarvAgam / tatra mandA viSIdanti rAjyahInA itra kSatriyAH // 4 // anvayArtha:--(jayA) yadA yena prakAreNa (hemaMtamAsaMmi) hemaMtamAse hemantaRtau-pauSamAse (sItaM) zItaM zaityaM (savvaggaM) sarvAMgaM pratikUlatayA (phusai) spRzati (tattha) tatra tadA (maMdA) maMdA jaDA:-gurukarmANaH (rajahINA) rAjyahInA =rAjyabhraSTAH (khattiyAva) kSatriyA ica (visIyaMti) viSIdaMti-viSAdamanubhavantIti // 4 // aura upasarga kI prApti hone para vaha gurukarmA evaM alpasatva sAdhu cAritra ko bhaMga kara detA hai // 3 // sUtrakAra aba saMyama kI rUkSatA kA pratipAdana karate haiM-'jayA hemaMta' ityaadi| zabdArtha-'jayA-padA' jaba 'hemaMtamAsaMmi'-hemantamAse' hemanta Rtu meM arthAt poSamahIne meM 'sItaM-zItam' ThaMDI 'savvaMgasAgam' sarvAGgako 'phusai-spRzati' sparzakaratI hai 'tastha-tatra' taba 'maMdA-maMdA' kAyara puruSa 'rajjahINA-rAjyahInA' rAjya bhraSTa 'khattiyA va-kSatriyA ica kSatrIya ke jaise 'visIyaMti-viSIdaMti' viSAda ko prApta hote haiM // 4 // ___ anvayArtha--jaya hemanta mAsa meM arthAt pauSa ke mahIne meM pUrI taraha zIta kA sparza hotA hai taba bhArI koM vAle manda sAdhu rAjya se bhraSTa hue kSatriyoM ke jaise viSAda kA anubhava karate haiM // 4 // - mAne che. jyAre parISaha ane upasargo AvI paDe che, tyAre te gurukamAM ane alpasatva sAdhu cAritrane bhaMga karI nAkhe che. AvA have suutr||2 sayamanI 3kSatAnu pratipAdana 42 cha-'jayA hemaMta' tyAta ___ -'jayA-yadA' yA 'hemaMtamAsaMmi-hemantamAse' umanta RtumA arthAta 5 mahInAmA 'sItaM-zItam' 80 'savvarga-sam'i sarvAgane 'phasaha -spRzati' 25 re che. 'tattha-tatra' tyAre 'maMdA-maMdAH' 2585saya 535 rajjahiNA-rAjyahinAH' 5 praSTa 'khattiyAva- kSatriyAiva' kSatrisanI 'visIyati -viSIdaMti' (vAna prApta thAya che. // 4 // svArtha-jyAre hemanta bakatumAM-piSa mAsamAM bhayaMkara ThaMDIno anubhava kare paDe che, tyAre gurukama maMda (ajJAnI) sAdhu padabhraSTa thayelA kSatrinI jema viSAdano anubhava kare che. jA For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ____TIkA--'jayA' yathA 'hemaMtamAsaMmi' hemantamAse hemanta Rtau pauSamAsAdau vA 'sIta' zItaM zaityam 'savvaMga' sarvAMgam 'phusai' spRzati 'tatya' tatra tadA tasmin kAle 'maMdA' mandA jaDAH, gurukarmANaH puruSAH / 'rajahINA' rAjyabhraSTAH 'khattiyA' kSatriyAH 'va' iva 'visIyaMti' viSIdanti kaSTamanubhavanti, yathA rAjyarahitAH kSatriyatvajAtyabhimAninaH duHkhAyante, tathA hemantaRtau pauSa mAsAdau amandamandA'nilAndolitamabalazaityasaMparke sati gurukarmANaH saMyamakAtarAH puruSAH duHkhAnubhavaM kurvanti / "kuTumbakaTuAgiva vyathayate nilaH anena hemantakAlikazItasparzasyA'tidussahattvamuktamiti // 4 // mUlam-puDhe gimhAhitAveNaM vimaNe supivAsie / tastha maMdA visIyaMti macchA appodaye jahA // 5 // chAyA--spRSTo grISmAbhitApena vimanAH supipAsitaH / tatra mandA viSIdanti matsthA alpodake yathA // 2 // TIkArtha--java hemanta Rtu meM, sampUrNa zarIra meM zIta kA sparza hotA hai, usa samaya jaDa aura bhArI karmoM vAle puruSa, rAjyacyuta kSatriyoM ke samAna duHkha kA anubhava karate haiN| jaise kSatriyatva kA abhimAna karane vAle puruSa rAjya china jAne para duHkhI hote haiM, usI prakAra zItaRtu meM teja yA dhImI-dhImI calane vAlI vAyu ke samparka se Andolita prabala zIta ke kAraNa saMyama meM kAyara gurukarmA puruSa duHkha kA anubhava karate haiM / 'vAyu kuTumba ke kaTu vacanoM ke jaisI vyathA pahucAtI hai' isa prakAra hemanta ke samaya kA zItasparza atyanna durasaha kahA gayA hai // 4 // TIkAI--hemanta tumAM jyAre A A zarIre zItano sparza thAya che. -jayAre hADa gALI nAkhe evI kaDakaDatI ThaMDIno anubhava karavo paDe che-tyAre gurukama sAdhu rAjayabhraSTa thayela kSatriyonI jema duHkhano anubhava kare che. jevI rIte kSatriyAtvanuM abhimAna karanAra puru rAjya gumAvI besavAthI viSAda anubhave che, e ja pramANe ziyALAmAM teja athavA manda gatithI vAtA pavananA saMparkane lIdhe je prabaLa Tha DIne anubhava karAve paDe che. tene kAraNe, saMyamanA pAlanamAM kAyara ane gurukama sAdhu paNa duHkhane anubhava kare che. "vAyu kuTuMbIonA kaTuvacane jevI vyathA paheMcADe che e ja pramANe hemaMtanA samayane zItapa paNa atyanta dusaha kahevAmAM Avyo che. pAkA For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 1 saMyamasya rUkSatvanirUpaNam 11 anvayArthaH -- (gimAhitAveNaM) grISmAbhitApena = grISmakAlikauNena (1he) spRSTaH (trimaNe ) vimanAH = khinnAntaHkaraNaH (supivAsie) suvipAsitaH = tRpArTIdono bhavati (tattha ) tatra grISmopasargaM prAptAH santaH (maMdA) mandAH = kAtarAH ( vasIyata) viSIdanti (apodara) alpodake ( jahA macchA) yathA matsyA viSIdanti tathaiveti ||5|| zItasparza kA parISaha duHkhajanaka hotA hai, yaha kaha kara aba uerate kI dussahatA kA nirUpaNa karate haiM zabdArtha - ' gimhA hitAveNaM - grISmAbhitApena' grISma Rtu ke abhitApa se arthAt garmI se 'puTThe-spRSTaH' sparza pAyA huvA vimaNe- vimanaH ' khinna antaHkaraNavAle arthAt udAsa 'supivAlie- supipAsitaH' aura pyAsa se yukta hokara puruSa dIna ho jAtA hai, 'tattha tatra' isa prakAra garmI kA parISada prApta hone para 'maMdA - mandA' kAyara puruSa 'visIyaMtiviSIdanti' isa prakAra viSAda ko anubhava karate haiM, 'appodae- alpo dake' thoDe jalameM 'jahA macchA-yathA matsyAH' jaise machalI viSAda kA anubhava karatI hai // 5 // anvayArtha - grISmakAla kI uSNatA se spRSTa huA sAdhu khinna citta aura pipAsA se pIDita hotA hai| garmI ke parISaha ko prApta kAyara jana usI prakAra chaTapaTAte haiM jaise vinA pAnI kI machalI // 5 // zItapanA parISahu du:khajanaka hoya che. te prakaTa karIne have sUtrakAra uSNuspezanI dusahatAnuM nirUpaNa kare che-- zabdArtha -' gimhA hitAveNaM - grISmAbhitApena' grISma RtunA khalitAyathI arthAt abhI thI 'puTThe-spRSTaH' sparza' pAsa 'vimaNe - trimana: ' jinna anta: uravANI arthAt uhAsa 'supitrAsie - supipAsitaH' bhane tarasadhI yukta thane 3Sa hIna thA laya che. 'tattha - tatra' A prakAre gamI parISahuM prApta thavAthI maMdA - mandAH ' bhUDha 53Sa 'vikhIyaMti - viSIdanti' sevA prahAranA viSAhano anubhava re che. 'appAdae - alpodake' thoDA pANImAM 'jahA macchA- yathA matsyAH ' jevI rIte mAchalI viSAdanA anubhava kare che. pA sUtrA -jevI rIte pANI vinA mAchalI taraphaDe che, eja prakAre grISma kALanI uSNatAthI pRSTa thayelA ane pipAsAthI vyAkuLa thayele khinnatAnA anubhava kare che, pA For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ___TIkA--'gimhAhinAveNaM' grISmAbhitApena grISmamAsasya jyeSThamAsAdeH abhitApenA'tizayitoSNasparzana 'puDhe spRSTaH parza prAptaH puruSaH 'vimaNe' vimanAH vikhinAntaHkaraNaH 'mupivAsie' supipAsitaH atizayitapipAsayA klAntaH dIno bhavati / 'tastha tatra grISmasamaye uSNaparISahaM prAptAH, 'maMdA' mandAH jaDAH 'visIyaMti' viSIdanti, viSAdamanubhavanti, 'jahA' yathA yena prakAreNa 'macchA' matsyAH 'apodaye' alpodake svalpe jale viSAdamanubhavanti / yathA'lpajale matsyAH duHkhino bhavanti, tathoSNapariSaheNa mandAH duHkhabhAno bhavanti // 5 // saMmati bhikSAparISahamadhikRtya sUtrakAro brUte-'sayAdattesaNA' ityaadi| mUlam-sayA dattesaNA dukkhA jAyaNA duppnnolliyaa| kammattA dubhagA ceva iccAhaMsu puDho jnnaa||6|| chAyA--sadA dattaiSaNA duHkhaM yAcA duSpraNodyA / karmAA durbhagAzcaivetyevamAhuH pRthag janAH // 6 // TIkArtha-grISma ke tApa se arthAt jyeSTha mAsa Adi meM tIvra garmI ke sparza se puruSa khinna mana ho jAtA hai aura teja pyAsa lagane se dIna bana jAtA hai| usa grISma ke samaya meM uSNa parISaha ko prApta kAyara jana viSAda kA anubhava karate haiN| jaise jala ke abhAva meM yA atyalpa jala meM matsya duHkhI hote haiM / arthAt jaise alpa jala meM matsya duHkha se chaTapaTAte haiM, usI prakAra uSNa parISaha se kAyara sAdhu duHkhI hote haiM // 5 // TIkAI-grISma RtumAM-vaizAkha ane jeTha mAsamAM-jyAre asahya garamI paDe che. tyAre tenAthI trAsIne sAdhuo manamAM udvegane anubhava kare che. uSNutAne kAraNe tIvra tRSAno anubhava karavAno prasaMga Ave tyAre tevA sAdhuo vyAkuLa thaI jAya che. eTale ke uSNaparISaha sahana karavAne prasaMga Ave, tyAre kAyara sAdhue viSAda anubhave che. temanI sthiti kevI thAya che, te sUvakAre A prakAre prakaTa karyuM che jema pANI vinA athavA a5 pANImAM mAchalI taraphaDe che, e ja pramANe uNaparISaha AvI paDatAM kAyara sAdhu viSAda anubhave che. pApA 7ve sUtrA2 mikSA5NSatuM ni3555 re cha-'sayA dattesraNA' yAha Aval - dattesaNA-dattaSaNA' manyana vArA sIdhesa paratune ra anveSa 427. 'dukkhA-duHkham' 5 'sayA-sadA' nA mata sudhA mAta For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 3 u. 1 bhikSAparISahanirUpaNam 13 andhayArthaH-(dattepaNA) dattaipaNA anyapradatta vastuno'nveSaNam (duka vA) duHkham (sayA) sadA jIvanaparyantaM sAdhUnAM bhavati tathA (jAyaNA) yAMcA (duppaNoliyA) duagodyA yAzcAparISahaH alpasatvena duHkhena praNodyate sahya te (puDho jaNA) pRthagjanA pAkRtapuruSAH (iccAhaMsu) ityepramAhuH kathayaMti, (kammattA) karmAtAH svakRtapUrva karma gaH phala moktAraH (dubnagA ce) dubhaMgA bhAgyahInA i iti // 6 // TIkA--'dattesaNA' dattaSagA 'dukkhA' duHkha nanikA 'sA' sadA-AjIvana sAdhUnAM bhavati 'jAyaNA' yAzcA 'duppaNolilayA' duSmaNodyA-duHkhena soDhavyA aba sUtrakAra bhikSA parISaha ke viSaya meM kathana karate haiM'sayA dattesaNA' ityaadi| zabdArtha-'dattesaNA-dattaSaNA' anya ke dvArA dI gaI vastu ko hI anveSaNa karanA 'dukkhA-duHkha' yaha duHkha 'sayA-sadA' jIvana paryanta sAdhu ko rahatA hai 'jAyaNA-yAMcA' bhikSAkI yAcanA karane kA kaSTa 'dappaNolliyA-duSpraNodyA' asahya hotA hai 'puDho jaNA-pRthaka janAH' prAkRtapuruSa arthAt sAdhAraNaloka 'iccAhaMsu-evamAhuH' aisA kahate haiM ki 'kammattA-kArtAH' ye loka apane pUrvakRta pApakarma kA phala bhoga rahe haiM 'dubhagAceva-durbhagAzcaiva' tathA ye loga bhAgyahIna haiM // 6 // ___anvayArtha-sAdhuoM ko dattaSaNA kA arthAt dUsaro ke dvArA pradatta vastu ko hI grahaNa karane kA duHkha sadeva sahana karanA paDatA hai| yAcanA parISaha bhI dussaha hotA hai| sAdhAraNa jana sAdhuoM ko dekha kara kahate haiM, ye apane karmoM se pIDita haiM bhAgya hIna hai' // 6 // TIkArtha-sAdhuoM ko jIvanaparyanta dattaSagA kA duHkha bhoganA paDatA hai arthAt adattAdAna ke kAraNa sadaiva dUsaroM kI dI huI vastu se hI 455 ta sAdhune 27 che. 'jAyaNA-yAMcA' bhikSAnI yAyanA 32vArnu 44 duppaNolliyA-duSpraNodyA' asaya thAya che. 'puDho jaNA-pRthak janAH' pAhata 535 marthAta sAdhAraNa so 'iccA haMsu-evamAhuH' me 4 ? 'kammattA- karmAtAH' mAyA potAnA pUrvata 5|5:bhrnu 3 kI 2 cha. 'dubbhagAceva -durbhagAzcaiva' tathA mAsA mAgyahIna cha. // 6 // sUtrArtha-sAdhuoe anyanA dvArA pradatta vastune grahaNa karavAnuM duHkha sadA sahana karavuM paDe che, te kAraNe yAcanA parIvaha paNa dursIDa gaNAya che. sAmAnya loko te sAdhuone joIne kahe che - A leka temanAM karmothI pIDita che, bhAgyahIna che. pAr. dA. TIkAtha-sAdhuo jIvanaparyata dataSaNunuM duHkha sahana karavuM paDe che, kAraNa ke teo adattAdAnanA tyAgI hovAne kAraNe temane anyanA dvArA For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre bhavati / yAJcAparIpaho hi alpasatvAnAM duHkhena praNodhate, sahyatebhikSA'tIvakaSTadAyinI bhavati / tathAcoktam-- "gatibhraMzo mukhe dainyaM gAtrasyendovivarNatA / maraNe yAni cihnAni tAni cihnAni yAcake // 1 // " iti / tAvadeva svamAnaM sthIyate, yAvana kiMcid yAcate / tasmAt yAcA parISaho'tIva duHkha janako bhavati / tadevaM dussahaM yAzcAparIpahaM parisahya vigatA'bhimAnamahA. satvajJAnAbhivRddhaye mahApuruSasevitaM panthAnamanuvrajatIti / AkrozaparIpahaM zlokA na aparabhAgena darzayati-"puDho jaNA" ityaadi| nirvAha karanA par3atA hai| isI prakAra yAcanA parISaha bhI unake lie dussaha hotA hai| alpasAva prANI baDI kaThinAI se use sahana kara pAte haiM / bhikSAvRtti atyanta kaSTajanaka hotI hai / kahA bhI hai-'gatibhraMzo mukhe dainya' ityaadi| __ mRtyu ke samaya jo cihna prakaTa hote haiM, vahI cihna yAcaka meM bhI dikhAI dete haiN| usakI gati aTaka jAtI hai, mukha para dInatA chA jAtI hai aura ceharA tejohIna ho jAtA hai|' tabhI taka manuSya kA gaurava TikatA hai jaba taka vaha kisI vastu kI yAcanA nahIM krtaa| ataeva yAcA parISaha atyanta duHkhajanaka hotA hai / mahAsatva puruSa isa prakAra dusmaha yAcanA parISaha ko sahana karake jJAnAdi kI nirantara vRddhi ke lie mahApuruSoM dvArA sevita patha para calate haiN| ApavAmAM AvelI vastu vaDe ja nirvAha calAva paDe che. A prakArane yAcanAparISaha paNa temane mATe duha thaI paDe che. jenAmAM AtmabaLa ochuM hoya che evAM sAdhu o mahAmuzkelIe A parISaha sahana kare che. A parISaha asahya banavAthI kaI ke.I kamajora sAdhu e saMyamane parityAga paNa karI de che. bhikSAvRtti keTalI kaSTajanaka hoya che te nIcenA kalekamAM matAmA mAvyu che. 'gatibhraMzo mukhe dainya' tyAha-mRtyunA samaye 2 cihA pragaTa thAya che te cihno yAcakamAM paNa dekhAya che. tenI gati aTakI jAya che, mukha para dInatA chavAI jAya che ane caherA tejahIna thaI jAya che." jyAM sudhI mANasa keInI pAse kaI vastunI yAcanA karatuM nathI, tyAM sudhI ja tenuM gaurava Take che. tethI ja yAcanA parISahane atyaMta dusaha mAna vAmAM Ave che. dRDha manobaLavALe puruSa ja yAcanA parISahane sahana karIne jJAnAdinI vRddhi karavA mATe mahApuru dvArA sevita mArge AgaLa vadhe che. For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhano TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 bhikSAparISahanirUpaNam 15 'puDho jaNA' pRthagjanAH = prAkRtapuruSAH sAdhAraNalokA itthamAkrozanti / 'iccAhaMsu' evamAhuH anena prakAreNa kathayanti / tathAhi ye ete sAdhavaH malinAMgAH luMcitazirasaH kSudhAdivedanAmagnAH / te ete 'kammattA' karmArttAH pUrvajanmani anuSThitaiH karmabhirArttAH pUrvajanmani svakRtakarmaNAM phalamanubhavanti / athavAkarmabhiH - kRSNAdibhiH ArttAH, tatkartumazaktA udvignAH santaH sAdhavaH saMvRttA iti / tathA ete 'dubhagA' durbhAgAH = bhAgyahInAH sarvaireva putrakalatrAdibhiH pari tyaktAH, anyatra zaraNamalabdhvA sAdhavaH saMvRttAH prannajyAdhAriNo jAtA iti // 6 // 3 x mUlam - ee sade acAryatA gAMmesu nayaresu vA / E 8 tastha maMdA visIyaMti saMgAma miva bhIruyA // 7 // chAyA -- etAn zabdAn azaknuvanto grAmeSu nagareSu vA / tatra mandA viSIdanti saMgrAma iva bhIrukAH ||7|| gAthA ke uttarArddha bhAga meM Akoza parISaha kA ullekha kiyA gayA hai sAdhuoM ko dekhakara sAdhAraNa loga isa prakAra kahate haiM ina sAdhuoM kA zarIra mailA kucailA hai, inhoM ne mastaka noca rakkhA hai aura ye kSudhA kI vedanA se pIDita haiM / ye becAre apane karmoM se duHkhI ho rahe haiM- pUrvajanma meM upArjita azubha karmoM kA phala bhugata rahe haiN| athavA ye kamatta haiM arthAt kRSi Adi karma karane meM asamartha haiM, isI kAraNa sAdhu bana gae haiN| ye abhAge haiM kyoMki putra patnI Adi sabhI ne inakA parityAga kara diyA hai| jaba kahIM zaraNa nahIM milI to sAdhu bana gae ! dIkSAdhArI ho gae haiM // 6 // gAthAnA uttarArdhamAM Akreza parISahunA ullekha karavAmAM Aai che. sAdhuone joIne sAmAnya leke A pramANe kahe che-A sAdhuonuM zarIra gaMduM che, temaNe keza lucana karIne mAthe muMDA karyAM che ane te kSudhAnI pIDA sahana kare che. te bicArA temanA pUrvapArjita karmonuM phaLa bhegavI rahyA che. athavA teo karmAMta' che.' A vAkayatA atha A pramANe pazu karI zakAya tee khetI Adi kama karavAne asamatha che, te kAraNe ja tee sAdhu anyA che. tee durbhAgI che, kAraNa ke putra, patnI Adi saue temanA parityAga karyAM che. koI paNa jagyAe Azraya nahI' maLavAthI tee dIkSA laine sAdhu banI gayA che.' AgAthA TrA For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %3D sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH--(gAmesu) grAmeSu (nayaresu vA) nagareSu vA (ee sadde) etAn zabdAn etAn pUrvoktAnAkrozarUpAn nathA cauracATikAdirUpAna zabdAna (acAyaMtA) soDhumazaknuvantaH (tattha) tatra-tasmin Akroze sati (maMdA) mandA ajJAlaghupakRtayaH (visoyati) viSIdanti-vimanaskA bhavanti saMyamAdvA bhrazyante (iva) yathA (saMgAmaMmi) saMgrAme raNazirasi (bhIruyA) bhIrukAH viSIdanti // 7 // TIkA--'gAmesu' grAmeSu 'nayare su vA' nagareSu vA 'ee sadde avAryatA' etAn zabdAn azaknuvantaH etAn pUrvoktAna AkrozarUpAn tathA cauracATi zabdArtha-'gAmesu-grAmeSu' grAmoMme nayaresu vA-nagareSu vA athavA nagaroM meM 'ee sadde-etAn zabdAn' ina zabdoM ko 'AcAyaMtA-aza. knuvantaH' sahana nahIM kara sakate hue 'tatya-tatra' usa Akroza vacanoM ko sunakara 'maMdA-mandA:' maMdamatibAle 'visIyaMti-viSIdanti' isa prakAra viSAda karate haiM-'haya-yathA' jaise 'saMgAmaMmi-saMgrAme saMgrAmameM 'bhIru yAbhIrukA' bhIru puruSa viSAda karate haiM // 7 // ____ anvayArtha-grAmoM meM athavA nagaroM meM pUrvokta AkrozarUpa zabdoM ko tathA 'yaha cora haiM, cora hai' ityAdi zabdoM ko sahana karane meM asamartha hote huye mandaprakRti sAdhu viSAda ko prApta hote haiM yA saMyama se bhraSTa ho jAte haiM, jaise saMgrAma ke zIrSa bhAga meM bhIrujana viSAda ko prApta hote haiM // 7 // TIkArtha--grAmoM meM yA nagaroM meM pahale kahe huye Akroza rUpa za54--'gAmesu-graHmeSu' bhImA 'nayaresu vA-nagareSu vA' 2151 nama 'ee sadde-etAn zabdAn' mA zahIne 'acAryatA-azankruvataH' sahana na gharI zatai 'tattha-tatra' te mADoza kyne| arthAt 47vA vayanAne sAjAne maMdA -mandAH' ma' bhativANA 'visIyaMti-viSIdanti' viSA 42 cha 'iva- yathA' kI zata 'saMgAmaMmi-saMgrAme' yAmamA arthAt yuddhamA 'bhIruyA-bhIrukAH' mI3 Y35 viSAha 43 cha. // 7 // sUvAthe A sAdhu tenA karmothI duHkhI che' ItyAdi AkrozarU5 zabdo tathA A cora che, A cAra (jAsUsa) che, ItyAdi sAmAnya leko dvArA uccArAtA zabdo sAM%LavAne asamartha e te manda prakRti sAdhu viSAda anubhave che, ane jevI rIte saMgrAmanA mokharAnA bhAgamAM sthita kAyara puruSa viSAda anubhave che ane samarAMgaNa cheDIne bhAgI jAya che, e ja pramANe manDamati sAdhu paNa saMyamanA mArgethI bhraSTa thAya che. kA TIkAtha-pUrvokta Akroza rUpa zabda tathA "A cera che, A jAsUsa For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 17 kAdirUpAn sodumazaknuvantaH, 'maMdA' mandA=mandamatayo'lpasatvAH, 'tattha' tatra tAdRzAkrozAdirUpa grAmakaNTakAdi zabdazravaNakAle, 'visIyaMti' viSIdanti atizayena duHkhamanubhavaMti / 'va' yathA 'bhIruyA' bhIrukAH kAtarapuruSAH 'saMgAmaMmi' saMgrAme raNazirasi cakrakuntAsizaktinArAcAkule sTatpaTahazasvajhallarInAdasamAkule viSAdaM gacchanti ayazaH paTaha-maMgIkRtya palAyante / grAme nagare vA vidhamAno'lpamatiH sAdhurAkrozazabdajanitaM duHkhaM tathA'nubhavati, yathA saMgrAme kAtaraH puruSo duHkhamanubhavatIti bhAvaH // 7 // ataH paraM vadhaparISahaM sUtrakAraH darzayati-'appege khudhiya' ityAdi / mlam-appage khudhiyaM bhikkhU suNI DaMsai lUsaha / tastha maMdA visIyati taiu puTThA va pANiNo // 8 // zabdoM ko evaM 'yaha cora hai, yaha jAsUsa hai" ityAdi kahe jAnevAle zabdoM ko sahana karane meM asamartha hokara mandamati yA alpasatva sAdhu usa samaya arthAt kAnoM meM kAMTe ke samAna cubhane vAle una Akroza vacanoM ko sunane ke samaya atIva duHkha kA anubhava karate haiN| jaise cakra, kunta, ami zakti evaM nArAca (dhANoM) se yukta tathA bajate hue Dhola zaMkha jhAlara Adi vAdyoM kI dhvani se vyApta saMgrAmazIrSa meM jaise kAyara puruSa viSAda ko prApta hote haiM aura apayaza sahana karake bhI bhAga khar3e hote haiN| tAtparya yaha hai ki grAma yA nagara meM dhairyahIna sAdhu ko Akroza pUrNa vacana sunakara usI prakAra duHkha kA anubhava hotA hai jisa prakAra saMgrAma meM kAyara puruSa ko // 7 // che, ItyAdi grAmyajane ane nagarajana dvArA uccArAtA zabdo sAMbhaLIne te alpamati athavA alpasarva sAdhu atyaMta viSAda anubhave che. pitAnA kAnamAM kAMTAnI jema pIDA pahoMcADanArA te zabda tenAthI sahana thaI zakatA nathI, tethI A pramaranA AkIza vacane sAMbhaLavAthI tene ghaNuM ja duHkha thAya che. jevI rIte cakra, ku. khaDaga, bANa AdithI yukta aridaLane joIne, Dhola, zaMkha, jhAlara, Adi vAdho ne vanithI vyApta saMgrAmanA agrabhAgamAM sthita kAyara puruSa DarI jaIne apayazanI paravA karyA vinA saMgrAmamAMthI nAsI javAne taiyAra thaI jAya che, e ja pramANe mandImati, alpasarva sAdhu paNa pUrvokta Akroza vacanene sAMbhaLIne viSAdane anubhava kare che ane saMyamathI bhraSTa thaI jAya che, gAthA chA sU0 3 For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtre chAyA--apyekaH kSudhitaM bhikSu zuni dazati lUSakaH / tatra mandA viSIdanti tejaH spRSTA va pANinaH // 8 // anvayArthaH--(appege) apyekaH (lUsae) lUSakaH krUraH (khudhiyaM) kSudhitaM bubhuH kSita mikSAmaTantaM (bhikkhu) bhikSum (sunIdaMzati zunI dazati bhakSayati (tattha) tatravAdibhakSaNe (maMdA) maMdA:-ajJAH alpasatyatayA (visIyaMti) viSIdanti= dainyaM bhajante (teupuTThA) tejaH spRSTA-agninA dahyamAnAH (pANiNova) pANino. jantaiiveti // 8 // isake anantara sUtrakAra vadhaparISaha kA varNana karate haiM'appege khudhiyaM' ityAdi / zabdArtha-'appege-apyekA' yadi koI 'lUmae-lUSaka: krUra 'khudhiyaMkSudhitam' bhUkhe 'bhikkhu-bhikSum' sAdhu ko 'suNI daMsati-sunIdazati' kuttA kATane lagatA hai to 'tastha-tatra' usa samaya 'maMdA-mandAH' ajJa puruSa 'visIyaMti-viSIdanti' isa prakAra dInatA ko pAtA hai kI 'teu. puTThA-tejaHspRSTAH' agni ke dvArA sparza kiyA huA 'pANiNova-prANinaiva' prANI ghabarAtA hai // 8 // ___ anvayArtha--koI krUra kuttA Adi prANI bhUkhe (bhikSA ke lie bhramaNa karate) sAdhu ko kATa letA hai / taba kuttA Adi ke kATane para maMdasatva sAdhu viSAda karatA hai-dIna bana jAtA hai, mAnoM use agni kA sparza ho gayA ho ! // 8 // ve sUtra42 15 parISanu thana 43 cha-'appege khudhiyaM dhyAha zA---'appege-apyekaH' ne 'lUmae-lUSakaH' 42 'khudhiya-kSudhitam' bhUcyA bhikkhu-bhikSum' sAdhune 'suNI daMsati-zunI dazati' tre| 427 // mAge to 'tattha-tatra' te samaye 'maMdA ! -mandaH' mA 535 'visIyaMti-vipIdanti' yA pramANe hInatA yuta mAnI jaya cha / 'teupudrA-tejaH spRSTAH' abhinA daa|| 25 zayera 'pANiNo va-prANina iva' prANI marAya che. // 8 // sUvArthI--bhikSAkAsine mATe bhramaNa karatA bhUkhyA sAdhune koI kaI vAra keI kura kUtarA karaDe che. AvuM bane tyAre mandasarva sAdhu viSAda anubhave che. agnine sparza thaI gayuM hoya eTaluM duHkha tene te vakhate thAya che. dA For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PR samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparIpahanirUpaNam 19 TokA--'appege' api ekaH, api zabdaH saMbhAvanAyAm / ekaH kazcit 'lUsae' lUpakA krUrapANI, svabhAvata krUra eva / yathA kukkurAdiH / 'khudhiyaM kSudhi tam-kSudhArtam 'mi' bhikSukam , bhikSayA paribhramantaM sAdhum / 'muNI daMpati' zuni dazati, svakIyadantaiH sAdhoraMga vilupati / 'tattha' tatra-tasmin AghAtakAle 'maMdA' alpasattatayA mandAH ajJAH 'vasIyati' vipIdanti-vivAdamupagacchanti / ka iva tatrAha 'teupuTTA' te nobhiragnibhiH spRSTAH dahyamAnAH, pANiNova' pANino jantavaH vedanAAH santo yathA viSAdamupagacchanti / ArtadhyAnopahatAH gAtrasaMkocanaM kurvanti, evam alpamatayaH sAdhavo'pi krUrapANimiH abhidrutAH saMyamAd bhrazyanti / yato grAmakaNTakAnAmati duHsahattvAditi tAtparyam // 8 // mUlam-appege paDibhAsaMti pddipNthiymaagyaa| paDiyAragayA ee je ee evaMjIviNo // 9 // TIkArtha--yahA~ 'api' zabda saMbhAvanA ke ardha meM hai / koI svabhAva se hI krUra kuttA Adi jAnavara bhikSA ke lie aTana karate hue bhUkhe sAdhu ko kATa khAtA hai, sAdhu ke aMga meM apane tIkSNa dAMta gaDA detA hai, usa samaya jo sAdhu dhairyahIna yA alpasatva hote haiM, vaha viSAda kA anubhava karate haiM, jaise Aga se jale hue prANI vedanA se Arta ho uThate haiM aura ArtadhyAna se yukta hokara aGgoM ko sikoDa lete haiN| isI prakAra satvahIna sAdhu bhI krUra prANI kA upadrava hone para saMyama se gira jAte haiM, kyoMki grAmakaMTaka arthAt indriyoM se prati. kUla sparza Adi atyanta hI dussaha hote haiM / / 8 / / TakAthe-A sUtramAM "bava' pada saMbhAvanAnA arthamAM vaparAyuM che. koI kaI vAra evuM paNa bane che ke--bhikSAne mATe bhramaNa karatA sAdhune koI dUra kUtarA Adi jAnavara karaDe che-sAdhunA caraNa Adi aMgamAM tenI tINuM dAhe bheMkI de che. te samaye alapasatva ane dhahIna sAdhu viSAdane anubhava kare che. jevI rIte agnithI dAjheluM prANa vedanAthI Atta thaI jAya che ane ArtadhyAnathI yukta thaIne pitAnAM aMgone saMkecI le che, e ja pramANe kara prANI dvArA upadrava thavAthI satvahIna sAdhu paNa saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che, kAraNa ke grAma kaMTaka-Indriyone pratikULa sparza Adi-sahana karavAnuM kArya ghaNuM ja duSkara gaNAya che. gAthA 8 For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 sUtrakRtAGgasUtre chAyA--ara ke pranibhASante prAtipathikatAmAgatAH / pratikAragatA ete ya ete evaM jIvinaH // 9 // anvayArthaH- (paDipaMthiyamAgayA) prAtipathikatAmAgatAH pratipathaH patikla tvaM tena carantIti prAtipathikAH sAdhuvidvepiNastadbhAvamAgatAH (appege) api eke-dharmarahitAH (paDi bhAsaMti) pratibhASate (je ee) ye ete yatayaH (evaM jIviNo) evaM jIvinaH (ee) ete (paDiyAragayA) pratikAragAH pratikAraH-pUrvakRtakarmago'nubhavastaM gatAH mAtA iti // 9 // TIkA--'paDipaMthiyamAgayA' prAtipathikatAmAgatAH, patikUlatAM bhASante ye te mAtipathikAH sAdhUnAM vidveSakArakAH, tadbhAtamAgatAH iti prAtipathikatA zabdArtha-'paDipaMdhiyamAgayA-pratipadhikatAmAgatAH sAdhujana ke dveSI 'appege-apie ke koI koI 'paDibhAsaMti-pratibhASante' kahate haiM ki "je ee-ye ete' jo ye loga 'evaM jIviNo-evaM jIvinaH' isa prakAra bhikSAvRtti se jIvana dhAraNa karate haiM 'ee-ete' ye loga pariyAragatApratikAragatAH' apane pUrvakRta pApakA phala bhoga rahe haiM // 9 // ____ anvayArtha-koI koI adharmI aura sAdhu bho se veSa rakhane vAle loga kahate haiM, isa prakAra jIvanayApana karanevAle ye sAdhu apanA badalA cukA rahe haiM arthAt pUrvakRta karmoM kA phala bhugata rahe haiM // 9 // TIkArya--jo sAdhuoM ke virodhI hai', pratikUla vacana bolate haiM, sAdhuoM ke prati dveSabhAva rakhate haiM ve anAryoM ke samAna loga sAdhu ko zA-'paDipaMthiyamAgayA-prAtipathikatAmAgatAH' sAdhu nanA deSI 'apege-apieke' 5 'paDibhAsaMti-pratibhASante' 43 cha / 'je ee-ye ete' 2 mA sAdhu evaMjIviNA-evaM jIvinaH' mA 43 mikSAvRttithI vana dhAraNa 2 cha. 'ee-ete' mA maayuse| 'pariyAragatA-pratikAragavAH' botAnA pUrva kRta pAparnu sAmavI 2chA cha. / / 8 / / sUtrArthakaI kaI adhama ane sAdhuone dveSa karanArA loko kahe che ke A prakAre jIvana vyatIta karatAM A sAdhue pUrvakRta karmone badale cukavI rahyA che-phaLa bhegavI rahyA che." 9 TIkAI-sAdhuenA virodhIo-sAdhuo pratye dveSabhAva rAkhanArA anArya ke jevAM mANase sAdhuone joIne A prakAranAM pratikULa vacane bole che For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam mAgatAH kathaMcit pratipathAca draSTAraH 'appege' api eke, anAryakalpAH 'paDibhAsaMti' paribhASante, evaM bubate / kiM bruste-tabAha-'je ee' ye ete sAdhavaH / 'evaM jIviNo' evam anena prakAreNa bhikSAvRtyA jIvanayAtrA nivartayantaH ime yatayaH / 'paDiyAragaga' pratikAragatA kIvapUrvakRta karmaNAM phalamupa jante / kevina sAdhuvidvepakAriNo bhikSArtha sAdhuM dRSTvA itthaM vadanni, the ete sAdhako lucitaziraso'dattadAnAH paragRhANi paribhramanti / ime sarvabhogacitAH dukhitaM jIvana jIvanti / sarvathA ime bhAgyarahitAH parajanmani kRtamazubhakarmA'nuSThAnaM tasyaivaM phalaM paragRhAdau mikSAvRtyA jIvanaM saMpAdayantIti // 9 // mUlam-adhyege vai jujai nagiNA piMDalagAhamA / muMDA kaDU viNaTuMgA ujallA asamAhiyA // 10 // chAyA--apaye ke vaco yunanti nagnAH piNDolagA adhmaaH| muNDAH kaNDU vinaSTAGgA ujjallA asamAhitAH // 10 // dekhakara isa prakAra bhASaNa karate haiM-'bhIkha mAMga kara jIvana vyatIta karane vAle ye sAdhu apane pUrvakRta azubha karma kA phala bhoga rahe haiM !' koI sAdhuDheSI bhikSArtha nikale sAdhu ko dekhakara kahatA hai-'ina sira nocane vAle sAdhuoM ne pahale dAna nahIM diyA hai, isI kAraNa ye ghara ghara bhIkha ke lie bhaTakate phirate haiM / ye samasta bhogoM se vaMcita haiM aura duHkhamayajIvana vyatIta kara rahe haiM / ye bhAgyahIna haiM / pUrvajanma meM azubha karma karake Ae haiM, usI kA yaha phala hai ki parAe gharoM meM bhIkha mAMga kara inheM prANoM kA nirvAha karanA paDatA hai // 9 // zabdArtha-'appege-apyeke koI koI puruSa 'vai jujaMti-vaco yuMjaMti' kahate haiM ki 'nagiNA-nagna' ye loga naMge haiM 'piNddolgaa'-bhIkha mAgIne jIvana vyatIta karanArA A sAdhue temanA pUrvakRta azubha karmonuM phaLa bhogavI rahyA che." bhikSA prApti mATe nIkaLelA sAdhune joIne kaI sAdhu zveSI mANase evuM kahe che ke-"A kezavuMcana karanArA sAdhuoe pUrvabhavamAM dAna dIdhAM nathI, te kAraNe temane bhikSA mATe ghera ghera bhaTakavuM paDe che. teo saghaLA bhegothI vaMcita che ane duHkhI jIvana vyatIta karI rahyA che. teo bhAgyahIna che. pUrvajanmanA azubha karmonA kAraNe temane pArakAM gharomAM bhramaNa karIne bhIkha mAMgIne gujarAna calAvavuM paDe che. gAthA lA --'appege-apyeke' / 535 'vaha juMjaMti-vaco yujati' 43 cha, 'nagiNA-nagnAH' mA nAma cha. "piMDolagA-paNDolagA' mInA For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH--(appege) apyeke kecana puruSAH (va:junai) vaco yujati vAcaM bhASante tadyathA (nagiNA) nagnA ete jinakariyakAdayaH tathA (piMDolagA) piNDolakAH parapiNDapArthakAH (ahamA) adhamA malamalinadehAH (muMDA) muNDAH luMcita zirasaH (kaMDaviNalaMgA) kaMDuvinaSTAMgA: kaNDUkRtakSataiH vikRtazarIrAH (ujallA) ujjallAH udgataH jallaH malaM zuSkAsvedo vA yeSAM se ujjalAH kaThinamalayuktazarIrakA yathA tathA (asamAhiyA) asamAhitAH azobhanA vIbhatsA vA itthaM kathayantIti // 10 // ___TIkA-'appege' apyeke eke anAryatulyAH puruSAH sAdhUnadhikRtya 'vaijhuMjaI' vaco yuJjanti vAcamudIrayanti, kIdRzIM vAcamudIrayanti, tatrAha-'nagiNA' piNDolagAH' para piMDake icchuka haiM 'ahamA-adhamAH' adhama haiM 'muMDAmuNDAH' muNDita haiM 'kaMdaviNaTuMgA-kaMdavinaSTAMgAH' kaMdarogase inake aGga naSTa hogaye haiM 'ujjallA-ujallAH' ye zuSka pasIne yukta aura 'asamAhiyA-asamAhitA: azobhana arthAt bIbhatsa haiM aisA kahate haiM // 10 // ____ anvayArtha-sAdhu ko dekhakara koI koI kahate haiM, ye nagna haiM (jinakA lpika Adi) parAye piNDa kI prArthanA karane vAle haiM, adhama haiM malIna zarIravAle haiM, muDita haiM, khujalI ke kAraNa inakA zarIra kSata vikSata ho raho hai, maila jamA huA hai, ye pasIne se tara ho rahe haiM yA inakA zarIra kaThina mala se yukta hai, ye kese azobhana yA bIbhatsa dikhAI dete haiM ? // 10 // TIkArtha-anAryoM ke sadRza koI koI puruSa sAdhuoM ke sambandha meM isa piMDa 2 cha. 'ahamA-adhamAH' madhama che, muMDA- muNDAH' te mu9ita, 'kaMDUviNaTuMgA-kaMDUvinaSTAMgAH' 4 thI tamanA naSTa gayA cha. 'ujjallA-uujallAH' mAzu 52se pAthI yukta ana 'asamAhiyA-asamA. hitAH' azomana arthAt mAnasa che bhAI 4 che. // 10 // sUvArtha-jinakalpika Adi sAdhuone joIne kaI kaI mANase evuM kahe che ke-"A leke nagna che, parAyA piMDane (AhArane) mATe prArthanA karanArA che, adhama che, malIna zarIravALA muMDita che, khujalIne kAraNe temanuM zarIra kSata vikSata thaI gayuM che, temanA zarIra para melane thara jAmI gaye che, temanuM zarIra parasevAthI tarabaLa che, athavA temanuM zarIra kaThaNuM melathI yukta che. teo kevAM keLa ane bIbhatsa dekhAya che!" 11 TIkAI- anAryonA jevA svabhAvavALA leke sAdhue ne anulakSIne A For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 23 nagnA ete jinakalpikAdayaH vastrarahitAH / 'parapiMDolagA' parapiNDolakA:-parapiNDamArthakAH santi / tathA 'ahamA' adhamAH, malamalinatvAt ninditAH / tathA (muMDA) muNDA: luMcita kezAH tathA 'kaMDUviNaTuMgA' kaNDUvinaSTAGgAH kaNDUbhiH kharjanaH vinaSTAni aGgAni yeSAM te kaNDUvinaSTAGgAH, kaNTrakRtarekhAbhiH vikRtazarIrAH / karakaNDuvat sanatkumAravat vinssttshrriiraaH| tathA 'ujjallA' ujjallA:udtaH saMlagna: jallA kaThinamala yeSAM te ujjallAH / tathA 'asamAhiyA' asa. mAhitA: azobhanAH duSTA vA mANinAmasamAdhimutpAdayanti / kadAcit kupuruSA jinakalpisAdhuM dRSTvA evaM vadanti yadIme parapiNDopabhoktAraH nagnA adhamAzca tathA ime muNDitAH kaMDUrogAdinA vinaSTAGgA malayuktabIbhatsaveSayuktAH santIti bhAvaH // 10 // prakAra ke vacanoM kA prayoga kiyA karate haiM ye jinakalpika Adi nagna haiM, ye parAye AhAra kI prArthanA karate haiM, malIna hone ke kAraNa ye adhama nindita haiN| ye muNDina hai khujaloM ke kAraNa ina ke aMga kharAba ho rahe haiM khAja ko rekhAoMne inake zarIra ko vikRta kara diyA hai ? karakaNDU yA sanatkumAra ke samAna vinaSTa zarIra vAle haiM ? inake zarIra para jamA huA maila cipakA hai ? ye azobhana haiM duSTa haiM, prANiyoM ko asamAdhi utpanna karate haiN| tAtparya yaha hai ki kabhI kabhI kupuruSa jinakallI sAdhu ko dekha kara kahate haiM, ye parAnnajIvI haiM, nagna haiM, adhama haiM, siramuMDe haiM, khujalI Adi se inake aMga kharAba ho rahe haiM malIna bIbhatsa veSa vAle haiM // 10 // prakAranAM vacanane prayoga kare che-A jinakalpika Adi sAdhuo nagnAvasthAmAM rahe che. teo anyanI pAse AhAdinI bhIkha mAge che! maDhInatAne kAraNe teo adhama-aprItikara lAge che ! temane mAthe muDe che. khujalIne kAraNe temanAM aMgo kharAba thaI gayAM che-zarIra para vAraMvAra khaMjavALavAne lIdhe temanuM zarIra kSatavikSata thaI javAne lIdhe vikRta thaI gayuM che. teo kara athavA sanatkamaranA samAna vinacha zarIravALA (kSata vikSata yukta zarIravALA thaI gayA che. temanA zarIra para melanA pipaDA jAmyA che. temane dekhAva mazAlana (sudaratA 2hita) bhane mAlasa ( mamA prere te21) athapa! asamAdhei janaka che. A kathanane bhAvArtha e che ke kyAreka keI keI kapuruSe jinakalpika sAdhuone joIne evuM kahe che ke-A sAdhuo parAjajIvI, nagna ane adhama che, teo mAthe muMDAvALA ane khujalIne kAraNe kharAba aMgovALA che, tathA teo malIna ane bIbhatsa dekhAvavALA che. gAthA 10 For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 10 mlam-evaM vipaDibannege apaNA u ajAyaNA / tamAo te tamaM jati maMdA moheNa pAuDA // 11 // chAyA--evaM vipatipannA eke AtmanA tu ajnyaaH| tamaste tamaso yAnti mandA mohena pAvatAH // 11 // anvayArthaH---(evaM) evamanena pakAreNa (viDivannA) vipatipannAH sAdhu sanmArgadveSiNaH (eke) eke kecana-anAryAH (appaNA u) AtmanA tu (ajAyaNA) ajJAH vivekAvijJA: (mohena pAuDA) mohena prAvRtAH mohena mithyAdarzanarUpeNa mAtA AcchAditamatayaH (te) te (tamAo) tamasa: ajJAnarUpAndhakArAt (tama) tamA utkRSTamajJAnAndhakAra jati) yAnti gacchantIti // 11 // zabdArtha-~-evaM-evam' isa prakAra vipaDiyannA-vipratipannAH' sAdhu aura sanmArga ke drohI 'ege-ege' koI koI 'appaNA u-AtmanA tu' svayaM 'ajAyaNA-ajJAH' ajJa jIva 'moheNa pAuDA-mohena pravRtAH' moha se Dhake hue arthAt mithyAdarzana se DhakI hui matiyAle haiM 'te-te' ve 'tamAo-tamasaH' ajJAna rUpa aMdhakArase tamaM-tAmaH' utkRSTa ajJAna hI andhakAra ko 'jaMti-yAnti' praveza karate haiM / / 11 // anvayArtha-jo loga isa prakAra sAdhu oM ke virodhI haiM, anArya haiM, vivekavikala haiM, moha se acchAditamati vAle haiM, te ve ajJAna se ajJAna kI ora jAte haiM arthAt ajJAnAndhakAra se utkRSTa andhakAra kI dizA meM agrasara hote haiM // 11 // thA- 'pava-evam' mA pramANe 'vippaDiyannA-vipratipannAH' sAdhu bhane sanmAnA 'eke -eke' / / 'appaNA u-AtmanA tu' pote 05 zrajaHyaNA-ajJAH' ma 'moheNa pAuDA mohena pravRtaH' mA yI Dha arthAta mithyA zanI disii matibA che, 'te-te' te 'tamAo-tamase:' ajJAna 35 54|2thii 'tamaM-tamaH' utkRSTa majJAna 35ii 22 'jati-yanti' prApta 42 che. // 11 // sUtrA-2 mA prare sAdhuyAnA vidhI heya cha, ganAye ane vivekathI vihIna hoya che, ane tethI acchAdita mativALA hoya che, teo eka ajJAnamAMthI bIjA ajJAna tarapha jAya che eTale ke ajJAna rUpa aMdhakAramAM DUbelA te leke naraka Adi rUpa utkRSTa aMdhakAranI dizAmAM asara thAya che. gAthA 11 For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 25 TIkA--(evaM) evam upayuktarItyA 'ege' eke-apuNyakarmAgaH dharmamarma vivanitA anAryAH 'vipaDiyannA' vipratipannA:-pAdhUnAM mokSamArgasya ca pradveSa kArakAH, sAdhudveSakArakAH kIdRzAstatrAha-'appaNA' AtmanA syam 'u' tu 'ajAyaNA' ajAnanto'jJA: dharmAvaraNavarjitAH, 'tamAzro tamasaH ajJAnarUpAt andhakArAt / 'tama' tara kaTAndhakAramajJAnam 'jati' yAni prApnumanti, nIcAdapi nIcAM gati pApnu pantItyarthaH / kathaM te adhAM gati prApnuvanti tatrAhamaMdA iti / mandA yato jJAna baraNIyAdikarmaNA vyaaptaaH| ato'dho gati gacchanti / hevantaramapyAha-'mohe ga paaudd|' iti mohena mithyAdarzanarUpega pAtAH AcchAditAH, AevA'dhAyAH sAdhuvidvevakAriNa: kumArgamAzrayanti / ekaM cakSuvivekaH dvitIyaM cakSurvivekinA saha sahavAsaH etadvayaM yasya nAsti sa eva tasbodha: emAdRzasya yadi kumArge pravRttibhavettadA tasya koparAdha TIkArtha-isa prakAra jo loga pApakarmI haiM, dharma ke marma se anabhijJa haiM anArya haiM sAdhuoM ke aura mokSamArga ke dveSI haiM, svayaM ajJAna haiM aura dharmAcaraNa se rahita haiM, ve ajJAna rUpa andhakAra se utkRSTa ajJAna ko prApta hote haiM arthAt nIca se nIca tara gati prApta karate haiM / unheM adhama gati kI prApti kyoM hotI hai, isakA uttara yaha hai ki ve manda haiM,jJAnA varaNIya Adi karmoM se grasta haiM, isI kAraNa adhogati prApta karate haiN| adhogati prApta karane kA dUsarA kAraNa yaha hai ki ve mithyAdarzana rUpa moha ke dvArA AcchAdita hai / isa kAraNa ve andhe ke samAna hai sAdhuoM se dveSa karate haiM kumArga kA avalambana karate haiN| eka cakSu viveka hai aura dUsarI cakSu vivekI jana ke sAtha sahavAsa 1 TakAI--A prakAre je leke pApakarma che, dharmanA marmathI anabhijJa che, anArya che, sAdhuonA ane mokSamArganA hevI che. svayaM ajJAna che. ane dharmAcaraNathI rahita hoya che, teo ajJAnarUpI aMdhakAramAMthI utkRSTa aMdhakAramAM jAya che eTale ke nIca gatimAMthI nIcatara gatimAM jAya che. zA kAraNe temane adhama gatinI prApti thAya che? teo manTa che, jJAnAvaraNIya Adi karmothI grasta che, te kAraNe temane adhogatinI prApti thAya che. adhogati prApta thavAnuM bIjuM kAraNa e che ke teo mithyAdarzana rUpa meha vaDe AcchAdita che. te kAraNe teo AMdhaLA jevAM hovAne kAraNe sAdhuo pratye teSabhAva rAkhe che ane kumArganuM avalaMbana kare che. viveka eka cakSu samAna che ane vivekIjanene sahavAsa bIjA cakSu For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre iti taduktam-- "eka hi cakSurapalaM sahano vivekaH tadvadbhireta saha saMvasatidvitIyam / patavayaM bhuvi na yasya sa tatsato'nyaH tasyAppamArgacalane khalu ko'parAdhaH // 1 // " ___ evaM sAdhubhiH saha vidveSaM kurvantaH sanmArgAdapi chaidyante'jJAninaH mohAcchA. ditAH anAryA ekasmAdajJAnAbhirgatyA'jJAnA'ntaraM narakAdirUpAM durgatiM gacchanti, vivekazUnyatvAditi bhAvaH // 11 // karanA hai / jisake yaha donoM hI cakSu nahIM hai vahI vAstava meM andhA hai| aisA manuSya yadi kumArga meM pravRtta ho to usakA kyA aparAdha hai ? kahA bhI hai-'ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekaH' ityaadi| ___ 'sahaja svAbhAvika viveka eka nirmala netra hai aura vivekI janoM kA sahavAsa (samAgama) dasarA netra hai| yaha donoM hI netra jise prApta nahIM hai, vAstava meM vahI isa bhUtala para aMdhA hai| vaha agara kupathagAmI hotA hai to usa becAre kA kyA aparAdha hai ? arthAt usakA kumArgagAmI honA to svabhAvika hI hai| __ isa prakAra sAdhuoM ke prati dveSa rakhane vAle, sanmArga se droha karane vAle, ajJAnI, moha se ghire hue anArya jana eka ajJAna se nikala kara narakagati Adi rUpa dUsare ajJAna ko prApta karate haiM, kyoMki ve viveka rahita hote haiM // 11 // samAna che jemane A banne cakSu hatAM nathI, te ja kharI rIte AMdhaLA che. e mANasa je kumArge pravRtta thAya, te tene ze aparAdha ! huM paNa cha -'eka hi cakSuramala mahajo vivekaH' tyAha sAbhAvika viveka eka nibaLa netra rUpa che. ane vivekI janene sahavAsa bIjA netra rUpa che. A saMsAramAM jene A be netranI prApti thaI nathI tene ja vAstavika rUpe te aMdha kahI zakAya che. je A bane prakAranA netronA abhAvavALe mANasa kumArgagAmI bane, te tene ze aparAdha! eTale ke e mANasa kumArgagAmI bane te svAbhAvika ja che. A prakAre sAdhuo pratye dveSa rAkhanAra sanmAgane draha karanAra ajJAnI. mehathI gherAyelA ajJAna mANaso eka ajJAnamAMthI nIkaLIne narakagati Adi rUpa bIjA ajJAnane prApta kare che, kAraNa ke teo vivekarahita hoya che. mAthA 11 // For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 daMzamazakAdiparISahanirUpaNam 27 dezamaza kAdi parIpahamAha-'puTTho ya' ityAdi / mUlam-puTTho ya desamasaehiM tnnphaasmcaaiyaa| na me diTTe pare loe jei paraM maraNaM siyA // 12 // chAyA--spRSTazca dasamazakaistuNasparzamazaknuvan / na mayA dRSTaH paraloko yadi paraM maraNaM syAt // 12 // adhyAya :--(dasamasaedi) dezamazakaH (puTTho) spRSTazca bhakSitaH tathA (taNaphAsamacAiyA) tRNasparzamazaknuvan nikicanatvAt taNeSu zayAnaH tatsparzamazaknuvan kadAcidevaM cintayet (me) mayA (pare loe) paro lokaH svargAdirUpaH (na di) daMza mazaka Adi parISahoM kA kathana karate haiM-'puTTo ya' zabdArtha-'daMsamasaehi-daMzamazakai.' daMza aura mazakoM dvArA 'puTospRSTaH' sparza kiyA gayA arthAt kATA gayA tathA 'taNaphAsamacAiyAtRNasparzamazaknuvan' tRNasparza ko nahIM mahasakatA huA sAdhu aisA bhI vicAra kara sakatA hai ki 'me-mayA' maiMne 'paraloe-paralokaH' svargAdi rUpa paraloka ko to 'na diDhe-na dRSTa:' pratyakSa rUpa se dekhA nahIM hai 'paraMparaMtu' tathApi 'jai-yadi' kadAcit 'maraNaM siyA-maraNaM syAt' isa kaSTa se maraNato spaSTa dikhatA hai aura koI phala dIkhatA nahIM hai // 12 // anvayArtha-daMzamazaka parISaha arthAt DAMsa maccharoM ke DaMsane para tathA ta gasparza parISaha ko sahana na karasakane ke kAraNa arthAt akiMcana hone se ghAma para zayana karate hue usake kaThina sparza ko mahana na kara sakane se sAdhu kadAcina isaprakAra vicAra kare paraloka to maiMne dekhA - have sUtrakAra DAMsa, macchara Adi dvArA AvI paDatAM parISahenuM 4thana cha- 'puTTho ya' tyahi sAtha-dasamasapahi-dazamazakaiH' za bhane bhaza / dvArA 'puTo-spRSTaH' 25 42vAbhA mAvela arthAt 327vAmI mAvesa tathA 'taNa phAsamacAiyAtRNasparzamazaknuvan' tRpanA 25za ne sahana na rI zAkAko sAdhu mevA viyA23 'me-mayA meM "pare loe-paro lokaH' vagere 35 5sAnatA 'na dive-na dRSTaH' pratyakSa 35thI nayI nayI 'paraM-paraM' ta5 'jaha-yadi hAya 'maraNa siyA-maraNaM syAt' / TayA miryt| 2598 nevAya cha bhane 43 // hemAtu nathI. // 12 // sUtrArtha-daMzamazaka parISaha eTale ke DAMsa, macchara adi jaMtuo karaDavAthI je trAsa sahana karavuM paDe che te trAsa sahana karavAne prasaMga Ave tyAre tathA tRNasparza parISahane sahana na karI zakavAne kAraNe (akiMcana hevAne kAraNe ghAsa para zayana karatI vakhate tenA kaThina parza sahana na karI zakavAne kAraNe) For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 sUtrakRtAGgasUtre na dRSTaH pratyakSeNa nopalabdhaH (paraM) parantu (jai) yadi kadAcit (maraNaM siyA) maraNaM syAt anena klezena maraNameva sthAt nAnyatphalaM kimapIti // 12 // ___TIkA--'daMzamasaehi' daMzamazakaH 'puTTho' spRSTaH kadAvidaMzamazakAdibahule kokaNAdipradeze viharana sAdhuH daMzamazakairdaSTo bhavet / tathA-'taNaphAsamacAivA' tRNasparzamazaknuvan tRNAdau zayanaM kurvan tadIyaM kaToraM sparza soDhumazaknuvan / ArtAH san evaM vicintaye paralokamAye maza pratrajyA gRhItA, tathA etAni daMzamazakAdi janitaduHkhAni api sohAni / parantu sa paralokaH 'na me diTe' mayA na dRSTaH pratyakSeNa, na vA paralo ke anumAnAdyapi vidyate / avyabhicaritahetorabhAvAt / ataH paraM kevalam / 'jaI' yadi 'maraNaM' mRtyure| 'siyA' syAt / nahIM hai, parantu kadAcit isa kleza se merA maraNa ho jAegA / isa kaSTa ko sahana karane kA anya koI phala nahIM hai' // 12 // TIkArtha--jahAM DAMsa aura macchara bahupramANa se hote haiM, aise koMkaNa Adi pradezoM meM vicarate hue sAdhu ko DAMsa macchara DaMsate haiN| kabhI kabhI ghAsa Adi para zayana karanA paDatA hai to usakA kaThora sparza sahA nahIM jAtA, aisI sthiti meM pIDA kA anubhava karate hue sAdhu kadAcit aisA vicAra kare-paraloka meM sukha kI prApti ke lie maiMne dIkSA aMgIkAra kI aura DAMsa maccharoM ke kATane ke kaSTa bhI sahana kiye / magara vaha paraloka maiMne pratyakSa se dekhA nahIM / usake viSaya meM anumAna pramANa bhI vidyamAna nahIM hai, kyoMki avyabhicArI (nidoSa) hetu kA abhAva hai / ataH maranA hI paDegA / kaI alapasava sAdhu kayAreka A prakArane vicAra kare che-paraloka te meM joyo nathI, paraMtu A kalezathI mAruM mRtyu thaI jaze. A kaSTane sahana karavAnuM bIju kaI paNa phaLa mane dekhAtuM nathI." 12aa TakAtha- jyAM DAMsa, macchara Adi jatuo vizeSa pramANamAM hoya che. evAM kAMkaNa Adi pradezamAM vicaratA sAdhuone DAMsa, macchara Adi karaDe che. kyAreka tene ghAsa Adi para zayana karavuM paDe che, evuM bane tyAre teno kaThera sparza te sahana karI zakatA nathI. A prakAranI paristhitimAM pIDAne anubhava karate te sAdhu kyAreka A prakArane vicAra kare che-paralokanA sukhanI prAptine mATe meM dIkSA grahaNa karI che, ane te mATe huM DAMsa, macchara Adine trAsa paNa sahana karI rahyo chuM. paraMtu te paraleka meM pratyakSa te je nathI. paralekanA viSayamAM anumAna pramANa paNa vidyamAna nathI, kAraNa ke te viSayamAM nirdoSa hetune abhAva che. paraMtu A trAsane kAraNe maravuM paDaze, e vAta te nizcita che. For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 kezalucanA'sahatvanirUpaNam 22 ayaM bhAvaH-paralokastu pratyakSato nA'vagamyate, anumAnAdikamapi nAsti, evaM ca paralokastu naiva prAptaH / kevala metAdRzaduHkhasahanena maraNameva phalam / nAnyat , maraNA'tiriktaM phalameva na syAdityagi cintayet, ko'pi sAdhuH dezakAlAdipIDitaH sanniti // 12 // mUlam--saMtattA kesaloeNaM bNbhcerpraaiyaa| tattha maMdA visIyaMti macchA viTThA va keyaNe // 13 // chAyA-saMtaptAH kezalaMcanena brhmvrypraajitaaH| ____ tatra mandA viSAdanti matsyA viddhA iva ketane // 13 // Azaya yaha hai-paraloka pratyakSa se pratIta nahIM hotA aura na usakA sAdhaka koI anumAna Adi pramANa hai / isaprakAra paraloka to prApta nahIM hai, isa duHkha ko sahana karane kA phala mRtyu hI hai, anya kucha bhI nahIM / dezakAla Adi se pIDita koI sAdhu isa prakAra vicAra karatA hai // 12 // zabdArtha --- 'kesaloeNaM-kezala canena' kezaluzcana se 'saMtattA-santa. ptA' pIDita babhaceraparAiyA-brahmacaryaparAjitA' aura brahmacarya se parA jita hokara 'tattha-tatra' kezalucana meM durvala 'maMdA-mandAH' bhUkha puruSa 'keyaNe-ketane' jAla meM 'viTThA-viddhAH' phasI huI 'macchA va-matsyAiva' machalI ke jaise 'visI yati-viSIdaMti' kleza kA anubhava karate haiM // 13 // A kathananuM tAtparya e che ke paralakanuM astitva pratyakSa te dekhAtuM nathI, ane tenuM astitva siddha karanAra koI anumAna Adi pramANa paNa majada nathI. A rIte paraleka sukhanI prApti thavAnI vAta te dUra rahI paNa A duHkha saDana karavAnA phaLa rUpe mRtyune te cokkasa bheravuM paDaze ! mita sivAya bIjuM koI paNa phaLa maLavAnuM nathI ! deza, kALa AdidhI pIDita koI sAdhu A prakArane vicAra paNa kare che. gAthA 1rA Avati'-'kesa koNa-kezaDhuMcanena' 3za yuyanathI 'saMtattA-santaptAH' humA arthAta paDAyamAna 'baMbhaceraparAiyA- brahmacarghyaparAjitAH' mane brahmaya thA 5. chata ne tatya-tatra' zayanamA 'maMdA-mandAH' bhUma 535 'keyaNeketane' mA 'vidvA--viddhAH' yAye / 'macchA va-matsyA- iva' bhA7eInI kama 'visIyaMti-viSodeti' 25 mati mano manula 42 cha. // 13 // For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(kesaloraNaM) kezaluMcanena (saMtattA) saMtaptAH pIDitAH (baMbhaceraparAiyA) brahmavaryaparAjitAH brahmacarye bhagnAH santaH (tattha) tatra kezotpATane durjayakAmodre ke vA (maMdA) mandA alpasatvAH kAtarAH (keyaNe) ketane jAle (viTThA) viddhAH (macchA va) matsyA iva (visoyaMti) viSAdaMti klezamanubhavati niyante vA iti // 13 // ___TIkA-'kesaloeNaM' ke zalu banena 'saMtattA' santaptA: pIDitAH kezotpATanena mahatI khalu pIDA samutpadyate dehinAm / tAdRza pIDayA'lpasatvo dInatAmupagacchati / tathA 'baMbhaveraparAiyA' brahmacaryaparAjitA brahmacaryabhagnAH santaH / 'tastha' tatra kezakocane pravakakAmodreke sati 'maMdA' mandA: jaDAH puruSaH / 'visIyaMti' viSIdanti saMyamAnuSThAnaM prati zithilI bhavanti / yadvA-sarvathA saMyamAnuSThAnAt paribhraSTA eva bhavanti / tatra dRSTAntamudAharati-macchA ityAdi / 'keyaNe' ketane jAle 'piTThA' viddhAH 'macchA' maspAH 'va' iva-yathA matsyo ___ anvayArtha--kezaloca se pIDita hokara tathA brahmacarya se parAjita hokara arthAt kAmavAsanA kA durjaya udreka (kAmavAsanA meM atyanta Atura hokara) hone para kAyara sAdhu jAla meM phaMse hue macchoM ke jaisA kleza ko anubhava karate haiM yA mara jAte haiM // 13 // TIkArtha--kezoM kA lucana karane meM prANiyoM ko bahuta pIDA hotI hai aura usa pIDA se kAyarajana dInatA ko prApta hote haiM ataeva kezaloMca se saMtapta hokara tathA brahma varya kA pAlana karane meM asamartha hokara manda arthAt dhairyahIna puruSa vivAda karate haiM-saMyama ke anuSThAna meM zithila ho jAte haiM / athavA saMghamAnuSThAna se sarvathA bhraSTa ho jAte haiN| isa viSaya meM dRSTAnta kahate haiM-jaise matsya jAla meM phaMsa kara aura sUtrArtha-kezalezanathI pIDA anubhavate tathA brahmacarya vratanuM pAlana karavAne asamartha e kAyara sAdhu -kAmavAsanAne durjaya udraka thAya tyAre jALamAM phasAyelI mAchalInI jema kalezane anubhava kare che, ane saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che. TakAtha-kezane leca karatI vakhate sAdhuone khUba ja pIDA thAya che, te pIDAne kAraNe kAyara (apasava) sAdhune viSAdane anubhava kare che, e ja pramANe brahmacaryanuM pAlana karavAne asamartha hoya e sAdhu kAmavAsanAne uka thAya tyAre saMyamanA anuSThAnamAM zithila thaI jAya che, athavA saMyamane parityAga karI nAkhe che. A vAtane vadhu spaSTa karavA mATe sUtrakAre nIcenuM TA-1 mAsyu cha. For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 paratIthikaiH pIDotpAdanam 31 jAlena baddho niHsaraNopAyamanavApya tatraiva jAle mriyate tathA prayalakAmena parA. bhUtAH ke'pi sAdhavaH sayamAnuSThAnameva tyati / yadvA tAdRza saMyamAnuSThAne zithilA bhavaMti // 13 // mULam-AyadaMDasamoyAre micchaasNtthiymaavnnaa| harisappaosamAvannA kei lUsaMti'nAriyA // 14 // chAyA-AtmadaNDasamAcArA mithyAsaMsthitabhAvanA / harSadveSaM samApannAH kepi lUpayaMtyanAryAH // 14 // anvayArthaH--(AyadaMDasamAyAre) AtmadaDasamAcArA=AtmA daNDayate usase bAhara nikalane kA upAya na pAkara usI meM mara jAtA hai, usI prakAra prapala kAma se parAjita hokara koI koI sAdhu saMyama kA hI zyAga kara dete haiM yA saMyama meM zithila paDa jAte haiM // 13 // zabdArtha-'AyadaMDasamAyAre-AtmadaMDasamAcArAH' jisase bhAtmA kalyANa se bhraSTa ho jAtA hai aisA AcAra anuSThAna karanevAle 'micchA saMThiyabhAvaNA-mithyAsaMsthitabhAvanAH' jinakI cittavRti mithyAtva se vyApta haiM arthAt hiMsAdi meM tatpara hai tathA 'harisapposamAvaNNAharSapadvaSamApanAH' jo rAga aura dveSa se yukta haiM aise 'ke I-kepi koI 'aNAriyA-anAryAH' anArya puruSa 'lUsanti-lUSayanti' sAdhuko pIDA pahu~cAte haiM // 14 // __ anvayArtha-jisase AtmA daNDita hotA hai yA hita se rahita hotA jevI rIte jALamAM phasAyelI mAchalI temAMthI chuTavAne mATe valakhAM mAre che, paNa chuTavAne koI upAya nahIM jaDavAthI temAM ja marI jAya che, e ja pramANe prabaLa kAmavAsanAthI parAjita thaIne kaI kaI kAyara sAdhuo saMyamane tyAga kare che athavA zithilAcArI banI jAya che. gAthA 13 zA-'AyadaMDasamAyAre-Atmada DasamAcArAH' nAthI bhAmA yANathA bhU tha ya cha, so mAyAra-manuhAna 42vAvA! 'micchAsaMThiyabhAvaNA-mithyAsaMsthitabhAvanA bhanI cittavRtti mithyA thI vyAcha arthAt DisA ko3bhA ta52 cha tathA 'harisapposamAvaNNA-harSapradveSamApanna:' / rAgadveSAmA cha. zevA keI-kepi' 5 'aNAriyA-anAryAH' manAya 525 'lUsaMti-lUpa yanti' sAdhune 5i1 5DAMyA cha. / / 14 / sUvAthaM-je AcArane kAraNe AtmA daMDita thAya che. athavA Atma For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre hitAt khaNDa yate yena sa AtmadaNDaH etAdRzaH AcAraH anuSThAnaM yeSAM te tathA 'micchAsaMThiyabhASaNA' mithyAsaMsthitabhAvanA mithyAtvopahatadRSTayaH' (harisapabhosamAvannA) hapaMpadveSamAnnAH rAgadveSa samAkulAH (kei) kepi (praNAriyA) anAryAH (lUmaMti) lUpayanti karthiyati daNDAdibhiH tADayaMti sAdhUniti // 14 // TIkA--'bhAyadaMDasamAcAre' AtmadaNDasamAcAraH, daNDayate khaNDayate mokSAdadhaH pAtyate AsmA yena sa AtmadaNDaH sAdhunindAtADanAdiprANAtipAtAdi. lakSaNaH / samAcAraH anuSThAnam , etAdRza AcAro vidyate .yeSAM te aatmdnnddsmaacaaraaH| tathA-'micchAsaMThiyabhASaNA' mithyAsaMsthitabhAvanAH, mithyA-viparItA saMsthitA kadAgrahAbhirUDhA bhAvanA yeSAM te mithyAsaMsthitabhAvanAH mithyAtvopahatabuddhayaH hiMsAdiparAyaNAH iti yAvat / 'harisapposamAvannA' ipadveSasamApannAH= harSazva pradveSazceti harSapadveSaM tadApannAH pApAcaraNe harSavantaH dharmAcaraNe dveSa vantaH hai, aimA AcAra kahalAtA hai / jinakA aisA AcAra hai aura jinakI dRSTi mithyAtva ke kAraNa upahata ho gaI hai, jo harSa aura dveSa arthAt rAgadveSa se yukta hai, aise koI koI anArya puruSa sAdhuoM ko daNDa Adi se tADana karate haiM // 14 // TokArtha--sAdhu kI nindA, tADanA yA hatyA karanA Adi kArya, jo AtmA ko daNDita karane vAle haiM, 'AtmadaNDa samAcAra' kahe gae haiN| mithyA arthAt viparIta kadAgraha rUpa bhAvanA vAle ko mithyA saMsthita bhAvanA' kahate haiM arthAt jinakI buddhi mithyAtva ke kAraNa naSTa ho gaI hai, jo hiMsAdipApoM meM tatpara rahate haiN| jo harSa aura hitanuM jenA dvArA khaMDana thAya che, evA AcArane "AtmadaMDa samAcAra' kahe che. jemane e acAra che ane jemanI daSTi mithyAvane kAraNe upahata thaI gaI che, jeo rAga ane dveSathI yukta che, evA keI keI anArya so sAdhumAna ass 8 mAre hai. / / 14 / / TIkAtha-- sAdhu nI niMdA, sAdhune mArapITa, sAdhunI hatyA Adi kRtya AtmAne daMDita karanAra-AtmAnA hitanuM khaMDana karanAra che. tethI evAM kRtyane "AtmadaMDa samAcAra' kahe che. midaSTi jIvone, eTale ke viparIta kadAgraha rUpa bhAvanAvALA mANase ne mithyA saMsthita bhAvanAvALA' kahe che. A banne vizeSathI yukta le-eTale ke jemanI buddhi mithyAtvane kAraNe naSTa thaI gaI che, jeo hiMsAdi pApamAM pravRtta rahe che, jeo rAga ane dveSathI yukta che-eTale ke je e pApanuM AcaraNa karavAmAM harSane anubhava For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 1 paratIrthikaiH pIDotpAdanam 33 rAgadveSA'dhInAH / 'keI' ke pi ityaMbhUtAH 'anAriyA' anAryA:-ahiMsA dharmamanabhijJAH sadAcAre varttamAnaM sAdhu krIDAmadveSAbhyAm 'lasaMti' lRparyaMti pIDayanti daNDAdiprahAraiH kaTuzandervA / kecit anAryAH AtmadaNDasamAcArAH tathA viparItamatayaH rAgadveSAbhyAM sAdhu pIDayanti iti ||14|| mUla - appe paliyaMte cAro coro ti suvayaM / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baMdhati bhikkhu bAlA sAyavayaNa hi ya // 15 // chAyA - apyeke paryante cAravara iti suvratam / badhnanti bhikSukaM bAlAH kaSAyavacanaizva ||15|| dveSa se Apana haiM arthAt pApa kA AcaraNa karane meM anurAgI aura dharma kA AcaraNa karane meM devacAra haiM-rAgI aura dveSI haiM, aise koI koI anArya, ahiMsA dharma ke marma se anabhijJa loga sadAcAraparAyaNa sAdhu ko krIDA yA deva se prerita hokara daNDa Adi kA prahAra karake athavA kaTuka zabda kahakara pIDA pahuMcAte haiM / tAtparya yaha hai ki koI koI AtmA ke lie ahitakara AcaraNa karane vAle aura viparIta buddhi vAle loMga rAgadveSa se prerita hokara sAdhu ko kaSTa dete haiM || 14 || zabdArtha- 'appe - apyeke' koI 'bAlA- bAlAH' ajJAnI puruSa 'pali yaMsi - paryante anAye isake AsapAsa vicarate hue 'subvayaM suvratam' sAdhu ko 'bhikAgi - bhikSukama' bhikSuka ko 'cAro cogesi - cAracora iti' yaha gusacara hai athavA cora hai aisA karate hue 'bardhati - badhnanti' rassI Adi se bacate hai tathA 'kApaNehiya kaSAyavacanaiH' kaTuvacana kahakara sAdhuko pIDita karate haiM ||15| kare che ane dharmAcaraNa karavAmAM dveSa yukta che evAM rAga dveSa yukta, ane ahiMsA dharmothI anabhijJa kai kai anAya leke| sadAcAra parAyaNa sAdhune peAtAnA AnaMdane khAtara athavA dveSabhAvathI prerAine lAkaDI AdinA prahAra vaDe athavA kaTu zabdo vaDe pIDA pahoMcADe che. A samasta kathanane bhAvA e che ke koI keI AmahitanA ghAtaka ane viparIta buddhiva LA rAgadveSathI prerAIne sAdhune kaSTa de che. gAthA 14mA zabdArtha - 'apege - apyeke' ardha 'bAlA- bAlAH' ajJAnI 535 'paliyaMtesiM - paryante' anArya dezanA AzrayAsamA 'muvvayaM suvratam' sAdhune 'bhikkhuyaM -vikSukam' bhikSuune 'cAro-corotti cAracaura iti' yA guptayare he athavA aura cheutA 'baMdhaMti - badhnanta' hodarI vagerezI mAMghe che tathA 'kasAyavayaNehiyakaSAyavacaneH' Tu vayana mhIne sAdhune pAMDita arthAt huyI re che. ||15|| sU0 5 - For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(appege) apye ke (bAlA) bAlAH ajJAninaH puruSAH (paliyaM. teti' paryante'nAryadezasamIpe vicarantaM (suvvayaM) sutrata-sAdhum (bhikkhuyaM) bhikSu. kam (cAro ,coro tti) cAracaura iti brAntaH (baMdhaMti) badhnanti rajvAdinA tathA (kasAyAyaNehi ya) karAyanaiH kaTuvAkauH pIDayanti ceti / / 15 / / TIkA--'appege' api eke anAryAH puruSAH 'bAlA' bAlA ajJAninAsadasadvivekavikalAH 'paliyaMtesiM' paryanamasImAsu paribhramantam 'suvayaM' suvrataM sAdhum , muSThu samyagahiMsAdivataM yasya sa tam 'bhikkhuye' bhikSukaM bhikSAcaraNazIlam 'cAro coro tti' cAro'yaM cauro'yaM syacidrUpaterdUto'yaM cauro'yaM taskara karmazIlo'yaM ceti bruvantaH / suvataM SaTkAyarakSakaM niravadhabhikSAcaraNazIlamapi muni caura iti matvA taM klezayanti daNDAdinA / tathA-baMdhaMti' badhnanti rajyAdinA 'ya' ca punaH 'kasAyavayaNehi kaSAyavacanairbhasaMpanti / te 'nArya puruSAH, ____ anvayArtha--koI koI ajJAnI puruSa anArya deza ke Asa pAsa vicarate hue sAdhu ko cAra yA cora kahate hue rassI Adi se bAMdha dete haiM tathA kaTuka vacanoM dvArA pIDA pahuMcAte haiM // 15 // TokArtha-koI koI anArya puruSa, jo sat asat ke viveka se hIna haiM, sImA para vicarate hue aura ahiMsA Adi vratoM kA samdhaka prakAra se pAlana karane vAle bhikSu ko yaha kisI rAjA kA jAsUsa (dUna) hai, yaha cora hai, ityAdi kahate hue evaM SaT mAgha ke rakSaka, nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAle muni ko bhI bora mAna kara use daNDa Adi se pIDA pahuM. cAte haiM, rassI Adi se bAMdha dete haiM aura kaSApayukta vacanoM se bhasanA karate hai| sUvArtha--kaI ke I ajJAnI puruSe ajJAnI puruSa anArya dezamAM vicaratA sAdhuone cara, jAsUsa Adi mAnI laIne, temane doraDA Adi vaDe bAMdhIne kaTu vacane dvArA pIDA pahoMcADe che. 1pa TIkAI-- sa rA narasAMne vivekathI rahita anArya pradezanI sImA para vicaratA, ahiMsA Adi tenuM samyak prakAre pAlana karanArA sAdhune kaMI rAjAne jAsUsa mAnI laIne A prakAranA kaTu vacane bole che-"A cora che, A cAra (jAsUsa) che, eTaluM ja nahIM paNa teo tene deraDA vaDe bAMdhIne lAkaDI Adi vaDe mAra mAre che tathA kaSAyukta vacane dvArA tene tiraskAra kare che. cha kAyanA jInA rakSaka ane nirdoSa bhikSA grahaNa karanArA munione paNa temanA dvArA A prakAranAM kaSTa sahana karavA paDe che, For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u. 1 paratIthikaiH pIDotpAdanam 35 suvratamapi anAryaparisare bhrAntam , aAM cora iti matvA kadarthayanti, rajvA. dinA vadhnanti, krodhapradhAnakaTuvacana bhatsa yanti ceti // 15 // punarapyAha 'tattha daMDega' mityaadi| mUlam-tattha daMDega saMvIte muTTiNA adu phaleNa vaa| nAtINaM saraI vAle itthI vA kuddhagAmiNI // 16 // chAyA-tatra daNDena saMvIto muSTinA'tha phalena vA / jJAtInAM smarati bAlA strIvat kruddhagAminI // 16 // __ abhiprAya yaha hai ki anArya loga deza kI sImA meM vihAra karane vAle suvrata sAdhu ko bhI cora samajhakara kaSTa pahuMcAte haiM, rassI Adi se bAMdhate haiM aura krodhapradhAna kaTuka vacana kahakara usakI bharsanA karate haiM // 15 // punaH kahate haiM-'tattha daMDena' ityaadi| zabdArtha--'tattha-tatra' vahAM arthAt anArya kSetrakI sImA meM vicarate hue una muniko 'daMDeNa-daNDena' lAThI se 'muTTiNA-muSTinA' mukkAse aduvA-athavA' athavA 'phaleNa-phalena' phalase 'saMbIte-saMvItaH' tADita kiyA huA 'ghAle bAlaH' ajJAnI puruSa 'kuddhagAmiNI kruddhagAminI' krodhita hokara gharase nikalakara bhAgane vAlI itthIva-strIva' strI ke jaise 'nAtINaMnAtInAM apane svajana varga ko 'saraI-smarati' smaraNa karatA hai // 16 // A kathanano bhAvArtha e che ke anArya lekenA pradezanI sImA pAsethI vihAra karanArA suvratadhArI sAdhune paNa cora Adi samajIne anAya leke deraDA vaDe bAMdhIne mAre che tathA kaTu zabdo belIne temanI bhaTsanA kare che. gAthA 1pa A prakAranA parISahe AvI paDe tyAre alpasarva sAdhu para tenI kevI asa2 thAya che, te sUtrA2 548 42 cha.-'tattha daMDena' tyA zAya--'tattha-tatra' yA marthAt manAya kSetranI sImAmai () tAM te bhunAne 'daMDeNa-daNDena' 1872ii 'muTThiNA-muSTa nA' muhAthI 'aduvA-athavA' athavA phaleNa-phalena' thI 'saMvIte. saMvItaH' bhAkAmAM Aveta 'bAle-bAlaH' majJAnI 535 'kuddhagAmiNI-kruddhagAminI' dhita thane ghareyI nitIna lAgavANI 'itthIva-strIva' zrInAma 'na tINaM-jJAtInAM pAtAnA 224 , 'sarai-smarati' 2025 cha. / / 16 / For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 36 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - - (tatya ) tatrAnAryakSetra sImAsu vicarataM muniM (daMDeNa) daNDena yaSTayAdinA ( muDiNA) muSTinA ( aduvA ) athavA ( phalega) phona = mAtuliMgAdinA (saMgIta) saMtrItaH mahRtaH kazvidapariNataH (vAle) vAlo muniH bAla iva (kudagAmiNI) dvagAminI ( itthova) strI va (nAtI) jJAtInAM (saraI) smaratIti // 16 // TIkA- ' tattha' tatra=sminnanArtha dezaparisare niHsAdhuH tAdRzAnAyaiH puruSaiH / 'daMDe' daNDena = yaSTacAdinA 'adu' athavA 'muTTiNA' muSTinA 'vA' athavA 'phalega' phalena = mAtuliMgAdinA phaLena 'saMgIta' saMvItastADitaH 'vAle' vALA= apakamatiH kavitsAdhuH tatra tADanAdisanaye 'nAtINaM saraI' jJAtInAM smarati " atra karmaNi SaSTI' svavAndhAdikaM smarati / yatra eko'pi bAndhavo anvayArtha - anArya kSetra kI sImA para vicarate hue sAdhu ko DaMDe se, muDDI se yA phala se prahAra kiyA jAtA hai to koI koI bAla jaisA sAdhu apane jJAtijanoM ko usI prakAra smaraNa karatA hai jaise krodha karake ghara se bAhara nikalI strI unheM smaraNa karatI hai // 16 // TIkArtha --anArya deza ke samIpa vicaratA huA sAdhu una anArya puruSoM ke dvArA DaMDe se athavA muTThI (ghUse) se athavA vijorA Adi phaloM se tADanA pAkara, aparipakva vuddhi vAlA hone ke kAraNa tADanA ke samaya apane bandhu bAndhava Adi jJAtijanoM kA smaraNa karatA hai / vaha socatA hai agara yahAM merA koI eka bhI bandhu (sahAyaka) hotA to aisI pIDA kA anubhava na karanA paDatA / merA koI AtmIyajana rakSaka sUtrA-anA kSetranI sImA para vicaratA sAdhuene lAkaDIenA prahAra, mULanA prahAra ghummA tathA lAtAnA prahara sahana karavA paDe che. A prakAranI paristhiti utpanna thAya tyAre koI koI khAla (ajJAnI) ane alpasava sAdhu asahAya dazAne anubhava kare che, ane jevI rIte dhavezamAM gRhatyAga kara nArI zrI muzkelI AvI paDatAM kuTuMbIe ane jJAtijanAne yAda kare che, eja pramANe evA sAdhu paNa peAtAnA kuTubIo ane jJAtijanone yAda kare che. !166 TIkA--kAI koI vAra anAya dezezanI sarahada pAsethI vihAra karatA sAdhuone anAryo lAkaDIe mAre che, dhummA mAre che ane bIjorA Adi phaLAne temanA para ghA kare che. A prakAranI paristhiti udbhave tyAre krAi kAi aparipakava buddhivALA sAdhue peAtAnA bandhue mAdi jJAtijanAnuM smaraNu kare che. tee vicAra kare che ke jo ahI mArA eka paNa madhu Adi For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ___www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 sUtrakRtopasaMhAraH 37 bhaveta, tadA me-emiretAhazI pIDA no bhavet / yasmAnAsti ko'pyAtmIyo rakSako'taeveme mAmitvaM karthayanti / tatra dRSTAnta darzayati-'itthI vA kuddhagAmiNI' strIvat kruddhagAminI / yathA kAcit avivekavatI strI krodhAt svagRha parityajya nirgatA mArge asabhyapuruSaH kadAthitA, natra nirAzrayA satI jJAtIn (jJAtInAm) smarati / tathA-ayamapi akamatiH sAdhuH jJAtIn smarati // 16 // -- atha upasaMharanAha sUtrakAraH- ete bho kasiNA' ityAdi / mUlam-ee bho kasiNA phAsA pharumA durhiyaalyaa| hatthI vA sarasaM vittA kIvAvAsA gayA gihaM // 17 // tibemi|| chAyA--ete bhoH kRtsnA sparzaH paruSA duradhisahyAH / hastina iva zarasaMbIlA klInA avazA gatA gRham ||17'iti bravImi / / nahIM hai, isI kAraNa ye mujhe satA rahe haiN| isI viSaya meM dRSTAnta prada. zita kiyA gayA hai-jaise koI vivekavihIna strI krodha meM Akara ghara ko tyAga kara bAhara nikala paDI, mArga meM asabhya puruSoM ne use staayaa| taba vaha nirAdhAra hokara apane jJAtijanoM ko smaraNa karatI hai / usI prakAra aparipakva buddhi vAlA sAdhu bhI jJAtijanoM ko smaraNa karatA hai // 16 // sUtrakAra upasaMhAra karate hue kahate haiM-'ee bho kasiNA' ityAdi / zabdArtha--'bho-bhoH' he ziSyo! 'ee-ete' pUrvokta daMDAdi rUpa parISahopasarga 'kasiNA phAsA-kRtsnAH sparzAH' samasta sparza-'pharasA sahAyaka heta te mATe AvI pIDAno anubhava kare na paData. atyAre mArI rakSA karanAra kaI paNa AtmIyajana mArI sAthe nathI, te kAraNe A leko mane herAna kare che. A vAtane spaSTa karavA mATe nIcenuM daSTAna ApavAmAM AvyuM che-koI strI krodhAvezamAM ghara cheDIne nIkaLI gaI mArgamAM kaI asabhya puruSa tenI pajavaNI karavA lAgyA. tyAre te pitAnI nirAdhAra dazA joIne pitAnA AtmIyajanane yAda karavA lAgI. e ja pramANe aparipakava buddhivALe sAdhu paNa A prasaMga AvI paDe tyAre pitAnA saMsArI sagAM 14AvAne yA 42 cha. // 16 // Dave suutrne| 35 .2 72tA sU4.2 4 cha- ee bho kariNA' yA za:--bho-bhoH' ziSya! ! 'ee-ete 40 pUchita 35 pariSa3.5sa kamiNAphAmA-kRtsnAH sparzAH' sara 4 255 'pharusA-paruSAH' For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(bho) bhoH bhoH ziSyAH (ee) ete pUrvoktAH daNDAdighAta rUpAH parISahopasargAH (kasiNA phAsA) kRtsnAH sparzAH (pharusA) paruSAH kaThinAH (durahiyAsayA) duradhisahyAH duHkhena soDhuM yogyAH etAnasahamAnAH kecanalaghupatayaH, (sarasaMvitA) zarasaMvItAH-raNazirasi zaratADitAH (hatthI va) hastina ica (kIvA) kaLIvAH kAtarAH puruSAH (avasA) avazAH parAyattAH karmAdhInAH gurukarmANaH (giha) gRhaM (gayA) gatAH gacchaMti parityajya sAdhuvezam / (tti bemi) iti bravImi ahamiti // 17 // ____TIkA-gururupadizati ziSyAn 'bhI' bhoH bhoH shissyaaH| ete pUrvoktAH daNDAdidhAtAdirUpAH parIpahopasargAH, 'kasiNA' kRtsnA =nikhilA api paruSAH' kaThina 'durahiyAsA-duradhisahyAH' aura duHsaha haiM 'sarasaMvittIzarasaMvItAH' bANoM se pIDita 'hasthI va-hastina iva' hAthI ke jaise 'kIyA-lovAH' napuMsaka puruSa 'avasA-ayazAH' ghabarAkara 'giha-gRham' karako 'gayA-gatAH' cale jAte haiM arthAt sAdhu veza ko choDakara cale jAte haiM // 17 // ___anvayArtha--he ziSyo ! ye pUgeta saba sparza arthAt parISaha aura upasarga kaThora haiM, dussaha haiM, inako sahana na karate huye koI koI laghu buddhi sAdhu, saMgrAma ke zIrSa bhAga meM sthita hastI ke samAna kAyara evaM vivaza hokara sAdhuveza tyAga kara gharacale jAte haiM / aisA maiM kahatA hUM // 17 // TIkArtha-guru ziSyoM ko sambodhana karake upadeza karate haiM-he antevAsiyo ? ye pUrvokta daNDa kA AghAta Adi parISaha aura upasarga rUpa - 'durahiyAsA-duradhisahyAH' mane dumA cha. 'sarasaMpittA- zarasaMvItAH' / thI pI.Data 'hatyI va-hastina iva' hathInI ma 'kIbA klIbAH' napusa 535 'avasA-avazA.' AmarAIne 'giha-gRham' dhe2 'gayA-gatAH' yAya ya cha, sat sAdhuvezane ch| 32 tA 29 cha. / 17 // sUtrAtha-3 ziSya ! pUrvarita saghaNA-25i-parISa bhane 75siighaNA ja kaThera-ssaha che. temane sahana na karI zakanArA kaI kaI apari. pakava buddhivALA sAdhue saMgrAmane e khare UbhelA hAthInI jema kAyara ane vivaza thaIne sAdhuvezane tyAga karIne pharI saMsAramAM cAlyA jAya che, evuM (suSamA svAbhI) hu~chuH / 17 / TIkArtha-sudharmA svAmI pitAnA sibene A pramANe upadeza Ape che he aMtevAsIo! lAkaDInA prahAra Adi pUrvokta parISaha ane upasarga rUpa samasta sparzI (anubhave) ghaNA ja dusaha hoya che. evAM parISahe. For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. bha. 3 u. 1 sUtrakRtopasaMhAraH 'phAsA' spIH jADanAdirUpAH sarve'pi 'pharumA' paruSAH rUkSAH anAyya kRtasvAt pIDAkAriNaH iti yAvat / 'durahiyA' duradhisahyAH duHkhenApi sohuma. zakyA bhavanti, 'sarasaMghItA' zarasaMtrItA:raNazirasi tIkSNazareNa tADitA: 'hatthI va hastinaH isa 'kIcA' kahIvAH kAtarAH 'avamA' avazAH gurukarmANaH 'gi' gRhaM gayA' gatAH gacchanti / ime 'lpaprakRtayaH sAdhavo'pi, pratikUlopa. sagaiH pUrvapradarzitadaMzamazakAdibhiH bAdhitAH soDhatAn asamarthAH punarapi parityaktamapi gRhabAsamAzrayanti / tameva zaraNaM manyamAnAH iti brImi / sudharmasvAmI ziSyebhyaH kathayatIti bhAvaH // 17 // iti zrI vizvavikhyAtajagaballabhAdipadabhUpitabAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "samayArtha kodhinyAkhyAyA" vyAkhyAyAM tRtIyamadhyayanasya prathamodezakaH samAptaH // 3-1 // samasta sparza vaDe kaThora hote haiM arthAt anArya puruSoM dvArA diye hue yaha upasarga pIr3A janaka hote haiN| inako sahana karanA atIva kaThina hai| ina upamargoM ke Ane para koI koI sAdhu yuda ke agrabhAga meM sthita hAthiyoM ke samAna kAtara ho jAte haiM, aura sAdhuvRtti tyAga kara ghara kA rAstA pakar3a lete haiN| __ abhiprAya yaha haiM ki dhairya hona sAdhu pUrvapradarzita daMzamazA daMDaprahAra Adi pratikUla upasargoM se bAdhita hokara unheM sahana karane meM jaba asa martha ho jAte haiM to tyAge hue gRhavAsa ko punaH svIkAra kara lete haiN| ve gRhavAsa ko hI zaraNabhUna mAna baiThate haiM / aimA meM kahatA hU~, yaha sudharmA svAmI apane ziSyoM se kahate haiM // 17 // tRtIya adhyayana kA prathama uddezaka samApta // ane upasargo AvI paDe tyAre kaI kaI kaI apasa, kAyara sAdhue samarAMgaNanA agrabhAgamAM sthita hAthInI jema DarI jaIne athavA vivaza thaI jaIne sAdhavRttine tyAga karIne gharano raste pakaDI le che- saMsAramAM pAchAM pharI jAya che A kathanane bhAvArtha e che ke pUrva pradazita zata parISaha. uSNu parISa, DAMsa ane macchara karaDavA rUpa parI paha, lAkaDInA prahAra Adi pratiphaLa upasargothI trAsI jaIne koI dhairyahIna sAdhu jyAre temane sahana karavAne asamartha banI jAya che, tyAre eka vAra tyAga karelA gRhavAsane pharI svIkAra karI le che. teo gRhavAsane ja zaraNabhUta mAne che, evuM huM kahuM chuM. A pramANe sudharmA svAmI potAnA ziSyone kahe che. gAthA 1chA trIjA adhyayanane paDele uddezaka samApta For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre dvitIyodezakaH mArabhyatetRtIyAdhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH / adhunA dvitIyodezakasyA''raMbhaH kriyate / ihopamargapatipAdanaparake tRtIyA'zyane upasargAH pratipipAdayipitAH / te upasargAH patikUlA anukUlAca, tatra pratikUlopasargANAM pratipAdanaM tRtIyAdhyayanasya prathamoddezake saMvRttam / prakRtoddezake'nukUlA upasargAH pratipAdanIyAH, ityanena saMbandhena mAptasya dvitIyodezakasyedaM prathamaM sUtramAha-'ahime suhumAsaMgA' ityaadi| mUlam-ahime suhumA saMgA bhikkhuNaM je duruttraaH| tattha ege visIyaMti Na cayaMti javittaye // 1 // chAyA--pratheme sUkSmAH saMgAH bhigo ye duruttarAH / tatra eke viSIdanti na saknuvanti yApayitum // 1 // dUsare uddeze kA prAraMbhatIsare adhyayana kA prathama uddezaka samApta huaa| aba dUsarA udde zaka Arambha kiyA jAnA hai| tIsarA adhyayana upasargoM kA pratipAdana karane vAlA hai| isameM unhIM kA pratipAdana karanA abhISTa hai| upasarga do prakAra ke hote haiM pratikUla aura anukk| pratikala upasargo kA patipadana tIsare adhyayana ke prathama uddezaka meM ho cukA hai| isa uddezaka meM anukUla upasargoM kA prarUpaNa karanA hai| isa sambandha se prAsa dUsare uddezaka kA prathama sUtra yaha hai 'ahime suddhamA' ityAdi / bIjA uddezAno prAraMbhatrIjA adhyayanano uddezaka pUro thayo. have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che. trIjA adhyayanamAM upasargonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. S5sI me 2-DAya che-(1) pratiSa mAne (2) anu. alon ythananA pahelA uddezakamAM pratikULa upasargonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. have A bIjA uddezakamAM anukuLa upasargonuM prarUpaNa karavAmAM Avaze. pahelAM uddezaka sAthe A prakarane saMbaMdha dharAvatA bIjA uddezakanuM paDeDasUtra mA prabhA cha - 'ahime suhumA' For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 41 anvayArtha:--(aha) atha atikUlopasargakathanAnantaram (ime) ime=anantaraM vakSyamANAH (muhumA) sUkSmA-parairalakSyatvAt (saMgA) saMgA mAtApitrAdisaMbandhAH (je) ye saMgAH (mikkhUrNa) bhikSUNAMsAdhUnAmapi (duruttarA) duruttarAdurladhyAH (ege) eke-kecana puruSAH (tasya) tatratasminnanukUlopasarge (visIyaMti) viSIdanti zithilAcAriNo bhavanti saMyama vA tyajanti athavA (javittaye) yApayitum = saMyame svAtmAnaM vyavasthApayituM (Na cayaMti) na zaknuvantina samarthAH bhavantIti // 1 // ____ zabdArtha-'aha-adha' pratikUla upasarga ke kathanAnantara 'ime-ime' ye anantara kahe jAne vAle 'suhumA-sUkSamAH' sUkSma bahAra nahIM dikhane vAle 'saMgA-saMgA' mAtApitrAdi evaM bAMdhava Adi ke sAtha kA saMbaMdharUpa upasarga hote haiM 'je-ye ye saMga 'bhikkhUNa-bhikSUgAM sAdhuoM ke dvArA 'duruttarA-durutsarA' duruttara-arthAt dustara haiM' 'ege-eke' koI puruSa 'tastha-tatra' usa saMyaMvarUpa upasarga meM 'visIyaMti-viSIdanti' viSAda ko prApta hote haiM arthAt zithilAcArI hote haiM athavA 'javittaye-yApayitum' saMyamapUrvaka apanA nirvAha karane meM 'na cayaMti-na zaknuvanti' samartha nahIM hote haiM // 1 // ___ anvayArtha-yaha jo sUkSma arthAt dUsaroM ko pratIta na hone vAle saMga mAtA pitA Adi ke sambandha haiM, ve sAdhuoM ke lie bhI durjeya haiN| koI koI sAdhujana anukUla upasargoM ke Ane para viSAda yukta ho jAte haiM-zithalAcArI bana jAte haiM athavA saMyama kA tyAga kara baiThate haiN| ve apanI AtmA ko saMyama meM sthira rakhane meM samartha nahIM hote haiN|1| zahA - 'aha-atha' pratima 5sanA yanAnantara 'ime-ime' mA mAnanta2 47vAmAM mA 'suhumA-sUkSmAH' sUkSma mAra nahI mApApAsaMgA-saMgA' bhAtA pAsava' mA vagairenI sAnA sa 535 5sayAya cha 'je-ye' mA sa 'bhikkhUNa-bhikSaNAM' sAdhuyAnA dvaa2| 'duruttarA-duruttarAH' itta2 arthAt stara cha. 'ege-eke' 7535 'tattha-tatra' te 35 pasabhA visIyati -viSIdanti' viSAhane prApta thAya cha, arthAt zithiyArI manI naya. bhayA 'javittaye-yApayitum' saMyamapUra yAtAnA nivAla 32vAmA 'na cayaMti-na zaknuvati' samaya yatA nathI. / 1 // sUtrArtha-A je A sUphama-anyanA dvArA jANavAmAM AvanAro-saMga chemAtApitA Adine saMbaMdha che, te sAdhuone mATe paNa durjAya che. anukULa upasargo AvI paDe tyAre koI kaI sAdhuo viSAdane anubhava kare che- -zithilAcArI banI jAya che, athavA saMyamane tyAga karI nAkhe che. teo pitAnA AtmAne saMyamamAM sthira rAkhI zakavAne samartha hotA nathI. 15 For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 sUtrakRtAstre TIkA-'ahime' atha ime, atrA'thazabda Anantarye'rthe vidyate / tathA ca patikUlopasargAnantaramanukUlophsA nirUpyante / te'nukUlopasargAH ke ? kayaMbhUtAH tatrAha-'suhamA' sUkSmAH prAyazaH ime pratipAyamAnAH anukUlopasazceitovikArakAritayA sakSamA AntarAH / na tuH pratikUlopasargA iva prAcuryeNa dehAdivikArakAritvenA'tipakaTatayA bAdarA ete bhavanti / ...te ke tabAha--- saMgA' saMgA:-mAtApita kalatraputrAdisaMbandhAH / ete saMgAH 'bhikkhUNa' bhikSUNAmapi / duruttarA' duruttarA: duraskrimaNIyA iti / mAyazaH maraNAntikairapi duHvai kananaka' praskUilopasameM:' kadAcinmAdhyasthagavRttimAsAdha mahApuruSAstAnadhisahita kSamante / parantu ete tu anukUlopasargAH mahA. TIkA-'artha' yahAM anantara artha meM haiN| isakA abhiprAya / isakA abhiprAya yaha hai ki pratikUla upanagoM kA pratipAdana karane ke anantara anukUla upasagoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| anukUla upasarga kyA hai aura kaise hote haiM? yaha spaSTa karane ke lie kahA gayA hai ve 'sUkSma hote haiM, arthAt citta meM vikAra utpanna karane vAle hone se Antarika hote haiN| pratikUla, upasagoM kI bhAMti pracuratA se deha Adi meM vikAra janaka hone ke kAraNa prakaTa rUpa se sthUla nahIM hote haiN| / ve saMga arthAt anukUla upasarga mAtA, pitA, patnI, putra Adi ke sambandha rUpa haiM / inako jItanA kaThina hotA hai / mAraNAntika athavA atyanta duHkha janaka pratikUla upatoM ke Ane para mahApuruSa kadAcit madhyasthabhAva dhAraNa karake unako mAna kara lete haiM, parantu ye anukUla ... TI -DI 'atha' mA 56 jantara' (tyA2mAha)nI manu vAya che. tene Azaya e che ke pratikULa upasanuM pratipAdana karIne have sUtrakAra anukULa upasargonuM nirUpaNa kare che. anukULa upasargo kevAM hoya che, tenuM have sUtrakAra spaSTIkaraNa kare che-teo sUphama heya che, eTale ke cittamAM vikAra utpanna karanArA hovAthI teo Atarika hoya che. pratikuLa upasanI jema teoe zarIra AdimAM vizeSa pramANamAM vikArajanaka nahI hevAne kAraNe sthUla hotA nathI. - mnu|| 5sage mAtA, pitA, putra, patnI mahinA s|| (samaya) rUpa hoya che. temane jItavAnuM kArya ghaNuM ja muzkela che. kadAca mAraNAnika athavA atyaMta duHkhajanaka pratikULa upasargo AvI paDe tyAre mahApuruSo madhyaratha bhAva dhAraNa karIne temane sahana karI le che, paraMtu A anukULa For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA ma. zu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam tmanAM mahatAmapi manorAvanAt manyAvayanti / ata ime'nukUlopasagI' duru tarA iti / 'jattha' yasmin yasminnanuklopasarge saMpApte sati / 'ge' eke= alpasatyAH pAvanaH' sadanuSThAnaM prati / visItiH vipIdanti vihArAdiSu sAdhukRtyeSu zithilaprayatnA bhavanti / yadvA-sarvasvajanti prAptamapi saMyamAdikam / 'javittaye' yApayituM = saMyamaM pAravitum | 'Na cayaMti' naiva zaknuvanti kathamapi saMyamAnuSThAne AtmAnaM vyavasthApayituM samarthA na bhavanti / patikUlopasa:, gastu kadAcitsAmA soDhA bhavantyapi, kintu anukUlopasahane mahatAmapi.. dhairya skhalati ||1|| tAneva anukUlopasargAnAha - 'appe nAyao' ityAdi / 9 3 mUtram-appege nAyao dissA royati parivAriyA / 11 10 93 12 posatAya puTrosa karasatAya jahAsi jI // 2 // upasarga baDe baDe mahAtmAoM ke mana ko bhI dharAdhanA se vicalita kara dete haiM / isa kAraNa inako jItanA baDA hI kaThina hai / ina upa" sargoM ke prApta hone para koI koI alpasatva sAdhu sadanuSThAnoM ke prativiSaNNa ho jAte haiM arthAt bihAra Adi sAdhukRtyoM meM zithila bana jAte haiM athavA prApta hue saMyama kA pUrI taraha syAga kara dete haiM / ve saMyama kA pAlana karane meM asamartha ho jAte haiM / abhiprAya yaha hai ki pratikUla upasarga to kadAcit sAhasa vIratva kA avalambana karake saha lie jAte haiM parantu anukUla upasarga sahane meM bar3oM baDoM kA bhI dhairya chUTa jAtA hai // 1 // upasaryAM te meTA moTA mahAtmAonA manane paNa dharmArAdhanAmAMthI vicalita karI de che. te kAraNe anukULa upasargo para vijaya prApta karavAnuM kArya ati duSkara gaNAya che. A prakAranA upasageryAM AvI paDe tyAre koi koI alpa sava sAdhu sahanuSkAnAnA pAlanamAM zithila banI jAya che, eTale ke vihAra Adi sAdhu kRtyAmAM zithila banI jAya che. athavA tee saMyamanuM pAlana karavAne eTalA badhAM asamartha thai jAya che ke saMyamanA (sAdhuvruttine) paNu pUrepUra tyAga karI nAkhe che.. yA uthanano bhAvArtha : che hai ati upasargo to mhArA sAhasavasamata vardhane sar3ana purI levAmAM Ave che, parantu anuja upasargo sAuna karavAnA prasaMga Ave tyAre bhala bhalAMnuM Uya egaLI jAya che. gAthA 1 For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre chAyA--apye ke jJAtayo dRSTvA rudanti parivArya ca / poSaya nastAta poSito'si kasya tAta jahAsi naH // 2 // anvayArtha:-(appege) apyeke (nAyao) jJAtayo-mAtApitrAdisvajanAH (dissA) dRSTvA sAdhu (parivAriyA) parivArya veSTayitvA (royaMti) rudaMti (tAya) he tAta (Ne posa) naH asmAna poSaya-pAlaya (puTThosi) poSitosi asmAmistvaM pAlitosi (tAya) he tAta (kassa) kasya heto (go) naH asmAna (jahAsi) jahAsi-tyajasIti // 2 // aba unhIM anukUla upasargoM ko kahate haiM-'appege nAyao' ityAdi / zabdArtha-'appege-apyeko' koI 'nAyo-jJAtayaH' jJAtiSAle arthAt mAtApitrAdi svajana evaM saMghadhijana 'dissA-dRSTvA' sAdhu ko dekhakara 'parivAriyA-parivArya' use gherakara 'royaMti-rudaMti' rote haiM 'tAya-tAta' ve kahate haiM ki he tAta ! 'Ne posa-naH poSaya' tuma hamArA pAlana karo 'puTThosi-poSitosi' hamane tumhArA pAlana kiyA hai 'tAyatAta' he tAta ! 'kassa-kasya' kisaliye tU 'No-na' hama logoM ko 'jahAsi-tyajasi' choDa dete ho // 2 // ____ anvayArtha-koI koI jJAti jana sAdhu ko dekhakara aura use gherakara rodana karane lagate haiM-he tAta ! hamArA pAlana poSana kro| hamane tumhArA lAlana pAlana kiyA hai| he tAta! kisa kAraNa se hameM tyAgate ho?||2|| have sUtrakAra eja anukULa upasargonuM varNana kare che. - 'appege nAyao' tyAha wal-appege-adhyeke' 'nAyao--jJAtayaH' zAtivANA arthAt mAtApitA 15 samadhI - 'dissA-dRSTrA' sAdhuna nidhana parivAriyAparivArya ta dherIta 'royati-rudati' 24 cha 'tAya-tAta' tamA cha / tAta! 'Ne posa-naH poSaya' tame bhA3 pAsana 42 / 'pudroni-poSitosi' same 3 pAsa yu cha 'tAya-tAta' hai tAta 'kasma-kasya' / mATaNo -naH' amana 'jahAsi-tya basi choDI hai. // 2 // sUtrArtha -kaI kaI jJAtijane sAdhune joIne tene pharatAM vITaLAI vaLIne karuNAjanaka zabda bolavA lAge che-"he putra! ame tAruM pAlanapiSaNa karyuM che, have tuM amAruM pAlana-poSaNa kara. tuM zA kAraNe amAre tyAga karIne cAlI nIkaLyo che? pArA For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 45 TIkA-'appege' api eke, api zabdaH saMbhAvanAyAm / eke kecit 'nAyo' jJAtayaH, mAtApitRtva janaprabhRtayaH / 'dissa' dRSTvA sAdhu 'parivAriyA' parivArya, sarvato veSTayitvA 'royaMti' rudanti zirastADanavakSaHsthalatADanapura:saraM rudanti rudantazva dInavacanaM vadanti 'tAya' he tAta / iti komalAmaMtraNe he kulatilA he mAtRpitRkuTuMbarakSaka ! bAlyAtmabhRti tvamasmAbhiH pAlito'si, yat ayam vRddhAvasthAyAM mAM pAlayiSyatIti matvA, tasmAdadhunA 'go' naH asmAna 'vAya' tAta ! putra ! 'posa' poSaya, tvamasmAbhiH bAlyAdrakSitaH poSitazca, ata: paraM vAkye'smAn tvaM pAlaya, poSaya ca / 'tAya' he tAta ! 'kasya' kasya kRte 'Na' na:-asmAn 'jahAsi' tyajasi-mAdRzAnAM dInAnAM vRddhAnAM pAlanapoSaNa TIkArtha-yahAM 'api' zabda saMbhAvanA ke artha meM hai| koI koI mAtA pitA Adi strajana muni ko dekha kara aura usako cAroM ora se gherakara, mastaka kUTakUTakara aura chAtI pITa pITa kara rote haiM aura rote hue dInatApUrNa vacana kahate haiM-he tAta ! 'tAta' zabda komala sambodhana ke artha meM hai, he kulatilaka ! he mAtApitA aura kuTumba ke rakSaka ! hamane bacapana se terA lAlana, pAlana poSaNa kiyA hai so yahI samajhakara kiyA hai ki yaha vRddhAvasthA meM hamArA pAlana kregaa| isa kAraNa he tAta! tU aba hamArA pAlana kara / hamAre jaise dIna, bUDhe aura pAlana poSaNa karane yogya janoM kA tU kisa kAraNa se tyAga kara rahA hai ? tere sivAya hamArA koI pAlana poSaNa karane vAlA nahIM hai, TI -mI'api' 56 samApana athe 152||yu cha. 6 4 mAtA, pitA, Adi muninA saMsArI sagAo munine joIne tene gherI laIne mAthuM ane chAtI phuTatAM pharatAM ene AkaMda karatAM karatAM A prakAranAM dInatA bhUpayanI mA cha-'tAta ! (mahI 'tA' 56 mata samAdhananA bhAM vaparAyeluM hovAthI tene artha kulatilaka samajavo) he mAtA-pitA ane kuTuMbanA rakSaka! ame bacapaNathI tAruM lAlana-pAlana karyuM che. amArI vRddhAvasthAmAM tu amAruM pAlana-poSaNa karaze evI AzA sevIne ame tAruM lAlana-pAlana karyuM che. te he putra ! tuM have pAlanapoSaNa kara. amArA jevAM dIna, vRddha ane pAlana-poSaNa karavA yogya janene tyAga tuM zA kAraNe kare che? tArA sivAya amAruM pAlana-poSaNa karanAra evuM ke che ke jene mAthe e javAbadArI nAkhI daIne tuM sAdhu banI gayA che ! tuM amAre nedhArAne For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre yogyAnAM kena hetunA tyAgaM karoSi / nahi bhavanvamantarA kazcit asmAkaM poSako rakSako vA vidyate yasmin mAM nyasyehA''gato'si macala svagRhamityAdi // 2 // 3 1 . mUlam - piyA te therao tAya sasA te khuDDiyA imA / 6 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 10 12 12 93 94 14 bhAyaro te sagA tAya soyarA kiM jahAsi No // 3 // chAyA - pitA te sthavirastAta ! svasA te jhulkikA iyam / bhrAtaraste svakAratAta ! sodarAH kiM jahAsi naH // 3 // anvayArtha:-- ( tAta) he tAta putra (te piyA) te tava pitA (yerao) sthaviro vRddho vidyate (imA) iyaM (te) te tava (sA) svasA bhaginI (khuDDiyA) kSullikAlavI vidyate (te sagA ) te svakAH (soyarA) sodarA: (bhAyaro) bhrAtaraH (No kiM jahAsi) naH asmAn ki kathaM jahAsi tyajasIti // 3 // jise sauMpakara tU yahAM AyA hai ! ataeva tU apane ghara lauTa cala ve isa prakAra kahate haiM // 2 // zabdArtha- 'tAya-tAta' he tAta! te piyA te pitA' tumhAre pitA 'therabha - sthavira:' vRddha hai 'hamA-iye' aura yaha 'te sasA tava zvasA tumhArI bahina 'khur3iyA kSullikA' choTI hai' 'te sagA'te' strakA' ye' tumhAre 'sodharA-sodarA:' sahodara 'bhAgo bhrAtaraH" bhAI hai 'No kiM jahAsi naH kim. spajasi' tU hameM kyoM chor3a rahA hai ? || 3 || anvapArtha- he lAla / terA pitA vRddha hai; terI yaha bahina choTI hai| tere sahodara bhAI haiM / phira kyoM hameM svAgatA hai ? // 3 // prakAranA yAjanaka vacanA te AdhAra che, te tu' ghera pAcho phara.' A tene sajAve che. gAthA 2 // 've zabdArtha- 'tAya-tAta' he tAta! 've piyA te bitA' tabhArI' pitA 'therao' - sthavira:' vRddha che 'imA iyaM' bhane yA sagA - tava dhasA' 'tabhArI maMDena 'khuDDiyA - kSullikA' nAnI ke 'te khagA-te kA' mA tamAza 'soyA sodarA: ' saDeAhara 'bhAyaro - bhrAtaraH' lAI che 'Ne kiM jahAsi naH kim tyajasi tu samane Dema choDI rahyo che. // 3 // : sUtrArtha - De putra ! tArA pitA vRddha che tArI AmaDeta hunu nAnI (hAthI bharanA) ava che mAtArI sohara (golAI che, chavAM thA bhATe teM bhArI tyA yo che ? ||aa For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 47 TIkA--'tAta' he tAta ! he putra ! te piyA' te pitA-te tava pitA. janakaH 'thero' sthavira sthaviro vidyate-zatavarSavayaskaH prazithilasarvAMgaH kAsazvAsAdirogapIDito maMdajaTharo notthAnopavezanasamarthoM nahi adhunA kimapi kattuM samarthaH / 'imA' iyam , pratyakSe upasthitA / 'te sasA te-sava svasA bhaginI 'khuDDiyA' kSullikA, kanIyasI vidyate / etasyA vivAhAdikamapi tvAmantarA kA kariSyati / he tAta : 'te sagA' khakAH te tvadIyAH svakAH 'soyarA' sodarA samAnodaramavAH bhAyaro' bhrAtaraH-saMti ete bAlavayaskA mRdusvabhAvA mugdha ghuddhayaH ko tvAmantarA uddhArakA 'Na' nA=asmAn hInadInAnazaraNAnatrANAn kiM katham kena hetunA kaM vA zaraNaM mama dRSTvA 'jahAsi' parityajasi / pAriSArikAH puruSAH samAgatya sAdhu prati kathayanti evam-yat he putra ! pitA se vRddhaH bhaginI kanIyasI prAtA te'sahAyoH vidyate / kathametAn parityajasItyarthaH // 3 // TIkArtha--he putra! tumhArA pitA buDhA ho gayA hai / yaha sau varSa kA hai, usake aMga aGga zithila paDa gae hai, khAMsI aura zvAsa Adi rogoM se pIDita haiM, usakI jaTharAgni maMda paDa gaI hai, uThane baiThane meM bhI asamartha hai| aba usase kuMcha bhI karate dharate nahIM ghanatA / aura sAmane khaDI huI tumhArI yaha bahina abhI choTI hai| tumhAre vinA kauna isakA vivAha Adi karegA ? he putra ! tumhAre sahodara bhAI haiN| ve alpavayaska haiM, mRdu svabhAva vAle haiM, nAsamajha haiN| tumhAre sivAya kauna inakA uddhAra kartA hai ? hama dIna hInoM ko, zaraNa aura trANa se rahitoM ko kima kAraNa se tyAga rahe ho ? hamAre lie kyA zaraNa dekha kara hamArA parityAga karate ho? ' TIkArtha -kuTuMbIo sAdhu pAse AvIne tene A pramANe samajAve chehe putra! tArA pitA vRddha thaI gayA che. temanA aMge zithila thaI gayAM che. udharasa, dama Adi gethI teo pIDAI rahyA che. temanI pAcanazakti maMda paDI gaI che. have temanAthI kaMI paNa kArya karI zakAtuM nathI. A tamArI sAme UbhelI tamArI benanI sAme jarA najara kare? te hajI ghaNu nAnI uMmaranI che tamArA sivAya tene vivAha keNuM karaze? he putra tArA nAnA bhAIone jarA vicAra kara ! teo hajI kAcI uMmaranA hovAne kAraNe gharane tathA dukAna Adine bhAra vahana karavAne asamartha che. tArA sivAya tenI saMbhALa lenAruM bIjuM keNa che? zuM tAza bhAI-bahenanI paNa tane dayA AvatI nathI? amArA jevA dIna, hIna ane nirAdhAra kuTuMbIjanene zA kAraNe tuM tyAga karI rahyo che? amane tenA AdhAre choDIne tuM saMsAra choDI rahyo che?' A prakAranA dInatApUrNa vacano dvArA sAdhunA saMsArI sagAM-vahAlAo tene For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre -- mUla-mAyaraM piyaraM posa evaM logo bhavissai / evaM khu loiyaM tAya je pAlatiya mAyaraM // 4 // chAyA-mAtaraM pitaraM poSaya evaM loko bhaviSyati / evaM khalu laukikaM tAta ! ye pAlayanti mAtaram // 4 // anvayArthaH--(tAya) he tAta (mAyaraM piyara) mAtaraM pitaraMjananIjanako 'posa' poSaya pAlayetyarthaH 'evaM' evaM mAtApitRpoSaNena 'logo' lokaH paralokaH (mavissai) bhaviSyati (tAya) he tAta (evaM) evametadeva (khu) khala-nizcayataH (loya) laukikaM lokAcAraH (je) ye (mAyara) mAtaram (pAlaMti) pAlayaMtIti / tasya loko bhAtIti // 4 // Azaya yaha hai kuTumbIjana Akara sAdhu se kahate haiM he putra tumhArA pitA vRddha hai, bhaginI choTI hai aura bhrAtA asahAya hai| ina tapa ko tuma kaise sthAgate ho ? // 3 // zabdArtha-'tAya tAta' he tAta! 'mAyaraM piyaraM-mAtaraM pitaraM mAtA aura pitA kA posa-poSaya' poSaNa karo 'evaM-evam' mAtA pitA kA poSaNa karane se hI logo-loko' paraloka 'bhavissai-bhaviSyati' hogA 'tAya-tAta' he tAta ! 'evaM-evam' yahI 'khu-khalu' nizcaya se 'loiyaMlaukika' lokAcAra hai ki 'je-ye' jo 'mAyaraM-mAtaram' mAtA ko 'pAlaMti -pAlayanti' pAlana karate haiM unako paraloka kI prApti hotI hai // 4 // anvayArtha-he putra! mAtA pitA kA pAlana kro| aisA karane se tumhArA paraloka sudhregaa| he putra ! nizcaya hI yahI loka meM uttama AcAra saMyamanA mArgethI vicalita karavA prayatna kare che. A prakAranA anukULa upasargo AvI paDe tyAre aha5sAva sAdhue saMyamanA mArgane parityAga karIne pharI gRhavAsane svIkAra karI le che. gAthA 3 hAtha-'tAya-tAta' tAta! 'mAyaraM piyaraM-mAtaraM pitaraM mAtA mana pitAna 'posa-poSaya' poSaNa 42 / 'evaM-evam' mAtA pitAtuM poSaH 42vAthI 1 'logo-chokaH' 52 'bhavissai-bhaviSyati' sudharaze 'tAya-tAtaH' itAta ! 'evaM-evam' mA 'khu-khalu' nizcayayI 'loiyaM-laukika' soyAra cha hai je -ye 2 'mAyaraM-mAtaram' bhAtAne 'pAlaMti-pAlayanti' pAsana 42 cha, tabhane parasAunI prAti thAya che. // 4 // sUtrArtha-he putra! tuM mAtApitAnuM pAlana kara. evuM karavAthI tAre paraleka sudharI jaze. he putra! lekamAM tene ja uttama AcAra gaNavAmAM For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 49 TIkA-'tAya' he tAta ! 'mAyaraM piyara' mAtaraM pitara-mAtara-jananIM pitaraM janakam 'posa' poSaya annAdibhiH sevaya zuzrUSayA ca sevAM kuru / evaM kRte sati, taba 'loe' lokaH iha lokaH (eSa lokaH) paralokazca samyaka sAdhitaH 'bhavissaI' bhaviSyati / iha paratra ubhayasmin loke viziSTa sthAnaM tava bhaviSyati / 'evaM' evam idameva 'khu' khalu-nizcayena 'loiyaM' laukikaM lokAcAro vidyate, yaduta 'mAyaraM' mAtaraM pitaraM ca 'pAlaMti' pAlayati / ayameva ca laukiko mArgaH yadutamAtApitroH vRddhayoH paripAlanamiti // 4 // mUlam-uttarA mahurullAvA puttA te tAya khudddduyaa| bhAriyA te NavA tAya mA sA annaMjaNaM gme||5|| chAyA-uttarA madhurAlApAH putrAste tAta ! kSudrakAH / bhAryA tehi navA tAta ! mA sA 'nyaM janaM gacchet // 5 // hai| jo mAtA pitA kA pAlana sevA zuzrUSA karate haiM, unhIM kA loka sudharatA hai||4|| ___TIkArtha-he putra! mAtA aura pitA ko anna Adi ke dvArA pAle aura unakI sevA kro| aisA karane se tumhArA iha loka bhI sudharegA aura paraloka bhI sudharegA ! tumhArA isa loka meM aura paraloka meM viziSTa sthAna hogaa| yahI nizcaya se loka kI rIti hai ki vRddha jananI aura janaka kI sevA kI jAya // 4 // zabdArtha-'tAya-tAta' he tAta ! 'te puttA-te putrAH' tumhAre putra 'utsarA-uttarA:' uttarottara janmeM huye 'mahurullAvA-madhurAlapAH' madhura Ave che. je putra mAtA-pitAnuM pAlana-poSaNa ane sevA zuzraSA kare che, tene ja A leka ane paraloka sudharI jAya che. - saMyamanA mArgethI sAdhune vicalita karavA mATe tenA mAtA-pitA Adi saMsArI sagAMo tene A pramANe kahe che-he putra ! mAtA ane pitAnuM pAlana-poSaNa ane sevA karavAnuM tAruM kartavya che. evuM karavAthI tAre A leka paNa sudharI jaze ane paraloka paNa sudharaze, A loka ane paralokamAM tane viziSTa sthAna prApta thaze. saMsArane eja sAco vahevAra che ke vRddha mAtA-pitAnI sevA karavAmAM Ave. A prakAranI tArI pharaja adA nahI karavAthI tAre-A leka ane paraleka, ane bagaDaze" gAthA 4 zahAtha-'tAya-tAta' he tAta! 'te puttA-putrAH' tamAsa putra 'uttarA -uttarAH' uttarottara me cha 'mahurullAvA-madhurAlapAH' madhura mAsA. For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtasUtre anvayArthaH - - ( tAya) tAta - ( te puttA) te putrAH (uttara) uttarAH = uttarottara jAtA: ( mahurullAvA) madhurAlApAH = madhurabhASiNaH (khuDDayA) kSullakA: =alpavayaskAH santi (tA) he tAta ! (te bhAriyA) te bhAryA = patnI (vA) navA= navInA navayauvanetyarthaH (sA) sA tava bhAryA (anna) abhyam (jaNaM) janam parapuruSa prati (mAgame ) mAgacchedevaM kuru // 5 // TIkA- 'vAya' tAta he putra ! 'te puttA' te tava putrAH 'uttarA' uttarAH= uttarottaraM samutpadyamAnAH krameNa jAtA aneke 'maharullAvA' madhurAlASAH, madhuraH manohArI AlApo vacanapacAro yeSAnte madhurALApA: miSTabhASiNaH santi / amRtatulyaM vacanaM samuccArayanti etAdRzamanojJaputrANAM tyAgo'nucito bhavati / ataH evaM sAdhuvezaM vihAya gRhaM cala iti / tathA - 'te bhAriyA' te tava bhAryA bolane vAle 'khuDDyA kSullakA:' aura choTe haiM 'tAya-tAta' he tAta ! 'te bhAriyA - te bhAryA' tumhArI patnI 'NavA-navA' nava yauvanA hai arthAt yuvAvasthA vAlI hai 'sA-sA' vaha tumhArI patnI 'annaM- anyam' dUsare 'jaNa - janam' jana ke pAsa arthAt parapuruSa ke pAsa 'mAgame - mAnacchet' na jAne aisA karo // 5 // anvayArtha - he putra ! eka dUsare ke pazcAt utpanna hue, mIThI mIThI bolI bolane vAle tumhAre putra abhI choTe haiN| tumhArI patnI nava yuvatI hai / aisA karo jisase vaha dUsare puruSa ke pAsa na jAya // 5 // TIkArtha - he putra ! tumhAre kana se janme aneka putra, hue jo madhura . AlApa karane vAle arthAt miSTa bhASI haiM, amRta ke samAna vacana bolate haiM, aise putroM kA tyAga karanA ucita nahIM hai| ataeva sAdhu veza tyAga vANA 'khuDDiyA - kSullakAH' [mane nAnA che. 'tAya- tAta' he tAta! 'te bhAriyA - te bhAryA' tamArI patnI 'NavA navA' navayauvanA che. arthAt yuvAvasthA vANI che. 'prA - sA' te tamArI patnI 'annaM- anyam' mIna jaNaM janam' bhASasanI pAse arthAt 23SanI pA'mA game mA gacchet' na laya tevu re ||5|| --- sUtrA-he putra! tArA putra-parivAra, ke je mIThI mIThI khelI khelanArA che, te hajI kAcI uMmaranA che. he putra! tArI patnI hajI navayauvanA che. tu. evu kara ke jethI te anya puruSanA sAtha na zeAdhe. pA TIkA--mAtA sAdhu banelA putrane evu kahe che ke he putra! kramekrame tAre tyAM aneka putra!nA janma thayA che. tArA te putranI vANI amRtanA jevI mIThI che. evAM lADIlA putrAnA tyAga karavA ucita nathI, te sAdhune For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 55 patnI 'NavA' navA-navayauvanonmattA vidyate / tvayA parityaktA satI 'annaM' anyam 'jaNaM' janam 'mA sA' mA'sau 'game gacchet , yadi tvaM tAM tyakSyasi, tadA asthocitamadavikAreNa'sanmArga kadAcidAzrayet / ayante mahAn janA 'pavAda utpadheta bhAryApadaprayogAt tvathA poSaNIyA seti dhaniH / tathA putrasya yatastvaM pitA, bhAryAyAzca patirasi, ata imau tvayaiva rakSaNIyau / anyathA dunivAro janApavAdaH syAdeveti tyaja sAdhuvepaM cala gRhamiti // 5 // mUlam-zahi tAya gharaM jAmo mAya kammasahA vym| vitiyapi tAya pAsAmo jAmu tAva sayaM giha // 6 // chAyA-ehi tAta ! gRhaM yAmo mA tvaM karmasahAvayam / dvitIyamapi tAla pazyAmo yAmastAvatsvakaM gRham // 6 // kara ghara clo| isake atirikta tumhArI patnI abhI navayauvanA hai| tumhAre tyAga dene para vaha parapuruSa ke pAsa na calI jAya ! tuma usakA tyAga kara doge to taruNAvasthA ke yogya kAmavikAra ke kAraNa kadAcit vaha asanmArga kA avalambana karegI ! isase tumhArA ghora lokApabAda hogaa| mUtra meM 'bhAryA' zabda kA prayoga karake yaha sUcita kiyA gayA hai ki vaha tumhAre dvArA bharaNa poSaNa karane yogya haiM / cuMki tuma putroM ke 'pitA' aura bhAryA ke pati ho ataeva tumheM hI unakI rakSA karanI caahie| aisA na kiyA to lokApavAda anivArya hogaa| ataeva choho isa veza ko aura calo apane ghara // 5 // viza cheDI daIne ApaNe ghera AvatA rahe. vaLI tArI patnI paNa hajI nava. yauvanA che te muniveSa cheDIne ghera pAcho Ave nahIM te kadAca te para purUSanuM ghara mAMDaze je tuM tene tyAga karIza to kadAca te kumArge caDI jaze. kAraNa ke navayauvanA nArInI kAmavAsanA nahIM saMtoSAya te evA mArganuM avalaMbana levAnI paristhiti tene mATe utpanna thaze. je evuM banaze te lekamAM ApaNI niMdA thaze ane ApaNA kuLane kalaMka lAgaze sutramAM "bhAya padane prayoga karIne sUtrakAre e vAta pragaTa karI che ke patnInA bharaNapoSaNanI javAbadArI pati upara hoya che, tuM putrane pitA bhAyane pati hovAthI temanA pAlanapoSaNa ane rakSaNanI javAbadArI tArI che. je tuM temanA pratyenI tArI javAbadArI adA karavAmAM niSphaLa jaze, te temAM jarUra tArI niMdA thaze. mATe kApavAdathI bacavA mATe paNa tAre sAdhune veSa cheDI daIne ApaNu ghera AvI javuM joIe. gAthA paNa For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 52 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - ( tAya ) he tAta (ehi) ehi Agaccha ( gharaM jAmo ) gRhaM yAmaH gacchAmaH (mAya) mA tvaM kimapi kAryaM kariSyasi ( vayaM ) vayaM (kamma sahA ) karma - sahAH sarvakArya tatra kariSyAmaH (tAya) he tAta (vitIyaM pi) dvitIyamapi dvitIyavAram (pAsAmo) pazyAmaH sarva kAryam (tAba) tAvat (sayaM) stram (gi) gRhas (jAmu) yAma: - gacchAma iti // 6 // TIkA -- tAya' he tAta! tvamasi kArye'tibhIruriti jAnAmi, tathApi 'ehi' Agaccha 'gharaM jAmo' gRhaM yAmaH, 'mAya' mA svam / putra ! cala gRham / gRhakarmatvayA kimapi na karttavyam, vayameva sakalakArya kariSyAmaH, kAryabhayA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdArtha - - ' tAya - tAta' he tAta! 'ehi ehi Avo 'gharaM jAmogRhaM yAmaH' ghara jAveM 'mAgha- mA tvam' aba tU koI kAma mata karanA 'vayaM-vayam' hama loga 'kamma sahA- karma sahA: ' tumhArA saba kAma kareMge 'tAya - tAta' he tAta! 'vittIyapi dvitIyamapi' dUsarI bAra 'pAsAmopazyAmaH' gharakA kArya hama dekheMge 'tAva - tAvat' isaliye 'sayaM-svakam ' apane 'hiM gRham ' ghara 'jAmu- yAma:' jAveM // 6 // anvayArtha - he putra ! Ao ghara caleM tuma kucha bhI kAma mata karanA hama tumhArA saba kAma karadeMge he putra ! abakI bAra hama saba kAma kara diyA kreNge| calo, apane ghara caleM // 6 // TIkArtha- he putra ! meM jAnatA hU~ ki tuma kAma karane se bahuta Darate / phira bhI calo, ghara cale / tuma ghara kA kAma bilkula mata karanA / zabdArtha' - 'tAya - tAta' he tAta! 'ehi ehi bhAva gharaMjAmo gRhaM yAmaH' 'vayaM-vayam' ame ghe2 46rdhaye 'mAya mA tvama huve tu artha amana harIza bo| 'kamma sahA- karmagrahAH " tamA3 madhu 4 amarIzu' 'tAya - tAta' tAta ! ' vitIyaMti - dvitIyamapi bhIlavAra 'pAkhAmo - pazyAmaH ' tamA3 artha ame zu' 'tAva - tAvan' bheTalA bhATe 'sayaM svakam' potAnA 'gihaM gRham ' dherai 'jAmu - yAmaH ' 46 // // sUtrArtha-De putra ! yAsa, ghera yAyo bhAva tAre haiN| zubha 42 paDaze nahI'. ame tAru' saghaLuM kAma karI daIzuM' he putra ! havethI tAru'badhuM kAma ame ja karI daizu. mATe sAdhunA veSa cheADI daine ApaNe ghera pAchA ku. rA TIkAya--pitA strAdi svajane te munine kahe che ke he putra! tane kAma karatAM bahu Dara lAge che, te huM jANu chuM. tuM ghera cAla, tAre gharanuM kAma For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 anukUlopasarganirUpaNam 53 sarityaktagRho'si, tanmAbhava / gRhamAgaccha / 'tAya' he tAta ! 'vitiyaMpi' dvitIyamapi (kAraNam) / ekabAraM purA'pi tvaM gRhakAryakAraNAdudvigno bhUtvA palAyitosi / dvitIyaM vAraM punazcala / vayameva tatatsarva kArya kariSyAmaH / 'pAyAmo' pazyAmaH, vayameva sarva kArya pazyAmaH / tasmAt 'tAva sayaM giha jAmu' tasmAt svakaM gRhaM yAmaH sarve vayamapi / he tAta ! gRhakAryAt tvamudvignomA bhUH tvadIyaM sarvameva kAryajAtaM vayameva saMpAdayiSyAmaH / gatvA matyayaM kuru, na mano'nAgataM prtyeti| Asavai gantavyameva gRham , mA'tra kiMcidapi prayojanavizeSa parAmaH / .6 // mUlam-gaMtuM tAya puNo gacche Na teNAsamaNo siyaa| akAmagaM parikama ko te vAreu marihati // 7 // chAyA--gatvA tAta punarAgacche na tenA'zramaNasyAH / ___ akAmagaM parAkrAntaM kastvAM vArayitumarhati // 7 // hama hI saba kAma kara leMgeM / tumane kAma ke bhaya se ghara tyAgA hai, aisA mata kro| ghara clo| eka bAra tuma gRhakArya se ghabarA kara bhAga Aye ho, aba duvArA clo| aba hama hI saba kArya kara liyA kareMge |hmii saba kAma dekha lete haiM / he putra ! calo ghara cleN| ___ Azaya yaha hai he putra ! ghara ke kAmakAja se mana ghbraao| tumhAre sabhI kArya hama hI kara diyA kreNge| ghara cala kara khAtarI kara lo| bhaviSya kI bAta para vizvAsa nahIM karanA, ataH saba ko ghara hI calanA cAhie / yahAM koI vizeSa prayojana dikhAI nahIM detaa| bilakula karavuM nahIM paDe. ame ja badhuM ja kAma karI laIzuM. kAmane bhayathI tAre ghara choDavAnI jarUra nathI. gharanA kAmathI trAsIne tu sAdhu banI gaye che, paNa ame tane khAtarI ApIe chIe ke have tAre gharanuM kAmakAja karavAnI jarUra ja nahIM rahe. ame amArI jAte ja badhuM kAma karI laIza. mATe he putra! sAdhune veSa utArI nAkhIne ghera pAchA phara.. A kathanane bhAvArtha e che ke-putra gharanA kAmakAjathI tAre gabharAvuM nahIM, kAraNa ke ame tAruM badhuM kArya patAvI daIzuM. ghera pAchA pharIne tuM tenI khAtarI karI le. mana bhaviSyanI vAta para vizvAsa karatuM nathI, mATe tAre ghera ja pAchA pharavuM eIe. ahIM keI khAsa prayojana dekhAtuM nathI. dA For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre __ anvayArtha:---(tAya) he tAta ! priyaputra ! (gaMtu) gantumekavAraM gatvA (puNo gacche) punarAgaccheH (teNa) tena gRhagamanena (Na asamaNosiyA) na azramaNaH syAt sAdhutvaM na vyapaivyatItyarthaH / (akAmagaM) akAmakaM kArye icchArahitam (parikama) parAkramantaM svAmila pitAnuSThAnaM kurvAgam (te) tvAm (ko) kaH (vAreumarihati) vArayitumarhati no kopItyarthaH // 7 // zabdArtha-'tAya-tAta' he priya putra ! 'gaMtu-gantum' ekayAra ghara jAkara 'puNo gacche-punarAgacche' phira A jAnA 'teNa-tena' jisase 'Na asamaNo siyA-na azramaNaH syAt' tuM azramaNa nahIM ho sakatA arthAta isase terA sAdhupana calA nahIM jAyamA 'akAmaga-akAmakam' ghara ke kAmakAja meM rahita hokara parikama-parAkAntam' apanI icchAnusAra saMyama kA anuSThAna karate hue 'te-tvAm' tumako 'ko-ka' kauna 'vAre umarihati-vArayitumarhati' pIche haTAne ke liye samartha ho sakatA hai arthAt koI samartha nahIM hai // 7 // ___ anvArtha-he putra ! eka vAra ghara Akara phira pIche cale AnA aisA karane se sAdhutA calI nahIM jAegI agara tumhArI icchA kArya karane kI na ho yA tumheM apanI icchAnusAra koI kAma karanA ho to kauna rokegA? arthAt koI usameM rukAvaTa nahIM DAlegA // 7 // zahA---'tAya-tAta' 3 tAta! 'gaMtuM-gantum' mevA2 ghare ne 'puNogacche-punarAgaccheH' yA bhAvI ne 'veNa-tena' nAthA 'Na asayaNo-na azramaNaH syAt' tuM samaya yatA nathI, arthAt mAnAyI tAsAdhupa tu nahI 23. 'akAmaga-akAmakam' 52n| ma 22hita tha ne parikkama-parAkrAntam' pAtAnI 427 nusA2 sayamarnu anuhAna 42i - tvAm' tamana "ko-kaH' / 'vAre u marihati-cArayitumarhati' 5 / .11.nA mATe samartha thaI zake che? arthAt kaI paNa samartha nathI. chA sUvArtha-he putra! eka vAra ghera AvIne tane na phAve te pAchA cAle jaje. evuM karavAthI tArI sAdhutA naSTa nahIM thaI jAya. je tArI kAma karavAnI IcchA na hoya athavA tAre tArI IcchAnusAra keI kAma karavuM hoya te tane koNa rokavAnuM che? eTale ke tArI IcchAnusAra kAma karavAmAM ame keI naDatararUpa banazuM nahI. chA For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fadhana kendra www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 55 ___TIkA--'tAya' he tAta !=he piyaputra ! gaMtu' gatvaikavAram / rAhamiti zeSaH / 'puNo' punaH 'gacche' AgaccheH 'teNa' tenaikavAragRhagamanena / 'NaasamaNo siyA' na azramaNaH syA-na svamasAdhubhaviSyasi, kimekavAraM gRhagamanena ko'pyazramaNo bhavati / yadi gRhaM no rocate tadA punarapyAgantavyamihaiva / 'akAmagaM' akAma anicchantaM gRhakAryam , gRhakAryecchAvirahita bhavantam / 'parikamma' parAkrAntam-svecchAnusArasaMyamAnuSThAna kuMvantam / athavA-vRddhAvasthAyAm / akAmarga' akAmaka-madanecchArahitaM saMyamAnuSThAna pati parAkramantaM 'ko te' kaste tvAm 'vAreumarihati' vArayituM saMyamAnuSThAnAniSedhumaIti, tadA'vasaramApte saMyamA. nuSThAnAkhye karmaNi vAM vArayitu na bhaviSyati ko'pi / 'vArdhakye munivRttInA' miti kokokteH / adhunA tu gRhameva gantavyam , nAyamavasaraH saMyamA'nuSThAnasya / sati samaye'vASitena sayAjazyAnuTheyaH saMyama iti bhAvaH jA kArtha-he priya putra ! eka bAra ghara cala kara phira lauTa aanaa| eka cAra ghara calane se tuma asAdhu nahIM ho jAoge / eka bAra ghara jAne se hI kyA koI asAdhu ho jAtA hai ? agara ghara meM rahanA rucikara na ho to puna: yahIM A jAnA / yadi tumhArI icchA gRhakArya karane kIna ho yA apanI icchA ke anusAra saMyama kA anuSThAna karanA ho athavA vRddhA vasthA meM kAmecchA se rahita aura saMyama kA anuSThAna karate hue tumheM kauna roka sakatA hai ? saMghamAnuSThAna ke yogya usa avasara para tumheM saMyama sAdhana se koI nahIM roka sakegA? loka meM bhI kahA jAtA hai ki vRddhAvasthA meM muni vRtti aMgIkAra karanI cAhie / parantu isa samaya to TIkAthaM-mAtA, pitA Adi svajane munine A pramANe samajAve chehe priya putra tuM! eka vAra te ghera pAchA phara pachI tane ThIka lAge te pAchA pharaje. eka vAra ghera AvavAmAM tuM asAdhu nahIM banI jAya. zuM eka vAra ghera AvavAthI sAdhutAnuM khaMDana thAya che kharuM ! je tane gharamAM rahevAnuM na game, te tuM ahIM pAchA AvI jaje, je tuM gharakAma karavA na mAgato hoya ane dharmanI ArAdhanA karavA mAge , te ame tane tema karate kazuM nahI. athavA vRddhAvasthAmAM kAmecchAne parityAga karIne je te saMyamanI ArAdhanA karIza, te tane kaNa rekavAnuM chevRddhAvasthA ja saMyamanI ArAdhanA karavA mATeno gya samaya che. tyAre tuM khuzIthI saMyamanI ArAdhanA karaje. lokomAM paNa evI ja mAnyatA pracalita che ke vRddhAvasthAmAM ja pravajyA aMgIkAra karavI joIe sa yama sAdhanAne A avasara nathI, mATe atyAre te tAre ghera ja cAlyA AvavuM joIe. jyAre avasara Ave For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mUlam-jaM kiM ca aNagaM tAta tapi savvaM smiiktm| hiraNNaM vavahArAi tepi dAhAsu te vayaM // 8 // chAyA-yatkicicca RNaM tAta! tatsarva hi samIkRtam / hiraNyaM vyavahArAdi tahAsyAmo vayaM vasu // 8 // anvayArtha-(tAta) he tAta he kuDumbarakSakaputra (jaM kiMci) yat kiMcit (aNagaM) RraNaM (taM vi samba) tadapi sarvam asmAbhivibhajya (samIkata) samIkRtam samabhAgena vyavasthApitam (cavahArAi) vyavahArAdiH (hiraNa) hiraNyasuvarNAdikaM (taMpi) tadapi (te) tubhyam (vayaM) vayam (dAhAmu) dAsyAmA- tvadIyavyavahAropayogisuvarNAdika dAsyAma iti bhAvaH // ghara para hI palo / saMyama sAdhanA kA yaha avasara nahIM hai| java avasara Aveto binA kisI bAdhA ke tuma saMyama kA avazya anuSThAna karanA li7 // zabdArtha--'tAta-tAta' he putra ! 'jaM kiMci aNagaM-yat kiMcit kaNam' jo kucha RNa thA 'taM vi savaM-tadapi sarvam' vaha bhI saba 'samIkataM-samIkRtam' hamane vibhAga kara barAbara kara diyA hai 'yavahArAivyavahArAdiH' vyavahAra ke yogya jo 'hiraNaM-hiraNyam' suvarNAdika hai 'taM pi-tadapi' vaha bhI te-tubhyam' tujhako 'vayaM-vayam' hama loga 'dAhAyu-dAsthAmaH' deMge ataH tumako ghara hI calanA ucita hai // 8 // anvayArtha-he putra ! he kuTumba ke rakSaka ! jo RNa caDhAthA, usa saba ko hama logoM ne bAMTa kara barAbara kara liyA hai| vyA hAra ke lie tumheM jo hiraNya (cAMdI) suvarNa Adi cAlie vaha hama tumheM deNge||8|| tyAre keI paNa prakAranA avarodha vinA tuM avazya saMyamanI ArAdhanA 4221. // // // 7 // sAtha-'tAta-tAta' 3 putra! 'ja kiMciaNagaM-yat kiMcitRNam' re 4. tu taM vi savvaM-tadapi sarvam' te 5 madhu 'samIkataM-samIkRtam' ame vinAsarIne 5242 41 vadhu cha 'vavahArAi-vyavahArAdiH' 0517(2nA yogya 2 hiraNa-hiraNyam' suqfles . 'tapi-tadapi' te 55 te-tubhyam' tara 'vayaM-vayam' mA 'dAhAmu-dAsya maH' mApI thI tamAre dhera AvavuM ja yogya che, 58 sUtrArtha-he putra! he kuTuMbanA AdhAra! tAre mAthe je RNa (deva). vadhI gayuM hatuM, te ame sau kuTuMbIoe bhAge paDatuM cukavI dIdhuM che tAre vyavahAra calAvavA mATe tAre je suvarNa, cAMdI AdinI jarUra hoya te ame tana mAzu gAthA 8 // ... For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 57 TIkA-'tAta' he putra ! he kuTumbarakSakaputra ! jaM kiMca aNagaM' yat kiMcit agaadikmaasiit| 'taM pi savvaM' tatsarvamapi 'samIkataM' samIkulam asmAbhireva samaM vibhajya RNaM dattam, nAsti te RgbhaarH| yadi kadAcit RNamArAgIta ihAgato'si, tadA tadbhayaM tyaja / asmAbhireva tatsarva samIkRtam / 'vabahArAi' vyavahArayogyaM vyApArAdiprayojanobhUtaM yadapi vidyte| 'hiraNa' hiraNyaM suvarNAdi dhanaM gRhe'vazeSitam / 'taM vi' tadapi 'te' tubhyam 'vayaM' vayam 'dAhAsu' dAsyAmaH / he putra ! tavopari yad RNamAsot tadasmAbhireva vibhajya stra svazirasi nyastam / atha ca gRhe yat vyavahArayogyaM svarNAdirUpaM dhanaM vidyate, tadapi tubhyaM dAsyAmi, atastvayA'vazyameva gantavyaM gRham / yadbhayAsyaktAH , tat dUraM gataM tadartha zoko na krnniiyH| ataH paraM gRhasevA vyApAre nAsti pravAdhitasya te vAdhAvyAdhiriti bhaavH|| TIkArya-he kuTumba ke rakSaka putra ! tumhAre Upara jo bhI RNa Adi thA vaha hamane barAbara kara diyA hai-ghaMTavArA karake cukA diyA hai| aba tumhAre Upara RNa kA bhAra nahIM rahA hai| RNa ke bhaya se bhayabhIta ho kara yahAM Ae ho to usa bhaya ko dUra kara do| vaha RNa to hamane hI utAra diyA hai / vyavahAra arthAta vyApAra Adi ke yogya jo hiraNya cAMdI svarNa Adi ghara meM hai, vaha bhI hama tumhe deNge| abhiprAya yaha hai-he putra ! tumhAre Upara jo RNa cahA thA, usakA SaTavArA karake hama logoM ne apane apane mAthe le liyA hai| isake ati rikta ghara meM vyavahAra yogya jo bhI sonA cAMdI Adi hai, vaha bhI tumhe deNge| ataeva tuma avazya ghara clo| jisa Darase tumane ghara choDA hai, vaha dara hogayA hai| usake lie cintA mata kro| isake pazcAt ghara para rahane meM tumhAre lie koI vighnabAdhA nahIM hai / TIkAI-he kuTuMbanA rakSaka putra! tAre mAthe RNane je be hatA, te ame bharapAI karI dIdhuM che. kuTuMbIoe aMdara aMdara vahecaNuM karIne te RNa cukavI dIdhuM che. have mAthe traNane bhAra rahyo nathI je aNunA bhayathI te sAdhu jIvana aMgIkAra karyuM hoya, te te bhaya have dUra thaI gayA che. vaLI vyavahAra (vepAra) Adine mATe tAre je suvarNa, cAMdI, dhana AdinI jarUra hAya, te ame tane gharamAMthI Apazu. A kathananuM tAtparya e che ke aNanA bhayathI je te ghara choDayuM hoya, te have te bhaya dUra thaI zake che. vaLI vepAra Adine mATe jarUrI dhana ame tane ApazuM, eTale tene koI paNa prakAranI vyavahArika muzkelI paNa nahIM paDe. have tamAre ghera pAchA pharavAmAM zI muzkelI che? mATe choDe A sAdhuparyAya ane pharI ghera cAlyA A. gAthA drA sU08 For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtre - prakaraNamupasaMharamAi-sUtrakAraH-'icce vaNaM susehaMti' ityAdi / mlam-icchevaNaM susehaMti kAlugIye smuttiyaa| vivaddho nAisaMgehi to'gAra pahAvai // 9 // chAyA-ityeva suzikSayanti kAruNyaM smupsthitaaH| vivadvo jJAtisaMgena tato'gAraM pradhAvati // 9 // anvayArtha:-(Na) gvalu (kAlaNIye samuThiyA) kAruNye samupasthitAkAruNyamutpAdayaMtaH (icce3) ityevaM pUrvoktarItyA (susehati) muzikSayaMti sa cApariNatadharmA, navapatrajitaH (nAisaMgehi) jJAtisaMgaiH (vivaddho) vivaddhA-mAtApitaputrakalAdimohitaH (to) tatastadanantaraM (bhagAraM) agAraM gRhaM (pahAvA) pradhAvati gacchatItyarthaH // 9 // prakaraNa kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM 'icceva Na' ityAdi / zabdArtha-'NaM-khalu' nizcaya 'kAluNiye samuSTiyA-kAruNye samu. pasthitAH' karuNAjanaka bandhuvarga ke 'ictheva-ityevam' isa prakAra ke pUrvokta rIti se 'suse haMti-suzikSapanti' sAdhu ko zikSA dete hai arthAt samajhAne para 'nAisaMgehi-jJAtisaMgaiH' jJAtisaMga se 'vivaddhovivaddhaH baMdhA huA arthAt mAtApitA putra kalatrAdi meM mohita hokara 'tabho-tataH usa samaya agAraM-agAram' ghara kI ora 'pahAvA-pradhA. vati' jAtA hai // 9 // ___ anvayArtha-karuNA se paripU meM jJAtijana isa prakAra sAdhu ko sikha lAte haiM / vaha navadIkSita aura apariNatadharmA sAdhu jJAtijanoM ke moha meM phaMsa kara ghara calA jAtA hai // 9 // 3 mA 4427ne| 75sa!2 11 sUtra 2 4 cha-'icceSaNa' tyAha zaNTA - -khalu' nizca5 ka lumiye samudriyA-kAmaNye samupasthitAH' 36. sa.dhu nA icava-ityevam' mA 52 pUrita zatathI 'susehati-suzikSayanti' sAdhune zikSA hai che 1 mathAt samayI 'nAi. saMgehi-jJAtisaMgaiH' zAtisagI vivaddho-vibaddhaH' mAyelA arthAt mAtA, pitA, putra, satra, pamA mAhita ne 'ta mo-tataH' te samaye agAraM-agArama' gharanI ta26 'pahAvai-pradhAvati' laya che. 8 sUtrArtha-kuTuMbIo ane sagAM-saMbaMdhIo AgaLa varNavyA pramANenA karuNAjanaka vacane vaDe te navadIkSita sAdhune saMsAramAM pAchA pharavA mATe samajAve che. tene pariNAme navadIkSita ane apariNatadharmA sAdhu jJAtijanonA For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 59 TIkA--'kAluNIya samuhigA' kAruNya samupasthitAH, dInadInavacanena karu. NayA yuktA mohajAlaM pasArya saMpamaprAsAdazivarAt pAtakAH bandhuvAndhavAH / iccetra' ityevaMrUpeNa, pUrvI tarakAreNa 'susehaMti' suzikSayanti, samyag rUpeNa praarthiynte| yadyapi vAndhavakathitavacanajAtasya saMsAre pravartakatayA na suzikSArtha-vaM saMbhavati / api tu aniSTotpAdakanayA viparIta meva, tathApi iha zikSAdena gRhasyAbhimatazikSAyA eva kathanAt / bAndhava vanaiH zikSito navadIkSitaH sAdhuH teSAM bAndha vAnAM mohpaashairbddhH| 'nAisaMgehi' jJAtisaMgaiH jJAtInAM saMgena 'vivaddho' vibaddhaH dRDha vivAdhitaH alpasamA gurukarmA sAdhuH / 'tao' tanustadanantaram / 'agA' agAraM-pUrvagRhameva 'pahAvaI' pradhAvati / yayA rajjubaddhaH pazuH sarajjupuruSeNa yathAH kAmaM nIyate, tathA bAndhavavilapitamohagAzaibelAdalpasatyaH sAdhuhaM nIyate / TIkArya-karuNA se yukta arthAt dInatA hInatA se paripUrNa vacanoM kA prayoga karake aura mohajAla phailA kara saMyama rUpI mahala ke zikhara se nIce girAne vAle bandhu pAndhava sAdhu ko pUrvokta prakAra se sikhalAte haiM prArthanA karate haiN| yadyapi bandhu pAndhavoM ke ve vacana saMsAra meM pravRtti karAne vAle haiM, aniSTa kAraka hone se viparIta haiM,ataeva unheM suzikSA nahIM kahA jA sakatA, tathApi yahAM 'zikSA' pada se gRhAbhimata zikSA kA hI Azaya samajhanA cAhie / apane bAndhavoM ke vacanoM se zikSita navadIkSita sAdhu mohapAza meM baMdha jAtA hai| jJAtijanoM ke moha meM phaMsA huA alpa satva vAlA aura bhArI karmoM vAlA sAdhu tatpazcAt ghara cala detA hai / jaise mohamAM phasAIne dIkSA paryAyane tyAga karIne punaH gRhasthAvasthAne svIkAra karI le che. zA TIkA-karuNAjanaka eTake ke dInatA hinatAthI paripUrNa vacanene ga karIne ane mohajALa phelAvIne saMyamarUpI mahelane zikharethI sAdhune nIce pachADanArA sagAM-snehIo sAdhune pUrvokta prakAra samajAve che, ane sAdhuparyAyane tyAga karavAnI vinaMti kare che. jo ke sagAM-snehIonAM A vacane saMsAramAM pravRtti karAvanArAM hevAne kAraNe ane tenuM aniSTa karanArAM hovAne kAraNe viparIta zikhAmaNa rUpa hovAne kAraNe te vacanene suzikSA kahI zakAya nahIM, chatAM paNa ahIM "zikSA padane gRhAbhimata zikSAnuM ja-ghera pAchA pharavAnA bedhanuM ja-vAcaka samajavuM joIe. temanAM A prakAranAM vacanethI navadIkSita, a5satva sAdhu mohapAzamAM jakaDAI jAya che ane pravajyAne tyAga karIne ghera pAchA pharI jAya che. jevI rIte doraDA For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 sUtrakRtAGgastre mohapAzakUpapAtakAH bAndhavAH pUrvoktarItyA sAdhuM tamAmuzikSayaMti, yathA teSAM saMgena baddha iva vibhrAntaH gurukarmA sAdhuH mokSadAyinImapi pavrajyAM parityajya gRhapAze evA'nubadhnAtyAtmAnam / iti bhAvaH // 9 // mUlam-jahAM rukkhaM vaNe jAyaM mAluyA pddibNdhii| evaM NaM paDibaMdhati NAtao asamAhiNA // 10 // ... chAyA-yathA vRkSaM vane jAtaM mAlukA pratibadhnAti / evaM te pratibadhnanti jJAtayo asamAdhinA // 10 // rassI se baMdhe pazu ko rassI pakaDane vAlA puruSa icchAnusAra le jAtA hai, usI prakAra bandhuSAndhavoM ke vilAparUpI mohapAza meM Ayaddha satva hIna sAdhu ghara le jAyA jAtA hai| ... Azaya yaha hai ki moha ke kUpa meM paTakane vAle dhAndhavajana pUrvokta prakAra se sAdhu ko isa prakAra sIkha dete haiM jisase unake saMga se baddha jaisA bhrAnta gurukarmA sAdhu mokSadAyinI dIkSA ko bhI tyAga kara gRha ke bandhana meM baMdha jAtA hai / / 9 // zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'vaNe jAyaM-bane jAtam' vana meM utpanna huvA 'rukkhaM-vRkSam' vRkSa ko 'mAluyA-mAlukA' latA-vela 'paDibaMdhA-pratibadhnAti' veSTita ho jAtI hai 'Na-khalu' nizcaya evaM-evam' isI prakAra 'NAtayo jJAtayaH jJAtiyAle arthAt kuTuMbijana 'asamAhiNA-asamAdhinA' alpa satva vAle usa sAdhu ko 'paDibaMdhati-pratibadhnati' bAMdha lete haiN|||10|| vaDe bAMdhelA pazune deraDuM pakaDanAra mANasa potAnI IcchAnusAra derI jAya che, e ja pramANe samAM-snehIonA vilApa rUpa mohapAzathI jakaDAyelA savahIna sAdhune, teo ghera laI javAmAM saphaLa thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke moharUpa kUvAmAM haDaselanArA badhujane te navadIkSita sAdhune evI rIte samajAve che ke te brAna, gurukama sAdhune mokSadAyinI pravajyAne paNa tyAga karIne gRDanA bandhanamAM baMdhAI jAya che. chellA Avai --'jahA-yathA' vI zate 'vaNe jAyaM-vane jAtam' Twi S5-na yaye 'rukkha-vRkSam' une 'mAluyA-mAlukA' sA- 'paDibaMdhai-pratibadhnAti' pI25. Mya che. 'NaM-khalu' nizcaya evaM-evam' 20 prabhAra 'NAtayo-jJAtayaH' zAtivA! arthAtU mizana 'asamAhiNA-asamAdhinA' asarain te sAdhune 'paDibaMdhaMti-pratibadhnanti' gAMdhI se . // 10 // For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u.2 anukUlopasarganirUpaNam 61 anvayArtha:-(jaDA) yathA (raNe jAyaM) bane jAtaM (rukkha) vRkSam (mAluyA) mAlakAlatA (paDibaMbai) pativadhnAti-pariveSTayati (Na) khalu (e) evamanenaiva prakAreNa NAtayo) jJAtayo-mAtApitRsva nanAH (asamAhiNA) asamAdhinA (paDibaMdhaMti) pratibadhnati, yenAsyAsamAdhirutpadyate iti // 10 // ___TIkA-'ahA' yathA- yena prakAreNa 'vaNe jAya' vane jAtamma ne samutpanna bane vaditaM puSpaphalAnvitam 'rukkha' vRkSam , 'mAlayA' mAlakAmAlA, latA iti yAt 'paDibaMbaI pratibadhnAti, yathA vane samutpannA latA bane samutpannaM svasamIpavartinaM vRkSAdikaM pariveSTayati 'ga' khalu 'evaM' evameva 'NAtao' jJAtayaH parivArikAH kuTumakadambakAni / 'asamAhiNA' asamAdhinA taM navadIkSitaM sAdhum , yadvA-alpasatcamasamArAdhitacittaM gurukarmANa sAdhum / 'paDibaMdhati prativaghnanti, tathA te vyavasyanti yathA'syA'samAdhirupayeta / asamAhitaH sa pravajyAM parityajyagRhaM gcchti| ___ anvayArtha --jaise vana meM utpanna vRkSa ko mAlukA-latA ghera letI hai isI prakAra mAtA pitA svajana Adi usa sAdhu ko aisA ghera lete haiM jisase use asamAdhi utpanna hotI hai // 1 // TIkArtha--jaise vana meM utpanna, vana meM vRddhi ko prApta tathA puSpoM aura phaloM se sampanna vRkSa ko samIpavartI mAlukA latA pariveSTita kara letI hai, usI prakAra kuTumbIjana asamAdhi se usa navadIkSita sAdhu ko athavA satvahIna, asamArAdhita cittavAle evaM bhArI karmoM vAle sAdhu ko ghera lete haiM / ve aisA karate haiM jisase use asamAdhi utpanna ho / samAdhi se rahita hokara yaha sAdhu dIkSA tyAga kara ghara calA jAtA hai| sUtrArtha-jevI rIte vanamAM utpanna thatAM vRkSane mAlukA latA vIMTaLAI vaLe che, eja pramANe mAtA, pitA, svajano Adi te navadIkSita sAdhune evAM te gherI le che ke temane kAraNe te sAdhunA cittamAM asamAdhibhAva utpanna thAya che. 10 TIkArtha-jevI rIte vanamAM ja ugatA ane vanamAM ja vRddhi pAmatAM, pu ane phaLothI yukta vRkSane samI pavata mAlukA latA vITaLAI jAya che, e ja pramANe sAdhunA kuTuMbIo asamAdhibhAvathI-mehane vazavata thaIne te sAdhune gherI le che. athavA teo savahIna, gurukarmA, ane amArAdhita cittavALA te sAdhune gherI le che teo evAM vacane bele che ke je vacanene kAraNe te sAdhumAM asama dhibhAva utpanna thAya che ane tenuM citta DAmADoLa thaI jAya che. tethI te dIkSAne tyAga karIne pharI gRhasthAvasthAne svIkAra karI le che. For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre amitrarUpA api kuTumbinaH sAdhu pariveSTaya kathayanti he tAta ! yAdRzasthAne dvayorAvayo na gamanaM tatraikAkinA gamanena kim Aga militvA ekatraiva sthAsyAvaH kadAcidurgati vA gacchAvaH / tathA coktam-- "amitto mittaveseNaM kaMThe ghettuNa royai / mA mittA sogga jAhi do vi gacchAmu duggaI // 1 // chAyA--amitraM mitraveSeNa kaNThe gRhItvA roditi / / mA mitra mugati yAhi dvAvapi gacchAvo durgatim // 1 // iti // 10 // mUlam-vivaMddho nAisaMgahi hatthI vAvI nvghe| piTuo parisappaMti suyagovva adUrae // 11 // chAyA--vivaddho jJAtisaMgaihastI vApi navagrahe / pRSThataH parisarpanti mUtagauriSa adUragA // 11 // __ amitra rUpa ve kuTumbIjana sAdhu ko gherakara kahate haiM he putra ! jisa jagaha hama donoM (hama saya) nahIM pahuMca sakate vahAM tumhAre akele jAne se kyA lAbha! hama tuma milakara eka hI jagaha rahe, bhale hI durgati meM jAe~ parantu sAtha raheM / kahA bhI hai-'amitto mittaveseNaM' ityAdi / vAstava meM jo mitra nahIM hai, vaha mitra hone kA DhoMga karake aura gale se lagAkara rotA hai| kahatA hai he mitra ! tuma akele sugati meM mata jaao| hama donoM sAtha sAtha durgati meM hI cale ge // 1 // amitrarUpa te kuTuMbIjane te sAdhune gherI laIne tene evuM kahe che ke ApaNe badhAM eka sAthe jyAM pahoMcI na zakIe, tyAM tamAre ekalA zA mATe javuM joIe ! duti ke sadgati, je gati maLavI hoya te maLe, paNa ApaNe ekabIjAne sAthe cheDo joIe nahIM. tame sadgatimAM jAo ane ame durgatimAM jaIe, evuM zA mATe karavuM joIe ! kahyuM paNa che ke 'amitto mittaveseNaM' tyAha jeo sAdhunA sAcA mitra nathI tene tenA mitra hovAno Dhaga karIne tene bheTI paDIne vilApa karavA lAgI jAya che ane tene kahe che ke- he mitrA taH ekale sugatimAM javAne vicAra na kara ApaNe badhAM durgatimAM sAthe sAthe ja cAlayA jaIzuM.' gAthA 1bhA For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam . 13 anvayArthaH--(nAisaMgehi) jJAtisagaiH-mAtApitasambandhaiH (vivaddho) vivaddhaH (piTTao) pRSTAH (parisappaMti) parisarpanti sAdhoranukULamAcaranti svajanAH (avi) api (navagahe) navagrahe (hatthI va) hastI iva (suyagocarae) sUtigaurivA dragA yathA navapamratA gauH svavatsasamIpe eva tiSThati tathaivatasya parivArA etasya samIpe eva tiSThantIti bhAvaH // 11 // TIkA-'nAisaMgehi jJAtisaMgaiH, mAtApitR kalatramitrAdisvajanavau~ / 'vibaddho' zabdArtha-'nAi saMgehi-jJAtisaMgaiH' mAtA pitA Adi svajanavarga ke saMbaMdha dvArA 'vipaddho-vibaddhaH' baMdhe hue sAdhu ke 'piTTho pRSTataH' pIche pIche 'parisappati-parisarpanti' unake svajanavarga calate haiM 'aviapi' aura 'navagahe-navagrahe navIna pakaDe hue 'hasthIva-hastI iva' hAthI ke samAna usake anukUla AcaraNa karate haiM tathA 'sudhagovdha adAesUta gaurivAdaragA' naI vyAI huI gAya jaise apane bachaDe ke pAsa hI rahatI hai usI prakAra unakA parivAravarga usake pAsa hI rahate haiM // 11 // ___anvayArtha-mAtApitA Adi ke saMbaMdho se baMdhe hue sAdhu ke pIche pIche svajana calate haiM aura navIna pakaDe hue hAthI ke samAna usake anukUla vyavahAra karate haiM jaise navIna pAI huI gAya apane bachaDe ke samIpa hI rahatI hai usI prakAra ve bhI usI ke pAsa rahate haiM / 11 / / TIkArtha--mAtApitA kalatra mitra Adi svajanoM ke sambandha se At - 'nAisaMgehi-jJa tisaMgaiH' mAtA-pitA ko3 214 nAnA samaya dvArA vibaddho viyaddhaH' macAye sAdhunA piTu zro-pRSThataH // 15 // 4 // 'parimapaMti -parisarpanti' tamanA sana yAve che. 'avi-api' bhane 'navaggahe-navagrahe nA 54ye 'hatthIva-hastI iva' hathInI re tebhane anu. kuNa mAya251 42 cha tathA 'suyagoca adUrae-sUtagaurivAdUragA' navI pI yAyesa gAya jema pitAnA vAcharaDAnI pAse ja rahe che teja prakAre temane parivAra 1 tenI pAse / 29 cha. 11 // sUtrArtha-jevI rIte navI viyAyelI gAya pitAnA vAchaDAnI samIpamAM ja rahe che, e ja pramANe mAtA-pitA AdinA saMbaMdhathI baMdhAyelA sAdhunI pAchaLa pAchaLa tenA saMsArI svajane cAle che, ne navA pakaDI lAvelA hAthInI sAthe je vyavahAra karavAmAM Ave che, e tene anukULa vyavahAra tenI sAthe kare che. 11 TIkArtha-mAtA-pitA, patnI, mitra Adi svajanenA saMbaMdhathI baMdhAyelA For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre vivaddhaH sAdhuralpamatyo bhAti yasya 'piTTo' pRSThataH pazcAt 'parisapaMti' parisarpanti calanti bAndhavAH, 'navaggahe hasthIva navagrahaH hastIva, navInagRhIto hastIva vivaddho bhavati, yathA grahaNakartAraH pazcAt tamanuvartamAnAH bhavaMti calanti / tathA'syApi sAdhoste anukUlanAmeva caraMti, teSAM pazcAtyanalaMti, tathA 'suyagocca adae' sanAgauriva agA, yathA navamamatA gauH svavatsasya pArzve eva tiSThati, taM parityajya na kutrApi gacchati tathA nAnAtasAdhoH parivArAH bAndhavAdayaH sAdhu parityajya na kutrApi gacchanti, sAdhoH sAmIpyamevAnutiSThanti / evaM svajanA''hitamohamApannaH sAdhuH pravajyAM parityajya gRhaM vizati, tatrApAramohajAlaparivRtaH parivAra pariveSTita evaM viSTa nIti bhAvArthaH // 11 // malam-raai saMgo maNussANaM pAyaryAlA ive ataarimaa| kIvA jattha ya kistAMti nAisaMgahi muNcchiyaa||12|| baMdhe hue sAdhu ke pIche pIche usake bAndhava calate haiN| jaise navIna hAthI ko pakar3ane vAle usI ke anukUla vartAva karate haiM, usI prakAra ve bhI usI ke anusAra calate haiM / jaise navIna byAI huI gAya apane bachaDe ke pAsa hI rahatI hai, use choDa kara anyatra nahIM jAtI, usI prakAra usa sAdhu ke bAndhava Adi parijana usake pAsa hI rahate haiN| use chor3akara anyatra nahIM jaate| Azaya yaha hai ki isa prakAra svajanoM ke samparka se moha ko prApta vaha sAdhu pravrajyA kA parityAga karake ghara calA jAtA hai| vahAM apAra mohajAla meM phaMsakara aura parivAra se ghira kara rahatA hai // 11 // sAdhunI pAchaLa pAchaLa tenA saMsArI svajane cAle che-grahavAsano tyAga karavA chatAM teo te sAdhuno sAtha cheDatA nathI jevI rIte jaMgalamAMthI hAthIne pakaDI lAvanAra mANase hAthIne anukULa vartAva karIne hAthIne potAne vaza karI le che, e ja pramANe saMsArI svajane paNa te sAdhune anukULa thaI paDe eve vartAva rAkhIne tene vaza karI le che. jema tAjI vivAyelI gAya pitAnA vAchaDAnI pAse ja rahe che. tene choDIne bIje jatI nathI, eja pramANe te sAdhunA svajane tenI pAse ja rahe che-tene pitAnI najarathI dUra thavA detA nathI. A prakAre svajanene saMparka cAla rahevAthI te navadIkSita, apasava sAdhu mehane vaza thaIne sAdhu pratrane tyAga karIne ghera cAlyA jAya che. tyAM te apAra hajALamAM phasAI jaIne saMsAramAM aTavAyA kare che. 11 For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasInarUpaNam 65 chAyA-ete saMgA manuSyANAM pAtAlA ivaa'vaarthaaH| klIvA yatra klizyanti jJAti saMgaizcamUcchitAH / / 12 / / anvayArtha:--(ee) ete pUrvoktAH (saMgA) saGgAH-mAtRpitRsvajanasaMbandhAH (maNussANa) manuSyANAm (pAyAlA itha) pAtAlA isa samudravata (atArimA) atAryAH dustarAH (jattha) yatra yeSu saMgeSu (nAisaMgehi) jJAtisaMgaiH (mucchiyA) mugchitAgRddhibhAvamupAgatAH (kovA) klIbAH kAtarAH asamarthAH (kissaMti) klizyaMti klezamanumati saMsArAntattino bhavantIti // 12 // TIkA--'ee saMgA' ete pUrvoktAH saMgA: sajyante iti saMgAH pitRbhAta. prabhRtInAM mohapAzapAtakA tAtkAlikA'jukUlavedanIyAH saMbandhAH, navInakoM zabdArtha-- 'ee-ete' yaha pUrvokta 'saMgA-saGgA' mAtApitA svajana Adi kA saMbandha 'maNUsANaM-manuSyANAm' manuSyoM ke lie 'pAyAlA. iva-pAtAlA iva' samudra ke samAna 'atArimA-atAryA:' dustara hai 'jattha-yantra' jisa saMga meM 'nAisaMgehi-jJAtisaMgaH' jJAtisaMsarga meM 'mucchiyA-mUcchitAH' Asakta hue 'kIvA-klIvAH' asamartha puruSa kissaMti-klizyanti' duHkhita hote haiM // 12 // ___anvayArtha--ye pUrvokta maMga arthAt mAtApitA Adi svajanoM ke sambandha manuSyoM ke lie samudra ke samAna dustara haiM jinameM svajana saMsarga se mUrchita hue kAyara jana kleza kA anubhava karate haiM yA saMsAra meM paribhramaNa karate haiM // 12 // TIkArtha-ye pUrvokta saMga arthAt mAtA pitA Adi, svajanoM ke sambandha Aval - 'ee-e|' 0 pUxit 'saMgA-saGgAH' mAtA-pitA 14 porana samaya 'maNUmANaM-manuSyANAm' bhanu yAnA mATe pAyAlA iva-pAtAlA iva' samudra samAna 'atArimA-atAryAH' hustara cha. 'jattha-yatra' 2 mA 'nAi saMgaThi-jJAtisaMgaiH' jJAtisa sabhA 'mucchiyA-mUrchitAH' yAsarata thaye kIvA-- klIvAH' asamaya 535 'kissaMti klizyanti bhI thAya che. // 12 // sUtrArtha-mAtA-pitA Adi svajanenA saMbaMdharUpa pUkatasaMga mANasone mATe samudranA samAna dustara che. svajananA mohamAM Asakta thayelA mUchabhAvane kAraNe temane saMsarga nahI cheDI zakanArA- kAyara mANase A saMsAramAM pari. bhramaNa karyA ja kare che ane janma, jarA ane maraNanAM duHkhano anubhava karyA ja kare che. if12mA TIkA-A pahelAM kahela mAtA-pitA vigere svajana saMbaMdhIjanene meha For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 66 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgastre 1 pAdAnasvarUpA: / 'manussANaM' manuSyANAm 'pAtAlA' pAtAlAH samudrAH vava 'arimA' atAryAH atIva dustarAH yathA'llasattvAnAM samudro na laMghanIyaH bhavati, tathA'lpasatvAnAM mAtRpitRstrajanAdInAM pArasparikAH sambandhAH anullaMghanIyAH bhavanti / ' jattha' yatra yasmina saMge 'kIvA' klIvA asamarthAH kAtarAH puruSAH 'kissaMti' klizyanti = klezamanubhavanti vividhamabhedabhinnasaMsAracakre evA''vi - zanti / kathaM bhUtAste puruSAH - ye saMsArameva vizanti tatrAha - 'nAisaMgehi mucchiyA ' jJAtisaMgaiH putrakalatrAdisaMvandhaiH mUcchitA AsaktAH santaH svajanasaMsargasneho manuSyANAmatidustaraH samudra iva / asmin snehe saMsakto'samarthaH puruSArthacaturtha paramapuruSaH patipuruSo'tIva klizyatIti mahatAM vimarzaH // 12 // mUlam - taM ca bhikkhU parinnAya sarvatre saMgo mahAsaMvA / jIvIyaM nAvakakhijjA soccA dhammamaNuttaraM // 13 // chAyA -- taM ca bhikSuH parijJAya sarve saMgA mahAsravAH / jIvitaM nAvakAMkSeta zrutvA dharmamanuttaram // 13 // manuSyoM ke liye tAtkAlika anukUla vedanIya hai, na ki pariNAma ke liye, pariNAma meM to ye sambandha alpa jIvoM ke liye samudra ke jaise dustara haiM jinameM svajana saMsarga se premavazAt Asakta hokara kAyarajana nAnA prakAra ke kleza kA anubhava karate haiM yA saMsAra cakra meM paribhramaNa karate haiM ||12|| zabdArtha - ' bhikkhU - bhikSuH' sAdhu 'taM ca-taM ca' usa jJAti sambandha ko 'parinnAya - parijJAya' jJaparijJA se anarthakAraka jAnakara pratyAkhyAnaparijJAse' choDa deveM kyoMki 'savve saMgA-sarve saMgAH sabhI sambandha pAza rUpasa''dha samudranI mAphaka ati dustara hoya che. jema alpa parAkramI samudrane pAra karI zakatA nathI teja rIte alpa parAkramavALA purUSane mAtA-pitA vigere svajanAdIonA saMbadha cheDave te ghaNuM! ja muzkelI bharyAM che ke je saraMgamAM kAyara purUSa! duHkha bhAgavyA ja kare che. te kAyara purUSa! kevA De.ya che ? te mATe kahe che ke teo putrakalatrAdi sabandhamAM ghaNA ja Asakta thaIne temAM ja racyApacyA ha|vAthI parama purUSArUpa mekSa meLavavA prayatna karI zakatA nathI. ane sa`sArarUpI samudramAM ja bhrahaNa karyA kare che. 125 sUtrakAra sAdhune upadeza ApatAM A pramANe vizeSa kathana kare che zabdArtha' - 'bhikkhU - bhikSuH' sadhu 'taM ca-taMtra' te jJAti saMmaMdhane 'pari nnAya - parijJAya' jJaparijJAthI anartha / 29 lAgIne pratyAbhyAna parijJAthI chor3I saMbaMdha 'mahAcavA - mahAsravAH' [mahAna 'savve saMgA - sarve saMgA' madhA For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukulopasarganirUpaNam 67 anvayArtha:--(bhikkhU) bhikSuH sAdhuH (taM ca) ta ca jJAtisaMvandhaM (parinnAya) parijJAya jJAtvA syajena (savve saMgA) sarve pi saMgAH saMbandhAH (mahAsavA) mahAsrA karmaNAmAsrabadvArarUpA bhavaMti ataH (aNuttaraM) anuttaraM sarvata uttamaM (dhamma) dharmamahiMsAdilakSaNaM (soc|) zrutvA (jIviya) jIvitam asaMyamajIvanam (nAmikakhejjA) nAmikAMkSet jIvanecchAM na kuryAditi // 13 // TIkA--'bhikkhU' bhikSuH sAdhuH 'taM ca taM ca tAdRzaM parijanasaMbandham / 'parinAya parijJAyajJaparijJayA anarthasvarUAM parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA yajet / yataH-'savve saMgA' sarve eva saMgA AsaktayaH 'mahAsakA' mahAsravAH mahatAM karmaNAm AtrA dvArabhUtAH, utpAdakA bhavanti karmaNAm , iti vimRzyA'nukUlasyopa. 'mahAsavA-mahAzravAH' mahAn karma ke AsravadvAra hote haiM ata: 'aNuttaraM--anuttaram' sarvase uttama 'dhamma-dharmam' ahiMsAdilakSaNavAle dharma ko 'soccA-zrutvA' sunakara 'sAdhunIviyaM-sAdhujIvitam' asaMyama jIvana kI 'nAbhikaMkhijjA nAbhikAMkSet' icchA na kare // 13 // __ anvayArtha-sAdhu usa jJAtisaMbaMdha ko jJa parijJA se anarthamUlaka jAnakara pratyAkhyAna pratijJA se unakA syoga kareM, kyoMki ye sabhI sambandha karma ke AzravadvArarUpa hote haiM ataH sarva se uttama ahiMsAdi lakSaNadhAle dharma ko sunakara sAdhu asaMyamI jIvana kI icchA na kareM // 13 // TIkArtha--sAdhu svajana sambandha ko jJArijJA se anartha kA kAraNa jAna kara pratyAkhyAna parijJA se usakA tyAga kara de| kyoMki samasta saMga mahAn Azraya kA kAraNa hai-karmoM ke bandha kA kAraNa hai| isa manA pAsapa vAra 35 cha, mata: 'aNuttaraM-anuttaram' mAthI uttama 'dhamma -dharma' asA vagere kSaNa mana secA-zrutvA sAmajIne sAdhu 'jIviyaM -jIvitam' asayama apanAnI 'nAbhikakhijjA-nAbhikAMkSet 27na 32. 13 / savAtha-sAdhu e jJAtisaMbaMdhane jJaparijJAthI anarthanuM mULa samajIne pratyAkhyAna pariNAthI tene tyAga kare kema ke A badhA ja saMbaMdhe karmanA Asrava dvAra rUpa hoya che. tethI badhAthI zreSTha ahiMsAdilakSaNavALA dharmane sAMbhaLIne sAdhu asaMyamI jIvana dhAraNa karavA na icche 13 TIkAthe-sAdhue parijJAthI evuM samajavuM joIe ke svajanenA saMsarga anarthanuM kAraNa che. tene anarthanuM kAraNa samajIne teNe pratyAkhyAna parijJA vaDe tene tyAga kare joIe kAraNa ke samasta saMga mahAna AzvavanuM kAraNa For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cUMTa sUtrakRtAGga sUtre sargasyopasthita saMyamavirahitam, 'jIviyaM' jIvanaM gRddA''vAsapAzakalpam 'nAbhikaMkhijjA' nAbhikakSeit / naivA'bhilaSediti pratikUlopasargerupasthitaistu sadbhirjIvitAbhilApa na bhavet / duHkhajanakatayA sAMsArikajIvanaM naivA'bhilaSet / kaM vastuvizeSamavApya jJAtvA tAdRzaM jIvanaM nA'bhilaSettatrAha - sodhcetyAdi / 'aNuttaraM ' anuttaram nAsmAduttaro'stItyanuttaram sarvataH zreSTham / 'dhammaM' dharmaM = zrutacArivyAkhyaM 'soca' zrutvA - nizamyeti-tIrthaMkaragaNadhara saMyatAnAM samIpe jJAtisaMbandhaH saMsArakAraNamiti matvA sAdhuH svajanAsakti pariharet / yataH sarve'pi saMbandhAH karmaNAM samutpAdAH | ataH sAdhumiH sarvottamaH zrutacAritryAH dharma eva pari prakAra vicAra karake sAdhu ko anukUla upasarga upasthita hone para saMyamahIna jIvana kI AkAMkSA nahIM karanI cAhie / pratikUla upasarga upasthita hone para jIvana kI hI icchA nahIM karanI caahie| sAMsArika jIvana kI, joki duHkhajanaka hai, icchA karanA ucita nhiiN| kisa vastu ko prApta karake aura jAnakara ke asaMyamamaya jIvana kI abhilASA nahIM karanA caahiye| isakA uttara dete haiM jisase uttara arthAt zreSTha koI aura na ho, vaha anuttara kahalAtA hai| aise anuttara arthAt sarvazreSTha zrutacAritrarUpa dharma ko tIrthaMkara, gaNadhara yA anagAroM ke mukhAravinda se zravaNa kara aura svajana sambandha saMsAra kA kAraNa hai, aisA mAnakara sAdhu svajana saMbaMdhI Asakti kA parityAga kare / -pramenA andhanuH 42Nu-che. A prahArano vicAra purIne, nyAre anuja upsage AvI paDe tyAre sAdhue sayamahIna jIvananI AkAMkSA karavI joI e. nahI. pratikULa upasargI AvI paDe tyAre chatrananI AkAMkSA rAkhyA vinA madhyasthabhAve upasargAne sahana karavA joie. A prakAranA upasargo ane parISahe! AvI paDe tyAre teNe pratrajyAne tyAga karIne sAMsArikajIvana svIkAra vAnA vicAra paNa karavA joIe nahIM, kAraNa ke sAMsArika jIvana te duHkha janaka ja che. tenA dvArA Atmahita sAdhI zakAtuM nathI. te| Atmahita sAdhavAnA kaye rAhu che, te have sUtrakAra prakaTa kare che - anuttara (sazreSDa) zrutacAritra rUpa dharmanuM tItha kara, gaNadhara athavA aNugAranA mukhAravindethI zravaNu karavu ane mAtA-pitA Adi strajanAnA saMsaga saMsAranuM kAraNa che, evuM mAnIne sAdhue e svajanA pratyenI AsaktinA parityAga karavA joi e. For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam pAlanIyaH / etAdRzasyA'sya dharmavizeSasya sarvazreSTatAM zrutvA asavatajIvanamapi nA'bhilaSet / tAdRzadharmasya samupasthite tyAgakAraNe jIvanatyAgo varam na punaH saMyamatyAgaH zreyAniti bhAvArthaH ||13|| upadezAntaramAha - 'ahime' ityAdi / mUlam - ahi sAMta AvaTTA kAsaveNaM pavaIyA | buddhA jatthAvasarpati sIyaMti ahA jahiM // 14 // 12 11 10 chAyA - atheme santi AvarttAH kAzyapena praveditAH / vRddhA yatrA'pasarpanti sIdanti abudhA yatra || 14 || Azaya yaha hai ki sabhI sambandha karmajanaka haiM ataeva unakA tyAga karake sAdhu ko zrutacAritra dharma kA pAlana karanA cAhiye / isa prakAra ke dharma kI sarvazreSThatA ko sunakara asaMgramajIvana kI bhI abhilASA nahIM karanI cAhie / isa dharma ke tyAga kA kAraNa upasthita hone para jIvana kA tyAga kara denA acchA kintu saMyama kA tyAga karanA zreyaskara nahIM hai // 13 // zabdArtha - 'aha - artha' isake pazcAt 'kAsaveNaM-kAzyapena' kAzyapagotrI bhagavAn vardhamAna mahAvIrasvAmI ke dvArA 'pavezyA - praveditAH' kahe hue 'hame AbA ime AvartAH' ye Avarta arthAt kauTumbika sambandha jalacakra kI bhramarUpa 'saMni-santi' hai ' jattha-patra' jinake Ane para A kathananA bhAvAtha e che ke sAMsArika samasta sa'kha'dhA kareMjanaka che, tethI te prakAranA saMbadhAne tyAga karIne sAdhue zrutacAritrarUpa dharmanuM pAlana karavuM joie. A prakAranA dharmone sazreSTha gaNIne teNe sa'yamavihIna jIvana jIvavAnI abhilASA paNa karavI joIe nahIM. A dhamanuM pAlana karatAM karatAM kadAca jAnanuM jokhama AvI paDe te paNa teNe sayamanA tyAga karavA joie nahIM pAtAnAM prANAnuM khalidAna ApIne paNa teNe sayamanA mAge aDaga rahevu' joIe. nAgAthA 135 'ahime saMti' zabdArtha-'aha-atha' khAnA pachI 'kAsaveNaM - kAzyapena' azyapagotrI bhagavAn varSamAna bhahAvIra svAmInA dvArA 'paveiyA - pravedinA: ' uDela 'ime AvaTTA - ime AvarttAH' mA bhAvata' arthAt dumsi saMbaMdha jayanI amIra35 'saMti For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 sUtrakRtAGgasUtre ____ anvayArtha:- (aha) atha (kAsaveNaM) kAzyapena varddhamAnasvAminA (paveiyA) praveditAH kathitAH (ime ATA) ime AvA:=la vakrabhramirUpAH (saMti) saMti bhavaMti (jattha) yatra (buddhA) vRddhA tattvajJAH (avasappaMti) dUrIbhavanti, parantu (avuhA) abudhAH ajJAni puruSAH (jahi) yatra (sIyaMti) sIdanti duHkhino bhavantIti // 14 // ___TIkA--'aha' atha anantaram 'kAsaveNa' kAzyapena bhagavatA tIrtha kareNa mahAvIreNa kAzyapagotrodbhavena 'paveiyA' praveditAH kathitAH 'ime AvaTThA saMti' ime budadyA saMnihitAH kuTumbasambandhAH AvartAH santi / 'jaya' yatra yasminnAvarte samAgate saMpApte sati / 'buddhA' vRddhAH vivekinaH / 'avasappaMti' apasarpanti, 'buddhA-vRddhA' jJAnI puruSa 'avasapaMti-apasarpanti' unase dUra haTa jAte haiM parantu 'avuhA-abudhA' ajJAni puruSa 'jahi-yatra' jisameM 'sIyaMtisIdanti' duHkhita ho jAte haiM // 14 // aura bhI upadeza karate haiM-'ahime saMti' ityaadi| anvayArtha-kAzyapa barddhamAna bhagavAna ke dvArA prarUpita ye (kuTumba sampandharUpa) Avarta-bhaMvara haiM, tatvajJa puruSa jinase dUra rahate haiM aura ajJAnI puruSa jinameM phaMsa jAte haiM // 14 // ___TIkArtha-kAzyapagotrIya bhagavAna mahAvIra svAmI ke dvArA kathita yaha arthAt buddhi ke samIpa kauTumbika sambandharUpa bhAvata haiM / isa Avarta ke prApta hone para tatvajJAnI puruSa usase dUra haTa jAte haiN| Avarta do prakAra ke hote haiM usameM nadI Adi ke jala bhramIrUpa Avarta santi' che. 'jattha-yatra' remana mA1152 'yuddhA-vRddhAH' jJAnI 535 'aksappaMtiapasarpanti' tamanAtha 62 TI Mya che 55tu 'adur3A-abudhAH' ajJAnI 535 'jahi-yatra' mA sIyaMti-sIdanti' mita 25 orya che. / / 14 / / sUtrArtha-kAzyapa gotrIya vardhamAna bhagavAne evI prarUpaNa karI che ke A kuTumba saMbaMdha rUpa saMga Avarta (vamaLa) samAna che. tatvajJa puruSe A A AvartAthI dUra rahe che ane ajJAnI puruSa temAM phasAI jAya che. 14 TIkAI-kAzyapa gotraya mahAvIra prabhue A TuMbika saMbaMdhane Avarta-pANInA vamaLa samAna kahyo che tevajJa puruSe te A AvartadhI dhara ja rahe che. jevI rIte nadI athavA sAgaranA ghera AvartamAM phasAye For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 75 tArazAvata vilokya, AvartAt parAvRttA bhavanti, tatra dravyAvartAH nadyAdInAM jalabhramirUpAH, bhAvAvartAstu utkaTamohodayApAditaviSayAbhilASasaMpAdakapanAdi. pArthanAvizeSAH, 'hi' yatra Avarte 'avuhA' abudhAjJAninaH 'sIyaMti' sIdanti-AsaktiM kRtvA klizyanti / tAdRzAvarta vilokyA'pi na tato vinivartante / kintu sAgraha tamevA''vaH pavizya atiduHkhino bhavanti // 14 // tAne zavadhidarzayituM sUtrakAraH prakramate-'rAyANoM' ityAdi / malam-rAyANo rAyamacA ya mAhaNA aduva khttiyaa| nimaMtayati bhogehi bhisvayaM sAhujIviNaM // 15 // chAyA-rAjAno rAjA mAtyAzca brAhmaNA atha ksstriyaaH| nimaMtrayanti bhogena bhikSukaM sAdhu nIvinam dravyAvarta kara lAte haiM aura utkaTa moha ke udaya se utpanna hone vAlI viSayoM kI abhilASA kI pUrti karane vAlI dhana Adi kI prArthanA bhAvAvarsa hai| ajJAnI jIva isa Avarta meM phaMsakara arthAt Asakti dhAraNa karake klezoM ke pAtra banate haiN| ve Avarta ko dekha karake bhI usase nivRtta nahIM hote haiM, pratyuta haThapUrvaka usI Avarsa meM praveza karake utpanna duHkhI hote haiM // 14 // una AvatoM ko dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-'rAyANo' ityaadi| zabdArtha-rAyAgo-rAjAnaH' cakravAdi rAjA mahArAjA 'ya-ca' aura rAyamaccA-rAjAmAtyA' rAjamaMtrI, rAjapurohita Adi 'mAhaNAbrAhmaNAH' brAhmaNa 'aduvA-athavA' agara 'khattiyA-kSatriyA' kSatriya manuSya temAMthI bahAra nIkaLI zakatuM nathI e ja pramANe svajananA moharUpa AvartamAM phasAyele mANasa paNa temAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. Ava7 meM prAranA 4aa -(1) dravyApatta, (2) sAvAyatta nahI, samudra mahinA pANImAM je vamaLo utpanna thAya che. tene dravya.va kahe che utakRSTa mahinA udayane kAraNe utpanna thanArI, viSayenI abhilASAnI pUrti karanArI dhana AdinI prArthanAne bhAvAva kahe che. ajJAnI che A AvartAmAM phasAI jaIne-eTale ke Asakti dhAraNa karIne kalezane anubhava kare che. teo AvartAne jevA chatAM paNa tenAthI nivRtta thatA nathI, UlaTA haThapUrvaka temAM praveza karIne hAthe karIne duHkha vahorI le che. gA. 14 ve sUtra.2 te Apatto nu 1535 sabhI -'rAyANo' tyAhazahAtha----'sayANo rAjAnaH' yatI paNe 2in mahArAn 'ya-ca' ane rAyamaccA-rAjAmAtyAH' bhatrI, rAma zahita mere 'mAhaNA-brAhmaNAH' prAjhae 'ahuvA-athavA' bha2 khattiyA-kSatriyAH' kSatriya sAhujIviNa-mAdhu. For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hI www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- (rAyANo) rAjAnaH = cakravadiyaH (ya) ca punaH (rAyamA) rAjAmAtyAH maMtripurohitaprabhRtayaH (mAhaNA) brAhmaNA: (aduvA ) athavA (khatiyA) kSatriyAH=6kSvAkuvaMzajamabhRtayaH ( sAhujIvirNa) sAdhujIvinaM niravadyabhikSAjIvanazIlam (bhikkhurya) bhikSukaM sAdhuM (bhogehiM) bhogaiH zabdAdiviSayabhogaiH (nimaMtayaMti) nimantrayanti bhogeSvAsakti phArayantItyarthaH ||15|| TIkA- 'rAyANI' rAjAnaH = cakravacyadayaH 'rAyamaccA' rAjAmAtyAdayaH mantripurohitasAmantAdayaH 'mAhaNA' brAhmaNAH = brAhmagatvajAtimanto vedapAragAH 'aduvA' athavA 'khattiyA' kSatriyAH kSvAkuvaMzaprabhRtayaH, ete sarve rAjAdipabhRtayaH, 'bhogehiM' bhogaizzabdAdiviSayabhogaM bhoktum, 'nimaMtayaMti' nimantrayanti Amantrayanti bhogaM svIkArayanti / kaM nimantrayanti tatraH ha - 'sAhujIvaNaM' 'sAhujIvirNa- sAdhu jIvitam' uttama AdhAra se jIvana nirvAha karane vAle 'bhikkhuyaM bhikSuka' sAdhu ko 'bhogehi bhogeH' zabdAdi viSayabhogoM ko bhogane ke lie 'nimaMtayaMti-nimantrayanti' AkarSita karate haiM ||15|| anvayArtha - rAjA, rAjamaMtrI brAhmaga aura ikSvAkuvaMzIya Adi kSatrIya sAdhu jIvI arthAt niravadya bhikSA se jIvana nirvAha karane vAle bhikSu ko bhogoM ke lie AmaMtrita karate haiM, bhogoM meM Asakti utpanna karate haiM // 15 // TIkArya - cakravartI Adi rAjA, rAjamaMtrI - purohita, sAmanta Adi, brAhmaNa arthAt brAhmaNasva jAti vAle tathA veda ke pAragAmI tathA kSatriya arthAt ikSvAkuvaMzIya Adi, yaha matha, zabda Adi viSayoM kA upabhoga karane ke lie AmaMtrita karate haiM / kise AmaMtrita karate haiM ? sAdhu jIvI ko arthAt jo sampam cAritra kA pAlana karake jIvita rahanA cAhatA hai / } jovinam' uttama AyArane lavana nirvAha TharavAvA bhikkhuyaM - bhikSukam' sAdhune 'bhogehi - bhogeH' zabda vagere viSaya logone logavanA bhATe nimaMtayaMtinimantrayanti' mAThavita 12 // 15 // TIkA"--cakravartI Adi rAjA, rAjamaMtrI, purAhita ane sAmanta Adi AgevAna vedanA pAragAmI brAhmaNA tathA IkSvAku Adi uttama kuLamAM utpanna thayelA kSatriye sAdhu jIvane (samyak cAritranuM pAlana karavA mAgatA sAdhune -sayamane mArge ja jIvana vyatIta karavA mAgatA sAdhune) zabdAdi viSaye nA upabhAga karavAne mATe Amatrita kare che tee tene bhAgA pratye A vAnA For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 73 sAdhu nIvinam , sAdhu zobhanAcAreNa jIvitu zIlaM vidyane yasya taM sAdhunovinam / zrUyate hi brahmadatanAmA cakrAI nAnAvidhabhogopAyaH citrakanAmAnaM sAdhu bhoga bhoktuM nimantrita mAniti / rAjAdinAma gAntAH sAdhujIvane vyavasthita muni bhogAya nimantrayantIti bhAvaH // 15 // adhunA-AvartasvarUpavizeSa mAha-'ittha'sa' ityaadi| mUlam-hattha'ssarahajANehi vihAraMgabhaNehi ya / muMje bhoge ime sagghe maharisI pUjayAmu taM // 16 // chAyA--hastyazvarathayAne vihAragamanena ca / suMzva bhogAn imAn zlAdhyAn maharSe pUjayAyastvAm // 16 // bhAvArtha yaha hai sunA jAtA hai ki brahmadasa nAmaka cakravartI ne nAnAprakAra ke bhogoM ko bhogane ke lie cittanAmaka muni ko nimaMtrita kiyA thaa| isa prakAra rAjA se lekara mAdhAraNa kSatriyaparyanta, pUrvokta sabhI sAdhujIvana meM avasthita muni ko bhogoM ke lie AmaMtrita karate haiM // 15 // aba Avarta kA svarUpa kahate haiM-'hastha'ssa' ityaadi| zabdArtha--'maharisI-he maharSe' he maharSi ! 'taM-tvAm' hama tumhArI 'pUjayAmu-pUjayAmo' pUjA karate haiM 'ime-imAn' ina 'sagdhe-zlAghyAn' uttama manorama 'bhoge-bhogAn' zabdAdi bhogoM ko 'bhuje-bhukSva' bhogo 'hatthassaraha jANedi-hastyazvarathayAna hAthI, ghoDA, ratha, aura pAlakhI Adi 'ya-ca' aura 'vihAragamaNeni-vihAragamana' vijJAra gamana ke lie arthAt cittavinoda ke lie bagIce Adi meM vicaraNa ko||16|| prayatna kare che. jema ke- braghadatta nAmanA cakavartIe citta nAmanA munine vividha prakAranA bhego bhegavavA mATe niyaMtrita karyo hato. e ja pramANe rAjAthI laIne kSatriya paryaMtanA pUrvokata saghaLA leke saMyamanI ArAdhanA karatA sAdhune bhege pratye AkarSavAno prayatna kare che. pA AvartAnA svarUpanuM vizeSa nirUpaNa karatA sUtrakAra kahe che ke - 'itya'ssa' tyAha zA--'maharisI-he maharSe' 3 mahaba ! 'taM-tvAm' same tamArI 'pujayAmu-pujaya me|' on zo 'ine-imAn' mA 'samdhe-zlAdhyAn' uttama bhanAma 'bhoge-bhogAn' zabore legAne muMje-bhukSA lene hatthassarahajANehiM -hastyazvarathayAnaH' thI, ghoDA 20, bhane pAbhI mere 752 'ya-ca' bhane 'vihAragamagehi-vihAragamanaiH vihAgamananA bhATe arthAt vittadinAnA mAde manAyA paremA 2 // 16 // For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ka www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGga sUtre anvayArthaH -- (maharisI ) he maharSe (taM) svAm (pUjayAmu) pUjayAmo vayam (ime) imAn (dhe) ladhyAna manoramAn (bhoge) bhogAna zabdAdIna (bhuMje) bhuMkSva=bhogaM kuru (hatthassaraha jANehi ) hastyazvarathayAnaiH (ya) ca= punaH ( vihAragama) vihAragamanaiH upavATikAdiSu ityarthaH // 16 // TIkA - 'maharisI ' he maharSe' 'taM' vAm 'pUjayAmu' pUjayAmo vayam 'imesagdhe' imAna zlAghamAn 'bhoge' bhogAn 'bhuMja' bhukSA=bhogya vastujAtaM bhakSaya bhogakriyAmayojakaM padArthajAtaM darzayati-' itthe' tyAdi / 'hatya' hastI 'assa' azvaH 'raha' rathaH 'jANehiM' yAnam - yAnaM manuSyabAhya zivikAdiH emirhastyazvarathayAH, tathA 'vihAragaNehi ya' vihAragamanaiH, viharaNaM krIDanaM vihAraH tena gamanAni iti vidAragamanAni, udyAnavATikAdau krIDArtha gamanAnIti yAvat, emigyapadArtha : 'pUjayAmu' pUjayAmaH satkArayAmaH vayaM viSayopabhogakaraNamadAna bhavantaM satkArayAmaH / pUtroktAzvakrayaH sAdhusamIpamAgatya evaM kathayanti / " anvayArtha - he maharSe ! hama Apa kA satkAra karate haiN| Apa ina prazaMsanIya manorama bhogoM ko bhogie / hAthI, ghauDA, ratha tathA pAna para ArUDha hoie aura bAga bagIcI meM bihAra kIjie ||16|| w TIkArtha - rAjA Adi sAdhu se nivedana karate haiM he maharSe ! Apa ina zlAghanIya bhogoM ko bhogie / bhoga meM kAma Ane vAle padArtho ko sUtrakAra dikhalAte haiM-hatI, abhya, ratha, yAna arthAt manuSyoM dvArA vahana karane yogya pAlakhI Adi tathA udyAna evaM vATikA Adi meM krIDA vihAra ke lie gamana, ityAdi bhogya padArthoM ke dvArA hama Apa kA satkAra karate haiM / sUtrArtha-De maharSi ! padhAro, ame Apane satra me chIye. Apa yA prazaMsanIya bhanorama loge to upaloga mero hAthI, ghoDA 2tha. pAsaNI, Adi para virAjamAna thaIne a.pa baga-bagIcAmAM vihAra kareA. 165 TIkA--rAjA mAdi uparyukta leke sAdhune A pramAze vina Mti kare che. huM marSi ! Apa A anupama bhegene bhegave| bhoganA upayAgamAM bhAvatI vstuo| sUtrAra gaNAce he - hAthI, ghoDA, ratha, ya:na (pAsaNI) bhaTThi vastuonA Apa upabhAga kareA hAthI, gheADA Adi para ArUDha thaIne Apa AnaMda pUrvaka udyAna, vATikA Adi su Mdara sthAnAmAM vicaraNa kare ame A bhAgya padArtho dvArA ApanA satkAra karIe chIe A kana dvArA sutrakAra e vAta prakaTa karavA mAge che ke A prakAranI bhAgya sAmagrIe sAdhuene aNu For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 75 yat he maharSe ! istyazvAdAvupavizya krIDanArtha vATikAM gaccha, sarvata uttapaM bhogaM svIkuru / anenopAyena bhavantaM vayaM pUjayAma iti bhAvaH // 16 // punarappAha--'vasthe' tyaadi| mUlam-vasthagaMdhamalaMkAraM itthAo sayaNANi ya / bhuMjAhimAiM bhogAiM Auso pUjayAmu taM // 17 // chAyA--vastragaMdhamalaM kAraM triyaH zayanAni ca / ___ muMzvemAn bhogAnAyuSman ! pUjayAmastvAm // 17 // anvayArthaH--(Auso) he AyuSman ! (vasthagaMdhamalaMkAraM) vastragaMdhamalaMkAram Azaya yaha haiM ki-pUrvokta cakravartI rAjA Adi sAdhu ke samIpa pahuMcakara isa prakAra kahate haiM-he maharSe ! hAthI ghoDA Adi para sabAra hokara krIDA karane ke hetu vATikA meM padhArie / uttamottama bhogoM ko svIkAra kIjie / isa upAya se hama Apa kI pUjA karate haiM // 16 // punaH kahate haiM-'vastha' ityAdi / zabdArtha--'Auso-AyuSman' he AyuSman 'vatthaM-vastram' uttama vastra 'gaMdha-gandham' gandha aura 'alaMkAra-alaGkAram' alaMkAra AbhUSaNa 'ithio-striyA' striyAM 'ya-ca' aura 'sayaNANi-zayanAni' zayyA Asana upavezana-baiThane ke yogya vastu 'imAI bhogAI-imAn bhogAn' indriya aura mana ke anukUla ina bhogoM ko 'bhuja-bhukSya' Apa bhoge 'taM-svAm Apa ko 'pUjayAmu-pUjayAmaH' pUjA karate haiM // 17 // ___ anvayArtha-AyuSman ! vastra, gaMdha, AbhUSaNa, strI zayyA aura karIne rAjA, rAjamaMtrI, Adi pUrvokata leke sAdhune saMyamanA mArgethI calAyamAna karIne bhege pratye Asakata kare che, gAthA 1dA 'vattha' tyAha zA-'Auso-AyuSman' mAyu man 'vatthaM-vastram' uttama para gaMdha -ganyam' ga bhane 'alaMkAraM-alaGkAram' ma 2-mAbhUSaya 'ithio-striyaH' liyo ya-ca' mane 'sayaNANi - zayanAni' zayA marthAt pathArI mAsana 65. vezana arthAt sAnA yAya 12tu 'imAI bhogAI-imAn bhogAn' dhandriya bhane bhanana bhanu mAlAgAne 'bhuMja-muMva' mA5 logo 'taM-tvAm' sApanI 'pujayAmu-pujayAmaH' bhI pU rI chIo. // 17 // . For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 sUtrakRtAGgasUtre (itthio) triyaH = manoramAH ( 4 ) ca punaH 'sayaNANi' zayanAni - zayanaM zayyAm upalakSaNatvAt AsanamupavezanayogyaM ca vastu (imAI bhogAI) imAna pUrvoktAna bhogAn viSayAn (bhuMja) bhuMkSva = (taM) tvAM ( pUjayAmu) pUjayAma :- satkArayAmaH iti // 17 // TIkA- 'Auso' he AyuSman ! 'vatthaM' vastrap=cInAMzukAdikam 'gaMdha' gandhaM-koSapuTapAkAdikaM, vastrANi ca gandhAzveti samAhAre vastragaMdhamiti, 'alaMkAraM ' alaMkAram = alaMkaraNam = kaTakakeyUrAdikaM sauvarNarAtnaM ca bhUSaNam / 'itthio' striyaH =panekarUpAH pAtayauvanA 'savaNANi ya' zayanAni ca paryavaLa maccharopadhAnyuktAni, 'imAI bhogAI' imAn bhogAna - imAna asmAbhiH madatAna indriyamanonukUlAn bhogAn 'jhuMja', eteSAmupabhogena janmalI. kuru / 'te' tvAm vayam 'pUjayAmu' pUjayAmaH = satkArayAmaH vyathA viMzatitame'dhyane uttarAdhyayanasya zreNikena vividhabhogairanAthI muniH prAtiH // 17 // upalakSaNa se Asana tathA baiThane ke yogya anya vastu ina saba bhogoM ko bhogie hama Apa kI pUjA satkAra karate haiM // 17 // TIkArtha- (pUrvokta rAjA Adi aisA bhI kahate haiM) he AyuSman ! atris (cAinA silka) Adi vastra, koSa puTapAka Adi gaMdha, svarNa aura ratnoM ke bane hue kaTaka keyUra Adi AbhUSaNa, taruNI striyAM, komala gaI, caddara evaM takiyA se yukta seja, ina saba hamAre dvArA pradatta tathA indriyoM ko aura mana ko anukUla pratIta hone vAle bhogoM ko bhogiye / inakA upabhoga karake apane jIvana ko saphala kIjie / hama Apa kA satkAra karate haiM / jaise uttarAdhyayana sUtra ke bIsaveM adhyayana sUtrArtha - De AyuSyamatU ! vastra, gaMdha, mAbhUSayo, rakhI, zayyA bhane Asana Adi vastuonA apa upaplega karo. A badhI vastu dvArA ame ApanA pUjA satkAra karIe chIe. 51mA TIkA"--pUrvokta rAjA, rAjamaMtrI Adi te sAdhune evuM paNa kahe che kehuM AyuSman! cInAMzuka (cAInA silka) Adi vasra, keSa puTapAka Adi gadha, seAnAM ane ratnAnAM kaTaka, keyUra Adi AbhUSA, navayuvatIe, kamaLa gAdalAM, cAdara ane takiyAthI yukta seja-zaSya I.yAdi vastue ame Apane ApaNu karavA taiyAra chIe, teA indriyA ane manane anukULa thaI paDe evAM bhAgone Apa bhagavA. te bhAgonA upabhoga karIne Apa ApanuM jIvana sapheLa karA. ame A vastuo vaDe Apane satkAra karIe chIe. uttAdhyayana sUtranA For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukulopasarganirUpaNam 77 maLam-jo tume niyamo ciSNo bhikkhumAmi suvvayA / AgAramAvasaMtassa savvo saMvijae tahA // 18 // chAyA--yastvayA niyamazvI! bhikSubhAve suvrata ? / AgAramAvizatastava sarvaH saMvidhate tathA // 18 // anvayArtha:--(suvyayA) he muvrata ! zobhanavatazIla ! (tume) svayA (bhikkhu. bhAvami) bhikSubhAve-patrajyAnasare (jo) yaH (niyamo) niyamaH vratavizeSaH (ciNNo) cIrNo'nuSThitaH (bhAgAramAvasaMtasla) AgAramAvasatopi taba (po) sarvo'pi mahAvatAdiH (tahaH) tathA tenaivarUpeNa (saMvijjae) saMvidyate tathaiva sarva syAt na kiMcidapi hiyateti // 18 // meM varNana hai ki zreNika rAjA ne anAthI muni ko vividha prakAra ke bhoga bhogane ke lie nivedana kiyA thA ! // 17 // zabdArtha-'suvvayA-suvrata' he sundara vrata vAle munivara 'tume-svayA' tumane 'bhikkhubhAvaMmi-bhikSubhAve' pravrajyA ke samaya 'jo-yaH' jo 'niyamo-niyamaH' niyama 'ciNNo-cIrNaH' anuSThAna kiyA hai agAramAva. saMtassa-agAramAvizata:' ghara meM nivAsa karane para bhI 'savvo-sarvaH' vaha saba tahA-tathA' usI prakAra saMvijjae-saMvidyate' bane rheNge||18|| anvayArtha--he suvrata ! tumane dIkSA ke avasara para jo niyama pAlA thA, gRhavAsa meM rahane para bhI vahI saba niyama usI rUpa meM bane raheMge // 18 // vIsamAM adhyayanamAM A prakArane eka prasaMga prakaTa karavAmAM AvyA che-zreNika rAjAe anAthI munine vividha prakAranA bhoga bhegavavAne mATe vinati karI hatI. gAthA nA Avai-'suvvayA-suvrata' 3 su42 pratavANA bhuni12 'tume tvayA' tame 'bhikSubhAvaMmi-bhinubhAve' yAnA samaye 'jo-yaH' 2 'niyamo-niyamaH' niyama ciyo-cIrNaH' bhAyala cha, 'agAramAvasaMtassa-agAramAvizataH' gharamA nivAsa 421 / chatai 54 'sayo-sarvaH' te madhu 'tahA-tathA' te mAre 'saMvijaesaMvidyate' te pramANe manI 22. / 18 // sUtrArtha che suvata! tame sAdhu avasthAmAM je niyamo pALI rahyA che, te niyamanuM gharamAM rahIne paNa eja pramANe pAlana karaje. 18 For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre TIkA---'suvvayA' he sutrata ! zobhanaM prANAtipAtaviramaNalakSaNavataM niyamAnuSThAnaM yatya tatsaMbodhane he subA ! 'tume' tyA 'vivakhu mAmi' bhikSumAve saMyame 'je' yA 'niyayo' niyamaH paMcamahAvratAdirUpaH pravajyAvasare 'viSNo' cIrNaH anuSThitaH 'AgAramAvasaMtassa' AgAramAvasatastava-gRhavAsam adhivasatastava 'savve' sarva: paMcamahAvratAdi; / 'tahA' tathaiva 'saMvijjae' saMvidyate / he sundaravratadhArin ! pravajyAgrahaNasamaye yo hi paMcamahAbratAdirUpo niyamastvayA svIkRtaH, sa so'pi yathaivapUrvamAsIt tathaiva gRhanAse'pi rakSito bhaviSyatIti tabatabhaMgabhayena sUkhopamoge mA zithilIbhavediti bhAvaH // 18 // punarapyAha--'cira' mityaadi| mUlam-ciraM dUijjamANasta doso dANiM kuto tava / iccheva NaM nimaMteti nIvAreNa va sUyaraM // 19 // chAyA--ciraM viharato doSa idAnIM sa kutastava / __ityeva nimantrayanti nIvAreNeva sUkaram // 19 // TIkArtha-prANAtipAta viramaNa Adi vrata jisake samIcIna ho, vaha suvrata kahalAtA hai| yahA~ use saMbodhana karake kahA gayA hai-he subama ! tumane sAdhu avasthA meM paMcamahAvana Adi jo niyama pAle haiM gRhasthI meM rahate hue bhI vahI saba jyoM ke tyoM bane rheNge| ___ Azaya yaha hai ki sAdhu paryAya meM tumane jina niyamoM ko pAlana kiyA hai, una niyamoM kA gRhavAsa meM bhaMga nahIM hogaa| ve jyoM ke tyoM raheMge / ataeva niyama bhaMga ke bhaya se sukhoM kA upabhoga karane meM zithila mata banoM // 18 // TIkAtha-prANAtipAta viramaNa Adi vatanuM je samyapha prakAre pAlana kare che, tene suvrata kahe che. ahIM sAdhune "suvata' pada dvArA saMbodhana karIne rAjA Adi pUrvokta leke A pramANe kahe che ke - he suvata ! pravajyA aMgIkAra karyA bAda Ape prANAtipAta viramaNa Adi pAMca mahAvratanI je prakAre ArAdhanA karI e ja prakAre gRhavAsamAM rahIne paNa Apa te vratanI ArAdhanA karyA karaje. te niyamanuM pAlana karavA mATe sAdhuparyAyamAM rahevAnI zI AvazyakatA che gRhavAsamAM rahIne paNuM Apa te niyamanuM pAlana karI zake che gRhavAane svIkAra karavAthI te niyamene bhaMga thaze, e bhaya rAkhIne saMsAranA ane upabhega karavAthI vaMcita rahevAnI zI jarUra che! gAthA 18 For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam / 79 anvayArthaH--(cira) ciracirakAla (duHjamANassa) viharataH prAmAnugrAma gacchataH (13) sva (dANi) idAnIM (doso) doSaH (ko) kutaH naivAstidoSaH (iccevaM) ityevaM krameNa (nIvAreNa) nIvAreNa brIhivizeSakaNadAnena (sUyaraMva) karamica (nimaMte ti) nimaMtrayaMti-bhogabuddhi kArayantIti // 19 // ___TIkA-he munizreSTha ! 'cira' ciraM bahukAlam 'duijjamANassa' viharataHsaMyamAnuSThAnapUrvakaM grAmAnugrAmaM viharatastava 'dANi' idAnImetasmin samaye (kuto) punaH kahate haiM-'ciraM duijanamANasma' ityaadi| zabdArtha-he muni zreSTha ciraM-ciram' bahuta kAla se 'daijjamA jasta-viharata: saMyama kA anuSThAnapUrvaka grAmAnugrAma vihAra karate hue 'taba-taba Apa ko 'dANi-idAnoM isa samaya 'doso-doSA' doSa 'kao-kunA kaise ho sakatA hai 'icce-ityevam' isa prakAra 'nivAreNa-nIvAreNa' cAvala ke dAnoM kA lobha dikhAkara 'sUyaraMva-sUkaramiya' sUkara ko jaise loga phasAte haiM isI prakAra muni ko 'nimaMteti-nimaMprayanti' bhoga bhogane ke lie nimaMtrita karate haiM // 19 // ___ anvayArtha-cirakAla taka saMyama vihAra karane vAle tumheM aba doSa kaise laga sakatA hai ? isa prakAra bhogoM ke lie AmaMtrita karake ve loga sAdhu ko usI prakAra lubhAte haiM, jaise cAvala ke kaNoM se zUkara ko lubhAyA jAtA hai // 19 // qNI teyo tane 3 cha ?-'ciraM dUijjamANassa' tyA zAya- munizreSTha 'ciraM-ciram' ma ein mthI 'dUijjamANassa -viharataH' yamana anuSThAna : zrAbhAnuzrAma vihAra 42i Rai 'va-tava' mApane dANi-idAnoM' mA samaye 'doso-doSaH' 5 'kao- kutaH vI zate yA cha 1 'icva- ityevam' mA pare 'nIzareNa-nIvAreNa' yomAnA hAyA mAnA sosa hemAna 'sUyaraMva-sUkaramitra' sUne thI zata maannuse| sAvachatevA mAre munina nimaMti-nimaMtrayanti' me-pAnA bhATa nibhatrita 42 cha.118 - sUvArtha -dI kALathI Apa saMyamanI ArAdhanA karI rahyA che, te have Apane keI paNa doSa pazI zake tema nathI ! jevI rIte cAkhAnA dANA pAtharI daIne zUkarane (sUvarane) lalacAvavAmAM Ave che, e ja pramANe leke dvArA sAdhune bhegomAM Asakta karavA prayatna karAya che. 1lA TIkAI- teo tene kahe che) he munizreSTha ! Ape cirakALa paryA, For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kutA-kasmAtkAraNAt te 'doso' doSaH, saMsmArapAlanapUrvakaM vihArakAriNaH sarvamapi pApaM vinaSTam / tapasA kSIgaklezasya bhavato'taH paraM naiva pApaM saMbhavati / tapAmamAtrAdeva ato vastrAlaMkArAdibhiH kRte'pyupabhoge na te pApasaMbhAvaneti bhAvaH / icce' ityevai prakAreNa sAdhu te nakravatyodayA / 'nimaMteti' nimantrayanti / nIgarega mUyara va nIvArega mukaramitra / yathA nIvArAdi dhAnyavizepANAM pralobhanaM dayA badhikastaM mukara garne pAtayati / tadvadime rAjAno muni pralobhya yAtanAya prayatante / he sAdho ! bhAtA cirakAlaM saMyamAnuSThAnaM kRtam , ataH paraM strIvastrAdibhogenApi bhavato doSo na bhaviSyati / evaM pralobhanakamA. manya sAdhumapi lokAH pAtayanti, sakara dhAnyadAne ne veti bhAvaH // 19 // TIkArtha--(ve kahate haiM) he munizreSTha ! Apane cirakAlaparyanta saMyama vihAra kiyA hai arthAt saMgama kA pAlana karate hue grAmAnugrAma viSa raNa kiyA hai, aba Apa ko pApa kA sparza kaise ho sakatA hai ? saMyama pAlanapUrvaka vihAra karane vAle ke sabhI pApa naSTa ho cuke haiM / tapasyA ke dvArA Apa ke sabhI kleza kSINa ho cuke haiN| Apa ko aba pApa kaisA ! usa tapa ke prabhAva se aba Apa ko pApa kA sparza nahIM hogA, bhale hI Apa batra gaMdha alaMkAra Adi kA bhoga kreN| isa prakAra kaha kara ve cakravartI Adi sAdhu ko bhogopabhoga ke lie AmaMtrita karate haiM / jaise cAvala Adi ke dAnoM kA pralobhana dekara va (zikArI) zukara ko gaDDhe meM girAtA hai, usI prakAra ve loga muni ko parita karane ke liye prayatna karate haiN| saMyamavihAra karyo che, eTale ke saMyamanuM pAlana karatA thakA Ape prAmAnugrAmamAM vicaraNa karyuM che. saMyamanI dIrghakALa pati ArAdhanA karavAne lIdhe ApanA saghaLAM pApa naSTa thaI cUkyAM che. tapasyA dvArA ApanA saghaLAM pApe kSINa thaI cukayAM che have Apane pApane sparza ja kevI rIte thaI zake? ApanA te tapanA prabhAvathI Apane pApane sparza ja nahIM thaI zake! -vastra, gaMdha, alaMkAra Adine upabhoga karavA chatAM Apane pApa sparzI zake tema nathI?" te Apa tene upabhoga zA mATe karatA nathI A pramANe rAja, rAjamaMtrI, purohita ADhi jane sAdhune bhegIpabhega pratye AkarSe che. jevI rIte cokhA AdinuM pralobhana daIne zikArI bhUkarane khADAmAM pADI nAkhe che, eja pramANe loke munine saMyamanA mArgathI calAyamAna karIne saMsArarUpa khADAmAM tenuM patana karAvavA prayatna kare che. For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatith.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kailassagarsuri |e' ityaadi| samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 1 mUlam-coiyA bhikkhucariyAe acayaMto jvittye| ' tattha maMdA visIyaMti ujANasi va dubblaa||20|| chAyA--noditA bhikSucaryayA'zaknuvanto yApayitum / ___ tatra mandA viSIdanti udyAna iva durbalAH // 20 // anvayArthaH--(bhikkhucariyAe) bhikSAvaryayA (coiyA) noditAH (javittae) yApayitum (acayaMtA) azaknuvantaH (taHtha) tatra-tasmin saMyame (maMdA) mandAH abhiprAya yaha hai-he sAdho ! Apane dIrghakAlaparyanta saMyama kA anuSThAna kiyA hai, ataeva aba strI vastra Adi kA upabhoga karane para bhI Apa ko doSa nahIM lgegaa| isa prakAra pralobhana dekara aura viSayabhogoM ke lie AmaMtrita karake rAjA Adi loga sAdhu ko patita karate haiM, jaise vadhaka-zikArI anna ke kaNoM se lu bhAkara zakara ko phaMsAte haiM / / 19 / 'coiyA bhikkhucariyAe' ityAdi / zabdArtha--'bhikkhucariyAe-bhikSAcaryayA' sAdhuoM kI mAmAcarI ko pAlana karane ke lie 'coiyA-noditAH' AcArya Adi ke dvArA prerita kie hue 'javittae-yApayitum evaM usa sAmAcArI ke pAlanapUrvaka apanA nirvAha 'acayaMtA-azaknuvantaH' nahIM kara sakate hue 'maMdA-mandAH' ajJAnijana 'tattha-tantra' usa saMyama meM 'visIyaMti-viSI. A kathanane bhAvArtha evo che ke- sAdhe! Ape dIrghakALa paryanta saMyamanI ArAdhanA karI che, tethI have strI, vastra, Adine upabhoga karavA chatAM paNa Apane doSa lAgaze nahIM! A prakAranA pralobhane dvArA rAjA Adi pUrvokta leke sAdhune viSayabhego pratye AkapIne tenuM patana kare che. jevI rIte zikArI rekhAnA kaNa batAvIne karane phasAve che, e ja pramANe leka gopabheganI sAmagrI dvArA sAdhune lalacAvIne tene saMyamanA mArgathI calAyamAna kare che. chelalA 'coiyA bhikkhucariyAe' tyA zAya-- bhikkhucariyAe-bhikSAcaryayA' sAdhumAnI samAyArIne pAsana 421nA bhATa coiyA-nodittAH' mAyA bagerenA dvArA prerita 42 'javittae -yApayitum' te sAbhAyArInA pAvana pU' paataane| nirvADa 'acayaMtAazaknuvantaH' nA 42N Asdi 'maMdA-mandAH' bhUbha mANUsa 'tattha-tatra' samayamA sa0 11 For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre jaDAH (visIyaMti) viSIdanti zithilA bhavaMti, (ujjANaMsi) udyAne uccamArge (dubalA va) durbalA vRSamA iva asamarthAH bhavantIti // 20 // TIkA--ihA''nantarye'rthe samupanyastastasyopasaMhArArthamAha-'bhikkhucariyAe' bhikSuryAyAm bhikSUNAM sAdhUnAmudyuktavihAriNAM, cariyA-caryA dazavidha-cakravAla, sAmAcArI, icchA, mithyetyAdikA / tAdRzacaryayA-'coiyA' noditAH AcAryAdimiH preritAH, sAdhUnAmAcAraparipAlanAya 'javittaye' yApayitum sAdhusamAcAre azaktimantaH / svanirvAha karaNe-'aca yaMtA' azaknuvantaH / 'maMdA' maMdA: kAtarAH alpasatvAH jIvAH, 'tattha' tasmin saMyamaparipAlane / 'visIyaMti' viSI. danti' zithila ho jAte haiM 'ujjJaANasi-udyAne' uce mArga meM 'dunchlaay-durvlaa|' iva durbala baila jaise gira jAte haiM arthAt mUrkha jana saMyama se calita ho jAte haiM / 20 / anvayArtha--bhikSucaryA arthAt sAdhu kI samAcArI kA pAlana karane ke lie prerita kiye hue aura usakA pAlana karane meM samartha na hote hue manda sAdhu saMyama meM zithila ho jAte haiM usakA parityAga kara dete haiM, jaise ucca mArga meM arthAt caDhAva meM durbala baila asamartha ho jAte hai||20|| __TIkArtha-jo viSaya pahale pratipAdana kiyA gayA hai, usakA upasaMhAra karane ke lie kahate haiM-zAstrAnusAra vihAra karane vAle muniyoM kI icchAkAra mipAkAra Adi dasa prakAra kI sAmAcArI kahI gaI hai| usa sAmAcArI kA pAlana karane ke liye jaya AcArya Adi ke dvArA preraNA kI jAtI hai aura sAdhu usakA pAlana karane meM samartha nahIM hote 'visIyati-viSIdanti' zithita naya cha, 'ujANasi-udyAne' yA bhAgabhAM 'dubbalAva-durbalAH iva' hu An vI rIta paDI jaya mathAt ya2 mANasa saMyamathI calita thaI jAya che. 20 sUtrArtha-jevI rIte durbaLa baLa sIdhuM caDhANa caDavAne asamartha hoya che, eja pramANe sAdhunI samAcArInuM pAlana karavA mATe game teTale prerita karavAmAM Ave, te paNa tenuM pAlana karavAnuM sAmarthya je sAdhumAM na hoya, te sAdhu saMyamanA pAlanamAM zithila thaI jAya che ane saMyamane parityAga paNa karI nAkhe che. pAro TIkArtha -A uddezAnA pahelAnA sUtramAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te viSayano upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke-sAdhuoe IcchAkAra, mithyAkAra Adi dasa prakAranI samAcAronuM pAlana karavuM paDe che, AcArya dvArA A sAdhu samAcArInuM pAlana karavAnI sAdhuone vAraMvAra preraNA ApavAmAM AvatI hoya che. paraMtu kaI kaI alpasatva, mandamati ane kAyara sAdhu tenuM For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam == phaeN danti, viSaNNAH zithilayatnAH saMyamarahitAH bhavanti / dRSTAntaM darzayati- 'ujjAsi' udyAne, UrdhvAnamudyAnam, mArgasya uccabhAgaH, tasmina udyAnAgrabhAge pRSThe dhRtamahAbhArA 'dubalA' durbayAH vRSabhAH / 'va' iva yathA durbalA vRSabhAH pRSThe dhRtamahAbhArA mArgasya kacinnatonnatabhAgamAsAdya tamatikramitumasamarthAH bhAraM parityajanti / tathA saMyame mokSamArge dhRtapaMcamahAvratabhAraM voDhumasamarthAH zithilavihAriNo bhavanti / yadvA mahApuruSaiH sevitaM saMyamaM parityajanti te kAtarAH iti bhAvaH // 20 // 2 mUlam - avayaMtA va lRheNaM upahANeNa tajiyA / tattha maMdA visIti uANasi jararaMgavA // 21 // chAyA - azaknuvanto rUkSeNa upavAnena varjitAH / - tatra gaMdA viSIdanti udyAne hi jagadravAH ||21|| anvayArtha : - - (laheNaM) rUkSega = saMyamena (acayaMtA) azaknuvantaH tathA ( ubahANeNa upadhAno tapasA ( vajjiyA) tarjitAH pIDitAH (maMdA) mandAH = kAtarAH haiM, taba ve alpasatva maMda kAghara saMghama meM viSaNNa ho jAte haiM arthAt saMyama kA parityAga kara dete haiM / isa viSaya meM dRSTAnta dikhalAte haiMjaise UMce arthAt caDhAva vAle mArga meM, bhAra se lade durbala baila asamartha ho jAte haiM, use pAra nahIM kara pAte haiN| usI prakAra saMyama yA mokSamArga meM, dhAraNa kie hue paMcamahAtoM ke bhAra ko vahana karane meM asamartha hokara ve saMyama ko tyAga dete haiM yA ve kAyara mahApuruSoM dvArA sevita saMgama kA parityAga kara dete haiM ||20 // 'acayaMtA va laheNaM' ityAdi / zabdArtha -- 'laheNaM-rukSeNa' viSayAsvAdarahita rUkSa saMyama ko pAlane meM 'acayaMtA - azaknuvantaH' asamartha tathA uvahANeNa upadhAnena' pAlana karavAne samartha hAtA nathI, tethI tee sayamanA parityAga karIne phrI gRhavAsane svIkAra kare che. jevI rIte ni`La khaLado sIdhA caDhANavALA mArga para bhAre bejAnuM vahana karavAne asamartha hAya che, eja pramANe sayamanA mAge-mokSamArge prayANu karanArA alpasattva sAdhue paNa pAMca maha'tratA tathA sAdhunA AcArAnuM pAlana karavAne asamartha hovAne kAraNe sayamanA parityAga karI de che. dRDha AtmabaLavALA puruSe ja sayamanuM pAlana karI zake che. gAthA 2nA 'acayatA va luhe ' zabdArtha -'lUheNaM-rUkSema' viSayAsvAda rahita 35 sayabhane ANavAmAM 'avayaMtA-mazavantaH' artha tathA 'agaM upadhAnena' anazana vagere For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtre 'tastha' tatra saMyame (visIyaMti) viSIdaMti duHkhino bhavanti (ujANaMsi) udyAne uccamArge (jaraggavA va) jaradvA isa jIrNavalIvardavat duHkhitA bhavantIti // 21 // TIkA--'lUheNaM' rUkSeNa=viSayAsvAdarahitena saMyamenA''tmAnaM pAlayitum / (acayaMtA) azaknuvantaH, tathA 'uhANega' upadhAnena anazanAdinA bAhyA'bhya. ntareNogratapasA / 'tajjiyA' tarnitA:-bAdhitAH santaH, 'tattha' tatra saMyame 'maMdA' mandA:-kAtarAH 'visIyaMti viSIdanti, 'ujjANasi' udyAne udyAnApronnatabhAge, 'jaraggavA' jaradvA 'da' iva jIrNazIgAH atidurbalAH vRddhA valIvardA iva, ardhAvasthitavikaTabhUbhAge-mArge yauvanasaMpannAnAM sazaktAnAmapi mahAvalIvardAnAmavasAdanaM anazana Adi bAhya aura Abhyantara ugratapa se 'tajjiyA-tarjitAH' pIDita 'maMdA-mandAH' manda buddhivAle 'tattha-tatra' usa saMyama meM 'visI. yaMti-viSIdeti' duHkhita hote haiM 'ujANaMsi-udyAne' UMce mArga meM 'jaraggavA va-jaradvA iva' baDhe baila ke jaisA duHkhita hote haiM // 21 // : anvayArtha--saMyama pAlana meM asamartha hote huye tathA tapazcaraNa se pIDita hokara kAyarajana saMyama meM viSAda kA anubhava karate haiM, jaise caDhAva vAle mArga meM bUDhe baila dukhI hote haiM // 21 // TIkArtha-rUkSa kA artha hai saMyama, kyoMki usameM viSayoM kA svAda nahIM hotaa| jo usakA pAlana karane meM asamartha hote haiM saMyamapUrvaka AtmA kA pAlana nahIM kara sakate, tathA anazana Adi bAhya tathA A pantara ugra tapazcaraNa meM pIr3A kA anubhava karate haiM, aise maMda mA bhane mAjhyanta2 tathA 'tavijayA-tarjitAH' pArita arthAta bhI 'maMdA-mandA' bhn| muddhiA 'tattha-tatra' te sayamamA 'visIyani-viSIdaMti' mita thAya cha, 'ujjANasi-udyAne' yA mAgamA 'jaraggavAva-jaradgavA iva' 527. mahanI samamita thAya che. // 21 // satrArtha-jevI rIte sIdhA caDhANavALA mArga para bhAre bejAnuM vahana karatAM vRddha baLada pIDA anubhave che, eja pramANe saMyamanuM pAlana karavAne asamartha hoya evA sAdhuo anazana Adi tapasyAnI ArAdhanA karatAM duHkhane anubhava karIne saMyama pAlana karavAmAM viSAda anubhave che. pArA TIkAtha-rUkSa A pada saMyamanuM vAcaka che, kAraNa ke temAM viSayonuM AsvAdana thatuM nathI. jeo tenuM (saMyamanuM) pAlana karavAne asamartha hoya cheAtmAne saMyamamAM daDha karavAne jeo zaktimAna hatA nathI, evAM kAyara ane alapasara munio anazana Adi bAhya tathA Abhantara tapasyAomAM pIDAne anubhava kare che. evAM maMda, kAyara sAdhune vRddha baLada sAthe sarakhAvavAmAM For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 85 saMbhAvyate / tatra kA kathA'tiduvailAnAM vRddhavalIvardAnAm / evamAvarttarahitasya dhairyazAlino vivekino'pi yadA'vasAdanaM saMbhAvyate tadA kA kathA jagadupadravopadrutAnAM mandAnAmiti bhAvaH / saMyamaparipAlane'samarthAstathA tapasA bhItabhItA mandamajJAH sAdhanaH saMyamamAgeM tathA klezamanubhavanti, yathA atyuccamArge vRddhA durbalA vRSamA iti // 21 // upasaMharannAha-mUtrakAraH-evaM' ityaadi| mUlam-evaM nimaMtaNaM laddhaM mucchiyA giddhA itthiisu| ajjhovavannA kAmehiM coijaMtA gayAgihaM ||22||tti bemi|| chAyA--evaM nimantraNaM labdhyA mUcchitA gRddhAH strISu / ___adhyupapannAH kAmeSu nodyamAnA gatA gRham // 22 // iti brviimi|| arthAt kAyara loga usI prakAra duHkhI hote haiM jisa prakAra bUDhe evaM durvala baila sIdhe caDhAva vAle vikaTa mArga meM asamartha ho jAte haiM ? aise mArga meM yauvanasampanna aura zaktizAlI baDe baDe baila bhI hAra mAna sakate haiM jo bUDhe evaM nibala bailoM kI to bAta hI kyA hai| AvartI se rahita dhairyavAn aura vivekazAlI muni bhI hAra mAna sakate haiM to dUsaroM kA upadrava hone para adhIra loga kyoM nahIM hAra mAnege ? Azaya yaha hai ki saMyamapAlana meM asamartha aura tapasyA se pIDita hue adhairyavAna sAdhu saMyama ke mArga meM kleza kA anubhava karate haiM, jaise bUDhe evaM durbala baila caDhAva vAle mArga meM duHkhI hote hai // 21 // Avela che. jevI rIte vRddha, nirbaLa baLade sIdhA caDhANavALA viTa mAga para bejAnuM vahana karatA pIDA anubhave che, e ja pramANe apasava, kAyara puruSo paNa saMyamabhAranuM vahana karatA pIDA anubhave che. sIdhA caDhANavALA mArga para bejAnuM vahana karavAmAM yauvana ane zaktisaMpanna baLade paNa je pAchAM paDe che, te vRddha ane nirbaLa baLadanI te vAta ja zI karavI? e ja pramANe ugra upasargo ane parISahe AvI paDe tyAre bhalabhalA dhairyavAnuM ane vivekazALI munie paNa saMyamanA mArgethI calAyamAna thaI jAya che, te adhIra ane kAyara munijanenI te vAta ja zI karavI? A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte vRddha ane kamajora baLada caDhANavALa mArga kApatAM duHkhI thAya che, e ja pramANe alapasatva ane abairyavAna sAdhue saMyamannAranuM vahana karavAmAM kalezane anubhava kare che, kAraNa ke teo pAMca mahAvrata, sAdhu sAmAcArI ane tapasyA AdinuM pAlana karavAne asamartha hoya che. 21 For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH - (evaM) evamuktapakAreNa (nimaMtaNa) nimaMtraNamAmaMtraNaM (ladhu) labdhvA (mucchiyA) mUJchitAH (isthIsu giddhA) strISu gRddhA-gRddhibhAvamAgatAH (kAmehiM) kAmaiH (anjhopavanA) adhyupapannAH (coijjatA) nodyamAnAH (giha) gRhaM (gayA) gatA iti // 22 // TIkA--'evaM' evam pUrvoktAkAreNa, rAjA'mAtyabrAhmaNAdibhiH / nimataNaM' nimantraNam anukU laparIpaharUpabhoga bhogAya 'la ' labdhvA pApya 'mucchiyA' 'evaM nimaMtaNaM la ' ityAdi / zabdArtha--evaM-evam' pUrvokta prakAra se 'nimaMtaNaM-nimaMtraNam' anukUla parISaharUpI bhoga bhogane ke lie AmaMtraNa 'laDhuM-labdhvA' pAkara 'mucchiyA-mUcchitAH' kAma bhogoM meM Asakta 'itthIsu-giddhA' striSu gRddhAH striyoM meM Asakti vAle aura 'kAmehi-kAmaiH' kAma bhogoM meM ajjhovavannA-adhyupapannAH' dattacitta puruSa 'coijjaMtA-nodyamAnAH' saMyama pAlane ke liye AcArya Adi ke chorA prerita karane para bhI 'gahagRham' ghara ko 'gayA-gatAH' cale jAte haiM // 22 // ____ anvayArtha-isa prakAra AmaMtraNa pAkara mohagrasta hokara striyoM meM evaM kAmabhogoM meM Asakta ghane hue kaI kAyara sAdhaka saMyama pAlana kI preraNA pAkara bhI punaH ghara lauTa gae haiM // 22 // - TIkArtha-pUrvokta prakAra se rAjA, amAtya, brAhmaNa Adi ke dvArA anukUla parISaharU bhoga bhogane kA nimantraNa pAkara mohagrasta bana 'evaM nimaMtaNaM laTuM' tya. zahA-evaM-evam' pUti 2thI 'nimaMtaNa-nimaMtraNam' manu parISa 3pI loga sAgavAnA bhATa bhAbhatra 'laDhuM-labdhvA' pAbhIka 'macchiyA -mUrchitAH' mAgomA bhAsata 'itthIsu giddhA' striSu gRddhAH niyomA mAsatira bhane 'kAmehi-kAmaH' malegomA 'ajhovavannA-adhyupapannAH' ittayitta 535 'coijjaMtA-nodyamAnAH' saMyama pAyAnA bhATe mAyA mere dvArA prerita 423 // cha / 55 'giha-gRham' ghare 'gayA--gatAH' pAchA 14 . // 22 // sUtrArtha prakAre rAjA Adi dvArA AmaMtraNa maLavAne kAraNe, kAyara sAdhuo mehagrasta thaIne, tathA strIo ane kAmagomAM Asakta thaIne, a ya ya Adi dvArA saMyamamAM avicala rahevAnI preraNA maLavA chatAM paNa saMyamane tyAga karIne guDavAsamAM AvI gayAtA ghaNA dAkhalAo mejuda che. 22aa TIkAtha-pUrvokta prakAre rAjA, amAtya, brAhmaNa, kSatriye Adi dvArA anukULa parISahe rU5 bhega bhegavavAnuM nimaMtraNa maLavAne kAraNe, keTalAya kAyara For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 87 mUcchitAH AsaktAH kAmabhogeSu 'itthI' strISu giddhA' gRddhAH mUJchitA!= 'kAmehiM' kAmaiH kAmabhogeSu 'anjho vavannA' adhyupapannAH dattacetasaH samAsaktA iti yAvat / 'coijjaMtA' nodyamAnAH saMyamapAlanAya preritAH AcAryAdibhiH / 'gihaM gayA' gRhaM gatAH, preritAstu saMyamapAlanAya, kintu samUlamavahatya saMyama gRhaM gatAH / viSayopabhogakaraNabhUtaM vastrahastyAdidAnapUrvakaM vipralomitA viSayopabhogaM prati rAjAdiminimantraNaM saMmApya gurukarmANaH saMyamapAlane kAtarAH jIvAH sthAdiSu samAsaktacittAH pravrajyAM parityajya gRhavAsino bhavanti / iti zabdaH uddezakaparipsamApti bodhakaH / sudharmasvAmI kathayati jaMbusvAminaM pati tIrthakaroditaM vacanAhaM bravImi ||iti // 22 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUpitabAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "samayArthabodhinyAkhyAgaM" .. vyAkhyAyAM tRtIyAdhyayanasya dvitIyodezakaH samAptaH // 3-2 // kara tathA kAmabhogoM meM gRddha hokara tathA striyoM meM Asakta hokara AcArya Adi ke dvArA saMyama kA pAlana karane kI preraNA hone para bhI saMyama ko naSTa karake ghara lauTa gaye haiN| ___ abhiprAya yaha hai ki viSayabhoga ke sAdhana vastra hAthI Adi ke dAna dvArA viSayopabhoga ke lie lubhAe hue, rAjA Adi kA nima. ntraNa pAkara gurukarmI evaM saMyama ke pAlana meM kAyara jIva striyoM Adi meM Asakta citta hokara dIkSA ko tyAga dete haiM aura gRhastha bana jAte haiN| ___"iti" zabda uddezaka kI samApti kA sUcaka hai| sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM-maiM tIrthaMkarota vacana hI tumheM kahatA hU~ // 22 // sAdhue saMyamane tyAga karIne ghera pAchAM pharI gayAnA dAkhalAo maLI Ave che. evAM sAdhuone AcAryo dvArA saMyamanA mArge sthira rahIne AtmakalyANa sAdhavAnI preraNA te maLatI ja hoya che, paraMtu rAjA Adi pUrvokta saMsArI leke temane kAmago pratye AkarSavA prayatna karatA hoya che. te kAraNe strIomAM tathA kAmagomAM Asakta thaIne te kAyara, gurukama sAdhuo saMyamane mArga cheDI daIne saMsAramAM punaH praveza kare che. ___ 'iti' mA 56 uddezAnI samAtinusUya che. sudharmA svAmI potAnA ziSyone kahe che-meM Apane je upadeza Ape che, te tIrthakara dvArA prarUpita hevAthI pramANabhUta che." rA For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 3READ sUtrakRtAGgasUtre // atha tRtIyoddezakaH mArabhyate // upasargaparijJAyAM kathito dvitIyoddezakaH / adhunA tRtIyoddezakaH prArabhyate / ihAnantaroddezakadvaye'nukUlapatikUlopasargayonirUpaNaM kRtam / tairupasa stapAsaMyamavirAdhanA bhavatIti tRtIyodeza ke pratipAdayiSyati / anena saMbandhenA''gatasya tRtIyoddezakasyedamAdimaM sUtraM-'jahA saMgAma' ityaadi| mUlam -jahA saMgAmakAlaMmi piTuo bhIru vehi| valayaM gahaNaM maM koi jANai parAjayaM // 1 // chAyA-yathA saMgrAmakAle pRSThato bhIruH prekSate / valayaM gahanamAcchAdakaM ko jAnAti parAjayam // 1 // tIsarA uddezaka upasargaparijJA adhyayana ke dUsarA uddeze kA vyAkhyAna ho cukA / adha tIsarA uddezaka kA prArambha kiyA jAtA hai| pUrva ke do uddezakoM meM pratikUla aura anukUla upasargoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai / una upasargoM se tapa aura saMyama kI virAdhanA hotI hai, yaha viSaya tRtIya uddezaka meM pratipAdana kiyA jaaegaa| isa sambandha se Ae hue isa uddeze kA yaha Adi sUtra hai-'jahA saMgAma0' ityAdi / zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'saMgAmakAlaMmi-saMgrAmakAle' zatru ke sAtha yuddha ke avasara meM 'bhIru-bhIruH' kAyara puruSa 'piTumo-pRSTataH' pIche kI ora 'valayaM-valayam' gartAdika 'gahaNaM-gahanam' gahana sthAna 'NUma-AcchAdakam' valayAkAra chipA huA sthAna parvata ke guhAdika trI zAno paarupasarga parijJA adhyayanane bIjo uddezaka pUre thaze. have trIjA uddezakane prAraMbha thAya che. pahelA be uddezakamAM pratikULa ane anukULa upasargonI prarUpaNa karavAmAM AvI che. te upasargo vaDe tapa ane saMyamanI virAdhanA thAya che, A viSayanuM A trIjA uddezakamAM pratipAdana karavAmAM Avaze. AgalA udezaka sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA A uddezakanuM paheluM sUtra A pramANe che.-'jahA saMgAma0' tyAha zahAtha-'jahA-yathA' 2vIzata 'saMgAmakAlaMmi-saMgrAmakAle zatrunI saathen| yuddhanA avasaramA 'bhIru-bhIraH' Aya2 535 "piTU o-pRSTataH' pAnI mA 'valaya-valayam' yaa||2 gatAhi 'gahaNaM-gahanam' gaThana sthAna 'NUma-AcchAdakam' 75 sthAna, 5'tanI zuzavANu kore sthAna 'vehai-prekSate' ne cha For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samathArthavodhinI TIkA pra.zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 89 anvayArtha (jahA) yathA (paMgAmakAlaMmi) saMgrAmakAle ripuyuddhAvasare prApte sati (bhIru) bhIruH kAtaraH (piTThabho) pRSThataH prathamataH (valaya) valayam valayAkAra gartAdikaM (gahaNaM) dhavAdivRkSAdigahanasthAnam (NUma) AcchAdakaM pacchanaM giriguhAdikaM (vehai) prekSate (parAjayaM) parAjayaM (ko jANai) ko jAnAti iti // 1 // ____TIkA-kaThinArthA'vabodho mandamatInAM na dRSTAntamantareNa saMbhavati / sati ca dRSTAnte kaThinArthopyavabudhyate / iti anvayavyatirekAbhyAM mandamatInAm arthA'vabodhe dRzAntasya kAraNatA samadhigatA. iti prathamato dRSTAntameva darzayatipratipAdyArthA'abodhe-'jahe' ityAdi / 'jahA' yathA 'saMgAmakAlaMmi' saMgrAmakAle, sthAna 'vehai-prekSate' devatA hai 'parAjaya-parAjayam' kisakA parAjaya hogA 'ko jAgAi ko jAnAti' kauna jAnatA hai // 1 // ___ anvayArtha jaise saMgrAma kA avasara Ane para bhIrU puruSa prAraMbha meM hI pIche kI tarapha golAkAra khaDA, gahana arthAt vRkSavela Adi se AcchAdita gahana sthAna evaM parvata kI guphA Adi dekhatA hai (aura socatA hai ki) kauna jAne parAjaya ho jAe // 1 // TIkArtha--mandabuddhiziSya dRSTAnta ke vinA kaThina artha ko nahIM samajha sakate / dRSTAnta ho to kaThina artha bhI samajha meM A jAtA hai| isa prakAra anvaya aura vyatireka ke dvArA manda matiyoM ke liye artha samajhane meM dRSTAnta kAraNa hai, yaha bAta siddha hai| ataeva yahAM jo artha kahA jAne vAlA hai, usako samajhAne ke lie sarvaprathama dRSTAnta hI pradazita kiyA jAtA hai| vaha isa prakAra se hai jaise yuddha kA avasara upasthita 'parAjayaM-parAjayam' / 52045 tharI 1 'ko jANA-ko jAnAti' hai| ke ? // 1 // sUtrArtha-yuddhane prasaMga AvI paDe tyAre bhIru puruSa yuddhanA prAraMbhe ja, pAchaLanI bAjue goLAkAra khAI, vRkSo ane latAothI AcchAdita gahana sthAna ane parvatanI guphA Adi chUpAI javA lAyaka sthAnenI ja tapAsa karato rahe che, kAraNa ke tene e Dara rahe che ke yuddhamAM kadAca parAjaya paNa thAya ! nA TIkAI-mada buddhivALo ziSya dAna dvArA kaThaNamAM kaThaNamAM arthane paNa samajI zake che. A prakAre anvaya ane vyatireka dvArA artha samajavAnA kAryamAM mandImati ziSyane mATe daSTAnta madada rUpa thaI paDe che, A vAta te siddha ja che. tethI pite je viSaya samajAvavA mAge che. tenuM sUtrakAre daSTAnta sU012 For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasane saMgrAmasamaye upasthite sati 'bhIru' bhImA prabalazatruparasatIkSNAsikuntazakti prabhRtizastrAghAtena bibheti yaH sa bhIruH kAtaraH puruSaH 'piTTo' pRSThatA-prathamata eva 'valayaM' vala pam-parikhAm , yatra jalaM valayAkAreNa vyavadizataM bhavati, tAdRzaM durgasthAnam / tathA gahaNaM' gahanam , kaThinasthAnaM duHkhanidezagAdikaM sthAnam / tathA-'ma' AcchAdakaM vRkSAdibhirAkIrNa girigrahAdisthAnam 'vehai' prekSate-pazyati AtmanastrANAya bhIrUH puruSa e cintayati-parAnayaM' parAjayam phokaH 'jANaI' jAnAti, kadAcidalpabalo'pi jayati, bahubalo'pi parAjayam AsAdayati / prathamata emA''smano rakSaNAya sthAnamanveSayati / yataH 'jIvan naro bhadazatAni pazyet' iti / tasmAt prathamata eva svaprANatrANasthAnamavalokayati / hone para, sapala zatru ke dvArA atyanta tIkSNa talavAra, bhAlA zakti Adi zastroM ke AghAta se Darane vAlA bhIru arthAt kAyara puruSa pahale se hI, pIche kI ora valaya yA parikhA ko, jisameM jala golAkAra rUpa meM rahatA hai, dekhatA hai / athavA vaha gahana arthAt aise kaThina sthAna ko dekhatA hai, jahAM bar3I kaThinAI se praveza kiyA jAya yA nikalA jAya / yA vaha vRkSa Adi se AcchAdita giri guphA Adi sthAnoM ko anveSaNa karatA hai| vaha bhIru socatA hai parAjaya ko kauna jAnatA hai| kabhI kabhI nirbala bhI jIta jAtA hai aura balabAna bhI hAra jAtA hai| aisA socakara vaha apane prANa bacAne ke lie pahale se hI sthAna kI talAza karatA hai| kyoMki kahA hai-'jIvana naro bhadra zatAni pazyet' ityaadi| dvArA ja ahIM pratipAdana karyuM che-jevI rIte yuddhane prasaMga AvI paDe tyAre sabaLa zatrunA atyaMta tINa talavAra, tIra, bhAlA Adi zastronA ghAthI DaranA kAyara puruSa pahelethI ja chUpAI javA lAyaka sthAnenI zodha karatA rahe che. evA sthAne ahIM gaNAvavAmAM AvyAM che-cAre bAju pANIthI gherAyeluM duzmana praveza na karI zake evuM sthaLa, jyAM praveza karavAmAM ghaNI muzkelI paDe evuM gahana sthAna, vRkSo ane latAothI AcchAdita giriguphA Adi sthAnanI te zodha karate rahe che. tene evo vicAra thAya che ke yuddhamAM jya thaze ke parAjaya thaze te koNa jANe che? kyAreka nirbaLa duzmane vijaya meLave che ane zuravIro hArI jAya che. A pramANe vicAra karIne te potAnAM prANa bacAvavAne mATe pahelethI ja AzrayasthAnanI zodha kare che. kahyuM paNa cha -'jIvan naro bhadrazatAni pazyet' 'pte| na2 sdr| -bhAsa pate For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMbodhitI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 upasargajanyatapaH saMyama virAdhanAni0 91 yathA kAtaraH puruSaH saMgrAmAtmAmeva yadi kadAcinmama parAjayaH upasthito bhavettadA mayA kiM karaNIyaM kathaM vA''tmA rakSagIya ityAdivivArya svarakSaNAya Adita eva durgAdInAmanveSaNaM karoti // 1 // 1 2 mUlam-muhuttANaM muhuttassa muhutto hoi tArisI / ' parAjiyA'vasappAmo iti bhIru uvaha // 2 // chAyA - muhUrtAnAM muhUrtasya muhUrtI bhavati tAdRzaH / parAjitA apamaH iti bhIrurupekSate // 2 // 'manuSya jIvita rahe to saiMkaDo kalyANa dekhatA hai|' ataH vaha apane prANoM ke rakSaNa ke lie pahale se hI sthAna kI khoja karatA hai / Azaya yaha hai ki kAyara puruSa saMgrAma se pahale hI, pIche kI ora durga Adi sthAnoM ko dekhatA hai ki kadAcit parAjaya kA sAmanA karanA paDA to maiM pIche bhAgakara kahAM chipUMgA aura apane prANa bacAUMgA // 1 // zabdArtha --- 'muddatANaM- muharttAnAm' bahuta muhatoM kA 'muddatassamuhatsya' athavA eka muhUrtta kA 'tAriso- tAdRzaH ' koI aisA 'muhuso hor3a murtI bhavati' avasara hotA hai 'parAjiyA - parAjitAH' zatru se parAjita hama 'avasappAmo avasarpAmaH' jahAM chipa sake 'iti iti ' aise sthAna ko 'bhI:- bhIruH ' kAyara puruSa 'uve hadda upekSate' socatA hai // 2 // rahe teA seMkaDo kalyANakArI prasage! dekhe che". A prakAranA vicAra karIne kAyara puruSa pahelethI ja peAtAnA prANunu rakSaNa karI zakAya evA sthAnanI zeSa karatA ja rahe che. A kathananA bhAvAtha e che ke kAyara puruSa sabAmanI zarUAta thayA pahelAM ja peAtAnAM prAdunI rakSAnA vicAra karyo kare che. kadAca yuddhamAM parAjaya thAya te pIDaDa karIne katyAM chUpAI javAthI potAnA prANAnI rakSA thai zakaze, tenA vicAra te pahelethI ja karI rAkhe che. keAI killA, parvatanI zukA Adi AzrayasthAnA te dhyAnamAM rAkhI le che. gAthA 15 zabdArtha --- 'guhUtANaM- muhUrtAnAm' maDu bhutanu' 'muttarasa muhurttasya' athavA U bhuhUrta nuM 'tArikhe vAza:' / 'muhuto hoi - muhUrtto bhavati' avasara hoya che 'parAjiyA para jitAH zatrurthII pazakti abhe 'avakhappAmoavasargamaH' yAM chupAI zaDIyo ' iti - iti' sevA sthAnane 'bhIru bhIruH' DAyara 53Sa 'ubehai - upekSate' niyAre he // 2 // For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre .. anvayArthaH- (muhuttANaM) muhurtAnAm (muhuttassa) muhUrtasyaikasya (tAriso) tAdRzaH (muhutto hoi) muhato'vasaraH bhavati (parAjiyA) parAjitAH zatrubhiH (avasappAmo) avasAmaH (iti) iti (bhIru) bhIruH kAtaraH (uvehai) upekSate-zaraNamiti // 2 // TIkA-'muhuttANaM' muhUrtAnAM kSaNAnAm anekeSAm , athavA 'muhuttassa' muhUrtasyaikasyaiva 'tAriso' tAdRzaH 'muhuto' muhUrtaH kAlavizeSalakSaNo'vasaraH 'hoi' bhavati, na sarvasmin eva kAle jayaH parAjayo vA saMbhavati / tatraivaM vyavasthite yadi vayaM parAjiyA avasappAmo' parAjitAH santaH asmH| iti evaM rUpeNa 'bhIru' bhIru:-kAyaraH puruSaH 'uvehai upekSApatpratIkArAya durgAdInAM zaraNaM prathamataH eva prekSate, manasi cinmayani sthAnAdikam / yadi mAdRzasya maraNanimittaM yudre upasthitaM bhave tadA AtmarakSaNArtha sthAnamavalokayati iti // 2 // anvayArtha--aneka muharmoM meM yA eka muhUrta meM aisA avasara hotA hai jabaki jaya parAjaya hotI hai / zatru se parAjita hokara hama kahAM bhAgeMge? aisA soca kara kApara puruSa zaraNabhUna sthAna kA anveSaNa karatA hai // 2 // TIkArtha--bahuta se muhUrtoM meM akSayA eka hI muhUrta meM aisA eka avasara rUpa kSaNa hotA hai jaba ki jaya parAjaya kA nizcaya hotA hai| sabhI kAloM meM jaya parAjaya nahIM huA karate / kadAcit parAjaya kA avasara A jAya to hama pIche bhAga sake, aisA mocakara kAyara puruSa Apatti ke pratIkAra ke lie durga-killA Adi ko pahale se hI dekha rakhanA hai| tAtparya yaha hai ki yuddha meM yadi mRtyu kA koI nimitta upasthita ho jAya to AtmarakSA ke lie sthAna kI khoja karatA hai // 2 / sUtrArtha--aneka muhUrtomAM athavA eka muhUrtamAM e avasara Ave che ke jyAre jaya para.jaya nakakI thAya che. kadAca yuddhamAM parAjita thaIne bhAgavuM paDe. te kyAM bhAgI javAthI Azraya maLI zakaze, tene kAyara puruSe pahelethI ja vicAra karI le che. kerA TIkArthaghaNuM muhUrtomAM athavA eka ja muhUrtamAM, jayaparAjayane nizcaya karAvanAra te eka ja avasararUpa kSaNa prApta thAya che. jIvanamAM jaya parAjayano prasaMga kAyama prApta thatuM nathI. kayAreka jayane prasaMga prApta thAya che ane kyAreka parAjayane prasaMga paNa prApta thAya che. kadAca yuddhamAM parAjaya thAya te dumananA hAthe maravA karatAM bhAgI jaIne jAna bacavavAnuM kAyara puruSane vadhu game che. tethI Azraya maLI rahe evAM durga Adi sthAne te dhyAnamAM rAkhI le che. yuddhamAM parAjita thaIne mRtyune bheTavAne badale te kAyara puruSa te durgAdimAM nAsI jaIne pitAnAM prANa bacAve che. gAthA rA. For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.1 upasargajanyatapaHsaMyamavirarAdhanAni0 93 mUtram-evaM tu samaNA ege avalaM naJcA Na appagaM / aNAgayaM bhayaM dissa avikappatimaM suyaM // 3 // chAyA-evaM tu zramaNA eke avalaM jJAtvA khelvAtmAnam / ___ anAgataM bhayaM dRSTvA'jakalpantIdaM zrutam // 3 // anvayArthaH-(evaM tu) evaM tu (ege samaNA) eke zramaNA:-alpamatayaH (appagaM) AtmAnam (avalaM) abalaM-yAvajjIvasaMghamabhAravahanAsamartham (NacA Na) jJAtvA khala (aNAgayaM) anAgataM (bhayaM dissa) bhayaM dRSTvA (imaM suyaM) idaM vyAkaraNa gaNitAdizrutam (avikappaMti) avakalpayanti iti // 3 // TokA--'evaM evam pUrvoktadRSTAntena-'ege samaNA' eke zramaNAH=eke zabdArtha--'evaM tu-evaM tu isa prakAra 'ege samaNA-eke zramaNaH' koI alpa mativAle zramaNa 'appA-AtmAnam' apane ko 'avalaM-aghalam' jIvanaparyanta saMyama pAlana karane meM asamartha 'NacvA Na-jJAvA khalu' jAnakara 'aNAgayaM-anAgatam' bhaviSyakAla ke 'bhayaM dissa-bhayaM dRSTvA' bhaya ko dekhakara 'ima-suyaM-idaM zrutam' vyAkaraNa evaM jyotiSa Adi ko 'adhikapaMti-avikalpayanti' apane nirvAha kA sAdhana banAte haiM // 3 // __anvayArtha--isI prakAra koI koI alpamati zramaNa apane ko nirSala arthAt jIvanaparyanta saMyama kA bhAra vahana karane meM asamartha jAnakara bhAvI bhaya ko dekhakara vyAkaraNa gaNita Adi zruta kI kalpanA karate haiM // 3 // TIkArtha--pUrvokta dRSTAnta ke anusAra koI koI alpasatva kAyara zA --'evaM tu-evaM-tu' / 12 'ege-samaNA-eke zramaNAH' adha bha65zuddhivANA zrama 'appAM-AtmAnam' pAtAne 'abalaM-abalam' 41 payata sayama pAlana 42pAmA asamartha 'NaccA Na- jJAtvA khalu' oneIne 'aNAgayaM-anAgatam' bhaviSya11 "bhayaM dissa-bhayaM dRSTvA ' mayane nana 'imaM suyaM-idaM zrutam' vyA326] savayotiSa vagairene 'avikapati-avikalpayanti' potAnA nivaDana sAdhana nAva che. // 3 // sUtrArtha_eja pramANe kaI kaI alpamati sAdhu saMyama rUpa bhAranuM jIvanaparyata vahana karavAne potAnI jAtane asamartha mAnIne, bhAvI bhayane Ine vyAkaraNa, gaNita, Adi zratanI kalpanA kare che. sA. For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra alpasattvAH kAtarAH sAdhavaH 'appagaM' AtmAnaM-svAtmAnam 'avalaM' AlaM-balarahim , yAvajjIvanaM saMpamabhAraM voDhumazakyam 'nacA Na' jJAtvA khalu atramRzya, yAvajjIvana saMyamasya pAlana karaNe asmadAtmabalaM nAstIti vicArya / tathA 'aNAgayaM' anAgatam, bhaviSyatkAlikam 'bhayaM' bhayam-zItoSNAdiparISadopasargajanitaMbhayam 'dissa' dRSTvA 'imaM sugam' idaM zrutam- vyAkaraNagaNitavaidyakamaMtrAdizAstrAdikaM jIvikAsAdhakameva / 'avikappaMti avikalpayanti jIvikAyAH sAdhanaM manyate / yathA-kAtaraH puruSo yuddhe AtmatrANAya durgAdikaM sAdhanamanveSayati / tathAye ke visAdhayo'pi samaparipAlanasAmarthAmA vimRzya. svakIyatrANAya jIvikAsAdhanAya ca vyAkaraNAyuvedajyotiHzAstrAdikameva nirNayanti iti // 3 // sAdhu apane Apa ko yAvajjIvana saMyamabhAra vahana karane meM asamartha samajhakara arthAt jIvanaparyanta saMyama kA pAlana karane meM Atmabala kA abhAva jAnakara tathA bhaviSyat kAlIna zIta uSNa Adi parISahoM evaM upasargoM se utpanna hone vAle bhaya ko dekhakara vyAkaraNa gaNita vaidyakamaMtra Adi zAstroM ko AjIvikA kA sAdhana panAte haiN| tAtparya yaha hai ki jaise kAyara puruSa yuddha meM AtmarakSaNa ke lie durga Adi sAdhanoM kA anveSaNa karatA hai, usI prakAra koI koI sAdhu saMyama kA paripAlana karane meM apanI asamarthatA jAnakara apanI rakSA ke liye evaM AjIvikA ke liye vyAkaraNa Ayurveda, jyotiSa Adi zAstroM kA avalambana lete haiM // 3 // TIkArya-AgaLa batAvelA dAnamAMnA kAyara puruSanI jema kaI kaI alpasarva kAyara sAdhu paNa e vicAra kare che ke huM jIvanaparyata saMyama bhAranuM vahana karI zakIza nahIM. tenAmAM AtmabaLane abhAva hovAne kAraNe tene e vicAra thayA kare che ke zIta, uSNa Adi ugra parISahene huM jIvanaparyata sahana karI zakIza nahIM. mAre game tyAre saMyamana mAga choDIne gRhavAsa svIkAra paDaze. A prakAranA vicArathI prerAIne te vyAkaraNa, gaNita, vaidaka, tiSa Adi zAthenuM adhyayana karIne bhaviSyamAM tenA dvArA pitAnI AjIvikA calAvavAne vicAra kare che. jevI rIte kAyara puruSa yuddhanA bhayathI durga kilA Adi AzrayasthAnanuM anaveSaNa kare che, e ja pramANe kaI kaI sa dhu saMyamanuM paripAlana karavAne pite asamartha che evuM samajIne, pitAvI rakSA mATe tathA AjIvikAne mATe vyAkaraNa, Ayurveda tiSa, Adi zasene AdhAra le che-bhaviSyamAM tenA dvArA pitAnuM gujarAna calAvavAne vicAra kare che. gAthA 3 For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org further. thu. a. 3 la. 2 upasargajanyatapaH saMyama virAdhanAni0 95 alpasatvo jIva itthamapi vikalpayati, tadiha sUtrakAro darzayati 'ko jANa' ityAdi / 2 mUlam - ko jAnai viUvAtaM itthIo udagAu vA / 99 7 aisin aratni No asthi pakappiyaM // 4 // Na chAyA - ko jAnAti vyApAtaM strIto udakAdanA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nodyamAnA makSyAmo na no'sti makalpitam // 4 // anvayArthaH -- (itthI bho) strItaH (udagAuvA) udakAt vA (vivA) vyApAta saMyamajIvitAt bhraMzaM ( ko jAgara) ko jAnAti (no) naH asmAkam (pakaniyaM) alpasatya jIva aisA bhI vicAra karatA hai yaha dikhalAte hue sUtra - kAra kahate haiM-' ko jANaI' ityAdi / - zabdArtha - 'ithio - strItaH' strI se 'udagAu bA - udakAtvA' athavA udaka nAma kacce jala se 'viUvAtaM vyApAtam ' merA saMyama bhraSTa ho jAyagA 'ko jAgai - ko jAnAti' yaha kauna jAnatA hai ? 'No-no' mere pAsa 'pakappiyaM prakalpitam' pahale kA upArjita dravya bhI 'Na asthinAsti' nahI hai isaliye 'ceijjaMtA-nodyamAnaH' kisI ke pUchane para hama hastazikSA aura dhanurveda Adi ko 'pakkhAmo pravakSyAmaH' batAve ge / 4 // - anvayArtha - - kauna jAne strI yA jala ke nimitta se saMghama se bhraSTa honA paDe ? pahale upArjana kiyA huA dravya hai nahIM / ataH dUsaroM ke pUchane para dhanurvidyA Adi kA upadeza kareMge || 4 | te apasattva kAyara sadhu kevA kevA vicAra kare che, te trakAra have 248 4re che - ' ko jANai' tyAhi zabdArtha - - ' itthio - strItaH ' strIthI 'udagAumA - udakAtvA' athavA 764 nAma ayA pANIthI 'vikAta - vyApAtam ' bhArI saMyama aSTa yaha naze 'ko jANai ko jAnAti sA hai lagI rADe he ? 'No-no' bhArI pAse 'pakappiyaM - prakalpitam' padAnu uti dhana pazu 'Na asthi - nAsti' nathI bheTalA bhATe 'ceijjatA - nodyamAnAH' DoInA pUchavAthI abhe istazikSA bhane dhanurveha vagerene 'pavakkhAmo - pravakSyAmaH ' tAvIzu // 4 // sUtrA-kene khabara che ke zrI athavA jala dine kAraNe sayamanA mAgethI kayAra bhraSTa thavuM paDaze! pahelAM upArjana karelu' dravya teA che nahI, For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre prakazitaM samupANim dravyamapi (Na asthi) nAsti, ataH (coijjatA) nodyamAnAH parapRSTAH santaH (pavakkhAmo) pravakSyAmaH-dhanuvidhAdikaM kathayiSyAma iti // 4 // TIkA--'itthImo' striyaH sakAzAt 'udakAu vA' athavA-udakAt jalAt strIparISahAta dRSTayupadravAdvA, ityevaM te 'lpasatyAH vivecayanti, pANino'lpalatyA bhavanti, karmaNAM ca vicitrA gatividyate, anekAni pramAdasthAnAni vidyante / ataH ka Rte sarvajJAt jAnAti, mama saMyamAt patanaM kena hetunA syAt / kiM strI parISadAt jalopavAdvA iti te kAtarAH zocanti / tathA 'No' naH asmAkaM kimapi / 'pakapSiya' prakalpitam , pUrzayAnitaM dravyamapi / 'Na asthi' na asti, ataH 'coijjaMtA' nodyamAnaH pareNa pRcchayamAnAH / 'pavivasvAma' pravakSyAmaH, dhanurvedA''yurvedajyotiHzAstrAdikaM dA ka ya yAmaH / ityevaM rUpeNa te manda TIkArtha-ve alpamasva prANI isa prakAra vicAra karate haiM-prANiyoM kI zakti alpa hotI hai aura karmoM kI gati vicitra hotI hai / pramAda ke aneka sthAna haiN| ataeva sarvajJa ke sivAya kauna jAna sakatA hai ki kisa kAraNa se maiM saMyama se patita ho jAUM? saMbhava hai strI ke parISaha se athavA jala ke upadrava se merA patana ho jAya ! kAyara puruSa isa prakAra kA vicAra karate haiM / ve yaha bhI socate haiM ki hamAre pAsa pUrvopArjita kucha bhI dravya nahIM hai| use upArjita karane ke lie dUsaroM ke prazna karane para dhanurveda (dhanuSa calAne kI vidyA) Ayurveda, jyotiSa Adi kA kathana kreNge| aisA vicAra kara ve mandamati vyaaktethI jatiSa, Aryuveda, dhanurvidyA Adi mArA jJAnane dravyopArjanane mATe upaga karIza, i4 TakAthuM-te apasarva sAdhu e vicAra kare che ke ApaNI zakti maryAdita hoya che ane karmonI gati vicitra hoya che. pramAdanAM aneka sthAna ja che. tethI sarvajJa bhagavAna sivAya evuM koNa jANI zakavAne samartha che ke huM kyAre saMyamanA mArgethI bhraSTa thaIza? strInA parISahathI athavA jaLanA upadravathI paNa mAruM patana thaI zakavAne saMbhava che. saMyamane parityAga karyA bAda mAre mATe AjIvikAno prazna upasthita thaze mArI pAse pUrvopArjita dhana te che nahIM, te mAruM gujarAna kevI rIte calAvIza? A sAdhujIvanamAM vyAkaraNa, jatiSa. dhanurvidyA, Ayurveda AdinuM adhyayana karyuM haze, te tenA dvArA mArI AjIvikA calAvI zakAze A prakAranA vicArathI prerAIne te dhanurveda, tiSa, Ayurveda Adi laukika nA For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 97 matayo vicArya vyAkaraNAdilaukikazAstre prayatnaM kurvanti / kintu prayatamAnA api te mandabhAgAH abhilapitArtha nai prApnunti / ____ mokSavidyArUpaM bIjaM zAMtirUpaM phalamutvAdayati, tena vidyAvI jena yadi kazcid dhanamabhilapet tathA tasya parizramo yadi viphalo bhavettadA kimAzcaryam vastUnAM phalaM niyataM bhavati, ato yasya yat phalam tadatiriktaM phalam naiva dadAti yayA zAlyaMkuram na janayati yAvIjamiti / tathA coktam upazamaphalAda vidyA bIjAtphalaM dhanamicchatAm / bhavati viphalo yadyAyAmastadatra kimadbhutam // 1 // " raNa Adi laukika zAstra meM udyAna karate haiM parantu prayatna karane para bhI ve abhAge apanA abhISTa nahIM prAha kara pAte / ___ mokSavidyArUpa bIja zAnti rUrI phala ko utpanna karatA hai| usa vidyAyIja meM yadi koI dhana kI abhilASA karatA hai aura usakA parizrama niSphala hotA hai to isameM kyA Azcarya hai ? pratyeka vastu kA phala niyata hotA hai / jisa vastu kA jo phala hai vaha usake atirikta phala nahIM detI, jaise zAli (Apala) ke aMkura pakSa kA pIja ko utpanna nahIM krtaa| kahA bhI hai-'upazamaphalAd vidyA bojA' ityAdi / 'upazama rUpa phala ko utpana karane vAle vidyArIja se dhana prApta karane kI abhilASA karane vAloM kA mAna yadi niSkala hotA hai to yaha koI anokhI yAta nahIM // 1 // adhyayanamAM pravRtta thAya che. paraMtu prayatna karavA chatAM paNa te durbhAgI mANase abhilaSita vastunI prApti karI zakatA nathI. kSavidyA rUpa bIja zAnti rUpI phaLane utpanna kare che. te vidyAbIja dvArA je kaI dhananI abhilASA se, te tene parizrama niSphaLa ja jAya che, temAM Azcarya pAmavA jevuM zuM che? pratyeka zastu niyata phaLa ApanArI hoya che. kaI paNa vastu pAsethI niyata phaLane badale anya phaLanI AzA rAkhavAthI nirAza ja thavuM paDe che. jevI rIte cokhAnuM bIja vAvIne thavA utpanna karI zakAtA nathI, eja pramANe upazama rUpa phala utpanna karanArI vidyA bAghananI prati 1 tI nayI. prayu 59 -'upazama phalAd vidyA bIjAtU tyAhi *upazamApa phalane utpanna karanArA vidyAbIja vaDe ghana prApta karavAnI IcchA rAkhanArA lekono parizrama je niSphaLa jAya, te temAM Azcarya pAmavA jevuM zuM che? su0 13 For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre na niyataphalAH kattuMrbhAgaH phalAntaramIzate / janayati khala brIhervIjaM na jAtu yavAMkuramiti ||2||gaa. 4 // upasaMhAramAha-'iccevapaDilehaMti' ityAdi / mUlam-iccerve paMDilehaMti valayA paDilehiNo / vitigiccha samApanA paMthANaM akoviyA // 5 // chAyA--ityevaM patile santi valayapatilekhinaH / vicikitsAsamApannAH panyAnaM ca akovidAH // 5 / / samasta padArtha niyata phala vAle hote haiM / ve anyaphala ko utpanna nahIM kara skte| zAli kA bona dhava ke aMkura ko utpanna nahIM kara sakatA // 4 // upasaMhAra-'icceva paDilehaMti' ityAdi / zabdArtha-'vitigicchasamApannA-vicikittA samApannAH' isa saMghama kA pAlana meM kara sakU~gA agara nahIM kara sakU~gA ? isa prakAra kA saMdeha karane vAle 'paMthANaM ca akoviyA-pandhAnaM ca akovidaH' mArga ko nahIM jAnane vAle 'vala yA paDile hizo-ghalayapratilekhinaH' saMgrAma meM gaDDA Adi kA anveSaNa karane vAle kAyara puruSoM ke samAna 'icceva paDilehaMti-ityevaM pratilekhanti' isa prakAra kA pUrvokta rIti se saMyama meM kAyara puruSa vicAra karatA hai // 5 // jevI rIte cekhAnuM bIja vavanA aMkura utpanna karI zakatuM nathI paNa cekhAja utpanna karI zake che-te jema ja upanna karI zakatuM nathI. e ja pramANe pratyeka padArtha niyata phala ja denAra hoya che-niyata phaLa sivAyanA anya phaLanI AzA rAkhanArane nirAzA ja sAMpaDe che. gAthA kA G592-'icceSa paDilehaMti' tyA zahA-'vitigicchasamAvannA-vicikitsA samApannAH' mA sayabhanu pAlana huM karI zakIza athavA karI zakIza nahiM? A prakArano saMdeha 42vAvA paMthANa-ca akoviyA-panthAnaM ca akovidA.' bhAgane napA 1 'valayA paDilehiNo-valayaprati lekhinaH sayAmA parenu' manvaSaya 4211 // ya2 53SAnA samAna 'icyeva paDilehaMti-itveva pratilekhanti' A prakArane pUrvokta rItathI saMyamamAM kAyara purUSa vicAra kare che. paNa For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 99 ___ anvayArthaH-(vitimicchasamAvannA) vicikitsA samApanAH saMyama pAlayituM samarthA bhaviSyAmo na veti saMzayApanAH (paMthANaM ca akoviyA) panthAnaM ca akovidA: mokSa panthAnaM pratyapaMDitAH (valayApaDilehiNo) klayaprati lekhinaH= saMgrAme durgamasthAnAnveSakakAtarA isa (iccevADile he ti) ityevaM pUrvoktakrameNa saMyamakAtarA vicArayantIti // 5 // ____TIkA--'vitigicchasamAvannA' vicikitsA samApanAH, saMyamasya paripA. lane samarthAH bhaviSyAmo naveti sandehaM kurvANA, tathA 'paMthANaM ca akoviyA' panthAnaM mArgam-sampayU jJAnadarzanacAritralakSaNamokSapati, akovidA pranipuNAH= ayaM jJAnadarzanacAritralakSaNo mArgoM mokSaM neSyati na veti saMzayajAlAkulamAnasA, 'valayApaDilehiNo' valayamatilekhinaH-nirvAhArthamaTAMgAdinimittaM balayarUpamanveSayantaH, vaLayaM gAdikamanveSayatpuruSAt , 'iccena paDilehaMti' ityevaM patile anvayArtha-hama saMyama kA pAlana kara sakeMge yA nahIM isa prakAra zaMkAzIla tathA mokSamArga meM akuzala, saMgrAma ke samaya durgama sthAnoM kI gaveSaNA karane vAle kAyaroM ke samAna saMyama kAtara loga pUrvokta prakAra se vicAra karate haiM // 5 // TIkArtha-jo vicikitsA se yukta hai arthAt hama saMyama pAlana meM samartha ho sakeMge yA nahIM, isa prakAra ke saMzaya se grasta haiM, tathA jo samyagjJAna, darzana aura cAritra tapa rUpa mokSamArga ke viSaya meM kuzala nahIM hai arthAt jinhe aisI zaMkA hai ki sampam darzana Adi se mokSa prApta hogA yA nahIM, jo jIvana nirvAha ke liye aSTAMga nimittarUpa rakSAsthAna kI khoja karate haiM, ve isa prakAra vicAra karate haiN| sUtrArtha--ame saMyamanuM pAlana karI zakazuM ke nahIM, A prakArane saMdeha rAkhanAra, tathA me kSanA mArge AgaLa vadhavAne kuzala kAyara leke, saMgrAmane samaye pitAnI rakSA nimitte durgama sthAnanI gaveSaNa (dha) karanArA kAyarAnI jema, pUrvokta prakAre vicAra kare che. pA TIkAI-jeo vicikitsathI yukta hoya che eTale ke ame saMyamanuM pAlana karI zakaze ke nahIM, A prakAranA saMzayathI na leke, tathA samyagUjJAna, darzana ane cAritrataparUpa mokSamArganA viSayamAM akuzala leke, eTale ke samagradarzana AdithI mokSanI prApti thaze ke nahIM, evI zaMkA sevanArA ajJAnI leke jivana nirvAhane nimitta, aSTAMga nimittarUpa rapha sthAnanI 25 33 che. For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 sUtrakRtAGgasUtre khanti / yathA bhIravaH saMgrAmaM pravizanta eva valayAdikaM pratyapekSamANA bhavanti / evaM pravrajyAM jighRkSavaH ala satvA mandabhAgyAH saMyamo yadi pAlito na syAttadA vyAkaraNAdikameva jIvanopAyatayA kalpayiSyAma iti vicArayantIti bhAvaH // 5 // saMprati saMyamapatipAlanazUrANAM mahApuruSANAM kIdRzo vyApAro bhavati, tatra hAntaM pratipAdayati sUtrakAraH--'je u saMgAmakAlaMmi' ityAdi / mlam-je u saMgAmakAlaMmi nAyA sUrapuraMgamA / - No te piDamuvehiti kiM paraM maraNaM siyA // 6 // chAyA--ye tu saMghAmakAle jJAtAH zUrapurogamAH / no te pRSThamutprekSante kiM paraM maraNaM syAt // 6 // tAtparya yaha hai ki jaise aura jana saMgrAma meM praveza karate hI chipane kA sthAna khaDA Adi bojate haiM, usI prakAra dIkSA aMgIkAra karane vAle satvahIna abhAge loga vicAra karate haiM ki yadi saMyama na pAlA gayA to jIvikAnirvAha ke lie vyAkaraNa Adi se kAma calAeMge // 5 // aba sUtrakAra pratipAdana karate haiM ki saMghana kA pAlana karane meM zUra mahApuruSoM kA vyApAra kisa prakAra kA hotA hai'je u saMgAmakAlaMmi' ityaadi| zabdArtha--'u-tu' parantu 'je-2' jo puruSa 'nAyA-jJAtAH' jagat prasiddha 'sUra puraMgamA-zA puromA' vIroM meM agragaNya haiN| 'te-te' ve puruSa 'saMgAmakAlaMmi-saMgrAmakAle' yuddha kA samaya Ane para 'No piTTha muvehaMti-no pRSThamupekSante' Apatti se rakSaNa ke lie durgAdikoM ko A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte bhIru mANase saMgrAmamAM praveza karatA pahelAM ja chupAI javAnAM dudha, guphA, khAIe Adi sthAnonI zodha kare che, eja pramANe dIkSA grahaNa karanArA satvahIna leke e vicAra kare che ke je saMyamanuM pAlana nahIM karI zakAya, te vyAkaraNa, tiSa Adi je vidyAo prApta karAze tenA dvArA jIvananirvAha te jarUra calAvI zakAze. paNa - have sUtrakAra evuM pratipAdana kare che ke saMyamanuM pAlana karavAne mATe zUra, mahApuruSA 33 prayatna 43 cha.--'je u saMgAmakAlaMmi' chatyAha zahAtha-'3 *tu' 52'tu 'je-ye' 2 535 'nAyA-jJAtAH' gata prasiddha sUrapuraMgamA-zUrapurogamAH' vAremA samaya cha 'te-te' ta 535 'saMgAmakAlami-saMgrAmakAle' yuddhanI samaya bhAvI 53thI 'No pidramuvehaMti-no For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhano TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 upasargajanya tapaHsaMyamavirAdhanAni0 101 anvayArthaH - ( u ) tu paraMtu (je) ye - mahAsatvAH (nAyA) jJAtAH - jagaprasiddhAH (sUrapuraMgamA) zUrapurogamAH- zUraNAmagragAminaH (te) te puruSA : ( saMgAmakAlaM mi) saMgrAmakAle samupasthite sati (gopimuve hiMti no pRSThamutprekSante pazyati durgAdikamApattrANAya na paryAlocayaMti 'kiM paraM maraNaM siyA' kiM paraM maraNaM syAt = maraNAdanyat kiM syAditi // 6 // TIkA bhIravastu pUrvopadarzitaprakAreNa saMgrAmaM parityajya svatrANAya durgAdikamapekSate / 'u' parantu 'je' ye puruSAH valavantaH vastutaH zUrAH / 'mAyA' jJAtAH loke svakIyazUratAyAH rUpAti labdhavantaH 'sUrapuraMgamA' zureSu vIreSu agre gaNanIyAH 'te' te vIrAH punaH 'saMgAmakAlaMmi' saMgrAmakAle yuddhazIrSa samA vicArate nahIM hai 'kiM paraM maraNaM siyA- kiM paraM maraNaM syAt ' maraNa se bhinna aura kyA ho sakatA hai | 6 || anvayArtha - kintu jo mahAn satvazAlI hote haiM, jagatprasiddha aura zUravIroM meM agragAmI hote haiM, ve puruSa saMgrAma kA avasara Ane para pIche kI ora nahIM dekhate-Apatti se bacane ke liye durga Adi kA gaveSaNa nahIM krte| ve to yahI vicAra karate haiM ki mRtyu se adhika aura kyA hogA ? || 6 || TIkArtha- pUrvokta kathana ke anusAra bhIrujana saMgrAma kA tyAga karake apane rakSaNa ke lie durga Adi kI apekSA rakhate haiM, kintu jo puruSa sabala evaM vastutaH zUravIra hote haiM jinhoM ne zuravIra ke rUpa meM jagat meM rUpAti prApta kI hai, jo zuroM meM agragaNya hote haiM, ve saMgrAma ke samaya, yuddha ke pRSThamupekSante' ApattizrI rakSabunA bhATe hurga vagerene vicAratA nathI. 'ki paraM maraNaM liyA - kiM paraM maraNaM syAt ' bharathI linna mitra zu za che. // 6 // sUtrAparantu jeo khUba ja sattvazALI hAya che, jagavikhyAta zUravIrAmAM jemaNe agrasthAna prApta karyuM... hoya che, evA leAkA yuddhane prasa'ga Ave tyare bhaviSyane vicAra karatA nathI. ApattithI bacavAne mATe du mAdinI tee gaveSaNA karatA nathI. tee evA vicAra kare che ke yuddhamAM adhikamAM adhika mRtyu prApta karavAnA prasaMga Avaze, ethI adhika anya koi bhayane! te saMbhava ja nathI! ya TIkA AgaLa jemanuM vana karavAmAM Avyu che evA kayo yuddhamAMthI nAsI jaIne du` AdimAM rakSaNane mATe Azraya levAnA vicAra kare che; parantu je puruSA samaLa ane kharekharA zUravIrAmAM agragaNya hAya che, teo yuddhanA prasaMga Ave tyAre samarAMgaNane mekhare pAtanI senA For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre rUDhAH senApatitvaM mjmaanaaH| 'yo viTTamuvehiti' no pRSThamutprekSante=pRSThaM notme kSante, ApatrANAya durgAdikaM na zodhayanti / te itthaM vicArayanti, 'kiM paraM maraNaM siyA' kiM param anyat , yadi maraNa syAt / kimaparaM yuddhayamAnAnAmasmAkam , yadi maragaM sthAt / yadi asmAkaM jayaH tadA loke yazaH yadi vA maraNaM bhavet tadApi loke khyAtiH / nazvarazarIrapAtenApi yadi sthiraM yazAlabhyate tadA kA kSatiH saMgrAmamaraNe taduktaMvizarArubhiravinazvaramapi vapalaH sthAsnu vAJchatAM vizadam / prANaiyadi zarANAM bhavati yazaH kinnaparyAptam // 1 // nazvAzarIranidhanenA'nazvaraM yazaH pApyate iti vicintya saMgrAmAdvimukhA naiva bhAnti zUrAH kadAcidapIti bhAvaH // 6 // zIrSabhAga meM upasthita hokara senA kA adhipatitva karate huye pIche kI ora nahIM dekhate / Apatti se bacane ke lie durga Adi sthAnoM kA anveSaNa nahIM karate / ve to yahI socate haiM ki adhika se adhika hogA to maraNa hI hogA-usase adhika aura kyA hogA? yuddha karate huye yadi vijaya prApta ho gaI to loka meM yaza milegA aura yadi maraNa ho gayA to bhI loka meM khyAti hogii| yadi nAzazIla zarIra ke naSTa hone se sthApI yaza kI prApti hotI hai to saMgrAma meM mara jAne meM kyA hAni hai ? kahA hai-'vizarArubhiravinazvara' ityAdi / _ 'prANa vinAzazIla hai aura capala hai| inake dvArA agara avinazvara aura sthAyI nirmala ghaza kI prApti hotI hai to kyA zUravIra puruSoM ke ke lie yaha paryApta nahIM hai ? // 1 // sAthe upasthita thaI jAya che. teo samarAMgaNamAMthI nAsI jaIne durga AdimAM Azraya levAno vicAra paNa karatA nathI. teo e vicAra kare che ke yuddhamAM kadAca me.tane bheTavuM paDaze matathI adhika anya bhayane te tyAM avakAza ja nathI! je yuddhamAM vijaya maLaze, te lekamAM mArI kIti gavAze ane kadAca laDatAM prANa gumAvavA paDaze te paNa lekamAM mAre yaza phelAze. je A nAzavaMta zarIrane nAza thavAthI sthAyI yazanI prApti thavAnI heya te A saMgrAmamAM prANanI Ahuti devAmAM paNa zI hAni thavAnI cha ? 4 54 cha hai-'vizarArUbhiravinazvara' yAti prANa vina zazIla ane caMcaLa che. je tenA dvArA avinazvara ane sthAyI yazanI prApti thatI hoya, te zUravIra puruSane mATe e zuM pUratuM nathI ?' For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 103 tadevaM zUrAmasarasya dRSTAntaM padarya dAnika pradarzayati - 'evaM ityAdi / mUlam-evaM samuTThie bhivaravU vosijo'gAraMvaMdhaNaM / AraMbha tiriya kaTTa attattae parivae // 7 // chAyA--evaM sAsthito bhikSuH ejyAgArabandhanam / AraMbha tiryaka kRtvA AtmatvAya parivrajet // 7 // avadhArtha:--(evaM) evaM (apAravaMdhaNa) AgAravaMdhanaM gRpAzam (sosijjA) putsRjya-tyaktamA (AraMbhI AraMbha sAvadhAnuSThAnaM (tiriyaM kaTu) tiryaka kRtvA apahatya tAtparya yaha hai ki vIra puruSa nazvara zarIra ke vinAza se adi. nazvara yaza kI prApti hotI hai, isa prakAra vicAra karake kadApi saMgrAma se vimukha nahIM hote haiM // 6 // zabdArtha--evaM-evam' isa prakAra 'agAra baMdhaNa-agArabaMdhanam gRhabandhana ko 'vosijjA-vyutsRja' tyAgakara tathA 'AraMbha-AraMbham' AraMbha kA arthAt sAyadya anuSThAna ko 'tiriyaM kaTu-niryaka kRtvA' choDakara 'samuTTie-samutthitaH' saMyama ke pAlana meM tatpara ghanA huA 'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'atatsAe-AtmatvAya' mokSa prApti ke liye parivyae-parivrajet' saMyama ke anuSThAna meM dattacitta bane / anvayArtha--isI prakAra gRhabandhana ko sthAsakAra tathA AraMbha ko dUra karake saMyamapAlana ke lie udyata huA bhikSu saMyamAnuSThAna meM hI dattacitta ho // 7 // A kathanane bhAvArtha e che ke "A nazvara zarIranA vinAzathI avi. nazvara yazanI je prApti thatI hoya, te zUravIra puruSoe saMgrAmamAMthI pIche haTha zA mATe karavI joIe A prakArane vicAra karIne zuravIra puruSe raNasaMgrAmamAMthI bhAgI jaIne prANurakSA karavAne vicAra karatA nathI kAM -evaM-evam' mA re 'agArabaMdhaNa-agArabaMdhanam' madhanane 'vosijjA-vyutsRjya' choDI chane tathA 'AraMbha-AraMbham mA bhane arthAt sAvadha anuSThAnane 'tiriya kaTu-tiryakRtvA' ch| 'samuTTie-samutthitaH' sayamanA pAsanamA tat52 anesa 'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'attattAe-AtmatvAya' mokSa prAtinA bhATe parivvae-parivrajet' sayamanA manuhAnamA huttacitta bhane. // 7 // sUtrArtha-eja pramANe gRhabandhanane tyAga karIne tathA AraMbhane dUra karIne saMyamanuM pAlana karavAne kRtanizcayI thayele sAdhu saMyamAnuSThAnamAM ja sIna laya che. // 7 // For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 sUtrakRtAGgasUtre (sa) samutthitaH saMyamapAlanAya (bhakkhU ) bhikSuH = sAdhuH (attattApa) AtmavAya- saMyamAnuSThanAya (parivvae) parivrajet saMyamAnuSThAne dattacitto bhavediti // 7 // TIkA -- evaM' evaM yathA saMgrAme zUrAH kulena, valena, zikSaNa va loke prasiddhAH samadbhavaddhaparikarAH pANI zastramutthApya zamAM parAbhavAya payamAnAH kadApi pRSThAvalokano na bhavanti / tathA 'agArabandhagaM' AgArabandhanam = gRhabandhanam 'vosijjA' vyutsRjya = vividhAnityAdi vaibhava utpAdana parityajya / tathA AraMbha tiriyaM ka AraM tiryaka kRtyA ArambhaMdhAnu SThAnaM parityajya 'samRddhi' samutthitaH saMyamaparipAlanApa siddha iti yAtrat / 'bhikkhU' bhikSuH =sAdhuH 'atataH e' AsmatvAya AtmanaH pAtaye, mokSAya saMyamAya veti yAvat / 'parie' paritraje=saMyamaM gRhNIyAditi / gRhabandhanaM savakarmAnuSThAnaM ca parityajya mokSaprAsimuddizva tapazvaraNAdibhiH sannaddhaH sAdhuH saMyamAnuSThAne saMlagno mavediti bhAvaH ||7|| TIkArtha-jaise saMgrAma meM zUra, kula bala aura zikSA ke dvArA loka meM prasiddha, kamara kasakara taiyAra evaM hAthameM zastra uThA kara zatruoM kA parAbhava karane meM udyata hote haiM, kabhI pIche kI ora nahIM dekhate, umI prakAra gRha saMbaMdhI dhanoM ko vividha prakAra kI anizpatA Adi vairAgya bhAvanAoM ke dvArA tyAga kara tathA sAvadha anuSThAna kA tyAga karake saMyama pAlana ke lie mannaddha huA sAdhu AtmasvarUpa kI prApti ke lie saMyama ko hI grahaNa kreN| Azaya yaha hai ki gRha saMbaMdhI bandhana ko aura sAvadya karma ke anuSThAna ko tyAga kara, mokSa prApti ke uddezya se tapazcaraNa Adi ke dvArA ucata huA sAdhu saMyama kA AcaraNa karane meM saMlagna ho ||7|| TIkA"--jevI rIte sagrAmamAM zUra ane kuLa, baLa ane zikSA dvArA lAkamAM prasiddha puruSa hAthamAM zastra upADIne zatruonA parAbhava karavAne mATe kamara kasIne taiyAra thaI jAya che kI bhAgI javAnA vicAra paNa karata nathI, eja pramANe vivadha prakAranI anityatA Adi vairAgya bhAvanAothI prerAIne gRDadhananA tyAga karanAra tathA sAvadya anuSThAneAne parityAga karIne sayamanA pAlanane mATe kaTibaddha thayele sAdhu AtmasvarUpanI prAptine mATe sayamanI ArAdhanAmAM ja lIna rahe che. A kathananA bhAvArtha e che ke gRhabandhananA ane sAdya karmAMnA tyAga karIne sayamanA mALa gruNu karanAra sAdhue mAkSaprAptine mATe taparayA AdidvArA sayamanI ArAdhanAmAM ja lIna rahevu joI e. ppA For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.3 u.3 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 105 mUlam-tamege paribhAtati bhivayaM saahjiivinnN| je evaM paribhAsaMti aMtae~ te samAhieM // 8 // chAyA--tapreke paribhASante bhikSukaM sAdhujIvinam / ya evaM paribhASante antake te smaadheH||8|| anvayArthaH---(sAhujIviNaM) sAdhujIvinam uttamAcareNa jIvantaM (taM) tam (bhikkhuyaM) bhikSukaM (ege) eke-kecana (paribhAsaMti) paribhASante AkSepavacanaM kathayanti (je evaM parimAsaMti) ye evaM paribhASante (te) te (samAhie) samAdhe samabhAvataH (aMtae) aMke-dura vasantIti / 8 // TIkA--'sAhujIviNa' sAdhunIvinam sAdhuH samyaka paropakArakaraNAdirUpamAcaraNaM yasya sa sAdhu nIyo taM sAdhu jIvinam / 'ta' atyuttamajIvinam 'bhikkhUrya' zabdArtha--'sAhujIyaNaM-sAdhujIvinam' uttama prakAra ke AcAra se jIvana nirvAha karane vAle 'taM-tam' usa 'bhikkhu-bhikSukam' sAdhu ke viSaya meM 'ege-eke' koI anya darzanavAle 'paribhAsaMti-paribhASante' Age kahe jAne vAle AkSepa vacana kahate haiM 'je evaM paribhAsaMti-ye evaM paribhASante' parantu jo isa prakAra ke AkSepavacana kahate haiM 'te-te' ve puruSa 'samAhie-samAdheH' samabhAva se 'aMtae-antike' dUra hI haiN||8|| ____ anvayArtha -sAdhu jIvana jIne vAle usa bhikSuka ke prati koI bhAkSepavacanoM kA prayoga karate haiM / jo aisA karate hai ve samAdhi se dUra hI rahate haiM // 8 // TIkArtha-jo sAdhu jIvI se hai arthAt jo paropakAra Adi rUpa samyak AcaraNa karatA hai, aise uttama jIvana vAle bhikSu para bhI koI Avat--'sAhujIviNaM-sAdhujIvinam' uttama na mAyArathI - ni: 421:1 // 'ta-tam' te 'bhikkhU-bhikSukam' sAdhunA viSayamA 'ege-eke' 5 bhAta zanaNA 'paribhAsati-paribhASante' mA apAmA bhAvanA2 mA25 vaya 49 cha, 'je evaM paribhAsaMti-ye evaM paribhASante' 2 // 2nA mA5 payana 4 cha 'te-te' te 535 'samAhie-samAdheH' samasAthI 'aMtae-antake' 62 // cha. // 8 sUtrArtha-sAdhujIvana jIvanArA te sAdhune mATe kaI koI mANase AkSepa vacanane prayoga kare che. evAM leke samAdhithI dUra ja rahe che. 8 TIkA_jeo sAdhujIvI che eTale ke sAdhunA AcAronuM pAlana karanArA che, paropakAra Adi rUpa samyak AcaraNathI jeo yukta che, evA For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre bhikSukaM bhikSAcaraNazIlam 'ege' eke kecnaa'nykudrshnmtaanumaarinnH| 'paribhAsaMti' paribhASante AkSepayuktaM vacanaM bruvanti / 'je evaM paribhAsaMti' ye evaM paribhASante ye evamitthaM sAkSepAcanaM kathayanti, te gozAkamatAnusAriNaH 'samAhie' samAve-mokSarUpAt samAdheH saMgamAnuSThAnadvA / 'anie' antike dUre eva tiSThanti / niravadyAcAreNa saMyamAnuSThAnaM kurvato'pi bhikSastha nindAvacanaM ye kathayanti te gozAlakamatAnusAriNo'nyadarzanilo vA mokSAsaMyamAnuSThAnAdvA dare sthitA eva bhavanti / 'parIvAdAta kharo bhavati zvA vai bhavati nindakaH' itilokoktyA tasya nindAkAriNo'dhamalokagamanasya zravaNAt saMyamamAptinava kathamapi bhavatIti // 8 // koI kumatAnusArI loga AkSepa karate haiN| kintu jo isa prakAra AkSepa vacana kahate haiM, ve gozAlaka ke anuyAyI mokSarUpa athavA saMyamAnuSThAnarUpa samAdhi se dUra hI rahate haiM arthAt unheM na to saMyamarUpa samAdhi kI prApti hotI hai aura na mokSarUpa samAdhi hI prApta hotI hai| __ abhiprAya yaha hai ki niSpApa AcaraNa ke dvArA saMyama kA anuSThAna karane vAle bhikSu ke prati jo nindAmaya vacanoM kA prayoga karate haiM, ve gozAlakamata ke anuyAyI athavA anyamatAvalambI mokSa se yA saMyamAnuSThAna se dUra hI rahate haiN| dUsare kA parivAda karane vAlA gardabha ke rUpa meM aura nindA karane vAlA kutte ke rUpa meM utpanna hotA hai| isa lokokti ke anusAra nindaka ko adhogati meM jAnA par3atA hai| use saMyama kI prApti kisI bhI prakAra nahIM ho sakatI // 8 // uttama jIvana jIvanArA zizune mATe paNa kaI kaI kumatAnusArI. avicArI lo AkSepa kare che. paraMtu A prakAranA AkSepa karanArA AjIvike (gazAlakanA anuyAyIo) Adi leke mokSarUpa athavA saMyamAnuSThAna rUpa samAdhinI dUra ja rahe che. eTale ke temane saMyamarUpa samAdhinI prApti paNa thatI nathI ane mokSarUpa samAdhinI paNa prApti nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke niSpA5 AcaraNa dvArA saMyamanI ArAdhanA karanArA bhikSunI viruddhamAM jee nindA vacanane praveza kare che, evA leke-gazAlakanA anuyAyIo tathA anya matavAdIo-mikSathI athavA saMyamanuSThAnathI dUra ja rahe che. "paraMparivAda karanArA le ke gadheDArUpe ane nindA karanAra leke kUtarA rUpe utpanna thAya che, A lekekita anusAra nindakane agatimAM javuM paDe che. evA nirjakane kaI paNa prakAre saMyamanI prApti thaI zakatI nathI. 8 For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u.3 anyatithikoktAkSepavacanani0107 yAdRzamAkSepavacanaM te paradarzinaH samuccArayanti tAni vacanAni sUtrakAraH pratipAiyati-'saMbaddha' ityaadi| mUlam-saMvaddhasamakappA u annamannesu mucchiyA / piMDavAyaM gilANassa jaM sAreha dalAha ya // 9 // chAyA-sambaddhasaprakalAstu anyo'nyeSu chitAH / piNDapAtaM hi mlAnasya yatsArayata dadadhvaM ca // 9 // anvayArtha-(saMvaddhasamajhApA) saMbaddhasamakalyAH (annamannesu) anyonyam parasparam (samucchiyA) saMmRcchitA gRdAH (piMDavAya) piNDapAtam bhaiyam (gilANassa) glAnasya (sAreha) sArayataH anveSayataH (dalAha ya) davadhvaM ca iti // TIkA~saMbaddhasamakappA' saMbaddhaptama kalpAH sam-ekIbhAvena parasparopa anyanatAvalambI jisa prakAra ke AkSepavacanoM kA prayoga karate haiM, sUtrakAra unheM dikhalAte haiM-'saMbaddha' ityaadi| zabdArtha-'saMyaddhasamakappA-saMbaddhasamakalpA' ye loga gRhastha ke samAna vyavahAra karate haiM 'annamanneplu-anyonyam' ye paraspara eka dUsare meM 'samucchiyA-saMmUJchitAH' Asakta rahate haiM 'piMDavAyaM-piNDapAtam' AhAra 'gilANassa-glAnasya' rogI sAdhu kA 'sAreha-sArayataH' anveSaNa karake 'dalAha ya-dadhvaM ca' dete haiM // 9 // anvayArtha-dhe sAdhu gRhasthoM ke samAna vyavahAra karate haiM, parasparameM anurAgI hai, glAna tathA rogI sAdhu ko bhikSA lAkara dete haiM // 9 // have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke anya matavAdIo jenazramaNanA viruddhamaiqi aai bhA353yAne prayAre 2-'saMbaddha' tyA 25- 'saMbaddhasamakappA'-saMbaddhasamakalpAH' Lal sthAnA samAna vyavahAra re cha 'annamanne-anyAnyam' tes| 52252 semImAM 'samucchiyA-saMmUrchatA.' mAsAta 29 cha, piMDavAyaM-piNDapAtam' mADAra 'gilA. NaHkha-glAnasya' 20 // sAdhuna 'sAreha-sArayataH' anveSa prazane 'dalAha ya-dadadhvaM ca' sApI mA cha / sUvAtha-A sAdhuone vyavahAra gRhasthanA jevuM ja che. teo para sparanA anurAgathI yukta che. teo glAna (bImAra), vRddha Adi sAdhuone ' mATe bhikSA vaherI lAve che, pelA For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 sUtrakRtAGgasUtre kAritayA ca baddhAH mAtApita kalatrAdirAgapAzaH ye te saMbaddhAH gRhavAsinaH pAmarAH puruSAH, tAdRzaiH puruSaiH samastulyaH kalpo vyavahAro'nuSThAnaM yeSAM te saMbaddhasamakalyAH, gRhasthA'nuSThAnatulyA'nuSThAnavantaH / 'annamanne samucchiyA' anyo'nyeSu mUJchitAH, yathA gRhastha pitA putreSu AsaktaH, kalatraM patyau, patizca kalatrAdau Asakto bhavati / tathA sAdhurapi-guruH ziSye'nurajyati, ziSyazca svagurau, dRzyate hi idAnImapi guru yaH kazcit saziSyaM yathA sammAnayati snigdhasAlasanetrI sasnehaM pazyati na tathA parakIyaM ziSyam , na vA ziSyo yathA svaguruM samAnadRSTayA pazyati tathA'nyaM sAdhum / ataH kathaM na gRhasthavyavahArasya samAnatAM na karoti / TIkArya-jaise gRhastha mAtApitAkalatra Adi ke rAgabandhana meM baMdhe hote haiM aura paraspara eka dUsare ke sahAyaka hote haiM, usI prakAra ye sAdhu bhI Apasa meM baMdhe haiM, ataeva inakA AcAra gRhasthI meM pitA putroM para Asakta hotA hai, parastrI pati para anurAma karatI hai, aura pati patnI meM Asakta hotA hai, usI prakAra inameM guru kA ziSya para aura ziSya kA guru para anurAga hai| Ajakala bhI aisA dekhA jAtA hai ki guru apane ziSya kA jaisA sanmAna karatA hai, snehapUrNa netroM se jisa prakAra dekhatA hai, paisA parakIya sAdhu ko nahIM dekhtaa| isI prakAra ziSya jisa prakAra apane guru ke prati sammAna kI dRSTi rakhatA hai, vaisI dRSTi anya sAdhu ke prati nahIM rkhtaa| to phira inakA vyavahAra gRhasthoM ke samAna kyoM nahIM TIkAtha--anya matavAdIo jaina sAdhunI A prakAranI TIkA kare chegRvastha mAtA-pitA, patnI AdinA rAga badhamAM baMdhAyelA hoya che, te pramANe zramaNe paNa parasparanA rAga bandhanamAM baMdhAyelA hoya che. jevI rIte gRhasthe eka bIjAnA sahAyaka bane che, e ja pramANe sAdhue paNa eka bIjA pratyenA anurAgane kAraNe eka bIjAne sahAya karatA hoya che. A prakAre temane AcA2 gRhasthanA je ja che. jevI rIte gharamAM mAtA, pitA, putra, patnI, pati, mAhi 4 wlon pratye mnu2|| 2 // . - eka bIjAmAM Asakta hoya che, e ja pramANe sAdhuomAM guru-ziSya pratye ane ziSya-guru pratye anurAga rAkhatA hoya che. evuM jovAmAM Ave che ke guru pitAnA ziSyo pratye jevA sanmAnabhAvathI jove chetemanI sAme jevI nehapUrNa daSTi vaDe dekhe che, evI sanehapUrNa najare anya sAdhuo tarapha jotA nathI. e ja pramANe ziSya pitAnA guru pratye je sanmAnabhAva rAkhe che. e sanmAnabhAva anya sAdhuo pratye rAkhatA nathI. A prakAre For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatithikoktAkSepavacanani0 109 kintu tattulya evA'yamapi / anyo'nyam upakAryopakArakatvameva darzayati'gilANassa' glAnasya, pIDAyuktasya rogiNaH sAdho kRte-yadbhojanamanukUlaM tadevAnIyate, anviSyAnviSya / 'viMDavAya' bhojanam 'sAreha dalAha 4' sArayata dadadhvaM ca / anukUlaM bhojanamanviSyata, AnIya dadadhvaM / ataH kathaM na gRhasthasya tulyA sAdhurapi tu tattulya eva bhavati // 9 // punarapyAha sUtrakAra:-'evaM tumbhe sarAgatthA' ityaadi| mlam-evaM tubbhe sarAgatthA annmnnmnnuvsaa| naMTsappahasabbhAvA saMsArassa apAraMgA // 10 // chAyA-evaM yUyaM sarAgasthA anyo'nyamanuvazAH / naSTasatpathasadbhAvAH saMsArasya apAragAH // 10 // hai ? vAstava meM inakA vyavahAra gRhasthoM jaisA hI hai| isake atirikta ye paraspara meM eka dUsare kA upakAra karate haiN| jaba koI sAdhu rogI ho jAtA hai to usake lie anukUla anna Adi AhAra anveSaNa kara karake use dete haiN| aisI sthiti meM ye sAdhu gRhastha ke samAna kyoM nahIM hai ? api tu unake samAna hI haiM // 5 // sUtrakAra punaH kahate haiM-'evaM tumbhe sarAgatyA' ityaadi| zabdArtha--evaM-evam' isa prakAra 'tubbhe-yUyaM Apa loga 'sarA. gatthA-sarAgasthA' rAgasahita hai 'annamannamaNubdhayA-anyonyamanuyazAH' aura paraspara eka dUsare ke vaza meM rahate haiM, ataH 'naTThasappaha sammAvA-naSTa satpathasadbhAvAH' Apa loga satpatha aura sadbhAva se temane vyavahAra gRhasthanA jevo ja lAge che. jevI rIte gRhastha eka bI jAne madada kare che. keI sa dhu bImAra paDI jAya athavA vRddhAvasthAne kAraNe gerI karavA jaI zake tema na hoya, te anya sAdhuo temane mATe anukULa AhAra vaherI lAvIne temane Ape che. A prakAranI paristhitimAM temane vyavahAra gRhasthanA jevuM ja lAge che. amane te sAdhu ane guhasthanA vyavahAramAM kaI antara dekhAtuM nathI." palA vaLI anya matavAdIo e AkSepa paNa kare che ke- 'evaM tubbhe sarAgatthA' 2074-evaM-evam' // 54||re 'tubbhe-yUyaM' mA5 / 'sarAgatthAsarAgasthAH' rAgayuta ch| 'annamannamaNuvyayA-anyonyamanukzAH' bhane 52952 sion 11 zamA 24 ch|, ata: 'naTasapahasabhAvA-naSTasatpathasadbhAvAH' mA5 For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgamane anvayArtha-(evaM) evam (tumbhe) yUyaM (sarAgatthA) sarAgasthA: rAgega yuktAH (annamannamaNubbasA)anyonyamanuvazAH parasparAdhInA (naTThasapahasanbhAvA) naSTa satpathasadbhAvA-patpatha sdbhaavrhitaaH| (saMsArassa) saMsArasya cAturgatikasya (apAragA) apaargaaH|10|| TIkA--'evaM' evam anena prakAreNa 'tumbhe' yUyam 'sarAgatthA' sarAgasthAH , rAgeNa saha vartante ye te sarAgAH tasmina sarAge tiSThanti, iti (sarAgasthA:). 'annamannamaNuvyasA' anyo'nyavazavartinaH, sarve hi parasparAdhInAH, na ke'pi nissaMgAH / sAdho hi svAdhInA bhavanti, na tu prvshvrtinH| epA rItistu gRhasthAnAm , yat parasparA'nuvartitvamiti / 'naTThasappahasabbhAvA' naSTasatpathasadbhAvAH, naSTopagatassatpathaH sanmArgoM ye ste tthaa| 'saMsArassa apAragA' saMsArasya caturgatikasya madhye eva bhavantaH pariNamanti / na tasya pAragAmino bhvntH| hIna haiM 'saMsArassa-saMsArasya' cAra gati vAlA isa saMsAra se 'apAragAapAragA:' pAra jAne vAlA nahIM hai||10|| anvayArtha-anya matAvalambI yaha AkSepa bhI karate haiM ki isa prakAra tuma rAga se yukta ho, eka dUsare ke vazIvartI ho, sanmArga se rahita hI aura saMsAra se pAragAmI nahIM ho // 10 // pUrvokta prakAra se tuma loga sarAga ho, paraspara sabhI eka dUsare ke adhIna ho nissaMga nahIM ho / sAdhu svAdhIna hote haiM, parAdhIna nahIM hote / parAdhIna rahanA to gRhasthoM kI nIti hai| tuma satpatha (mokSamArga) se bhI rahita ho / ina saba kAraNoM me tuma loga caturgati saMsAra ke pAragAmI nahIM ho saMsAra meM hI bhaTakane vAle ho / arthAt jaise gRhastha jana pUrvokta karmoM ko karane ke kAraNa caturgatika saMsArasAgara se pAra basa sat55 bhane samAthI DIna chI, 'saMsArassa-saMsArasya' yAra tivANA bh| sAranI 'apAragA-apAragAH' 52 pAyI pApANI nathI. // 10 // sUtrArtha-(anya matavAdIo jaina sAdhuo sAme AkSepa kare che ke, A prakAre tame rAgathI yukta che, eka bIjA para AdhAra rAkhanArA che, sanmArgathI rahita che ane saMsAra pAra karanArA nathI. 110 TIkAI-keTalAka leke sAdhue sAme evA AkSepa kare che ketame sarAga che, tame eka bIjA para AdhAra rAkhanArA hevAthI niHsaMga nathI. sa dha vadhIna hoya che-parAdhIna hotA nathI. gRhastho ja parAdhInatA bhagave che. tame sapatha (mekSamArga)thI paNa rahita che, te kAraNe tame zatagatirUpa saMsArane pAra javAne badale saMsAramAM ja bhaTakavAnA che. eTale ke jevI rIte gRhastha pUrvokta karmo karavAne kAraNe cAra gativALA saMsAra For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AAAAAAS samayArthodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anyatIrthikoktAkSepottaram 111 yathA gRhasthAH, yathoktakarmA'nuSThAnAt cArSidhakasaMsArasAgarasya pAragA na bhavanti / tathA bhavanto'pi sAdhukalpAH-gRhasthatulyatayA saMsArAtikramaNe'samarthA eveti AkSepakartu (bhipAyaH iti // 10 // mUlam-aha te paribhAtejA bhikkhU mokkhvisaare| evaM tumbhe pabhAsaMtA dupakvaM ceva sevaha // 11 // chAyA--atha tAn paribhASeta bhikSurmokSavizAradaH / evaM yUyaM prabhASamANA duHpakSaM caiva sevadhvam // 11 // anvayArtha--(aha) atha anantaraM (te) tAn pratikUlatvenopasthitAn purupAna (bhikkhU) bhikSuH sAdhuH (mokva visArae) mokSavizAradA mokSamArganahIM hote, usI prakAra Apa sAdhu ke samAna rahate hue bhI gRhasthoM ke sadRza anuSThAna karane ke kAraNa saMsAra ko pAra karane meM samartha nahIM haiN| aisA AkSepa karane vAloM kA abhiprAya hai // 10 // __ zabdArtha-'aha-artha' isake pazcAt 'te-tAn' usa anya tIthikoM se 'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'mokkhavisArae-mokSavizAradaH' mokSavizArada-arthAt-jJAnadarzana aura cAritra kI prarUpaNA karane vAlA paribhAsejjA-paribhASeta' kahe ki 'evaM-evam' isa prakAra 'panmAsaMtA-prabhASamANA" kahate hue 'tumbhe-yUyaM' Apa loga 'dupakkhaMceva-duSpakSa caiva' do pakSa kA rAga aura heyAtmaka 'sevaha-sevadhvam sevana karate haiM // 11 // ___anvayArtha-mokSamArga meM kuzala bhikSu uparyukta prakAra se bhASaNa karane vAloM se isa prakAra kahe-isa prakAra bhASaNa karate hue tuma loga sAgara tarI javAne asamartha hoya che, e ja pramANe sAdhu rUpe rahevA chatA tame gRhasthanA jevuM ja AcaraNa karanArA hovAne kAraNe saMsAra sAgarane tarI javAne asamartha che." 11 ___zAya- 'ahaM-adha' mAnA chI te-tAn' te manya tAne 'bhikkhU -bhikSuH sAdhu 'mokkhavimArae-mokSavizAradaH' bhAkSa vizA24-mAt zAna BAna bhane yAtrinI 5359 / 421:'paribhAsejja-paribhASeta' 43 hai evaM-evam' mA 42 panbhAsaMtA-prabhASamANAH' to 'tumbhe-yUyaM' mA5 / dupakvaM ceva-duSpavaM caiva' meM pkssn| 75 mane 684 me pakSane 'sebaha-sevadhvam' sevana 42pAvaNA cha / 11 // sUvAthaM-mokSane mArge AgaLa vadhavAmAM kuzaLa sAdhue pUrvokta AkSepa karanAra kone A pramANe javAba Ape joIe- For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 sUtrakRtAGgasUtre jJAnadarzanacAritrasya marUpakaH (parimAsejA) paribhASeta brUyAt (evaM) evaM anantaroktaM (mAsaMtA) prabhASamANAH (tubbhe) yUyaM (dupakkhaM ceva) duSpakSaM duSTaH pakSo duSpakSaH tam athavA rAgaheyAtmakaM pakSadvayaM (sevaha) sevadhamiti // 11 // TIkA:--'ha' aba pUrvapakSa samAptyanantaram 'mokavavisArae' mokSavizAradaH marUpakA, mokSasya tatkAraNasya jJAnadarzanacAritrAtyasya vizAradaH marUpakA 'bhikkhU' bhikSu bhikSaNazIlaH, 'te' tAn patikUlopasthitAn anyadarzinaH / 'evaM' anantarodIritamArgeNa 'pabhAsaMtA' prabhASamANAH santaH anyadarza ninA sAdhusvarUpadhAriNo gRhasthAzca 'dupakvaM duSpakSam , duSTaH pakSo duSpakSaH tameva / 'tumbhe' yUyam 'se vaha' sevanam / aAvA-rAgadveSAtmaka pakSadvayaM sevacam / sadpaNa syApi svapakSasya samarthanAt rAgaH / tathA-niduSTasyA'pi saMyamamArgapratikSepakaraNAta pdvessH| yadvA-AdhAnikodezikAnnAdimojiyAd gRhasthapakSasyA'sevanam / duSpakSa arthAt dUSita pakSa yA dvipakSa (rAgadveSarUpa pakSa) kA sevana kara rahe ho // 11 // TIkArtha-yahAM 'artha' zabda pUrvapakSa kI samApti kA sUcaka hai| mokSa meM vizArada arthAt ma.kSa ke kAraNabhUta jJAna, darzana aura cAritra tapa kA nirUpaNa karane meM kuzala bhikSu pratikUla rUpa se upasthita una anya darzaniyoM se isa prakAra kahe hamAre Upara asamIcIna AkSepa karate hue tuma sAdhuveSadhArI yA gRhastha dUSita pakSa kA sevana karate ho yA rAgadveSa rUpa dvipakSa kA sevana karate ho| apane sadoSa pakSa kA samarthana karane ke kAraNa rAga aura nirdoSa saMyamamArga para bhI AkSepa karane ke kAraNa dveSarUpa pakSa hai / athavA AdhAkarmI tathA auddezika anna "A prakAranA AkSepa karanArA tame leko dupakSa (dUSita pakSa)nuM athavA dvipakSanuM (rAgadveSa rUpa pakSanuM) sevana karI rahyA che." 11 TIkArtha--ahIM atha pada pUrvapakSanI samAptinuM sUcaka che. mokSamArganA vizArada mikSa sAdhavAmAM kAraNabhUta jJAna, darzana, cAritra ane tapanuM nirUpaNa karavAmAM sAdhue anya matavAdionA pUrvokta AkSepone javAba A pramANe Apa joIe--amArA upara anucita AkSepa karanArA tame sAdhuveSa. dhArI athavA guDa dUSita pakSanuM sevana kare che-athavA rAgadveSa dvipakSanuM sevana kare che. eTale ke tamArA sadeSa pakSanuM samarthana karavAne kAraNe tame rAga rUpa pakSanuM sevana kare che ane nirdoSa saMyamamArga sAme AkSepa karavAthI vaiSa rUpa pakSanuM sevana kare che, athavA AdhAkarma Adi deSayukta tathA audezika anna Adine AhAra karavAne kAraNe A5 gRharatha pakSanuM For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 113 tathA-sAdhusvarUpadhAraNAta pravrajitAzceti ubhayapakSa sevisvam / yadvA-svato'sadanu SThAnam , sadanuSThAnakartRNAM nindanamiti pakSadvayaM sevadhvam / evaM rUpeNa- paribhAsejjA' paribhASeta, bhikSustAniti bhAvaH // 11 // punarantaramAha-'tumbhe' ityaadi| mUlam-tubbhe bhuMjaha pAesu gilANo abhihaDaMmi yaa| taM ca vIodaMgaM bhoccA tamudistAdi ja kaMDaM // 12 // chAyA--yUyaM bhuya pAtreSu glAnasya abhyAhRte ca yat / taM ca vIjodakaM bhuktvA tamudizyAdi yatkRtam // 12 // Adi AhAra karane ke kAraNa gRhasthapakSa kA sevana kara rahe ho aura sAdhu kA rUpa dhAraNa karane tathA dIkSita hone ke kAraNa sAdhu pakSa kA sevana karate ho, isa prakAra dvipakSa sevI ho / athavA svayaM to asat AcaraNa karate ho aura sat AcaraNa karane vAloM kI nindA karate ho, isa kAraNa bhI donoM pakSoM ke sevana karane vAle ho / isa prakAra sAdhu una AkSepakartAoM ko uttara deveM // 11 // punaH kahate haiM-'tubbhe' ityAdi / zabdArtha--'tumbhe-yUyam' Apaloga 'pArasu-pAtreSu' kAMse Adi ke pAtroM meM 'bhuMjaha-bhudhvam' bhojana karate haiM tathA 'gilANo-glAnasya' rogI sAdhu ke lie . abhiDaMmiyA-abhyAhRte yat' gRhasthoM dvArA jo bhojana maMgavAte haiM 'taM ca bIodgaM-taM ca dhIjodakam' so Apa bIja aura kacce jala kA 'bhocanA-bhuktvA' upabhoga karake tathA 'tamusliAdi. sevana karI rahyA che, ane sAdhune veSa dhAraNa karela hovAthI tathA dIkSita hovAne kAraNe Apa sAdhu pakSanuM sevana karI rahyA cho-A prakAre Apa dvipakSanuM sevana karanAra che. ane sat AcaraNanI niMdA karI che, te kAraNe tame banne pakSanuM sevana karanAra che. te AkSepa karanArAone sAdhue A prakArane uttara Apa joIe, 11 jI tamane mevo pAma mA5 hai-'tubhe' yA 14-'tunbhe-yUyam' bhA5 'pAesu-pAtresu' xit vagairenA pAtromA 'bhujaha-bhum' mA 43 / chau, tathA 'gilANo-glAnasya' zazI sAdhunA bhATe lena 'abhihaDaMmi yA-abhyAhRte yat' syAnA / re bhagavA che. 'taMca bIodagaM-taMca bIjodakam' mA5 te mI ane yA el sU0 15 For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 1 anvayArtha:-(tumbhe) yUyaM (pAesu) pAtreSu kAMsyAdi bhAjaneSu (bhuMnaha) bhuvaM bhojanaM kuruta (gilANo) glAnasya (abhihaDaMmiyA) abhyAhate yat gRhasthadvArA AnApyate (taM ca bIodayaM) taM ca bIjodakaM (bhoccA) bhuktA (namuddissAdiyaM kaDaM) tamuddizya yat kRtam glAnasAdhumuddizya yadAhArAdikaM kRtaM tApamuM nAnAH yUyam uddezikAdikRtabhojina iti // 12.! / TIkA-'tumbhe' yUyam 'pAema' pAtreSu-jatakAMsyAdipAtreSu yatrasya akiMcanasvam, parigraharAhityaM ca svIkurvANA api zuMbaI' bhojanaM kurudhvam , gRhasthasya pAtreSu bhojanakaraNAt tatparigraho'vazyameva bhavati tathA-mAhAzadiSu rAgo'pi bhavatyeva, tatkathaM rAmaparigrahAmA rahitA bhAntaH iti vivArayata / etAvanA evaM yaM kaDaM-tamuddizya yat kRtam' usa glAna sAdhu ko deza karake jo AhAra banAyA gayA hai usakA upabhoga karate ho // 12 // * anvayArtha--tuma loga kAle Adi ke bhAjanoM meM bhojana karate ho rugNa sAdhu ke lie gRharatha ke dvArA AhAra maMgavAte ho aura bIja tathA sacitta jala kA upabhoga karate ho tathA rugNa sAdhu ko uddezya karake panAye hue AhAra kA bhojana karate ho // 12 // TIkArtha--(bhikSu una AkSepa kartAoM ko isa prakAra uttara de) tuma loga apane Apa ko AkiMcana aura aparigraha kahate hue bhI rajata (cA~dI) evaM kAMme Adi ke pAtroM meM bhojana karate ho / gRhastha ke pAtra meM bhojana karane se usakA parigraha avazya hotA hai aura AhAra Adi meM rAga bhI hotA hI hai| aisI sthiti meM tuma rAga aura 'bhoccA-bhuktvA' ase prazana tathA 'tamuhissAdi ya -tamuddizya yat kRtam lAna sa dhune uddezIne je AhAra banAvela che tene upabhega kare che. I12aa. " sUtrArtha-tame le ke kAMsA Adi dhAtuonAM pAtramAM janme che. bIbAra sAdhune mATe gRDI dvArA ADAra maMgAve che. tame bIja tathA sacitta pANIne u oga kare che ane bImAra sAdhune nimitte taiyAra ure mesina bhI ch|. // 12 // TIkArtha--te AkSepa kartAone jaina sAdhue A pramANe javAba deva eIe tame tamArI jAtane akiMcana ane aparigrahI rUpe oLakhAve che, chatAM paNa tame caMdI, kAMsu Adi dhAtunA pAtramAM bhejana kare che, gRhathanA pAtramAM bhejana karavAne kAraNe Apa tene parigraha avazya kare che ane AhAra AdimAM rAga paNa avazya rAkhe ja che. A prakAranI parika For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 115 doSA iti na, kintu doSAntaramapi te bhavatyeveti-ana Aha-'gilANo' glAnasya vyAdhyAdi pIDitasya bhikSA''nayane'samarthasya gRhasthadvArA aanaayyte| 'taMca vIodakaM taM ca bonodakam , bojodakam , bInodakAdi vinazanapUrvakameva gRhasthai bhojanaM saMpAdyate tadAhAram / 'bhoccA' bhuktA tathA-'tamudipa yat bhojanAdikaM saMpAditaM tasyApi bhoktA bhavAn bhavati, evaM ca gRhasthagRheSu gRhastharAtreSu sAdhvartha pAcitAnnabhojisvAt tadIyapApakarmagA avazyameva saMbandho bhaviSyatIti // 12 // punarapyAha-littA tivvAbhitAveNe' ityAdi / mUlam-littA tivAmitAvaNaM ujjhiyo asmaahiyaa| nAtikaMDrAiyaM seyaM arussAvarajjhai // 3 // dveSa se rahita kisa prakAra ho sakate ho ? isa bAta para vicAra kro| itane hI doSa nahIM, tuma loga inake atirikta anya doSoM kA bhI sevana karate ho / jo vyAdhi se pIDita haiM aura bhikSA lAne meM asa. martha haiM, usake lie tuma gRhastha ke dvArA mikSA maMgavAte ho| aisA karane meM bhI doSa lagatA hai| gRhasthoM dvArA lAyA huA bhojana abhyAhRta kahalAtA hai / bIjoM kA tathA jala kA vinAza karake hI gRhastha bhojana banAte haiM / usakAtuma upabhoga karate ho| isake atiH rikta rogI sAdhu ke uddezya se banAye hue AhAra ko bhI tuma bhogate ho / isa prakAra gRhastha ke ghara meM tathA gRhastha ke pAtroM meM sAdhu ke nimitta pakAye hue anna kA sevana karane ke kAraNa usake pApa karma ke sAtha avazya hI tumhArA sambandha hogA // 12 // sthitimAM tame rAgadveSathI rahita kevI rIte rahI zake? A denuM paNa tame sevana kare che. rogane kAraNe jeo bhikSAcaryA karavAne asamartha heya che evA sAdhuone mATe tame gRhastha dvArA bhojananI sAmagrIo maMgAve che. evuM karavAmAM paNa deSa lAge che. gRhasthA dvArA lAvavAmAM AvelA bhejanane abhyAphata kahe che. bIjene tathA jaLano vinAza karIne ja gRhastha je jana banAve che. evAM bhejanane tame uga karo che regI sAdhune nimitte banAveluM bhojana paNa tame jamo che. A prakAre gRhasthanA gharamAM tathA gRhasthanAM pAtromAM tamAre nimitte rAMdhavAmAM AvelA bhojanane upabhoga karavAne kAraNe tenA karmanI sAthe tamAre paNa avazya saMbaMdha thaze. eTale ke tame paNa te pApakarmanA bhAgIdAra ja bane che. AgAthA 1ra For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 chAyA - liptAstIvAbhitApena ujjhitA asamAhitAH / nAstikaNDUyataM zreyo arupo'parAdhyati // 13 // anvayArtha - (tinAbhitAveNaM) tIvrAbhitApena = karmabandhanena (littA) liptA:= upalisa): ( ujjhinA) : ujjhitAH = padvivekarahitAH (asamAhiyA) asamAhitAH= zu mAdhyavasAya rahitAH (arubA) aruSo =gasya (atikaMDUiyaM ) atikaNDUyitaM (na seyaM) na zreyaH yataH (arajjha ) aparAdhyati doSamutpAdayatItyarthaH ||13|| TIkA- 'timivAve' tIvrAbhitApena panIvanikAyopamardanapuraHsarasaMpAditAghAkamadiSTa bhojanena tathA midhyAdRSTacA sAdhunindayA ca saMjAtA sUtrakRtAGgasUtre punaH kahate haiM - 'litA tiSAbhitAveNaM' ityAdi / zabdArtha -- 'tibbAbhitAveNa - tIvrAbhitApena' Apa loga tIvra abhitApa arthAt karmabandha se 'lisA-lisA' upalisa 'ujjhiyA - ujjhitAH' sadasadviveka se rahita 'asamAhiyA asamAhitAH' zubha adhyavasAya se rahita haiN| 'aruvassa- aruSaH' - ghAvake 'atikaMDUipa-atikaMDuyitam' atyanta khujalAnA 'na seyaM na zreSaH' acchA nahIM haiM 'avarajjai-aparAdhyati? kyoMki vaha kaNDUyana doSAvaha hI hai // 13 // - anvayArtha -- tuma loga tIvra karmabandha se lipsa ho samyag viveka se hIna ho aura zubha adhyavasAya se rahita ho| ghAva ko bahuta khujalAnA ThIka nahI, kyoMki aisA karane se doSa kI utpatti hotI hai // 13 // TIkArtha- - tIvra karmabandha se arthAt paTkA kI hiMsApUrvaka sampA dina AdhAkarmI evaM uddiSTa AhAra kA upabhoga karane ke kAraNa tathA vajI sUtra he che - 'hittA vidyAbhicAveNaM' hatyAhi zArtha - 'tibbAbhitAveNaM- tIvramita pena' mA so tIvra khalitAya arthAt karma thI 'littA-likhA' upani 'ujhiyA - ujjhittAH' saddavive'thI pati ne 'asamAhiyA - asamatA hitAH zula adhyavasAyathI rahita cho. 'arurasa- aruSaH ' thudhAne atikaMDUiyaM atikaNDUyitam' atyaMta mAjavu' 'na seyaM na zreyaH' sA3 nathI 'avarajjai- aparAdhyati' bha hai te uDUyana hoSAvara 4 che. // 13 // sUtrA sAdhue te AkSepakartAne kahevu' joie ke-tame tIvra kama anyathI lipta che, samyag vivekathI rahita che ane zubha adhyavasAyathI paNa rahita che! ghAvane khar3e khajavALavA te ucita na gaNAya, kAraNa ke evuM karavAthI doSanI utpatti thAya che. 5135 For Private And Personal Use Only TIkA"--chakAyanI hiMsApUrvaka prApta AdhAkama, uSTi Adi doSayukta !hAranA upabhAga karavAne kAraNe tathA mithyASTi ane sAdhunI niMdA dvArA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 117 zubhakarmarUpA'mitApena 'littA' liptAH 'ujjhiyA' ujjhitAH sadasadvivekarahitAH / tathA-'asamAhiyA' asamAhitAH sAdhUnAM vidveSakaraNAt zubhA'dhyavasAyavarjitA bhavanto vidyante / yathA 'aruyassa' aruSaH aruSonnaNasya 'atikaDUiyaM' atikaNDU. yitam-kharjanam / 'na seyaM' na zreyaH yathA-vraNasyA'tikharjanaM na zreyo bhavati / api tu 'avarajjhaI' aparAdhyati, taskaNDUyanaM dopamevA''vahati / ____ ayaM bhAvaH-vayaM niSkicanAH parigraharahitA iti kRtvA paDUjIvanikAyAnAM rakSAsAdhanaM pAtrAghupakaraNamapi parityajyA'zuddhAhArAdikAnAmupabhogenA'vazyaM bhAvI, ashubhkrmlepH| dravyakSetrakAlabhAvAnapekSaNena saMyamopakaraNAnAmapi pAtrAdInAM tyAgo na zumAya / api tu vraNAdikaNDUyanavat doSAya eva bhavatIti // 13 // mithyAdRSTi evaM sAdhunindA ke dvArA utpanna azubha karmarUpa abhitApa se lipta ho, mat asat ke viveka se rahita ho tathA sAdhuoM para dveSa rakhane ke kAraNa zubha adhyavasAya se rahita ho / yAda rakkho ghAva ko bahuta khujalAnA zreyaskara nahIM hai / use khujalAne se doSa kI hI utpatti hotI hai| ____ tAtparya yaha hai-'hama akiMcana haiM, aparigrahI hai| aisA mAna kara SaT jIvanikAyoM kI rakSA ke sAdhana pAtra Adi upakaraNoM ko bhI tyAgakara yadi azubha AhAra kA upabhoga kareM to doSoM se bacAva nahIM ho sakatA / aisA karane se azubha karmoM kA lepa avazya hogaa| dravya, kSetra kAla aura bhAva kI apekSA na karake saMyama ke upakaraNa pAtra Adi upa jiMta azuma kamarUpa abhitApathI tame lipta che, tame sata asatA vivekathI vihIna che, tathA sAdhuo para dveSa rAkhavAne kAraNe zubha adhyavasayathI paNa rahita che, ghane bahu khaMjavALa zreyaskara nathI ! jema ghAne vadhAre ne vadhAre khaMjavALavAthI ghA vakare che, e ja pramANe potAnA de sAme jevAne badale anyanA guNone deSarUpe batAvavAthI piote ja tIvra karmane bandha kare che. tAtparya e che ke ame akiMcana ane aparigrahI chIe. evuM mAnIne charAyanA jIvonI rakSAne mATe pAtra Adi upakaraNane tyAga karavAmAM Ave ane gRhasthanA pAtramAM azuddha (deSayukta) AhArane upaga karavAmAM Ave, te sAdhu te dethI bacI zakatA nathI, evuM karavAthI azubha karmone lepa avazya lAge che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI daSTie vicAra For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra punarapyAha-'tatteNa' ityaadi| mUlam-tatterNa aNusihA te apaDinnena jaanneyaa| Na esa NiyaeM magge asamikkhaM vai kiI // 14 // chAyA--tattvena anuziSTAste apratijJena jaantaa| na epa niyato mArgo'samIkSya vAk kRtiH // 14 // anvayArtha--(apaDinneNa) apratikSena rAgadveSarahitena (jANayA) jAnatA heyopAdeyaparicchedakena (te) te'nyadarzanAvalaMbinaH (tatteNa aNusiTThA) tattvenAnukA bhI tyAga kara denA zreyaskara nahIM hai, kintu vraNa (ghova) kA khujalAne ke samAna doSajanaka hI hai // 13 // aura bhI kahate haiM-'tatteNa' ityAdi / zabdArtha-'apaDinnena-apratijJena' rAga dveSa se rAhata aise tathA 'jAyaNA-jAnatA' jo hepa evaM upAdeya padArthoM ko jAnatA haiM yaha sAdhu puruSa 'te-te' anya darzana vAloM ko 'tattega aNusihA-tatvenAnuziSTAH' yathAvasthita artha kI zikSA dete haiM ki 'esamagge-eSo mArgo' Apa logoM ne jisa mArga kA anusaraNa kiyA hai vaha mArga 'Na niyae-na niyataH' yuktiyukta nahIM haiM 'vaI-vAka' tathA Apa ne jo samyaka dRSTi sAdhuoM ke prati AkSepa vacana kahA hai vaha bhI 'asamikkha-asamIkSya' vinA vicAre hI kahA hai kii-kRtiH' tatho Apa loga jo kArya karate haiM vaha bhI vivekazUnya hai // 14 // . anvayArtha--rAgadveSa se rahita tathA heya aura upAdeya kA jJAtA karyA vinA saMyamanAM upakaraNane pAtra Adine paNa tyAga kare zreyaskara nathI, paNa traNane (gumaDAne) khaMjavALavA samAna deSajanaka che. gAthA 13 uii sU2 4 cha -'tattega ityAhi zA-'apaDinnena-apratijJena' rASathI 2Dita sevA tathA 'jAyaNAjAnatA'2 ruya bhane upAdhya pAna na che, ma sAdhupu35 'he-te' malan anya zanavAmAne 'tattaNa aNusiTrA- tatvenAnuziSTAH' yathAsthita mAnA zikSA cha 'esa magge-eSo mArgo' A5 le bhAganu anusa27] yu cha ta bhAga 'Na niyara-na niyataH' yutiyuta nathI, 'vaI-vAk' qyana se haita 55 'asamikkha-asamIkSya' 2 piyAyu hyu cha kii-kRtiH ' tathA Apa leke je kArya kare che te paNa viveka zUnya che. 14 sUvA-rAgadveSathI rahita ane heya tathA upAdeyanA jANakAra munioe For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 119 ziSTAH yathAvasthitArthaparUpaNayA tu zAsitAH (esa magge) eSo mAgoM pApaparigRhItaH (Na niyae) na niyataH na yuktisaMgataH (baI) vAk ye piNDapAtaM glAnasthA. nIya dadAti te gRhasthakalyA ityAdirUpA sA (asamikSA) asamIkSyAparyAlocya kAryatA tathA (kii) kRtiH karaNamapi bhavadIyamasamIkSitameveti // 14 // TIkA--'apaDinnena' amatijJena-pratijJArahitena, idamahamavazyaM kariSyAmIsye pratijJA na vidyate yasya saH apratijJaH, tena rAgadvepara hitena sAdhunA 'jANayA' jAnatA, idaM heyamidamupAdeyamitijJAnavatA 'tattega' tattvena, paramArtha tayA-jinAbhiprAyeNa yathAsthitA'rthaprarUpaNAdvArA 'te' te gozAlakamatAnuptAriNaH anya darzaninazca 'aNusiTThA' anuziSTA: bodhitA bhavaMti, kiMbodhitAH bhavanti tatrAha'esamagge' ityepamArgaH-gRhastha-pAtrAdiSu bhojanam glAnArthaM gRhasthadvArA Anaya muni una anyadarzaniyoM ko tatva kI zikSA de ki tumhArA yaha mArga pApa se yukta hai, yuktisaMgata nahIM hai aura 'rugNa muni ko AhAra lAkara jo dete haiM ve gRhastha ke samAna haiM yaha tumhArA vacana vicArazUnya hai| tumhArA AcAra bhI vicAravikala hai arthAt tuma vinA vicAre yolate aura kriyA karate ho // 14 // TIkArtha--'maiM yaha kArya avazya karUMgA' isa prakAra kI pratijJA se rahita arthAt rAga aura dveSa se rahita tathA heya aura upAdeya ko jAnane vAle sAdhu ke dvArA una AkSepa karane vAle gozAlaka ke anu. yAyiyoM ko tathA anyadarzaniyoM ko jina bhagavAna ke mata ke anusAra yathArtha vastusvarUpa kI zikSA dI jAtI hai| sAdhu unheM isa te anya matavAdIone tavanI A pramANe zikSA devI joIe. tamAre A mArga pApathI yukta che ane yuktisaMgata nathI. "bimAra sAdhuone mATe AhAra vaherI lAvanArA sAdhuo gRhasthanA samAna che, A tamAro AkSepa vicArazUnya che. tamAro AcAra ja vicAra vihIna che. eTale ke tame vagara vicAce game tema bole che ane mana phAve tema kare che. 14 TIkArtha- huM A kArya avazya karIza, A prakAranI pratijJAthI rahita eTale ke rAgadveSathI rahita tathA heya ane upAdeyane jANanArA munie dvArA te AkSepa kartA gozAlakanA anuyAyIo tathA anya matavAdIone jinendra bhagavAnanA mata anusAranuM yathArtha tatva (vastu svarU5) samajAvavAmAM Ave che. temane A pramANe kahevAmAM Ave che-"gRhasthanA pAtramAM jamavuM For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 sUtrakRtAGgasUtre nam AdhAkarmikoddezikAdibhojanaM tathA zuddhasaMga minAmAkSepakaraNam eSa tatra mArgaH 'na jiyae' na niyataH, na niyato na yuktisaMgataH / 'vaha' vacanaM tad sAdhumuddizya yadAkSepavacanaM matradbhiH pratipAditam / tadapi - 'asamikva' asamIkSya, vicAramantareNaiva kathitam / tathA 'ka' kRtiH bhavatAmAcaraNamapi na samIcInamiti // 14 // mUlam - erisI jo vaMI esI aggaveNuvva karisitA / 7 gihiNo abhiha se bhujiu Na u bhikkhuNaM // 15 // chAyA - IdRzI yA vAgeSA agraveNuriva karSitA / gRhiNo'pahRtaM zreyaH bhoktuM na tu mikSUNa. m | 15 || prakAra kahe gRhastha ke pAtra meM bhojana karanA aura bimAra sAdhu ke lie gRhastha dvArA bhojana maMgavAnA, AdhAkarmI evaM audezika AhAra karanA aura zuddha saMyama kA pAlana karane vAloM para AkSepa karanA, yaha Apa kA mArga yuktisaMgata nahIM hai| sAdhu ke viSaya meM Apa ne jo AkSepa vacana kahe haiM, vaha Apa ke bacana vinA vicAre hI kahe gae haiN| isake atirakta Apa kA AcAra bhI samIcIna nahIM hai' // 14 // zabdArtha - 'erisA - IdRzI' isa prakAra kI 'jA-yA ' jo 'baI - vAgU' kathana hai ki 'gihiNo abhihaDaM-gRhiNo'bhyAhRtam' gRhastha ke dvArA lAyA huA AhAra 'bhuMjiraM seyaM bhoktuM zreyaH' sAdhu ko grahaNa karanA kalyANakAra ka hai 'Na u bhikkhu na tu bhikSUNAm, parantu sAdhu ke dvArA lAyA huA AhArAdika lenA ThIka nahIM hai 'esA - eSA' yaha bAta 'aggaveNugdha karisitA agraveNuriva karSitAH' bAMsa ke agrabhAga ke jaisA kRza durbala hai | 15|| ane khisAra sAdhune mATe gRhustha dvArA bhAjana magAvavuM-AdhAkama doSa yukta tathA auddezika deSayukta AhAra karavA, tathA zuddha saMyamanuM pAlana karanArA jaina sAdhue para AkSepa karaveA. A tamArI rIta yuktisaMgata nathI jaina sAdhuo sAme tame je AkSepa vacane uccAryAM che te vagara vicArya ja uccAryAM che. sAdhue sAme A prakAranA AkSepa karanArA Apa lekAnA AyAra pazu ye.jya (zuddha-hoSarahita) nathI. gAthA 14 // zabdArtha - 'erimA - IdRzI' mA praznI 'jA-yA' ne 'baI va g' sthana che 'gihiNo abhiDDa- gRhiNo'bhyAhRnam' gRhasthanA dvArA sAvavAmAM Avela AhAra vagere deve| hI nathI 'esA - eSA' mA vAta 'aggaveNuvvaka risitA - apra beNuriva karSitAH' vAMsanA AgaNanA laganA prema deza hu . 15 For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --- samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 121 andhayArtha-(erisA) IdazI (jA) yA (bai) va gANI kayanaM (gihiNo. abhihaDaM) gRhiNo'dhyAhRtam gRhasthairAnItam (bhuMjiu seya) moktuM zreyaH-kalyANa karam (Na u bhikkhuNaM) na tu bhikSuNAm parantu sAdhubhirAnItamAhArAdikaM glAnasAghave na zreyaH (esA) eSA vAk (bhAga gheNutra karisitA) agraveNuriva karSitA vaMzAgrabhAgavat durbaletyarthaH // 15 // ___TIkA--'erisA' IdRzI 'jA' yA 'baI' vAk 'gihiNo abhiharDa' gRhastha dvArA AnItamAhArAdikaM 'bhujiuM seyaM bhoktuM zreya sAdhubhi bhoktuM zreyaH praza. stam 'Na u' na tu-bhikSubhirAnI tamAhArAdikaM moktuM zreyaH-prazastam, 'esA' eSA vAk 'aggaveNu agraveNuriva vaMzasyA'graiva 'karisitA' karSitA dubalA vidyate yuktyakSamatvAt / gRhasthadvArA AnItamAhArAdikaM sAdhunA bhoktavyamiti ____ anvayArtha--gRhastha ke dvArA lAyA huA AhAra karanA zreyaskara hai kintu bhikSu ke dvArA lAye AhAra kA upabhoga karanA zreyaskara nahIM hai, Apa kA yaha kathana dAla ke agrabhAga ke samAna durbala hai / / 15 / / TIkArtha--Apa kA yaha jo kathana hai ki gRhastha ke dvArA lAyA huA AhArAdi bhoganA sAdhuoM ke lie kalyANakara hai parantu sAdhuoM ke dvArA lAye AhAra kA upabhoga karanA zreyaskara nahIM hai, yaha kathana pAMsa ke agrabhAga ke samAna durbala hai| vaha yukti ko sahana nahIM krtaa| tAtparya yaha hai ki sAdhu yadi gRhastha ke dvArA lAye AhAra Adi kA upabhoga kare to acchA parantu sAdhu ke dvArA lAye AhAra ko bhoganA acchA nahIM hai, yaha Apa kA kathana yuktihIna hai / jaise bAMsa kA agrabhAga durbala hotA hai, usI prakAra yaha kathana bhI durbala hai| sUtrArtha_gRhasthanA dvArA lAvavAmAM Avela AhAra zreyaskara che, paraMtu sAdhu kArA lAvavAmAM AvelA AhAra upaga kare zreyaskara nathI, ApanuM A kathana vAMsanA agrabhAga samAna kamajora che. 1pa TIkArtha- anya matavAdIonA AkSepane uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke "gRhasthanA dvArA lAvavAmAM Ale AhAra sAdhuone mATe kalyANakArI che, pa2tu sAdhuo dvArA lAvelA AhArane upabhegA kara sAdhune mATe zreyaskara nathI." A prakAranI ApanI dalIla vAMsanA agrabhAga jevI nirbaLa che-tenuM khaMDana sahelAIthI thaI zake tema che. jevI rIte vAMsano agrabhAga eTale kamajora hoya che ke tene sahelAIthI teDI zakAya che, e ja pramANe tamArA A AkSepane javAba paNa ghaNe saraLa che-gRhasthA dvArA lAvavAmAM For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre prazastam / parantu sAdhubhirAnItamAhArAdikaM bhoktavyamiti na zreyaskaram, iti kathanaM bhavo yuktira detam / yathA vaMzasyAgrabhAgo dubalo bhavati tadvadeva yuktirahitaM, gRhasthairAnItaM jIvopamardanasahitena sAyam bhikSubhirAnItaM tadgamAdidoSarahitam ato gRhasthAnItamAhArAdikaM-zreya iti kathanaM yuktizAstraviruddha miti bhAvaH // 15 // yathA gRhasthairdAnaM dIyate tathA sAdhubhirapi dAnAdikaM deyaM dAnasya sAmAnyadharmatvena sarvasamAnatvAdityAzaMkAmapanetumAha-'dhammapannavaNA' ityAdi / mUlam-dhammapannavaNA jA sau sAraMbhANa visohiyo / Na u eyAhi dihihi puMThavAsI paMgappiyaM // 16 // chAyA--dharmapajJApanA yA sA sAraMbhANAM vizodhikA / na tve tAbhidRSTibhiH pUrvamAsIt prakalpitam // 16 / gRhasthoM ke dvArA jo lAyA jAegA vaha chakAyoM kI jIvavirAdhanA se yukta hone ke kAraNa sAvadha hogaa| isake viparIta sAdhuoM ke dvArA lAyA AhAra udgama Adi doSoM se rahita hogaa| ala eva gRhasthoM dvArA lAye AhAra ko bhoganA zreyaskara hai, yaha Apa kA kathana yukti se aura zAstra se bhI pratikUla hai // 15 // jaise gRhasthoM ke dvArA dAna diyA jAtA hai. usI prakAra sAdhuoM ko bhI dAna denA cAhiye / dAna sAmAnya dharma hone ke kAraNa sabhI ke liye samAna hai / isa prakAra kI AzaMkA kA nivAraNa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-"dhammapaNNavaNA" ityaadi| Avela AhAra chakAyanI virAdhanA yukta hovAne kAraNe doSayukta hoya che, paraMtu sAdhuo dvArA lAvavAmAM Avela AhAra udgama Adi dethI rahita hoya che tethI gRhasthA dvArA lAvelA AhArane zreyaskara mAne te vAta yukti saMgata paNa lAgatI nathI ane zAstrakA kathanathI paNa virUddha jAya che. mATe ApanI te dalIla bilakula TakI zake tema nathI. gAthA 15 anya matavAdIo evuM kahe che ke "jevI rIte gRhastha dvArA dAna apAya che e ja pramANe sAdhuoe paNa dAna devuM joIe dAna sAmAnya dharma hovAne kAraNe saune mATe samAna che." A prakAranI anya matavAdIonI dalIlanuM nirAkaraNa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke - 'dhammapaNNavaNA' ityAdi For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. tha. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 123 % 3DDA anvayArthaH--(jA) yA (dhammapannavaNA) dharmaprajJApanA yatInAM dAnAdinopakartavyamityAdikA dharmadezanA (sA) sA dharmadezanA (sAraMbhANa) sAraMbhANAM gRhasthAnAm (visohiyA) vizodhikA-zuddhikariNI, yatayastu saMyamAnuSThAnenaiva vizudhyaMti (eyAhi dihihi) etAmi dRSTabhiH (purva) pUrvam (Na u) na tu (pagappiyaM AsI) pakalpitamAsIt naitAdRzI bhavatkathitAdezanA sarvajJaiH pUrva kRteti // 16 // ___TIkA--'jA dhammapannapaNA' yA dharmaprajJApanA-sAve dAnAdikaM gRhasthairdeya mityAkArikA yA dharmadezanA sA 'sA sAraMmANa visohiyA' sA sAraMbhANAM gRha zabdArtha-'jA dhammapanavaNA-yA dharmajJAnA' sAdhuoM ko dAna Adi dekara upakAra karanA cAhiye yaha jo dharma kI dezanA haiM 'sA-sA' vaha dharmadezanA 'sAraMbhANa-sAraMbhANAM' gRhasthoM ko 'visohiyA-vizodhikA' zuddha karane vAlI hai, mAdhuoM ko nahIM 'eyAhiM didvihi-etAbhidRSTibhiH' isa dRSTi se 'puvva-pUrvam ' pahale 'Na u-na tu' nahIM 'pagappiyaM AsIprakalpitamAsIt' aisI dezanA sarvajJoM ne pahale kI gaI thI // 16 // anvayArtha--yaha jo dharmadezanA hai ki sAdhuoM ko dAna dekara upakAra karanA cAhiye, yaha gRhasthoM kI hI zuddhi karane vAlI hai-sAdhu to saMyama kA AcaraNa karake hI zuddha hote haiM / dharmadezanA isa abhiprAya se pahale sarvajJoM ne nahIM kI hai / / 16 / / / TIkArtha---sAdhu dAnAdi kare, yaha dharmadezanA gRhasthoM ko hI pavitra karane vAlI unakI vizuddhi karane vAlI hai| yaha dharmadezanA sAdhuoM sahAya-'jA dhammapannavaNA-yA dharmaprajJApanA.' dhumAye hona page daIne upakAra kare joIe je A dharmanI dezanA che "-" te ghamazanA 'sAraMbhANa-sAraMbhANAM' gRhasthAne 'vimohiyA-vizodhikAH' zuddha 421 // pANI che. sAdhumAne nADa'eyAhiM didvihi-etAbhidRSTibhiH' marathI purvapUrvam' paDeai 'Na u-na tu' nA pagappiyaM AsI-prakalpitamAsIt' mevI dezanA sa. joge pdde| rItI. // 16 // sUtrArtha - 'sAdhumAre hAna he ,' mA 42nI mahezanA gRha. sthAne sATe ja karavAmAM AvI che, kAraNa ke sAdhuoe dAna devAthI gRhasthanI zuddhi thAya che ane sAdhu pitAnA saMyamane nirvAha karI zake che. sAdhuo te saMyamanuM pAlana karIne zuddha thatAM ja hoya che, tethI sarvajJoe dAna devAnI je dharmadezanA karI che, te gRhasthone anulakSIne karI che, sAdhune anulakSIne karI nathI 1dA TIkAtha-sAdhane dAnAdi devAnI je dharmadezanA che, te gRhasthane ja pavitra karanArI temanI vizuddhi karanArI che. te dharmadezanA sAdhuonI zuddhi For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 sUtrakRtAGgasUtre sthAnAM vizodhikA kalyANakAriNI, na tu sAdhUnAM sA dezanA kalyANakAriNI / 'ehiyAhiM didvihiM' etAbhi dRSTibhiH 'puvaM' pUrvam 'Na u paggappiyaM' na tu prakalpitam / 'AsI' AsIt na tu etAdRzI dezanA pUrva sarvajJaiH kathitA''sIt / sAdhubhirdAnAdikaM davA upakartavyamityepA yA dharmadezanA, sA gRhasthasyaiva pavitrakAriNI, na tu sAdhUnAM kalyANaka riNI / anenA'bhiprAyeNa na pUrva sarvajJairdezanA datteti / ayaM bhAvaH bhAnti hi sAdhano dhanadhAnyAdivittarAhityenAkiMcanAH santaH yatastato niravadha AhArAdimAtramevAdAya saMyamaM nirvahanti yadi kadAcitsAdhubhirapi dAnaM dIyeta tadA dAnArtha sAvadhAhArAdInAmapi svIkaraNena saMyamavyAghAto bhavedataH sAdhano dAnAdikaM na kurvantIti zAstramaryAdeti, tathA yadi sAdhurdAnaM dadyAt tadA adhako yAcakaH samAgataH paradine dvau tataH paramane ke samAgamiSyantIti tebhyaH sarvebhyo dAnaM dadataH sAdhobhikSetra durlabhA syAditi, tathA yadi sAdhurdAnakI zuddhi karane vAlI nahIM hai / sarvajJoM ne aisA upadeza pahale nahIM diyA hai| ____ tAtparya yaha hai ki sAdhuoM ke pAsa dhana-dhAnya nahIM hotaa| ve akiMcana hote haiM / nirdoSa bhikSA karake hI ve apane saMyama kA nirvAha karate haiN| yadi ve bhI dAna dene lageM to unheM sAvadha AhAra Adi bhI svIkAra karanA paDegA aura aisA karane se saMyama meM bAdhA utpanna hogii| isa kAraNa sAdhu dAna nahIM dete| yaha zAstra kI maryAdA hai / isake atirikta sAdhu yadi dAna dene lage to prathama dina eka yAcaka AegA to dUsare dina do A jAe~ge aura phira unakI bhIr3a laga jaaegii| pari. NAma yaha hogA ki sabako dAna dete dete sAdhu ke lie bhikSA hI durlabha karanArI nathI." sarvajJoe e upadeza-sAdhueAe dAna devuM joIe e upadeza ApyuM nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke sAdhuonI pAse dhana, dhAnya hetuM nathI. teo akiMcana hoya che. nirdoSa bhikSA grahaNa karIne teo pitAnA saMyamane nirvAha kare che. jo teo paNa dAna devA mAMDe, te temaNe paNa sAvadya AhAra A dine paNa svIkAra kare paDe ane ema karavAthI saMyamanI vizuddhi jALavI zakAya nahIM. te kAraNe sAdhu dAna detA nathI. zA eja A maryAdA mUkI che. jo sAdhu dAna devAnuM zarU kare, te pahele divase eka yAcaka Ave, bIje divase be yAcaka Ave, ane dinapratidina temanI saMkhyA vadhatI ja jAya. tethI temane dAna detAM deta sAdhune pitAne mATe te koI paNa bhajana sAmagrI vadhe ja nahIM! sAdhu saMyamayAtrAnA nirvAha mATe AhAranI yAcanA For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 vAdaparAjitAnyatIthikadhRSTatA0 125 dadhAta tadA saMyamayAtrAnirvAhArthaM yAcitAhArAdeva dAnena adattAdAnamRSAmApisvadoSoM syAtAm yataH dAtrA sAdhubhya eva dattaM na tu anyasmai dAtumAhArAdikaM dattamata imau doSau bhavataH iti // 16 // mUlam-savvAhi aNujuttIhi ayaMtA javittaye / tao vAyaM NirAkiccA (jo vi pagganbhiyA // 17 // chAyA--sarvAbhiranuyuktibhirazaknuvanto yApayitum / tato vAdaM nirAkRtya te bhUyo'pi pragalbhitAH // 17 // anvayArthaH-(savvAhi aNujuttohi) sarvAbhiranuyuktibhiH sarvereva pramANabhUta haitu. dRSTAntaH (javita ye acayaMtA) yApayitumazaknuvantaH svakIyapakSa-sthApayitumasamarthA ho jaaegii| sAdhu saMyama yAtrA ke nirvAha ke lie AhAra kI yAcanA karatA hai| usameM se yadi dAna de to use adattAdAna aura mRSAvAda doSa hoNge| dAtA sAdhu ke upabhoga ke lie AhAra Adi detA hai, dUsaroM ko dAna dene ke liye nahIM detA dUsaroM ko to vaha apane hAtha se svayaM de sakatA hai| aisI sthiti meM sAdhu yadi anya yAcakoM ko dAna dene lage to use pUrvokta donoM doSoM kA bhAgI honA pddegaa||16|| zabdArtha--'sabyAhiM aNujuttIhiM-sarvAbhiranuyuktibhiH sapa yuktiyoM dvArA 'javittaye acayaMtA-dhApayitumazaknuvantaH' apane pakSa kI siddhi na kara sakate huye 'te-te' ve anya tIrthI 'vAyaM NirAkiccA-vAdaM nirAkRtya' vAda ko chor3akara 'bhujo vi-bhUyopi'phira se 'pagambhiyApragalbhitAH' svapakSa kI sthApanA karane kI dhRSTatA karate haiM // 17 // ___ anvayArtha-sabhI yuktiyoM se apane pakSa ko siddha karane meM askare che. je te AhAranuM dAna de, te tene adattAdAna ane mRSAvAda deze lAge. sAdhunA upabhegane mATe dAtA AhArAdi de che, anyane dAna ApavAne mATe dete nathI. je anyane ApavuM hoya te te potAne hAthe ja ApI zake che. A prakAranI paristhitimAM dAtAe pitAne arpaNa kareluM dAna, jo sAdhu bIjA keIne ApI de te tene adattAdAnadeva ane mRSAvAdadoSanA Hil2 mA 53 che. gAthA 16 // _eli-'savvAhi aNujuttIhiM-sarvAbhiranuyuktibhiH' madhI yutiyAM dii| 'javittaye acayaMtA-yApayitumazaknuvantaH' yAtAnA pakSanI siddhinarI zasai 'te-te te anyatIthI' 'vAyaM NirAkiccA-vAI nirAkRtya' pAhana choDIne 'bhujjovi -bhayopi' rIne 'pagabhiyA-pragasmitAH' potAnA pakSanI sthApanA 42vAnI dhaSTatA kare che. 17nA sUvAtha-saghaLI dalilene upaga karavA chatAM paNa jyAre te anya For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre gozAlakAnyatIthikAdayaH, (te) te anyadarzaninaH (vAyaM NirAkiccA) vAdaM nirA. kRtya samyag hetudRSTAntapUrvakavAdaM parityajya (bhujjo vi) bhUyopi punarapi (pagapiyA) prAlimatA AkrozAdinA dhRtAM gatA iti / / 17 / TIkA-'savAhi aNujuttIhi' sarvAbhiranuyuktibhiH zAstramamANahetudRSTAntaH 'javittae' yApayitum avayaMtA' azaknuvantaH svapakSaM hetudRSTAntasatpamANaiH sthApayitum azaknuvantaH paratIthikAH, svapakSaM hetu dRSTAntaH samarthayitum te gozAlakAdi matAnusAriNaH pramANabhUtaiH sahetuyuktidRSTAntAdibhirAsmAnaM svapakSe saMsthApayitumasamarthAH, yuktyAdibhirapi svapakSasya sAdhane sAmarthyA'bhAvAt / te anyamatAnuyAyinaH, 'vAyaM NirAkiccA' vAdaM nirAkRtya samIcInayuktitarkAdidvArA pravartaH mAnavAda parityajya, 'bhujjo vi paggabhiyA' bhUyopi pragalibhatAH punarapi azubhavacanoccAraNayaSTimuSTayAdibhiH praharanto dhASTaryamAsAditAH sannaH evaM kathayanti / tathAhi-'aSTAMganimittaM jJeyaM sarvalokopakArakam / sa eva dharmo mantavyo lokakalyANakArakaH // 1 // martha hokara ve anya darzanI vAda kA parityAga karake puna: Akroza karane lagate haiM // 17 // TIkArtha--jaba pUrvokta anyamatAnuyAyI zAstrapramANa, hetu aura dRSTAnta ke dvArA apane pakSa kI puSTi karane meM asamartha ho jAte haiM, usa samaya ve vAda kA tyAga kara dete haiM arthAt samIcIna yuktiyoM evaM tarko ke abhAva meM cAlUvAda se kinArA kATa lete haiM aura dhRSTatA kA Azraya lete haiN| ve aprazasta vacanoM kA prayoga karate haiM, yaSTi (lakar3I) yA muSTi se prahAra karate haiM aura isa prakAra kahane lagate haiM sampUrNa loka kA upakAra karane vAlA aSTAMga nimitta hI jAnane yogya hai / usI ko dharma mAnanA cAhiye / ' ve yaha bhI kahate haiM-'aSTAMganimittaM jJeyaM" ityaadi|| matavAdIe pitAnA pakSanuM samarthana karI zakavAne asamartha bane che, tyAre teo vAdavivAdane parityAga karIne Akroza (krodha) karavAne lAgI jAya che. 17 TIkArtha-jyAre pUrvokta anya matavAdI zAstra pramANe, hetu ane daSTo dvArA pitAnA pakSanuM (matanuM) samarthana karavAne asamartha thaI jAya che, tyAre teo vAdane tyAga karIne dhRSTatAne Azraya le che. eTale ke temanA matanuM pratipAdana karavA mATe cogya daSTa ane dalIleno Azraya levAne badale aprazasta vacanene Azraya le che ane koI koI vAra kodhAvezamAM AvIne lAkaDI athavA muSTi praharano Azraya le che ane A pramANe kahe che 'aSTAMga nimittaM jJeyaM' ityAdi For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 3 vAdaparAjitAnyatIrthika dhRSTatApra0 127 atra dharmavicAre sAdidvAreNa nirNayo na vidheyaH kintu pratyakSa eva bahujanasaMgatatayA tathA rAjAdyAzrayatayA 'ayameva madIyo dharmaH' zreyase, na tu dharmAntaramiti vivadante / atrottaram - yadi bahavopi - andhA rUpaM na pazyanti ghaTAdau, kintu -eko'pi - anandhaH pazyati rUpam / kiM tAvatA ghaTe rUpAbhAvam utprekSituM zaknoti ko'pi tathaiva bAlaH bahavo'pi sarvajJamatipAditaM dharma na jAnanti / kiM tAvatA'na sa dharma:' iti pratipAdayituM zakSyanti ? ke'pi ? iti / tathoktaM 'eraMDakagrAsI jahA ya gosIsacaMdaNapalassa / molle na hojja sariso kittiyametto gaNito // 1 // dharma ke viSaya meM hetu Adi ke dvArA nirNaya nahIM karanA cAhiye / hamArA dharma bahusaMkhyaka logoM dvArA mAnya hai aura use rAjAdi kA Azraya prApta hai, ataeva vahI kalyANakArI hai / ' isakA uttara yaha hai bahutere andhe ghaTa Adi meM rahe hue rUpa ko nahIM dekha pAte kintu eka hI sUjhatA manuSya usa rUpa ko dekhatA hai| itane mAtra se kyA koI ghaTa meM rUpa ke abhAva kI kalpanA kara sakatA hai ? isI prakAra ajJAnI hone ke kAraNa adhikAMza loga sarvajJa pratipAdita dharma ko nahIM jAna paate| kyA isI se yaha kahA jA sakatA hai ki vaha dharma hI nahIM hai ? kahA bhI hai- " eraNDakadurAsI" ityAdi / eraMDa kI lakar3iyoM kA Dhera hone para bhI vaha eka pala pramANa gozIrSa candana ke mUlya kI barAbarI nahIM kara sakanA, cAhe use kitanA hI kyoM na ginA jAya // 1 // *AkhA saMsAranu' hita karanAra aSTAMga nimitta ja jANavA ceAgya che. tene ja dhama mAnavA joIe.' vaLI teo evu kahe che ke-dharmanI bAbatamAM hetu Adi dvArA niz ya karavA joie nahIM. amArA dharmane leAkeAnI mATI sakhyAe svI kAryuM che ane tene rAjyAzraya paNa maLyA che, tethI tene ja kalyANakArI mAnave eie.' A prakAranA temanA kathanano A pramANe uttara ApavA joie-ghaNA AMdhaLAMe ghaDA AdinA rUpane joi zakatA nathI, parantu eka ja dukhata mANasa te rUpane joi zake che. zuM te kAraNe ghaTa AdimAM rUpane abhAva hAvAnI kalpanA karavI vyAjabI che kharI? eja pramANe adhikAMza leka ajJAnI hevAne kAraNe satrajJa pratipAdita dhamane jANI zakatA nathI. zu tethI evuM kahI zakAya che ke te dhama ja nathI ? kahyuM paNa che ke 'eraNDakaTUrAsI' ityAhi eraDAnA lAkaDAno eka Dhagale hAya te paNa te eka palapramANa For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 ... sUtrakRtAGgaro tahavi gaNaNAtirego jaha rAsI so na caMdaNasariccho / taha niviNNANa mahAjaNo vi molle visaMvayati // 2 // eko sacakkhugo jaha aMdhalayANaM sarahiM bahuehi / hoi varaM daTTayo Nahu te bahugA apecchaMtA / / 3 / / evaM bahugAvi mUDhA Na pamANaM je gaI Na yANaMti / saMsAragamaNaguvila Niugassa ya baMdhamokkhassa // 4 / chAyA-eraNDakASTharAziyathA ca gozIrSacandanapalasya / mUlye na bhavet sadRzaH kiyanmAtrI gaNyamAnaH // 1 // tathApi gaNanAtireko yathA rAziH sa na cndnshshH| tathA nivijJAnamahAjano'pi mUlye visaMvadate // 2 // ekaH sacakSuSko yathA andhAnAM zatairbahubhi bhavati varaM draSTavyo naiva te bahukA aprekSamANAH // 3 // evaM bahukA api muDhA na pramANaM ye gati na jAnanti / saMsAragamana gupilaM nipuNasya ca bandhamokSasya // 4 // 17 // "taha vi gaNaNAtirego' ityAdi / gaNanA meM adhika baha Dhera jaile candana ke samAna nahIM ho sakatA, usI prakAra jJAnahIna bahusaMkhyaka loga bhI jJAnavAn alpasaMkhyako kI gharAparI nahIM kara skte| ve loga usake mUlya meM visaMvAda karate haiM // 2 // "eko sacakkhuko jaha" ityaadi| eka netravAn puruSa aneka saikar3oM aMgoM se acchA samajhanA caahie| na dekhane vAle bahuta se loga acche nahIM kahe jAte // 3 // gazIrSa candananA mUlyanI barAbarI karI zakatA nathI, pachI bhale tenI game teTalI kiMmata AMkavAmAM AvatI hoya. AvA 'taha vi gaNaNAtirego' tyAha pramANamAM mATe hovA chatAM paNa te eraMDAnA lAkaDAone Dhagale jevI rIte candananA mUlyanI barAbarI karI zakatuM nathI, eja pramANe jJAnahIna ghaNA loko paNa jJAnavAnuM thaDA lekenI barAbarI karI zakatA nathI te anya matavAdIo anuyAyIonI saMkhyAne AdhAre koIpaNa matanuM mUlya AMkavAmAM bhUla kare che. kerA ___ 'ekako sacakhugo jaha' yA - AMdhaLA ghaNA mAgu karatA dekhate eka puruSa vadhu mahatva dharAve che. seMkaDe AMdhaLAo dekhyA vinA vastunA rUpanuM je varNana kare tenA karatAM e ja dekhatA mANasa dvArA vastunA rUpanuM je varNana karavAmAM Ave, te adhika mAnavA gya gaNAya che. For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.3 vAdaparAjitAnyatIrthikadhRSTatApra0 129 mUlam - rAgadosAbhibhUyappA micchateNa abhidutaa| Auste saraNaM jati TaNA Ira pAyaM // 18 // chAyA--rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH mithyAtvena abhidrutAH / ____ AkrozAn zaraNaM yAnti TaMkaNA itra parvatam / / 18 // anvayArtha:-(rAgadosAmibhUyappA) rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH yeSAmAtmAno rAgadveSAbhyAmAcchAditAH (nika utteNa abhidunA) mithyAtvenAbhidrutAH viparIta "evaM bahugAvi mUDhA" ityaadi| isI prakAra baDusaMkhyaka bhI mUDha puruSa pramANabhUta nahIM hote jo saMsAragamana meM vakragati ko tathA bandha aura mokSa kI gati ko nahIM jAnate hai // 4 // 17 // zabdArtha--'rAgadosAbhibhUyappA-rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH' rAga aura dveSa se jinakA AtmA chipA huA hai aise tathA 'micchattaNa abhidutA' mithyAtvena abhidrutAH' mithyAtva se bhare hue anyatIrthI 'AuseAkrozAn' zAstrArtha se parAjita hone para asabhyavacanarUpa gAlI Adi kA 'saraNaM jaMti-zaraNa yAnti' Azraya grahaNa karate haiM 'TaMkaNA- TaNA' pahAr3a meM rahane vAlI mcheccha jAtI ke loga yuddha meM hAra jAne para 'pavayaM iva-parvatam iva' jaise parvata kA Azraya lete haiM / 18 / / ___ anvayArtha-jo rAga aura dveSa se yukta haiM, mithyAtva se vyApta haiM, ve bAda meM parAjita hokara asabhya bhASaNarUpa Akroza (krodha) kI _ 'evaM bahugAvi mUDhaH' tyA eja prama Ne je mANase saMsAramAM paribhrama karAvanAra karmabandhanA svarUpane jANatA nathI ane mezaprAptino mArga jANatA nathI evAM aneka mUDha mANasonAM vacanane pramANabhUta mAnI zakAya nahI (4) 17 awai - rAmadAsAbhibhUyappA-rAgadvepAbhibhUtAtmAnaH' 22 ane dveSayI bhanA bhAmA chupAye che sevA tathA 'micchattaNa abhidatA-mithyAtvena abhiTTatA:' mithyApathI lasa ii anya tathA 'Ause-AkrozAn' zAkhA yathA pati pAthI asalyayana35 17 vagerenA 'saraNaM jaMti-zaHNaMyAnti' mAzraya 42 cha 'TaMkaNA-TaNA' 54AmA 2DevAvANI denacha tAnasI yuddhamA hArI jaya tyAre 'pAyaM dava-parvatam iva' 2vI zata parvatane azraya le che18 sUtrArtha--je loko rAga ane dveSathI yukta hoya che ane mithyAtvathI bharelA hoya che, teo vAdamAM para jita thavAthI asabhya vacane rUpa Akroza sU0 17 For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130. sUtrakRtAGgasUtre bodhavyAptAH vAde parAjitAH santaH (Ause) AkrozAn asabhyavacanarUpAn (saraNa aMti) zaraNaM yAnti (TaMkaNA iva) TaMkaNa parvatanivAsino mleccha jAtIyAH (pavvayaM i) parva mitra - yathA yuddhe parAjitA mlecchAH parvatamAzrayanti tathA vAde parAjitAH paratIrthikA AkrozavacanamAzrayantIti // 18 // TIkA -- 'rAgadosAbhibhUyappA' rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH = rAgaH - prItyAtmakaH dveSaH - abhItiH, tAbhyAm abhibhUtaH AcchAdita AtmA yeSAM te rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH / tathA - 'micchatte abhidutA' mithyAtvenAbhidrutAH midhyAtvena viparya stamatyA abhidrutAH vyAptAH, anyavAdinaH yuktitarkapramANAdibhiH svapakSasthApaneSsamarthAH santaH / ' Ausse' AkrozAna = asabhyavacanarUpAn daNDAdibhizva 'saraNaM' zaraNam 'jaMti' yAnti, tAnevAzrayante / "iva' yathA 'TaMkaNA' parvate vidyamAnAH mlecchajAtIyAH yuddhAdau parAjitAH santaH 'pAyaM' parvatameva Azrayante / rAgadveSAbhibhUtAtmAno mithyAtvopahatamAnasAH maMdA vAdino'sabhyavacanAnyeva bhAzra: yante yuktyA mijetumasamarthAH santaH, yathA mlecchajAtIyA yuddhe parAbhUtAH parvata zaraNamaMgIkurvanti tadvadimepI'ti bhAvaH // 18 // zaraNa lete haiM, jaise TaMkaNa parvata ke nivAsI mleccha yuddha meM parAjita hokara parvata kA Azraya lete haiM || 18 || TIkArtha- - prItirUpa rAga aura aprItirUpa dveSa se jinakI AtmA abhibhUta ho gaI hai tathA jo mithyAtva se yukta haiM, aise anyamatAvalambI jaya yukti, tarka aura pramANa Adi ke dvArA apane pakSa kI siddhi karane meM asamartha ho jAte haiM taba ve Akroza kA Azraya lete haiM arthAt asabhya vacanoM kA prayoga karate haiM athavA daNDa Adi kA prahAra karane para utArU ho jAte haiM / jaise parvata ke nivAsI mleccha jAtIya puruSa yuddha meM parAjita hokara parvata kA hI sahArA dete haiM / I (krodha)nA Azraya le che. jevI rIte patanivAsI mhe yuddhamAM parAjaya thavAthI paryaMtanA Azraya le che, eja pramANe te paramatavAdIe vAdamAM parAjita thavAthI Akrozane Azraya le che. TIkAtha--jevI rIte parvatamAM rahenArA sveche. yuddhamAM hArI javAthI parvatanA Azraya le che, eja pramAthe prItirUpa rAga ane aprIti rUpa dveSathI yukta ane mithyAtva rUpa adhakAre jemanI vivekabuddhine AcchAdita karI nAkhI che evA anya matavAdIe jyAre dalIle, tarka ane pramANa Adi dvArA peAtAnA pakSanuM samarthana karavAne asamartha thAya che, tyAre Akrozane Azraya le che, eTale ke asabhya vacanAnA prayeLa kare che athavA For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 vAdizAstrArthe samabhAvopadezaH 131 mUlamba hu~ yugappagapAIM kuMnA asamAhie / isar virujhejA te taM taM samAyare // 19 // .5 chAyA - bahuguNakalpAni kuryAdAtmasamAdhikaH / yenAsnyo na viruddheta tena tattatsamAcaret // 19 // anvayArthaH -- ( attasamAhie) AtmasamAdhikaH = sannamanAH muniH (bahuguNappa parya yaha hai ki jinakI AtmA rAgadveSa se malIna ho cukI hai aura jinakA mAnasa midhyAtva se malIna hai, aise mandavAdI anta meM asabhya vacanoM kA Azraya lete haiM, kyoMki ve yukti ke bala se vijayI nahIM ho skte| jaise maleccha loga yuddha meM parAjita hokara parvata kI zaraNa grahaNa karate haiM // 18 // zabdArtha - 'attasamAhie- AtmasamAhitaH' prasanna citta vAlA muni bahuguNappagappAI bahuguNaprakalpAni' paratIrthi janoM ke sAtha zAstrArtha ke samaya jinase bahuta guNa utpanna hote haiM aise anuSThAnoM ko 'kujjAkuryAt ' kare 'jeNa yena' jisase 'anne- anye' dUsarA manuSya ' No viru'jjhejjA - na virudhyeta' apanA virodha na kare 'te-tena' isa kAraNa se 'taM taM tat tat ' usa usa anuSThAna kA 'samAyare - samAcaret' AcaraNa kare // 19 // anvayArtha - anyatIrthikoM ke sAtha vAda karate samaya prasanna mana pratipakSIne lAkaDI Adi vaDe mAravA paNa dADe che. A kathananA bhAvAtha e che ke jemanA AtmA rAgadveSathI ane mithyAtvathI malIna thai cukaye che, evA mandabuddhi anya matavAdI jyAre taka Adi dvArA peAtAnI mAnyatAne siddha karI zakatA nathI, tyAre asabhya vacanA tathA mArAmArIne Azraya le che, eja pramANe te mandamati anyamatavAdIe asabhya vacanAdinA Azraya le che. AgAthA 185 zabdArtha----attasamAhie- AtmasamAhitaH prasanna zittavAjA bhuni 'bahu*guNaHpagappA - bahuguNanakalpAni' paratIrtha bhASa sonI sAthai zAkhArthanA sabhaye nAthI jaDu zu utpanna thAya che, sevA anuSThAnAne 'kunA-kuryAt' re 'jeNa yena' bhenAthI 'anne - anye' mIla bhaadhuse| 'No virujjhejjA - na virudhyeta ' potAnA virodha nA re ' veNaM hena' yA aradhI taMtaM tat tat' te te anuSThA 'nanuM 'samAyare - samAcaret' Ayara are. // 17 // - sUtrA anyatIthikA sAthe vAda (vivAda) karatI vakhate munie For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 sUtrakRtAGgasUtre gappAI) bahuguNaprakalpAni-paratIthikaiH saha vAdasamaye yena hetudRSTAntAdinA bahavo. guNA utpadyante tAdRzAnuSThAnam (kujA) kurzat (jega) yena (anne) anyaparatIthikA (No virujjhejA) na virudvayeta-virodhaM na kuryAt (teNa) tena kAraNena (taM te) tat tat anuSThAna (samAyare) samAcaret kuryAditi / / 19 / / ___TIkA-'attasamAhie' AtmasamAdhikA, AtmanaH cittasya samAdhiH ekAmyaM yasya saH AtmasamAdhikaH prazAntahRdayaH sAdhuH 'bahugugappa napAI bahuguNaprakalpAni, bahavo guNAH svapakSasiddhiparamatadUSaNodbhAvanAdayo mAdhyasthyAdayo vA prakalpate, bhAdurbhavanti Atmani yAdRzAnuSThAneSu tAni bahuguNapAlpAni, pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAni madhyasthazcanapakANi vA anuSThAnAni sAdhudikAle 'kujA' kuryAt 'jega' yenA'nuSThitena bhASitena vA paratIthiko dharmazravaNAdau pravRttaH / vAlA muni aise hetu tathA dRSTAnta Adi kA prayoga kare jisase aneka guNoM kI prApti ho arthAt svapakSa kI siddhi aura parapakSa kA nirAkaraNa ho / muni aisAAcaraNa kareM jisase anya tIrthI virodha na kareM / / 19 / / TIkArtha--jisake citta meM samAdhi arthAt ekAgratA ho, vaha Atma. samAdhika kahalAtA hai| isakA artha hai prazAnta hRdaya sAdhu / aisA sAdhu isa prakAra ke vacanoM kA prayoga kare jinase aneka guNoM kI prApti ho, arthAt apane pakSa kI siddhi ho, paramata meM dUSaNoM kA ud. bhAvana ho aura madhyasthatA kA bhAva prakaTa ho / aise hI pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya aura nigamana Adi kA prayoga kreN| use aise vacanoM kA bhI prayoga karanA cAhie jisase anyatIrthika dharmazravaNa meM pravRtta dha bilakula bha pAmyA vinA prasannacitte vivAda karavuM joIe. teNe evAM dRSTAnta, tarka ane pramANene prayoga kare joIe ke jethI pitAnA pakSanI siddhi ane parapakSanuM nirAkaraNa thaI jAya, vAda karatI vakhate munie evuM AcaraNa karavuM joIe ke jethI anya tIthike paNa tene virodha na kare nA TIkartha-jenA cittamAM samAdhi hoya eTale ke je jenAmAM cittanI ekAgratA hoya che, tene AtmasamAdhi kahe che. atmasamAdhi eTale prazAnta hRdayavALe sAdhu evA sAdhu e anya matavAdIo sAthe vivAda karatI vakhate evAM vacanane prayoga karavo joIe ke jenA dvArA aneka gunI prApti thAya. eTale ke teNe evI pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana Adine prayoga kare joIe ke jethI pitAnA pakSane siddha karI zakAya ane paramatanA dUSaNe prakaTa thavAne kAraNe paramatanuM khaMDana thaI For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u.3 vAdizAstrAthe samabhAvopadezaH 133 'aNNe' anyaH 'go virugjhejjA' no viruddhayeta-stravirodhI na bhavet / 'taM taM samA yare' sUttatsamAcaret tAdRzaM tAdRzaM parAvirodha karaNena tattaviruddhamanuSThAnamaviruddhavacanaM vA samAcaret , kuryAditi / paratIthikaiH saha vivAdaM kurvan samAhitAntaH karaNaH sAdhuryena strapakSasiddhiH parapakSanirAkaraNaM bhavet tApatijJA hetRdRSTAntoSa. nayanigamanAni pratipAdayet / tathA yAzakAryakaraNenA'nyo virodhI na bhavet , api tu svapakSAzrito bhavet , tAdRzA'nuSThAnaM vacanaM pratipAdayediti bhAvaH // 19 // taditthaM paramataM vyudasyopasaMhAre svamataM vyavasthApayituM sUtrakAraH aah| 'imaM dhammamAdAya' ityaadi| mUlam-imaM ca dharmamamAdAya kAsaveNa paMveiyaM / kuMjA bhikarSu gilANasta agilAe samAhie // 20 // chAyA--imaM ca dharmamAdAya kAzyapena praveditam / / - kuryAda bhikSuH glAnasya aglAna zca samAhitaH // 20 // ho aura anya loga apane virodhI na bana jAe~ / aisA hI vyavahAra karanA caahie| Azaya yaha hai ki paratIrthikoM ke sAtha vivAda karate samaya samAdhiyukta cittavAlA sAdhu aise pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya aura nigamana kA prayoga kare jisase apane pakSa kI sthApanA ho aura virodhI pakSa kA nirAkaraNa ho / sAtha hI usa sAdhu ko aisA vyavahAra aura vacanaprayoga karanA cAhie jisase pratipakSI virodhI na bane kintu apane pakSa ko svIkAra kara le / 19 // jAya ane paramatavAdIone paNa temanA manamAM rahelI bhUlanuM bhAna thaI jAya, teNe evAM vacanone praveza kare joIe ke jethI anya matavAdIo tenA virodhI banavAne badale tatvane samajavAne pravRtta bane. A kathanane bhAvArtha e che ke paratIthikanI sAthe vivAda karatI vakhate samAdhiyuMkta cittavALA sAdhue evAM tarka, hetu, udAharaNa Adine prayoga kare joIe ke jethI potAnA pakSanuM samarthana thAya ane vidhI. enA pakSanuM nirAkaraNa thaI jAya. vaLI sAdhunuM vartana evuM hovuM joie ke jethI pratipakSI virodhI na banI jAya paNa pitAnA (sAdhunA) pakSane vIkAra karI le. pAlA For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 sUtrakRtAGgasUtre - anvayArtha:--(kAsaveNaM) kAzyapena baddharmAnasvAminA (paveiyaM) paveditaM prakarSeNa veditaM kathitam dvAdazapariSadi (imaM ca dhammamAdAya) imaM dharmamAdAya isa vakSyamANaM pANAtipAtaviramaNAdirUpaM dharma gRhItvA (samAhie) samAhitaH prasannacetAH (bhikkhu) bhikSuH (gilAgassa) glAnasyApaToraparasya (agilAe) aglAna: san (kujjA) kuryAt vaiyAvRttyaM kuryAditi // 20 // - TIkA--'kAsaveNaM' kAzyapena-kAzyapagotrotpannena samutpanna kevalajJAnavatA mahAvIrasvAminA 'paveiyaM' pravedita prakarSeNa veditaM kathitaM dvAdazapariSadi 'imaM ca isa prakAra parapakSa kA nirAkaraNa karake sUtrakAra upasaMhAra meM apane mata kI siddhi karane ke liye kahate haiM 'imaM ca dhampramAdAya' ityaadi| zabdArtha--'kAsaveNaM-kAzyapena' kAzyapa gotra vAle vardhamAna mahAvIra svAmI ne 'paveDayaM-praveditam' kahA huA 'imaM ca dhammamAdAya-ima dharmamAdAya' yaha vakSyamANa dharma ko svIkAra karake 'samAhie-samAhitaH' prasannacitta 'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'gilANassa-glAnasya' rogI sAdhu kA 'agilAe-aglAnaH san' glAnirahita hokara 'kujjA-kuryAt' vaiyAvRtya kare // 20 // . anvayArtha--kAzyapa bhagavAna barddhamAna ke dvArA pratipAdita isa dharma ko aMgIkAra karake samAdhiyukta bhikSu glAna (rugNa) muni kIglAni hIna hokara vaiyAvRtta kare // 20 // TIkArtha--kAzyapa gotra meM utpanna tathA kevalajJAna se sampanna zrI mahAvIrasvAmI ne bAraha prakAra kI parISad meM isa dharma kA nirUpaNa A prakAre parapakSanuM nirAkaraNa karIne sUtrakAra A uddezAne upasaMhAra karatA potAnA matanuM samarthana karavA mATe A pramANe kahe che___ 'imaM ca dhammamAdAya' yAha zahAtha-'kAsaveNaM-kAzyapena' zya5 gotra 16 bhAna mahAvIra 15 bhAse 'paveiyaM-praveditam' 434 'imaM ca dhammamAdAya-imaM dharmamAdAya' mA 165mAra yamana 22 4rIne 'samAhie-samAhitaH' prasannacitta 'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'gilAgasa-glAnasya' bhI sAdhunI 'agilAe-aglAnaH san nihita 22 'kujjA-kuryAt' vaiya..ya 42. // 20 // sUtrArtha-kAzyapa zetrIya bhagavAna vardhamAna dvArA pratipAdita A dharma aMgIkAra karIne samAdhiyukta sAdhue zvAna (bImAra) muninI glAni hita citta (prasanna citte) sevA karavI joIe. mArA 1 TIkAI-kAzyapa getramAM utpanna thayelA, kevaLajJAna saMpanna mahAvIra svAmIe bAra prakAranI pariSadamAM je dharmanuM nirUpaNa karyuM che, tene ja dharma kahevAya For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 3 u.2 vAdizAstrArthe samabhAvopadezaH 135 imaM vakSyamANam 'dhamma dharmam-dharatidurgatau prapatataH prANinaH zubhasthAne ca patte iti dharmastam / athavA-abhyudayaniHzreyasasAdhako dharmaH tAdRzam-dharmam zrutacAritrAkhyam 'AdAya' AdAyagRhItyA 'samAhie' samAhitacittaH 'bhikkhu bhikSu:sAdhuH 'gilANassa' glAnasya-jvarAdi pIDitasya sAdhoH 'agilAe' aglAna glAnirahito bhUtvA 'kujjA' kuryAt vaiyAvatyAdikam // 20 // mULam-saMkhoya pesalaM dhamma diDhimeM parinivvuDe / usaMgge niyAmittA AmokkhAya parivaejAsi // 2 // // tatIya ajjhayaNassa taio uddeso smto|| tibemi // ___ chAyA--saMkhyAya pejalaM dharma dRSTimAn prinirvRtH|| upasargAn saniyamya AmokSAya parivrajet ||21||iti brviimi|| kiyA hai vaha 'dharma' kahalAtA hai / athavA jisase abhyudaya arthAt svarga aura niHzreyasa arthAt mokSa kI prApti hotI hai, vaha dharma kahalAtA hai| aisA dharma zrutarUpa aura cAritrarUpa hai| isa dharma ko dhAraNa karake samAdhiyukta cittavAlA muni jvara Adi se grasta dUsare muni kI glAni se rahita hokara vaiyAvRtya Adi kareM // 20 // zabdArtha--'diTThimaM-dRSTimAn' jIvAjIvAdi padArtha ke svarUpa ko yathArtha rUpa se jAnane vAlA 'parinivvuDe-parinirvRtaH'rAga dveSavajita zAMta muni 'pesalaM dhamma-pezalaM dharmam' uttama zrutacAritrarUpa dharma ko saMkhAyasaMkhyAya' jAnakara' uvalagge-upasAna' anukUla pratikUla upasagoM ko 'niyAmittA-niyamya' apane vaza meM karake 'AmokkhAya-AmokSAya' mokSapAtiparyanta paricae-parivrajet' saMyama kA anuSThAna kareM // 21 // che. athavA jenA dvArA abhyadaya (varga ane niHzreyasanI-mokSanI prApti thAya che, tene dharma kahe che. e dharma zrata cAritra rUpa dharma che. A dharmane dhAraNa karIne samAviyukta cittavALA munie glAnino tyAga karIne - prasanna citte, tAva Adi bImArIthI pIDAtA muninI sevA karavI joIe 20 zA- viTrima-dRSTimAn' vA mere hAtha nA 2135ne yathAya 35thA on JalatNA 'parinivvuDe-parinirvRtaH' rAgadveSa ta zAMtamuni pesalaM dhamma-pezalaM dharmam' ittama zrana thAritra35 dhamana saMkhAya-saMkhyAya' jIne 'uasage--upasargAn' anuNa prati pani 'niyAmittA-niyamya' potAna. pazamA parIne 'AmokvAya-AmokSAya' bhIkSaprApti 5yata (sudhi) 'parivae-. parivrajet' sayabhanu 24na 42. // 21 // For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 136* www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- (diTTima) dRSTimAn yathAvasthitapadArthaparicchedavAn (parinibyuDe) parinirvRtaH = rAgadveSarA hisyAt zAnto muniH (pesalaM dhammaM ) pezalaM dharmam = suzliSTaM zrutacAritrarUpaM dharmam (saMvAya) saMkhyAya = jJAtvA ( uvasagge) upasargAna = anukUlapratikUlAn (niyAmittA) niyamya= svavaze kRtvA (AmokkhAya) AmokSAya = mokSamAptiparyanta (parivara) parivrajet = saMyamAnuSThAnaM kuryAt / 'ttivemi' ityahaM bravImi = kathayAmIti // 21 // TIkA- 'diTTiyaM' dRSTimAn= jIvAjIvAdipadArthAnAM yathAvasthitasvarUpaviSajJAnavAn / 'parinibbuDe' parinirvRtaH = rAgadvevarahitaH san 'pesalaM dhammaM' pezalaM dharmam = manojJam prANinAmahiMsAdimavRtyA mItikAraNaM dharma sarvajJamaNItaM zrutacAritraprabhedabhinnam | 'saMkhAya' saMkhyAya = jJAtvA 'AmokkhAya' AmokSAya, niHzeSa karmakSayaparyantam | 'parivvara' parivrajet pari sarvataH saMyamAnuSThAnarato bhavet / 'si 9 anvayArtha -- padArthoM ke yathArtha svarUpa ko jAnane vAlA arthAt samyag dRSTi tathA rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa zAnta muni isa sundara dharma ko jAnakara evaM upasargoM para vijayI hokara mokSaprApti paryanta saMyama kA anuSThAna kareM / si bemi aisA maiM kahatA hUM // 21 // TokArtha--jo muni dRSTisampanna hai arthAt jIva ajIva Adi padArtho ke vAstavika svarUpa kA jJAtA hai aura rAga dveSa se rahita hone ke kAraNa prazAnta hai, vaha prANiyoM kI ahiMsA Adi meM pravRtti karAne ke kAraNa prItikara, sarvajJapraNIna, zrunacaritra ke bheda se bhinna dharma ko jAnakara samasta karmoM kA kSaya hone taka saMgama ke paripAlana meM nirata rahe / sUtrA"--padArthAnA yathAya svarUpane jANanArA eTale ke samyagdaSTi tathA rAgadveSathI rahita havAne kAraNe zAnta ane samabhAvayukta munie A zrutacAritra rUpa dharmAMne jANIne ane parISahe ane upasageI para vijaya prApta karIne, jayAM sudhI mekSanI prApti thAya tyAM sudhI sayamanI ArAdhanA 42vIle the, 'si bemi' me huM (sudharmA svAbhI) uDu chu // 21 // TIkA je muni sadRSTivALo che-eTale ke jIva, ajIva Aphri padArthAMnA vAstavika ravarUpane jANakAra che, ane rAga ane dveSathI rahita havAne kAraNe prazAnta che, teNe ahiMsA AdimAM pravRtti karAvanAra hAvAne lIdhe prItikara, sajJa prarUpita zruta cAritra rUpa dhane jANIne, samasta kurmAne kSaya thAya tyAM sudhI, sayamanA pAlanamAM lIna rahevu joIe. For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 vAdizAstrArthe samabhAvopadezaH 23 bemi' iti bravImi iti bhandaH samAptyarthakaH sudharmAsvAmI jaMbusvAminaM kathayatisarvajJamukhAt zrutvA pratipAdayAmi, na tu svakapolakalpanayA kathayAmi // 21 // iti zrI vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "samayArthabodhinyAkhyAyAM" vyAkhyAyAM tRtIyAdhyayanasya tRtIyoddezakaH samAptaH // 3-3 // 'tti bemi' yaha zabda samApti kA sUcaka hai / sudharmA svAmI jamdhU svAmI se kahate haiM-he jambU ! bhagavAn ke mukha se sunakara maiM yaha pratipAdana kara rahA hUM, apanI buddhi se nahIM kahatA hUM // 21 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke tIsare adhyayana kA tRtIya uddezaka samApta 3-3 // 'tti bemi' mA Ava! uddezanI samAtinA sUya che. sudhAra kA jaMbU svAmIne kahe che ke he jabba! A badhI vAta meM bhagavAnanAM zrIma sAMbhaLelI che. sarvajJa pratipAdita tatvanuM ja huM tamArI pAse kathana pharI rahyo chuM. mArA pitAnI buddhithI upajAvI kADhelI A vAta nathI." 21, jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAja kRta "sUtrakatAMgasUtranI samayArthAdhinI vyAkhyAnA trIjA adhyayanane trIjo uddezaka samApta 3-3 For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 238 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre // atha tRtIyopasargA'dhyayane caturthoddezakaH prArabhyate // prakrAnta tRtIyodeza ke'nukUlapatikUlA copasargAH kathitAH / tAdRzopasagaiH kadAcit sAdhoH svamArgAt skhalanamapi saMbhAvyate / skhalitasya tasya sAdhoH yAdRza upadezo bhavati, tAdRzopadeza makArazcaturtho deza ke pratipAdyate / anena saMbandhena prAptasya caturthIdezakasyedamAdimaM sUtraM - 'AhaMsu' ityAdi / mUlam - AhaMsuM mahApurisA puci tattatavodhaNA / udapeNa siddhiMmAvannA tatthaM maMdo visIyaMi // 1 // chAyA - AhurmahApuruSAH pUrvaM taptatapodhanAH / udakena siddhimApannAstatra mando viSIdati // 1 // // cauthA uddezekA prArambha // tIsare uddeze meM anukUla aura pratikUla upasargoM kA kathana kiyA gayA hai| isa prakAra ke upasargoM se koI sAdhu kadAcit apane mArga se skhalita bhI ho sakatA hai| agara koI sAdhu skhalita ho jAya to use jisa prakAra kA upadeza sanmArga para ArUDha hone ke lie diyA jAtA hai, vaha isa cauthe uddeze meM pratipAdana kiyA jA rahA hai| isa sambandha se prApta cauthe uddezekA yaha prathama sUtra hai 'haMsa' ityAdi / zabdArtha- 'ahaM - Ahu:' koI ajJAnI puruSa kahate hai ki 'purvicapUrva' pUrvakAlameM 'tatatabodhaNA- taptatapodhanAH' tape hue tapa hI jinakA dhana hai aise 'mahApurisA - mahApuruSAH ' mahApuruSa 'udraNa- udakena' For Private And Personal Use Only ceAthA uddezAnA prAra'bha trIjA uddezakamAM sUtrakAre anukULa ane pratikULa upasageAMnuM kathana karyuM" che. A prakAranA upasarvAM sahana nahIM karI zakavAne kAraNe kAi kAI sAdhu saMyamanA mAnA parityAga paNa karI de che. evA sa'yamathI bhraSTa thayelA sAdhune sanmAge pAche vALavA mATe kevA upadeza ApavA joie te A uddezakamAM prakaTa karavAmAM Avela che. trIjA adhyayana sAthe A prakAranA sabadha dharAvatA mA thothA uddezaanu' Delu' sUtra yA pramAche che - 'AhaMsu' ityAhizabdArtha-- AhaMsu-- AhuH' ajJAnI puruSa uDe 'puvvi-pUrva' pUrva - DejhAnA aNamA 'tattatavoSaNA - taptatapAdhanAH ' tape taya bheyonu dhana 'mahApurisA - mahApuruSAH ' bhA3Sa 'udraNa - udakena' chAyA cAlInu Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 134 ___ anvayArthaH--(Ahesu) AhuH kecana mandabuddhayo bAlAH (pubdhi) pUrva (taka tabodhaNA) taptatapodhanA-taptaM tapa eva dhanaM yeSAM te tathA (mahApurisA) mahApuruSA (udayeNa) udakena-zItajalasevanena (siddhimAvannA) siddhimApannA-mokSa pAsA, (maMdA) mandA-ahAnI sAdhuH itthaM zrutvA (tasya) tatra-zItanalAdisevane (visIyaha) viSIdati-pravRtto bhavatItyarthaH // 1 // - TIkA--'Ahesu' AhuH kecana dharmatatvamajAnAnA mandabuddhayaH evaM pratipAdayanti, kimityAha-'mahApurisA' mahApuruSA=nArAyaNaprabhRtayaH pradhAmapuruSA, 'puTvi' pUrva-purAkAle 'tattatabodhaNA' taptatapodhanA: tasaM tapa eva dhanaM yeSAM te taptatapodhanAH paMcAmitapovizeSe saMtaptazarIrAH, itthaM bhUtAste mahApuruSAH / 'udaeNa' udakena-zItamalena jalopabhogakandamUlaphalAdInAmupabhogena ca / 'sidikaccAjalakA sevana karake 'siddhimAvannA-siddhimApannA' mukti ko prApta huve the 'maMdo-mando' ajJAnI puruSa yaha sunakara 'tastha-tantra' zItala jalake sevana Adi meM 'visIyai-viSIdati' pravRtta ho jAtA hai| anvayArtha-koI ajJAnI kahate haiM ki prAcIna kAla meM tapodhana mahApuruSa kacce jalakA sevana karake mokSa ko prApta hue hai / isa prakAra ke kathana ko sunakara ajJAnI sAdhu zItalajalake sevana meM pravAsa ho jAtA hai // 1 // TIkArtha--dharma ke rahasya se anabhijJa koI mandamati aisA kahate ki nArAyaNa Adi pradhAna puruSa prAcIna kAlameM tasatapodhana hue hai, arthAt tapA huA tapa hI unakA dhana thA-unhoMne paMcAgni tapa karake sevana zane 'siddhimAvannA-siddhimApannAH' bhumitane prApta thy| tA maMdomando' ajJAnI pu35 2mA sAmAna 'tattha-tatra' zIta pAnA sevana ze. remA visIyai-viSIdati' pravRtta tha ya che. // 1 // sUtrArtha -kaI kaI ajJAnI leka evuM pratipAdana kare che ke prAcIna kALamAM keTalAka tapodhana mahApuruSoe kAcA pANIne (sacitta jaLane) upayoga karavA chatAM paNa mekSanI prApti karI che. A prakAranuM kathana sAMbha. LIne ajJAnI sAdhu zItaLa jaLanuM sevana karavA lAgI jAya che. 15 TIkAI--dharmanA rahasyathI anabhijJa evAM kaI kaMI maMdamati le evuM kahe che ke nArAyaNa Adi prakhyAta puruSe prAcIna kALamAM thaI gayA hatA. teo tapta tapodhana hatA, eTale ke je tapa teo tapatA-je tapanI ArAdhanA teo karatA te tapa ja temanuM dhana hatuM. temaNe paMcAgni tapa For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mAnA' siddhimApannAH - siddhiM mokSaM prAptavantaH / ' tattha' tatra evaM bhUtArthazravaNena I ka sadbhAvAvezAt 'maMdo' mandaH = tapaH saMyamArAdhane asamartha : 'visIya ' viSIdati, duHkhaM prApnoti / parantu hame sAvadyadharmapratipAdakAH bAlAH naivaM jAnanti - yata teSAM pUrvaRSINAM na zItalajalasevanena muktirabhUt, kintu tApasatratamanu-tiSThavAM jAtismaraNAdikAraNavazAt prAdurbhUta kevalajJAnAt sakalakarmakSaye satyeva mokSaprAptitA | bharatAdivat na tu kandamUlaphalAdyupabhogena muktirabhUditi // 1 // apane zarIra ko tapA DAlA thA / sacitta jala kA upabhoga karake tathA kandamUla phala Adi kA upabhoga karake mukti prApta kI thii| isa prakAra kA kathana sunakara manameM yahI bAta baiTha jAne ke kAraNa saMyama pAlana meM asamartha koI koI sAdhu viSAda ko prApta hote haiM / kintu sAvadha karma kI prarUpaNA karanevAle ye ajJAnI nahIM jAnate ki una pUrvakAlIna RSiyoM ne sacitta jalake sevana se mukti prApta nahIM kI hai| unhoMne pahale tApasa ke vratoM kA AcaraNa kiyA / usase unheM jAti smaraNa Adi vizeSajJAna utpanna ho gayA / unake prabhAva se bhAvasaMyama prApta karake hI ve kevalajJAnI hue aura samasta karmoM kA kSaya hone para hI mokSa prApta karane meM samartha ho sake, jaise bharata cakravarttI / sacitta jala yA kandamUla ke khAne se unheM muktiprApta nahIM huI // 1 // * tapIne peAtAnA zarIrane kSINu karI nAkhyAM hatAM. temaNe sacitta jaLa tathA kandamULa, phaLa AdinA upabheAga karIne mukita prApta karI hatI. A prakAranI vAta sAMbhaLIne koI kei madamati sAdhurbhe sayamathI bhraSTa thaI jAya che. madhyamanu` pAlana karavAne asamartha sAdhue A prakAranI temanI vAta sAcI mAnI laIne sacitta jaLa AdinA upabhega karatA thaI jAya che. parantu sAvadha kramanI prarUpaNA karanAza te ajJAnI purUSA e vAta jANatA nathI ke nAzayaNa Adi prAcIna RSiee sacitta jaLa AdinuM sevana karIne mukti prApta karI nathI. temaNe pahelAM tApasAnAM vratanuM sevana karyu hatu. te kAraNe temane jAtismaraNa Adi viziSTa jJAna utpanna thayAM hatAM. tenA prabhAvathI bhAvasathama prApta karIne ja te kevaLajJAnI thayA hatA ane samasta karmAMnA sUya thayA bAda ja teo mekSa prApta karavAne zaktimAna thayA hatA. jema ke bharata cakravatI. sacitta jalanuM sevana karavAthI athavA kandamULanA AhAra karavAthI temane mukti prApta thai nathI. 515 For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 141 tadeva spaSTayati- 'abhuMjiyA' ityAdi / mUlam - abhuMjiyA nemI videhI rAmagutte ye bhuMjiyA / bAhue udagaM bhoccA tahA nArAyaNe risI // 2 // chAyA -- abhuktvA namivaidehI rAmaguptazca bhuktvA / vAhU udakaM bhuktvA tathA nArAyaNa RSiH // 2 // anvayArthaH - ( namI videhI abhuMjiyA) namivaidehI abhuktvA videharAjAnamirAhAraM parityajya (ya) ca (rAmagutte bhuMjiyA) rAmagupto bhuktvA (bAhue) bAhukaH etannAmA kathit ( udagaM ) udakaM - zItaM jalaM (bhoccA) bhuktvA = zItajalaM ital (ant) tathA (nArAyaNe risI) nArAyaNaH RSiH zItaM jalaM pItvA mokSaM prAptavAniti kathayati // 2 // isI tathya kA spaSTIkaraNa karate haiM- 'abhuMjiyA' ityAdi / zabdArtha - 'namI videhI abhuMjiyA namivaidehI abhuktvA' videha dezakA adhipati nami rAjAne AhAra choDakara 'ya-ca' aura 'rAmagutte bhujiyA - rAmagupto bhuktvA' rAmaguptane AhAra karake 'bAhue - bAhukaH ' bAhukane 'udagaM - udakam ' zItala jalakA 'bhoccA-bhuktvA' sevana karake 'tahA - tathA' isI prakAra 'nArAyaNe risI - nArAyaNa RSiH' nArAyaNa RSine 'udayaM bhoccA- udakaM bhuktvA' zItala jalakA pAna karake mokSa prApta kiyA thA aisA kahate haiM // 2 // anvayArtha -- videha janapada ke rAjA nami AhAra kA tyAga karake rAmagupta AhAra kA upabhoga karake, bAhuka sacitta jalakA sevana karake tathA nArAyaNa RSi bhI zItala jala pIkara mokSa ko prApta hue haiM // 2 // mena vAtanu vadhu spaSTatA tethe che hai- 'abhuMjiyA' ityAhizabdArtha' - 'namI videhI abhuMjiyA - namivaidehI abhuktvA' viheDa dezanA adhipatI nabhI zamaye bhADAra choDIne 'ya-ca' bhane 'rAmagutte bhujiyA - rAma to krAmate AhAra ne 'bAhue- bAhuka:' mAhuDe 'udagaM-udakam' zIta pANInu bhoccA-bhuktvA sevana ne 'tahA - tathA' yA pra 'mArAyaNeM - nArAyaNa RSi:' nArAya RSi 'udayaM bhoccA- udakaM bhuktvA' zItaja pANInuM pAna karIne mAkSa prApta karyAM hatA. evu' kahe che. rA sUtrA----videha janapadanA rAjA nime AhAranA tyAga karIne, rAma'gupta AhAranA upabhAga karIne, bAhuka citta jalanu sevana karIne tathA nArAyaNa RSi paNa sacitta jaLanuM sevana karIne mukti pAmela che. ArA For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . sUtratAzastre TIkA--kecana paratIthikAH sAdhUnAM vyAmohAya-evamuktavantaH, tad yathA'namI' nami: rAjA videhI, videhadezavizeSaH tatra bhavAH vaidehA: tamivAsino lokAH te santi asyeti vaidehI namI rAjA / 'amuMjiyA' abhuktvA bhojnaadikmkRsvai| 'ya' ca 'rAmagutte' rAmaguptanAmakaH / 'bhuMjiyA' bhuktvA AhAraM bhuktyA, tathA 'bAhue bAhukA bAhukanAmakaH 'udagaM mocA' udakaM zItodakameva bhuktvA, tathA 'nArAyaNe risI' nArAyaNaH RSiH nArAyaNa nAmA maharSiH praNItodakarmacijjalaM bhukdaiva siddhiM gatAH // 2 // __ api ca-'Asile devile' ityAdi / mUlam-Asile devi caiva dIvAyaNamahArisI / pArAsare daMgaM bhoccA bIyANi hariyANi yaM // 3 // chAyA- asilo devalazcaiva dvaipAyanamahARSiH / pArAzara udakaM bhuktvA bImAni haritAni ca // 3 // TIkArya-kinhIM kinhIM paratIthikoMne sAdhuoM ko bhrama meM DAlane ke lie isa prakAra kahA hai ki-vaidehI arthAt videha deza ke rAjA nami ne bhojana Adi tyAga karake hI mokSa prApta kiyA, rAmagupta ne bhojana karake mokSa prApta kiyaa| bAhuka nAmaka kisIne sacitta jala kA upa. bhoga karake tathA nArAyaNa nAmaka RSine acitta jala kA upabhoga karake mukti prApta kI // 2 // aura bhI kahate haiM--'Asile devile' ityAdi / zabdArtha---'Asile-asilo RSiH' asilaRSi devileceva-deva. lazca' aura devala RSi 'dIvAyaNamahArisI-dvaipAyano mahARSiH' tathA TIkArya-kaI kaI paratIthike sAdhuone bhramamAM nAkhavA mATe evI dalIla kare che ke-vaidehIo-videha dezanA rAjA namie bhajanane tyAga karIne ja mokSa meLave che, rAmagupta bhejanane tyAga karyA vinA-bhajanane upalega cAlu rAkhIne mokSa prApta karela che. bAhuka nAmanA keI purUSe sacitta jaLano upabhoga karIne tathA nArAyaNa nAmanA vyaSie zItaLa jaLane upa bhaMga karIne mukti prApta karelI che. mArA 4jI 52tI / me 4 cha --'Asile devile' tyAha-- zAya-'Asile-amilo RSi.' masimaRSi devile ceva-devalA bhane pani 'dIvAyaNamahArisI-dvaipAyano mahARSiH' tathA bhabi dvaipAyana For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 143 ___ anvayArthaH-(Asile) asilo RSiH (devile ceva) devalazca RSiH (dIvAyaNamahArisI) dvaipAyano mahARSiH (pArAsare) parAzaraH (dagaM) udakaM zItajalaM pItvA (ya) ca (hariyANi bIyANi) haritAni bIjAni (bhoccA) bhuktvA mokSaM prAptavAniti kathayantIti // 3 // TIkA--'Asiche' asilaH asilo nAma RSiH 'ceva' api ca 'devile" devala nAmA RSiH dIvAyaNa mahArisI' dvaipAyano maharSiH, atha ca 'pArAsare' parAzaraH pArAzarazca, ityete RSayaH 'dagaM' udakaM 'ya' ca 'hariyANi bIyANi' haritAni bIjAni-zItodakavInaharitAdikaM 'bhecAH' bhuktvA siddhi praaptaaH| etehi mahARSaya Asan ebhiryat kRtam yena ca pathA mokSaM labdhavantaH ime, mAdda. zairapi tathaiva karttavyam , na tu tadviparItamArge // 3 // maharSi dvaipAyana 'pArAsare-parAzaraH' evaM parAzara RSi ina logoMne 'udagaM-udakam ' zItala jalakA pAna karake 'ya-ca' aura 'hariyANi SIyANi-haritAni bIjAni' harita vanaspatiyoM ko 'bhoccA-bhuktvA' AhAra karake mokSa prApta kiyA thA aisA kahate haiM // 3 // ___anvayArtha--asila, devala, dvaipAyana aura parAzara nAmaka RSiyoM ne zIta jala pIkara aura harita tathA bIjoM kA bhojana karake mokSa prApta kiyA hai / aisA ve kahate haiM // 3 // .. TIkArya--asila nAmaka RSi, devilanAmaka RSi dvaipAyana maharSi, aura parAzara RSine zItala jala, haritakAya aura bIjoM kA upabhoga karake siddhi prApta kii| ye saba mahAn RSi the / inhoMne jo kiyA aura pArAsare-pArAzaraH' 15 52222 RSi mA sAme 'udagaM-udakam' zItala pAhAnu sevana 4zana 'ya-ca' mane 'hariyANi bIyANi-haritAni bIjAni' harita vanaspatimAna 'bhoccA-muktvA'mAhA2 arIna bhAkSa prA yoM . me 4 che. // 3 // sUtrAtha:--mAsisa, devara, dvaipAyana, ma pArAza2 nAmanA biyANe zItaLa jaLanuM pAna karIne tathA harita (lIlotarI) tathA bIjenuM bhojana karIne mokSa prApta karela che, evuM teo kahe che, AvA TIkArtha--asila nAmanA RSi, devila nAmanA aSi vaipAyana maharSi ane pArAzara RSie sUcitta jala, haritakAya (lIlerI) ane bIjAne upabhoga karIne siddhi prApta karI che. teo mahAna RSio hatA. temaNe je karyuM, ane je mAge mekSa prApta karyo te mAgane ApaNe paNa Azaya For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mUlam-ee puvaM mahApurisA AhitA ihe saMmatA / bhoccA bIodgaM siddhA iMi meyamargussuyaM // 4 // chAyA--ete pUrva mahApuruSA AkhyAtA iha samatAH / bhuktyA bIjodakaM siddhA iti etat anuzrutam // 4 // anvayArtha:--(purva) pUrva =pUrvakAle (ee mahApurisA) ete mahApuruSA: (AhiyA) Ara pAtA:-jagatmasiddhAH, tathA (iha) ihAsmina jainAgamepi (saMpatA) sammatAH mAnyAH, (bIbhodagaM) bIjodakaM (bhoccA) bhuktvA (siddhA) siddhA-mokSaM mAtA: (iimeyaM) ityetat (aNussuyaM) mayA'nuzrunaM mahAbhAratAdi granthata iti // 4 // jisa mArga se mokSa prApta kiyA, hameM bhI vaisA hI karanA caahiye| unase viparIta mArga kA Azraya nahIM lenA cAhie // 3 // ... . zabdArtha-'puvvaM-pUrva' pUrva kAla meM 'ee mahApurisA-ete mahApuruSA' ye mahApuruSa 'AhiyA-AkhyAtA:' jagatprasiddha the, tathA 'iha-iha' isa jaina Agama meM bhI 'saMpatA-samnatAH' mAnyapuruSa the 'bImodagadhIjodakam' ina mahApuruSoMne bIja-kandamUlAdika aura udaka-zItala jalla kA 'bhoccA-bhuktvA' upabhoga karake siddhA siddhA' mokSa prApta kiyA thA 'iimeyaM-ityetat' yaha 'aNussuyaM mayA anuzrutam ' maiMne (mahAbhArata AdimeM sunA hai / / 4 / / ___ anvayArtha--prAcIna kAla meM yaha mahApuruSa jagatprasiddha the aura jainAgamameM bhI ye mAnya haiN| ye bIja aura sacisa jalako upabhoga karake siddha hue haiM, aisA maine mahAbhArata Adi granthoM se sunA hai // 4 // le joIe temanA te mArgane anusaravAthI ja mokSa prApta thaze-viparIta mArge cAlavAthI AtmakalyANa sAdhI zakIe nahIM. A prakAranuM teo pratipAdana kare che. 3 zA---'puvvaM-pUrva' nuna samayamA n 'ee mahApurisA-ete mahApuruSAH' yA mahApu35 'AhiyA-AkhyAtAH' gat prasiddha tara, tathA "iha-iha' 241 jaina AgamamA 55 'samatA-sammatAH' mAnya 531 tA 'bIodagaM-bIjodakam' A mahApurUe bIja-kanda, mUla vagere ane udaka-zItaLa pANIne "mojhAbhktvaa pa rIne 'siddhA-siddhAH' bhAkSa prA DA. iimeyaM-ityetat' mA prabhAra 'aNussuyaM-mayAanuzrutam' meM (mahAbhArata virebhA) sAmanyu cha. 14 // sUtrArtha--prAcIta kALamAM A purUSe jagavikhyAta hatA. jaina AgamAmAM paNa A purUSane mAnya gaNavAmAM Avela che. temaNe bIja ane For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 145 TIkA--'puvaM' pUrvam tretAyugAdau 'ee mahApurisA' ete pUrvoktA mahApuruSAH dvaiyApanaparAzaramabhRtayaH svayUthyA vA / 'ha' iha jainamate'pi prasiddhA, bahumAnadRSTayA dRssttaaH| te ca sarve vIbhodagaM' bonodakaM bIjakandamUlAdikam , udakaM-zItaM jalaM ca / 'bhoccA' bhuktvA siddhA' siddhAH saMjAtAH mokSaM prAptAH / 'iimeyaM-ityetat' evaM rUpeNa 'aNussuyaM mayA anuzrutam / mahAbhAratAdi itihAse skandAdi purANeSu ca ! zItajalAdinA zaucAdikaM kRtavantaH mUlaphalAdikaM cAs. bhyavaharantaH siddhiM gatA iti zrUyate zAstre mahAbhAratasmRtipurANAdiSu anyatIthikA vadantIti bhAvaH // 4 // TIkArya--pahale vetA Adi yuga meM yaha dvaipAyana, parAzara Adi mahApuruSa hue haiN| yaha jainAgamoM meM bhI prasiddha haiM aura bahumAna kI dRSTi se dekhe gae haiM / ye sabhI kandamUla Adi tathA zItala jala kA upabhoga karake siddha hue haiM / isa prakAra maiMne sunA hai| mahAbhArata Adi itihAsa meM tathA skaMda purANa Adi meM inakA kathana upalabdha hai| tAtparya yaha hai ki anyatAvika isa prakAra kahate haiM ki sacina ala Adi se zauca Adi karate hue aura mUla phala Adi kA bhojana karate hue bhI unhoMne mukti prApta kI hai / yaha pAta mahAbhArata, smRti aura purANa Adi meM sunI jAtI hai|| 4 // acitta jalane upabhoga karIne mukita prApta karI che, evuM meM mahAbhArata Adi grantha dvArA sAMbhaLyuM che. zA TIkAtha-pahelAM tretA Adi yugamAM pUrvokta pAyana, parAzara Adi mahApuruSe thaI gayA che. jaina A momAM paNa te mahApuruSanAM nAmane ullekha thayela che ane temanA pratye khUba ja mAnanI daSTie jovAmAM Avela che. te mahApuruSe kadamULa Adine AhAra karIne tathA zItala jaLanuM pAna 4rIne siddha thayA che, me' meM sanyu che. mAmAta mAha ti. hAsamAM, skanda purANa AdimAM temanI vAta upalabdha che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-anyatIthiMka evuM pratipAdana kare che ke sacitta jala Adi vaDe snAna Adi karavA chatAM ane kandamULa AdinuM bhajana karavA chatAM paNuM taipAyana, parAzara Adi RSie mukita prApta karelI che. mahAbhArata, purANa, mRti Adi dharmagrantha paNa e vAtanuM samarthana kare che. pAkA su019 For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre etaduttaraM sUtrakAraH prAha--'tattha maMdA' ityAdi / mUlam-tastha maMdA visIyaMti vAhacchinnA va gNdbhaa| . pi o parisaMppaMti piTsappI ya saMbhame // 5 // chAyA--tatra mandA viSIdanti vAhacchinnA iva gardabhaH / pRSThataH parisarpanti pRSThasapI ca saMbhrame // 5 // anvayArthaH--(tattha) tatra-tasmin kuzrunyupasarge (maMdA) mandAH bAlAH (vAhacchinnA) vAhacchinnAH bhArAkrAntAH (gaddabhAva) gardabhAica (visIyaMti) viSIdanti: saMyamapAlane duHkhamanubhavanti (saMbhame) saMbhrame agnyAdidAI (piTThasappI) pRSThasa isake anantara sUtrakAra kahate haiM--'tattha maMdA' ityAdi / zabdArtha-'tastha-tatra' usakuzrutikA upasarga hone para 'maMdA-mandAH' ajJAnI puruSa 'vAhacchinnA-vAhacchinnAH' bhArase pIDita 'gadabhAvagardabhA iva' gadahe ke jaisA 'visIyaMti-viSIdanti' saMyama pAlana karane meM duHkha kA anubhava karate haiM 'saMbhame-saMbhrame' jaise agni AdikA upa. drava hone para 'piTThasappI-pRSThasarpiNa' lakaDe kI sahAyatAse calanevAlA hAtha paira rahita puruSa 'piTTo-pRSThataH' bhAganevAle puruSoM ke pIche pIche 'parisappaMti-parisapainti' calatA hai usI prakAra ye ajJAnI jana saMyama pAlane meM sabase pIche hI ho jAte haiM // 5 // ____ anvayArtha--kuzAstra kA upasarga hone para ajJAnI sAdhu usI prakAra saMyama pAlana meM duHkha kA anubhava karate haiM, jisa prakAra bhArA tyA2 mA sUtra42 43 cha -'tattha maMdA' ityAhi-- zahAtha-'tattha-tatra' te shritin| 75sa thAya tyAre 'maMdA-mandAH' majJAnI 531 'vAhacchinnA-vAhacchinnAH' mAthI pIDita 'gaddhamA va-gardabhA iva' gadheDAnI nema 'visIyaMti-viSIdanti' saMyama pAlana 42vAmAM manA manu11 43 . 'sabhame-saMbhrame' 2vI rIta mana pren| 75draya thAya tyAre 'piTrasapI-pRSThasarpiNaH' 14AnI sahAyatAthI ysvaavaanne| 12, 51 / 535 'piTU o-pRSThataH' bhaavaavaa|| 53yonI 57 // 541 'parisapaMti-parisarpanti' yA che te mAre ! ajJAnI maannuse| sayama pAlana 42vAmA badhAthI pAchaLa ja thaI jAya che. pA sutrArtha-jevI rIte bhAranuM vahana karavAne asamartha gardabha viSAdane anubhava kare che, athavA jevI rIte cAlavAne asamartha puruSa agnine bhaya For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 147 piNaH kASThapAdukayA calanakartAraH hastapAdarahitAH puruSAH (piTTao) pRSThataH pazcAt (parisappaMti) parisarpanti calanti tathaiva ime saMpamapAla ne sarvebhyaH nyUnAH bhavantIti // 5 // TIkA--'tattha' tatra-tasmin kutsi zAstropadezAkhyopasodaye sati "maMdA' mandAH vivekavikalAH, na kevalajJAnAdinaiva mokSo'pi tu zItodakAdinApi bhavatIti nirNayaM kRtvA 'vAhacchinnA bAhacchinnAH bahanaM vAiH bhAraH tasyodvahanam tena chinnAH AkrAntAH gahamA' gardabhA iva rAsabhA iva 'visIyaMti' viSIdaMti, yathA gardabhAH bhArAkAntAH mArge va du:khabhAjo bhavanti tathA-ime kuzAstropadarzitakrameNa zikSitAH saMghamamA saMyamabhAraM parityajya zithilAcArAH santo krAnta gardabha duHkha kA anubhava karate haiM / adhavA jaise calane meM asa. martha puruSa agni kA bhaya upasthita hone para pichaDa jAtA hai usI prakAra ve bhI saMyama pAlane meM pIche raha jAte haiM / / 5 // ___TIkArtha--kutsita zAstroM ke upadezarUpa upasarga ke upasthita hone para vivekavihIna sAdhaka, kevalajJAna Adi se hI mokSa nahIM hotA varana zIta jala Adi ke sevana se bhI hotA hai, isa prakAra kA nirNaya karake bhAravahana se durbala bane hue gadhe ke samAna viSAda ke pAtra hote haiN| arthAta jase ghojha se lade hue gardabha mArga meM hI duHkha kA anubhava upasthita thAya tyAre bIjA leke karatAM pAchaLa rahI jAya che, e ja pramANe kuzAstrane upasarga thAya tyAre ajJAnI sAdhu saMyamanuM pAlana karavAmAM viSAda anubhave che ane saMyamanA mArge AgaLa vadhavAne badale saMyamanA pAlanamAM zithila banI jAya che. pAna TIkAthe--jyAre kuzAonA upadeza rUpa upasarga upasthita thAya che tyAre vivekahIna sAdhaka saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che. te evuM mAnate thAya che ke kevaLajJAna Adi dvArA ja mokSa prApta thatI nathI, paraMtu zItalA jaLa, kandamULa AdinA sevanathI paNa mokSa prApta thAya che. A prakArano nirNaya karavAne kAraNe te bhAravahana karavAne asamartha gadheDAnI jema viSAdane pAtra bane che. eTale ke bhAre bojo vahana karate gadheDe jevI rIte mArgamAM ja viSAdane anubhava kare che, eja pramANe viparIta upadeza sAMbhaLIne For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mokSamanavApya saMsAre eva duHkhaaynti| dRSTAntAntaraM darzayati-saMbhame iti| 'saMbhame' saMbhrame agnyAdibhaye samupasthite sati udbhrAntAH 'piTThasappI' pRSThasarpiNaH paMgavaH praNaSTajanasya-'piTTho parisappaMti' pRSThataH parisarpanti-pRSThato gacchanti, nA'pragAmino bhavanti / tathaiva-ime jJAna kriyAbhyAM mokSo bhavatIti ajAnAnAH nemyAdimArgAnusAriNaH zItodakabIjabhojakAH mokSa prati pravRttA api mokSagatayo na bhavanti / kintu tasminneva saMsAre anantakAlaM paribhramanti, yeSAmapi siddhigamanamabhUt na teSAM zItodakAdi sevanAt kintu kutazcit jAtajAtismaraNAdipratyayAvApta karate haiM usI prakAra khoTe zAstroM se viparIta zikSA pAye hue ve sAdhu bhI saMyamamArga meM saMghama ke bhArako tyAga karake zithilAcAra parAyaNa dhana jAte haiN| ve mokSa na prApta karake saMsAra meM hI duHzvakA anubhava karate haiN| isI viSaya meM dUsarA dRSTAnta dikhalAte haiM-agni Adi kA bhaya upasthita hone para ghabarAe hue la~gaDA puruSa bhAganevAle dUsare logoM ke pIche pIche calate haiM-unase pichaDa jAte haiN| ve Age nahIM bar3ha paate| isI prakAra jJAna aura kriyA se mokSa hotA hai, isa tathya ko na jAnane vAle aura nami Adi ke mArga kA anusaraNa karanevAle, sacitta jala aura bIjoM kA upabhoga karanevAle mokSamArga meM pravRtta hokara bhI mokSa gamana nahIM kara skte| ve anantakAla taka saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiN| jinhoMne bhI mokSa prApta kiyA hai, unheM zItodaka ke sevana se nahIM prApta humaa| unheM jAnismaraNa Adi kisI kAraNa se smygsaMyamanA mArgethI calAyamAna thanAra saMyamanA bhArane tyAga karIne zithilAcArI bananAra-sAdhune paNa viSAda ja anubhavo paDe che. teo mikSa prApta karavAne badale saMsAramAM ja aTavAyA kare che ane duHkhane anubhava karyA kare che. A viSayane anulakSIne eka bIjuM daSTAnta ApavAmAM Ave cheagni Adine bhaya upasthita thAya tyAre lagaDe purUSa deDI nA zakavAne kAraNe bIjA bhAganArA lokenI pAchaLa rahI jAya che, e ja pramANe "jJAna ane kyiAthI mokSa maLe che. A tathyane nahIM jANanAra ane nami AdinA mAgane anusaranArA, sacitta jaLa ane bIjene upabhoga karanArA loko mokSamArgamAM pravRtta thavA chatAM paNa mekSagamana karI zakatA nathI. teo anaMta kALa sudhI saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che. e vAta te nizcitta che ke jemaNe mokSa prApta karyo che temaNe zItedaka (zItaLa jala) nA sevanathI ja mikSaprApta karela nathI. temane koI paNa kAraNe jAtismaraNa Adi jJAnanI, For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 142 samyagjJAnacAritravatAmeva valkalacIramabhRtInAmiva siddhigamanamabhUt na punaH kadAcidapi sarvaviratipariNAmabhAvakAraNabhAvamantareNa zItodakabIjAdyupabhogena jIvopamardasAvadhakarmaNeti // 5 // ___ prakRtaviSaye matAntaramapi darzayati khaNDanAya-'ihamege' ityAdi / mUlam-ihamege u bhAsaMti sAyaM sAyeNa vijai / je tastha AriyaM maMggaM paramaM ca samAhie // 6 // chAyA-iha eke tu bhASante sAtaM sAtena vidyate / ye tatra Arya mArgantu paramaM ca samAdhikam // 6 // jJAna darzana aura cAritra kI prApti huii| tabhI ve balkala cIrI Adi kI taraha siddhi prApta karane meM samartha ho ske| sarvaviratirUpa bhASa cAritra mokSa kA kAraNa hai / usa ke abhAva meM zItodaka aura bIja kA upabhoga karane rUpa jIvahiMsAmaya sAvadyakarma se kadApi mokSa kI prApti nahIM ho sakatI // 5 // prastuta viSaya meM matAntara kA khaNDana karane ke lie use dikhalAte haiM--'iha mege' ityaadi| zabdArtha--'iha-iha' isa mokSa prApti ke viSaya meM 'ege-eke' koI zAkyAdi matavAle 'bhAsaMti-bhASante' kahate haiM ki 'sAta-sAtam' sukha 'sAtena-sotena' sukhase hI 'vijA-vidyate' prApta hotA hai 'tasthatatra' isa mokSa ke viSaya meM 'AriyaM-Aryam' samasta heya dharma se dara tathA samyagra jJAna, darzana ane cAritranI prApti thaI hatI. tyAre ja teo valkala, cIrI AdinI jema siddhi prApta karI zakavAne samartha thayA sarvavirati rUpa bhAvacAritra mokSanuM kAraNa gaNAya che. je tene abhAva hoya to zItadaka ane bIjane upabhoga karavA rUpa jIvahiMsAmaya sAvadya karma vaDe mekSanI prApti kadI paNa thaI zakatI nathI pA prastuta viSaya saMbaMdhI je anya mAne che te prakaTa karIne temanuM sUtrakAra mana cha--'iha mege' tyA: Avattha-'iha-iha' mokSa prAstA viSayamA 'eke-eke' Izaya vagaire manA 'bhAsaMti-bhASante' 43 cha 'sAta-sAtam ' subha 'sAtena-sAtena' sumayI 4 'vijjai-vidyate' prApta thAya cha, 'tattha-tatra' 25 bhAkSanA vi5. 4wi 'Ariya-Aryam ' samarata uya yathA 2 23vAvA tAya 42 prati For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH-(ha) ihAsmin mokSagamanAdhikAre (ege) eke-kecana zAkyAdaya (bhAsaMti) bhASante-kathayanti, (sAta) sAta-mukha (sAtena) sAtena sukhenaiva (vinai) vidyate prApyate (tattha) tatra=mokSaviSaye (AriyaM) Aryam samasta heya dharmato dUraM tIrthakarapatipAditam (maggaM) mArga jJAnadarzanacAritrarUpaM (parama samA. hie) paramaM ca samAdhikaM jJAnadarzanacAritrarUpam enaM dharma (je) ye janA tyajanti te svArthabhraSTA bhavantIti / / 6 // ____TIkA--'iha' iha mokSagamanavicAramavAhe 'ege' eka zAkyamatAnuyAyinaH locAdinopanaptA: daMDiprabhRtayaH 'u' tu zabdaH zItodakAdibhojibhyo'sya pArthakyaM darzayati-'bhAsaMti' mApa-te-bruvanti / 'sAyaM sAyeNa vijnaI' sAta sAtena vidyate, rahanevAlA tIrthakara pratipAdita 'magaM-mArgam ' jJAnadarzanacAritrarUpa mArga 'paramaM samAhie-paramaM sanAdhikam ' parama zAMtiko denevAlA hai isa dharma ko 'je-ye' jo puruSa choDate haiM ve ajJAnI jana svArtha se patita hote haiM // 6 // ___ anvayArtha--koi zAkya Adi kahate haiM ki sAtA se hI sAtA kI prApti hotI hai arthAta sukha bhogane se hI sukha milatA hai, kintu jo loga tIrtha karapratipAdita ArSamArga ko, jo samyagjJAnadarzana cAritra rUpa hai, tyAga dete haiM ve svArtha se bhraSTa hote haiM // 6 // TIkArtha--mokSa ke prakaraNa meM zAsya Adi tathA kezalucana Adi meM kaSTa mAnanevAle daMDI Adi isa prakAra kahate haiM-mokSa kA sarvotkRSTa pAhata 'magaM-mArgam ' zAnadazana yaritra35 bhAga 'paramaM samAhie-paramaM samAMvikam / 52 zAMti 5bhavApANe! che 24 ghamana 'je-ye' 2 puruSa cha / ajJAnI mANase svArthathI patita thAya che. dA sUtrArtha kaI zAkya di matavAdIo evuM pratipAdana kare che kesAtA dvArA ja sAtAnI prApti thAya che, eTale ke sukha bhogavavAthI ja sukha maLe che, paraMtu je leka tIrthaMkara pratipAdita, samyagU jJAna, darzana ane cAritrarUpa uttama mArgane tyAga kare che, teo kadIpaNu AtmakalyANa sAdhI zakatA nathI, paNa duHkha ja bhogavyA kare che. dA TIkArya--zAkya Adi paratIrthika tathA kezakuMcana a.dine kadajanaka mAnanArA daMDI Adi leke mokSaprApti viSe evuM maMtavya dharAve che ke viSaya janaka sukha vaDe ja mokSanuM sarvotkRSTa ane anaMta sukha utpanna thAya che. For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhimI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 151 sAta-mokSasukhaM niratizayA'paricchinnam / sAtena-viSayajanitamukhenaiva jAyate / tathA ca vacAro vadanti-- 'sarvANi satvAni sukheratAni sarvANi duHkhAca samudvijante / ___ tasmAtsukhArthI ca sukhAya dadyAt sukhapadAtA lamate mukhAni // 1 // na kevalaM sukhAdeva, sukhamityatra vacanameva pramANam , kintu yuktayo'pi bhavanti / tathAhi-kAraNamanusarati kAryam , yAdRzaM kAraNaM nAhageva bhavati kAryam , na tu tadviparItam , yathA vaTavIjAt vaTAMkurameva jAyate, na tu asmAdanyasya vijAtIyasya / evamaihalaukika vAdeva mokSasukha syAnatu locAdi duHkhAt kathamapi tadvijAtIevaM ananta sukha viSaya janita sukha se hI utpanna hotA hai| kahane vAle kahate bhI haiM--'sarvANi sattvAni sukheratAni' ityaadi| saMsAra ke samasta prANI sukha meM rata haiM, saba duHkha se ghabarAte haiM, ataeva jo sukha kA abhilASI hai vaha dUsaroM ko sukha pahu~cAve / jo dUsaroM ko sukha detA hai vaha svayaM sukha prApta karatA hai // 1 // __ sukha se sukha kI prApti hotI hai, isa viSaya meM kevala vacana hI pramANa nahIM hai balki yuktiyAM bhI vidyamAna haiM / vaha isa prakAra haiMkArya kAraNa kA anusAra karatA hai / jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya hotA hai usase viparIta nahIM hotaa| jaise vaTa ke bIja se vaTa kA hI aMkura utpanna hotA hai / anya vIja se anya vijAtIya aMkura utpanna nahIM hotA / isI prakAra laukika sukha se hI mokSa kA sukha ho sakatA hai, loca Adi ke duHkha ko sahana karane se nahIM / duHkha menath 3 -'sarvANi sattvAni sukheratAni' tyA-- 'sasAramA samasta praagii| sumamA 2ta (pravRtta) che. pAhuyathA gabharAya che, tethI evuM kahI zakAya ke je sukhanI abhilASA rAkhatA hoya teNe saune sukha ApavuM joIe. je bIjAne duHkha de che te pote ja bhI thAya che. // 1 // sukha dvArA ja sukhanI prApti thAya che, A kathananuM mAtra vacana dvArA ja pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, paNa taka, dalIla Adi dvArA paNa teo tenuM samarthana kare che-kArya kAraNanuM anusaraNa kare che. jenuM kAraNa hoya che, tevuM ja kArya thAya che-kAraNathI viparIta kArya saMbhavI zakatuM nathI. vaDanA bIjamAMthI vaDanuM ja bIja utpanna thaI zake che. koI paNa bIja vijAtIya aMkuranI utpatti karI zakatuM nathI. e ja pramANe laukika sukha vaDe ja For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra yasya mokSasyodbhavAzA / Agamo'pyamumevArtha puSNAti / 'maNuNa bhoyaNaM bhocA maNuNaM sayaNAsaNam / maNuNaMsi agAraMsi maNuNNaM jhAyara muNI // 1 // chAyA-manojJa bhojanaM bhuktyA manojJe shynaasne| __ manojJe AgAre manojhaM dhyAyet muniriti // 1 // tathA-'mRdvAzayyA prAtarutthAya peyAH bhaktaM madhye pAnakaM cApara hve / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre mokSazAnte zAkyaputreNa dRSTaH // 1 // ataH sthita yat sukhenaiva sukhAvAptiH / na tu locAdinA kAyaklezasahanena / pratyutaH tenA''ttadhyAnasamudbhavAt evaM mohamugdhamatayaH 'je' ye kecana zAkyAdayaH kathako bhugatane se usase vijAtIya mokSasukha kI prApti kI AzA nahIM kI jA sktii| Agama bhI isI bAta kA samarthana karatA hai-'maguNNaM bhoyaNaM bhoccA' ityAdi / __ 'manojJa bhojana karake, manojJazayyA aura Asana kA upabhoga karake aura manojJa gRha meM nivAsa karake muni manojJa dhyAna karatA hai / / aura bhI kahA hai-'mRddhIzayyA prAtarutthAya peyA: ityAdi / komala zayyA, prAtaHkAla uThate hI peya kA pAna, madhyAhna meM bhojana, aparAha meM pAna, ardharAtri meM drAkSA khAMDa aura zarkarA kA upabhoga aura anta meM mokSa ! aisA zAkyaputra (buddha) ne dekhA hai| tAtparya yaha hai ki sukhapUrvaka rahane se hI Age mokSa kA sukha prApta hotA hai // 1 // ataeva yaha siddha huA ki sukha se hI sukha kI prApti hotI hai, loca mokSanuM sukha prApta thaI zake che, leca AdinuM duHkha sahana karavAthI mokSanuM sukha maLI zakatuM nathI duHkhane bhegavavAthI tenA karatAM vijAtIya mekSanA sukhanI prApti thaI zakatI nathI. temanA AgamamAM paNa eja vAtanuM samarthana 42pAmA mAvyu cha -'maNuNNaM bhoyaNaM bhoccA' tyAha mano bhajana karIne, manez zamyA ane Asanane upabhoga karIne ane manejha gharamAM nivAsa karIne muni dhyAna dharI zake che." paNI me hyu cha -'mRdvIzayyA zatarutthAya peyAH' tyA kamaLa zayyA, prAta:kALe uThatAM ja peyanuM pAna, madhyAhana bhojana, bapora pachI piyanuM pAna, madhyarAtre drAkSa, khAMDa ane sAkarano upabhega ane ane mekSa! evuM zAkyaputre (ba) jevuM che. tAtparya e che ke sukhapUrvaka rahevAthI ja A bare mokSanuM sukha prApta thAya che. Ir1 teo A prakAranI dalIle dvArA evuM siddha karavAno prayatna kare che For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadeza: 153 yanti te tastha' tatra = tasmin mokSamArgavicArapravAhe samu sthite sati - 'Ari ari' AryamArgam ArAt dUraM jAtaH sarvaheyadharmebhyaH iti AryaH sa cAsau mArga iti AryamArgaH / bhagavatA sarvajJena mahAvIreNa pradarzito mokSamArgaH tAdRzamArya mArga te parityajanti / tathA 'pa maM samAhie' paramaM ca samAdhi = samyakdarzanajJAnacAritrayAtmakaM ranatrayaM ca pariharanti te sarvathaiva mandraH cAturgatika saMsArakAntArameva sarvadA paribhramanti / tathAhi yattairabhihitam - 'kAraNAnurUpameva kArya jAyate' tatra yuktam / kadAcidanyathAbhAvasyApi darzanAt yathA dRzyate-gardanamutra yogena gomayAt vRzcikasya Adi kAyakleza sahana karane se nahIM / kAyakleza se to ulaTA ArttidhyAna utpanna hotA hai / mUDhamati zAkya AdikoM kA yaha kathana hai / isa kathana ko mAnya karake jo ajJAnI Arya arthAt samasta heya / (tyAgane yogya) dharmoM se dUra evaM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA upadiSTa mokSamArga kA parityAga kara dete haiM tathA paramasamAdhi arthAt samyagdarzana Adi ko tyAga dete haiM, ve sarvathA manda prANI cAturgatika saMsArarUpI aTavI meM bhaTakate haiM / kAraNa ke anurUpa hI kArya hotA hai, unakA yaha kathana ekAnta rUpase samIcIna nahIM hai / kabhI kabhI isa niyama kA bhaMga bhI dekhA jAtA hai, arthAt kAraNa se vilakSaNa bhI kArya hotA hai / jaise gardabha ke sukha vaDe ja sukhanI prApti thAya che, leca Adi kAyaddeza sahana karavAthI sukhanI prApti thatI nathI. kAyaleza dvArA tA UlaTu'Anta dhyAna thAya che. mUDhamati zAkaya Adi paratIvikAnI upayukta mAnyatA che. A mAnyatAne mAnya karIne e samarata heya (tyAga karavA caiAgya) dharmathI bhinna evA zramaNu bhagavAn mahuvIra dvArA prarUpita sarvatkRSTa mekSamA'nA pariyAga kare che tathA parama samAdhinA-samyagdarzana AdinA tyAga kare che, evA mandamati luko cAra gativALA saMsArarUpI kAnanamAM bhaTakathA kare che. 'kAraNane anurUpa ja kAya thAya che,' rUpe (sa'pUrNata:) caigya nathI, kAi kei vAra jovAmAM Ave che. eTale ke kAraNathI judA ja zaDe che. prema - A prakAranuM temanu kathana ekAnta A niyamamAM bhoMga paNa thatA prakAranuM kArya pazu sa'bhavI gadheDAnA mUtra sAthe chANunA caiAga thavAthI vIchInI utpatti thAya che, dAvAnaLa vaDe baLI gayelA netaranA mULamAMthI kadalI vRkSanI utpatti thAya che, sU0 20 For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 sUtrakRtAGgasUtre samudbhavaH, vanAgnidagdha kSetramUlAt kadalIvRkSasyotpattiH, AmataNDula jalasaMsiktaH bhUtalAt raktavarNa vizeSitazAkasya samutpattibhavati, tathA golomato durvA jAyate / tathA-yadapi manojJAhArAdikaM sukhakAraNatayA-upakSiptam , tadapi na samyak / manojJAhArasevanenApi rogAdisaMbhavAt / kiM ca-vaiSayikantu duHkhapatIkArakAraNatayA mukhaM bhavituM nAIti / viSaya. janitasukhasya sarvadeva duHkhamilitatvAt duHkharUpateva vidyate / yo'yantatra mUDhAnAM sukhA''bhAsaH so'pi duHkharUpa eva / taduktam duHkhAtmakeSu viSayeSu mukhA'bhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhbuddhiH| utkIrNavarNapadapaMktirivA'nyarUpA, sArUpyameti viparItagatiprayogAt / / ke mUtra kA yoga hone para gobara se vicchU kI utpatti ho jAtI hai, dAvAnala se dagdha veta ke bhUla se kadalI vRkSa kI utpatti hotI hai, kacce tandula evaM jala se sikta bhUtala se lAla raMga kA eka vizeSa zAka utpanna hotA hai tathA goroma se dUba kI utpatti dekhI jAtI hai| __ manojJa AhAra Adi ko sukha kA kAraNa kahanA bhI ThIka nahIM kyoMki usake sevana se bhI rogAdi kI utpatti dekhI jAtI hai| isake atirikta vaiSayika sukha vAstava meM sukha hI nahIM hai, vaha to duHkha kA hI kAraNa hotA hai / vaiSayika mukha meM duHkhoM kA sammizraNa rahatA hai, ataeva vaha viSamizrita bhojana ke samAna vastutaH duHkha hI hai kAcA tandula (khA) ane pANI vaDe sikta bhUtalamAMthI lAla raMganuM eka viziSTa zAka utpanna thAya che, tathA gorama (gAyanI ruvAMTI) vaDe daba (41) apatti 5 che. manojJa AhAra Adine sukhanA kAraNarUpa gaNavA te paNa ucita nathI, kAraNa ke tenA sevanathI paNa regAdinI utpatti thatI jovAmAM Ave che. vaLI vaiSayika sukha vAstavika dRSTie jotAM sukha rUpa ja nathI, te te duHkhanA pratIkAranA ja kAraNa rUpa hoya che. vaiSayika sukhamAM dukhe nuM mizraNa rahe che. tethI viSamizrita bhejananI jema te kharI rIte te duHkha rUpa ja hoya che. mUDha mANasa ja tene sukharUpa mAne che, paraMtu kharI rIte te te sukhAbhAsa rUpa hevAne kAraNe duHkha rUpa ja che. kahyuM paNa che ke - For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 155 sikketibhASAprasiddhavarNavat darzane viparItaM dRzyate mudraNe ca samyagAkAreNa dRzyate iti / etAdRzaM sukhaM paramAnandamokSasukhasya kAraNaM kathaM syAt , kathamapi kAraNabhAvaM nAzrayante iti / yadapi kezalocAdikaM duHkhakAraNatayA bhavadbhiH pratipAditam, mUDha puruSa hI use sukha mAnate haiM kintu asala meM sukhAbhAsa hone ke kAraNa vaha duHkha hai / kahA bhI hai 'duHkhAtmakeSu viSayeSu' ityAdi / ajJAnI jIvoM kI gati kaisI viparIta hotI hai| jo viSaya duHkharUpa haiM unheM ve sukharUpa mAnate haiM aura jo yamaniyamasaMyama Adi sukharUpa haiM unheM duHkharUpa samajhate haiM ! kisI dhAtu para jo akSara yA varNa aMkita kiye jAte haiM, be dekhane para ulaTe dikhAI dete haiM, parantu jaba unheM mudrita kiyA jAtA-chApA jAtA hai, taba sIdhe ho jAte haiN| saMsArI jIvoM kI sukhaduHkha ke viSaya meM aisI hI ulaTI samajha hotI hai| isa prakAra para padArtho para avalambita, indriyoM grAhya, karmaSadha kA kAraNa, duHkhakA mUla, kSagavinazvara aura anaikAntika viSaya sukha svAvalambI, indriyAgocara duHkha se aspRSTa zAzvata aura aikAntika muktisukha kA kAraNa kisa prakAra ho sakatA hai ? inameM koI anurU patA nahIM hai, ataeva Apake kathanAnusAra bhI viSayasukha mokSasukha kA kAraNa nahIM ho sktaa| 'duHkhAtmakeSu viSayeSu' tyAha ajJAnI manuSyone svabhAva ke vicitra hoya che. viSaye ke je duHkha rUpa che temane teo sukharUpa mAne che, ane yama, niyama, saMyama Adi je sukharUpa vastuo che temane teo duHkharUpa samaje che. kaI dhAtunA sikkA para je akSare athavA va aMkita karavAmAM Ave che, temane jovAmAM Ave te ulaTA dekhAya che, paraMtu jyAre temane mudrita karavAmAM-chApavAmAM Ave che, tyAre teo savaLA dekhAya che. saMsArI jInI sukhaduHkhanA viSayamAM evI ja UlaTI samaja hoya che. A prakAranuM para padArtho para avalaMbita, indriya dvArA grAhya karmabandhanA kAraNarUpa, duHkhanuM mULa, kSaNavinazvara ane anekatika viSayasukha svAva laMbI, IndriyAgAcara, duHkhathI ApRSTha, zAzvata ane ekAntika mukti sukhanuM kAraNa kevI rIte hoI zake ? temanI vacce kaI paNa prakAranI anurUpatA (samAnatA) ja jaNAtI nathI, tethI ApanA kathanAnusAra paNa viSayasukha mokSa sukhanuM kAraNa hoI zakatuM nathI. For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 sUtrakRtAGgasUtre tadapi alpasatvAnAmeva duHkhakAraNaM kesalocAdikam / mahApuruSANAM paramArthacintAparAyaNAnAM mahatvatA sarvamevaitat sukhAyaiva bhavati / apagatamayarAgabhedomuniH tRNAdi saMsThArake'pi zayAno yAdRzaM sukhaM labhate tAdRzaM sukhaM cakravartinAmapi na bhavati / tathoktam - 'taNasaMdhAranisaSNo vi muNivarI bhaTTarAgamayamoho / jaM pAvaI mutisuhaM ko taM cakAhI vi // 1 // ' chAyA - tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH / yatprApnoti muktisukhaM kutastat cakravarttyapi // 1 // Apane kezaloca Adi ko duHkha kA kAraNa kahA hai kintu vaha kAyara puruSoM ko hI duHkha kA kAraNa hotA hai / paramArtha ke cintana meM parAyaNa mahApuruSa mahAn sattrazAlI hote haiM / unako vaha sukhAvaha hI hotA hai / rAgadveSa madamoha Adi vikAroM se rahita muni ghAsa kI zayyA para zayana karatA huA bhI jisa anirvacanIya sukha kA anubhava karatA hai, vaha sukha to cakavartiyoM ke nasIba meM bhI nahIM hotaa| kahA bhI hai- 'taNa saMdhAraniNNo vi' ityAdi / toM ke saMstAraka para AsIna muni rAgadveSa madamoha se rahita hone ke kAraNa jisa nivRtti sukha kI anubhUti karatA hai, vaha sukha cakravartI ko kahAM prApta ho sakatA hai ? Ape kezalu'cana Adine du:khatu kAraNa kahyuM che, parantu te mAtra kAyara puruSone mATe ja duHkhatu' kAraNu ane che. paramAnA (AmahitanA-mAkSanA) cittvatamAM parAyaNu mahApuruSA khUba ja sattvazALI hAya che temane mATe te te sukhAvaDu ja hAya che. rAgadveSa, mada, meha Adi vikArAthI rahita munine ghAsanI zayyA para zayata karatAM je avanIya sukhane anubhava thAya che, te sukha te cakravatI - ene suMdara, mulAyama zayyAmAM zayana karavA chatAM prApta thatuM nathI pache -- taNasaMbhAranisaNNo vi' ityAha bhRgunA saMstAraka (bichAnA) para zayana karatA athavA besatA muni rAga, dveSa, mada ane mehathI rahita nivRtti sukhanA anubhava kare che, te je sukhanA anubhava kare che, te sukha te cakravatI ene pazu kayAM prApta thaI zake che ?? For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 3D samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 157 mahatAM ghoraparI mahopasarga nanitadukha duHkhanAzAyaiva bhavati, kSamayA niH zatruvartate zarIramAlinyaM vairAgyamAoM vRddhatA vairAgyakAraNaM bhavati samastavastuparityAgarUpaM. maraNaM mahotsavAya bhavatIti saMpUrNameva jagan saMpattyaiva pUritaM na kutrApi duHkhasthAna vidyte| tathoktam 'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatAM kSAnteH padaM vairiNaH, kAyasyA'sucitA virAgapadavI sNvegheturjraa| sarvatyAgamahotsavAya maraNa jAtiH suhRt pItaye, saMpadbhiH paripUritaM jagadidaM sthAnaM vipatteH kutaH // 1 // ghara parISahoM aura upasargoM se utpanna honevAlA duHkha mahA. puruSoM ke lie duHkhavinAza kA hI kAraNa hotA hai| kSamA se unake zatru miTa jAte haiN| unake lie zarIra kI malInatA vairAgya kA mArga hai, vRddhatA vairogya kA kAraNa hai aura samasta vastuoM kA tyAga rUpa maraNa mahotsava hotA hai| isa prakAra una mAhAtmAoM ke lie sampUrNa jagat sampatti se paripUrNa hotA hai| unakI dRSTi meM duHkha kA kahIM koI sthAna hI nahIM hai / kahA bhI hai-'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatA' ityaadi| mahAn puruSoM ke liye duHkha pApakarmoM ke kSaya ke lie hotA hai, zatra kSamA ke pAtra hote haiM, zarIra kI azucitA vairAgya kA kAraNa hotI hai, vRddhAvasthA vairAgya kA kAraNa bana jAtI hai, mRtyu mahotsava kA rUpa dhAraNa karatI hai, janma sajanoM kI pIti kA kAraNa hotA hai| isa ghera parISaha ane upasargone kAraNe mahApuruSa para je duHkha AvI paDe che, te duHkhe temanA du:khavinAzamAM ja kAraNabhUta bane che. kSamAguNane kAraNe temanA zatruone abhAva thaI jAya che. temane mATe zarIranI malInatA rAgyano mArga che, vRddhatA vaimanuM kAraNa che ane samasta vastuonA tyAgarUpa maraNa mahesavarUpa banI jAya che. A prakAre te mahAtmAone mATe te saMpUrNa jagata saMpattithI paripUrNa hoya che. temanI daSTimAM te kayAMya paNa duHkhanuM ke I sthAna ja hetuM nathI. kahyuM paNa che ke - 'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatA tyAha mahAna puru para AvI paDatAM dukhe karmakSaya karanArA thaI paDe che, teo zatruone paNa kSamAne pAtra gaNe che, temanA zarIranI azucitA gharAcamAM kAraNabhUta thAya che, temanI vRddhAvasthA temanAmAM vairAgyabhAvanI vRddhi karanArI thaI paDe che, temane mana mRtyu te mahotsavarUpa thaI paDe che. (saMsAra For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 sUtrakRtAGgasUtre " kiM ca yadi ekAntataH sukhenaiva sukhaM manyate cet tadA saMsAre vicitratA na syAt / svargasthAH sarvadA svargasthA eva bhaveyuH nArakA nArakAeva, natvevaM saMbha afa | kadAcita nArakospi vihAya narakaM sukhamanubhavati, sukhino'pi duHkham / na ca dRSTavirodhaH kalpyamAnaH paNDitapariSadi zobheta iti // 6 // asyaivottaraM prAha-'mA eyaM' ityAdi / mUlam - mo eyaM avamannaMtA appeNaM lupahA bahu | eyassa u amokkhAya aohArivva jUre // 7 // chAyA - mA etamavamanyamAnA alpena lumpatha bahu / etasya tu amokSe ayohArIva jUrayatha ||7|| prakAra yaha akhila jagat unake lie sampatti se paripUrNa hai / unake lie vipatti kahAM // 1 // yadi yaha ekAnta mAna liyA jAya ki sukha se hI sukha kI prApti hotI hai to saMsAra meM vicitratA nahIM honI caahie| svarga ke deva sadA svarga meM hI rahane cAhie aura nAraka naraka meM hI saDate rahane cAhie | kintu aisA hotA nahIM hai / nAraka jIva bhI naraka se udvasaina (nikalakara ) karake sukha kA pAtra banatA hai aura sukhI bhI kadAcit duHkha kA anubhava karate haiM / pratyakSa kA vizeSa karanA paNDitoM ke samUha meM zobhA nahIM detA ||6|| mAMthI chUTIne mAkSaprApti thavAne kAraNe) ane temanA janma sajajanAnI prItinuM kAraNa ane che. A prakAre A akhinna jatu temane mATe te saMpattithI paripUrNa hoya che. A prakAre temane vipatti sahana karavAne avakAza rahetA nathI. // 1 // For Private And Personal Use Only or jo ekAntataH evu mAnI levAmAM Ave ke sukha vaDe ja sukhanI utpatti thAya che, teA sa`sAramAM sukhadukha rUpa vicitratA hovI joIe. ja nI. svA~nA deve sadA stramAM ja rahevA joie ane nArake e sadA narakamAM ja pIDA sahuna karatA rahevuM paDe. parantu evu te banatuM nathI. nAraka jIve pazu narakamAMthI uttanA karIne-nIkaLIne-sukhane pAtra khanI zake che, ane sukhI jIvA paNa kayAreka duHkhane anubhava kare che. A prakAranA je pratyakSa anubhava thAya che tene vizeSa karavA te paDaneAnA samUhamAM zobhatu vathI // 6 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 159 ___ anvayArthaH-(eyaM) enaM sarvajJa patipAditamArgam (avamannaMtA) avamanyamAnAstiraskurvANAH (appeNaM) alpenApi zabdAdikabhogalo bhena (bahu) bahu-atyadhika (mA lupahA) mA lumpathamA vidhvaMsatha (eyasma) etasya sukhAdeva sukhamitipakSasya (amokkhAya) amokSe'parityAge (aohAriya) ayohArIva suvarNa parityajya loha gRhNana vaNim iva (jUraha) jUrayatha-pazcAttApaM kariSyatha iti // 7 // isIkA utsara dete haiM--'mA eyaM' ityAdi / zabdArtha--'eyaM-enam ' yaha sarvajJa pratipAdita jina mArgako 'ava. mannaMtA-avamanyamAnAH' tiraskAra karanevAle tuma loga 'appeNaMalpena' alpa-arthAt tuccha aise zabdAdi viSaya bhogake lobhase pahuMbahu' atyadhika mulyavAn mokSasukhako 'mA lupahA-mA lumpatha' kharAya na karo 'eyassa-etasya, sukhase hI sukha hotA hai aisA yaha asatpakSa ko 'amokkhAya-AmokSe nahIM chor3ane para 'aohArivya-ayohArIva' suvarNa ko chor3akara lohe ko grahaNa karanevAlA vaNik puruSa ke jaisA 'jUraha-jUrayartha' pazcAttApa karanA paDegA // 7 // ___ anvayArtha-isa prakAra sarvajJapratipAdita mArga kI avagaNanA karate hue thoDe ke lie bahuta ko naSTa mata karo / sukha se hI sukha hotA hai, isa pakSakA tyAga na karane para Apako usI prakAra pazcAttApa karanA zAkya Adi paratIrthikonI uparyukta mAnyatAne sUtrakAra uttara Ape che. 'mA eyaM' tyA za - 'eyaM-enam' mA sajJa pratipAhita bhAga 2 'avamannaMtA -avamanyamAnAH' ti22412 32vAvA tame vA 'appeNaM-alpena' saya -arthAt turacha evA zabda vagere viSaya bhoganA lobhathI "vahuM- atyadhika bhuvAn mokSasumane 'mA lupahA-mA lumpatha' 5205 nA 42 / 'eyassa-etasya' supathI 4 suma thAya che mAvu aa asatyapakSane 'amokkhAya-AmokSe' na choDavAthI 'aohAriya-ayohArIva' sonA ne somane praya 42vAvA paNa 535nA 2 // 'jUraha-jUrayatha' pazcAttA5 423 / 57. // 7 // sUvA-A pramANe sarvajJa pratipAdita mArganI avagaNanA karIne thaDA (sukha)ne mATe vadhAre (sukha)ne naSTa karavuM joIe nahIM. sukha dvArA ja sukha prApta thAya che, A prakAranI mAnyatAne tyAga na karavAthI Apane sukha prApta thAya che, A prakAranI mAnyatAne tyAga na karavAthI Apane evo For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir E 261 sUtrakRtAmasave . TIkA--bho bho abhyatIthikAH bIjodakAgrupabhogena mokSo bhavatIti manyamAnAH / tathA sAvadhapUjA mokSakAraNaM manyamAnAH pUjApatiSThAparAyaNA daNDinaH zIthiLAcAripArzvasthAdayaH 'e' enam sarvajJapatipAditamokSamArgam , sukhenaiva sukhaM jAyate ityAdi asadAyahe na vyAmohitA bhavatha, 'avamannatA' avamanyamAnA:-tiraskurvANA: 'appeNaM' alpena vaiSayikasukhena 'bahu' bahu=adhikaM sarvatA zreSThaM mokSasukhaM, 'mA luhA' mA lumpatha atyalpavaiSayikasukhecchayA sAtAgAravAdi sukhalipsayA vA niratizayaM mokSaM sukhaM mA tiraskuruta / viSayasukhaprAptyA kAmodreka eva syAt / tatazca cittAsvAsthyaM na punaH samAdherudbhavaH, tadabhAvAta kuto mokssaashaa| api ca-'eyarasa' etasya mokSaviparItapakSasya 'amokkhAya' par3egA jaise svarNa kI upekSA karake loha ke bhAra ko vahana karanevAle ko karanA par3atA hai // 7 // _____TokArtha--he anyatIthiko ! bIja aura sacitta jala Adi ke upa. bhoga se mokSa prApti mAnanevAlo! sAvadha pUjA ko mokSa kA kAraNa mAnanevAlo! pUjA pratiSThA meM parAyaNo! daNDiyo! zithilAcArI pArzvastho! sukha se hI sukha kI prApti hotI hai, isa prakAra ke durAgraha se bhrAnti ke zikAra hokara Apa loga sarvajJa prarUpita mokSamArga kI avagaNanA karate haiM / parantu alpa tuccha vaiSayika sukha ke lie adhika arthAt zreSTha mokSasukha ko mata gaMmAo ! atyanta alpaviSaya sukha kI icchAse niratizaya mokSasukha kA tiraskAra na kro| viSayasukha kI prApti se kAma kA udreka hI hogA / usa se citta asvastha banegA pazcAttApa kara paDaze ke jeo pazcAttApa senAnI upekSA karIne le DhIne bhAra vahana karanArane kare paDe che. chA TIkAryuM-he anyatIthiMka ! bIja ane sacitta jala AdinA upagathI mokSa prApta thAya che, evuM mAnanArA he pUjA pratiSThAmAM lIna rahenArA ajJAnI leke ! he daMDIe ! he zithilAcArI e ! sukha dvArA ja sukhanI prApti thAya che, evA durAgraha tathA bhrAmaka khyAlane bhoga banIne tame sarvajJa prarUpita mekSamArganI avagaNanA karI rahyA che paraMtu apa (cha) vaiSayika sukhane khAtara adhika sukhane sarvottama mokSasukhane -tyAga karavo joIe nahIM. atyanta a9pa viSayasukha bhegavavAne mATe niratizaya kSasukhane tiraskAra kare ucita nathI. viSayasukhanI prApti dvArA kAmane haka ja thAya chemANasa vAsanAone adhikane adhika gulAma banatuM jAya che. tethI cittanI For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u, 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 161 amokSe-aparityAge 'amohArivva jUraha' ayohArIva jUjhyatha, AtmAnaM pIDayaya eka kevalam / yathA kazcid ayohArI lohavaNik gRhamAgacchan mArge svarNAdika parityajyAyobhAramaparityajana tAreNA''krAnto duHkhamAtramanubhavannAsIt / tathaiva bhavAn amadAgraheNa graheNa ratnatrayasAdhyaM mokSamupekSya tAzakutarkabhAreNa pIDito bhaviSyati-iti // 7 // aura samAdhi kI upalabdhi nahIM hogI / samAdhi ke abhAva meM mokSa kI AzA hI kaise kI jA sakatI hai| isake atirikta mokSa saMbaMdhI isa viparIta pakSa kA tyAga na karoge to loha kA bhAra uThAnevAle puruSa ke samAna jhuranA pddegaa| jaise loha ke bhAra ko vahana karanevAlA loha vaNika apane ghara kI ora lauTa rahA thA, mArga meM use svarNa Adi kI khAna milI, kintu loha moha ke kAraNa usane loha kA parityAga na karake svarNa ko grahaNa nahIM kiyA / loha ke bhAra se pIDita hotA huA vaha apane ghara pahuMcA aura duHkhamaya dina vyatIta karane lgaa| isI prakAra Apa loga kadA. graha ke vazIbhUta hokara ratnatraya se prApta honevAle mokSasukha kI upekSA. karake kutarka ke bhAra se pIDita hooge / ataeva svarNa ke samAna mokSasukha ko tyAga kara loka ke samAna viSayasukha ko mata grahaNa kro|7| svasthatA rahetI nathI ane samAdhi mATe avakAza ja rahete nathI samAdhine ja abhAva hoya te dezanI AzA ja kevI rIte rAkhI zakAya ? je mokSaprAptinA sAcA mAne grahaNa karavAne badale tame upayakta beTA mArgano AdhAra lezo te tamAre leDhAno bhAra vahana karanAra mANasanI jema pastAvuM paDaze leDhAno bhAra vahana karanArA puruSanuM daSTAnta nIce pramANe che-keI eka vaNika leDhAnA bhArane vahana karate potAne gAma pA che pharate ho mArgamAM teNe eka senAnI khANa joI. paratu leDhA pratyenA mehane kAraNe teNe leDhAne tyAga karIne te senuM grahaNa karyuM nahIM. leTAne bhAra vahana karIne khUba ja thAkyo pAkyo te pitAne gAma pAche. pharyo, ane senAne grahaNa na karavA mATe khUba ja pastAvA lAgyo. e ja pramANe Apa paNa kadAgrahane tyAga karIne je sarvajJa prarUpita mArganuM avalaMbana nahI le, te Apane paNa pastAvuM paDaze natraya vaDe prApta thanArA mokSasukhanI upekSA karIne je Apa sukhadvArA sukha prApta karavAnA kutarkane AdhAra leze, te te kutakane bhArathI duHkhI thavuM paDaze. te suvarNanA samAna mekSasukhane tyAga karIne lehanA samAna viSayasukhanI abhilASA 22vI se nahI // 7 // , sa0 21 For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra mUlam-pANAivAe vahatA musAvAe asaMjatA / adinAdANe vaTuMtA mehUNe ya pariggahe // 8 // chAyA-prANAtipAte vartamAnA mRpAvAde asaMyatAH / __adattAdAne vartamAnA maithune ca parigrahe // 8 // anvayArthaH-(pANAivAe) prANAtipAte-jIyahiMsAyAM SaT jIvanikAyamadanarUpAyAM (musAvAe) mRpAvAde (adinnAdANe) adattAdAne (mehuNe) maithune (pariggahe) parigrahe (vatA) vartamAnAH yUyam (asaMjatA) asaMyatAH santIti / 8 // TIkA-mukhAdeva sukhaM jAyate iti mithyAsiddhAntaM duSayituM sUtrakAraH anyatIthikAn mAha-pANAivAe' prANAtipAte-gajIvanikAya hiMsane, 'musA. vAeM' mRSAvAde, mithyAvacanaprayoge / 'adinnAdANe' adattAdAne 'mehuNe' maithune - zabdArtha-'pANAivAe-prANAtipAte' SaDjIvanikAyake mardanarUpa jIvahiMsA meM 'musAvAe-mRSAvAde' mithyAbhASaNa meM 'adinnAdANe-adattAdAne' adattAdAna meM 'mehuNe-maithune' maithuna meM 'pariggaheparigrahe' parigraha meM 'vahatA-vartamAnAH' pravRtta rahanevAle Apa loka 'asaM jatA-asaMyatAH' asaMgamI hai // 8 // ___ anvayArtha--mANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura pari. graha meM pravRtti karate hue Apa loka asaMyamI haiM // 8 // TIkArya-sukha se hI sukha kI utpatti hotI hai, isa mithyA siddhAnta ko dUSita karane ke lie sUtrakAra anyatIthikoM ke prati kahate haiM-prANAtipAta arthAt SaTU jIvanikAya kI hiMsA meM bhRSAvAda mithyA. zA-pANAivAe-prANAtipA3' 53 niyanA bhana35 1 DiMmA 'munAbAe-mRSAvAde' mi5 zubhA 'adinnAdANe-adattAdAne' mahattA hama 'mehuNe-maithune' bhaithunamA pariggahe-parigrahe' pariprabhA vaTuMtA-vartamAnAH' pravRtta 22vAmA mApasa 'asaMjatA-asaMyatAH' asayabhI ch| // 8 // sUtrArtha-prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, mithuna ane parigrahamAM pravRtta evAM Apa leke asaMyamI che. TIkAtha-sukha dvArA ja sukha utpanna thAya che, A prakAranA mithyA siddhAMtamAM rahelA be prakaTa karavAne mATe sUtrakAra paratIrthikone A pramANe kahe che-tame prANutipAta-kAyanA jIvonI hiMsAmAM pravRtta rahe che, For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 163 tathA-'pariggahe' parigrahe, 'vaTuMtA' vartamAnAH santo yUyam 'asaMjatA' asaMyatAH, saMyamarahitA bhavantaH, na tu saadhvH| prANAtipAtamRpAvAdA'dattAdAnamaithunaparigraheSu vidyamAnA bhavantaH saMyamarahitAH vartamAnasukhamAtralipsavaH vaiSayikamukhalAlasayA aikAntikamokSasukhaM nAzayanto mokSamArgabahirbhUtA yUyam / prativAdI pRcchati-kathaM mayA mANAtipAtAdikaM sevyate-tatrottaramAha-pacanapAcanAdi sAvadhakarmAnuSThAnena hiMsA jAyata eva / tathA vayaM saMnyAsinaH sAdharazceti svIkRtyApi gRhasthAcAra-kurvanti tato mRSAvAdaH prApnoti, tathA-yajjIvanikAyAnAM zarIreNa vacanoM ke prayoga meM, adattAdAna caurI meM maithuna meM tathA parigraha meM pravRtti karate hue Apa saMghama se rahita haiM, sAdhu nahIM haiN| Azaya yaha hai-prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha ina pApoM meM pravRtti karanevAle Apa saMyama se rahita haiM aura kevala vartamAnakAlIna sukha ke abhilASI haiM / Apa vaiSayika sukhakI lAlasA se prerita hokara aikAntika mokSasukha ko vinaSTa kara rahe haiM, isa kAraNa Apa mokSamArga se bahirbhUta haiN| prativAdI kA prazna-hama prANAtipAta Adi kA sevana kaise karate haiM ? uttara-pacana pAcana Adi sApadya karmoM ko karane se hiMsA hotI hI hai| tathA apane Apako saMnyAsI aura sAdhu kahate hue bhI gRhasthoM jaisA AcaraNa karane ke kAraNa mRSAvAda kI bhI prApti hotI hai| jina asatya vacanone pravega kare che, adattAdAna (cera), maithuna ane parigrahamAM paNa tame pravRtta rahe che. A prakAranI pA5pravRtti karanArA tame saMyamathI rahita che tame sAdhu ja nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigraha rUpa pApakarmomAM pravRtta rahenArA Apa saMyamathI rahita che, ane Apa mAtra vartamAna kAlIna sukhanI ja abhilASA rAkhanArA che, Apa vaiiSayika sukhanI lAlasA vaDe prerAIne sarvottama mokSasukhane vinAza karI rahyA che. te kAraNe Apa mekSamArganI bahAra ja paDelA che. prativAdIne prazna-ame prANAtipAta AdinuM sevana kevI rIte karI rahyA chIe? uttara--tame tamAre mATe bhajana rahe che athavA bIjA pAse raMdhAve che. A prakAranA sAvadya karmo karavA-karAvavAthI hiMsA thAya che vaLI Apa Apane sAdhu tarIke oLakhAve che. chatAM paNa gRhasthanA jevuM AcaraNa khe che, tethI Apa mRSAvAdathI thatAM pApakarmanA paNa banyaka bane che. For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 sUtrakRtAGgasUtre bhavanta upabhogaM kurvanti, tat zarIraM tatsvAminA naiva dattaM bhavadbhizvopamuktamiti adattAdAnamapi bhavati / tathA-gavAdInAM maithunasyA'numodanAdabrahmeti / dhanadhAnya dvipadacatuSpadAdInAM parigraho'pi bhavatyeveti bhAvaH // 8 // matAntaraM dRSayituM pUrva tanmataM pradarzayati mUtrakAraH-'evamege u' ityAdi / mUlam-evamege u pAsatthA panavati aaariyaa| itthI vasaM gayA bAlA jiNasAsaNaparaMmuhA // 9 // chAyA-evameke tu pArzvasthAH prajJApanapanAryAH / strIvazaM gatA bAlA jinazAsanaparAGmukhAH // 9 // jIvoM ke zarIra se Apa upabhoga karate haiM, vaha zarIra unake svAmiyoM ne Apako bhogane ke lie pradAna nahIM kiyA hai, ataeva adattAdAna bhI hotA hai / gau Adi ke maithuna kI anumodanA karane ke kAraNa abra. macarya kA doSa lagatA hai / dhana dhAnya, dvipada catuSpada Adi kA pari. grahato hotA hai / / 8 // matAntara ko dRSita karane ke lie sUtrakAra use pahale dikhalAte hai-'evamege u' ityaadi| zabdArtha-'itthI vasaM gayA-strIvazaM gatAH' strIke vaza meM rahanevAle 'vAlA-bAlA' ajJAnI 'jiNasAsagaparaMmuhA-jinazAsanaparAGmukhAH' jainendra ke zAsanase parAGmukha-arthAt viparIta calanevAle 'aNAriyA je jIvanA zarIra vaDe Apa upabhega karo cho, te zarIra temanA svAmIoe Apane bhogane mATe pradAna karyA hatAM nathI, tethI Apa adattAdAnanuM paNa sevana karanAra che. Apa gAya AdinA maithunanI anumodanA kare che tethI A5 abrahmacaryanA doSanA paNa bhAgIdAra bane che. Apa dhana, dhAnya, dvipada, catuSpada Adine parigraha paNa rAkhe che, tethI Apa parigrahajanya pApakarmanA paNa bandhaka bane che. pATA matAntaro (anya matavAdIonA mata)nuM svarUpa prakaTa karIne sUtrakAra tamA 27sA ho| 48 42 che--'evamege 3' tyAdi-- zA---'isthIvasaM gayA-strIvazaM gatAH' mInA rAma 22vApA 'bAlA -pALAH' ajJAnI 'jiNasAsaNaparaMmuhA-jinazAsanaparA mukhAH' nendra zAsanA 5 bhuma-marthAt viparIta yAsAvara 'aNAriyA-anAryAH' manAya' 'ege For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadeza: anvayArtha :- (itthI va saMgayA) strIvazaM gatAH (bAlA) bAlA'jJAninaH (jiNasAsaNaparaM muddA ) jinazAsanaparAMmukhAH=jainamArgalajjayitAra : ( aNAriyA ) anAryAH ( ege pAsathA) eke pArzvasthAdayaH (9) evaM = trakSyamANam (pannavaMti ) prajJApayanti kathayantIti // 9 // TIkA- 'itthIvasaMgayA' khIvazaMgatAH = strINAmAjJAyAM vidyamAnAH 'bALA' bAlA :- ajJAnino rAgadveSopahatamAnasAH jIvAH 'jINasAsanaparaMmuddA' jinazAsanaparAGmukhAH = jinapatipAditakapa / yamohopaghAta hetubhUtAmAjJAmananuvarttamAnAH tatparAGmukhA: / 'aNAriyA' anAryAH- Aryakulotpannazvepi anAryakarmakAriNaH / ' ege u pAsasthA' eke tu pArzvasthAH zAkyavizeSAH, satkarmAnanuSThAnAt pArzve samIpe vidyamAnAH upalakSaNAt avasannakuzILayathAcchandAdayaH ' evaM ' evaM = vakSyamANaprakAreNa anAryAH' anArya 'ege pAsasthA - eke pArzvasthAH koI pArzvastha evaMevam' isa prakAra 'panna vaMti - majJApayanti' kahate haiM // 19 // anvayArtha - striyoM ke adhIna, viveka se hIna jina zAsana se vimukha koI koI anArya pArzvastha Adi isa prakAra Age kahI jAne. vAlI prarUpaNA karate haiM ||9|| TIkArtha--triyoM kI AjJA ke anusAra calanevAle, rAga aura dveSa se mohitamativAle, jinazAsana se vimukha arthAt jinendra dvArA pratipAdikaSAya aura moha ke upazama ke kAraNabhUta AjJA kA anusa raNa na karanevAle aura Aryakula meM janma lekara bhI anArya karma karane vAle koI koI pArzvastha arthAt zithilAcArI aura upalakSaNa se abapAkhatthA - eke pArzvasthAH' pArzvastha evaM - evam' mA akSare 'pannavaMti - prajJApayanti' se che sutrA--strIone AdhIna, vivekazUnya, ane jinazAsanathI vimukha evA kAi kaI anArya (pArzvastha Adi leAkeA) nIce pramANe prarUpaNA kure che - // // TIkA strIonI AjJAnusAra cAlanArA, rAga ane dveSathI mAhita mativALA, jinazAsananuM anusaraNa na karanArA-jinendro dvArA pratipAdita, kaSAya ane mehanA upazama karavAmAM kAraNabhUta evI AjJAnuM anusaraNu na karanArA ane kuLamAM janma levA chatAM paNa anAryAMnAM jevAM mAM karanArA DhAI kaI pArzvayA-zicilAcArI lAke (tathA A pada dvArA upalakSita Avasana, kuzIla ane svachaMdI lAke) A prakAranI prarUpaNA kare che, kAraNa For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sUtrakRtAGgasUtre 'panavaMti' prajJApayanti kathayanti / llnaallaamaa'paaNgviddhaantHkrnnaaH| tathAhi teSAM kathanam 'miyAdarzanamevAstu kimanyairdarzanAntaraiH / prApyate yena nirvANaM sarAgeNApi cetasA // 1 // ' kamanIyakAntAsaMgajanitasukhameva sukhamiti manyante te / vastutastu ege iti padena zAktavizeSANAmeva grahaNam samIcInam / teSAmAgame vyavahAre ca strINAM padhA. natayA upAdAnAt / strIsaMbandhenaiva mokSasyApi pratipAdanAt // 9 // mum-jahA gaMDaM pilAMga vA pripiilej-muhttgN| evaM vinnavaNitthIsu doso tathaM osiyA // 10 // sanna, kuzIla tathA yathAcchandaka isa prakAra prarUpaNA karate haiM, kyoMki unakA antaHkaraNa striyoM ke kaTAkSa se viddha hotA hai / ve kahate hai-- 'priyAdarzanamevAstu' ityaadi| .... 'priyA kA darzana hI basa hai, anyadarzanoM se kyA lAbha hai ? rAga. yuktacitta hone para bhI priyadarzana se nirvANa kI prApti ho jAtI hai|' . ve aisA mAnate haiM ki kAntA ke saMsarga se utpanna huA sukha hI vAstava meM sukha hai| vAstava meM 'ege' isa pada se zAktoM kA grahaNa karanA hI ucita hai| unake ArAma meM aura vyavahAra meM bhI striyoM ko pradhAnarUpa se grahaNa kiyA jAtA hai| unhoMne striyoM ke saMbaMdha se hI mokSa kI prApti bhI kahI hai // 9 // ke temanAM aMtaHkaraNa strionAM mohaka kaTAkSethI vidhAI jatAM hoya che. teo mevA bIsa re che 4-'vivAdarzanamevAstu' tyA priyAnAM darzana ja basa che anya darzanethI zuM lAbha thAya che? vAgayukta citta thavA chatAM paNa priyadarzanathI nirvANanI prApti thaI jAya che.' teo evuM mAne che ke kAntAnA saMsargathI utpanna thatuM sukha ja vAstavika sukha che. . 'ege' yA paha! 2zrIsamagana pAratavira suma bhAnapAnI mAnyatA khAsa karIne zAkata dharAve che. temanAM ArAma sthAnamAM tathA vyavahAramAM paNa striyone prAdhAnya ApavAmAM AveluM che. teo evuM matipAdana kare che ke strionA saMsargathI ja mokSa prApta thAya che. For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhino TIkA pra. zru. a. 3 u.4 skhalitasya sAdhorupadezaH chAyA--yathA gaNDaM piTakaM vA paripIDayeta muhUrttakam / evaM vijJApanostrISu doSastatrakRto bhavet // 10 // anvayArthaH- (jahA) yathA (gaMDa) gaNDalaghuvisphoTakaH (pilAgaM vA) phTikaM vA=guruvisphoTakaH (muhunagaM) muhUrtakaM kSaNamAtram (paripIchejja) paripIDagheta (evaM vinavaNityIsu) evaM vijJApanIstrISu sakAmaprArthitAsu (tattha) tatra-lI. saMmoge (doso) doSaH (ko siyA) kutaH snAnnaiva bhavet yathA visphoTakajanitapIDA visphoTakamardanenApayAti kSaNamAtreNa sukhI bhavati na tatra kopi doSa stathaiva khIsamAgamepi na doSa iti // 10 // TIkA-te yat pratipAdayanti tadeva sUtrakAraH pratipAdayati / 'jahA' yathA 'gaMDa' gaNDaM alpaM sphoTakaM 'pilAgaM' piTakaM mahAsphoTaM vA 'muhuttaga' muhUrtakaM zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'gaMDaM-gaNDa' choTe phunzI ko athavA 'pilAgaM vA-piTakaM vA' baDe phoDeko 'muhuttarga-muhartakam' kSaNamAtra 'paripIchejjA-paripIDayeta' dayA denA cAhiye 'evaM vinavaNisthIsu-evaM vijJApanI strISu' isI prakAra samAgamakI prArthanA karanevAlI strIse samAgama karanA cAhiye 'tastha-tatra' isa kArya meM 'doso-doSa' doSa 'kaosiyA-kutaH syAt' kahAM se ho sakatA hai ? arthAt nahIM hotA hai|10|| __anvayArtha--ghe kahate haiM-jaise phusiyA-phoDe ko thoDI dera davAyA jAtA hai to (pIva nikala jAne se zAnti ho jAtI hai ) isI prakAra kAmabhoga kI prArthanA karanevAlI strI ke sAtha saMbhoga karane se zAnti ho jAtI hai| isameM doSa kaise ho sakatA hai ? // 10 // TIkArtha-ve anyadarzanI jisa prakAra pratipAdana karate haiM, vaha sUtrakAra sAtha-'jahA-yathA' 2vI zata 'gaMDaM-ham' nAnI ne mayA 'pilAgaM vA-piTakaM vA' mArI 3||iin 'muhuttagaM-muhurttakam' kSamAtramA pari pilejA-paripIhatheta' 4AvI he na me evaM binnava NitthIsu-evaM vijJApanIstrISu' mA 2 sabhAmanI prArthanA 42vAvANI strI sAthe samAgama 12v| naya. 'tattha-tatra' / yabhA 'dAso-doSaH' hoSa 'kao siyA-kutaH syAt' kyAMthI thaI zake che? arthAt deSa lAgatuM nathI. 1LA sUtrArtha-teo evuM pratipAdana kare che ke-jema khIla athavA gumaDAne DIvAra dabAvavAthI temAMthI dANe ane paru nIkaLI javAthI zAnti thAya che, eja pramANe kAmanI prArthanA karanArI kAminI sAthe saMga karavAthI zAnti thaI jAya che. temAM deSa ja kevI rIte saMbhavI zake che11 For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 sUtrakRtAstre sahUrtamAtram 'paripIlejja' paripIDa yeta, yathA vraNavAn kazcit kSaNamAtraM niSpIDaya tataH pUyAdikaM nissArayaMti, tatra ca mukhamutpadyate-na tu ko'pi doSo bhavati / tathA 'vibhavaNitthIsu' vijJApanIstrISu samAgamAzayA kRtamArthanAsu strISu samAgamena na kazcid dossH| 'tattha tasmin svImasaGge 'doso' doSaH 'kao' kutaH 'siyA' syAt / arthAt naiva doSasaMbhAvaneti teSAM ghAlAnAM kathanamiti // 10 // mUkam-jahA maMdhAdaNe nAma thimiyaM bhujai deNge| evaM vinavaNitthIsu dosI tattha kaMo siyaa||11|| chAyA-yathA mandhAdano nAma timitaM bhuGkta dakam / evaM vijJApanI strISu doSastatra kutaH syAt / / 11 // dikhalAte haiM-jaise gaNDa (choTe phoDe) aura pilAga (ghaDe phoDe) ko thoDI dera dayA diyA jAtA hai arthAt phoDevAlA koI phoDe ko kSaNa bhara ke lie davA kara mavAda bAhara nikAla detA hai to usase sukha kI prApti hotI hai| aisA karane meM koI doSa-pApa nahIM haiN| isI prakAra samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane se bhI koI doSa nahIM hogaa| isa prakAra strI prasaMga karane se kaise doSa ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sktaa| aisA ajJAniyoM kA kathana hai // 10 // zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'maMdhAdaNe nAma-mandhAdano nAma' bheDiyA 'thimiya-stimitaM' vinA hilAye 'dagaM-udakam' jala 'bhujA-bhukte' - TIkAtha-zAkata Adi anya matavAdIe pitAnI uparyukta mAnyatAnuM samarthana karavAne mATe kevI kevI dalIla kare che, te sUtrakAra have prakaTa kare che-jevI rIte nAnI pheDakIo tathA meTA khIla athavA gumaDAMne cheDI vAra dabAvIne temAMthI paru kADhI nAkhavAmAM Ave te pIDA ochI thaI javAthI sukhanI prApti thAya che, e ja pramANe samAgamanI prArthanA karanArI zrI sAthe ratisukha sevavAthI sukhanI prApti thAya che. jevI rIte pheDakI athavA khIlane dabAvIne sukha prApta karavAmAM kaI nathI, eja pramANe strIo sAthe ratisukha bheLavavAmAM paNa keI deSanI saMbhAvanA rahetI nathI. te ajJAnI loko A prakAranI vicitra dalIla kare che. 10 . zahAtha--'jahA-yathA' vIrIta 'madhAdae nAma-mandhAdano nAma' gheTu 'thimiyaM-stimita' vA0yA 2 'dagaM-udakam' paae| 'bhujai-bhukte pAva che. For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __ yArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 169 adhyArthaH-(jahA) yathA (maMzadae nAma) mandhAdano nAma-meSaH (thimiya) stimitamanAle yamAnameva (dagaM) udakam (bhuMnai) muMkte pibati tatrAnyeSAM jIvAnAmupamardanAbhAvAnna dopaH (evaM) evaM tathaiva (vinavaNisthI mu) vijJApanIstrISu (tattha) tatra-tAzasamAgame (doso ko siyA) doSaH kutaH syAt naiva ko'pi doSa iti // 11 // TIkA-- syAdapi methune doSo yadi kazcit tatra pIDAdikamutpadyeta, na tu tathA prakRte'stIti dRSTAntadvArA punadarzayati-'jahA' yathA-'maMdhAdaNe nAma' pItA hai usameM anyajIvoM ke upamardana kA abhAva hone se doSa nahIM hai 'evaM-evam' isI prakAra vinnaviNisthIsu-vijJApanIstrISu' samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane se 'tattha-tatra' isameM 'doso ko siyA-doSaH kutaH syAt' doSa kaise ho sakatA hai ? arthAt koI doSa nahIM hai // 11 // anvayArtha-jaise meDhA biloDe vinA hI jala ko pItA hai, isameM jIvoM kA upamardana na hone se doSa nahIM hai, usI prakAra saMbhoga kI prArthanA. karanevAlI strIke sAtha samAgama karane se bhI kaise doSa ho sakatA hai ? arthAt koI doSa nahIM hai // 11 // TIkArtha-yadi kisI jIva ko pIDA utpanna hotI to maithuna sevana meM doSa mAnA jA sakatA thaa| magara kisI kI pIDA to hotI nahIM haiN| yahI bAta dRSTAnta ke dvArA pradarzita karate haiM-jaise meSa meDhA hilAye tamA manya mom nA 5manA ARIA pAthI doSa nathI. 'evaM-evam' // 54 // 2 'vinnaviNitthIsu-vijJApanIstrIpu' samAgamanI prArthanA 42vApAnI zrInA sAthe sabhAgama 42vAthI 'tattha-tatra' mAmA dosro ko siyA-doSaH kutaH cAt' deSa kevI rIte thaI zake che? arthAt keIpaNa doSa nathI. 11 sUtrArtha-jevI rIte gheTuM pANIne DanyA vinA ja tenuM pAna kare che, ane te prakAre tenA dvArA jIvonuM" upamardana na thavAne kAraNe tene deSa lAgatuM nathI, e ja pramANe saMganI prArthanA karanArI strI sAthe saMbhoga karavAthI kevI rIte deSa lAgI zake? eTale ke emAM koI deSa saMbhavI zasator nathI! // 19 // TIkArya-zu sevana karavAthI je koI jIvane pIDA utpanna thatI hoya, te te tene deSa mAnI zakAya, paraMtu tenA dvArA strI ke puruSane pIDA utpanna thatI nathI. UlaTA sukha prApta thAya che. te mithuna sevanamAM zA mATe doSa sU0 22 For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtre mandhAdano nAma-meSaH, 'thimiyaM stimitameva / 'dagaM' udakam 'muMbaI' bhukta pibati evaM' evam 'vinnavANitthIsu' vijJApanIstrISu samAgamanaprArthanayA Aga. tapatISu strISu samAgamakaraNena / 'tatya' tatra-tAha samAgame 'doso doSaH 'kao' kutaH 'siyA' syAt naiva tatra ko'pi doSa iti bhAvaH // 11 // mUlam-jahA vihaMgamA piMgA thimiyaM bhuMjai degaM / evaM vinavaNitthIsu doso tattha keo siyA // 12 // chAyA-yathA vihaGgamA piGgA stimitaM bhukte davam / evaM vijJApanIstrISu doSastatra kuto bhavet // 12 // vinA hI jalako pItA hai, isI prakAra samAgama kI prArthanA ke lie AI strIke sAtha samAgama karane se kyA doSa ho sakatA hai ? tAtparya yaha hai ki aisA karane meM koI bhI doSa nahIM hai // 11 // zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'piMgA vihaMgamA-piGgA vihaGgamA piGga nAmaka pakSiNI 'thimiyaM-stimitam' vinAhilAye' darga-udakam' jala 'bhujai-bhukte' pAna karatI hai, usameM doSa nahIM hai 'evaMevam' isI prakAra 'vinarvANadhIsu-vijJApanIstrISu' samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane para 'satya-tatra' usameM 'doso ko siyA-doSaH kuna: spAt ' doSa kahAM se ho sakatA hai ? arthAt koI bhI doSa nahIM hai / / 12 / / mAna joIe? jevI rIte jaLAzayamAMthI DayA vinA pANI pInAra (gheTuM pANImAM utarIne DaboLIne bagADatuM nathI) ne kaI doSa lAgatuM nathI, eja pramANe samAgamanI prArthanA karanAra strI sAthe samAgama karanArane paNa kevI rIte deSa lAgI zake ? A kathananuM tAtparya e che ke strI nI IcchA saMtoSavA mATe tenI sAthe saMbhoga karavAmAM kaI ja nathI, A prakAranuM te ajJAnIe pratipAdana kare che. 11 zA---'jahA-yathA' vA rIte "piMgA vihaMgamA-piGgaH vihaGgamA piM nAma maah| pakSI 'thimiyaM-stimitam' yA 112 'dagaM-udakam' pAe 'bhujai-bhukte' pAna 2 cha, tamA hoSa nathI. 'evaM-evam' / prAre 'vinna. vaNitthIsu-vijJApanIstrISu' sabhAmamanI prArthanA 32vAjI sInI sAthai sabhAAma 42vAthI 'tattha-tatra' mA 'doso ko siyA-doSaH kutaH syAt' hoSa yAMcI hoI zake? arthAt koIpaNa deza nathI. 1rA For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 175 ___anvayArtha:-- (mahA) yathA (piMgA vihaMgamA) piGgA vihaGgamA-piMganAmakapakSiNI (thimiya) stimita-nizcalaM (daga) udakaM jalam bhuMjai) bhuMkta pibati tatra na kopi doSaH, (evaM) evaM tathaiva (vinnavANitthI su) vijJApanIstrISu (tattha) tatra tAdRzopabhoge (doso) doSaH (kao siyA) kutaH syAta-na tatra kopi doSa iti / 12 // ___TIkA- asminnarthe dRSTAntabahutvakhyApanAya dRSTAntAntaraM punadarzayati / 'jahA' yathA 'piMgA vihaMgamA' piGgo vihaGgamA kapijalapiGganAmakapakSI AkAze viparivartamAnaH, 'thimiya' stimitaM nibhRtasthiramevodakam ' naI' bhukte-pibati 'evaM' evam "vinnavaNitthIsu' vijJApanItrISu / evamatrApi darbhamadAnapUrvikayAkriyayA araktadviSThapuruSasya putrotpAdamAtraprayojanAya strIparibhogaM kurvato'pi karpijalasya iva na bhavati doSaH / tathA ca te kthynti| anvayArtha jaise piMga nAmaka pakSI nizcala jala ko pIte haiM, usameM koI doSa nahIM hai, isI prakAra samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane meM kyA doSa hai ? arthAt kucha bhI doSa nahIM hai / 12 / TIkArtha--prastuta viSaya meM udAharaNoM kI bahulatA pradarzita karane ke lie dUsarA dRSTAnta dikhalAyA jAtA hai jaise piMga (kapijala) pakSI AkAza meM rahate hue sthira jala ko hI pIte haiM, isI prakAra kAmaprArthinI strI ke sAtha samAgama karane meM koI doSa nahIM hai| strIke zarIra ko darbha se DhaMka kara, nagadeSa se rahita hokara, kevala putra utpanna karane ke uddezya se strI kA paribhoga karanevAle ko, kapijala pakSI ke samAna koI doSa nahIM hotaa| ve kahate haiM--'dharmArtha putrakAmasya' ityAdi / sUtrArtha--jevI rIte hiMga nAmanuM pakSI nizcala jalanuM pAna kare che, temAM koI deSa nathI, eja pramANe samAgamanI prArthanA karanArI strI sAthe saMga karavAmAM kaI doSa nathI. 12 TakAtha-udAharaNe dvArA prastuta viSayanuM samarthana karavA mATe te zAkata Adi maMtavAdIe piMga pakSInuM daSTAMta Ape che - jevI rIte AkAzamAM rahetAM piga (kapiMjala) pakSIo sthira jalanuM ja pAna karatA hovAthI temane jInuM upamardana karavAnA ISane pAtra banavuM paDatuM nathI, e ja pramANe kAmaprArthinI strInI sAthe kAmaga sevavAthI koI deSa lAgatuM nathI. strInA zarIrane darbha (DAbha nAmanA ghAsa) vaDe AcchAdita rAgadveSathI rahita bhAve, kevaLa putpattinI abhilASAthI strIne paribhega karanArane kapila pakSInA samAna koI doSa lAgatuM nathI. teo enuM pratipAhana 42 cha-'dhamArtha putrakAmasya' tyAha For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 sUtrakRtAGgasUtre 'dharmArtha putrakAmasya svdaarevdhikaarinnH|| RtukAlavidhAnena doSastatra na vidyate / / 1 / / evamudAsInatayA vyavasthitAnAM vAdinAM doSo bhavati / ki yadi ko'pi kasyacicchiraH khaNDayitvA, udAsInatayA parAGmukhastiSThet / tAratA ki rAjadaNDAdvi. mukhaH syAt / tatkiM sa rAjapuruSe ne nibaddhayA / yathA vA kacid dviSan anyenA'dRSTo viSaM pItvodAsInaH upavizeta , tAvatA kiM tasya maraNaM na bhavet / yathA vA-kazcidrAjakulAta ratlAnyAdAya mUka udAsInatayA upavizan caurA'parAdhAdapagato bhaviSyati? tathaiva yathA kathaMcitkRtaH strIbhogo na kathamapi adopAya / api tu doSotyA. dakaH syAdeva / tathoktam dharma kA pAlana karane ke lie putrotpatti ke nimitta apanI strI para adhikAra rakhanevAlA puruSa yadi RtukAla meM strI se samAgama karatA hai to isameM koI doSa nahIM hai // 1 // __isa prakAra udAsIna hokara rahe hue vAdiyoM ko doSa hotA hai| agara koI kisI kA mastaka kATakara aura udAsIna hokara vimukha ho jAya to kyA rAjakIya daNDa se chuTakArA pA jAegA? kyA rAjapuruSa use giraphtAra nahIM kareMge ? athavA jaise koI dUsaroM ke dekhe vinA viSakA pAna karake udAsIna hokara baiTha jAe~ to usakA maraNa nahIM hogA kyA koI rAjamahala se curA kara koI vastu le Ave aura udAsIna ho kara cupacApa baiTha jAe~ to corI ke aparAdha se mukta ho jaaegaa| isI prakAra strI ke sAtha samAgama kisI bhI prakAra kyoM na kiyA dharmanuM pAlana karavAne mATe putre 5ttine nimitte, pitAnI patnI para adhikAra rAkhanAra je hatukALamAM potAnI patnI sAthe saMbhoganuM sevana kare, te temAM kaI doSa lAgatuM nathI. 1 A prakAre udAsInavRtti dhAraNa karIne strIo sAthe kAmaga sevanArane cheSa avazya lAge ja che. je koI mANasa keinuM mastaka kApI nAMkhIne udAsInatA dhAraNa karIne tyAMthI haTI jAya te zuM rAjyadaMDamAMthI bacI zake che khare? keI na jANe evI rIte viSapAna karI laIne udAsInabhAva dhAraNa karanAra vyakti zuM viSanI asarathI mukta rahI zake che kharI? rAjamahelamAM corI karIne koI mANasa udAsInavRtti dhAraNa karIne cupacApa besI jAya te zuM aparAdhathI mukta thaI jAya che kharo? eja pramANe kaI paNa prakAre athavA kaI paNa nimitte strInI sAthe For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH . 173 'prANinAM bAdhakaM tacchAstre gItaM maharSibhiH / nalikA taptakarNasya pravezajJAnatastathA // mUlaM caitadadharmasya bhAvapravarddhanam // 1 // tasmAdvipAnnavat tyAjya midaM pApa manicchatA / acchA saMpRSTo dahatyeva hi pAvakaH || 2 || tasmAt strI samparke doSaH syAdeveti bhAvaH || 12 | adhunA upasaMharan sUtrakAraH gaNDapIDAdi dRSTAntavAdInAM doSadAnAya Aha'evame u' ityAdi / mUlam - evamege upAsatthA micchediTTI aNoriyA | ajjhovannA kI mehiM pUrvaNA iva taruNae // 13 // jAya, vaha doSa rahita nahIM ho sakatA / vaha to doSajanaka hI hai / kahA bhI hai--' prANinAM bAdhakaM cainat' ityAdi / maharSiyoM ne maithuna ko zAstra meM prANiyoM kA ghAtaka kahA hai| jaise nalI meM agni DAlane se usake bhItara kI ruI Adi kA vinAza ho jAtA hai, isI prakAra samAgama karane se jIvoM kA vinAza hotA hai / maithuna adharma kA mUla hai aura bhaya ke bhAva ko baDhAnevAlA hai / ataeva jo pApa se bacane kI icchA karatA hai, use viSamizrita anna ke samAna maithuna kA tyAga karanA hI caahie| kyoMki icchA na hone para bhI agara agni kA sparza ho jAya to bhI vaha jalAye vinA nahIM rahatI | parya yaha hai ki samparka karane se doSa hotA hI hai // 12 // sabhAga karanAra mAsa dekhane pAtra avazya mane ja che. tene doSarahita gaNI zAya ? nahIM, uchu' 'che hai -- 'prANinAM bAdhakaM caitatU' tyAhi mahiSa mAe maithunane zAstrAmAM prANIAnuM ghAtaka kahyu che, jevI rIte naLImAM agninA taNakhA nAkhavAthI tenI aMdara rahela rU Adine nAza thaI thaI jAya che, eja pramANe maithunanu sevana karavAthI jIvane vinAza thAya che, maithuna madhanu mULa che ane bhayanA bhAvanI vRddhi karanAruM che. tethI jee pApathI bacavA mAgatAM hoya, temaNe viSamizrita annanI jema maithunanA tyAga karavA joie. AvI ra ya chA vagara athavA ajANatA paNa agninA spA thaI jAya tA agni dajhADayA vinA rahetI nathI, eja pramANe rAgadveSathI rahita banIne paNa maithunanu' sevana karanArane deSa avazya lAge che / 12 / For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 174 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre chAyA - evameke va pArzvasthA midhyAdhyo'nAryAH / tu adhyupapannAH kAmeSu pUtanA iva taruNake / 13 // anvayArthaH - ( evaM ) evam pUrvoktaprakAreNa maithunaM niravadyaM manyamAnAH, (ge) eke tu - kecana (pAsatyA pArzvasthAH (micchAdiDI) midhyAyaH viparItAvodha : (aNAriyA ) anAryA: ( kAmedi) kAmairicchAmadanarUpaiH kAmeSu vA zabdAdiSu (jhovacannA) adhyupapannAH = vRddhibhAvamupagatAH (taruNae) taruNa kestrIpatye (pUNA iva) pUtanA iva = pUtanA urabhrIveti || 13 || aba sUtrakAra upasaMhAra karate hue gaNDa pIDA (phoDe ko dabAne) Adi dRSTAnta denevAloM ke kathana ko dUSita karane ke lie kahate haiM-- 'evamege u' ityAdi / zabdArtha - 'evaM - evam ' pUrvokta prakAra se maithuna ko niravadya mAnane vAlA 'ege u- eke tu' koI 'pAsatyA pArzvasthA:' pArzvastha 'micchadiTTImithyAdRSTayaH' midhyAdRSTivAle 'aNAriyA-anArtha' anArya 'kAmehikAmaiH kAmabhogo meM athavA zabdAdiviSayoM meM 'ajjhovabannA-adhyupapannAH' atyanta Asakta hote haiM 'taruNa-taruNa ke' apane bAlakoM para 'pUyaNA iMva - pUtanA iva' jaise pUtanA nAmakI DAkinI Asakta rahatI hai | 13 | anvayArtha - isa prakAra maithuna ko nirdoSa mAnane vAle koI koI pArzva - stha midhyAdRSTi haiM, anArya haiM, aura kAmabhogoM meM usI prakAra Asakta haiM jaise pUtanA DAkinI bAlakoM para Asakta hotI hai | 13|| have sUtranA upasa'hAra karatA sUtrakAra uparyukta dRSTAntA dvArA (khIlane dabAvavAnA, sthira jaLa pInAra piMga pakSI AdinA dRSTAntA dvArA) peAtAnA matanu' samarthana 42nArA se anI mAnyatAnu' 'una pure che.- 'eva mege' ityAhi For Private And Personal Use Only zabdArtha - 'evaM - evam' pUrveti prahArathI maithunane nirudya mAnavAtrANA 'ege u- eke tu' 5 'pAkhatthA - pArzvasthA:' pArzvastha 'micchadiTTI - midhyAdRSTayaH' mithyAdRSTivANA 'aNA riyA -anAryAH' anArya 'kAmehiM - kAmaiH' amalagamAM athavA zabda vagere viSayobhAM 'aJjJovabannA - adhyupapannA' atyanta vadhAre Asakta hoya che, 'taruNa-taruNake' potAnA hai| agara 'pUraNA iva - pUtanA iva' jevI rIte pUtanA nAmanI DAkaNu Asakta rahe che. 5135 sUtrA--A prakAre kAmaAAgAne nirdoSa mAnanArA kAI kai pArzva sthA (zithilAcArIe) mithyASTi che ane anAya che. teo kAmabhAgeAmAM eTalAM baMdhAM Asakta che ke jeTalI pUtanA DAkaNa mAlakA para Asakta hAya che. 13aa Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayArthabodhitI TIkA pra. bhu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 175 TIkA - evamiti evaM vraNaM sphoTayitvA tataH pUyAdikamapanIyate tatra na bhavati kopi doSa, evaM maithuna sevane'pi nAsti doSa iti manyamAnAH ' ' evaM ' evaM 'ege' eke= lalanAsaktAH pArzvasthAdayaH sadananuSThAnAt svapArzve tiSThantaH nAthavAdikamaMDalacAriNaH svayUthyA vA kecana / tathA 'micchadiTThI' mithyAdRSTayaH = mithyAviparItAtattragrAhiNIdRSTirdarzanaM yeSAM tathAbhUtAH 'aNAriyA' anAryAH- dharma viruddhAnuSThAnakartAraH sarvaparityAjyadharmebhyo dUraM varttamAnAH AryAH, na AryAH iti anAryAH viruddhadharmAnuSThAnAt 'kAmehiM' kAmeSu = kAmabhogAdau 'ajjhovavannA' adhyupapannAH= yRddhibhAvamupagatAH / athavA - rAgerasadanuSThAne AsaktAH TIkArtha-- jo loga aisA mAnate haiM ki phoDe ko phoDakara usameM se yadi mavAda nikAla diyA jAtA hai to aisA karane meM koI doSa nahIM hai, ve vAstava meM striyoM meM Asakta pArzvastha haiM / ve prazasta AcAra se dUra rahanevAle haiN| apane Apako 'nAtha' kahate haiM aura maNDala meM vicaraNa karate haiN| koI koI svayUdhika bhI aise haiM jo isa prakAra mAnate haiN| ve vAstava meM midhyAdRSTi haiM arthAt tatra ko viparIta grahaNa karanevAle haiM / jo dharma viruddha anuSThAna nahIM karate aura samasta heya dharmoM se dUra rahate haiM, ve Arya kahalAte haiM aura jo Arya na hoM ve anArya kahe jAte haiN| dharmaviruddha anuSThAna karane ke kAraNa aisA kahanevAle anArya hai| kAmabhogoM meM gRddha haiM athavA rAga ke kAraNa asat AcaraNa meM Asakta TIkA--je leke ema mAne che ke khIla gumaDAM Adine dakhAvIne temAMthI paru Adi kADhI nAkhavAmAM jema kAi doSa nathI, eja pramANe kAma prArthinI strI sAthe kAmalega setravAmAM paNa koI doSa nathI. te kharI rIte te strIemAM Asakta pAzvasthA ja hAya che. teo prazasta AcArAnA tyAga karIne zithilAcArI banI gayA hoya che. tee peAtAne natha kahe che. ane maDaLamAM vicaraNa kare che. kAI kAI svayUthikA pazu A prakAranI mAnyatAnA AdhAra laIne zithilAcArI anI gayA haiAya che. teo kharI rIte mithyAdRSTi ja che, eTale ke tattvane viparIta rUpe grahaNa karanArA che. jee dhamanA AdezanuM pAlana karanArA ane Deya dharmothI dUra rahenArA che, temane ja Aya kahevAya che, parantu dharma virUddhanuM AcaraNa karanArA leAkeA A kuLamAM janma dhAraNa karavA chatAM paNa anAya ja che. teo kAmabheNemAM lepa che, ane rAgane kAraNe asat AcaraNamAM Asakta che. jevI rIte pUtanA DAkaNa For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtra te vidyante / atra dRSTAntaM darzayati-taruNae' taruNake, stanaMdhayabAlake iva-yathA 'pUyaNA' pUtanA urabhrI AsaktA bhavati / tathaiveme'pi zAktAdayo vAdinaH manoramAsu aasktaaH| * yadvA-taruNa ke sthApatye yathA, pUtanA pazu jAtivizeSaH meSaH adhyAsaktaH, tadvadeva / meSANAM sthApatye'tIva sneho bhavati / ekadA sarvapazUnAmapatyAni nirjalakUpe patitAni / tad dRSTvA sarve pazavaH saMjAtadayA apa yasnehAttatra smvetaaH| kintu prAptumupAyamapazyantaH kUpataTe eva niSaNNAH / meSastu tathAvidhamapatyaM dRSTvA kUpe patitaH / iti dRSTvA maniNItaM yat meSANAM sApatye snehAdhikyamiti / haiN| isa viSaya meM dRSTAnta dikhalAte haiM-jaise pUjanA bAloM meM Asakta hotI hai, usI prakAra yaha zAkta Adi bhI mahilAoM meM Asakta hai| . athavA jaise pUtanA arthAt bheDa apane bAlaka meM Amata hotI hai, usI prakAra yaha vAdI bhI striyoM meM Asakta haiM / bheDoM ko apanI santAna para atIva anurAga hotA hai| eka bAra saba pazuoM ke bacce kUpa meM gira ge| yaha dekhakara sabhI pazuoM ko baDI karuNA utpanna huI aura santAna prema ke kAraNa ve ikaTThe hue| kintu kue meM gire baccoM ko prApta karane kA koI upAya na suujhaa| ataeva ve saba viSAdayukta hokara kRpake kinAre hI khaDe ho rahe magara bheDa apane pacce ko girA dekha svayaM bhI kUpa meM gira paDA / yaha ghaTanA dekhakara saghane yaha nirNaya kiyA ki bheDoM ko apanI santAna para atyadhika sneha hotA hai / tAtparya bALakemAM Asakta hoya che, e ja pramANe zAkata Adi paratIrthika lalanAomAM Asakta hoya che. pUtanAne bIjo artha "gheTI thAya che. jevI rIte gheTI pitAnA bacAmAM khUba ja Asakta hoya che, e ja pramANe zAkata Adi paratIci ke strIomAM Asakta hoya che. gheTIne potAnA baccAMo para ghaNo anurAga hoya che, te vAta nIcenI kathA dvArA siddha thAya che. eka vakhata evuM banyuM ke ghaNuM pazuonAM baccAM kUvAmAM paDI gayAM. te vAtanI khabara paDatA te pazuonAM du:khano pAra na rahyo. teo satAnA premane kAraNe kUvAne kAMThe ekaThAM thayAM. paraMtu kUvAmAM paDI gayelAM pitAnAM baccAMone bahAra kADhavAno koI upAya temane jaDaze nahIM. tethI teo khUba ja viSAdane anubhaka karatAM kUvAne kAMThe ja UbhAM rahyAM. parantu meDhI (gheTI) pitAnA baccAne pANImAM paDeluM dekhIne kuvAmAM kUdI paDI. A ghaTanA joIne samarata prANIoe evuM kabUla karyuM ke gheTIne pitAnAM baccAM para sauthI vadhAre anurAga hoya che. A kathanane For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 177 ekameva te vAdinaH strISu nitarAmevApakAH / yataH sarvajJa vininditamaithuna sevanAya striyAmAsaktAH iti // 13 // kAmAssvaktAyAM yadbhavati tadUSaNaM vadati sUtrakAraH - 'ajAgaya' ityAdi mUlam - aNIgayamapassaMtA paccuMppannagavesagA | te pacchA paritapati khINe ouMmi joThaNe // 14 // chAyA -- anAgatamapazyantaH pratyutpannagaveSakAH | te pazcAt paritapyante kSINe AyuSi yauvane // 14 // anvayArthaH - ( aNAgayamapassaMtA) anAgatamapazyantaH = bhaviSyadduHkhamajAyaha hai ki ye vAdI striyoM meM atyanta Asakta haiM, 'kyoMki sarvajJoM dvArA atyanta nindita maithuna meM Asakta haiM ||13|| kAma meM Asakti hone para jo doSa hotA hai, sUtrakAra base dikhalAte haiM- 'aNAgaya' ityAdi / zabdArtha - 'aNAgayama para saMtA - anAgatamapazyantaH' bhaviSya meM hone vAle duHkhako na dekhane vAle 'paccu pannagavesagA - pratyutpannagaveSakAH' jo loka vartamAna sukhakI khoja meM lage rahate haiM 'te te' ve zAkyAdi matAnuyAyI 'pacchA-pazcAt pIche 'Aumi - AyuSi' AyuSya 'jovaNe -yauvane' aura yuvAvasthA 'khINe-kSINe' kSINa hone para 'paritapati-paritapyante' pazcAttApa karate haiM // 14 // anvayArtha - bhaviSya kI ora AMkha mIcanevAle arthAta bhAvI bhAvArtha e che ke upayukta zAkata Adi matavAdI Asakta che ke tee sajJAnA upadezanI avagaNanA pApakRtyamAM Asakta rahe che. 13 kAmamAM Asakta thavAthI je doSa lAge che, te have sUtrakAra prakaTa kare che. 'aNAmaya' tyAhi strIomAM eTalAM badhAM karIne maithuna jevAM For Private And Personal Use Only zabdArtha-'aNAgayamapasletA- anAgatamapazyantaH' bhaviSyabhAM thavAvAjA duHmane navavA 'papannagakhagA- pratyutpannagaveSakAH ' ne mANuso vartamAna sunI zodhamAM sAgyA rahe che 'te te' te zAsya vagere matAnuyAyI 'pacchA - pazcAt ' pAchaNathI 'AuMmi-AyuSi ' AyuSya 'jovaNe - yauvane' mane yuvAvasthA 'khoNe kSINe' kSIzu thayA pachI 'parivappati paritapyante' paratAve re // 14 // sUtrA--viSyamAM AvI paDanArAM duHkhenA vicAra nahI. karanArA ane su0 23 - Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 sUtrakRtAGgasUtre nAnAH (paccuppannagavesagA) pratyutpannagaveSakAH vartamAnasukhAnveSakAH, (te) tezAkyAdayaH (pacchA) pazcAt (AuMmi) Ayupi (jonaNe) yauvane (khINe) kSINevinaSTe sati (paritappaMti) paritapyante pazcAttApaM kurvanti iti / / 14 / TIkA-'agAgayaM' anAgatam , kAmAsaktAnAM pazcAnnarakAdisthAne mahatI yAtanA bhavatIti tatratyaM duHkham 'apassaMtA' apazyantaH 'paccuppannagavesagA' pratyutpannagaveSakAH-pratyutpannaM vartamAnakAlikavaiSayikasukham anveSayantaH vividhaprakAraiH kAmAnAmeva gaveSakAH 'te' puruSAH zAkyAdayaH pacchA' pazcAt 'AuMmi' AyuSi 'khINe' kSINe sati athavA-'jodhaNe' yaurane naSTe ati 'paritappaMti' paritapyante pazcAttApaM kurvanti / kAmAndhatayA pUrvantu avicAthai va strISu samAsaktA amavan / pazcAdAyuSaH kSaye samutpannavairAgyAH yuvAvasthAyA agame vA zocanti, AtmAnameva nindanti / taduktamduHkhoM ko na dekhanevAle aura vartamAna kAlIna sukha kI gaveSaNA karane vAle ve zAkta Adi ghAda meM Ayu aura yauvana ke kSINa hone para pazcAttApa karate haiM // 14 / / . TIkArya--kAmabhogoM meM Asakta puruSoM ko bAda meM naraka Adi sthAnoM meM ghora yAtanA hotI hai| ve vAdI yahAM ke duHkhoM ko nahIM dekhate ve to kevala vartamAnakAlIna viSayasukha kI hI gaveSaNA karate haiN| kintu jaba Ayu zrINa hotI hai apanA yauvana vyatIta ho jAtA hai, taba unhe paritApa hotA hai| - Azaya yaha hai ki pahale to kAmAndha hokara vinA vicAre hI striyoM meM Asakta ho gae, bAda meM Ayu kSINa hone para yA yuvAvasthA vyatIta ho jAne para vairAgya utpanna hotA hai to zoka karate haiM aura apane ko kosate haiM / kahA bhI hai---"hataM muSTibhirAkAza' ityaadi| vartamAnakAlIna sukhanI ja khevanA karanArA zAkata Adi paratIrthikone Ayu ane yauvana kSINa thAya tyAre pastAvAne vAro Ave che. 14 TIkAtha-kAmamAM Asakta kone manuSyabhAvanuM AyuSya pUruM karIne naraka Adi durgatiomAM ghora yAtanAo veThavI paDe che. teo narakAdinA duHkhane vicAra karavAne badale vartamAnakAlIna viSayasukhamAM ja Asakta rahe che. paraMtu jyAre AyuSya kSINa thAya che athavA yuvAnI cAlI jAya che, tyAre temane pastAvAno vakhata Ave che. A kathanano bhAvArtha e che ke teo pahelAM te kAmA thaIne vinA vicArye strIomAM Asakta thAya che, paraMtu jyAre yuvAvasthA pUrI thaI jAya che ane AyuSya pUrU thavAno samaya najIka Ave che, tyAre temanAmAM vairAgya bhAva pedA thavAne kAraNe temane pastA thAya che. kahyuM paNa che ke- For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH hataM muSTibhirAkAzaM pAka kaNDanaM krudam / yanmayA prApya mAnuSyaM sadarthe nAdaraH kRtaH // 1 // apica - mRtkumbhAllukArantra vidhAnaparamArthinA / dakSiNAvarttazaMkho'yaM hanta ! cUrNIkRta maSA ||2|| tathA - 'vizvAvalevanaDiehiM jAI koraMti joctraNamaraNaM / vaya pariNAme sariyAI tAI hiyae khuDukaMti // 3 // chAyA -- vibhavAvalepanAditairyAni kriyante yauvanamadena / vayaH pariNAme smRtAni tAni hRdayaM vyayante || 3 || 14 || 179 manubhavako prApta karake bhI maiMne uttama artha kA Adara nahIM kiyA, yaha mAnoM aisA hI hai jaise muTTiyoM se AkAza meM AdhAna kiyA aura chilakoM ko kUTA ! arthAt jaise AkAza meM AghAta karanA aura tuSako khAMr3anA fare prayAsa hai, usI prakAra manuSya bhava pAkara uttama artha ke lie prayAsa na karane se manuSyameva vyartha ho jAtA hai / punaH 'mRtaku MbhavAlukArandhra' ityAdi / aura manuSyabhava ko uttama artha mokSa meM na lagAkara viSayabhAgoM meM lagAkara maiMne mAno mRttikA ke ghaTa meM hue chidra ko mUMdane ke lie dakSiNAvartta ikhi jaise anamola padArtha kA cUrA kara diyA ho ! aura bhI kahA hai- vihavAvalevana DiehiM' ityAdi / 'ga gfosfa Scala- 'te mANasane evA pazcAttApa thAya che ke meM manuSyabhava prApta karIne uttama tattvanI avagaNunA karI. meM te AkAzamAM muTThI vaDe AghAta karavA jevAM athavA phIphAM (phAtarAM) khAMDavA jevAM nika kAryomAM jIvanane veDaphI nAkhyu eTale ke AkAzamAM AghAta karave athavA phAtarAM khAMDavA, te jevI rIte niraka che, eja pramANe manuSyabhava prApta karavA chatAM uttama ane prApta karavAno prayAsa na karavAthI mArA manuSyabhava me veDaphI nAkhyA che. 'mRtkuMbha vAlu kArandha' dhatyAhi For Private And Personal Use Only jevI rIte TAI bhUkha cANasa mATInA ghaDAmAM paDelA chidrane sAMdhavA mATe dakSiNAvatta zaMkha jevA aNumela padArthanA cUrA karI nAkhe che, eja pramANe me' A aNumela manuSyabhavane uttama artha (meAkSa) nI sAdhanAmAM vyatIta karavAne badale viSaya bhegAmAM vyaya gumAvI nAkhyA.' vaLI tene evA pAvA thAya che - 'viSAva levanaDiehiM' ityAhi- 'vaibhavanA bhavabhAM chaThI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 sUtrakRtAGgasUtre ye tUttamamahApuruSAste tu anAgatamukhajanakameva tapaH saMyamA'nuSThAnaM kurvanti / tena vArda ke pazcAttApaM na kurvantIti darzayitumAha mUtrakAraH-'jehiM kAle' ityaadi| mUlam-jahiM kole paritaM na pacchA pritppe| te dhIroM baMdhaNummukkA navikhaMti jIviyaM // 15 // chAyA-yaiH kAle parAkrAntaM na pazcAt paritapyante / te dhIrA bandhanonmuktAH nAkAMkSanti jIvitam // 15 / / vaibhava ke abhimAna meM Akara tathA yauvana ke mada meM cUra hokara jo kArya kiye jAte haiM, avasthA bIta jAne para aba unakA smaraNa hRdaya meM zalya kI taraha khaTakatA hai // 14 // kintu uccakoTi ke mahApuruSa bhaviSyat meM sukha utpanna karanevAle tapa evaM saMyama kA anuSThAna karate haiN| unheM vRddhAvasthA meM pazcAttApa nahIM karanA pdd'taa| isa tathya ko dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'jehiM kAle' ityaadi| zabdArtha- 'jehi-yaiH' jina puruSoMne 'kAle-kAle' dharmopArjana kAlameM 'parikata-parAkrAntam ' dharmopArjana kiyA hai 'te-te' ve puruSa 'pacchApazcAt ' pIche se 'na paritappae-na paritapyate' pazcAttApa nahIM karate haiM 'baMdhaNummukkA-bandhanamuktAH' bandhana se chUTe hue 'dhIrA-dhIrAH' ve dhIra puruSa 'jIviyaM-jIvitam' asaMyamI jIvanakI 'nAvakaMkhati-nAvakA kSanti' icchA nahIM karate haiM // 15 // jaIne tathA yauvananA madamAM bhAna bhUlIne je kAryo karyA che, tenuM smaraNa have A vRddhAvasthAmAM hRdayanI aMdara kAMTAnI jema khaTake che" 14 ajJAnI mANasene pAchaLathI pastAvuM paDe che, paNa uccakeTinA mahApuruSe bhaviSyamAM sukha utpanna karanArA tapa ane saMyamanI ArAdhanA kare che. temane vRddhAvasthAmAM pazcAttApa karave paDatuM nathI. A tathyane have sUtra 42 548 re cha-'jehiM kAle' tyAha sAtha-'jehi-yaiH' 2 53the| meM kAle-kAle' dhapAna mA parikvaMtaMparAkrAntam' dha pAna yu cha 'te-te' te 535 paccho-pazcAt' pAchathI 'na paritappara-na paritapyate' prtaav|2di nathI. 'baMdhaNummukkA-bandhanonmuktAH' nayA Tesa 'dhIrA-dhIrAH' dhI2 535 'jIviyaM-jIvitam' asabhI pananI 'nAva kaMkhati-nAvakAMkSanti' 27 / 42di nathI. // 15 // For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 181 anvayArthaH--(jehiM) yaiH puruSaiH (kAle) kAle dharmopArjanakAle (parikataM) parAkrAntaM dho garjanaM kRtam (te) te puruSAH (pacchA) pazcAt (na paritappae) na paritapyante pazcAttApaM na kurvanti (baMdhaNummukkA) bandhanamuktAH (dhIrA) dhIrA:mahAsatvAH (jIviyaM) jIvitaM asaMyamajIvanaM (nAka khaMti) nAvakAMkSanti necchantIti // 15 // TIkA-'jehiM' yairAtmahitakartRbhiH 'kAle' dharmopArjanasamaye 'parivata' parAkrAntam , indriyakaSAyANAM parAnayAya samudyogaH kRtH| te te tAdRzAH 'dhIrA' karmavidAraNe shauryaadigunnoppnnaaH| pazcAt maragakAle-apagatayauvane vRddhAva. sthAyAm / 'na paritappaMte' na paritapyante, pazcAttApaM na kurvanti zokAgninA dagdhAna bhavanti / 'baMdhaNummukA' bandhanamuktAH syAdivandhanarahitAH 'te' te 'dhIrAH mahApuruSAH 'jIviyaM' jIvitamasaMyamajIvanam 'nAvakhaMti' nAvakAMkSantinAbhilaSanti / anvayArtha--jinhoMne samaya para parAkrama kiyA arthAt dharmasevana kiyA hai, ve bAda meM pazcAttApa nahIM karate / bandhana mukta dhIra puruSa asaMyama-jIvana kI AkAMkSA nahIM karate // 15 // TIkArtha--AtmA kA hita karanevAle jina vivekazIla dIrghadarzI puruSoM ne dharmopArjana ke avasara para parAkrama kiyA hai arthAt indriyoM aura kaSAyoM ke nigraha ke lie udyoga kiyA hai, ve karmavidAraNa meM zaratA Adi guNoM se sampanna bhIrapuruSa maraNa ke samaya yA yauvana vyatIta ho jAne para vRddhAvasthA meM parilApa nahIM krte| unheM zoka kI agni meM dagdha nahIM honA paDatA / strI Adi ke bandhana se rahita ve dhIra puruSa a yamamaya jIvana kI AkAMkSA nahIM krte| sUtrArtha-jemaNe yogya avasare parAkrama karyuM che. eTale ke dharmanuM sevana karyuM che, temane pAchaLathI pastAvuM paDatuM nathI. badhana mukta dhIra purUSa asaMyamI jIvananI AkAMkSA rAkhatA nathI. manapA TIkArya-AtmahitanI khevanA rAkhanArA je vikazIla purUSo bhaviSya. kAlIna sukhane vicAra karIne dharmopArjanane avasara Ave dharmakaraNamAM pravRtta thAya che-jeo Indriye ane kaSAyelanA niraha mATe prayatnazIla rahe che-evAM karmavidAraNamAM zUratA Adi guNothI saMpanna dhIra purUne maraNane samaya najIka Ave tyAre athavA yauvana vyatIta thaIne vRddhAvasthA Ave tyAre pastAvuM paDatuM nathI. tene zekanI agnimAM zekAvuM paDatuM nathI. strI Adi baMdhanathI rahita te dhIrapurUSe saMyamarahita jIvananI IcchA karatA nathI, For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sUtrakRtAGgasUtra dharmopArjanakAlastu prAyaH sarva eva bhavati vivekinAm / yato dharmasyaiva sarvataH prAdhAnyAt puruSArthA'vasare, pradhAnasyaiva upArjanaM kriyamANaM dRSTam / ata A bAlyAt ye saMyamAnuSThAne dharmasAdhane samudyatAsta eva dhiiraaH| itthaMbhUtA dhIrA AzaizavAdama manuSThAya karmavinAzane smrthaaH| ata eva karmavandhanarahitA asaMyamasaMbaddhaM jIvanaM nAvakAMkSanti / jIvite maraNe vA niHspRhAH sarvadA sarvathA saMyamodyamamataya eva bhavanti // 15 // nArIparISahasyA'tidurUhatva darzayati mUtrakAraH-'jahA naI' ityAdi / mUlam-jahA naI veyaraNI dutarA iMha sNmNtaa| . evaM logaMsi nArIo duruttarI amaImayA // 16 // chAyA--yathA nadI vaitaraNI dustareha musNmtaa| ___evaM loke hi nAryoM dustarA amatimatA // 16 // . Azaya yaha hai vivekavAn janoM ke lie sabhI samaya dharmAcaraNa ke lie hotA hai / dharma hI saba meM pradhAna hai aura puruSArtha ke avasara para pradhAna vastukA upArjana karanA hI dekhA jAtA hai / ataeva bAlyA. vasthA se hI jo saMyama ke anuSThAna yA dharma ke sAdhana meM udyata haiM, vahI vAstava meM dhIra kahalAte haiN| aise dhIra puruSa zaizava (bAlapana se) avasthA se hI dharma kA anuSThAna karake karmavinAza karane meM samartha hote haiN| ataeva jo karmabandha se rahita haiM ve asaMyamamaya jIvana kI abhilASA nahIM karate haiM / ve jIvana meM aura maraNa meM nispRha hote haiM / sadA sarvakSa saMghamapAlana ke hI abhilASI hote haiM // 15 // A kathanane bhAvArtha e che ke vivekavAna purU pitAnI jIvananI kSaNe kSaNane upaga dharmAcaraNamAM kare che. dharma ja sauthI uttama che. te uttama vastunuM upArjana karavAmAM ja vivekavAna puruSe prayatnazIla rahe che. tethI jeo bAlyAvasthAthI ja saMyamanA anuSThAnamAM athavA dharmanA sAdhanamAM pravRtta rahe che, tene ja kharI rIte dhIra kahI zakAya che. evAM dhIra puSe bAlyAvasthAthI je dharmanuM pAlana karIne kamane kSaya karavA lAgI jAya che. tethI teo karmane kSaya karIne mokSa prApta karavAne samartha bane che. evA puruSe karmabandhathI rahita hoya che, teo kadI paNa asaMyamI jIvananI abhilASA sevatA nathI. teo jIvana ane maraNanA viSayamAM niHspRha hoya che. saMyamanuM pAlana karatAM kadAca mRtyune bheTavuM paDe te paNa teo gabharAtA nathI teo sadA saMyamapAlananI ja abhilASAvALA hoya che. manapA For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.3 skhalitasya sAdhorupadezaH 183 anvayArtha:--(jahA) yathA (iha) ihAsmin loke (veyaraNI naI) vaitaraNI nadI (duruttarA samatA) dustarA saMmatA duHkhena tartuM yogyA (evaM) evama nena prakAreNa (logaMsi) loke (nArIbho) nAryaH striyaH (amahamayA) amatimatA-vivekazUnyapuruSeNa (duruttarA) dustarA bhavatIti // 16 // TIkA--'jahA' yathA 'veyaraNI' vaitaraNI 'naI' nadI 'duttarA' dustarA ihaloke saMmatA, atyantavegavAhitayA viSamataTabattayA ca vaitaraNI nadI aniSNAtaista mazakyA bhavati / nadIsaMtaraNe kRtamatayaH eva tAM taranti / 'evaM' evaM prakAreNa __ strI parISaha ko sahana karanA atyanta kaThina hai, sUtrakAra yaha dikhalAte hue kahate haiM--'jahA naI' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'iha-iha' isa lokameM 'veyaraNI naIvaitaraNInadI' vaitaraNI nadI 'duruttarA saMmatA-dustarA saMmatA' aniSNAta janoMse dustaramAnI gaI hai 'evaM-evam' isI prakAra 'logasi-loke' isa lokameM 'nArIo-nAryaH' striyAM 'amaI mayA-amati matA' viveka zUnya puruSa se 'duruttarA-dustarA' dustara mAnI gaI hai // 16 // ___ anvayArtha--jaise loka meM vaitaraNI nadI ko pAra karanA kaThina hai, usI prakAra vivekahInajanake lie striyAM dustara haiM // 16 // TIkArtha-vaitaraNI nadI ko pAra karanA kaThina mAnA gayA hai| yaha tIvra vegake sAtha bahatI hai aura usake taTa baDe vikaTa hote haiN| ataeva anipuNapuruSa use tira nahIM sakate / use vahI loga pArakara have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke strI parISahane sahana kare ghaNe bhu che-'jahA naI' chatyAha zahAtha-'jahA-yathA' 2vI zate 'iha-iha' Amati veyaraNInaI -vaitaraNInadI' vaita26 nahI 'duruttarA samatA-dustarA saMmatA' manAta bhAsAthI hustrbhnaaye| cha. 'evaM-evam' mAre 'logasi-loke' mA 'nArIo-nAryaH' zrI. 'amaImayA-amatimatA' vive zUnya 535thI 'duruttarA-dustarA' stara mAnavAmAM Avela che 51dA sUtrArtha-jevI rIte lekamAM vaitaraNI nadIne pAra karavAnuM kArya ati kaThaNa gaNAya che, e ja pramANe strI parISahane jItavAnuM kArya vivekahIna puruSane mATe hu072 gAya hai. // 16 // TakAI-vaitaraNa nadIne pAra karavI te ghaNuM kaThaNa gaNAya che. te tIvra vege vahe che ane tenA taTa ghaNA vikaTa che. tethI anipuNa puruSo tene tarI zakatA nathI. tene te leke ja pAra karI zake che ke jeo tene pAra karavAno For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtre 'logaMsi' loke asmin loke 'nArIo' nArya: 'abhaImayA' amatimatA=aviveki puruSeNa 'duruttarA' dustarA duHkhena tattuM yogyA / sA hi svakIyabalguvacanahAvabhAvaH vidvAMsamapi karSati, mArgAdadhaH pAtayati / pramadA sarvathA naraM pAtayitu micchati / taduktam."mamadA hyutpathaM netuM prayatante zarIriNAm / " sarvA api striyaH kalaM kAyaiva bhavati yathA svarNamabhavApi zRMkhalA bandhanakArikA bhavati / taduktaM 'kAma kulakalaM kAya kula nAtApi kAminI / . zrRMkhalA svarNajAtA'pi bandhanAya na saMzayaH // 1 // he saMsAra ! tava pAragamanamazakyaM na bhavet yadi madhye iyaM strI pratibandhikA na bhavet taduktaMpAte haiM jo pAra karane kA sudRDha saMkalpa kara lete haiM / imI prakAra isa loka meM strI pariSaha ko jItanA avivekI puruSoM ke lie atyanta kaThina hai| strI apane madhuravacanoM evaM hAvabhAvoM se vidvAn puruSako bhI mAkarSita kara letI hai aura sanmArga se skhalina kara detI hai| vaha puruSa ko sadaiva girAne kI icchA karatI hai| kahA bhI hai-'pramadA [tpathaM netuM' ityAdi / .. striyAM puruSoM ko kumArga para le jAnekA hI prayatna karatI haiN|' .. sapa striyAM kalaMka ke lie hI hotI haiM jaise sone kI sAMkala bhI bandhanakAriNI hI hotI hai / kahA bhI hai--kAmaM kulajalaMkAya' ityaadi| ___uccakulIna kAminI bhI kula ke kalaMka kA hI kAraNa hotI hai, jaise svarNa kI banI sAMkala bhI bandhana ke lie hotI hai / isameM tanika bhI sandeha nahIM hai // 1 // daDha saMkalpa karI le che. e ja pramANe A lekamAM strI parISahane jItavAnuM kArya avivekI puruSone mATe te ghaNuM ja muzkela che. strI tenAM madhura cane ane hAvabhAvathI vidvAna puruSane paNa AkapIne sanmArgathI bhraSTa karIne kumArge derI jAya che. te puruSanuM patana karavAne ja sadA utsuka rahe che kahyuM paNa che ke "Ie puruSane kumArge kheMcI javAno prayatna kare che.' 'pramadA hyutpathaM netuM' tyA jevI rIte senAnI sAMkaLa paNa baMdhanakAriNI ja hoya che. e ja pramANe strIo paNa puruSane kumArge caDAvIne saMsArabandhamAM kAraNabhUta bane che yu 55 cha ?-kAmaM kula kalaMkAya' yAhi For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 ru. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 185 'saMsAra ! tava dustArapadavI na ddhiiysii| antarA dustarA na syuryadire madirekSaNAH // 1 // tAvadeva puruSaH sanmArge tiSThati yAvat strIsaMparko na bhavet , tatsaMparke jAte sarvamapi vismRtya tatraivAsakto bhavati / taduktaM-- sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjAM tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / bhUcApA''kRSTamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yArallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTivANAH patanti // 1 // tadevaM vaitaraNInadIvat imA dustarA nAryoM bhavantIti zlokA'bhimAyaH // 16 // he saMsAra ! tujhe pAra karanA kaThina na hotA yadi bIca meM yaha mArI ADI na AI hotI ! kahA bhI hai-saMsAra ! tava dustAra' ityaadi| ___ are saMsAra ! yadi bIca meM ye dustara nAriyAM na hotI to terI yaha jo 'dustAra' padavI hai usakA koI mUlya na hotA / arthAt jI spa bAdhA ke kAraNa hI saMsAra dustara hai| yaha bAdhA nahIM hotI to sutara ho jaataa| .. puruSa tabhI taka sanmArga para sthira rahatA hai jaba taka usakA sI ke sAtha samparka nahIM hotaa| strI ke sAtha samparka hone para saba kama bhUlakara usI meM Asakta ho jAtA hai| kahA hai--sanmAge tAvadAste' ityaadi| jevI rIte senAnI sAMkaLa paNa bandhanane mATe ja hoya che, e ja pramANe uccakalIna kAminI paNa kuLane kalaMka lagADavAmAM kAraNabhUta bane che, temAM saheja paNa saMdeha nathI. 1 - je A nArI saMsAramAM na hota, te A saMsArane pAra karavAnuM kaThaNa 24 5ta nahI. yu 55 che -'saMsAra tava dustAra' tyAha he saMsAra ! je tuM A dustara nArIothI cukata na hota, te tArI A je "dustara' padavI che tenuM koI mahatva ja na raheta !" A kathanane bhAvArtha e che ke strio rUpa avarodhane kAraNe ja A saMsAra dustara che. je te avarodhanuM astitva ja na hota te saMsArane pAra karavAnuM kArya saraLa banI jAta. puruSa tyAM sudhI ja sanmArga para sthira rahI zake che ke jyAM sudhI teno strinI sAthe saMparka thatuM nathI. strInA saMparkamAM AvatAM ja te saghaLuM bhUlI jaIne strImAM Asakta thaI jAya che. kahyuM paNa che ke 'sanmArge tAvadAste' tyAhasU0 24 For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrahatAstre mUlam-jehi nArINa saMjogA pUryaNA piTuMo kyaa| __ savayaM nirAkiccA te ThiyA susamAhie // 17 // chAyA--yanArINAM saMyogAH pUjanA pRSThataH kRtaaH| sarvametannirAkRtya te sthitAH susamAdhinA // 17 // puruSa tabhI taka sanmArga para ArUDha rahatA hai, tabhI taka indriyoM ko kAbU meM rakha pAtA hai, tabhI taka lajjAzIla rahatA hai aura tabhI taka vinaya kA avalambana (AdhAra) letA hai, jaba taka bhauharUpI dhanuSya ko khIMca kara choDe hue, zravaNapatha ko prApta hue, nIle paMkhavAle, dhairya ko naSTa karanevAle striyoM ke dRSTivANa hRdaya meM nahIM lagate haiM // 1 // isa prakAra isa gAthA kA abhiprAya yahI hai ki nAriyAM vaitaraNI nadI ke samAna dustara haiM // 16 // zabdArtha-'jeha-yaiH' jina puruSoMne 'nArINasaMjogA-nArINAM saMyogA' striyoMkA saMbaMdha 'pUyaNA-pUjanA' aura kAmazRMgArako 'piDao kayA-pRSThataH kRtAH' choDa diyA hai 'te-te' ve puruSa 'eyaM savvaM nirAkiccA-etat sarva nirAkRtya' samasta upasargoM ko dUra karake 'susa. mAhie-susamAdhinA' prasanna citta hokara 'ThiyA-sthitAH' rahate haiN|17| puruSa tyAM sudhI ja sanmArga para ArUDha rahe che-tyAM sudhI ja indri kAbUmAM rAkhI zake che, tyAM sudhI ja lajajAzIla rahe che ane tyAM sudhI ja vinayanuM avalaMbana (AdhAra) le che ke jyAM sudhI bhavAM rUpI dhanuSane kheMcIne cheDelAM, zravaNupatha para agresara thatAM, nIla pAMkhavALAM, dhairyane naSTa karanArA enAM daSTibANe tenA hRdayane ghAyala karatAM nathI." A gAthA dvArA sUtrakAra e vAtanuM samarthana kare che ke strionI Asaktine tyAga karavAnuM kArya vaitaraNI nadIne pAra karavA jevuM duSkara che. 12 zAya-jehi-yaH' re 53vAsa 'nArINasaMjogA-nArINAM saMyogAH zriyAnA an5 'pUyaNA-pUjanA' sare mazrRMgArane 'piTuo kayA-pRSThataH kRtAH' chorA cha, 've-te' te 53ss| 'eyaM savva-nirAkiccA-etat-sarve nirAkRtya' 5 75ni 62 3zana 'susamAhie-susamAdhinA' prasanna vitta thAna 'ThiyA-sthitAH' 26 . // 17 // For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 17 anvayArtha:--(jehiM) yaH puruSaiH (nArINa saMjogA) nArINAM sNyogaa| saMbandhAH 'pUyaNA' pUjanAkAmavibhUSA (piTThao kayA) pRSThataH kRtAH parityaktA (te) te puruSAH (eyaM savvaM nirAkiccA) etat sarva nirAkRtya (musamAhie) susa. mAdhinA (ThiyA) sthitA saMpaminaH sthitA bhavantIti // 17 // TIkA--'jehiM' yaH vivekibhiH strIsaMbandho viSamaphalakaH iti vijJAva 'nArINa saMjogA' nArINAM sNyogaa| 'piTTabho kayA' pRSThataH kRtAH prityktaaH| tathA 'pUpaNA' pUjanA=striyamanukUlayitu vastrAlaMkArAdinA strINAM pUjanamapi pari tyaktam / 'savvameyaM nirAkicyA' sarvam-etat lalanAsaMbandham , kSutpipAsAdikapratikUlopasarganivaha ca nirAkRtya mahApuruSairanuSThita mArgamAzritya kRtagamanamatayaH / te ThiyA susamAhie' te sthitAH susamAdhinA, te svasthacittavRttirUpeNa anvayArtha--jo puruSa nAriyo ke saMyogoM kA tathA kAmavibhUSA kA parityAga kara cuke, vahI yaha saba tyAga karake susamAdhi meM sthita hote haiM // 17 // TIkArtha--jina vivekavibhUSita. puruSoMne striyoM ke sambandha ko viSama phalaprada jAnakara tyAga diyA hai tathA jinhoMne strIko anukUla banAne ke lie vastra alaMkAra Adi se saskRta karane kA tyAga kara diyA hai, ve ina saba nArI saMbaMdhoM ko tathA kSudhA pipAsA Adi pratikUla upasargoM ko haTAkara mahApuruSoM dvArA AcIrNa (svIkRta) mArga kA Azraya cheteM haiM aura usI para calane kA saMkalpa karate haiM, vahI susamAdhi meM sthita hote haiN| unakI cittavRtti zuddha rahatI hai| anukUla upasarga upasthita hone para bhI ve mahAhUra ke samAna sthira sUtrArtha-je puruSe nArIonA saMgone tathA kAmavibhUSAne pari tyAga karI cUkyA che, teo saghaLI vastuone tyAga karIne susamAdhimAM sthira rahI zake che. eTale ke temanuM citta ja vizuddha rahI zake che. 1LA '' TIkArya-je vivekavAna puruSee strionA saMbaMdhane viSama phalaprada jANune tene parityAga karyo hoya che, tathA jemaNe strione vaza karavAne mATe vastra, alaMkAra AdithI tene satkAra karavA ane tene rijhavavAne tyAga karyo che, te puruSe ja stri e pratyenI Asaktino tyAga karIne tathA bhUkha. tRSA Adi upasargo para vijaya prApta karIne mahApuruSe dvArA AzIrNa (svIkRtI pAmelA) mAgene Azraya le che, ane te mArge ja AgaLa vadhavAne saMkalpa kare che. teo ja susamAdhimAM sthita-rahI zake che. temanI cittazatti zuddha rahe che. anukULa upasargo AvI paDe tyAre paNa teo mahA hada (sarovaranA For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir L andutomania - - - sUtrakRtAGgamace yavasthitAH / te hi anukUlopasagaiH mahAdayat kSobharahitA bhavanti / anye tu viSa yAbhilASiNo lalanAdiparISahai jitAH saMsAre aGgArapatitamInavad rAgAgninA dekhamAnA avatiSThante iti // 17 // ye lalanAparISaheNa parAjitAH teSAM kIdRzaM phalaM bhavatIti darzayitu sUtrakAra upakramate-'ee ogha' ityaadi| mUlam-eeM oghaMtaristaMti samudaM vvhaarinno| - jattha pANA visaMnnAsi kiMcatI srykmmunnaa||18|| chAyA-ete oghaM tariSyanti samudraM vyavahAriNaH / __yatra pANA viSaNNAH santaH kutyante svakarmaNA // 18 // rahate haiM / jo inase viparIta vRttivAle kSudra puruSa hote haiM viSayoM ke abhilASI aura strI parISaha Adi se parAjita hote haiM aura pariNAmataH bhaMgAra meM paDe hue mIna kI taraha saMsArarUpI aMgAra se jalate rahate haiN||17|| jo strI parISaha se parAjita hote haiM, unheM kisa prakAra kA phala prApta hotA hai, yaha dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-'ee oghaM' ityaadi| - zabdArtha--'ee-ete' anukUla aura pratikUla upasargoM ko jItane vAle ye pUrvokta saMyamI puruSa 'ogha-oghaM' cAturgatika saMsAra ko sarissaMti-tariSyanti' pAra kareMge jaise 'samudaM-samudram' samudrako vivahAriNo-vyavahAriNaH' vyApAra karanevAle vaNikUjana pAra karate haiM jatya-yatra' jisa saMsAra meM visannAsi-viSaNNAH santaH' paDe hue 'pANAANA' prANI-jIva 'sayakammaNA-svakakarmaNA' apane karmoM ke balase kiSacaMti--kRrayante' pIDita kiye jAte haiM // 18 // samAna sthira rahe che. paraMtu je puruSa tenA karatAM viparIta vRttivALA hoya che. teo viSamAM Asakta rahe che. evA puruSa strI parISaha Adi dvArA parAjita thAya che. tene pariNAme teo aMgAramAM paDela mAchalAnI mAphaka saMsArarUpI agArA vaDe zekAtA rahe che. 1LA * je kSaka puruSa strI parISa dvArA parAjita thAya che temane kevuM phala bAga 53 cha, ta sUtra42 va 548 4re che-.'ee ogha' tyA hA-'ee-ete' anupa bhane prati pani tapApAjAmA yatsta sayabhI pu35 'oghaM-ogha' yAra tivANA sasArane tarissaMti-tariSyanti' pA2 422 vI zata 'samuI-samudram' samudrane vivahAriNo-vyavahAriNaH' dhyApAra 42imagen pA242 cha, 'jattha-yatra' saMsAramA 'visannAsiviSaNNAH santaH' 5 'pANA-prANAH' prI-71 'sayakammuNA-svakarmaNA' pAtAnA mInA thI 'kiccavi-kRtyante mi 421AmA mAve che. // 18 // For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 189 . anvayArthaH--(ee) ete anukUlamatikUlopasargavijetAraH, (oghaM) oghacAturgatikasaMsAraM (tarissaMti) tariSyanti-pAraM yAsyanti yathA (samuI) samudram (vavahAriNo) vyavahAriNaH (jatya) yatra yasmin saMsAre (visannAsi) viSaNNAH sthitAH santaH (pANA) mANA: jIvAH (sayakammuNA) svakarmaNA svakRtakarmabaLena (kicaMtI) kRtyante-pIDayante ityarthaH // 18 // TIkA-'ee' anantarodIritalalanAdiparISahajetAraH te sarve'pi dustAramapi 'oghaM' oghaM saMsAraugham 'tarissaMti' tariSyanti tathA tIrNA bahavaH taranti ca / 'samuI' samudram 'vavahAriNo' vyavahAriNo vnnijH| yathA-yAnapAtramAruna vyavahAriNaH samudraM taranti / evaM bhAvaughaM saMsArasAgaraM syAdipratikUlopasargajetAraH saMyame kRtamatayaH saMyamAtmakaMyAnapAtramAlambya tariSyanti / bhAvaughaM ___ anvayArtha--anukUla aura pratikUla upasargoM ko jItanevAle puruSa saMsAra pravAha ko pAra kara jAeMge jaise vyApArI sAgara ko pAra kara jAte haiN| jisa saMsAra meM sthita jIva apane karmoM ke kAraNa pIDita hote haiM // 18 // TIkArtha--jo puruSa pUrvokta strI parISaha Adi ko jIta lete haiM, be sabhI isa dustara saMsAra pravAha ko pAra kara jaaeNge| bahutoM ne ise pAra kiyA hai aura aba bhI bahuta se pAra kara rahe haiN| jisa prakAra yaNika jahAja ke sahAre samudra ko pAra karate haiM, isI prakAra strI Adi ke anukUla evaM pratikUla upasargoM para vijaya prApta karanevAle, saMyama meM susthira buddhivAle puruSa saMyamarUpI jahAjakA ava. sUvArtha--anukULa ane pratikULa upasargo para vijaya meLavanArA puruSa saMsArapravAhane tarI jaze. jevI rIte sAhasika vyApArI pitAnA jahAja vaDe samudrane pele pAra jAya che, e ja pramANe te mahApuruSe paNa saMsAra sAgarane pAra karI jaze A saMsAramAM rahelA ja pitAnAM karmone kAraNe duHkhI thAya che. 18 1 TIkArya-jevI rIte vepArI jahAjanI madadathI samudrane pAra karI zake che. je pramANe parISaha Adine jItanArA mahApurUSo A stara saMsAra pravAhane pAra karaze. A prakAre aneka mahApuruSoe tene pAra karyo che ane aneka mahApuruSe vartamAnakALe paNa tene pAra karI rahyA che. jema vyApArIo jahAjane AdhAra laIne samudrane pAra kare che, e ja pramANe zrI AdinA anukULa ane pratikULa upasargo para vijaya meLavanArA, saMyamanuM daDhatApUrvaka pAlana karanArA vivekavAna leke saMyamarUpI jahAjanuM avalaMbana For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre 'vizinaSTi / 'jatthe'tyAdi / 'jastha' yatra saMsArasAgare prANino viSaNNAH sthitAH santaH lalanAdiviSayAsaktAH svasvakarmaNA pApena kRtyaMte pIDayante / etAdRzamatidustaramapi saMsArasAgaraM pratikUlAgrupasargatyAgena saMyamAnuSThAnAdinA ca karaNena saMtaranti bhAvazuddhA vidvAMsa iti // 18 // saMprati prakRtopasaMharannupadezAntaramAha-'taM ca bhikkhU pariNAya' ityaadi| mUlam-'ca bhikkhU pariNAya subbae samie cre| musAvAyaM ca vajijjA adinAMdANaM ca vosire // 19 // chAyA-taM ca bhikSuH parijJAya suvrataH samitazcaret / ____ mRSAvAdaM ca varjayedadattAdAnaM ca vyutsRjet // 19 // lambana lekara saMmAra sAgara ko pAra karate haiN| jinakA mana nArI Adi viSayoM meM Asakta hai, ve jisa saMsAra meM apane kiye pApakarmoM ke kAraNa pIDA pAte hai, aise dustara saMsArasAgara ko bhI pratikUla Adi upa. soM kA tyAga karane se tathA saMyama ke anuSThAna Adi ke dvArA pAra kiyA jA sakatA hai| kintu ise vahI pAra kara pAte haiM jinakI bhAvanA vizuddha hotI hai aura jo samyagjJAna se sampanna hote hai // 18 // ___ aba prastuta viSaya kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra upadeza karate hai--'taM ca mikkhU' ityaadi| zabdArtha--bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'taM ca pariNAya-taM ca parijJAya' pUrvokta kathana ko jAnakara arthAt vaitaraNI nadI ke jaisI striyAM dustara laIne saMsArasAgarane pAra karI zake che. paraMtu jemanuM mana nArI AdimAM Asakta hoya che. teo saMsAramAM ja aTavAyA kare che. A saMsAramAM saghaLA cha anaMtakALathI AvAgamana karyA kare che ane pitAnAM pApakarmone kAraNe pIDA bhogave che. evA dustara saMsArasAgarane paNa upasargo ane parIpa sAme vijaya meLavanArA leke saMyamanI ArAdhanA karIne tarI zake che. jemanI bhAvanA zuddha hoya che ane jeo samyajJAnathI yukta hoya che, teo ja tene tarI zake che. 18 have prastuta viSayane upasaMhAra karatA sUtrakAra e upadeza Ape che ke 'taM ca bhikkhU tyAha zA-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'taM ca pariNNAya-taM ca parihAya' pUta kathanane jANIne arthAt vaitaraNuM nadInI jema strIo dutara che ItyAdi samyaka For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 191 anvayArtha:--(bhikkhU) bhikSu-muniH (taM ca parinAya) taM ca parijJAya vaita. raNIva striyo duruttarA, nAyaryoH yaiH tyaktAste samAdhisthAH saMsAre taraMti strIsaMginazca svakRtakarmaNA kRsyante iti jJAtvA (subao) suvrataH zobhanavratavAna (samie) samitaH paJcasamitibhiH (care) caret saMyamAnuSThAnaM kuryAt tathA (musAvAyaM) mRSAvAdam (vajjijjA) varjayet parityajet tathA (adinnAdANaM ca) adattAdAnaM ca (vosire) vyussajen=parityajet // 19 // TIkA--nAryoM dustarA bhavanti vaitaraNIvat , lalanAsaktAH svakRtakarmaNA saMsArakAMtAraM nAtikrAmanti / tadetatsarvam-'bhikkhU' bhikSuH niravadyamikSAmihai ityAdi samyaka rUpase samajhakara 'subbao-suvrata' uttama vratoMvAlA puruSa 'samie-samitA' pAMca samitiyoM se yukta hokara 'care-caret / saMyamakA anuSThAna kare tathA 'musAvAyaM mRSAvAdam' asatyavAda ko 'vajijajA-varjayet' choDa deveM aura 'adinAdANaM ca-adattAdAnaM ca' bhadattAdAna ko 'bosire-vyussRjet' tyAga deveM // 19 // .. anvayArtha-striyoM vaitaraNI nadI ke samAna dustara haiM, jinhoMne strI kA parityAga kara diyA hai, ve samAdhistha hokara saMsAra se tira jAte haiM Ara jo strI ke sAtha saMsarga rakhate haiM ve apane karmoM ke kAraNa pIDita hote haiM yaha saba jAnakara bhikSu samIcIna vratavAn tathA samitiyoM se yukta hokara saMyama kA anuSThAna kre| vaha mRSAvAda kA tyAga kare bhaura adattAdAna kA bhI tyAga kare // 19 // TIkArtha--jaise vaitaraNI nadI ko pAra karanA AsAna nahIM hai, usI 35thI sabhaDane 'suvao-suvrataH' uttama vratavANe 535 'samie-samitaH' pAya samitiyAthI yukta yana 'care-gharet' yimatu mAnuna 42 tathA 'musAvAyamaSAvAdam' asatyavAhana 'vajjijA-varjayet' choDabhane 'adinnAdANaM caadattAdAnaM ca' mahattAhAnA 'vosire-vyutsRjen' tyAsa 42. // 16 // sUtrArtha_cio vaitaraNa nadIne samAne dura che. jemaNe strIne pari tyAga karyo che, temAM samAdhistha thaIne saMsAsAgarane tarI jAya che, paraMtu jeo sine saMsarga cheDatA nathI, teo pitAnAM pApakarmone kAraNe pIDA anubhave che. A vAtane barAbara samajI laIne sAdhue pAMca mahAvrata, samitio AdithI yukta thaIne saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. teNe mRSAvAda, adattAdAna Adine tyAga karavo joIe chelalA - TIkArya-jevI rIte vaitaraNI nadInA pravAhane pAra karavAnuM kArya saraLa . For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kSaNazIlo ytiH| 'pariNAya' parijJAya-jJaparijhayA nArIsaMga duHkhajanakaM jJAtvA 'mudhvae' suvratA shomnpNcmhaavtaadiyuktH| 'samie' samita: paMcabhiH samitibhiryuktaH / caret-vicaret-pratyAkhyAnaparikSayA strIsaMga parityajya sarvadA samAhitaH san saMyamA'nuSThAne tatparo bhavet / tathA-'musAvAya' mRpAvAdam-strIsevanepimuktirbhavatItyAkArakAsadarthaprarUpaNaM pariharet / tathA 'adinnAdANaM ca vosire' adattAdAnaM ca vyutsRjet / dantazodhanamAtrAdikamapi adattaM saba na gRhNIyAt , prakAra nArI ke AkarSaNa se kAra uThanA bhI sarala nahIM haiN| kintu jo puruSa lalanAoM meM Asakta hote haiM ve apane pApa karma ke phalasvarUpa pITA. oM kA anubhava karatA haiM aura saMsArakAntAra (aTavI) meM hI bhaTakate rahate haiN| yaha bAteM jAnakara nidoSa bhikSA grahaNa karanevAlA bhikSu pAMca mahAvratoM se yukta tathA pAMca samitiyoM se yukta hokara vicare / arthAt saparijJA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se strI saMga kA parityAga kara de tathA sarvadA samAdhi meM sthita rahakara saMyama ke anuSThAna meM tatpara rhe| strI kA sevana karane se bhI mukti prApta hotI hai, isa prakAra ke asat marUpaNarUpa mRSAvAda kA parityAga kare aura adattAdAna ko bhI tyAga de| dAMta sApha karane ke lie eka tinakA bhI adasagrahaNa na kare, adhika parigraha kI to bAta hI dUra rhii| aura maithuna AdikA bhI nathI, eja pramANe strionA AkarSaNathI bacavAnuM kArya paNa saraLa nathI. je puruSo lalanAomAM Asakta thAya che, teo potAnAM pApakarmonA kalA varUpe pIDAone anubhava kare che, ane teo saMsArarUpI aTavImAM paribhramaNa karyA kare che. A vAtane samajI laIne, nirdoSa bhikSA grahaNa karanArA sAdhue pAMca mahAvratanuM pAlana karavuM joIe ane pAMca samitiothI yukta thaIne vicara joIe. eTale ke strI samAgamane jJaparijJA vaDe duHkhaprada jANIne pratyAkhyAna parijJA vaDe tene parityAga karIne, tathA sadA samAdhimAM (cittanI vizuddhimAM cittanI ekAgratAmAM sthita rahIne saMyamanA anuSThAnamAM pravRtta rahevuM joIe. "strInA sevanathI paNa mokSa prApta thAya che, A prakAranI asat prarUpaNArUpa mRSAvAdane teNe parityAga kara joIe tathA adattAdAnane paNa parityAga karavuM joIe. dAMta sApha karavA mATe paNa eka tinakAne (taNakhalAne-saLIne) teNe adatta (keIe ApyA vinA) grahaNa karavuM joIe nahIM. adatta saLIne grahaNa karavAne ja jyAM niSedha che, tyAM adhika parigrahanI te vAta ja zI karavI ! For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u, 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 193 kimadhikaM parigrahaNam / tathA maithunAdyapi sarvathayotsRjet / eteSAM mokSavighAtakatayA ebhyo dUrata eva caret / etAn parityajediti bhAvaH // 19 // ____ ahiMsAvataM sarvataH zreSThataram , tadanyatsarvaM tasyaivAGgabhUtamityahiMsAyA sarvataH zreSThatvaM darzayati sUtrakAra:-'uDramahe' ityaadi| mUlam-uDamahetiriya vA, je keI tasa-thAvarA / savrvattha viratiM kujA, "saMtinidhvANamAhiyaM // 20 // chAza:----UrdhvastiryagavA ye kecit trasasthAvarAH / sarvatra nirati kuryAt zAntinirvANamAkhyAtam // 20 // sarvathA tyAga kara de| yaha saba duSkRtya mokSa ke vighAtaka haiM, ataepa inase dUra hI rahe // 19 // ahiMsA vrata saba vratoM meM pradhAna hai| anya vrata usI ke aMga haiN| ataeva sUtrakAra ahiMsA kI sarvazreSThatA ko sUcita karate hue kahate hai--'uDDhamahe' ityaadi| zanArtha--'uDUM-Urdhvam' Upara 'ahe-adhaH' nIce 'tiriya vAtiryag vA' athavA tirachA 'je keI tasathAvarA-ye kecana prasasthAvarA' jo koI trasa aura sthAvara prANI hai 'savvastha-sarvatra' sarva kAlameM virati-viratim' virati arthAta unake nAzase nivRtti 'kujjA-kuryAt karanI cAhiye 'saMtinivvANamAhiyaM-zAMtinirvANamAkhyAtam' aisA karane se zAMtirUpI nirvANa padakI prApti kahI gaI hai // 20 // teNe mithuna Adi duSkRtyone paNa parityAga kare joIe, kAraNa ke A duSka mokSanA vighAtaka che. tethI sAdhue sadA tenAthI dUra ja rahevuM joIe 1la saghaLAM vatemAM ahiMsAvrata pradhAna che. anyatratA tenAM aMgarUpa che. tethI have sUtrakAra ahiMsAnI sarvazreSThatAnuM pratipAdana kare che. 'uDDhamahe' tyA: zahA-'uDda-Urdhvam' 652 'ahe-adhaH' nIya 'tiriyaM vA-tiryaga vA' athavA ti27. 'je keI tasathAvarA-ye kecana trasasthAvarA jIvAH'2 / ma bhane thA12 : cha 'savvattha-sarvatra' sImA 'virati-viratim' pirati arthAt tamanA nAzayI nivRtti 'kujjA-kuryAt' 42vI me 'saMtinivyANamAhiya-zAMtinirvANamAkhyAtam' me 42pAthI zAMti3pI nikApanI prApti kahela che. 21 su0 25 For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--(ur3a) Urdhvam (ahe) adhaH (viriyaM vA) tiryag vA (je kei tasathAvarA) ye kecana trasasthAvarA jIvAH (sambattha) sarvatra parvasthAneSu (virati) viratimANAtipAtanivRtti (kujjA) kuryAt (saMtinivvANamAhiya) zAMtinirvANamAkhyAsam prANAtipAtaviratasya zAMtimokSau avazyameva bhaviSyata iti // 20 // ___TIkA-'urlDa' Urdhvam-Urvadizi sthitAn 'ahe' adhaH aghodizi sthitAna 'tiriyaM vA tiryak vA-tiryadizi sthitAn etena kSetramANAlipAto gRhiitH| 'je keI' ye kecana-tatra ye kecana 'sathAvarA' basasthAvarAH, santi bhayaM prApnuvanti gacchanti vA iti prasAH dvitricatuHpaMcendriyAH pryaaptkaa'pryaaptkmedbhinnaaH| tathA-tiSThantIti sthAvarAH pRthivyaptejovAyubalaspAyA, sUkSmapAdaraparyAptakA'paryAptakabhedabhinnAH / anena dravyamANAtipAto gRhiitH| tathA'sanvattha' sarvatra sarvasthAneSu sarvAsu avasthAmu jIvasthAneSu anena kAlabhAvapabhedabhinnaH pANAtipAto gRhIto bhavati / tadevaM sarvAsvapyavasthAsu kRtakAritAnumatibhirmano anvayArtha--Urdhva, adho yA tirchi dizAoM meM jo bhI basa aura sthAvara prANI haiM, sarvadA unakI hiMsA se nivRtti kare / jo prANAtipAta se nivRtta honA hai use zAnti aura mukti kI prApti avazya hotI hai|20| TIkArtha-Urva dizA meM, adhodizA meM tathA tirthI dizAoM meM basa aura sthAvara prANI sthita haiM / jo prANI bhapa se udvigna hote haiM pA gamana karate haiM ve asa kahalAte haiN| bIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriya jIva trasa haiM ve paryApta aura aparyApta bhedavAle hote haiM ho|jo sthitizIla haiM ve pRthvI kAya, apakAya, tejaskAya, dhAyukAya aura vanaspatikAya ke jIva sthAvara kahalAte haiM / inake sUkSma, bAdara, paryApta aparyApta Adi aneka bheda prabheda haiM / tathA sabhI kAla meM aura jIva sUtrArtha--Urdhva, adhe ane tirakasa dizAomAM je rasa ane sthAvara jIve che. temanI hiMsA sAdhu dvArA kadI thavI joIe nahIM. jemAM prANAtipAtathI nivRtta hoya che, temane zAnti ane muktinI prApti avazya thAya che. 20 TakAtha-Urva dizAmAM, adha dizAmAM tathA tichI dizAomAM vasa ane sthAvara jIve rahelA che. je jIva bhayathI udvigna hoya che, athavA jeo gamana kare che, temane trasa kahevAmAM Ave che. hIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya jIve, teo paryApta paNa aparyAptaka e bhedavALA hoya che. ane ane e sthitizIla che tevA pRthvIkAya, aSkAya, tejasakAya, vAyukAya ane vanaspatikAya jene sthAvara jI kahe che. temanA sUkSama. bAdara, paryApta Adi For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 195 vAkAyaiH / 'virati' virati mANAtipAtanivRttim 'kunjA' kuryAt-bhAvamANAtipAto darzitaH, kasminnapi kAle kasminnapi deze kasyApi pANinaH kasyApyavasthAyAM virAdhanaM manovAkAyaiH kRtakAritAnumatibhi na kuryAditi / tadevamuktarItyA tapaHsaMyamArAdhakasya kiM phalaM bhavatIti tdrshyti| saMti-nidhANa' ityaadi| 'saMti' zAntiH-sarvakarmopazamaH, tadeva 'nivvANaM' nirvANaM mokSapadam / 'Ahiya' AkhyAtam-kathitam / etAdRzo mokSo yathoktasarvaviratimataH caraNakI avasthAoM meM-jIvasthAnoM meM hiMsA kA tyAga kre| ina sabhI jIvoM ke viSaya meM kRta, kArita aura anumodanA se tathA manavacana aura kAya se hiMsA kA tyAga kara denA caahiye| ___ yahAM Urdhva adho aura tiryaka dizA kA ullekha karake kSetra prANA. tipAta kA grahaNa kiyA hai, basa sthAyara kA ullekha karake dravyaprANA. tipAta ko sUcita kiyA hai, sarvatra arthAt sarvakAla meM isa ullekha se kAlaprANAtipAta ko sUcita kiyA hai aura 'nivRtta kare' aisA kahakara bhAvaprANAtipAta ko prakaTa kiyA gayA hai| ___ abhiprAya yaha hai ki kisI bhI kAla meM kisI bhI dezameM kisI bhI prANI kI kisI bhI avasthA meM, mana vacanakAya se aura kRta, kArita tathA anumodanA se virAdhanA na kare / jo isa prakAra se tapa aura saMgama kI ArAdhanA karatA hai, use kisa phala kI prApti hotI hai ? isakA uttara dete haiM-use zAnti aura aneka bhede ane prabhede che. sAdhue saghaLAmAM ane judI judI avasthAomAM jIgna sthAnamAM gidyamAna jIvenI hibrAne tyAga karavo joIe. teNe kRta, kArita ane anumodanA rUpa traNe karaNa ane mana, vacana ane kAyarUpa traNe gadvArA hiMsAno tyAga kare joIe. ahI' UM, adhe ane tiryapha dizAono ullekha karIne kSetramANu tipAtane grahaNa karavAmAM Avela che. trasa ane sthAvara jIvene ullekha karIne sUtrakAre dravya prANAtipAtane sUcita karyuM che, sarvatra padane athavA sarva kALane ullekha karIne kAlaprANAtipAtane sUcita karyuM che, ane "nivRtti kare A padanA prayoga dvArA bhAvaprANAtipAtane prakaTa karavAmAM Avela che. A kathananuM tAtparya e che ke kaI paNa kALe, koI paNa dezamAM (kSetramAM), kaI paNa jIvanI kaI paNa avasthAmAM mana, vacana ane kAyAthI tathA kuta, kArita ane anumodanA dvArA virAdhanA karavI joIe nahIM. A prakAre tapa ane saMyamanI ArAdhanA karanArA sAdhuone kevA phaLanI prApti thAya che, te sUtrakAra have prakaTa kare che-tene zAnti ane muktinI For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 196 sUtrakRtAGgasUtre * karaNAnuSThAyinaH sAdhoH avazyameva bhavatItyahiMsAyA mokSa eva phalaM vyavasthitaM bhavatIti bhAvaH // 20 // saMpUrNasya tRtIyAdhyayanArthasyopasaMhAraM kurvannAha sUtrakAraHmUlam - imaM ca dhammamAdAya kAsaveNa paiveiyaM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kurjA bhikkhU gilAsa agilAe samAhie // 21 // chAyA - imaM ca dharmamAdAya kAzyapena maveditam / kuryAdbhakSuglInasya glAnatayA samAhitaH // 21 // mukti prApta hotI hai / samasta karmoM kA upazama ho jAnA zAnti aura kSaya ho jAnA mukti hai / Azaya yaha hai ki pUrvokta sarvavirati kA pAlana karane vAle aura caraNakaraNa kriyA kA anuSThAna karanevAle sAdhu ko avazya mokSa prApta hotA hai| isa prakAra yaha siddha ho jAtA hai ki ahiMsA kI ArAdhanA kA phala mokSa hai // 20 // aba sampUrNa tRtIya adhyayana kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM--' imaM ca dhammamAdAya' ityAdi zabdArtha - 'kAsaveNa paveiyaM - kAzyapena praveditam' kAzyapago zrIbhagavAn mahAvIra svAmIke dvArA kahe hue 'imaM ca dhammapAdAya - ima 'ca dharmamAdAya' zrutacAritra rUpa isa dharma ko svIkAra karake 'samAhiesamAhitaH' samAdhiyukta 'bhikkhU bhikSu' sAdhu 'agilA - aglAnatayA' prApti thAya che. samasta karmonA upazama thaI javAthI tene zAnti prApta thAya che ane samasta karmanA kSaya thaI javAthI tene mukti prApta thAya che. AA samasta kathanane bhAvAtha e che ke sarvaviratinuM pAlana karanArA ane caraNakaraNa kriyAnuM anuSThAna karanArA sAdhune avazya mekSa prApta thAya che. A rIte e vAta siddha thAya che ke ahiMsAnI ArAdhanAnuM phUla mekSa che. rA have trIjA AkhA adhyayananA upasa'hAra karatA sUtrakAra kahe che ke 'imaM ca dhammAdAya' ityAha - zabdArtha -'kAtraveNaM paveiyaM - kAzyapena praveditam' azyayagotrI bhagavAn mahAvIra svAmInA dvArA usa 'imaMca dhammamAdAya - imaM ca dharmamAdAya' zrutayAritra35 dhamanasvIra harIne 'samAhipa samAhitaH' samAdhiyukta 'bhikkhu - bhikSuH ' - For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMpArthodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 197 anvayArthaH-(kAsaveNa paveiyaM) kAzyapena praveditaM kathitam (imaM ca dhamma mAdAya) imaM zrutacAritralakSaNadharmamAdAya sIkRtya (samAhie) samAhitaH (mikkh) bhikSuH sAdhuH (agilAe) aglAnatayA-yathAzakti (gilANassa) glAnasya-rogAghabhibhUtasya sAdhoH (kujjA) kuryAt sevAmiti // 21 // TIkA-'kAsaveNa' kAzyapena zrImanmahAvIrasvAminA 'paveiyaM praveditaM kathitam kiM kathitamityAha 'imaMca' imaM ca pUrvoktaM zrutacAritryAkhyam 'dhamma' dharmam durgavipatato dhAraNAt mugatau dhatte ca yaH sa dharmastam 'AdAya' AdAya-gRhItvA samadhigamyeti yAvat 'samAhie' smaadhiyuktH| tathA svataH-'agilAe' glaanirhitH| 'gilANasya' glAnasya sAdhoH kuryAt yathAzakti vaiyAratyAdikaM kuryAt iti // 21 // mUlam-saMkhAya pesalaM dhammaM diTrimaM parinivvuDe / uvasaMgge niyAmittA AmokkhAya parivvaejAsi // 22 // ttibemi|| aglAna bhAvase 'gilANassa-glAnasya' glAna-rogI sAdhukI 'kujjAkuryAt' sevA kare // 21 // anvayArtha--kAzyA arthAt bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita isa dharma ko svIkAra karake samAdhimAn bhikSu yathAzakti glAna sAdhu kI sevA kare // 21 // TIkArtha-zrI manmahAvIra svAmI ke dvArA upadiSTa isa pUrvokta zrutacAritra dharmako durgati meM paDate jIvoM ko bacAkara sugati meM dhAraNa karanevAle dharma ko-grahaNa karake tathA samAdhi se yukta hokara, svayaM glAni rahita hokara glAna (rugNa) sAdhu kI yathAzakti sevA kare // 21 // sAdhu 'agilAe-aglAnatayA' mAnasAthI 'gilANassa-glAnasya' sAna bhI AdhunI 'kujjA-kuryAt sevA 43. // 21 // sUtrArtha-kAzyapa getrIya mahAvIra prabhu dvArA prarUpita A dharmanI ArAdhanA karanAra samAdhimAnuM sAdhu e glAna (bimAra) sAdhunI banI zake teTalI sevA karavI joIe. 21 TIkAI-- sUtrakAra sAdhune e upadeza Ape che ke mahAvIra prabhu dvArA upadiSTa pUta kRtacAritra rUpa dharmane-kone durgatimAM paDatAM bacAvIne sugatimAM derI janAra dharmane-apanAvIne samAdhiyukta citte-bilakula viSAda (glAni) anubhavyA vinA-glAna (bImAra) sAdhuonI yathAzakti sevA karatA rahe. mArA For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 198 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA -- saMkhyAya pezalaM dharmaM dRSTimAna parinirvRtaH / upasargAn niyamya AmokSAya parivraje // 22 // sUtrakRtAsUtre anvayArtha:- (diTTimaM) dRSTimAn - samyagraha STiH (parinibbu De) parinirvRtaH = zAntaH puruSaH (pesalaM dhammaM saMkhAya ) pezalaM - mokSAnukUlaM dharmaM zrutacAritralakSaNaM saMkhyAyajJAvA (uvasagge) upasargAn anukUla pratikUlAn (niyAmittA) niyamya - atisaya, (AmokkhAya) AmokSAya- mokSaparyantaM (parivae) parivrajet saMyamAnuSThAnaM kuryaat| 22 / TIkai-- 'diTTimaM' dRSTimAn samyagdarzanI 'pariniSyuDe' parinihataH kaSAyopazamAcchAntaH 'pesalaM dhammaM saMkhAya' pezalaM - manojJa' mokSaM pratyanukUlam 'dhammaM ' dharmam zrutacAritrArUpam 'saMkhAya' samyak = svabuddhyA jJAtvA anyasmAdupazrutya vA zabdArtha:- diTTimaM dRSTimAn' samyagdRSTI 'pariniSyuDe parinirvRtaH ' zAMtapuruSa 'pesalaM dhammaM saMkhAya - pezalaM dharma saMkhyAya' mukti prApta karane meM anukUla aisA zrutacAritrarUpa isa dharma ko jAna karake 'uvasagge - upasargAna' anukUla pratikUla upasargoM ko 'niyAmittA- niyamya' sahana karake 'AmokkhAya - AmokSAya' mokSa prApti paryaMta 'parivtrae - parivrajet' saMyama kA pAlana kare ||22|| Kap anvayArtha - - samyagdRSTi se sampanna zAnta puruSa mokSa ke anukUla isa sundara dharmako jAnakara tathA anukUla aura pratikUla upasargoM ko sahana karake mokSa prApti paryanna saMyana kA AcaraNa kare // 22 // TIkArtha - - samyagdarzana se yukta tathA kaSAyoM ke upazama se zAnta puruSa isa manojJa evaM mokSa ke anukUla zrutacAritrarUpa dharma ko sampa For Private And Personal Use Only zabdArtha -'diTTimaM - dRSTimAn' samyadRSTi 'parinicyuDe - parinighRta:' zAMta 53Sa pevalaM dhammaM saMkhAya - pezalaM dharma saMkhyAya' bhuti prApta azvAmAM anuja zevA zrutathAstri3ya yA dharma'ne lakhIne 'uvasagge -upasargAn' anuja pratija upasargAne niyAmittA-niyamya' saDuna urIne 'AmokkhAya - AmokSAya' bhokSa prApti sudhI 'parijae - parivrajet' saMyamatu pAsana 12. // 22 // sUtrA--samyagdaSTithI yukta, zAnta puruSe meAkSane anukULa A suMdara dharma'nuM svarUpa samajI laIne tathA anukULa ane pratikULa upasargone sahuna karIne mAkSaprApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karavI joIe, rA TIkA"--samyag darzanathI yukta ane kaSAyAnA upazamane lIdhe jenu' citta zAnta thaI gayuM che evA puruSe mekSa prApta karAvanArA zrutacAritrarUpa Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. bhu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadeza: 199 'uvasagge' upasargAna - anukUla pratikUlAna 'niyAmittA' niyabhya upasarge sahamAnaH / 'AmokkhAya' AmokSAya = nopAptiparyantam 'parivvae' parivrajet = pari sarvataH vrajet saMgamAnuSThAnena gacche saMyamaM pAlayediti yAtrat / bhagavatA pratipAditaM dharma samyagavabudhya dRSTivAn samAhitaH parini tatha mokSaparyantaM saMyamAnuSThAnaikarato bhavediti bhAvaH // 'timi ' iti bravImi bhagavanmukhAt yathAzrutaM tathA kathayAmIti // 22 // iti zrI -- vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri -- 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA rUpAyAM" vyArUpAyAM tRtIyAdhyayanasya caturthIdezakaH samAptaH // 3-4 // // samAptaM tRtIyAdhyayanam // prakAra se apanI buddhi dvArA jAnakara yA dUsaroM se sunakara tathA anukUla pratikUla upasargoM ko sahana karatA huA mokSa prApti hone taka saMyama kA hI anuSThAna karatA rhe| Azaya yaha hai ki bhagavAn ke dvArA pratipAdita dharma ko bhalibhAMti samajhakara samyagdRSTi, samAdhimAn aura prazAnta puruSa mokSaprApti paryaMta saMyama ke anuSThAna meM hI rata rahe / 'si bemi' arthAt sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM he jambU ! bhagavAn ke mukha se jaisA sunA hai, usI prakAra tujhe kahatA hU~ / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke tIsare adhyayana kA // cauthA uddezaka samApta 3-4 // // tRtIya adhyayana samApta // dhamane peAtAnI buddhi dvArA athavA jJAnI puruSAnA upadezanA zravaNu dvArA jANI laIne anukULa ane pratikULa upasargAne sahana karatAM karatAM, mAsanI prApti thAya tyAM sudhI sayamanI ArAdhanA karyA karavI joIe. A kathananA bhAvArtha e che ke bhagavAna dvArA pratipAdita dharmanA svarUpane kharAkhara samajI laIne samyagdaSTi, samAdhiyukta ane prazAnta purUSe meAkSaprApti paryaMta sayamanI ArAdhanAmAM pravRtta rahevu joie. 'tti bemi' sudharmA svAbhI maMjU svAbhIne he che ! ' bhyu | bhagavAn mahAvIranA zrI mukhe A upadeza me sAMbhaLyA che, ane e upadeza ja hu tamArI samakSa ApI rahyo chuM.' ArarA jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta 'sUtrakRtAMgasUtranI samayA mAdhinI vyAkhyAnA trIjA ayayananA ceAtheA uddezaka samApta ||3-phA 5 trIjuM adhyayana samAsa // For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 sUtrakRtArasUtre atha cturthmdhyynmaarbhyte| tRtIyAdhyayanaM gatam / ataH paraM caturthamArabhamANastRtIya caturthayoH saMbandhaM darzayati tRtIyAdhyayane upasargAH prarUpitAH / teSu cAnukUlA upasargAH pAyo dussahAH, tatrApi lalanopasargo'tIva jetumasamarthaH, ataH svIparISahajayAya caturthamadhyayanaM prArabhyate, anena saMbandhenA''gatasya caturyAdhyayanasya prathamamidaM sUtram-'je mAyaraM ca' ityAdi / mUlam-je'mAyaraM ca piyaraM ca vippajahAya purvasaMjogaM / eMge sahite carissAmi AratamehuNo vivittaMsu // 1 // .: chAyA-yo mAtaraM ca pitaraM ca viprahAya pUrvasaMyogam / . ekaH sahitazcariSyAmi Aratamaithuno viviktesu // 1 // __cauthA adhyayana kA pahalA uddeze kA prAraMbha tRtIya adhyayana samApta huaa| isake pazcAt caturtha adhyayana ko prAraMbha karate hue tRtIya aura caturtha adhyayana kA sambandha dikhalAte haiN| tIsare adhyayana meM upasargoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| unameM se anukUla upasarga prAyaH dussaha hote haiM aura unameM bhI strI saMbaMdhI upasarga to atIva dumsaha hai / ataeva strI parISaha ko jItane ke lie caturtha adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai| isa sambandha se prApta catartha adhyayana kA yaha Adya sUtra hai-'je mAyaraM ca' ityaadi| cothA adhyayananA pahelA uddezAno prAraMbha- trIja, adhyayana pUruM thayuM. have cethA adhyayanane prAraMbha karatAM sUtrakAra trIjA adhyayanane cothA adhyayana sAthe saMbaMdha prakaTa kare che trIjA adhyayanamAM upasargonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. upasargonA anukULa ane pratikULa upasargorUpa je be prakAre kahyA che, temanA anukULa upasargo sAmAnyataH dusaha hoya che. temAM paNa strI-saMbadhI anukULa upasargo te khUba ja dusmahe che. tethI strI parISahenuM svarUpa ane temane jItavAnuM mahatva batAvavA mATe A caturtha adhyayananI zarUAta karavAmAM Ave che. pUrva adhyayana sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA A cethA adhyayananuM paheluM sUtra A pramANe che 'je mAyaraM ca' tyA For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam anvayArtha:--(je) yaH (mAyaraM piyaraM ca) mAtaraM pitaraM ca (puvasaMjogaM) pUrvasaMyogam tathA zvazurAdikaM parasaMyogam (vippajahAya) vipahAya-tyakutvA (bhAratamehuNo) AratamaithunaH parityaktamaithunaH (ege sahie) ekaH sahitaH eko jJAnadarbhaga cAritrayuktaH (vivittemu) vivikteSu trIpazupaNDakavatisthAneSu (carissAthi) cariSyAmi-saMyamamArge vicariSyAmi // 1 // TIkA--'je' yaH kazcitpuruSaH 'mAyaraM' mAtaram 'piyara' pitaram , jananIjanakaM ca 'punasaMjogaM' pUrvasaMyoga-mAtRprabhRtim , tathA aparasaMyoga zvazurAdi___ zabdArtha--'je ye' jo puruSa 'mAyaraM piyaraM ca-mAtaraM pitaraM ca' mAtA pitA kA 'puTavasaMjogaM-pUrvasaMyogam' pUrvasaMyoga ko aura zvasurAdike para saMyogako 'vippajahAya-vimahAya' choDakara aura 'AratamehuNo-bhAratamaithuna" maithuna se rahita hokara 'egesahie-eka sahitaH' akelA jJAna, darzana, aura cAritra se yukta rahatA huA 'vivittesu-vivikteSu' strI pazu bhaura napuMsaka varjita sthAnoM meM 'carissAmi-cariSyAmi'vicarUMgA // 1 // ___ anvayArtha--jo puruSa aisA saMkalpa karatA hai ki maiM mAtA, pitA aura sampUrNa pUrva saMyoga ko tyAga kara tathA maithuna se virata hokara, ekAkI jJAna darzana aura cAritra se yukta hokara, strIpazu aura paNDaka se varjita sthAna meM rahakara saMyama kA pAlana karUMgA // 1 // TIkArtha-jo koI puruSa aisI pratijJA karatA hai ki mAtA, pitA, kA pUrvasaMyoga (mAtA Adi kA) tathA aparasaMyoga (zvazura Adi kA) tyAga zahAya-'je-ye 2 135 'mAyaraM piyaraM ca-mAtaraM pitaraM ca mAtApitAnA 'puvvasaMjoga-pUrvasaMyogam' pUsa yAne tathA saas| virenA 52 sayazana 'vippajahAya-vigrahAya' ch|ddiine 'AratamehuNo-AratamaithunaH' tathA mathuna nA tyA 4zane 'ege sahie-ekaH sahitaH' me ra sAnAzana bhane yAtri thI yuta 2hIne 'vivittesu-vivikteSu' strI pazu bhane napusa 2kSita sthAnamA 'carissAmi-cariSyAmi' viyarIza. // 1 // sUtrArtha-je puruSa e saMkalapa kare che ke huM mAtA-pitA vigerenA saMpUrNa pUrvasaMgene tyAga karIne, maithunasevanamAMthI nivRtta thaIne, jJAnadarzana ane cAritrathI yukta thaIne, strI, pazu ane paMDaka (napuMsaka)thI 2hita sthAnamAM eka rahIne saMyamanuM pAlana karIza, te puruSa ja saMyamanI ArAdhanA karI zake che. 1 TIkArtha-je kaI puruSa evI pratijJA kare che ke huM mAtA-pitA AdinA saMgarUpa pUrvasaMgane tathA patnI, sAsu, sasarAnA saMgarUpa aparasaMgane sa. 26 For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kam 'viSpajahAya' vigrahAya-parityajya 'ege' ekA rAgadveSarahitaH / 'sahite'. sahitaH-jJAnadarzanacAritrairyuktaH paramArthA'nuSThAnavidhAyo / 'AratamehuNo' Arata'maithunaH Aratamuparata maithunaM kAmAdyabhilASo yasya sa AratamaithunaH / 'vivittesu' viviktadezeSu-strIpazupaNDakaparivarjivasthAneSu 'carissAmi' cariSyAmi iti nizcitya saMyamamanutiSThena / AmokSAya parivrajediti tRtIyAdhyayanAnte uktam / vatsarvAbhiSaMgarahitasyaiva saMbhavati / AH sarvasaMmAntargatamApitakalatrAdirahita ekaeva saMyamamArge cariSyAmIti kRtasaMkalpaH sAdhubhavediti // 1 // . etAdRzapratijJApatiSThitasya badbhavati sAdhoraviveki strIjanasaMparkAt tadarza yati mUtrakAraH-'suhumeNaM taM' ityAdi / - mUlam-suhameNaM taM parikamma channapaeNa ittheio mNdaa| uvAyapi tAu jANaMsu jaMhA listaMti bhivakhuNo eNge||2|| kara, rAgadveSa se rahita hokara, jJAna darzana aura cAritra se yukta hokara, maithuna se uparata hokara, strI pazu aura paNDaka se rahita sthAna meM rahatA huA vicaraNa karUMgA, vahI saMyama kA anuSThAna karatA hai| . tIsare adhyayana ke anta meM kahA thA-mokSa prApti paryanta saMyama kA anuSThAna karanA caahie| aisA vahI kara sakatA hai jo saba prakAra ke saMga se rahita ho / ataeva sagha prakAra ke saMsargoM ke antargata mAtA pitA patnI Adi kA tyAga karake ekAkI hI saMyamamArga meM vicarUMgA, isa prakAra kA manobhAva jisane kiyA hai, vahI sAdhu ho sakatA hai // 1 // tyAga karIne, rAgadveSathI rahita thaIne jJAnadarzana ane cAritrathI saMpanna thaIne mathunasevanane tyAga karIne tathA strI, pazu ane napuMsakathI rahita sthAnamAM ekAkI vicArIza, te puruSa ja saMyamanuM pAlana karI zake che. trIjA adhyayanane ane sUtrakAre evuM kahyuM che ke-ekSaprApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karyA karavI joIe. je puruSa badhA prakAranA saMgAthI (saMsArI saMparkothI) rahita hoya che, eja A pramANe karI zake che. tethI ja sUtrakAre ahI evuM pratipAdana karyuM che ke "mAtA-pitA patnI Adi badhA prakAranA saMsargone parityAga karIne huM ekale saMyamamArge vicaraNa karIza, A prakArane saMkalpa jeNe karyo che, e puruSa ja sAdhu bhanI che: // For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 203 chAyA-mUkSmeNa taM parikramya channapadena striyo mandAH / Ayamapi tA jAnaMti yathA zliSyanti bhikSava eke // 2 // anvayArtha:--(maMdA ityio ) mandAstriyA=kAmodrekavidhAyitayA vivekavi. kalAH (taM parikkamma) taM sAdhu parikramya tat samIyamAgatya (channapaeNa) channapadena kapaTajAlena taM bhraMzayanti (tA) tA:-striyaH (unnAyapi) upAyamapi (jANaMsu) jAnaMti (jahA ege bhikkhuNo) yathA eke bhikSA-sAdhavaH (lissaMti) zliSyanti tathAvidhakarmodayAt tAsu saMgamupayAntIti // 2 // ___ isa prakAra ke manobhAvoM meM sthita sAdhu ke samakSa vivekahIna strI janoM ke samparka se jo paristhiti utpanna hotI hai, use sUtrakAra dikha. lAte haiM-'suhumeNaM taM' ityAdi / __ zabdArtha-'maMdA isthi mo-mandA striyaH' avivekinI striyAM 'muSTumeNaM sUkSmeNa' kapaTase 'taM parikamma-taM parikramba' sAdhuke pAsa Akara 'channapaeNa-channapadena' kapaTajAlase athavA gUDhArtha zabda se bhraSTa karane kA prayatna karatI hai 'tA-tAH' ve striyA~ 'unvAyaMpi-upAyamapi' upAya bhI jANati-jAnanti' jAnatI hai 'jahA ege bhikkhuNo-yathA eke bhikSaSA' jisase koI sAdhu 'lissaMti-zliSyanti' unake sAtha saMga karate haiM // 2 // ____ anvayArtha--kAmodreka utpanna karane ke kAraNa vivekahIna striyA~ usa sAdhu ke samIpa Akara aura kapaTa kA jAla bichAkara use bhraSTa karatI hai / ve upAya ko bhI jAnatI haiM aura samajhatI haiM ki koI koI A prakAranA saMka9papUrvaka sAdhuparyAya svIkAranAra sAdhunI sAthe viveka hIna strIone saMparka thavAthI je paristhiti pedA thAya che, tenuM sUtrakAra ve ni3595 42 cha.-'suTumeNaM taM' tyA zA-'maMdA ithio-gandA striyaH' avivANI striyA 'suhumeNaM-sUkSmeNa' 454thI 'taM parikA-taM parikramya' sAdhunI pAse mApIne 'channapaeNa- chamnapadena' kapaTa jALathI athavA gUDha arthavALA zabdathI sAdhune bhraSTa karavAno prayatna kare che. 'tA-tAH' te liyo 'unyAyaSi-upAyamapi' pAya 55 'jANaMti-jAnanti' naye cha. 'jahA ege bhikkhugo-yathA eke bhikSA mAthI / sAdhu 'lissaMti-zliSyanti' tanI sAthai sa 40 se . // 2 // sUtrArtha_vivekahIne strIo te sAdhunI pAse AvIne, kapaTajALa bichAvIne kAme utpanna karanArI pitAnI ceSTAo dvArA te sAdhune saMyama bhraSTa kare che. teo tene phasAvavAnI yuktio jANatI hoya che ane samajatI For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAgalo TIkA--'maMdA ithio' mandA: kAmamacAlakatayA sadasadvivekarahitAH 'isthio striyA 'ta' taM mahApuruSa sAdhum 'muhumeNa' sUkSmeNa-darzanamAMgalikanimittena 'chamapaeNa' chamapadena-kapaTajAlena parikAmma' parikramya-sAdhusamIpamAgatya, athavA parAkramya abhibhUya vyAmohayanti sAdhum / zIlAt pAsayanti iti yAvat / triyo hi mAyApadhAnAH / nanu kathaM tAH zIlavantaM jAgarukamapi vyAmohayanti-ityata Aha-uvAyapi / ityAdi / 'uvvAyaMpi' upAyamapi 'tAu jANaMsu' tAH jAnanti mAyApadhAnAH bhikSu rAga ke vazIbhUta ho jAte haiM-karmodaya se strI ke sAtha saMsarga kara lete haiM // 2 // . TIkArtha--kAmavAsanA ko prajvalita kara dene vAlI hone ke kAraNa jo sat aura asat ke viveka se rahita hai aisI manda striyAM mahApuruSa sAdhu ke pAsa darzana yA mAMgalika zravaNa ke bahAne se kapaTa kA jAla phailAkara AtI hai yA sAdhu ko mohita karatI hai arthAt zIla se yuta karatI haiN| striyoM meM mAyAcAra kI pradhAnatA hotI hai / kahA bhI haigusa padoM dvArA yA gupta nAma ke dvArA yA madhura bhASaNa karake ve apanA jAla phailAtI haiN| . striyAM zIlavAn aura sAvadhAna puruSa ko kisa prakAra mohita kara hotI hai / isa prazna kA uttara dete hue kahA gayA hai ve striyAM mohita hoya che ke kaI kaI bhikSu e rAgane vazIbhUta thaIne strInI sAthe saMsarga karI le che. rakSA TIkAryuM-kAmavAsanAne prajavalita karanArI hovAne kAraNe je strIe sata ane asatnA vivekathI rahita che, evI mamati strio darzana karavAne bahAne athavA pravacana ke mAMgalika zravaNa karavAne bahAne sAdhunI pAse Ave che, ane pitAnI kapaTajALa bichAvIne sAdhune pitAnI tarapha AkarSavAne prayatna kare che. tene pariNAme kaI kaI sAdhu saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che. cie mAyAcAramAM nipuNa hoya che. kahyuM paNa che ke - * "Ie gupta pade dvArA gupta nAma dvArA athavA madhura vANu kAza pitAnI kapaTajALa phelAve che." strIo zIlavAna ane sAvadhAna puruSane kevI rIte mohita kare che? . A praznano uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke sio puruSane mAhita karavAnA evA upAye paNa jANatI hoya che ke je upAya ajamAvIne te For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI kA pra.zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam ziyaH vyAmohopAyamapi / 'jahAM yathA 'ege' eke 'mikkhuNo' bhikSukAH 'lirasaMti' liSyanti / vivekino'pi sAdhavaH tathAvidhakarmodayAva tasyAH saMgaM kurvantIti // 2 // mUlam-pAle bhisaM NisIyati abhikkhaNaM posavetthaM prihiti| kAyaM ahe vi daMsaMti bAhU uddha, kakhamaNuvaje // 3 // chAyA-pArzve bhRzaM niSIdanti abhISaNaM poSavastraM paridhAti / kAyamadhopi darzayati bAhumuddhasya kakSAmanuvrajet // 3 // anvayArthaH-(pAse) pArzve sAdhoH samIpe (bhisaM) bhRzamatyartham (nisIyaMti) upavizanti (abhivAvage) abhIkSaNa-nirantaraM (posavatthaM ) poSavastraM kAmoddIpakakarane kA aisA upAya bhI jAnatI hai, jisase vivekazIla sAdhu bhI unakA saMsarga karane ko udyata ho jAte haiM // 2 // zabdArtha--'pAse-pAce' sAdhuke nikaTa 'bhisa-bhRzam ' aspanta 'NisIyaMti-niSIdanti' baiThatI hai 'abhikkharNa-abhIkSaNam' nirantara 'posavatthaM-poSavastram' kAmottejaka sundara vastra parihitI-paridadhati' pahinatI hai 'ahe vikAya-adhopi kAyam' zarIra ke nIce ke bhAgako bhI 'dasaMti-darzayanti' dikhalAtI hai 'pAhU uddhaTu-bAhumuddhRtya' tathA bhujA ko uThAkara 'kakkhamaNuvyaje-kakSAmanuvrajeyuH' kAkha dikhAkara sAdhuke sAmane jAtI hai // 3 // ___ anvayArtha--ve sAdhu ke samIpa meM bAra bAra jaMghA Adi ughADakara use dikhalAtI huI baiThatI haiM kAmoddIpaka vastra pahanatI haiM zarIra ke vikazIla sAdhune paNa pitAne saMsarga karavAne lalacAvI zake che. tenI kapaTajALamAM phasAIne bhalabhalA sAdhuo saMyamabhraSTa thaI jAya che. mArA te sTie sAdhune mAhita karavA mATe zuM zuM kare che, te have suutr||2 matAve - zAya---'pAse-pAzveM' sAdhunI sabhI2 'bhisa-bhRzam' atyanta 'NisI yanti -niSIdanti' se che. 'abhikkhaNaM-abhIkSaNam' meza posavastha-poSavastram' mAta suMdara para parihiMtI-paridadhati' 592 cha. 'ahe vi kAyaM-adho pi kAyam' zarIranI nAyanA mAyane 55 'daMsaMti darzayanti' matAve che. 'bAhUuddhaTu-bAhamuddhRtya' tathA ya ya 4zana 'kastramaNuvvaje-kakSAmanuvrajeyuH' mAkhana bhAga batAvIne sAdhunI sAme jAya che. 3 sUtrArtha te pitAnI jAMdha Adi kAmoddhipaka aMge dabAya evI rIte bese che, kAmAdipaka vare dhAraNa kare che, zarIranA adhobhAgane dekhADe che, For Private And Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 sUtrakRtAGgasUtra madhovastra (parihiti) paridadhati dhArayati (ahe vi kArya) adhopi kArya -kAyAdhobhAgamapi (dasati) darzayanti (bAhUuddha9) bAhumuddhRtya bAhU UrvIkRtya (kakkhaM) kakSAM ca darzayanti (aNubbaje) anuvajeyuH sAdhvabhimukha vrajeyuH gaccheyuriti // 3 // TIkA--'pAse' pArca-samIpamAgatya 'bhisaM' bhRzamasyartham , atisnehamAvikutyiH / 'NisIyaMti' niSIdanti-vizvAsamutpAdayitumupavizanti / 'posavastha' poSavastram , kAmotpAdakaM manojJaprayo vastram / 'abhikkha' abhIkSNaM, anekazaH zithilAdivyAjena / 'parihite' paridadhati, sAdhoyAmohanAya baddhamapi vastraM zithilIkRtya punaH punarapi baghnanti / tathA-'ahe vikAyaM' kAyama' adhaHkAyaM jaghanAdika kAmoddIpakam / 'dasaMti' darzayanita-prakaTayani / tathA-'bAhu urdu' bAhumuddhRtyakakSaM darzayanti ca 'aNubaje' anuvrajeyu -anukUlaM svAbhipretasthalaM vrajeyuH-tathA gaccheyuriti / khiyAH sAdhUnAM pratAraNAya sAdhusamIpamaviza pena tiSThanti / tathAnirantaraM-hahamapi vastraM zithilamiti kRtvA punaH punarbadhnanti / zarIrasyA'parabhAgaM sAdhave adhobhAga ko dikhalAtI haiM bhujAeM U cI karake, kAMkhoM ko dikhalA. kara sAdhu ke sAmane jAtI haiM // 3 // , TIkArtha--striyAM sAdhu ke samIpa Akara atyanta gADhA prema prakaTa karatI haiM / vizvAsa utpanna karane ke lie pAsa meM baiTha jAtI haiM, kAma varddhaka manojJa vastra ko bAra bAra DholA karane ke mitra se ThIka karatI haiM arthAt sAdhu ko mohita karane ke lie baMdhe hue vastra ko bhI DholA karake punaH bAMdhatI haiM / jaMvA Adi zarIra ke adhobhAga ko dikhalAtI haiM / kAMkhoM ko dikhalAtI huI calatI haiM / tAtparya yaha hai ki sAdhuoM ko Thagane ke lie striyAM unake pAsa bAra pAra AtI haiM / kasakara pahane vastra ko bhI DhIlA karake bAra bAra ane sAdhunI samakSa jaIne koI paNa nimitte bhujAo UMcI karIne kAraNe (Anal) prazana 3re cha. // 3 // TIkArthI-strio sAdhunI pAse jaIne temanA pratyene pitAne gata prema prakaTa kare che, vizva sa utpanna karavAne mATe te sAdhunI pAse jaIne besI jAya che. sAdhunI kAmavAsanAne prajalita karavA mATe te zarIrane custa paNe bAMdhelA ke vITelA vastrane DhIluM karIne pharI bAMdhe che. jAMgha Adi zarIranA bhAgone batAve che, ane pitAnI kAnuM pradarzana karatI rahe che. - A samasta kathanano bhAvArtha e che ke sAdhuone phasAvavAne mATe strio vAraMvAra temanI pAse jAya che, zarIra para custa pahelAM vastrone vAraM For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISaha nirUpaNam 207 darzayanti, kiMbahunA bAhU UddhavakRtya svakamapi pradarzayanti, tato'nukUlaM sthAna vrajanti ete hi prakArAH puruSavyAmohAya mavantIti kAmazAstre prasiddhA, iti bhAtraH | 3 | mUlam - sayaNAsaNehiM jogehiM itthiMo egayAM nimaMtaMti / eNyANi cetra se 'jAMNe pAsaNi virUvaruvANi // 4 // chAyA -- zayanAsanena yogyena striya ekadA nimaMtrayanti / etAni caiva sa jAnIyAt pAzAn virUparUpAn // 4 // anvayArthaH -- ( egayA) ekadA-kadAcit (itthIo) khiyaH (joggehiM) yogyaiH upabhogayogyaiH (yAsaNe hiM) zayanAzanena (nimaMtaMti) nimaMtrayanti sAdhum bAMdhane kA bahAnA karatI haiN| zarIra ke nimna bhAga ko unheM dikha lAtI haiN| bhujAeM UMcI karake aura apanI kAMkheM dikhalAkara anukUla sthAna meM jAtI haiM // 3 // zabdArtha - ' egayA - ekadA ' kisI samaya 'irithao - striyaH' striyAM 'joge hiM- yogyena' upabhoga karane yogya 'sapaNAsaNehiM - zayanAsanaiH' palaMga aura Asana AdikA upabhoga karane ke liye 'NimaMtati-nimaMtrayanti' sAdhuko AmaMtraNa detI hai paraMtu 'se- saH' vaha sAdhu 'eyANietAni ' inhIM saba bAtoM ko 'virUvarUyANi - virUparUpAn' aneka prakAra ke 'pAsANi pAzAna' pAzabandhana 'jANe - jAnIyAt ' jAne ||4|| anvayArtha - - kabhI kabhI khiyAM upabhoga ke yogya zayyA (bichaunA) aura Asana ke lie sAdhu ko AmaMtrita karatI haiM, parantu sAdhu una zayyA AsanoM kI vividha prakAra ke karmoM kA bandhana samajhe ||4 // vAra dvIdhu' karIne pharI ThIka karavAnA DhoMga kare che, peAtAnA zarIranA AdhA bhAgeAne batAvIne tathA kAI paNa bahAne bhujAe UMcI karIne banne pagale batAvIne sAdhunI jhAmavAsanAne praddIpta karavAnA prayatna kare che. ghaNA zabdArtha' - ' egayA - ekadA ' / samaye 'itthio - striyaH' striyo 'jogehi -yogyena' upaloga 42vA yogya 'khapaNAsaNehiM - zayanAsanaiH' yasa nmane sana vigerenA upaloga 42vA mATe 'NimaMtati - nimaMtrayanti' sAdhune sAMbhatra re che 52'tu 'se - saH' te sAdhu 'eyANi - etAni' yA tamAma vAtAne 'virUvarUvANi - virUparUpAn' ne amaranA 'pAkhANi pAzAn' pAza bandhanAne 'jANejAnIyAt sama se, // 4 // sUtrA--kAi koI vakhata strio upabhAgane cAgya zayyA ane zAsananA svIkAra karavAne mATe sAdhune Agraha kare che, parantu te zayya For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parantu 'se' sa sAdhuH (eyANi) etAni-zayanAsanAdIni (virUnarUvANi) virUparUpAnanekapakArakAn (pAsANi) pAzAm (jANe) jAnIyAt iti // 4 // TIkA-'egayA' ekadA ekasmin kAle deze ca ekAntadezakAlAdau / 'sayaNAsaNehi' zayanA''sanaH, zayanaM zayyA paryakAdikam / AsanaM saparicchadasopadhAnasavitAnamAsanam / te:-punaH punaH, 'joggehi' yogyaiH tatkAlocito. pabhogayogye 'dugdhaphenasamA zayyA' ityukteH / itthIo' striyA-kAminya: 'NimaMtaMti' nimaMtrayanti-mArthayanti sAdhum / 'se' sa sAdhuH paramArthadarzI 'eyANi' etAni-zayanA''sananimaMtraNAdIni 'virUvarUvANi-virUparUpAn-anekapakArakAn 'pAsANi' pAzAn strIsaMbaMdhakAriNaH / 'jANe' jAnIyAditi / ____ ayaM bhAvaH-striyo hi prAyaH bAsannavastugrAhiNyo bhavanti, latAdivat / _TIkArtha--kisI samaya aura kisI jagaha yA ekAnta dezakAla meM triyAM sAdhu ko upabhoga ke yogya zayyA (vizainA) evaM Asana ke liye pArthanA karatI haiM / paryaGka palaMga Adi zayyA kahalAte haiM aura Asana vaha hai jisa para vistara vichA ho, takiyA lagA ho aura Upara se caMdobA lagA ho kahA jAtA hai ki zayyA dugdhaphena ke sadRza hotI hai| kintu sAdhu ko samajha lenA cAhie ki zayana Asana Adi ke liye jo nimaMtraNa hai so sAdhu ko phaMsAne ke lie nAnAprakAra ke jAla haiN| __ tAtparya yaha hai striyAM prAyaH samIpavartI vastu ko hI latA ke samAna grahaNa karatI haiM / jaise latA Adi samIpavartI ko hI pariveSTita karatI tathA Asanane vividha prakAranA karmonA bandhanarUpa samajIne sAdhue temane avIkAra kara joIe, kA DhIphAIkyAreka koI ekAnta sthAnamAM strio koI suMdara zamyA bichAvIne athavA Asana goThavIne tene upaga karavAne mATe sAdhune vinave che. zayana karavAne mATe palaMga athavA khATalA para bichAvela bichAnAne zammA kahe che. besavAne mATe pAtharaNuM, gAdI adi pAtharIne, pAchaLa takiya goThavIne tathA upara caMdare tANane je besavA mATenI vyavasthA karAyA che tene Asana kahe che. te zA dUdhanA phINa jevI hoya che. paraMtu A e samajI levuM joIe ke zayyA, Asana AdinA upalega mATenI sionI te prArthanAo te temane saMyamanA mArgethI bhraSTa karavAnI kapaTa jALa ja che. jema latA samIpavartI vastune ja vIMTaLAI jAya che, e ja pramANe For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNamra yathA latAdayaH svasamIpavattinameva bhajante na daravartinaH tathaiva striyopi / taduktam 'Asannameva yuvatibhanate manuSyaM vidyAvihInamakulInamasaMskRtaM vA / pAyeNa bhUmipatayaH pramadA latAzva yaH pArvato vasati taM pariveSTayanti // 1 // api ca--aMtha vA nivaM vA anbhAsaguNeNa Arahai vallI / evaM isvibho vi ya jaM AsannaM tamiccheti // 1 // ' chAyA--Amra vA nimbaM vA abhyAsaguNena Arohati vllii| evaM striyopi ca ya Asanastamicchanti // 1 // 'natA rUpaM parIkSante nAsAM vayasi sNsthitiH| surUpaM vA virUpaM vA pumAnityeva bhujyate / / 1 / ' haiM, dUravartI ko nahIM, usI prakAra striyAM bhii| kahA bhI hai-- ___ 'taruNI strI samIpavartI puruSa ko hI sevana karatI hai, cAhe vaha vidyAvihIna ho, kulahIna ho yA saMskArahIna ho| yaha ThIka hI hai kyoMki rAjA, ramaNI aura latA usI ko gherate haiM jo unake pAsa meM rahatA hai| aura kahA bhI hai__'cAhe Ama ho, cAhe nIma, vela usI kA Azraya letI hai jo usake nikaTa ho| yahI pAta striyoM ke viSaya meM bhI hai| ve bhI usI kI icchA karatI haiM jo unake samIpa rahatA ho| ____'ye triyAM na to rUpa ko dekhanI haiM aura na vaya (avasthA) kA hI vicAra karatI haiM / puruSa cAhe sundara ho yA asundara, ve puruSa hone ke kAraNa hI usakA paribhoga karatI haiN|' siMe paNa pitAnI kAmavAsanA saMtoSavA mATe samIpavartI purUSanuM ja sevana kare che. kahyuM paNa che ke- taruNI striya samIpavatI purUSanuM ja sevana kare che. te vidyAvihIna, kuLahIna athavA saMskArahIna hoya te paNa tenI paravA karyA vinA tenI sAthe kAmaga seve che. kahyuM paNa che keramaNI ane latA temane ja gherI le che ke jeo temanI pAse ja rahetA hoya che." jema latA pitAnI samIpamAM rahetA vRkSano AdhAra letI vakhate tenI jAti Adine vicAra karyA vinA AMbe, lImaDe vagere keIpaNa samIpavartI vRkSane Azraya le che, e ja pramANe khrie paNa pitAnI samIpamAM rahelA puruSanI ja IcchA kare che. teo tenA rUpa, vaya Adine vicAra karatI nathI. bhale te suMdara hoya ke asuMdara hoya, paraMtu puruSa hovAne kAraNe ja teo tene pariga kare che sa0 27 For Private And Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ... gAvastRNAmivAraNye mArthayanti navaM navam ityaadi| tadevaMbhUtAH striyaH iti samyag jJAtvA sAdhuH tAbhiH saha saMbandhaM naiva kuryAt / 'yataH strINAM saMbandhaH sarvathA duSparihAyoM bhavati / taduktam 'jaM icchasi ghettuM jai puci taM AmiseNa giNDAhi / AmisapAsanibaddho kAhiha kajja ajnaM vA // 1 // chAyA--yamicchasi grahItuM yadi pUrva mAmiSeNa gRhANa / AmiSapAzanibaddhaH kariSyati kAryamakArya vA // yathA vadhikaH sAmiSaDizena matszAdikaM parigRhya taM vyApAdayati tathemAH vAmanayanAH valguhAsasevAdibhiH puruSaM pAzacittA raktaM naraM niSpIDayanti / ataH svahitamicchatA dUta eva tyAjyAH vAmanayanAH iti // 4 // 'jaise gAe~ naye naye ghAsa kI abhilASA karatI haiM, usI prakAra striyAM bhI naye naye puruSa kI kAmanA karatI haiN| . striyoM kI aisI prakRti ko samyak prakAra se samajhakara sAdhu unake sAtha sambandha sthApita na kare, kyoMki striyoM ke saMsarga se bacanA bahuta , kaThina hotA hai / kahA bhI hai.. yadi tuma striyoM se koI vastu grahaNa karanA cAhate ho to use AmiSa samajho arthAt lubhAne vAlI vastu samajho usake pAza meM phaMsA huA puruSa kArya aura akArya sabhI kucha kara baiThatA hai| jaiple vadhika (macchImAra) mAMsayukta ghaDiza se matsya Adi ko pakaDakara use mAra DAlatA hai, usI prakAra ye striyAM bilAsa, hAsa sevA Adi ke dvArA puruSa ko apane pAza meM phaMsA kara anurakta thane hue usa jevI rIte gAyo navAM navAM ghAsanI abhilASA kare che, e ja pramANe cio paNa navA navA puruSanI hAmanA kare che. strione A prakArane svabhAva hoya che, e vAtane samajI laIne sAdhue temane saMparka rAkhavo joIe nahIM, kAraNa ke temanA saMsargathI saMyamanuM pAlana karavuM kaThaNa thaI jAya che. kahyuM paNa che ke - je tame strionI pAsethI koI vastune grahaNa karavA IcchatA he, te tene AmiSa (mAMsanA jevI tyAga karavA lAyaka) lalacAvanArI samaje. tene pAzamAM phasAyele mANasa kArya ane akArya samajavAne viveka gumAvI bese che, jevI rIte mAchImAra mAMsayukta jALa Adi vaDe matsya Adine pakaDIne temane mArI nAkhe che, e ja pramANe siMe vilAsa, hAsa, sevA Adi For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam ra mUlam - no tAsu kkhu saMdhejI nauvi ya sAhasa samabhijANe / sahiyAM viharejA evameppA surakkhiMo hoI // 5 // chAyA--na tAsu cakSuH saMdadhyAt nApi ca sAhasaM samabhijAnIyAt / na sahitopi viharet etramAtmA surakSito bhavati ||5|| anvayArthaH - ( tAsu ) tAsu strISu ( cakkhU ) cakSurnetraM (no) na ( saMdhejjA) saMdadhyAt =na saMyojayet (noci ya) nApi ca ( sAhasaM samabhijANe) sAhasaM samabhijAnIyAt - sAhasamakArya karaNaM tatpArthanayA pratipadyeta naiva (sahiyaM tri) sahitopi - tayA ( No viharejja () no viharet=yAvAdyAmAntaram ( evaM ) evamuparoktaprakAreNa (appA) AtmA - svakIyaH (surakkhiyo hoi) surakSito bhavati-asaMyamebhya iti // 5 // puruSa ko cUma letI hai| ataeva jo apanA hita cAhatA hai use dUra se hI striyoM kA tyAga kara denA ucita hai || 4 || zabdArtha - 'tAsu tAsu' una striyoM para 'cakkhU cakSuH' AMkha 'nosaMghejjA- na saMdadhyAt' na lagAye 'no vi ya-nApi ca' tathA unake sAtha 'sAhasaM samabhijANe - sAhasaM samabhijAnIyAt' kukarma karane ke liye bhI saMmati na deveM' 'sahiyaM vi-sahito'pi unake sAtha 'No viharejjA-to viharet' grAma Adi jAne ke liye bihAra na kare 'evaM evam' isa prakAra 'appA - AtmA' sAdhu kA AtmA ' surakkhiyo hoha - surakSito bhavati' asaMyama se surakSita rahatA hai | 5|| anvayArtha - sAdhu striyoM para dRSTi na DAle yA unake netra se apane netra na milAve na usake kahane para koI akArya kare na usake sAtha bihAra kare / isI prakAra se AtmA surakSita hotA hai ||5|| dvArA purUSane peAtAnA pAzamAM phasAvIne anurakta anelA te purUSane cUsI le che-tenA zIlanu` skhalana karAve che. tethI je keAi purUSa peAtAnuM hita cAhatA hAya teNe srIbeAthI dUra ja rahevuM joie. 54mA zabdArtha - ' tAsu tAsu' se khiyo para 'cakkhU - cakSuH' mAM 'no saMghejjA -na saMdadhyAt sagAve nahIM 'no vi ya-nApi ca' tathA tejInI sAthai 'sAhasaM sama bhijANe - bAisa samabhijAnIyAt mAnI saMbhatI pazu na yAce 'sahiya vi- sahito'pi telInI sAthai 'No triirejjA-no viharet' nAma vigere nA bhATe vihAra nazye. 'evaM - evam' A rIte 'appA - AtmA' sAdhuna AtmA 'surakkhiyo hoI - surakSito bhavati' asaMyamayI surakSita rahe che. yA r For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtra TIkA--'tAsu' tAmu-strISu 'no' naiva kathamapi 'cakkhu' cakSuH netram 'saMdhejA' saMdadhyAt-saMyojayet kadAcidapi strIcakSuSi sAnurAga svacakSurna nivezayet na pazyedityarthaH / yadi kadAcityayojanaM bhavet tadApi avajJAvadeva sA nirIkSagIyA / taduktam-- 'kArye'pISanmatimAn nirIkSate yoSidaMgamasthirayA / / asnigdhayAdRzAvajJayA hyakupito'pi kupita iv||1||' 'novi ya' nApi ca 'sAhasaM samabhijANe' sAhasaM kukRtyakaraNam tadIyamArthanasa samanujAnIyAt , svIkuryAt / yathA saMgrAmAvataraNamatIva duHkhadAyi, tathA strIsako narakAdi duHkhAnAM kAraNaM bhavati / 'yo sahiyaM viharejjA' no sahito viharet TIkArtha--sAdhu ko cAhiye ki vaha kisI bhI strI kI dRSTi ke sAtha apanI dRSTi na milAve / kadAcit koI prayojana ho aura dekhanA hI paDe to avajJA kI dRSTi se hI dekhe / kahA bhI hai-'kArya' ityaadi| _ 'buddhimAn puruSa prayojana hone para strI ke zarIra ko dekhatA bhI hai to. thoDI sI dera taka hI dekhatA hai aura vaha bhI asthira tathA anumagahIna dRSTi se / vaha aisI avajJApUrNa dRSTi se dekhatA hai ki kupita na hone para bhI kupita sA pratIta hotA hai|' sAdhu strI kI prArthanA para koI kukRtya karanA svIkAra na kare / se saMgrAma meM utaranA atyanta duHkhaprada hotA hai, usI prakAra strI kA - sUtrArtha-sAdhue strio tarapha najara paNa phekavI joIe nahIM. teNe. sInI daSTi sAthe pitAnI daSTi meLavavI joIe nahIM. teNe tenA kahevAthI koi akArya karavuM nahIM ane tenI sAthe vicAravuM joIe nahIM. A pramANe karavAthI ja tene AtmA surakSita rahe che. paNa TIkAthe-sAdhue kadI paNa keI strInI daSTi sAthe pitAnI daSTi meLavavI joIe nahIM. kadAca kaI prajanane kAraNe strI sAme najara karavI paDe, te pakSAnISTiyana tanI sAmane'nye. yuM 55 cha -'kArya' tyAla vivekavAn puruSa koI prayajanane kAraNe strInA zarIra para najara nAkhe che, tyAre paNa tenI sAme asthira ane anurAgahIna daSTithI ja dekhe che. te tenI sAme evI avajJApUrNa daSTie dekhe che ke kupita na hovA chatAM paNa kapita je lAge che." * sI game teTalI vinaMtI kare, te paNa sAdhue kaI kukRtya karavAnuM svIkAravuM joIe nahIM. jevI rIte saMgrAmamAM utaranArane atyanta dukhane For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 213 tathA naiva kadAcidapi strIbhiH sAkaM grAmAdau viharet / api zabdAt ekAsanastho'pi tayA saha na bhavet / yato mahApApaM sAdhUnAM strIbhiH saha saMbandha iti| taduktam 'mAtrA svasrA duhitrA vA na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmo vidvAMsamapi karSati // 1 // taptAGgArasamA nArI ghRtakummasamaH pumAn / tasmAt ghRtaM ca bahiM ca naikatra sthApayedbudhaH // 1 // iti / saMga naraka Adi duHkhoM kA kAraNa hotA hai| isake atirikta sAdhu strI ke sAtha grAma Adi meM vihAra na kreN| 'api' zabda se yaha sUcita hotA hai ki kabhI strI ke sAtha eka Asana para bhI na baitthe| sAdhuoM kA striyoM ke sAtha sampandha honA mahApApa kA kAraNa hai| kahA bhI hai-'mAtrA svastrA' ityAdi / 'mAtA pahina aura putrI ke sAtha bhI ekAnta meM nahIM baiThanA cAhie, kyoMki indriyA~ balavAna hotI haiM aura ve vidhAna puruSa ko bhI AkarSita kara letI haiM / ' phira bhI 'taptAGgAra samA' ityAdi / ___'nArI tape hue aMgAra ke samAna hai aura puruSa ghI ke ghaDe ke samAna hai / ataeva budvimAn puruSa agni aura ghI ko eka hI sthAna para sthApita na kre| anubhava karavo paDe che, eja pramANe strIne saMgamAM anurakta thanAra puruSane narakAdinA dukhe veThavA paDe che. vaLI sAdhue strInI sAthe sAthe gAma AdimAM vicAravuM paNa joIe nahIM teNe strInI sAthe eka Asana para besavuM joIe nahIM. sAdhuone enI sAtheno saMbaMdha mahApApamAM kAraNabhUta bane che. kahyuM paNa che ke 'mAtrA svasrA' tyAha "sAdhue mAtA, putrI ke benanI sAthe paNa ekAntamAM besavuM joIe nahIM, kAraNa ke kAmavAsanA evI baLavAna vastu che ke te vidvAna puruSane paNuM AkarSI zake che. vaLI evuM paNa kahyuM che ke - 'taptAGgAra samA' ityAhi nArI prajavalita aMgArA samAna che ane puruSa ghInA ghaDA samAna che. tethI agni ane ghI samAna nArI ane puruSane samAgama bhAre anarthakArI samajavuM joIe. buddhimAna puruSe A kAraNe strIne samAgama sevA joIe nahIM For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 sUtrakRtAGgasUtre 'evamappA surakkhiyo hoi' eSamAtmA surakSito bhavati-evam-anena strIsammandhena virahita AtmA sarvebhyo'yasthAnebhyaH surakSito bhavati / yataH sarveSAM pApAnAM sthAnam vanitA / ataH svahitamicchatA nareNa AsAM saMvandho dUrAdeva tyAjyo viSa. saMbandhavat iti 5 // mUlam-AmaMtiya ussaviyA bhikkhu AyasA nimNtNti| ... eyANi ceva se jANe sadANi virUMvarUvANi // 6 // chAyA--AmAnya ucchrAyya bhikSumAtmanA nimantrayanti / etAMzcaiva sa jAnIyAt zabdAna virUparUpAn / 6 // isa prakAra jo AtmA strI ke samparka se bacA rahatA hai, vahI saba burAiyoM se bacA rahatA hai kyoMki strI samasta pApoM kA sthAna hai| ataeva apanA hita cAhane vAle puruSa ko inakA sambandha, viSa sambandha kI mAMti dUra se hI tyAga denA cAhie // 5 // - zabdArtha--'AmaMtiya-Amanya' striyAM sAdhuko saMketa dekara arthAt maiM Apake pAsa amuka samaya AuMgI ityAdi prakAra se AmaMtraNa dekara 'ussaviyA-ucchrAyaya' aura aneka prakAra ke vArtAlApa se vizvAsa dekara 'bhikkhu-bhikSum' sAdhuko 'AyasA-AtmanA' apane sAtha bhoga bhogane ke liye nimaMtati-nimaMtrayanti' prArthanA karate haiM ataH 'se-saH' vaha sAdhu 'eyANi sahANi-etAn zabdAn' strI saMbandhI ina zabdoM ko 'virUvarUvANi-virUparUpAn' aneka prakAra ke pAzabandhana ke sAmAna 'jANe-jAnIyAt ' samaje // 6 // A prakAre je A-mA strInA saMparkathI bacI zake che, e ja AtmA badhA dezothI mukta rahI zake che, kAraNa ke strI samasta pAponuM sthAna che. tethI AtmakalyANa cAhatA puruSoe strInA samAgamane viSa samAna gaNIne tenAthI dUra ja rahevuM joIe. pA zAya-- 'AmaMtiya-Amantrya' riyo sAdhune satarAne yAt ApanI pAse amuka samaye AvIza vigere prakArathI AmaMtraNa ApIne kahyuMviyaa-unnyy' tamA bhane 542 qafatul vighAsa ugavIna bhimkhu -bhikSum' sAdhune 'AyasA-AtmanA' pAtAnI sAdhe // 11 // bhATa 'nimaMtaMti-nimantrayanti' prArthanA re che. 'se-saH' te sAdhu 'eyANi sadANietAn zabdAn' zrI sImA zaNhone 'virUvarUvANi-virUparUpAn' bhne| 12na! pAza cananI ma 'jANe-jAnIyAt' samo. // 6 // For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpam 215 anvayArthaH--(AmaMtiya) AmaMtrya (ussaviyA) ucchU,mya-vizvAsamu pAdya (AyasA) AtmanA-svakayA bhogaM kattuM (bhikkhu) bhikSu sAdhu (nimaMtaMti) nima trayanti-prArthayanti striyaH / (se) saH-sAdhuH (eyANi sadANi) etAna zabdAn (virUvarUvANi) virUparUpAn-anekaprakArAn pAzabandhAniva (jANe) jAnIyAditi // 6 // TIkA-'AmaMtiya' Amanya, strI sAdhu saMketaM datvA arthagatyA'hamidAnImayukasthAnaM gamiSyAmi, bhavatA'pi tadAnIntatraiva Agantavyamiti svAbhimAyeNA''mantraNaM datvA / 'ustaviya' ucchrAga-vizvAsamutpAdya vividhaakyrcnaadinaa| 'AyasA' AtmanAsakA sahopabhogAya / 'nimaMti' nimantrayanti, nimantraNaM dadAti prArthayaMtIti yAvat / 'eyANi sadANi' etAn zabdAn-strI saMbandhinaH zamAna zabdAdIn viSayAn / 'nirUvarUvANi' virUparUhan-vividha prakArAn 'se' saH sAdhuH yathA ine strI saMvaddhAH sarve'pi zabdAdayo lipAH narakAdihetutvAdanartha___ anvayArtha--striyAM sAdhu ko AmaMtrita karake vizvAsa utpanna karake apane sAtha bhoga karane ke lie nimaMtrita karatI hai / sAdhu isa prakAra ke zabdoM ko pAzayandha (jAla) samajhe // 6 // TIkArtha-strI sAdhu ko saMketa karake AmaMtraNa detI hai ki maiM aya amuka sthAna para jaauuNgii| Apa bhI vahIM para A jaanaa| isa prakAra apane abhiprAya ke anusAra AmaMtraNa dekara vividha prakAra kI vAkya racanA dvArA vizvAza utpanna karatI hai aura phira apane sAtha upabhoga karane ke liye prArthanA karatI hai / strI saMbaMdhI ina zabdoM ko yA zabda Adi viSayoM ko sAdhu nAnA prakAra ke pAzavandhana samajhe / sAdhu ko samajhanA cAhiye ki strI saMbaMdhI sabhI zabdAdi viSaya narakAdi ke sUtrArtha - strIe sAdhune AmaMtrita karIne, vizvAsa utpanna karIne, pitAnI sAthe bhega bheLavavAnI vinaMtI kare che. strinAM A prakAranAM vacanone sAdhuoe pAzaba (jALa)rUpa samajavA. dA TIkAtha-strI sAdhune saMketa dvArA evuM samajAve che ke huM amuka thaLe jauM chuM tame paNa tyAM AvI pahoMcajo A prakAre AmaMtraNa daIne te vividha prakAranI vAkya racanA dvArA sAdhune pitAnA pratye vizvAsa utpanna kare che. ane potAnI sAthe upabhegA karavAne vinave che. strInA A zabdone athavA zabda Adi viSayane sAdhue vividha prakAranA pAzabandharUpa samajavA joIe. teNe e vAta barAbara samajI levI joIe ke strIsaMbaMdhI saghaLA zabdAdi viSaye narakAdi durgatinA kAraNabhUta hovAthI anarthanAM mULa For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra mUlamiti jJaparijJayA vijAnIyAt / vijJAya tAna zabdAdIn strIsaMvaddhAna pariharet / viSasaMmizritamiSTAnna it iti / ete eva lalanA saMbaddhAH zabdAdayo narakapAzarUpAH / yathA vadhikapAzaviddho vanyaH pazuH klezamad bhavati, tathA strIpAza yaMtritaH pumAn duHkhamanubhavati iti // 6 // mUlam-maNe baMdhaNehi gehiM kalugaviNIyamuvagasittANaM / adu maMjulAI bhAsaMti ANaMvayaMti bhinnakahAhi // 7 // chAyA-mano bandhanairanekaiH karuNavinItamupakasya khalu / atha maMjulAni bhASante AjJApayanti bhinnakathAbhiH // 7 // kAraNa hone se anartha ke mUla haiM, aisA jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se viSamile moThe anna ke samAna unakA tyAga kare / yaha strI saMdhI zabdAdiviSaya naraka pAzarUpa haiN| jaise vadhika ke pAza meM paddha pazu kleza kA anubhava karatA hai, usI prakAra strI ke phaMde meM paDA huA puruSa duHkha kA anubhava karatA hai // 6 // zabdArtha--'Negehi-anekaiH' aneka prakAra ke 'maNadhaNehi-manoya. ndhanaH' manako AkarSIt karanevAle upAyoM ke dvArA tathA 'kaluNaviNIya. mukgasittA NaM-karuNavinItamupakasya khalu' karuNotpAdaka vAkya se evaM vinIta bhAvase sAdhuke pAsa Akara 'adu maMjulAI bhAsaMti-atha maMjulAni bhASante' madhura bhASaNa karatI hai 'bhinna kahAhi-bhima kathAbhiH aura kAmasaMbandhI kathAoM ke dvArA 'ANavayaMti-AjJApayanti' sAdhuko kliAsa karane ke liye AjJA denI hai // 7 // che. A vAta jJaparijJAthI jANIne pratyAkhyAna parijJA vaDe, viSamizrita anna samAna temane tyAga kare jaIe. A saMbaMdhI zabdAdi viSaye narakapAza rUpa che. jevI rIte pAradhInI jALamAM baMdhAyeluM pazu kaleza anubhave che, eja pramANe strInA phaMdAmAM phasAyele puruSa paNa duHkhane anubhava kare che. dA zahA-'Negehi-anekaiH' bhane prA2nA 'maNabaMdhaNehi-manobandhanaiH' bhanane ta 421.1 SIL 'kalugaviNIyamuvagasittA NaM karuNavinItamupakasya khalu' 43na pAyothI tathA vinItamAthI sAdhunI pAse mAnIne 'adu maMjulAI mAsaMti-atha maMjulAni bhASante' madhura bhASya 42 cha. 'bhinnakahAhibhinnakathAbhiH' tamA ma bhI thaa| dvaa2| 'ANavayaMti-AjJApayanti' sAdhune vilAsa 42vAnI mAjJA mApe cha. // 7 // For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 217 anvayArtha:--(Negehi) aneka (maNabaMdhaNehi) manobandhanaiH manohArakairupAyaiH (kalaNaviNIyamuvagasittA Na) karuNavinItamupakasya-karuNotpAdakavAkyena vinamra. bhAvena sAdhusamIpamAgatya khalu (adu maMjullAI bhAsaMti) atha maMjulAni bhASante (bhinna kahAdi) bhinnakathAbhiH-kAmasaMbandhivacanaprakAreNa (ANavayaMti) AjJApayanti -vilasitumiti // 7 // TIkA--'Negehi' anekai 'maNabaMdhaNehi manobandhanaiH, mano badhyate yaH prakAraiH tAni manobandhanAni, mNjulvcnaa'paaNgdrshnaaNgptynggdrshnaadiini| taduktam 'NAha! piya ! kaMta! sAniya! daiya ! jiyAo tumaM maha ! piosi / jIe jIyAmi ahaM pahurasi taM me sarIrassa // 1 // ' chAyA--nAtha kAnta miya svAmin dayita jIvAt tvaM mama piyo'si| jIvati jIvAmi ahaM prabhurasi tvaM me zarIrasya // 1 // he nAtha ! mama zarIrarakSaka ! he priya ! mama netrAbhirAma ! he kAnta ! mamAmilapitavastadAyaka ! he svAmin rakSaka ! he dayita ! mamopari sarvathA dayAkAraka ! ___ anvayArtha--striyA~ mana ko baddha karane vAle aneka upAyoM se karuNa evaM vinIta vacana bolakara samIpa AtI haiM aura madhura bhASaNa karatI haiN| kAmotpAdaka nAnA prakAra ke vacanoM se vilAsa karane ke lie kahatI haiM // 7 // TIkArtha--jinake dvArA mana baddha ho jAya aise madhura vacana, kaTAkSa, aMgopAMgoM kA darzana Adi manobandhana kahalAte haiN| kahA bhI hai'nAha' ityaadi| he nAtha ! arthAt mere zarIra ke rakSaka ! he he priya !kAnta ! arthAt mujhe manacAhI vastu pradAna karane vAle ! he svAmin ! he dayita! sUtrArtha-strIo manane mohita karanArA aneka upAyone tathA karuNa ane vinIta vacanene prayoga karIne mIThI mIThI vAta karIne sAdhune bharamAve che. vividha prakAranA kAmotpAdaka vacane vaDe te sAdhune kAma bhego pratye kheMcavAne prayatna kare che. ghaNA TIkAI-jenA dvArA mana baddha-hita thaI jAya evAM madhura vacane, kaTAkSa ane aMgepagene pradarzanane mabandhana kahe che. kahyuM paNa che ke 'nAha' tyAdi teo kahe che-he nAtha! (eTale ke mArA zarIranA rakSaka) he priya! 3 d! (bhane bhAnAmatI vastu mahAna 42nA), 21bhin! yita ! (mArA para dayA rAkhanArA) tame ja mArA jIvananA AdhAra che. tamArA sU0 28 For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18. sUtrakRtAGgasUtre svaM mama jIvAt-jovitAdapi piyo'si, tvayi jovatyevAha jIvAmi tvameva mama zarIrasya prabhurasi // 1 // ityAdi / anekaprakArakamadhurAlApAdiprapaJcaH sakaruNam / 'uvagasittANaM' upakasya upasaMzliSya, 'kam go' iti dhAtoH 'upa' upasarge tvApratyayasya lyapi upakasyeti rUpamA sAdhoH samIpamAgatyetyarthaH 'adu' atha 'maMjulAI" maMjulAni manojJa nAnAvidhavacanAni / 'mAsaMkhi' mAnate / uduktam _ 'mitamahuraribhitra pillarahi IlI kaDakakhAliehi / savigArehi varAga hiyayaM pihiyaM mayacchoe / / 2 / chAyA--mitamadhuraribhitajaliyatI patkaTAkSAptitaH / savikArairAkaM hRdayaM pihitaM mRgAkSyA / / 2 / / iti| tathA-'bhinna kahAhi bhinna kathAbhiH rahasyakathanaiH maithurasaMbaddhavacanaiH yatInAM cittamAkRSya taM maithunakaraNAya 'ANavayaMti' AjJApayanti kumArge mavartamanti / yathA svavazavartIdAsaH svasyAjJAmAtreNa kArya zubhamazubhaM vA karoti tathA svAjJAvazavartinamavagatya yatimapi pravartayati kukRtya karaNAyeti bhAvaH // 7 // arthAt mere Upara pUrNa dayA rakhane vAle ! tumhAre jIvita rahane para hI maiM jIvita huuN| tumhIM mere zarIra ke svAmI ho|' ... isa prakAra ke aneka madhura vacana kahakara aura samIpavartinI hokara mIThI mIThI bAteM karatI haiM / kahA bhI hai| 'mita madhura' ityaadi| - 'mRgAkSI ne parimita evaM nathura AlApoM se tathA kaTAkSa aura manda ha~sI Adi vikAroM se puruSa ke tuccha hRdaya ko DhAMka diyA hai| striyAM maithuna saMbandhI vacanoM se sAdhu ke citta ko apanI ora AkarSita karatI haiM aura maithuna karane kI AjJA detI haiM, use kumArga meM pravRtta karatI haiN| tAtparya yaha hai ki jaise apane adhIna meM rahA huA dAsa apanI vinA huM jIvI zakuM tema nathI. tame ja mArA zarIranA svAmI che." A prakAranA aneka vacane kahIne tathA mIThI mIThI vAta karIne te tene sayamayI zraSTa 42 he. dhuM 5 cha ?---'mitamadhura' yA "mRgAkSIe parimita ane madhura AlApa vaDe tathA kaTAkSe ane manda hAsya Adi vikAre vaDe puruSanA tuccha hRdayane DhAMkI dIdhuM che. strio maithuna viSayaka vAte vaDe sAdhunA cittane pitAnI tarapha AkarSe che, ane rothana sevavAnI preraNA ApIne tene kumArgamAM pravRtta kare che.' A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte gulAmanI pAse tene For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam api ca mUlam -sIhaM jahA va kuNimeNaM nivbhayamegecaraMtipAsaNaM / evitthiyADa baMdhati saMbuDaM egatiyamaNagAraM // 8 // chAyA - siMhaM yatrA mAMsena nirbhayamekavara pAzena / evaM siyo badhnanti saMvRtamekatayamanagaram // 8 // anvayArthaH - - (jA) yathA (niyaM) nirbhayaM gatabhayaM (ecaraMti) ekacaram (sI) siMham (kuNimeNaM) masina-pAsaM dacyA (pAseNaM) pAzena galatrAdinA (baMdhaMti) vanamti dhikAH ( evaM) evaM thaitra (itthiyAu) striyaH (saMburDa) saMhRtaM = AjJA ke anusAra acchA yA burA kArya karatA hai, usI prakAra striyAM sAdhu ko apane adhIna huA jAnakara use kukarma karane meM pravRtta karatI haiM // 7 // zabdArtha - 'jahA pathA' jaise nibbhayaM nirbhayam' bhayarahita 'ecaraMti - ekacaram' akelA hI vivaranevAle 'sIhaM siMham' siMhako 'kuNimeNaM - mAMsena' mAMsa dekara ' pAle-pAzena' pAzake dvArA ' baMdhaMti vananti' vadhakajana pakaDa lete hai- 'evaM - evam' usI prakAra 'isthiyAustriyaH' striyAM 'saMDe 'saMvRtam' mana vacana aura kAya se gupta aise aura 'egatayaM - eka tikaM' ekAkI 'aNagAraM anagAram' sAdhuko 'baMdhaMtibadhnanti' apane hAvabhAvarUpI pAzase bAMdha letI haiM // 8 // 219 anvayArtha jaise nirbhaya aura ekAkI vicaraNa karane vAle siMha ko mAMsa se lubhAkara zikArI pAza meM bAMdha lete haiM usI prakAra striyAM saMvarayukta arthAt mana vacana evaM krAya se gupta, ekAkI anagAra ko pha~sA letI haiM // 8 // mAlika sAruM athavA narasu'kAma karAvI zake che, eja pramANe strI sAdhune peAtAne AdhIta thayelA jAg2Ine tene kukama karavAmAM pravRtta kare che chA zaSTArtha---'jahA-yathA' prema 'nibhayaM nirmayam' layathI rahita bhane 'ema caraMti - ekacaram' sesI viyarAvANA 'sIhaM siMham' siMhane 'kuNimeNa - mAMsena' mAMsa yAne 'pa se gaM - pAzena' pAza dvArA 'baMdhati badhnanti' shikaariiye| muDI se che, 'evaM - evam 4 zete 'itthiyAu- striyaH' striyo 'saMbuDaM - saMvRttam' bhana vayana bhane DAyazrI gupta sevA bhane ' egatayaM egatika' melA sevA 'aNagAraM - anagAram' sAdhune 'baMdhati-mavnanti' potAnA hAvabhAva 35ii pAzathI AMdhI le che. 58aaaaN For Private And Personal Use Only sUtrA--jevI rIte nirbhaya ane ekalA vicaratA sihune mAMsa vaDe lalacAvIne zikArI pAzamAM bAMdhI le che, eja pramANe srie paNa svarayukta-mana, vacana ane kAyaguptithI yukta ekAkI sAdhune phasAvI le che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 sUtrakRtAGgasUtre manovAkkAyaguptamapi sAdhum (egatayaM) ekatiya mekAkinam (aNagAraM) anagAraM sAdhu badhnanti vicitrahAvabhAvena striya iti // 8 // TIkA--'jahA' yathA 'nibhayaM' nirbhayam-svabhAvato bhayarahitamapi 'sI' siMha vanarAjam 'kuNimeNaM mAMsena-mAsaM dattvA 'pAseNaM' pAzena 'baMdhati' badhnAti badhikaH, baddhA cA'nekaprakAreNa pIDAM dadAti / evaM' evamevaM prakAreNa 'isthiyAu' striyaH badhnanti svavazaM kurvanti, 'saMvuDaM' saMvRtam-prazamamanovAkkAyayogayuktaM 'ekatayaM' ekAkinaM munirAja 'aNagAraM' anagAraM sAdhum yadA saMvRtto'pi manovAkkAyaiH guptopi sAdhuH strINAM vazamupayAti, tadA kA kathA asaMvRtAnAmitareSAm / etAvatA strINAmatisAmarthya pradarzitam / anye ca parIpahAH yathA kathaMcit jetuM zakyA api kintu strI pIpahaH duHkhena jetuM zakyate iti dhvanitam iti // 8 // TIkArtha--jaise svabhAva se hI nirbhaya aura isa kAraNa ekAkI vicaraNa karane vAle vanarAja siMha ko mAMsa dekara zikArI bandhana meM bAMdha lete haiM aura bAMdhakara aneka pIDAe~ dete haiM, isI prakAra striyA~ mana vacana kAya ko gopana kara rakhane vAle ekAkI muni ko apane bandhana meM phaMsA letI haiN| ___ jaba apane mana vacana aura kAya ko vazIbhUta kara lene vAlA sAdhu bhI striyoM ke vazIbhUta ho jAtA hai to anya asaMvRta (gRhasthajanoM) kA to kahanA hI kyA hai ? isa kathana ke dvArA striyoM ke sAmarthya kA atizaya pradarzita kiyA gayA hai aura yaha bhI sUcita kiyA gayA hai ki anya parISaha to kisI prakAra sahana bhI kiye jA sakate haiM magara strI parISaha ko jItanA atyanta kaThina hai // 8 // 1 TIkAI-siMha nirbhaya hovAne kAraNe vanamAM ekale vicaraNa karyA karate heya che. evA vanarAja siMhane mAMsa vaDe lalacAvIne zikArI jALamAM phasAve che, ane temAM phasAyelA siMhane aneka prakAre pIDa pahoMcADe che, eja pramANe mana, vacana ane kAyamutithI yukta, ekAkI munine strI hAsya, kaTAkSa Adi pUrvokta upAyo dvArA pitAnA phaMdAmAM phasAve che. je pitAnA mana, vacana ane kAyAne vaza rAkhanArA sAdhuo paNa strIonA mohapAzamAM phasAI jAya che, te anya asaMvRta (vratarahita) puruSonI to vAta ja zI karavI ! A kathana dvArA sUtrakAre strIonA sAmarthyanI atizayatA pragaTa karI che, ane e vAta sUcita karI che ke anya parISahene te kaI paNa rIte sahana paNa karI zakAya che, paNa strI parISahane jItavAnuM kArya ghaNuM ja muzkela che. 8 For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam 221 mUlam-ahaM tatthe puNo NamayaMti rahekArova mi ANupubIe / baddhe mie va pAsaNaM phaMdate vi Na muccae tAhe // 9 // chAyA--atha tatra punarnamayanti rathakAra iva nemi mAnupUA / baddho mRga iva pAzena spandamAno'pi na mucyate tasmAt // 9 // anvayArtha:--(rahakAro) rathakAraH (ANupubIe) AnupUryA kramaza: (NemiMva) nemimiva cakravAhyabhramirUpam (aha) atha (tattha) tatra svAbhipretakAryakaraNe (NamayaMti) namayanti (pAseNaM) pAzena (vaDhe) baddhaH (mie ya) mRga iva (phaMdate vi) spandamAnopi mokSArtham (tAhe) tasmAt (Na muccaha) na mucyate-mukto na bhavatIti / / 9 // zabdArtha--'rahakAro--rathakAra:' ratha banAnevAlA 'ANupucIeAnupUyA' kramapUrvaka 'Nemi va-nemimida' jaise nemi-cakra ko namAtA hai isI prakAra striyAM sAdhuko 'aha-atha' apane vaza meM karane ke pazcAt 'tattha-tatra' apane icchita kArya karAne meM 'mayaMti-namayati' jhujhA letI hai 'pAseNaM-pAzena' pAzase baddhe-'baddhaH' baMdhA huA sAdhu-mie va-mRgaiva' mRgake samAna 'phaMdate vi-spandamAnopi' pAzase chuTane ke liye prayatna karatA huA bhI 'tAhe-tasmAta' usase 'Na muccae-na mucyate' nahIM chUTatA hai|9| ___anvayArtha-jaise rathakAra (sudhAra) kramazaH nemi ko namAtA hai, usI prakAra nAriyAM sAdhu ko apane adhIna kara letI haiN| tatpazcAt vaha sAdhu pAzabaddha mRga jaisA chuTakArA pAne ke liye phar3aphar3AtA hubhA bhI chuTakArA nahIM pAtA // 9 // zahAtha-'rahakAro-rathakAraH' 25 manAjo 'mANupubIe-AnupUrvyA' bhapUrva 'Nemi va-nemimiva' bha nemI (dharI) ne nabhAya che. me zata liyA sAdhune 'aha-atha' pAtAne 12 yaryA pachI 'tattha--tatra' pAtAnI 72cha pramANunA saya 4211pAmA 'NamayaMti-namayanti' nabhAvI a che. 'pAseNaM-pAzena' pAzathI 'baddhe-baddhaH' 5dhAye sAdhu 'mie va-mRga iva' bhRtAnI gema 'phaIte vi -spandamAno'pi' 5.zathI 211 mATe prayatna 42teDAvA chatAM 55 'tAhetasmAt' te pAza dhanathI 'Na muccai-na mucyate' chUTatI nathI / sUtrArtha-jevI rIte rathakAra (suthAra) dhIme dhIme nemine paiDAnI vATane) namAvIne piDA para caDAvI de che, e ja pramANe jhio paNa dhIre dhIre sAdhune pitAne adhIna karI le che. jevI rIte jALamAM baMdhAyeluM mRga temAMthI chUTavA mATe game teTalA taraphaDiyAM mAravA chatAM chUTI zakatuM nathIe ja pramANe sAdhu paNa tenA phaMdAmAMthI chUTI zakti nathI. bhalA For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 sUtrakRtAGgasUtre TIkA--'rahakAro' rathakAraH rathaM karoti iti rathakAro vardhakiH / 'ANupubIe' AnupUryA-anukramazaH iti yAvada / 'NeviM' nemimitra 'NamayaMti' namayanti yathA rathakAro nemi kramazaH svecchayA namayati 'aha' atha, tathA svavazakaraNAnantaram 'tatya' tatra sveSTavastuni yati namayanti striyaH / 'mie va mRga iva 'pAseNaM' pAzena 'baddhe' baddhaH phaMdate vi' spandamAno'pi moktumicchayA prayatna kurvANo'pi 'tAI' tasmAt pAzabandhanAt 'Na muccae' na mucyate / ___ yathA rathakAro nemi svecchayA namayati, tathA svazaM yatimapi lalanA svecchayA namayati, yathA yathA'bhilapati, tathA tathA taM kAzyati / karoti 'ca sAdhuH yathA vA mRgo vadhikena pAzadvArA baddho mokSecchayA prayatamAno'pi bandhanAnna TokArya jaile bar3haI (sudhAra) anukrama se nemi ko apanI icchA ke anusAra namA letA hai, usI prakAra apane vazIbhUta karane ke pazcAt striyAM sAdhuko apane iSTa prayojana kI pUrti ke lie jhukA lenI haiM / phira jaise pandhana meM baddha nRA chUTane ke lie prayala karane para bhI chuTakArA nahIM pAtA, usI prakAra sAdhu bhI usa bandhana se nahIM chuTa paataa| Azaya yaha hai ki jaise rathakAra (caDhaI) nemi ko icchAnusAra namAtA hai, usI prakAra apane adhIna hue muni ko strI nabhAtI hai, arthAt vaha jo jo cAhatI hai vahIM vahI usase karavAtI hai / aura sAdhu ko vaha saca karanA par3atA hai| jaise zikArI ke dvArA pAzabaddha kiyA huA mRga chuTakArA pAne kI icchA se phar3aphar3AtA hai, phira bhI chuTakArA TIkAW--jevI rIte suthAra nemine (paDAnI vATane) potAnI IcchAnusAra kramazaH namAvIne paiDA para caDAvI de che, eja pramANe "zio paNa dhIre dhIre sAdhune pitAne adhIna karI laIne potAnA ITa prajananI siddhi mATe temane pravRtta kare che. jevI rIte zikArInI jALamAM baMdhAyeluM mRga game teTalA prayatno karavA chatAM paNa baMdhanamAMthI mukta thaI zakatuM nathI, e ja pramANe sAdhu paNa te badhanamAMthI chUTI zakato nathI. A kathanano bhAvArtha e che ke jevI rIte suthAra rathanI nemine pIDAnI) vATane kramazaH IcchAnusAra namAve che, eja pramANe potAne adhIna thayelA sAdhune kAminI paNa pitAnI IcchAnusAra namAve che, eTale ke te temanI pAse pitAnI IrachAnusAra kArya karAve che, ane sAdhune te saghaLuM kArya IcachA hoya ke na hoya, te paNa karavuM paDe che. jevI rIte zikArI vaDe jALamAM baMdhAyeluM mRga mukta thavAne mATe game teTalA dhamapachADA kare, to paNa temAMthI mukta For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIgarISahanirUpaNam 223 mucyate, tathA sAdhurapi strIvazamupagataH puna na tddhikaaraannivrtte| tato na vimucyate iti bhAvaH // 9 // mUlam-ahe se 'NutappaI pacchA bhAcA pAyasaM va vismissN| evaM vivegamAdAya saMbAso na vi kappae daithie // 10 // chApA~-atha so'nupyate pazcAt bhuktvA pAyasamiva vipamizram / evaM vivekamAdAya saMbAso nApi kalpate dravye // 10 // __ anyayArtha:-(i) aba (se) saH-sAdhuH (pacchA) pazcAt (aNutuppaI) anutapyate-pazcAtApaM karoti (visamissa) vibhizram (pAyasaM) pAyasamitra (bhocA) nahIM pAtA, usI prakAra strI ke vaza meM paDA humA sAdhu bhI phira usake paMje se nahIM chuTa pAtA hai // 9 // zabdArtha--'aha-adha' strIke vazavI hone ke anaMtara 'se-saH' vaha sAdhu pacchA-pazcAt pIche se 'aNutapaI-anuna pyate' pazcAttApa karatA hai 'visamira-viSamizram' jaise viSase milA huA 'pAyasaM-pAyasam' pAyasa-dUdhapAka 'bhoccA-bhuktvA' khAkara manuSya pazcAttApa karatA hai "evaM-evam' isa prakAra 'vivegamAdAya-vivekamAdAya' viveka ko grahaNa karake 'dathie-dravyaH' muktigamana ke yogya sAdhu ko unake sAthakA saMvAso-saMgAsa saMbAsa-arthAt ekasthAna meM rahanA 'nadhi kappae-nApikalpate yogya nahIM hai // 10 // ___ anvayArtha-tadanantara vaha sAdhu pazcAttApa karatA hai jaise viSamizrita khIra khAne vAlA pazcAtApa karatA hai| isa tathya ko jAnakara muktigamana ke yogya sAdhu striyoM ke sAtha nivAsa na kare // 10 // thaI zakatuM nathI, eja pramANe strInA mehapAzamAM jakaDAyele sAdhu paNa tenA phadAmAMthI chUTI zakatuM nathI. malA za -'aha-atha' khIne 12 thayA 5chI se-saH' te sAdhu 'pacchA-pazcAt' thI 'aNutappai-anutapyate' pazcAttA5 42 cha. 'visa missa-viSamizrama' viSayI bhaNe pAyasaM-pAyasam' yA 'bhocA-bhuktvA' mAna manuSya pazcAtA5 2 2. 'evaM-evam' se zata vivegamAdAya-vivekamAkSaya' livana manusarIna 'davie-dravyaH' bhuti gamana 42vAne yogya sAdhune tIna saathain| 'saMvAso-saMvAsaH' sapAsa mata se sthAnamA 2 'navi kappai-nApi kalpate' yogya nathI. 10 sUtrArtha-jevI rIte viSayukta anna khAnArane pazcAttApa thAya che, e ja pramANe strInA mehapAzamAM baMdhAyelA sAdhune pazcAttApa kara paDe che. A For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 sUtrakRtAGgasUtre bhuktvA -yathA vipamizritapAyasamojI pazcAttApaM karoti tadvat (evaM) evameva (vivegamAdAya) vivekasAdAya (dalie) dravyo chuktigamanayogyaH tasmin (saMvAsa) saMvAsaH strI saMvandhaH (na vikAe) nApi kalpate samIcIno na bhavatIti bhAvaH // 10 // TIkA-'aha' atha 'se' asau sAdhuH strIpAzaniyaMtritaH san pratidinaM klezamanubhavan ' pacchA' pazcAt 'aNunaHpaI' anutapyate pazcAttApaM karoti / yathA kuTumbe niyantritAnAm , zazAzaM duHkhamavazyameva bhavati / parivArakRte pApamizritaM karma kurvan pApazliSTo duHkhamanuvrajati / uktaMca 'mayA parijanasyArthe kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena dahye'haM gatAste phalabhAginaH // 1 // evaM sa sAdhurapi pritpyte| TIkArtha--strI ke jAla meM par3A huA vaha sAdhu pratidina kleza kA anubhava karatA huA pazcAttApa karatA hai| jaise jo loga kuTumba rUpI jAla meM paDe haiM unheM nAnA prakAra ke dukhoM ko avazya hI bhugatanA paDatA hai| parivAra ke lie pApamaya karma karane vAlA svayaM pApa se lipta hotA hai aura bhaviSya meM bhI use duHkhoM kA bhAgI honA par3atA hai| kahA bhI hai-'mayA' ityAdi / ___ 'maiMne parijanoM ke liye krUra se krUra karma kiye, magara Aja maiM akelA hI saMtapta ho rahA huuN| jinhoMne mere una pApa kAryoM se saMgRhIta vastu kA phala bhogA thA ve saba cale gaye !' isa prakAra vaha sAdhu bhI pazcAttApa karatA hai| tathyane hadayamAM utArIne mokSagamananI abhilASA rAkhatA sAdhue strIonI sAthe nivAsa karavA joIe nahI 101 TIkAtha-- strInI jALamAM phasAyele te sAdhu parivArane nimitte pratidina kalezane anubhava karate rahe che, te kAraNe saMyamathI bhraSTa thavA mATe tene pazcAttApa thAya che. je leke kuTuMbanI sAthe rahe che temane vividha bene anubhava kare paDe che. parivArane nimitte pApakarma sevanArA puruSa pite ja pApathI lipta thAya che, ane bhaviSyamAM paNa tene duHkhanA bhAgIdAra banavuM 5. che. yuM 55 cha 3-'mayA' yA: meM parijanene mATe kuramAM krUra karmonuM sevana karyuM, paraMtu Aje huM ekale ja saMtApane anubhava karI rahyo chuM. jemaNe mArAM te pApakarmo dvArA upArjita vastuonuM phaLa bhogavyuM hatuM te badhAM cAlyA gayA A rIte sAdhu paNa pazcAttApa kare che, For Private And Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpam 225 yathA 'visamissaM' viSamizritam / 'pAyasaM bhocA va pAyasaM kSIrapAcitamannaM khIra iti lokamasiddhaM muktveva / yathA kazcidviSamilitaM pAyasaM bhuktvA viSavegA''kulitaH anutapyate yathA mayA pApena samitaiSiNA sukharasikatayA bhaviSpadavipAkikamaivabhUtaM bhojanamAsvAditaM tathaiva svamapi putrapautraduhitajAmAtRkalatranaptabhrAtRzvazurazvazrU mAgineyAdInAM bhojanapariNayanAlaMkArajAtakarmamRtakakarmavyAdhicikitsAcintAkulo'gatasvazarIrakartavyaH pranaSTaihikAmuSmikAnuSThAno'hanizaM tadvayApArAkuli. tamatiH paritapyase pazcAttapyase tdnumriyse| sathA-strIparivArAdi cintayA cintito jaise koI vivekavikala manuSya viSamizrita khIra khAkara aura bAda meM viSa ke vega se Akula vyAkula hokara santApa karatA hai ki hAya ! maiM kaisA mUDha huuN| maiMne vartamAnakAlIna sukha kA vicAra kiyA aura bhaviSya meM hone vAle usake duSpariNAma kI upekSA kI / isI prakAra tuma bhI putra pautra putrI jAmAtA patnI nAtI bhAI zvazura sAsU evaM bhAgineya (bhANajA) Adi ke bhojana vivAha, alaMkAra, jAtakarma, mRptakarma bImArI kI cikitsA Adi se vyAkulacitta ho rahe ho, apane zarIra saMbaMdhI kAryoM ko bhI bhUla baiThe hoM, isa loka aura paraloka saMbaMdhI kartavyoM ko rAtadina-bhulA beThe ho| tumhArI buddhi unhIM ke vyApAroM se jevI rIte koI vivekavihIna manuSya AvezamAM AvI jaIne viSamizrita khIra Adi khAI jAya che, paraMtu jema jema zarIramAM viSa vyApatuM jAya che tema tema AkuLa vyAkuLa thaIne pastA kare che ke hAya, huM ke mUkha chuM! meM vartamAnakAlIna sukhane ja vicAra karyo ane tenA duSparigAmanI upekSA karI." e ja pramANe tame paNa putra, putrI, pautro, jamA. dhI, patnI, mAnne, sAlI sAsu, sasa, AI, mana mAhinA bhojana vivAha alaMkAra jAtakarmamRtama bImArInI cikitsA Adi vahe. vAramAM evA te pravRtta raho che ke temanI ciMtA ADe tamArA zarIra AdinI ciMtA paNa bhUlI gayA che. kayAreka koI putra, putrI AdinA lagnanI ciMtA, kayAreka patnI Adine mATe alaMkAre ghaDAvavAnI ciMtA, kayAreka koInI bImArInI cikitsAnI cintA bhANI bhANIyAnA mAmerAnI cintA, koI sagAnA maraNa pAchaLanI vidhionI cintA AdimAM ja tamAruM citta parovAyeluM rahe che. A badhI parijanaviSayaka ciMtAothI tamArUM citta vyAkuLa rahe che. tene kAraNe tame tamArA ahika ane pAralaukika kartavyone sa. 29 For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre bhavasi / 'evaM' evaM pUrvoktarUpeNa / 'vivega' vivekaM svAnuSThAnasya 'AdAya' aadaaypraapy| 'davie' dravyo muktigamanayogyaH sAdhuH tasmin dravye 'saMvAsaH' strIbhiH saha eka sthAne sthitiH| 'navi kappae' naiva kalpate ekatrasthAne nai tiSThediti // 10 // strI saMbandhajanitadoSAnupadarya upasaMhAramAha sUtrakAra: 'tamhA u vajjae itthI' ityaadi| mUlam-tamhA u vajee itthI visalittaM va kaMTagaM naiccaa| ora kulANi vasarvattI AghIte Na se vi nnigNthe||11|| chAyA-tasmAttu varjayestrIH viSaliptamiva kaNTakaM bhaavaa| ojaH kulAni vazavartI AkhyAti na so'pi nigranthaH // 11 // vyAkula rahatI hai| paritApa karanA paDatA hai| tathA strI parivAra Adi kI cintA se cintita rahanA paDatA hai / isa prakAra vicAra karake aura apane kartavya meM tatpara rahakara mokSagamana kA abhilASI sAdhu striyoM ke sAtha eka sthAna meM nivAsa na kareM // 10 // _aba sUtrakAra strI samparka se utpanna hone vAle doSoM ko dikhalAkara upasaMhAra karate haiM-'tamhA u vajjae itthI' ityaadi| zabdArtha-'tamhA-tasmAt' isaliye 'visalitaMvi-kaMTagaM viSaliptamiva kaMTakam' strIko viSase lipta kaMTaka ke tulya 'naccA-jJAtvA' jAnakara 'itthI vajae-strIH varjayet' strI saMsargako sAdhu varjita kare vsvttii-shpaNa bhUlI gayA che. te parivAraviSayaka pravRttiomAM ja tame lIna rahe che ane parivAraviSayaka ciMtAe ja tamane vyAkula karatI rahe che. tethI tamAre paritApa sahana kare paDe che ane strI Adi parivAranI cintAthI ja tamAruM vitta gharAye 23 che. . . A prakArane vicAra karIne kartavyaparAyaNa sAdhue mokSaprAptine cegya anuSkAmAM ja pravRtta rahevuM joIe. teNe strIonI sAthe eka ja sthAnamAM nivAsa kare joIe nahI-strIne saMparka seva nahI. 1 have sUtrakAra saM5rka dvArA utpanna thatA doSa prakaTa kare che. 'tamhA u vajae itthI' tyAdi . .. zA-'tamhA-tasmAta' me 4|27thii 'visalitaM vi kaMkSaya-viSaliptamitra kaMTakam' biyA viSayI 52 // 3a xist : 'nacA jhAvAortela 'itthI vajae-strIH varjayet' miyAnA gAnA sAdhume tyA vasavalI For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 227. anvayArthaH - (tumhA) tasmAttu yasmAt striisNprkonesstt| tasmAt (visalittaM va kaMTage) vipatimaya kaMTakaM (nacA) jJAtvA (itthI bajnae) strIvarjayet triNAM tyAgaH karttavyaH ( vasavattI) vazavartI strINAm (oe kulAni ) ojaH - ekaH kulAni ekaH strIgRhaM gatvA dharmam ' aghAte' AkhyAti upadizati (seva) sopi (Na) na (girathe) nigranthaH sAdhurna bhavatIti // 11 // TokA - yasmAt strINAM saMbandho viSamaphaladAyI 'tamhA' tasmAt kAraNAt 'isthI' strI / 'vajana' varjayet tathA saMvAsaM zabdAdyAlApamapi varjayet / 'visalittaMvi' viSaliptamapi 'kaMTaka vA naccA' kaNTakavat jJAkhA yathA viSaliptaH kaNTakaH kArya praviSTaH san anartha karoti tadvat / tatrApi viSAktakaNTakasya zarIrasaMbandhAt, strINAntu smaraNAdeka duHkhaM bhavatItyanayoreko nirvizeSo vizeSazca / vartI? striyoM ke bazameM rahanevAlA puruSa 'oe kulANi ojaH kulAni' akelA gRhastha ke ghara meM jAkaradharma kA kathana karatA hai 'se vi-so'pi ' vaha bhI 'Na NiggaMthe- na nirgranthaH ' nirgrantha nahIM hai // 11 // anvayArtha - isa kAraNa sAdhu strI ko viSa se lipta kaNTaka samajhakara unakA tyAga kara de| jo strI kA vazavarttI hokara akelA akelI strI ke ghara meM jAkara dharma kA upadeza karatA hai vaha bhI nirgrantha nahIM hai // 11 // TokAtha--kyoMki striyoM kA saMsarga viSama phala utpanna karatA hai, isa kAraNa striyoM se dUra hI rahe / unake sAtha nivAsa evaM vArttAlApa ! Adi se bhI bacatA rahe / sAdhu strI ko viSa se lipta kAMTA samajhe / vipalipta kAMTA zarIra meM praviSTa hokara anartha utpanna karatA hai, isI prakAra striyAM bhI anarthajanaka haiN| vipalipta kaNTaka to tabhI anartha 1 vazavarttI' striyo vaza rahevAvANI 53Sa 'oe kulANi - ekaH kulAni zRGasthane ghera kahane se dharma sthana kare che. 'sevi - sovi' te pazu 'nigrgaye -na nirmanthaH ' nirRntha nathI. // 11 // sUtrA - A kAraNe sAdhue viSathI lipta kAMTAnI jema strIneA tyAga karavA joI e. je sAdhu strIne adhIna thaIne ekalA koi gharamAM praveza karIne te gharamAM ekalI rahetI strI pAse jaIne dharmanA upadeza Ape che, te sAdhune nigrantha kahI zakAya nahIM. / 11 / TIkA-strionA saMsaga ananuM mULa gaNAya che, te kAraNe sAdhue trithI dUra ja rahevuM joie. teNe temanI sAthe nivAsa paNa karavA nahIM ane vArtAlApa paNa karavA nahIM. sAdhue strIne viSalima kAMTA samAna gaNavI joI e, jevI rIte vilisa kAMTA zarIramAM sekAya, teA anatha utpanna kare For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 228 sUtrakRtAGgasUtre viSaviSayayoretAvadantaraM yat viSaM tu zarIrasaMbaddhaM sat inti viSayAstu smara NAdeva nAzayanti / uktaM ca 'viSasya viSayANAM ca dUramazyantamantaram / upabhuktaM viSaM hanti viSayAH smaraNAdapi // 1 // ' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA 'oe' ojaH - ekaH = asahAyaH 'vasavattI' strINAM vazavarttI 'kulANi' kulAni geerkulAni gatvA dharmasyopadezaM karoti yaH so'pi na 'nimgaMdhe' nirgranthaH kara hotA hai jaba zarIra ke sAtha usakA samparka ho, magara striyAM to smaraNa mAtra se hI duHkha utpanna karane vAlI haiM / ataeva ina donoM meM kiMcit samAnatA hone para bhI isa dRSTi se bahuta antara bhI hai| viSa aura viSaya meM yaha antara hai ki viSa zarIra ke sAtha samparka hone para vinAza karatA hai jaba ki viSaya smaraNa mAtra se hI vinAza kA kAraNa bana jAtA hai| kahA bhI hai- 'viSasya' ityAdi / 'viSa aura viSayoM meM bahuta adhika asara hai| viSa taba hI prANaghAta karatA hai jaba usakA bhakSaNa kiyA jAya kintu viSayoM kI vizepatA yaha hai ki ve smaraNa se hI vinAza karate haiM / ' jo akelA hI striyoM ke adhIna hokara gRhastha ke gharoM meM jAkara dharma kA upadeza karatA hai, vaha nirgrantha sAdhu nahIM hai / sAdhu ko aisA che, eja pramANe strio pazu anatha janaka che. viSalisa kaTaka te tyAre ja anatha janaka ane che ke jyAre te zarIranA sa'parkamAM Ave che, parantu sienA sapaka' te zu, smaraNa paNa du:khajanaka che! A prakAre viSa ane viSayamAM dekhItI samAnatA haiAvA chatAM viSa karatAM viSaya vadhAre anatha kArI che. viSane zarIranI sAthe sa`parka thAya tyAre ja te vinAzanu' kAraNa bane che, viSaya tA smaraNamAtrathI ja vinAzanuM kAraNa ane che. kahyu paNa che ke-- 4 viSasya ' ityAhi viSa ane viSaye vacce ghaNuMA mATo taphAvata che. viSa te tyAre ja prANAne vinAza kare che ke jyAre tenuM bhakSaNa karavAmAM Ave che, parantu viSayanI tA e vizeSatA che ke temanu smaraNu ja karavAmAM Ave te pazu smaraNakartA peAtAnA vinAza vaheArI le che.' tethI sAdhue sienA sa pakathI dUra rahevu' oie. je sAdhu aemAM Asakta thaIne, koi gharamAM ekalA dAkhala thaI ne koI strIne ekAntamAM dharmAdeza Ape che, tene nigrantha kahI zakAya nahIM'. sAdhue kadI paNa strIne For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saimayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 229 samyagamanajitA tatra apAyasaMbhavAt ekAkI cyAdisaMkulitagRhasthagRhaM gatvA dharma nopadizet / yadi kadAcidupadizettadA tadgRhamagatvaiva upAzraye eva puruSasAkSika vairAgyamadhAnakaM dharmamupadizet iti // 11 // viSamo'pyarthaH-anvayavyatirekAbhyAM punaH pratipAdito bodhAya sulabho bhavatIti-abhiprAyavAna sUtrakAra Aha-'je eyaM uMcha' ityaadi| mUlam-je eyaM ucha aNugiddhA anayarA se haMti kusiilaannN| sutavassievi se bhikkhU 'no vihare saMha nnmitthiisu||12|| chAyA--ya etadunchamanugRddhA anyatare te bhavanti kuzIlAnAm / sutapasviko'pi sa bhikSuH na viharet sAdha khalu strIbhiH // 12 // nahIM karanA cAhie / kadAcit upadeza de to usake ghara na jAkara hI anya puruSa kI vidyamAnatA meM upAzraya meM hI vairAgya pradhAna dharma kA upadeza kare // 11 // __ koI viSaya durgama ho to bhI anvaya aura vyatireka ke dvArA arthAt vidhi rUpa se aura niSedha rUpa se pratipAdana karane se sugama ho jAtA hai| isa abhiprAya se sUtrakAra kahate haiM---'je evaM uMcha' ityAdi / __ zabdArtha--'je-ye' jo puruSa eyaM-etat' isI strI saMsargarUpI 'uchaMuccham' tyAjya-noMdanIya karma meM 'aNugiddhA-anugRddhA' Asakta hai 'sete' ve puruSa kusIlANaM-kuzIlAnAm' pArzvasthAdikoM meM se 'annayarA-anyatare' koI eka haiM ata: 'se-sa:' vaha sAdhu 'sutavassie vi-sutapaH ekAntamAM upadeza Apavo joIe nahIM. teNe upAzrayamAM anya puruSanI samakSa ja strione vairAgyapradhAna dharmane upadeza Apa joIe 11 kaI viSayanuM pratipAdana karavAnuM kArya duSkara heya, te anvaya ane vyatireka dvArA eTale ke vidhi rUpe ane niSedha rUpe tenuM pratipAdana karavAthI te viSaya sugama thaI jAya che. tethI ja sUtrakAra have A paddhatine Azraya BR 4 cha hai-'je eyaM uMche' tyAha-- hA---'je-ye' re 535 'eyaM-etat' / zrI sasapI 'uchasam' nI-hanIya bhA 'aNugiddhA-aNugRddhA:' mAsata. 'se-te. se 5o 'kusIlANa-kazIlAnAm' pAvastha virebhAthI 'annayarA-anyatarA ho se che. tayA 'se-maH' te sAdhu 'sutavassie vi-sutasviko'papi' uttama tapasvI For Private And Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 - sUtrakRtAGgasUtre - anvayArtha:-(je) ye-puruSAH (eyaM) etat-strIsamparkam (ucha) ucha-tyAjyaMnindanIyakarma 'aNugidvA' anugRddhA-mRcchitAH (se) te (kusIlANaM) kuzIlAnAm pArzvasthAdInAm (annayarA) anyatare-tanmadhyavartina eva te bhavaMti ata: (se) sa (bhikkhU) bhikSuH (mutavassie vi) mutapasviko'pi (itthIsu saMha) strIbhiH saha (i) khalu (no vihare) no viharediti // 50 12 // TIkA--'je eyaM ye etat, ye. mandapakRtikAH strIjitAH sadanuSThAna parityajya tAtkAlikamukhAnveSiNaH / etadanantaroktam-'ucha' .. ugchaM-juga. psitaM nindanIyaM tro sevanarUpaM karma / ekAkinaH strINAM dharmopadezAdikaM kurvanti, striyaM prati ye AsaktAH 'kumIlANaM' kuzIlAnAm-avasannakuzILapArzvasthasaMsaktapathAchaMdarUpANAM madhye 'annaparA huti' anyatare bhavanti, ata: sviko'pi' uttama tapasvI ho to bhI 'isthIsu saha-tribhiH saha striyoM kesAtha 'No vihare-no viharet' vihAra na kareM // 12 // - - anvayArtha--jo puruSa nindanIya strI samparka meM mUrchita haiM ve kuzIloM meM se hI haiM arthAt kuzIla hI haiM, ataeva ugra tapasvI ho to bhI sAdhu striyoM ke sAtha vihAra na kare // 12 // TIkArtha--jo puruSa prakRti se manda haiM, striyoM se parAjita haiM aura sat anuSThAna ko tyAgakara tAtkAlika sukha kI khoja meM rahate haiM tathA nindanIya strIsamparka rUpa karma karate haiM-akele jAkara dharmopadeza karate haiM aura jo strI meM Asakta hote haiM, ve avasanna, kuzIla, pAzvastha saMsakta aura yathAchandarUpa zithilAcAriyoM meM se koI eka haiN| ve sacce DAya to 5 'itthIsu saha-stribhiH saha liyonI sAthe 'No vihare-no viha. ret' (vaDA na 42 // 12 // savArtha-je puruSa nindanIya strI saMparkamAM mUrNita che. temanI gaNatarI kuzImAM ja thAya che, eTale ke teo kuzIla (cAritrahIne) ja gaNAya che. tethI ugra tapasyA karanArA sAdhuoe paNa strionA saMparkathI dUra ja rahevuM joIe. 12aaaa TIkAthe--je puruSe manda prakRtivALA che, jemAM strio dvArA parAjita che, jeo sat anuSThAnono tyAga karIne vartamAnakAlIna sukhanI ja zodhamAM lIna rahe che, jemAM strIsaMpaka rUpa nindanIya karmamAM pravRta rahe che, je sionI pAse jaIne temane ekAntamAM upadeza Ape che, ane je strImAM Asakta che, temane avasAna, kuzIla pArzvastha, saMsakta ane yathAskanda rU5 zithilAcArIo rUpe oLakhavAmAM Ave che. evA sAdhuone sadAcAra For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 231 'tassie vi' sutapasviko'pi tapasA saMtaptatanurapi 'bhikkhU' bhikSuH - AtmArthI 'itthI' strIbhiH 'saha' sArdhaM 'NaM' khalu 'No' no 'vihare' viharet samAdhivirodhinIbhirvanitAbhiH saha kadAcidapi vihAraM na kuryAt / tAbhiH saha kutrApi kadAcidapi na gacchet / apitu tRNAcchAditakUpavat tAM darAdeva tyajet / etAH striyaH svakAryakaraNAyAnekaprakArakavacanamuccArya puruSaM svavaze kurvantikRtvA'nekaprakArakaklezaM dadati / taduktam 'etA isanti ca rudanti ca kAryahetoH, vizvAsayanti ca paraM na ca vizvasanti / saralaM hRdayaM narANAM, etAH kiM kiM na vAmanayanA hi samAcaranti // 1 // gA. 12 // sadAcArasampanna sAdhu nahIM haiN| ataeva jo sAdhu ugratapasvI hai - jisakA zarIra tapa se tapta arthAt tapomaya ho gayA hai, vaha bhI striyoM ke sAtha kadApi vihAra na kare, kyoMki ve samAdhi ko rokanevAlI haiN| unake sAtha kahIM bhI aura kabhI bhI gamana na kare valki ghAsa se AcchAdita kUpa ke samAna unheM dUra se hI syAga de / "ye striyAM apanA kArya karane ke lie aneka prakAra ke vacanoM kA prayoga karake puruSa ko apane adhIna karatI haiM aura use nAnA prakAra se kaSTa pahu~cAtI haiN| kahA bhI hai- 'etA hasanti" ityAdi / ye striya apane svArtha ke lie kabhI ha~satI hai aura kabhI rotI haiN| dUsaroM ko apanA vizvAsa dilAtI haiM para kisI para svayaM vizvAsa sapanna sAdhu kahI zakAya nahI. tethI je sAdhu zra tapavI hoya-jenuM zarIra tapa vaDe tasa eTale ke tapeAmaya thaI gayu` hoya, teNe paNa srie.nA sapaka nA tyAga karavA joie. teNe srienI sAthe kadI paNa kAI paNa sthaLe gamana Aphri karavu' eie nahI. khrie samAdhibhAvanA bha'ga karanArI che, te kAraNe ghAsathI AcchAdita grUpanI samAna dUrathI ja temanA tyAga karavA joie. teo peAtAnuM pratyeAjana siddha karavA mATe aneka prakAranAM vacanenA pracAga karIne puruSane peAtAne AdhIna karI le che ane tene aneka prakAranAM aSTone anubhava purAve che. uchu che - 'etA hasanti' ityAhi- te krie pAtAnA svArtha sAdhavAne mATe kadI hase che ane kadI rahe che teo pAtAnI pratye anyamAM vizvAsa utpanna kare che, parantu pAte kAI For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 232 sUtrakRtAGgastre kiMbahunA svasambandhinIbhirapi strIjAtibhiH saha saMparko na vidhAtavya ityAha sUtrakAraH-'avi dhUyarAhi' ityaadi| mUlam-avidhUyarAhiM suNhAhiM dhAIhiM aduvai dAsIhi / mahatIhiM vA kumArIhiM saMthevaM se na kuMjI anngaare||13|| chAyA-api duhitRbhiH snuSAbhiH dhAtrIbhirathavA daasiimiH| ___ mahatIbhirvA kumArIbhiH saMstavaM sa na kuryAdanagAraH // 13 // anvayArthaH-(aNagAre) anagAraH (avi dhUyarAhi) api duhitRbhiH (suNhAhi) snuSAbhiH-putravadhUmiH (dhAIhi) dhAtrIbhiH (aduva) athavA (dAsIhiM) dAsIbhiH nahIM karatIM / ye puruSa ke sarala hRdaya meM praveza karake kyA kyA anartha nahIM karatI // 12 // ___adhikakyA kahA jAya muni ko apanI saMbaMdhI bhI strI jAti ke sAtha saMparka nahIM karanAcAhiye, yaha sUtrakAra kahate haiM-'avidhyarAhi' ityaadi| zabdArtha-'aNagAre-anagAra' sAdhu 'avidhyarAhi-api duhitRbhiH' apanI kanyAoM ke sAtha 'suNhAhi-snuSAbhiH' putravadhUoM ke sAtha 'dhAihi-dhAtRbhiH dUdha pIlAnevAlI dhAiyoM ke sAtha 'aduva-athavA' agara 'dAsIhiM-dAsIbhiH' dAsiyoM ke sAtha 'mahatIhi-mahatIbhiH' apane se adhika ubharavAlI striyoM ke sAtha 'vA kumArIhiM-vA kumArIbhiH' athavA kumArI ke sAtha 'se-saHanagAraH' vaha sAdhu 'saMthA-saMstavam' paricaya 'na kujjA -na kuryAt' na kare // 13 // paNa puruSa para vizvAsa rAkhatI nathI. te puruSanA saraLa hRdayamAM praveza karIne kayA kayA anartho karatI nathI?" 1rA adhika zuM kahuM? munie pitAnI saMsArI saMbaMdhI evI strI jAti sAthe paNa saMparka rAkhavuM joIe nahIM. e ja vAta sUtrakAra have prakaTa kare cha --'avidhUyarAhiM' tyAhi zahAtha-'aNagAre-anagAra' sAdhu 'avidhUyarAhi-api duhittRbhiH' potAnI :nyA sAthe 'suNhAhi-snuSAbhiH' putravadhUnI sAthe 'dhAihiM-dhAtRbhiH' i. pi121. nArI pAnI sAthe 'aduva-athavA' // 2 'dAsIhiM-dAmIbhiH' hAsInI sAye 'mahatIhi-mahati bhiH' potAnAthI bhoTa bharanI zrInI sAtha 'vA kumArIhi-vA -kumArIbhiH' 5551 mAzI sAthe 'se aNagAre-saH anagAraH' ta sAdhu 'saMthava-saMstavam' pazyiya 'na kujA-na kuryAt' / re. // 13 // For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 233 samayAthaibodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam (mahatIhiM) mahatIbhiH svavayaH pramANAdadhikavayaskAbhiH (vA kumArIhiM) vA kumArIbhiH (se) saH (saMtha na kujjA) saMstavaM paricayaM saMparka na kuryAditi // 13 // TIkA- 'aNagAre ' anagAraH = sAdhuH 'avi' api asyA'pizabdasya sarvatra saMvandhaH / tathA ca 'dhUvarAhi' duhitRbhiH = saMsAristraputrIbhirapi saha kadAcidapi vihAra na kuryAt / 'suhAhiM' snuSAbhiH snuSAH - putravadhUH tAbhiH saha naiva vihAraM kuryAt / tathA 'ghAIhiM' dhAtrIbhiH = dhAtrIbhirapi saha naikatrAsanAdau upavizet / 'ava dAsI' athavA dAsImiH kiMbahunA yAH gRhadAsyastAbhirapi saha saMparka kathamapi na kuryAt / tathA 'mahatIhi ' mahatIbhiH svavayaH parimANAdadhikavayaskAbhiH 'kumArIhiM' kumArikAbhiH vAzabdAt kaniSThAbhirvayasA pramANena, Abhirapi saha d. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArtha -- anagAra apanI putriyoM putravadhuoM, dhAyoM, dAsiyoM apane se baDI bUDhI tathA ku~vArI striyoM ke sAtha bhI paricaya yA samparka na kare // 13 // // yahAM gAthA ke prAraMbha meM Aye hue 'avi' (bhI) kA saMbaMdha sabhI jagaha jor3a lenA caahie| tadanusAra artha yaha hotA hai ki muni apanI sAMsArika putriyoM ke sAtha bhI kabhI vihAra na kre| putravadhUoM ke sAtha bhI vihAra na kare / dhAyoM ke sAtha bhI kabhI eka Asana para na baiThe / gRhadAsiyoM ke sAtha bhI kisI prakAra kA samparka na rakkhe | isI prakAra jo vaya meM bar3I hoM athavA kumArikA hoM, unake sAtha bhI paricaya sUtrArtha --yugAre potAnI putrI, putravadhuo, ghAI yo (dhAtrIbho), dAsIe peAtAnA kuTuMbanI kumArikAo ane vRddhAe sAthe paNa paricaya athavA saparka rAkhavA joie nahI', 513mA TIartha --: --- mA gAthAnI za3mAtamAM bhAvelu' 'avi' yaha putrI Ahi dareka pada sAthe jovu joie anya strIonA sapanA teA niSedha karavAmAM AnyA che, parantu peAtAnI sAthe sAMsArika saMbaMdha dharAvatI strInI sAthe paNa saMparka rAkhavAnA niSedha pharamAvye che. sUtrakAra kahe che ke sAdhue peAtAnI sAMsArika putrI sAthe paNa saparka rAkhavA joIe nahIM. teNe peAtAnI putravadhUe sAthenA samAgamanA (uThavA, besavA, haravA pharavA rUpa sabhAgabha) pazu tyAga azvo le. tethe potAnI dhAtrI (dhAvabhAtAzrI) nI sAthe paNa kadI eka Asane besavuM joIe nahIM. teNe peAtAnA kuTuMbanI dAsIe sAthe paNa koi paNa prakAranA saMparka rAkhavA nahI.. teNe peAtAnA kuTu'khanI vRddha strIe ane kumArikAo sAthe paNa paricaya ke saparka rAkhavA sU0 30 For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 - sUtrakRtAGgasUtre 'saMthava' saMstavaM paricayam / anAgara AmiH saMparka paricayaM pratyAsattirUpaM naiva kadAcidapi kuryAt / tadukta-nizIthaprathamodezake 'Navi bhaiNII jujjara, rati virahammi 'saMvAso' (gAthA 556) nApi bhaginyA yujyate rAtrI birahe (ekAnte) saMbAlA' tathA laukike'pyuktam 'mAtrA vastrA duhiyA vAna zivitAsano bhavet / balavAnindriyagrAmo vidvAMsamapi karSati // 1 // tasmAt sarvAbhireva strotvajAtiviziSTAH ziSTA'ziSTA mariSTA'niSTAbhiH saha paricayaM sahavAsaM vA kasminnapi kAle deze cA svalpaM mahAntaM vA kAryavizeSana rakkhe / gAthA meM Ae hue 'yA' zabda se yaha vidita hotA hai ki umra meM choTI striyoM ke sAtha bhI samparka na rakkhe / nizItha sUtrake pahale uddeze meM kahA hai-'Na vi bhaiNII' ityAdi evaM laukika meM bhI kahA hai 'mAtrA svastrA' ityAdi / __"mAtA, bahina aura putrI ke sAtha bhI ekAnta meM nahIM baiThanA cAhie / indriyAM baDI balavAna hotI haiM / ve vidvAn puruSa ko bhI apanI ora AkarSita kara letI haiM" // 1 // __ ataeva strItva jAti se yukta jo bhI haiM, cAhe ve ziSTa ho yA aziSTa hoM, iSTa hoM yA aniSTa hoM, usake sAtha paricaya athavA sahavAsa kahIM bhI kabhI thoDA athavA bahuna kisI bhI prayojana se nahIM karanA joIe nahIM. gAthAmAM prayukta thayelA "rA' pada dvArA e sUcita thAya che ke teNe nAnI umaranI strIo-bAlikAo-sAthe paNa saMparka rAkha joIe nahI. nizItha sUtranA paDeadhyayanamA chu cha hai-'Na vi bhaiNII' tyA -- sAdhue pitAnI bahenanI sAthe paNa rAtri ane ekAMtavAsa kare na name assi59 ghuche .---'mAtrA svasrA' yA-- 'bhAtA, bana, punI mAhinI mAthe 59 sAdhu santamA mesa joIe nahIM, kAraNa I ye evI baLavAna hAya nA che ke buddhimAna parune paNa potAnA pratye AkarSavAne samartha hoya che tethI strItvathI yukta je kaI hoya tene saMparka sAdhue rAkhavuM joIe. nahIM. pachI bhale te ziSya hoya ke aziSTa hoya, ISTa hoya ke aniSTa hoya, paraMtu tenI For Private And Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 235 mAsAdya na kuryAt / strINAM sahavAso na kartavyo narakapAtapApabhayAdvibhyatA mokSAbhilASuNA puruSeNeti mahauSadharUpo'yamupadezaH // 13 // punarapyAda sUtrakAra:--'adu NAiNaM ca' ityAdi / mUlam-a NAINaM ca suhINaM vA appiyaM deva egayA hoii| giddhI sattA kAmahi rakavaNapAlage masso'si // 14 // chAyA--atha jJAtInAM suhRdAM vA apriyaM dRSTvA ekadA bhavati / gRddhAH sattAH kAmeSu rakSaNa-poSaNe manuSyo'si // 14 // cAhie / jo puruSa naraka meM girane se DaratA hai aura muktikA abhilASI hai, usake lie yaha upadeza mahAn auSadha ke samAna hai // 13 // sUtrakAra punaH kahate haiM-'adu vA nAiNaM ca' ityaadi| zabdArtha---'ekathA-ekadA kilI samaya daDa-dRSTvA ekAnta sthAnameM strIke sAtha baiThe hue sAdhuko dekhakara 'NAINaM suhINaM vA-jJAtInAM suhRdA vA' usa strIke jJAtiko tathA usake suhRdoM ko 'appiyaM hoi-apriyaM bhavati' duHkha lagatA hai aura ve kahate haiM ki 'sattA kAmehi giddhAsatvAH kAmeSu zRddhAH' jaise anya jana kAmameM Asakta haiM isI prakAra yaha sAdhu bhI Asakta hai 'rakkhaNaposaNe-rakSaNapoSaNe' aura bhI kahate haiM ki tuma isa strI kA bharaNapoSaNa bhI karo kyoMki 'maNussosimanuSyo'si' tuM isakA manuSya hai // 14 // sAthe kadI paNa ane kayAMya paNa che ke adhika paricaya athavA sahavAsa, keIpaNa kAraNe dara joIe nahIM. je puruSa narakagatimAM javAthI Dare che ane mokSanI abhilASA rAkhe che. tene mATe to A upadeza mahAna auSadhi samAna che. // 1 // mAgaNa yAsatA sUtrA2 bATa 72 cha -'adu nAI' yA zA---- ekayA-ekA samaye 'daThu-dRSTvA' metisthAnamA linI sAtha lesA sAdhune / 'NAIgaM suhINaM vA-mAtInAM suhRdAM vA te zrIna jJAtInAne athavA sneDinAne 'appiyaM hoi-apriyaM bhavati' huma sAo cha bhane tamA chi-'satA kAmehiM giddha'-satvAH kAmeSa vRddhA je pramANe anyajano kAmamAM Asakta che, te ja pramANe A sAdhu paNa bhimA mAsAta the. 'rakkhaNaposaNe-rakSaNapoSaNe' tebha bhIDa 54 4 cha / tame mA zrInu maraNa-poSaNa 54 43 / uma-'maNussoni-manuSyosi' tu mA zrIno pu35 cho. // 14 // For Private And Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(ekayA) ekadA kasmiMzcitsamaye (da) dRSTvA ekAnte strIbhiH saha upaviSTaM dRSTvA (gAINaM suddINaM vA) jJAtInAM muhRdA vA (appiyaM hoi) abhiyaM bhavati (sattA kAmehiM gidA) sattvAH kAmeSu gRddhAH-gRddhibhAvamupagatAH, (rakSaNaposaNe) rakSaNapoSaNe (maNusposi) manuSyo'si // 14 // TIkA---'egayA' ekadA kasminnapi kAle 'daTu' dRSTvA-ekAntasthale svImiH sahopavizantaM sAdhum / 'gAINaM muhIga ca' jJAtInAM muhadA vA yayA sahopavizati sAdhuH tasyAH jJAtInAM suhRdAM vA saMsAriNAM manasi 'piyaM hoI apriyaM bhavati duHkhaM bhavati tathA te vadanti 'sattA kAmehi giddhA' sattvAH kAmeSu gRddhAH-gRddhibhAvaM prAtaH, yadhapi sAdhurayaM tathApi pAkRtapuruSavat strI vadanA'valokanavyagracittaH parityaktasaMyamavyApAro'nayA nirlajjayA nirlajjastiSThati / ____ anvayArtha --kisI samaya ekAnta meM strI ke sAtha baiThe hue sAdhuko dekha kara usake jJAtijanoM evaM suhRdoM ko burA lagatA hai| ve aisA samajhate haiM ki ye sAdhu bhI kAmabhogoM meM Asakta haiM, gRddha haiN| taba ve usase kahate haiM-tuma isake manuSya ho to isakA rakSaNa aura poSaNa karo // 14 // . TIkArtha---kisI samaya ekAnta sthAna meM striyoM ke sAtha baiThe hue sAdhu ko dekhakara usa strI ke jJAtijanoM ko tathA suhRdoM (mitroM) ko apriya lagatA hai-duHkha hotA hai / ve kahate haiM-yaha kAmabhogoM meM Asakta hai| yadyapi yaha sAdhu hai tathAhi sAmAnya puruSa ke samAna striyoM kA mukha dekhane meM isakA mana lagA hai| isane saMyamAnuSThAna kA parityAga kara - sUtrArtha-koI paNa samaye strI sAthe ekAntamAM beThelA sAdhune joIne tenA jJAtijane ane mitrone tenA cAritranA viSayamAM zaMkA thavAthI dAkha thAya che. teo evuM dhArI le che ke dIkSA aMgIkAra karavA chatAM paNa A sAdhu kAmamAM Asakta che gRddha che. tyAre teo tene kahe che ke tame A strInA dhaNI che, to tenuM rakSaNa ane poSaNa kare." 14 TIkartha-kayAreka sAdhune koI strI sAthe ekAntamAM beThelA joIne te strInA jJAtijane ane suhudo (bhAIbaMdhue) ne duHkha thAya che. teo temanA pratye zaMkAzIla bane che. teo evI kalapanA kare che ke sAdhu hovA chatAM A paruSa kAmamAM Asakta che. sAmAnya lekenI jema A sAdhunuM mana paNa strIomAM Asakta che. teNe saMyamAnuSThAnane tyAga karyo che te saMyamathI bhraSTa thaI cakaryo che. te eTale badho nila ja banI gayela che ke A nirlaja For Private And Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 1 khoparI pahanirUpaNam 237 yadyapi asya zarIraM durgandhaM malinaM sarvathA gRhatyAgopi kRtaH kintu kAmavAcchA bhavatyeveti / taduktam 'muNDaM zirovadanametadaniSTagandhaM, bhikSAzanena maraNaM ca hatodarasya / " gAtraM macena malinaM gatasarvazobhaM citraM tathApi manaso madane'sti vA // 1 // tathAstikrodhadhiyA vadanti ca - bhoH ? ' rakkhaNaposaNe maNusso'si rakSaNapoSaNe manuSyo'si - asyAH saMrakSaNa poSaNaM ca kaH kariSyati tvameva rakSaNaM poSaNaM ca kuru / saha vayeyaM gRhakAryANi tyaktvA tiSThati / ato'syai ko dAsyatyazanaM kariSyati ca saMrakSaNamiti, svameva rakSaNaM poSaNaM kuru iti // 14 // diyA hai| yaha nirlajja isa nirlajjA strI ke sAtha baiThA hai / yadyapi isakA zarIra durgandhita hai, malIna hai aura isane ghara kA tyAga kara diyA hai kintu kAma kI abhilASA aba bhI nahIM miTI hai| kahA hai'muNDaM ziro' ityAdi / "dyapi isakA mastaka muNDita hai, zarIra se abhiyagaMdha nikala rahI hai, bhIkha mAMgakara peTa pAlatA hai, zarIra mala se malIna hai aura samasta prakAra kI zobhA se hIna hai, phira bhI Azcarya hai ki isake mana meM kAma kI abhilASA vidyamAna hai|" tathA ve krodha se yukta hokara kahane lagate haiM--are, isakA rakSaNa aura poSaNa kauna karegA ? tumhIM isake manuSya (pati) ho, tumhIM isakA rakSaNa poSaNa karo / gharakA kAmakAja chor3akara yaha tumhAre sAtha hI zrI sAthe mesatAM paNa zaramAtA nathI. ne ke tenuM zarIra malIna che, dugandha yukta che. ane teNe gharanA tyAga karyo che, chatAM pazu tenI kAmavAsanA naSTa tha thI. che -- " muNDaM ziro' dhatyAhi- jo ke tene mAthe su'Do che, tenA zarIramAMthI apriya gadha nIkaLI rahI che, bhIkha mAgIne peTa bhare che, zarIra melane lIdhe malIna che ane zobhAthI bilakula rahita che, chatAM pazu tenA manamAMthI kAmanI abhilASA naSTa thaI nathI, e kevu. Azcaya janaka che !" teo krodhAyamAna cakrane te sAdhune AvA kaDeAra vayanA uDe he- A strInI sAthe kAmabhAga sevanArA hai sAdhu! jo A strI gharanuM kAma kAja choDIne tArI sAthe besIne premageSThI karyA karaze, te tenuM rakSaNa ane peSaNa kANu karaze ? tameja tenA svAmI che, te tame ja tenuM rakSaNa ane For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 sUtrakRtAGgasUtre mUlam -saNaMpiNudAsINaM tattha vi to eMge kuppati / aduvA bhoyeNehiM tthehiM itthIdosasaMkiNo hoti // 15 // chAyA - zramaNamapi dRSTvodAsInaM tatrApi tAvadeke kupyanti / Fear bhojanairnyastaiH strIdoSo bhavanti // 15 // anvayArtha:- (udAsINaM pi sama) udAsInamapi zramaNaM - rAgadveSaratimapi sAdhum (da) dRSTvA - ekAntetriyA saha (tattha vi) catrApi (eMge dAya kupyaMti) e ke tAvat kupyaMti kecit krudA bhAnti (itthadosasaMkiNo hoMti) strIdoSazaGkino janAH baiThatI hai ! kauna ise khAne ko degA ? kauna isakI rakSA karegA ? tumhIM saba karo // 14 // sUtrakAra punaH kahate haiM - 'samavi' ityAdi / zabdArtha- 'udAsINaM visama-udAsInamapi zramaNan' rAgadveSarjita tapasvI sAdhuko bhI 'ThuNa-dRSTvA' ekAnta sthAna meM strIke sAtha meM vArtAlApa karate hue dekhakara 'tattha vi-tatrApi' usameM bhI 'ege tAva kuppaMtieke tAvat kupyati' koI koI koSayukta ho jAte haiM 'itthodola saMkiNo hoti - strIdoSazaMkino bhavanti' aura ve strIke doSakI zaGkA karate haiM 'anucA athavA ' athavA jatthehi bhoyaNehiM-paste majinai' ce loga mAnate hai ki yaha strI sAMdhukI premikA hai, isIliye nAnAvidha AhAra taiyAra karake sAbuko detI hai ||15|| anvayArtha -- udAsIna arthAt rAgadveSa se rahita sAdhu ko bhI strI ke sAtha baiThA dekhakara koI koI kucha ho jAte haiM, kyoMki manuSya khosaMbaMdhI pASaNa kare.' A prakAre sayamane mArga choDIne te strI sAthe ghara mAMDavAnI te sAdhune tee salAha Ape che. 14!! vajI sUtrahAra he che - 'maNaM pi' ityAha- zabdArtha -'udAsINaM pi khamaNaM - udAsInama pizramaNam' rAgadveSathI rahita tapasI AdhunepaNA anta sthAnamA khInI sAthai vArtAlApa ra lene 'tatthavi-tatrApi temAM pazu 'ege tAtra kuppati - eke tAvat kupyamita' a dha Dodhayukta yatI laya che. 'itthI dosasaMkiNo hoMti- strIdoSazani bhavanti' tena teyo khInA doSanI zaMDA 3 he. 'aduvA - athavA ' agara ' jatthehiM bhoyaNehiM tyastaiH bhojanaiH' me bou| mAne che haiM-ma strI sAdhunI premikA che, tethI aneka prakArane AhAra taiyAra karIne sAdhune Ape che. 155 sUtrA --rAgadveSathI rahita sAdhune paNa strInI sAthe ekAntamAM beThelA joIne, tenI sAthenA ADA vahevAranI kalpanA karIne koI kaI puruSo kapAya For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 239 bhavanti (aduvA) athavA (NatthehiM bhoyaNehiM) estai janaiH iyaM strI sAdhoH premikA yenAnekavidhabhojanAdikaM nirmApa sAdhave zyacchanIti evame ke jaanntiiti||15|| TIkA--'udAsINaM' udAsInaM rAgadvevarahitatayA mAdhyasthyabhAvena yuktamapi 'samaNaM' zramaNam , tapasA kSINazarIramaNi 'daNa' dRSTvA ekAnte striyA saha vArtAlApAdi kurvantaM dRSTvA 'tasthami' tatrApi tAdRzavyApAre sthite 'ege' eke puruSAH tAvat 'kuppaMti' kupyanti kopmdhigcchnti| mAdhyasthyabhAvaM bhajamAnamapi dRSTvA strigA saha vArtAlApAdikaM kurvantam tadA kA kathA tataH paraM strI saMga kuntaM dRssttraa| aba ' ityAdoriyo hoti saudoSazaGkino bhavanti-sviyaM bhatyAMpa zaMkAzIlA bhananti / punarapi 'bhoSaNehi NastheIi' bhojanayastai:-nAnAvidhAhAraiH sAdhArthapugakalitaH, athavA bhojanaiH zvazurAdInAM nyastaiH ardhadattai; sadbhiH sA vadhUH sAdhyAgamanena samAkulIbhUtA satI anyasmin dAtavyedoSa kI AzaMkA karate haiM / adhayA koI aisA samajhate haiM ki isa strI kA sAdhu para anurAga hai, kyoMki yaha vividha prakAra kA bhojana banAkara sAdhuko detI hai / / 15 // TIkArtha-rAga aura dveSa se rahita hone ke kAraNa madhyastha bhAva se yukta tathA tapazcaraNa ke kAraNa kRzakAya bhI sAdhu ko ekAnta meM strIke sAtha vArtAlApa karate dekhakara koI koI puruSa kupita ho jAte haiN| ve usa strI ke prati bhI zaMkAzIla ho uThate haiM / tathA sAdhu ke lie nAnA prakAra ke bhojana banAne se athavA zura Adi ke lie bhojana rakkhA ho aura usameM se AdhA unheM diyA ho aura sAdhu ke Ane para vaha ghabarAhaTa meM Akara eka cIja ke badale dUsarI cIja parosa de to unheM mAna thAya che athavA sAdhune sArI sArI vastuo banAvIne vahorAvatI strIne joIne leke e saMdeha karavA lAge che ke A strIne A sAdhu para anurAga che, tethI ja temane sArAM sArAM bhejanuM pradAna kare che. 15 TakArtha-sAdhu bhale rAgadveSathI rahita hovAne kAraNe madhyastha bhAvayukta heya, bhale tapasyAne kAraNe tenI kAyA kRza thaI gaI hoya, paraMtu evA rAga dveSa rahita kuzakAya pAdhune paNa koI strI sAthe ekAtamAM vArtAlApa karatAM jaIne keI kaI purUSo kapAyamAna thaI jAya che. teo te sAdhu ane te strInA cAritra viSe saMdeha karavA lAge che sAdhune mATe sArAM sAruM bhojana banAve, athavA pati, sasarA Adine mATe vividha vAnagIo banAvI che, temAMthI ardha AhAra sAdhune paherAvI de, ane pachI gabharATane kAraNe pati, sasarA Adine For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 sUtrakRtAGgasUtre 'nyaddyAt tataste strIdopazaMkino bhavanti, arthagatyA iyaM strI avazyameva sAdhu. saMgaM karoti, yataH sAzve viziSTabhojanAdikaM dattvA tena sAdhunA saha puruSAntaravajite viviktasthAne upavizati ityaadi| avazyameveyaM caritrabhraSTA / kathamanyathA puruSAntareNa sahetthaMbhUtamAcarati samudAvAramiti / dRSTAntopi-kayAcit striyA mAmamadhye pAradhanaTaprekSakacittatayA patizvazurayormojanArthamupaviTayostaNDulA iti kRtvA rAitAH dattAH tato'ptau zvazureNopalakSitA patyA ca kruddhana tADitA gRhAniSkAsitA iti // 15 // mUlam-kuvaMti saMtha tAhiM paThabhaTTA samAhijogehiM / tamhA~ samaNANa sati jayahigAe saMNNise jaao||16|| usake prati zaMkA utpanna ho jAtI hai| ve yaha socane lagate haiM ki yaha strI avazya sAdhu kA saMga karatI hai isI kAraNa sAdhu ko viziSTa bhojana dekara usake sAtha anya puruSoM se rahita ekAnta sthAna meM baiThatI hai / avazya hI yaha caritra se bhraSTa ho gaI hai| nahIM to parapuruSa ke sAtha aisA vyavahAra kyoM karatI hai ? isa viSaya meM eka dRSTAnta meM kisI grAma meM naTa kA khela ho rahA thaa| eka strI kA mana usa khela meM lagA thaa| aisI sthiti meM usakA pati aura zvazura bhojana karane baiThe / anyamanaska hone ke kAraNa usane cAbaloM ke sthAna para rAhatA parosa diyA / zvazura use samajha gyaa| pati ne kruddha hokara tADanA kI aura use ghara se nikAla diyA / 15 / eka vastune badale bIjI vastu pIrasI de, te temanA hRdayamAM te strI pratye saMdeha jAgRta thAya che. teo evuM dhArI le che ke A strI avazya A sAdhumAM Asakta banI che, te kAraNe ja te A sAdhune viziSTa bhajana pradAna kare che, ane tenI sAthe ekAntamAM vArtAlApa kare che. A strI ekasra cAritra bhraSTa thaI gaI che, nahIM te parapuruSanI sAthe AvuM vartana zA mATe kare ? A prakArane saMdeha prakaTa karatuM eka deTAH have ApavAmAM Ave chekoI eka gAmamAM naTakone khela cAlI rahyo hate koI eka strInuM mana te khela jevAmAM lIna thaI gayuM hatuM. evAmAM tenA pati ane sasarA ghera AvyA. anyamanasaka hovAne kAraNe teNe bhAtane badale rAItu pIrasyuM. tenuM kAraNa sasarA jANe gayA. te strIne naTamAM Asakta thayelI mAnIne patie khUba ja mAra mAryo ane tene gharamAMthI bahAra kADhI mUkI, 1pa For Private And Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam chAyA -- kurvanti saMstavaM tAbhiH prabhraSTAH samAdhiyogebhyaH / tasmAt zramaNA na saMyanti AtmahitAya saMniSadyAH // 16 // anvayArtha :- - ( samAhijogehiM) samAdhiyogeH- dharmadhyAnAt (paTTA) mahAH eva (tAhiM) tAmiH khIbhiH saha (saMthavaM ) saMstavaM - paricayaM (kuvvaMti) kurvanti (tamdA) tasmAt kAraNAt (samaNA) zramaNAH (AyaDiyAe) AtmahitAya (saNi sejjAo) saMniSadyAH strInivAsasthAnAni (Na sameti ) na saMyanti-na gacchantIti // 16 // TIkA -- 'samAhinogehi' samAdhiyogebhyaH- tatra samAdhiH dharmadhyAnaM tadarthaM yogAH manovAkkAyavyApArAstebhyaH 'pannA' mabhraSTAH puruSAH zithilavihAriNaH - 241 zabdArtha - 'samAhijogehi-samAdhiyogaH' samAdhiyoga arthAt dharmadhyAna se 'phamaTThA-prabhraSTA' bhraSTa puruSa hI 'tAhiM tAbhiH' triyoM ke sAtha 'saMdharva-saMstayam' paricaya 'kutryaMti-kurvanti' karate haiM 'tamhAtasmAt' isaliye 'samaNA - zramaNA: ' sAdhu 'AyahiyAe - AtmahitAya' apane hita ke liye 'saNise jAo - saMniSadyAH' striyoM ke sthAna para 'Na sarmeti na saMyanti' nahIM jAte haiM ||16| anvayArtha - jo samAdhiyoga se bhraSTa haiM ve hI striyoM ke sAtha paricaya karate hai / ataeva apanI AtmA ke hita ke lie zramaNa ko strI ke sthAna para nahIM jAnA cAhie || 16 || TIkArtha-samAdhi kA artha hai dharmadhyAna / samAdhi ke lie mana vacana aura kAya kA jo vyApAra kiyA jAtA hai use samAdhiyoga kahate hai| jo samAdhiyogoM se bhraSTa haiM arthAt zithilAcArI haiM, ve hI striya zabdArtha -'samAhijogehiM -samAdhiyogaiH' samAdhiyoga arthAt dharma dhyAnathI 'pabhaTTA - prabhraSTAH' aSTa 35 4 'tAhiM tAbhiH ' striyonI sAthai 'saMthavaM - saMstavam' pazyiya 'kuvvaMti - kurvanti' re che, 'tamhA - tasmAt ' te rakhe 'samaNA-kSaNA sAdhu 'AyahiyAe - AtmahitAya' cotAnA dvita bhATe 'saNNisejjAo - saMniSadyAH ' striyAMnA sthAnamA 'Na sameti na saMyanti' 4tA nathI // 16 // For Private And Personal Use Only sUtrA--jee samASiyAgathI bhraSTa che--zithilAcArI che, tee ja strInI sAthe paricaya kare che. A vAtane barAbara samajI laIne Atmahita sAdhavAnI abhilASA rAkhanAra zramaNe strInA nivAsasthAnamAM javuM joie nahI 15 TIkAya --samAdhi eTale dhama dhyAna, samAdhine mATe mana, vacana ane krAyAnI je pravRtti karavAmAM Ave che, tene samAdhiyoga kahe che. jee samAdhiyogathI bhraSTa che, eTale ke jee zithilAcArI che, tema ja su0 31 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra sUtrakRtAGgasUtre 'vAha' tAbhiH strIbhiH saha 'saMthavaM' saMstarva - paricayaM kurvanti / yasmAt kAraNAt strI paricayAt pathabhraSTAH bhavanti 'tamhA' tasmAt kAraNAt 'samaNA' zramaNAH sAdhava: 'AyaDiyA' AtmahitAya strINAM saMbandhA'bhAve svakIyaM hitameva bhavidhyatIti manyamAnAH 'saNi sejjAo' saMniSadyAH - saM= samyak niSIdanti = upavizanti striyo yatra sA sanniSadyA - tAH saMniSadhAH strINAmAvAsasthAnAni / 'na sameti' na saMyanti - na gacchanti strIbhiH saha saMparka nai kurvanti / tathA saha saMga vArttAlApaM tatsthAnAdau gamanAdikaM sarvameva parityajanti mokSAbhilASiNaH zramaNAH // 16 // sAdhUnAmapi strIparicayAt patanaM bhavatIti pratipAditam / tatra pRcchayatekiM pravajyAM svIkRtyApi kazcit strIsamparka karoti kRtavAn kariSyati ceti ke sAtha saMstava paricaya karate haiM, kyoMki strIparicaya se pathabhraSTa honA paDatA hai | zramaNa Atmahita ke lie arthAt yaha mAnakara ki striyoM ke sAtha sambandha na rakhane se AtmA kA zreya hI hogA, kabhI striyoM ke nivAsasthAna para na jAe, unake sAtha samparka na kare mokSAbhilASI santa puruSa striyoM ke saMsarga kA, unake sAtha vArtAlApa karane kA aura unake nivAsasthAna meM jAne kA sabhI prakAra aise ke saMsargoM kA tyAga karate haiM / / 16 / / striyoM ke sAtha paricaya karane se sAdhuoM kA bhI patana ho jAtA hai, yaha pratipAdana kiyA jA cukA hai| aba prazna yaha hai ki kyA dIkSA strIonA samAgama seve che. evA purUSo samASiyAga (dhama dhyAna) mAM citta parAvI zakatA nathI, te kAraNe temane pathabhraSTa (mAkSamA`thI dUra phekAyelA) kahI zakAya che. zramaNe kadI paNu strionA nivAsasthAnamAM javuM joIe nahI" ane temane sapaka' sevavA joie nahI. teNe e vAtane manamAM vizvAsapUrvaka avadhAraNa karavI joIe ke strionA samAgama nahIM karavAthI ja pAtAnA AtmAnuM kalyANa sAdhI zakAze. A vAtane ataHkaraNamAM tarI laI ne AkSAbhilASI saMta purUSo strIonA saMsaganA tyAga kare che, temanI sAthe vArtAlApa paNa karatA nathI ane temanAM nivAsasthAnAmAM praveza paNa karatA nathI. A prakAre te strInA saMparkanA sa pUrNataH tyAga kare che. 516mA siAnI sAthe paricaya karavAthI sAdhuenuM paNa patana thaI jAya che, e vAtanuM pratipAdana thai cUkayuM. have evA prazna udbhabhave che ke zuM dIkSA For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.4 u.1 strIparISahanirUpaNam 24 zaGkAyAM sUtrakAra Aha--'vahaye gihAI' ityaadi| mUlam-bahave gihAI arvahaTu mistIbhAvaM patthuyA ya eNge| dhuvamagganeva parvayaMti vAthA vIriyaM" kusIlANaM // 17 // chAyA--bahako gRhANi avahRtya mizrImAvaM prastutAzca eke / . dhruvamArgameva pravadanti vAcA vIrya kuzIlAnAm // 17 // anvayArtha:-(bahave ege) bahaba eke (gihAI avahaTTa) gRhANi avahRtya parityajya (missIbhAvaM patthuyA) mizrImAvaM prastutAH-gRhastha saMbalitasAdhumArga svIkRtya aMgIkAra karake bhI koI strIsamparka karatA hai ? kisIne kiyA hai ? koI karegA? isakA uttara dete hue sUtrakAra kahate haiM 'yahave gihAI' ityaadi| __ zabdArtha--'bahave ege-pahaya eke' bahuta se loga 'gihAI avahahugRhANi apahRtya' gharase nikala kara arthAt pratrajita hokara bhI 'missI. bhAvaM parathuyA-mizrIbhAvaM prastutAH' mizramArga arthAt kucha gRhastha aura kucha sAdhuke AcArako svIkAra kara lete haiM 'dhuvamaggameva pavayaMti-- dhruvamArgameva pravadanti' aura ve kahate haiM ki-hamane jo mArgako anuH ThAna kiyA hai vaha mArga hI mokSa kA mArga hai 'vAyAvIriyaM kusIlANaMvAcA vIrya kuzIlAnAm' kuzIloM ke vacana meM hI zUravIratA hai anuH SThAna meM nahIM // 17 // anvayArtha--bahuta se loga gRhoM (gharoM) kA tyAga karake mizra. bhAva ko prApta hote haiN| arthAt ve gRhastha kA aura sAdhu kA mizrita aMgIkAra karyA bAda paNa kaI sAdhu strIsaMparka kare che khare? zuM keIe karyo che kharo? zuM koI karaze kharAM ? A praznano uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke 'bahave gihAI' yAdi sAtha-'bahave eNe- bahAva ' gha! so 'gihAI avahaTTa-gRhANi apahRtya' dherathI nIjAna arthAt pratrata 54ne 5] 'missobhAvaM patthuyA-mizrIbhAvaM prastutAH' mizrabhAga arthAt - 1935 bhane 474 saadhun| mAyane svI4.2 42rI se che, 'dhuvamagameva pavayaMti-bhUtramArgameva pravadanti' ana te 4 che ke-ame je mArganuM anuSThAna karyuM che, te mArga ja mokSanA mArga che. 'vAyAcIriyaM kusIlANaM-vAcAvIrya kuzIlAnAm' zabAne kyanamA / zUravI254. che. anuSThAnamA nahI. // 17 // sUtrArtha-ghaNuM leke gRhono tyAga karIne mizravyavahArarUpa mizrIbhAvathI yukta thatA hoya che. eTale ke dIkSA grahaNa karyA bAda sAdhu ane gRhasthanA For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 sUtrakRtAGgasUtre (dhuvamaggameva pavayaMti) dhruvamArgameva pravadanti-madanuSThitamArga eva mokSamApaka iti kathayanti (vAyA vIriya kusIlANaM) vAcA vIrya kuzIlAnAm-kuzIlA vacane eva sAmarthyavanto bhavanti na tu karmAnuSThAne iti // 17 // TIkA-'bahave' bahavaH puruSAH 'ege' kecana 'gihAI apaha?' gRhANi parityajya, pravajyAM gRhItvA, punaH 'missIbhAvaM patthuyA' mizrImAvaM prastutA prAptAH dezataH sAdhavaH dezatazca gRhsthaaH| na vA sarvathA sAdhavaH na vA sarvathA gRhasthAH kintu madhyamamArgamAzritAH, evaMbhUtAste 'dhuvamaggameva pavayaMti' dhruvamArgameva pavadanti dhrudho mokSaH saMyamo vA taM pravadanti, asmadanuSThitamArga eva mokSamArga iti kathayanti (vAyA vIriyaM kusIlANaM) vAcA vIrya kuzIlAnAm kuzILavyavahAra karate haiM / ve dAvA karate haiM ki hamAre dvArA AcIrNa mArga hI mokSaprApaka hai kintu kuzIlajana vacana ke hI vIra hote haiM karma (kriyA) meM vIra nahIM hote // 17 // TIkArtha-bahutere jana ghara tyAga kara arthAt pravrajyA svIkAra karake sAdhu aura gRhastha kA milA-julA AcaraNa karate haiM / kucha kriyAe~ sAdhukI aura kucha gRhastha kI karate haiM / ve na pUrNarUpase sAdhu haiM, na pUre gRhastha hI / donoM ke madhya ke mArga ko apanAte haiM / unakA yaha kahanA hotA hai ki hama jo kahate yA karate haiM, vahI mokSa kA mArga hai| kintu kuzIloM ko vIrya (parAkrama) vacana meM hI hotA hai arthAt avasana, pArzvastha, saMsakta, yathAchanda tathA kuzIla, yaha pAMca prakAra ke zithilAcArI vacana vyavahAra meM hI catura hote haiM, dharmAnuSThAna meM nhiiN| apane AcIrNa mArga ko hI ve saMyama aura mokSa kA mArga kahate haiN| ve mizrita vyavahAra AcaratA hoya che. teo e dA kare che ke ame je mArgane anusarI rahyA chIe, te mArganuM anusaraNa karavAthI mokSa prApta thAya che. paraMtu kuzIla mANaso vANagherA ja hoya che-te karmamAM (kriyAmAMAcaraNamAM) zUra hetA nathI. 1LA TIkAtha-ghaNA leke gharane tyAga karIne eTale ke dIkSA aMgIkAra karIne sAdhu ane gRhasthanA jevuM-ganene mizrita vyavahAra jevuM AcaraNa kare che-teo keTalIka sAdhunI kriyAonuM pAlana kare che ane temanI keTalIka kiyAe gRhasthanA jevI ja hoya che. tethI teo pUrA sAdhu paNa nathI ane purA gRhastha paNa nathI, paraMtu bannenI madhyanA mArgane apanAve che. teo evuM pratipAdana kare che ke ame je kahIe chIe athavA karIe chIe, For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 245 padam avasabhapArtha sthasaMsaktayathAchaMdAnAM grAhakam pazcakArA api kuzIlAdayo vacane eva caturA bhavanti na tu dharmAnuSThAne, svAnuSThita meva mArga mokSasaMyamayonihika pravadanti / te vANImAtreNaiva vayaM sAdhava iti brugate, na tu teSAM kuzIlAnAm RddhirasasAtagauravajAlanastAnAm zithilavihAriNAM, sadanuSThAnajanitaM bIrya te vAcA sAmarthya svAntardhArayanti / te vyaliGgadhAriNo vANImAtraiNaiva sAdhavaH, na tu saMyamAcaraNamayuktAH iti // 17 // mUlam-suddhaM ravai parisAe aha rahassaMmi dukaDaM krei| jANaMti ya gaMtahAvidA mAille mahAsaDhe'yati // 18 // chAyA- zuddhaM rauti pariSadi atha rahasi duSkRtaM karoti / jAnanti ca tathAvido mAyAvI mahAzaTho'yamiti // 18 // vacana mAtra ke hI zUravIra haiM karttavya ke nahIM 'Rddhi gaurava, rasagaurava aura sAtAgaurava ke jAla meM phaMse hue, zithilAcArI kuzIloM ke antara meM sadanuSThAna dvArA janita vIrya-sAmarthya nahIM hotaa| ve dravya. liMgadhArI vANI mAtra se hI sAdhu haiM / saMyama kA AcaraNa na karane ke kAraNa unheM sAdhu nahIM kahA jA sakatA // 17 // zabdArtha--'parisAe-pariSadi' vaha kuzIla puruSa sabhAmeM 'suddhaM ravaha -zuddhaM rauti' apane ko zuddha kahatA hai 'aha-atha' paraMtu 'rhssNmieja mezane mArga che. paraMtu kuzIla puruSo vANIzUrA ja hoya che teo dharmAnuSThAnamAM zUrA detA nathI. pAMya 42 zipilAyArI 46 cha.---(1) apasana, (2) pAzraya (3) sAta, (4) yathA-6 mana (5) uzI. te ziyisAyAzayAmAsAmai ja zUrA hoya che, dhArmika anuSThAna AcaravAnA sAmarthathI teo rahita hoya che. teo je mAne anusaratA hoya che te mArgane pitAnA AcAryuM mArganeja saMyama ane mokSane mArga kahe che. teo mAtra belavAmAM ja zUrA hoya che, kartavyamAM zUrA hotA nathI. trAddhigaurava, rasagaurava ane sAtagauravanI jALamAM phasAyelA te zithilAcArI kuzalenA antaramAM sadanuSThAna dvArA janita vIrya (sAmarthyano sadubhAva ja heta nathI. te dravyaliMgadhArI sAdhue nAmanA ja sAdhu che, saMyamanuM AcaraNa na karavAne kAraNe kharI rIte te temane sAdhu kahI zakAya ja nahIM. tenA zA-parisAe-pariSadi' te zAra 535 samAmA 'suddhaM ravati - zuddhaM rauti' cAtAne zuddha 4 cha. 'aha-atha' 52'tu 'rahassaMmi-rahasi' mest-dwi 'dukkaDe For Private And Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--(parisAe) pariSadi sabhAyAM (suddhaM ravai) zuddhaM rauti AtmAnaM vizuddhaM bhASate (aha) atha (rahassaMmi) rahasi ekAnte (dukkaDaM) karei) duSkRtam asaMyamAnuSThAnaM kroti| (tahAvidA) tathAvidaH-aGgaceSTAjJAnavantaH puruSAH 'jANaMti' jAnanti (ayaM) ayam (mAille mahAsaDhe) mAyAvI mahAzaTha iti, nipuNapuruSAH mahAzaThoyamiti jAnanti // 18 // TIkA--sa kuzIlaH vAGmAtrega prakAzitasvavIyaH / 'parisAe' pariSadisabhAyAM 'muddhaM' zuddha-apagatadoSa svAtmAnaM svakIyAnuSThAnaM ca nirmalam / 'vAI' sauti-bhASate 'aha ya za ca 'rahassaMmi' rahasi, ekAnte, 'dukkaDaM' duSkRtaM. daSita strIsaMpAdikukRtyam 'karei karoti' kuroti yataH satyam-prakAze sadanuSThAna rahami' ekAnta meM 'dukAI karei-duSkRtaM karoti' pApAcaraNa karatA hai 'tahAvido-tathAvidaH' aise ko aGga ceSTA kA jJAna rakhanevAle puruSa 'jAti-jAnanti' jAna lete haiM ki 'bhAhallo mahAsaDheyaMti-mAyAvI mahAzaTho'dhamiti' yaha mAyAvI aura mahAzaTha hai // 18 // ___anvayArtha--ve pariSad meM arthAt janasamUha meM apane ko vizuddha kahate haiM kintu ekAnta meM duSkarma karate haiN| parantu viziSTa prakAra ke loga, jo aMga ceSTA Adi se dUsare ke antaraMga ko jAna lete haiM, ve jAnate haiM ki ye mAyAvI aura mahAzaTha hai // 18 // TIkArtha-vacana mAtra se apane sAmarthya ko prakAzita karanevAlA vaha kuzIla sAdhu apane Apako aura apane anuSThAna ko vizuddha ghoSita karatA hai, parantu ekAnta meM kukarma karatA hai-strIsamparka Adi karei duSkRtaM karoti' 55.523 42 che. 'tahAvidA-sathAvidaH' mevAmAna ayeSTA tAjI 535 'jANaMti-jAnanti' on se che 4-'mAillo mahAsaDheyaMti-mAyAvI mahAzaTho'yamiti' te mAyAvI ana bhaDa: cha. // 18 // sUvAtha-te zithila cArIo pariSadamAM (lekenA samUhamAM) evuM kahe che ke ame vizuddha chIe, paraMtu teo ekAntamAM duSkarmanuM sevana karatA hoya che. paraMtu aMgaceSTA Adi dvArA anyanA antaragane jANavAmAM nipuNa hoya evA catura puruSo te e vAtane barAbara jANe jAya che ke A leke mAyAvI (kapaTI) ane mahAzaTha che. 18 TIkAI-vANIzUrA te kuzIla sAdhuo pitAnA cAritrane ane anu. kAnone vizaddha jAhera kare che-teo vizuddha havAne daMbha kare che, paraMtu teo ekAntamAM kukarmonuM sevana kare che. eTale ke jAheramAM For Private And Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 'samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 247 parAnupadizati, pracchanne ca svayaM asaMyamajanakaM karma samAcarati / tAdRzaM svakIyamasadanuSThAnaM gopAyato'pi tasya kuzIlasya / 'tahAvidA' tathAvidAHiGgitA''kArajJAnakuzalAH saMpatAcAre nipuNAzca sAdhavo gRhasthAca tasya tAdazA'sadanuSThAnam 'jAti' jAnantyeva / athavA sarvajJAstIrthakarAdayastu jAnantyeva / teSAM paracitasyA'pi pratyakSa saMbhavAt / " AkArairiGgitaigatyA, veSTayA bhASaNena ca / netravikAraiva jJAyate'ntargataM manaH // 1 // " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " Sarfs AkAramakAra cihna kikA api parakIyacetovRtti jAnanti / tadA kA kathA hastAmalakavat sakalapadArthadarzanazIlAnAM dAdRzAM mahApuruSANAM sarvakaratA hai / arthAt makaTa meM to vaha dUsaroM ko utkRSTa AcAra kI zikSA detA hai aura ekAnta meM svayaM asaMyamamaya kArya karatA hai / isa prakAra apane duSkRtyoM ko chipAne para bhI jo sAdhu yA gRhastha mAnavIya ceSTAoM ko samajhane meM kuzala aura saMyatoM ke AcAra ke jJAtA haiM, usake una duSkRtyoM ko jAna hI lete haiN| athavA sarvajJa tIrthaMkara to jAnate hI haiM, kyoMki parakIya citta bhI unake liye pratyakSa hotA hai / kahA hai- ' AkAre riGgitairgasthA' ityAdi / ' AkAra se, saMketa se, cAla se, ceSTA se, bolI se aura netroM tathA mukha ke vikAra se mana kI bAta bhI jAna lI jAtI hai' | 1| jaba AkAra prakAra Adi cihnoM se laukika jana bhI dUsare kI cittavRtti ko jAna lete haiM to samasta padArthoM ko hastAmalaka ke samAna te te leAkeAne utkRSTa AcArAnI zikSA Ape che. parantu tee peAte ja ekAntamAM asayamamaya AcaraNa kare che. bhale, teo A prakAra temanAM duSkRtyAne chupAvatA hoya, parantu catura puruSothI temanA duSkRtyeA ajJAta rahetAM nathI. je mANasane tenI ceSTAo dvArA pArakhI zakavAne samaya DAya che. tathA jee! sayatAnA AcAranA jANakAra hAya che, te temane sAcA svarUpamAM eLakhI jAya che. athavA sana tAkarA te temanAM te duSkRtyAne jANe ja che, kAraNa ke anyanA manAbhAveAne paNa tee jANI zavAne samartha cheuchu pache --' AkArairiGgitairgatyA' tyAhi 'mAGa:2thI, saDetathI, yAsathI, yeSTAthI, mAsIthI, tathA bhuymanA viThArathI a'taHkaraNanI vAtane paNa jANI zakAya che, je AkAra, ceSTA Aphri dvArA A leAkanA catura manuSyA anyanI cittavRttine jaNI le che, teA samasta padAni hastAmalaka (hAthamAM rahelA AmaLAnI jema) joI zakanArA mahA For Private And Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 sUtrakRtAGgasUtre zAnAM paracittasya / itthaM te jAnanti 'ayaMti' yada'yam 'mAille mahAsaDhe' mAyAvI mahAzaThazceti / yadyapi sa zaThaH svamanasi evaM vicArayati yanmadIyaM kRtyaM na ko'pi jAnAti, kintu mahApuruSAstu tasya mAyAvitvaM zaThatvaM ca jAnantyeva // 18 // mUlam-saMyaM dukkaDaM ca nai badai AITo vi patthai baale| veANuvIi mA kAsI coijaMto gilAi se bhujo||19|| chAyA-svayaM duSkRtaM ca na vadati AdiSTo'pi prakasthate bAlaH / vedAnuvIci mA kArSIH lodhamAno glAyati sa bhUyaH // 19 // dekhanevAle mahApuruSa sarvajJa kevalajJAniyoM ke lie dUsare kI cittavRtti ko jAna lenA kyA bar3I bAta hai ? ve jAnate haiM ki yaha mAyAcArI hai, kapaTazIla hai / yadyapi vaha mAyAvI samajhanA hai ki mere kukarma ko koI nahIM jAnatA kintu jJAnI puruSa to usakI mAyAvitA aura zaThatA ko jAnate hI haiM // 18 // zabdArtha--'yAle-bAlaH' ajJAnI jIva 'sayaM dukaDaM-svayaM duSkRtam' apane duSkRtya-pApako 'na vadaha-na vadati' nahIM kahatA hai 'AihoviAdiSTaH api' jaba dUsarA koI use usakA pApakRtya kahane ke liye preraNA karatA hai taba 'pakatyaha-prakatthate' vaha apanI prazaMsA karane lagatA hai 'veyANuvIi mA kAlI-vedAnuvIci mA kArSI' tuma maithuna kI icchA mata karo isa prakAra AcArya Adi ke dvArA 'bhujjo coi. paraSo-sarvajJa kevalIone mATe te anyanA manabhAvane jANI levAmAM zI muzkelI hoI zake? teo te e vAtane avazya jANI zake che ke A puruSa sadAcArI che ke mAyAcArI (kapaTazIla) che. bhale te mAyAcArI purUSa ema mAnato hoya ke mArAM kukarmone kaI jANatuM nathI, paraMtu jJAnI purUSa athavA sarvajJa kevalI bhagavAne te temanI mAyAvitA ane zatAne jANatA ja hoya che 18 zahAtha-bAle-bAlaH' ajJAnI 71 sayaM dukkaDaM-strayaM duSkRtam' potAnA hukRty-||5ne 'na vadaha-na vadati' pragaTa 42tA nathI. 'AiTovi-AdiSTaH api' jyAre bIjo koI tene tenuM pApakRtya batAvavAnI preraNA kare che. tyAre gharathA -prakatthate'ta potAnA . 42vA dI jaya che. 'veyANuvII mA kAsIvedAnuvIci mA kArSI' tu bhaithunanI 42chA na 42 se pramANe mAyArtha mAha dvArA 'bhujjo coijjato-bhUyo nodyamAnaH' 1212 4Ama bhAvayA 'se-maH' For Private And Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 249 anvayArthaH -- (bALe) bAlo'jJAnI ( sayaM dukkaDaM) svayaM duSkRtaM ( na vadai) navadati AtmanA kRtaM pApaM AcAryAdinA pRSTo na kathayati (ATTo vi) Adisutr (patthara) makatthate svakIyAM prazaMsAM vadati (veyANutrI mAkAsI) vedAnuvIci mAkArSI maithunAbhilASaM mA kuru iti AcArye kathite (bhuJja coijjato) bhUyo nodyamAnaH (se) saH kuzIlaH (gilAi ) glAyati glAniM prApnotIti // 19 // TIkA- 'bAle' vALo'jJAnI 'sayaM dukkaTaM na vadaha' svayamAtmanA kRtaM duSkarma na vadati, svakIyaduSkarmakathanAya pareNa 'AiTTo vi' AdiSTo'pi AcA yeNA'nyena vA kenacit 'pakatthaI' prakatthate, svakIyAM prazaMsAmeva vadati AtmAnaM nihneotum alati apantaM santaM brUne iti bhAvaH / tathA-veyANuvIha' jjato-bhUyonopAna bAra bAra kahA jAne para 'se-saH' vaha kuzIla 'gilAi - glAyati' glAniko prApta hote haiM // 19 // anvayArtha - ajJAnI jIva svayaM apane pApako prakAzita nahIM karatA hai, dUsare ke kahane para bhI mukaratA hai aura apanI prazaMsA karatA hai, maithunasevana mata karo, isa prakAra AcArya ke kahane para aura punaH punaH preraNA karane para glAni kA anubhava karatA hai // 19 // TIkArtha-- ajJAnI jIva apane duSkRtya ko prakAzita nahIM karatA hai, apanA duSkRta (pApa) kahane ke lie dUsare ke kahane para naTatA hai, jhuThI saccI bAteM kahatA hai / jaba guru kahate haiM ki maithuna sevana mata karo to vaha vAraMvAra glAni ko prApta hotA hai / te kuzIsa ziSya 'gilAi glAyati' sAna manI laya ho, arthAt duHzrI manI jAya che. 519nA sUtrA --ajJAnI jIvA jAte ja pAtAnA pApane prakaTa karatA nathI, khIjA leAkeA temane samajAvavAnA prayatna kare teA paNa tee peAtAnA DhoSonA svIkAra ja karatA nathI, parantu pAtAnI prazaMsA ja karyo kare che. AcAya dvArA maithuna sevana na karavAnA upadeza ApavAmAM Ave ane strInA sapanA parityAga karavAnI prerA karI karIne ApavAmAM Ave, tyAre te glAni (viSAda) anubhave che. TIkA--ajJAnI jIvA potAnAM duSkRtyane peAtAnI jAte prakaTa karatAM ja nathI, parantu jyAre teone kAi duSkRtya prakaTa karavAne mATe samajAve che, tyAre pazu teme tenA svIkAra ja karatA nathI, UlaTAM kharI khATI vAtA kahIne peAtAnA dukhyA (pApA)ne chupAvavAne ja kare che. jyAre gurU dvArA tene maithuna sevana na karavAnuM kahavAmAM Ave prayatna sU0 32 For Private And Personal Use Only 1 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 sUtrakRtAGgasUtre vedAnuvIci, vedoditamapi maithunaM mA kuru' ityevaM guruNA 'coijjato' nodyamAnaH 'sa bhujjo' sa bhUyaH 'gilAi' glAyati, glAnimadhigacchati / dravyaliMgo sAdhurajJAnI svayaM svapApaM na vadati / pareNa pRSTaH svakIyAmAtmazlAghAmevA''viSkaroti / maithunaM na karttavyamiti bhUyo bhUyo nodyamAno vidyamAnena manasA dUyamAna ivAbhAti iti bhAvaH // 19 // mUlam-ausiyA vi isthiposesu purisA itthiiveykhednnaa| paNNAsamannitAbegeM nArINaM vasaM urvakasati // 20 // chAyA-uSitA api strIpoSeSu puruSAH strIvedakhedataH / prajJAsamanvitA apye ke nArINAM vazamupakapanti // 20 tAtparya yaha hai ki dravyaliMgI ajJAnI sAdhu svayaM apane pApa ko prakaTa nahIM karatA hai| dUsarA koI pUchatA hai to apanI prazaMsA hI karatA hai / jaba use maithuna na karane kI preraNA kI jAtI hai to anamanA jaisA hokara raha jAtA hai / / 19 // zabdArtha--'itthiposesu-strIzeSeSu' striyoM ke pAlana karane meM 'osiyA vi-uSitA api' vyavasthita hone para bhI 'purisA-puruSAH' jo puruSa 'isthiveyakhedanA-strIvedakhedajJAH' striyoM ke dvArA honevAle khedoM ke jJAtA hone para bhI 'paNNAsamannitAvege-prajJAsamanvitA apyeke' prajJA-kinaneka to buddhi se yukta hone para bhI 'nArINaM vasaM uvakasaMtinArINAM vazamupakaSanti' striyoM ke vazIbhUta ho jAte haiM // 20 // tyAre te vAre vAre glAnine anubhava kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke draliMgI (mAtra sAdhune veSa dhAraNa karanAra paNa sAdhune AcAranuM pAlana na karanAra) sAdhu jAte pitAnA pApane prakaTa karatA nathI. jo ke tene kRtya viSe prazna pUche che, to te AmalAghA ja kare che. jyAre AcArya Adi dvArA tene brahmacaryanuM pAlana karavAnI preraNA ApavAmAM Ave che, tyAre te udAsa thaI jAya che, tene evI zikhAmaNa paNa gamatI nathI. 1 zahAya-'itthoposesu-strIpoSeSu' jiyonA pAlana 42pAmA 'mosiyA vi-uSitA api' vyavasthita DAvA chatai 5 'purisA-puruSAH'2 535 'itthiveyakhennA-strIvedakhedajJAH' liyo / thApAgA ne myaa l chatai 51 'pannAsamannitAvege-prajJAsamanvitA apyeke'-30 to ddhiyata DAvA chatA 5- 'nArINaM vasaM uvakasaMti-nArINAM vazamupakanti' sIyAna adhIna thaI jAya che. ra01 For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpam 251 ___ anvayArtha:--(itthiposesu) strIpoSeSu-strIpAlane (osiyA vi) uSitA api stropoSaNAdau vyavasthitA api (purimA) puruSAH (itthIveyakhedannA) strIvedakhedajJAH-sva saMparka nanitaduHkhaM jAnanto'pi (paNAsamanitA) prajJAsamanvitAHautpattikyAdibuddhi yuktA api (ge) eke (nArINaM vasaM uvakasati) nArINAM vazamupakapanti-strIjitA bhavandri-strI vazaM ganchantIti // 20 // ___TIkA-'itthiposesu' strIpoSeSu striyaM poSayanti ye te strIgopAH vyApAravizeSAH teSu 'osiyA di' upitA api 'purisA' puruSAH strINAM rakSaNAdau kRtaprayatnA api 'itthIveyakhedanA' strIvedakhedajJA strINAM vedo mAyAmadhA. nakaH, tasmibhipuNAH 'paNNAsamannitA' prajJA autpattikI buddhiH tAdRzabuddhayA yuktA api puruSAH 'vege' eke mahAmohAndhamanasaH / 'nArINa' nArINAm 'vasaM' vazam-adhikAram 'uvAsaMti' upakapanti vrajanti-ityarthaH / yathA yathA strI anvayArtha--jo puruSa strI kA pAlana poSaNa kara cuke haiM aura ima kAraNa jo strI vedake kheda ko jAnate haiM arthAt bhuktabhogI hone ke kAraNa jo strI samparka janita dukhoM ko jAnate haiM aura jo prajJA se sampanna haiM, unameM se bhI koI koI striyoM ke vaza meM ho jAte haiN| 20 // TIkArya--jo strI kA poSaNa karanevAle vyApAroM ko kara cuke haiM, jo striyoM ke kapaTa pradhAna veda meM nipuNa haiM tathA jo auttiko buddhi se yukta haiM aise bhI koI koI mohAnya mAnasavAle puruSa nAriyoM ke vazameM ho jAte haiM / strIke adhIna huA puruSa vahI vahI karatA hai, strI sUtrArtha -je purUSa strInuM pAlana-poSaNa karI cukyA che, ane te kAraNe je strIvedanA kheDane jANI cukyA che eTale ke bhegone bhegavI cukavAne kAraNe je strIsaMparkajanya duHkhano anubhava karI cukyA che, ane jeo prajJAthI saMpanna che, evA purUSomAMthI paNa kaMI kaI purUSa strIone adhIna thaI jAya che. 20 TIkAtha-jeo strInuM piSaNa karavAne mATe vividha pravRttio karI cukyA che, jemAM strIsaMparkane kaTu phaLa bhegavI cukyA che, jemAM strIonA vedamAM nipuNa che-strIomAM Asakta thavAthI kevAM kevAM duHkha anubhavavA paDe che tene jemaNe anubhava karI lIdhuM che, tathA jeo tpattikI buddhithI yukta hoya che, evAM kaI kaI purUSo paNa mehAndha thaIne strIomAM Asakta thatA hoya che. A rIte strInA mehamAM phasAyelA te purUSe tenA For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre AjJApayati, tathA tathA karoti strIvazamupagataH puruSaH, na tu kiMcidapi yuktA'. yuktaM vicArayati, strIsaMbandhena tAdRzabuddhavinAzitattvAt / viSasya bhakSaNena loko mUchito bhavati kintu strINAM saMsargeNava mugdhA bhavanti / taduktam-- 'buddhibhrazo viSaM bhuktvA gRhItvA kAMcanaM bahu / strINAM saMsargamAtreNa tadIyavazavartitA // 1 // api ca--'etA hasanti ca rudanti ca kAryahetoH, vizvAsayanti ca paraM na ca vizvasanti / tasmAnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH zmazAnaghaTikA iva varjanIyAH // 1.' jisakI AjJA detI hai / vaha svayaM ucita anucita kA vicAra nahIM krtaa| strIke samparka se unakI buddhi vinaSTa ho jAtI hai| loga viSa kA to bhakSaNa karane para hI marate haiM parantu strI ke darzana mAtra se hI mUDha bana jAte haiN| kahA bhI hai--'buddhibhraMzo' ityaadi| __ 'viSa ke bhakSaNa karane se aura dhana ke lAbha se buddhi bhraSTa hotI hai arthAt manuSya buddhi hIna hotA hai parantu strIke sAtha anurAga saMbhASaNa karane mAtra se hI usake adhIna pana jAtA hai / ' aura kahA bhI hai-'etA hasanti ca' ityAdi / - 'ye striyAM apane svArtha ke lie kabhI ha~satI haiM, kabhI rotI haiN| dUsare ko apanA vizvAsa dilAtI haiM magara svayaM ke I kA vizvAsa nahIM krtii| gulAma banI jaIne tenI eke eka AjJAnuM pAlana kare che. teo sArA narasAne viveka gumAvI bese che strInA saMparkane kAraNe tenI buddhi ja naSTa thaI jAya che. viSanuM bhakSaNa karanAra mANasa te mRtyu prApta kare che, paraMtu strImAM Asakta thanAra mANasa tenA darzana mAtrathI ja mUDha banI jAya che kahyuM che ke - 'buddhibhraMzo' tyAha viSanuM bhakSaNa karavAthI ane dhananI prApti thavAthI mANasanI mati bhraSTa thaI jAya che, eTale ke mANasa vivekabuddhi gumAvI bese che, paraMtu strInI sAthe anurAgayukta vArtAlApa karavA mAtrathI ja te tene adhIna thaI jAya che. paNI se pahuMche hai-'etA hasanti' tyA sio pitAne svArtha sAdhavAne mATe kadI hase che ane kadI raDe che. te anyane pitAnA pratye vizvAsa rAkhavAne prere che, paNa pote keIne vizvAsa For Private And Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam strINAM svabhAvo laukikazAstrebhya evAvagantavyaH / vINAM caritamatIva durvijJeyam / tathoktam 'hayanyad vAcyanyat karmaNyanyat puro'tha pRSThe'nyat / anyat taba mama cAnyat strINAM sa kimapyanyat // 1 // iti // 20 // strIsaMbandhasya phalaM kIdRzaM bhavati, tattu zAstravedyameva kintu loke'pi tasya phalamatIva duHkhadAyi, iti darzayitu sUtrakAra Aha-'avihasthe' tyAdi / mULam -avi hatthapAdachedAya aduvA bddhmNsukkte| ___ avi teyasAbhitAvagANi tacchiya khArasiMcaNAI ca // 21 // ataeva kula aura zIla se sampanna puruSa ko cAhie ki vaha nAriyoM ko zmazAna kI ghaTikA ke samAna tyAga de|' striyoM kA svabhAva laukika zAstroM se hI jAnanA caahie| unakA carita atIvadurgama hotA hai| kahA bhI hai-'hRyAyAcyanyat' ityAdi / . striyoM kA sabhI kucha nirAlA hI hotA hai| unake hRdaya meM kucha aura hotA hai, vacana meM kucha aura hotA hai, karma (kriyA karane) meM kucha aura hI hotA hai ! Age jhucha aura to pIche kucha aura hotA hai| unakA tumhArA hamArA bhI anya hotA hai // 20 // rAkhatI nathI. tethI kuLavAna ane zIlavAn purUe tene smazAnaghaTikA samAna gaNIne tene tyAga kare jaI be (zmazAnamAM paDelA mATInA jaLapotrane jema tyAga karavAmAM Ave che, tema jione paNa tyAga karavo joIe) sione svabhAva kevo hoya che, te lautika zAstromAMthI jANI levuM joIe. strIcaritane samajavuM ghaNuM ja muzkela hoya che. kahyuM paNa che ke 'hRdyanyad vAnyanyat' tyAdi strionuM saghaLuM nirALuM ja hoya che. temanAM manamAM kaMIka hoya che, ane temanI vANImAM bIju ja hoya che, ane temanI kriyAmAM vaLI trIju ja kaI heya che. eTale ke temanAM mananA vicAre, vANI ane kAryamAM ekarUpatA hetI nathI. temanI AgaLa kaMIka heya che, te pAchaLa bIjuM kaMIka ja hoya che. te amuka vastune ke mANasane pitAne gaNAve che paNa manamAM te anyane ja pitAne gaNatI hoya che. te kAraNe strIcaritane tAga meLave ghaNe ja durgama gaNAya che. paramA For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 sUtrakRtAGgasUtre chAyA--api hastapAdacchedAya athavA varddha mAMsotkartanam / api tejasAbhitApanAni takSayitvA kSArasecanAni ca / / 21 // anvayArthaH--(avi hatyapAdachedAe) api hastAdacchedAya-ihaloke parastrI saMparko'pi hastapAdacchedAya bhavati (aduvA) athavA (baddhamaMsa ukkate) varddhamAMsotkatainanaM carmamAMsakartanAya bhavati (avi teyasAbhitAraNANi) avi tejasAmitApanAni strI sambandha kA phala kaisA hotA hai, yaha to zAstra se hI jAnA jA sakatA hai, kintu loka meM bhI usakA phala atIva duHkha janaka hotA hai, isa tathA ko dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-'avihatya ityaadi| zabdArtha-'avi hatthapAdachedAe-api hastapAdachedAya' isa loka meM strI kA saMbaMdha hAtha aura paira kA chedana ke lie hotA hai 'aduvA-athavA' agara 'yaddhamaMsaukkate-varddhamAMsotkartanam' camaDA aura mAMsa ko katarane rUpa daNDa janaka hotA hai 'avi teyasAbhitAvaNANi-api tejasAbhitApanAni' athavA agni se jalAne rUpa daNDa ke yogya hotA hai 'ca-ca' aura 'tacchiya khArasiMcaNA- takSayitvA kSArasiMcanAni' unake aGgakA chedana karake usake Upara kSAra siMcanarUpa daNDa ke yogya hotA hai // 21 // ___ anvayArtha--isa loka meM striyoM kA samparka hAtha paga ke chedana ke lie hotA hai, athavA carma aura mAMsa ko kATane ke lie hotA hai parastrI strI saMparka nuM kevuM phaLa bhegavavuM paDe che, te to zAse mAMthI ja jANa zakAya che, paraMtu lekamAM paNa tenuM phala ati duHkhajanaka ja ya che, te vAtanuM 72 suutr||2 ni355 42 ...-'avi hatya' yAti za6-'avi hatyapAdachedAe-api hastapAdache dAya' mA videi strInI sAthe saMbaMdha te hAtha ane pagane kapAvI nAkhavA mATe hoya cha. 'ahavA-athavA' magara 'baddhamaMsa ukkate-baddha mAMsotkartanam' yaam| mana bhAsana 4123 // saya 6ne ye:25 mane che. 'avi teyasAbhitAvaNANi-api tejasAbhitApanAni' bhy| manithI 5.jAne yo mane cha. 'ca-ca' mana 'tacchiya khArasiMvA I-takSayitvA kSArakhiMvanAni' tenA garnu chena zane tenA upara mIThuM bhabharAvArUpa daMDane cepagya bane che. pAra sUtrArthaA lekamAM strIsaMgama karanAra lokonA hAtha, paga Adi aMge kApI nAkhavAmAM Ave che athavA cAmaDI ane mAMsa kApavAmAM Ave che. parastrI For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samadhArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 255 - parastrIsaMparkakAra jvalayati gajapuruSaH, (ca) ca-athavA (tacchiya khArasiMcaNAI) takSarityA kSArasiMcanAni, zarIraM takSayitvA lavaNaM tatra prakSipatIti // 21 // TIkA--iha loke parastrIgAM saMgamakAriNo ye teSAm , hastapAdacchedAya= hastapAdayo chedanamapi bhavati / tathAkAriNAM hastau pAdau chiyete 'aduvA' atharA 'vaddhamaMsa ubAte' vardhamAMsotkarttanamapi bhavati / 'avi' api ca 'tejasA abhitAva gANi' tejasA vahninA abhitApyate raajbhttaiH| gchiya khArasiMcAIca' takSAyasvAkSArasecanAni kSayitvA tadupari kSAreNa lapaNena gAtraM siMcati / parastriyaM bhujamAnAnAM hastAyAyavakhaNDanam , mAMsotkartanam , tejasA'bhitApanam , kSArase canAdikaM ca kriyate udvejitaH strIsaMvandhibhiH rAjadUtairvA / ime laukikA daNDA samparka karanevAle puruSa ko loga jalA dete haiM aura usakI camaDI para lavaNa chiDakate hai // 21 // TIkArtha-parastrI saMgama karane vAle puruSa ke isI loka meM hAtha aura paga kATa liye jAte haiM athavA camar3I aura mAMsa kATa liyA jAtA haiN| rAjakIya karmacArI unheM Aga meM tapAte jalAte haiN| unakA camar3A cholakara usa para lavaNa chir3akate haiN| ___ abhiprAya yaha hai ki parastrI kA upabhoga karane vAle puruSoM ke hAtha paga kA chedana kiyA jAtA hai mAMsa kATA jAtA hai, Aga meM jalA diyA jAtA hai aura camaDA utAra kara usa para lavaNa chiDakA jAtA hai| uttejita hue strI ke saMbaMdhI janoM dvArA athavA rAjapuruSoM dvArA ye daNDa sAthe kAmaga sevanArane kyAreka jIvatA bALI nAkhe che, athavA temanI cAmaDI kApIne tenA para mIThuM chAMTavAmAM Ave che. 21 TIkArtha-parastrInI sAthe saMbhoga karanAra puruSanA hAtha, paga Adi aMge chedI nAkhavAnI sajA loke dvArA karAya che. evA puruSanI cAmaDI utArI nAkhavAmAM Ave che ane tenA zarIrane chedIne mAMsane bahAra kADhavAmAM Ave che. rAjyanA amaladAro tene jIvate bALI devAnI sajA paNa kare che, athavA tenI cAmaDI utarADIne tene upara lavaNa bhabharAvIne tene khUba ja pIDA pahoMcADavAmAM Ave che. A lekamAM evuM te anekavAra jovAmAM Ave che ke parastrIne upabhega karanAra puruSane leko ja kaDaka zikSA karatA hoya che. te strInAM sagAsaMbaMdhIo te kAmAMdha puruSane pakaDIne sArI rIte mArapITa kare che uzkerATane kAraNe tenA hAtha, paga kApI nAkhe che athavA tenI cAmaDI utaraDI nAkhIne zarIra para mIThuM bhabharAve che. rAjapuruSe paNa te kAmAkhya puruSane kaDakamAM kaDaka sajA kare che. For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 sUtrakRtAGgasUtre bhavanti / pAralaukikayAtanAyAM tu narakAdikaM bhavatIti sacchAstrameva pramANam / tasmAdAtmahitArthinA strIsaMbandho nitarAM he| iti // 21 / mUlam-adu kai gaNaNAsacchedaM kaMThacchedaNaM titikkhNti| iti tattha pAvasaMtaMnA na ya viti pugo na kaahiti||22|| chAyA--atha varNanAsikAcchedaM kaNThacche ina titikSante / iti tatra pApasantaptAH na ca bubhate na punaH kariSyAmaH // 22 // anvayArthaH - (pAvasaMmattA) pAyAtamA (ni) iti ihaloke (kaNNanAsacchedaM) karNanAsikAchedaM tathA (kaMThacchedaNaM vizikavatiH kaNThacchedanamapi titikSante sahante (na ya viti) na ca truzte (na pumo kAhiti) na punaH kariSyAma iti / / 22 / isI loka meM die jAte haiM / paraloka meM unako naraka Adi meM jAnA paDatA haiM / vahAM kaisI kaimo yAtanAeM bhugatanI paDatI haiM, isa viSaya meM to zAstra hI pramANa hai / ataeva Atmahita ke abhilASI puruSa ko strI kA samparka sarvathA hI tyAga denA cAhie // 21 // zabdArtha--'pApasaMttattA-pArasaMtasAH' pApI puruSa 'iti-iti' isa loka meM 'kAnAtacchedaM-karNanAsikAchedaM' kAna aura nAka kA chedana tathA 'kaMThacche daNaM titikkhaMti kaNThacchenaM titikSante' kaMTha-gale kA chedana saha lete haiM 'na ya biti na ca bruvate' parantu ve aisA nahIM kahate ki 'na puNo kAhiMti-na punaH kariSyAma iti' aba hama phira se pApa nahIM kreNgeN|.22|| ___ anvayArtha-pApa se saMtapta puruSa isa loka meM kAna aura nAka kA kaI kaIvAra to te parastrIgAmIne jIvatA bALI de che. A badhA daMDa AlekanA che. paralekamAM paNa tene duHkha ja bhegavavuM paDe che. narakagati pAmIne tene kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, te bAbata te zAmAMthI jANI levI joIe. tethI AtmahitanI abhilASA rAkhanAra puruSe strInA saMparkane te sarvathA parityAga ja kare joIe mArA sAtha-'pAvasaMtacA-pApasaMtaptAH' pApI puruSa 'iti-iti' ma tamA 'kaNNanAsaccheda-karNanAsikAcchedaM na ma2 nAnuna tathA 'kaMThacchedaNa titikkhaMti-kaNThacchedanaM titikSante' 44 hA gAnuchedana sahana che. 'na ya viti-na ca avate' 52'tu tme| me nayA DetA 'na puNo kAhiti-na punaH kariSyAma iti' vethA hurI pA5 nahI 3. // 22 // sUtrArtha-maithunasevana karanArA pApI loko A lekamAM kAna, nAka ane For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 3 D %E samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam TIkA--'pAvasaMtattA' pApasantaptAH-pApena karmaNA saMtaptAH 'iti' iti-iha loke ihaiva janmani kaNNanAsaccheda' karNamAsikAccheda-karNanAsikayozchedana kaMTha cchedaNaM titikkhaMti' kaNThacchedanaM titikSanhe-iNThacchedanaM ca titikSante sahante / 'naya viti' na ca bruvo 'na pugo kAhiti' na punaH kariSyAma iti-evaMbhUtaM pApAnuSThAnaM na punaH kariSyAma iti naitra vadanti / aihikapAralaukikayAtanAmanu bhavanto'pi tAdRzaduSkRta karmabhyo nivRti nai labhante / pApipuruSaH pApakaraNe anekadhA vividhanidhakarNanAsa sonche nAdikaM sAnto'pi na sato nivartante / aho mahadAya vivitraM ca mAha prAyamarI // 22 // chedana tathA kaMThasA chedama saha lete haiM kintu yaha nahIM kahate ki 'aba hama punaH aisA nahIM krege||22|| ____TIkArtha--pArI puruSa isI loka meM kAna aura nAka kA chedana sahana kara lete haiM, kaMTha kA kATA jAnA bhI saha lete haiM parantu aisA nahIM kahate ki-'aisA pApakArya phira nahIM kruuNgaa| iha paraloka saMbandhI yAtanAmoM (duHkhoM) kA anubhava karate hue bhI ve una duSkRtyoM se virata nahIM hote haiN| pApI puruSa pAra karake kAna-nAka kaTane Adi kI vividha prakAra kI vedanA ko sahana karate hue bhI usase nivRtta nahIM hote| Aha ! kitane Azcarya kA viSaya hai| mahAmoha kA kai pA sAmrAjya hai // 22 // gaLAnuM chedana sahana karI le che, paraMtu "pharI evAM pApakarmo huM nahIM karuM, me utA nathI. ! // 22 // TIkA-pApI lo (kAmAgnithI tama kAmA puruSo) A lokamAM game tevAM kaSTo sahana karI le che temanA kAna, nAka Adi davAmAM Ave athavA temanuM gaLuM kApI nAkhavAmAM Ave, to paNa sahana karI le che, paraMtu "huM have kadI paNa AvuM pApakama nahIM karuM." evuM vacana uccAratA nathI A leka ane paraleka saMbaMdhI yAtanAone anubhava karavA chatAM paNa kAmAnya mANase abrAnA sevanarUpa dukRtyathI nivRtta thatA nathI. pApI puruSo kAna, nAka Adi aMgenA chedanathI sahavI paDatI vedanAe sahana karavAnuM pasanda kare che, paNa pApakarmothI nivRtta thavAnuM pasanda karatA nathI. A vAta kevI Azcaryajanaka che! mahAmahanuM kevuM sAmrAjya vyApeluM che! rarA sa0 33 For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 mUlam - sutameyamevamegesiM itthIvedeha hu sukkhAyeM / eNpitA varditA vi arjuvA kamrmuNA bakareti // 23 // chAyA -- zrutamevadevamekeSAM khIveda iti hu svAkhyAtam / sUtrakRtAGgasUtre evamapi uktvA'pi athavA karmaNA akurvanti // 23 // anvayArthaH - (eyaM) etat (parva) epa (su) zrutaM yat khIsaM mahAdoSAyeti V tathA (esa) ekeSAM vaizikAdikAnAM (zukkhAyeM) strarUpakathanaM (itthIvede) strIveda iti ekeSAM strI vedavidAM svAkhyAtamiti (vA) tAtriH (pavaM vaditAba kvApi vA anya tayA (gA aradi) karmaNA apakurvantIti- viparItamAcarantIti // 23 // zabdArtha - - ' evaM - em' isa prakAra 'sutaM zrutA strI saMparka mahAdoSajanaka hai aisA maiMne sunA hai tathA 'esi-ekeSAM koI koI kA 'sukkhAyaM svArupAtam' sampara kathana hai 'itthavedeha-strIveda iti' kAmazAstra kA yaha kathana hai ki 'tA-tA' striyaH 'evaM vaditA bievamuktvApi' aba maiM aisA nahIM karUMgI aisA kahatI hai 'aduvA athavA ' to bhI 'kamNA avakareti karmaNA apakurvanti' usale viparIta AcaraNa karatI haiM ||23| anvayArtha- hamane aisA sunA hai ki striyoM kA samparka mahAna doSa kA kAraNa hotA hai / kinhIM vaizika Adi kA aisA kahanA hai ki 'aba maiM isa prakAra kA pApa nahIM karUMgI' aisA kaha kara bhI puna: viparIta AcaraNa karatI haiM ||23 zabdArtha-'evaM - evam' mA te 'sutaM zrutam ' sAMga he arthAt striyAMnA saMparDa mahApApaDa che, prema meM sAMjalyu' the, tathA 'egeni - ekeSAM ' Zu Fidj'gazari-engaaq' arak za 9. SS 'ar-an' alan "ca vadittA vi-evamuktvA pi' huve pAhI sAma urIza nahIM' khevu' uDe che. 'aduvAathavA ' te 'kammuNA avakareti karmaNA apakurvanti' se uthanathI muhI ka rItanuM AcaraNa kare che. kA For Private And Personal Use Only sUtrA--ame evuM sAMlkhyuM che ke strae saparka mahAndoSanA kAraNa rUpa bane che. koi koi srie evu kahe che ke havethI huM evu' duSkRtya nahI' karuM',' parantu evu' vacana ApyA bAda paNa tee viparIta AcaraNu ja karatI rahe che. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. 1. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 259 TIkA--eyaM evaM sutaM-etat strocaritam ekam aihika pAralaukikaduHkhaprada. miti zAstrebhyaH gurUpamRtimahApuruSANAM suravAt zrutamiti / e geli ekeSAM muya. kkhAyaM' svAkhyAtam muTu kathanan / 'ityAce dehu khIvevaiti hu-strIvedaH kAma zAstram / tasyApi-racaya kayanam , yat khiH svabhAvacapalA duHkhadAyinyaH kapaTakAriNyazceti / 'ta' tA:-vipaH evaMvibAdinAni evamapi tA uktvAataH paraM duSkRta karma na kariSyAmaH, ityuktyANi 'karANA' karmamA-kriyA 'abakareM ti' apakunti virUpamAcaranti / athavA patizikSaNa svIkRya tasya patyurevApakAraM kurvanti / strINAM hRdayaM dapaNAntargata mukhabhiva dugrAhyam / bhASaH parvatamArga iva viSamaH, citta puSkarapalAzasthita jalabinduriva taralaM netra satiSThane, kiMbahunA viSalate va bhavati ___TIkArtha--striyoM kA sambandha isa loka aura paraloka saMbaMdhI duHkha dene vAlA hai, yaha hamane zAstroM se guru Adi mahApuruSoM ke mukha se sunA hai / koI koI aisA kahate haiM aura kAmazAstra kA bhI yahI kathana hai ki striyAM svabhAva se hI capala hotI haiM, duHkhadAyinI hotI hai, aura kapaTakAriNI hotI haiN| ve striyAM isake pazcAt duSkarma nahIM karUMgI' isa prakAra baha zAha ke bhI viparIna hI AcaraNa karatI haiM athavA pati kI zikSA ko svIkAra karake pati kA hI apakAra kara baiThatI haiN| striyoM kA hAya darpaNa meM jhalakane vAle mukha ke samAna durgrAhya hai pakaDa meM Ane vAlA nahIM hai| unakA mAya parvatIya mArga ke samAna viSama hotA hai / unakA citta kamala ke patra para sthita jala ke bindu ke TIkArtha_stri ne sarSa A leka ane paralokamAM duHkhajanaka thaI paDe cha, Ayu meM zAma zuru mAvi mahApuruSAne bhuNe zramaNu yu cha. 4 ke loke paNa evuM ja kahe che, ane kAmazAstramAM paNa evuM ja kahyuM che ke strio svabhAve caMcaLa, duHkhadAyinI ane kapaTakAriNI hoya che. "havethI pharI karI paNa duSkRtya nahIM karuM." evuM vacana ApIne turata ja vacana bhaMga karatAM te saMkeca anubhava nathI-pharIthI eja duSkRtya AcaravA lAgI jAya che. athavA evI durAcArI strI pati dvArA je zikSA karavAmAM Ave te svIkArI laIne, patine keha karavAnuM cAlu ja rAkhe che. jevI rIte darpaNanI aMdara dekhAtAM mukhanA pratibiMbane pakaDI zakAtuM nathI, eja pramANe strInA hRdayane (manobhAvane) jaNa zakAtA nathI. strionA mane bhAve girimArganA samAna viSama hoya che. tenuM citta kamalapatra para For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 sUtrakRtAGgasUtre strI / taduktaM kAmazAstre 'durgrAhya hRdayaM yathaiva vadanaM yadarpaNAntargataM, bhAvaH parvatamArgadurgaviSamaH strINAM na vijJAyate / cittaM puSkarapatratoyataralaM naikatra saMtiSThate nAryoM nAma vipAMkurairiva latA doSaH samaM vrdhitaaH||1||' ityAdi // 23 // mUlam-annaM bhaNeNa ciMteti vAyA~ annaM ca kammuNA annN| taMmhA Na saha bhikkhU bahumAyAo ithio nnnyc||24|| chAyA--anyanmanasA cintayanti vAcA'nyacca karmaNA'nyat / ___ tasmAnna zraddadhIta bhikSuH bahumAyAH striyo jJAtvA // 24 // samAna caMcala hotA hai / vaha eka jagaha para sthira nahIM rhtaa| adhika kyA kahA jAya strI doSayukta viSalatA ke samAna hotI hai / kAmazAstra meM kahA hai-'durgrAhya hRdayaM yathaiva vadanaM yaddapaNAntargataM' ... striyoM kA hRdaya usI prakAra durgrAhya hotA hai jaise darpaNa meM prativimbita mukha / unakA bhAva parvata saMbaMdhI mArga ke samAna viSama hotA hai, usakA patA lagAnA kaThina hai| unakA citta kamala ke patra para sthita jala ke samAna tarala (caMcala) honA hai / yaha eka sthAna para sthira nahIM rahatA / isa prakAra nArI saMyamiyoM ke liye doSoM se yukta viSa kI latA ke samAna hai // 23 // zabdArtha--'maNeA-mananA' striyA mana se 'anna--anyat' dUsarA 'ciMtati-cintayanti' socatI haiM 'kAyA-vacamA' vANI se 'annaM-anyad rahelA jaLabindunA samAna caMcaLa hoya che. te kadI eka ja vastumAM sthira ratu nathI. adhiH zu ! strI viSalatA samAna deSayukta hoya che. kAmazAstramAM paNa strio viSe se jhucha-'durgrAhyaM hRdayaM yathaiva vadanaM yadarpaNAntargata' chatyAha "jevI rIte darpaNamAM pratibiMbita mukha durNAhya hoya che, e ja pramANe strionuM hadaya paNuM durgAdA hoya che, temanA manobha parvatIya mArganA samAna viSama hoya che, tethI te bhAvone samajavAnuM duSkara banI jAya che. tenuM citta kamalapatra para sthita jalana samAna tarala (caMcaLa) hoya che, tethI te eka ja sthAna para sthira rahetuM nathI. tethI ja nArIono samAgama saMyamI puruSone mATe dezothI yukta viSalatA samAna samaja. ra3 zA-'maNeNa-manasA' khiza bhanathI 'annaM-anyat' mA citeti -cinayanti' viyAre che. 'vAyA-vacamA vayanathI 'anna-anyat' bhI 4 For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 261 THERE anvayArthaH-- (maNe ga) manasA (anna) anyat (ciMte ti) cintayanti (vAyA) vacasA (anna) anyad vadanti (kampuNA anna) karmaNA anyat kurvanti (tamhA) tasmAt kAraNAt (bahumAyA ithiyo NacA) vahumAzaH striya iti jJAtvA (mikkhU) bhikSuH muniH (Na sadaha) na zraddadhIta strISu zraddhAM naiva kuryAditi // 24 // TIkA-'maNega annaM ciMteti' pAtAlodaragaMbhIreNa manasA anyat cintynti| 'vAyA anna' zravaNamAtramadhurayA vipAkadAruNayA vA vAcA tato'nyad vadanti / 'kammuNA annaM' karmaNA cA'nyameva bhjnte| atigaMbhIrabanasA kimapyanyadeva cintayanti, arthAt zravaNamanojJavacanena kilapyanyadeva vadani / karmaNAnuSThAnena aura hI kahatI hai 'kammuNA annaM karmaNA anyat' aura karma se aura hI karatI hai 'tamhA-tasmAn' isa kAraNa se 'baTumAyAmo irithamo NaccA-bahumAyAH striyaH jJAtvA bahuta mAyAvAlI striyoM ko jAnakara bhikkhU-bhikSuH' muni 'Na saddaha-na zraddhadhIna' unameM pradAna kareM / / 24 / / ___ anvayArtha--strI mana se anya socatI hai vacana se anya bolatI hai karma (kArya) se kucha anya hI karatI hai| ataeva striyAM bahuta mAyAcAriNI hotI haiM, aimA jAnakara muni una para zraddhA na kare // 24 / ____TIkArtha-strI apane pAtAla ke samAja gaMbhIra mana se kucha aura hI socatI haiM, kevala sunane meM mayura kintu vipAka meM bhayAnaka vANI se kucha aura hI kahatI hai tathA karma (kArya) kucha aura hI karatI hai| cha 'kammuNA annaM -karmamA anyat' 12 bhI 08 re che. 'tamhAtasmAt' te 420, 'bahumAyA o ithio nacA-bahumAyA striyaH jJAtvA' liyona bhavi mAyAvI samane nika-bhikSuH' bhuniye 'Na sadaha-na zraddadhIta' tamAmA vizvAsa na 42. / .24. / / sUvArtha- strI manamAM koI eka prakArane vicAra karatI hoya che, vacana dvArA juduM ja elatI hoya che. ene ka yA dvArA vaLI anya ja ke i kArya karatI hoya che! A prakAre strIo mAya.cAriNI hevAthI munie temane vizvAsa rAkha joIe nahIM 24 TIkAtha--strI tenA pAtAla jevA gaMbhIra manamAM kaMI jahuM ja (vAlIthI viparIta) vicAratI hoya che, mAtra sAMbhaLavAmAM madhura lAge paNa jene vipAka bhayaMkara hoya evuM juduM ja (vecArothI viparIta) te bolatI hoya che, ane vANI ane vicArothI juduM paDe evuM kaMIka karatI hoya che. A rIte tenA vicAro, vANI ane kAryomAM ekarUpatA hotI nathI, te For Private And Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 262 sUtrakRtAGgasUtre kimapi anyadeva kArya kurvanti / yanmanasA cintitaM tanna bruvate / yad bruvate tana kurvanti kintu sarvaM viparItameva samAcarantIti bhAvaH 'tanhA' tasmAt 'bahumAyAo ithio' mAyAH khiyaH iti 'baccA' jJAtvA 'bhikkhU' bhikSukaH 'Na saddadda' na zradadhIta tAsu zraddhAM na kuryAt || 24|| mUlam - juMbai samaiNaM brUyA vizvittalaM kAravatthagANi parihittA / virato barissahaM rukkhaM dhammAikha meM bhayaMtAro // 25 // chAyA:-yuvatiH zramaNaM brUyAt vividyAlaMkAravastrANi paridhAya / fatar cariSyAmyahaM rUkSaM dharmamAcA naH bhavataH // 25 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apane atyanta gaMbhIra mana se kucha aura hI socatI hai| zrutisukhada vacanoM se kucha aura hI kahatI hai aura karma se kucha aura hI karatI hai| jo mana se socatI hai so kahatI nahIM aura jo kahatI hai ho karatI nahIM / vaha saba viparIta hI AvaraNa kAlI hai / ataeva striyAM bahuta mAyAvAriNI hotI haiM aisA jAnakara sAdhu una para zraddhA na kare / yahAM laukika bhI kaha dene cAhie ||24|| zabdArtha - - ' jubai-yuvatiH' koI yuvAvasthA saMpanna strI 'vicittAlaMkAravatyANi parihittA - vicitrAlaMkAravastrANi parivArya' citravi citra alaGkAra aura vastra pahanakara zramaNa ke samIpa meM Akara 'sama bUpA zramaNaM brUyAt sAdhu se kahe ki 'tArI - he bhavanAtaH' he bhaya se rakSaNa karane vAle sAyo ! 'ahaM vitA - ahaM viratA' maiM aba zabdArtha' - 'juvai - yuvatiH' yuvAvasthAvANI gANi parihittA - vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya' vastro paErIne zramadhunI pAse AvIne 'samaNaM - 'bhayaMtAro - he bhayatrAtaH' De layazrI rakSA manamAM jevuM vicAre che tevu kahevAne badale judu ja kaIka kahe che. vaLI te manamAM jevuM vicAre che athavA vANIthI jevuM karyuM che, tenA karatAM judA ja praznAranuM AcaraNa kare che. A prakAranu strionuM vana haiya che. te kAraNe zriyAne mAyAcAriNI kahI che. tethI munie srimeAne mAyAcAriNI samajIne temanA para bilakula zraddhA rAkhavI joie nahI'. 24 / / For Private And Personal Use Only ) strI 'vicittAlaMkAravatthacitra vicitra asara bhane bUgA - zramaNaM brU gat' sAdhune De karanAra sAdhI ! 'ahaM viratA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 263 abhayArthaH-(jubai) yuvatirabhinavayauvanA (vicittAlaMkAravatyagANi parihittA) vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya zramaNasamIpamAgatya (samaNaM bUyA) zramaNaM pati yAt (bhayaMtAro) he bhayatrAtaH (viratA) viratA saMsArAt (rukha) rUkSaM saMyamamahaM cariSye ataH (Ne) a yam (dhambhamAikala) dharmamAcakSA-dharmopadezaM kuru iti // 25 // TIkA--'jubaI' yuvati:-abhinava zaucanA manoramA micittAlaMkAravatthagANi parihisa' vivitrAlaMkAra jastakAni parivAra-vilakSaNA''bhuSaNayastrANi paridhAya / kapaTapUrvakam -'sara' zramaNasamIpamApatya 'bUmA' brUyAt 'ahaM gRha saMbandhebhyoviratA / mama patiH parivAzca nAnukU lo'pi tu pratikUla mAcarati / sarvato virakA kAmameva pAlayiSyAmi iti mAya nizcayo jAtaH / ato 'bhayaMtAro' he bhayagRhamandhana se virakta hokara rakha-rUkSaM saMyama kA 'carissa-AcariSye' pAlana karUMgI -asmabhyammuzako Ae 'dhammamAhakakha-dharmamAcakSva' dharma kA upadeza kareM // 25 // ___ anvayArtha-navayauvanA strI vicitra alaMkAroM aura vastroM ko dhAraNa karake zramaNa ke samIpa Akara usase kahe he bhaya se rakSA karane vAle, maiM saMsAra se virata ho cukI hai| saMgha kA AcaraNa kruuNgii| mujhe dharma kA upadeza kIjie // 25 // TIkArtha--koI strI navayuvati ho aura vaha vilakSaNa prakAra ke vastroM evaM AbhUSaNa se sajakara, zramaNoM ke pAsa Ave aura kapaTapUrvaka kahe ki-maiM saMmAra se virakta ho cukI huuN| merA pati anukUla nahIM varana pratikUla AcaraNa karatA hai / ataeva maiMne nizcaya kara liyA aha viratA' huve 23 nayI vi24ta 'rukkha-rUkSam' sayamanu 'carissaM-AcariSye' mAya26 4rIza. 'Ne-asmabhyam' bhane bhA5 'dhammamAiksa -dharmamAcakSva' dhrmn| paheza 42. // 25 // svArtha -kadAca kaI navayauvanA strI vividha vastra alaMkAra dhAraNa karIne sAdhanI pAse AvIne evI vinaMtI kare ke "he saMsAramayathI rakSaNa karanArA muni ! huM saMsArathI virakta thaI gaI chuM. hu saMyamanI ArAdhanA karIza. Apa mane dharmopadeza kare te paNa sAdhue tenAM vacanAmAM zraddhA mUkavI joIe nahIM. TIkAI...kaI navavanA strI vividha AbhUSaNe tathA suMdara vastro vaDe banIThanIne sAdhunI samIpe Ave ane kapaTapUrvaka A prakAranAM vacane bole ke "mane A saMsAra para vairAgya AvI gayuM che. mArA pati mArI sAthe pratikULa AcaraNa For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre prAtaH ? saMsArabhayAt rakSaka sune ? mahyaM 'dhamma' dharma-cAritradharmam 'Aikkha' AcakSya kathaya, upadeza dehi / bhayAnako'yaM saMsAraH, asmAnme trANaM kuru ityAdi vacanaM kathayati / etaskathanamAvi etAsAM vyAmohAyaiva sAdhUnAm na tu tattvataH patipAdanam iti // 25 // mUlam -adu saMvidhAzcAraNaM helisAhambhiNI ya smgaannN| jatubhe jheN| unamoi bAse vidai visIyenA // 26 // chAyA--atha zrAdhikAmanAdena ahamaNi sAkSiNI ca zramaNAnAm / janukumbho yathA upajyotiH saMghAse vidvAnviSI dena // 26 // hai ki sabase virata hokara kAma kA pAlana karUM / he saMsAra bhaya se rakSaNa karane vAle mune ! mujhe caritradharma kA upadeza kiijiye| yaha saMsAra bhayAnaka hai / isale mujhe bacAie / ityAdi vacana kahatI hai to usakA yaha kathana sAdhu ko yaha kAne ke liye hI samazanA caahie| usameM vAstavikatA nahIM hotI // 25 // zabdArtha---'adu-atha' uparyukta kathana ke anantara 'sAvidyApavAeNaM-zrAvikApabAina' zrAvikA hone ke bahAne se strI sAdhu ke nikaTa meM AtI hai 'samaNANa-zramaNAnAM zramaNoM kI 'amaMmi sAhampriNIahamasmi sAdharmiNI' maiM mArdhAmaNI hUM aisA kaha kara bhI sAdhu ke pAsa AtI hai 'jahA uvajjeha-yathA upajyotiH' jaise agni ke nikaTa 'jatukuMbhe-jatukuMbhaH' lAkha kA ghar3A pighala jAtA hai isI prakAra 'vida-vidvAn' kare che. tethI A saMsAranA mohamAyAne tyAga karIne saMyama grahaNa karavAne * nizcaya karyo che, he saMsArabhayathI rakSaNa karanArA muni ! mane cAritra dharmane upadeza de. A saMsAra bhayAnaka che, temAMthI mane bacAve, A prakAranA vacane bhale te bolatI hoya, paraMtu te vacanone tethI mAyAjALarUpe samajIne sAdhue tene vizvAsa karavo joIe nahIM. A prakAranAM vacane te mAtra kahevAnAM ja hoya che-temAM vAstavikatA detI nathI, 2pa zA---'adu-athavA' upayuta - 5ch| 'sAviyApavANaM-zrAvikApravAdena' zrAvi pAnA mAthI strI saadhun| sabhI5mA mAve che. 'samaNANa-zrAmaNAnAM' zramAne 'ahamaMsi sAhammiNI-ahamasmi sAdharmiNI' hu sAthamilI cha. me 4aa 56 sAdhunI pAse ve che. 'jahA uvajjoiyathA upajyotiH' bhaninI pAse 'atukuMbhe-jatukumaH' mana dha pIjI For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org -- samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 265. anvayArtha :- (a) atha pazcAt athavA iti vA (sAviyApavANaM zrAvikA mAdena zrAvikAvyAjena (samaNANaM) bhramaNAnAM yuSmAkaM ( ahamaMsi sAimmiNI) ahamasmi sAdharmiNI- iti kathayitvA sAdhusamIpamAgacchati (jahA uvajjoi) yathA upajyotiH - agneH samIpe ( jatukuMbhe) jalakuMbha itra (vi) vidvAn (saMvAse) saMvAse - bIpa (visIranA) vissiide| zItalabihArI bhavet yathA'gnisamIpe lAkSATo vijayate tathA strIsaMparka ghurapi bhraSTo bhavatIti // 26 // , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkA--' ' a samIpagamanAnantaram athavA iti vA a='sAniyApavAraNa' bhAvika dena zravikAsi ivi kapaTena sAdhusamIpamAgatya | 'samaNA' mA 'asA ghI asmi sAdhanAM vidvAna puruSa 'se-taMtra se' strI ke samparka meM 'bisIrajjA - viSIdeta' zItala bihArI ho jAte haiM arthAta jaisA agni ke saMsarga se ghI pighala jAtA hai vaisA hI strI ke saMparka se sAdhu bhI bhraSTa ho jAtA hai ||26|| anvayArtha -- avaza koI strI zrAvikA hone kA bahAnA karake sAdhu ke pAsa AtI hai| yaha 'maiM Apa kI sAdharmiNI hUM, aisA kahatI hai / kintu jaise ati ke samIpa sthita lAkha kA ghaDA pighala jAtA hai / usI prakAra strI ke samparka se sAdhu viSAda ko prApta hotA hai-zithilAcArI ho jAtA hai // 26 // TIkArya - amavA koI strI 'maiM zrAvikA hU~' isa prakAra kA bahAnA karake kapaTapUrvaka sAdhu ke sannikaTa AtI hai / vaha sAdhu kI sAdharmiNI laya che, thepramAye 'vidU - vidvAn' vidvAn puSa 'saMvAse -saMvAse' khiyAnA sapamA 'bisIejjA - vipIdeta' zItajavihArI dharma laya he arthAt bhema agninA sapazI lAkha AgaLI jAya che. eja pramANe strI sa`parkathI sAdhu paNa bhraSTa thai jAya che. 5 265 sUtrA--athavA koI strI zrAvikA heAvAnu aDDAnuM kADhIne sAdhunI pAse Ave che. te sAdhune kahe che ke 'hu ApanI sAdhadhaNI chuM.' A te tenI kapaTajALa ja DAya che. jevI rIte agninI pAse paDele lAkhanA ghaDA AgaLI jAya che, eja prapAtolR srInA saparkathI sAdhu zithilAcArI manI jAya che ane Aleka ane paralekamAM duHkhAnA anubhava kare che. ArakA TIartha - athavA 'hu~ zrAvi chu" mevu maDDA pUrNAMka sAdhunI pAse Ave che. te sAdhunI sAmi`I su0 34 For Private And Personal Use Only aDhIne adha strI uptt(samAna dhama vALI) Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre sAdharmiNI ahamasmIti kapaTena sAdhusamIpamAgatya sAdhu dharmAt praskhalayati / ayaM bhAvA-strINAM saMbandho mahate'narthAya bhAti sAdhUnAm / sAdhorjJAnaM tapaHsaMyamAdikaM sarvamapi stra saMparkAtsahasaiva vinshyti| taduktam _ 'tajjJAnaM tacca vijJAnaM tattapaH sa ca saMyamaH / sarvamekapade bhraSTaM sarvathA kimapi striyaaH||1||' strIsAnnidhyAta puruSANAM anarthe patanaM bhaktItyA dRSTAntaM darzayati / 'jatukuMbhe ityaadi| 'jahA' yathA-upayotiH, agnisamIpe lAkSAghaTaH ghRtaghaTo vA viliiyte| evaM strINAM saMvAse' saMgase 'viu' vidvAn-zAstrajJo'pi visIpajjA' viSIdeta / saMyamAnuSThAna prati zithilo bhavet / taduktam(samAna dharma vAlI) banakara kapaTa se sAdhu ko bhraTa karatI hai / tAtparya yaha hai ki strI kA samparka sAdhuoM ke liye ghora anartha kA kAraNa bananA hai / strI ke samparka se sAdhu kA tA saMgma adi saba kucha sahasA hI naSTa ho jAtA hai / kahA bhI hai-'tajjJAnaM' ityAdi 'sAdhu kA vaha jJAna, vaha vijJAna, vaha tA aura vaha saMyama jo usane atyanta zrama se dIrghakAlIna sAdhanoM ke dvArA prApta kiye haiM, strI ke saMsarga se ve sabhI ekadama hI naSTa ho jAte haiN|' - strI ke sAnnidhya se puruSoM kA kisa prakAra anartha meM patana hotA hai, yaha bAta dRSTAnta dvArA dikhalAte haiM-jaise agni ke samIpa sthita lAkha kA ghaTa pighala kara naSTa ho jAtA hai, usI prakAra zAstrajJa muni bhI strI ke samparka se zithilAcArI ho jAtA hai| kahA hai-'taptAGgArasamA ityAdi banIne kapaTathI sAdhune bhraSTa kare che. A kathananuM tAtparya e che ke sione saMparka sAdhune mATe ghera anarthanuM kAraNa bane che. strInA saMparkane lIdhe sAdhunA tapa, saMya pa Adi ekAeka naSTa ja thaI jAya che. kahyuM paNa che ke'tjjnyaan' tyahi jJAna, vijJAna, ta5, saMyama 26 pastumA 2 te (sAdhue) atyata zrama ane dIrdhakAlIna sAdhanA dvArA prApta karela hoya che, te badhuM strInA saMsargamAM AvatAM ja ekadama naSTa thaI jAya che." strInA samAgamamAM AvavAthI sAdhunuM kevI rIte patana thAya che. strI samAgama sAdhune mATe anarthanuM kAraNa kevI rIte bane che te sUtrakAra daSTAna dvArA samajAve che-jevI rIte agninI samIpamAM mUkele lAkhane ghaDe pIgaLIne naSTa thaI jAya che, e ja pramANe zAstrajJa muni paNa strInA saMparkane sIdhe. zikSiAyArI 5 cha. 4thu 54 cha -'taptAGgArayamA' tyAdi For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam - 267 'taptAGgArasamA nArI ghRtakumbhasamaH pumAn / tasmAd dhR ca vahni ca naikatra sthApaye dudhH||1|| iti // 26 // strIsAnidhye dopAna pradarya tatsamadhananitaM doSaM darzayitumAha 'jatukuMbhe ityaadi| mUlam-jaMtukuMbhe joi uvagUDhe A~su'bhitatte nnaasmuNvyaai| evitthiyAhi aNagArA saMvAseNa NAsamuvayaMti // 27 // chAyA--jatukummA jyotiruNagUDha Azcabhitapto nAzamupayAti / evaM strIbhiranagArAH saMvAsena nAzamupayAnti // 27 // __ strI prajvalita aMgAreke samAna haiM aura puruSa ghRta ke ghaDe ke samAna hai / ataeva buddhimAn puruSa vRna aura agni ko eka sthAna para sthApita na kare // 26 // strI kI samIpatA se hone vAle donoM ko dikhalAkara usake saMbandha se hone vAle doSa dikhAne ke liye kahate haiM-'jatukuMbhe' ityaadi| zabdArtha--'joi uvaDhe jatukuMbhe-jyotirupagUDho jatukuma:' jaise agni se sparza kiyA huA lAgna kA ghaDA 'Asubhinatte NAsamuvayAiAzcabhitaplo bhAzamupayAti' zIghra tapta hokara naSTa ho jAtA hai 'evaMevaM isI prakAra isthipAhi-strIbhiH' triyoM ke 'saMvAseNa-saMvAsena' sahavAsa se 'gArA-anagArAH' anagAra-sAdhu 'NAsamuvayaMti-nAzamupayAnti' naSTa ho jAte haiM arthAt cAritra se patita ho jAte haiM / / 27 / / "ii prajavalita aMgArA samAna che ane puruSa ghInA ghaDA samAna che. tethI buddhimAna puruSe ghI ane agnine eka ja jagyAe ekaThAM thavA devA joIe nahIM" ra6 strInI samIpatAne kAraNe udbhavatA dene prakaTa karIne have sUtrakAra tenA pariNAmI 548 43 cha- jatukuMbhe' pAhi--- zaya - 'joiuvagUDhe jatukuMbhe-jyotirupagUDho jatukuM:" ma nayA 25zAyaaaruna ! 'Asubhittatte NAsamuka yAi-Azvabhitapto nAzamupayAti' tithI tapIna nAza pAme che'evaM-evam' yA rIte 'isthiyAhiM-strIbhiH' liyAnA 'saMvAseNa-saMvasena' sahavAsathI 'aNagArA-anagArAH' manA-sA5 'NAsamuvayaMti-nAzamuAyAnti' nAza 5. cha. arthAt yAtriyI patita yaha kAya cha, / / 27 // For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 268 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:- (joiuvagUDhe jatukuMbhe ) jyotirUpagRho jatukuMnaH (cAsubhitatteNAsamupavAI) bhAzvamitapto nAzamupanAti ( evaM) evaM (itthiyAdi) strIbhiH (saMvA se) saMvAsena- sahavAsena ( agagArA) anagArAH sAdhavaH (NAsamutrayaMti) nAzamupayAnti cAritrabhraSTA bhavantIti ||27|| " TIkA- 'joiubagUDhe' jyotirupagUhaH- jyotiSA- agnyAdinA upagUDhaH saMspRSTaH 'jatukuMbhe' jatukumbha: lAkSAghaTaH ' Asumitatte' AvabhitaptaH- AzuzIghram abhitaptaH, tejasA tApito ghaTaH 'NAvamukAI' nAzamupagacchati dravI bhUya vinaSTo bhavati / ' evaM ' evameva 'aNagArA' anagArAH - sAdhavaH, nAsti agAraH gRhaM yeSAM te nagArAH / 'itthiyAhi' strIbhiH saha 'saMvAse' saMvAsena 'jAsaM ' nAzaM 'upayaMti' upayAnti / kaThina saMghapAlanaM parityajya zithilavihAriNo manti / athavA saMyamAdatizayena bhraSTA eva bhavanti / jatukumbhAnAmagnisparzavat sAdhUnAM strIsaMparko nAzAyaiva bhavati / tasmAt svaditArthanA strIsaMparka: sarvathaiva tyAjya iti bhAvaH ||27|| anvayArtha -- agni se spRSTa huA lAkha kA ghar3A zIghra hI tapta hokara vinAza ko prApta hotA hai / isI prakAra striyoM ke sahavAsa se sAdhuoM kA vinAza ho jAtA hai - ve caritra ho jAte haiM ||27|| TIkArtha -- lAkha ke ghaTa ko agni se ar3Akara ke rakha diyA jAya to vaha ekadama tapakara vinaSTa ho jAtA hai, isI prakAra anagAra striyoM ke saMvAsa se arthAt sAtha rahane se nAza ko prApta hote haiM arthAt kaThina saMyama kA dhyAna karake zithilAcArI bana jAte haiM yA saMyama se sarvathA hI bhraSTa ho jAte haiN| yaha hai-jaise agni kA sparza lAkha ke ghar3e ke vinAza kA kAraNa hotA hai, usI acAra strI samparka sUtrA--agnine! 5Na pAmatA lAkhanA ghaDe! tIne gheADI ja vAramAM vinaSTa thai jAya che, eja pramANe sienA sahavAsathI sAmenA paNa vinAza ja thaI jAya che-tema cAritrabhraSTa thaI jAya che. rA TIkA--lAkhanA ghaDAne agninA paza thAya evI rA rAkhavAmAM Ave, te te ekadama tapI jaine-pIgaLI jaIne viSNu thaI jA che. eja pramANe je aNugAra eneA saparka rAkhe che, athavA temanA sadgavAsa kare che, te paNa vinaSTa ja thaI jAya che. eTale ke te aNugara kaThaNu evA sayamane tyAga karIne zithilAcArI banI jAya che, athavA sayamanA bhraSTa thaI jAya che. tAtparya e che ke jevI rIte agnineA 5 mArgethI sathA lAkhanA ghaDAno For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 khoparISahanirUpaNam mUlam - kuvaMti pAvaMgaM kammaM puMDA vegavamAhiM | 'no haM' kairomi pAvaMti' aMkesAiNI chAyA-kurvanti pAvakaM karma pRSTA eke evamAhuH | nAhaM karomi pApamiti aMkezAyinI mamaiSeti // 28 // anvayArtha :- (ege) eke - sAdhavaH (pAvarga) pAvakaM sAvadhaM (kammaM) karma (kuti) kunaiti (puTThA) pRSTAH pareNa (evamAhiMsa) evamAhuH (ahaM) ahaM (pAvaM na karemitti) ahaM pApaM na karomIti (esA ) eSA strI (mama) mama ( aMkesAiNIti) aMkezAyinI iti bAlyAvasthAyAM mamAMzAyinI // 28 // mesenti // 28 // 269 sAdhuoM ke vinAza kA kAraNa hotA hai / ataeva Atmahita ke abhi lA ko strI kA samparka sarvathA tyAga denA cAhie ||27|| zabdArtha - - ' ege - eke' koI sAdhu 'pAvagaM - pApakaM pApajanaka 'kammaM - karma' karma 'kuccati - kurvanti' karate haiM 'puTThA- pRSTA' anya dvArA pUchane para 'evamAdi- enAH' aisA kahate haiM 'ahaM aham' maiM 'pAvaM na karemiti - pApaM na karomIti' pApakarma nahIM karatA hU~ 'esA - eSA' yaha strI 'mama mama' mere 'aMkesAiNIti - aMkezApinI' bAlyakAla se hI mere utsaMga meM sotI hai arthAt merI kanyakA jaisI hai ||28|| For Private And Personal Use Only anvayArtha -- koI koI sAdhu pApakarma karate haiM kintu dUsare ke pUchane para kahate haiM 'maiM pApakarma nahIM karatA hU~ / ' yaha strI to bAlyAvasthA se hI merI aMkezAvinI goda meM sone vAlI thI ||28|| vinAzanuM kAraNa bane, eja pramANe saparka sa dhunA vinAzanuM kAraNa bane che. tethI A mahita cahutA sAdhue strInA saMparka ne sarvathA tyAga karave joie. rA zabdArtha' - 'page - eke' pazu sAdhu 'pavarga-pApA 'kammaM - karma' 3 'kuvvaMti - kurvanti' 42 che. 'puTThA- pRSTA:' giijye| dvArA pUchavAmAM yAve tyAre 'evamAhiMsu evamAhu' zreDe che. 'haM- Am' hu' 'pAva' na karemiti - pApaM na karomIti' pAya urbha urato nathI. 'ekhA- eSA' yA khI 'mamamama' bhArA 'aMkemAiNIti - akezArinIti' dayAvasthAthI 4 suve che. arthAt mArI dIkarI jevI che. 285 mArA khALAmAM sUtrA--koi koi sa dhu pApakarmInuM sevana kare che ane jyAre kAi tenA cAritra viSe sa Mdeha kare tyAre te evA jalAba Ape che ke 'hu* pApakama nu sevana karatA nathI. A strI te| mAlyAvasthAmAM mArI a'kezAyinI (kheALAmAM zayana puranArI) hutI. // 28 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 sUtrakRtAGgasUtre TIkA--'ege' eke-sAdhAH saMsArA'bhiSaktA aihika.pAralaukikakarmabhayAt zyaktamAnasAH 'pAvarga' pApam 'kamma' kama 'kuvaMti' kurvanti / puTA' pRSTAHgurubhiH pRSTAH santa evamAhuH 'ahaM pAvagaM' ahaM pApaM karma na karomi, nA'hamevaM kulasamutpanno yadevavidhaM karma kariSye / 'esA' eSA 'aMkesAiNI' aMkezAyinI kanyAsadRzI pUrvamAsIt / tadeSA mayi evaM karoti, kintu ahaM vidinasaMsArAsArasvabhAvaH prANA'tipAte'pi etAdRzaM kutsitakRtyaM nai kariSyAmi evaM mithyA vacanaM bharUpayati, iti / / 28 // mUlap-bAlassa maMdaiyaM bIyaM jaMca kaDaM avajANai bhujo| durguNaM kareI se pAvaM pUrvaNakAmo visnnesii||29|| chAyA-bAlasya mAdyaM dvitIyaM yat ca kRtamapanAtIte bhUyaH / dviguNaM karoti sa pApaM pUjanakAmo viSaNNapI // 29 // TIkArtha--koI sAdhu, jo saMsAra meM Asakta haiM aura ihaloka tathA paraloka saMbaMdhI karma bhaya se rahita haiM, pApakarma karate haiM, kintu japa unake guru Adi unase pUchate haiM to aisA kahate haiM ki maiM pApakarma nahIM krtaa| maiM UMce kula meM janmA hU~ aisA pApa kaise kara sakatA huuN| yaha strI aMkezAyinI hai arthAt kanyA ke samAna hai| isI kAraNa yaha mere sAtha aisA vyavahAra karatI hai| maiMne saMsAra ke ahAra svarUpa ko samajhA hai / maiM prANa jAne para bhI aisA kukRtya nahIM kruuNgaa| isa prakAra mithyA vacanoM kA prayoga karate haiM // 28 // TIkartha-koI sAdhu ke je saMsAramAM Asakta heAya che ane A leka ane pAka saMbaMdhI karmabhAvathI je rahita che, tenA dvArA pApakarmanuM sevana karavAmAM Ave che, paraMtu jyAre tenA guru Adi te viSe tene pUche che tyAre te evo javAba Ape che ke - huM pApakarma Acarate nathI, huM UMcA kuLamAM ja chuM. mArAthI evuM pApakarma kevI rIte karI zakAya? tame je strI sAthenA mArA saMbaMdhanA viSayamAM saMdeha se che, te strI te aMkezAyinI che. eTale ke bAlyAvasthAmAM te mArA khoLAmAM khelI hatI ane zayana karatI hatI. te te mArI putrI samAna che. te kAraNe te mArI sAthe e vyavahAra rAkhe che. meM saMsAranI asAratAne jANe lIdhI che. mArAM prANene nAza thAya te paNa huM evuM duSkRtya ne karu A prakAranAM asatya vacane te praga 2 cha. 128 // For Private And Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 271 anvayArtha :- (bAlassa) bAlasya ajJAninaH (bIyaM) dvitIyaM maMdaya) mAndhaMmurkhatvaM (jaM ca kaDaM bhujo avajANa) yacca kRtaM duSkarma tasya bhUyaH punaH apajAnIte-apalApaM karoti, ekaM tu pApaM maithunaM dvitIyaM mRSAvAditvam aAH (se) saH (duguNaM pAra karei) dviguNaM pApaM karoti (pUyaNakAmo) loke pUjAkAmaH (visannesI) viSaNNaipI-asaMyamecchAvAniti / .29 // zabdArtha--- bAlassa-mAlaya' ajJAnI puruSa kI bIya-dvitIyaM dUsarI 'maMda-mAnya mUrkhatA yaha hai kI 'jaM ca kArDa bhujo avajANaipacca kRtaM bhUyaH apajAnIte' yaha kiye hue pApama ko nahIM kiyA huA kahatA hai 'se-' vaha puruSa 'duguNaM pAvaM kareha-dviguNaM pApaM karoti' prathama pApa karanA aura usake chipAne ke liye jhuTha bolanA isa prakAra duganA pApa karatA hai pUdhaNakAmo-pUjAkAmaH' vaha jagata meM apanI pUjA cAhatA hai aura 'visannesI-viSaNgaiSI' asaMyama kI icchA karatA hai|29| ___ anvayArtha aisA kahanA ajJAnI jIva kI dUsarI mUrkhatA hai ki vaha kiye hue pApakarma kA apalApa karatA hai / usane eka pApa maithuna sevana kA kiyA dUsarA mRSAvAda kA / isa prakAra usane dugunA pApa kiyaa| vaha loka meM pUjA kA kAmI aura asaMyama kI icchA vAlA hotA hai / / 29 // zA-bAlAsa-ghAlasya' 25zAnI pu35nI bIya-dvitIyam ' bhI 'mayaMmAndhama' bhUtAcha hai 'jaM ca kaDaM bhujjo avajANai-yacca kRtaM bhUyaH apjaanii|' te 72 // 554mana nathI yu tama 43 cha tethI 'se-saH' te 135 dagaNaMpAvaM karei-dviguNaM pApaM karoti' me to pA5 42 ana tana chAvA 4 mAsa zata mamA 55 42 che 'pUyaNakAmo-pUjAkAmaH' gatamA potAnI pUla yA cha bhane 'vikhannesI-viSaNNaiSI' asayabhanI 2ch| 42 cha. // 28 // sUtrA---pApakRtyanu sevana 4rIne 2pramANe asatyano pAzraya sevA te ajJAnI jIvanI bIjI mUrkhatA che. mithunasevana rUpa eka pApa te teNe karyuM ja che, have te pApane InkAra karIne te mRSAvAda rUpa bIjA pApanuM paNa sevana kare che. A prakAre te bamaNuM pApa kare che A prakAre saMyamanI virAdhanA karavA chatAM paNa lekamAM pitAnI pUjA-satkAra-thAya evI abhilASA te rAkhatA hoya che. 29 For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 sUtrakRtAnapatre %3 H ome TIkArtha -- 'bAlamsa' bAlasya mandamateH rAgadvekaluSitAnta:karaNasya / 'bI' dvitIyamidam maMda mAnyam - ajnytvm| kiM d dvitoyam-'ja va barDa' yacca pApakarma kRtam , zarIravAGmanomiH saMpAditam / tAdRzaM phaithunarUpaM karma tat prathamam , 'bhujo' bhUyaH gurvAdibhiH pRSTaH sana purapi 'nAga' apamAnIte apalApaM karotipacchAdayati nAhamevaM kRtavAniti dvitIyam ena / se' ga puruSaH 'duguNaM pAvaM kare' dviguNaM pApaM karoti / kimarthamevaM koni tatra dR- pUNAmo' pUjanakAmaH, loke'smAkaM pUjA bhavatu ityabhila pAM vitiM karoti ca saMyamacirAdhanam / ekastu tAvat mAyami ko doraH yat pApA tena s / dvitIyastu doSaH tAdRzaM kurisataM karma kRtyAdi pareNa pRSTho'hAti pramazaH puruSaH gaMgAre strakIyapUnAdikamicchan (visanemI) vikopI vidha: asaMyama, satyapI abhilASIasti asaMyama micchttiityrthH| pa ryA'nuSAna pravAditA ca, iti ubhaya. mapi dopAyaiveti bhAvaH // 29 // TIkArtha--rAveSa se kaluSita antaHkaraNa vAle matimanda usa sAdhu kI yaha dUsarI mUhatA hai| vaha dUsarI nUDhatA kauna sI hai ? eka to usane mana vacana kAya se pApakarma kiyA, dUsare guru Adi ke pUchane para vaha naTatA hai| u chirAne ke lie kahanA hai ki maiMne aisA nahIM kiyA hai / aisA manuSya dugunA pApa karatA hai / vaha cAhatA hai ki loka meM merI pUjA pratiSThA ho kintu karatA hai sNymviraadhnaa| ___ tAtparya yaha hai ki pAlA doSa to usane yaha kiyA ki pApakarma kiyA, dUsarA doSa yaha hai ki pare ke pUchane para doSa kA sevana karake bhI apalApa kiyaa| aisA puruSa cAhanA to yaha hai ki loka meM merI TIkA-rAgadveSathI kaluSita aMta:kaNavALI, madamati te sAdhunI A bIjI mUDhatA che, A bIjI mUDhatA kaI , te sUrakara samajAve che-pahelI maDhatA te e che ke teNe pApakarma karyuM. guru Adie tene pUchyuM tyAre teNe kahyuM ke huM pApakarma karate nathI' A prakAre atya vacanane je adhAra lIdhe, te tenI bIjI mUDhatA gaNI zakAya te bamaNuM pApa kare che mithunasevana janya 55 ane mRSAvAda janya pApa te evuM Irache che ke te kapAM mArI pUjApratiSThA thAya, paraMtu tene A prakAranA vartana dvArA te saMyamanA virodhanA karate hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke, pApakarmanuM sevana karyuM. A tene pahele deSa "pate pApakarma karato nathI." A prakAranA asatya kathanane kAraNe ta mRSAvAdanA dezane paNa pAtra che pApakarmanuM AcaraNa ane asatya bhASaNa, A banne deze karavAne kAraNe te bamaNuM pApane pAtra thaze. e sAdhu evuM For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 4 u.1 strIvarISahanirUpaNam- - 273 kiM ca-'saMloka' ityaadi| mUlam-saMlokaNijamaNagAraM AyagayaM nimaMtaNe gohaMsu / vatthaM ca tAi pAyaM vA annaM pANagaM paDiggAhe // 30 // chAyA--- saMlokanIyamanagAramAtmagataM nimaMtraNenAhuH / vastraM ca trAdhina! pAtraM vA annaM pAna patigRhANa / 30 // anvayArthaH-(saMgo kamija) sa lokanIya darzanIya sundaram (AyagayaM) AtmagatamAtmajJAninam (agagAra) AgAraM mAdhuM khiyaH (nimaMta geNa) nimaMtraNena (AIsu) pratiSThA ho, mujhe loga saMmo samajhe, kintu AcaraNa karatA hai saMyama ke pratikUla ! pApakarma kA anuSThAna karanA aura mithavA bhASaNa karanA, yaha donoM hI doSajanaka haiM / 29 / / aura bhI kahate haiM-'saMlokaNija' ityAdi / zabdArtha-saMlokaNijje-saMlokanIyam' dekhane meM sundara 'Aya. gayaM-Atmagatam' AtmajJAnI aNagAraM-anagAram' sAdhu ko 'nimaMtaNeNa-nimaMtraNena' nimaMtraNa dekara 'AiMsu-AhuH'strI kahatI haiM ki 'tAihe prAyin ! bhavasAgara se rakSA karane vAle he sAo! 'vasthaM ca-vastraM ca' vastra 'pAyaM vA-pAtraM vA' athavA pAtra 'anna-annam' azanAdi pAnagaMpAnakam' aura pAnI-acitta jala 'paDiramA he-pratigRhANa' merI pAsa se ina cIjoM kA Apa svIkAra kareM // 30 // __ anvayArtha --koI koI striyAM sundara AtmajJAnI sAdhu ko AmaMtraNa cAhate hoya che ke temAM mArI pratiSThA vadhe-lake mAre sarakAra-kare-le ke mane saMyama mAnIne mArI pUjApatiSThA kare, paraMtu tenuM AcaraNa to saMyamathI pratikULa ja hoya che. 29o 4jI sUtra4.2 43 cha -'saMlokaNijja' yA zahAtha-'saM ThokaNijja-saMlokanIyam' nepAmA suMdara 'AyagayaM-Atmagatam' mAtmajJAnI 'aNagAraM-anagAram' se dhune 'nimataNeNa-nimaMtraNena' nimatra mApAra AhaMsu-bAhuH' zrI 4 cha -'tAi-he trAyin ' masAthI 2kSA 42vAvA sAdhe!! 'vatthaM ca-vastraM ca 17 'pAya vA-pAtraM vA' athavA pAtra 'annaM-'annam' mAsA2 pagere 'pAnagaM-pAnakam' bhane pAna arthAt athitta na 'paDhigAhe-pratigRhANa' bhArI pAse thI yA vstumaan| mA5 sthaa||2 43 // // 30 // sUtrArtha-kaI kaI strio suMdara, AtmajJAnI sAdhune evI vinaMtI su0 35 For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre bhAhuH kathayanti (tAi) he trAyina ! saMsArakAMtArarakSaka ! (vatthaM ca) vastraM ca (pAyaM vA) pAtraM vA 'annaM' annam azanAdikaM (pANagaM) pAnakam-acittaM jalam (paDiggAhe) pratigRhAga-asmaddhastAdoyamAnametatsarva svIkuru iti // 30 // TIkA-'saMlokaNijna' saMlokanIyaM darzane'ti sundaraM saMyatAcAraparipAlaka sAdhum 'Ayagaya AtmagataM AtmajJAninam 'aNagAraM' AgAraM agAraparivarjitaM sAdhum striyaH nimaMtaNeNAnu' nimantraNenAhuH- niya kathayanti-'tAI' prAyin- he saMsArasAgarAt rakSaka ! mahApuruSa ! 'vatya' sam pAyaM pAtram 'annaM pANagaM' anaM pAnIyam , asmadbhayaH pradIyamAnaM 'paDiggadde' pratigRhANa-svIkuru / ityetatsarvam vayaM tubhyaM dAsyAmaH, asmadgRhamAgatya svIkuru iti // 30 // tataH saMyatena kiM vartavyaM tatrAha-NIvAre' tyAdi / mUlam-gIvAramevaM bujjhejA No icche agaarmaagNtuN| baMddhevisayapAsehi moha mAvejai puMNo maMde ||3||ttibemi|| karake kahatI haiM-he saMsAra kAntAra se rakSA karane vAle ! vastra lIjie, pAtra lIjie, anna grahaNa kIjie, pAna grahaNa kIjie mere hAtha se diye jAne vAle ina padArthoM ko svIkAra kIjie // 30 // . TokArtha-jo dekhane meM atyanta sundara hai, saMyamI ke AcAra kA pAlaka hai, aura AtmajJAnI hai, aise gRhatyAgI sAdhu ko nimaMtrita karake strizaM kahatI haiM-he saMsArasAgara se rakSA karane vAle mahApuruSa ! mere hAtha se vastra, pAtra, anna, pAnI grahaNa kIjie / yaha sagha padArtha maiM Apa ko pradAna karUMgI, mere ghara padhArakara Apa svIkAra kareM // 30 // kare che ke "he saMsArakAnatAramAMthI rakSA karanArA muni ! Apa mArI pAsethI vastranA dAnane svIkAra karo. mArA hAthathI apAtA ane dAnane tathA peya sAmagrIne svIkAra kare, he muni ! mArA hAthathI pradatta thatI A badhI vastuone Apa svIkAra karo" 30 TIkArtha---jeo atyaMta suMdara hoya che, sAdhunA AcAranuM pAlana karanArA hoya che ane AtmajJAnI hoya che, evA aNagArone strio pitAne ghera padhAravAnuM nimaMtraNa ApIne evuM kahe che ke "he saMsArasAgarane pAra karAvanArA mahApuruSa! Apa mAre ghera padhArIne mArA hAthathI vastra, pAtra, AhAra, pANI Adine svIkAra kare. te saghaLA padArtho huM Apane pradAna karIza. te Apa mAre ghera padhArIne tene svIkAra karo. 30 For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISadanirUpam chAyA - nIvAramevaM buddhayeta necchedagAramAgantum / ast 275 pAzena mohamApadyate punarmandaH || 31 // iti bravImi / anvayArtha :- ( evaM ) evamuktapakArakaM pralobhanaM sAdhuH (nIvAraM bujjhejjA) nIvAraM budhyeta - vanyapazuvacane taMDulakaNamitra jAnIyAda ( agAraM) AgAraM gRham (A) Agantum (jo icche) no icchen (bisayapAserviddhaH (maMde) taba sAdhu ko kyA karanA cAhie? so kahate haiM 'NIvAra0' ityAdi / zabdArtha - ' evaM - evam' ukta prakAra ke pralobhana ko sAdhu 'nIvAraM bujjhejjA- nIvAraM vudhyeta jaMgala ke pazu ko vaza karane meM cAvala ke dAne ke jaisA samajhe 'agAraM- AgAram' ghara 'motu-Agantum' Ane kI 'No icche-no icchet' icchA na kareM 'visapapAsehi-viSayapAzaiH' viSayarUpI pAza se ba~dhA huA 'maMde-mandaH' ajJAnI puruSa 'mohamAvajjaha mohamApadyate' moha ko prApta hotA hai 'sivemi iti bravImi aisA maiM kahatA hU~ ||31|| anvayArtha - - isa prakAra ke pralobhana ko sAdhu nIvAra samajhe vanya pazu ko bAMdhane ke liye bikhere hue tanduloM ke samAna samajhe / vaha unake ghara jAne kI icchA bhI na kare / viSaya ke bandhana meM baddha ajJAnI A prakAranAM praleAlane batAvavAmAM Ave, tyAre sAdhue zuM karavu hAye te sUtrAra matAce che - 'NIvAra0' hatyAhi zabdArtha--evaM- evam' uta zetanA pradyolanAne sAdhu 'nIbAraM bujjhejjAnIvAram budhyeta jI praziyAne va zvAmAM yoSAnA hAthAnI bhAI samane 'agAraM - agAdam' ghera 'AgaMtu-Agantum' AvatrAnI 'No icche-no icchet' 42chAna ure visayAsehi-viSayAI' viSayapI pAzadI aMdhAyeo maMde - mandaH' ajJAnI pu3Sa 'mohamA vAi-mohamApayate' bhoDa yAme che, 'ttibemiiti trImi' ma hu Du chu // 31 // For Private And Personal Use Only sUtrArtha - mA prakAranAM prakAmanAne sAdhue nIvAra ( pazue ne jALamAM sAvavA mATe verelA hankula) samAna samajavAM joie. teNe te strInA ghera javAnI icchA paNa na karavI joie. teNe e vAtane kharAbara samajI levI joie ke viSayanA bandhanamAM baMdhAyelA puruSa pharI temAM jakaDAI jAya che ke tene te Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 sUtrakRtAGgasUtre mando'jJAnI (puNoM) punaH (mohamAvajjai) mohamApadyate cittavyAkulatvapAgacchatIti / (tibemi) iti bravImi / / 31 // TIkA-'e'evaM strInimaMtritavastrapAnAdikam 'NIvA nIvAraM vanyazUkarAya madIyamAnaM taNDula phaNamiva 'bujjhejjA' buddhayeta jAnIyAt, evaM jJAtvA 'agAraM' gRham 'AgaMtuM' AgantuM 'No icche' no icchen yataH 'visapapAse hiM' viSayapAzaiH viSayAH zabdAdayaH taiH pAzasadRzaiH 'baddhe' baddhaH-pAzitaH 'made' mando'jJAnI paravazIkRtaH snehapAzatroTane puruSa punaH moha ko prApta hotA hai arthAt vyAkulacitta hotA hai| 'tti bemi'-aisA maiM kahatA hU~ // 31 // TIkArtha-isa prakAra strI ke dvArA diye jAne vAle vantra pAna Adi ko nIvAra arthAt zUkara Adi pazuoM ko phailAne ke liye DAle jAne vAle tandula Adi ke dAne ke samAna samajhe / sAdhu isa pralobhana meM paDakara usake ghara jAne kI abhilASA taka na kare / pAza ke samAna viSayoM ke pralobhana meM paDA humA ajJAnI rAga ke bandhana ko toDane meM asa. martha ho jAtA hai| usake vitta meM vyAkulatA utpanna ho jAtI hai| ataeva apanA hita cAhane vAle sAdhu ko strI ke dvArA nimaMtrita vastra pAtra Adi kA tyAga hI karanA cAhiye / vAne te asamartha banI jAya che. eTale ke tenuM citta vyAkuLa thaI jAya che, 'tti bemi' me 4 . TIkAI-A prakAre ja, pAtra Adi pradAna karavA rUpa pralebhanethI sAdhue lalacAvuM joIe nahIM. paraMtu temane nIvAra samAna samajavAM pazuone jALamAM phasAvavA mATe tandula AdinA je dANA nAkhavAmAM Ave che tene nIvAra kahe che. A pralebhanothI lalacAIne sAdhue te strInA ghera javAne vicAra paNa karavuM joIe nahIM. je A pralobhamAM lalacAIne te tene ghera jAya che, te tenI mehajALamAM e te phasAI jAya che ke temAMthI chuTakAro meLavavAne asamartha banI jAya che. pAzanA jevAM viSanAM pralobhanomAM sapaDAyele ajJAnI sAdhu rAganA banane teDavAne asamartha thaI jAya che. tenA cittamAM vyAkuLatA upana thaI jAya che. tethI ja sUtrakAra e upadeza Ape che ke AtmahitanI abhilASA rAkhanAra sAdhue strio dvArA A prakAranA je prabhane thAya, te pralobhanethI lalacAIne te strInA te AmaMtraNane savIkAra karavo joIe. nahIM. For Private And Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 277 asamarthaH 'puNo mohamAvajja' punarmohamApadyate-vittaM vyAkuLatvamAgacchati / tasmAt sAdhunA hitamicchatA sarvathaiva strInimaMtritavastrapAtrAdikaM tyAjyam / 'tti' iti-itizabdaH samAptyarthakaH / 'bemi' bravImi-evamahaM brImi tIrthakaroditaM vacanam / na tu svamanISayA prakalpya kathayAmi / ato maduktavacane vizvasya saMyamAnuSThAne manoyogo deyaH iti sudharmasvAmivacanam // 31 // iti zrI--vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA khyAyAM" vyAkhthAyAM caturthAdhyayanasya prathamodezakaH samAptaH // 4-1 // 'tti' zabda samApti kA sUcaka haiN| 'vemi' kA artha yaha hai ki maiM tIrthaMkara dvArA pratipAdita vacana hI kahatA huuN| apanI buddhi se kalpita karake nahIM kaha rahA huuN| ataeva mere kathana para vizvAsa kara ke saMghamA. nuSThAna meM manoyoga lagAnA cAhie yaha jambUsvAmI ke prati sudharmA svAmI kA kathana hai / 31 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgamUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke cauthA adhyayana kA pahalA uddezaka samApta 4-1 // 'ti' / 56 6dezanI samAtina sU54 cha. 'bemi' mA bhAnu 2 kathana meM karyuM. che, te mArI kalpanAzaktithI upajAvI kADhelI vAta nathI, paNa khara tIrthakaroe A prakAranI prarUpaNa karelI che. tIrthakara mahAvIra svAmI e mArI samakSa je prarUpaNA karI hatI, tenuM A anuna ja che. te mArA A kathana para saMpUrNa zraddhA rAkhIne saMyamanI ArAdhanAmAM ja manane sthira rAkhavuM joIe. A kathana jabUsvAmIne sudharmA svAmIe kahela che. 31 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayAdhinI vyAkhyAnA cethA adhyayanane pahele uddezaka samAsa 4-1 For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre atha dvitIyoddezakaH mArabhyatecaturthAdhyayanIyaprathamoddezako vyAkhyAtaH / tadanudvitIyodezako vyAkhyAyate / pathame ca strIparicayAt cAritrasya dhvaMso bhavati, iti pratipAditam savalitacAritrasya sAdhoryA'vasthA, asminneva bhave mAdurbhavati, tasyAmapi kIdRzastaskRtakarmabandho bhavatIti, tayoH svarUpanirUpaNaM dvitIye kathayiSyate / anena saMbandhenA''gatasya dvitIyoddezakasyedamAdimaM mUtram-'oe' ityAdi / mUlam-oe sayA Na raMje jA bhogakAmI puNo virjejaa| bhoge samaNANaM suMNeha jaiha 'bhuti bhikkhuNo eMge // 1 // chAyA-bhojaH sadA na rajyeta bhogakAmI punarvirajyeta / bhogAn zramaNAnAM zRNuta yathA bhuJjana bhikSaca eke // 1 // ||cauthe adhyayana kA dUsarA uddezaka // caturtha adhyayana ke prathama uddeza kI samApti ke anantara dusarA uddeza prAraMbha kiyA jA rahA hai / prathama uddeza meM kahA gayA hai ki striyoM ke sAtha paricaya karane se cAritra kA dhvaMsa hotA hai| dUsare uddeza meM yaha kahA jAyagA ki cAritra se cyuta hue mAdhu kI kyA gati hotI hai ? isI bhava meM usakI kyA avasthA hotI hai| use cAritra se bhraSTa hone ke kAraNa karmabandha bhI hotA hai| isa sambandha se prApta dUsare uddeze kA yaha prathama sUtra hai-'moe sayA // ' ityAdi / cothA adhyayanane bI e uddezaka cothA adhyayanano pahele uddezaka pUro thaze. have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che. pahelA uddezakamAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke strione saMparka karavAthI cAritranuM patana thAya che. have A bIjA udezakamAM e vAta prakaTa karavAmAM Avaze ke strImAM Asakta thaIne caritra bhraSTa thanAra sAdhanI kevI hAlata thAya che A bhavamAM teNe kevAM kevAM duHkhe bhegavavA paDe che te vAta A uddezakamAM sUtrakAre spaSTa rUpe prakaTa karI che. cAritrathI bhraSTa thavAne kAraNe te karmabandha paNa kare che pahelA uddezaka sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA bIjA uddezakanuM paheluM sUtra A pramANe che-- 'oe sayA Na' tyA:-- For Private And Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 271 __ anvayArtha:-he ziSyAH ! (oe) ojaH- ekaH-rAgadveSarahitaH (sayA) sadA (Na rajjejjA) na rajyeta bhogeSu, yadi (bhogakAmI) bhogakAmI-bhogecchurbhaveta, tadA puNo virajjejjA) punarvirajyeta tato vairAgyaM kuryAt (bhoge samaNANaM suNeha) bhogAn zramaNAnAM zRguta (jaha) yathA (ege) eke (bhikkhuNo) bhikSaH-sAdhavaH (bhuMnaMti) bhuJjanti-bhogaM kurvantIti // 1 // TIkA--'oe' oja:-eka: rAgadveSarahitaH sAdhuH 'sayA' sadA-sarvadA 'Na' nai 'rajjenA' rajyeta-bhogAdau kadApi rAgaraMjitaM cittaM na zabdArtha-'oe-oja.' akelA arthAt rAgadveSarahita sAdhu sayA-sadA' hamezA 'Na rajjejA-na rajyeta' bhogoM meM kabhI bhI citta ra lagAveM 'bhoga kAmI-bhogakAnI' yadi bhogameM icchA ho jAya to puNo virajelA-punavirajveta' usako jJAna ke dvArA tyAga kare bhoge samaNANaM suNeha-bhogAn' zramaNAnAM zRNuta' sAdhuko bhogabhogane meM jo hAni hotI haiM use suno 'jaha-yathA' jaise 'ege-eke' koI 'bhivakhuNo-bhikSavaH' sAdhu 'bhutibhuJjanti' bhoga bhogate haiM // 1 // ___ anvayArtha--he ziSyo ! rAgadveSa se rahita sAdhu bhogoM meM sadA anurakta nahIM hotaa| kadAcit bhoga kI kAmanA kA udaya ho jAya to punaH zIghra hI virakta ho jaay| koI koI zramaNa bhogoM ko bhogate haiM unheM suno // 1 // TIkArtha-rAgadveSa se rahita sAdhu striyoM para anurAga dhAraNa na kre| ___Avail-oe-ojaH' me arthAt madhu rAgadveSa 2Dita sAdhu 'sayA-sadA' hamezA 'Na rajjejjA-na rajyeta' 754 15te sAmAyittane na 3. 'bhogakAmI-bhogakAmI' le mAgamA bhana prerAya ta 'puNo virajejA-punarvirajyeta' zAnadA tanA tyAga 42 'bhoge samaNANaM suNe-bhogAn zramaNAnAM zRNuta' sAgasoma sAdhune bAni thAya che te samo 'jaha-yathA' ma 'ege-eke' / 'bhikkhuNo-bhikSavaH' sAdhu 'bhuMjaMti-bhuJjanti' lA sogave cha. // 1 // sUtrArtha--he ziSya! rAgadveSathI rahita sAdhu bhegamAM sadA anurakta rahetuM nathI. kadAca bheganI kAmanAne udaya thaI jAya, te paNa teNe tenAthI tarata ja virakta thaI javuM joIe, koI koI zramaNa (zithilAcArI sAdhuo) bhego bhogave che. teo kevI rIte bhege bhamave che-bhAgomAM Asakta thaIne cha, te samaNI, // 1 // TIkArtha-sAdhue te sadA rAgadveSathI rahita rahevuM joIe. teNe For Private And Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kuryAt snyAdAnAsaktasya paraloke mahAduHkhasaMbhavasya darzanAt / yadi kadAci. nmohodayAdbhogakAmI-bhogAbhilASI bhavet / tadA'pi bhoge-aihikA''muSmikadoSAnvicArya bhogebhyaH 'puNoM' punarapi 'virajjejjA' virajyeta, mohanIyakarmaNAmudayavazAt yadi bhoge vittapavRtti vettadA doSaparyAlocanayA jJAnAMkuzena cittaM tato nivartayet / 'samagANaM' zramaNAnAmapi 'bhoge' bhogAn 'suNeha' zRNuta / yadyapi bhogA duH vajanakAH sarveSAm , tatrApi tapamtaptAnAmapi sAdhUnAM yathA bhogA bhavanti, tathA yUyaM zRguta / 'ege' eke zithinAcAriNaH 'bhikkhugo' bhikSavaH 'jaha muMjati' yathA bhogAn bhujanti, tathA zaNuta, iti pUrveNa saha saMpandhaH / biMdyamAnAnAmapi kAmo durnivAra ityanvadIyapakSApi zvAnamadhikRtyoktam - yaha striyoM meM kabhI bhI anurakta na ho-bhogoM meM citta ko anurakta na kre| jo strI Adi meM Asakta hote haiM, unheM paraloka meM ghora duHkha bhogane paDate haiM / kadAcit moha kA udreka hone se bhogoM kI abhilASA jAgRta ho jAya to bhogoM se utpanna hone vAle aihika evaM pAralaukika doSoM kA vicAra karake punaH zIghra hI unase virakta ho jAya / jJAna ke aMkuza se citta ko bhogoM se nivRtta kara le / yadyapi bhoga sabhI ke liye dukhajanaka hote haiM, phira bhI koI koI zithilAcArI sAdhu bhoga bhogate haiM / ve jisa prakAra bhoga bhogate haiM so suno| anyatra kutte ko uddeza karake kahAbhI hai-kRzaH kANaH' ityaadi| dubalA, kAnA laMgaDA bUcA (kAnoM se rahita pUcha se rahita puMchakaTA, bhUkha se pIDita, bUDhA haMDI kA ThIkarA jisake gale meM hai tathA rassI siemAM anurakta thavuM joIe nahIM-cittane kAmamAM anurakta karavuM joIe nahIM. je strI AdimAM asakta thAya che, temane paralekamAM bhayaMkara dakhe jogavavA paDe che. kadAca mahine uka thavAthI bhegenI abhilASA jAgRta thaI jAya, te bhegane kAraNe utpanna thanAra ahika ane pAralaukika dave ne vicAra karIne, teNe tarata ja temanAthI virakta thaI javuM joIe. teNe jJAnanA aMkuza vaDe cittane bhegamAMthI nivRtta karI levuM joIe je ke bhege saune mATe duHkhajanaka ja che, chatAM paNa koI kaI zithilAcArI sAdhuo bhegamAM anurakta ja rahe che. teo kevI rIte bhege bhegave che-te bhege pratyenI Asaktine kAraNe temanI kevI dazA thAya che, tenuM varNana have sAMbhaLe. anyatra paNa kUtarAne laIne evuM kahyuM che ke-"durbaLa, kANa, laMgaDe, bo (kAnarahita), kapAI gayelI pUchaDIvALe, bhUkhathI dUbaLe, jenA gaLAmAM hAMDIne kAMThale vIMTaLAyelo che, jenA zarIra paranA jakhamamAMthI rakta ane For Private And Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir E samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 41 kRzaH kANaH khanaH zravaNarahitaH pucchavikalaH, kSudhAkSAmo jIrNaH piTharakakapAlAditamalaH / vagaiH pUyaklinnaH kRmi kulazatairAvilatanuH, zunImanveti vA hatamapi ca hantyena madanaH ||1||iti||gaa. 1 // bhogAsaktamanasA yAzI viDaMbanA zilati, tAM darzayituM sUtrakAraupakramate-'aha' ityaadi| mUlam-- ahe taMtuM bhedamAvannaM mucchiya zikkhu kaammtivd| palibhidiyA Na to ecchA pAdu muddhi paheti // 2 // chAyA- anya taM tu mApanna matabhakAmamatiratam / paribhidya khalu taH pazcAta vAStya mudhi yajanti // 2 // (pIpa) se bhare hue ghAvoM evaM cilamilate hue sajaDo kIDoM se vyAsa zarIra vAlA kusA bhI kutiyA ke pIche pIche phiratA hai| yaha kAma, mare hue ko bhI mArane meM koI kasara nahIM rakhatA // 1 // jinakA mana bhogoM meM Asakta hai unheM jaisI viDambanA hotI hai, use dikhalAne kA sUtrakAra upakrama karate haiM-'aha taM' ityAdi / __ zabdArtha-- aha-adha' isake anantA 'bhedamApanna-bhedamApannam' cAritrase bhraSTa 'mucchiyaM-mUchisam, strI meM Asakta 'kAmamatiyaTakAmamatighasam' viSayayogoM kI icchAbAle 'taM tu-taMtu usa 'bhivabhikSum' sAdhuko vestrI 'palibhidiyA paribhidya' apane vazavI jAnakara 'to pacchA-tataH pazcAt pIche pAduddhaTu-pAdAvuddhRtya' apanA paira uThAkara 'muddhi-mUndhi' usla ke zira para 'pahAti-praghnanti' prahAra karatI haiM // 2 // para nIkaLI rahyuM che, ane jenA gharamAM kaDAo khadabadI rahyA che e bUDha kUtaro paNa kAmAsakta thaIne kUtarInI pAchaLa pAchaLa pharyA kare che. A kAmavAsanA marelAne paNuM mAravAmAM koI kacAza rAkhatI nathI." ! 1 jemanuM mana gemAM Asakta hoya che, temane kevI kevI viTaMbaNAo sahana 42vI paDe chata sUtradhAra 48 42 cha---'aha taM' tyAha zA--'aha-atha' mAmalAgalyA 54aa 'bhedamAvanne-bhedamApannam' yAtriyI maTa 'mucchiyaM-bhUchi m' samasaxt 'kAmamativaTTa- kAmamativartam' viSaya sogAnI rANA taM tu-taMtu' se 'bhikkhu-bhikSum' sAdhuna te zrI 'palibhidiyA-paribhidya' pAtAne 12 thye tAsIna 'to pacchA' tataH-pazcAt te pachI 'pAduddhaTu-pAdAvudhRtya' potAnA pAnI 'muddhi-mUni' tenA bhrt| 52 'pahaNaMti-pradhnanti' ghaDA2 42 che. // 2 // sU0 36 For Private And Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 sUtrakRtAGgasUtre __ abhayAtha:--(aha) athAnantaram (bhedamAvanna) bhedamApanam cAritrabhraSTam (mucchiya) mUditaM strISu gRddhi bhAvamupagam (kAmamativaTTha) kAmamatipatam kAmAbhilASukam (taM tu) taM tu bhikkhu) bhikSu sAdhuH sA strI (palimidiyA) paribhidha svavazIbhUtaM jJAtvA (to pacchA gaM) tataH pazcAt khala ( mATu) svakIyapAdau uddhRtya (muddhi) muni-lAyoH zirasi (pati) bhannAla padbhyAM zirasi tADayanti sAdhoriti / / 2 / / __TIkA---'' atha -anantaram , strIsake pazcAt 'bhaSmAyana' bhedabhApatram -bhedaM cAritraskhalanam AyanaM mApta santam / 'mucchi' mUlita-strISu Asaktam 'bhikkhu' bhikSu sAdhum 'kAmamaniba kAmamativartam, kAmeSu mate, ddhavarttanaM pravRttiryasya itthaMbhUtam kAmA'bhila Sukam / 'palimidiyA' paribhiya, 'mAmupetya asmAkaM kathanAnusAreNa sarva kariSyati' ityevaM jJAtvA sAstrI 'vo 5cchA' tataH pazcAt (pAduddhaThTha) (pAdAvurdhanya vakIyapAdAvuddhRtya 'muddhi' pahaNaMti' mUrbhi ___ anvayArtha--isake pazcAt bheda ko prApta arthAta cAritra se bhraSTa striyoM meM gRddha aura kAma ke abhilASI usa bhikSu ko vaha strI apane vaza meM huA jAnakara apane pAMva U~ce uThAkara sAdhu ke mastaka meM prahAra karatI hai // 2 // TIkArtha--strI ke prati Asakti ho jAne ke pazcAt cAritra se bhraSTa striyoM meM Asakta tathA kAma ke icchuka sAdhu ko apane adhIna huA jAnakara arthAt 'yaha aba mere kathanAnusAra hI saba karegA' aisA: samajhakara vaha strI usa sAdhu ke lira meM lAtoM kA prahAra karatI hai aura vaha sAdhu viSayAsakta hokara itanA patita ho jAtA hai ki kupita huI usa strI ke mAra ko bhI khAtA hai| adhika kyA kahA jAgha strI ke sUtrA--tyA2 mA-yAtriyI aSTa thye|, strI moma gaddha (Ast), ane kAmagenI abhilASAvALA te bhikSane te strI pitAne vaza thaI gayelo jANIne, paga UMce karIne tenA mastaka para lAta paNa lagAve che. parA TIkAtha-strImAM Asakta thayA bAda, cAritrathI bhraSTa thayelA, strIlelupa ane kAmavAsanAthI yukta evA te saMyamabhraSTa sAdhune pUre pUro pitAne adhIna thayele jANIne-eTale ke te have pitAnA kahyA anusAra ja karaze evuM samajIne-te strI te sAdhunA mastaka para lAte prahAra kare che, ane te sAdhu viSayAsakta thavAne lIdhe eTale patita thaI gaye hoya che ke kapita thayelI te strIne mAra paNa sahana karI le che. moTA moTA prANI paNa For Private And Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %D samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 283 praghnanti-sAdhoH zirasi svakIyapAdayoH prahAraM kurvnaa| prakupitAyAstasyAH pAdau svazirasi dhArayati, sarvathA viSayAsaktatvAtasiMhAdayo mahAndo'pi prANinaH strIsaMnidhau kAtarA bhavanti, uktazca 'vyAbhinna kesara bRhacchiAsazca siMhAH, nAgAzca dAnamadarAji kauH kapolaiH / medhAvinazca puruSAH samareSu zUrAH, strIsannidhau paramakA puruSA bhAnti // 1 // ' tadevaM viSayAsaktAnAH hi pAdaghAtaviDaMbanAmapi pAmoti mRhastasmAt sAdhuH tasyAmAsakti parityajed iti bhAvaH // 2 // mUlam-jaha kesiyA gaM bhae bhikkhU No vihare saha nnmithiie| kesANa vihaM lucistaM nannatthai mae~ carijosi // 3 // chAyA--yadi kezimayA khalu mayA bhikSo ! no vihareH saha striyA / kezAnapyahaM laMciSyAmi nAnyatra mayA careH // 3 // pAsa siMhAdi baDe baDe prANI bhI kAyara ho jAtA hai, kahA bhI hai'vyAbhinna kesara' ityAdi ____ 'phailI huI kesara (ayAla) ke kAraNa vistRta sira vAle siMha, jharate hue mada se yukta gaNDasthaloM vAle arthAt madonmatta hAthI, tathA buddhimAna aura samarazara nara bhI strI ke samIpa kAyara ho jAte haiN| isa prakAra jinakA citta kAmAsakta haiM, ve lAtoM ke ghAta kI viDa. myanA ko bhI prApta hote haiM / isaliye sAdhu strI meM Asaktiko choDa de||2|| zrInI sabhI5mA 452 0ii Mya che. yu 54 I-vyAbhinna kesara' tyA "vikharAyelI ke zavALIne kAraNe bharAvadAra matakavALe, siMha, jenA gaMDasthaLamAMthI mada jhI rahyo che e madamasta gajarAja ane buddhimAna ane saMgrAmara nara paNa strInI pAse kAyara (narama gheMsa jevo) banI jAya che." A prakAre jenuM citta kAmAsakta hoya che, evA puruSane strionI lAtenA prahAro paNa sahana karavAne prasaMga Ave che. tethI sAdhue eimAM Asakta thavuM joIe nahIM. pArA For Private And Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(jaI) yadi (kesiyA) kezikayA-kezAH vidyante yasyAH sA tathA tayA (mae) mayA (itpIe) striyA saha (bhikkhU) he bhikSo ! (No vihare) no vihareH yadi vihAraM na kariSyasi tadA (kesANa vihaM lucissa) kezAnapyahaM luciSyAmi tvatsamAgakAMkSiNI (mae) magA rahitaM (annattha) anyatra (na carijAsi) na caremA vihAya nAnyatra gaccha iti // 3 // TIkA--'bhivaralo' he bhikSo ! 'jai' yadi ke siyA' kezikathA kezAH vidhante yasyAH sA kezikA strI tayA, kezamiyAH striyo bhavanti / 'mae' mayA 'itthIe' striyA 'No vihare' no viharestvam tadA 'kesANa vihaM lucissa' kezA. zabdArtha-'jai-yadi' jo 'kesigA-kezikayA' kezavAlI 'maemayA' mujha-'itthIe-striyA' strI ke sAtha 'bhikkhU-bhikSoM-he sAdhoH tuma 'jo vihare-no vihare nahIM raha sakate to 'haM-ahaM' meM isI jagaha 'kesANa lucissa ke zAna lucicyAmi' kezoM ko bhI loca lUMgI 'mae-mayA' mere vinA 'annatya-anyatra kisI dUsare sthAna para 'na carijjAsi-na care' na jAo // 3 // anvayArtha-yadi mujha kezavAlI ke sAtha he bhikSo ! nahIM rahoge to maiM apane kezoM ko bhI noca ddaaluuNgii| mujhe chor3akara anyatra kahIM mata jAnA // 3 // TIkArtha--striyoM ko keza priya hote haiM ataeva koI kezavAlI strI sAdhu se kahatI hai-he bhikSo! yadi zuza kezoMvAlI ke sAtha tuma nahIM rahoge to maiM isI sthAna para aura isI samaya apane kezoM ko zadA'-'jaya-yadi' re siyA-zikayA' Aqivii 'itthIe-striyA' zrI sevA 'mae--mayA' bhArI mAthe 'bhikabU-mijho usayo ! 'yo vihare-no vihare' na 27 zatAya to 'haM-aham' hu~ mA4 syaNe 'kesANa vi luci saM-kezAnapi lucissyaami'iishaan| 59 sAya urIza. 'mae-mayA' mA vinA 'annatya-anyatra' 15 bhI thAna 52 'na carijAsi-na careH' me nhi| sUtrArtha he bhikSe! suMdara kezavALI mArI sAthe tame vicare, je tame mArI sAthe vicaraNa nahIM kare, te huM mArA suMdara vALIne mAre hAthe ja kheMcI kADhIza. mATe mAro tyAga karIne bIje vicaravAne khyAla ja choDI de che 3 TIkArtha_strio temanA suMdara vALane kAraNe vadhAre suMdara lAgatI hoya che. tethI sAdhumAM Asakta thayelI keAI sakezI (kezayukta) strI sAdhune evI dhamakI paNa Ape che ke-he mune ! je tame kezavALI evI mArI sAthe nahIM For Private And Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 285 bayaha lucissyaami| yadi kezayuktayA mayA saha vastuM kadAcittava lajjA bhaveccet , badA'haM lajjAkAraNa kAn kezAnapi adhunaiva parityajAmi / kiM punaranyAlaMkArAdikAnityapi zabdArtha tvaM punaH 'nanatya' nA'nyatra / 'mae' mayArahitaH 'cari jAsi' cre| mAM vihAya kSaNamapi nA'nyatra tvayA gantavyam , ityeva me praarthnaa| ahamapi bhavatAmAdezaM yathAyathamanuSThAsyAmi / yadi kezarahitAya tubhyaM me kezAna rocante tadA'hamapi kezaluMcanaM kariSye parantu mAM vihAya nA'nyatra tvayAsthAvyamiti bhAvaH // 3 // itthamApAtato manohaH kUTavacananAlaiH sAdhu vizvAsya yat karoti, tadarzayati sUtrakAraH - 'aha gaM' ityAdi / mUlam-ahaM NaM se hoI uvaladdho to pesati tahAbhUehiM / __ alAucchedaM pehehi vagguMphalAiM Ahagahi ti // 4 // chAyA--atha khalu sa bhAtyupalabdhastataH preSayanti tathAbhUtaiH / __alAvUchedaM prekSasva valgupha chAnyAhara iti // 4 // noMca luuNgii| yadi kezavAlI hone ke kAraNa mere sAtha rahane meM tumheM lajjA hotI ho to maiM isI samaya lajnA ke kAraNa bhUta ina kezoM ko tyAga detI huuN| tuma mujhe choDa kara eka kSaNa ke liye bhI anyantra mata jAnA, basa, yahI merI prArthanA hai / maiM bhI Apa ke Adeza ko jyoM kA syoM pAlana kruuNgii| Azaya yaha hai ki kezoM se rahita tumhe mere keza tathA alaMkAra yadi na rucate hoM to maiM bhI kezalu cAna kara lUMgI magara mujhe tyAgakara tuma anyatra na rahanA // 3 // rahe, te huM atyAre te atyAre ja mArA keze ne mArA hAtha vaDe ja, tamArI samakSa ja kheMcI kADhIza je kezavALI hovAne kAraNe mArI sAthe rahevAmAM Apane saMkeca thane heya, te huM atyAre ja te saMkecanA kAraNabhUta karIne tyAga karavAne taiyAra chuM. tame mane cheDIne eka kSaNane mATe paNa bIje na jaze. evI mArI namra prArthanA che. huM paNa ApanA AdezanuM barAbara pAlana karIza.' A kathanane bhAvArtha e che ke kezathI rahita evA Apane je mArA keza, alaMkAra Adi gamatAM na hoya, te huM paNa tamArI jema kezakuMcana karIza, parantu Apa mane choDIne anyatra 2hevAne vicAra paNa na karaze. 3 For Private And Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 sUtrakRtAGgo anvayArthaH - (aha) athAnantaraM khalu (se ubalado hoi) sa sAdhuH upalabdho bhAtimama kzavatIti stro jJAtvA (to) tataH (tahAbhUehi) tathAbhUtaiH-prayojanaiH dAsavat sAdhu kArya prerayati (alAucchedaM) alAvu cheda-vippalakAdizastraM (pehehi) prekSasva aniya Anaya (vaguphalAi) valaguphalAni nArikelAdIni (AharAhitti) Ahara iti AnayetyarthaH // 4 // isa prakAra Upara Upara se mana jJa pratIta hone vAle kUTa vacanajAla se sAdhu po vizvApta meM lekara vaha strI jo karatI hai, use sUtrakAra dikhalAte haiM-'aha gaM' ityAdi zabdArtha ---'aha-adha' isake pazcAt 'se ubaladdho hoi-sa upalako bhavati' yaha sAdhu mere vazavatI ho gayA hai aisA jAnakara 'to-tataH' phira vaha sAdhuko 'lahAbhUehiM-tathAbhUtaiH' dAsake samAna apane kArya meM prerita karatI hai 'alo ucche alAvuccheda'tumbA kATane ke liye 'pehehiprekSava' churI lAva tathA 'va-gumalAI palguphalANi' acche phala 'AharAhitti-Ahara iti' le Avo aisA kArya kahatI hai // 4 // ____ anvayArtha--tatpazcAt jaba sAdhu upalabdha ho jAtA hai arthAt usa strI ke adhIna ho jAtA hai taba vaha vividha prakAra ke Adeza dekara sAdhu ko dAsa kI taraha kAryo meM prerita karatI hai| jaise tUveM ko kATane kA zastra pipalaka dekho, lAmo nAriyala Akaru Adi phala le Ao ityaadi||4| A prakAre upara uparathI mArU lAgatAM phUTa vacanonI jALa bichAvIne te strI sa dhune pitAne vaza karI le che. tyAra bAda saMyamathI bhraSTa dhyeya sAdhunI 34 za yAya cha, tenu 12 sUtra2 4thana 42 -- mahaNa' yAta. Avt-- 'aha-atha' te 5chI se ubaddho hoi-saH upalabdho bhavati' mA sAbhAre 154 gaye tema samalane 'to tataH' 5chI te sAdhune 'tahAbhayahi tathAbhateH' hAsanI bhA3 te pAtAnA AyamA 2 cha 'alAucheda-alApucchedam' tupAnA sama 2vA ma.Ta 'pehehi-prekSasva' charI sAya tathA vagAphalAI balAphalAni' sAjI 'AharAhitti-Ahara iti' sArI / hAya mata che / / 4 / / sUtrArtha - A prakAre sAdhu jyAre te strIne adhIna thaI jAya che, tyAre che A tene vividha prakAranI AjJAo Ape che. te sAdhu tene, dAsa hoya tema tene jIphA judA Adeza ApavAmAM Ave che. jema ke "tuMbaDIne kApavAnI chI te zodhI lAve. jarA bajAramAM jaIne nALiyera AkarUTa vigere phaLa laI Ave" ItyAdi For Private And Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalita vAritrasya karmabandhani0 287 TokA- 'aharNa' atha khalu strIvazavartI sAdhuH 'se ulo hoi' sa upalabdho bhavati AkArAdibhirvazamupagataH, iti tAbhiH strIbhiH parijJAto bhavati to pesaMti tahA bhUpahiM tataH prepayanti tathAbhUtaiH = tadanantaram tathAbhUtatadabhimaH yajJAnAt zabdAdiprayogesa pepayanti, kArye prayojayanti, asau strIvazavartI tAdRzaM kArya karoti / kIdRzImAjJAM karoti saddarzayati- 'alAucchedaM pethi' alAbucchedaM prekSatra alAbu tumbaM chidyate'nena zastravizeSeNa iti alAbucchedaM, tara prekSasya tAdazamatra vizeSamanviyA''naya yena pAtrAdInAM mukhAdinirmANa bhavet / tathA-'phalAI AharAhiti' guphalAnyAhara iti, valgU ne zobhanAni phalAni nArikelAdIni AhaH Anaya athavA vAkphalAni, vAcaH dharmakathArUzayAH vyAkaraNAdirUpAyAH vA yAni phalAni vakhadravyAdirUpANi tAnyAnayeti / taM sAdhu dAsavat karmaNi niyojayati / strIti bhAvaH // 4 // TokArtha - tatpazcAt striyAM jaba yaha samajha letI haiM ki sAdhu mere adhIna ho cukA hai, taba ve use dAsa kI bhAMti kArmo meM lagAtI haiM aura strI ke vazIbhUta huA vaha sAdhu usake kathanAnusAra hI saba kAma karatA hai| strI kisa prakAra kI AjJA karatI hai so dikhalAte haiM-tUMcA kATane kA zastra dekho use anveSaNa kara le Ao jisase pAtra Adi ke mukha Adi kA nirmANa ho / nAriyala Adi manojJa phala lAo / athavA mUla meM prayukta 'vagguphalAi" kA artha hai vAkaphalAni, jisakA Azaya hai dharmopadeza yA vyAkaraNa Adi rUpavANI ke jo phala vastra yA dravya Adi haiM, unheM lAbho / Azaya yaha hai TIkA--jyAre te srane evI khAtarI thaI jAya che ke A sAdhu have kharAkhara mAre adhIna thai gayeA che, tyAre te tenI pAse vividha AdezAnuM pAlana karAvavA lAgI jAya che. te sAdhune pAtAnA dAsa jevA gaNIne te tene AjJAe karyAM kare che ane sAdhu pAte dAsa hoya tema tenI AjJAnu pAlana kare che. te kevI kevI AjJA kare che te have prakaTa karavAmAM Ave che-charI gAtI lAvA ke jenI madadathI tuMbaDIne kApIne temAMthI pAtra AdinAM bhunu nirmANa karI zamAya 'nAriyala saI gAvo' sUtrabhA ne 'vagguphalAI ' zabda vaparAyA che, tenA atha A pramANe paNa thaI zake che--dharmopadeza, vyAkaraNa hinA Apa jANakAra che. te tenA phaLasvarUpa vastra, dravya, Adi sarva mAvo (~ApanA jJAnane upayoga dhana kamAvAmAM kare' A kathanane bhASA e che ke je strI pahelA sAdhune vinatI ane kAlAvAlAM karatI For Private And Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 sUtrakRtAGgasUtre mUlam - dAruNi sAMgapAgAe paijoo vA bhavissara rAo / pAryANi ya meM rAvehi aihi tA meM pio madde // 5 // 10 chAyA -- dArUNi zAkapAkAya madhoto vA bhaviSyati rAtrau / pAdau ca me raJjaya ehi tAvanme pRSThaM mardaya // 5 // anvayArtha : - (sAgavAgAe) zAkapAkAya (dAruNi) dArUNi - kASThAni AnayaM (zao) rAtrau (pajjoo vA bhavissA) pradyotaH prakAzo vA maviSyatItyatastailAdikamAnaya ( me pAyANi rathAvedhi) meM sama pAdau vA raMjana lepaya tathA parityajyAparaM 4 zabdArtha - 'sAgapAgAe- zAkapAkArya' zAka pakAne ke liye 'dAruNi -dAruNi' lakaDI lAvo 'rAo - rAtrI' rAtaveM 'pajjoo vA bhavissahapradyoto vA bhaviSyati' prakAza ke liye tela Adi lAvo 'me pAyANi rathAvehi me pAtrANi raMjaya' mere pAtroM ko athavA paira ko raMga do 'tA -tAvata' pahale to 'ehi rahi' yahAM Avo 'me pio madde me pRSTha mardaya' merI pITha mala do // 5 // anvayArtha -- zAka pakAne ke liye lakaDiyA~ le aao| rAtri meM prakAza karane ke liye tailAdi kI vyavasthA kro| mere pAtroMko yA pairoM ko raMga do / anya kArya chor3akara pahale yahAM aao| merI pITha kA mardana kara do| bhojana pakAne ke lie dera taka baiThI rahane se mere zarIra meM pIDA utpanna ho gaI hai| jarA mAliza to kara do // 5 // For Private And Personal Use Only hatI, eja strI have tene peAtAne adhIna thaI gayelA samajIne tene dAsanI jema Adeze| apAtI thai jAya che // 4 // zabdArtha' - 'svAgapAgAe - zAkapAkAya' zA manAvavA bhATe 'dAruNi dArUNi ' bADA yAve 'rAo - rAtrau rAtre 'pajjozro vA bhavissai- pradyoto vA bhaviSyati' prakAza 42vA bhATe tesa vigere sAve 'me pAyANi rayAvehi me pAtrANi raMjaya' bhArI pAtrone athavA pAne raMgI dho 'tA- tAvat' paDesa pahi pahi' maMDiyAM bhAva 'maiM piTThao madde - me pRSThaM mardaya' bhArI pITha bhasaNI gho. // 5 // sUtrA-zAka Adi rAMdhavAne mATe lAkaDAM laI Ave, rAtre dIveluM karavA mATe telane prama dha kare, mArAM pAtrAne raMgI dnA, mArA hAtha paga lAla raMgathI raMgI dA, bIjA kAme cheADIne mArI pAse Ave. kathAnI rasAI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 281 kArya (tA) tAvat (edi) ehi-trAgaccha (me piTThabho madde) me pRSThaM mardaya pAkakaraNAya cira kAlam upaviSTAyA me ajhaM bAdhate'taH saMvAhayeti // 5 // TIkA-'sAgapAgAe' zAkapAkAya-zAkaM vAstUkAdikapAzAkaM vA asya pAkAya vA, dArUNikASThAni Ahara, zAkampAdInAM pAcanAya vanAdindhanamAnaya evaM nAnAkarmANi pazcAt sAdhu niyojayati saa| 'pajjoo' pradyotaH prakAzo vA rAzI bhavissai' rAtrau bhaviSyati-niviDAndha kAratvAt rAtrau kimapi kartuM na zakyate atastailAdikamAnaya, tathA- me pAvANi' mama pAtrANi bhikSAsAdhanabhUtaM pAtraM 'syAvehi' raMjaya -yena sukhena bhikSATanaM syAt, yadvA alaktakAdinA araMjito me caraNau rNjy| tayA kAntiraM parityajya jhaTiti ehika Agaccha 'me piTa bho madde' me pRSThaM mardaya, yAvad garthamupaviSTo'si mAMgAni mukhamupaviSTAyAH mardaya / __ bhoH! parityajya tAvatkAryAntaramihAgatya mamAMgasaMvAhanaM kRtvA, tataH kAryAntaraM kariSyasi / evaM dAsavat kArya kArayati // 5 // TIkArtha-zAka yA bathuvA Adi bhAjI pakAne ke liye lakaDiyA~ laao| isa prakAra ke nAnA kAryoM meM sAdhu ko lagAtI hai| ghora andhakAra hone se rAtri meM kucha karate nahIM banatA, ataeva tela Adile Amo jisase prakAza hogaa| mere pAtroM ko athavA pairoM ko raMga do / dUsare samasta kArya choDakara jhaTa idhara Amo aura merI pITha masala do| jaba taka niThalle baiThe ho taba taka mere aMgoM ko hI mala do / striyAM isa prakAra usa sAdhu se dAsa ke samAna kArya karavAtI haiM // 5 // taiyAra karavA beThI chuM, tethI mAruM zarIra akaDAI gayuM che, te jarA mAlIza te karI de! kAma karI karIne mArI kamara duHkhavA AvI che, te jarA beThAM beThAM kamara te dabAve." TIkAI---te strI pitAne adhIna thayelA te saMyamabhraSTa sAdhune A prakAranI AjJA pharamAve che-gharamAM baLataNa khUTI gayuM che, te zAka, dALa Adi banAvavAne mATe baLataNa laI Ava-jaMgalamAM jaIne lAkaDAM kApI lAvo. tela te thaI rahyuM che. rAtre dI kevI rIte piTAvazuM ? jarA bajAramAM jaIne tela te laI Ave! mArAM pAtrone raMgI de. lAla raMgathI mArA hAtha paga te raMgI de! badhAM kAma cheDIne mArI pAse Ave. Aja te kAma karI karIne mArI pIThamAM dukha upaje che. te jarA pITha para telanuM mAlIza te karI de! navarA zuM besI rahyA che, ahIM Ave ane mArA hAtha paga ane mAthuM dabAvo" A prakAranI mInI AjJAonuM tenuM pAlana karavuM paDe che. pA sa0 37 For Private And Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mULA-vANi ya meM paMDilehehi annaM pAnaM ca aahraahitti| ___ gaMdhaM ca raoharaNaM ca kAsavagaM ca me smaajaannaahi||6|| chAyA--vastrANi ca me pratyupekSasva annaM pAnaM ca hara iti / : gandhaM ca ra boharaNaM na zAha va samanujA hi // 6 // avadhArthaH- (basthApita meM paDile he) basyAkSi meM prabhupekSAva-navInaM ghana. mAnaya (annaM pAnaM ca ma rAhitti) annaM pAnaM cAhara-thAnamA (gaMdhaM ca rajoharaNaM ca) gandhaM karpUrAdikaM rajoDaraNaM cAnaya (me kAmAgaM ca) meghadI kAzyapa-nApitaM (samaNu nANAhi) samanujAnIhi sambhaga jAnIhi aAgamanamAjJAM kuru Ana. yetyarthaH // 6 // , zabdArtha-'vasthANi me paDilehehi-vastrANi me pratyupekSasva' he sAgho! mere liye naye vastroM laayo| 'annaM pAnaM ca AharAditi-annaM pAnaM cAhara' mere liye anna aura pAnI kA prabandha karo 'gaMdhaM ca rajoharaNaM cagandhaM ca rajoharaNaM ca' mere liye kapUra Adi sugandha padArtha aura rajoharaNa lAyo 'me kAsavagaM ca-me kAzyapaca' mere keza nikAlane ke liye nApI ko 'samaNujANAhi-samanujAnIhi' yahAM Ane kI AjJA do // 6 // - anvayArtha-mere vastroM kI dekhabhAla karo, navIna vastra laao| mere liye anna pAnI laao| kapUra Adi sugaMdha lAbho, rajoharaNa-dhUla jhAr3ane kA sAdhana laao| nAI khulAlAo, ityAdi prakAra se Adeza karatI haiN||6|| - zAya-vasthANi me paDilehehi-vastrANi me pratyupekSastra' sAdhe / bhA21 pasInA mA 42 / ane mA2bhATe navA pakSI sAyo 'annaM pAnaM ca AharAhitti-annaM pAnaM cAhara' mAra bhATa manA pAnI sa17 4. 'gaMdhaM ca rajoharaNaM ca-gandha' ca rajoharaNaM ca' bhAre bhATa 12 vigaire sugandhita pahAya bhane 22265 (12) all. 'me kAsavagaM ca-me kAzyapaka ca' bhaa|| 3 // 6 // 21 // bhATe ne 'samagujANAhi-samanujAnIhi' mApavAnI mAjhA bhASI. svArtha--mArAM vastronI saMbhALa le, mAre mATe navAM kapaDAM laI Ave. mAre mATe khAdya ane peya sAmagrI e laI Ave, kapUra aAdi sugaMdhI dravya lA, gharanI ja vALavA mATe joDANa (hAvaNI) laI Avo mArA keza -kApavA mATe nAIne belAvI lA ItyAdi Adeze te kare che. 6 For Private And Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalita bAritrasya karmavandhani 291 TIkA--'tyAgI'tyAdi / 'me' me-mA visthANi' bakhANi 'paDile heti' pratyupekSasva / kimitato vastra patitaM vidhate, tadeko kRya gRhe sthApaNa ! athavA khaNDitaM jIrNatyA patramiti prekSa ra pazya / arthAta-zAmidamitI nUtana vastramAnaya / tathA 'ana' annaM-zAkaudanAdikaM bhojanArtha 'pAnaM pAna-pAnIyakam Anaya / athA- pAnaM mAdaka peyadravyamAnaya, yena bhattA'haM tvayA saha manovinodaM kariSye / ca 'gaMdha' gandhaM telavizeSam aMgazobhAjanakadravyaM vA aany| 'rajoharaNaM ca' rajoharaNaM saMmArjanom Anaya yena gRhe patitaM rajo'nIyeta / etAdRzIM mamAjJA locakaraNe mama duHkhaM bhAti tataH sampAdaya / 'kAsavagaM ca' kAzyapaM ca nApitaM keza muNDanAya 'samaNu jANAhi' samanu nAnIhi avAgamanAya anujJAM kuru AnayetyarthaH // 6 // mULam--adu aMjaNi alaMkAraM kukayayaM meM prycchaahi| loddhaM ca lorddha kusumaM ca veNupalAsiyaM ca guliyaM c||7|| TIkArtha--mere vastroM kI pratilekhanA karo / idhara udhara vana kaise paDe haiM ? inheM ikaTThA karake ghara meM rakha do / athavA dekho, jIrNa hone ke kAraNa mere vastra phaTa gaye haiM, ataeva nae laao| bhojana ke liye anna aura pAnI le Ao yA pAnaka arthAt madirA Adi peya le Ao jisase manayAlI hokara maiM tumhAre sAtha manovinoda kara skuu| gaMdha arthAt taila yA aMga zobhAvAIka dravya le aao| saMmArjanI (vAsa) lAo, jisase ghara kI dhUla jhADI jA sake / merI ina AjJAoM kA pAlana karo / loca karane meM mujhe kaSTa hotA hai ataeva mere liye nApita ko bulA laao||6|| TIhAI-te strI te saMyamabhraSTa sAdhune A prakAranA Adezo Ape che-"mArA kapaDAne barAbara jhATakIne tathA saMkelIne peTImAM mUkI de. jI, mArAM kapaDAM phATI gayA che, Aje ja bajAramAM jaIne mAre mATe navAM kapaDAM kharIdI lAva. mAre mATe khAvA pIvAnI sAmagrI laI Ave-khAdya padArtho tathA madirA Adi paya padArtho laI Ave ke jethI madirApAna karIne matavAlI banIne huM tamArI sAthe kAmonuM sevana karIne tamArA mananuM raMjana karI zakuM. sudhiyukta tela ane attara laI Ave ke jene lIdhe ghara sugathI mahekI UThe. gharane vALI guDIne sApha karavA mATe sAvaraNI laI Ave, vALa kApavA mATe ghAMyajAne be lAvI lAve, ItyAdi. . 6 che For Private And Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 sUtrakRtAGgasUtre chAyA-athAMjanikAmalaMkAraM khukhuNakaM me prayaccha / le ca lodhAsumaM ca veNupalAzikAM ca gulikAM ca // 7 // anvayArthI-(adu) atha (aMjaNi) aMjanikA-kajjalAdhArabhUtAM nAlikA (alaMkAra) alaMkAramAbhUSaNaM (kukkayayaM) vINAM (me payacchAhi) prayaccha-dehi tathA (loddhaM lodakusumaM ca) lodhaM ca lodhakusumaM ca vezabhUSAyai AnIya prayaccha / (veNupalAsiyaM gha) veNupalAzikAm-vaMzI ti prasiddhAM dehi vAdanAya tathA (guliyaM)guTikAmoSadhaguTikAM dehi yena nityanavayauvanaiva syAmityAjJApayati sAdhu sA strI // 7 // 'adu aMjaNi' ityaadi| zabdArtha--'adu-artha' aura 'aMjaNi-aMjanikA' ajanapAtra 'alaMkAraM-alaMkAram' AbhUSaNa 'kukkayayaM-khukhuNakaM' vINA 'me payacchAhime prayaccha' mujha ko lA do tathA 'loddhaM lodakusumaM ca-lotraM ca lokusumaM ca logha aura lodhra kA puSpa bhI lA do 'veNupalAsiyaM ca-veNupalAzikAM ca eka vAsakI pAMzurI aura 'gulapa-guTikAm' auSadha kI golI bhI lAo // 7 // - anvayArtha-vaha strI aiptA bhI kahatI hai-mere liye suramAdAnI lAmo, AbhUSaNa lAo, vINA lAkara do / vezabhUSA ke liye lodhra aura lodhra ke puSpa laao| bajAne ke liye vaMzI do| mere liye auSadha kI golI lAkara do jisase nitya navayuvatI banI rahU~ / strI sAdhu ko isa prakAra AjJA detI hai // 7 // " adu aMjaNi" tyA6i-- Awa-'adu-atha' bhane 'aMjaNi-aMjanikI' nAtra 'alaMkAraalakAram' mAbhUSA 'kumakuyayaM-khuMkhuNaka' paae| 'me payacchAhi-me prayaccha' bhane anii bhASA tebhA 'loddhaM loddha kusumaM ca-lodhaM ca lodhakusumaM ca' 5 are sonA / 59 sAvI Apa 'veNupalAsiya' ca-veNupalAzikAM ca me pAsaNI bhane 'guliya-guTikAm' sAsanI gojI 55 anii mAyA // 7 sUtrArtha---zrI evI paNa AjJA kare che ke mAre mATe suramAdAnI, AmaSa ane vINuM laI Ave, vezabhUSAne mATe ledha ane ledhanAM papa laI Ave, mAre mATe vAMsaLI lAvI de. mAre mATe evI auSadhinI geLIe lAvI de ke jenA sevanathI mAru navayauvana kAyama mATe TakI rahe. pAchA For Private And Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 29 TokA-'adu' atha ca 'aMjaNi' aMjanikAM kajjaladhAranalikAM kamjalasthApanapAtraM ca me prayaccha / tathA-'alaMkAraM' alaGkAram AbhUSaNaM kaTaka keyUrAdikaM 'kukkupayaM' vIgAm-ghughu rUviziSTAM vINAm 'payacchAhi' prayaccha locane'nayitvA AbhUSaNena zarIraM vibhUSya vINAM vAdayiSyAmi tathA lodhra-lonaM raktavarNaka alaktakAdi samarpaya nakharaJjanAya / (koddhakusumaM ca) lodhrakusumaM ca prayaccha keshshRnggaaraay| (veNupalAsiyaM ca) veNupalAzikA ca-vaMzanirmitavAdavizeSarUpAm vaMzIm Anaya, sA me manoginodAya bhaviSyati, 'palikA ca' guTikA ca-siddhaguTikAM samAnIyA'rpaya, yatmabhAvAt-mama yupatitvaM kadApi na gacchet , sadA mama yauvanaM tiSThet // 7 // punarapyAha-kuTuM' ityaadi| mUlam-kuTuM tagaraM ca aguruM saMpiTuM samma usirennN| tellaM muhabhilijAe veNuMphalAiM saMnidhAnAe // 8 // TIkArtha-strI Adeza karatI hai-mujhe kAjala rakhane kI nalikA (DiSiyA) lAkara do / kaTaka keyUra Adi AbhUSaNa tathA ghugharUdAra vINA laao| maiM AMkhoM meM kAjala AMjakara, AbhUSaNoM se zarIra ko AbhUSita karake vINA bjaauNgii| tathA nAkhUna raMgane ke liye lodhra mahAvara arthAta striyoM ke paira raMgane kA lAla raMga Adi lAkara do| kezoM kA zRGgAra karane ke lie lodha ke puruSa laabho| mere liye veNupalAzikA arthAt bAMsurI lAbho, jisase maiM apanA manovinoda kara skuu| siddhaguTikA lAkara do, jisake prabhAva se merA yauvana kabhI maSTa na ho, maiM sadA navayuvatI banI rhuuN||7|| TIkAtha-srI Adeza kare che ke "mArI AMkhamAM AMjavA mATe kAjaLanI habbI ane suramAnI zIzI lAvI de. mAre mATe kAnanAM buTiye, hAra, baMgaDIo Adi AbhUSaNe lAvI de. mAre mATe ghughurIovALI vaNA laI A huM AMkhamAM kAjaLa AMjIne tathA AbhUSaNo ane suMdara vastro dhAraNa karIne vINA vagADIne tamArA dilane vINAnA madhura sUra vaDe DolAvavA mAguM chuM paga raMgavA mATe aLane laI Ave, mArAM kezanI sajAvaTa mATe ledhanAM kale laI Ave. mane eka vAMsaLI lAvI de, te vAMsaLInA vAdana dvArA huM tamArA manane bahelAvavA mAguM chuM. mane siddhaguTikA lAvI de. tenuM sevana karIne huM mAruM yauvana sadA TakAvI rAkhavA mAguM chuM" For Private And Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 ke sUtrakRtAmasUtra chAyA--kuSThaM tagaraM cA'guru saMviSTaM samyagUuzIreNa / taile mukhA'bhyaMgAya veNuphalAni sabhidhAnAya // 8 // - adhayArtha:--(usireNaM samma saMpiTuM) uzIrega vIraNamUlena saha samyaka saMpiSTaM mizrita (kuTuM tagaraM ca guru) kuSThaM tagaramagurum AnIya mahyaM dehi (muhabhilijAe) mukhAmpaGgAya (tellaM) tailaM-mugandhitam , tathA (veNuphalAI) veNuphalAni veNuphala kAni vastrAdisthApanAya AnIya dehi iti // 8 // ttiikaa--kuttumityaadi| he prANapriya ! saMyata ! 'usireNaM' uzIreNa-vIraNamUlena 'saMpiTe' saMpiSTa-saMmizritam 'kuTuM tagaraM ca zuru' kuSThaM tagaram aguruM tatra-kuSThaM 'kuTuM tagaraM ca' ityAdi zabdArtha-'usireNaM samma saMpiTTha-uzIreNa sampaka saMpiSTaM' khasa ke sAtha acchI taraha pIse huve 'kuTuM tagaraM ca aguru-kuSTaM tagaraMcAguru' kuSTha-kamala ke gandhayukta sugandhadravya tagara aura agara lAkara mujhe do 'muhabhiliM jAe-nukhApaGgApa' mukha meM lagAne ke liye 'tellaM-tela' sugandhi taila aura 'sannidhAnAe-sannidhAnAya vastrAdi rakhane ke liye 'veNukalAI-veNuphalAni' bAMsa kI banI huI eka peTI lA kara do // 8 // ___anvavArtha--vaha kahatI hai-uzIra (khasa) kI jaDa ke sAtha acchI taraha pIse huye kuSTha, tagara bhaaura agara lAkara mujhako do| mukha meM malane ke liye taila tathA vastrAdi rakhane ke liye peTI bhI lA do / / 8 / / .TIkArtha-strI kahatI hai-he prANanAtha ! khasakhasa ke sAtha khUba pIse hue kuSTha, tagara aura Ara lAkara do| yahAM kuSTha kA artha hai kamala kI "kuTuM tagaraM ca" tyail:-- zAya-"usireNaM samma saMridvaM-uzIreNa samyak saMpiSTam' ma anI sAye sArI rIte paTavA 'kuTuM tagaraM ca aguruM-kuSTa tagaraca agurUM' yuTa-manI azI yAta sumadhadravya tama2 mane 25 12 bhane tApI mApI. 'muhabhilijAe -mukhAmnAya bhumamA // bhATe 'tela-tailamU' suzANu ta bhane 'sanidhAnAe-sannidhAnAya" po paNere rAmA mATe 'veNuphalAI-veNuphalAni' vAMsanI banelI eka peTI mane lAvI Apo. 8 svArtha-te kahe che ke-uzara (khasa) nAM mULanI sAthe laseTelAM kuSTha, tagara ane agara mane lAvI de. mukha para lagAvavAne mATe mane sugadhidAra tela lAvI de. mArAM kapaDAM rAkhavAne mATe eka peTI paNa letA Avajo, dA For Private And Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 295 koSThapuTAdikaM kamalagaMdham , sugandhadravyaM, tagaraM gandhadravyavizeSam aguruM dhUpagandhadravyamAnIya me prayacha yAvatA sarvadaiva zarIraM sugandhitaM bhavet / tathA 'muhamiliMjAe' mukhAbhyaMgAya 'tellaM' tailaM -sugandhita tailaM cA''dAya prapaccha / 'veNuphalAI veNuphala kAni vatrAdInAM saMsthApanAya veNuvinirmitapeTikAmapi yataH kutazcidAnAya dIyatAm yatra nihitaM vastrAdikaM surakSitaM bhaviSyati / zayyAyAH zobhAyai tagarAdipekSitam , mukhazobhA'bhivarddhanAya tailAdikApekSim , tathA vastrAdInAM rakSAthai peTikAdInAM saMprado'pyAvazyaH pratIyate / iti bhAnaH // 8 // mUlam-naMdIgaNagaI pAharAhi chattobANahaM ca jaannaahi| satthaM ca sUtracche jAe AgIlaM ca vayaM rayA~dehi // 9 // chAyA--nandIcUrga mAhara chatropAnadau ca jAnIhi / zastraM ca mUracchedAya AnalaM ca vastraM raMjaya / 9 / / gandha se yukta, gandhadravya tagara eka sugaMdhita dravya hai aura aguru bhagara ke nAma se prasiddha dhUpadravya hai / strI Adeza karatI hai ki yaha saba vastueM mujhe lAkara do jisase merA zarIra sugaMdhita rahe aura mukha para mAliza karane ke liye sugaMdhita taila lAkara do / vastra Adi rakhane ke liye bAMsa kI banI huI peTI bhI kahIM se lAkara do jisase vastra surakSita rahe ___ Azaya yaha hai ki zarayA kI zobhA ke liye tagara Adi kI apekSA kI gaI hai, mukha kA saundarya vaDhAne ke liye tailAdi kI apekSA kI gaI hai aura vastrAdi kI rakSA ke lie peTI Adi kI AvazyakatA pratIta kI gaI hai // 8 // TIkArthI--strI tene kahe che ke - he prANanAtha ! Aja te mAre mATe khasanAM mULanI sAthe vATelAM kuSTha, tagara ane agara letA Avajo. "kuSTha A padane artha ahIM kamalanI gandhathI yukta sugaMdhadravya samaje. "tagara eka sugaMdhita dravya che ane "agara eTale agaru nAmanuM dhUpadravya, A badhA sugaMdhita dravyanuM zarIre mAlIza karavAthI zarIra sugaMdhita rahe che. vaLI mukha para mAlIza karavA mATe sugaMdhidAra tela banAvI de. mArAM kapaDAM mUkavA mATe vAMsanI banAvelI suMdara peTI laI Ave che jethI mArAM kapaDAM surakSita rahe.' A kathanane bhAvArtha e che ke zavyAnI zebhAne mATe strI tagara AdinI apekSA rAkhe che, mukhanA sauMdaryanI vRddhi mATe te tela AdinI apekSA rAkhe che ane kapaDAM AdinI rakSA mATe peTInI apekSA rAkhe che. 8 For Private And Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 sUtrakRtAstre ____ anvayArtha:-(naMdIcuNNagAI pAhazahi) nandIcUrNamoSTharaMjakaM pAhara (chattovA NahaM ca jAgAdi) chatropAna hau ca jAnIhi (bacche janAe) sapacchedAya parazAkacchedanAya (satthaM ca) zastraM ca (ANIlaM) AnIlaM ca (vatthaM) vastraM (syAve hi) raMjaya, etatsarva madarthaM kuru iti // 9 // TIkA--strIvazavartinam , ataeva dAsasamaM sAdhum AjJApayati-he kAnta ! 'naMdIcUNagAhiM' nadIcUrNa dravyAMponiSpAditoSTharaJjaka tathA dazodhakaM zabdArtha--'naMdIcuNNa gAI pAharAhi-jandIcUrNa prAhara oTha raMgane ke liye cUrNa lAmo 'chattopANahaM ca jANAhi-chatropAnahI ca jAnIhi' chAtA aura jUnA lAo 'suvacchenjAe-sUpacchedAe' zAkapAtrAdi ke chedana ke liye 'satthaM ca-zastraM ca zastra arthAt churI lAmo 'ANIla-AnIlaca' nIlaraMga kA 'vasthaM-vastra' kA 'syAvehi-racaya' mere liye raMgavA do // 9 // ____ anvayArtha--strI punaH kahatI hai-hoTha raMgane ke liye nandIcUrNa le bhAo / chAtA lAo, jUnA lAgo / zAka kATane ke lie churI laao| mere lie nIle raMga se bastra raMgavA do / mere liye yaha sabhI vastueM prastuta karo // 9 // ... TIkArya--strI ke adhIna hone se dAsa ke samAna bane usa bhUtapUrva sAdhu ko vaha AjJA denI hai-he prANanAtha ! nandIcUrNa arthAt aneka dravyoM ke saMyoga se nirmita oSTha raMgane kA cUrNa yA dantazodhaka maMjana lAo, -'naMdIcugNagAI pAharAhi-nandIcUrNa' prAhara' 13 2 vA bhATe nahI. yUSa sAvI mApI. 'chattopANahaM ca jANAhi-chatropAnahau ca jAnIhi' chatrI bhane 2t anii mA. 'sUvacchejjAe- sUpacchedAya' mA smaar| bhATa 'matthaM ca-zastra ca' zaru mati 1 anii mApI. 'ANIla-AnIla'ca' nala 2nu 'vattha-vastra' 17 'rayAvehi-raJjaya' bhane dAvI mApekSA sUtrArtha-strI te sAdhune kahe che ke "mArA heTha raMgavA mATe nakkI lAvI de, dAMta sApha karavA mATe datamaMjana laI Ave. chatrI, caMpala Adi laI Ave. zAka samAravA mATe charI laI Ave. mArAM vastrone nIlA raMga vaDe raMgI de." A prakAranI AjJAo te karatI ja rahe che 9 pitAne adhIna bane te sAdhu jANe pitAne dAsa heya tema te strI tene nitya navA navA Adeza Ape che- prANanAtha! aneka dravyanA mizra thI banAveluM nandI cUrNa (haTha lAla pharavAne pAuDara) laI Ave ke jenAthI For Private And Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.4 3.2 skhalitacAritrasya karmabandhami0 .295 maMjanam 'pAharAI' mAhara, bhAnaya, yena rajinau oSThau zobheyAtAM tathA zodhitA dantA atinirmalA bhaveyuH / tasmAd yena kenApi prakAreNa yatastato milet anvidhyaa''niiyaa'rpy| tathA 'chattovANahaM ca jANAhi' chatropAnahI jAnIhi AnetavyatayA, vinA tAbhyAM varSA''tapAbhyAM madIyazarIrasaMrakSaNa kathaM syAt / atastayo rAnayanamAvazyakameva / tathA 'supacche jAe'-supacchedAya patrazAkAdikartanAya zastraM churikAmapyAdAya mAmarpa ya / tathA-vasthaya vastram 'ANIlaM' A IpanIlam , sarvato nIlaM, raktaM, pItaM ca raJjaya / nIlapItaraktAdivarNena raMjakadvArA vastraM raJjayitvA piyAyai mahyamarpayeti // 9 // mUlam-suphaNiM ca sAgapAgAe AmalagAiM dagAharaNaM ca / tilagakaraNimaMjaNasalAgaMdhiMsu me vihaNayaM vijaannehi||10|| chAyA-muphaNiM ca zAkapAkAya AmalakAnyudakAharaNaM ca / tilakakaraNImaMjanazalAkAM grISme me vidhUnakamapi jAnIhi // 10 // jisase raMge hue oSTha sundara dikhAI de, tathA svaccha kiye dAMta ekadama nirmala ho jAeM / ataeva ye vastue~ kisI bhI prakAra se, jahAM kahIM bhI mile vahIM se khojakara lAo aura do / tathA chAtA aura jUnA bhI le aao| unake vinA varSA aura dhUpa se kaise mere zarIra kI rakSA hogI ? ataeva unakA lAnA Avazyaka hI hai aura zAka Adi chedana karane ke lie churI bhI lAkara do| tathA mere vastra nIle pIle yA lAla raMga se raMgakara mujhe do // 9 // zabdArtha-sAgapAgAra suphaNi-zAkapAkAya surmANa / he priyatama! zAka pakAne ke liye tapelI lAyo 'AmagAI dagAharaNaM c-aamlkaaraMgelAM mArA hoTha suMdara dekhAya. dAMta sapheda karavA mATe evuM dAmajana laI Ave ke dAMta ghasavAthI dAMta sapheda thaI jAya game tyAMthI A bane vastu mane lAvI Ape, chatrI vinA tA5 ane varasAda vakhate bahAra kevI rIte javAya? mATe Aje ja eka chatrI laI Ave. mArA pagarakhAM (sapATa, caMpala, mejaDI Adi) phATI gayAM che, te Aje ja navAM pagarakhAM lAvI Apo. zAka samAravA mATe ApaNe tyAM charI paNa nathI, te bajAra mAMthI sArI charI laI Ave. mArAM kapaDAMne raMga jhA paDI gayela che, te mane Aje ja kapaDAM para lAla, lIle, paLa Adi raMga caDAvI de." zahAtha-'sAgapAgAe suphaNi-zAkapAkAya suphaNi' priya ! 4 AnA15mATe tapatI dAdI mApI 'AmalagAi dagAharaNaM-mAmalakAna, udakAharaNaM ca' sU0 38 For Private And Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--(sAgapAgAe suphaNi) zAkapAkAya muphaNi ca tapelIti lokamasiddham AnIya dehi tathA 'AmalagAI dagAharaNaM ca' AmalakAnyudakAharaNaM ca (tilaka karaNimaMjaNasalAgaM) tilaka karaNImaMjanazalAkAM ca tathA (ghisu) grISme me= mama (vihaNaya) vidhanakaM ca pajanaM (dinANehi) vijAnIhi elarya dehIti // 10 // TIkA-'sAgapAmAe' zAkapAkAra-zAkAnAM sapAlAdInAM ca pAkAya raMdhanAyavaH 'suphaNi cha' suphani ca anaayaa| pazyate pAcyate zAkaM taNDulAdikaM yatra tat suphaNa sthAlIpIThasAdika(thAlI-tapelI) aany| tathA 'AmalagAI' AmakAni dhAtrI phalAni, pAtrasaMmArjanAya. nyudakAharaNaM ca' AMvalA tathA jala rakhane kA pAtra lAo tathA tilagakaraNimaMjaNasalAgaM-tilakakaraNImjanazalAko' tilaka aura aJjana lagAne ke liye salAI lAmo tathA ghisu me viSayaM vijANehigrISme me vidhUnakamapi jAnIhi' grISmakAlameM havA karane ke liye paMkhA lAkara mujhe do||10|| ___ anvayArtha-zAka pakAne ke lie sumaNi (taailo) lAkara do| bhAMvalA lA do, pAnI kA pAtra lA do, tilaka karane ke liye tathA aMjana AMjane ke lie salAI lA do / grISmakAla meM havA karane ke lie paMkhA lA do // 10 // _ TIkArtha--zAka, dAla aura cAvala pakAne ke lie suphaNi arthAt tapelo lA do| jisameM zAka Adi saralatA se pakAe jA sake vaha suphaNi kahalAtI haiM / baratanoM ko sApha karane ke liye, zarIra kA mAmA bhane mA bhATe pAtra mAvI mAya. tayA 'tilagakaraNimaMjaNa. salAga-tikakaraNImaJjanazalAkAM' tisa4 421bhATa tijI mane mairty sA bhATe sajI an in tathA 'visu me vihUNayaM vijANehi-grISme me bidhUnakaM vijJAnIhi' zrImai // maa| mATe 5 / bhane sAkI mApa // 10 // sUtrArtha--zAka Adi banAvavA mATe tapelI lAvI de. gharamAM AMbaLA thaI rahyA che, te atyAre ja bajAramAM jaIne AMbaLAM laI Ave. pANI bharavA mATe jaLapAtra lAvI de. cAMdale karavAnI tathA AMjaNa AMjavAnI saLI lAvI de. bAma jAte zarU thaI che, tethI baphAro ghaNe ja thAya che, mATe havA khAvA mATe paMkhe lAvI de. 10 sUtrAI-zAka, dALa, bhAta Adi rAMdhavAne mATe tapelIo lAvI de. (sUtramAM 'suphaNi' 54 // // 541vAnA sAdhana bhATa 152|yu cha, tathA tanA tapelI thAya che.) vAsaNa mAMjavA mATe snAna Adi zarIrasaMskAra mATe tathA For Private And Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arrafrat TIkA . . a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 299 zarIrasaMskArAya bhojanAya ca Anaya / tathA 'dagAharaNaM ca' udakAvaraNaM ca, udakaM jala Ahiyate AnIyate yena pAtravizeSeNa tadapi Anaya ghaTa mAnava upalakSaNamevat - ghRtailAdikaM sarvameva gRhopakaraNaM maamrpy| tathA 'tiLaka karaNimaMjaNa salAgaM' tilakakaraNI maMjanazalAkA - tilakakaraNAya zalAkAM svarNamaya rAjatIM vA / athanA- aMjanakaraNAya aMjanazalAkAmapi kiM bahunA zrISmakAle / kAyoddhRtasvedanivAraNAya 'vinaya' vidhUnakaM vyajana 'me' sahAM 'vijANehi' vijAnIhi uktamanuktaM vA sukhasAdhanamAnIya samarpaya sarvaM mAmiti // 10 // - mULam - saMDAsagaM ca phaNiMhaM ca sahalipAgaM ca ANAhi / AdasagaM ca payacchAhi datapakkhAlaNaM pavesAhi // 11 // chAyA -- saMdezakaM ca phaNihaM ca zikhApAzakaM cAnaya / AdarzakaM ca prayaccha dantapakSAcanakaM pravezaya // 11 // saMskAra karane ke liye aura bhojana ke liye AMbale lA do / jala lAne ke liye pAtra lA do| yaha kathana upalakSaNa mAtra hai / isase ghuna, taila unake liye pAtra Adi ghara saMbaMdhI sabhI upakaraNa samajha lenA cAhie / vaha saba lAkara mujhe do / tilaka karane ke lie sone yA cAMdI kI salAI athavA aMjana lagAne ke liye aMjanazalAkA bhI lA kara do / garmI meM utpanna hone vAle pasIne kA nivAraNa karane ke liye mujhe paMkhA bhI lA do| isa prakAra kahe yA anakahe sabhI sukhasAdhana lAkara mujhe sauMpo // 10 // zabdArtha -- 'saMDAsagaM ca saMdezakaM ca' nAsikA ke antargata keza ko upADane liye nipIyA lAo 'phaNihaM ca- phaNihaM ca' tathA kezasaMvA bhAjanamAM vAparavA mATe AMkhaLAM pazu lAvI do. pANI bharavA mATe ghaDA, mATalI, Dela AdivAsaNA lAvI DhA A kathana dvArA zrI, tela Adi padArthA bharavA mATe pAtro lAvI ApavAnI vAta paNa sUcita thAya che. cAMlle karavA mATe se|nA avA cAMdInI saLI lAvI de. zyAM Nu mATe aMjanazalAkA paNa lAvI do. hukaNAM baphArA khUba thAya che, te havA khAvA mATe ekAda pa'khe! paNa lAvI de A prakAranA dareka jAtanAM sukhasAdhanA lAvI ApavAtuM karamAna te iM!DacA ja kare che, ane saMyamabhraSTa te sAdhune zukAmanI jema tenI te AjJAenuM pAlana karavuM paDe che. bhA zabdArtha - saMDAsagaM ca - saMdezakaM ca' nAunI gaMDara rahelA pAjAvA bhATe zrIpiyA sAvI yAce. 'phaNiha' ca pha gehUM ca' tathA bAja bhojavA bhAda For Private And Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra anvayArthaH--(saMDAsagaM ca) saMdaMzakaM ca-nAsikAkezotpATanopakaraNam (phaNiha) kaMkatikA (sIhalipAsagaM ca) zikhApAzakaM veNIsaMyamanArtha mUmayaM kaMkaNaM ca (ANAhi) Anaya (AdaMpagaM ca payacchAhi) AdarzakaM-darpaNaM ca mayaccha tathA (daMtapakkhAlaNaM pasAhi) dantaprakSAlanakaM bhavezya AnayetyarthaH // 11 // TIkA--'saMDAsagaM' saMdaMzaka-nAsikAntargata kezotpATanAyA'savizeSam 'kaNiha' phaNihaM ca kaMkatakaM kezasaMyamanAya tathA (sIhalapAsagaM) zikhApAzakaM rane ke liye kaMghI lAo 'sIhalIpAsagaM ca-zikhApAzakaM ca veNI bAMdhane ke liye UnakI banI huI jAlI 'ANAhi-Anaya' lAkara do 'AdaMsagaM ca payacchAhi-AdarzakaM ca prayaccha' mukha dekhane ke liye darpaNa lAkara do 'daMtapakkhAlaNaM pavesAhi-danta prakSAlanakaM pravezaya' dAMta sApha karane ke liye daMtamaMjana laao||11|| __andhayArtha--punaH strI kI AjJA batalAte haiM-mere lie nAka ke bAla ukhADane ke vAste cimaTI lA do, kaMghA lA do, veNI bA~dhane ke lie jana kA kaMkaNa lA do, darpaNa do, dAMta sApha karane ke liye maMjana yA dAtIna lAo // 11 // TIkA-nAka ke bhItara ke bAla ukhADane ke upakaraNa ko 'saMdaM. zaka' kahate haiM jise hindI bhASA meM 'cimaTI' kahA jAtA hai / vaha strI kahatI hai-mere liye vaha cimaTI lA do| keza saMvArane ke liye kaMghI lA ziasa angii mAya. 'sohalIpAsagaM ca-zikhApAzakaM ca' all wiuan mATe Gina manAvesI anit 'ANAhi-Anaya' sAvI AyI. 'AdasagaM ca payacchAhiAdarzakaM ca prayaccha' bhuma bhATe 5 vApI ApA. 'daMtapakkhAlaNaM pavesAhi-dantaprakSAlanakaM pravezaya' sid sAI 421 / mATe tamanasAvI m14111|| sUvAtha-strInI AjJAnuM sUtrakAra AgaLa varNana kare che-nAkanA bAla kheMcI kADhavA mATe mane cIpiye lAvI de. keza eLavA mATe dAMti lAvI de. mArI veNa bAMdhavA mATe Unane ghera lAvI de. meTuM jovA mATe darpaNa lAvI de ane dAMta sApha karavA mATe dAtaNa athavA dattamaMjana lAvI 1. mema mAjJA 42 cha. TIkArya-nAkamAM ugelA bAla kheMcI kADhavAnA upakaraNane cIpiye kahe che. te strI pitAne mATe cIpiye lAvI ApavAnI tene AjJA kare che. vaLI keza biLavA mATe (vaMti) paNa maMgAve che, paNa maMgAve che, veNI bAMdhavA For Private And Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani 301 veNIsaMyamanAya-UrgAmayaM kaMkaNaM ca'nIya samarpaya / 'AIsaga' Adarzakam tadapi darpaNaM mukhavilokanAya mAmarpaya dehi, tathA 'daMtapakvAlaNaM' dantapakSAlanaka dantAH prakSAlayante yena tadantapakSAlanakam, dantakASThaM pravezaya Anayeti // 11 // mUlam-pUryaphalaM taMbolayaM sUIsuttagaM ca jaannaahi| kosaM ca moyamehAe suppukkhalagaM ca khAragAlaNaM c||12|| chAyA-pUgIphalaM ca tAmbUlakaM sUcIsUtrakaca jAnIhi / ___ kozaM ca moyamehAya zUrpokhalaM ca kSAragAlanakam // 12 // anvayArthaH-(pUyaphalaM taMbolayaM) pUgIphalaM tAMbUlaM nAgavallIdalaM (suIsuttargaca jANAhi) sUcI mUtraM ca sUcyartha vA mUtra jAnIhi-Anaya (moyamehAe) mokamehAsa prasravaNAya (kosaM) kozaM ca pAtramAnaya (mupukkhalagaM ca) zUrpokhalaM ca (khAragAlaNaM ca) kSAragAlanaM ca-pAtramAnayeti // 12 // do| veNI bAMdhane ke liye Una kA kaMkaNa (jAlI) lA do / mukha dekhane ke liye darpaNa lA do|daaNt sApha karane ke lie dAtona yA maMjana lAkarado / 11 / zabdArtha-'pUyaphalaM taMbolayaM-pUgIphalaM tAmbUlaM, supArI aura pAna 'suIsuttagaM ca jANAhi-sUcisUtraM ca jAnIhi' tathA saI aura dorA lAyo 'moyame hAya-mokramehAya' pesAba karane ke liye 'kosaM-koza pAtra lAo 'supukkhalagaM ca-zUrpokhalanaM ca sUpaDA aura ukhala lAo evaM 'khAragAlaNaM ca-kSAragAlanaM ca sAmI Adi khAra gAlane ke liye vartana zIghra lAkara do // 12 // ____ anvayArtha-mere liye supArI, pAna, suI dhAgA, laghuzaMkA nivAraNa karane kA pAtra, sUpaDA, Ukhala tathA khAra galAne kA patra bhI laao||12|| mATe UnanI guMthaNIvALI jALI maMgAve che. vaLI pitAnA dAMtanI saphAI mATe dAtaNa ane dattamaMjana paNa lAvI ApavAnuM kahe che. te 11 hAtha-pUyaphaLa taMboLaya-pUgIphala tAvUla' sArI bhane pAna 'suI suttaga ca jANAhi-sUcIsUtra ca jAnIhi' tathA so bhn| sAvI yAcI. moyame. hAya-mokamehAya' pezAma 421 // bhATa 'kosaM-kozam' pAtra yAdI mApI. 'suppukkha. chaga gha-zUrpokhalanaM ca sUpa bhane maaNddnnuye| sAlI bhASA, tabha khAragAlaNaM cakSAragAlanaM ca' sAO mA2 211nu pAsa thI bhane dApI maayaa112|| te strI bIjI kaI kaI vastuo maMgAve che, te sUtrakAra have prasUTa kare -bhAre bhATa pAna, sArI, soya, 21, mAciasI ho. peza 117 For Private And Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 sUtrakRtAgasUtre TIkA-'pUyaphala' pUgIphalam (supArI) 'tayolaya' tAmbUlam-nAgavallIm , 'suI suttagaM' sUcI mUtrakam , sUtram -Dorakam macyartha mUtraM vA 'jANAhi' jAnIhi Ava. zyakatayA ebhivinA gRhakAryasya samgadanA'saMpavAt / 'moyamehAra' mokamehAya prasravaNAya 'kosa' kozaM-mUtrapAtram , mUtra tsargAya Avazyakam , yato hi rAtrI bhayArttA bahirgantuM na zaknomi / tathA 'mUSpa' zurpam-taNDulAdizodhanAya upakaraNavizeSa 'supaDA' iti bhASA prasiddham 'ukkha gaM ca' ulU'calaM ca dhAnyAnAM tupApanayanAya kaNDanAyetyarthaH tathA 'khAragAlaNaM ca' kSAragAlanakam / sajikAdikSApadArthagAlanopakaraNa vizeSam ityetat sarvaM gRhopakaraNaM zIghra yatnAdAnIya mahyaM padeyam iti // 12 // mUlam -caMdAlAMca karagaM ca vacagharaM ca auuso khNgaahi| sarapAyayaM ca jAyAe gorahagaM ca sAmaNerAe // 13 // chAyA-caMdAlakaM ca karakaM ca vo gRhaM ca AyuSman ! khAnaya / zarapAtaM ca jAtAya gorathakaM zrAmaNeyAya // 13 // TIkArtha--sugArI lAmo, pAna lAo, suI lAbho, DorA lAmo, yaha Avazyaka hai| inake vinA ghara kA kAma nahIM cala sakatA / laghu. zaMkA nivAraNa karane ke liye pAtra bhI cAhiye yA usake liye ghara ke bhItara hI sthAna caahiye| kyoMki rAtri ke samaya bhaya ke kAraNa bAhara nahIM jAyA jA sakatA / dhAnya sApha karane ke liye lUpaDA bhI caahie| dhAnya ko kUTane ke lie avala usake chilake haTAne ke lie sUpaDA caahie| sAjI Adi khAra galAne ke lie bhI pAtra caahie| yaha saba ghara saMbaMdhI upakaraNa zIghra hI prayatna karake lAo aura mujhe sopo||12|| mATe pAtra (tastaruM) lAvI de. sUpaDuM sAMbeluM khAMDaNiye tathA sAjI vigere khAra gALavAnuM pAtra paNa lAvI de. 12 TIkArtha-mAre mATe pAna, sopArI Adi mukhavAsanA padArtho lAvI de. kapaDAM sAMdhavA mATe soyaderA paNa lAvI a pi. gharamAM pezAba karavA mATe kaDInI vyavasthA kare athavA pezAba karavA mATe tata lAvI de. (Atra bhayane kAraNe pezAba karavA bahAra jaI zakAya nahIM tethI pizAba karavA mATe pAtra maMgAve che) gharamAM anAja sApha karavA mATe-savA jhATakavA mATe sUpaDuM paNa hovuM joIe. dhAnyane khAMDIne tenA phetara Adi dUra karavA mATe khAMDaNiyAnI paNa jarUra paDe che. sAjI vigere khara gALavA mATe pAtranI jarUra paDe che, tethI A badhI sAmagrIo lAvI ApavAne te tene Adeza kare che. ane te saMyamabhraSTa sAdhune tenI A AjJAnuM pAlana karavuM paDe che. 12 For Private And Personal Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 303 anvayArtha:-(Auso) he AyuSman ! (caMdAlagaM) candAlaka ca-devapUnanAya tAmrapAtraM (jaggaM ca) karakaM ca-jalarAtra madhupAtra vA (paJcavaraM) va caugRhaM zauvasthAnaM (khaNAhi) khAmaya jAyAra) jAtAya-putrAya (marapAyayaM ca) zarapAtaM dhanuzva (sAmarAe) zrAmaNe gAva-zramagaputrAya (gorahaM ca) gorathaM cAna yeti // 13 // Toga- caMdAlagaM' candAlakam-depUjanArtha tAmramayaM pAram / 'karagaM' -karakaH ghaTaH yena pAtravizeSeNa zRMgAkAraNA'bhipekaH kriyte| 'kcara' vAgRham , zakSArtha--'mAulo he AyuSman' he dIrghajIvin 'caMdAlagaM-candrA lakaM' devanA kA pUjana karane ke liye nAna patra aura 'karagaM ca-karakaM ca' jalapAtra athavA madhumatra vaccavaraM-caugRhaM' zaucagRha 'khagrAhi-khAnaya' banavA do ye sara merI anukUlatA ke liye taiyAra karavA do jAejAtAya' apane janme hue 'sanaNerAe-zrAmageyAzramaNa putrako kheTane ke liye 'sarapAyayaM ca-zarapAtaMca eka dhanuSa tathA 'gorahagaM ca-gothaMca' eka balada aura ratha lAmo // 13 // ___ anvayArtha--he AyuSman ! candAlaka arthAt devapUjA ke liye tAmra kA pAtra lA do, karaka arthAt jalapAtra yA madirA rakhane kA pAtra lAo, ghaDI zaMkA nivAraNa karane ke lie garta khodo arthAt khAr3A khodo / apane Atmaja zramaNa putra ke lie dhanuSa lA do, tathA eka balada aura ratha bhI lA kara do // 13 // TIkArtha--devapUjana ke lie tAMbeM ke pAtra lA do| karaka (karavA) arthAt jalapAtra, madirApAtra athavA zRga ke AkAra kA vaha pAtra jisase ___ -'Auso-he AyuSyan' hai dIpin 'caMdAlaga-cAla kam' devatAsAnu pUjana 425 // bhoTa tAmAtra bhane 'karaMga ca-karakaM ca' pAtra athavA madhupAtratayA 'baccacara-!gRha' zIya khagAhi-khAnaya', mahAvI mAyA bhAgadhI vastumA bhArI tu mATe tayAra 32vI Apa..tathA 'jAyAe sAmaNerAe-jAtAya zrAmaNeyAya' mApa! zrasapurane 24aa mATe 'sarapAyaya ca-zarapAta ca' se dhanuSa bhane 'gorahaM ca-gorathaM ca' sana 22 tAvA // 1 // sUtrAI-vaLI te strI tene evI AjJA pharamAve che ke - he AyuSya mana ! devapUjAne mATe candAlaka (tAmrapAtra) lAvI de karaka (jalapatra athavA madirA bharavAnuM pAtra) lAvI de, jhADe javA khADe chedI de. ApaNuM zramaNa putrane mATe dhanuSa tathA baLada ane ratha paNa lAvI de. 13 : TIkAI-he prANanAtha ! he AyuSmana ! devapUjAne mATe tAmrapAtra lAvI de, "karaka jaLapAtra athavA madirA pAtra abhiSeka karavA mATe For Private And Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtratAmasUtre purIpotsargasthAnam 'khaNAhi' khAnaya-gRhapradeza eva garna kaary| 'sarapArya' zarapAtaM-zarAH kSipyante yena tat zarapAtaM dhanuH / 'jAyAe' jAtAtha-AtmajAyasvakIyAya 'sAmaNerAe gorahagaM ca' zrAmaNeyAya zramaNaputrAya gorathakaM trivArSika balIvadaM rathaM ca etatsarvamAnIya gRhe sthApanIyam // 13 // mUlam-ghaDiyaM ca saDiDimayaM ca celagolaM kumAra yaae| vAsaM samabhiAvaNNaM AvasahaM ca jANa bhattaM ca // 14 // chAyA-ghaTikAM ca saDiNDimakaM ca celagolakaM ca kumArabhUtAya / varSa ca samabhyApanamAzmayaM ca jAnIhi bhaktaM ca // 14 // anvayArthaH- (ghaDiyaM ca) ghaTikAM ca mRnmayakulaDikA (saDiDimayaM ca) abhiSeka kiyA jAtA hai, lA do| ghara meM zaucagRha banavA do / apane Atmaja zramaNa putra ke manoraMjana ke liye dhanuSa lA do aura eka tIna sAlakA balada aura ratha lA do| yaha saba vastueM ghara meM rahanI cAhie // 13 // zabdArtha--'ghaDiyaM ca-ghaTikAM ca' mITTI kI guDiyA aura 'saDiDimayaM gha-saDiNDimaM ca' ghAjA tathA 'kumArabhUyAe-kumArabhUnAya' rAjaputrake samAna apane putrako khelane ke liye 'celagolaM ca-celagolakaM ca' kADe kI banI huI geMda lAmo 'vAsaM ca samabhiprAvaNa-varSaca samabhyApannaM' gharSARtu samIpa meM AgaI hai ataH 'AvasahaM-AvamathaM unase bacane ke liye ghara kA prabandha karo evaM 'bhattaM ca-bhaktam' anna 'jANa jAnIhi' lAkara do // 14 // anvayArtha--miTTI kI gur3iyA aura pAjA (DugaDugI le aao| zaMganA AkAra jevA pAtrane "kara kahe che. gharamAM ja jAjarU javA mATenI vyavasthA karI de-jAjaruM banAvI de athavA khADe khedI de. ApaNA A lADakA beTane ramavA mATe dhanuSa lAvI de. tathA eka baLada ane ratha paNa laI A ke jenI sAthe te ramIne A divasa AnaMdamAM vyatIta kare. 13 zArtha - 'paDiya' ca-ghaTikA ca' bhATinI putI bhane 'paDiDimaya ca -saDiNDimaM ca' pAta tathA 'kumArabhUyAe-kumArabhUtAya' 22 putra sarImA mA55 putrane 2bhA bhATa 'celagolaM ca-celagolakaM ca' 45nA manA hai| anii mA. 'vAsaM ca samabhiAvaNNaM varSa ca samabhyA panne' varSAtuna mAta cha. 2thI 'Avasaha-AvasathaM vahathI athavA mATe gharanI sArI mAyA tamA bhattaM ca-bhaktaM ca' manA 59] 'jANa-jAnIhi' hAvI bhA // 14 // sUvAtha-mATInI DhiMgalI ane vajuM (DugaDugI) laI Ave. ApaNA For Private And Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 saDiNDimakaM ca-vAdyavizeSaM ca (kumArasyAe) kumArabhUtAya - rAjaputrasadRzAya pu (celagolaM ca) celagolakaM ca vastrAtmakaM kandukaM ( vAsaM ca samabhizrAvaNaM) varSa ca samabhyApanna varSAkAlaH samAgataH ataH (bhAsaha) AvasathaM gRhaM (bhattaM ca) bhaktam annaM ca 'jAna' jAnIhi - AnayetyarthaH | 14|| 0 TIkA- 'ghaDiyaM ca' ghaTikA - mRttikA nirmitAm 'saDiMDimayaM ca' saDiNDimakaM ca = paTakA divAditravizeSasahitAm 'DugaDugIti bhASA prasiddhAm tathA 'cegI' ceLagoLakaM nirmita kandukaM ca 'kumArabhUyAe' kumArabhUtAya = rAjakumArasadRzAya matputrAya Anaya krIDArtham / tathA 'vAsa' varSa varSAkAlaH 'samabhibhAva samabhyApannaM smiipmaagtH| ato varSAkAlayogyam 'vasa' AvasathaM gRdaM 'ma' bhaktaM tadAdikaM caturmAsaparyantamAhArakSamaM ca 'jANa' jAnIhietatsarvaM niSpAdaya irAnImeva yatnaH karaNIyaH yAvatA varSAkAlaH sukhena avivAhita Avayorbhavet // 14 // apane rAjakumArasarIkhe putra ke liye kapaDe kI geMda lAo / aba varSARtu A gaI hai ataeva ghara evaM ana kA prabaMdha karo // 14 // TIkArtha - miTTI kI guDiyA, bajAne ke liye DugaDugI, vastro kI banI geMda yaha saba rAjakumAra jaise apane beTe ko khelane ke liye lAo / hAM, varSAkAla samIpa A gayA hai, ataeva varSAkAla ke yogya ghara kA nirmANa karavAo, cAra mAsa taka paryApta annAdi ikaTThA kara lo| isI samaya inake liye prayatna kara lenA caahiye| jisase apanA varSAkAla sukhapUrvaka vyatIta ho sake |14|| rAjakumAra jevA putrane ramavA mATe kapaDAne daDA lai Ave. have varSARtu zarU thavAnI taiyArI che, te varSAkALa daramiyAna cAlI rahe eTalAM annane gharamAM prabandha kare. ghara saMcALavAnuM Adi kAma patAvI de.-varSARtumAM tAlIpha na paDe te mATe gharanu samArakAma karAvI le. // 14 // TIkA-te strI te sayamabhraSTa sAdhune kahe che ke mArA rAjakumAra jevA putrane ramavA mATe mATInI DhiMgalI lAvI do. tene mATe DugaDugI (eka jAtanu' vAjiMtra) lAvI de. tene ramavA mATe kapaDAnA banAvele IMDA lAvI Apo. have ce.mAsu zarU thAya che, te gharamAM cAra mAsa cAle eTalu anAja laI Ave.. gharanu samArakAma karAvI le ke jethI cAmAsAma vasa vATane mATe koI muzkelI na rahe. A badhuM hamaNAM ja patAvI nAkhe ke jethI varSAkALa sukhapUrvaka vyatIta thAya // 14 // sR0 39 For Private And Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasne mam-AsaMdiyaM ca navasuttaM pAullAI sNkmaae| adai purttadohalaTTAe ANappA hevaMti dAsA vA // 15 // chAyA-AsandikAM ca natrasUtrAM pAdukAH saMkramaNArthAya / atha putradohadArthAya AjJaptA bhavanti dAyA iva // 15 // anvayArthaH--(navasutaM ca AsaM daya) naH sUtrAmAsaMdikAM ca-navamUtranirmitA maMcikA (saMkamAe) saMkramaNArthAya (pAullAi) pAdukA:-kASThapAdukAH (adu) atha (puttadohalaDhAe) putradohadArthAya (dAsA vA) dAsA iva (ANapA) AsaptAH (havaMti) bhavanti-strIvazIkRtAH sAdhavaH striyAH dAsA iva bhavantIti // 15 // zabdArtha-'navasuttaM ca AsaMdiyaM-navasUtrAm AsaMdikAm' naye svatoM se banI huI sone baiThane ke liye eka maMciyA lAmo 'saMkramaTThAe-saMkramaNArthAya' ghUmane ke liye 'pAullAiM-pAdukAH' kASTha kI pAdukAeM lAmo 'adu-atha' aura 'puttadohalahAe-putradohadArthAya' mere garbhasthita putra ke dohada kI pUrti ke liye amuka amuka vastu lAmo isa prakAra sAdhu 'dAsA vA dAsA iva' dAsa ke jaise 'ANappA-AjJatA' AjJAkArI 'havaMti-bhavanti' hote haiM // 15 // __ anvayArtha--navIna sUta se panI maMciyA lAo, calane phirane ke liye khaDAu~ laao| putradohada garbhasthita putra kI icchA ko pUrNa karane ke liye amuka amuka vastueM laao| isa prakAra striyAM apane vaza meM hue una sAdhuoM ko dAsa ke samAna AjJA detI haiM // 15 // ___ -'navasuttaM ca AsaMdiyA-navasUtrAm AsaMdikAm' sukA mesapAna bhATe navA harAthA (pATIthI) mnaa| 4 5 vAva tathA 'saMkamAe-saMkramaNArthAya' 521 // bhATe pAullAI'-pAdukAH' sAnI pAvaDIsI (yAmI) sAvI Ayo 'adu-atha' bhane 'putadohalaDhAe-putradohadArthAya' vithAnA stnIti bhATa bhabhu: abhu 1tu sAthI mA mata saadhume| 'dAsA vA-dAsa iva' hA athAt senI mA 'ANappA-AjJaptAH' mAild 'havaMtibhavanti' thAya che. // 15 // satrAtha-ApaNe zayana karavA mATe navI pATI bharelI DhayaNa (nAne heli) lAvI de. mAre mATe lAkaDAnI pAvaDIo lAvI Apa. garbhastha puvadehada pUrNa karavAne mATe vividha vastuonI paNa te mAgaNI kare che. A prakAre pitAne vaza thayelA te saMyamabhraSTa sAdhune dAsa jevA gaNIne strIo vividha AjJAo kare che. 15 For Private And Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhino TIkA pra. Q. aM. 4 u. 2 skhalitacAritrasya kamabandhani0 307 TIkA-'navamutta' navasUtreNa nirmitAm 'AsaMdiyaM AsandikAm-maMcikA zayanAdyartham 'saMkamAe' saMkramArthAya-itastataH cakramagAya, varSAkAle'pi gehAdagehAntaragamanakarmaNi sAhAyyakaraNAya 'pAullAI' pAdukAH-kASThapAdukAH Aneya 'adu' atha, itaH pUrva tu yat yat kArya samAdiSTaM kadAcit parisaMkhyAtuM saMpAdAyituM ca zakyamapi / athA'nantaram-puttadohalaDhAe' putradohadArthAya-putrasya dohadA garbhasthitikAlaH tadarthAya tasmai hitAya / samucitauSadhAnapAnAdInAM vyavasthAkaraNe, yathodarastho bAlo vikalAMgo na bhavet-tathA, tathA 'pANappA' AjaptAH-sagarmAyAH mAryAyAH manovAJchitavastUnAM tattadicchinakAle samAharaNe etatsarvakAryakaraNe TIkArtha- zayana karane ke lie navIna sUtra se panI huI maMciyA lAo, idhara udhara ghUmane phirane ke lie arthAt eka ghara se dUsare ghara meM jAne ke lie lakaDI kI khaDA laabho| isase pahale jina kAryoM ke liye Adeza diyA thA, unakI kisI prakAra gaNanA kI jA sakatI thI aura pUrti karanA bhI zakya thA, para unake atirikta bhI vaha aneka prakAra ke Adeza detI hai| putra jaba garbha meM hotA hai taba garbhavatI ko jo icchA hotI hai use dohada kahate haiN| usakI pUti ke lie aneka prakAra kI vastueM lAne ko kahatI hai TIkArya--ApaNe zayana karavAne navI pATI bharelI DhoyaNI lAvI do ke jethI sukhapUrvaka zayana karI zakAya mAre haratAM pharatAM kAMTA, kAMkarA na vAge te mATe lAkaDAnI cAkhaDIe lAvI de. A sivAya te kevI kevI AjJAo Ape che, te gaNAvI zakAya tema nathI. upara varNavyA sivAyanI anya AjJAo paNa A kathana dvare grahaNa karavI joIe. bALaka jyAre garbhamAM hoya che, tyAre garbhavatI strIne je IcchA thAya che tene dehaTha kahe che. A dehadanI pUrtine mATe te aneka vastuo pitAnA pati pAse maMgAve che. evI mAnyatA pracalita che ke strInA dehada pUrA na thAya te bALaka For Private And Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 'dAsA vA dAsA iva-dAsA yathA tathA 'havaMti' bhavanti / strIvazIkRtAH puruSA AzaptA dAsA iva strINAM kAryANi kurvanti // 15 // mUlam-jAe phale samuppanne geNhasu vA NaM ahaMvA jhaahi| ahaM puttaposiNo ege bhAraMvahA havaMti uTTA vA // 16 // chAyA- jAte phale samutpanne gRhANa vA taM athavA jahAdi / ___atha putrapoSiNa eke bhAravahA bhavanti uSTrA iva // 16 // anvayArthaH-(nAe phale samuppanne) jAte phale samutpanne-putrotpatireva gRhasthatAyAH phalaM, tasmin putre jAte sati yadbhavati tadarzayati 'geNhamu NaM cA' gRhANa taM 'jahAhi yA' athavA jahAhi tyaja 'aha' atha 'ege' eke 'puttaposiNo' putrapoSiNaH 'uhAvA' uSTrA iva 'bhAravahA' bhAravahA 'havaMti' bhavantiti strIputrayoH // 16 // jisase bAlaka vikalAMga na ho / ina saba mAMgo kI pUrti ve sAdhu dAsa kI taraha karate haiM // 15 // .. zabdArtha-'jAe phale samuppanne-jAte phache samutpanne putra utpanna honA gRhasthAvasthA kA phala hai, usake hone para strI kruddha hokara kahatI hai"gehasuNaM vA jahAhi-gRhANataM vA jahAhi' isa putrako goda meM lo athavA choDa do 'aha-artha' tatpazcAt 'ege-eke koI koI 'puttaposiNo-- putrapoSiNa' putra kA poSaga karane vAle 'uhAvA-uSTrA iva'-UMTa ke jaisA 'bhAravahA-bhAravahA' bhArako uThAne vAle 'havaMti-bhavanti' hote haiM / 16 / vikalAMga (aMgonI beDavALuM), thAya che. tethI te sadhue dAsanI jema tenI badhI IcchAone saMtoSavI paDe che. 15 zahAtha-'jAe phale samuppanne-jAte phale samutpanne putra na thA te gRhasthAvasthAnuM phaLa che. te thayA pachI strI kodhita thaIne kahe che ke'gennddsunnN vA jahAhi-gRhoNataM vA jahAhi' mA puna mAmA se athavA tara tyAsa 421. 'aha-atha' sInA sema 4 5chI 'ege-eke' cha / 'puttaposiNo-putrapoSiNaH' putranA pApa 421vaajaay| 'uTTAva-uSTrA iva' anI 2'bhAravahA-bhAravahAH' ne . havaMti-bhavanti' thAya che // 16 // sUtrArtha-putrane janma thayA bAda te strI puruSane kevI kevI AjJAo bhArata ke sUtra 2 4 42 cha-- bhAra thoDI 12 taDIne 32vI. che, cheDe tame zuM tene saMbhALavAnA che !" keTalAka mANase te putrane ke paNa karavA mATe UMTanI jema tenA bhAranuM vahana kare che. jo For Private And Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samarthaafari TIkA pra. zu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 309 TIkA - ' jAe phale samuppanne' jAte phaLe samurapanne, jAyate iti jAtaH putraH sa eva phalaM dAraparigrahasya gRhasthAnAm / dAraparigrahasya yaducyate phalaM kAmopabhogaH, sa tu gauNaH / mukhyaM phalaM tu putra eva / avyaktabhASiNo bAlAt yat sukhaM narANAM matrati tAdRza sukhAgre'nyat sarvamakicitkaraM bhavati / taduktam 'yattacchapa niketyuktaM, bAchenA'vyaktabhASiNA / hiravA sAMkhyaM ca yogaM ca tanme manasi varttate // 1 // ' putrasukhaM daridradhaninoH samameva bhavati idaM sukhaM bAhyasAmayyanapekSameva bhavatIti / tathA anvayArtha -- putra hone ke pazcAt jo hotA hai use dikhalAte haiM - vaha strI kabhI kahatI hai ise lo saMgAlo, kabhI kahatI hai ise chodd'o| koI koI putrapoSI loga to UMTa kI taraha bhAra vahana karate haiM || 16 || TIkArtha-- putra kA dUsarA nAma 'jAta' hai| gRhasthoM ke lie vivAha kA phala putraprApti hai | vivAha kA phala kAmabhoga jo kahA jAtA hai, vaha phala gauNa hai, pradhAna phala putraprApti hI hai| tutalAte hue bAlaka kI bolI sunakara manuSyoM ko jisa sukha kI prApti hotI hai, usake sAmane sabhI kucha tuccha hai| kisI putrapoSIne kahA hai- 'yasacchpaniketyuktaM ' ityAdi / tutalAte hue bAlaka ne 'zapanikA' aisA kahA / yaha sunakara sAMkhya aura yogadarzana kI gaMbhIra zabdAvalI bhUlakara ekamAtra vahI zabda mere mana meM raha gayA hai // 1 // putra sukha aisA sukha hai jo daridra aura dhanavAn donoM ko hI samAna rUpa se prApta hotA hai / ise prApta karane ke lie kisI anya bAhya sAmagrI TIkA-putrane 'jAta' paNa kahe che. gRhasthe putraprAptine lagnanA phaLarUpa mAne che. sagnanu ija meM amaloga mAnavAmAM Ave che. te to goila che, prdhaanphaLa teA putraprApti ja che. khALakanI taDI vANI sAMbhaLatA manuSyane je sukhanI prApti thAya che, te sukha AgaLa jagatanAM saghaLAM sukha zrIkAM lAge b. saj ug --'assPlanga' kule -- bALake teAtaDI khelImAM 'zanikA' zabdanuM uccAraNa karyu, te sAMbhaLIne cagadarzana ane sAMDhananI gaMbhIra zabdAvalIne hu bhUlI gayA. mAtra 'zapatikA' zabda ja mAga manamAM guMjI rahyo. 51 putrasukha ja evu sukha che ke jenI ridra ane dhanika bannene samAna prApti thAya che. tene prApta karavAne mATe koI anya mAhya sAmagrInI For Private And Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 sUtratA iMdaM te snehasarvasvaM, smmaaddhydridryoH| acandanamanauzIraM hRdayasyA'nulepanam // 1 // ' iti / tAzapradhAnaphale samutpanne putre sati yAdRzI lokAnAM sthitirbhavati tAM sthiti darzayati-geNDasu vA NaM' yahANa tam-kAryA''kulatayA madIyaM ceto vyagraM vikate, nAstyAsaraH putrarakSaNasya taM putraM gRhANa tvam , 'ahavA' athavA-putraM 'jahAhi jAhityana mArgopari, saMpati nAsti mama samayaH putrarakSaNasya atastaM svIkuru tyaja vaa| evaM prakupitA yadA''dizati tadA tadIyasaMpAdanameva tAM santoSayati taduttam.tara 'yadeva rocate mA, tadeva kurute piyaa| ... iti vetti na jAnAti taspiyaM yatkarotyasau // 1 // ' kI apekSA nahIM rhtii| kahA hai--'idaM te snehasarvasva' ityaadi| ... yaha snehasarvasva dhanavAn aura nirdhana ke lie samAna hai| yaha sneha vinA hI candana aura vinA khasa ke hRdaya ko zItala karane cAlA sarvottama lepa hai // 1 // . aise pradhAna phala kI arthAt putra kI utpatti hone para logoM kI jo sthiti hotI hai, use dikhalAte haiM -maiM kAma kAja meM ulajhI hai| merA citta vyAkula hai / putra ko saMbhAlane kA mujhe samaya nahIM hai / ise tuma le lo| athavA ise kahIM rAste meM chor3a do, abhI mujhe samaya nahIM hai| isa prakAra kupita hokara jaba strI Adeza detI hai, taba usake Adeza kA pAlana karanA hI paDatA hai / tabhI usako santoSa hotA hai| kahA bhI hai--'yadeva rocate mAM' ityaadi| bhAvazyatA 2hetI nathI. 5 55 cha 3.--'idaM te snehasarvasvaM tya dhanavAna ane nirdhana banene mATe A sneha (pu neha) samAnarUpe sukhadAyI che. A sneha te candana ane khasanI jema hRdayane ThaMDaka ApanAra sirama lepanI garaja sAre che ! jyAre lagna jIvananA pradhAnaphaLa svarUpa putranI prApti thAya che, tyAre kenI kavI dazA thAya che tenuM have varNana karavAmAM Ave che-kyAreka strI patine kahe che- huM kAmamAM guMthAyelI chuM. mAruM citta vyAkuLa che. putranI saMbhALa levAnI mane phurasada nathI. te tame tenI saMbhALa le. jo tame tenI bhALa levA taiyAra na che, te jAva tene ahIMthI rastA para laI jaIne mUkI de. strI jyAre ke pAyamAna thaIne A prakArane Adeza Ape che, tyAre patie tenA AdezanuM pAlana karavuM ja paDe che ane tyAre ja te strIne tApa thAya che. [ 5 cha hai-" yadeva rocate mA" pAhi-- - For Private And Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 311 9 dadAti zaucapAnIyaM pAdau prakSAlayatyapi / mANamapi gRhNAti, strINAM vazagato naraH // 1 // ' 'aha' atha 'puttaposiMgo ege' putrapoSiNa eke, putrapoSaNazIlAH eke kecana mahAmohodaye strIvazavarttinaH sAdhavaH / 'uhAvA' uSTrA iva bhAravahA / mavanti / strI vazavarttinaH khiyAH AjJAvahAH, bhAravahA uSTrA iva bhavantIti / / iti / / 16 / / mUlam - roo vi uTriyA saMtA dAraMgaM ca saMThevaMti dhAI vA / suhirAmaNA vi te saMtA vasthadhovA heveti haMsI vA // 17 // chAyA - zatrApyutthitAH santo dArakaM saMsthApayanti dhAtrIva / suhImanaso'pi te santo vastradhAtrA bhavanti haMsA iva // 17 // jo puruSa pUrI taraha strI ke adhIna hokara mUDha bana jAtA hai vaha socatA hai merI priyA vahI saba karatI hai jo mujhe rucikara hai / vaha mUDha yaha nahIM samajhatA ki use vahI priya hai jo vaha karatI hai // 1 // tarai puruSa zauca ke lie jala detA hai, kabhI kabhI usake paira bhI dho detA hai| usake ileSmA ko bhI grahaNa karatA hai // 2 // koI koI dIkSAtyANI ( pacchAkaDa) sAdhu mahAmoha ke udaya se strI ke vazIbhUta hokara putra kA pAlana poSaNa karate haiM aura kaMTa kI taraha bhAra Dhote hai| tAtparya yaha hai ki strI ke vazIbhUta puruSa AjJA kA pAlana kara UMTa kI taraha bhAra ko bhI vahana karate haiM | 16 || 'je puruSa pUre pUrA strIne adhIna thaI jAya che te ema mAne che ke mArI patnI evu' ja badhu' kare che je mane rucikara hAya che, paraMtu te mUDha eTala' paNa samajatA nathI ke te evuM ja baMdhu' kare che ke je tene ghotAne (khIne potAne ) gamatu hoya . ' strIne adhIna thayelA puruSa zaucane mATe tene pANI paNa Ape che, kadI kadI tenI pagacaMpI paNa kare che ane zleSmAne (kara, gaDakA) gharanI bahAra phekavAnuM kAma kare che. koi kAI sacamabhraSTa sAdhu mahAmahanA udayane kAraNe strIne vazavatI thaIne putranuM pAlanapASaNa kare che ane U'TanI jema bhAranuM vahana kare che. tAtya e che ke strIne adhIna thayelA puruSa strInI AjJAnuM paNu vahana kare che ane bhAranuM' paNa vahana kare che. 5165 For Private And Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 sUtrakRtAGgasUtra __ anvayArtha:-(rAo vi) rAtrAvapi (uDiyA saMtA) usthatAH santaH (dhAI vA) dhAtrI iva dhAtrIvat (dAraga) dArakaM - putra rudantaM (saMThati) saMsthApayanti, te strIvazIbhUnAH (suhirAmagA vi te saMtA) suhImanaso'pi santaH lajjAlakopi te mAnAM vihAya (haMsA vA) haMsA rajakA itra (vatyadhovA) vastradhArakA:-strIputrayoH (iti) bhavantIti // 17 // TIkA-'rAo vi' rAtrAvapi 'udviyA' utthitAH sannaH 'dhAI vA' dhAtrIvat , rudantam 'dAragaM' dAraka-putraM 'saMThavaMti' saMsthApayanti madhurAlAH krIDayanti / 'muhIrAmaNA vi te saMtA' te suhImanamo'pi santaH lajjAsaMpannA vA api zabdArtha--'rAmovi-gatrApi rAta meM bhI 'uTiyA saMtA-utthinA: santaH uThakara 'dhAI vA-dhAtrI ica' dhAI ke jaise 'dAragaM-dArakaM cAlaka ko saMThavaMti-saMsthApayanti' goda meM lete haiM 'hirAmaNA vi te saMtA suhImanaso'pi te santaH' ve atyanta manameM lajjAzIla hote hue bhI 'haMsA vA-haMsA iva' dhobI ke samAna 'vasthadhovA-vastradhAvakAH' strI aura apane saMtAna kA vastra dhone vAlA 'havaMti-bhavanti' ho jAte haiM // 17 // ____ anvayArtha--koI koI rAtri meM bhI uThakara dhAya ke samAna putra ko rakhate haiM / ve lajAlu hote hue bhI dhoSiyoM ke samAna strI aura putra ke vastroM ko dhote haiM // 17 // ___TIkA--jo strIvazaMgapta hote haiM ve rAtri meM bhI uThakara rote hue putra ko dhAya ke samAna rakhate haiM arthAt mIThI mIThI bAteM kahakara use ramAte haiM / ve lajjAzIla hote hue bhI lajjAhIna hokara strI ke adhIna zA---'rAo vi-rAtrAvari' rAtre 555 'uDiyA setA-utthitAH santaH' GAR 'dhAI vA-dhAtrI iva' dhAnI ma 'dAraMga-dAra kam' mAne 'saMThavaMtisaMsthApayanti' mojamA ve che. 'suhirAmaNA vi te saMtA-suhImanamo'pi te santaH' satyazaramAne 55 haMsA vA-haMsA ica' dhAmInI bhA 'vatthadhokAvastradhAva kAH' khI ane pAtAnA satAnanA 12 pApAjI havaMti-bhavanti' thAya che ke 17 - sUtrAI-Ine adhIna banelA keI kaI puruSane rAtre paNa dhAtrI (dhAmA) nI jema putranI saMbhALa levI paDe che. teo lajajAzIla hovA chatAM paNa dhabInI jema strI ane putranAM kapaDAM dhove che. 1LA kArya-je puruSa strInA pUre pUrA kAbUmAM AvI gayA hoya che, temaNe zatre raDatAM bALakanI saMbhALa rAkhavI paDe che-temane teDIne, hIMcoLIne athavA For Private And Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitavAritrasya karmabandhani0 313 puruSAH strIvazavartitvAt strINAmAjJAM saMpAdayituM lajjAM vihAya ninditakArya kurvanti / tatra dRSTAnnaM darzayati-vasthadhovA' iti 'vasthadhovA vastradhAvakA 'iMsA vA' haMsA va-raja kA iva, vastrANi dhAni prakSAlayanti ye te vastradhArakAH, tadvat 'havaMti' bhavanti / yathA-rajakAH hInAdapi hInasya puruSasya azucimalapaTalapaTa litaM vastramAdAya, tanmAlinyaM pakSAlayA'rpayanti, tathA strIvazavattino'pi svINAmadhamAdhamamapi kArya kurvantIti // 17 // etAdRzakutsitakarAH bhAMti kiM tatrAha-'evaM bahurhi' ityaadi| mUlam-evaM bahAha kayadhuvaM bhogatthAe je'bhiyaavnnaa| dAse mii va pese vA pasubhUta va se Ne vA keI // 18 // chAyA-evaM bahubhiH kRtapUrva bhogArthAya ye'bhyaapnaaH| dApomRga iva preSya iva pazubhUta iva sa na vA kazcit // 18 // hone se, usakI AjJA ko sampAdita karane ke lie nindita kArya bhI karate haiN| isake lie dRSTAnta dikhalAte haiM-jaise dhoyI vastra dhotA hai usI prakAra ve bhI strI aura putra ke vastra dhote haiM / arthAt jaise dhobI hInoM meM bhI hIna puruSa ke gaMdagI se bhare vastra ko lekara usakI gaMdagI sApha karake vApisa use sauMpate haiM, usI prakAra straiNa puruSa bhI striyoM ke adhama se adhama kArya bhI karate haiN||17|| - -- ----- isa prakAra ke kArya karane se kyA huA ? yaha bAta sUtrakAra ramADIne raDatAM baMdha kare che. strI te zayyAmAM zAMtithI nidrA sukha bhogave che. ane puruSane narsanI mAphaka bALakanI saMbhALa levI paDe che. strIne khuza karavA mATe tene keTalIka vAra lAjamaryAdAno tyAga karIne temAM niMdA thAya evA kAryo paNa karavA paDe che. pati patnInAM athavA bALakanAM kapaDAM utAM sakeca anubhave che, paraMtu strImAM Asakta thayele puruSa evuM kAma karatAM paNa saMkoca anubhavatuM nathI. te dhabInI mAphaka ii ane putranAM melAM kapaDAM paNa I nAkhe che. eTale ke jema bI game tevA adhama puruSanAM gaMdA kapaDAM gheI Ape che, eja pramANe sIne adhIna thayele puruSa tene khuza karavAne mATe tene tathA tenA putranAM gaMdA kapaDAM paNa dhoI ApatAM lajajA anubhavate nathI. strIne vaza thayele puruSa strIe seMpeluM adhamamAM adhama kArya paNa karatA zarabhAta nathI. // 17 // A prakAranAM kAryo karanArane ke gaNI zakAya, te sUtrakAra prakaTa kare 2040 For Private And Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - sUtrakRtAGgasUtre anvayArya- (evaM) evam (bahuDiM) bahumiH (kaya puSya) kRtapUrvam-pUrva kRtam , (ja) ye puruSAra (bhogatthAe) bhogArthAya (abhiyAvannA) abhyApannA:-sAvadhakArye parAyaNAH (se) saH (dAse miiva) dAso mRga iva (pese vA) meSya iva (pazubhUte va) pazubhUta iva-pazusamAna: (Na vA kei) na vA kazcit sadhimaH sa ityrthH||18|| TIkA-evamityAdi / evaM' evam-putrapauSagalAlanapAlanAdikArya 'bahurhi' bahubhiranekaiH puruSaiH saMsArAsaktAntaHkaraNaiH 'kayapura' kRrvam-pUsmin kAle dikhalAte haiM-'evaM bahuhiM' ' zabdArtha--evaM-evam' isI prakAra 'yahUhi-yahubhiH' bahuta logoM ne 'kayapuvaM-kRtapUrvam' pahale kiyA hai 'je-2' jo puruSa bhogatthAe-bhogA. thAya bhoga ke liye 'abhiyAvannA-abhyApanA' sAvadha kAryoM meM Asakta the jo rAgAMdha hote haiN| 'se-maH' ve 'dAse miAva-dAsa dAlo mRga iva' dAsa mRga aura 'pese vo-preSya iva' preSya ke jaimA 'pasubhUteva-pazu. bhUta iva' aura pazu ke tulya hai athavA 'Na vA kei-na vA kazcit ve kucha bhI nahIM haiM arthAt sarvAdhama haiM // 18 // " anvayArtha--aisA bahutoM ne pahale kiyA hai| jo puruSa bhogoM ke lie sAvadha karmoM meM tatpara haiM, ve dAsa aura mRga ke samAna haiM. naukara ke samAna hai, pazu ke samAna haiM / unase adhika adhama anya koI nahIM hai // 18 // TIkArtha-jinakA citta saMsAra meM Asakta hai aise aneka puruSoM ne pUrvokta putra ko lAlana pAlana Adi kArya pahale bhI kiye haiN| kaI vartamAna kAla cha-"evaM bahuhi' tyA- zahAtha-evaM-evam' me pramANe 'bahuhi-bahubhiH' 4g and 'kyapumva-kRtapUrvam' 536i yuche. 'je-yere pu25 'bhogatthAe-bhogArthAya' nAgA bhATa 'abhiyAvannA-abhyApannAH' sApa AyomA bhAsata Doya che, tamAme mema 4yu cha 2 2 DAya cha, 'se-saH' tame'dAse miivadAsamRgAviva' sa bhRga bhane 'pese vA-preSya iva' prekSyanI ma 'pasubhUteva-pazubhUta iva' 5zunI samAna cha. athavA 'Na vA keI-navA kazcit' tasA paNa nathI arthAt sarvathI adhama ja che. 18 sUvA-evA adhamamAM adhama kRtye strIne vazavartI banelA aneka puruSa pahelAM karyA che. je leko bhegenI abhilASAthI prerAIne sAvadha karmomAM pravRtta hoya che, je rAgadha heya che, tene dAsa ane mRganA samAna che. temane nokara ane pazusamAna kahI zakAya che. temanA karatAM adhika adhama bIje kaI hoI zake ja nahIM 18 TIkAI-jemanuM citta saMsAramAM Asakta hoya che evA puruSoe putranuM lAlanapAlana Adi pUrvokta kAryo karyA che, vartamAnamAM kare che ane bhaviSyamAM For Private And Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhali cAritrasya kamabandhani0315 etAdRzaM karma kRtam . kiyate kariSyate ca 'dhunA pazcAdvA kazambhUtAste ? tatrAha'bhogatthAe' bhogArthAya-bhogakRte-kAmabhogArthinAmai hikAmumikApAyamapAlocya 'je'bhiyAvannA ye'bhyApannAH, abhi-Abhimukhyena-bhogAnukUlyena ApannA, vyavasthitAH sAvadhakarmA'nuSThAne pratipannA gRddhi mAvamupagatAste pUrva kRti iti tathA sammati kAle'pi ye rAmAndhAH puruSAste 'dAse mii va pese vA' dAso mRga iva preSya isa vA sAvadha karmAnuSThAne'pi strIpazIkRtAH puruSAH gamanAgamanarUpaniyojyakarmaNi niyojitA daasdbhvNti| tathA-pAzbaddhA mRgA itra paravazA bhavanti-strIvazA bhavanti / bhojanAdikriyAkalApamapi kattu na labhante / kadAcica krayakrItadAsavat meSyAH santaH parcaHzodhanAdikriyAyamapi niyonitA bhavati / strIvazIbhUtaH puruSaH 'pasubhUteva' pazubhUta iya, vivekA'bhAvena hitAhitakarmaNi pezu mAya ica bhavati / athavA 'se navA keI' sana vA kazcit-strIparavazaH puruSo dAsamRga-pazu-preSyebhyo'pi jaghanyatvAt na kazcin / so'dhamatvAt tasya sadazAH meM kara rahe haiM aura kareMge bhii| jo kAmabhoga ke abhilASI haiM jo isa loka saMbaMdhI aura paraloka saMbaMdhI duHkhoM kA vicAra na karake kAmabhogI ke anukUla hI pravRtti karate haiM, ve sAvadha karmoM kA anuSThAna karate haiN| unhoM ne aisA kiyA hai, saMpati kAlameM bhI jo rAgAndha haiM ve dAsa evaM mRga ke samAna hote haiM-ve strI. rA. gAndha puruSa gamana Agamana Adi kAryoM meM dAsa ke samAna niyukta kiye jAte haiN| ve pAzaSaddha mRgoM ke samAna parAdhIna ho jAte haiN| zAnti ke sAtha bhojana Adi kriyA bhI nahIM kara paate| kabhI kabhI to kharIde hue dAsa ke samAna ve mala zuddhi ke kAma meM bhI niyojita kiye jAte haiN| unakA hitAhita kA viveka naSTa ho jAtA hai, ataeva pazu ke sAtha unakI tulanA kI jA sakatI hai| athavA strI ke adhIna paNa karaze. ke je che kAmaga mAM Asakta che, hamaNAM paNa jeo Aleka ane paralekanAM duHkhane vicAra karyA vine kAma gemAM lIna rahe che. teo sAvadya karmonuM ja sevana karyA kare che. eTaluM ja nahIM paNa te che da sa ane mRganA jevAM hoya che. strImAM Asakta thayelA te puruSa strInI game te prakAranI AjJAnuM pAlana karatA hoya che, tethI temane dAsasamAna kahyA che. temanI dazA jALamAM phasAyelA mRga jevI hoya che. te che eTalA badhA parAdhIna banI gayA hoya che ke temane zAritathI khAvAnuM ke zayana karavAnuM paNa maLatuM nathI. keI kaI vAra te kharIdelA dasanI jema kapaDAM dhovA Adi maLazuddhinuM kAma paNa temanI pAse karAvavAmAM Ave che. temanI vivekabuddhi naSTa thaI gaI hoya che, tethI temane pathasamAna kahevAmAM AvyA che. athavA strIne adhIna thayelA puruSa For Private And Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir C sUtrakRtAGgasUtre ke'pi na saMti yaiH saha teSAmaupamyaM bhavet / yadvA tena kecit ubhayaparibhraSTatvAt / sAvadhakarmAnuSThAnAt na sAdhavaH, tAmbUlAdiparibhogarahitatvAt na gRha'sthAH / athavA-neme aihikakarmAnuSThAyinaH na vA pAralaukikakarmaNAM saMpAdayitAraH / itastato dvighAvospi bhraSTA eva te iti bhAvaH // 18 // sammati upasaMhAradvAreNa striisNbndhs| parihArAya Aha sUtrakAraH'eva' mityAdi / mUlam - evaM khu tAsu vinnappaM saMthaivaM saMtrAsaM ca vajjeMnA / tajItiyA ime kAmA vajakerA ya eMvamakkhAe // 19 // puruSa dAsa, mRga aura pazu se bhI gayA bItA hone ke kAraNa apadArtha jAtA hai| saba se adhama hone ke kAraNa kisI ko bhI usake samAna nahIM kahA jA sakatA / ataeva usakI upamA hI nahIM hai / yA vAstava meM ve kucha bhI nahIM haiM, kyoMki donoM tarapha se bhraSTa haiM / sAvadha vyApAra karane se sAdhu nahIM haiM aura tAmbUla Adi kA upabhoga na karane ke kAraNa gRhastha bhI nahIM hai, athavA na ve isa lokasaMbaMdhI karma karane vAle haiM aura na paralaukika anuSThAna hI karane vAle haiN| isa prakAra ve kucha bhI nahIM hai arthAt unakI ito bhraSTaH tato bhraSTa jaisI gati hotI hai // 18 // dAsa, mRga ane pazu karatAM paNu adhama dazAnA anubhava karatA hoya che tee evAM sattvahIna banI gayA hoya che ke temanu' peAtAnu svataMtra astitva ja jANe gumAvI beThA haiAya che. tee saghaLo vastue karatAM adhama hovAne kAraNe kAI paNa vastune temanA samAna kahI zakAya nahI. tethI temane kaI paNa vastunI upamA ApI zakAya nahI. kharI rIte te te padArtha rUpa ja-svataMtra astitva rahita ja-lAge che, tee sAvadya karmomAM pravRtta rahevAne kAraNe sadhu pazu nathI ane tAMbUla Adine upalega na karavAthI teo gRhastha paNa nathI. A rIte 'nahI gharanA ke nahI. gha!TanA' jevI temanI dazA che. athavA teo A leAka sa`kha'dhI kama' karanArA paNa nathI ane paralAka saMbaMdhI anuSThAna karanArA pazu nathI. A prakAre tee sa'sArI paNa nathI ane sAdhu paNa nathI. arthAt evA purUSA ate bhraSTa tate bhraSTa-gRhastha ane sAdhuSAMnI vanyamA 4 laTa he // 18 // For Private And Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani. 317 chAyA-evaM khalu tAsu vijJaptaM saMstavaM saMvAsaM ca varjayet / - tajAtikA ime kAmAH avadhakarA caivamAkhyAtAH // 19 // anvayArthaH-(tAsu) tAtu strISu (evaM khu vinnappa) evaM khalu uktamakAreNa vijJaptaM kathitara (saMthavaM saMghAsa ca vAjennA) saMssava saMvAsaM ca varjayet , saMstavaM strIgo paricayaM strIbhiH sahaikatravAsa vA pariharet evaM kathitamiti, kimarthaM paricayaM-sahavAsaM tyajettatrAha-(tajjAtiyA ime kAmA) tajjAtikA ime kAmAH-ime kAmAH zabdAdayaH tajjAtIyAH strIbhyaH samutpannAH (vajjakarA ya evamakkhAe) apadhArAH narakanigodAdikAraNabhUtapApotpAdakA patra uktarUpeNa AkhyAtA kathitAH tIrthakarairiti // 19 // ___ aba sUtrakAra usaMhAra dvArA strIsambandha kA parihAra karane ke lie kahate haiM-'evaM' ityaadi| zabdArtha--'tAplu-tAsu' striyoM ke viSaya meM evaM khu viSaya-evaM khalu vijJata' isI prakAra kA kathana kiyA hai 'saMthavaM saMbasaM ca vajjeujAsaMstavaM saMvAsaM ca varjayet / isa kAraNa sAdhu striyoM ke sAtha paricaya aura sahavAsa varjita kare 'tajAtiyA ime kAmA-tajAtikAH ime kAmAH' strI ke saMsarga se utpanna hone vAlA zabdAdi kAma bhoga 'vajjakarA ya evamakkhAe-avadhakarA evamAkhyAtA:' pApa ko utpanna karatA hai aisA tIrthaMkaro ne kahA hai // 19 // ___ anvayArtha-isa prakAra striyoM ke viSaya meM pUrvakathita paricaya kA syAga karanA caahie| unake sAtha nivAsa bhI nahIM karanA cAhiye / kyoMki ye kAma strI jAtIya haiM arthAt striyoM se hI utpanna hote haiM, 1 have sUtrakAra A uddezakano upasaMhAra karatA strIsaMparkane patyiAga 42vAna paheza mA che-'evaM' yA6-- Aval -'tAsu-tAsu' simAnA sama evaM khu vinnappaM-evaM khalu vijJapta' 25 pramANe nu. 451 423 che. 'saMthavaM saMvAsaM ca vajejjA-saMstavaM saMvAsaM. ca dharjayat' mA sarathI sAdhu me striyAMnI sAyanA paricaya bhane sapAsanA tyA 32vI. 4622 tajjAtiyA ime kAmA-janAtikAH ime kAmAH svInA AAnal 64-1 thavAvANA zavale bhane 'vajja karA ya evamAkhAe-avadyakarA eSamAkhyAtAH ' 552 5-- 42 cha. thepramANe tIrtha zeye ghucha, // 16 // sUtrArtha-A prakAre prasaMganA pUrvokta pariNAmone vicAra karIne sAdhue strIone paricaya rAkhavuM joIe nahIM, temanI sAthe nivAsa paNa For Private And Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RRORIES sUtrakRtAGgasUtra ___TIkA-(tAsu) tAsu-strISu 'evaM' evamuktapakAreNa 'vinnappaM vijJapta-kathitam / he priya ! kezikayA mayA saha kAmakrIDAM na kuruSe tato locaM kariSyAmItyAdikam / tathA 'saMthavaM saMmasaM ya bajjejjA' saMstavaM saMvAsaM ca varjayet-saMstavaM paricayam , saMvAsa stribhiH saha vasatim, svAtmahitArthI varjayet / AtmahitArthinA pApabhIruNA strINAM paricayaH, tAbhiH saha katra nivAsazca sarvathaiva tyAjyaH, yataH 'tajjAtiyA' tajjAtikA:tataH strIsaMparkAt jAyamAnAH strImiH jAtiH utpattiH yeSAM te tajAtikAH / kAmyante iti kAmAH-zabdAdikAmabhogAH 'vajjakarA' avadhakarA-avayaM-pApaM tava kurvanti iti avadhakarAH narakanigodadurgatinipAtahetubhUtapApotpAdakA iti / naraka nigoda Adi ke janaka pApa ko utpanna karate haiN| aisA tIrthakaroMne kahA hai // 19 // TIkArtha--pUrvokta prakAra se kahe hue strIparicaya kA tathA saMbAsa kA tyAga karanA caahie| tAtparya yaha hai ki-'he priya ! mujha sakezI ke sAtha yadi ramaNa na karoge to maiM loca kara lUMgI' yahAM se prAraMbha karake jo kathana kiyA gayA hai, ise samajha kara AtmahitaiSI sAdhu ko strI ke sAtha kisI prakAra kA paricaya yA sahavAsa nahIM karanA cAhiye, isakA kAraNa yaha hai ki kAmabhoga tajjAtIya haiM arthAt strI ke samparka se utpanna hote haiM aura ve naraka nigoha Adi durgatiyoM meM girAnevAle karavo joIe nahIM, kAraNa ke A kAmagonuM mULa strIo ja che. A kAmaga naraka, nigada Adi durgatiomAM laI janArAM pApakarmonA janaka cha, menu tI zaye yucha // 16 // AgalAM sUvemAM strI paricaya ane strI saMvAyanA pariNAmonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A leka ane paralokamAM jIvana aneka rIte akalyANa karanArA te strIsaMparka sAdhue parityAga kara joIe. A uddezakamAM jo tame mArI sAthe ramaNa nahIM kare, te huM paNa mArA A suMdara keze huMcana karI nAkhIza" A sUtrathI zarU karIne 18 mAM sUtraparNatanA sUtromAM sahavAsanA je duHkhada pariNAme batAvavAmAM AvyAM che, te pariNAme vicAra karIne Atmahita sAdhavAnI abhilASAvALA sAdhue strIonA paricathane athavA strI sahavAsane saMpUrNapaNe tyAga kara joIe. zA mATe strI pari ane tyAga karavAnuM kahyuM che? strInA saMparkathI mANasa kAmagamAM Asakta thAya che. kAmomAM Asakta thayele puruSa evAM pApakarmonuM sevana kare che ke te pApakarmone kAraNe tene naraka, nigoda Adi durgatimAM ja For Private And Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 319 'evamakkhAe' evaM-evaM heyatayA strIsaMstavAdayaH AkhyAtAH-kathitAH tIrthakarAdibhiH, strIsamudbhavakAmAH pApajanakA eva tIrthakarAdimirupadiSTAH / tataH pApospAdakatrIsaMstavAdikaM na kuryAt , kintu tataH sarvathaivoparato bhavediti bhaavH||19|| sarvamupasaMharanAha-'evaM bhayaM' ityaadi| mUlam-evaM bhayaM Na seyAya iI se appaigaM niruubhittaa| __No itthiNopasuMbhikkhU No sypaanninnaannilijejaa||20|| chAyA--evaM bhayaM na zreyase iti sa AtmAnaM nirudhy| no strIM no vA pazuM bhikSunoM svakapAginA nilIyeta // 20 // pApoM ke janaka hote haiN| isa prakAra ye strIsaMstava Adi tIrtha karoM Adi ne heyarUpa meM kahe haiM / Azaya yaha hai ki pApajanaka strI paricaya na kare parantu usa se sarvathA hI virata rahe // 19 // saba kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'evaM bhayaM' ityaadi| zabdArtha--'bhikkhU-bhikSu' sAdhu 'evaM bhayaM Na seyAya-evaM bhayaM na zreyase' strI ke sAtha saMsarga karane se pUrvokta bhaya hotA hai tathA vaha kalyANaprada nahIM hotA hai 'ii se apparga nirubhittA-iti saH AtmAnaM nirudhya' isa kAraNa sAdhu apane ko strIsaMsarga se rokakara 'jo isthino striyam' na strI ko 'jo pasuM-no pazum' na strIjAtIya pazu ko 'saya pANiNA NilijjejjA-svakapANinA nilIyeta' apane hAtha se sparza na kare arthAt strI evaM pazu ko hAtha se na chue // 20 // paDe che. A rIte "nArI ja narakanI khANa che. tethI ja strIsahavAsane heya gaNIne tene tyAga karavAne tIrthaMkarAdie upadeza Ape che tethI Atmahita cAhatA sAdhue pApajanaka strIparicayane sarvathA tyAga kara joIe 19 A samasta kathanane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke'evN bhayaM' tyAha vil-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'evaM bhayaM Na seyAya-evaM bhayaM na zreyase' strionI sAthe saMsamAM rAkhavAthI pUrvokta bhaya thAya che, tathA te kalyANaprada nI. 'ii se appaga nilaMbhittA-iti saH AtmAnaM nirudhya' tathA sAdhu pAtAne zrI sAthI 27 No inthi-no striyam' na khIra 'No pasu-no pazum' nIti nA 5zune 'mayaM pANiNA gilijjejjA-khakapANinA nilIyeta' pitAnA hAthathI sparza kare athAt strI ane pazune hAthathI sparza na kare mArA For Private And Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320.. sakRtAstre anvayAH -(mikkhU) bhikSuH (evaM bhayaM na seyA) evaM bhayaM na zrezse-strI. saMgaNa pUrvoktabhayaM bhavati ataH strIsaMpoM na zreyase. (ii se apagaM nimittA) iti saH sAdhurAtmAnaM nirudhya (No ityi) no striyam (no pasuM) no pazum (mayaM. pANinA NilijjejjA) svakIyapANinA na nilIyeta na sparza kuryAditi // 20 // ___TokA-'evaM bhayaM' evaM bhayam-evaM pUktam sroparicapAdikaM bhayam , bhayasya narakAdipAtasya kAraNam / iti striyA saha saMbandho na 'sezaya' zreSase kalpANAya bhavati, asadanuSThAnakAragatvAt / 'ii se' iti saH evaM sa bhikSuH manasA palAMcya 'appagaM' AtmAnam 'nilaMmittA' nirudhya va saMparmaniruddhatha, sanmArge samyaka sthApayitvA, jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhmAnaparijJayA 'No itthi' na striyam 'yo pasuM na vA pazuM strIjAtIyaM catuSpadAdikam 'saya gaNiNA' sva. ____ anvayArtha--stro ke samparka se utpanna honevAlA pUjeta bhaya AtmA ke lie zreyaskara nahIM hai / ataeva sAdhu apanI AtmA kA saMgopana karake apane hAthase na strI kA sparza kare aura na strI jAtIya pazukA sparza kare // 20 // TIkArtha-pUrvokta strIparicaya Adi rUpa bhaya narakanipAta AdikA kAraNa hotA hai / ataeva strI ke sAtha sambandha rakhanA zreya ke lie nahIM hotaa| vaha asat anuSThAna kA kAraNa hai| isa prakAra sAdhu vicAra karake aura apanI AtmA kA nirodha karake-AtmasaMyamana karake aura AtmA ko sanmArga meM sthApita karake, jJaparijJA se jAnakara aura pratyAkhyAna parijJA se tyAga kara, na svIkA sparza kare aura na pazukA / sUvA-ane saMparkathI janita pUrvokta pariNAme AtmAne mATe hitAvaha nathI, paraMtu bhayAvaha ja che. tethI sAdhue pitAnA AtmAnuM saMgapana (nirodha) karavuM joIe. teNe pitAnA hAthathI strIne sparza paNa kare nahIM ane strI jAti pazune sparza paNa kare nahIM. sArA TIkAtha--pUrvokta strI paricaya Adi naraka durgationuM kAraNa bane che, tethI tene AtmAne mATe bhayaprada kahyA che. strIonI sAthe saMbaMdha pApa karmomAM kAraNabhUta bane che ane Atmahitane ghAtaka thaI paDe che A prakArane vicAra karIne AtmAne nirodha karIne AtmAne saMyamamAM rAkhavuM joIe. zrI saM5rka AtmAnuM ahita karanAre che, evuM parijJAthI jANIne pratyAkhyAna parijJAthI tene tyAga karIne Amane samAge vALa joIe. Amahita cAhatA sAdhue strInA spazane parityAga karave joIe For Private And Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani / kapANinA svakIyahastena 'yo Ni lajjejjA' na nilIyesa, mikSuH svahastena striyaM pazuM vA na kadAcidapi spRzediti dhAtU nAmanekArthatvAt iti zariNA idAnIM sAdhubhiryatkarttavyaM tadupadizati-'muvisaddha' ityaadi| mUlam-suvisuddhalese mehAvI parakiriyaM ca vajae naannii| maNasA vacasA kAyeNaM savaphAsalahe anngaare||21|| chAyA--suvizudalezyo medhAvI parakiyAM ca varjayed jnyaanii| manasA vanamA kAyena sarvasparzasaho'nagAraH // 21 // anvayArtha:---(nANI) jJAnI (muvisuddhale se| subizudalezyaH (mehAvI) medhAvI (parakiriyaM vajjae) para kriyA-paricaryAdikaM varjayet (maNasA vacasA kAyeNe) tAtparya yaha hai ki manuSya strI ke sAtha athavA pazu strIke sAtha muni sarvathA hI saMvAma gA syAga kara de| apane hAtha se strI ko athavA pazuko kadApi sparza na kre| // 20 // zabdArtha-'nANI-jJAnI' jJAnIjana 'suvisuddhalese-suvizuddhalezyA suvizuddhalezyA vAlA aura 'mehAvI-medhAvI' maryAdA meM sthita hokara 'parakiriyaM bajjae-parakriyAM varjayet anya kI kriyA strI, putra pazu ke paricaryAdi kA tyAga kare 'maNasA vacasA kAyeNaM-manasA vacasa kAyena' mana vacana aura kAya se ye savaphAsasahe aNagAre-sarvasparzasaho'nagAra' zIta, uSNa Adi sapa samarzoM ko sahana karatA hai vahI anagAra-sAdhu hai // 21 // anvayArtha--jJAnavAn atyanta vizuddha lezyAvAlA aura medhAvI sAdhu parakriyA arthAta dUsare ke liye kI jAnevAlI paricaryA AdikA tAtparya e che ke munie manuSya strI athavA pazu strInA sahavAsa Adine sarvathAtyAga karavo joIe. teNe potAnA hAtha vaDe strI athavA pazune kadI sparza karavuM joIe. nahIM. pAro sAtha --'nANI-jJAnI' jJAnI 535 'suvisuddhalese-suvizuddhalezyaH' suvi. zuddhabezyAvANA bhane 'mehAvI-medhAvI' bharyAhAmA lIna 'parakiriyaM vajjaeparakriyAM varjayet' manyana yA-zrI, putranI sevAhinA tyAga 'maNamA vayasA kAyeNaM-manasA vacasA kAyena' mana, vayana bhane yathA 'savvaphAsasahe aNagAre-sarva sparzamaho'nagAraH' zAta GP mA 25ni sahana re che, merA manA2 sAdhu cha. // 21 // sUtrArtha- jJAnavAna, atyaMta vizuddha vezyAvALA ane medhAvI sAdhue parakriyAne (anyanI karatI paricaya Adine manavacanakAyathI tyAga karavA sU0 41 For Private And Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 322 sutrakRtAGgasUtre manasA vacasA kAyena (sambaphAsasa he aNagAre) sarvasparzasa honagAro bhavatIvi strIpariSahavijetA sarvapariSahajetA'nagAro bhavatIti // 21 // - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkA- 'sunisRddhale se' suvizuddhalezyaH suvizeSeNa vizudrAstryAdi saMparkarAhityena niSkalaMkA legyA ataHkaraNavRttiryasya sa suvizudralezyaH, 'mehAvI' meghAvI - maryAdAvarttI sAdhuH, 'parakiriyaM' para kriyAM parasmai strIpazuputrAdibhyaH kriyA iti parakriyA, tAka parakriyAm 'nANI' jJAnI - zAstraguru sevAdikaraNAt viditavedyaH 'vajjae' varjayet pariharet / kadAcidapi parakriyAM na kuryAt / 1 manavacana kAya se svAga kare | sarva sparzo ko sahana karanevAlA hI anagAra kahalAtA hai / jo anagAra pariSaha strI kA vijenA hotA hai, yaha samasta parISahoM kA vijetA hotA hai // 21 // TIkArtha-sAdhuoM kA jo kartavya hai aba usakA upadeza karate haiMjisakI vezyA arthAt antaHkaraNa kI vRtti strIsamparka Adi se rahita hone ke kAraNa atyanta vizuddha nirmala hai, jo medhAvI arthAt zAstrIya maryAdA meM sthita hai aura jo jJAnI hai arthAt jisane zAstra evaM guru ke sevana Adi dvArA jAnane yogya tattva ko jAna liyA hai, aisA sAdhu parakriyA na kre| viSayopabhoga yA Arambha Adi karake dUsare ke upakAra ke liye kI jAnevAlI athavA dUsare ke dvArA apane lie karAI jAnevAlI mardana Adi kiyA parakriyA kahalAtI hai sAdhu aisI parakriyA kadApi na kare / joI e. game te prakAranA spardhAne (parISaheAne) sahana karanArane ja aNugAra kahevAya che. je aNagAra parISaddhane jItI zake che, te samasta parISahAne pazu jItI zake che. 21aa TIkA-sUtrakAra sAdhuenu' je katavya che, te prakaTa kare--srIsa paka AdithI rahita hAvAne kAraNe jenI lephsA (antaHkaraNanI vRtti ) atyanta vizuddha (nirmANa) the, ne medhAvI - zAstrIya maryAdAma sthita che mane ne jJAnI che, eTale ke jeNe zasrAnA adhyayana dvArA ane gurusevA Adi dvArA jANavA ce!gya tattvane jANI lIdhuM che, evA sAdhue parakriyA karavI joie nahIM. viSayApabhega athavA Arabha Adi karIne bIjAnA para upakAra karavAne mATe je kriyA karavAmAM Ave che tene prakriyA kahe che. athavA khIjA leAkA dvArA je caraNacoMpI, mana Adi paricaryAM karAvavAmAM Ave che. tene parakriyA kahe che. sAdhue evI pakriyA kadApi karavI joIe nahI, For Private And Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA paM. dhu. ma. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani, 323 ayaM bhAvaH - viSayopabhogAdinA nA'nyeSAm upakAraM kuryAnna vA'nyena svasyopakAraM kArayet / etAdRzIM parakriyAM manasA vavasA kAyena pariharet / audArikAdikAmabhogArthaM manasA na gacchati, gamayati nAnyam / na vA gacchantaM kramapyanu jAnIte, sarvathaiva brahmacaryadhAraNaM kuryAt / 'savvakAsa sahe aNagAre' yathA strI sparzaparISadaH soDhavyastathA'nyAn / sarvAnapi zItoSNadaMzamazaka tRNAdisparzAn adhisa heta / evaM ca sarvasparza sahanI anagAraH sAdhurbhavatIti // 21 // kenetyate yat sarvasparza saho'nagAraH sAdhu maMtravIti tatrocyate sUtrakAreNa'3vevamAhu' ityAdi / mUlam - icchevamAhu se vIre dhUyaree dhUyemohe se bhikkhU / tamhA ajjhatthavisuddha survimuke AmokkhA e parivae jAsi ||ttibemi // 22 // abhiprAya yaha hai viSayopabhoga Adike dvArA na to dUsare kA upa kAra kare aura na dUsare se apanA upakAra krvaae| isa parakriyA kA mana vacana aura kAya se spAga kre| audArika Adi zarIra saMbaMdhI kAmabhogoM ke lie mana se gamana na kare, dUsare ko gamana na karavAe aura na gamana karanevAle kisI kA anumodana kare / pUrNarUpa se brahmacarya ko dhAraNa kare / saccAmuni vahI hotA hai jo anukUla, pratikUla, daivika, mAnavIya aura tairazcika Adi sabhI upasargoM ko sahana karatA hai evaM zItoSNa daMzamazaka aura tRNasparza Adi ko sahana karatA hai // 21 // A kathananA bhAvAtha e che ke sAdhue viSayeApabhAga Adi dvArA anyanA upakAra karavA joIe nahIM ane khIjA leAkeA dvArA e rIte sAdhunI e paricaryAM karAtI hAya, teA evI paricaryA thavA devI joI e nahI. A prakA ranI parakriyA (paricaryA)ne teNe mana, vacana ane kAyAthI tyAga karavA joI e. audArika Adi zarIra sa`badhI kAmalegAmAM manane pravRtta thavA daivu nahIM', khIjAnA manane temAM pravRtta karAvavuM nahI' ane kAmalegAmAM pravRtta thanAranI anumAdanA paNa karavI nahIM. teNe pUrNa rUpe brahmaNya pALavu oie. sAcA aNugAra to tene ja kahI zakAya ke je devakRta, manuSyakRta ane tiya cakuta, anukULa ane pratikULa, samasta upacegnene sahana kare che. temaja For Private And Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre chAyA---ityevamAhuH sa vIraH dhUtarajAH dhUtamohaH sa bhikssuH| tasmAdadhyAtmavizuddhaH suviSamuktaH AmokSAya parivrajediti briimi|22| anvayArtha:--(dhUyarae) dhRtarajAH (dhUyamohe) dhUtamohaH-parityaktastrImohaH (se bhikkhU) sa bhikSuH (se vIre) sa vIro karddha pAnasvAmI (iccevamAhu) ityevamAhakathitavAn 'tamhA' tasmAtkAraNAta (anjhasthavisuddha) adhyAtmavizuddhaH (muvimukke) sabhI sparzoM ko sahana karane vAlA muni hotA hai, yaha kauna kahatA hai ? isa para sUtrakAra kahate haiM--'iccevamAhu' ityAdi / zabdArtha--'dhUyarae-dhUtarAjAH' jipsane strIsaMparka janita raja arthAt karmoM ko dUra kiyA hai aura 'dhUyamohe-dhUnamohaH' strIsaMsargajanita athavA rAgadveSajanita moha ko jisane dUra kiyA hai 'se bhikkhU-sa bhikSuH' vaha sAdhu hai 'se vIre-saH vIraH' usa vIra prabhu ne 'iccevamAhu-ityevamAhuH' isI prakAra kahA hai 'tamhA-tasmAt' isalie 'ajjhatyavisuddheadhyAtmavizuddhaHnirmalacitsavAlA evaM 'muvimukke-suvimuktaH strIsaMsarga varjita vaha mAdhu 'AmokkhAe-AmokSAya' mokSaprAptiparyanta 'paridhvaejjAsi-parivrajet' saMyama ke anuSThAna meM pravRtta rahe 'tti bemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hU~ // 22 / anvayArtha--jisane raja ko dUra kara diyA hai, moha ko tyAga diyA hai, aise zrI varddhamAna svAmI ne isa prakAra kahA hai / ataeva vizuddha zItoSNa, daMzamazaka ane tRpa Adi sparzone paNa te samabhAvapUrvaka "saDana re che. // 21 // 1 saghaLA sparzane sahana karanArane ja muni kahevAya che, A prakAranuM 4yana aNe yu cha, te suutr||2 73 548 42 che-'icce mAhu' yAhi zA---'dhUyarae-dhUtarajAH' vI sa5: janita 21 arthAta bhane 12 aryAtabhara 'dhUyamohe-dhUtamoha' strI sa nita athavA rAgadveSa nita bhADanA tyA ye cha 'se bhikkhu-sa bhikSuH' te sAdhu cha. 'se vIre-saH dhIraH' te vAra prabhu 'icvevamAhu-ityevamAhuH' mA pramANe dhuM che. 'tamhAtasmAt te 264thI 'ajjhatthavisuddhe-adhyAtmavizuddhaH' ni yittAmA bhane 'savimukke -suvimuktaH' strI sa'sagathI 2hita va te sAdhu 'AmokkhAe-Amo. bhAya mokSapAtiparyanta 'parivvaejjAsi-parivrajet' sayabhanA anu0:namA pra. tizIsa 23 tibemi-iti bravImi se prabhAra huI chuH // 22 // " jeNe kamarane dUra karI nAkhI che, jemaNe mehane tyAga karyo che, e vItarAga zrI vardhamAna svAmIe A pramANe kahyuM che. tethI vizuddha For Private And Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacoritrasya karmabandhani0 335 suvimuktA-rAgadveSAtmakastrIsaMparkaNa rahitaH (AmokkhAe) AmokSAya-mokSaparyantam (parivajjAsi) parivraje-saMyamAnuSThAnaM kuryAt , (ttibemi) ityahaM bravImikathayAmIti // 22 // TIkA-'dhyarae' dhRtaranA:-dhUtamapanItaM raja strIpazcAdisaMparkajanitaM malaM yena sa dhuutrjaaH| 'dhUyamohe' dhUtamohaH-dhUnaH apanItaH moho rAgadveSarUpo yena sa dhuutmohaa| 'se vIre' sa vIraH prabhuH 'iccevamAhu' ityevamAhu 'tamhA' anjhasthavisuddha' yasmAt strIsaMparkarahito rAgadveSavimuktazca / tasmAt adhyAtmavizuddhaH sa bhikssuH| vizuddha rAgadveSAbhyAM-rahitam adhyAtma anta:karaNaM yasya saH adhyAtmavizudo bhikSuH / 'muvimuke' suvipamuktaH, syaadisNprkrhitH| 'AmokkhAe' AmokSAya-azeSakarmakSayaparyantam 'parivara' parivrajet , saMyamA'nuSThAnena parivrajet , saMyamAyodyogavAna AtmA vAlA aura rAgadveSajanaka strIsamparka se rahita bhikSu mokSaprApti paryanta saMghama kA anuSThAna kare / tti bemi-aisA maiM kahatA hU~ // 22 // TIkArtha-jisane strI pazu Adi ke samparka se utpanna hone vAle mala (pApa) ko haTA diyA hai, tathA rAgadveSa rUpa moha ko naSTa kara diyA hai, usa vIra prabhu ne isa prakAra kahA hai| isa kAraNa rAga aura se rahita antaHkaraNa vAlA tathA strIsamparka se rahita bhikSu sAdhu taya taka saMyamAnuSThAna karatA rahe jaba taka use mokSa prApta na ho jAya / AtmAvALA, rAgadveSa janaka strIsaMparkathI rahita sAdhue mekSa si thAya tyAM sudhI sayamI mArAdhanA 42vI me. 'tti bemi' me huii122|| 10--20 sI, 52 mahinA sapathI 5-1 ynaa| 204 (55) ne dUra karI nAkhyuM che, jeNe rAgadveSa janita mahane nAza karI nAkhe che, evA mahAvIra prabhue A pramANe prarUpaNa karI che. tethI rAga ane dveSathI jenuM antaHkaraNa rahita che ane jeNe strIsaMparkane sarvathA parityAga karyo che, evA sAdhue saMyamanI ArAdhanA karyA karavI joIe teNe kayAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karyA karavI ? A praznane javAba e che ke-ekSaprApta thAya tyAM sudhI teNe saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. For Private And Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre bhavet / iti' adhyayanasamAptibodhakaH / ityahaM brImi, tubhyaM vacmi, nAhaM kathayAmi kintu bhagavAn mahAvIraH pratipAdayati, tadanu tadIyavacanamevAhaM bravImi // 22 // iti zrI--vizvavikhyAta nagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI sUtrakRtAsya "samayArthabodhinyArUpAya" vyAkhyAyAM caturthAdhyayanasya dvitIyodezakaH samAptaH // 4-2 // // caturthAMdhyayanam samAptaM // yahAM 'iti' zabda adhyayana kI samApti kA sUcaka hai| aisA maiM kahatA huuN| isakA Azaya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra ne jo pratipAdana kiyA hai, usI kA maiM anukathana kara rahA hU~ // 22 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke cauthA adhyayana kA / dUsarA uddezaka samApta 4-2 // ||cturth adhyayana smaapt|| maDA. 'iti' 56 7dezI samAtinu sUya che. 'mehu chu' A kathananuM tAtparya e che ke bhagavAna mahAvIra je pratipAdana karyuM che, tenuM huM anukzana karI rahyo chuM, evuM sudharmAsvAmI jaMbU svAmIne kahe che. rirA jainAcArya jenadhamadivAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayAIdhinI vyAkhyAnA cethA adhyayanane bIjo uddezaka samAptai4-rA che caturtha adhyayana samApta che For Private And Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 327 %3 ||ath narakavibhaktinAmakaM paJcamA'dhyayanam / / caturtha strIparijJAdhyayanaM parisamApya, pnycmaa'dhyynpaarbhte| asya ca pUrvairadhyayanaiH sahA'yaM sambandhaH-prathame'dhyayane svasiddhAntaparasiddhAntayo nirUpaNaM kRtam / dvitIyA'dhyayane svasiddhAntasya bodhaH saMpAdanIya ityuktam / pratibuddhana jIvenA'nukUlamatikUlopasargAH soDhavyAH iti tRtIyA'dhyayane pratipAditam / tathA-saMbuddhena puruSeNa strIpariSahaH samyak soDhavyaH iti caturthA'dhyayane pratipA. ditam / adhunA tu-upasargamIroH strIvazasyA'vazyameva narakapAto bhavati, tatra narake narakavibhaktinAmaka paMcama adhyayana strIparijJA nAmaka caturtha adhyayana ko samApta karake pAMcavA~ adhyayana Arambha kiyA jAtA hai| isakA pahale adhyayanoM ke sAtha yaha sambandha hai / prathama adhyayana meM svasiddhAnta aura parasiddhAnta kA nirUpaNa kiyA gayA / dUsare meM svasiddhAnta kA bodha prApta karane kI preraNA kI gaI / bodha prApta kiye hue jIva ko anukUla aura pratikUla upasarga sahana karanA cAhie, yaha tathya tIsare adhyayana meM pratipAdana kiyA gyaa| bodhaprApta puruSa ko strIparISaha sahana karanA cAhie, yaha cauthe adhyayana meM nirUpaNa kiyA gyaa| kintu jo upasarga se bhaya khAtA hai aura strI ke vaza meM ho jAtA hai, usakA avazya hI naraka meM narakavibhakita nAmanuM pAMcamuM adhyayana "ii parijJA' nAmanA cothA adhyayananuM vivecana pUruM karIne have sUtra kAra pAMcamAM adhyayananuM vivecana zarU kare che. AgalA adhyayane sAthe A adhyayanane saMbaMdha A prakArane che-pahelA adhyayanamAM svasiddhAnta ane parasiddhAntanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. bIjA adhyayanamAM siddhAntane bedha prApta karavAnI preraNA ApavAmAM AvI. trIjA adhyayanamAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke jJAnI puruSe e (sAdhuoe) jemaNe bedha prApta karyo che evA chae anukULa ane pratikULa upa sargone sahana karavA joIe jethA adhyayanamAM evuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ke strI parISahane chata ghaNe muzkela che. jemaNe dharmatatvane jANyuM che evAM e strI parISaha sahana karavuM joIe. vaLI cothA adhyayanamAM evuM pratipAdana paNa karavAmAM AvyuM che ke upasargothI DarI janArA ane strIne For Private And Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre yAdRzyo vedanAH samutpadyante, tAH pazcamAdhyayane prtipaadynte| tadanena sabandhenA''. yAtasya pazcamA'dhyayanaspa idamAdimaM sUtram-'pucchissaI' ityaadi| mUlam-pucchissehaM kevaliyaM mahasi kahaMbhitAvA NaraMgA purtthaa| aMjANaoM memUNi hijANaM, kahaM nubAlA narayaM uviti|1| . chApA- pRthvAnahaM ke balikaM maharSi kathamabhitApA narakAH purastAt / / .. anAnato me mune! bUhi jAnan kathaM nu vAlA narakamupAnti // 1 // nipAta hotA hai ataeva naraka meM honevAlI vedanAoM ko isa pAMcaveM adhyayana meM kahate haiM / isa sambandha se prApta pAMcaveM adhyayana kA yaha prathama sUtra hai-'pucchisptaha' ityAdi / .. zabdArtha-- 'ahaM-aham' maiMne (sudharmA svAmIne) 'purasthA-purastAt' pahale 'kevaliyaM-kevalinam' kevalajJAna vAle 'mahesiM-maharSi' maharSi aise barddhamAna mahAvIra svAmI ko 'pucchissa-pRSTavAn' pUchA thA ki 'NaragA-narakA' ratnaprabhAdi naraka 'kahaMbhitAcA-kathamabhitApAH' kaise pIDA karane vAle haiM 'muNI-he mune' he bhagavan 'jANaM-jAnan' Apa ise jAnate haiM ataH 'ajANa bho me hi-ajAnano me brUhi nahIM jAnane vAle mujhako Apa kaheM 'bAlA-ghAlAH' ajJAnI 'kahiM nu-kathaM nu' kisa prakAra 'narayaM-narakam' naraka ko 'uviti-upayAnti' prApta karate haiM // 1 // vaza thanArA puruSa avazya narakamAM ja jAya che. narakamAM janAra jIvane kevI kevI vedanA sahana karavI paDe che tenuM nirUpaNa A pAMcamA adhyayanamAM karavAmAM AvyuM che. AgalA adhyayane sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA pAMyamA adhyayananu 59 sUtra mA prabhAye cha-'pucchissaI' tyAha- .. zA---'aha-aham' meM (sudhA svAmI 2) 'puratthA purastAt' pasA 'kaivaliyaM-kevalikam' jnyaan|| 'mahesi-maharSim' bhAva me 15 bhAna mahAvIra sAbhIne 'pucchissa-pRSTavAn' 57 hetu -'garagA-narakAH' 2.na. vigere n23| 'kahaM bhitAvA-kathamabhitApAH' pI pI. 4211 soya 1 maNI-he mune!' san 'jANaM-jAnan' mA5 / pAtane an ch| tethI ajANao me bUhi-ajAnato me bahi' na pApA 24 / bhane 2515 'bAlA-bAlAH' ajJAnI 'kahiM nu-kathaMnu' vI 01 'narayaM-narakam' na27ne 'upiti-upayAnti' prata 42 cha ? // 1 // For Private And Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 329 anvayArtha:-(ahaM) ahaM sudharmAsvAmI (purasthA) purastAt-pUrva kAle (kevaliya); kevalika-kevalajJAnavantaM (pahersi) maharSim-varddhamAnasvAminaM (pucchimsa) pRSTAn (NaragA) narakA-ratnapamAghAH (kahaMbhitAvA) kathamabhitApA-kIdRgamitApayuktA (muNI) he mune ! he bhagavan ! (jANaM) jAnan-tvametadviSayakajJAnavAnasi, ata: (ajANo me bUhi) amAnato me brUhi kathaya (bAlA) bAlA:-ajJAH (kaha ) kathaM nu-kena prakAreNa kIdRzAnuSThAyinaH (narayaM) narakaM (uviti) upayAntigacyanti iti // 1 // : TIkA-puga Di kila jaMbUsvAmyAdiziSyavagairnarakasvarUpasya tatra sthitaH jInAM vedanAdiviSayamavalambya sudharmasvAmI pRSTaH-he bhaganan ! ki bhUtAH narakAH, kiyantazca te saMkhyayA, tatratyA yAtanA ca kathaMvidhA jIvAnAm / kail karmabhiH te narakAH samarjitAH bhavanti jIvai rityAdisvarUpavibhAgakAryakAraNapUrvakaprazne jAte sati-zrI sudharma svAmI jaMbUsvAmiprabhRti ziSyavargAn kathayati- anvayArtha-maiMne (sudharmA svAmIne) pUrvakAla meM kevalajJAnI mahA. RSi barddhamAna svAmI se pUchA-naraka kisa prakAra ke saMtApa (vedanA) vAle he haiM mune ! Apa isa tathya ko bhalI bhAMti jAnate haiM ataeva mujha anajAna ko kahie ki kisa prakAra kRtya karane vAle ajJa jIva naraka prApta karate haiM ? // 1 // TIkArtha-pUrvakAla meM jambU svAmI Adi ziSyone naraka kA svarUpa, usameM sthiti jIvo kI vedanA Adi viSayoM ko AdhAra banAkara sudharmA 'svAmI se pUchA-bhagavan ! naraka kisa prakAra ke haiM ?saMkhyA meM kitane haiM ? jIvoM ko vahAM kisa prakAra kI yAtanA sahana karanI par3atI hai ? kina karmoM ko karane se narakoM kI prApti hotI hai ? isa prakAra svarUpa, bheda, svArtha-meM (sudhamasviAmIe) pUrvakALamAM kevaLajJAnI, maharSi vardhamAna vAmIne pUchyuM "narake kevI vedanAova LA che? he mune ! Apa e vAtane sArI rIte jANe che. huM e vAta jANatA nathI, to he prabhe ! narakenI veda. nAe viSayaka jJAna na dharAvanAra Apa mane e vAta samajAvavAnI kapA kare. he prabho! kevAM kRtya karanAra ajJa (ajJAna) jIve narakagati pra pti kare che? 1 TIkArtha-pUrvakALamA bUravAmI Adi ziSyAe narakanuM svarUpa, narakamAM gayelA jIvonI sthiti Adi jANavAnI jijJAsA thavAthI sudhamAM svAmIne A pramANe pUchayu-"he bhagavan ! nara kevA hoya che ? keTalA hoya che tyAM jIne kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che? kevA karmonuM sevana karavAthI jIvane naraka gatinI prApti thAya che? A prakAre svarUpa, bheda, kArya ane kAraNe su. 42 For Private And Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 sUtraphatAgasUtre he jambUH ! 'ahaM' aha sudharmasvAmI 'puratyA' purastAt-pUrvasmin kAle yadA bhagavAna mahAvIro vidyamAna AsIttadA 'kevaliyaM' kelikam-samutpanna kevalajJAnavantam 'mahe siM' maharSim a yugratapazcaraNakAraNamanukUlapratikUlopasargasahiSNum / zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminam 'pucchissaM' pRSTavAn , kiM pRSTavAn tadahaM kathayAmi 'kaI' kathaM-kIdRzAH 'naragA' narakA:-kIdRzAzca tatra narake 'abhitApAH yAtanA bhavanti / iti 'ajANo meM' ajAnato me 'jANaM' jAnana-kevalajJAnAlokena 'muNe mune ! he bhagavan ! 'bUhi' bahI-kathaya, ahamajAnan tadviSayaM pRcchAmi, tathA 'kaha' kathaM kena prakAreNa kimanuSThAyino jIvAH 'bAlA' bAlA:-ajJAninaH 'nara' narakam 'uviti' upayAnti, he jambUH ! etatsarvamahaM pRSTavAniti // 1 // .. kArya aura kAraNa viSayaka prazna upasthita hone para zrI sudharmAsvAmIne jamgvAmI Adi apane ziSyavarga se kahA-- __he jambU ! maiM purAta: kAla meM, jaba bhagavAna mahAvIra vidyamAna the, taba una kevalajJAnI aura mahARSi arthAt atIva ugra tapazcaraNa karanevAle tathA pratikUla aura anukUla upasargoM ko sahana karanevAle zrI bamAna svAmI se prazna kiyA thA-naraka kaise haiM ? naraka meM kisa prakAra ke abhitApa hai ? yaha viSaya jAnanevAle Apa mujha anajAna ko, he prabho! kahie / maiM isa viSaya ko nahIM jAnatA, isa kAraNa prazna karatA huuN| yaha bhI jAnanA cAhatA hU~ ki kisa prakAra ke kArya karanevAle ajJAnI jIva naraka meM jAte haiM ? he jambU maiMne yaha saba bhagavAna se pUchA thA // 1 // viSayaka prazna upasthita thavAthI sudharmA svAmIe jaMbusvAmI Adi ziSyane A pramANe javAba Apyo he jabU! purAtana kALamAM jyAre bhagavAna mahAvIra vighAmAna hatA. tyAre meM te kevaLajJAnI ane mahAkaSieTale ke ghaNI ja ugra tapasyAo karanAra tathA anukULa ane pratikULa upasargone sahana karanAra zrI mahAvIra prabhane A pramANe prazna pUchaye hate he prabho ! narakenuM svarUpa kevuM che? temAM utpanna thanAra nArakene kevI rIte pIDA sahana karavI paDe che? kevA kRtya karanArA ajJAnI che narakamAM jAya che? A viSayanA Apa jANakAra che. te te vAta samajAvavAnI kRpA kare." he jaMbu! tame je prazna mane pUche che, eja prazna meM mahAvIra prabhune pUchaye hate.' A pramANe sudharmAsvAmI temane kahe che. enA For Private And Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIya vedanAnirUpaNam 331 pRSTo bhagavAnmA pratyecamAha-'evaM mae' ityaadi| mUlam-evaM mae puTe mANubhAve iNamo'bbavI kAsave aaNsupnne| pavedeissaM duhamaTraduggaM AdINiyaM dukaDiyaM purtthaa||2|| chAyA- evaM mayA pRSTo mahAnubhAva idamabravItkAzyapa AzupajJaH / pravedayiSyAmi duHkhamarthadurgamAdInikaM duSTakRtika purastAt // 2 // anvayArthaH-(evaM) evamanena prakAreNa (mae) mayA (puSDhe) pRSTaH san (mahAnubhAve) mahAnubhAvaH-vistRtamAhAtmyavAn (kAsave) kAzyapaH-kAzyapagotrotpanno mahAvIraH prazna karane para bhagavAn ne mujhe isa prakAra kahA-'evaM mae' ityaadi| zabdArtha-evaM-evam isa prakAra 'mae-mayA' mere dvArA 'puDhe-pRSThaH' pUche hue 'mahANu bhAve-mahAnubhAvaH' vistRta mahAtmya vAle 'kAsavekAzyapa kazyapagotra meM utpanna hue 'Asupanne-AzuprajJaH' saba vastu meM sadA upayoga rakhane vAle bhagavAn barddhamAna mahAvIra svAmI ne 'iNamo'bbabI-idamabravIt' isa prakAra kahA hai ki 'duhamaduggaM-duHkhamarthadurgam' naraka duHkhadAyI hai evaM asarvajJa janoM se ajJeya hai 'AdINiyaAdInikam vaha atyanta dIna jIvoM kA nivAsa sthAna hai 'dukkaDiyaMduSkRtikaM usameM papIjIva nivAsa karate haiM 'purasthA-purastAt' yaha Age 'pavedahassaM-pravedayiSyAmi' hama kahe gaye haiM // 2 // anvayArtha isa prakAra mere prazna karane para mahAnubhAva arthA vizAla mahimA se maNDita kAzyapa gotra meM utpanna sadA saba meM upayogavAn bhAsa te praznamA prabhume ApramANe 4115 pAyo to evaM mae' tyA zahAtha-evaM-evam' mA zata 'mae-mayA' bhArAtha. 'puDhe-pRSTaH' puuch| ye 'mahANubhAve-mahAnubhAvaH' moTA mahAnyapaNA 'kAsave-kAzyapaH' 46555 gotramA 5-na. thye| 'Asupanne-AzuprajJaH' madhI 12tubhAM sA upayoga 2011 mAvAn bhAna mahAvIra pAbhIye 'iNamo'vvavI - idamabravIt' bhAvI zata cha -'duhamaTThaduggaM-duHkhamarthadurgam' na24 duH56.yI che tamA asananana ! - anet zAya te . 'AdINiyaM-AdInikam' te atyata dIna mevA khAnu nivAsasthAna che.'dukkaDiya'-duSkRtikam' temA pApI 4 nivAsa 42 che. 'puratthA-purastAt' se bAta ve 57 mA 'pavedaissaM-pravedayiSyAmi' hI // 2 // sUtrArtha-mahAnubhAva (vizALa mahimAsaMpana), kAzyapagetrIya, sadA saghaLA padArthomAM upagavAna, mahAvIra prabhue mArA praznanA javAba rUpe A For Private And Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre (Asupanne) AzuprajJaH-sarvatra sadozyogavAna (iNamo'vyavI) idaM vakSyamANamabravIt (duhamaTThadugga) duHvArthadurgam-duHkhasvarUpaM duHkhena laMghayituM yogyam asarvajJairajJeyaM (AdINiyaM) AdInikam atyantadInajIvanivAsasthAnaM (dukaDiya) duSkRtikaMduSkRtaM vidyate yeSAM tatsabandhi (puratthA) purastAt-pUrvajanmani narakagatiyogyaM yat kRtaM karma tat (pavedaissa) pravedayiSyAmi kathayiSyAmi iti // 2 // ___TIkA- 'evaM' evam anantaroktam , he jambUH ! vinayapUrvakaM mayA pRSTaH 'mahANubhAve' mahAnubhAvaH mahAna catustriMzadatizayarUpaH, pazcatriMzadvANIrU : anubhAvo mAhAtmyaM yasya sa mahAnubhAvaH, 'kAsave' kAzyapaH-kAzyapagotrotpanno mahAvIraH 'Asupanne AzuprajJaH Azu-zIghratarA sarvatropayogAt prajJA vidyate yasyAsau AzupajJaH sarvatra sadopayogavAn 'iNamo' idaM vakSyamANam 'annabI' abravIt, kiSabravIt tatrAha-'duhamadurga' duHkham duHkhasvarUpam tIvA'samAdhiyuktatvAt tathA arthadurgamarthana-varNanAzakyarUpeNa durgam-viparam-ujjvalAcekAdavidhavedanAkulatvAt , tatra-ujjvalA-tIvrAnubhAvAtmakatvAt 1, balA-balavatI-anivAryatvAt 2, bhagavAn ne isa prakAra pratipAdana kiyA thA-naraka duHkhasvarUpa hai aura asarvajJa (chadmastha) jIva use pUrI taraha jAna nahIM skte| vaha atyanta dIna tathA pApI jIvoM kA nivAsasthAna hai| pUrva meM upArjita narakagati ke yogya jo karma hai, yaha saba maiM kahUMgA // 2 // ___ TIkArtha-he jambU ! vinaya pUrvaka mere pUchane para mahAnubhAva arthAt cautIsa atizayoM aura paiMtIsa vANI ke guNoMvAle bhagavAn kAzyapa gotra meM utpanna tathA sadA sarvatra upayogAlI prajJA se yukta bhagavAn ne yaha kahA thA-naraka tIvra asamAdhi vAle haiM tathA arthadurga haiN| arthadurga kA artha yaha hai ki ve naraka varNana nahIM karane yogya ujjvalatA Adi gyAraha prakAra prakAranuM pratipAdana karyuM hatuM-naraka duHkhasvarUpa che. asarvajJa (chAthI jIva tenA svarUpanuM pUrepUruM jJAna dharAvatuM nathI. te atyanta dIna ane pApI jIvanuM nivAsasthAna che. te jIve e narakagatine yogya je karmonuM pUrve upajana kareluM che, te have huM prakaTa karuM chuM' kerA TIkArya--he ! vinayapUrvaka pUchavAmAM AvelA te praznane mahAnubhava (eTale ke cetrIza atizAthI ane vANInA pAMtrIza guNothI yukta.) kAzyapa getramAM utpanna thayelA, samarata padArthomAM sadA upayogayukta prajJAthI saMpanna mahAvIra prabhue A pramANe uttara ApyuM hatuM te narake * tIvra asamAdhivALALA che, tathA artha durga che. "artha durga padane arthe A . pramANe samaja-avarNanIya ujajavalatA Adi agiyAra prakAranI vedanAo For Private And Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arrafat TIkA. a. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 1 vipulA - vizAlA parimANarahitatvAdara, karkazA-kaThorA pratyaGgaduHkhajanakatvAt kharA - tIkSNA - antaHkaraNa bhedakatvAt 5, parupA niSThurA sukhalezarahitatvAt 6, pragADhA-pratikSaNamasamAdhijanakatvAt 7, pracaNDA bhayAnakA AtmanaH patipradezavyavAt 8, ghorA vikaTA zravaNe'pi duHkhajanakalAt 9, bhISaNA bhayotpAdikA, pratipANibhayajanakatvAt 10, dAruNA- hRdayasaMkSobhakAriNI, pratikArarahitasvAt 11 etAdRkAdazavidhavedanA saMkula-vena duHkharUpam sarvajJenApi vAcA varNayitumazakavato'rthadurgamiti / 'AdANiya' AdIna rUm tAdRzaM narakasthAnaM dInAzaraNatrANajIvAnAM nivAsasthAnam / 'dukkaDiyaM' duSkRtikam tatra duSkRtinAM pApinAM kI vedanA se vyApta haiM vahAM atyanta tIvra evaM prakarSa prApta vedanA hai| vaha vedanA anivArya hai usake nivAraNa kA koI upAya nahIM hai| vaha vizAla hai, kyoMki usakA koI pariNAma nahIM hai| aMga aMga meM duHkhapada hone ke kAraNa karkaza - kaThora hai / antaHkaraNa ko bhedana karanevAlI hone se vara tIkSNa hai| usameM sukhakA lezamAtra bhI na hone se paruSa hai| prati kSaNa asamAdhi utpanna karanevAlI hone se pragADha hai / vaha pracaNDa kyoMki AtmA ke pratyeka pradeza meM vyApta rahatI hai| sunane mAtra se duHkhajanaka hone ke kAraNa ghora vikaTa hai| pratyeka prANI ko bhayajanaka hone se bhayaMkara hai / pratikArarahita hone se hRdaya ko kSubdha karanevAlI - dAruNa hai / sarvajJa bhI vANI dvArA usakA varNana nahIM kara sakate / isa kAraNa naraka ko durga kahA hai| vaha naraka dIna, zaraNahIna evaM traanntyAM atyanta tIvra ane praka paNAthI bhAgatravI paDe che. te vedanA anivArya che-tenA nivAraNanA kaI upAya ja hateA nathI. vaLI che vedanA vizALa hAya che-eTale ke tenuM keI pramANa ja kalpI zakAya tema nathI te vedanA pratyeka aMgamAM duHkha utpanna karanArI hAvAthI kaza-kaThAra che. te vedanA antaHka Nune bhedanArI heAvAne kAraNe tene 'kharatIkSNa' (atyanta tIkSNa) hI che. temAM sukhane saheja paNa sadbhAva na hovAne kAraNe te paruSa che. pratikSaNu asamAdhi utpanna karanArI hAvAne kAraNe te pragADha che AtmAnA pratyeka pradezamAM vyAsa hAvAne kAraNe te pracarDa che. te vedanA evA prakAranI hAya che, tene zravaNu karavAthI paNa du:kha thAya che, te kAraNe tene dhAra-vikaTa kahI che. pratyeka jIvamAM bhaya utpanna karanArI heAvAne kAraNe tene bhaya kara kahI che. pratikAra rahita hAvane kAraNe hRdayane kSubdha karanArI hovAthI tene dArujI kahI zakAya che. savajJa paNa vANI dvArA tenuM vahu na karI zakatA nathI, te kAraNe narakane 'duga kahela che. te naraka dIna, zaraNahIna ane trANuvihIna For Private And Personal Use Only 333 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre nivAsasthAnam ityetatsarvam-'puratyA' purastAt-pUrvajanmani narakagamanayogyaM yatkRtaM pApaM tat 'pavedairasa' pravedayiSyAmi,-svakRtakarmavazAt jIvAstAdRzanaraka sthAnaM gacchanti / tAdRzakarmaNA narakasya tatratya vedanAyAH, tAdRzajIvasya sarvasyA'pi svarUpAdikaM pravibhajya ahaM kthyaami| sAvadhAnena cittena zrotavyaM sarvamapi bhavadbhiriti // 2 // kiM kathayAmi tadAha-'je keI' ityAdi / mUlam -je kei bAlA iMha jIviyaTI, pAvAI kammAiM karaMti rhaa| . te ghorarUve tamisaMdhayAre, tivAMbhitAve narae paiDati // 3 // chAyA-ye ke'pi bAlA iha jIvitArthinaH pApAni karmANi kunti raudraaH| te ghorarUpe tamisrAndhakAre tIvrAbhitApe narake patanti // 3 // varjita jIvoM kA nivAsasthAna hai / vahAM pApI jIva nivAsa karate haiN| jina jIvoM ne naraka gamana ke yogya karma upArjana kiyA hai, ve apane karma ke anusAra naraka meM jAte haiN| usa karma kA, naraka kA, vahA~ honevAlI vedanAkA aura vahAM ke jIvoM kA svarUpa Adi maiM khuuNgaa| tuma sAvadhAna citta se suno // 2 // bhagavAn ne jo kahA usI artha ko hI kahate haiM-'je keI' ityaadi| zabdArtha-'iha-iha' isa loka meM 'ruddA-raudrAH' prANiyoM ko bhaya utpanna karane vAle 'je kei bAlA-ye kecana bAlA' jo ajJAnI jIva 'jIviyaTTI-jIvitArthinaH' apane jIvana ke liye 'pAvAI yamprAI kareM tijenuM nivAsasthAna che. tyAM pApI cha nivAsa kare che. je e narakagamanane vegya karmonuM upArjana karyuM hoya che, te pitapitAnAM karmo anusAra narakamAM jAya che. temanAM pApakarmonuM, te narakanuM, nArakone tyAM sahana karavI paDatI vedanAonuM ane tyAMnA javAnA svarUpanuM have huM varNana karIza. Apa sau dhyAnapUrvaka sAMbhaLe parA kevA kevA pApa karanArA che narakamAM jAya che, te have pragaTa 4211mA bhAve che-je-keI' tyAni zahAtha-'ii-iha' taswi rahA-raudrAH' prAliyana saya panna 42vA 1. 'je kei pAlA-ye kecana bAlAH' re mAjJAnI . 'jIviyaTrIjIvitArthinaH' potAnA 4mATe pAvAI kammAI kareM ti-pApAni karmANi For Private And Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 335 __ anvayArthaH-(ii) ihaloke (rudA) raudrAH pANinAM ghAtakAH (je ke bAlA) ye kecana bAlA ajJAninaH (jIviyo) jIvitArthina:-asaMyamajIvitArthinaH (pAbAI kammAI karaMti) pApAni prANAtipAtAdIni karmANi kurvanti (te) te bAlAH (ghorarUve) ghorarUpe'tyantabhayAnake (tamisaMdhayAre) tamisAndhakAre-bahulatamondhakAre (tivvAmita ve) tIvrAmitApe-atyantatAphyukte (narae) narake-etA. razavizeSaNayukta narake (paDaMti) patanti-gacchantIti // 3 // TIkA-'ha' iDAsmin saMsAre 'ruddA' raudrA:-mANinAM ghAtakA: 'je keha' ye kecana jIvAH, mahArambhamahAparigrahapazcendriyavadhamAMsabhakSaNAdikasAvadhakarmA'nuSThAne parAyaNAste 'bAlA' bAlAH-sadasadvivekavikalAH 'jIviyaTThI' jIvi. pApAni karmANi kurvanti' himAdi pApakarma karate haiM 'te-te' ve ghora. rUve-ghorarUpe' atyanta bhayajanaka tamisaMdhayAre-tamisrAMdhakAre' mahAn andhakAra se yukta 'tivAbhitAve-tIvAbhitA' atyanta tApayukta 'narae-narake' naraka meM 'paDati-patanti' par3ate haiM // 3 // ____ anvayArtha--isa lake meM jo ajJAnI prANiyoM ke ghAtaka haiM, asaMyamamaya jIvana ke abhilASI haiM aura jo prANAtipAta Adi pApakarma. karate haiM, ve ajJAnI jIva atyanta ghora, saMghana andhakAra se vyApta, atyanta saMtApa se yukta naraka meM par3ate haiM // 3 // TIkArtha-isa saMsAra meM jo ajJAnI jIva praNiyoM kA ghAta karane vAle arthAt mahArambha, mahAparigraha, paJcendriya kA vadha karane meM evaM mAMsa bhakSaNa Adi ghora pApoM meM parAyaNa hote haiM, sat asat ke viveka kurvanti' zi3 pA545' 32 cha. 'te-te' tI 'ghorarUve-ghorarUpe atyata maha tamisaMdhayAre-tamisrAMdhakAre' mahAn / 2512thI yuti 'tivvAmitAve-tIvAmita pe' matyata tAthI vyAta sevA 'narapa-narake' na20 mAM pati-patanti' 53 che. // 3 // sUtrArtha-A le mAM je ajJAnI che prANIonA ghAtaka bane che, asaMyamamaya jIvananI abhilASAvALA che. prANAtipAta Adi pApakarmo karanArA che, te ajJAnI cha atyata ghora, saghana aMdhakArathI vyApta, atyanta saMtApathI yukta narakamAM paDe che. AvA TIkArtha-A saMsAranA je ajJAnI che prANIone vadha karanArA hoya che. eTale ke mahArabha, mahAparigraha, paMcendriyane vadhu ane mAMsAhara Adi ghera pApakarmamAM Asakta hoya che, jeo sat asanA vive For Private And Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 336 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgaputre tArthina:-ayamanIvitArthinaH pApenodarapUrakAH svakIyajIvanAya 'pAvAI' pApAni prANAtitAdIni 'kammAI' karmANi 'karaMti' kurvanti te itthaMbhUtAH jIvAH tIvrApApodayavartinaH 'ghorarUve' ghorarUpe atyantamayajanake 'tamisaMghayAre' tamisrAndhakAre - bahulatamondhakAre 'tinAbhitAve' tIvrAmitA, tIvraH atisuduHsahaH khadirAGgAramahArAzitApAdanaMtaguNo abhitApaH saMtApo yasmin tathAbhUte, 'nara' narake 'pati' patanti, prANinAM bhayadAtAro'jJA jIvAH svAtmahitAya pAdau varttamAnAH pApakarma samAcaranti ta eva puruSAH svakRtaduSkRtakalAnmahAndhakAre mahAduHkhamaye narake patantIti bhAvaH // 3 //Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir D samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam ___ anvayArthaH-(je AyamuhaM paDucca) ya AtmasukhaM pratItya svasukhAya (tase thAvare ya pANiNo) trasAn sthAvarAn prAginaH 'ti' tIvram-atiniranukampam 'hiMsaI hiMsati-vyApAdayati 'je lupae' yo lUpa:-paTUkAyajImANaluNThakaH 'hoI' bhavati tathA 'adattahArI' adattahArI-paradravyApahArakA 'seyaviyassa' sevanIyassa saMyamasya 'kivi Na sikkhaI' na kizcidapi zikSate, alpamapi sevana na karotIti / / 4 // zabdArtha--'je AyaluhaM paDucca-pa Atmasukha pratItya' jo jIva apane sukha ke nimitta 'tase thAvare ya pANigotramAna,sthAvarAn prANina.' prasa aura sthAvara prANI ko 'niva-nIbram' anna dazAhIna hokara siIhiMsati' mAratA hai je lU mae--yo lUSakaH' jo prANiyoM kA mArane va lA 'hoI-bhavati' hotA hai tathA 'adattahArI-adattahArI' vinA diye anya kI cIja lene vAlA hai vaha 'sepaviyaspta-sevanIyasya' sevana karane yogya saMyama kA 'kiMci Na sikkhaI-kizcidapi na zikSate' thor3A bhI sevana nahIM karatA hai // 4 // anvayArtha-jo jIva apane sukha ke lie basa aura sthAvara jIvoMkA atyanta nirdaya bhAva se ghAta karate haiM, jo SaTUkAya ke jIvoM ke prANoM ko lUTate haiM, paradravya kA apaharaNa karate haiM aura jo sevana karane yogya kA sevana nahIM karate ati svalpa saMyama kA bhI pAlana nahIM karate (aise jIva naraka meM jAte haiN)||4|| Avani-'je AyasuhaM paDucca-ya Atmasukha pratItya' 2 01 pAtAnA sama bhATa 'tase thAvare ya pANiNo-tramAn sthAvarAn prANinaH' asa mana sthAvara mAlIna 'tivva-tIvram' atyata yA21i 42 'hiMsai-hiMsati' mAre cha 'je lUsae-yo lUSakaH' re prANiyona bhA2pAnA 21mAvANI hoI-bhavati' thAya cha, tathA 'adattahArI-adattahArI' mAyA vinA bhImAnI 12 vA. pApa hai|y cha, te 'seyaviyassa-sevanIyasya' sevana 425 // yogya sayabhanu 'kiSi Na sikkhaI-kiJcidapi na zikSate' yA pazu sevana 42tA nathI. // 4 // sUtrArtha-je ja pitAnA sukhane khAtara trasa ane sthAvara jonI atyaMta nirdayatA pUrvaka hatyA kare che, jemAM chakAyanA jInA prANane lUTe che. jeo pArakA dravyanuM apaharaNa kare che, ane je sevana karavA yogya vastunuM sevana karatA nathI, eTale ke jeo saMyamanuM saheja paNa pAlana karatA nathI, evAM che narakamAM jAya che, 4 su0 43 For Private And Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasce TIkA-'je' yaH puruSaH 'Ayamuha' prAtmamukham 'paDuca' pratItya tase' prasAna-trasyantIti pramAH dvIndriyAdayastAn 'thAvare' sthaavraan-pRthiviikaayaadiin| "pANiNo' mANinA, tAn 'tivvaM' tIvram-dayArahitabuddhayA "hiMsaI' hiMsati, pANina upamardayati tathA 'je' yaH puruSaH 'lUsara' lUpaH-paTUkAyajIvaprANalluNThako bhavati, tathA-'adattahArI' adattahArI-adattaM vastu apahattu zIlaM yasya sa adatta hArI-paradravyA hArakA 'seyaviyassa' semanIyasyA''tmasti paNA sarvadA anuSThAtuM yogyasya saMyamasya 'Na kiMci sikkhai' kizcidapi na zikSate / ayaM bhAvA-pApo. dayAt viratipariNAma kAkamAMsAderapi manAgapi na vidhtte| yadvA-sevanIyasya sakalanarA'marapUjitasya bhagarato mahAvIrasya kiMcidapi upadezavacanAdikaM na zikSate, na zRgoti sa narake patatIti pareNa saMbaMdhaH // 4 // TIkArtha--jo puruSa apane sukha ke lie bIndriya Adi trasa jIvoM kA tathA pRthivIkAya Adi sthAvara jIvoM kA dadyArahita bhAva se hanana karate haiM, jo chaha kAya ke jIvoM ke prANoM ke luTere hote haiM, jo adatta vastuoM ko lete haiM adattAdAna sevana karanevAle aura jo Atmahite SiyoM dvArA sevanIya saMpama kI kucha bhI zikSA nahIM lete haiM, aise jIvoM ko naraka meM utpanna honA paDatA hai| .. Azaya yaha hai jo jIva pApa ke udaya se leza mAtra bhI virati kA pAlana nahIM karate, yahAM taka ki kAka ke mAMsa kA bhakSaNa bhI nahIM tyAgate aura jo samasta manuSyoM evaM devoM dvArA vandita bhagavAna mahAvIra ke ' TIkA--je puruSe pitAnA sukhane mATe hIndriya Adi trasa jIvene tathA pRthavIkAya Adi sthAvara ane kayArahita bhAve vadha kare che, je chakAyanA jInA prANane nAza karanArA hoya che, jeo adatta vastuo le che-jeo adattAdAna sevana kare che, ane AtmakalyANa cAhanArA loke dvArA sevanIya saMyamanuM jeo saheja paNa sevana karatA nathI, evA chane naraka gatimAM utpanna thavuM paDe che - A kathanano bhAvArtha e che ke pApanA udayane lIdhe jeo leza mAtra viratinuM pAlana karatA nathI, je kAgaDAnuM mAMsa khAtAM paNa saMkoca anubhavatA nathI (kAgaDAnuM mAMsa khAvAnI hade janAra mANasa gAya Adi prANIenuM mAMsa te khAtA ja hoya che, je samasta deve ane manuSya dvArA vandita bhagavAna mahAvIranA upadeza vacamAMthI bilakula zikSA (dha) grahaNa For Private And Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakothavedanA nirUpaNam 339 45 mUlam - pAgabhi pANe bahugaMtivAti anivate ghAtamuveti bAle / ' rNiho siM gacchei aMtakAle, aho siraM ka i dugga chAyA - mAlatI prANAnAM bahUnAmatipAtI ani to ghAtamupaiti vAlaH / nyag nizAM gacchatyantakAle adhaH ziraH kRtvopaiti durgam // 5 // anvayArthaH - ( Grafa) prAgalmI pApakarmaNi ghRDhaH (bahUgaM pANe vivAti) bahUnAM prANAnAmatipAtI anekajIvavidhakaH (anivvate) anirvRtaH sadeva krodhAH gninA dadyamAnaH etAdRzaH (bAle) bAlo'jJAnI (aMtakAle ) antakAle maraNasamaye upadeza bacanoM kI kiMcita bhI zikSA nahIM lete unheM nahIM sunate, veM naraka meM par3ate haiM ||4| zabdArtha - 'pAgabhi - prAgalbhI' jo puruSa pApa karane meM ghRSTa hai 'bahUNaM pANetivAti- bahUnAM prANAnAmatipAtI' bahuta prANiyoM kA ghAta karatA hai 'anivvate - anirvRtaH' aura jo sadaiva krodhAgni se jalatA rahatA hai 'bAle - bAla' aisA ajJAnI 'aMtakAle antakAle' maraNakAla meM 'Niho- vyaka' nIce 'NisaM-nizAm' andhakAra meM 'gaccha gacchati' jAtA hai 'aho siraM kahu adhaH ziraH kRtvA' vaha nIce mastaka karake 'duggaM - durgam' kaThina yAtanAsthAna ko 'uveha upaiti prApta karatA hai // 5 // anvayArtha - jo jIva pApakarma meM dhRSTa hai, bahuta prANiyoM kA ghAtaka hai, sadaiva krodhAgni se jalatA rahatA hai, aisA ajJAnI jIva mRtyu ke karatA nathI, tene sAMbhaLavAnuM paNa jemane gamatuM nathI, evAM jIvA narakamAM gamana kare che. // 4 // zabdArtha - 'pAgamI - prAgalmI' ke pu3SA pApa zvAsAM ghRSTatAvAjA hoya che, 'bahUNaM pANetitrAti- bahUnAM prANAnAmatipAtI' dhathA prathiyono dhAta 42. 'anivvate - anirvRtaH' mane adhI agnizrI umezAM bhaNate 2 che. 'vAle bAlaH' yethe ajJAnI va 'aMtakAle - antakAle' bharathu samaye 'forgi--uz'da 'ford-famq' m'xi 'negg-nezfa' my 'aho sira kaTu - avaH ziraH kRtvA te nIyu' masta urIne 'durgAgaM- durgam' 447 mevA sthAnane 'uvei - upaiti // 5 sUtrA-je jIvA pApakarmomAM dhRSTa che-pApakarmo karatA jee lajavAtA nathI, jeo aneka jIvAnA ghAta karyAM kare che, jemanuM hRdaya krodhAgnithI sadA maLyA karatu DAya che, evA. majJAnI manuSya. A manuSya bhavanuM AyuSya For Private And Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 sUtrakRtAGgasUtre (Niho) nyak-nIcaiH (NisaM) nizAmandhakAraM (gaccha) gacchati mApnoti tathA svakRtakarmaNA (aho siraM ka1) adhaH ziraH kRtvA (duggaM) durga viSamaM yAtanAmthAnaM (uvei) upeti ganchavIti // 5 // ___TIkA-'pAganmi' pAgalbhI-mAgalbhyaM dhASTayam , tadvidyate yasya sa mAgaramI, tathA 'bahUNaM pANe vivAti' bahUnAmatipAtI-bahUnAmane keSAM pANinAm atipAtI, atipAtayituM ghAtayituM zIlaM vidyo yasya sH| anekeza pANinAM vinAza kurvanapi dhATAt vinAze nAsti kazcidoSaH yathA vaidhI hiMsA hiMsaiva na bhavati, rAjJAmayamudAro dharmaH yat AkheTakAdikaraNam / 'na mAMsabhakSaNe doSo na maye na ca maithune|' ityaadi| 'anibate' anirvRtaH kadAcidapyananupazAntaH krodhAgninA'nukSaNaM daMdahyamAno vAla:--ajJo rAgadveSodayavartI 'aMtakAle' antakAle-maraNapazcAt nIce andhakAra meM gamana karatA hai tathA apane kiye karma ke udaya se sira nIcA karake viSama yAtanAsthAna ko prApta hotA hai // 5 // TIkArtha--jo prANI dhRSTa hai, yahuna jIvoM kA hanana karanevAlA hai aura aneka prANiyoM kA ghAta karatA huA bhI dhRSTatApUrvaka kahatA hai ki hiMsA meM koI doSa nahIM hai / jaise-veda meM vidhAna kI gaI hiMsA to hiMsA hI nahIM ? zikAra khelanA to rAjAoM kA udAra dharma hai ! 'na mAMsa bhakSaNe doSo' ityaadi| .. na mAMsa bhakSaNa meM doSa hai, na madyapAna meM doSa hai aura na maithuna sevana meM doSa hai isa prakAra kI dhRSTatA karake pApoM kA sevana karate hai aura jo kabhI zAnta nahIM hotA, sadaiva krodharUpI agni se jalatA rahatA hai, jo ajJa arthAt rAga dveSa ke udaya se yukta rahatA hai, vaha jIva pUruM karIne nIce aMdhakAramAM gamana kare che, tathA temaNe karelAM karmonA udayane kAraNe tyAM temane nIcI muDIe viSama yAtanAo sahana karavI paDe che. pA TIkAthe--aneka jInI hatyA karanAra keTalAka manu evAM dhaNa thaI gayA hoya che ke teo evuM kahetA paNa lajavAtA nathI ke prANIonI hiMsA karavAmAM koI deSa nathI teo evI dalIla kare che ke vedamAM yajJa, homa, havana Adi je je karavAnuM kahyuM che, te badhuM karavAthI te hiMsA ja thatI nathI. zikAra khele, e te rAjAono pavitra dharma che. kahyuM paNa che hai-'na mAMsabhakSaNe doSo' tyAha-- ' "mAMsanuM bhakSaNa karavAmAM kaI doSa nathI, madirApAna karavAmAM paNa keI doSa nathI ane maithuna sevana karavAmAM paNa koI deSa nathI. A prakAranI paSTatA karIne teo pAponuM sevana karyA kare che. evA ja marIne narakamAM For Private And Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 341 kAle 'ghAtamuveti' ghAtamupaiti-hanyante pANinaH svakRtakarmavipAkena yasmin sa ghAto narakA, tathAvidhaM narakamupaiti mApnoti ityarthaH / 'Niho NisaM gacchaI' nyak-adha. ratAt 'NisaM' nizAm andhakAraM gacchati, tathA-svakIyapApakarmaNA, 'ahosiraM kaTu' adhaH zaraH kRtvA 'dugga' durgam-viSama yAtanAsthAnam-'uvei' upaiti adhigacchati / adha zirA narake patati, krUrabhAvena pANinAM vadhakArI puruSa iti||5|| mam-heNa chidaha bhiMdaha NaM daheti sadde surNitA prhmmiyaannN| te nAraMgAo bhayabhinnasannA khaMti knnaumdisNvyaamo|6| chAyA-- hata chinta bhinta dahata iti zabdAn zrutvA paramA'dhArmikANAm / te nArakA bhayabhinnasaMjJAH kAMkSanti kA nAma dizaM vnaamH||6|| anta kAla meM ghAta arthAt naraka ko prApta hotA hai| jahAM apane kiye karma ke phalasvarUpa jIva mAre jAte haiM vaha sthAna naraka bhI ghAta kaha. lAtA hai| vaha krUra bhAva se jIvavadha karanevAlA puruSa adho dizAmeM andhakAra ko prApta hotA hai, nIcA mastaka karake viSama yAnanA ke sthAna naraka meM utpanna hotA hai / 5 / / zabdArtha-'parahammiyANa-paramAdhArmikANAm' paramAdhArmikoM kA 'haNa-hata' mAro chiMdaha-chinta' chedana karo bhiMdaha-bhinta' bhedana karo 'daha-dahata' jalAbho 'ini-iti' isa prakAra kA 'sadde-zabdAn' zabdo ko 'suNittA-zrutvA' sunakara 'bhayabhinnasanmA-bhayabhinnasaMjJAH' bhaya se saMjJA ja jAya che. jemanA aMtaHkaraNamAM kadApi zAnti te hatI ja nathI, jemanAM aMtaHkaraNamAM sadA kodhAgni bhabhUko ja rahe che, jeo rAgadveSathI sadA yukta rahe che, evA ja manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne narakamAM ja jAya che. nirdayatA pUrvaka jIvahiMsA karanArA purUSone adizAmAM rahelA apakAramaya narakomAM utpanna thavuM paDe che. temane nIcI muMDIo viSama yAtanAsthAna rUpa narakamAM utpanna thavuM paDe che. evI koI paNa tAkAta nathI ke je temane tyAM utpanna thatAM aTakAvI zake che pA nAramAM nArakI ne kevAM duHkho veThavA paDe che, te sUtrakAra prakaTa kare che zAya-'parahammiyANa-paramAdhArmikANAm' 52mAdhAmina 'haNa-hasa' bhaare| "chiMdaha-chinta' chena re| 'bhiMdaha-bhinta' lehana 43 / 'daha-dahata' mAko 'iti-iti' AL pramAnA 'sahe-zabdAn' zahone 'suNittA-zrutvA' samAna 'bhayabhinnasannA-bhayabhinnasaMjJAH' yathA yonI sA nAya pAbhI che. me 15 For Private And Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 342 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtA sUtra anvayArtha :- 'parahastrayANaM' paramadhArmikANAm 'haNa' ina- mAraya 'chiMdaha' chinta 'bhidaha' bhinta 'dahana' daha - iti' iti ityAkArakAn 'sade' zabdAna- bhayaMkarazabdAn 'suNivA' zrutvA 'bhayabhinnasannA' bhayabhinnasaMjJAH - naSTAntaHkaraNavRttayaH 'te nAragAo' te nArakAH 'kaMti' kAMkSati - icchanti (kaM nAma disaM vayAmo) ko nAma dizaM vrajAmaH yenaitAdRzamahAghorAravadAruNasya duHkhasya zrANaM syAditi // 6 // > TIkA - saMpati narakavartino jIvA yAM dazAmanubhavati, tAmeva punarapi darzayati - 'parahammiyANaM' paramadhArmikANAM manuSyAdibhatraM parityajya narake samutpannAH jIvAH tatra vidyamAnAnAM paramadhArmikANAm 'Na' hata- mahAraM mamahAparigrahAdi krUrakarmANi kRtvA 'trAgatasya mudrarAdinA zirastADayata 'chiMdaha' chinta khaDgAdinA 'midaha' bhinta bhakAdinA vidArayata 'dadda' dahata- agnyAdinA jvAlayata, ityAdijinakI naSTa ho gaI hai aise ve 'te nAragAo-te nArakAH' ve nAraka jIva 'kaMti - kAMkSanti' cAhate haiM ki 'kaM nAma disaM vayAmo-kAM nAma dizaM vrajAmaH' hama kisa dizA meM bhAga jAya // 6 // anvayArtha -- paramA dhArmika devoM ke mAro, kATo, bhedana karo, jalA do, isa prakAra ke zabdoM ko sunakara bhaya ke kAraNa saMjJAhIna hue nAraka jIva socate haiM ki hama kisa dizA meM bhAga jAe~ // 6 // TIkArtha-- naraka meM rahanevAle jIva jisa dazA kA anubhava karate haiM, use dikhalAte haiM- manuSya yA tirthaca bhaya kA tyAga karake naraka meM utpanna hue jIva vahAM ke paramAdhArmika devoM kI vANI sunatA hai, jaiseyaha mahAraMbha aura mahAparigraha Adi krUra karma karake AyA hai, mudgara se isakA sira phor3a do, khaDga se kATa DAlo, bhAlA Adi se vidA 'te nAragAo - te nArakAH' the nA24 / 'kati kAMkSanti' che che hai- 'kaM nAma disaM vayAmo-ko nAma dizaM vajrAmaH' abhe u dizAmA lAgI 46 // // sUtrArtha--'bhArI bhayo, lehI nAo, bhAvI ho,' ityAdi paramadhArmi devAnA zabdone sAMbhaLIne bhayane kAraNe saMjJAhIna (bhAna bhUlelA-eSAkaLA) banelA nArake evA vicAra kare che ke kaI dizAmAM bhAgavAthI paramAdhAmika hevAnA trAsamAMthI bhASaye mayI zAzu !' // 6 // TIkA--narakamAM gayelAM jIve kevAM du:kha sahana kare che, tenu' have varNana kare che-narakamAM paramAdhArmi ka devAnA A prakAranA bhayajanaka zabdo vAravAra sa`bhaLAtA hoya che-'A jIva mahAbha ane mahAparigraha Adi kara karmo karIne ahI AvyA che, sugara vaDe tenuM mAthuM phADI nAkhe, khaThaka vaDe tenuM gaLuM kApI nAkhA, bhAlA vaDe tenu zarIra vIdhI nAkhe, tene For Private And Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam // bhayajanakAn zrotumayogyAna 'sahe' zabdAna dUrAdeva 'eNitA' zrutvA bhayabhinna sammA' bhayabhitrasaMjJAH- bhayena bhinnA naSTA saMjJA palAyanajJAnaM yeSAM te tathA bhayApahanajJAnA ityartha', bhayatrasnamAnasAH naSTasaMjJAzca ka nAma disaM kyAmoM' kA nAma dizaM vnaamH| kutra gamanenA'smAkametAdRzaghogaravadAruNaduHkhamahodadheH sakA. zAda kA bhaviSyatItyetat 'kakhaMti' kAMkSati iti / / 6 / mUlam-iMgAlarosi jaliyaM sajoti tattovamaM bhuumimnnukmNtaa| te DajhamANAkalugaMthaNati arahassarA tatthaciraiTritIyA| - chAyA-aGgArarAzi jvalitaM sajyotiH tadupamA bhUmimanukrAmantaH / te dahyamAnAH karuNaM stananti arahaHsvarAstatra cirasthitikAH // 7 // andhayArtha:-(jaliya) ali-mAlAkulaM (iMgAlAsiM) aGgArarAzi khadirAGgArapuMnaM (sajoti) sajyoti:-jyotiSA jvAlayA yukta (tattotramaM) taduH pamA taptAGgArarAziphTI (bhUmi) bhUmi-pRthiyoM (aNukamaMtA) anukrAmantazcalanA raNa kara do, ise Aga meM jalA do| isa prakAra ke bhayotpAdaka zabdoM ko sunakara unakI saMjJA (jJAna) naSTa ho jAtI hai| ve atIva bhayAtura evaM kiMkarttavyamUDha ho jAte haiM aura socate haiM ki aba hama kisa ora bhaage| kahAM jAne se isa prakAra ke ghora evaM dAruNa du.kha ke mAgara se hamArI rakSA ho sakatI hai? ve isa prakAra icchA karate haiM // 6 // ... __ zabdArtha-'jaliyaM-jvalitam' jalatI huI 'iMgAlarAsiM-jhAra rAzi' aGgAra kI rAzi tathA 'sajoti-sajyotiH' jyotisahita tatto. dharma-tadupamA bhUmi ke sadRza 'bhUmi-bhUmim' pRthvI para 'aNukkamaMtAanukrAmantaH' calate hue ataeva 'DajjhamANA-dahyamAnAH' jalate hue agnimAM bALI de manuSya athavA tiryaMca bhavane tyAga karIne tyAM utpanna thayelAM che temanA A zabdo sAMbhaLIne khUba ja bhayabhIta thaI jAya che, temanI saMjJA (jJAna) ja naSTa thaI jAya che. teo atyaMta bhayabhIta ane kiMkartavyamUDha thaI jaIne evI vimAsaNane anubhava kare che ke kayAM bhAgI javAthI A prakAranA dAruNa dukhamAMthI amArI rakSA thaI zake, paraMtu teo 5 prare te mathI mayI 24tA nathI. // 6 // zAya-'jaliyaM-jvalitam' mAtI vI 'iMgAlarAsiM-aGgArarAzim' bhArAne dat tathA 'sajoti-majyotiH' yativANI 'tattovamaM-tadupamAm' bhUbhAnA vA 'bhUmi-bhUmim' pRthvI 52 'aNukamaMtA-aNukrAmantaH' / yAtA the| matame 'DajjhamANA-dahyamAnAH' maNatA me 've-teme 125 ko For Private And Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre (ujanamANA) dahyamAnAH (te) te nArakA jIrAH (kaluNaM thagaMti) karuNaM dInaM sta. nanti uccaiH rudanti (AhassarA) amhAsvarAH prakaTasvarAH santaH (tattha) tatra narakAvAse (ciradvitIyA) cirasthitikAH prabhUtakAlasthitikA bhavantIti / 7 // TIkA--bhayasaMtrastA jIvAH dikSu vinaSTAH yAzIm AsthAmanu bhavanti, tadarzayati-'jaliya' mityAdinA- 'jaliye' jvalitam jAjvalyamAnaM 'I gAlarAsiM' aGgArarAzim -khadirAGgAra punam , 'sajoti' sajyoti: jyotiSA tIvrajyAlayA saha vartate iti sjyotiH| 'tattovarma' taduzmAm tena sAkamupamA sAdRzyaM vidyate 'te-te' ve nAraka jIva 'da luNaM dhaNaMti-karuNaM stanaMti' dIna zabda karate haiM 'arahasmarA-arahaHsvarAH' unakA zabda prakaTa hotA hai 'tya-tatra' narakAvAsa meM 'cirahinIyA-cirasthitikA cirakAla taka naraka meM nivAsa karate haiM / 7 // anvayArtha--jvAlAoM se yukta agAroM kI rAzi tathA agni se sapI huI bhUmi ke samAna narakabhUmi para calate hue ve nAraka jIva karuNarudana karate haiN| unakI rudanadhvani prakaTa meM sunAI detI hai| nAraka vahAM cirakAla taka isI dazAmeM rahate haiM / 7 // TIkArya--ve nAraka jIva bhaya se trasta hokara aura nAnA dizAoM meM bhAga kara jaisI avasthA kA anubhava karate haiM, use sUtrakAra dikha. lAte haiM-khadira (khaira) ke jAjvalyamAna aMgAroM ke samAna tathA tIvra jvAlAoMvAlI agni ke samAna tapta vahAM kI bhUmi hotI hai, usI bhUmi 'kaluNaM thargati-karuNaM stananti' ladlim vonA / / 2 42 cha. 'arahassarAarahaHsvarAH' prasaTa 211 zANA tayo 'tattha-tatra' te na24vAsamA 'ciradivIyA-cirasthitikAH' aimA samaya paryanta te na24vAsabhA nivAsa 2 . // 7 // sUtrArtha--javAlAethI yukta aMgArAnA DhagalAM tathA agni vaDe tapelI bhUminA jevI narakabhUmi para cAlatAM nArake ArtanAda karuNa vilApa Adi kare che. temanA rudananA karuNa sUro tyAM spaSTa rUpe saMbhaLAyA kare che. nArakone dIdha kALa sudhI tyAM ja rahevuM paDe che. cho TIkAthe-bhayathI trAsI gayelA te nArake judI judI dizAomAM nAsabhAga karatAM karatAM kevI yAtanAone anubhava kare che, te sUtrakAra prakaTa kare che-beranA prajavalita aMgArAo jevI tathA tIvra vALAovALI agninA jevI tapta tyAMnI bhUmi hoya che. e bhUmi para nAraka ne cAlavuM paDe For Private And Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanAnirUpaNam - yasyAH sA tAM dAdazIM 'bhUmi' bhUmi pRthivIm 'aNukarmatA' anukrAmanta, taste nArakA jIvAH, 'DajjhamANA' tena jvalitAMgAreNa dandahyamAnAH 'kalaNaM' karuNaM - dInaM karuNotpAdakaM nAdam 'tharNati' stananti - atIva dInograM zabdaM kurvanti, 'arahassarA' arahaH svarAH - mahAsvarAn prakaTayantaH 'tattha' tatra takinarakAvA se 'ciradvitIyA' cirasthitikAH, diraM prabhUtaM kAlaM sthitisvasthAnaM yeSAM te cirasthitikAH bhavanti / utkRSTa khizatsAgaropamANi, jaghanyato dazavarSasaha srANi tiSThanti cArakA narake / yadyapi narake pAhazAsvApAH saMjAyante teSAmatrazyatApairnopamA saMpatati / sarSapA''kAzavat tayormahAvaiSamyAt tathApi ariva savitA dhAvatIti vA kathaMci dRSTAntadarzanamiti // 7 // 2 para nAraka jIvoM ko calanA par3atA hai / jaba ve usa bhUmi para calate haiM to jalate haiM aura karuNAjanaka dInasvara meM cillAte-rote haiN| unakI rone kI dhvani jora kI hotI hai| nAraka jIvoM kI sthiti arthAta Ayu dIrghakAlIna hotI hai| ve vahA~ adhika se adhika teMtisa sAMgaropama taka aura kama se kama dasa hajAra varSa taka rahate haiM / yadyapi naraka meM jaise santApa hote haiM unakI yahAM ke kisI bhI santApa se tulanA nahIM kI jA sakatI, sarasoM aura AkAza ke parimANa kI taraha donoM meM mahAn antara hai phira bhI yahA~ jo dRSTasta diye gae haiM ve sAmAnya mAtra haiN| jaise sUrya, bANa kI taraha bhAgatA hai, isa che. evI tapta bhUmi para cAlatI vakhate temanA paga dAjhI javAthI te karuNAjanaka (krIna) svare citkAra ane AkraMda kare che. temanA rudananA avAja ghaNeA UMcA hoya che. nArakeAnuM AyuSya ghaNuM ja lAMbu hoya che. temanuM utkRSTa AyuSya 33 sAgarApamanuM ane janya AyuSya dasa haeNAra varSanuM kahyuM che. game teTalI yAtanAe sahana karyAM chatAM Ayusthitine kALa pUrA karyAM vinA tee tyAMthI chuTakArA meLavI zakatA nathI. For Private And Personal Use Only narakamAM je yAtanAme sahuna karavI paDe che, tenI sarakhAmaNI pRthvI paranA kAI paNu duHkha sAthe thaI zakatI nathI. te bannenA pramANu vacce sarasava ane AkAzanA pramANa jeTale mahAna taphAvata che, chatAM paNu ahI je dRSTAntA ApavAmAM AvyAM che, te sAmAnya khyAla mATe ja ApyAM chejemake sUrya khANanI jema bhAge che-gati kare che,' A deSTAntamAM sUryane khANunI upamAM ApavAmAM AvI che, parantu te bannenI gatimAM ghaNA ja sU0 43 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre malam-jai te suyA veyaraNIbhiduggA, Nisio jahA khura iva tikkhsoyaa| tarAMti te veyaraNibhiduggAM usucauiyA sattisuhaMmmamANA8| chAyA--yadi tvayA zrutA vaitaraNyabhidurgA nizito yathA kSue iva tiikssnnsrotaaH| taranti te vaitaraNImabhidurgAmipunoditAH zattigu hanyamAnAH // 8 // anvayArthaH--(pisio khura iva tivakhasoyA) nizitaH kSura iva tIkSNaprItAH (jai te) yadi te (abhiduggA) abhidurgA- duHkhotpAdikA (veyaraNI) kathana meM sUrya ko vANa kI upamAdI gaI haiM tathApi donoM meM mahAna antara hai, usI prakAra yahAM ke tApa aura naraka ke tApa meM bhI bhArI antara hai||7|| -- zabdArtha-Nisio khura iva tikkhasoyA-nizitaH kSura iva tIkSNa srotAH' tIkSNa ustare kI dhAra ke samAna teja dhAra vAlI 'jaha te'-yadi svayA' jo tumane 'abhiduggA-abhidurgA' ati durgama vedharaNI-vaitaraNI' vaitaraNI nadI ko 'suyA-zrutA' sunA hogA 'te-te' ve nAraka jIva 'abhiduggAM veyaraNi-abhidurgA vaitaraNIm' atidurgamavaitaraNI kI 'usucoiyA-iSunoditAH' bANa se prerita kiye hue 'sattisu hammamANA-zaktisu hanyamAnAH' tathA bhAlA se bhedakara calAye hue 'taraMtitaranti ' tairate haiM // 8 // . anvayArtha-churA ke samAna tIkSNa dhAra vAlI vaitaraNI nadI tumane sunI hogii| vaha atyanta durgama hai aura kSAra, uSNa evaM rudhira jaise mATe taphAvata che, e ja pramANe A pRthvI paranA tApa (garamI) ane narakanA tApa vacce ghaNo ja meTe taphAvata che. paNa Awar- 'Nisio khura iva nikkhasoyA-nizitaH kSura iva tIkSNasrotAH' ta'65 mata pA2 sa25 te pAravANI 'jai te-yadi tvayA ne tame 'abhiduggA-abhidurgA' mayata hubha veyaraNI-vaitaraNI' vaita namanA nahIna 'suyA-zrutA' samajI rI 'te-te' te nA26 / 'abhidugAAM veyaraNiabhidurgA' vaitaraNIm' satyAta dubha vaitaraNa nahIne 'sucAiyA-iSu noditA.' mAthI pre29 4resa 'sattimu hammamANA-zaktisu hanyamAnAH' mAtAthI nahIne yAvAmA bhAvanA nA23 ch| 'taraMti-taranti' tare cha. // 8 // sUtrArtha--astrAnA jevI tINa dhAravALI vaitaraNI nadInuM nAma te tame sAMbhaLyuM haze, te nadI ghaNI ja durgama che. te kSAra, dRSNa ane rudhira For Private And Personal Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 347 baitariNI - kSAroSNarudhirAkAra jalanadI (te suyA) tvayA zrutA (te) te nArakA jIvAH : ( usucoiyA) iSunoditA zareNa preritAH (sattisu impramANA) zakti hanyamAnA:zaktibhiInyamAnAH ( abhiduggAM veyaraNi) abhidurgA vaitaraNI ( varaMti) taranti nadyAM patantIti // 8 // - TIkA -- sudharmasvAmI jaMbusvAminaM pati kathayati he jaMtraH bhagavatA tIrthakareNa pratipAditA yA vaitaraNI, tasyA nAma mAyo bhavadbhiH shrutmev| Nisio khura iva' nizitaH kSura iva vIkSNo yathA kSuradhAraH tadvat / 'vikkhapoyA' tIkSNasrotAHtIkSNAni zarIravidArakAni srotAMsi yasyAH sA tIkSNasrotAH sparzamAtreNa zIravidAraka srotoyuktA 'jara te suvA' yadi svayA zrutA 'miduggA' abhidurgA ati zayena duHkhena tattu yogyA 'veyaraNI' vaitaraNI-kSAroSNarudhirapUyajalavAhinI nadI 'te' te nArakAH jIvAH avizatitatAMgArasadRzoM bhUmiM vihAya pipAsAkuLitA: pipAsAmapanetum 'abhiduggAM veyarija' abhidurgA vaitariNIm atimImAM tAM jala vAlI hai| nAraka jIvoM ko bANoM se prerita hokara tathA zaktiyoM ( bhAlA vagairaha zastroM) se Ahata hokara usa durgama vaitaraNI nadI ko pAra karanA par3atA hai, usameM giranA par3atA hai ||8|| TIkArtha- sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM- he jambU / tIrthakara bhagavAn ke dvArA pratipAdita vaitaraNI nadI kA nAma zAyada tumane sunA hogA / jaise churA kI dhAra tIkhI hotI hai, usI prakAra usakI dhArA bhI tIkhI hai usake srota sparza hote hI zarIra ko vidAraNa kara dene vAle haiN| vaha kSAra, uSNa, rudhira evaM pIva rUpa jala se yukta hai. aura atizaya durgama hai / use pAra karanA bahuta kaThina hai| ve nAraka jIva atitapta aMgAra sadRza bhUmi ko choDakara, pyAsa se vyAkula hokara jevA jaLathI yukta che, nAraka jIyeAne mANA, trizuLa ane bhAlAM AdithI prerAIne duma nadI pAra karavI paDe che. 5TA TIkA-sudhAM svAmI jayU svAmIne kahe che huM ja mU! tIthaMkara bhagavAna dvArA pratipAdrita vaitaraNI nadInuM nAma te te... kadAca sAMbhaLyuM haze, astarAnI dhAra jevI tIkhI (ta'kSNu) heAya che, evI ja vaitaraNInI dhArA tIkhI che-tene pAra karavAnA prayatna karanAra vyaktinA zarIranuM tenA tIkSNu pravAha dvArA vidyAraNa karAya che. kAtaranI jema te nadIneA prava.hu zarIrane vetarI nAMce che, tethI 4 tetuM nAma vaitaraNI paDyuM che. te nahIM kSAra, rudhira, pAya paru AdithI yukta uSNu jaLavALI che, ane tene pAra karavAnuM kAma ghaNa For Private And Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 sUtrakRtAGgasUtre vaitariNIm 'usucoiyA' iSunoditA-bANena preritAH 'sattimu hammamANA' zaktibhizca hanyamAnAH santaH, tAmeva vaitaraNI 'taraMti' taranti, patantIti bhAvaH // 8 // mUlam-kIlehi vijhaMti asA hukammA nAvaM uvite siivippddnnaa| annetu sUlAhiM tisUliyAhiM dIhAhi viLUNa ahe krNti|9| chAyA--kIleSu vidhyanti asAdhukarmANaH nAvamupetAH smRticimhiinnaaH| anye tu zUlaitrizUlairdIdhaiM viddhvA'dhaH kurvanti // 9 // anvayArthaH-(nAvaM uvite) nAvamupAtA:-nAvArUDhAH (asAhukammA) asAdhu. karmANaH-paramAdhArmikA tAn nArakAn (kolehiM vijhati) kIleSu vidhyanti,use zAnta karane ke lie usa durgama aura bhayaMkara vaitaraNI nadI meM bANoM se prerita hokara tathA zakti nAmaka zastroM se Ahata hokara girate haiM // 8 // zabdArtha-'nAvaM uvite-nAvamupetAH' nAva para baiThakara Ate hue 'asAha kammA-asAdhu karmANa paramAvArmika kIlehiM vijjhati-kIleSu vidhyanti' kIloM se kaNTha meM bauMdhate haiM / vidhyamAna ve nAraka 'shvipphuunnaa-smRtivihiinnaa|' smRtirahita hokara kiMkartavyamUDha ho jAte haiM tathA-'anne tu-anye tu' dUsare narakapAla 'dIhAhi-dIrdheH' dIrgha 'mUlAhi-zUle' zUloM se evaM tilUliyAhi-trizUlaizca' trizUloM ke dvArA 'vidhUNa ahe karaMti-viddhyAdhaH kurvanti' nAraka jIvoM ko vedhakara nIce pheMka dete haiM // 9 // .... anvayArtha-naukA para ArUDha hokara asAdhukarmI paramApArmika una nArakoM ke kaMTha ko pIloM se vevate haiM / vidhe gaye the nAraka smRtija duSkara gaNAya che. paramAdhArmika denA tIrothI prerAelAM ane bhAlAthI ghavAelAMne vaitaraNa nadI pAra karavI paDe che. 8 zahAtha---'nAvaM uvite-nAvamupetAH' nA1 arthAta hI 52 mesIne mAvatA mevA nAvAne asAhukammA-asAdhukarmANaH' 52bhaassaamich| 'kIlehi vijhaMti-koleSu vidhyanti' Hi Sa pIche viipaaye| mevAta nA24 7 'saivippahUNA-smRtivihINAH' smRti vinAnA thane tathyabhUTa 25 jaya hai. tathA 'anne tu-anye tu' bhI na245. dIhAhi-dodhai:' ain mevA 'sUlAhi-zulaiH' zUbothI tamA 'tisUliyAhi-trizUlaizca' trizuddha 12'vidhUNa Ahe kAti-viddhvA'dhaH kurvanti' nA2 va vidhIne naye 34ii hai 2.6 / sUtrArtha-naukAomAM besIne te asAbukama paramadhAmika de te nAyake pIche pakaDe che. teo nArakonA kaMThamAM khIlAo lekI de che. For Private And Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam 7 ra vidhyamAnAste nArakAH (savippahUNA ) smRtiviprahINAH - apagata kartavyavivekA bhavaMti tathA (anne tu) manye tu narakapAlAH (dIhAhiM) dIrghe (sUjAIi) zUlaiH (timUliyAhiM) trizUlaizva (vibhrUNa ahe karaMti) vivAH kurvanti pAtayanti bhUmau iti // 9 // TIkA- 'nAeM ucite' nAvamupetAH nAvamArUDhAH, 'asA hukammA' asAdhukarmANaH paramadhArmikAH 'kIche hi vijjhati' kIleSu vidhyanti / vidhyamAnAste 'savipaNA' smRtiviprahINAH baitaraNIpravAhe gacchantaH pUrvameva smRtibhraSTAH / adhunA tu kIlevuviddhAH sAtizayaM smRti bhavanti / 'anne tu' anye tu - paramadhArmikAH naarkpaalaaH| 'dohA hiM' dIrghaH AyataiH 'mUlAhiM' zUlaiH 'timraliyAdi' trizUlaiH 'viNa' vidhvaa| nArakAn - 'ahe karaMti' adhaH kurvanti - vaitaraNyAM pAta hIna aMcana ho jAte haiM, unakA karttavya viveka naSTa ho jAtA hai / dUsare paramadhArmika zaloM se aura trizUloM se vedhakara nIce girA dete haiM // 9 // TIkArtha- naukA para ArUDha hue paramAdhArmika unheM gale meM kIloM se vedhale haiN| usa samaya ve smRtihIna ho jAte haiN| vaitaraNI ke pravAha meM jAne se pUrva hI unakI smRti samApta ho jAtI hai parantu kaMTha meM kIloM se vedhane para to ve aura bhI adhika smRtibhraSTa bana jAte haiN| dUsare narakapAla unheM lambe lambe zUloM se aura trizUloM se bedhakara unheM nIce girA dete haiM arthAt vaitaraNI meM punaH paTaka dete haiM / koI koI narakapAla smRtibhraSTa una nArakoM ko trizUla Adi se bhevana karake vega ke sAtha bhUmi para girA dete haiN| vaitaraNI nadI ke A prakAre temanA kaDa vIdhAi javAthI teo smRtihIna aceta thaI jAya che temanI kartavyabuddhi naSTa thai jAya che. anya parama dhArmika te nArakane trizULa, bhAtAM, tIra Adi vaDe vadhIne nIce pachADe che. lA TIkA dvaitaraNI nadImAM paDelAM nArA tenI tIkSNa dhArA Adi va eTalA khavA du:khI thAya che ke tyAMthI maMDAra nIkaLavAne mATe valakhAM mAre che. paramAdhAmikAnI naukAone joIne teo te naukAo para caDI javAne che tyAre paramAdhAmikA temanA gaLAmAM khIlA bheAMkI Dhe che. tyAre tee smRtihIna thaI jAya che. vaitaraNInA pravAhamAM paDatAM pahelAM ja temanI smRti naSTa dhai gaI haiAya che, pantu jyAre temanA gaLAmAM khIlAe bheAMkI devAmAM Ave che. tyAre teo adhika smRtibhraSTa banI jAya che. bIjA naraka pAle lAMbA lAMkhA bhAlAM, trizULe Adi vaDe ghavAelA temane mANeAthI prerIne vaitaraNI nadItA pANImAM pharI pAchAM pachADI de che kAI ke.I nakapAla te smRtibhraSTa nArakane trizuLa Adi vaDe vIdhIne ghaNA ja vegathI jamIna para pachADe che. vaitaraNI nadInA pravAhamAM vahetA For Private And Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - va sUtrakRtAGgasUtra yanti / kecana narakapAlAH smRtivimanaSTAn trizUlAdinA Avidhya pRthivyAM vegena pAtayanti / nadIsroto'bhiruhyamAnAH tadvegenaiva gatasmRtayaH, idAnIM punastrizUlAdimividdhAH pRthivyAM laThantaH kA dazAmadhigacchantIti ta eva jAnanti kevalinoveti // 9 // mUlam-kesi ca baMdhitu gele silAo udagaMsi bolati mhaalyNsi| kailaMbuyA vAlaya mummure ya lolaMti paMJcati atattha anne||10|| - chAyA keSAM ca baddhvA gale zilAH udake broDayanti mahAlaye / ___ kalaMbukA vAlukAyAM murmure ca lolayanti panti ca tatra anye // 10 // srota meM bahate vahate hI usake vega ke kAraNa ve smRti se rahita ho jAte haiM, aba jaba unheM trizUla Adi se bhedana kiyA gayA aura pRthvI para girA diyA gayA to unakI kyA dazA hoto hogI ? isa bAta ko yA to vahI jAne adhayA kevalI jAne // 1 // zanArtha-'kesi ca gale -keSAMcit gale' kinhIM nAraka jIvoM ke gale meM 'silAmo paMdhitu-zilAH padhvA' zilAyeM bAMdhakara 'mahAlayaMsi udagaMsi-mahAlaye udake' agAdha jala meM gholaMti-broDayanti' DubAte haiM tathA 'tattha anne-tatrA'nye' dUsare paramAdhArmika vahA~ se unako khIMcakara 'kalavuyAyAlaya mummare ya lolaMti-kalaMyukAvAlukAyAM mummure ca lolayanti' atyaMta tapI huI bAlumeM aura murmurAgni meM idhara udhara phirAte haiM aura 'paccaMti-pacanti' pakAte haiM / 10 // vahetA ja tene vegane kAraNe teo smRtirahita thaI gayA hoya che. te trizuLa Adi bhakI daIne nIce pachADavAmAM AvelA te nArakonI kevI dazA thatI haze, e vAta te te nAke ja jANatA haze athavA kevaLI bhagavAne jANatA haze. zA zahA -'kesi ca gale-keSAMcit gale' 34 // nA26 7.ne Anti 'silAo baMdhittu-zilAH badhA' zivAyo sAdhAna 'mahAlayasi udagaM semahAlaye udake' pAhamA 'bolaMti-broDayanti' humAu che. ta5 'tattha anne-tatrAnye' Milan 52maayaami| tebhane yAthI cIna 'kalaMbu yAvAluyamummure ya lolaMti-kalaMbu kAvAlukAyo murmure ca loLayamti' satyata tapelI 3tImA temaja mumurAgnimAM arthAt dhumADA vinAnA aMgArAgnimAM Amatema pherave 7. ane 'paJcati-pacanti' rAdhe che. // 10 // For Private And Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.a. ma. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 351 anvayArthaH--(kesi ca gale) keSAMcit gale kaNThe (silAo baMdhittu) zilA pastaravaNDAn baddhA (mahAlayasi udagaMsi) mahAlaye udake'tigaMbhIrajale (bolaMti) beDayanti nimajayanti tathA (nastha anne) tAnye narakapAlAH tataH samA. kuSya (kalaMbu gAvAluyamummure ya lolaMti) kalaMbuvAlukAyAM murmure ca lolayanti-ati taptavAlukA cAkAnisa bhayanti tathA (paccaMti) pacanti-mAMsapezIvat // 10 // TIkA-'ke siM ca' kepA ca nArakIgAm 'gale' gale-kaNThe 'silAyo' zilAH mahAbhArayuktAH 'baMdhittu' bavA 'mahAlayaMsi' mahAlaye agAdhe / 'udagaMti' udake-vaitariNa jale 'dolaMti' broDayanti majjayanti / tathA-'tastha' tatra 'anne' anye puruSAH paramAdhAmikAH / 'kalaMbu ke tyAdi / 'kalaMbu gAvAlayamummure ya' kalaMtrukAvAlukamurmure ca-atisaMtaptavAlukAyAM yathA caNakAni lolayanti koTayanti tathA 'paccaMti' pacyante mAMzapezIvat majayanti, paramAdhArmika svastha karmaNA kecana jale pAtyante, kecana bhrASTe bhanitA bhavanti, apare puna: pAcitA bhava ntIti bhAvArthaH / 10 // ___ anvayArtha--kinhIM-kinhI nArakoM ke gale meM zilAe~ pA~dhakara atyanta gahare jala me DuyA dete haiM / dUsare narakapAla usameM se khIMcakara kadaMSayAlukA meM canoM kI taraha bhUnate haiM tathA mAMzapezI ke samAna pakAte haiM // 10 // ___TIkArtha--koI koI narakapAla kinhIM kinhIM nArakoM ke gale meM bhArI bojha se yukta zilAeM bAMdhakara vaitaraNI ke agAdha jala meM DugA dete haiN| dUsare narakapAla kalaMdhukAbAlukA-tapI huha reta me canoM kI taraha bhUnate haiM aura mAMzapezI ke samAna pakAte haiM / Azaya yaha hai ki sUtrArtha-kaI kaI nArakanA gaLAmAM zilAo bAMdhIne temane atyaMta UMDA pANImAM DubAvI devAmAM Ave che. anya narakapAle temane pANImAMthI bahAra kheMcI kADhIne caNu ane pauMvAnI jema Aga para zeke che tathA temanA zarIrane mAMsanI jema devatA para pakAve che. 10 TIkArtha-kaI kaI paramadhAmika de nArakenA gaLAmAM bhAre zilAo bAMdhIne temane vaitaraNuM nadIne agAdha pANImAM DubAvI de che. tyAre bIjA paramadhAmiko temane devatA para caNA, pivAnI jema zeke che, ane kaI kaI paramadhAmika mAMsapezIonI jema temane agni para pakAve che. A kathanane bhAvArtha e che ke paramadhArmika de nArakene temanA For Private And Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam-asUriyaM nAma mahAbhitAvaM aMdhaM tamaM duppataraM mahaMta / uDUM aheaMtiriyaM disAsusamAhio jatthagaNI jhiyaaii|11| chAyA-asUrya nAma mahAbhimAya mandhantamo duSpataraM mahAntam / Urdhvamastiyana dizAmu samAhito yatrAgniH dhmAyate // 1 / / anvayArtha:-(abhUriyaM nAma) amUrya nAma-yatra saryo nAsti (mahAbhinAva) mahAbhitApaM-mahAtApayuktaM (aMdhaM tamaM dupataraM mahata) andhaM tamo duSmataraM mahAntam paramAAnika deva nArakoM ke karmoM ke anusAra hI kisI ko jala meM girAte hai, kisI ko bhADa meM bhUnate haiM aura kisI ko Aga meM pakAte haiM // 10 / zabdArtha- 'anUriyaM nAma-assUrya nAma' jisameM sUrya nahIM hai mahAbhitA-mahAbhitApaM' aura jo mahAn tApa se yukta hai 'aMdhaM tamaM duppataraM mahaMta-andhaM tamo duSprataraM mahAntam' tathA jo bhayaMkara aMdhakAra se yukta evaM duHkha se pAra karane yogya aura mahAn hai 'jastha-yatra' jahA~ jisa narakAvAsa meM 'uDUM-Urdhvam' Upara 'ahe-adhaH' nIce 'tiriyaMtiryak tathA tirachI 'disAsu-dizAsu' dizAoM meM samAhiyA-samA. hitaH samyak prakAra se vyavasthApita 'gaNI-agniH' agni 'jiyAIdhmAyate' jalatI rahatI hai // 11 // anvayArtha--jahAM sUrya nahIM hai, jo ghora saMtApa se yukta hai, andhakAramaya hai, dustara hai aura mahAna hai tathA jahAM Upara, nIce aura tirNa kama anusAra ja zikSA kare che. te zikSA rUpe keIne pANImAM DubAvavAmAM Ave che, te koIne bhaThThImAM caNAnI jema zekavAmAM Ave che, te keIne Aga para mAMsanI jema pakAvavAmAM Ave che tenA zAya-'asUriya nAma-asUrya na ma' mA sUrya na ya tama 2 'mahAbhitA-mahAbhitApam' malA tapANu DAya cha, tathA re 'aMdhaM tamaM duppataraM mahaMta-aMdha tamo duSprataraM mahAntam' tAre bhaya 42 vA dhArAthI satatama mathI pA2 pAbhA yogya bhane mahAn cha, 'jattha--yatra' re na24AsabhA 'uDUDhaM-Urdhvam' a52 'ahe-adhaH' nIce tiriya-tiryaka' tathA tirachI 'dimAsu-dizAsu' EiALHi 'samAhiyA samAhitaH' sArI rI rAma pAmA mAvasa 'agaNI--agniH' mani 'jhiyAI dhmAyate' maNatI 27 cha / // 11! sUtrArtha- jayAM sUryanAM darzana paNa thatA nathI. je ghera saMtApathI yukta che, je aMdhakAramaya che, je dustara ane mahAnuM che, tathA jenI upara, nIce For Private And Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.a. a. 5 u. 1 nArakIyadanAnirUpaNam 153 (jattha) yatra narakAvAse (ur3a) Rrva (ahe) adhaH (tiriyaM) tiryak (disAsu) dizAsu (samAhio) samAhitaH-samyag vyavasthApitaH (agaNI) agniH (jhiyAI) dhmAyate, etAdRze narake nArakA vajantIti // 11 // TIkA-'amariyaM nAma' asUrya nAma, na vidyate sUryo yasmin saH asyoM narako niviDAndhakArayuktaH / kumbhikAkRtiriti niSkarSaH / yadyapi sarva eva narakAH sUryaprakAzavirahitA eva bhavanti tathApi 'mahAbhitA' mahAbhitApa-mahatA tApena yutam , sUryAbhAvepi kSetrasvabhAvAt 'aMdhaM tama' andhatamasamatizayAndhakArayuktaM 'duppataraM mahaMta' duSpataraM mahAntam duHkhena tattuM yogyam , tathA evaMbhUtaM narakaM krUra karmANaH svapApodayAd gacchati / 'jattha-yatra' 'ur3e aheaM tiriya disAmu UrdhvamastiryadizAmu-upari nIcaiH tiryagiti tisRSu dikSu 'samAhio' samAhitaH samyag vyavasthApitaH 'agaNI' agniH 'jhiyAI dhmAyate adhistiyakSu dikSu yatra jAjvalyamAno jvalitAmiH majvalati tatra pApijanAH vajantIti bhAvaH // 11 // dizAoM meM agni prajvalita rahatI hai, aise naraka meM pApI pANI utpanna hote haiM // 11 // TIkArtha--jahAM sUrya kA abhAva hai aisA asUrya nAmaka eka naraka hai jo kuMbhikA kI AkRti kA hai / yadyapi sabhI naraka sUrya ke prakAza se rahita hI hai tathApi ve ghora tApa se yukta hai kyoMki sUrya ke abhAva meM bhI tApa honA usa kSetra kA svabhAva hai / vaha naraka nivir3a (bhayaMkara) andhakAra se yukta hai, dustara hai aura mahAn hai / vahAM Upara, nIce tathA tiryaka dizAoM meM samyaka prakAra se vyavasthApita agni jalatI rahatI hai| aise naraka meM pApIjana paDate haiM // 11 // ..... ane tirakasa dizAomAM agni prajavalita rahe che, evI narakamAM pApI utpanna thAya che. 11 TIkAI-asUrya nAmanA eka narakane AkAra kuMbikA jevuM che. temAM sUryane abhAva che. je ke badhA narake sUryanA prakAzathI rahita che, chatAM paNa te narake ghora tApathI yukta che, kAraNa ke sUryanA abhAvamAM paNa te kSetramAM tApane sadUbhAva rahe che. te kSetrane e svabhAva (lakSaNa) ja che. te naraka ghora aMdhakArathI yukta che. vaLI te dastara ane mahAna che. temAM UMce, nIce ane tiryam dizAmAM vyavasthita goThavAyele) agni satata baLa ja rahe che, pApI loko evA narakamAM utpanna thAya che. 11 sa0 For Private And Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUce mUtram-jaisI guhAe jalaNe tiuTTe avijANao Dajhai lttepnnnno| saiyA ya kaluNaM purNa ghammaThANaM gADhovaNIyaM atidukkhdhmm|12| ... chAyA-yasmin guhAyAM jvalane'tivRtto'vijAnan dahyate luptapajJaH / sadA ca karuNaM punadharmasthAnaM gADhopanItamatiduHkhadharmam // 12 // anvayAyaH-(jasi) yasmin (guhAe) guhAyAM-guphAkAre (jalaNe) jvalane vahau(atiuDe) ativRttaH-atigataH svakRtaduSkRtam (avinANao) avijAnan (lutta. paNyo) laptamajJaH-apagatAvadhiviveko nArakaH (Dajjhai) dahyate (sayA ya) sadA sarva zabdArtha-si-yasmin' jisa naraka meM 'guhAe-guhAyAm' guphA ke AkAra ke samAna 'jalaNe-jvalane' agni meM 'atiuTTe-ativRttaH saMtA. pita vaha svakRta duSkRtya ko 'avijANo-avijAnan' na jAnatA huA 'luttapaNNo-lutaprajJaH' saMjJArahita hokara 'ujjhA-dayate' jalatA rahatA hai aura 'sayA ya-sadA ca' sarvakAla 'kaluNa-karuNam' dIna 'puNaghammaThANaMpunarghamasthAnam' tathA saMpUrNa tApa kA sthAna 'gADhoSaNIyaM-gADhopanItam' jo pApIjIva ko balAtkAra se prApta hotA hai 'atidukkhadhamma-ati. duHkhadharmam' evaM atyanta duHkha denA hI jisakA svabhAva hai aise sthAna meM nArakajIva jAte haiM // 12 // ___anvayArtha--naraka meM gayA huA koI koI nAraka guphA arthAt uSTrikA ke AkAra vAle naraka meM DAla diyA jAtA hai| vahAM agni meM par3akara vaha apane pApa ko na jAnatA huA evaM naSTaprajJa hokara jalatA zA--'si-yasmin' 2 na24mA 'guhAe-guhAyAm' zubhanA mAra 2vA jalaNe-balane' nimA 'atiuTTe-atidhRttaH' satA5 pAmevAta pAta rekhA tyAne 'avijANI- pravijAnan' 15 // vinA bhane 'luttapaNe-luptaprajJaH' samAvinAna 'Dajjhai-dahyate' magata 2 cha. 'sayA ya-madA ca' sA 'kaluNa-karuNam' hInatAsana 'puNadhammadANaM-punarghamasthAnam' tathA sa zata tAparnu sthAna 'gADhovaNIyaM-gADhopanItam' 2 nA24 sapane mAthI prApta yAya cha, tabhA 'atidukkhadhamma-atiduHkhadharmam' atyAta ma mA mera jene svabhAva che evA sthAnamAM nAka ja jAya che. rA sUtrArtha-narakamAM gayelAM keI keI nArakane guphA-eTale ke uSTrikAne AkAranA narakamAM haDaselI devAmAM Ave che. tyAM te agnimAM paDe paDa dAruNa pIDAne anubhava karyA kare che, tene e vAtanuM bhAna paNa hotuM nathI For Private And Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - mArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam 355 kAle ca (i) karuNaM - dInaM (puNa ghammaThANaM) punardharmasthAnaM tApasthAnam (gADo. vaNIyaM) gADhopanItaM = gADhamatyarthamupanItaM Dhaukitam (atidukkhadhammaM ) atiduH khadharmam atiduHkharUpo dharmaH svabhAvo yasmin tAdRzaM sthAnaM nArakA vrajantIti // 12 // TIkA - jaMsi' yasminnara ke 'guhAe' guhAyAm, uSTrikAkArAyAm, 'jalane' jvalane - madIptAgnau ' atiuTTe' ativRttaH balAt saMtApyamAnaH saMjJAvirahitatvAda svakIyaM duSkarma ' avijANao' avijAnan, tathA 'lutapa0go' lumprajJaH apagatAvivekaH 'ujjha' dahyate daMdalate 'sayA ya' sadA ca yat 'kalaNaM' karuNam, karuNAjanakaM 'ghamaThANaM' dharmasthAnaM - uSNatA titasaM sthAnam / 'gADhovaNIyaM' gADhopanItam, gADhamatizayena prANAtipAtAdighorakarmaNA upanItaM prAptam, duSkRtakarmakAriNAM yatsthAnam / 'atidukkhadhammaM' atiduHkhadharmam atizayena duHkhasvarUpo dharmaH svabhAvo yasmin etAdRzaM narakasthAnam atikrUrakarmakAriNaste gacchanti / hai| naraka kI bhUmi kAruNika hai, tApa kA sthAna haiM aura atyanta hI duHkhaprada hai / nAraka jIva aise sthAna ko prApta hote haiM // 12 // " TIkArtha - - naraka meM gayA nArakajIva uSTrikA ke AkAra kI guphA meM, pradIpta Aga meM, jabardastI jalAyA jAtA hai| saMjJAhIna ho jAne ke kAraNa vaha apane pApakarma ko nahIM jAnatA / usakA avadhiviveka bhI lupta ho jAtA hai| aisI sthiti meM vaha jalatA hai / narakasthAna sadaiva duHkha kA sthAna hai, atIva uSNatA se tapta banA rahatA hai aura prANAtipAta Adi ghora duSkRtya se prApta hotA hai| vaha atizaya duHkharUpa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only , ke pAte kayA pApAnuM phaLa bhegavI rahyo che. tenI prajJA lagabhaga naSTa thai cukI DAya che. narakanI bhUmi kAruNika che, tApanu sthAna che ane apAra duHkhaprada 4. pApI veo naragatine yogya va mevA narambhAM utpanna thAya che. // 12 // TIkA"--narakamAM utpanna thayelA nAraka jIvane ukTrikAnA AkAranI guphAmAM, prapta AgamAM baLajabarIthI khALavAmAM Ave che. sanAhIna thaI javAne kAraNe te peAtAnA pApakarmAMne jANutA nathI. tenA adhiviveka paNa lupta thaI jAya che. A prakAranI sthitimAM te agnijanita dAhanA anubhava karyo kare che, A rIte narakasthAna sadA duHkhanuM ja sthAna che. te sthAna apAra uSNatAthI sa'tama ja rahetuM hoya che, prANAtipAta Adi dhAra duSkRtya karanArA jIvA ja tyAM utpanna thAya che. te sthAnamAM utpanna thanArA jIvA eka sahu bhAMzrI bhukti bhejanI zaktA nabhI uchu' pazu che hai- 'achiNimIlaNa mena' Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 356 taMtra na kSaNiko'pi kAlo duHkhAt vizrAmasya / uktaM ca'acchi NimILaNametaM Natthi suhaM dukkhameva paDiva / Niraye NeraiyANaM ahoNisaM pacamANAnaM // 1 // ' chAyA - akSinimIlanamAtraM nAsti sukhaM duHkhameva pratibaddham / niraye nairayikANAmaharniza pacyamAnAnAm // 1 // 12 // mUlam - cattAri agaNIo samArabhittA te tattha cite'bhitapyamANA sutrakRtAGgasUtre ahiM kUrakammA'bhitarviti balaM / macchIva jIvaM tuvajoipattA // 13 // chAyA - caturo'gnIn samArabhya yasmin krUrakarmANo'bhitApayanti bAlam / se tatra viSThantyabhitapyamAnA matsyA iva jIvanta upajyotiH prAptAH // 13 // sthAna hai aura krUra karma karane vAle vahA~ utpanna hote haiN| vahA~ eka kSaNa bhI duHkha se vizrAma nahIM miltaa| kahA bhI hai-'acchiNi mIlaNametaM' ityAdi / rAtadina pacane vAle pIDA kA bhoga karane vAle nArakiyoM ko naraka meM pala bhara bhI sukha prApta nahIM hotaa| ve nirantara duHkha hI duHkha - bhogate rahate haiM // 12 // - zabdArtha-- 'jahi yatra' jisa naraka bhUmi meM 'krUrakammA krUrakarmANaH krUra karma karanevAle paramadhArmika 'basAri agaNIo samArabhittA-caturaH agnIn samArabhya' cAroM dizAoM meM cAra agniyAM prajvalita karake 'bAla- bAlam' ajJAnI nArakI jIva ko 'abhitaviMti - abhitApayanti' tapAte haiM 'te-te' ve nArakI jIva 'jIvaM tuvajoipattA - jIvanta upajyoti: For Private And Personal Use Only - rAdina jemane agni para pakAvavAmAM Ave che evA nAraka jIvAne satata pIDAnA ja anubhava karavA paDe che. temane kSaNunuM sukha paNa maLatuM nathI. teo tA tyAM nirantara duHkhanA ja anubhava karyAM kare che.'|12| zabdArtha' - 'jahi yatra ' ne nAmlUmimAM 'kUrakammA - krUrakarmANaH' 2 abhI- azvASANA parabhAdhAbhi hai| 'cattAri agaNIo samArabhittA - caturaH amIn samArabhya yAre dizAo mAM yAra agjiyo agaTa 4rIne 'bALa' - bAlam' 'ajJAnI nArI bane 'abhitaviMti - abhitApayanti' tathAve che. 'te-ve' vA nAra / 'jIvaMtu jo ipattA - jIvanta upajyotiH prAptAH' agninI sabhI bhAve Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eneralfatt TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 357 anvayArtha : - ( jahiM ) yatra narake ( kUrakammA) krUrakarmANaH paramAdhArmikAH ( cattAri agaNIo samArabhittA) catasRSu dizAsu caturo'gnIn samArabhya majvAlya (bAla) bAlamajJAninArakajIvam (abhitaviMti ) abhitAparyaMta jvAlayanti (te) te nArakAH (jIvaMtu joipattA macchA va ) jIvanta upajyotiH agnisamIpaM prAptAH matsyA iva (abhitapyamANA) abhitapyamAnAH tApaM sahamAnAH (tattha cita) tatraiva tiSThantIti // 13 // - TIkA- 'jardi' yasmin narakAvAse 'kUrakammA' krUrakarmANaH paramadhArmikAH 'cacAri ' catasRSu dizAsu - pUrvapazcimottaradakSiNarUpAsu caturaH 'agaNIo' ammIna 'samAramitA' samArabhya - prajvAlaya 'vAla' vAle duSkRtakAriNam = mahAraMbha mahApari grahAdikAriNaM paJcendriyaghAtakaM mAMsabhakSakaM ca 'abhitarviti' abhitApayantiprAptAH' agni ke pAsa prApta jItI huI machalI ke samAna 'abhitappamANA-abhitapyamAnAH' tApa se tapta hote hue 'tattha cita-tatra tiSThanti' vahAM usI naraka sthAna meM rahate haiM // 13 // anvayArtha - naraka meM krUra karmA paramAdhArmika cAroM dizAoM meM cAra agniyA~ jalAkara usa bAla jIva (nAraka) ko jalAte haiN| agni ke samparka se ve jIvita rahate hue usI prakAra usa tApa ko saMhana karate rahate haiM jaise jIvita machalI // 13 // TIkArtha -- jisa narakAvAsa meM krUrakarma karane vAle paramadhArmika devatA pUrva pazcima uttara aura dakSiNa rUpa cAroM dizAoM meM cAra agniyA~ jalAte haiM aura usa mahAraMbha mahAparigraha paMcendriya ghAta mAMsa bhakSaNa Adi mahAduSkRta karane vAle ajJAnI nAraka ko tapAte haiN| ve For Private And Personal Use Only chaktI bhAchaDInI prema ' abhitappamANA - abhitadhyamAnAH ' tAyathI tayatA thA ' tattha ciTTaMta - -tatra tiSThanti' tyA bhega narasthAnamA rahe che. // 13 // sUtrA"--narakamAM phera paramAdhAmika devA cAre dizAomAM cAra agnie pragaTAvIne temAM te khAlavAne (ajJAna jIvezane-nArakone) khALe che, agnimAM baLavA chatAM teo mRtyu pAmatA nathI, paNa jIvita rahIne jIvatI mAchalInI jema taraphaDatAM taraphaDatAM te tApane sahana kare che. 513. TIkA"--te narakAvAsAmAM krUra kama karanArA paramAdhAmika devatA pUtra, pazcima, uttara ane dakSiNu rUpa cAre dizAemAM cAra agni prajvalita kare che, ane mahAra'bha, mahAparigraha, pacendriyaghAta, mAMsabhakSaNu Adi mahAduSkRtya karanArA ajJAnI nArakAne temAM khALe che, te nArakI mAM Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SEAR. 23... sUtrakRtAGgasUtre pIDayanti te paramAdhArmikAH dazavidhakSetravedanAbhiH 'tattha' tatra-narakAvAse paramAdhArmikai 'abhitappamANA' abhi sarvataH tapyamAnAH 'jIvaMtuvajoipattA' jIvanta eva upajyotiH agnisamIpaM mAtAH 'macchA va matsyA iva 'ciTuMta' tatraiva tiSThanti / - yathA-jIvanta eva matsyA, agnisamIpaM prAptAH, tAdRzatApena saMtapyamAnAH paravazatvAt nA'nyatra gacchanti kintu tatraiva tiSThanti, tathA ime jIvA api narakAvAsaM prAptAH, tatra tatratyaparamAdhArmikaH vahinA tAtapyamAnA api tava paramaduHkhena luThanti / na tatsthAnaM hitvA'nyatropagantuM zakyante, iti // 13 // malam-saMtacchaNaM nAma mahAhitAvaM te nArayA jattha asaahkmmaa| - hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM phailagaM va tacchaMti kuhaaddhsthaa||14|| chAyA-saMtakSaNaM nAma mahAbhitApaM tAn nArakAn yatra asAdhukarmANaH / istaidha pAdaizca baddhvA phalakamitra takSNuvanti kuThArahastAH // 14 // nAraka vahAM dasa prakAra kI kSetravedanA se burI taraha saMtapta hote rahate haiN| ve jIvita rahate hue agni ke samIpa machaliyoM kI bhAMti saMtApa kA anubhava karate hue vahIM sthita rahate haiN| ___ jaise jItI huI machaliyAM agni kA sAnidhya pAkara dussaha tApa se tapta hotI huI bhI parAdhIna hone se anyatra nahIM jAtI-vahIM rahatI hai, usI prakAra ye jIva narakAvAsa ko prApta hokara, paramAdhArmiko dvArA tapAye jAte hue bhI ghora duHkhapUrvaka vahIM taDaphaDate rahate haiN| ve usa sthAna ko tyAgakara anyatra nahIM jA sakate // 13 // dasa prakAranI kSetravedanAne kharAbamAM kharAba rIte anubhava karyA kare che. teo jIvita rahevA chatAM paNa agninI samIpamAM rahelI jIvatI mAchalInI jema tyAM ja rahIne te saMtApane anubhava karyA kare che. jevI rIte parAdhIna dazAmAM rahelI mAchalIo agninI samIpamAM rahIne dusaha tApane anubhava karavA chatAM paNa tyAMthI dUra jaI zakatI nathI- mAchalIne jyAre jIvatI pakAvavAmAM Ave che, tyAre te parAdhIna hovAne kAraNe agnithI dUra nAsI zakatI nathI. e ja pramANe paramadhAmika deve dvArA AgamAM bALavAmAM AvavA chatAM paNa te nAke tyAMthI bhAgI zakatA nathI. temane parAdhInatAne kAraNe dAruNa duHkha sahana karavuM ja paDe che. 1 For Private And Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir erestfruit TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam 359 anvayArthaH - (mahAhitAvaM) mahAbhitApaM (sataMcchaNaM nAma) saMtakSaNaM nAma narako vidyate ( jattha) yatra yasmin narake ( asA hukammA) asAdhukarmANaH' (kuhADahatthA) kuThArahastAH kuThAraM haste kRtvA (te nArayA) tAna nArakAn (hatthehi pArahiM ya baMdhiUrNa) hastaH pAdezva baddhvA (phalagaM va) phalakaM kASThamiva (tacchaMti) takSNuvanti - kartayantIti // 14 // TIkA - 'mahAhitAva' mahAbhitApam, mahAdukhotpAdakaM 'saMtacchaNaM nAma' saMtakSaNaM nAma narakasthAnaM saMmAnyate / ' jattha' yatra narake 'asA hukampA' asAdhukarmANo niranukampAH paramadhArmikAH 'kuhADahatyA' kuThArahastAH santaH te nArayA zabdArtha - 'mahAhitAvaM - mahAbhitApam' mahAna saMtApa dene vAlA 'saMtacchaNaM nAma - saMtakSaNaM nAma' saMtakSaNa nAmaka naraka hai 'jaratha-yatra ' jisa naraka meM ' asA hukammA - asAdhukarmANaH pApakarma karane vAlA 'kuhADahatthA kuThArahastAH' hAtha meM kuhADA liye hue 'te nArayA - tAn nArakAn' una nArakoM ko 'hatthehiM pAehiM ya yaMdhikaNaM hastaiH pAdeva dUdhvA' nArakI jIvoM ke hAtha aura paira bAMdhakara 'phalagaM va- phalakamiya' kASTha kI taraha 'taccheti-takSNuvanti' kATate haiM // 14 // anvayArtha - atyanta saMtApa dene vAlA saMtakSaNa nAmaka naraka hai / usameM paramadhArmika hAtha meM kuThAra lekara nArakoM ke hAtha aura paira bAMdhakara unheM kASTha kI taraha kATate haiM || 14 | TokArtha -- vahAM saMtakSaNa nAmaka naraka hai jo mahAn duHkhajanaka hai / usa naraka meM asAdhukarmA paramAdhArmika dayAhIna hokara nArakoM ke hAtha zArtha - 'mahAhitAvaM - mahAbhitApam' bhaDAna saMtAya hevAvAjA 'saMtakaLaNaM nAma-saMtakSaNaM nAma' sa MtakSaSNu nAmanu' na24 che. ' jattha-yatra ' ne na24mAM 'asAhukammA - asAdhukarmANaH pAzvAvANA 'kuhADahatthA - kuThArahastAH' DAthabhAM DuDajhaDI sIdhe 'te nArayA - tAn nArakAn ' te nArIne 'hatthehi pAehiM ya baMdhikaNaMhastaiH pAdaizva baddhvA nArada vanA sAtha bhane paNa gAMdhIne 'phalagava53sfar' asil du 'a=dfa-aggafa' 819 3. 119811 sUtrAya --satakSagu nAmanuM eka atizaya duHkhaprada narakasthAna che. te narakamAM utpanna thayelA nArakAnA hAthapaga bAMdhIne, paramAdhAmikA temane kuhADI vaDe kASThanI jema kApe che. 514aa TIkA"--have sUtrakAra satakSaNa nAmanA naraka sthAnanI vAta kare che. te sa'takSaNu narakamAM je nAraY=A utpanna thAya che, temane 'gaThananI pIDA For Private And Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 sUtrakRtAgasUtre tAn nArakajIvAn 'hatthehiM pAehi ya baMdhiUNaM' hastaizca pAdaizca bandhayitvA 'phalaga ba' phalakamiva, kASThapaTTakhaNDamiva 'tacchati' takSNuvanti chindanti-cholaMtIti bhASAyAmityarthaH // 14 // mUlam-ruhire puNo vaJcasamussiaMge bhinnuttamaMge vrivttyNtaa| paMyaMti NaM gairaie phurate sajIvamaccheva ayokvlle||15|| chAyA-rudhire punarvacaHsamucchritAMgAn bhinnottamAMgAn parivartayantaH / __pacanti khalu nairayikAn sphurataH sjiivmtsyaanivaa'yaakvlyaamaa||15|| anvayArthaH-(puNo) punaH (ruhire) nArakijIvasya rudhire pacanti / (baccasamussige' varcaHsamucchritAMgAna-malapUritazarIrAn (bhinnuttamaMge) bhinnottamAMgAn paira bAMdha dete haiM aura hAtha meM kuThAra lekara kATha kI taraha unheM kATate haiM yA chIlate haiM // 14 // - zabdArtha--'puNo-punaH' tadantara narakapAla 'ruhire-rudhire' nAraka jIva ke rudhira meM 'vaccasamussiaMge-varcasamucchritAMgAna' mala ke dvArA jinakA zarIra phUla gayA hai tathA 'bhinnuttamaMge-bhinnottamAMgAn / jinakA mastaka cUrNita kara diyA hai 'phurate-sphuranta:' pIr3A ke mAre jo idhara udhara chaTapaTA rahe haiM 'Neraie-nArakAn' aise nAraki jIvoM ko 'parivattayaMtA-parivartapantaH' nIce Upara ulaTa palaTa karate hue 'sajIcamaccheva-sajIvamatsyAniva' jIvita machalI ke jaise 'ayokavalleayAkavalyA' loha kI kaDhAhI meM 'payaMti-pacanti' pakAte haiM // 15 // . anvayArthaH-punaH paramAdhArmika, nAraka jIvoM ko unhIke rudhira meM pakAte haiN| unakA zarIra mala se paripUrNa ho kara phUla jAtA hai, mastaka cUrA cUrA veDavI paDe che. tyAM je phUra paramadhAmika de heya che, teo temanA hAthapaga bAMdhIne kuhADI vaDe temanAM aMgonuM kASThanI jema chedana kare che. 14 _Avail-'puNo-punaH' tahata2 235aa 'ruhire-rudhire' nA24 sapanA bImA 'vancasamussiaMge-varca:samucchitAMgAn' bhagathI bhanu zarI2 Val Ayu cha ta 'bhinnuttamaMge-bhinnottamAMgAn' bhanu bhAthu yUlita 431 6 cha 'phurate-sphurantaH' ma ane pInA bhATe 2 mahItahI ta263tA 29 cha, 'Neraie-nArakAn' se nA chAne 'parivattayaMtAparivartayantaH' nIye 52 GaTa 548 2i 'majIvamaccheva-sajIvamatsyAniva' tI mAchavInI ma 'ayokavalle-ayaHkavalyAM' somanI payaMti-pacanti' 52 cha. // 15 // For Private And Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 35 -cUrNitaziraskAn (phurate) sphurataH-itastatazcalataH (neraie) nairayikAn (parivattayaMtA) parivartayantaH (sajIvamacche / ) sajIvamatsyAniva (ayokavalle) aya:kavalyAM-lohakaTAhe (payaMti) pacantIti // 15 // TIkA---'puNo' punaste paramAdhArmikAH 'ruhire rudhire, nArakIyajIvAnAM zastraghAtena nissRtarudhirAn 'vaccasamussiaMge' varcasamucchritAMgAn-vapadhAnAni samucchritAni aMtrANi aMgAniza yeSAM tAn bhallAghAtena nismRtAMtrAn minnunamaMge: bhinnottamAGgAn , bhinnAni prasphuTinAni uttamAMgAni zirAMsi yeSAM te tathA. vidhAna daNDaprahAreNa prasphuTitamastakAna 'phurate' sphurataH, itastatazcalataH 'Neraie nairayikAn' nArakijIvAn parivatta yaMtA parivartayantaH itastato loThayantaH 'ayokala De' ayaHkavalyAm , lauhnirmitkttaahe| 'sajIvamancheva' sajIvamatsyAniva 'payaMti' pacanti / lohakaTAhe kSiptA itastataH tAna nArakajIvAna paribhrAmayan te paramAdhArmikAH pacantIti // 15 // ho jAtA hai, ve phaDaphaDAte tarapharate rahate haiN| narakapAla unheM idhara udhara palaTate hue sajIva matsyoM kI taraha lohe kI kaDhAI meM pakAte haiM // 15 // TIkArtha--paramAdhArmika zastroM kA AghAta karake nAraka jIvoM ke zarIra meM se rudhira nikAlate haiN| unake aMga athavA AMteM mala ke dvArA sUja jAtI haiM / DaNDoM ke prahAra se unake mastaka phUTa jAte haiM / ve phar3aphar3Ate rahate haiM / unako idhara udhara palaTate hue lohe kI kaDhAI meM sajIva matsyoM kI bhAMti pakAte haiM / una nArakoM ko lohe kI kaDhAI meM DAlakara idhara udhara ulaTa palaTa karake paramAdhArmika deva unhIM ke rudhira meM unheM pakAte haiM // 15 // sUtrArtha-vaLI paramadhAmike nArakane pitAnA rudhiramAM pakAve che. temanuM zarIra maLathI paripUrNa thaI phUlI jAya che ane mastakanA cUrecUrA thaI jAya che. jevI rIte jIvatI mAchalIone le.DhAnA tAvaDAmAM tAvethA vaDe Amatema pheravI pheravIne pakAvavAmAM Ave che, e ja pramANe nArakone paNa pakAvavAmAM Ave che. tyAre te parAdhIna nArakA taraphaDiyAM mAryA kare che. upara TIkartha-paramAdhArmika devatAo nArakonA zarIramAM bheMkI daIne, temAMthI lehI vahevarAve che. temanA aMge ane AMtaraDAM maLa dvArA sUkI jAya che. lAkaDIonA prahArathI temanAM mastaka phUTI jAya che. te nArake dukha ane bhayathI sadA taraphaDatA rahe che. paramadhAmike temane sajIva mAchalI. enI jema leDhAnA tAvaDAmAM Amatema ulaTAvI sulaTAvIne temanA ja lehImAM pakAve che. 15 su. 46 For Private And Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir K sUtrakRtAGgasUtre nanu yadA itthaM paramadhArmikadvArA narakavAsinaH pIDAM prApnuvanti, yathAvRkSAt pAtanaM, chedanaM, bhedanaM, kaTAhe pAcanaM ca tadA-tat zarIraM vihAyA'nyatragacchantasvAdRzayAtanAbhyo vimuktA bhaviSyantIti kathaM punasteSAmanukSaNaM tAdRzI pIDA syAdityAzaMkya samAdhate / na hi tAdRzayAtanAbhyaH zirasa chede'pi teSAM muktirbhavati / api tu vAraM vAraM tAmevAnubhavantItyata AhamUlam - no va te tattha maisIbhavaMti Na miMjatI vibhitreyaNAe / tamANubhAgaM aNuvedayaMtA dukkhati dukhI ihai. dukaDeNaM // 16 // chAyA - no caitra te tatra maSIbhavanti no mriyante tIvrA'bhivedanayA / tamanubhAgamanuvedayanto dukhyanti duHkhina iha duSkRtena // 16 // jaba nAraka jIvoM ko paramAdhArmikoM dvArA isa prakAra kI pIDA pahu~cAI jAtI hai -vRkSa se girAyA jAtA hai, chedana bhedana kiyA jAtA hai, pakAyA jAtA hai, taba ve usa zarIra ko choDakara anyatra jAkara una yAtanAoM se chuTakArA pA lete hoMge, aisI sthiti meM unheM lagAtAra pIDA kaise ho sakatI hai ? isa zaMkA kA samAdhAna karate haiN| isa prakAra kI yAtanAoM se, yahAM taka ki mastaka chedana hone para bhI unakA bacAva nahIM hotA, kintu bAra bAra ve usI prakAra kI yAtanAe~ bhogate hI rahate haiM / sUtrakAra yahI kahate haiM zabdArtha - - ' te-te' ve nAraka 'tattha tatra' usa naraka meM 'no ceva masIbhavaMti - naiva maSIbhavanti' jalakara bhasma nahIM ho jAte haiM tathA paramAdhAmika devatAo dvArA A prakAranI pIDAe (vRkSa parathI nIce paTakavAnI, maMgAnu chedana karavAnI, agni para pakAvavAnI Adi) jyAre pahoMcADavAmAM AvatI haze, tyAre te nArako maraNa pAmIne te yAtanAomAMthI mukta thaI jatA haze ane anya gatimAM utpanna thaIne te yAtanAomAMthI chUTakAro meLavatA haze, A prakAranI paristhitimAM temane nitara pIDA anubhavavAnI vAta kevI rIte saMbhavI zake ? A prakAranI zakAnuM samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che ke-A prakAranI yAtanAo sahana karavA chatAM paNa temanuM AyuSya samApta thatuM nathI. are ! temanuM mastaka chedavAmAM Ave, tA paNa te jIvatAM ja rahe che ane vAra vAra A prakAranI yAtanAo sahana karyA ja kare che, eja vAta sUtrakAra have prakaTa kare che. 1pA zabdArtha' - 'te - te' te nAra' 'tattha - tatra' te nAzubhAM 'no ceva mi bhavaMti - naiva maSIbhavanti' maNIne bhasma tha bhatAM nathI tathA 'tivvabhiveyaNAe For Private And Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 366 ___ anvayArthaH-(te) te nArakAH (tastha) tatra narake pacyamAnA api (no cetra) naiva (masIbhavaMti) mapIbhavanti bhasmasAt nai| bhavanti, tathA (tibabhiveyaNAe) tIvAbhivedanayA (na mijjatI) na mriyante kintu (tamANubhAgaM aNuvedayaMtA) tamanubhAgaM karmaphalamanuvedayanto'nubhavantaH (iha) ihAsmin loke (dukkaDeNa) duSkRtena-mANAtipAtAdyaSTAdazApasthAnarUpeNa (dukkhI) duHkhino duHkhamAjA (dukkhaMti) durupanti pIDayante iti // 16 // TIkA-tattha' satra narake te nArakAH nArakajIvA evamanekavAraM vipacyA mAnA api 'no naiva 'masImavaMti' maSIbhavanti-agnibhina bhasmasAt bhavanti 'tivabhiveyaNAe-tIvrAbhivedanayA' naraka kI tIvra pIDAse 'no mijatIna niyante' marate nahIM haiM kintu 'tamANubhAgaM aNuvedayaMtA-tamanubhAgaM anuvedayantaH' naraka kI usa pIDA ko bhogate hue pApa ke kAraNa ve 'dukkhI-duHkhinaH' duHkhI hokara 'dukkhaMti-duHkhyanti' pIr3A kA anubhava karate haiM // 16 // ____ anvayArtha-nArakajIva naraka meM pacane para bhI bhasma nahIM hote haiM, na tIvra vedanA se marate haiM kintu apane karmaphala ko bhogate rahate haiN| ve prANAtipAta Adi aThAraha pApasthAnoM kA sevana karane se duHkha ke bhAgI hote haiM // 16 // TIkArtha--becAre nAraka jIva naraka meM aneka bAra pakAye jAne para bhI Aga se bhasma nahIM hote / tIvra se tIvra vedanA ke kAraNa bhI marate titrAmivedanayA' na23nI tIna pIstthI 'no mijjatI-na niyante' bharatai nathI. paratu 'tamANubhAga aNuvedayaMtA-tamanubhAga anuvedayantaH' na24I te pIsana lagatai n5nA 12 te 'dukkhI-duHkhinaH' bhI dhane-'dukkhaMti-dukhyanti' pIDAne anubhava kare che. 1dA sUvAthaM-narakamAM gayelA nArakone agni upara pakAvavAmAM Ave che, chatAM paNa teo bhasma thatA nathI, tIvra vedanAthI temanuM maraNa thatuM nathI, paratu dIrghakALa sudhI teo temanAM karmanuM phaLa bhogavyA kare che. prANAtipAta Adi 18 prakAranAM pApanuM sevana karavAne lIdhe temane A prakAranA do bhegavavA paDe che. 1dA TIkAtha-narakamAM utpanna thayelA nArakone anekavAra agni upara mAMsa AdinI jema rAMdhavAmAM Ave che. A prakAranI tIvra vedanA bhegAvavA chatAM paNa temanA zarIra agnimAM baLIne bhasma thaI jatAM nathI-eTale ke For Private And Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .... sUtrakRtAGgasUtre 'tasya' tatra 'tibbabhiveyaNAe' tIvA'bhivedanayA, 'Na mijjatI' na mriyante, svakRtakarmaNAM yat phalaM tasyA'nanubhUtatvAt / na hi ekadaivA'nubhavAt tAni karmANi parisamAptAni, yena dAhapAkAdinA zarIrA'pagamo bhavet / kintu bahukAlaM yAvat tAdRzaM zItoSNavedanAjanitaM-chedana-bhedana-trizUlAropaNa-kumbhI. pAka, takSaNAdikaM nirdayaparamAdhArmikebhya utpAditaM, tathA-parasparamapi saMpAditam , anubhAgaM karmaNAM phalam anuvedayantaH samyaganubhavaM kurvantaH tatraiva tiSThanti, pharthamapi tAzanarakasthAnAdanyatra na gacchanti phalopabhogaM vinA / tathA'dukaDege' svakRtaduSkRtena, pANAtipAtAdinA'STAdazapApasthAnena, satataM jAyamAnaduHkhena 'dukkhI' duHkhinaH 'dukkhaMti' dukhyanti-pIDayante, yAvatkAlasthitikaM karma bada tAvatparyantaM tatrAvasthitA duHkhamanu bhavantIti // 16 // nahIM, kyoMki apane karmoM kA pUrA phala nahIM bhoga cuke haiM / eka bAra bhogane se hI unake ve karma samApta nahIM hue haiM, jisase jalAne aura pakAne se zarIra chUTa jAya / ve dIrghakAlaparyanta sardI garmI, chedana, bhedana trizalAropaNa, kumbhIpAka, chIlanA Adi nirdaya paramAdhArmikoM dvArA die jAne vAle tathA paraspara meM eka dUsare ko utpanna kiye hue duHkharUpa anubhAga ko cedana karate hue vahIM rahate haiN| ve phala bhoge vinA naraka se nikalakara kisI bhI prakAra dUsarI jagaha nahIM jA sakate haiN| apane kie prANAtipAta Adi aThAraha pApoM ke phalasvarUpa nirantara duHkha kA teo maratA nathI, kAraNa ke potAnAM karmonuM pUrepUruM phaLa teo bhogavI cukyA hatA nathI, eka ja vAra bhegAvavAthI temanAM karmo naSTa thaI jatAM nathI. tethI eka ja vAra baLavAthI ke chedavAthI temanuM AyuSya samApta thatuM nathI. tabhane hI sudhA 41, 12bhI, chena, mehana, trizUdArIpazu, mA dAruNa yAtanAo sahana karavI paDe che, nirdaya paramadhAmika devatAo dvArA pUrvokta je je yAtanAo pahoMcADavAmAM Ave che te yAtanAo tathA nArako dvArA eka bIjAne je je pIDA pahoMcADavAmAM Ave che te pIDAe sahana karavA rUpa duHkharUpa anubhAganuM vadana karatAM karatAM dIrghakALa paryanta tyAM 25 che. te phaLa bhegavyA sivAya teo narakamAMthI nIkaLIne bIje kaI paNa sthaLe jaI zakatA nathI, temaNe prANAtipAta Adi 18 prakAranAM je pApa karyA hoya che, tenA kula svarUpe teo niraMtara duHkhane ja anubhava karatA For Private And Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 365 api ca-. mUlam-tahiM ca te lolaNasaMpagADhe gADhaM sutattaM agaNiM vyNti| ne tattha sAyaM lahatI bhiMdugge arahiyAbhi tAvA tehavI tviti|17| chAyA-tasmiMzca te lolanasaMpragADhe gAu~ sutaptamagni va nanti / na tatra sAtaM labhante'bhidurgehitA'bhitApAn tathApi tApayanti / 17 // anvayArthaH-(lolaNasaMpagADhe) lolanasaMpragADhe-nArakajIvAnAM calanena vyApte (tahiM) tatra narake (gAda) gADhaM atyartham (sutatta) sutaptam (agaNiM vayaMti) hI anubhava karate haiM / unhoMne jitane kAla kI sthiti vAlA karma ghAMdhA hai, utane kAla taka yahIM rahakara duHkhoM kA anubhava karate haiM / 16 // aura bhI kahate haiM-- zabdArtha--'lolaNasaMpagADhe-lolanasaMpraga De' nAraka jIvoM ke calana se vyApta 'tahi-tatra' usa naraka meM gADhaM-gADham' atyanta sutattaM-sutaptam' tapI huI 'agaNi SayaMti-agni bajanti' ve nAraka jIva agni ke pAsa jAte haiM 'abhidugge tattha-abhidurge tatra' usa atidurgama agni meM jalate hue ve 'sAtaM na lahatI-sAtaM na la bhante' sukha nahIM pAte haiM aura 'arahiyAbhitAvA-arahitA'bhitApAna' yadyapi ve mahAtApa se tapta zrI , tahavi-tathApi' to bhI 'taviti-tApayanti' unheM tasa taila aura agni meM tapAte haiM // 17 // __ anvayArtha--nAraka jIvoM ke calane se vyApta usa naraka meM, zIta se pIr3ita hokara ve nAraka atyanta tapta agni ke samIpa jAte haiN| rahe che. temaNe jeTalA kALanI sthitivALuM karma bAMdhyuM hoya che, eTalA kALa sudhI tyAM ja (narakamAM ja) rahIne teo duHkhanuM vedana kare che. chellA vaLI sUtrakAra temanAM khanuM varNana karatA kahe che Avai-'lolaNasaMpagADhe-lolanasaMpragADhe' nA23 vA yanayA yAta 'tahi-tatra' ta na24bhA 'gA-gADham' atyanta 'sutattaM sutaptam' tathA tapesI 'agaNiM vayaMti-agni vrajanti' te nA24 71 manI pAse taya 'abhidagge tattha-abhidurge tatra' te mati hussa manamA mata ta 'sAtaM na lahatI-mAtaM na labhante' supa pAmatAM nathA mana 'arahiyAbhitAvA-arahitAbhitApana' te mahAtAcI tapesA khAyale 'taha vi-tathApi to para 'taviti-tApayanti' tamane tata te ana manamA tapAve che. // 17 // sUtrArtha-nAraka jInA halana calanathI yukta te narakamAM, jyAre nArakone atyanta zItane anubhava thAya che, tyAre teo tenAthI bacavA For Private And Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnAH (sAyaM na lAyapi te mahAtApayuktA ekA // 17 // sUtrakRtagisUtre agni vrajanti agneH samIpaM prApnuvanti (abhidugge tattha) abhidurge tatra dahyamAnAH (sAyaM na lahatI) sAtaM na labhante-sukhaM na prApnuvanti (arahiyAmitAvA) arahitAbhitApAna yadyapi te mahAtApayuktA ena (taha vi) tathApi te narakapAlAstAna (taviti) tApayanti-taptatelAgninA dahantIti // 17 // ____TIkA-'tahi tasminnarake 'lolaNasaMgADhe' lolanasaMpagADhe-lolanena itastataH saMcAlanena saMpagADhe vyApte narakagarne, zItArtA nArakijIvAH zItA'panayanAya 'gADhaM sutattaM agaNiM vayaMti' gADhaM sutaptamagni bajanti-gADhaM sAtizayaM sutasaM atizayena prajvalitaM agni prati gacchanti / te pUrvoktA nArakajIvAH tasya' tatrApi agneH sthAne 'abhidugge' abhidurge-atibhayAnake tasmin daMdadyamAnAH santaH 'sAyaM na lahanI' sAtaM na labhante sAta-mukhaM na labhante kSaNamapi pratyuta tatra 'arahiyAbhitAvA' arahito nairantaryeNa abhitApo mahAdAho yeSAM te arahitAbhitApAH / atizayena agninA tApitA api punarapi tatratyaparamAdhArmikaH 'tahavI taviti' tathApi tApayanti-tatA'gninA tasatailagninA gADhaM yathA syAttathA tAn tApayanti / // 17 // atyanta dussaha usa agni se jalate hue ve sAtA nahIM pAte, varan usa agni meM jalane lagate haiN| jalate hue nArakoM ko paramAdhArmika aura adhika jalAte haiM // 17 // TIkArtha--idhara udhara calane se vyApta narakarUpI usa garta khaDDe meM zIta se pIr3ita hokara nAraka jIva zIta (ThaMDI) ko haTAne ke liye atyanta tapta evaM jalatI huI agni kI ora jAte haiM / agni ke usa atyanta bhayAnaka sthAna meM bhI unheM kSaNa bhara ke lie bhI sukha prApta nahIM hotaa| vahA~ pratikSaNa hone vAle ghora saMtApa se yukta hone para mATe aninI pAse jAya che, paraMtu te dAruNa agninI hupha prApta thavAne badale, temanAM aMga dajhavA mAMDe che. agni vaDe dAjhatA nArakene parama dhAmike adhika dajhADe che. 1NA TIkAtha-Amatema pharatAM nArakethI vyApta te naraka rUpI gattamAM (khADAmAM) atyaMta ThaMDI lAgatI hoya che, te ThaMDIne dUra karavA mATe nAraka cha atyanta tapta ane prajavalita agni tarapha jAya che. aniyukta te bhayAnaka sthAnamAM paNa temane eka kSaNabhara paNa sukha maLatuM nathI. tyAM temane uSNutA janya dAruNa pIDAne anubhava kare paDe che. ThaMDIthI bacavAne For Private And Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 367 mUlam - se' succaI nagaravaheva sadde vuhovaNIyANi payANi ttth| udiNNakammANa udiNNakammA puNo puNoteM sarahaM duheti|18|| chAyA-atha zrUyate nagaravadhaiva zabdo duHkhenopanItAni padAni tatra / udIrNakarmaNa udINakarmANaH punaH punaste saramasaM duHkhayanti / 18 // anvayArthaH-(se) athAnantaraM (tattha) tatra-ratnaprabhAdau narake (nagarabaheva sadde) nagaravadha iva zabda:-bhayAnaka AkrandanazabdaH (sucaI) zrUyate teSAM nArabhI paramAdhArmika unheM aura adhika tapAte haiM-tapta agni tathA tapta taila se bahuta adhika tapAte haiM // 17 // zabdArtha--'se-adha' isake pazcAt 'tattha-tatra' usa ratnaprabhAdi naraka meM 'nagaravahe va sadde-nagaravadha iva zabdaH' bhayaMkara Akrandana zanda 'succaI-zrUyate' sunA jAtA hai 'duhovaNIyANi pANi-duHkhopanItAni padAni' duHkha se karuNAmaya pada sunane meM Ate haiM 'udiNNakammANaudIrNakarmaNaH' jina ke narakagati viSayaka karma udaya meM Aye haiM, aise nArakI jIvoM ko udiNNakammA-udIrNakarmANaH' udita karma vAle 'te-te' ve paramAdhArmika 'puNo puNo-punaH punaH' pAraMvAra 'sarahaM-saramasaM' vegasahitaM 'duheti-duHkhayanti' pIDita karate haiM // 18 / / ___ anvayArtha--ratnaprabhA Adi narakoM meM nagaravadha ke samAna bhayAnaka Akrandana sunAI detA hai / vaha Akrandana duHkhoM ke kAraNa utpanna hotA mATe agninI samIpe AvelA te nArakene paramadhArmika devatAo agni tathA garama tela vaDe adhika dahanane anubhava karAve che-vadhAre dajhADe che. 17 zahAtha-'se-atha' mAnA pachI 'tattha-tatra' te 2namAnamA 'nagaravaheva sadde-nagaravadha iva zabdaH' navadhanAma aya42 mAnna zaha 'succaIzrayate'. samajAya che. 'duhovaNIyANi payANi-duHkhopanItAni padAni huthI 436|bhy za6 sayAmA bhAva cha. 'udiNNakammANa-udIrNakarmaNaH' bhanu na24. pati samadhI bhayamA mAveta cha. mepa! 26 vane 'udiNNakammAdIrNakarmANaH' hIta ubhA 'te-te' se paramAyAmi / 'puNo puNo-punaH punaH pA21.2 'saraha-narabhasaM' A4 'duheti-duHkhayanti' pI.Data 43 cha. // 18 // sUtrArtha-nagaranA vadhasthAnamAM jenuM jevuM AkaMda saMbhaLAya che, evuM ja nArakenuM bhayAnaka AkaMda ratnaprabhA Adi narakamAM saMbhaLAya che. For Private And Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 368 sUtrakRtAGgasUtre kANAm (duhovaNIyANi payANi) duHkhopanItAni-duHkhoccAritAni 'hA mAtaH! hA tAte'tyAdipadAni ca zrUyante (udiNakammANa) udIrNakarmaNaH nArakajIvAn (udiNakammA) udIrNakarmANaH (te) te-paramAdhArmikAH (puNo puNo) punaH punaH (saraha) sarabhasaM-savegaM (duheti) duHkhayanti-pIDayanti-nArakAniti / 18 / / ____TIkA-'se' atha-anantaram teSAM nAraka nIvAnAM paramAdhArmikaH raudraiH kadaryamAnAnAm 'nagaravaheva' nagaravadha iva atibhayAnako hA, hA, rakSa, rakSa, trAyasva prAyasva, evaM mahAzabdaH zrUyate / yathA nagaravadhe saMpApte sati nAgarikAH, bAlayuvavRddhastrIpuruSAH atikaruNamAkrandanazajhamuccairatibhayAnakaM kurvanti tathaiva narake nArakijIvAH narakapAlaiH pIDitAH santaH mahAbhayAnakaMzabdaM kurvanti / tAzaH-atibhayAnakaH zabdaH narako pAnte zrUyate / 'tastha' tatra narake 'duhova. NIyANi' duHkhopanItAni, duHkhena pIDayA upanItAni samutpannAni 'payANi' padAni-yAni padAni 'hA mAtaH ! hA tAta ! ka yAmaH kiM kupaH paramAdhArmika hai, jaise hAya mAM, hA tAta ityAdi / jinake karma isI prakAra udaya meM Aye haiM aise ve paramAdhArmika pAra bAra vega ke sAtha udIrNakarmavAle nArakiyoM ko pIr3A pahu~cAte haiM // 18 // TIkArtha-krUra paramAdhArmikoM dvArA pIr3ita karane para nAraka jIva bhayAnaka zabda karate haiN| jaise nagara ke vinAza ke samaya cillAhaTa macatI hai, cAla, yuvA, vRddha, strI, puruSa, sabhI nAgarika (nagaranivAsI) atyanta karuNApUrNa Akrandana karate haiM, usI prakAra narakapAloM dvArA pIDita nAraka sadaiva atyanta dila dahalA dene vAlI cillAhaTa macAye rahate haiN| naraka meM aise bhayAnaka zabda sadaiva sunAI dete haiM / ve zabda duHkha se utpanna hote haiM, jaise-hAya mAM, hA tAta ! kahAM jAU~ kyA karU~ ! naraka do asahya banavAne kAraNe teo "hAya mA, hAya bApA !' ItyAdi karuNAjanaka zabda bole che. jemanAM karma A prakAre udayamAM AvyAM che evAM nArakene te udIrNakarmavALA paramAdhArmika asurakumAra deve vAraMvAra utsAhapUrvaka pIDA pahoMcADe che. 18 -2vI zata nagaranA vinAza thAya tyA mAgI, yuvAnI, vRddho, strio ane puruSanA Akrada saMbhaLAya che, eja pramANe paramAdhAmikA dvArA jyAre nArako para atyAcAra gujAravAmAM Ave che, tyAre nArake paNa karuNAjanaka akada karavA maMDI jAya che. narakamAM A prakAranA hRdayane hacabhyaavii nAmanA21 zava sajAya che.-hAya mA! hAya mAyA! bhayAvI, bacAve ! keI amane A narakapAlanA trAsamAMthI bacAve ! kayAM nAsI For Private And Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam K pIDyamAnAnAM na kopayasmAkaM rakSakaH, trAyasva' ityAdipadAni zrUyante / 'udiSNakammANa' udIrNa karmaNaH- udIrNaM prAptasamudayaM viSamavipAkaM karma yeSAM te udIrNakarmANaH tAn udIrNakarmaNo nArakijIvAn / 'udiSNakammA' udIrNakarmANo paramadhArmikAH mithyAtva hAsya ratyAdInAmudaye varttamAnAH 'puNo puNo te' punaH punaH anekavAram te paramAdhArmikAH / 'saharsa' sarabhasam savegaM yathA syAttathA 'duheti' duHkhayanti, paripIDayanti / atyantamasadanIyaM nAnAnakArairupAyairnAri kijIvAnAM duHkhamasAta vedanIyamutpAdayatIti bhAvaH // 18 // 11 mUlam - pANehi pAtra vijayaMti taM meM pakkhAmi jahA~taheNaM / DehiM tatthA saMsyati vAlA saMvehiM daMDehiM" puMzaka ehiM // 19 // chAyA - prANaiH pApAH niyojayanti yuSmabhyaM pazyAmi yAthAtathyena / daNDaistatra smArayanti bAlAH sarverdaNDeH purAkRtaiH / 19 // pAla hameM pIDA pahuMcA rahe haiN| koI hamArA rakSaka nahIM hai| are bacAo ! ityAdi / udIrNakarma (jinake karma udaya ko prApta haiM) aise nAraka jIvoM ko udIrNakarma arthAt mithyAzva, hAsya, rati Adi karmoM ke udaya meM vartamAna paramAdhArmika cAra bAra baDhe utsAha ke sAtha pIDAeM pahuMcAte haiN| tA yaha hai ki paramadhArmika nAraka jIvoM ko nAnA upAyoM se atIva asahanIya duHkha utpanna karate rahate haiM // 18 // zabdArtha - - ' pAtra - pApA:' pApI narakapAla 'pANehiM vibhojayaMti - prANaiH viyojayanti' nArakI jIvoM ke aGgoM ko kATakara alaga alaga kara dete haiM 'taM tat' isakA kAraNa 'bhe- yuSmabhyaM' Apa ko 'jahAta heNaMyAthAtathyena' yathArtharUpa se 'pavakkhAmi - pravakSyAmi' maiM kahU~gA 'bAlA javAthI ame A trAsamAMthI kheMcI zakazuM'' ityAdi jemanAM krama" udayamAM AvyAM che evAM nArakAne uDDIkama eTale ke mithyAtva, hAsya, rati Adi karmAMnA udayavALA paramAdhArmika detA vAravAra khUba ja utsAhamAM AvI jaIne dAruNa pIDA pamADe che. A kathananA bhAvArtha e che ke paramAdhAmika asurA nAraka jIvAne vividha prakAre asahya yAtanAonA anubhava karAvyA 42 che. // 18 // zabdArtha -'pAva - pApA pApI naraupAsa 'pANehiM vibhajayaMti - prANaiH viyojayanti' nArahI lavAnA sagone apane alaga alaga purI he che 'taM - tat' bhAnu' an 'bhe - yuSmabhyam' mAyane 'jahA taddeNaM - yAthAtathyena' yathArtha 35thI 'pakhAmi - pravakSyAmi' huMDIza 'bAlA - bAlA H ' ajJAnI na24pAsa su0 47 For Private And Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra - 300 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH - ( pAtra ) pApA:- narakapAlAH nArakAn (pANehiM viojayaMti ) mArviyojayanti zarIrAvayavAn khaMDayanti (taM) tat (bhe) yuSmabhyam (jahAta deNaM) yAthAtathyena (pavakkhAmi ) mavakSyAmi - kathayiSyAmi (bAlA) vAlA ajJAnino narakapAlAH (daMDeDa) daNDaiH - daNDadAnena (savvehiM ) sarvai: ( purAkaDehiM ) purAkRtai:- pUrvajanmani saMpAditaiH (daMDehiM) daNDai: - duHkhavizeSaiH (marayaMti) smArayanti tadAnIM dIyamAnadaNDena pUrvajanmakRtapApaM smArayantIti // 19 // 1 TIkA - Namiti vAkyAlaMkAre / 'pAtra' pApA:- asAdhukarmANaH paramadhArmikAH nArakAn 'pANehiM' prANaiH sendriyaiH sazarIrezva 'tribhojayaMti ' triyojayanti', zarIrAvayavAnAM hastapAdAdInAM karttanAdibhiH viyogaM kurvanti / avayavino'vayavAn pRthak pRthak kurvanti / kathaM te narakapALAH zaraNarahitAnAM nArakijIvAnAMbAlA:' ajJAnI narakapAla 'daMDehi daNDe ' nArakI jIvoM ko daMDa dekara 'savvehiM sabai: ' sabhI 'purAkaDehiM purAkRteH' pUrvajanma meM upArjita kiye hue daMDe hiM- daNDe : ' duHkhavizeSoM se 'sarayaMti - smArayanti' smaraNa karAte haiM | 19| anvayArtha - pApI narakapAla nArakoM ko prANoM se viyukta karate haiM arthAt unake zarIra ke avayavoM ko khaNDita karate haiN| yaha tathya maiM Apa ko yathAtathya kahU~gA | ajJAna narakapAla daMDa dekara pUrvajanma meM dUsaroM ke prati kiye gaye daNDoM- pApoM kA smaraNa karAte haiM // 19 // TIkArtha- 'of' zabda vAkyAlaMkAra ke lie hai| pApI paramAdhArmika una nAraka jIvoM ko prANoM se pRthaka karate haiM arthAt hAtha paira Adi zarIra ke avayavoM ko kATakara alaga kara dete haiM / ve narakapAla una zaraNahIna nArakI jIvoM ke prati aisA kyoM karate haiM? isakA uttara - www.kobatirth.org - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'daMDehiM - daNDaiH ' nArI kavIne 'urdhane 'savvehiM sarvaiH ' purAkRtaiH pUrvamabhAM upAta resa 'daMDehi daNDaiH' ' mrarayaMti - smArayanti' 22 urAve che. // 18 // -- For Private And Personal Use Only adhA 'purAkaDehiduH vizeSathI sUtrA--pApI narakapAlA nArakone prANeAthI viyukta kare che, eTale ke temanA zarIranA avayavanuM kha Dana kare che. A badhuM te kevI rIte kare che, te huM tamArI samakSa rajU karIza. ajJAna narakapAleA nArakAne mAratAM mAratAM temaNe pUrvajanmamAM sevelAM pApakamAMnu' temane smaraNa karAve che. 519lA TIkA"--sUtramAM 'na' padya vAkayAlaMkAra rUpe vaparAyu' che. pApI paramAdhArmikA nArakAnA hAtha, paga Adi agAne kuhADI Adi vaDe kApIne zarIrathI alaga kare che. te te zaraNahIna nArako pratye evu' krUra vatana kema Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. a. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 371 - evaM kurvanti ? tatrAha taM bhe' ityAdi / taM tat tAdRzaM duHkhakAraNam / 'bhe' yuSmabhyamaham / 'jahAtaheNaM' yAthAtathyena - yathArtharUpeNa, na tu arthavAdAdirUpeNa 'patrakkhAmi' pakSyAmi - jinoditamanusmRtya kathayiSyAmi / tadevAha - 'te bAlA" te paramadhArmikAH bAlAH nirvivekAH 'daMDerhi' daNDaiH - nizitAsikuntAdibhiH samutpAditaduHkhavizeSaiH nArakANAM duHkhotpAdana pUrvakamityarthaH teSAM 'purAkahiM ' purAkRteH pUrvabhavopArjitaiH paraduHkhotpAdanarUpaiH 'savveddi' sarvaiH samastaiH 'daMDehi ' daNDaiH duHkhavizevaiH pUrvasampAdita varaduH khotpAdana rUpANi sarvANi karmANItyarthaH 'sarayaMti' smArayanti, tathAhi 'mo nAraka pUrva prANinAM mAMsena mAMsalaM, - raktamadyAdirasapAnena pIvaraH, paradAra darzana sparza nA liGganAdimirAhAdapUrNazca jAtaH, adhunA sa svaM svahastAropita pallavita puSpita phalitavRkSasya phalamupabhuJjAnaH kimiti viSIdasi kathamutya sakaruNaM rodiSi ityaM tattadrUpeNa smArayitvA smArayitvA dete haiM - isa duHkha kA kAraNa maiM Apa ko yathArtharUpa se kahU~gA arthavAda rUpa se nahIM / ve vivekavihIna paramAdhArmika tIkSga talavAra, bacha daMDa evaM bhAlA Adi zastroM se daMDa dekara una nAraka jIvoM ko pUrvakRta samasta pApoM kA smaraNa karAte haiN| tathA are nArakoM ! pUrvajanma meM tuma prANiyoM kA mAMsabhakSaNa karake puSTa bane the, rasoM-rakta athavA madyAdi rasoM kA pAna karake sthUla hue the, parastrI ko dekhakara aura sparza karake atyanta AhAdita hue the, aba apane kiye kA phala bhogo / apane hAthoM pApa kA jo vRkSa tumane ropA aura pallavita kiyA hai, usake phaloM ko cakhate samaya aba kyoM viSAda karate ho ? uchala uchala kara karuNAjanaka rudana kyoM karate ho ? isa prakAra kahakara ve nArakoM ko unake pUrvakRta saba pApoM kA smaraNa karAte haiM / ve daMDa - duHkha khatAvatA haze, tenuM kAraNa huM... tamene yathA rUpe kahIza-athavAda rUpe nahIM te vivekavihIna paramAdhyAmikA tIkSNa talavAra, khachI, bhAlA, daMDA Adi zastro vaDe mAratAM mAratAM te nArakane temanAM pUrvajanmamAM karelAM pApAnu' smaraNa karAve che. jemake-'huM nArake ! pUrva janmamAM prANIonA mAMsanu' bhakSaNu karIne tame puSTa anyA hatA, lAhI madya Adi rasanuM pAna karIne jADa (sthUla) thayA hatA, parastrIne joIne tathA temanI sAthe kAmale.ge bheAgavIne tamArA hRdayamAM AnaMda mAnyA hatA. have tame pUSkRta te pApakamAMnuM phaLa bhAgave, tame tamAre hAthe ja pApanuM je vRkSa vAvyu hatu. ane ucheryu" hatu; tenA mULane cAkhavAnA have samaya pAkI gayA che, te viSAda zA mATe anubhave che? uchaLI uchaLIne karuNAjanaka Akada zA mATe kare che ? ? A prakAranAM vacanA dvArA teo nArakone temanA pUrvajanmamAM karelAM pApAnuM For Private And Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre duHkhavizeSAn umpAdayante / narakapAlAstAna nArakajIvAn pIDayanti, yataH kRtakarmaNAM / kadAcidapi phalopabhogamantarA na tato vimuktA bhavantIti bhAvaH // 19 // mUlamU-te hammamANA Narage paMDaMti punne duruvassa mhaabhitaave| te tattha ciMti durUrvabhakkhI tuTUMti kammovagayA kimiihi|20| chAyA-te hanyamAnA narake patanti pUrNa dUrUpasya mahAmitApe / te tatra tiSThati durUpabhakSiNaH truTayante karmopagatAH kRmimiH // 20 // dekara usI prakAra ke unake dvArA anya prANiyoM ko diye gaye daMDa kI yAda dilAte haiM / kyoMki apane kiye karmoM kA phala bhoge vinA unase chuTakArA nahIM pAte haiM / / 19 / / zabdArtha--'hammamANA te-hanyamAnAste' paramAdhArmikoM ke dvArA mAre jAte ve nAraki jIva 'mahAbhinAve-mahAbhitApe mahAn kaSTa dene vAle 'durUvasta puNe-dUrUpeNa pUrNe' viSTA aura mUtra se pUrNa 'naraenarake' dUsare naraka meM 'paDaMni--patanti' girate haiM 'te tattha-te tatra' ve vahAM 'durUvabhakkhI-dUrUpabhakSiNA' viSTA, mUtra Adi kA bhakSaNa karate hue 'ciTThati-tiSThanti' cirakAla taka nivAsa karate haiM 'kammovagayAkopagatA:' svakRta karma ke vazIbhUta hokara 'kimIhi-kRmibhi:' kIr3oM ke dvArA 'tuti-truDyante' pIr3ita hote haiM // 20 // samaraNa karAve che. teo temane je prakArane daMDa de che, e ja prakArano daMDa temaNe (nArake e) pUrvajanmamAM anya jIvone dIdhuM hatuM, e vAtanuM teo temane smaraNa karAve che, kemake nAraka che temaNe pUrvabhavamAM karelAM karmonuM phaLa bhegavyA vinA narakanAM duHkhamAMthI chuTakAre pAmI zakatA nathI. 1lA Avti -'hammamANA te-hanyamAnA' 52mAdhAmina A2bhA2pAmA bhArata te nA24 / 'mahAbhitAve-mahAbhitApe' mahAn 45 hevANa 'durUvarasa puNNe-dUrUpeNa pUrNe' 6 bhane bhUtrathI pU: 'narA-narake' bhAta na24mA 'paDaMti-patanti' 53 che 'te tasya-ve tatra' te 5i 'durUvabhakkhI -durUpabhakSiNaH' viTA, bhUtra vigerenu sakSaY 42tA 'ciTuMti-tiSThantiH' ail 100 sudhA nivAsa 3re cha. 'kammovagayA-karmopagatA' paDhana bhanI pIbhUta ne 'kimihi-kRmibhiH' me| baa2| 'tuTuMti-zruTayante' pAta thAya che. // 20 // For Private And Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 376 anvayArthaH-(hammamANA te) paramAdhArmikaiH hanyamAnAste nArakAH (mhAbhitAve) mahAmitApe-mahAduHkharUpe (durUvassa punne) durUpasya pUrNe-viSThAdibhiH pUrite (narae) narake-narakAntare narakaikadeze vA (paDaMti) patanti (te tattha) te tatra (durUvabhaka vI) durUpabhakSimA-azucyAdibhakSakAH santaH (ciTThati) tiSThanti (kammovagayA) karmopagatAH-satakarmavazAH (kimohi) kRmimiH-narakapAlApAditaH (tuhati) truTayante-khAdyante iti // 20 // ___TokA-narakapAlaiH 'hammamANA te' hanyamAnAH te nAraka jIvAH 'mahAmitAve' mahAbhitApe-mahAnto'bhivApAH saMtApAH vidyante yasmin tasmin mahAbhitApe / punaH kathaMbhUte / 'durUvassa punne' dUrUpega pUNe, 'durUvasma' ityatra tRtIyArthe SaSThI ArSa-vAt tato dUrUpeNa viSThAdinA pUrNe pUrite 'narage' narake pUrvanarakApekSayA narakAntare 'paDaMti' patanti te tatya te nArakA jIga: tatra viSThApUtrAripUritanarake 'durUpamakkhI' dUrUpamakSiNaH, viSThAdi bhakSayantaH ___anvayArtha--paramAdhArmikoM dvArA Ahata hote hue nAraka ghora duHkha maya aura viSThA Adi azuci se paripUrNa naraka meM (narakAntara meM yA naraka ke eka bhAga se dUsare bhAga meM) jA par3ate haiM / vahAM azuci kA bhakSaNa karate rahate haiM aura kRta karmoM ke adhIna hokara kIDoM ke dvArA khAye jAte haiM-pIDita kiye jAte haiM // 20 // TIkArtha--jaba narakapAla paramAdhArmika deva nAraka jIvoM ko pIDA pahUMcAte haiM taba ve eka naraka se dUsare naraka meM jA paDate haiM / kintu vahAM bhI sukha zAnti kahAM ? vaha naraka bhI unheM atyanta ghora santApadAyI hotA hai aura malamUtra Adi se bharapUra hotA hai| vahAM cirakAla taka sUvArtha-paramadhAmike dvArA nArakane jyAre khUba ja mAra mAravAmAM Ave che, tyAre nArake ghera duHkhamaya ane viSThA Adi gaMdA parathI paripUrNa narakamAM (narakAntaramAM athavA narakanA eka bhAgamAMthI bIjA bhAgamAM) jaI paDe che. tyAM teo azucinuM (viSThA AdinuM bhakSaNa karyA kare che, ane kIDAo dvArA temanAM zarIrane khUba ja pIDA pahoMcADavAmAM Ave che. A badhuM temanA pUrvakRta pApakarmonA phalasvarUpe temane jogavavuM paDe che. 20 TIkAtha-jyAre paramadhAmi (narakapale) nAraka chAne khUba ja pIDa che, tyAre teo narakanA eka bhAgamAMthI bIjA bhAgamAM jaI paDe che. tyAM paNuM tene sukhazAnti maLatI nathI te naramAM paNa tene dAruNa duHkhane anubhava kare paDe che. te narakasthAna maLa, mUtra Adi azuciothI paripUrNa hoya For Private And Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 374 sUtrakRtAGgasUtre mUtrAdi pivantazca nArakAsAcaiva cirakAlaparyantam ' cidveti' tiSThanti / tathA - 'kamnogA' kanagatAH svakIya karmavazAH 'kipI6i' kumibhiH - paramA dhArmikArAditaiH parasparotyAdi kITavizeSaiH 'tRti' trudayante kRmidvArA vyathayante / tathA ca bhAgamavacanam - 'chamANaM puDhavI neraiyA pahU mahaMtAI lohikurubAI viuncittA anannana kArya samaturaMgemANA 2 aNuvAyamANA 2 citi / ' chAyA - paSThaptamyoH pRthivyonairavikAH atimahAnti raktakunthu rUpANi / vikurvya anyo'nyasya kArya samaturaGgAyamANAH 2 (azliSyamANAH) anuhanyamAnAH 2 viSThanti // iti // 20 // mUlam - sayA ka~siNaM puNa ghammadvANaM gADhovaNIyaM atidukkhadhammaM / aMdU supaMkvippa vihatu dehaM veheNaM sIsaM se'bhitAvayati / 21 / chAyA - sadA kRtsnaM punadharmasthAnaM gADhopanItaM atidukkhadharmam / andu pakSiSyavihasya dehaM vedhena zIrSa tasyA'bhivAzyanti // 21 // ve viSThA kA bhakSaNa aura sUtra kA pAna karate rahate haiN| paramAdhArmikoM dvArA yA paraspara meM utpAdita kIDe vahAM unheM kATate haiM aura isase unheM ghora vyathA hotI hai / Agama meM kahA hai-chaThI aura sAtavIM narakabhUmi meM nArakajIva bahuta baDe baDe 'raktakunthu' ke rUpoM kI vikriyA karate haiM / ve eka dUsare ke zarIra kA upahanana karate haiM ||20|| zabdArtha -- 'sayA - sadA' sarvakAla 'kasiNaM puNa dhammANaM kRtsnaM punardharmasthAnam' nArakI jIvoM ke rahane kA saMpUrNa sthAna uSNa honA hai 'gADhovaNIyaM- gAThopanItaM' aura vaha sthAna nighatta nikAcita karma dvArA nArakI jIvoM ko prApta huA hai 'atidukkhadhammaM - atiduHkhadharmam' che, tyAM nArakA cirakALa sudhI vizvanuM bhakSaNu ane mUtranuM pAna karyAM kare che. paramAdhAmikA dvArA athavA parasparanA dvArA utpanna karavAmAM AvelA krIDAe tyAM temane karaDayA kare che. AgamamAM paNa evu kahyuM che ke dI ne sAtamI nakabhUmimAM nAraka jIve ghannuA ja meTA moTA 'ratakuntha'nAM rUpAnI vikriyA kare che. tee ekabIjAnAM zarIranuM upahanana (bhakSaNu) karatA rahe che. ra0nA zabdArtha-'svayA-sadA' sarvA 'kasiNaM puNa ghammadRNaM- kRtstaM punardharmasthAnam' nArI bane rahevAnu sapUrNa sthAna uSNu hoya che. 'gADhovaNIyaM- gADhopanItaM ane te sthAna nidhatta nikAcita karma dvArA nArakI jIveAne prApta thayela che, For Private And Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 375 anvayArthaH-(sayA) sadA-sarvakAlaM (kasiNaM puNa ghampaTThANa) kRtsnaM saMpUrNamapi dharmapradhAna sthAna sthitirikANAM bhavati (gADhovaNIyaM) gADhopanItaM nidhatanikAcitakarmadvArA prAptaM (atidukkhadhamma) atiduHkhadharmamatiduHkhadasvabhAvaM vartate punazca tAn (aMsu) andaSu-kumbhI vizeSeSu (pavikhapa) prakSipya teSAM (deha vihattu) dehaM vihatya-vidArya (se) tasya (sIsaM) zIrSa mastakaM (ve heNa) vedhena randhrotsAdanena (abhivAvayaMti) amitApayanti kIlayanti iti // 21 // ___TIkA-sayA' sadA 'kasiNaM' karanaM samasta meva 'camma gaM' dharmasthAnam , atitApapadhAna sthitirbhavati nArakajIvAnAm , 'gADhovaNIya gADhopanItaM nidhattanikAcitAvasthaiH karmabhinAraka jIvAnAM prAptaM bhavati / punaH kIdRzaM tatsthAnam ? tabAha ati duHkha denA hI jinakA dharma-svabhAva hai 'aMsu-andUSu' kuMbhI meM 'pakkhippa-prakSipya' DAlakara 'dehaM vihattu-dehaM vihatya' unake zarIra kA bhedana karake 'se-tasya' usakA 'sIsaM-zIrSa' mastaka meM 'veheNa -vedhena' chidra karake 'abhitAyayaMti-abhitApayanti' pIDA pahu~cAte haiM // 21 // ___ anvayArtha-nArakajIvoM kA rahane kA sampUrNa sthAna sadaiva uSNatA pradhAna hotA hai aura vaha sthAna nidhatta evaM nikAcit karmoM ke dvArA unheM prApta hotA hai / vaha svabhAva se hI atyanta duHkhaprada hai / paramAdhArmika deva nArakoM ko kuMbhI meM DAlakara tathA mastaka meM cheda karake pIDA pahu~cAte haiM / 21 // TIkArtha--nArakajIvoM ke rahane kA sthAna sadA evaM sampUrNa uSNatA vAlA hotA hai| unheM nidhatta evaM nikAcitta avasthA ko prApta karmoM 'atidukkhadhamma-atiduHkhadharmam' mati padhAre du:ma he remanI dharma-25bhAva cha 'aMdUsu-andUSu' mAvizeSamA pavikhappa-prakSipya' naimAna 'dehaM vihanu-dehaM vihatya' tabhanA zarI22 leTIna 'se-tasya' temanu 'sIsaM-zIrSa' mAthAma 'heNa vaidhena' AyurIna 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pI31 pAyA cha. // 21 // sUtrArtha -nArakone jyAM rahevAnuM hoya che te saMpUrNa sthAna sadA uSNatAvALuM hoya che, temane nidhatta ane nikAcita karmo dvArA te rathAnanI prApti thAya che te sthAna svAbhAvika rIte ja atyanta dukhaprada che. tyAM utpanna thayelA nArakone zarIrane kaMda nAmanI kuMbhamAM nAkhI daIne tathA temanA mastakane vI dhI paramAdhArmika asure temane khUba ja yAtanAo Ape che. 21 TIkAI-nArakene rahevAnuM saMpUrNa sthAna sadA uNa hoya che, nitta ane nikAcita avasthAnA sadUbhAvavALAM karmone kAraNe temane A sthAna For Private And Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 376 sUtrakRtAGgasUtre 'atidukkhadhammaM' atiduHkhadharmam atIva duHkhamasAtAvedanIyaM dharmaH svabhAvo yasya tathAbhUtaM varttate / tAdRzasthAne sthitaM nArakajIvaM 'aMdUsa' adaSu kumbhIvi zeSeSu 'pavitra' prakSipya dehaM vihantu' dehaM vihatya vidArya sIsa' zIrSa-mastavam / 'se' tasya nArakajIvasya 'vega' vedhena chidrotpAdanena / 'abhitAvayati' abhi sApayanti, sarvataH saMtApayanti / nArakajIvAnAM sthAnaM sarvadevAtyuSNaM bhavati, tarasthAnaM tIvratIvratara tIvratama pariNAmakRta cikaNakarmaNA jIvana prAptaM bhavati / tasthAnamatIva duHkhada thi, yatra sthAne nArakijIvAnAM sarvAgAni prabhidya tatra kIlakaM nikSipya saMtApayanti paramAdhArmikA nArakajI rAn iti bhAvaH ||21|| " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke kAraNa usa sthAna kI prApti hotI hai / vaha sthAna punaH kisa prakAra kA hai, so kahate haiM, vaha atyanta duHkhamaya svabhAva vAlA hai arthAt svabhAvataH usa sthAna ko prApta karane se asahya duHkha utpanna hotA hai / aise sthAna meM nArakoM ko rahanA paDatA hai / paramAdhArmika asura nArakiyoM ke zarIra ko beDiyoM meM DAlakara tathA mastaka meM chidra karake ghora saMtApa pahuMcAte haiM / Azaya yaha hai-nArakajI kA sthAna sadaiva atyanta uSNa rahatA hai / tIvra, tIvratara aura tIvratama pariNAmoM ke dvArA upArjita kiye hue cikane karmoM se usa sthAna kI prApti hotI hai / yahI atyanta duHkhadAyI hai / usa sthAna meM nArakiyoM ke saba aMgoM ko bhedana karake tathA kIla ThoMkakara paramAdhArmika deva nAraka jIvoM ko ghora santApa dete haiM ||21 // prApta thayu hoya che. te sthAnanu vizeSa varNana karatA sUtrakAra kahe che kete atyaMta du:khaprada svabhAvavALu' che, eTale ke A sthAnamAM utpanna thanArA jIvAne svAbhAvika rIte ja asahya du:khAne! anubhava karave paDe che. tyAM paramAdhArmi ka devatAe nArako para bhUkha 4 atyAcAra gujAre che. tee temanA zarIrane bhImAM nAkhIne tathA temanA mastakamAM chidra pADIne temane dAruNa duHkhane anubhava karAve che. A kathananA bhAvArtha e che ke nArakeTanAM nivAsthAna sadA atyanta uSNa rahe che. tIvra, tIvratara ane tIvratama pariNAmA dvArA upArjita karAcelAM cIkaNAM karmone lIdhe A sthAnamAM temanI utpatti thatI haiAya che. A sthAna atizaya duHkhadAyI che. te sthAnamAM utpanna thayelA nArakAne kubhImAM nAkhIne temanA mastaka Adi 'gemAM khIlA ThokIne paramAdhArmika asurA temane ghAra satApano anubhava karAve che. rA For Private And Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanAnirUpaNam 377 mUlam-chiMdati bAlassa khureNa nakaM, uThe vi chidaMti duvevi knnnne| jibbhaM viNikassa vihasthimittaM tikhAhiM sUlohi'mitAvayaMti // 22 // chAyA-chindanti vAlasya kSureNa nAsikAmoSThau api chindanti dvAvapi kreN| niAM niniSkAsya vitastimAtrA tIkSNAbhiH zUlAbhirabhitApayanti // 22 // anvayArthaH--(bAlassa) vAlasya nirvivekino nArakasya (nakka) nAsikA (uhe vi) oSThau api (khureNa) kSureNa diti) chindanti-katayanti tathA (duve vi kaNNe) dvAvapi kaNoM (chidaMti) chindanti (vihasthimitta) vitastimitAM vitastimAtrAM (jinbha) jihvAM (vibhikAsa) ciniSkAsya (tivavAhi mUlAhi) tIkSNAbhiH zulAbhiH (abhitAyaMti) abhitApayanti vedhayaMti iti // 22 // zabdArtha-- bAlassa-bAlasya' vivekarahita nArakijIva kI 'nakkaMnAsikA nAlikA ko 'udvevi-auSTho api' aura oSTha ko bhI 'khureNakSureNa' asture se chidaMti-chindanti' kATate haiM tathA 'duve vi kaNNechAvapi ko donoM kAna bhI chidaMti-chindanti' kATa lete haiM 'vihatthimittaM-vinastimitA' ritasita mAtra 'jinbha-jihAM jIbha ko 'viNikasma-viniSkAsya' bAhara khIMcakara 'tikkhAhiM sUlAhi-tIkSNAbhiH zulAbhiH' tIkSNa dhAra vAle zUla se 'abhitAvati-abhitApayanti' pIr3ita karate haiM // 22 // anvayArtha-narakarAla ajJAna nAraka kI nAka kATa lete haiM, hoThoM ko kATa lete haiM aura donoM kAnoM ko bhI kATa lete haiN| eka beta lambI jIbha bAhara nikAlakara tIkSNa zUloM se use vIMdha kara pIDA dete haiM // 22 // wale --- bAlasa-bAlasya' vihita na vAnI 'naka-nAsiko' nAsika (nA) 'une vi-oSThau api sane 82 55 'khureNa-kSureNa' bharatarAthI 'chidaMti-hindanti' // cha tathA 'duvevi kaNNe-dvAvapi kau~' ne jAna 5 'chi daMti-chindanti' 5o cha 'vihatthimittaM-vitastimAtrAM' vitarita mAtra arthAt savata resI 'jinbha-jihvAM' 2 'viNikkasva-viniSkAsya' mahAra meyAne tikkhAhi sUsAhi-tIkSNAbhiH zUlAbhiH' tI dhArapANI zugayI 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pArita 42 che. / / 22 // sUvAthaM-narakapale ajJAna nArakanAM nAka kApI le che, hoTha kApI le che, ane kAna paNa kApI le che ane eka veMta lAMbI temanI jIbhane bahAra kheMcI kADhIne tINa zale (dhAradAra kAMTA jevAM zastro) vaDe vIMdhI nAkhe che. 2048 For Private And Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre TIkA--'bAlassa' bAlaya nirvivekinaH prANAtipAtAdighorakarmakAriNI jIvasya te paramAdhArmikAH teSAM pUrvaduSkRtAni smArayitvA 'naka' nAsikAm 'khureNa' tIkSNAreNa chindanti-karttayanti / tathA 'uDevi' oSThau api chindanti / tathA-'duve vi' dvAvapi / 'kaNNe' kau~ chindanti / tathA-'vihatthimitta' vitastimAtrA-vitastipramANAm 'jinbha' jihvAm 'viNikkarasa' viniSkAsya hastena bahirAnIya 'tikkhAhi tIkSNAbhiH 'mulAhi' zUlAbhiH tadAkhyA'stravizeSaH Avidhya / 'abhitAvati' abhitApayanti-jihvAM zUlAdibhirve dhayitvA atizayena pIDAmuspAdayanti, iti bhAvaH // 22 // mUlam-te tippamANA talasaMpuDaMva, roiMdiyaM tatha theNaMti baalaa| gailaMti te soNiyapUyamaMsaM, paMjoiyA khAra piddhiyNgaa||23|| chAyA--te tipyamAnAstAlasaMpuTA itra rAtridivaM tatra stananti bAlAH / galanti te zoNitapUyamAMsa prayotitAH kSArapadigdhAGgAH // 23 // TIkArtha--prANAtipAta Adi ghora karma karane vAle usa ajJAna nAraka ko, paramAdhArmika usake pUrvapApoM kA smaraNa dilAkara tIkhe chure se nAka kATa lete haiM, donoM oSTha kATa DAlate haiM aura donoM kAna bhI kATa DAlate haiM / tathA eka vAlista (veta bhara) jIbha mukha se bAhara nikAla kara tIkSNa zUloM se vedha karake atizaya pIDA dete haiM // 22 // zabdArtha--'tippamANA-tipyamAnAH' jinake aMgoM se rudhira Tapaka rahA hai aise 'te-te' ve nAraka 'thAlA-yAlAH' ajJAnI 'talasaMpuDaMva-tAlasaMpuTA iva' sUkhe tAla ke patte ke samAna 'rAiMdiyaM-rAtriMdivam' rAta TIkArya-prANAtipAta Adi ghera karmo karanAra che tyAM utpanna thAya che. tyAM temanI kevI dazA thAya che tenuM sUtrakAra varNana kare che-paramAdhAmike temanAM pUrvakRta pApanuM temane smaraNa karAvIne tIkSNa charI vaDe temanAM nAka kApI nAkhe che, bane cheTha ane banne kAna paNa kApI nAkhe che, tathA temanI eka veMta ja mane moDhAmAMthI bahAra kheMcI kADhIne temAM tIkSaNa zaLe athavA khIlAo le kI de che. A prakAranI asahya pIDAo temane tyAM sahana karavI paDe che. mArA ___ 4-'tippamANA-tipyamAnAH' manA mAthI khoDa 254ii raghucha sevA 'te-te' te nA24 'vAlA-vAlAH' ajJAnI 'talasaMpuDaMga-ta lasaMpuTA iva' vAyuthA 6.veda sU4 tAsanA pAnA samAna rAiMdiyaM-rAnindivam' rAta, hina-'tattha-tatra' For Private And Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 379 anvayArtha:-tippamANA) tipyamAnAH zoNitaM kSarantaH (te) te nArakAH, (bAlA) bAlAH-ajJAninaH (talasaMpuDaM va) tAlasaMpuTA itra pAneritazuSkatAlapatrasaMcayA iva (rAidiyaM) rAtriMdivam (tattha) tatra narake (thaNaMti) stananti dIrghavisvaramAkrandanti (pajjoiyA) prayotitAH vahninA jvalitAH (khArapayaddhiyaMgA) kSArapradigdhAMgA:-kSAraliptAGgAH (soNiyapUyamasaM) zoNitapUtimAMsa (galaMti) galanti vAkyantIti // 23 // TIkA-tippamANA' tipyamAnAH-svAGgabhyaH zoNitamunirantaH bahiniHsArayantaH 'te' te nArakAH 'bAlA' bAlAH-ajJAninazchinnanAsikauSThajihvAkarNAH / 'talava dina 'tattha-tatra' usa naraka meM 'dhaNaMti-stanaMni' rote rahate haiM 'pajjo. iyA-pradyotitAH' Aga meM jalAye jAte hue 'khArapayaddhiyaMgA-kSArapradigdhAMgAH' tathA aMgo meM khAra lagAye hue 'soNiyapUyamaMsaM-zoNita pUyamAMsaM' rakta, pIva, aura mAMsa 'galaMti-galanti' apane aMgoM se girAte rahate haiM // 23 // ___ anvayArtha--rudhira (loI) bahAte hue ajJAna nAraka jIva padhana ke calane se sUkhe hue tADa ke pattoM kI rAzi ke samAna rAta dina naraka meM ucca svara se Akrandana karate rahate haiM / ve agni se jalA diye jAte haiM aura phira unake aMga aMga para kSAra chiDaka diyA jAtA hai| unake zarIra se rudhira (loI) aura saDA mAMsa jharatA rahatA hai||23| TIkArtha--apane aMgoM se rudhira bAhara nikAlate hue ve ajJAnI nArakI jinakI nAka, oSTha jIbha kaTI huI hai, sukhe hue tAla ke pattoM tana24mA 'thati-stanaMti' sht| 2 cha. 'pajjoiyA-pradyotitAH' mAmA matai rai 'khArapayaddhiyaMgA-kSArapradigdhAMgA.' tathA mAmA mA2 gAye 'soNiya pUyamasaM-zoNitapUyamAMsaM' 24ta, 53, bhane mAMsa 'galaMti-galanti' potAnA agothI vahevaDAvatAM rahe che. 23 sUtrArtha-jevI rIte pavananI laherathI tADanAM sUkA pAnanI rAzimAMthI khaDa, khaDa avAja thatuM rahe che, e ja pramANe paramadhArmika asure dvArA aMgenuM chedana thavAne kAraNe jemanAM aMgomAMthI lohI vahetuM hoya che evAM ajJAna nArake aharniza UMce svare AnaMda karyA kare che. temane agnimAM bALavAmAM Ave che, ane temanA aMge para tyAra bAda mIThuM bhabharAvavAmAM Ave che. temanAM zarIramAMthI sadA lehI parU ane mAMsa TapakaDyA kare che. 23 TI -52mAdhAma devatA! dvArA mana nA4, Ana, 88, Adi aMgene chedI nAkhavAmAM AvyAM che, ane te kAraNe jemanAM ane For Private And Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 sUtrakRtAGgasUtre saMpuTaM va tAlasaMpuTA iva zuSkatAlapatrANIva, 'rAIdiyaM rAtriMdivam , aharnizamiti yAvat / 'tattha' tatra narakA''vAse 'thagati' stananti tAratareNa visvaraM rudanta. stiSThanti / tathA-'pajjoiyA' pradyotitAH-bahinA adhotitAH jvalantaH / tathA'khArapaiddhiyaMgA' kSArapradigdhAGgAH kSArai laNaiH pradigdhAni atizayena pUritAni aGgAni yeSAM tathAvidhAste / 'sogiyapUyamAMsaM zoNitapUyamAMsam , svakI pazarIrAvayavebhyo 'galaMti' galanti-niSkAsayanti / tadehAta zoNitAdIni patanti iti // 23 // mUlam-jai te suMyAlohitapUyapAi bAlAgaNI teaguNA prennN| kuMbhImahaMtAhiye porasiyA samustitA lohiypuuypunnnnaa||24|| chAyA--yadi tvayA zruA lohitapUyapAcinI bAlAgnitejoguNA pareNa / kuMbhI mahatyadhikapauruSIyA samucchritA lodisapUyapUrNA // 24 // ke samAna, rAtadina usa narakAvAma meM UMce UMce svara se rudana karate rahate haiN| isake atirikta the agni se jalAye jAte haiM aura unake aMgoM para lavaNa lagA diyA jAtA hai| isa kAraNa unake zarIra ke ava. yavoM se rakta pIpa evaM mAMsa nikalatA rahatA hai // 23 // zabdArtha--'lohitapUyapAI-lohitapUmapAcinI rudhira evaM pIva ko pakAne vAlI 'bAlAgaNIteyagugA pareNaM-bAlAgnitejoguNA pareNa' nUtana agni ke tApa ke samAna jisakA guNa hai arthAt jo atyanta tApayukta hai 'mahaMtA-mahatI' bahuta baDI 'ahiyaporasiyA-adhikapauruSIyA' tathA puruSa pramANa se adhika pramANa vAlI 'lohiyapUya puNNAlohita pUyapUrNA' rakta aura pIya se bharI huI 'smussiyaa-smucchrinaa|' mAMthI rudhira TapakatuM hoya che evAM te nArake tADanAM sUkAM pAMdaDAMnI jema, rAtadina UMce svare rudana karyA kare che, temanAM aMgonuM chedana karavA uparAMta teo temane agnimAM baLe che ane temanAM dagdha aMgo para mIThuM bhabharAvIne temanI pIDAne adhika dAruNa kare che. te kAraNe temanA zarIranA avayamAMthI lehI, paru ane mAMsa TapakatuM rahe che. rakSA zA--'lohiyapUgapAI-lohitapUyapAcinI' boDI mevabhU 53ne 54. pANI 'bAlAgaNIteyaguNA pareNaM-bAlagnivejoguNA pareNa' nUtana maminA tApanA samAna banA guru arthAt re satyata tA5 yuta cha 'mahaMtA-mahatI' Or moTI 'ahiyaporasiyA-adhikapauruSIyA' tathA puruSa pramANuthI madhira, prabhAguvAjI 'lohiyapUyapuNNA -lohitapUyapUrNA' 24 bhane 53thA 12sA 'samu. For Private And Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 385 anvayArthaH--(mohitapUyapAI) lohitapUrapAcinI raktapayapAcikA kuMnI (vAlAgagItegugA pareNaM) bAlAgnitejoguNA parega-jAjalyamAnAgnitaptA prakarSaNa (pahatA) mahatI (ahiyAorasiyA) adhiaulIyA-puruSapamANAdadhikA (lohiyapUyayugA) lohitaH pUrgA (mAssipA) sAchinA-unTriAkRtiH UdhavyavasthitA (kuMbhI) kuMbhI (jai te suyA) yadi te zrutA // 24 // TokA-- punarapi sudharmasvAmI jaMbUsvAmina prati bhagavatastIrtha karasya vacanaM prakAzayati-'jAta' ityAdi / 'lohitapUyapAI' lohitapUrapAcinI raktapUyapA. cinI, lohitam apakvaM rudhiraM pUyam pAcita raktam , tadubhayaM pAcayati yA sA lohitpuuypaacinii| tathA - 'bAlAgaNI teyagugA pareNaM' vAlAgnitenoguNA pareNa bAlAgninA, vAlo nUtano'gniH tena bAlAgninA yo'bhitApaH sa eva guNo yasyAH UMcI 'kuMbhI kubhI' kummI nAmaka narakabhUmi 'jai te tupA-yadi tvayA zrutA' kadAcit tumane sunI hogI // 24 / / __ anvayArtha--rudhira aura pIpa ko pakAne vAlI, nUtana agni ke samAna guNa vAlI arthAt tIvra tApa se yukta, mahatI puruSa pramANa se bhI adhika pramANavAlI, rakta tathA pIta se paripUrNa aura UMTa kI AkRti kI UMcI rahI huI kuMbhI saMbhava hai tumane sunI ho // 24 // ___TIkArtha--sudharmA svAmI jambUsvAmI ke prani punaH bhagavAn tIrtha kara ke vacana ko prakAzita karate haiM-'jai te' ityaadi| apakva rakta lohita tathA pakA huA rakta pUSa (mavAda) kahalAtA hai| ina donoM ko jo pakAtI hai use 'lohitapUyapAcinI' kahate haiN| bAla arthAt nUtana agni ke samAna guNa vAlI jo ho use 'bAlAgnitejoguNA' kahate haiN| isa striyA-samucchUitAH' yA 'kuMbhI-kuMbhI' bhI navAjI na26bhUmI 'jai te suyAyadi tvayA zrutA' yit tame Hinii ze. // 24 // sUtrArtha-rudhira ane parune pakAvanArI, nUtana agni jevA tejavI guNavALI eTale ke tIvra tApathI yukta, ghaNI meTI-puruSa pramANa karatAM paNa adhika pramANavALI, rakta ane paruthI paripUrNa ane UMTanA jevA AkAravALI, cA evA kuMbhI nAmanA narakanI vAta to kAca tame sAMbhaLI haze 24 TIkArya-sudharmA svAmI jabUsvAmInI samakSa mahAvIra prabhunAM vacane prakaTa 12tA yA pramANe I cha-'jai' 16---555 tana soDita' kahe che tathA pakava raktane "paNa" kahe che. A bannene je pakAve che tene lihitapyapAcinI' kahe che. bAla agni (nUtana agninA) jevA tejasvI avAja DAya cha, tene 'zalAgnitejoguNA' che. sadI mAsAbhinAyA For Private And Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre sA bAlAgnite jogunnaa| 'parega' pareNa-prakarSe ga atizayena taptetyarthaH / punaH kathaM bhUtA kuMbhI ? tatrAha-'mahaMtA' mahatI atizayena bRhatarA / 'ahiyaporasiyA' adhikapauruSIyA-puruSapamANato'dhikA / 'samussiyA' samucchritA, uSTri kAkRtiH UrcavyavasthitA / 'lohiyapUyapuNNA' lohitapUyapUrNA-raktapUyAbhyAM pUrNA vyAptA / evaMbhUtA kuMbhI / 'jaI' yadi 'te' yayA 'suyA' zrutA-AkarNitA bhavet / etAdRzaH kumbhInAma narakaH yuSmAbhiH zrutaH tatreme pApakAriNo gacchantIti saMbandhaH // 24 // mUlam-pakkhippa tAsu payayaMti bAle, adRssare te kaluNaM rsNte| tahAiyA te teu taMva tattaM, pajijamANA'ssara rasaMti // 25 // chAyA-prakSipya tAsu pazcaMti bAlAna ArtasvarAn vAn karuNaM rstH| tRSNAritAste traputAmratapta pAyyamAnA ArtasvaraM rasanti // 25 // pAlAgni ke samAna atyanta tIvra saMtApa se yukta, bahuta SaDI, puruSa pramANa se bhI adhika pramANa vAlI, uSTrikA jaisI AkRti vAlI UMcI sthita tathA rakta aura pIva se vyApta kuMbhI yadi tumane sunI ho| usa kuMbhI meM ve pApakArI nAraka jAkara utpanna hote haiM // 24 // 'pakkhippa' ityAdi / zabdArtha--'tAplu-tAlu' rakta aura pIva se bharI huI usa kumbhI meM 'bAle-bAlAn' ajJAnI 'assare-Ata:varAn' ArtanAda karate hue 'karuNaM rasaMte-karuNaM rasataH' evaM karuNa-dIna svara se rudana karate hae nArakI jIvoM ko 'pakvipa-prakSipya' usameM DAlakara piyayaMtiprapacanti 'narakapAla pakAte haiM 'tnnhaayaa-tussnnaarditaa|' pyAsa se vyA. guNavALI atyaMta tIvra saMtApathI yukta, ghaNuM ja me TI-puruSapramANu karatAM paNa adhika pramANavALI, uSTrikA (UMTa) nA jevA AkAravALI, UMcI sthita lehI ane pa0thI vyAsa kuMbhInI vAta te tame kadAca sAMbhaLI haze. te pApakArI nArake te kuMbhamAM jaIne utpanna thAya che. 24 ___ 'pakkhiH ' yA zA-'tAsu-tAsu' 241 mane 53thA marenI te bhImA 'bAlebAla ne ajJAnI 'aTTAlare-AttasarAn' bhAta nA 42ai 'karuNaM rasaMte-karuNaM rasataH' sam 435-11 212thI 2711 // 24ii yAne 'pakkhippa-prakSipya' tawi Hin2 'payayaMti-pracanta' na24553 53 cha 'taNhAyA-tRSNArditAH' tarathI For Private And Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthaghodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 383 anvayArthaH--(tAsu) tAmu-kummISu (bAche) bAlAn (aTTassare) ArtasvarAn (kaluNaM rasaMte) karuNaM-dInaM rasataH rodanaM kurvataH (pavikhappa) pakSipya (payayaMti) apacaMti paramAdhArmikAH (taNDAiza) kRSNArditAH-pipAsAkulitAH (te) te nArakAH (nautaMvatatta) traputAmrataptaM (jjijjamANA) pAyyamAnAH (TTassara) Ata svaraM yathA syAt tathA (rasaMti) rasanti-AkrandanaM kurvantIti / 25 / / TIkA-'tAmu' tAsu kumbhISu raktapurapUritAsu 'bAle' bAlAn pApakAriNaH / 'aTTasare' ArtasvarAn atidInaM nAdaM kurvataH / tathA-'valuga' karuNam / 'rasaMte' rasataH karuNasvaraM kurvato'tidInAn jIvAn 'pavikhappa' kSipya, tAsu kumbhISu kula' 'te-te' ve nArakI jIva narakapAloM ke dvArA 'tautaMtratattaM-pu. tAmratapta' garama sIsA aura tAMbA 'pajijamANA-pAyyamAnAH' pilAye jAte huye 'ahassaraM-Arta svaraM' Artasvara se 'rasaMti-rasanti' rudana karate haiM // 25 // __ anvayArtha-una kuMbhiyoM meM una ajJAnI, Arta svara vAle tathA karuNa krandana karane vAle nAraka jIvoM ko paTakakara narakapAla pakAte haiM / tathA pyAsa se pIDita una nArakoM ko ta pAyA huA rAMgA aura tAMbA pilAyA jAtA hai to ve Atasvara se Akrandana karate haiM-dhurI taraha cIkhate haiM // 25 // TIkArtha-rakta aura pIva se paripUrNa una kubhiyoM meM una pApI, atyanta Artasvara se cillAne vAle tathA karuNa AvAja karane vAle atIva dIna nArakoM ko paTakakara paramAdhArmika pakAte haiM / jaise upalate vyANa tete' te 24ii 01 24Asana dvArA 'tautaMtratattaM-traputAmrataptaM' garama sAsu mana taie 'pajijajjamANA-pAyyamAnAH' pI51vAmAM mAtA 'aTTarasaraM-ArtasvaraM' Atta12thI 'rasaMti-rasanti' 23 cha. // 25 // sUtrArtha-narakapAle te kuMbhIomAM te ajJAna nArakene baLajabarIthI pachADIne pakAve che. tyAre teo A svare karuNa AkaMda kare che. tathA tarasathI pIDAtA te nArakene garamA garama sIsA tathA tAMbAne rasa pIvarAvavAmAM Ave che. A dukha sahana na thaI zakavAne kAraNe te nArako ArtA svare AkaMda kare che. bhayaMkara cIse pADe che paNa TIkAI---rudhira ane paruthI paripUrNa te kuMbhIomAM te pApI, atyanta A svare cIse pADatA, karuNAjanaka avAje rudana karatAM, te atizaya dIna nArakene paramadhArmika paTakIne pakAve che. jevI rIte ukaLatA telanI For Private And Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre abhinavavakSipadIptA'tigahanAsu pApakarSakAriNaH pAtayitya 'payayaMti' prapacanti yathA-taptatailapUritakTAhe zAkaM prakSipetastatazcAlana kurvan pAcapati tadvat kaTAhakalpakummA bAlAn itastataH cAlanena te paramAdhArmikAH pAcayanti / tatra pAkaduH ghamanubhavantaste bAlAH kiM kurvanti tatrAha-'taNhAiyA' tRSNArditAH vRSNayA jalAnecyA poDi sAite bAgaH paramAdhArSikaiH 'ta utaM stattaM' aputAmrataptam , tRSNayA''ku lenAste sadA jalaM pAvanti, sadA te narakapAlAstAna bhoH ? madyante'nIva ziyamAmIna piva ivAnI nadamiti smArarivA-ra aputAmram / 'pabjinamANA pApamAnAste nArakAH / 'bhare AsvaraM rasanti, vilakSaNaduvA'nubhavanena duHkhitAH Asana pada. idAnIM tatra tAmra bAnena mutarAM saa'tishye| duHkhitAH santaH ArtanAda kurvantIti // 25 // hue taila se pUrila kaDhAI meM zAka DAlakara aura idhara se udhara tathA udhara se idhara hilA DulAkara pakAyA jAtA hai, usI prakAra kaDhAI ke samAna kuMbhI meM una pApI jIvoM ko idhara udhara hilAkara paramAdharmika pakAte haiM / pakAne ke duHkha kA anubhava karate hue ve ajJAnI kyA karate haiM, so kahate haiM-pyAsa se pIDita hokara jara ve jala kI prArthanA karate haiM, taba narakapAla unheM kahate haiM-'are tujhe madirA bahuta priya thI, le aba yaha po, isa prakAra smaraNa dilAkara ubalatA huA gaMgA aura tathA pilAte hai / taba ve atIva Atambara se cillAte haiN| rila kSaNa prakAra ke du.kha kA anumA karake ve becAre pahale hI duHkhI the, aba tapA huA gaMgA aura zIzA pilAne se ve svabhAvataH aura adhika duHkhI hote haiM aura ArtanAda karate haiM // 25 // kaDAImAM zAkane nAkhIne tAvethA vaDe halAvavAmAM Ave che, e ja pramANe te kuMbhIomAM te nArakone nAkhIne tathA temane Ama tema pheravI pheravInezAkanI jema halAvIne-pakAvavA mAM Ave che. A prakAre jayAre temane pakAvavAmAM Ave che tyAre temane asahya pIDA thAya che ane tarasane kAraNe temanAM kaTha sUkAI jAya che, teo pAne mATe kAlAvAlA kare che tyAre narakapale temane che-', tamane mahipAna dha piya tu, to ve mA 2sanu pAna kare !' A pramANe temanA pUrvajanmanA du nuM temane smaraNa karAvIne teo temane tAMbA ane sIsAne ukaLate rasa pivarAve che, tyAre teo ArtAsvare cIsa pADavA lAge che. kuMbhImAM pakAvAyA hovAne kAraNe tee asahya pIDAne anubhava karI hyA hatA, temAM vaLI garamA garama sIsA ane tAMbAnA rasanuM parANe pAna karavuM paDe che, te kAraNe temanA duHkhanI mAtrA svAbhAvika rIte ja khUba vadhI jAya che, tethI ArtanAda kare che. 25 For Private And Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam .. 385 mUlam--appeNa appaM iha vacaittA bhavAhame pudhvasate sahasse / / ciTThati tatthA bahukUrakammA, jahA kaDaM kamma tehaasibhaa|26| chAyA--AtmanAtmAnamiha vaMcayitvA bhavAdhamAn pUrvazatasahasrazaH / __ tiSThanti tatra bahukrUrakarmANo yathAkRtaM karma tathA'sya bhAraH // 26 // anvayArthaH--(iha) ihaloke (appeNa) AtmanA svenaiva (appa) AtmAnaM svaM (paMcAttA) cayitvA (puvasate sahasse) pUrva zatasahasrazaH (bhavAhame) bhavAdhamAt massyabandhalubdhakabhavAn prApya / (bahukUrakammA) bahukrUrakarmANaH (tasya) tatra narake 'appeNa' ityaadi| zabdArtha-'iha-daha' isa manuSya bhava meM 'appeNa-AtmanA' apane Apa hI 'appaM-AtmAnam' apane ko 'vaMcahattA-paMcayitvA' vaMcita karake 'punasate sahasse-pUrva zatasahasrazaH' pUrvajanma meM saikaDo aura hajAroM bAra 'bhavAhame-bhavAdhamAna' lubdhaka Adi adhama bhavoM ko prApta karake 'bahukUrakammA-bahukarakarmANaH' bahurakarmI jIva 'tattha-tantra' usa naraka meM 'ciTuMti-tiSThanti' rahate haiM 'jahAkaDaM kamma-yathAkRtaM karma pUrva janma meM jaisA karma jisane kiyA hai 'tahAsi bhAre-tathA'sya bhAraH' usake anusAra hI use duHkha prApta hotA hai / 26 // ___ annayA-- isa manuSyabhava meM athavA manuSya loka meM jo apane Apa kI vaMcanA (ThaganA) karate haiM, ve pahale saikar3oM aura hajAroM pAra lubdhaka (zikArI) Adi ke adhama bhavoM ko prApta karate haiM, phira ve 'appeNaM' tyAha zArtha:--'iha-iha' 0 manuSyasabhA 'appeNa-AtmanA' pAte 'appaM-- AtmAnam' pAtAne 'vacaittA--vayitvA' itarIna 'puvvasate sahasse-pUrva zatamahasrazaH' pUnamamA se13. ane gre| 1.2 'bhavAhame-bhavAdhamAt' dudha vagere mamalane prApta zara bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' pahu42 bhI. 71 'tattha-tatra' me na24mA 'ciTuMti-tiSThati' 29 . 'jahA kaDaM kAma* yathAkRtaM karma' pUrvamamA bhane yA cha. 'tahAsi bhAre-tathA'sya bhAra' / anusAra tena prApta thAya che. // 26 // sUtrArtha-A manuSyabhavamAM athavA A lekamAM jeo AtmavaMcanA (potAnA AtmAne chetaravAnI pravRtti) kare che teo pahelAM te kahe athavA hajAro vAra zikArI Adi adhama cha rUpe utpanna thAya che. tyAra sU0 49 For Private And Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --- --- * sUtrakRtAGgasUtre (ciTThati) tiSThanti-pUrvajanmani (jahA kaDaM kamma) yathAkRtaM karma (tahAsi bhAre) tathA'sya bhAraH pUrvajanmani yathA karma kRtaM tadanurUpegaivAtra phalamanubhavantIti // 26 / / - TIkA-'iha' iha-asminneva manuSyamave yaH 'appeNa' AtmanA svenaiva paravaMcanAdivyApAramavRttena svata eva svasya / 'appaM' AtmAnam paramArthato 'vaMcaittA' baMyitvA pratArya, alpamukhAya parAnapahatya tajjinitasukhena AtmAnaM prtaary| 'bhavAhame' bhavAdhame bhavAnAM bahuja-manAM madhye ye'dhamAH bhavAH iti bhavAdhamAH matsyapaMdhAlubdhakAdInAM bhavAH vyatItajanmasu / 'pusate saharase' pUrvasmin zatasahasrazaH-samyaganubhUya, sahasrazo lubdhakAyadhamabhavAn paapy| 'bahukUrakammA bahukrUrakamaNiH anekapakArakahiMsAdi svruupaa'tiktthinkrmkaarinnH| 'tattha' tatra dAruNe duHkhabahule narakAvAse 'ciTuMti' tiSThanti, prabhUtakAlaM yAvat / tAdRza narakavAse karakarmI naraka meM utpanna hote haiN| jisane pUrva janma meM jaisA karma kiyA hai, use tadanurUpa hI phala bhoganA paDatA hai // 26 // TIkArtha--isa manuSyabhaba meM jo dUsaroM ko vaMcita karate-Thagate haiM, vastutaH ve apane Apako hI vaMcita karate haiM / apane thoDe se sukha ke liye jo dUsaroM kA ghAta karatA hai, vaha hiMsAjanita sukha se apane ko hI ThagatA hai| aise prANI bahuta janmoM meM jo macchImAra vyAgha Adi ke adhama bhava hai, unameM saikaDoM-hajAroM bAra janma lekara aura "aneka prakAra ke hiMsA Adi kA karma karake usa duHkhapracura dAruNa naraka meM utpanna hote haiN| ve vahAM lambe kAla taka nivAsa karate haiN| isa prakAra ke narakAvAsa meM dIghakAla paryanta sthita rahane kA kyA kAraNa hai, so prakaTa karate haiM-pUrvajanmoM meM jisane jaise adhyavasAya se adhama bAda te dUra karma karanArA jIvo narakagatimAM utpanna thAya che. jemaNe pUrvajanmamAM jevAM karma karyA hoya, temaNe tene anurUpa phaLa bhogavavuM ja paDe che. rahA TIkArya-A manuSyabhavamAM je mANasa bIjAne Thage che, te kharI rIte te pitAnA AtmAnI ja vaMcanA kare che, eTale ke pitAnI jAtane chetarato heya che. pitAne thoDA sukhanI prApti thAya te mATe jeo bIjA ne vAta kare che, teo hiMsAjaDita sukha dvArA pitAnA AtmAne ja chetare che. kAraNa ke kSaNika sukhane mATe temanA dvArA je prANAtipAta Adi pApakarmo sevAya che, tene pariNAme temane narakagatinAM dube dIrghakALa sudhI sahana karavA paDe che. evA ja mAchImAra, pAradhI, zikArI Adi adhama bhavomAM seMkaDe athavA hajAre vAra janma laIne hiMsA Adi krUra kamenuM sevana For Private And Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam va aasaara tral kAraNamAha- 'jahA kaDaM kamma tahAsi bhAre' iti / pUrvajanmasu 'jahA' yathA yena adhyavasAyena adhamam amAtyadhamAdinA 'kaDaM kamma' kRtaM karmakRtAni saMgaditAni jIvahiMmAdIni / 'kasna' karmANi 'vaha' tena tenaiva rUpeNa 'si' tasya nArakIyajantoH 'bhAre' bhArAH vedanAH prAdurbhavanti svataH paratA ubhayato vA / tathAhi pUrvajanmani parakIyamAMsamakSakA narakasthita svamAMsAnyevA 'gninA pratApya bhakSayanti / mAMsarasapAyino nijapUrudhirANi tatrapUNi pAyante / tathA matsyaghAtaka lubdhakAdayastathaiva chindyante, bhidyante narakAvAse / tathA'nRtabhASiNAmanRtabhASaNaM smAravilA jihvA chidyante / paradravyApahAriNA maMgAni ati- abhrama bhAva se jIvahiMsA Adi karma kiye haiM usake liye ve usI rUpa meM bhAra banate haiM arthAt vedanA utpanna karate haiN| ve bedanAe~ koI svataH arthAt apane Apa se, koI para ke nimitta se aura koI donoM ke nimitta se hotI haiM / jaise jinhoMne pUrvajanma meM mAMsabhakSaNa kiyA hai, unheM naraka meM apanA nijakA agni meM pakAyA huA mAMsa khilAyA jAtA hai| jo mAMsa ke rasa ko pIne vAle the unheM apanA pIva aura rudhira tathA ubalatA huA zIzA pilAyA jAtA hai / naraka meM gaye hue macchImAra aura vyAdha Adi usI prakAra chede bhede jAte haiM jisaprakAra unhoMne pUrvajanma meM chedana - bhedana kiyA hotA hai| jo pUrvajanma meM mithyAbhASI hote haiM, mithyAbhASaNa kA smaraNa karavAkara unakI jihA kA chedana karIne du:khapracura dAruNa narakamAM utpanna thAya che. teme tyAM ghaNu lAMkhA kALa sudhI nivAsa kare che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke temane zA kAraNe te narakamAM dIkALa sudhI rahevu' paDe che. pUrvajanmamAM jeNe jevA adhyavasAyathI-adhama athavA ati adhama bhAvathI-jIvahi MsA Adi kama karyo hoya che, temane te krameAMnA bhAra eja rUpe vahana karavA paDe che eTale ke te karmo ja temanI vedanAne anubhava karAvavAmAM kAraNabhUta bane che. te veDhanAemAMnI kAi svataH (peAtAnA nimi ttane lIdhe), keAI paranA nimittane lIdhe ane kAI bannenA (stra ane paranA) nimittane lIdhe bhAgatravI paDe che. jemake jemaNe pUjanmamAM mAMsanuM bhakSaNu karyuM hoya che, tene peAtAnuM ja agnimAM pakAveluM' mAMsa khavarAvavAmAM Ave che, jee mAMsanA rasanuM pAna karatA hatA, temane temanu peAtAnu rudhira, paruM tathA ukaLatA sIsA ane tAMbAne rasa pivarAvavAmAM Ave che. mAchImAra ane vyAdhanA bhavamAM jIvAe je prakAre jIvAnu chedana-lena karyu" hAya che For Private And Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra hiyante / paradArikANAM vRSaNocchedaH kriyante / tathA mahAparigrahAraMbhavatAM krodhamAyAmAnalobhinAM ca krodhAdi kArya smArayitvA tAdRzameva duHkhmutpaadyte| tasmAt satyayuktam-yathAvRttaM karma tAdRg eva tatkarmavipAkA''pAdito bhAraH iti // 26 // mUlam-samajiNittA kelasaM aNajA IThehi kaMtehi ya vipphnnaa| te debhigaMdhe kasiNeyaphAse kammovagA kuNime AvasaMti tibemi // 27 // - chAyA-samaya kaluSamanAyo iSTaiH kAntaizca viphiinaaH| ... te durabhigandhe kRtsne ca sparza karmopagAH kuNime Avasanti / iti bravImi // 27 // bhedana kiyA jAtA hai / parakIya dravya kA apaharaNa karane vAloM ke aMga kATe jAte haiM / parastrIgAmiyoM ke aNDakoSa ukhADa liye jAte haiN| mahAraMbha aura mahAparigraha vAloM ko tathA krodha, mAna, mAyA aura lobha karane vAloM ko unake doSoM kA smaraNa karavAkara unhIM ke anu rUpa duHkha utpanna kiye jAte haiM / ataeva ThIka hI kahA hai ki jaisA karma kiyA gayA hai, tadanurUpa hI usa karma ke vipAka se utpanna bhAra (kaSTa) sahana karanA paDatA hai // 26 // _ 'samajjiNittA' ityAdi / __zabdArtha-'aNajjA-anAryA.' prANAtipAta Adi krUra karma karane vAle anArya puruSa 'kalasaM-kaluSam' pApa ko 'samanjiNittA-samajya' upA. eja prakAre nArakanA bhAvamAM temanAM zarIranuM chedana-bhedana karavAmAM Ave che. je jIvoe pUrvabhavamAM mRSAvAdanuM sevana karyuM hoya che, temane paramadhArmika asuro te mRSAvAdanuM smaraNa karAvIne temanI jIbha kApI nAkhe che. pArakAM dravyana. apaharaNa karanArA jIvonAM aMgo kApI nAkhavAmAM Ave che. parI sAthe kAmabhegenuM sevana karanAra jenA aMDakoSa kheMcI kADhavAmAM Ave che. mahAraMbha, mahAparigraha, krodha, mAna, mAyA ane lebha karanArA ne temanA rAnuM smaraNa karAvIne te dene anurUpa yAtanAo ApavAmAM Ave che, tethI ja sUtrakAre A prakAranuM je kathana karyuM che, te yathArtha ja che-je jIve jevA karma karyA hoya, tene anurUpa-te karmanA vipAka janita-bhAra (kaccha) tene sahana karavo ja paDe che. eTale ke karelAM karmonAM phaLa dareka jIve avazya leAga 1 5 che. // 26 // 'samajjiNitA' tyAhi... sAtha-'aNajjA-anAryAH' prAyatipAta ko3 2 4 421|1aannaa MnA puruSa 'kalusaM-kaluSam' pApane 'samajiNittA-samajya' S zane For Private And Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 389 anvayArtha:--(aNajjA) anAryAH prANAtipAtAdikarmakAriNaH (kalusa) kaluSaM pApaM (samajiNittA) samAzubhakarmopacayaM kRtvA (iTehi kaMtehi ya vippahaNA) iSTaiH kAntazca vipahInAH-kamanIyazabdAdiviSayaivipramu kAH (dunmigaMdhe) durabhigandhe 'kasiNe ya phAse' kRtsne ca sparza atyantAzubhasparzayukte (kuNime) kuNime-mAMsarudhirAdipUrNe narake 'kammovagA' karmopagAH-karmAdhInAH (ArasaMti) Avasanti-yAvadAyustAvattiSThantIti // 27 // TIkA--'aNajjA' anAryAH prANAtipAtAghazubhakarmakAritvAtte anAryAH krUrakarma kAriNaH . purussaaH| hiMsA'nRtamApagasteyAdibhirAzrayadvArIH 'kalusaM' rjana karake 'iTehi kaMtehi ya vippahUNA-iSTaH kAntaizca viprahInAH' iSTa evaM priya se rahita hokara 'dunbhigaMdhe-durabhigaMdhe' durgandha se bhare 'kasiNe ya phAse-kRtsne ca sparze' atyanta azubha sparzavAle 'kuNime-kuNime mAMma aura madhira Adi se bhare hue naraka meM 'kammovagA-kArmopagA' karma ke bAvartI hokara 'AvasaMti-Avasanti' nivAsa karate haiM // 27 // ___anvayArtha--jo anArya arthAt prANAtipAta Adi heyakama karane vAle haiM, ve pApa ko upArjana karake, iSTa evaM kAnta zabdAdi viSayoM se rahita hokara durgandhayukta atyanta azubha sparza vAle tathA mAMsa rudhira Adi se paripUrNa naraka meM, karmoM ke vazIbhUta hokara Ayuparyanta rahate haiM // 27 // TIkArtha-anArya arthAt prANAtipAta Adi krUra karma karane vAle jIvahiMsA, mRSAvAda, coro Adi Azraya dAroM se pApa upArjana karake iSTa aura kAnta arthAt manojJa zamdAdi viSayoM se rahita hokara atyanta 'iTehiM katehi ya vippahUNA-iSTaH kAntaizca viprahInAH' / piyathA sahita yasa 'dubhigaMdhe-duramigaMdhe' huma yA saresa 'kaSiNe ya phAse-kRsne ca sparza atyata vAre azubha 15zANA 'kuNime-kuNime' mA bhane sohI thA lAkha 25 'kammogA-kamogAH' manA 1zavatI' 542 AvasaMtizrAvasanti' nivAsa re cha. // 27 // - sUtrArtha--anArya che eTale ke prANAtipAta Adi heya kama karanA ja pApanuM upArjana karIne, ISTa ane kata zAdi viSathI rahita, durgadhayukta atyanta azubha sparza yukta, ane mAMsa, rudhira AdithI paripUrNa narakamAM utpanna thAya che ane kRta karmone duHkha janaka vipAka tyAMnA temanA AyuSyanA antakALa paryata bhegave che. jenA TIkArtha--anArya lAke, eTale ke prANAtipAta Adi krUra kama kara nArA leke, jIvahiMsA, mRSAvAda, cerI Adi AzravadhAre mAphata pApanuM upArjana karIne narakamAM utpanna thAya che. tyAM ISTa ane kAjata (manojJa) For Private And Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 sUtrakRtAGga sUtre | kaluSaM paapm| 'samajjiNittA' samarthya - samyagrUpegA'rjayitvA 'ihehiM' iSTeH zabdAdiviSayeH 'kaMtehi' kAntezva - manobhilaSitaiH 'viSNNA' vimahInAH parityaktAH santaH 'dubhigaMdhe' durabhigandhe - atizayitA'zubhagaH dhaiH paripUrite narake / 'kasiNe' kRtsne saMpUrNe 'phAse' azubhasparze ekAntataH udvejanIye 'kuNime kammaramA kuNime karmopagAH svakarmaNA prAptAH tAdRzanArakajIvAstathoparivarNita matse krandanazabdAkule sarvA'medhye adhame narake 'AvasaMti' AvasantiAsamantAt utkRSTa strastriMzatasAgaropamANi yAvat yasyAM vA narakapRthivyAM yAvadAyuH tAvad vasanti tiSThanti / tibemi iti bravImi kathayAmIti / iti zabdaH samAptiyotakaH / bravImi tIrthakaroditavacanAni // 27 // iti zrI vizvavikhyAta jagad vallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri -- 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyAkhyAyAM" vyAkhyAyAM paMcamadhyayanasya prathamodezakaH samAptaH // 5- 1 // azubha gaMdha se paripUrNa tathA pUrNarUpa se azubha sparzale sarvathA save kara dene vAle tathA rakta pItra Adi se paripUrNa naraka meM apane karmoM ke adhIna hokara utpanna hote haiN| jaisA ki pUrva meM varNana kiyA jA cukA hai, atIva bIbhatsa cIkha cillAne kI dhvani se vyApta, saba prakAra kI azuci se adhama aise naraka meM utkRSTa tetIsa sAgaro pama kAlaparyanta rahate haiM, athavA jisa narakabhUmi meM jitanI Ayu hai utane samaya taka vahAM rahate haiM / -- 'iti' zabda uddezaka kI samApti kA sUcaka hai| 'bravImi' kA artha hai tIrthaMkara ke dvArA kathita vacanoM ko hI maiM kahatA hU~ ||27|| // pAMcave adhyayana kA pahalA uddezaka samAna // 5- 1 // zaSThAdi viSaye bhagavavA maLatA nathI, paraMtu, rakta, mAMsa, paru AdithI pirapUNa te narakamAM azubha ga dha ane azubha paza Adi duHkhadAyaka vastuone anubhava karavA paDe che, tenu varNana AgaLa karavAmAM Avyu che, peAtanA pUrvajanmanAM pApakarmanA udayathI temane narakamAM utpanna thavuM paDe che. te narakeA badhA prakAranI azucithI yukta hoya che ane tyAM nArakonA ati khImasra (bhaya'kara) a ntanAda ane AkraMde sabhaLAya che. A prakAranA narakAmAM nArakane vadhAremAM vadhAre 33 sAgaropama kALa paryanta rahevuM paDe che. athavA je narakabhUmimAM nArakAnA jeTalA AyukALa hoya che, eTalA kALa sudhI temane tyAM rahevuM paDe che. 'iti' yaha uddezaunI samAptinu' sUya che. 'bravImi' sudharmA svAbhI De che ke tIrthaMkara dvArA kathita vacananuM ja huM anukathana karI rahyo chuM. rA 1 pAMcamA adhyayananA pahele uddezaka samApta / / 5-15 For Private And Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zu. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 391 atha dvitIyodezakaH prArabhyate samAsaH prathamoddezakaH paMcamA'dhyayanasya / ataH paraM paMcamA'dhyayanIyo dvitIyoddezaka bhArabhyate / tasya cA'yaM saMbandhaH, prathame yaiH karmabhirjIva narakeTapadhante, yAdRzIM cA'vasthAM vedanAM cAnubhavanti tAni sarvANi pratipAditAni / ihA'pi viziSTataraM tadeva svarUpaM pratipAdayiSyate, ityanena saMbandhena samAyAtasya dvitIyodezakasyedamAdimaM sUtram sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati-'ahAvaraM' ityAdi / maLam-ahAvaraM sAsaMyadukkhadhammaM,'taM me parvakkhAmi jhaathennN| bAlA jahA dukaMDakammakArI, vedaMti kaimmAiM pure kaDAiM // 1 // chAyA--athAparaM zAzvataduHkhadharma taM bhavadbhayaH pravakSyAmi yAthAtathyena / ___ bAlA yathA duSkRtakarmakAriNo vedayanti karmANi purAkRtAni // 1 // dusare uddeze kA prArambha paMcama adhyayana kA prathama uddeza samApta huaa| aba dUsarA uddeza prAraMbha kiyA jAtA hai| usakA sambandha isa prakAra hai-jina karmoM se jIva narakoM meM utpanna hote haiM, vahAM jisa prakAra kI avasthA aura vedanA kA anubhava karate haiM, yaha saba prathama uddeze meM pratipAdana kiyA gayA hai| yahAM bhI kucha vizeSatA ke sAtha vahI svarUpa pratipAdita kiyA jAyagA / isa sambandha se prApta dvitIya uddezaka kA yaha prathama sUtra hai-'ahAvaraM' ityaadi| zabdArtha--'aha-atha' tatpazcAt 'sAsayadukkhadhamma-zAzvataduHkha. dharma nirantara duHkha denA hI jinakA dharma hai aise 'avaraM-aparaM' dUsare mI zAno pAra - pAMcamAM adhyayanane pahele uddezaka pUro thaze. have bIjA udezakanI zarUAta thAya che. A uddezakane pahelA uddezaka sAthe A prakArano saMbaMdha che. pahelA udezamAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke jIva kayA kane kAraNe narakamAM utpanna thAya che ane narakamAM utpanna thayelA che kevI avasthA ane vedanAne anubhava kare che. A uddezakamAM paNa eja viSayanuM vadhu vivecana karavAmAM Avaze. pahelA udezA sAthe A prakArane samaya patA bhI dezanu paDe sUtra yA pramANe che-'ahAvaraM' tyAha zahA-'aha-atha' tyA2 pachI 'sAsayadukkhadhamma-zAzvataduHkhadhama' nirata ma me renA dharma che, meva! 'avaraM-apara" clan 'ta-tam' For Private And Personal Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * 392 www.kobatirth.org sUtrakRtAtre anvayArthaH -- (a) athAnantaram ( pAsayadukkhadhammaM ) zAzvataduHkhadharmaM nityaduHkhasvabhAva (ava) aparamanyat (taM) taM narakaM (bhe) bhavate ( jahAtaheNaM) yAthAtana (patrakakhAmi) pravakSyAmi - kathayiSyAmi (jahA) yathA (dukaDa kammakArI) duSkakarmakAriNaH krUrapApakarmANaH (vAlA) bAlA - paramArthama jAmAnA: (purekaDAi ) purAkRtAni pUrvajanmopArjitAni (kammA) karmANi - jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmANi (vedaMti) vedayaMti - anubhavantIti // 1 // TIkA - aha' atha - anantaram yadeva pUrvasmin prakaraNe nirdiSTaM taccheSabhUtaM dvitIye kathayiSyAmi | 'avara' aparam 'sAsayadukkhadhammaM' zAzvataduHkhadharmam, 'taM tam' usa naraka ke viSaya meM 'bhe-bhavate' Apa ko 'jahAtaheNaM yAthAmadhyena' yathArtha rUpa se 'vakkhAmi pravakSyAmi' meM kahUMgA 'jahA yAthA' jisa prakAra 'dukkaDakammakArI - duSkRtakarmakAriNaH' pApakarma karanevAle 'bAlA - bAlAH' ajJAnI jIva purekaDAI purAkRtAni' pUrvajanma meM kiye hue 'kammA - karmANi' apane karmoM kA 'vedaMti vedayanti' vedana karate haiM arthAt bhogate haiM // 1 // 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArtha - - isake anantara nirantara duHkhamaya dUsare naraka ke viSaya meM yathArtharUpa se Apa ko khuuNgaa| pApakarma karane vAle aura paramArtha ko nahIM jAnane vAle ajJAnI jIva pUrvakRta karmoM ko jisa prakAra bhogate haiM so kahU~gA // 1 // TIkArtha-phira sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM - isake pazcAt pUrva prakaraNa meM kahane se jo zeSa raha gayA hai, use dUsare meM kahUMgA / te narazunA viSayamA 'bhe bhavate' Apane 'jahAtaheNaM yAthAtathyena' yathArtha 35thI 'pavakkhAmi - pravakSyAmi' hu' uDIza 'jahA yathA' ke prAre 'dukkaDakammakArIduSkRtakarmakAriNaH pApama' aAvAjA 'bAlA - bAlAH' ajJAnI va 'purekaDAIpurAkRtAni' pUrva4nmamA rela 'kammAI - karmANi' ghotAnA bhenu' 'vedaMti - vedayanti' vehana re che. arthAt logave che. // 1 // sUtrA--have bIjA keTalAka narakAmAM utpanna thayelA jIvAne kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, te kahevAmAM Avaze. tathA pApakarmonuM sevana karanArA, paramArthAMne nahIM jANanArA ajJAnI jIvA pUrvIkRta karmonuM phaLa kevI rIte bhAgave che, te have hu tamane kahIza. // 1 // TIkA-mAgavA uddezakamAM kuMbhIpAka naraka AdinuM varNana karavAmAM AvyuM che. have A khIjA uddezakamAM anya narakAnA svarUpanu' pratipAdana karavA mATe For Private And Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 39 // zAzvat bhavati iti zAzvataM nityaM, tAdRzaM ca tad duHkha miti zAzvatadu khaM, tadeva dharmaH svabhAvo yasya narakasya sa zAzvataduHkhadharmaH taM narakam nityaduHkhasvabhAvam, kSaNamapi sukhalezarahitam 'ta' taM-narakam / 'bhe' bhavadbhyaH , bhavantamuddizya azeSapANinivahebhyaH 'jahAta heNaM' yAthAtathyena yadyathA bhagavatA kathitaM mayA zrutaM tat tatsvarUpeNaiva, natyarthavAdAdirUpeNa 'patraka vAmi' pravakSyAmi kathayiSyAmi, 'jahA' yathA yena prakAreNa 'dukaDakambhakArI' duSkRtakarmakAriNaH-duSTaM kRtamiti duSka tam-prANAtipAtAdirUpaghorakarma tAzakarmakattuMzIlaM yeSAM te duSkRtakakAriNaH / evaMbhUtA (bAlA) bAlA: paramArthamajAnAnAH viSayasukhAbhilASiNo vivekavikalAH (purAkaDAI) purAkRtAni pUrva bhayopAmitAni' (kammAI) karmANi jJAnAvaraNIyA dhazubhAni 'vedaMti' (jahA) yathA (vedaMti) vedayanti narake, tathA te'I kathayAmi, iti / / 1 / jisa naraka meM nirantara duHkha bhoganA paDatA hai, kabhI kSaNa bhara ke liye bhI sukha kA anubhava nahIM hotA, aise naraka kA svarUpa he jambU ! tuma ko lakSya karake, samasta prANiyoM ke samUha ke liye, jaisA bhagavAn ne kahA hai aura maiMne sunA hai, usI prakAra se, usameM atizayokti na karake, kahU~gA / prANAtipAta Adi ghorakarma karane ke svabhAva vAle paramArtha ko na jAnane vAle ajJAna narAdhama puruSoM meM adhama sukha ke abhilASI aura viveka se rahita hokara jJAnA. gharaNIya Adi azubha karmoM ko naraka meM vedana karate hai arthAt bhogate haiM yaha saba maiM tumheM kahU~gA // 1 // sudharmAsvAmI jaMbUrAmIne kahe che ke he jabba ! je narakamAM nirantara dukha ja bhogavavuM paDe che, jyAM eka kSazabhara paNa sukhane anubhava thata nathI, evA narakenA svarUpanuM huM tamArI pAse nirUpaNa karIza. tamane sadhIne je A vAta kahuM chuM, te samAta ne paNa samajavA jevI che. zramaNa bhagavAna mahAvIre mArI samakSa narake viSe jevuM kathana karyuM hatuM evuM ja kathana huM tamArI samakSa karIza. A kathana anukathana rUpa ja hovAthI temAM bilakula atizayokti nathI. prANAtipAta Adi ghera karmo karavAnA svabhAvavALA, paramArthane nahIM jANanArA, ajJAna, narAdhama purUSa, adhama sukhanI abhilASAvALA thaIne, sArA narasAMne viveka bhUlI jaIne jJAnAvaraNIya Adi azubha karmonuM narakamAM vedana kare che. teo kevI rIte karmone azubha vipAka bhegave che, te tamArI samakSa huM prakaTa karIza. 1 sU050 For Private And Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 394 sUtrakRtAGgasUtre mUlam - herathehi pAehi ya baMdhiUNaM, udaraM vikataMti khurAsiehiM / front bAssa vihataM dehaM veddha thire pio urNti||2|| chAyA -hasteSu pAdeSu ca bandhayitvA udaraM vikarttayanti kSurAsibhiH / gRhItvA bAlasya vihataM dehaM va sthiraM pRSThataH uddharanti // 2 // artha :- (hatthehiM ) hasteSu (ya) ca - punaH ( pAe hiM) pAdeSu (baMdhiUNaM) safear - paramadhArmikAH (khurAsirahiM) kSurAsibhiH kSurakhaGgaiH (udaraM ) udaraM (viti) vikartayanti khaNDayanti (bAlassa) bAlasyAjJAnino (vihataM dehaM ) vihataM dehaM daNDAdimaDAre - jarjaritaM zarIraM (giNita) gRhItvA (pio) pRSThataH pRSThadezAt (ba) carma (thiraM) sthiraM balapUrvakam (uddharati) uddharanti-vidArayantIti // 2 // - 'hatthehi' ityAdi / zabdArtha - - ' hatthe hiM-hasteSu' paramAdhArmika nArakI jIvoM kA hAtha 'ya-ba' aura 'pAehiM pAdeSu' paira 'baMdhiUNaM baMdhatvA' bAMdhakara 'khurA siehiM kSuraprAsubhiH' astuga aura talavAra ke dvArA 'udaraM - udaram' unakA peTa 'vikasaMti- vikarttayanti' cIra dete haiM 'bAlassa - bAlasya' ajJAnI aise nAraka jIva kI 'vihataM dehaM vihataM dehaM daNDaprahAra Adi se aneka prakAra tADana kI huI deha ko 'mihittu gRhItvA' grahaNa karake 'piTThao - pRSThataH' pRSTha bhAga se 'baddhaM vadham ' camaDe ko 'thiraM-sthiram ' balAtkArapUrvaka 'uddharaMti uddharanti' khIMcate haiM // 2 // -- anvayArtha -- narakapAla nAraka jIvoM ke hAtha aura paira bA~dhakara aura khaDga se udara ko phADate haiN| ajJAnI jIvoM ke vihata arthAt churA For Private And Personal Use Only " hatthehi" ityAhi zabdArtha - ' hatthe hiM - isteSu' paramAdyAmi nA25 lavonA hAtha 'ya-ca' ane 'pAehi pAdeSu' 5 dhi-ghayitvA'AMdhIne 'khurAsirahi kSuraprAsubhiH ' astarA ane talavAranA dvArA 'udaraM - udaram' temanu peTa 'vikattaMti - vikarttayanti' dhIre he 'bAlarasa - bAlasya' ajJAnI sevA nAra! apanI 'vihataM dehaM - vihataM dehaM ' 'u prahAra vagerethI aneka aAre bhAra madhesa zarIrane 'gindhittugRhItvA' ne 'piTThao- pRSThataH ' pAchaNanA lAgathI 'baddhaM badham' yAbhaDIne 'fai-fara' wele ya's 'agila-zzzfa' d'ell a 3. uzu sUtrA--narakapAla nAra jIvenA hAtha ane paga mAMdhIne charI ane khaDaga vaDe temanuM peTa cIrI nAMkhe che. tee ajJAnI thavAnA vidyuta (zastronA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. ...... ..... samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 395 ____TokA-te paramAdhArmikAH krIDAM kurvanta iva nArakajIvAnAm / 'hatthehi hasteSu 'ya' ca-punaH 'pAhi' pAdeSu 'baMdhiUNe baMdhayitvA 'khurAsiehi khurAsibhiH-nizitadhArAbhiH / kSurikAbhiH tIkSNakharaizca 'udaraM udaraM 'vikattaMti' vikatayanti, vidArayanti / tathA 'bAlassa' bAlasya duSkRtakarmakAriNaH / 'vihattu deha' vihataM dehaM daNDaprahArAdinA jarjarIkRtaM zarIram / 'giNhittu' gRhItvA 'vaddhaM' vardha carma / 'thiraM' sthiratayA, balAtkAreNa 'piTao' pRSThataH 'uddharaMti' balAt zarIrataH carmANi AkarSayantItyarthaH / paramASArmikA: nArakijIvAnAM hastau pAdau bandhayitvA kSurAsidhArayA teSAmudaraM chindanti / tathA nArakijIvAnAM dehaM daNDAdinA tADayitvA cUrNIkRtya punaH pRSThaM parigRhya tatra sthitaM carma AkarSa yantIti bhAvaH // 2 // aneka prahAroM se tADita deha ko grahaNa karake usake pRSThabhAga se pala. pUrvaka camar3I udher3ate haiM // 2 // dIkArya-paramAdhArmika asura nAraka jIvoM ke sAtha mAnoM khila. vAr3a karate haiN| unake hAtha bAMdha dete haiM, paira bA~dha dete haiM aura phira tIkhI dhAravAlI churiyoM se aura tIkhe khaDga se peTa phAr3ate haiN| ajJAnI jIvoM ke daNDaprahAra Adi se jarjarita kiye hue zarIra ko grahaNa karake balAtkAra se usake camar3e ko pITha se nikAlate haiN| tAtparya yaha hai ki paramAdhArmika nAraka jIvoM ke hAtha paira bAMdha karake chure kI dhAra se peTa cIrate haiM / isake atirikta pahale unake zarIra ko daNDaprahAra Adi se jarjarita kara dete haiM aura phira usakI pITha se camar3I udheDate haiM // 2 // ghara vaDe vIMdhAyelA) zarIrane grahaNa karIne temanI pIThamAMthI baLapUrvaka cAmaDI utArI le che. kerA TIkArtha-paramAdhArmika asure nAraka jInI sAthe jANe ke kara khela le che. teo temanA hAtha ane pagane doraDA vaDe bAMdhIne, ghaNuM ja tejadAra charIo ane khage vaDe temanuM peTa phADe che. daMDa prahAra Adi vaDe jarjarita karelA te ajJAnI nA zarIrane grahaNa karIne teo baLAkAre temanI pITha paranI cAmaDI utaraDI nAkhe che. A kathanane bhAvArtha e che ke paramAdhArmika asure nArakone khUba ja duHkha de che. teo tene hAthapaga bAMdhIne tINa charI vaDe temanAM peiTa cIrI nAMkhe che. A kArya karatA pahelAM. teo temanA zarIra para daMDAdinA prahAra karIne temane khAkharA kare che ane chevaTe temanI pIThanI cAmaDI 5 utaraDI nAkhe che. pArA For Private And Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mam-bAhU paikattaMti ya mUlatose', thUlaM viyAsaM muhe aaddhNti| rahaMsi juttaM sarayaMti bAlaM Arussa vijhaMti tudeNa piddhe"||3|| chAyA--bAhUnyakarttayanti samUlatastasya sthUlaM vikAzaM mukhe Adahanti / rahasi yuktaM smArayanti bAlamAruSya vidhanti tudena pRSThe // 3 // anvayArthaH-paramAdhArmikAH (se) tasya nairayikasya (bAhU) vAhUna (mUlato) mUlataH (pakattaMti) prakalayanti-khaNDayanti (muhe) mukhaM (viyAsa) vikAzya-balAnmukhaM sphArayitvA (thUlaM) sthUlaM-galanlohakhaNDaM pravezya (ADAMti) AdahaMti-jvAlayanti (rahaMsi) rahasi ekAnte (juttaM) yuktaM janmAntarIyaduSkRtaM (bAlaM) bAlam ajJAnInaM 'yAhU pattati' ityaadi| zabdArtha-'se-tasya' paramAdhArmika nArakijIva kI 'pAha-vAhUn' bhujAoM ko 'pakattaMti-prArttayanti' kATate haiM 'muhe-mukhe' mukha ko 'viyAsa-vikAzya balapUrvaka phADakara 'thUlaM-sthUlam ' jalate hue loha ke baDe baDe gole DAlakara 'ADahaMti-Adahanti' jalAte haiM 'rahaMsirahasi tathA ekAnta meM 'jutaM-yuktaM' unake janmAntara ke karma 'bAla-bAlaM' usa ajJAnI jIva ko 'sArayaMti-smArayanti' smaraNa karAte haiM 'Arussa-AruSya' tathA vinA kAraNa krodha karake 'tudeNa-tudela' cAbuka se 'piDhe-pRSThe' pRSTha bhAga meM vijjhati-vidhyanti' tADana karate haiM // 3 // anvayArtha - paramAdhArmika nArakajI kI bhujAoM ko mUla se kATa dete haiM tathA jabardastI mukha ko phADakara usameM jalate hue loha 'bAhU pakattaMti' tyAha Ava-'se-tasya' 52mAdhama nA24I 7nI 'bAhU- bAhUn' bhuta. bhAna 'pakattaMti--prakarttayanti' ache 'muhe-mukhe' bhumane 'viyAsa-vikAiya' maga 31'thUla-sthUlam' mta somanA mITa mA gaNAnAbhAne 'ADahaMti-Adahanti' mANe che. 'rahaMsi-rahami' tathA mentamA 'juttaM-yuktaM' tamanA sanmAntara manu 'bAlaMbAlam' ajJAnI ne 'sArayaMti-smArayanti' bha25 4223 che. 'Arussa-AruSya' tathA 64 ra 5 4Ine 'tudeNa-tudaina' yAmuOMthI 'piDhe-pRSThe' pAchana AIRi 'vijhaMti-vidhyanti' mAre cha. // 3 // sUtrArtha-paramAdhArmika nAraka jIvanI bhujAone mULamAMthI kApI nAkhe che, ane temanAM mukha baLAtkAre bolAvIne temAM khUba ja tapAvIne lAlacaLa karelA loDhAnA goLa athavA daMDa dAkhala kare che. A rIte teo tene khUbaja dajhADe che. teo tene ekAntamAM laI jaIne tenA pUrvajanmanAM pApAnuM For Private And Personal Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanA nirUpaNam 327 ( sarayaMti) smArayanti ( Arussa) AruSya - akAraNakrodhaM kRtvA (tudeNa) tudenapratodena cAbuka iti lokaprasiddhena (viTThe) pRSThe - pRSThadeze (vijjhaMti) vidhyantitADayantIti ||3|| TIkA - 'se' tasya nArakijIvasya 'vAhU' bhujI 'mUla' mUlata:-AmU lam | 'pati' prakartayanti-prakarSeNa karttayanti chedayanti / tadanantaram -'mudde - vipAsa' mukhaM vikAzya=balAtkAreNa nairayikasya mukhaM sphAravisvA tasmin 'dhUla' sthUlaM atizayena sthUlam, jAjalyamAna lohadaNDam athavA lohagolakaM mukhe nikSipya 'AhaMti' Adahanti mantrAlayantItyarthaH / tathA-'rahaMsi' rahasi ekAntasthAne nArakijIvaM nItvA 'jutaM yukta-janmAntarakRtaM duSkRtaM 'sarayaMti' smArayanti 'vAla' karttavyAkarttavyavivekavirahitam / tathA lalanAlacAmalahitaM gItamAkarNitamataH zrotre chedayAmaH, pApabuddhayA parastrInirIkSaNaM kRtamatazcakSuSI visphoTayAmaH, khaMDa ko pravezakara jalAte haiN| unheM ekAnta meM pUrva janmoM meM kiye hue pApa kA smaraNa karAte haiN| niSkAraNa krodha kara ke pITha meM cAbuka mArate haiM | 3 | TIkArtha -- ve narakapAla nArakI jIva kI donoM bhujAoM ko mUla se hI kATa DAlate haiN| tatpazcAt jabardastI usake mukha ko phAr3akara khUba baDA aura jalatA huA lohe kA DaMDA yA lohe kA golA mukha meM praveza kara use jalAte haiM / ajJAna nAraka jIva ko ekAnta meM le jAkara usako pUrvajanmoM meM kiye hue pApoM kA smaraNa karAte haiN| ve kahate haiM- tUne lalanAoM ke lalita gItoM ko sunA, isa kAraNa hama tere kAnoM ko kATate haiN| pApabuddhi se parastrI kA avalokana kiyA thA, ataeva tere maraNu karAve che. teo koI pazu kAraNa vinA krodha karIne tenI pITha para cAbuka phaTakAre che. gA TIkA"--te narakapAlA nAraka jIvanI banne bhujAone mULamAMthI kreDI nAkhe che tyAra bAda agnimAM khUba ja tapAvIne lAlaceLa karelA lADhAnA daDAne athavA geLAne, tee baLajabarIthI tenuM mukha khelAvIne mukhamAM ghusADI de che. tyAre te nArakanA mukhamAM asahya baLatarA thAya che. tee ajJAna nArakone ekAntamAM lai jaine tenA pUjanmanAM papainuM smaraNa karAve che. teo tene kahe che ke-tane lalanAonAM lalita gItA sAMbhaLavA khUba ja gamatAM hatAM, te kAraNe ame tArA kAna kApI nAkhIe chIe, te' parInu' papabuddhithI avaleAkana karyu hatu, tethI ame tArI AMkhA kuMDI For Private And Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 398 sUtrakRtasUtre " hastAbhyAM paradravyaM gRhItaM pANighAtazca kRto'H hastau khaNDa yiSyAmaH svamAsImadha. pAyI ataH tatrata / mrAdikaM pAyayAmi / mAMsabhakSaNamakaroH, atastvAM tvadIyasyaiva mAMsasya bhakSaNaM kArayAmItyuktvA 'Arussa' AruSya- akAraNakrodhaM kRtvA 'tudeNa' tudena. karAyA 'piTThe' pRSThe 'bijjhati' vidhyanti / kazayA pRSThe tADayaMti // 3 // mUlam - ayaMva tattaM jaliyaM sajoi tautramaM bhUmirbhaNukamaMtA / jhAkaNaMti, usuboiyA tatrttajugesu juttA // 4 // chAyA - aya iva taptaMjvalitaM sajyotistadupamAM bhUmimanukAmantaH / te dahyamAnAH karuNaM svananti iSunoditA staptayugeSu yuktAH || 4 || locana ukhAr3ate haiN| ina hAthoM se parAyA dravya grahaNa kiyA thA, aura prANiyoM kA ghAta kiyA thA ataeva tere hAtha kATate haiM / tU madya piyA karatA thA, ataeva tujhe tapA huA zIzA aura tAMbA pilAte haiN| tUne mAMsa bhakSaNa kiyA thA, aura prANiyoM kA ghAta kiyA thA ataeva tujhe terA hI mAMsa khilAte haiN| isa prakAra usake pApoM ko smaraNa karAte haiM / phira akAraNa hI krodha karake pITha para cAbuka ke prahAra karate haiM, anya aMgoM para bhI prahAra karate haiM // 3 // 'arthava tattaM' ityAdi / zabdArtha - 'tasaM ayaM va taptamaya iva' tapta loha ke golA ke samAna 'sajoha - sajyotiH' jyotisahita 'jaliyaM jvalitAM' jalatI huI agni 'tauvamaM tadupamAM' kI upamA yogya 'bhUmiM - bhUmim' bhUmi meM 'aNukarmattA-anukrAmantaH' calate hue 'te-te' ve nAraki jIva 'DajamANA - dahyamAnA:' jalate hue 'usu coiyA- iSunoditA:' tIkSNa tape hue nAkhIe chIe. te A hAthA vaDe pArakuM dhana grahaNu karyu hatu, ane prANiyAnA ghAta karyAM hatA tethI ame tArA banne hAtha kApI nAkhIe chIe, tane mitarA pAna karavu khUba ja gamatu hatu, tethI ame tane garamA garama tAMbA ane sIsAnA rasa pivarAvIe chIe te' pUbhavamAM mAMsa khAdhu` hatu`, tethI atyAre ame tane tAru peAtAnuM ja mAMsa khavarAvIe chIe. A prakAre teo tene tenA pUjanmanAM pApAnu' smaraNa karAve che, tyAra bAda kAi paNa prakAranA kAraNu vinA te tenI pITha Adi ageA para cAbuka phaTakAre che. prA 'ayaMva tattaM' tyAhi zabdArtha - ' tattaM ayaMva- taptamayaiva' tapekSA sobhanA gomAtA samAna 'saja' i - svajyotiH' jyoti sati 'jaliyaM valitAM' jajatI 'tatramaM tadupama ' bhUmInI upamA yo 'bhUmi'- bhUmim' bhUmImAM 'aNukka maMtA - anukrAmantaH' yAtA 've- ' te nAraDI' mAgA-nAnAH' jagatAM 'usucoiyA- 3SunoditA!' For Private And Personal Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 399 ___anvayArthaH-(tattaM ayaM va) taptamaya iva (sanoi) sajyotiH saMjyotiSa (jaliya) jvalitam-agniryathA bhavati (tautrama) tadupamA tatsadRzAM (bhUmi) bhUmi -pRthivIM (aNukkamaMtA) anukrAmanto-gacchantaH (te) te nArakajIvAH (DajjhamANA) dahyamAnAH (amucoiyA) ipunoditA bANapreritAH (tattajugesujuttA) taptayugeSu puktA-yojitAH (kaluNaM thaNaMti) karUAM dInaM stananti AkrozazabdaM kurvanti // 4 // TIkA-'tatta ayaM va taptAyaHpiNDa iva, 'sajoI' sajyoti:-jyoti sahitaM 'jaliyaM' jvalitam agniryathA bhAti 'taurma' tadupamAm-jvaladayApiMDAghupamAm tathAvidhAmeva kA bhUmim 'aNukamaMttA' anukrAmanta:-paramAdhArmikairgamyamAnAHmAraka jIvAH 'DajjhamANA' dahyamAnAH / tathA-'usucoiyA' iSunoditAH tIkSNataptavANAvAga ke agrabhAga se mArakara prerita kiye hue 'tattajugesu juttA-taptayugeSu yuktAH' tathA tapta jue meM joDe hue ve nArakI 'kaluNaM dhaNaMti-karuNaM stananti' dIna karuNa rudana karate haiM // 4 // __ anvayArtha-tape hue lohe ke samAna, jyotiyukta evaM jalatI huI bhUmi para gamana karate hue nAraka jIva jaba jalate haiM to karuNApUrNa Akroza karate haiM tathA tape huve jue meM jotakara Ara se prerita kiye jAte haiM taya bhI karuNa dhvani karake cIkhate haiM // 4 // TIkArtha--tape hue lohapiNDa ke sadRza, jyoti sahita aura jalatI huI arthAt jalate hue lohapiNDa kI upamA vAlI bhUmi para paramAdhAtI tape mAnA mAnA mAthI bhArIne prerita resa 'tatta jugesu juttA-taptayugeSu yuktAH' tathA tapesA ghAMsarAmA nepAthI 'kaluNaM thaNaMti-karuNaM stananti' yAAtra 36. 4re che. // 4 // sUtrArtha-tapAvelA leDhAnA jevI, tiyukta ane baLabaLatI bhUmi para jyAre gamana karavuM paDe che, tyAre page khUba ja dAjhavAne lIdhe nArake karuNapUrNa AkraMda kare che, vaLI jayAre temane garama karelA sarAmAM joDIne paraNAnI Ara mArI mArIne calAvavAmAM Ave che, tyAre teo dayAjanaka ArtanAda karI uThe che. 4 TIkAtha-tapAvelA leDhAnA geLA jevI, timaya ane baLI rahI heya evI-eTale ke khuba ja tapAvIne lAlaceLa ane prakAzita banAvelA lepiMDanI upamAvALI bhUmi para paramadhArmika asure nArakone calAve che. te ati uSNa bhUmi para cAlatAM cAlatAM teo khUba ja dAjhI javAthI evI For Private And Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 400 sUtrakRtAGgasUtre prabhAgaritAH tattajugema' taptayugeSu-tAptisthAMgeSu 'juttA yuktAH tatra-balIbarda iva niyuktA nairapikAH / 'kaluNe' karuNe-sakaruNaM yathA syAttathA 'yaNaMti' stananti zabdaM kurvanti / atidInavacanAni mukhAt uccaiH niSkAzayantItyarthaH / yathA valI. barda rathe niyojayati tathA te paramAdhArmikA tAn nArakAna taptarathayugeSu saMyojya saptatIkSNabANAprabhAgena prerayanti tataste mahatA zabdena rAsTaMtIti bhAvaH // 4 // mUlam-bAlA belA bhUmimaNukatA paivijalaM lohapahaM va tattaM / jasi'bhiduggAMsa parvajamANA peseveM daMDehi purA kati // 5 // chAyAvAlA balAdbhUmimanukrAmyamANAH pradIptajalAM loha pathamiva taptAm / yasminnabhidurge prapadyamAnAH preSyAniva daNDaiH puraH kurvanti // 5 // liMka asura nAraka jIvoM ko calAte haiM / usa para calane se ve dhurI taraha jalate haiM to aise cillAte haiM ki karuNA upajatI hai| phira unheM khUba tape huve ratha ke jue (jUr3e) meM jota diyA jAtA hai aura iSu arthAt tIkhI noka vAlI Ara cubhoI jAtI hai| ve nArakI usameM bailo ke jaise jote jAte haiM / usa samaya bhI ve atyanta dInatApUrNa dhvani karate haiN| ___ tAtparya yaha hai ki jaise ratha meM baila ko jotA jAtA hai, usI prakAra paramAdhArmika una nArakoM ko tape hue ratha ke jue meM jotakara Upara se tape hue tIkSNa Ara kI noMka se prerita karate haiN| usa samaya ve jora se cIkhate-cillAte haiM / 4 // te cIse pADe che ke bhala bhalAMnA hRdayamAM karuNA utpanna thAya chevaLI teo temane rathanA khUba ja tapAvelA paisAmAM sAthe joDIne tIkSaNa aNu vALI Ara bheMkIne baLadanI jema temanI pAse ratha kheMcAve che. A asahya vedanAne kAraNe teo karuNAjanaka cIse pADe che. - A kathanano bhAvArtha e che ke jevI rIte rathanA ghesarA sAthe baLadene joDavAmAM Ave che, e ja rIte paramadhAmike nArakone sarAmAM joDe che. te dhasarAne tapAvIne khUba ja garama karelAM hoya che. jema baLadene paroNunI Ara meM kIne calAvavAmAM Ave che, tema nArakene paNAnI tIkSaNa ane garama Ara bheMkIne calAvavAmAM Ave che. A duHkha asahRA thaI paDavAthI teo karuNAjanaka cIso pADe che. A For Private And Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 505 anvayArthaH-(bAlA) bAlA:-ajJAnino nArakAH (lohapaha va tatta) lohapathamiva taptAm (pavijjalaM) pradItajalAM (bhUmi) bhUmi-pRthivIm (balA aNukkamaMtA) balAt anukrAmyamANAH balAtkAreNa paramAdhArmikaizvAlyamAnAH (jasi) yasmin (abhiduggaMsi) abhidurge atikaThore (pavajjamANA) prapadyamAnAH-paramAdhArmikaddhArA calanAya preritAH yadi na calaMti tadA (peseva) preSyAn vRSabhAniva (daMDehiM) daNDaiH (purA karaMti) puraH kurvanti agre tAn cALayantIti // 5 // _ 'bAlA balA bhUmi' ityAdi / zabdArtha-'yAlA-bAlA:' ajJAnI nArakI jIva 'lohapaha va tattalohapathamika taptAm' jalatA huA lohamaya mArga ke samAna tapI huI 'pavijjalaM-pradIptajalA' tathA rakta aura sIvarUpa kardana se yukta 'bhUmibhUmim' bhUmi para 'balA-balAt' balapUrvaka paramAdhArmikoM dvArA 'aNu. kamaMtA-anukrAmyamANAH' calAye jAte ve curI taraha cillAte haiM jasiyasmina' jo bhI 'abhiduggaMsi-abhidurge' ati kaThora sthAna para 'pavajamANA-prapadyamAnAH' paramAdhArmikoM ke dvArA calane ke liye prerita kiye hue jaba ThIka nahIM calate haiM taba 'peleva-preSyAn' baila ke samAna 'daMDehi-daNDaiH' daMDoM se 'purA karaMti-puraH kurvanti' Age calAte haiM // 5 // . ___ anvayArtha--paramAdhArmika una ajJAna nAraka jIvoM ko tape hue lohapatha ke samAna tapI huI tathA rudhira pIva Adi se paMkila bhUmi para 'bAlA balAbhUmi' yA Avat:- 'bAlA-bAlAH' ajJAnI // 24 75 'lohapahaM ca tatta-lohapathamiva taptAm' maNe manA bhAganA rebha tapedI 'pavijjalaM-pradIptajalA' tathA 24bhane 53 35 461thA yuTata 'bhUmi-bhUmim' bhUmi 52 'balA-balAt' pUrva 52mAyAmi vA 'aNukamaMtA-anukrAmyamANAH' yadApAmA bhApatA teso 1215 rIte bhUmI / che. 'jasi-yasmin' mA 'abhiduggaMsi-abhidurge' mati 2 sthAna 52 'pavanjamANA-prapadyamAnAH' 52mAyAmi nAza cAlavA mATe prerita karavA chatAM paNa jyAre ThIka nathI cAlatA tyAre 'peseva-prezyAn' bhanI ma 'daMDehi-daNDaiH' mAthA 'purA karaMtipuraH kurvanti' mA yA che. // 5 . sUtrArtha-paramadhAmike te ajJAna nArakane tapAvelA leDhAnA mArganA jevI atizaya garama ane lehI, paru AdithI yukta bhUmi para calAve che je sU0 51 For Private And Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a kendra Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Ka sIkA bAlA' bAlA:-vivekahitAH nArakijIvAH 'lohapahaM va tatta' lohapathamiva haptAm , taptalohapathamivAtizayena jAjvalyamAnAm 'pavijjalaM' pradIptajalAM rudhirayaspakardamapicchilAM 'bhUmi' bhuumi-pRthiviitlmaargm| 'balA aNukkamaMtA' balAt anukrAmyamANAH, yadyapi tAdRzabhUmau calituM necchanti, tathApi-balAtkAreNa cAlyamAnAH 'jasi abhiduggasi' yasmin abhidurge'tikaThine sthAne kuMbhInarakAdau / patrajjamANA' prapadyamAnAH pracAlyamAnA api yadA na samyak pracalanti tadA 'peseva' gheNyAniva, krItadAsAniva vRSabhAniva vA 'daMDehi' daNDaiH-daNDapaharaNaiH te paramA'dhArmikAstAn 'purA karaMti' puraH kurvanti puro'gratazcAlayanti / te tu nArakAH svecchayA sthAtuM gantuM kathamapi naiva sktaaH| sthitau gamane'pi vA parAdhInataiva nArakajIvAnAm / na kvacit te sthirA bhavaMti, na vA kutracit calAte haiN| calAye jAte hue ve yadi ati durgama mArga para nahIM calatekuka jAte haiM to paramAdhArmika DaMDe mAra-mAra kara Age calAte haiM // 5 // TIkArtha--vivekarahita nArakajIva, lohapatha ke samAna atizaya jAjvalyamAna tathA rudhira evaM pIva ke kIcar3a se vyApta bhUmi para paramApArmikoM dvArA calAye jAte haiM / yadyapi ve usa bhUmi para calanA nahIM cAhate, tathApi balAtkAra se calAye jAte hue jo naraka bhatyanta durgama tapAye hue sthAna para ThIka taraha nahIM calate haiM, taba . kharIde hue naukaroM kI taraha athavA bailoM kI taraha DaMDoM kA prahAra karake paramAdhArmika unheM Age calAte haiM / ve apanI icchA ke anu. sAra na kahIM Thaharane meM samartha haiM aura na calane meM samartha haiM / nAraka jIva Thaharane meM bhI parAdhIna haiM aura calane meM bhI parAdhIna haiN| na ve teo durgama mArga para cAlatAM cAlatAM aTakI jAya che, te paramadhAmike temane daMDA mArI mArIne AgaLa calAve che. paNa TIkAtha-paramadhArmika asure nArakane tapAvelA leDhAnA jevA garama ane jAjavalyamAna mArga para calAve che. te mArga rudhira ane paru rUpa kIcaDathI chavAyelo hoya che. je teo te mArga para cAlavAnI nA pADe che, te temane balAtkAre calAvavAmAM Ave che. naraka atyaMta durgama mArga para je teo sarakhI rIte cAlatA nathI, te baLada athavA gulAmonI mAphaka Ara bheMkIne athavA daMDA mArIne temane calAvavAmAM Ave che. AgaLa cAlavuM ke thobhavuM te paNa temanI IcchAnusA2 thatuM nathI eTale ke A banne bAbatamAM teo parAdhIna che. teo temanI IcchA pramANe vizrAma paNa laI zakatA nathI ane cAlI paNa zakatA nathI. tyAM te temane bilakula parAdhIna For Private And Personal Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saimayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 i. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam .. svecchayA gacchanti kinnu tatratyaH sarvo'pi vyavasAyavyavahAraH parAdhIna eka yAtanAbhUmisvAnarakasyeti bhAvaH // 5 // mUlam-te' saMpegADhaMsi parvajamANA silAhi hammaMti nipaatinniihiN| saMtAvaNI nAma ciradvitIyA saMtappatI jattha asaahukmmaa||6|| chAyA-te saMpagADhaM prapadyamAnAH zilAbhihanyante nipaatiniibhiH| ___saMtApinI nAma cirasthitikA saMtApyante yatra asAdhukarmANaH // 6 // anvayArthaH-(te) te nArakanIyAH (saMpagADhaMsi) saMpragADham-asahyavedanAyukta narake (pavajjamANA) prapadyamAnAH gantAraH (nipAviNIhiM) nipAtanIbhiH-adhaH pAtayituM yogyAbhiH (silAhiM) zilAbhiH pASANa khaNDaiH (hammaMti) hanyante tADayante (saMtAvaNI nAma) saMtApanI nAma kuMbhI (cirahinIyA) cirasthitikA bahukAlaapanI icchA se kahIM vizrAma lete haiM aura na kahIM calate haiM / vahAM kA sampUrNa vyavasAya vyavahAra parAdhIna hI hai / kyoMki naraka to kevala yAtanAbhUmi hI hai // 5 // 'te saMpagAdasi' ityaadi| zabdArtha-'te-te' ve nArakajIva 'saMpagAdaMsi-saMpragADhe adhika vedanAyukta asahya naraka meM 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' gae hue 'nipA. tiNIhi-nipAtinIbhiH' sanmukha girane vAlI 'silAhi-zilAmi pASANa ke khaNDoM se 'hammaMti-hanyante' mAre jAte haiM 'saMtAvaNI nAmasaMtApinI nAma saMtApanI arthAt kumbhI nAma kA naraka ciradvitIyAcirasthitikA' palyopama sAgaropama kAlaparyanta sthitivAlA hai dazA bhegavavI paDe che. paramadhAmike temane je je yAtanAo Ape, te temane sahana karavI ja paDe che. A rIte A narakasthAne yAtanAbhUmi jevAM ja che paNa _ 'te saMpagADha si' tyAha zahAtha-'-' te nA24 71 'saMpagADha'si-saMpragADhe' mAvi vahana yuddhata asa na24mA 'pavajjamANA-prAdyamAnAH' gye| 'nipAtiNIhi-nipAtinIbhiH' sAme mAvAne 54AvANI 'silAhi-zilAbhiH' pattharanA mAthI 'hamatihanyante' bhASAmA bhAve . 'saMtAvaNInAma-saMtApanInAma-marthAt oil nAma: 24 'ciradvitIyA-cirasthitikAH' 58yA5ma sAga55 15yata sthiti pAche, 'jattha-yatra' rebhA 'asAhukammA-amAdhukarmANaH'' 554 4ApAgA For Private And Personal Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre paryantasthAyinI (jastha) yatra-yasyAm (asAhukammA) asAdhukarmANaH pANAtipAtA. dikutsitakarmakartAraH (saMtappatI) saMtApyante-saMtApitAH kriyante // 6 // TIkA-'te' te nArakajIvAH 'saMpagAdasi' saMpragADhe, ativedanAyukte narake 'pavajjamANA' prapadyamAnAH-tAzavedanAyukta narakaM gcchntH| 'nipAtiNIhi' nipAtanIbhiH abhimukhaM paatyntiibhiH| 'silAhiM' zilAmiH-bRhatpASANakhaNDarUpAbhiH, 'hammaMti' inyante 'saMtAvaNI nAma' saMtApinI nAma-atizayitatApayuktA 'ciradvitIyA' cirasthitikA-palyopamasAgaropamakAlaparyantasthAyinI saMtApanI kumbhIti masiddhA vidyte| 'jattha' yatra saMtApayuktAyAM kumbhyAm / 'asAhukammA' asAdhukarmANaH jattha-yatra' jisameM 'asAhukammA-asAdhukarmANaH' pApakarma karanevAle jIva 'saMtappatI-saMtApyante' tIvra vedanA se saMtapta kiye jAte haiM // 6 // - anvayArtha-asahya vedanA se yukta naraka meM gaye hue nAraka jIva nIce girane vAlI zilAoM se tADana kiye jAte haiM / kubhIpAka meM pacAye jAte haiM vahAM nAraka bahuna kAla taka rahate haiM aura saMtApa ko prApta hote haiM // 6 // TIkArtha--atyanta vedanA vAle naraka meM gaye hue nArakI jIva sAmane se girane vAlI zilAoM se Ahata-tADita kiye jAte haiN| vahAM jo saMtApanI arthAta tIvra vedanA se tapAne vAlI kubhI hai vaha bahuta hI 'santApajanaka hai| vaha cirasthitika hai arthAt vahAM jIva palyopamoM aura sAgaropamoM taka nivAsa karate haiM / usa santApavAlI kumbhI meM ve 75 'saMtappatI-saMtApyante' tIna vadanAthI satapayuH 42pAmA mAcha. // 6 // satrArtha--asahya vedanAthI yukta narakamAM utpanna thayelA nAraka jInI upara moTI moTI zilAo pheMkavAmAM Ave che. A zilAonA prahAra temane sahana karavA paDe che. temane kuMbhIomAM pakAvavAmAM Ave che. nArakene tyAM dIrgha kALa sudhI rahevuM paDe che, ane asahya vedanAo veThavI paDe che. dA TIkAI-narakamAM utpanna thayelA nArakane tIvra vedanA veThavI paDe che, tethI narakane vedanAsthAna kahela che. narakamAM utpanna thayelA jIvane kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, tenuM sUtrakAra varNana kare che-uparathI nIce paDatI zilAonA prahAra temane veThavA paDe che. tyAM temane kuMbhIomAM pakAvavAmAM Ave che. te kuMbhIo tIvra vedanAthI tapAvanArI hevAne kAraNe temane saMtApanI' (saMtAjanaka) kahI che. nArakene tyAM cirakALa paryanta-palyopama ane For Private And Personal Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 405 duSkRtakarmANaH yena parabhave, saMpAditA'zumA'nuSThAnAH / 'saMtappatI' saMtApyantetInavedanayA sattatAH kriyante / abhimukhAdAgacchantIbhiH zilAbhihatA bhavanti / tathA kumbhIpAkanAmapAkapAtragatajIvAnAM sthitiIrghA, duSkRtakarmakAriNaH tatra cirakAlaparyantaM svatA'zubhA'nuSThAnasya phalamupa nAnAH avasthitA bhavantIti // 6 // mUlam-kaMsu pavikhappa payaMti bAlaM taovi daMDA puNa uppyNti| te uDakAehiM pakhajamANA avarohiM khejati snnphehi||7|| chAyA-kandUSu prakSipya pacanti bAlaM, tato'pi dagdhAH punarutpatanti / te UrdhvakAkaiH pakhAdyamAnA, aparaiH khAdyante sanakhapadaiH // 7 // jIva atyanta duHkha kA anubhava karate haiM jinhoMne pUrvabhavoM meM azubha kRtya kiye haiN| Azaya yaha hai ki tIvra vedanAvAle naraka meM sAmane se Akara girane vAlI zilAoM se nAraka jIva Ahata (mAre jAte) hotA hai| tathA kuMbhIpAka nAmaka pAkapAtra meM gae hue jIvoM kI sthiti bahuta lambI hotI hai / duSkRtya karane vAlA jIva usa naraka meM cirakAlaparyanta apane kiye pApa kA phala bhogatA huA rahatA hai // 6 // - 'kaMdUsu' ityaadi| zabdArtha-- 'bAlaM-bAlam' vivekarahita nArakijIva ko 'kaMdasakanduSu' geMda ke samAna AkRti vAle naraka meM 'pakkhippa-prakSipya DAlakara 'payaMti-pacanti' pakAte haiM 'daTTA-dagdhAH' jalate hue ve nArakajIva sAgarepama pramANa kALa sudhI-rahevuM paDe che. je jIvoe pUrvabhavemAM azubha kRtya karyA heya che, te ane te saMtApanI nAmanI kuMbhamAM utpanna thaIne asahya dukhano anubhava karavuM paDe che. A kathanane bhAvArtha e che ke tIvra vedanAvALA narakamAM sAmethI nIce AvI paDatI zilAonA prahAra nArakone sahana karavA paDe che. tathA kuMbhIpAka nAmanA pApAtramAM (pakavavAnA pAtramAM) utpanna thayelA nArakenuM AyuSya ghaNuM lAMbu hoya che. pApakRtya sevanAra che te narakamAM utpanna thaIne temanAM pApakarmone azubha vipAka dIrgha kALa paryata bhagavyA kare che, dA _ 'kaMdUsu' tyA zahA- 'bAla-bAlam' vihita nApane kaMsu-kanduSu' samAna tivArI na24mA pakkhippa-prakSipya' nAbhIna payaMti-pacanti' pAva cha. 'daiDhA-dagdhAH' mata / te nA24 71 'taopi-tatopi' tyAMcA pa For Private And Personal Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .- anvayArthaH-(bAlaM) bAlaM-nArakaM (kaMdasu) kanduSu-kandukAkRtinarakeSu (pakkhippa) makSipya-pAtayitvA-paramAdhAmikA (payaMti) pacanti (daDrA) dagdhAste bhArakAH (tovi) tatopi-tasmAdapi sthAnAta (puNo uppayaMti) punarapi utpatantiucchalanti tatrApi (te) te nArakanIvAH (uDakAehiM) UrdhvakAkaiogakA (pakhajjamANA) pakhAdhamAnAH-bhakSitAH santaH (aparehi) aparairanyaiH (saNa'phaehiM) sanakhapadaiH-siMhAdibhiH (khajjati) khAdyante bhakSitA bhavantIti // 7 // TIkA-'bAlaM' bAlaM-vivekarahitaM nArakijIvam 'kaMdasu' kandukAkati kuMbhISu 'paklippa' prakSipya-pAtayitvA te paramAdhArmikAH 'payaMti' pacanti 'taovi' tato. 'pi tadanantaram 'daDDA' dagdhAH 'puNa' punaH 'uppayaMti' utpatanti, Urdhvam utkSiptAH 'tao vi-tatopi' vahAM se bhI 'puNo uppayaMti-punarapi utpatanti' phira Upara uchalate haiM 'te-te' ve nAraki jIva 'uDakArahi-UrdhvakA?' droNa nAma ke kAka ke dvArA 'pakhajjamANA-prakhAdyamAnAH' khAe jAte haiM 'avarehi-aparaiH' tathA dUsare 'saNaphaehi-sanakhapadaiH' siMha vyAghra Adi ke dvArA bhI 'khajjaMti-khAdyante' khAe jAte haiM // 7 // ___ anvayArtha-paramAdhArmika asura ajJAnI nAraka ko kanduka (geMda) ke samAna AkRti vAle naraka meM girAkara pakAte haiM / dagdha hue (agni se jalate hue) nAraka jaba usase Upara uchalate haiM to droNa kAkoM ke dvArA khAye jAte haiM / (nIce Ate haiM to) siMha Adi ke dvArA bhakSaNa kiye jAte haiM // 7 // TIkA-vivekavikala nAraka jIva ko kanduka jaisI AkRtivAlI kuMbhI meM girAkara paramAdhArmika pakAte haiM / jaba ve usameM jalane ke 'puNo upayaMti-punarapi utpatanti' 5 / 7 / 52 chaNe che 'te- te nA26 'uDUDhakArahi-UrdhvakAkaiH' dro nAmanA / pakSinA dvArA 'pakhajjamANA-prakhAdhamAnAH' an te 'avarehi-aparaiH' wlon 'saNaphaehi-sanakhapadaiH' siM, pAya vagerenA vA 55 'khajati-khAdyante' mApAmA bhAve che. // 7 // paramAdhAmike ajJAnI nArakene kaCka (daDA)nA jevA AkAranA narakamAM nAkhIne pakAve che. agnine lIdhe dAjhatA nArake jyAre te jagyAethI UMce uchaLe che, tyAre droNa nAmanA kAgaDAe temane khAvA mAMDe che, je teo nIce AvI paDe che, te siMha Adi hiMsaka jAnavare temanuM bhakSaNa kare che. chA TIkAtha-paramAdhArmika asure te ajJAna (vivekarahita) nArakone dayAnA AkAranI kuMjImAM paTakIne pakAve che. te kaMpanImAM jyAre For Private And Personal Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 07 bhavanti bhaya'mAnacaNakavat ucchalantItyarthaH / te nArakajIvAH UrdhvamutpatitA api 'uDakAehi' UrdhvakAkaiH droNa nAma kAkanAtiSu paramAdhArmikaiH / 'pakhamjamANA' prakhAdhamAnAH-bhakSyamANAH, atyantanaSTAH santaH puna: 'abarehi' aparaiH 'saNaphaehi snvpdaiH-siNhvyaaghrsnkhpshubhiH| 'khajjati' khAdhante, bhakSitA bhavantIti / paramAdhArmikAH kazcid nArakajIvaM kandukAkRtinarake pacanti / tatra maya'mAnAste tataH utpatanti, utpatatastAnAkAze samAsAdya droNanAmakAkA bhakSayanti / tataH patitAH siMhAdirUpadhAribhiH paramAdhArmikaibhakSitAH bhavanti / yatra kutra yAnti sarvatraivApabhAjo tatra bhavantIti bhAvaH // 7 // kAraNa Upara uchalate haiM to droNakAka unheM khAte haiM / (naraka meM pakSiyoM kI koI pRthaka jAti nahIM hai / paramAdhArmika asura hI vikriyA karake droNakAka kA rUpa dhAraNa kara lete haiM / isI prakAra siMha Adi ke viSaya meM bhI samajhanA caahie| aura phira siMha vyAghra Adi nAkhUnoM vAle jAnavara unheM khAte haiN| ___ abhiprAya yaha hai ki paramAdhArmika asura nArakajIva ko kisI kanduka kI AkRti vAle naraka meM DAlakara pakAte haiN| jaba unheM pakAyA jAtA hai to ve ghabarAkara Upara uchalate haiM / Upara uchale hue una nArakoM ko AkAza meM pAkara droNa nAmaka kAka khAte haiN| jaba ve nIce girate haiM to siMha Adi kA rUpa dhAraNa kiye hue paramAdhArmikoM dvArA bhakSaNa temanAM zarIra zekAya che, tyAre dAjhI javAne kAraNe teo UMce uchaLe che. upara uchaLelA te nArakane draNakAka khAvA mAMDe che. (narakamAM pakSIonI kaI alaga jAti nathI. paramadhAmika asuro ja pitAnI vaikriya zaktithI droNukAnuM rUpa dhAraNa kare che. e ja pramANe teo siMha AdinA rUpanI paNa viNA kare che, je teo uchaLIne nIce paDe che, te siMha, vAgha Adi naheravALAM jAnavare temanuM bhakSaNa karI jAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke narakapAle nArakone daDAnA AkA. ranI narakamAM pachADIne pakAve che. A prakAre jyAre temanAM aMge agnithI dAjhavA mAMDe che, tyAre teo gabharAI jaIne UMce uchaLe che. UMce uchaLatA te nArake draNakAka nAmanA pakSIne zikAra bane che. je teo nIce paDe che, te siMha, vAgha Adi dvArA temanuM bhakSaNa karavAmAM Ave che. te siMha, vAdhanA rUpanI vikaNa paNuM paramadhArmika asure ja karatA hoya che. satrakAra A kathana dvArA e vAta prakaTa kare che, ke nArake game tyAM jAya. For Private And Personal Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 408 sUtrakRtAsUce mUlam-samUsiyaM nAma vidhUmaThANaM, jaM soyatattA kalaNaM ththti| ahosiraM kaTTa vigattiUNaM, ayaMva satthehiM samosaveMti // 8 // chAyA-samucchritaM nAma vidhUmasthAnaM yan zokataptAH karuNaM stananti / adhaHziraH kRtvA vikA'ya iva zastraiH samavasaranti // 8 // anvayArthaH- (samUsiyaM) samuktiM (nAma) nAma-uccacitAvat (vidhUmaThANaM) vidhUmasthAnaM-dhUmarahitAgnisthAnaM vidyate 'ja' yat sthAnam pApya 'soyatattA' zokakiye jAte haiM / arthAt ve jahA~ kahIM bhI jAte haiM, vahIM una para vipattiyoM ke pahADa girate haiM // 7 // 'samUmiyaM' ityaadi| zabdArtha-'samUmiya-samucchritam' U~cI citA ke samAna 'vidhama. ThANaM-vidhUmasthAnam' dhUmarahita agni kA eka sthAna hai 'ja-yat' jisa sthAna ko prApta karake 'sopatattA-zokataptAH' zoka se duHkhita nAraki jIva 'kaluNaM-karuNam' karuNAjanaka 'thaNaMti-stananti' rudana karate haiM 'ahosiraM kaTUTu-adhaH ziraH kRtvA' narakapAla nAraki jIva ke zira ko nIcA karake 'vittikaNaM-vikatye' tathA usakI deha ko kATakara 'ayaMva sasthehi-ayovat zastraH' loha ke zastra se 'samosaveti-samavasaranti' khaNDa khaNDa karake kATate haiM // 8 // anvayArtha--UMcI citA ke sadRza dhUmarahita agni ko eka sthAna hai, jise prApta karake zoka se tapta nAraka jIva karuNa Akroza karate haiN| te paNa duHkha temane ke choDatuM nathI. temanA upara jANe ke dukhanA pahADo ja tUTI paDe che chA 'samUsiya' Unile . zArtha-'samUsiyaM-samucchritam' yI yitAnA samAna 'vidhUmaThANaMvidhUmasthAnam' dhuumaa| 112 bhaninu me sthAna cha. 'ja- yat' 2 sthAnane prApta zata 'soyatattA-zokataptAH' thI mita nA 1 'kaluNaMkaruNam' 43 'thaNaMti-stananti' 36. re cha 'ahosira kaTu-adhaH ziraH kRtvA' 25 // nAnA bhAyAne nAya urIne 'vigattiUNaMvikartya' tathA tenA ne pIne 'ayaM vasatthehi-ayovatU zastraiH' somanA Anil 'samosaveMti-samavasaranti' TuDe Tu 4rIna pe che. // 8 // sUtrArtha-eka UMcI citAnA AkAranuM, dhumADA vinAnI agnithI yukta eka sthAna hoya che. jayAre paramadhAmika nArakene te citAmAM chuM ke For Private And Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAyodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanAnirUpaNam samma nArakAH (kalluNaM) karuNa-dInaM (yaNati) stanati-AkrozazabdaM kurvanti (ame siraM kaTTa) adhaH ziro mastakaM kRtvA (kgittiUNaM) kirtya khaNDayitvA (ayaM ra satyeti) aya ik zastraiH (samosati) samavasaranti khaNDazaH khaNDayanti krtyntiiti||8|| ___TIkA--'samUsiyaM' samucchritaM-samyaka ucchritaM samunnataM citAkRtinAmakam / 'vidhUmaThANa' vidhUmasthAnam , vigato dhUmo yasmAt sthAnAt tadvidhUmasthAnam dhUmarahitavajhisthAnamiti yAvat / 'ja' yat sthAnam pApya 'soyatattA' zokataptAH naarkaaH| 'kalaNaM' karuNam 'yaNaMti' stananti-karuNApUrvakaM zabdaM kurvanti rudantIti yAvat / tathA-'ahosiraM kaTu' adhaH ziraH kRtvA 'vigattiUNaM' vikartya vidArya / 'ayaM va satthehi' aya iva zastraiH 'samosaveti' samavasaranti, khaNDazaH khaNDayanti / atyuccacitAsadRzaM nidhUmavahnisthAnamekamasti / tatra gatAH nArakajInAH mahatA zokena saMtaptA bhavanti sakaruNaM rudanti c| tathA tatra paramAdhArmikA narakapAlA: yahAM paramAdhArmika unakA mastaka nIcA karake kATate haiM aura lohe ke zastroM se deha ko khaNDa khaNDa kara dete haiM // 8 // TIkA-UMcA uThA huA citA ke AkAra kA eka dhUma se rahita agni kA sthAna hai / usa agni sthAna meM DAlate haiM taba asahya vedanA se saMtapta nAraka jIva karuNAjanaka vilApa karate haiN| paramAdhArmika unakA sira nIcA karake lohamaya zastroM se deha ke avayavoM ko khaNDa khaNDa kara dete haiN| tAtparya yaha hai ki-eka atyanta UMcA citA jaisA dhUmarahita agni kAsthAna hai| vahAM paramAdhArmika nAraka jIva ko le jAte haiM, taba nAraka jIva che, tyAre te agninA tApathI AkuLavyAkuLa thayelA nArake karuNAnA cikAro kare che. tyAM paramadhAmike temanAM mastaka nIcA karAvIne zastra kahe chedI nAkhe che, ane teDhAnA hathiyArothI temanAM zarIranA TukaDe TukaDA karI nAkhe che. 8 TIkArtha keI UMcI citA khaDakI hoya evuM eka sthAna tyAM hoya che. te sthAnamAM nidhUma agni baLatuM hoya che. jyAre narakapAle te agnisthAnamAM nArakene paTake che, tyAre asahya vedanAthI saMtapta nArako karUNAjanaka AkaMda kare che. paramadhAmike temanAM mastakane nIcA karAvIne zo vaDe temanuM chedana kare che tathA temanA pratyeka aMgene leDhAnA za vaDe cheThane temanA TukaDe TukaDA karI nAkhe che. A kathana dvArA sUtrakAra nArakanI yAtanAonuM varNana kare che. temane viSama agnimAM pheMkavAmAM Ave che. AgathI dAjhavAne kAraNe asahya pIDAne sa0 52 For Private And Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgayo vAbhArakajIvAn yAtanayA saMtrAsitAn ziro'dhaH kRtvA karttayanti / tathAlohazastreNa tadIyadehAvayavaM khaNDazaH khaNDayantIti bhAvaH // 8 // mULam-samUsiyA tattha visUNiyaMgA, pekkhIhiM khajati aomuhehi| saMjIvaNI nAma ciradvitIyA, jaMsI payoM hammai paaNvceyaa||9|| chAyA-samucchritAstatra vizUNitAMgAH pakSibhiH khAdyante'yomukhaiH / ___ saMjIvanI nAma cirasthitikA yasyAM pranA hanyante paapcetsH||9|| tIvra zoka se saMtapta ho jAte haiM aura karuNAjanaka rudana karate haiN| vahAM para paramAdhArmika yAtanAoM se trasta una nAraka jIvoM kA mastaka nIcA karake kATa DAlate haiM aura lohe ke zastroM se unake zarIra ke avayavoM ko khaNDa khaNDa kara dete haiM // 8 // 'samUsiyA' ityaadi| zabdArtha-'tattha-tatra' usa naraka meM 'samUsiyA-samUcchritAH' nIce mukha karake laTakAe hue 'visUNiyaMgA-vizUNitAGgAH' tathA zarIra se camaDA ukhADa lie hue ve nArakijIva 'aomuhehi-ayomukhaiH' loha kI caMcuvAle pakvihi-pakSibhiH' pakSiyoM ke dvArA 'khajjatikhAdyante' khAye jAte haiM 'saMjIvaNI nAma-saMjIvanI nAma' naraka kI bhUmi saMjIvanI hai kyoM ki maraNatulya kaSTa pAkara bhI prANI usameM marate nahIM haiM 'cirahinIyA-cirasthitikAH' tathA usakI Ayu adhika hotI kAraNe teo khUba ja cikAre kare che. temanA te citkAranI paramadhAmika asure para bilakula asara thatI nathI. teo tene vadhAre yAtanAo Ape che. temanA matakane teo chedI nAkhe che ane leDhAnA taNa zastro vaDe temanAM avayanA TukaDe TukaDA karI nAkhe che. te _ 'bhamUkhiyA' tyAdi sAtha-'tattha-tatra' te 24mA 'samUniyA-samucchitAH' nAya mATu zana ana 'visUNiyaMgA-vizUNitAGgAH' tathA zarIrathI yAma mADI sIdhe te nA6i0 'aomuhehi-ayomukhaiH' 5'3nAvI 12 yAyavANA 'pakkhihipakSibhiH' pakSiyonA 21 'khajjati-khAdyante' mAya cha. 'saMjIvaNI nAmamaMjIvanI nAma' na24I bhUmI 201nI 4Aya che. ma, tulya ? pAmIna 55 prANI mAM bhaRai nA. ma 'ciradvitIyA-cirasthitikA' tanA For Private And Personal Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sanArthakodhi nI TIkA pra. zru. ma. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 411 anvayArthaH-(tattha) tatra narake (samUsiyA) samucchritA-adhomukhIkRtya laMbamAnAH, (vimUNiyaMgA) vizUNitAMgA apagatasvaco nArakAH 'ayomuhehi' ayomukhaiH lohacat kaThinamukhayuktaiH pakkhihi' pakSimiH 'khajjati khAdyante (saMjI. vaNI nAma) saMjIvanI nAma-yatra mRtA api na mriyante (ciradvitIyA) cirasthitikA bahukAlasthAyinI (jaMsi) yasyAM (pAvaceyA) pApacetasaH pApakaluSitAH (payA) prajAH nairayikAH (hammai) hanyante-mAryante iti // 9 // TIkA-'tattha tatra narake 'samUsiyA' samucchitAH staMbhe UrdhavAhavo'dhaH zirasaH kRtvA cANDAlAdinA carmavat laMbitAH / 'vimUNiyaMgA' vizUNitAMgA:uskRtA'GgakAH niHsAritatvacaH 'ayomuhe hiM' aomu vaH vajravaMcumiH kAka' hai 'si-yasmin' jisa naraka meM 'pAvacetA-pApacetasaH' pApa Sita 'payA-prajAH' nairayika 'hammai-hanyante' mAre jAte haiM / ___ anvayArtha-naraka meM nIcA mukha karake laTakate hue ' rahita nArakajIvoM ko lohe ke samAna kaThora caura cIMcate haiN| narakabhUmi saMjIvanI hai jahA~ prANAni nAraka akAla meM marate nahIM haiM aura vahAM pApa se kaluSita nAraka vahAM mAre jAte haiM TIkArtha--jaise cANDAla camaDe ko mAdhArmika nAraka jIvoM ko khaMbhe bhujAe~ UMcI aura mastaka nIce bhAyu mATI ya che. 'jaMsisuSita 'payA-prajA' nai20 sUtrAtha-245. saTa cha, pAre / mAMsa kheMcI kA" mAha 43 karavA che For Private And Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private And Personal Use Only bha di 9 // aura tvacA se va vAle pakSI khAtetaka kaSTa pAte hue bhI bahuta kAla taka rahate haiM / yasmin' ne narambha 'pAvacetA- pApacetasaH' pApathI * 'hammai - hanyante' bhAravAmAM Ave che. lA nArakanI cAmaDI utArI laine temane udhe mAthe sADhAnA jevI kaThera cAMcavALAM pakSIe tenA zarIramAMthI dAne yAtrA bhAMDe che. tethe temanAM zarIrane yAMya, naDeora nAkhe che. narakabhUmi sajIvanI che, jyAM prANAnta kaSTa sahana tAM paNa nArakA akALe maratAM nathI, teo ghaNA dIrghakALa sudhI tyAM TIDArthamevI rIteAMDA ta rahIne pUrvabhaveAnA pApakRtyenuM phaLa bhAgavyA kare che. pApathI kaluSita nAra}Ane narambhAM paramadhArmio bhUbhAra bhAratA rahe che... . // 9 // laTakA dete haiM, usI prakAra para. meM bAMdhakara laTakA dete haiM / unakI kara diyA jAtA hai / zarIra kI camar3I 412 * mArya 'jaMsI' yasyAM saMjIvanyAm 'pAvaceyA' pApacetasaH pApakaluSitAH 'payA' tathA 'saMjIvaNI nAma ridvitIyA' saMjIvanInAma jIvanadAtrI narakabhUmiH cirabhirvA / ' pakkhIhi' pakSibhiH kaGkagRdhAdibhiH, 'khajjeti' khAdyante narakajIvAste / asAdhukarmabhiH paramadhArmikaH / zrayutkRtya lauha sUtrakRtAGgasUtre Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam tadevaM paramAdhArmikaiH parasparakRtairvA chinnA bhinnAH kvathitA mUJchinAH santo vedanAsamudghAtagatA api te na niyante ataH kathyate saMjIvanIvat saMjIvinI jIvanadAtrI narakabhUmiH na tatra gataH khaNDazazniopi mriyate svAyuSi sati / sA ca cirasthitikA utkRSTataH trayastriMzatsAgaropamANi yAvat yasyAM ca pAptAH prajAyante iti prajAH mANinaH pApacetasaH hanyante mudgarAdibhiH narakAnubhAvAJca murvavopi atyantapiSTA api na mriyante, api tu pAradavat milanti // 9 // pApI jIva apane pApoM kA phala bhogane ke lie naraka meM cirakAla taka rahate haiN| isa prakAra vahAM paramAdhArmikoM dvArA kaSTa diye jAte haiM tathA paraspara meM bhI eka nAraka dUsare ko kaSTa pahu~cAtA hai| una kaSToM se ve chinna bhinna hote haiM, pacate haiM, mUJchita ho jAte haiM parantu bedanA se abhibhUta ho jAne para bhI marate nahIM haiN| isa kAraNa narakabhUmi saMjIvanI yA jIvanadAtrI kahalAtI hai| vahAM gayA huA jIva khaNDa khaNDa kara dene para bhI Ayu zeSa hone se maratA nahIM hai| vahAM Ayu bhI huta lambI-uskRSTa tetIsa sAgaropama kI hotI hai| vahAM pApI prANI manarAdi se Ahata kiye jAte haiM kintu naraka kA svabhAva hI aisA hai AyuSya paNa ghaNuM ja lAMbuM hoya che. pApI ne pitAnAM pApanuM phaLa bhegavavAne mATe lAMbA samaya sudhI tyAM rahevuM paDe che. paramadhAmika asure dvArA temane A prakAranAM kacho te apAya che, padanta nArake pote ja ekabIjAne paNa pIDA pahoMcADayA karatA hoya che. te kone lIdhe teo chinnabhinna thaI jAya che. A prakAre chinnabhinna thavA chatAM. agni para zekAvA chatAM, aMganA TukaDe TukaDA thavA chatAM teo maratAM nathI. hA, mUrzita avazya thAya che. A kAraNe narakabhUmine saMjIvanI athavA jIvanadAtrI kahevAmAM Ave che. tyAM gayelA jIvanA bhale TukaDe TukaDA karI nAkhavAmAM Ave. paNa jyAM sudhI temanuM AyuSya bAkI hoya che, tyAM sudhI teo maratA nathI. nArakanuM AyuSya ghaNuM ja lAMbuM-jaghanya dasa hajAra varSanuM ane adhikamAM adhika tetrIsa sAgaropamanuM heya che. tyAM pApI ane magadaLa, daMDA Adi vaDe mAravAmAM Ave che. temanA zarIranA re. cUrA karI nAkhavAmAM Ave che, chatAM paNa teo maratA nathI mArakene svabhAva ja e ya che ke prANa jAya evI vedanA sahana karavA chatAM teo For Private And Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___ anvayArtha:-(je) ye mahApuruSAH khIsevanaka TukaphalajJAtAraH (irithayo) striyA (Na sevaMti) na sevante (te) te AtmArthinaH (jaNA) janA:-puruSAH (baMdha. NummukkA) baMdhanonmuktAH vandhanakAraNakakhIsaGgaparityAgena sakalabandhanarahitAH santaH (jIviyaM) jIvitam asaMyamajIvanam upalakSaNAd bAlamaraNamapi ca (NAvakakhaMti) nAvakAGkSanti na vAMchanti / kimartha na vAJchantItyAha-yataH (te) pUrvotasvarUpAH (jaNA) janAH (hu) nizcayena (AimokkkhA ) AdimokSAH pradhAnamokSAH pradhAnatvena mokSA yeSAM te tathA mokSagamanakAmakAH santItyarthaH, ataste mokSAbhilASitvena asaMyamajIvitaM bAlamaraNaM cetidvayamapi necchantIti bhAvaH / / TIkA-'je' ye mahApuruSAH strIprasaMgaH kaTukaviSAkaH, striyaH sugatimArgAgalA: sarvAdharmamUlAH kapaTajAlasaMkulAH madireva mahAmohotpAdikAH kiMbahunA khiya evaM .. anvayArtha-strI sedhana ke kaTuka vipAka ke jJAtA jo mahApuruSa striyoM kA sevana nahIM karate haiM ve AsmArthI puruSa bandhana se mukta ho kara asaMyamamaya jIvana kI AkAMkSA nahIM karate aura upalakSaNa se bAlamaraNa kI bhI icchA nahIM karate / kyoM ki ve jagat nivAsI jana sarva prathama mokSagAmI hote haiM-mokSAgamana ke abhilASI hote haiN| mokSa ke abhilASI hone se ve asaMyama jIvana aura bAlamaraNa donoM kI hI icchA nahIM karate // 9 // TIkArtha-jo mahApuruSa yaha nizcaya kara lete haiM ki strI prasaMga kaTuka phala dene vAlA hai, striyAM sugati ke mArga meM argalA ke samAna hai, samasta adharma kA mUla haiM kapaTa jAla se yukta hotI haiM, madirA ke samAna mahAmoha ko utpanna karanevAlI hai, adhika 1 anvayArthI sevananA kaDavA vipAkane jANavAvALA je mahApurUSa sinuM sevana karatA nathI. evA te AtmArthI purUSa baMdhanathI mukta thaIne asaMyama maya jIvananI AkAMkSA karatA nathI. ane upalakSaNathI bAlamaraNanI paNa IcchA karatA nathI kemake teo jagat nivAsI purUSa sauthI pahelAM mokSa gAmI thAya che. arthAt mekSa gamananA abhilASI hoya che. mokSanA abhilASI hovAthI te asaMyama jIvana ane ba la maraNa banenI IcchA karatA nathI. je TIkAryuM-je mahApurUSa e nizcaya karI le che ke -strI prasaMga kaDavA phaLa ApanAra che, yei sugatinA mArgamAM bhegaLa jevI che, saghaLA adhamenuM mULa che. kapaTa jhALathI yukta hoya che. madirAnI jema mahAhane For Private And Personal Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaNA' janAH kSantItyAhayatA nAvakakhaMti' nAjAviya' jIvita asatAH samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 15 AdAnIyasvarUpanirUpaNam 515 sarvaparigrahahetavaH iti nizcitya 'ithio' strIH 'Na sevaMti' na sevante 'te' te ityambhUtA AtmArthinaH (jaNA) janA:-mahApuruSAH 'baMdhaNummukkA' bandhanonmuktAH strIjAlabandharahitatayA sakalabaMdhanarahitAH santaH 'jIviyaM' jIvitaM asaMyamajIvitam upalakSaNAt bAlamaraNamapi ca 'nAvakhaMti' nA'vakAMkSanti kimartha jIvitaM maraNaM ca nAvakAGkSantItyAha-yataH 'hu' nizcayena 'te' te-trIsaMgavarnakAH 'jaNA' janAH 'AimokkhA' AdimokSAH atra AdizabdaH pradhAnArthakastena Adi pradhAnam anyapuruSArthApekSayA mokSaH azeSakarmakSayAtmako yeSAM te AdimokSA, pradhAnabhUtamokSAkhyapuruSArthodyatAH ataeva te jIvitaM maraNaMca nAva kAGkSantIti bhAvaH // 9 // mUlam-jIviyaM piTuMo kiMcA aMtaM pAvaMti kammuNaM / kammuNA saMmuhI bhUyA je maMgga maNusAsaI // 10 // chAyA--jIvitaM pRSThataH kRtvA antaM prApnuvanti karmaNAm / karmaNA saMmukhI bhUtA ye mArgamanuzAsati // 10 // kyA, striyAM hI samasta parigraha kA kAraNa haiM, ve striyoM kA sevana nahIM karate haiN| aise AtmArthI jana strI ke jAla se chuTakArA pAkara samasta bandhanoM se mukta ho jAte haiM / ve na asaMghama jIvana kI icchA karate haiM aura na ghAlamaNakI / ve kyoM jIvana maraNa kI icchA nahIM karate? isakA uttara yaha hai ki strI prasaMga ke tyAgI ve jagat vAsI jana AdimokSa hote haiN| arthAt sarva prathama mokSagAmI hote haiN| isI kAraNa jIvana maraNa kI icchA nahIM karate // 9 // utpanna karavAvALI che. vadhAre zuM kahevAya? Dhiye ja saghaLA parigrahanuM kAraNa che, te priyAnuM sevana karatA nathI. evA AtmArthI jana strInI jALathI chUTakAra pAmIne saghaLA baMdhanothI mukta thaI jAya che. teo asaM. yamI jIvananI IcchA karatA nathI, temaja bAlamaraNanI paNa IcchA karatA nathI. teo jIvana maraNanI IcchA kema karatA nathI? ene uttara e che ke- A prasaMgane tyAga karavA vALA teo jagamAM rahenArAe Adi mikSa hoya che. arthAt sarva prathama mokSagAmI hoya che. e ja kAraNe jIvana maraNanI IcchA karatA nathI. chellA For Private And Personal Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anaH kurvanti / vazagato vanyajIvamRgAdiriva svAtantryeNa labdhaM nArakajIvaM narakapAnAtIkSNarAlAdibhirvidArayanti / bAhyAbhyantarobhayarUpeNa ekAntato duHkhitA. ste nArakajIkA sakaruNaM tatra narakAvAse rudanti iti // 10 // malam-sayA jailaMnAma nihaM mahaMtaM, jaisI jalaMto agaNI akNttro| ciTThati baddho bahukUrakammA arahassarA kei cirhitiiyaa||11|| chAyA-sadA jvalan nAma nihaM mahAca yasmin jvalannagnirakASThaH / tiSThanti baddhA bahukrUrakarmANaH arahaH svarAH ke'pi cirasthitikAH // 11 // ___ Azaya yaha hai ki vaza meM paDe hue jaMgalI pazu mRga Adi ke samAna pAe hue nAraka ko paramAdhArmika tIkSNa zaloM se vidAraNa karate haiN| ve bAhya aura Abhyantara-donoM prakAra se ekAntarUpa se dukhI hote hai aura karuNa Akrandana karate haiM // 10 // 'sayA jalaM' ityAdi / .. zabdArtha-'sayA-sadA sarvakAla 'jalaMnAma-jvalanAma' atyanta uNasthAna hai vaha sthAna 'nihaM-niham' prANiyoM kA ghAtasthAna hai 'jasiyasmin jisameM 'akaTo-akASThaH kASTha ke vinA hI 'jalaMto agaNIjvalan agniA' agni jalatI rahatI hai 'bahukammA-bahukrarakarmANaH' jinhoMne pUrvajanma meM bahutakara karma kiye haiM 'cirahitIyA-cirasthitikAH' tathA jo usa naraka meM cirakAla taka nivAsa karane vAle haiM 'baddhA-baddhAH' A kathanane bhAvArtha e che ke paramadhAmika nAranI sAthe ghaNe ja dUra vAta kare che. teo temanA aMge mAM zUle bheMkI daIne temane khUba ja vyathA pahoMcADe che. nArake tyAM bAhya ane Antarika saMtApane anubhava kare che. tyAM temane satata duHkha ja anubhavavuM paDe che. asahya duHkhane lIdhe teo 29mA 4re che. // 10 // 'sayAjalaM' yAt zA-'sayA-sadA' savA 'jalaMgAma- jvalannAma' satyata tApANu sthAna te sthAna 'nihaM-niham' prANiyonu ghAtasthAna cha 'jaMsi-yasmin' 'akaTo-akASThaH' mAta vinA 'jalaMto AgaNI-jvalana agniH' makina Rail 2 cha 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' bhaNe pUrvamamA ma 42 4ma' yA cha 'ciradvitiyA-cirasthitikAH' tathA 2 te na27i ain sudhI - For Private And Personal Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra, zu. ma. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam ....17: ' anvayArtha:-(sayA) sadA-sarvakAla (jalaM nAma) jvalannAma sthAnamasti 'mahaMta' mahat 'niha' nihaM-pANighAtasthAnaM (jasi) yasmin nihe (akaTTho) akASThaH kASThamantareNaiva (jalaMto) jvalan-dedIpyamAnaH (agaNI) agni stiSThati (kei) ke'pi (bahu kUrakammA) bahu krUrakarmANaH (ciradvitIyA) cirasthitikAH-prabhUtakAlaM tatra vAsaM kurvANAH tatra narake (baddhA) baddhAH (arahassarA) arahaHsvarA 'uccasvareNa avyaktadInasvaramuccArayantaH (viTThati) tiSThantIti // 11 // ___TIkA-'sayA' sadA-sarvadA 'jalaM nAma' balan atizayena dIpyamAnam atyuSNasthAnamasti, tatsthAnam , na alpam api tu 'mahaMta' mahat-atizayenonnatamasti tat sthAnam / 'niha' nihaM-nihanyante prAginaH karmavazAda yasmina taniham AghAtasthAnaM nArakajIvAnAM mANinAm narakasthAnamityarthaH, 'jaMsI' yasmin sthAne 'agaNI akaTo' agnirakASTha:-kASThAdIndhanamantareNaivA'gniH 'jalaMto' jvalana-dedIpyamAnaH uSNarUpasvAda , vinaiva kASThaM yatrA'gniH prajvalati, tatrA'gnau / usa naraka meM bAMdhe hue ve 'arahassarA-arahasvarAH' dIna cillAte hue 'ciTThati-tiSThanti rahate haiM // 11 // ___ anvayArtha-sadaiva jalatA huA eka ghaDA prANiyoM ke ghAta kA sthAna hai| usa sthAna meM kASThoM ke vinA hI agni jalatI rahatI hai| krUrakarmA aura dIrghakAlIna sthiti vAle nAraka bahuta samaya taka vahAM bAMdha diye jAte haiM aura ve UMce svara se Akrandana karate haiM // 11 // ___TokArtha-sadA dedIpyamAna eka atyanta uSNa sthAna hai| vaha sthAna choTA nahIM, bahuta baDA hai| vaha karma ke vazIbhUta prANiyoM ke ghAta kA sthAna hai / usa sthAna meM kASTha Adi Idhana ke vinA hI sadA nivAsa 42pApAmA cha 'baddhA-baddhAH' te na24i Hit tasA 'arahasarA-arahaHsvarAH' dIna-yApAtra-zubha pAtai 'ciTuMti-tiSThanti' 27 cha. // 11 // .... sUtrArtha-narake mAM nArakene ghAta karavA mATe eka ghaNuM ja vizALa sthAna che. te sadA prajavalita rahe che. te sthAnamAM kASTha nAkhyA vinA ja agni prajavalita rahe che phUrakama ane dIrghakAlIna AyurithativALA nArakene te sthAnamAM lAMbA samaya sudhI bAMdhI rAkhavAmAM Ave che. khUba ja uSNutAthI akaLAvAne kAraNe teo karuNa AkaMda karyA kare che. 11 : " TIkartha-tyAM sadA AgathI dedIpyamAna eka uNu sthAna che. te sthAna ghaNuM ja meTuM che. te sthAnamAM kASTha Adi Idhana vinA ja agni sadA prajavalita rahe che. prANAtipAta Adi pApakarma karanArA jenuM te ghAta sa0 53 For Private And Personal Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra 'bahu kUrakammA' bahu krUrakarmANo nArakAH, ye pUrvajanmani anekamANAtipAtAdirUpakutsita karma kRtavantaH te itthaMbhUtAH / tathA 'ciradvitIyA' cirasthitikAH cirakAlaparyantasthAyinaH 'baddhA' baddhAH santaH 'arahassarA' arahaHsvarAH-avyakta mAkandanasvaravantaH 'ciTThati' tiSThanti-tAzAkASThamajvalitA'gninarakasthAne vasanti / ekaM tathAvidhaM prANinAM ghAtasthAnamasti, yat sarvadaiva nirindhanenA'pi pasinA jvalitaM bhvti| tathAvidhanarakAvAse te pApinIvA baddhA bhavanti pApakarmaNAM phalopabhogAya / tatra baddhAste jIvAH pApakarmANaH tatra ciraM nivasanti, sA vedanayA nirantaraM duHkhitAH santaH sakaruNaM rudanta Asate // 11 // agni jalatI rahatI hai| usa sthAna meM una nAraka jIvoM ko bAMdha diyA jAtA hai jo atyanta krUra karma karanevAle haiM arthAt jinhoMne pUrvajanma meM prANAtipAta Adi kutsita kRtya kiye haiM aura jo cira. kAla taka naraka meM rahane vAle haiM / jaba una nArakoM ko usa sthAna meM bAMdha diye jAte haiM to ve bahuta jora se rudana karate rahate haiN| abhiprAya yaha hai ki naraka meM prANiyoM ke ghAta kA eka sthAna hai| vaha sthAna vinA Idhana kI agni se sadaiva jalatA rahatA hai| usa narakAvAsa rUpa sthAna meM una pApI jIvoM ko bAMdha diye jAte haiM jisase the. apane pApakarmoM kA pUrA phala bhoga sake / ve pApI vahAM lambe samaya taka bAMdhe rahate haiM tathA vedanA ke kAraNa nirantara duHkhI hokara dInatA pUrNa rudana karate rahate haiM // 11 // sthAna che. jemaNe prANAtipAta Adi atyanta kukarmonuM pUrvabhavamAM sevana karyA hoya che evAM nArakAne tyAM bAMdhI devAmAM Ave che. tyAre temano AryakALa ghaNe ja lAMbo hoya che. jyAre temane te uNa sthAnamAM bAMdhavAmAM Ave che, tyAre teo karuNAjanaka citkAra ane rudana kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke narakamAM prANIone vadha karavAnuM eka sthAna che. te sthAna kASThAdi vinAnA agnithI sadA prajavalita rahe che. te narakAvAsa rUpe sthAnamAM te pApI ne badhI devAmAM Ave che. teo temanA pUrvabhavenAM pApakarmonuM phaLa tyAM jogavyA kare che. jyAM sudhI teo temanAM pApakarmonuM phaLa pUrepUruM bhegavI letA nathI, tyAM sudhI temane tyAM ja bAMdhI rAkhavAmAM Ave che. ghaNA lAMbA samaya sudhI te uNa sthAnamAM baMdhAyelA rahevAne kAraNe temane eTalI badhI vedanA thAya che ke teo niratara dInatApUrNa rudana karyA kare che. 11 For Private And Personal Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 19 mUlam-ciyA mahatIu samArabhittA, chumbhaMti te taM kaluNaM rsNtN| AvaTTatI tattha asAhukammA, saMppI jahA paMDiyaMjoI mj||12|| chAyA-citA mahatIH samArabhya kSipanti te taM karuNa rasantam / Avartate tatra asAdhukarmA sarpiryathA patitaM jyotirmadhye // 12 // anvayArthaH-(te) te-paramAdhArmikA: (mahaMtI u) mahatIH (ciyA) citAH (samArabhittA) samArabhya-saMpAya (kaluNaM rasaMta) karuNaM sakaruNaM yathA syAt tathA rasantaM krandanaM kurvantaM (chumbhaMti) kSipanti prakSipantItyarthaH (tattha) tatra-tasyAM citAyAM (asAhukammA) asAdhukarmA pApIjIvaH (AvadRtI) Avartate dravIbhavati (jahA) yathA (joimajjhe) jyotirmadhye vahau (paDiya) patitaM (sappI) sapi tam dravIbhavati tadvaditi // 12 // 'ciyA' ityaadi| zabdArtha-te-te' ve paramAdhAmika 'mahaMtI u-mahatI: baDI 'ciyAcitAH' citA ko 'samArabhittA-samArabhya' banAkara 'kaluNaM-karuNam' karuNa 'rasaMta-rasantam' rudana karate hue nArakijIva ko 'chunbhatikSipanti' pheMka dete haiM 'tattha-tatra' usameM 'asAhukammA-prasAdhukarmA' pApI jIva 'AvaDatI-Avartate' dravIbhUta ho jAte haiM jahA-yathA' jaise 'johamajjhe-jyotirmadhye' agni meM 'paDiyaM-patitaM' paDA huA 'sappI-sarSiH ghI pighala jAtA hai // 12 // ___ anvayArtha-paramAdhArmika baDI baDI citAe~ banAkara karuNa krandana karate hue nArakoM ko unameM jhoMka dete haiM / usa citA meM par3A huA 'ciyA' tyAha Avat:-'te-' te 52bhASAmiDI 'mahaMtIu-mahatIH' mATI 'ciyA-citAH' yitA mAne 'samArabhittA-samArabhya' manAvAne 'kaluNa-karuNam' 439 'rasaMta-rasantam' 24na 42tA n||26 ne 'chubbhaMti-kSipanti' 34 he che. 'tattha-tatra' mA 'asAhukammA- asAdhukarmA' pAyI 75 'AvaTTatI-Avarta' dravIbhUta tha6 laya cha 'jahA-yathA' re 'joimajjhe-jyotirmadhye' AGnamA 'paDiyaM-patitaM' 53 'sappI sapiH' hI mAgaNI anya che. // 12 // sUvAtha-paramadhAmike moTI moTI citAo prajavalita kare che. ane karuNa AkraMda karatAM nArakene temAM pheMkI de che jevI rIte agnimAM paDeluM For Private And Personal Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . 420 " sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'te' te paramAdhArmikAH 'mahaMtIu' mahatIH 'ciyA' citaaH| 'samArabhittA' samArabhyaH samyak saMpAdya 'kala' karuNam 'rasaMta' zabdAyamAnam , taM pApijIvam / 'chunbhaMti' kSipanti, tAdRzacitAyAM taM nArakinIvaM smaakssipnti| sa ca-'asAhukammA' asAdhukarmA . pApijIvaH 'AvatI' AvataM te, citAyAM paramAdhArmikairyadA prakSipyate tadA tanmadhyapatitaH san dravIbhavati 'jahA' yathA 'johamajjhe' jyotirmadhye 'paDiyaM' patitam / 'sappI' sarpiH ghRtAdikam , dravIbhavati, tathaiva tAdRzacitAmadhye patitaH pApI dravIbhUto bhavati / paramA'dhArmikAH citAM mahatI nirmAya tanmadhye rudantamapi nArakijIvaM kSipanti / kSepaNAnantaraM te agnau patitaM ghRtamiva dravIbhavanti / dravIbhUtA api vaha pApI jIva usI prakAra pighala jAtA hai, jisa prakAra agni meM paDA huA ghRta pighala jAtA hai / / 12 / / TIkArtha-ve paramAdhArmika mahatI citAe~ banAkara karuNotpAdaka rudana karate hue pApI jIva ko usa citA meM pheMka dete haiM / java paramAdhArmika nAraka ko citA meM pheMkate haiM to usameM paDakara vaha pighala jAtA hai, jaise Aga meM DAlA huA ghI pighala jAtA hai| Azaya yaha hai-paramAdhArmika baDI sI citA kA nirmANa karake rudana karate hue nAraka ko usameM jhoMka dete haiM / agni meM paDakara vaha ghRta kI bhAMti pighala jAtA hai / magara pighala jAne para bhI ve marate nahIM, varan pUrvakRta karma kA phala bhogane ke liye jIvita hI rahate haiN| ghI pIgaLI jAya che. e ja pramANe te citAomAM pheMkavAmAM AvelAM nAra kenA zarIra pIgaLI jAya che. 1rA TakAtha-paramAdhArmika asure meTI moTI citAo prakaTAvIne, karUNA janaka rudana karatAM te nArakone temAM pheMkI de che. te citAmAM phekAyelA nArakanI dazA agnimAM hAmelA ghI jevI thAya che. teo te agnimAM ghInI jema pIgaLI jAya che-baLIne bhasma thaI jAya che A kathanane bhAvArtha e che ke paramadhAmike moTI moTI citAone nirmANa karIne te pApI jIne te citAomAM pheMkI de che. prajavalita AbhamAM kAyelA te nArakanAM zarIra baLI javAthI temane asahya pIDA thAya che, te kAraNe teo karUNAjanaka citkAra kare che. jema agnimAM hemAceya dhI pIgaLI jAya che, e ja pramANe temanAM zarIre paNa te agnimAM pIgaLI jAya che, chatAM paNa teo maratAM nathI. pUrvakRta karmonuM phaLa pUrepUruM For Private And Personal Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam na mriyante, api tu jIvantyeva pUrvopArjitakarmaphalopabhogAya / yathA-pAradaM patitamapi vikI gitaM bhavadapi punarekatrIbhUya sthUlatAM vibharti tathA tadIyaM zarIraM drutamapi punaH phalopabhogAya saMdhAtabhAvamApadyate / pUrvavat sanAtadehaH pApaphalaM bhuGkte iti // 12 // mULam-sayA kasiNaM puNa ghammaTThANaM, gADhovaNIyaM aiNdukkhdhmm| * hatthehi pAehiM ya baMdhiUgaM, sattavya DaMDehi smaarbhti||13|| chAyA-sadA kRtsnaM punargharmasthAnaM gADhopanItamatiduHkhadharmam / hasteSu pAdeSu ca baddhA zatrumiva daNDaiH samAramante // 13 // anvayArtha :-(sayA) sadA--sarvakAlaM (kasiNaM) kRtsnaM saMpUrNam (ghammaTThANaM) dharmasthAnamuSNasthAnapasti tat (gADhovaNIya) gADhopanItaM-nidhattanikAcitakarmabhiH jaise pArA vikhara jAne para bhI phira mila jAtA hai aura sthUla rUpa bana jAtA hai, usI prakAra nAraka kA zarIra pighala jAne para bhI apane karmI ko bhogane ke liye punaH samudita ho jAtA hai| nAraka jIva pahale ke samAna hokara punaH pApa ke phala ko bhogatA hai // 12 // 'sayA' ityaadi| zabdArtha-'sayA-sadA sarvakAla 'kasiNaM-kRtsnaM' sampUrNa 'ghamma dvANaM-dharmasthAnam' uSNa sthAna hotA hai vaha sthAna 'gADhovaNIyaM-gADhopanItam' nidhatta, nikAcina Adi karmoM se prApta hotA hai 'adukkha. dhamma-atiduHkha dharmam' atyanta duHkha denA jinakA svabhAva hai 'tattha-tatra' usa sthAna meM 'hatthehiM pAhiM baMdhiUNaM-hasteSu pAdeSu baddhvA' karacaraNa bhagavAne mATe teo jIvita rahe che. jevI rIte nIce vikharAyele pAra pharI bhege thaIne skUla banI jAya che, e ja pramANe agnimAM pIgaLI gayelAM nArakonAM zarIra paNa, temanA pUrvabhavanAM pApanuM vedana karavA mATe pharI samadita thaI jAya che, ane nArake pahelAMnA jevAM ja zarIrethI yukta thaIne pUrvakRta pApakarmonAM phaLa bhegavyA kare che. 12aa _ 'sayA:' tyAdi Avt--- 'sayA-sadA' sAra 'kasiNaM-kRtsnaM' sapR 'dhammadANaMdharmasthAnam' garama sthAna hAya che te sthAna 'gADhovaNIyaM-gADhopanItam' nidhatta, nAyita kore 4thI prApta thAya che. 'aidukvadhamma-atiduHkhadharmam' atyAta ma he me rena vA che 'tattha-tatra' te sthAnamA 'hatthehiM pApahi For Private And Personal Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 422 sUtrakRtAtre prAptaM bhavati (aidukkhadhamma) atiduHkhadharmam-atiduHkhasvabhAvam (tattha) tatratasmin sthAne (hatthehiM pAehiM baMdhiUNaM) hasteSu pAdeSu ca vandhayitvA (sattumba) zatrumiva (daMDehi) daNDaidaNDadvArA paramAdhArmikAH tAn nArakajIvAn (samAramaMti) samArabhante-tADayantIti // 13 // ___TIkA-sayA' sadA-sarvakAlam 'kasiNaM' kRtsna-saMpUrNam 'ghammaTThANaM' dharmasthAnam sadoSNasvabhAvam / 'gADhovaNIyaM' gADhopanItam , yatsthAnaM nidhattanikAcitakarmabhirupanItaM bhavati nArakANAm 'aidukkhadhamma' atiduHkhadharmam , atyantaM duHkhasvarUpaH dharmaH svabhAvo yasya tat tAdRzaM sarvadaiva duHkhajanakasvabhAvam / tAdRzanarake paramAdhArmikaH taM 'hatthehiM pAehi ya vaidhiUNa' isteSu pAdeSu ca baddhvA 'sattuma' ko bAMdhakara 'sattubdha-zatrumiva' zatru ke jaisA 'daMDehi-daNDaiH' daNDoM ke dvArA paramAdhArmika 'samArabhati-samArabhante' tADana karate haiM // 13 // anvayArtha-narakabhUmi meM eka dharmasthAna arthAt uSNasthAna hai jo sadaiva aura sampUrNa uSNa hI banA rahatA hai / mADhe pApakarma karane vAle vahAM jAte haiN| vaha atyanta duHkha dene kA svabhAva vAlA hai| vahAM paramAdhArmika nArakoM ke hAtha paira bAMdhakara unheM zatru ke samAna tADanA karate haiM // 13 // TIkArtha-sadA aura sampUrNarUpa se uSNa rahane vAlA eka uSNa sthAna naraka meM hai| vahAM nidhatta-nikAcita pApakarma karanevAle nAraka ho jAte haiM / vaha sthAna atyanta hI duHkha dene vAlA hai| usa naraka meM paramAdhArmika nArakoM ke hAtha aura pA ghA~dha dete haiM aura DaNDoM se aisI tADanA karate haiM jaise ve unake zatru hoN| baMdhiUNaM-hasteSu pAdeSu ca baddhyA' 42526ne bAdhIna 'satuvva-zatrubhiva' zatrunArema 'daMDehi-daNDaiH' mA dvaa2|| 52mAyAmi' 'samArabhati-samArabhante' bhAre .1131 sutrArtha-nakabhUmimAM eka gharmasthAna eTale ke uSNasthAna che, je sadA saMpUrNa uSNu ja rahe che. nidhatta nikAcita pApakarmo karanArA che tyAM jAya che. te sthAna atyanta duHkhadAyaka che. tyAM paramadhAmi ke nArakanA hAtha, paga bAMdhIne temane zatrunI jema mAra mAre che. 13 TIkAthe-te narakabhUmimAM sadA saMpUrNa rUpe uSNa rahetuM eka uNuM sthAna che. nidhatta-nikAcita pApakarma karanArA je ja tyAM nAraka rUpe utpanna thAya che. te sthAnamAM utapanna thayelA nArakAne atyanta duHkha sahana karavuM paDe che. tyAM paramadhAmika nArakenA hAthapaga bAMdhIne temane daMDA jAdi vaDe evA te mAre che ke jANe teo temanA dama hoya. For Private And Personal Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. bha. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam zabhumika, yathA'sya nArakAH zatravo bhaveyustathA kRtvA te 'daMDehi' daNDaiH / 'samAra* maMti' samArabhante-tADayanti / sarvadaiva dedIpyamAnamekaM sthAnam , nidhattanikAcitakarmabhirupanItaM bhavati teSAM nArakajIvAnAm , tathA samAvata eva tatsthAnamatIbaduHkhajanakam / tasmin hastau pAdau ca bandhayitvA zatrumiva narakapAlA nArakiNaM prakSipantIti // 13 // mUlam-bhaMjaMti bAlassa vaheNaM puTI sIsapi bhiMdati aoghohi| se bhinnadehA phailagaM va tacchA tattAhiM ArAhiM nniyojyNti||14|| chAyA-bhaJjanti bAlasya vyathena pRSTiM zIrSamapi bhindantyayodhanaH / te bhinnadehAH phalakamiva taSTAstaptAbhirArAbhiniyojyante // 14 // Azaya yaha hai ki sarvadA dedIpyamAna eka sthAna hai / nidhatta aura nikAcita pApakarma karane vAloM ko vaha sthAna prApta hotA hai / svabhAva se hI vaha sthAna nArakiyoM ko ghora pIDA pahu~cAne vAlA hai| vahA~ unake hAtha aura paga bAMdha diye jAte haiM aura aisI tAr3anA kI jAtI hai, mAno ve nAraka paramodhArmikoM ke vairI hoM // 13 // "bhaMjati' ityaadi| zabdArtha- 'bAlassa-yAlasya' vivekarahita nAraka jIva kI 'puTThI pRSTim' pRSThabhAga 'vaheNa-vyathena daMDoM ke prahAra se 'bhaMti-bhaJjanti' toDa dete haiM tathA 'ayodhaNehi-ayodhanaH' loha ke ghanoM se 'sIsaMpi-zIrSa. mami' unakA mastaka bhI 'bhiMdaMti-bhinddanti' toDa dete haiM 'bhinnadehAbhipradehAH' jinake aGga cUrNa kara diye gaye haiM aise 'te-te' ve nAraki tAtparya e che ke naraThabhUmimAM sarvadA dedIpyamAna eka sthAna che. te sthAna khUba ja uSNa hoya che. nidhatta ane nikAcita pApakarmo karanArane te sthAnamAM nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. nArakane ghora pIDA pahoMcADavAne te sthAnane svabhAva che. tyAM nArakanI sAthe paramadhAmikene vartAva zatrunA je hoya che. teo temanA hAthapaga bAMdhIne temanA para daMDA AdinA prddaare| 43 che. // 1 // 'bhaMjaMti' tyA zA- 'bAlassa-ghAlasya' vive2hita nA24 sapanA 'puDhI-pRSThim: pAWIL HIma 'vaheNa-vyathena' 4thI bhArIne 'bhaMjaMti-bhaJjanti' tI cha tathA 'ayodhaNehi-ayodhanaiH' 1431 pothI 'sIsapi-zIrSamapi' tamanuH bharata 55 'bhiMdati-bhindanti' tI he cha, 'bhinnadehA-bhinnadehAH' manA ma For Private And Personal Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 424. sUtrakRtAGgasUtre .. anvayArtha:-(bAlassa) bAlasya-ajJAninaH (puTThI) pRSTiM (vaheNa) vyathena lakuTAdiprahAreNa (bhaMjaMti) bhaJjanti troTayanti (ayodhaNehi) ayodhanaH-lohaghana (sIsaMpi) zIrSa mapi-mastakamapi (midaMti) bhindanti cUrNayanti (bhinnadehA) minadehArNitAH (te) te nArakAH (tattAhiM ArAhiM) taptAbhirArAbhiH (phalagaM va tacchA) phalakamiva taSTAH kASThakhaNDa miva tanakatAH (niyojayati) niyojyante-taptatrapupAnAdikarmaNi vyApAryante iti // 14 // TIkA-'bAlassa' bAlasya-avivekinaH 'puTThI' pRSTim zarIrapRSThabhAgam 'vaheNa' vyathena, daNDAdiprahAreNa 'maMti' bhaanti-troTayanti prmaadhaamikaaH| jIvoM ko 'tattAhiM ArAhi-taptAbhirArAbhiH' tape hue AroM ke dvArA 'phalaga va tacchA-phalakamiva taSTA' kASTha ke TukaDe ke jaise chIlakara patale kiye hue nArakoM ko 'NiyojayaMti-niyojyante' uSNa sIse ke pIne ke liye pravRtta kiye jAte haiM // 14 // __ anvayArtha lakaDI Adi ke prahAra se ajJAnI nArakoM kI pITha toDa dI jAtI hai| lohamaya ghanoM se mastaka cUrNa kara diyA jAtA hai| chinna bhima dehavAle una nArakoM ko AroM se kASTha ke paTiye ke samAna chIlakara patale kiye jAte haiM aura tape hue zIse ko pIne ke liye vivaza kiye jAte haiM // 14 // TIkArtha-paramAdhArmika una avivekI nArakoM ke pRSThabhAga ko daNDaprahAra se bhagna kara dete haiM, lohe ke mudgaroM kA prahAra karake unake yUlita 42 gheta cha, mevA 'te. tAn' te nA26 vane tattAhi ArAhitaptAbhirArAbhiH' tapeTa mAronA dvArA 'phalagaMva tacchA-phalakamiva taSTAH' sAnA 4AnI 2 ch|bii2 pAtA 42 nArane 'NiyojayaMti-niyojyante' parama sIsu pIvA mATe pravRtta karavAmAM Ave che 14 - sUtrArtha-paramadhAmike lAkaDI AdinA prahAra vaDe ajJAna nArakonI. pITha toDI nAkhe che ane leDhAnAM magadaLe vaDe temanAM mastakanA cUre zUrA karI nAkhe che. chinnabhinna zarIravALA nAnAM zarIrane teo lAkaDAnA pATi. yAnI jema cholIne pAtaLA kare che ane pIgALelA sIsAne uSNa rasa temane baLajabarIthI pivarAvavAmAM Ave che. 14 TIkAWte nArakanI pITha para daMDA mArI mArIne tene teDI nAkhavAmAM Ave che tathA leDhAnAM magadaLa, gadA AdinA prahAra karI karIne temanA For Private And Personal Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIya vedanAnirUpaNam 425. 'aoghaNehi ' ayoghanaiH - lohanirmitamudgare' 'sIsaMpi' zIrSamapi 'bhidati' bhindanti cUrNayanti, pRSTha zirasorbhaJjanAt 'bhinnadehA' bhinnadehAH vidAritadehAH santaste nArakAH ' tattAdi' taptAbhiH agnau prajvAlitAbhiH 'ArAhiM' ArAbhiH 'phalagaM va' phalakamitra 'tacchA' taSTAH vidAritAH nairayikAH 'NiyojayaMti' niyojyante tatrapuvAnAya vyApAryante / 10 paramadhArmikAH nArakasya pRSTha daNDAdinA saMtADaya tathA lauhadaNDena ziro bhaJjayitvA tatastaM nArakiNaM taptArakeNa lokaprasiddhena vidArayanti punaH vidA krakacaiH karttayanti / tadanantaraM taptatraputrI kA divAnAya niyojayanti iti |14| mUlam - abhijuMjiyaM ruMda asAhukammA boiyA harithava haM vahati / ai duruhitu duve ovA Arussa vijhati kekANao se // 15 // chAyA -- abhiyojya raudramasAdhukarmANaH iSunoditAn hastivahaM vAhayanti / ekaM samAropya dvau zrIn vA AruSya vidhyanti marmANi teSAm // 15 // mastaka kA cUrAcurA kara dete haiN| isa prakAra vidArita deha vAle una nArakoM ko Aga meM tapAe hue ArAoM se lakaDI ke paTiye kI bhAMti chIla chIla kara patale kiye jAte haiM aura phira ubalatA huA zIzA pIne ko bAdhita kiye jAte haiM / tAtparya yaha hai ki paramAdhArmika asura nAraka kI pITha DaMDoM se toDate haiM, mastaka mudgaroM se cUrNita karate haiM AroM se chIlate haiM aura tapA zIzA pilAte haiM // 14 // 'abhirjujiya' ityAdi / zabdArtha -- ' asA hukammA - asAdhukarmANaH pApakarma karane vAle mastakanA cUre cUrA karI nAkhavAmAM Ave che. A prakAre vidyArita karavAmAM AvelAM temanAM zarIrone agni upara khUba ja tapAvela ArAthI lAkaDAnA pATiyAnI jema, chelIne pAtaLA karavAmAM Ave che. eTalu ja du:kha sahana karavAthI temane chuTakArA thatA nathI, parantu temane garamA garama sIsAnA rasa paNa pivarAvavAmAM Ave che tApa e che ke paramAdhArmi kA DaDAnA prahAra karIne nArakAnI pITha teADI nAkhe che, magadaLA mArI mArIne mAthAnA sUre cUrA karI nAkhe che. Ara vaDe temanA zarIrane cIre che ane sIsAnA garama rasa temane pivarAve che. 14. 'abhiju jiya' ityAhi zabdArtha'-' asA hukammA - asAdhukarmANaH pApambha' 42vAvAjA nArahi sU0 54 For Private And Personal Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 426 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre -anvayArtha:-- ( asA hukammA) asAdhukarmaNaH - pApakarmakAriNo nairayikAna (rudda ) raudre-kure karmaNi aparanAra kahananAdi ke (abhirjujiya) abhiyojya janmAntarakRrta ardharani smArayitvA ( usucoiyA) inoditAn zarAbhighAtapreritAn (e duve tabha vA duruhitu) eka dvau trIn vA samAroha (hasthivadaM) hastiva (ti) vAhayanti (Arussa) AruSya krodhaM kRtvA (se) teSAM - nairayikANAM (kakAo) marmANi (vijjhati) vidhyanti - vedhitAni kuntIti // 15 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAraki jIvoM ko rudda raudre' krUra karma meM 'abhijuMjiya-abhiyojya' yojita karake arthAt janmAntara meM kiyA huA prANivadharUpa kArya ko smaraNa karAkara 'ucoyA-iSunoditAn' tathA bANa ke prahAra se prerita karake 'harithavahaM - hastivahaM' hAthi ke jaise 'bahaMti - vAhayanti' bhAra vahana karAte haiM athavA 'ega dube tao vA duruhittu ekaM dvau zrIn vA samArohya' eka, do, athavA tIna jIvoM ko unakI pITha para baDhAkara 'hasthivahaMhastivaha' hAthi ke jaise 'vahaMti - vAhayanti' unako calAte haiM' 'ArussaAruSya' krodha karake 'se teSAm' una nairayikoM ke 'kakANao-marmANi ' marmasthAna ko 'vijjhati vidhyanti' vedhita karate haiM // 15 // anvayArtha - - pApakarma karane vAle nArakoM ko unake pUrvakRta raudra (bhayaMkara) kRtyoM kA smaraNa karavAkara bAga ke prahAra se prerita karate haiM aura hAthI ke samAna unase bhAra vahana karavAte haiM / athavA eka, do tIna jIvoM ko usa para caDhA dete haiM aura kroca kara ke usake marmasthaloM ko vedhate haiM // 15 // , bhavAne 'rudda raudre' 2 mA 'abhijujiyA - abhiyojya' yo urIne arthAt 4nbhAntarabhAM reva prAvidha 35 arthAne smaraNa TharAvIne 'usucoiyA - iSunoditAn' tathA mAthunA prahArathI prerita harIne 'hatthivAha' - hastivaha" hAthinA prema 'vahaMti - vAhayanti' lA2 vaLuna urAve athavA duve tao vA duruhitu ekaM dvau trIn vA samArohya' tathA kheDa, me, athavA tra vane temanI pIDa para aciqla 'gfgag'-gfitaqg' sialal du 'agfa-aigufia' Aua aaia che 'Arusva - AruSya' dharIne 'se-teSAm' te nairayionA 'kakANao - marmANi ' bharbhasthAnAne 'vijjhati - vidhyanti' pIdhe che // 15 // sUtrA--narakapAlA nArakAne temanAM pUrvIkRta raudra (bhaya'kara) mRtyAnu smaraNa karAve che ane tIkSNa aMkuza, bhAlA AdinA prahAra karIne temanI pAse hAthInI jema bhAra vadhuna karAvavAmAM Ave che. athavA eka, e traNa jIvAne temanA para caDhAvIne temanA masthaLo para prahAra karIne temane cAlavAnI pharaja pADe che. 15 For Private And Personal Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 427 TIkA-'asAhukammA' asAdhukarmaNaH-azomanAni janmAntaropArjitAni karmANi anuSThAnAni mANAtipAtamRpAvAdAdIni yeSAM te tathAvidhAna mANAtipAvAdikarmakArakAn 'rudaM raudre-atibhayAnake sattva dhAdike 'abhimuMjiya' abhiyojya 'ekaM duve to vA' ekaM dvau trIn vA nairayikAn paramAdhArmikAH 'duruhittu' dohya samArohya 'usucoiyA' iSunoditAn-vajramAMkuzAbhighAtena saMpreritAn 'isthivaI' hastipravAham hastivAhanarItyA 'vahaMti' vAhayanti / yathA-hastipRSThe ArohakAn samArohya hastipakAH hastinaM cAlayanti, tathA paramAdhArmikAH nArakAn cAlayanti / yadvA-yathA (upalakSaNAt) rathAdau saMyojya vetrAdipahAraiH prahRtya, anabhyasta. mapi balAd vAhayanti tadvat nArakAn cAlayanti / athavA-yathA hastI mahAntaM mAraM vahati, tathA tAn nArakAn balAd bhAraM vAhayanti paramAdhArmikAH / yadA nairayikAH svapRSThArUDhAtimAraM voDhuM na zaknuvanti tadA 'Arussa' AruSya sarvathA TIkA--jina nArakiyoM ne janmAntara meM azobhana karmoM kA Aca. raNa kiyA hai arthAt hiMsA asatya Adi pApoM kA sevana kiyA hai, unako narakapAla raudra arthAt atyanta bhayAnaka prANivadha Adi kArmoM meM joDakara ve vajramaya aMkuza Adi se AghAta karake aura eka, do, tIna nArakiyoM ko una para caDhA kara unase hAthI ke samAna bhAra vahana karavAte haiM / jaise mahAvata hAthI kI pITha para savAra ko caDhAkara use calAtA hai, usI prakAra paramAdhArmika nArakoM ko una savAroM dvArA calAte haiM / athavA-jaise ratha Adi meM jotakara aura betakA prahAra karake anabhyasta UMTa Adi se bhI jabardastI bhAra vahana karavAyA jAtA hai usI prakAra nArakoM se balAtkArapUrvaka paramAdhArmika bhAra vahana karavAte haiN| jaba ve nAraka apanI pITha para savAra huoMkA bhArI bhAra nahIM TIkAryuM-je nArakoe pUrvabhAmAM hiMsA, asatya Adi pApakarmonuM sevana karyuM hoya che temane paramadhAmika dvArA temanAM te radra (bhayaMkara) kunuM smaraNa karAvavAmAM Ave che. jevI rIte hAthInA marmasthaLamAM aMka zane prahAra karIne tenI pAse bhAra vahana karAvavAmAM Ave che, e ja pramANe vajaya aMkuza AdinA prahAra karIne teo nArake pAse bhAravahana karAve che. athavA eka, be traNa ane temanI pITha para ArohaNa karAvIne, aMkuza AdinA prahAra karIne tene calAve che. athavA jevI rIte rathanI dhuMsarI sAthe joDelA baLadene Ara DIne calAvavAmAM Ave che. eja pramANe nArakene paNa daMDa, bhAlAM, Adi zastro vaDe mArI mArIne temanI pAse baLajabarIthI bhAra vahana karAvavAmAM Ave che. jyAre te nArako temanI For Private And Personal Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre krodhaM kRtvA 'se' teSAM nArakajIvAnAm 'kakANao' marmANi marmasthAnAni aparaparamAdhArmikAn AjJApya 'vizati' viddhayanti-chedayanti // 15 // mUlam-bAlA belA bhUmima[kamaMtA pavijalaM kaMTaileM mahaMtaM / vibaddhatappehi visapaNacitte samIriyA kohabali kriti||16|| chAyA-bAlA balAd bhUmimanukrAmyamANA pradIptajalAM kaNTAvilAM mahatIm / vivadhyataH viSaNNacittAn samIritAH kovaliM kurvanti // 16 // sahana kara pAte taba paramAdhArmika kruddha hokara unake marmasthAnoM ko vedhate haiM yA dUsare paramAdhArmikoM ko Adeza dekara unase vidhavAte haiM // 15 // 'bAlA' ityaadi| zabdArtha-'yAlA-bAlA:' pAlaka ke samAna parAdhIna nairayika jIva narakapAloM ke dvArA 'balA-balAt' balAtkAra se 'pavijjalaM-pradIptajalA' rudhira ke kIcaDa se bharI huI 'kaMTahalaM-kaNTAvilAm' tathA kAMToM se yukta 'mahaMta-mahatIM vizAla 'bhUmi-bhUmim' pRthivI para 'aNukamaMtA-anukrAmyamANAH' paramAdhArmikoM ke dvArA calAye jAte evaM 'samIriyA-samIritA' pApakarma se prerita kiye hue nArakoM ko 'vipaddhatapehi-vivadhyataH' aneka prakAra ke bandhanoM se bAMdha kara 'visaNgacitte-viSaNNacittAn' mUJchita aise dusare nAraka jIvoM ko 'kovali kariti-koTTavaliM kurvanti' kATakATa kara khaNDa khaNDa karake idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // pITha para caDI beThelA jIvone bhAra vahana karavAne asamartha hovAne kAraNe cAlatAM thaMbhI jAya che, tyAre paramadhAmika gusse thaIne temanA marmasthAnene vIMdhI nAkhe che, athavA anya paramadhAmikene Adeza daIne temanA dvArA te nArakenA marmasthAna para prahAra karAve che. 1pa. 'bAlA' tyAdi zA--- 'bAlA-bAlAH' manA samAna parAdhIna-mAne sAdhInanaravi 94 na24AnA 'balA-balAt' 582thI pavijjalaM-pradIptajalAm' soddin| yi3thI mare kaMTailaM-kaNTAvilAm' tathA mAthI yu mahaMta-mahatIM' viza 'bhUmi-bhUmim' pRthvI 752 'aNukkamaMtA-anukkAmyamANAH' 52bhASAmanA dvArA sApAmA mAtA bhane 'samIhiyA-samIhitAH' 5 / 54 thI grerita 42 / 'vibaddhatappehi-vibadhyataH' bhane 12nA manothI mAMdhAra visaNNacitteviSaNNacittAn' bhUta me bhI nA24 vAna kovali kariti-kovaliM kurvanti' apI pAna 14 // 17 // 42 ma ta hai che. // 16 // For Private And Personal Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 422 anvayArtha:-(vAlA) bAlA bAlavat parAdhInAH nairayikAH (balA) balAt-balAtkAreNa (pavijalaM) pradIpta nalAM rudhirakardamena picchilAM (kaMTaila) kaNTAvilA-kaNTakayuktAm (mahaMta) mahatIM vizAlAM (bhUmi) bhUmi-pRthivIm (aNukamaMtA) anukrAmyamANA: paramAdhArmikaizvAlyamAnAH (samoriyA) samoritA:-pApakarmaNA noditAH (vivaddha. tappehi) vivadhyataH (visaNaNacitte) viSaNNacinAna (kovali kariti) koTTabali khaNDazaH kRtvA nagarabali kurvanti, nagaravalibaditastataH kSipatItyarthaH // 16 // TIkA- 'bAlA' bAlA:-bAlakA iva parataMtrAste nairayikA jIvAH paramAdhArmika dvArA, 'balA' balAt-balAtkAreNa 'pavijale' pradIptanalAM atipicchilAm , paMkAdibhirAvilAm / 'kaMTaila' kaNTAvilAm , vajrakaNTakairAkulAm , 'mahaMta' mahatImatizayena vistRtaam| 'bhUmi' bhUmi-bhUmitalam / 'aNukamaMtA' anukrAmyamANAH preraNayA caalymaanaaH| yadyapi tAdRzabhUmau gantumicchA nAsti, tathApi paramAdhArmikaibalAcA. tyamAnAH / 'samIriyA' samIritAH-pApakarmaNA paramAdhArmikaritAH / 'vivaddha___anvayArtha-bAlaka ke samAna parAdhIna nAraka jIvoM ko paramAdhAmika jabardastI karake rudhira kI kIcar3a se vyApta, kaMTakAkIrNa aura vistRta bhUmi para calAye jAte haiN| pApakarma se prerita paramAdhArmika aneka prakAra se bAMdhakara viSaNNacitta una nArakoM ko khaNDa khaNDa karake nagarabali ke samAna idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // TIkArtha-jaise bAlaka pratyeka thAta meM parAdhIna hotA hai, usI prakAra nAraka bhI parAdhIna hote haiM / ataeva unheM yahAM pAlA' arthAt pAlaka kahA gayA hai / una bAla nArakoM ko paramAdhArmika asura jabardastI se paMka se paripUrNa aura vajramaya kAToM se yukta, atyanta vistRta bhUmi sUtrArtha-bAlanA samAna parAdhIna nAraka ne paramAdhArmika baLa jabarIthI lehInA kIcaDathI vyApta, kAMTAothI chavAyelA vistRta mArga para calAve che. nArakenAM pApakarmone bali ApavAne taiyAra thayelA te parama dhAmike, aneka prakAranAM baMdhanathI bAMdhIne viSAdayukta cittavALA te nArakonA TukaDe TukaDA karI nAkhIne, nagarabalinI jema te TukaDAone cAre dizAmAM pheMkI de che. zA TIkAI-jevI rIte bAlaka pratyeka bAbatamAM parAdhIna hoya che, e ja pramANe nArake paNa parAdhIna hoya che. te kAraNe temane ahIM "bAla (ajJAna) kahevAmAM Avela che. te bAlanArakane paramadhAmike baLajabarIthI kIcaDa ane vajanamaya kAMTAthI AcchAdita vistRta bhUmi para calAve che. jo ke evI For Private And Personal Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtra tappehi' vivadhyataH bahuvidhabandhanainA / tathA-'vivaNNacitte' viSaNNacittAna , mUJchitAn aparAna mArakajIvAn / 'kohavali kariti' khaNDazaH kartayitvA nagarapaliM kurvanti itastataH niHkSipanti / pApakarmapreritAH paramAdhArmikAH parAdhInaM taM nArakijIvaM paMkadigdhakaNTakilA bhUmi vistRtAM cAlayanti / tathA-anyaM nArakijIvamanekaprakAreNa baddhvA mUchitaM nArakijIvaM kuTTayitvA khaNDazaH kRtvA nagarabalivat itastataH kSipantIti // 16 // mUlam-vetAlie nAma mahAbhitAve egAyate pevymtlikkhe| - hammati tatthA bahUkUrakammA, paraM sahassANa muNhuttgaann||17|| chAyA -vaikriyo nAma mahAbhitApaH ekAyataH parvato'ntarikSe / __ hanyante tatsthA bahukrUrakarmAgaH paraM sahasrANAM muhUrtakANAm // 17 // para calAte haiM / yadyapi aisI bhUmi para calane kI unakI icchA nahIM hotI phira bhI paramAdhArmika unheM balAtkAra karake calAte haiM / pApakarmoM se prerita paramAdhArmika vividha prakAra ke bandhanoM se bAMdhakara, viSaNNacitta tathA mUcchita dUsare nAraka jIvoM ko khaNDa khaNDa karake idhara udhara pheMka dete haiN| bhAvArtha yaha hai ki parAdhIna nAraka jIva ko kIcar3a se bharI huI, kaMTakoM se vyApta vistRta bhUmi para calAte haiM tathA dUsare nArakiyoM ko aneka prakAra se bAMdhakara, mUJchita hue ko kUTapITa kara, khaNDa khaNDa karake nagarabali ke samAna idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // bhUmi para cAlavAnuM temane gamatuM nathI, paraMtu paramAdhArmika asure temane baLAtkAre te bhUmi para calAve che. vividha prakAranAM bandhane vaDe bAMdhIne uni cittavALAM tathA mUchita nArakanA TukaDe TukaDA karIne paramadhAmika temane nagabalinI jema Ama tema pheMkI de che. temanAM pUrvabhavanAM pApakamene A pramANe temane badale cukavavAmAM Ave che. A kathanane bhAvArtha e che paramAdhamika parAdhIna nArakene kIcaDa ane kAMTAothI chavAyelA mArga para parANe calAve che. vaLI teo anya nArakone aneka prakAranA ane mAM bAMdhe che, ane mUriSThata thayelA nArakanA zarIranA TukaDe TukaDA karIne nagarabalinI jema game tyAM pheMkI de che. 1dA For Private And Personal Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. . 5 u.2 nArakIyaveTanAnirUpaNam 431 anvayArthaH-(mahAbhihatAve) mha bhitApe-mahAduHkharUpe / (aMjalikkha) aMtarikSa AkAze (vetAlie nAma) vaikriyanAmA (egAyate) ekAyataH ekazilAdighaTito dIrghaH (patrae) parvataH (tatthA) tatsthAH tatra parvate vasantaH (bahukUpakammA) bahukrUrakarmANo nairayikAH (sahassANaM muhuttagANaM) sahasrANAM muhUrttakANAM (1) paramadhikaM kAlaM yAvat (hammaMti) hanyante-pIDayante iti // 17 // 'betAlie' ityaadi| zabdArtha-'mahAbhitAve-mahAbhitApe' mahAn duHkha se yukta 'aMtalikkhe-aMtarikSe' AkAza meM 'vetAlie nAma-vaikriyo nAma' vaikriya nAmakA 'egAyate-ekAyataH' ekazilA ke dvArA banAyA huA lambA 'pancae-parvataH' parvata hai 'tatthA-tarasthAH' usa parvata para nivAsa karane vAle 'bahukUrakammA-bahukAkarmANaH' bahuta krUrakarma kie hue nAraki jIva 'sahassANaM muhuttagANaM-sahasrANAM muhUrtAnAm' hajAroM muhUrtoM se 'paraM-param' adhika kAla taka 'hammaMti-hanyante' mAre jAte haiM // 17 // ___anvayArtha-atyanta santApa utpanna karane vAlA vaikriya nAmaka eka parvata hai / vaha AkAza meM hai aura eka zilA Adi kA banA huA hai| usa para rahe hue krUra karma karanevAle nAraka sahasroM (hajAroM) muhUttoM se bhI adhika kAla taka pIr3ita kiye jAte haiM // 17 // 'betAlie' tyA zahA--'mahAmitAve-mahAbhitApe' mahAn yI yukta 'aMtalikkheantarikSe' mA 'vetAlie nAma-vaikriyo nAma' chiya nAmanI 'egAyateekAyataH' meM zikSA vA manAa ain pabbae-parvataH' parvata cha. 'tatthAtatsthAH ' te 5 652 nivAsa 42vAvANA 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' mana 27 42vANA nA280 'sahassANaM muhattagANaM-sahasrANaM muhUrtAnAm' gre| bhutto thA 'para-param' mAghi 17 sudhI 'hammaMti-hanyante' bhASAmA Ave che. 11 sUtra.thennArakone khUba ja saMtapta karanAre vakriya nAmane eka parvata narakabhUmimAM Avela che. te AkAzamAM Avela che ane eka ja zilAne bane che. te vekiya parvata para utpanna thayelA, kUrakarmA nArakene hajAre muhUrta karatAM paNa adhika kALaparyanta paramadhArmika asure dvArA khUba ja mAra, prahAra Adi vyathA sahana karavI paDe che. AvA For Private And Personal Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 432 sUtrakRtAGgasUtre TokA- 'mahAbhitAve' mahAbhitApe, mahAduHkhai kArye 'aMtalikkhe' antarikSe AkAze 'vetAlie nAma' vaikriyo nAma paramAdhArmikaiH saMpAditaM sthAnaM vidyate iti saMbhAvayAmi / 'egAyate' ekAyataH ekazilAyAM nirmito'ti laMbAyamAnaH / 'pancayaM' parvato'sti 'tatthA' tatsthAH tasmin parvate tiSThantaH / 'vahukUrakammA bahukrUrakarmANo nArakijIvAH 'sahassANa muhattagANaM' paraM-sAsakANI muhUrtakAnAM param , muhUrtasahasra dapyadhikam 'hammati' hanyante / mahattApado narakapAlanirmitaikazilAghaTito dIrgha taraH parvato vidyte| tatra parvate vidyamAnA nArakijIvAH sahasramuhUrtAdapyadhika prabhUtakAlaparyantaM narakapAlaiInyante iti / 17 // mUlam-saMbAhiyA dukaDiNo thaNaMti, aho ya rAo pritppmaannaa| aigaMtakUDe narae mahaMte kUDe gaM tatthA visame hatA u // 18 // chAyA-saMvAdhitA duskRtinaH stananti ati ca rAtrau paritapyamAnAH / ekAntakUTe narake mahatikUTena tatsthA viSame hatAstu // 18 // TIkArtha-ghora duHkha utpanna karane vAlA vaikriya nAmaka parvata AkAza meM sthita hai / atyanta pApa karane vAloM ko vaha sthAna prApta hotA hai| vaha eka zilA kA banA huA aura lambA hai / usa parvata para sthita ghora krUra karma karane vAle nArakI jIva cirakAla taka hajAroM muhUrtoM se bhI adhika samaya taka mAre jAte haiM / ___ Azaya yaha hai ki mahAn santApakArI paramAdhArmikoM dvArA nirmita aura ekazilA kA banA huA lamyA parvata hai / usa parvata para vidyamAna nAraka jIva hajAroM muhUrtoM se bhI adhika kAlaparyanta paramAdhA. mikoM dvArA Ahata kiye jAte haiM / 17 / / TIkArya-AkAzamAM vaikriya nAmane eka pahADa AveluM che te eka ja zIlAne baneluM che. ghora pApakarmo karanArA che te parvata para nAra rUpe utpanna thaIne ghera duHkha sahana kare che. te vaikriya parvatanI laMbAI paNa ghaNuM ja che te parvata para utpanna thayelA nArakene paramadhArmika asura hajAra mahatta karatAM paNa adhika samaya sudhI mAra mAryA kare che. tAtparya e che ke paramadhAmirka dvArA nirmita, eka ja zilAne vakriya nAmane pahADa narakabhUmimAM Avela che. te parvata ghaNe lAMbe che te pahADa para rahelA ghora pApakarmo karanArA nArakene cirakALa sudhI paramAdhAmikenA hAthane mAra khAvo paDe che. 1NA For Private And Personal Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 433 anvayArtha:--(saMpAhiyA) saMbAdhitAH pIDitAH (dukkaDiNo) duSkRtinaH pApapharmANaH, (aho yA rAo ya paritapamANA) AMda ca rAtrau ca paritapyamAnA ahanizaM pIDAgalubhavantaH (thati) stananti-danti (egaMtakUDe) ekAntakUTeekAntato duHlasthAne (mahata) mahati-vistare (visame) viSame'tikaThine (narae) narake (kUDe) kUTena-galayaMtrAzena (hatA u) itAstu nihatAH santaH (tasthA) tatsthAH tatra-tasmin divase sthitAH-stanaMtyeva kevalamiti // 18 // 'saMboDiyA' styaadi| zabdArtha-saMpAdiyA-saMsAdhita nirantara pIDiA liye jAte hue 'duRDigo-duninaH pArI maho rAmao ya haripamANA ahi ca rAmau ca paritamAnavipanAko bhora hutistananti' hAla bharate rahate haiM " De bhAnaTe' kev| duHstra kA sthAna 'maha mahI' vistRta vilo-sipame atyanta kaThiA naraenarake naraka meM paDe hue prApI kUDe -kUTana' gale meM kAlI DAlakara 'hatA u-itAstu' mAre jAte hue latyA-tatsthA' usameM rahane vAle nArakI kevala rupana hI karate haiM // 18 // ___ anvayArtha-naraka meM pIr3A pAte hue pApakarmI jIva dinarAta atyanta paritApa kA anubhava karate hue rudana karate rahate haiN| ve ekAnta du:kha kA anubhava karate haiN| usa viSama evaM vistRta naraka meM galapAza (phAMsI) se pIDita hokara rote hI rahate haiM // 18 // 'saMvAhiyA' tyA sAtha-'saMvAhiyA-saMbAdhitAH' nirantara pIDita 42vAmA mAtai 'dukaDiNo-duSkRtinaH' pApI 'aho ya rAo va paritappamANA-ati ca rAtrau ca paritapyamAnAH' havasa rAta tApane lagatA dhaNaMti-stanaMti' 34na 420i.23 cha 'egaMtakUDe-ekAntakUTe' aa gma sthAna 'mahaMte-mahati' vistRta visameviSame' atyanta 36 'narae-narake' 12i val prANI 'kUDena-kUTena' AbhAsI nAmIna 'hatA u-hatAstu' bhA2pAmA sAvatA tatthA- tatsthAH' tamA rahevAvALA prANI kevaLa rUdana ja kare che. 18 sUtrArtha-narakamAM yAtanAonuM vedana karatAM pApakamI cha dinarAta atyanta paritApane anubhava karavA thakI rudana karyA kare che. teo ekAtaH (saMpUrNa rUpe) duHkhane ja anubhava kare che. te viSama ane vistRta narakamAM nArakanAM gaLAmAM phase nAkhavAmAM Ave che, ane tenI pIDA asahya thaI paDavAthI teo karuNAjanaka AkaMda karyA kare che, 18 sU0 55 For Private And Personal Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .24 ITLE sUtrakRtAgasUtre TIkA-'saMvAhiyA' saMvAdhitAH-samekIbhAvena bAdhitAH atipIDitAH / 'dukaDiNo' duSkRtinaH-pApijIvAH narakagatAH 'aho ya' ani divase ca 'rAo ya' rAtrau ca 'paritappamANA' paritapyamAnA:-atizayitatayA pIDAM dazavidha kSetravedanA manubhavantaH 'thati' stananti-AndanaM kurvanti / 'egaMta kUDe' ekAntakUTeekAntato duHkhasthAne 'mahaMte mahati-atinIdhai 'visame' viSame-kaThine nAnAvidhaduHkhasaMkule (narae) narake patitA:-mAraka jIvAH 'kUDena' kUTena-galayaMtraNAdipAzena 'hatA u' tAstu-hatA bhAnti / nirantaraM pIDitAH 'tatthA' tatsthAH tatra sthitAH pApipuruSAH ahorAtraM runti / sAntato duHkhameva vartate; ativistRtam atikaThinaM ca / etAbhanarake pati pApijIvAH galaM pAzAdinA pAzayitvA mAryante iti bhAvaH // 18 // TIkArtha-atyanta vyathita hue ve pApAcArI nArAjIva dinarAta saMtapta arthAt dasa prakAra kI kSetrajani ra vedanA kA anubhava karate hue Akrandana karate haiM / ekAnta duHkhapraya, atidIrgha, viSama, nAnAprakAra ke duHkhoM se vyApta naraka meM paDe hue nAraka jIvoM ke gale meM phAMsI lagA dI jAtI hai to hata nihata hote haiM / ___ bhAva yaha hai ki nirantara pIDita pArI puruSa dinarAta A~sU bahAte rahate haiM / vahAM ekAntataH duHkha hI duHkha hotA hai| vaha ati kaThina aura ati vistRta hai / aiza naraka meM pApI jIvoM ke gale meM phaMdA DAla kara mAre jAte haiM // 18 // TIkArtha-pUrvamAM pApakRtyenuM sevana karIne narakamAM utpanna thayelA te cha dina rAta atyanta vedanAne anubhava karatA rahe che, eTale ke teo dasa prakAranI kSetrajanita vedanAnuM dAna kare che. asahya vedanAne lIdhe teo karuNAjanaka rudana karyA kare che. saMpUrNataH duHkhamaya, atidIrgha, viSama ane aneka prakAranAM duHkhothI vApta narakamAM paDelA nAraka chenA gaLAmAM phAMso nAkhIne temane mAra mAravAmAM Ave che. bhAvArtha e che ke narakamAM nirantara pIDAno anubhava karatA pApI che AMsu sAryA kare che. tyAM temane sadA duHkha ja sahana karavuM paDe che. eka paLa paNa temane sukha maLatuM nathI. te sthAna khUba ja viSama, viratRta ane duHkhada che. evA narakamAM pApI jenA gaLAmAM phase nAkhIne paramadhAmika temane khUba ja mAra mAryA kare che. 18 For Private And Personal Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam mUlam-bhajati NaM pubamarI sarosaM samugere te musale gaihetuN| te bhinnadehA hiraM vadaMtA omuMddha gA dhAraNitale paiddti||19|| chAyA-bhajanti khalu pUriyA sopaM samudrANi te musalAni gRhIsvA / te bhinnadehA rudhiraM manyo'ramurdAnaH dharaNItale patanti // 19 // anvayArthaH-(te) te paramAAnikAH (samuggare ghusaLe gahetuM) samudrANi musalAni gRhItvA (putramarI) pUrvAraNa ina japAntIyazA iva (sarosa) saroSa krodhasahitaM yathA syAttathA (bhaMnaMti) bhani gAhapahArairAmardayanti (bhinna dehA) bhinnadehAH-cUrNitAGgA (te) te nairayikAH, (rudhiraM vamaMtA) rudhiraM vamantaH (omaH ddhagA) avam naH (dharaNIdale) dharaNItale pRthivyAM (paDIta) pataMtIti // 19 // "bhaMti' ityaadi| zabdArtha-te-te' ve pAmAdhArmika 'sAnuggare mulale gahetuM-samudgarANi musalAni gRhItza' muhara aura mukhala hAtha meM lekara 'pudhvamarIpUrvArayA' parale ke zatru ke samAna 'sarosaM-sazeSam' krodhayukta 'bhaMjatibhaJjanti' nArakI jIvoM ke aGgoM ko toDa dete haiM 'bhinnadehA-bhinnadehAH' jinakI deha TUTa gaI hai aise 'te-te' ce nArakI jIva 'ruhiraM vamaMtArudhiraM vamantaH' rakta vamana karate hue 'omuddhagA-avamUrddhanaH' adhozira hokara 'dharaNItale-dharaNItale pRthivIla meM pati-patanti' paDate haiN|19| anvayArtha-ve paramAdhArmika pUrva ke zatru ke samAna mudgarasahita mUsala lekara krodha ke sAtha gADha prahAra kara ke nArakoM ke zarIra ko cUra 'bhaMjaMti' tyAha zahA-'te-te' te 52mA dhAmi 'samuggare musale gahetu-samudrANi musalAni gRhItvA' bha61 bhane bhusasa yama ne 'puvdamarI-pUrvArayaH' paDatAnA zatrunA samAna sarosaM-saropam' yI yuta 'bhaMjati-bhaJjanti' nA26 vonA mAnAne tAla che. 'bhinnadehA-bhinnadehAH' bhanu zaza2 TUTI Ayuche seva! 'te-te' te naa2.6073| 'hahira vamaMzA-rudhira vamanta:' 24 mana 420i 'omuddhagA-zvamUrddhAnaH' pobharata 42 'dharaNItale-dharaNItale' kI Hi 'paDaMti-patanti' 5 // 1 sUtrArtha-paramadhAmika temanI sAthe pUrvabhavanA zatrunA je thavahAra kare che. teo hAthamAM magadaLa ane mUsaLa (sAbeluM) dhAraNa karIne, khUba ja kAdha pUrvaka nArakonAM zarIra para tenA gADha prahAra karIne temanAM zarIvA For Private And Personal Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'samuggare' samudgarANi-mudreNa sahitAni 'musale' musalAni, te narakapAlAH samudrANi musalAni 'gahetu' gRhItvA 'pudhamarI' pUrvabhavasaMjAtA zatrava ivaM 'sarosaM' saropaM-roSayuktaM yathA bhvettyaa| Namiti vaakyaalNkaare| 'bhaMjati' bhaJjanti-cUrNIkurvanti nArakijIvAnAmaMgAni truTayanti / 'bhinnadehA' bhinnadehA:-vidAritadehAH 'te' te nArakijIvAH 'mahira' rudhiraM raktam 'vamaMtA' vamantaH-zAkyavebhyo rudhirANi udgirantaH 'omuddhagA' avamUrdAnaH santaH 'dharaNitale' pRthivyAm 'paDaMti' patanni-paramAdhAmikAH zatraba ina samudgaramusalAnyAdAya tatmahAreNa nArakijIvazarIraM cuurnnynti| gADhaM mahatadehAste nArakijIvA adhomukhA rudhiraM svamukhAdvamanto gharagItale patanti, iti // 19 // cUra karate haiM / cUra cUra huI dehavAle nAraka rudhira ko bamana karate hue adhozira hokara pRthvItala para jA girate haiM / / 19 // . TIkArtha--paramAdhArmika mudgarasahita mUlala grahaNa karaze pUrvabhava ke vairI ke jaise athavA pUrva bhava ke zatru nAraka Apasa meM eka eka dUsare ko roSa ke sAtha cUra cUra kara dete haiM arthAt unake aMgoM ko toDa dete haiN| TUTe hue dehavAle ve nArakajIva dhira ko vamana karate haiM unake aMga aMga se rakabahatA hai| ve apozira hokara dharatI para girate haiN| Azaya yaha hai ki paramAcArmika zatru ke samAna munara ke sAtha mUsala lekara usake prahAra se nArakiyoM ke zarIra ko cUrNita kara dete haiN| cUre sUrA karI nAMkhe che. A prakAre jemanuM zarIra chinnabhinna karI nAkhavAmAM AvyuM che evA nArake lehInI ulaTI karatAM karatAM UMdhe mAthe jamIna para paDI jAya che. 19 TIkAI--jANe ke pUrvabhavanA dumane heya evI rIte paramadhAmike nArakenA zarIra para magadaLa ane mUsaLanA prahAro kare che. athavA nAraka pUrvabhavanuM vera vALavAne mATe ekabIjAnA upara eka maNa karIne eka bIjAnAM aMge teDI nAkhe che. A prakAranA prahArane lIdhe temanA pratyeka aMgamAMthI lohInI dhArA nIkaLe che ane temane lehInI ulaTIo paNa jAya che Akhare zarIranI tAkAta khUTI javAne kAraNe teo UMdhe mAthe bhUmitala para paDI jAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke paramadhAmike duzmanI jema temane saMsaLa, magadaLa Adi vaDe mArI mArIne temanAM zarIranA cUre cUrA karI For Private And Personal Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthaSodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 37 mUlam-aNAsiyA nAma mahAsiyAlA pAganbhigo tattha sayA skogaa| kheti tatthA bahukUraikammA, adUragA saMkaliyAhi baiddhA // 20 // chAyA--AzitA nAma mahAzAlAH, garibhaNastatra sadA sakopAH / - khAdyante tatsthAH bahurANiH, adaramAH ,alikAbhi bddhaaH||20|| anvayArthaH ---(nastha) tatra narake (sayA sakovA) sadA sarvakAlaM sakopAH krodhayuktAH (agAsiyA nAma) azitAH bubhukSitAH (pAgabhigo) pragatminaH dhRtAH jaba unake zarIra para gADha prahAra kiyA jAtA hai taba ve adhozira hokara mukha se rudhira vamana karate hue bhUmi para jA paDate haiM // 19 // 'aNAmiyA' ityaadi| zabdArtha-'tattha-tatra' usa naraka meM 'sayA sakovA-sadA sakopA' sadA krodhita 'aNAsiyA nAma-anazitA nAma' kSudhAtura aise tathA 'pAgabhiNo-pragalbhina' dhITa-bhayarahita aise 'mahAsiyAlA-mahA. shRgaalaa| baDe baDe zRgAla rahate haiM ve gIdaDa baTukUrakamjhA-bahukara karmANa' janmAntara meM pApakarma kiye hue 'saMkaliyAhi-zRvalikAbhiH' jaMjIra meM 'yaddhA-baddhAH' dhe hue 'adUragA-adUragA' nikaTa meM rahe hue 'tatthAtatsthA' usa naraka meM sthita jIvoM ko 'khati-khAdyante' khaNDa khaNDa karake khA jAte haiM // 20 // ___ adhyArtha-naraka meM sadaiva kruddha rahane vAle, sadaiva bhUkhe evaM dhITa nirbhaya nAkhe che. jyAre temanA zarIra para kaThora prahAra paDe che, tyAre teo adhe sukha hAlatamAM jamIna para phasaDAI paDIne lehInI ulTIo kare che. chellA 'aNAliyA' tyA zahAtha--- 'satya-tatra' te naramA 'sa yA sakovA-sadA sakopAH' sahA joSita 'aNAsiyA nAma-anazitA nAma' kSudhAtu2 sevA tathA 'pagamiNo-pragalminaH' mayarahita 1 (bITa) 'mahAsiyAlA-mahAzRgAlAH' bhATA moTA ziyA 2 che, te ziya!' 'bahukara kammA-bahukkarakarmANaH' mAntaramA 54 resA 'saMkaliyAhiM-zRnalikAbhiH' 72mAM baddhA-baddhA.' mdhes| 'adUragA-adUragAH' noTamA 2sA 'tatthA-tatsthAH' te 24mA sthita 7vAne 'khajaMti-khAdyante' TukaDA TukaDA karIne khAI jAya che. rA sUtrArtha-narakamAM mahA dhITa (ziyALe) hoya che. teo ghaNAM ja For Private And Personal Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre nirbhayAH (mahAsiyAlA) mahAzAlA paramAdhArmika vavitA bhavanti ebhiH zRgAle (bahukUrakammA) bahukra karmAgaH (saMkaliyAdi) zRGkhaliphAmiH (paddhA) baddhAH-(tatthA) tatsthAH (khajIta) khAdyante-khaNDazaH kRtvA bhakSyante iti // 20 // TIkA-'vastha' tatra narakAbAse 'sayA sakovA' sadA sakopA-sadaiva sakopAH krodhazIlAH 'pAganimaNI' prAlimamo'tizrRSTAH nirbhayAH paramAdhArmikaivikurvitAH 'aNAsiyA' anazitAH kSudhAnurAH, nAmazabdaH saMbhAvanAyAm 'mahAsiyAlA' mahAgAlA:-atidIrghAyAH jaMbUkAH ebhiH zRgaleH paramAdhArmikaiH 'bahukUrakammA bahukrUrakarmAmA, pUrvajanmani bhatikaThoraM pANidisAdikaM ye kurvanti sma te 'saMkaliyAhi' banazaMkhalAmiH 'baddhA' badAH 'adUragA' adUragAH samIpe vidyamAnAH 'tatthA' tatsthA:-garake sthitAste nArakijIyAH 'khajati' khAdhante zRgAlastAvizeSaNopetairnArakijIvAstatra narakApAse bhakSyante, iti // 20 // mahAgAla hote haiM / pAramArmika pikriyA se unheM utpanna karate haiM / una zRgAloM ke dvArA atIva krUrakarmI evaM sAMkaloM se ba~dhe hue nAraka jIva bhakSaNa kiye jAte haiM // 20 // TIkArtha--narakAsa meM sadaiva buddha rahane vAle, atyanta dhRSTa nirbhaya aura bhUkhe zRgAla hote haiN| ve dIrghakAya hote haiM aura paramAdhArmika vikriyA ke dvArA unako utpanna karate haiN| pUrvajanma meM hiMsA Adi kara karma karane vAle tathA zRMkhalAoM se baddha evaM samIpavartI nAraka jIvoM ko ve khAte haiM / arthAt vahA~ bhUkhe zRgAla sAMjhaloM se ba~dhe hue nArakoM ko khAte haiM // 20 // bhUkhyAM, krodhI ane nirbhaya hoya che. paramadhAmike pitAnI vaikiya zakti vaDe te ziyALenI utpatti kare che. pUrvabhAmAM ghora pApakarmo karanArA, sAMkaLa vaDe bAMdhelA tenAranuM A mahAziyALo dvArA bhakSaNa karAya che. jenA TIkA-narakAvAsamAM sadA krodhathI yukta rahevAnA svabhAvavALAM, atyapta iSTa, nimaya ane bhUkhyA ziyALe heya che temanuM zarIra ghaNuM ja vizALa hoya che. pitAnI kriya zakti vaDe paramAdhAnike temanuM nirmANa kare che. pUrvabhavamAM hiMsA Adi kUra ka karavAthI narakamAM utpanna thayelAM, sAkaLo vaDe baMdhAyelAM nArakonI pAse A ziyALe paDavI jAya che ane temanAM zarIramAMthI mAMsanuM bhakSaNa kare che. ra0 For Private And Personal Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 439 mUlam - saMyAjalA nAma nadI bhiMduggA, paivicalaM lohavilINatattA | jaMsI bhiduggaMsi paMtrajamANA, eMgAyanINukramaNaM kairote // 21 // chAyA - sadAjalA nAma nadI durgA mAM lohavilInaaar | yasyAmabhidurgAyAM prathamAnA ese atrANA utkramaNaM kurvanti // 21 // anvayArtha :- (sayAjalA nAma) sadAjalA nAma- sarva hAlaM jalapUritA (bhiduggA) abhidurgA'tiviSamA (nadI) nadI ekA viSThati (pacijjala) padIptajalA picchilArudhirAvitvAt (atefakoNatatA) lohavilInataptA-atitApadravitalodasadRza 'samAjalA' ityAdi / zabdArtha - 'saghAjalA nAma-sadAvalA nAma' sadAjalA nAmakI 'bhiduggA - abhidurgA' atyaMta viSama 'nadI-nadI' eka nadI haiM 'pavijjalaM pradIptajalAM' usakA jala pIva (rassI) evaM rakta mizrita hotA hai athavA vaha baDI picchila arthAt darda hai 'lohavilInatA - loha vilIna taptA' tathA vaha agni se pighale hue loga ke drava ke samAna ati uSNa jalavAlI hai 'abhiduggaMsi-abhidurgAyAm' ativiSama 'jaMsi-yasya' jisa nadI meM 'pavajjamAnA - prapathamAnA' paDe hue nArakI jIva 'egAyattANa - eke atrANAH' akelA rakSakarahita hokara 'udyamaNaM kareM tiutkramaNaM kurvanti' yahAM kAla uchalate rahate haiM // 21 // anvayArtha -- naraka meM eka ladAjalA nadI hai / vaha sadaiva jala se paripUrNa rahatI hai aura atyanta viSama hai| vaha rudhira se vyApta hai aura 'sayAjalA' ityAdi - zabdArtha - 'sayAjalA nAma - sadAjalA nAma' sahAnasA nAma 'bhiduggA - abhidurgA' atyaMta viSama 'nadI-nadI' me nahI he 'pa vijjalaM pradImajalAM ' tenu' pANI paru eva' lAThThI mizrita hoya che athavA te meTI picchila arthAt ubhayukta che 'lohavilINavattA-lohavilInataptAH' tathA te agnithI pIdhaNesa soSa unA dravazunA samAna ati garama pANIvANI che 'abhiduggaMsi - abhidurgAyAm ' ativiSabha 'jekhi -yazyAM' ke nahIbhAM 'pavajjamAnA - prapadyamAnAH paDela nAva 'egAyattANa- eke atrANAH' mehatA rakSa vagaranA thAne 'ukamaNaM kare 'ti - utkramaNaM kurvanti' tyAM sarvAsa chaNatA rahe che. // 21 // sUtrA--narakamAM eka evI nadI che ke je sadA pANIthI bharapUra rahe che te nadI ghaNI ja viSama che. te nadI paru ane lehIthI bharelI che, tenuM pANI For Private And Personal Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 sutrakRtAGgasve - jalA (abhiduggaMsi) abhidurgAyAmativiSaNAyAM (jasa) yasyAM nayAM (pabajamANA) mapadyamAnA naigikAH (egAgasa?) eke anANAH rakSakarahitA: (3kkANaM kareM ti) utkramaNaM kurvanti-utkramaNaM gAne phaNanaM kA kunti paramadhArmikapreraNayeti // 21 // TIkA--'sayAjalA' sadAjalA sadA-sarvadA jalaM vidyate yasyAM sA sadAjalA sarvadA jalayutA sadAnalAnidhAnA vA 'abhiduggA' abhidurgA-atidurgA, ativiSamA ta mazakyA 'pavijjalaM' pradIptajalA picchilo, tajjalaM kSArapUsarudhiramizritamiva vidyate / azvavA-rudhirAjilavAdatipicchilA 'lohavilInautA' lohavilInataptA-agninA tApiladravitalauhavat atizayena saMkapata ulaM vidyate yAya sA lauha vilIna haptA / agnisaptadravitalohAt aAyuSNajalaprapUritA jasI' yayAM 'abhiduggasi' abhiduIyAtiviSamAyAya nadyAm , 'jamAyA' prapadyamAnA:prAptavanto nArakajIvAH taadRshndiim| 'egAyatANa' eke atrANAH ekAkina usakA jala itanA uSNa hai jai ple tIvra nApa se dravIbhUta huA lohA ho| usa atyanta durgama nadI meM paDe nAraka annAga hokara uchalate hue duHkha pAte haiM / 21 // TIkArtha--jisameM sadaiva jala banA rahatA hai vaha nadI sadAjalA kahalAtI haiM / adhavA 'sadAjalA' usakA nAma hai / jisako tairanA bahuta kaThina hai| usakA jala kSAra, pIva aura rudhira se mizrita hai yA rudhira se vyApta hone ke kAraNa atyanta paMkila hai / agni meM tapAye huye aura pighale hue lohe ke samAna atIva uSNa jalavAlI hai| isa prakAra atizaya uSNa jala se paripUrNa tathA ati viSama nadI meM ve nAraka jIva asahAya evaM azaraNa hokara uchalate rahate haiN| paramAdhArmika unheM tirane ke liye vivaza karate haiN| garamA garama leDhAnA rasa jevuM atiuNa che. te atyanta durgama nadImAM paDelAM nArake khuba ja asahAya dazAne anubhava kare che. paramAdhAmike temane baLAtkAre te nadImAM nAkhe che. mArA TIkAI-jemAM pANI kAyama TakI rahe che, evI nadIne "sadA jalA' kahe che. athavA te nadInuM nAma "sadA jalA" che, te nadImAM taravAnuM kArya ghaNuM ja kaThaNa che. tenuM pANI kSAra, rudhira ane pathI mizrita hovAne kAze, athavA rUdhirathI vyApta hevAne kAraNe khUbaja gaMdu che te pANI bhaThThImAM tapAvelA leDhAnA rasa jevuM ati uSNa che. te nadImAM parama dhArmika nArakene baLajabarIthI nAkhe che. bicArA nirAdhAra ane asahAya nArakane lAcArIthI temAM paDavuM paDe che. For Private And Personal Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 sU. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 441 strANavivarjitAH 'ukkamaNaM kareMti' utkramaNaM utplavanaM kurvanti sadA tatra taranta eva saMtiSThante / sadAjalAtI nAmnI narakasyaikA nadI vidyate / sA cA'ti. duHkhadAyinI, tajjalaM kSArapUyarudhirAvilaM sarvadA bhvti| tathA tApitavilIna lauhavat atyuggaja ThaktI / tAzanAMgatA nArakAH paramaduHkha nanikA kSetravedanAmanubhavantaH sadeiva plavantIti bhAvaH // 21 // mUlam-aiyAI phAplAI phusati bAlaM, niraMtara tattha ciradvitIyaM / Na hammamANassa u hoi tANaM, eMgo sayaM paJcaNuhoi dukkhaM / 22 / chAyA-ete sparzAH spRzanti bAla nirantaraM tatra cirasthitikam / na hanyamAnasya tu bhavati trANamekaH svayaM pratyanubhavati duHkhm||22|| Azaya yaha hai-naraka meM sadAnalA nAma kI eka nadI hai / vaha ghora duHkha dene vAlI hai| usakA jala sadaiva kSAra pIva evaM rakta se vyApta rahatA hai / tapAe aura pighale lohe ke samAna atIva uSNa jalavAlI hai / usa nadI meM girAe hue nAraka atizaya viSama kSetravedanA ko anubhava karate hue uchalate rahate haiM // 21 // uddezaka ke artha kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra punaH naraka ke svarUpa ko hI dikhalAne ke lie kahate haiM--'eyAI' ityAdi / zabdArtha-'tattha-tatra' usa naraka meM 'ciradvitIyaM-cirasthitikam dIrghakAlaparyanta nivAsa karane vAle arthAt palyopama sAgaropama kAla taka nivAsa karanevAle 'ghAlaM-bAlam' ajJAnI nArakI jIva ko 'eyAIete' pUrvokta ye uparyukta 'phAsAI-sparzAH sparza arthAt duHkha 'niraMtaraM A kathanane bhAvArtha e che ke narakamAM sadA jalA nAmanI eka nadI che, te nadI nArakone khUba ja duHkhadAyaka thaI paDe che. tenuM pANI sadA kSAra, lohI ane pathI vyApta rahe che. tapAvIne ogALelA leDhA jevAM te uNa pANIvALI nadImAM nArakone dhakelI devAmAM Ave che. bicArA nArakone atizaya viSamakSetravedanAne anubhava karavA thakI te nadImAM uchaLatA rahevuM paDe che. mArA A uddezakanA viSayane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che'eyaai' tyAha zAya-'tattha-tatra' te 24mA 'ciradvitIyaM-cirasthitikam' Rism paryata nivAsa karavAvALA arthAta palyopama sAgaropama kALa sudhI nivAsa 42pApA 'bAla-bAlam' ajJAnI nAvAne 'eyAI-ete' mA upayuxt 'phAsAI-sparzAH' 15 arthAt ma 'niraMtaraM-nirantaram' sahA-hamezA sa. 56 For Private And Personal Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtAGgasUtre .. anvayArthaH-(tattha) tatra narake (ciradvitIyaM cirasthitika-palyoemasAgaro. pamakAlanivAsinaM (bAlaM) bAlamajJAninam (eyAI) ete-uparyuktAH (phAsAI) sparzAH duHkhAni (niraMtara) nirantaraM-satataM (phusaMti) spRzanti-duHkhayanti (hammamANassa u) hanyamAnasya nairayikasya tu (tANaM Na hoi) trANaM zaraNaM rakSako na bhavati, (ego) eka eva karmavaMzago nAparamAtApitrAdikaH (sayaM) svayaM (dukkhaM) duHkhaM (paJcaNu hoi) pratyanubhavatIti // 22 // .. TIkA-saMpati-uddezakArthamupasaMharan punastadeva narakasvarUpaM darzayitumAha'eyAI' ityAdi / 'tatya' tatra-tAdRzanarake 'viradvitIya' cirasthitikam , nairantayeNa 'bAlaM' bAlam-hiMsAdikrUrakarbhakArakaM nairayikam 'eyAI ete pUrvopadarzitanirantaram' sadA 'phusaMti-spRzanti' pIDita karate rahate haiM 'hammamANassa u-hanyamAnasya tu' pUrvokta duHkhoM se mAre jAte hue nArakI jIva kA 'tANaM Na hoi-trANaM na bhavati' rakSaNa karane vAlA koI nahIM hotA hai 'ego-ekaH' vaha akelA hI 'sayaM-svayam' Apa hI 'dukkha-dukkham' duHkhoM ko 'paccaNuhoi-pratyanubhavati' bhogatA rahatA hai // 22 // ___ anvayArtha-naraka meM dIrghakAlIna sthitivAle ajJAnI jIvoM ko ullikhita duHkha nirantara bhugatane par3ate haiM / Ahata kiye jAne vAle nAraka jIvoM kA vahAM koI rakSaka nahIM hotaa| ve ekAkI svayaM hI duHkho kA anubhava karate haiM // 22 // TIkArtha--naraka meM cirakAlIna arthAt palyopama aura sAgaropama kI AyuvAle tathA hiMsAdi krUra karma karanevAle nAraka ko yaha pUrvavarNita 'phursati-pRzanti' pArita 42 cha 'immamANassa u-hanyamAnasya tu' pUrvahitamothI bhArapAmA mAtai nAnu 'tANaM Na hoi-trANaM na bhavati' 2kSaNa 42vAvA DAta nathI 'go-ekaH' te sat 'sayaM-svayam' pote 'dukkha-dukham' mAne 'paccaNuhoi-pratyanubhavati' gata 26 che. // 12 // sUvA-narakamAM dIrghakAlIna sthitivALA ajJAnI chone AgaLa varNavyA pramANe duHkha nirantara sahana karavA paDe che. paramadhAmika dvArA jemanuM tADana, vedana, bhedana Adi karavAmAM Ave che, evAM nArakane zaraNa ApanAra tyAM kaI paNa hetuM nathI. temane nirAdhAra dazAmAM mUkAI javAne kAraNe jAte ja te duHkha veThavuM paDe che. temanA te duHkhamAM koIpaNa vyakti bhAga paDAvatI nathI. temaNe karelAM pApakarmonuM phaLa tyAM temane ja bhogavavuM paDe che. pararA TIkAtha-pUrvabharamAM hiMsAdi krUra kanuM sevana karanAra pApI jIvane narakamAM nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. nArakenuM AyuSya ghaNuM ja lakhuM For Private And Personal Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. u. 5 su. 2 nArakIyavedanA nirUpaNam 443 prakArakAH 'phAsAI' sparzAH - spRzyante iti sparzAH dazavidhakSetravedanAjanitAH 'duHkhavizeSAH 'niraMtara ' nirantaraM satatam 'phusaMti' spRzanti, ete duHkhavizeSAH duHkhayanti bAlam / rahanapa mAyAm utkRSTA sthitiH sAgaropamam, tathA dvitIyAyAM zarkarAmabhAyAM trINi sAgaropamANi, bAlakAyAM sapta, paGkarabhAyAM daza, dhUmaprabhAyAM saptadaza; tamaH prabhAyAM dvAviMzatiH, tamastamaH prabhAyAM saptamapRthivyAM trayastriMzat sAgaropamANi utkRSTA sthiti rbhavati / 'hammamANassa 3' hanyamAnasya tu pUrvokta duHkhena pIDitasya 'tANaM Na hoi' trANaM na bhavati na kopi tasya rakSako bhavatItyarthaH api tu 'ge sayaM' ekAkI svayameva 'dukkhaM paccaNudoI' duHkhaM pratyanubhavati, eka eva duHkhasya bhoktA bhavati na bhavati kazcidapi sahAyakaH / taduktam--- - mayA parijanasyArthe kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena do'haM gatAste phalabhoginaH ||1|| ' iti // 22 // dasa prakAra kI kSetravedanA se utpanna hone vAle duHkha nirantara hI bhogane par3ate haiM / prathama ratnaprabhA pRthvI meM utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI, dUsarI zarkarAprabhA meM tIna sAgaropama kI, bAlukAprabhA meM sAta sAgaropama kI, paMkaprabhA meM dasa sAgaropama kI, dhUmaprabhA meM sataraha sAgaropama kI, tamaHprabhA meM bAIsa sAgaropama kI aura sAtavIM tamastamA prabhA meM teMtIsa sAgaropama kI hai / jaba nArakajIva mArA pITA jAtA hai to koI usakA rakSaka nahIM hotaa| vaha akelA hI duHkha kA anubhava karatA hai / usa samaya jIva aisA vicAra karatA hai kahA bhI hai- 'mayA parijanasyArthe' ityAdi / hAya che, te kAraNe temane pUrNita dasa prakAranI kSetravedanAone ghaNA lAMkhA samaya sudhI anubhava karave paDe che. pahelI ratnaprabhA pRthvImAM nArakanI paryAye utpanna thayelA jIvAnI utkRSTasthiti eka sAgarApamanI che. bIjI zarkarAprabhA pRthvImAM traNa sAgare pamanI, trIjI vAlukAprabhA pRthvImAM sAta sAgaropamanI, cethI pa`kaprabhA pRthvImAM dasa sAgaropamanI, pAMcamI dhUmaprabhAmAM sattara sAgaropamanI, chaThThI tama:prabhAmAM bAvIsa sAgaropamanI ane sAtamI tamastamaHprabhAmAM tetrIsa sAgaropamanI utkRSTa sthiti kahI che. narakAmAM paramAdhAmikA dvArA nArakone jyAre mAravAmAM Ave che, tyAre temanuM rakSay karanAra tyAM kAI paNa hetu nathI, te ekalo ja duHkhanu vedana kare che. narakamAM asahya yAtanAe anubhavatA jIva ya.re A pramANe vicAra kare e 'mayA parijanasyArthe' chatyAhi- For Private And Personal Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma sUtrakRtAGgasU mUlam - jaM jArisaM puvamakosI kaeNmmaM, tameva Agacchai saMparAe / etadukkha vamajjaNittA vedati " dukkhI taNaMtadukkhaM // 23 // 4 chAyA - yad yAdRzaM pUrva nakArSItkarma tadevAgacchati saMparAye / -- ekAntaduHkhaM bhavamarjayitvA vedayanti duHkhinastamananta duHkham // 23 // hAya maiMne kuTumbI janoM ke lie atyanta krUra kArya kiye, para unase lAbha uThAne vAle ve saba to cale ge| maiM akelA hI apane karmoM kA phala bhoga rahA hU~ / Aja saMtApa kI jvAlAoM meM dagdha ho rahA hU~ ||22|| 'jaM jArisaM' ityAdi / zabdArtha - 'jaM yat' jo 'jArisaMghAdRzaM' jaisA 'puvvaM pUrvam' pUrva janma meM 'kammaM - karma' karma ko 'akAsI akArSIt' kiyA hai 'tamevatadeva' vahI karma ' saMparAe - saMparAye' saMsAra meM 'Agacchai - Agacchati' udaya meM AtA hai 'etadukkha' ekAnta duHkham' jisameM sukhaleza rahita kevala duHkhamAtra hotA hai aise 'bhavaM bhavam' bhava ko 'ajjaNittA-arja yitvA prApta karake 'dukkhI - duHkhinaH' kevala duHkhI jIva 'anaMtaM dukkha' taM - anantaduHkham tat' ananta duHkha svarUpa usako 'vedeti vedayanti' bhogate rahate haiM ||23|| hAya, kuTuMbIone mATe meM atyanta krUra karmonuM sevana karyu", parantu tenAthI jemaNe lAbha uThAvye teo te cAlyA gayA-te pApakarmonuM kuLa bhagavavAmAM kai bhAgIdAra na thayuM ! huM ekalA ja mArA pApakarmonuM phaLa bhAgavI rahyo chuM. Aja hu' ekale ja saMtApanI vALAe vaDe maLI rahyo chuM. 5225 'jaM jArisa' ityAhi - zabdArtha' - 'jaM yat' ne 'jArisa - yAdRza" bhe 'pucvaM - pUrvam' pUrvajanmabha 'kammaM - karma' ma'ne 'akAsI - akArSIt resa che, 'tameva tadeva' te ubha 'saMparAe-saMvarAye' sa MsArabhAM 'Agacchai - Agacchati' udhyamAM Ave che. 'pagatadukkha' - ekAntaduHkham ' mAM subhadeza rahita Thevala huA mAtra hoya che, sevA 'bhavaM bhavam' lavane 'ajjaNittA- arjayitvA' Asa urIne 'dukkhI - duHkhinaH' Thevala duHSI va 'aNaM taM dukkhataM - ananta duHkham tat' ananta duHkha sva35 tene 'vede 'ti - vedayanti' logavatA rahe hai. ||23|| For Private And Personal Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. u. 5 sU.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 445 ___ anvayArthaH--(ja) yat (jArisa) yAdRzaM (purva) pUrva-pUrvajanmani (kamma) karma (akAsI) akArSIt -kRtavAn (tameva) tadeva karma (saMparAe) saMparAye saMsAre (Agacchai) Agacchati udaye / tena (egaMtadukkhaM) ekAntaduHkhaM sukhalezavarjitam (bhava) bhavaM (ajjaNittA) anayitvA-pApya (dukkhI) duHkhinaH santo jIvAH (aNaMta dukkhaM taM) anantaduHkhaM tat (vedeti) vedayanti anubhavanti iti // 23 // ___TIkA--(ja) yat ' jArisaM' yAdRzam-yadanubhAvakam yAdRzasthitikam vA 'punna' pUrvam-pUrvajanmani 'kamma' karma 'akAsI' akArSIt kRtavAn 'tameva' tadeva karma 'saMparAe' parabhave 'AgacchaI' Agacchati-tadeva karma vipAkodaye phalabhogAya prAptaM bhavati / tIvamandAdibhedena yAdRzaM karma saMpAditam , vipAkodaye tAdRzameva Agacchati phalAya / tathA 'egaMtadukkhaM ekAntadu kham bhavam 'ajjaNittA' arjayitvA 'dukkhI' duHkhinaH 'aNaMtadukkhaM' anantaduHkham 'vedeti' vedayanti / uktaM ca__ anvayArtha-pUrvakAla meM jaisA karma kiyA hai, vahIM Age udaya meM AtA hai, ekAnta duHkhamaya bhava ko prApta karake sarvathA duHkhI jIva ananta duHkha kA vedana karate haiM // 23 // TIkArtha--jisa prakAra ke anubhAga (rasa) vAlA tathA jitanI sthiti vAlA karma pUrvakAla meM bAMdhA hai, vahI aura vaisA hI uttarakAla meM vipA. kodaya meM AtA hai arthAt phala bhoganA par3atA hai| tIvra yA manda-jisa prakAra ke adhyavasAya se jaisA tIvra yA manda rasavAlA karma bAMdhA hai, phalabhoga ke samaya vahI sAmane AtA hai / nArakajIva ekAnta duHkhapUrNa, bhava ko upArjana karake ekAnta duHkhI hote haiM aura ananta duHkha sUtrArtha-pUrvakALamAM jevA karmo karyA hoya che, eja bhaviSyamAM udayamAM Ave che. ekAnta duHkhamaya (saMpUrNa rUpe dAkhamaya) bhavane prApta karIne sarvathA dukhI jIva ananta duHkhanuM vedana kare che. para3 TIkAI-je prakAranA anubhAga (rasa) vALuM tathA jeTalI sthitivALuM karma pUrvakALamAM bAMdhyuM hoya, eja ane evuM ja kAma uttarakALamAM vipA kedayamAM Ave che-eTale ke evuM ja phaLa bhogavavuM paDe che, tIvra athavA manda-je prakAranA adhyavasAyathI, jevAM tIvra athavA mada rasavALuM kama bAMdhyuM hoya che. phala bhegane samaye eja (kama) sAme Ave che. nAka jIva ekAnta (saMpUrNa duHkhapUrNa bhavanuM upArjana karIne ekAnta (saMpUrNa rUpe duHkhI thAya cha bhane ananta humAga cha. yu 54 cha -'yathA dhenura hasreSu' sAhi For Private And Personal Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sUtrakRtAsana 'yathA dhenusahasreSu vatso dhAvati mAtaram / evamAtmakRtaM karma,kartAramanudhAvati // 1 // ' yena jIvena yAdRzaM karma vartamAnabhave, kRtaM tat karma parabhave tameva puruSa prApnoti svakRtakarmaNaH phalaM svayameva bhuGkte iti bhAvaH // 23 // mUlam-eyANi socA naragANi dhIre na hiMsae kiMcaNa sbeloe| eMgaMtadiTTI aparigagahe u bujhiMja loyassa vasaM na gcch|24|| chAyA-- etAn zrutvA narakAn dhIro na hisyAtkaMcana srvloke| __ ekAntadRSTiraparigrahastu buddhayeta lokasya vazaM na gacchet // 24 // ko bhogate haiM, kahA bhI hai-'yathA dhenusahasreSu' ityAdi / jaise hajAroM gAyoM meM se bachar3A apanI mAtA ko pahacAna kara usI ke pAsa jAtA hai, usI prakAra apane kiye karma apane ko hI phala detA hai| tAtparya yaha hai ki jipsa jIva ne jaisA karma kiyA hai vaha vartamAna bhava meM athavA parabhava meM vaisA hI phala bhogatA hai // 23 // 'eyANi soccA' ityaadi| zabdArtha-dhIre-dhIraH' ghora puruSa 'eyANi naragANi-etAn narakAna' ina narakoM ko 'soccA-zrutvA' sunakara 'savvaloe-sarvaloke' saba loka meM 'kiMcaNa-kaMcana kisI prANI kI 'na hiMsae-na hiMsthAt hiMsA na kare kintu 'egaMtadihI ekAntadRSTiH' sarva jIvAditatvoM meM vizvAsa rakhatA huA 'aparimAhe u-aparigrahastu' parigraha se rahita jevI rIte hajAra gAyanA samUhamAMthI paNa vAchaDu pitAnI mAtAne se.mI ne tenI 1 5:se taya cha, merA pramANe pAte 427 ma pitAne ja phaLa de che. eTale ke karelA karmanuM phaLa jIvane avazya loga 53 che.' tAtparya e che ke jevuM jIve je karma karyuM hoya evuM ja phaLa tene vartamAna bhavamAM athavA parasavamAM bhogavavuM ja paDe che. 23 'eyANi soccA' ityAhiAvt-'dhIre-dhIraH' dhA2525 'eyANi naragANi-etAn narakAn' 2mA na2. ne soccA-zrutvA' sAlaNAne 'savvaloe-sarvaloke' mA 1 mA 'kiMcaNakaMcana' pa prAyAnI 'na hiMsae-na hisyAtU' DisA nA re 5ntu 'egaMtadinI-ekAnta dRSTiH' 55 7 vigare tamA vizvAsa rAmata! 'aparigahe u For Private And Personal Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 sU. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 447 __anvayArthaH- (dhIre) dhoro-vidvAna-medhAvI muniH (ezaNi naragANi) etAn narakAn (soccA) zrutvA (sabaloe) sarvaloke (kiMvaNa) kaMcanApi prANinaM trasasthAvaraM vA (na hiMsae) na hiMsyAna mArayet kintu (egaMtadiTTho) ekAntadRSTiH sarvajIvAditatveSu vizvAsaM kurvan (apariggahe u) aparigrahastu-parigraharahitaH (bujjhijja) buddhayeta azubhakarma tatphalaM ca jAnIyAt jJAtvA ca (loyassa) lokasya-azubhakarmakAriNo janasya kaSAyalokasya vA (vasaM na gacche) vazaM na gacchet // 24 // - TIkA--'dhIre dhIro vidvAn-pariSahajayanazIlo medhAvI muniH 'eyANi' etAn 'NaragANi' narakAn 'soca' zrutvA 'saloe' sarvaloke, pANinibahe 'kiMcana' kamapi, trasaM sthAvaraM sUkSmavAdaramaparyAptaMparyApta vA prANinam 'na hiMsae' hokara vujjhijja-buddhayela' azubha karma aura usakA phala samajhe athavA kaSAyoM ko jAne aura jAnakara 'loyasta' lokasya lokake athavA kaSAya lokake 'vasaM na gacche-vazaM na gacchet' vazavartI na bane // 24 // ___ anvayArtha--ina narakoM ke svarUpa ko sunakara medhAvI muni sampUrNa loka meM (sthita) kisI bhI trasa yA sthAvara prANI kI hiMsA na kre| jIvAdi tatvoM para nizcala zraddhA rakhatA huA, parigraha se rahita hokara azubha karma aura usake karane vAle loka aura usake phala ko jAne aura indriya kaSAya Adi ke vazIbhUta na ho // 24 // TIkArtha--dhIra arthAt parISahoM kA vijetA vidvAn muni narakoM ke svarUpa ko sunakara sarvaloka meM kisI bhI basa sthAvara sUkSma cAdara yA paryApta aparyApta prANI kI virAdhanA na kare arthAt kisI bhI aparigrahastu' pariyaDayo hita ne 'bujhijja-buddhatheta' azula bha bhane tabhanu 31 samare 131-pAyAne anekAne 'loyassa-lokasya' unI athavA 4pAya nA 'vasaM na gacche-vazaM na gacchet' 1zaktI ! mane // 24 // ' sUtrArtha-narakanA A svarUpanuM zravaNa karIne medhAvI munie samasta lekamAM rahelA keI paNa trasa ke sthAvara prANInI hiMsA karavI joIe nahIM teNe jIvAdi tanA viSayamAM aDaga zraddhA rAkhIne parigrahane parityAga kara joIe, azubha karma karanAra ne kevuM phaLa maLe che, te jANI laIne teNe kaSAyane jItavA joIe ane Indriyone vaza rAkhavI joIe. rajhA TIkAryuM-narakonA svarUpanuM tathA nArakanI karuNa dazAnuM A varNana sAMbhaLIne dhIra-parIva para vijaya meLavanAra vidvAna munie samasta For Private And Personal Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre na hiMsyAm-na virAdhayet / yasya kasyApi pANinaH yasyAM kasyAmapyavasthAyAm kamapi kAraNavizeSamAsAdya virAdhanaM na kuryAt , pUrvoktAMstAMstAna nrkaanvdhaary| yasmAt pANivadhakaraNena mahatI yamayAtanA'nubhUyate prANivadhikainara ke / uktaJca 'tasmAnna ksyciddhisaamaacrenmtimaanrH| hiMsako narakaM ghoraM gantA yAsyati yAti hi // 1 // ' iha hi hiMsetyupalakSaNam tena mRpAvAdA'dattAdAnamaithunaparigrahANAmapi saMgrahaH / ete'pi narakapApakA zAstraviruddhamAcaratAM / satsvapi narakapAtakAriNIbhUteSu bahuSu hiMsApAdhAnyaM lebhe astasthA evolle vaH pUrva kRtaH / prANI kI kisI bhI avasthA meM, kisI bhI kAraNa vizeSa se hiMsA na kre| kyoMki jo jIva prANiyoM kA badha karate haiM, unheM naraka meM mahAn yAtanA bhugatanI paDatI hai / kahA bhI hai-'tasmAnna kasyaciddhi mA' ityaadi| isa kAraNa patimAn sAdhu kisI bhI prANI kA prANavAparopaNa na kre| hiMsaka jIva ghora naraka meM gaye haiM, jAeMge aura jA rahe haiM // 1 // yahA~ 'hiMsA' upalakSaNa mAtra hai| usase mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha pApa kA bhI grahaNa karanA caahie| ye mabhI pApa zAstra se viparIta AcaraNa karane vAloM ko naraka meM le jAne vAle haiN| yadyapi naraka nipAta ke aneka nimitta haiM tathApi hiMsA unameM pradhAna hai| ataeva zAstrakAra ne yahAM usI kA ullekha kiyA hai| lekamAM kaI paNa vasa, sthAvara, sUma. bAdara paryApta ke aparyApta chanI virAdhanA karavI joIe nahIM eTale ke teNe kaI paNa prANanI, kaI paNa paristhitimAM, kaI paNa kAraNe hiMsA karavI joIe nahIM. teNe e vAta bhUlavI na joIe ke prANIone vadha karanAra chavane naraka gatimAM nAraka rUpe utpanna thaIne ghera yAtanAo bhegavavI paDe che. kahyuM paNa che ke'tsmaann kasyaciddhiMsA' lyAhi A kAraNe buddhimAna sAdhue koI paNa prANIne prANenuM vyaparapaNu(viyo) 42 nahI sivA 2 na24mA yA cha, taya cha bhane 1 // ahIM 'hiMsA' padanA prayoga dvArA mRSAvAda, adattAdAna, mithuna ane parigrahanA tyAganuM paNa sUcana karAyuM che, ema samajavuM. A badhA pApanuM sevana karanAra ne paNa narakagatinI prApti thAya che. jo ke narakagatimAM javAnAM aneka nimitta che, chatAM paNa hiMsA temAM mukhya nimitta rUpa hovAne kAraNe sUvAre ahIM tene ja ullekha karyo che. jIva ajIva Adi For Private And Personal Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakoyavedanA nirUpaNam 'etadiTThI' ekAntadRSTiH ekAntena nizcalA jIvAditatveSu dRSTiH samyagu darzanaM yasya sa ekAntadRSTiH niSkampasamyagRSTimAn iti / tathA 'apariggadde' aparigrahaH- vaahyaabhyntrprigrhrhitH| tu zabdAdAdyantayoH samyagdRSTayaparigrahayo ru* pAdAnAdvA mRpAvAdAdacAdAnamaithunavarjanamapi saMgRhItaM bhavatIti draSTavyam azubha karma tatphalaM ca 'loyassa' lokasya azutrakarmakAriNasta dvipAkaphalabhujo vA saMsAriNaH / yadvA-kapAyAdilakSaNalokaM tada svarUpataH lakSagatazca / tena samyagdRSTacAdiyuktaH san 'bujji' budhyeta jAnIyAt jJaparijJayA, jJAtvA ca 'saM na gacche' kasyApi pAyAdilosra aandhInaM na gaccheyAdiyo ko medhAvI puruSaH etAn ata aata Adi tatvoM para jisakI nizcala zraddhA hai arthAt jisakA sampagdarzana acala hai, vaha yahAM ekAntadRSTi vivakSita hai| jo bAhya aura Abhyantara parigraha se rahita hai vaha aparigraha kahalAtA hai / yahAM prArambha ke samyagdarzana aura amla ke aparigraha ko grahaNa karane se 'tu' zabda ke dvArA mRSAvAda, adazAdAna aura maithuna kA tyAga sUkSma dRSTi dene vAloM ke liye saMgRhIta ho jAtA hai| Azaya yaha ki sampaSTi tathA hiMsA Adi pApoM kA tyAgI muni azubha karma karane vAle aura usake phala ko bhogane vAle saMsArI jIvoM ko samajhe athavA kaSAyAdi rUpa loka ko svarUpa evaM lakSaNa se jAne / jAnakara kisI bhI kaSAyAdi loka ke vazobhUna na ho / Azaya yaha hai ki kaSAya Adi se mukta medhAvI puruSa narakoM ke svarUpa ko unake vibhinna kAraNoM ko zAstra ke anusAra jAnakara loka tatvA para jene acala zraddhA che, eTale ke jenuM samyagdarzana acala che, tene ahI' 'ekAMtardaSTi' kahevAmAM Avela che. je muni mAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita che, tene aparigrahI kahe che. ahIM prArabhanA samyagdarzana ane antanA aparigrahnane grahaNa karavAthI 'tu'paTTa dvArA mRSAvAda, adattAdAne, ane maithunanA tyAga paNa grahaNa thaI jAya che. A kathananuM tAtparya e che ke samyagdaSTi tathA hiMsAdi pApeAnA tyAga karanAra munie azubha karma karanArA ane tenu phaLa bhegavanArA sa`sArI jIvAnI dazAnA vicAra karavA joIe. athavA teNe kaSAyAdi rUpa lekane svarUpa ane lakSaNanI apekSAe samajI leve joIe. A vAtane samajI laIne teNe kAI paNa kaSAya Adi sa'sAra vadhAranArA dASAne vaza thavu joie nahI. A samasta kathananA bhAvAtha e che ke kaSAya AdithI mukta meMdhAvI su0 57 For Private And Personal Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUpakRtAgasUtre narakaravarUpAn tattatkAraNAni ca zAstrato jJAtvA, iha loke kasyApi trasasthAparAdimANivizeSasya hiMsAM na kuryAt / kintu tIrthakaroditajIvAditasvajAte zraddhAM kRtvA saMyama pAlayediti // 24 // mUlam-evaM tirikkhe maNuyAmaresu caturaMta'NataM tynnuvivaagN| se saMvameyaM iti vedeittA kakheje kaoNlaM dhuMyamAyareja // 25 // ttibemi|| // iti narayavibhattI nAma paMcamajjhayaNaM samattaM // chAyA evaM tiyakSu manunAmareSu cAturantamanantaM tadanu vipAkam / sa sarvametaditi viditvA kakSeta kAlaM dhruvamAcarediti bravImi // 25 // // iti narakavibhaktinAmakaM paJcamamadhyayanaM samAptam / / meM sthita kisI bhI trasa athavA sthAvara prANI kI hiMsA na kare, kintu tIrthaMkaroM dvArA prarUpita jIvAdi tatvoM para zraddhA rakhatA huA saMyama kA pAlana kare // 24 // . 'evaM tirikkhe' ityAdi / zabdArtha-evaM-evam' isI prakAra nAraka ke jaise 'tirikkhe-tiryakSu' tiryazca 'maNuyAmaresu-manujA'mareSu' manuSya aura devatAoM meM bhI 'caturaMta'NaM taM-cAturantamanantam' cAra gativAle aura ananta aise saMsAra koM tathA 'tayaNumvidhArga-tadanu vipAkam' unake anurupa vipAka ko jAne 'sa-saH' vaha buddhizAlI puruSa 'eyaM-etat' ina 'savvaM-sarvam' saba bAtoM munie narakenA svarUpane jANIne tathA narakamAM utpatti karAvanArA bhinna vinA kAraNene zAstrone AdhAre jANuM laine, lekamAM rahelA kaI paNa vasa athavA sthAvara prANInI hiMsA karavI joIe nahIM, paraMtu teNe tIrthakare dvAre prarUpita chAdita para zraddhA rAkhIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe, rajA . 'evaM tirikkhe' tyA wal-evaM-evam' mA prare nA24nI rebha 'tirikkhe-tiryakSu' tiya" 'maNuyAmaresu-manujA'mareSu' bhanuSya bhane devatAsAmA 55 cataraMta'NataMcAturantamanantam' thAragativAra bhane manAta the| sArane tathA 'tayaNuvivAgaMtadanu vipAkam' tamanA anu35 vipAine , 'sa-saH' te muddhizAlI 535 For Private And Personal Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 55 anvayArtha:-(evaM) evamanena narakaprakAreNa (tirikkhe) tiryakSu (maNuyAmaresa) manujA'mareSu (caturaMta'NataM) cAturantamanantaM cAturgatikamanantaM saMsAra (tayaNuci vAgaM) tadanuvipAkaM tadanurUpaM karmaphalaM (sa) saH-saMyataH (eyaM) etat (sabva) sarvam (iti vedaittA) iti vedayitvA jJAtvA (kAlaM kaMkhejja) kAlaM paNDitamaraNaM kAMkSeta pratIkSeta tathA (dhuvamAcarejja) dhruvaM saMyamam Acaret pAlayediti // 25 // TIkA-'evaM' narakavat azubhakarmakAriNAm 'tirikkhe tiryakSu 'maNuyAmaresu' manujA'mareSu 'caturaMta' cAturgatikam -narakanarAmaratiryagrarUpam (aNaMta) anantamantarahitam 'tayaNuvivAga' tadanurUpaM vipAkam-tattadgatijanitaM phalaM 'sa' sAvidvAn 'eyaM etad 'savyaM' sarvam- pUrvoktarItyA 'iti' iti-tIrthakaranirUpitamakAreNa 'vedaittA' viditvA-jJAtvA 'kAlaM kaMkhejna' kAlaM kAMkSeta-paMDitamaraNarUpakAlasya pratIkSA kuryAt / tathA 'dhuyaM dhruvam-saMyamam 'Acarejja' Acaret / ayaM bhAvaHko 'iti vedaittA-iti vedayitvA' tIrthakara nirUpita prakAra se jAnakara 'kAlaM kaMkhejja-kAlaM kAMkSeta' apane paNDitamaraNa kI pratIkSA kare aura 'dhuvamAcarejja-dhruvamAcaret' saMyama kA pAlana kare / / 2 / / ___ anvayArtha--isI prakAra arthAt naraka ke jaise tiryaJca, manuSya aura devagati evaM cAragati vAle saMsAra ko evaM usake ananta vipAka ko jAne / buddhimAn saMyamavAn puruSa yaha saba jAnakara paNDitamaraNa kI icchA karatA huA saMyama kA pAlana kare // 25 // TIkArtha--azubha karmakara ne vAloM ko naraka ke jaise tiryaMca, manuSya tathA devagati meM jo cAturgatika evaM antahIna vipAka hotA hai, usako pUrvokta prakAra se, tIrthaMkara dvArA kI gaI prarUpaNA ke anusAra jAnakara paNDita maraNarUpa kAla kI pratIkSA kare aura saMyama kA AcaraNa kare / 'eyaM-etat' mA 'savvaM-sarvam' mI pAtAne 'iti vedahattA-iti vedayitvA' tI5deg42 ni3pita 12thI angla 'kAlaM kaMkhejja -kAlaM kAMkSeta' potAnA pastimarakhanI pratIkSA 4re bhane 'dhuvamAcarejja-dhruvamAcaret' sayamanu pAlana re. // 25 // sUtrArtha-narakagatinI jema tiryaMca, manuSya ane devagatinA ananta vipAkane paNa munie samajavuM joIe. A cAra gativALA saMsAranA svarUpane barAbara jANI laIne, buddhimAna munie maraNa (paMDita maraNa) sudhI saMyamanuM pAlana karavuM joIe. pApA TIkArtha--azubha karma karanAra jIvane naraka tiryaMca, manuSya ane devagati rUpa catugatika saMsAramAM, azubha karmanA azubha phaLa rUpa ananta vipAka jogavavuM paDe che. tIrthaMkare dvArA pUrvokta prakAre A vipAkanI je For Private And Personal Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre 1 "cAturgatikasaMsAramadhyapatitaprANinAM kevalaM duHkhameva yasmAt tasmAt mokSasya teskAraNa saMyamasya evaM anuSThAne yAvajjIvaM rataH san paMDitamaraNamapekSamANaH 'yathA pApapuruSANAM narakagatiruktA, evameva tiryagmanuja devagatijJeyA / eSa cAturgatikasaMsAraH-anantaM tattatkarmA'nurUpaM phalaM payacchati' / iti vicArya buddhimAna jJAtvaitatsama paMDitamaraNamicchan niraticAraM saMyamaM pAlayediti // 25 // iti zrI vizvavikhyAta jagad vala mAdipada bhUpita bAlabrahmacAri -- 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthavAdhinyA-khyAyA" vyAkhyAyAM paMcamAdhyayanasya dvitIyodezakaH samAptaH // 5- 2 // iti narakavibhaktinAmakaM paJcamamadhyamanaM samAptam ? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAva yaha hai - yahAM narakagati kA vipAka vistArapUrvaka dikhalAyA haiN| isase yaha nahIM samajhanA cAhiye ki cAra gatiyoM meM se kevala narakagati meM hI duHkhoM kA anubhava karanA par3atA hai, zeSa tIna gatiyoM maiM nahIM / vAstava meM cAroM gatiyAM duHkha se paripUrNa haiN| cAroM gatiyoM 'ke prANiyoM ko duHkha hai, ataeva mokSa yA saMyama ke hI anuSThAna meM jIvanaparyanta nirata rahe / paNDinamaraNa kI pratIkSA kre| yaha cAturgatika saMsAra ananta hai aura isameM karmAnusAra phala kI prApti hotI hai| 'buddhimAna ina saba tathyoM ko jAna kara niraticAra saMyama kA pAlana kare ||25|| || dvitIya uddezasamApta // || pA~catrAM adhyayana samApta // prarUpaNA karavAmAM AvI che, tenAthI mAhitagAra thaIne patimaraNu rUpa kALanI pratIkSA karatA thakA sayamanI ArAdhanA karavI joIe. A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che ahIM narakagatinA vipAkanu vistArapUrNAMka varNana karavAmAM Avyu' che. tethI evu samajavu joie nahIM ke cAra gatimAMnI mAtra narakagatimAM ja du:khetu' vedana karavuM paDe che, khAkInI traNe gatimAM duHkha anubhavavuM paDatu nathI. kharI rIte te cAre gatie duHkhathI paripUrNa che. cAre gatinA jIvo duHkhI che, evA vicAra karIne saMsAranA aMdhanamAMthI mukta thaine mokSanI prApti karavA mATe, sAdhue saMyamanAM anuSThAnamAM ja pravRtta rahevu' joie. teze patimaraNanI pratIkSA karavI joie A caturgatika soMsAra anata che, ane temAM karmAnusAra phaLanI prApti thAya che. buddhimAna puruSe A saghaLAM tathyAne samajI laine nirati cAra sayamanuM pAlana karavuM joie. 5rapA // Ijo uddezaka samApta ! // pAMcamuM adhyayana samApta For Private And Personal Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 453 atha zrImahAvIramastu tinAmakaM paSThamadhyayanaM prArabhyate-- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gataM pazcamamadhyayanam, sAmprataM SaSThamArabhyate / tasya SaSThasyAdhyayanasya paJcamAdhyayanAnantaraM kramaprAptasyA'yamabhisambandhaH / atrA'nantarapUrvAdhyayane narakasvarUpaM pratipAditam / varakhalu bhagavatA tIrthakareNa zrImanmahAvIra varddhamAnasvAminA'bhihitamiti tasyaiva bhagavato mahAvIramya guNavarNanamakAreNa caritaM pratipAdyate, upadeSTurguNagurutvAt zAstrasyApi gurutvaM siddhaM syAdityanena sambandhenAyAtasyAsya SaSThasyAdhyayanasyedamAdimaM sUtram / chaThe adhyayana kA prAraMbha (vIrastava) paMcama adhyayana samApta huA / aba chaThA adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai / paMcama ke pazcAt krama prApta SaSTha adhyayana kA sambandha isa prakAra hai- pA~caveM adhyayana meM naraka kA svarUpa varNita kiyA gayA hai / vaha svarUpa tIrthaMkara bhagavAn zrI mahAvIra barddhamAnane kahA hai / ataeva unhIM bhagavAn mahAvIra ke guNoM ko varNana karane ke lie chaThA adhyayana kahate haiM kyoMki upadeSTA guNoM se mahAna hotA hai aura usase zAstra kI mahattA siddha hotI hai| isa sambandha se prApta chaThe adhyayana kA yaha prathama sUtra hai - 'puccharasu NaM' ityAdi / chaThThA ayayananA prAraMbha (vIrastava) pAMcamuM adhyayana pUrU thayu, have chaThThA adhyayananI zarUAta thAya che. pAMcamAM adhyayana sAthe A adhyayananA A prakAranA sabadha che-pAMcamAM adhyayanamAM narakanA svarUpanuM' varNana karavAmAM Avyu' che. te svarUpanu' tItha kara bhagavAna zrI mahAvIra va mAne pratipAdana karyu che. tethI te bhagavAna mahA vIranA guNenu varNana karavA mATe A chaThThuM* adhyayana kahevAmAM Ave che. upadezake| mahAna guNethI sa panna Aya che, temanA zuSNeA gAvAthI zAstranI mahattA siddha thAya che. tethI ja A adhyayanamAM mahAvIra prabhunA guNuAnu' varNana karavAmAM Avyu che. A adhyayanatu' sauthI pahelu sUtra A pramANe che. 'gfang oj' Seuls. For Private And Personal Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre mUlam-'pucchissu NaM samaNo mAhaNAM ya, agAriNo yo paratitthiyA ye / se kei NegaM tahiyaM dhammamAhu~, ___aMNelisaM sauhu samikkhayAe' // 1 // chAyA-apAkSuH khalu zramaNA brahmagAzca, agAriNo ye paratIthikAzca / sa ka ekAntahitaM dharmamAha, anIdRzaM sAdhusamIkSayA / / 1 / / anvayArtha -(samaNA) zramaNA yatayaH (ya) ca punaH (mAhaNA) brAhmaNAH (ya) ca punaH (agAriNo) agAriNaH kSatriyAdayaH, ye (paratisthiyA ya) paratIthikAzca zAkyAdayaH (pugchissu) aprAkSuH pRSTavantaH (se keda) saH kaH (NegaMtahiya) ekAnta shbdaarth-smnnaa-shrmnnaaH| zramaNa 'ya mAhaNA-ca brAhmaNAH 'ya-ca' aura 'agAriNo-agAriNaH / kSatriya Adi 'paratisthiyA ya-paratIrthikAzca' aura paratIrthika zAkyAdine 'pucchissu-apraakssuH| pUchA ki 'se keha-saH kaH' vaha kauna hai ? jisane 'NegaMtahiyaM-ekAntahitam' kevala hita rUpa 'aNelisaM-anIdRzam' anupama 'dhamma-dharma' dharma 'sAhusamikkhayAe -sAdhusamIkSayA' samyak prakAra se vicAra kara 'Ahu-Aha' kahA hai // 1 // ____ anvayArtha-zramaNoM, brAhmaNoM, gRhasthoM aura zAkya Adi paratI. thikoM ne pUchA ki vaha kauna hai jisane ekAnta hitakara aura anupama dharma ko jo durgati meM girate hue jIvoM ko dhAraNa karatA hai-bacAtA hai aura zubha sthAna meM dhAraNa karAtA arthAt pahu~cAtA hai-samyak prakAra se jAna zamaya-samaNa-zramaNAH' zrama 'ya mAhaNA-ca brahmaNAH' mana mAjhA 'ya-ca' bhane 'agAriNo-agAriNaH' kSatriya vagere 'paratitthiyA ya-paratIthikAzca' bhane 52tIya vi3 'pucchissu-aprAkSuH' 57yu se kei-saH ka. te hai che ? 20 'NegaMtahiya-ekAntahitam' paNa ti35 'aNelisaM-anIzam' anupama 'dhamma-dharmam' ma 'sAhu samIkkhayAe-sAdhu samIkSayA' sabhyaH prahArathI viyArIne 'Ahu-Aha' he che. // 1 // anvayArtha-pramANe, brAhmaNa, gRha ane zAkya Adi paratIrthikoe sudharmA svAmIne A prakArane prazna pUchaye-durgatimAM paDatAM jIvone bacAdhIne zubhasthAnamAM pahoMcADanAra, ekAnta hitakara ane anupama dharmane samyaka prakAre jANIne tenI prarUpaNa karanAra tIrthakara mahAvIra prabhu kevAM hatA?" For Private And Personal Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 455 hitam (aNelisa) anIdRzam-ananyasadRzam (dharma) dharma-durgati sUtajantudhAraka. zubhasthAnasthApakarUpam , (sAhusamivastrayAe) sAdhusamIkSayA samatA (mAhu) Aha-kathitavAniti // suu01|| TIkA-paJcamAdhyayanaSaSThAdhyayanayoH sambandhaH patipAditaH, anantarasUtreNa cA'yaM sambandhaH, tIrthakarapratipAditamArgeNa dhruvamAcaran paNDitamaraNamapekSate, iti pAlamaraNena narakamAptiriti anantarasUtre kathitam / tatra bhavati jijJAsA, yad etAdRzadharmasya pratipAdakastIrthakaraH kathaMbhUto yenopadiSTo'yaM mArgaH-ityetat pRSTavantaH-tadevAha-(pucchissu) ityAdi / anantaroditamevaMprakArakanarakasvarUpaM zrutvA saMbhAtavairAgyAH zramagabrAhmagAdayaH kena pratipAditamityetaditi sudharmasvAminamkarake kahA hai ? 'Ahu' yahA~ gAthA meM jo bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai so ArSa hone ke kAraNa hai // 1 // ____TIkArtha-pA~caveM aura chaThe adhyayana kA sambandha kahA jA cukA hai| prastuta sUtra kA anantara sUtra ke sAtha yaha sambandha hai| isase pahale sUtra meM kahA gayA hai ki sAdhu tIrthaMkara dvArA pratipAdita mArga para calatA huA mokSa evaM saMyama kA AcaraNa kare aura paNDita maraNa kI apekSA kare / bAlamaraNa se naraka kI prApti hotI hai| yahA~ aisI jijJAsA utpanna hotI hai ki isa prakAra ke dharma ke pratipAdaka tIrthakara kaise the jinhoMne isa mArga kA upadeza diyA hai ? isa jijJAsA se prerita hokara jo prazna kiyA gayA, usakA prastuta sUtra meM digdarzana karAyA gayA hai| gAthAmAM Avela "jAdu yuddhamAM je bahuvacanane pravega karavAmAM Ave che, te ArSa hevAne kAraNe karAve che. TIkArtha-pAMcamAM adhyayana sAthe chaThThA adhyayanane ke saMbaMdha che, te prakaTa karIne have sUtrakAra paMcamAM adhyayananA chellA sUtra sAthe chaThThA adhyayananA pahelA sUtrane saMbaMdha prakaTa kare che. chellA sUtramAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke sAdhue tIrthakara dvArA pratipAdita mArge cAlIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe. teNe paMDita maraNanI ja pratIkSA karavI joIe. bAlamaraNa dvArA naraka Adi gatinI prApti thAya che-mokSanI prApti thatI nathI. A prakAranA dharmanuM pratipAdana karanAra tIrthakara kevAM haze, e jANavAnI jijJAsA thAya te svAbhAvika che. A prakAranI jijJAsAthI prerAIne je prazna pUchavAmAM AvyuM che, tenuM A sUtramAM phijhazana karAvavAmAM AvyuM che, For Private And Personal Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 sUtrakRtAsUtre ) apAkSuH - pRSTavantaH / ( N) iti vAkyAlaGkAre / yadvA - jambUsvAmI sudharmasvAminaM pratyAha-guro ! kenethaMbhUto dharmaH saMsArasAgarAd uttAraNasamarthaH pratipAditaH ityetad bacvo mAM pRSTavantaH iti jambUsvAmI sudharmasvAminaM kathayati - (samaNA) zramaNA nigranthAdayaH (mAhaNA) brAhmagAH - prasiddhAH, tathA - ( agAriNo) magAriNaH- kSatriyAdayo gRhasthAH, agAraM gRhaM vidyate yeSAM te'gAriNaH / tathA - ( paratitthiyA ya) paratIrthi kAya, paratIrthikAH - zAkyAdayaH khaDDa (pucchitsu ) apAkSu - mAM pRSTavanta ityarthaH, kimiti pRSTavanta ityata Aha - ( se kei ) ityAdi / (sekeDa) sa kaH (i) vAkyAlaGkAre (vargata hiyaM ) ekAntahitam durgatiprasRtajIvadhArakam tathA zubhasthAne mApakaM ca (alisa) anIzam, anunamam-anupamam, (dhammaM zrutacAritralakSaNam, ( sAhu samakkhayAe) sAdhusamIkSayA, sAdhvIcAsau samIkSeti sAdhusamIkSA yathA vasthita vastuparicchittiH tathA sAdhusamIkSayA athavA sAdhusamIkSayA samabhAva pUrvokta naraka ke svarUpa ko zravaNa karake saMsAra se virakta hokara zramaNa brAhmaNAdika sudharmA se pUchane lage yaha kisane kahA hai ? athavA jaMbU svAmI sudharmA se kahate haiM - he guruvarya isa saMsArasAgara se pAra pahu~cAne meM samartha isa prakAra kA dharma kisane pratipAdana kiyA hai ? yaha prazna aneko ne mujhase pUchA hai ki nirgrantha Adi zramaNa, brAhmaNa, agArI arthAt kSatriya Adi gRhastha aura paratIrthika arthAt zAkya Adi ina logoMne pUrvoktarUpa prazna kiyA hai, isakA uttara dete haiM-vaha kauna thA jisane durgati kI ora jAte jIvoM ko sahArA denevAle, zubha sthAna meM pahu~cAnevAle tathA anupama zruta caritra rUpa dharma ko yathArtha rUpa se jAnakara athavA samabhAvapUrvaka kahA hai ? narakanA pUrvokta svarUpanuM zravaNu karIne, saMsArathI virakta thaIne zrA, brAhmaNA Adi sudharmA svAmIne pUchavA lAgyA-A prakAranuM kathana kANe karyu" che? athavA ja bhUsvAmI sudhAM svAmIne pUche che-he gurUvarya! sa'sArasAgarane tarAvanAra evA A prakAranA anupama dharmanuM pratipAdana karNe karyuM che ? A prakAranA prazna aneka leke dvArA mane pUchavAmAM Ave che.' have e vAta prakaTa karavAmAM Ave che ke nitha Adi zramaNa, brAhmaNu, agArI (kSatriya Adi gRhasthA), ane zAkaya Adi paratIthikA temane (svAmIne) yA prazna pUche che evAM te upadezaka krANu hatA ke jemaNe durmatimAM janArA jIvAne macAvIne zubhasthAnamAM (mekSamAM) laI janAra anupama zrutacAritra dhane yathArtha rUpe jANIne te dhamanI prarUpaNA karI che ?' For Private And Personal Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 457 tayA (Ahu) Aha, iti / zramaNabrAhmaNakSatriyaparatIthikAH pRSTavantaH ya ekAntarUpeNa kalyANakaraM sarvataH zreSTha dharma vijJAya kathitavAn sa kaH ? iti sudharmasvAmina nivedayati jambUsvAmI, evam upadeSTaviSayiNI jijJAsA prAdurabhUt praSTuNAmiti bhAvaH / / 1 / / mUlam-'kahaM ca gANaM kaheM dasaNaM se', sIle kahaM gAyasuyasla aatii| jANAsi NaM bhikkhu ! jahAtaheNaM, AhesuSaM brUhi jahA NitaM // 2 // chApA--kathaM ca jJAnaM kathaM darzana nasya, zIlaM kathaM jJAtasya AsIt / ___ jAnAsi khalu bhikSo ! vAthA dhona, yathAzrutaM brUhi yathA nizAntam // 2 // anvayArtha-de guruvartha ! indi jaba mAmI pRcchati-se NAyasuyassa) tasya jJAtasuta. sya-kSatriyakumArasya varddhamAnasvAminaH (gANaM) jJAnam--vizeSAbodhakaM jJAnam (kaha) tAtparya yaha hai ki zramaNoM, brAhmaNoM, gRhasthoM aura anyattIrthakSoMne aisA pUchA ki-ekAnta rUpa se kalyANakAlI aura sarvottama dharma ko jAnakara jisane pratipAdana kiyA, vaha kauna thA ? aisA jambU svAmIne sudharmAsvAmI se nivedana kiyA / arthAta praznakartAoM ko upadezaka ke viSaya meM jijJAsA utpanna huI // 1 // ___ 'kahaM ca NANa' ityAdi / / zabdArtha-'se nAyaputtassa-tasya jJAtaputrasya' usa jJAtaputra bhagavAn mahAvIra svAmIkA 'NANaM-jJAnam' jJAna 'kaha-katham' kaisA thA 'kahaM daMsaNaM-kathaM darzanam' tathA unakA darzana kaisA thA ? 'sIlaM kahaM AsI A prazna dvArA sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke jenuM ekAtarUpe kalyANa karanArA, sattama dharmanuM pratipAdana karanArA te upadezaka keNa hatA ane kevAM hatA, te jANavAnI zramaNa, brAhmaNa gRhastha Adi saune jijJAsA yAya che. // 1 // 'kahaM ca NANaM' tyAdi zahAtha- se nAyaputtastra- tasya jJAtaputrasya' te jJAtapUra mAvAna mahAvIra svAmI ne 'NANaM-jJAnama' jJAna 'kaha-kathama' khata 'kahaM desaNaM-kathaM darzanama' tathA tamanu na tu ? 'sIlaM kaha AsI-zIla kathaM asIt' tathA tamanu zala arthAta yamaniyama 35 mAya25 pu tu ? 'bhikkhu-bhikSo' he sAdhu 'jahAtaheNaM jANAsi-yAthAtathyena jAnasi' meM kyA thA su0 58 For Private And Personal Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kuthaM - kIzamAsIt (kahaM daMsaNaM) kathaM darzanam - kIdRzaM sAmAnyArtha paricchedakaM darzanam ( sIlaM kahaM AsI) zIlaM - yamaniyamarUpaM kIdRzamAsIt (bhikkhu) mikSo ! he bhadanta ! (jahAta deNaM jANAsi) yAthAtathyena jAnISe samyagavagacchasi (ahA sUrya bhagavanmukhAd yathAzrutaM ( jahA NisaMtaM) yathA nizAntaM yena prakAreNa gurukulanivAsinA'vadhAritaM sat ( vRdi) brUhi kathaya iti // 2 // zIlaM kathaM AsIt ' tathA unakA zIla arthAt yamaniyama rUpa AcaraNa kaisA thA' bhikkhu - bhikSo' he sAdho 'jahA taheNaM jANAsi - yAthAtathyena jAnAsi ' tuma yathArtha prakAra se yaha jAnate ho isaliye 'ahA - suyaM - yathAzrutaM' jaisA tumane sunA hai 'jahA nisaMtaM yathA nizAntam' aura jaisA nizcaya kiyA hai vaha 'bUhi brUhi' hame kaha sunAiye ||2|| anvayArtha - jambU svAmI prazna karate haiM - he guruvarya ! una jJAtaputra arthAt kSatriyakula ke AbhUSaNa rUpa varddhamAna svAmI kA jJAna arthAt vastu ke vizeSa dharmoM ko jAnanevAlA bodha kaisA thA ? unakA darzana arthAt vastu ke sAmAnya dharma ko jAnanevAlA upayoga kaisA thA ? unakA yama niyama rUpa zIla kisa prakAra kA thA ? he bhadanta ! yaha Apa yathArtha rUpa se jAnate ho, ataeva jaisA Apane sunA hai yA gurukula meM nivAsa karate hue Apane jaisA dekhA hai, vaha anugraha karake mujhe kahie ||2|| che ?, koTalA bhATe 'ahA suyaM yathA zrutaM' nevu' tabhe sAlajyu' che 'jahA NisaMtaMyathA nizAntam' bhane yo nizcaya aryo che te 'brUhi - brUhi' bhane kahI saMbhaLAve. / / 2 / / sutrA --ja khUsvAmI sudharmA svAmIne pUche che ke huM gurUvarya! te jJAtAputra eTale ke kSatriyakuLanA AbhUSaNa samAna vardhamAna svAmInuM jJAna (vastunA vizeSa dharmone jANanArA edha) kevuM hatu ? temanu dana-(vastunA sAmAnya dharmane jANanArA upayega) kevu hatu ? temanuM yamaniyamarUpa zIkSa kevA prakAranuM hatuM? he gurU mahArAja ! Apa te yathArtha rUpe jANe cho Apa temanA aMtevAsI hatA, tethI Ape temanI samIpamAM rahIne temanAM vacanAmRtAnuM pAna karelu che, Apane temanA jIvananA abhyAsa karavAnI taka maLelI che, teA kRpA karIne te mahApurUSanA jJAna, darzana, cAritra AdinA viSayamAM amane badhu kaheA rA For Private And Personal Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 456. ____TIkA-(se) tasya (gAyamuyassa) jJAtasutasya-kSatriyakumArasya bhagavatI vamAnasvAminaH (NANaM) jJAnam-vizeSAvabodhakaM kevalajJAnalakSaNam , (ka) katham kIdRzamAsIta , (kahaM daMsaNaM) kathaM darzanam-samAnyArthaparicchedakaM kIdRza kevaLadarzanam , (solaM kaI) zIlaM-yamaniyamAdi katham kIdRzam (AsI) AsIt (bhikkhu) mikSo !-niravadyamikSaNazIlaguruvarya ! (jahAtaheNaM jANAsi) yArthItathyena yad yAdRzaM vastu anekAntAtmakam , tat tAdRzameva tvaM jAnAsi / (ga) vAkyAlaGkAre (ahAmuyaM) yathAzrutaM yathA-yena prakAreNa bhagavatA zrImatIrthakaramukhAt zrutam / zrutvA ca (jahA NisaMta) yathA nizAntaM-yena rUpeNA'vadhAritamAtmani, saMyama pAlanApatibandhavihAradharmadezanAdikaM ca kIdRzaM bhagavata asIditi yathAzrutaM yathA TIkArtha-pratyeka vastu sAmAnya vizeSAtmaka hai / sAmAnya aura vizeSa dharmoM kA samUha hI vastu kahalAtA hai| usameM se sAmAnya aMza kA grAhaka jo hai usakA upayoga darzana kahalAtA hai aura vizeSa aMza kA bodhaka upayoga, jJAna kahalAtA hai| sarvaprathama inhIM ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai ki-jJAtaputra bhagavAna mahAvIra kA jJAna kisa prakAra kA thA? unakA darzana kisa prakAra kA thA ? tadanantara bhagavAn ke AcAra ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai ki bhagavAn kA zIla arthAt yama niyama Adi AcAra kisa prakAra kA thA ? bhagavAn ! Apa yAthAtathya jAnate haiM, ataeva bhagavAn ke mukha se jaisA sunA hai aura sunakara Apane jaisA avadhAraNa kiyA hai athavA gurukula meM nivAsa karate hue saMyamapAlana TakAtha-pratyeka vastu sAmAnya vizeSAtmaka hoya che. sAmAnya ane vizeSa dharmonA samUhane ja vastu kahevAya che. temAMthI sAmAnya aMzanuM je grahaNa karavAvALu che tene upaga-darzana kahe che ane vizeSa aMzanA bedhakane upaga-jJAna kahevAya che sauthI pahelo prazna mahAvIra prabhunA jJAnadarzananA viSayamAM pUchavAmAM Avela che. te prazna A pramANe che-mahAvIra prabhunuM jJAna kyA prakAranuM hatuM ? temanuM darzana kayA prakAranuM hatuM tyArabAda bhagavAnanA AcAranA viSayamAM e prazna pUchavAmAM AvyuM che ke mahAvIra prabhunuM zIla eTale yamaniyama Adi AcAra kevAM hatAM? Ape mahAvIra prabhunA sukhAravindamAMthI dharmatatvanI prarUpaNuM sAMbhaLelI che ane temanA aMtevAsI tarIke temanI ja samIpamAM rahIne temanA AcAra vicAro ne pratyakSa anubhava meLavela che. vaLI Apa zrata pAragAmI che. te Ape vIra prabhunI samIpe sAMbhaLe ane sAMbhaLIne hRdayamAM utArele upadeza tathA mahAvIra prabhunA sAma For Private And Personal Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prade sUtrakRtAGgasUtre dhAritaM yathA ca dRSTaM tatsarve mahyaM (hi) brUhi kathaya / bhagavatAM tIrthakarANAM mukhArandiAdU viniHsRtasarvArthAgamasya bhaktAzrutatvAt samAhitAya vinItAya vineyAya zraddhAvate gurUpadiSTamupadeSTavyamitisthitiH zAstrIyeti // 02 // evaM jambUsvAminA pRSTo bhagavAn sudharmasvAmI mAi- (kheyamae) ityAdi, mUlam - kheyannaeM se' kusale mahesI, anaMta nANI ye anaMtadasI' / jaisaMsiNo cakkhupa Tiyassa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jANAhi dhammaM ca dhi" ca pehi " // 3 // chAyA - khedajJaH sa kuzako mahARSiH, anantajJAnI va anantadarzI / yazasvinacakSuH pathe sthitasya jAnIhi dharme ca dhRtiM ca prekSastra // 3 // apratibandha vihAra evaM dharmadezanA Adi jo kucha dekhA hai so yathArtharUpa se kahie / yaha saba bhagavAn kA kaisA thA ? Azaya yaha hai ki bhagavAn tIrthakara ke mukhAravinda se upadiSTa sabhI kucha khie| Apa zrutapAragAmI hai, ataeva Apane jo avadhAraNa kiyA yA dekhA hai, vaha bhI kahie / zAstra kI maryAdA aisI hai ki ekAgracittavADe, vinIta aura zraddhAvAn ziSpa ko hI guru dvArA upadiSTa tatva kA upadeza denA cAhie // 2 // 'khepannae' ityAdi / zabdArtha- 'se- sA / vaha bhagavAra mahAvIra barddhamAna svAmI 'kheyanae - khedajJa' saMsAra ke prANiyoM kA duHkha jAnate the 'kusale mahesI darzana ne zIlanA viSayamAM Ape je dekhyu che, te sAMbhaLavAnI amane ghaNI ja jijJAsA thaI che. tA kRpA karIne Apa amane te badhu... yathA paNAthI uhI saNAvI." zAstrapraNAlI evI che ke ekAgraMcatta vinIta, ane zraddhAvAna ziSyane ja guru dvArA upardiSTa tattvanA upadeza devA joie. ja khUsvAmImAM A prakAranI ceAgyatA rahelI hAvAthI sudharyAM svAmI temanA praznanA uttara Ape che. ! ra 'kheyannae' ityAhi zabdArtha' - 'se - saH' te bhagavAna mahAvIra vardhamAna svAbhI 'kheyannae- khedajJa / ' saMsAranA prathiyonA huNeo laghutA tAM 'kusale mahesI - kuzalaH maharSiH te For Private And Personal Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya gugavarNanam 461. .. anvayArthaH-(se) sa varddhamAnasvAmI (kheyannae) khedajJaH-saMsAriNAM karmavipAkajaduHkhabAyakaH (kusache mahesI) kuzalA-karmocchedane nipuNaH, mahA RSi:sarvatra sadopayogavAna (anaMtanANI) anantajJAnI- kevalajJAnavAn (ya) ca-puna: (aNaMtadaMsI) anantadarzI-kevaladarzanavAn AsIt / etAdRzasya (jasaMsiNo) yazasvinaH (cakSuAhe Thiyasma) cakSuHpathe sthitasya-locanamArge bhavasyakevalyavasthAyAM vidyamAnasya (dhamma) dharma zrucAritrarUpaM (jAgAdi) jAnIhi (dhiyaM ca pehi) dhRti ca tasya bhagavato dhairya prekSasva-samyak kuzAgrabuddhayA paryAlocana iti // sU03 // kuzalaH maharSiH vaha ATha prakAra ke karmoM kA chedana karanevAle aura mahAna RSi the 'anaMtanANI-ananta jJAnI' ve ananta jJAnavAle 'ya-ca' aura 'aNaMtadaMsI-anantadarzI' kevala darzana vAle the 'jasaMsiNoyazasvinaH kIrtivAle tathA 'cakkhupahe Thiyassa-cakSuHpathe sthitrasya' jagat ke locanamArgameM sthita bhagavAn ke 'dhamma-dharma' zrutacaritrarUpadharma ko 'jANAhi-jAnIhi tuma jAno 'ghiyaM ca pehi-dhRti ca prekSastha evaM unakI dhIratA ko vicaaro||3|| ... anvayArtha-bamAna svAmI khedajJa the arthAt saMsArI jIvoM ko karma ke paripAka se honevAle duHkha kA jJAtA the| vaha kuzala arthAt karmoM kA ucchedana karane meM nipuNa the| mahARSi the arthAt unakA upayoga sarvatra aura sarvadA lagA hI rahatA thaa| vaha ananta jJAnI aura ananta darzanI arthAt sarvajJa aura sarvadarzI the ! una yazasvI tathA mA 42nA bhAnu chehana 42vA! mAne bhavAn RSi utai 'anaMtanANI' anantajJAnI' te mAnata jJAnavA 'ya-ca' bhane 'aNatadanI-anantadarzI' Ba zanApa tA. 'jasiNo-yazasvinaH' hotA tathA 'cakkhupahe Thiyassa-cakSuHpaye sthitasya' na noyana bhAnwi mAvAnanA 'dhamma -dharma' zruta yAtri 35 5-2 'jaNAhi-jAnIhi' ta / 'dhiyaM ca pehidhRttiM ca prekSava' meva temanI dhIratAne viyAza'. // 3 // sUtra -vardhamAna svAmI kheda hatA eTale ke karmanA paripAka rUpe saMsArI jIvone je duHkhe sahana karavA paDe che. tenA jANakAra hatA. teo kuzala hatA, eTale ke kamene nAza karavAmAM nipuNa hatA. teo maharSi hatA eTale ke temane upaga sarvatra ane sarvadA pravRtta ja rahetuM hatuM. teo ananta jJAna ane ananta darzanathI saMpanna eTaleke sarvajJa ane sarvadarzI hatA. te yazavI tathA bhavasthakevalI avasthAmAM ApanI (ziSyasamUhanI) For Private And Personal Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsa TokA-(se) sA-asau bhagavAn mahAvIraH catusviMzatizayayuktaH, pazcatrizadvANIguNasampannaH (kheyannae) khedajJaH khedaM-saMsArodaravivaravartijIvAnAM karmavipAkajanitaM caturgatibhramaNalakSaNaM duHkhaM jAnAtIti khedajJaH, duHkhniraakrnnsmrthopdeshdaanaat| athavA-(kheyannae) kSetrajJaH kSetra sakalakarmaNAmutpAdanasthAna janAtIti kSetrajJaH yadvA kSetramAkAzaM tadnAnAtIti kSetrajJaH, lokAlokasvarUpaparijJAnavAn tathA-(kusale) kuzala:-prANinAM duHkhakAraNakarmaNo'panayane upadezadAnAdinA dkssH| yadvA-ko-AtmarUpapRthivyAM zete tiSThati prAdurbhavatIti kuzaHbhavasthakevalI avasthA meM cakSu ke patha meM sthita bhagavAna ke zrutacAritra dharma ko samajho aura bhagavAna ke dhairya ko samyaka prakAra se kuzAgra buddhi se vicAro // 3 // TIkArtha-cautIsa atizayoM se sampanna evaM vANI ke paiMtIsa guNoM se vibhUSita vaha bhagavAna mahAvIra khedajJa the, arthAt saMsAra meM bhramaNa karane vAle jIvoM ko karmavipAka se utpanna honevAle evaM cAra gatiyoM meM bhramaNa rUpa duHkha ko jAnanevAle the / usa duHkha ko dUra karane meM samartha upadeza diyA hai, ataeva ve usake jJAtA the| athavA 'kheyannae' kA artha hai kSetrajJa arthAt sampUrNa karmoM ke utpAda sthAna ko jAnanevAle the| athavA kSetra AkAza ko jAnanevAle the arthAt unhoMne loka aura Aloka ke svarUpa ko jAnA thaa| bhagavAn kuzala the arthAt prANiyoM ko duHkha pahu~cAnevAle karmoM kA nivAraNa karanevAlA upadeza dene meM dakSa the athavA bhaga dRSTi samakSa pratyakSa vidyamAna mahAvIra prabhunA zrutacAritra rUpa dharmane barAbara samajI le ane temanA dharyaguNanA sArI rIte kuzAgrabuddhithI vicAra kare. AvA TIkAryuM-trIza atizayathI ane vANInA pAMtrIza guNethI saMpanna evA te mahAvIra prabhu "beThA hatA. eTale ke saMsAramAM bhramaNa karanArA chone kamavipAkane lIdhe gavavA paDatAM duHkhanA tathA cAra gatie mAM bhramaNa karatAM karatAM sahana karavA paDatAM dukhanA jANakAra hatA temaNe te du:khane dura karavAne mArga batAve che. saMsAranA duHkhanuM kAraNa tathA te duHkhane dUra karavAne upAya teo jANatA hatA, tethI ja temane "khedajJa' kahyA che. mA 'kheyannae' / ma kSetrajJa 5 thAya che. tethe| saNAM bhAna pAI sthAnane jANanArA hatA. athavA te kSetrane jANanArA hatA eTale ke leka ane alekanA svarUpanA jANakAra hatA. teo kuzala hatA, eTale ke prANIone khi denArA karmonuM nivAraNa karanAra upadeza devAmAM dakSa (nipuNa) hatA. For Private And Personal Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. pra.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 463 aSTavidhaM karma, tAdRzAn kuzAm lugAti-chinatti iti kuzalaH / prANinAM svasya ca karmaNAM vinAzanena paTurityarthaH, dRzyate hi ihApi sarvasamarthe kuzalapayogaH, yathA'yaM vyAkaraNe kuzalaH kuzalo'yaM nyAyazAstre ityaadi| tathA-bhagavAnapi bhAvakuzASTavidharmavinAzane'tizayena kushlH| (mahesI) mahA RSiH, mahAMzcAsau RSizva maharSiH-atyantogratapazcaNAnuSThAyitvAd atulaparISahopasargasahanAcceti / bhagavAn tapobalena ghAtikarmacatuSTayaM vinAzya saMmApta kevalajJAnaH / ataH sarvatra sarvadA tasyopayogastiSThatyeva na tu chamastha iva vicintya jAnAti / kintu sarvAneva padArthAn vAn 'ku' arthAt AtmA rUpI bhUmi meM 'za' arthAt zayana karanevAle rahane yA utpanna honevAle 'kuza' arthAta ATha prakAra ke karmoM ko lunane vAle arthAt chedana karane vAle hone se 'kuzala' the| Azaya yaha hai ki bhagavAn prANiyoM ke tathA apane kamoM kA vinAza karane meM atizaya paTu the / loka meM bhI sarvasamartha artha meM kuzala zabda kA prayoga hotA hai, jaise yaha vyAkaraNa meM kuzala hai, yaha nyAya yA sarvazAstroM meM kuzala hai ityAdi / isI prakAra bhagavAn bhI aSTa vidha karma rUpa bhAva 'kuza' kA vinAza karane meM atizaya kuzala the| bhagavAna mahARSi the ugratapazcaraNa karane se aura ghora parISahopasarga sahana karane se mahARSi the / karmoM kI nirjarA karake unhoMne cAra ghAtika karmoM kA kSaya kara diyA thA, ataeva unakA upayoga sarva padArthoM meM sadaiva vyApta hI rahatA thaa| ve chadmastha kI bhA~ti soca vicAra nahIM jAnate the, samasta padArthoM ko hstaaathavA bhagavAna "zuM' eTale ke AtmA rUpI bhUmimAM, "' eTale zayana 12:22-2nA22 saya jatpanna yanAra, 'kuza' meTa mA prA2nA urbhAnu chedana karanArA hatA, te kAraNe temane kuzala kahyA che. A kathanane bhAvArtha e che ke mahAvIra prabhu pitAnAM karmone tathA prANIonAM karmone vinAza 42pAmA nipura utA. aswi 55 'sauthau samartha' n| mA 'za' 254ne| prayoga thAya che. jemake te vyAkaraNamAM kuzala che, te nyAyamAM kuzala che, te sarvazAomAM kuzala che. e ja pramANe mahAvIra prabhu paNa ATha prakAranA karma rU5 kuzane vinAza karavAmAM atizaya kuzala hatA. teo ugratapasyA karanArA hatA ane gheraparISahe ane upasargo sahana karavAvALA hatA tethI temane maharSi kahyA che. karmonI nirjarA karIne temaNe cAra prakAranAM ghAtiyA karmo kSaya karI nAkhyuM hatuM, tethI temanuM jJAna-upaga sarva padArthamAM sadA vyApta ja rahetuM hatuM. teonuM jJAna chasthanA jevuM apUrNa ke maryAdita na hatuM, For Private And Personal Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 464 sUtrakRtAGgasUtre hastA''malakamiva sarvadeva pazyati, AvirbhUtasAMpatikAta kelajJAnAt jJAnapatibandhakajJAnAvaraNIyasya karmayo vinatvAt / yathA-AzumajJastathA'tiviSamatazzcaraNazIlo'pi, na tu paratIthikAt parigrahaparivRtaH / (aNaMtanANI) anantajJAnI-avinAzajJAnavAn anta zabdasya nAzAthai prasiddhaH, na vidyate anno vinAyo yasya tat anantam asantaM ca tajjJAnamiti anantajJAnaM tadvidyate yasya so'nantajJAnI / athavA -anantapadArthaparicchedakaM vizeSagrAhakaM jJAnaM yasya so'nantajJAnI, (ya) ca (aNaMtadesI) anantadarzI, ananta-samAlyArthaparicchedakaM darzana vidyate yasya saM'nanta. darzI kevaladarzanItyarthaH / yadhapi jJAnadarzane samAnArthake, iti ekenApi nirvAhe mala ke samAna sadaiva jAnate the, kyoMki jJAna meM rukAvaTa utpanna karane vAlA unakA jJAnAvaraNIya kameM kSINa ho cukA thaa| bhagavAna jaise mahAruSi the, usI prakAra atyanta ghera tapazcaraNa karane vAle bhI the| paratIrthakoM ke samAna ve parIgraha se yukta nahIM the| bhagavAn anantajJAnI the / anta zabda kA eka artha 'vinAza' bhI prasiddha hai, ataeva ananta kA artha hai avinAzI / jisakA anta arthAt vinAza na ho vaha ananta / aise jJAnavAle ko anantajJAnI kahate haiN| athavA ananta padArthoM ko jAnanevAlA vizeSa grAhaka jJAnavAlA ananta. jJAnI kahalAtA hai| aura bhagavAn anantadarzI the| sAmAnya artha ko jAnanevAlA darzana jinakA ananta ho, unheM anaMtadarzI kahate haiN| yadyapi jJAna aura darzanaka tethI chaghanI jema vicAra karI karIne ke kalapanA karIne kaI padAI ne jANavAno prayatna karatA nathI. teo samasta padArthonA svarUpane hAthamAM rahelA AmaLAnI jema jANavAne samartha hatA, kAraNa ke jJAnane avarodhaka jJAnAvaraNIya karmane temaNe kSaya karI nAkhyuM hatuM. mahAvIra prabhu jevAM mahArASi hatA, evAM ja mahAna tapasvI paNa hatA. jeo paratIrthikanI jema parigrahathI yukta na hatA. bhagavAna ananta jJAnI hatA. "anta' pada vinAzanA arthamAM vaparAya che. jene anta hete nathI evA padArthane anaMta kahe che mahAvIra prabhune ananta jJAnanA dhAraka kahyA che kAraNa ke temanuM jJAna kadI nAza na pAme evuM-avinAzI-hatuM. athavA anaMta padArthone jANanAra vizeSa grAhaka jJAnavALAne anantajJAnI kahevAya che. mahAvIra prabhu anantadazI hatA. sAmAnya arthane jANanArUM ananta darzana jeo dharAvatA hoya che, temane anantadazI kahe che. jo ke jJAna ane For Private And Personal Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 465 . padAntaropAdAnaM punaruktitAM viti tathApi vizeSArthAvagahijJAnaM sAmAnyAyaparicchedakaM darzanamityubhayo vivekaH / ata eva yathAsthAnamubhayo niveza iti / 'jasaM. siNo) yazasvinaH-sa'tizAyi yazaH zAlinaH, bhagavato yazaH, narasurAsurAtizAyi vartate tAdRzayazasvato bhagavataH (cakkhupahe Thiyassa) cakSuSpathe sthitasya-lokasya cakSuHpathe-locanamArge sthitasya-bhavastha kelyavasthAyAM vartamAnasya, yadvA-lokAnAM sUkSmavyavahitapadArthAvirbhAvanA''lokavat sahakAritayA cakSurbhUtasya bhagavato mahAvIratIrthakarasya, bhagavadupadezenaiva jIAdipadArthajJAnasaMbhavAn / (dhammaM dharmam -saMsAroddharaNasvabhAvam / bhAyatA praNItaM pratipAditaM vA dharma-zrutacA vilakSaNam . artha samAna hai, ataeva kisI bhI eka zabda se kAma cala sakatA hai to dUsare zabda kA prayoga karane se punarukti doSa hotA hai, tathApi donoM meM bheda hai / jJAna vastu ke vizeSa dhamoM kA grAhaka hotA hai aura darzana sAmAnya artha kA arthAt vastu ke sAmAnya aMza kA paricchedaka hai| ata eva donoM ko yathAsthAna prayukta kiyA gayA hai| ___ bhagavAn sarvAdhika yaza se suzobhita arthAt samasta manuSyoM devoM aura asuroM se baDhakara yazavAle tathA bhavastha kevalI avasthA meM loka ke cakSu patha meM sthita the / athavA bhagavAn logoM ko Aloka ke samAna sUkSma aura vyavahita padArthoM ko prakAzita karane vAle hone se cakSu ke samAna the, kyoMki bhagavAn ke upadeza se hI jIvAdi padArthoM darzanane artha samAna che. tethI koI paNa eka zabda prayoga karavAthI kAma cAlI zakta, chatAM ahIM bane padane praveza karavAthI punarukti doSa lAgata nathI ? A zaMkAnuM nivAraNa karatA sUtrakAra kahe che ke jJAna ane darzananA arthamAM A prakArano taphAvata che-jJAna vastunA vizeSa dharmonuM grAhaka hoya che. paraMtuM : darzana sAmAnya arthanuM eTale vastunA sAmAnya aMzanuM paricchedaka (grAhaka-bedhaka) che, tethI A banene pravega karavAthI punarukti deSane avakAza rahetuM nathI. mahAvIra prabhu sarvAdhika yazathI vibhUSita hatA eTale ke samasta manuSya, de ane asure karatAM adhika yazasaMpanna hatA tathA bhavastha kevI avasthAmAM lekenA daSTipathamAM vidyamAna hatA. athavA teo sUkSama ane vyavahita (vyavadhAnavALA-dhULa) . padArthone prakAzita karanArA hovAthI cakSunA samAna hatA, kAraNa ke temanA upadeza vaDe ja chavAdi tattanuM jJAna prApta thaI zake sU0 59 For Private And Personal Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 466 sUtrakRtAsUtre ( jANAhi ) jAnIhi he jambU ! vamavagaccha ! tathA (dhiraM ca pehi) dhRrti ca prekSastra - tasya - bhagavataH karNakIlana caraNe ca kSIrarandhanAdyupasa jAtAH tathApi niaat cAritrAcala svabhAvAM dhRti-dhairyam prekSasya kuzAgrabuddhayA paryAlocaya / athavA taiH zramaNAdibhiH sudharmasvAmI abhihitaH yathA bhavAn tasya tIrthakarasya reat eat afsvanacakSuSpa vyavasthitasya dharmaM dhRtiM ca jAnAti, tato'smAn (pehi) kathaya / zrIsudharmasvAmiziSyavargebhyaH kathayati - bhagavAn mahAvIraH sAMsArikajIvAnAM duHkhaM jAnAti, aSTavidhakarmaNAM vinAzakaH sadA sarvatropayogAt (anantajJAnI tathA kA jJAna hotA hai / aise bhagavAn ke zruta aura cAritra rUpa dharma ko jAno tathA unake dhairya ko dekho| unake kAnoM meM kIla ThoMke gae, pAvoM para khIra pakAI gaI, ityAdi aneka upasarga hone para bhI ve cAritra se calAyamAna nahIM hue unake isa dhairya kA vicAra karo / athavA una zramaNo brAhmaNoM Adi ne sudharmA se kahA tuma vihAra Adi meM tIrthaMkara bhagavAn prabhu ke sAtha hI vicarate the ataH yazasvI aura cakSugocara mahAvIra prabhu ke dharma aura dhairya ko jAnate ho, ataeva hameM kaho / bhAva yaha hai zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmI Adi ziSyavarga se kahate haiM- bhagavAn mahAvIra sAMsArI jIvoM ke duHkhoM ko jAnate the, aSTavidha karmoM ke vinAzaka the, sadA sarvatra upayogavAn the, ananta che. evA mahAvIra prabhunA zruta ane cAritra rUma dharmane jANeA ane temanA caiyanA vicAra karo. temanA kAneAmAM khIlA ThekavAmAM AvyA, tathA temanA paga para khIra pakavavAmAM AvI, chatAM paNa temaNe e badhAM upasIne samabhAva pUrNAMka sahana karyA. ghAramAM ghera upasargAne taiya pUrNAMka sahana karIne saMyamanA mArgomAM vicalita rahyA. temanA A dhaiyanA vicAra karo. athavA te zramaNe!, brAhmaNeA vageree sudharmAM svAmIne kahyuM-tame vidyAra AdimAM mahAvIra prabhunI sAthe ja vicaratA hatA. yazasvI ane cakSugAcara mahAvIra prabhunA dhama ane dhaya ne tame jAzeA che, te viSe amane kahevAnI kRpA karA' te tAtparya e che ke-sudhAM svAmI jammUsvAmI Adi ziSyasamudAyane kahe che ke-mahAvIra prabhu sa'sArI jIveAnA duHkhAne jANatA hatA. avidha harmonAM vinAza hutA, sahA sarvatra upayogavAn hutA, anaMtajJAna bhane For Private And Personal Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam :- anantadarzanavAn AsIt / (etAdRzo yazasvI bhagavAn sarvalokAnAM locanapathe varttamAnastasya dharme dhRtiM ca tvaM jAnIhi - tadhairye vicAraya iti // 3 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmprataM sudharmasvAmI tadguNAn varNayitumAha- 'uDDU' ityAdi / mUlam -'uDDuM aheyaM tiriyaM disAsu, taisA ya jai thAvarA jai ya pArNA / se miMcca NiccehiM saMmikkhapanne, dIve dhammaM saMmiyaM udAhu' // 4 // chAyA - Urdhvamadhastiryag dizAsu, trasAtha ye sthavarA ye ca prANAH / sa nityAnityAbhyAM samIkSya prajJo, dIpaiva dharma samitamudAha || 4 || jJAnavAn aura anantadarzanavAn the| aise yazasvI bhagavAn sabake locanapatha meM vartamAna the| unake dharma ko tuma jAno aura dhairya para vicAra karo // 3 // p saba sudharmA bhagavAn ke guNoM kA varNana ke lie kahate haiM'u' ityAdi / zabdArtha - 'uDUM - Urdhva' Upara 'aheyaM - adhaH' nIce 'tiriyaM tiryaga ! tirache 'disAsu-dikSu' dizAoM meM 'tasAya je prasAzva ye, jo prasa aura 'thAvarA je ya pANA - sthAvarAH ye ca prANAH sthAvara prANI rahate haiM unheM 'NiccANiccehi nityAnityAbhyAM' nisya aura anitya donoM prakAra kA 'samikkha - samIkSya' jAnakara 'se panne-sa prajJaH / una kevalajJAnI bhagavAnane 'dIveva - dIpa iva' dIpa ke samAna 'samiyaM samitam ' samatA ananta danathI yukta hatA. evA yazasvI bhagavAna saunA cakSupathamAM vidyamAna hatA, temanA dharmAMne tame jANA ane temanA dhaiyanA vicAra kare. prajJA haeNve sudharmA svAmI mahAvIra prabhunA guNeAnuM varNana kare che-'u' ityAdi- zabdArtha' - 'uDDha - Urdhva' 352 'aheyaM - adhaH' nIce 'tiriyaM tiryagU' tirachI 'disAsu-dikSu' hizAyAmAM 'tasA ya je - sAdhdha ye' sa gane 'thAvarA je ya-pANA - sthAvarAH ye ca prANAH sthAvara AdI 23 4. tebhane 'Nicca NiccehiM - nityAnityAmyAM' nitya bhane anitya mAne ahAnA 'samiksa - samIkSya' lathIne 'se panne-sra prajJaH ' te DevalajJAnI lagavAne 'va For Private And Personal Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra anvayArtha:-'ur3a' Urdhvam (aheya) adhaH (tiriyaM) tiryak (disAsu) dikSu (tasAya je) trasAzca ye (thAvarA je ya pANA) sthAvarAzca ye pANA:-pANinaH santi tAn (NicANiccehi) nityAnityAbhyAm (samikkha) samIkSya-kevalajJAnenAs. rthAn parijJAya (se panne) sa prajJaH sa eva mAjJaH (doveva) dIpa iva vastubodhakatejorAziriva (samiya) samitaM samatayA yuktam (dhamma) dharma zrutacaritrarUpam (udAhu) udAha-vadati // 4 // TIkA-(ur3a) Urdhvam (aheya) adhaH (tiriyaM) tiryak (disAmu) dikSu caturdaza jjvaatmkloke| (je) ye (tasA ya) sAzva-trasyantIti sAH tejovAyurUpa vikalendriyapaJcendriya bhedAt tridhA / tathA ca (je thAvarA) ye sthAvarAH pRthivyabUvanaspatibhedAt tridhaa| (je ya pANA) ye ca pANA:-ye ca ucchvAsAdirUpa prANavantaH se yukta 'dhamma-dharmam' zrutacAritrarUpa dharma kA 'udAhu-udAha' kathana kiyA hai // 4 // ... anvayArtha-Urtha, adhaH evaM tiryak dizAoM meM jo bhI trasa aura sthAvara prANI haiM, unheM nitya aura anitya donoM prakAra se kevalajJAna dvArA jAnakara dIpa ke samAna vastutatva ko prakAzita karanevAle dharma kA svabhAva se viziSTa kathana kiyA hai||4|| TIkArtha-Urdhva dizA meM, adhodizA meM tathA tirthI dizAoM meM arthAt caudaha rAjU parimita loka meM jo sa arthAt trAsa ko 'anubhava karanevAle tejaskApa, vAyukAya, vikalendriya tathA paMcendriya ke bheda se tIna prakAra ke jIva haiM unako aura jo pRthyokAya, apakAya tathA banaspatikAya ke bheda se tIna prakAra sthAvara jIva haiM, jo ucchvAsa Adi prANoM se yukta haiM, unako prakRSTa prajJA se kevalajJAna se bhagavAn -dIpa iva' hivAnA samAn 'samiya-samitam' samatAthI yuti 'dhamma-dharmam' zrutayAtri35 dhamanu 'udAhu-udAha 4thana 436 cha. // 4 // nA sUtrArtha-Urva dizA, adizA ane tiryaMga dizAmAM je trasa ane sthAvara ja rahelA che, temane kevaLajJAna dvArA nitya ane anitya ema ane prakAre jANIne, dIpakanI jema vastutatvane prakAzita karanArA dharmana, mahAvIra prabhue samabhAva pUrvaka pratipAdana karyuM che - himAM, mAhima mane ticha zimai-meTa cauda rAja pramANa lekamAM je trasa ane sthAvara jIve rahelA che temane mahAvIra prabhue pitAnI prakRSTa prajJA vaDe-kevaLajJAna vaDe nitya ane anitya jAgyA. eTale ke dravyArthika nayanI apekSAe temaNe temane nitya jANyA ane paryAyArthika nayanI apekSAe temaNe anitya jANyA. For Private And Personal Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.thu. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 469 tAn jIvAdipadArthAn (se) sa bhagavAn (panne) prAjJaH, prakarSeNa jAnAti. iti prajJA majJa eva mAjJaH (NicANiccedi) nityAnityAbhyAM dravyArthaparyAyArthAzrayaNAt dravyeNa nityatvaM parzayeNA'nityatvam (samikkha) samIkSya-vimala kevalAlokena sarvAneva dravyaparyAyAtmakAn padArthAn parijJAya, bhagavAn (dIve3) dIpa iva sakalapANavatAM jIvAnAM padArthasya prakAzena dIpa iva dIpaH, yathA dIpaH padArthajAtAna prakAzya darzayati, tathA bhagavAnapi sakalapadArthaprarUpaNAt padArthAn prakAzayatIti bhavati dIpasamatA, athavA-saMsArasAgare nimajjatAmazeSajantUnAM dvIpa iva rakSakaH / ne nitya aura anitya rUpa se jAnA / arthAt dravyAyikanaya se nitya aura paryAyArthika naya se anitya jaanaa| unhoMne apane nirmala kevalajJAna rUpI Aloka ke prakAza se samastadravya-paryAyAtmaka padArthoM ko jaanaa| bhagavAn padArthoM ke vAstavika svarUpa ko prakAzita karane ke kAraNa samasta prANiyoM ke lie pradIpa ke samAna the| jaise dIpa padArthapuMja ko prakAzita karake dikhalA detA hai usI prakAra bhAvAn bhI sakala padArthoM kI prarUpaNA karake unheM pradarzita karate haiN| ataeva vaha dIpa ke samAna haiN| atha mUla meM Aye hue 'dIveva' kA artha hai-dvIpa ke samAna saMsAra meM iMbate hue samasta prANiyoM ke lie bhagavAn dvIpaka ke samAna rakSaka haiN| isa prakAra ke guNagaNoM se virAjamAna bhagavAn ne asAra saMsAra-sAgara se uddhAra karane vAle je prANIo trAsane anubhava kare che temane trasa kahe che. tejasakAya, vAyukAya ane dvIndrithI laIne paMcendriya parvatanA ne vasa kahe che. pRthvIkAya, apakAya ane vanaspatikAyanA bhedathI traNa prakAranA sthAvara jIve kahyA che A cho ucchavAsa Adi prANathI yukta che. A samahata chane kevaLajJAnanA prabhAvathI bhagavAne nitya ane anitya rUpe jANIne temane viSe prarUpaNa karI. dravyanI apekSAe temaNe samasta chane nitya jANyA ane paryAyanI apekSAe temane anitya jANyA. kevaLajJAna rUpI prakAza dvArA samasta dravya ane paryAyAtmaka padarthone jANIne, bhagavAne padArthonA vAstavika svarUpane prakAzita karyuM, te kAraNe temane pradIpa (dIpaka) nA samAna kahevAmAM AvyA che. jevI rIte dIpaka pitAne prakAza vaDe padArtha puMjane prakAzita karIne temanuM varUpa batAve che, e ja pramANe bhagavAne paNa samasta padArthonI prarUpaNA zana tamanA 2135ne 5zita yu che. athava! 'dIveva' mA pahana! ma tapasamAna paNa thAya che. saMsAra sAgaramAM DUbatAM prANIone mATe bhagavAna For Private And Personal Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAste evaMbhUtaguNagaNagumphito bhagavAn asArasaMsArasAgarAd uddhArakam (dhamma) dharmamzrutacAritrAkhyam , (samiya) samitam-samabhAvayuktam , tathoktam___(jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai) yathA puNyasya-pUrNasya cakravAde kathyate tathA tucchasya-raGkasya kathyate iti / (udAhu) udAha-pratipAdati-sasthAvarAtmakalokasyAnugrahAya, na tu mAnapUjArtham / kevalajJAnI tIrthakaro lokasya sakalasaMsArA'ntargata sasthAvarAdisakala jIvAn nityAnityatvAbhyAM jJAtvA lokAnAmanu grahabuddhayA zrutacAritrAkhyaM dharmasudAha-avApi mUle ArSatvAdeva bahuvacanamiti // 4 // zrutacAritra dharma kA samabhAva se prarUpaNa kiyA, arthAt rAgadveSa se rahita hokara kathana kiyaa| Agama meM kahA hai-'jahA puNNassa' ityAdi / jaise pUrNa arthAt Rddhi saMpatti se sampanna cakravartI Adi janoM ko upadeza dete haiM usI prakAra tuccha arthAt dhanAdi se rahita janoM ko bhI upadeza dete haiN| ve sampanna aura vipanna janoM ke prati samabhAva dhAraNa karake sabako samAna rUpa se dharmadezanA karate haiN|' bhagavAn ne sanmAna yA pUjA ke lie dharmaprarUpaNA nahIM kI parantu loka ke anugraha ke lie kI hai| ___ tArya yaha hai ki kevalajJAnI tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrane loka ke samasta trasa aura sthAvara jIvoM ko nitya anitya rUpa se jAna kara, anugraha karane ke lie zrunacAritra dharma kA nirUpaNa kiyaa| 'udAhu' pada meM bhI ArSapayoga hone se hI bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai // 4 // dvIpanA samAna AdhAra rUpa hatA. A prakAranA guNethI vibhUSita mahAvIra prabhue asAra saMsAra sAgaramAMthI uddhAra karanAra zrata cAritra rUpa dharmanI samabhAva pUrvaka prarUpaNA karI-eTale ke rAgadveSathI rahita thaIne temaNe tenuM pratipAta yu. bhAmamA cha 'jahA puNNassa' te me ddhi-pattithI saMpanna cakravartI Adi mahApuruSane je pramANe upadeza de che, e ja pramANe tuccha lokone-daridrone paNa upadeza de che. teo saMpanna ane vipattana (samRddha ane daridra) pratye samabhAva dhAraNa karIne, saune samAnarUpe dharmadezanA karatA hatA bhagavAne satkAra, sanmAna ane pUjAne mATe dharmaprarUpaNuM karI nathI, paraMtu lokenuM kalyANa karavAnI bhAvanAthI karI che. A sUtrane bhAvArtha e che ke kevaLajJAnI tIrthakara bhagavAne (mahAvIra) lekanA samasta trasa ane sthAvara ne nitya anitya rUpe jANIne, jIve para anugraha karavAne mATe zrutacAritrarUpa dharmanuM nirUpaNa karyuM che. e ja For Private And Personal Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. 4. 6 3.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 471 mUlam- se saMvadaMsI abhibhUyanANI, NirAmagaMdhe dhiimNtthiyppaa| aNuttare savvajagaMsi vijaM, garthA atIte abhaye ajiiuu||5|| chAyA-sa sarvadarzI abhibhUyajJAnI, nirAmagandho dhRtimAn sthitAtmA / anuttaraH sarvajagati vidvAn , pranyAdatIto'bhayo'nAyuH // 5 // anvayArtha-(se) sa mahAvIraH (saradaMsI) sarvadarzI-sAmAnyataH sarvapadArtha. viSayakadarzanazIlaH (abhibhUyanANI) abhibhUya jJAnI- kevalajJAnI (NirAmagaMdhe) zabdArtha-'se-saH' vaha mahAvIra svAmI 'saccadaMsI-sarvadarzI' sama. sta padArthoM ko dekhanevAle 'abhibhUyanANI-abhibhUyajJAnI' kevalajJAnI 'NirAmagaMdhe-nirAmagaMdhaH' mUlaguNa aura uttA guNa se vizuddha cAritra kA pAlana karane vAle 'dhihama-dhRtimAn dhRti yukta aura 'ThiyappA-sthitAtmA' AtmasvarUpa meM sthita the 'sambajagaMsi-sarvajagatplu' saMpUrNa jagat meM vaha 'aNuttare vija-anuttaro vidvAn / saba se uttama vidvAna the 'gaMthAatIte-granthAtItaH' bAhya aura AbhyaMtara donoM prakAra kI granthiyoM se rahita 'abhae-abhayaH' nirbhaya aura 'aNA3-anAyuH' cAroM prakAra kI Ayu se rahita the // 5 // 'se savvadaMsI' ityaadi| anvayArtha-bhagavAn mahAvIra sarvadarzI arthAt sAmAnya rUpa se samasta padArthoM ke darzana se yukta the| kevalajJAnI the| mUlaguNoM aura 'se sambadaMsI' zahAya-se-sa' te mahAvIra svAmI 'savvadaMsI-sarvadarzI' mA / pahAta nepAou 'abhibhUyanANI-abhibhUyajJAnI' jJAnI 'NirAmagaMdhenirAmagaMdhaH' mukhazu mane uttaraguthI vizuddha yAtrinu pAlana 4211NA 'dhiima-dhRtimAn' dhRti yuti bhane 'ThiyappA-sthitAtmA' mA ma 2535mA sthita tA, 'savvajagami-sarvajagatsu' sapU gatamA ta 'aNuttare vijja-anuttaro vidvAn' mAthI uttama vidvAna hatA, 'gathA atIve-granthAtItaH bhane bhA952 2 2nI athiyAthI 2hita 'abhae-abhayaH' Giedeg4 bhane 'aNAu-anAyuH' thAre nA AyuthI 2khita . // 5 // sUtrArtha-mahAvIra prabhu sarvadazI hatA eTale ke teo sAmAnyarUpe samasta padArthonAM darzanathI yukta hatA. teo kevaLajJAnI hatA, teo mULa For Private And Personal Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre nirAmganyA-mUlottaraguNAbhyAM vizuddha vAritrapAlaka: (dhiima) dhRtimAn-dhairyazIla (ThiyappA) sthitAtmA-AtmasvarUpe sthitaH (savvajagaMsi) sarvajagati (aNuttare vijja) anuttaro vilakSago vidvAn (gaMthA atIte) granthAdatIta:-sa bAhyAbhyantarapranyAdatIto nirgranthaH (apara) abhayo-bhayarahitaH (aNAu) anAyu:-catuH vidhAyurvarjita iti // 5 // TIkA-(se) sa bhagavAna mahAvIra khilokaprasiddhaH, prasiddhArthako'tratacchandaH / ihApi tathaiva yo'yaM bhagavAn mahAvIra khilokprsiddhH| (sancadaMso) sarvadarzI sarva trasasthAvarAtmakaM jagadraSTuM zIlaM yasya saH, (abhibhUyanANI) abhibhUyamatyAdIni jJAnAni parAjit yad jJAnaM kevalapakSvAcyaM vartate, tAdRzaM kevalajJAnaM vidyate yasya so'bhibhUyajJAnI / jJAnakriyAbhyAM mokSo bhavatIti mokSasAdhanaM jJAna pradaya mokSAvayavakiyAM darzayati-(NirAma) ityAdi, (NirAmagaMdhe) nirAmagandhaH uttaraguNoM se vizuddha cAritra ke pAlaka the| dhairyavAn , AtmasvarUpa meM sthita, sampUrNa jagat meM sarvottamajJAnI bAhya aura Abhyantara parigraha se rahita, nirbhaya tathA cAroM prakAra kI Ayu se rahita the // 5 // TIkArtha-yahAM 'tat' zabda kA prayoga 'prisiddha' isa artha meM kiyA gayA hai, ataeva 'se' kA artha hai-tInoM lokoM meM prasiddha / bhagavAn mahAvIra tInoM lokoM meM prasiddha the| sarvadarzI arthAt trasa evaM sthAvara rUpa jagat ko dekhane vAle the| chadmasthoM ko hone vAle mati Adi cAroM apUrNa jJAnoM ko haTAkara unhoMne sampUrNa kevalajJAna prApta kiyA thaa| jJAna aura kriyA se mokSa prApta hotA hai, ataeva mokSa ke sAdhana jJAna kA kathana karane ke pazcAt atha kriyA kA ullekha karate haiM guNe ane uttaraguNenI apekSAe vizuddha cAritranA pAlaka hatA, teo bairyavAna, AtmasvarUpamAM sthita, saMpUrNa jagatamAM sarvottama jJAnI, bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita, nirbhaya tathA cAre prakAranA AyuthI rahita hatA.pa A -'tat' 556 prasiddhana sabhA 15sayA cha, tathA 'se' padane artha "traNe lekamAM prasiddhi" samajavAnuM che. bhagavAna mahAvIra traNe lekamAM prasiddha hatA. teo sarvadarzAtrasa ane sthAvara rUpa jagatane dekhanArA hatA. matijJAna Adi cAre apUrNajJAne ke jemane chaghamAM sadubhAva hoya che, evAM apUrNa jJAnane badale temaNe saMpUrNa jJAnarUpa sarvazreSTha kevaLa jJAna prApta karyuM hatuM. jJAna ane kriyA dvArA mokSanI prApti thAya che. mekSanA sAdhanarUpa jJAnanI vAta karIne have kiyAnI vAta karavAmAM Ave che. bhagavAna mahAvIra For Private And Personal Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 473 nirgato'AgataH aAma:-avizodhikoTyAkhyo doSaH tasya gandhaH sambadho yasmAd yasya vA sa nirAmagandhaH-niravicAramUlottaraguNayuktacAritrakriyAvAnityarthaH, (dhiima) kRtimAt-anekapakAropasargarupadruto'pi merubad avikampatayA saMyame dhRtizIlaH, 'TiyA sthitAmA, sthito vyavasthitaH sakalakarmA'pagamanena svarUpe AtmA yasya sAhillA , 'aNuttare' anuttaraH nAsti uttaraH pradhAno yasya so'nuttara sarvebhyo'khi madhAnaH, (savvajagasi vijja) sarvajagati vidvAn-lakalapadArthAnAM karA'malava detA-jAtA, (gaMthA atIte) granthAdatIta:-bAhyagranthAt hiraNyasuvarNAdirUpA , AbhyanvaragranthAt karmarUpAt atItaH -atikrAnto granthAtIta:-nirgranthaH, 'abha' apara-nAsti saptamakArakamapi bhayaM yasya so'bhayaH, samasta bhayarahita -bhagavAn virAmagaMdha the arthAt avizuddhi koTi nAmaka doSa unase haTagayA thaa| tAtparya yaha hai ki ve ticAra rahita mUlaguNoM aura uttara guNoM se yukA cAritravAn the| aneka prakAra ke upasarga Anepara bhI khera jaiho akampa hone se saMyama meM dhairyavAn the| samasta karmoM ke haTa jAne se unakI AtmA apane svarUpa meM sthita ho gaI thii| vaha anuttara the arthAt akhila vizva meM unase zreSTha koI nahIM thA-vahI sarvazreSTha the| samasta jagat meM, sakala padArthoM ko hathelI para rahe hue AMvale ke samAna pratyakSa dekhane ke kAraNa jJAnI the| vaha hiraNya suvarNa Adi bAhya parigraha se tathA karmarUpa Abhyantara parigraha se atIta-rahita arthAt grandhAtIta-nigrantha the| sAta prakAra ke bhayoM se nirAmagadha hatA, eTale ke avizuddhi koTi nAmanA deSathI rahita hatA. A kathanane bhAvArtha e che ke teo aticAra rahita mULaguNe ane uttara guNethI yukta hevAne kAraNe cAritravAna hatA. aneka upasargo AvI paDavA chatAM temaNe daiyapUrvaka temane sAmane karyo hato. A prakAre meru samAna aDaga hevAne kAraNe temane vairyavAna kahyA che. samasta kamene kSaya thaI javAne kAraNe temane AtmA karma rajathI rahita thaIne mULa svarUpamAM camakate hatA. teo anuttara (sarvazreSTha) hatA eTale ke AkhA vizvamAM temanA karatAM zreSTha anya keI na hatuM. samasta padArthone hAthamAM rahelA AmaLAnI jema pratyakSa joI zakavAne teo samartha hatA, te kAraNe temane jJAnI kA che. tee suvarNa, cAMdi Adi bAhya parigrahathI ane karmarUpa atyantara pari grahathI rahita hatA, tethI temane prasthAtIta-nigraMtha kahyA che. sAta prakAranA sU0 60 For Private And Personal Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtre ityarthaH / (aNAU) anAyuH na vidyate caturvidhamapi narAmaranArakatiryaMcAyuryasya so'nAyuH, karmavIjAnAM vinAzena punarutpatterabhAvAt / bhagavAn mahAvIraH sakala. padArthAnAM draSTA kevalI ca / mUlottaraguNAbhyAM vizuddhacAritrapAlako'tidhIra stathA sthitaatmaa| sarvebhyo'pi uttamo vidvAn bAhyAbhyantaragranthirahito nirbhayaH Ayurahita vAsIdityarthaH // 5 // mUlam-'se bhUipaNNe aNieM acArI ohaMtare dhIre arNatacakkhU / aNuttare tappai surie va, veiroyarNideva tamaM pagAse // 6 // - chAyA-sabhUti prajJo'niketacArI oghantaro dhiiro'nntckssuH| _anutaraM tapati mUrya iva vairocanendra iva tamaH prakAzayati // 6 // rahita hone ke kAraNa samasta bhayoM se rahita the| cAroM prakAra kI Ayu se mukta the, kyoMki karma bIja kA unmUlana kara cuke the, ataeva unakA punaH janma honA saMbhavita nahIM thaa| Azaya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra sakala padArthoM ke draSTA kevalI the| mUla aura uttara guNoM se vizuddha cAritra ke pAlaka the, atyanta dhIra tathA sthitAtmA the| saba se uttama jJAnI, bAhyAbhyantara parigraha se rahita, nirbhaya the| aura Ayu se varjita the // 5 // 'se bhUipaNNe' ityaadi| zabdArtha-se-saH' vaha bhAvAna barddhamAna mahAvIra svAmI 'bhUipaNNebhUtiprajJaH' anantajJAnavAle aura 'aNie acArI-aniyatAcArI' aniyatAcArI arthAt icchAnusAra vicarane vAle 'oghaMtare-ghantaraH saMsAra bhayathI rahita hevAne kAraNe temane nirbhaya kahyA che. teo cAre prakAranA AyuthI rahita hatA, kAraNa ke temaNe karmabIjane ucacheda karI nAkhyuM hatuM, te kAraNe saMsAramAM temane pharI janma levAne na hato. tAtparya e che ke mahAvIra bhagavAna samasta padArthonA draSTA-kevaLIhatA, teo mULa ane uttaraguNethI yukta vizuddha cAritranuM pAlana karanArA hatA. atyanta dhIra tathA sthitAtmA hatA. teo sarvottama jJAnI, bAhyA ane Abhyantara parigrahathI rahita, bhayarahita ane AyuthI rahita hatA. 5 'se bhUipaNNe' tyAhi zamahA-se-saH' te mavAn bhAna mahAvIra svAmI 'bhUipaNNebhUtiprajJaH' manantajJAna paNA ane 'aNie acArI-aniyatAcArI' bhaniyatAyA arthAta 2chAnusAra 12pApA 'oghaMtare-oghantaraH' sasAra sAgarane pAra For Private And Personal Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bodhinI TIkA pra. zu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 405 anvayArtha - (se) saH - barddhamAnasvAmI (bhUSaNNe) bhUtimajJo'ntajJAnavAn (aNi avArI) aniketacArI - gRharahitaH, (oghAre) oghantaraH - saMsArasamudrataraNazIlaH (dhIre dhIraH- medhAvI (anaMtacAkhU) anantacakSuH- kevalajJAnI (surie) sUryaiva prakAzakaH (aNuttare) anuttaraH- sarvAvizAyI (tapaH) tapati sarvebhyo'dhikajJAnItyarthaH, (trayaNideva) vairocanendra iva (tamaM patA se) tamaH prakAzapati agniriva andhakAraM vinAzya padArthaprakAzakaiti || 6 || 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkA - (se) sa bhagavAn mahAvIrasvAmI, (bhUipanne) bhUtimajJaH tatra bhUtizabda:vRddhamaGgalarakSAsparzeSu varttate / tathAca bhUtiprajJaH, bhUtiH - pravRddhA mahatI - prajJA yasya sAgara ko pAra karanevAle 'dhIre-dhIraH' buddhizAlI 'anaMtacAkhU - anaMta cakSuH' kevalajJAnI 'sUrie va sUrya iva' jaise sUrya 'aNusare - anuttaraH' sabase jyAdA 'tathya-tapati' tapatA hai isI prakAra bhagavAn sabase adhaka jJAnavAle the 'beroyanideva- vairocanedra iva' agni ke samAna 'tamaM pagAse' 'tamaH prakAzayati' andhakAra se vastu kA prakAza karanevAle hai arthAt bhagavAn ajJAnarUpI andhakAra ko dUra karake padArthoM ke yathArtha svarUpa ko prakAzita karate haiM || 6 || anvayArtha - bhagavAn mahAvIrasvAmI anantajJAnI, aniketa rUpa se vicaraNa karanevAle arthAt gRharahita, saMsArasAgara se tirane vAle, dhIra, anantadarzanavAn sUrya ke samAna prakAzazIla sarvottama, saba se adhika jJAnavAn, vairocana indra ke samAna tathA agni ke samAna ajJAnAndhakAra kA vinAza karake padArthoM ke prakAzaka the / 6 / ivAvApA 'dhIre-dhIra' zuddhizANI 'anaMta cakkhU' - anaMtacakSuH' ThevaNajJAnI 'sUrie va sUrya iva' levI rIte sUrya' 'aNuttare - anuttaraH' adhAthI vadhAre 'tappatapati' taye chetrI rIne bhagavAna madhAthI adhika jJAnavANA itA vairoyaNiMdeva- vairocanendra iva' agninA samAna 'tamaM pagAse - tamaH prakAzayati' madha2thI vastune prakAza karavAvALA che marthAt bhagavAna ajJAnarUpI aMdhakArane dUrakarIne padArthAne yathA svarUpathI prakAzita kare che. // 6 // sUtrA bhagavad vamAna svAmI anantajJAnI, aniyatarUpe vicaraNu 42nAza, bheTale } zRDaraDita, saMsArasAgarane taranArA, dhIra, anantaddarzanavAn, sUryanA samAna prakAzazIla, sarvottama, sauthI adhika jJAnavAt, vairAcana-indranA samAna tathA agninA samAna ajJAnAndhakAranA vinAza karIne padArthonA prAza tA // 6 // For Private And Personal Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 576 sUtrakRtAGgasUtre sa bhUtiprajJaH anantajJAnavAn, sarvArthaviSayakajJAnavAn ityarthaH / athavA sarvamaGgaLabhUtaprajJAvAn, yadvA-jagadrakSabhUtamajJAvAn / tathA - ( aNieacArI) aniketacArI, niketaM gRhaM tadrahitamaniketaM yathAsyAttathA apatibaddhamityarthaH taccarituM zIlaM yasya so'niketacArI- apratibaddha vihArItyarthaH tathA - ( ohaMta re) oghantaraH, oghaM- saMsAraM TIkArtha - bhagavAn mahAvIra svAmI 'bhUtiprajJa' the / bhUti zabda ke aneka artha haiM, yathA- vRddha, maMgala, rakSA aura sparza / yahAM isakA 'vRddha' artha hai / jinakI prajJA adhika vRddhi ko prApta huI ho aise arthAt jo anantajJAnI haiM unheM bhUtiprajJa kahate haiN| parya yaha hai ki bhagavAn samasta padArthoM ko viSaya karane vAle jJAna se sampanna the / athavA ve saba ke lie kalyANakArI thA / athavA unakI prajJA jagat kI rakSA karanevAlI thI / athavA unakI prajJA loka meM sthita samasta padArthoM kA sparza karane vAlI unheM viSaya karane vAlI thI / bhagavAn aniketa rUpa se vicaraNa karane vAle the| parigraha se rahita hone ke kAraNa apratibaMdha bihArI the / ataeva 'ajie acArI' isa pada kA artha hai- 'aniketavArI' | bhagavAna gRharahita hokara vicaraNa TIDArtha - bhagavAn bhaDAvIra svAmI 'bhUtiyajJa' tA. 'luti' paDhanA nIce pramANe aneka artha thAya che jema ke vRddha, magaLa, rakSA ane spaza.' ahI' tene a vRddha samajave joie. jemanI vizALa prajJA vRddhi pAmelI che, eTale ke jeo anaMta jJAnathI sa`panna che, temane 'bhUtiprajJa' kahe che. tAtparya e che ke mahAvIra prabhu samasta padArthAnA medha karAvanArA jJAnathI sapanna hatA. ahiyAM 'bhUti' padanA maMgaLa atha grahaNa karavAmAM Ave, te 'temanuM jJAna saune mATe kalyANakArI hatuM.' evA bhUtaprajJane artha thAyale 'bhUti' pahano artha' 'rakSA' bhae uravAmAM Ave to 'ti praza' padane artha A pramANe thAya-temanI prajJA jagatanI rakSA karanArI tI.' 'ti' pahano 'sparza'' artha' zravAmAM gAve, to bhUtiprajJanA atha A pramANe thAya-temanI prajJA samasta padArthAne sparza karanArI-padArthonA viSayamAM mAhitI pUrI pADanArI hatI. bhagavAn mahAvIra aniketa rUpe vicaraNu karanArA hatA. parigrahathI rahita DAvAne rakhe tethe| apratiSadha vihArI hatA. athavA 'aNie acArI ' For Private And Personal Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 477 tarituM tArayituM vA zIlaM vidyate yasya sa ovanvaraH / ( dhIre dhIraH, dhIrbuddhistayA saha rAjate iti dhIraH parapadAdibhyo'kSugdhaH / tathA - (anaMtacakkhU ) anantacakSuH, anantaM jJeyA'nantatayA nityatvena vA cakSuriva cakSuH kevalajJAnaM yasya so'nantacakSuH / athavA lokasya prakAzakAta vakSuriva cakSuH svruu|| yasya bhavati so'nantacakSuHkevAlokana | (rie) sUrya iva (aNuttaraM dapati) anusaraM sarvato'dhikaM yathA sUryastapati na dadhistApena kazcit / dayA bhagavAn tIrthakaro'pi jJAnaprakAzena sarvottamaH / nAstikazcit jJAnena tato mahAna (bairoyaNideva) vairocanendra iva, karate the- gRha yA Azrama banA kara kahIM eka sthAna para nahIM rahate the / aisA kahA hai - bhagavAn saMsAra se svayaM tiranevAle aura dUsaroM ko bhI tArane vAle tathA dhIra arthAt jJAna se vibhUSita evaM parIpoM tathA upasargo sekSudha na hone vAle the / vaha ananta cakSu the arthAt aise jJAna se sampanna the jisake jJeya ananta haiM aura jisakA kabhI vinAza honA saMbhava nahIM / athavA bhagavAn loka ke lie cakSu ke samAna anantaprakAza karane vAle the| jaise sUrya sabase adhika dedIpyamAna hotA hai, usI prakAra bhagavAn sarvotkRSTa rUpa se dedIpyamAna bhAsvara the / sUrya sabase adhika prakAzadetA hai, usakI samatA-barAbarI anyakoI nahIM kara e paDhanA artha A pramANe thAya che-'maniketacArI'-bhagavAna mahAvIra gRha athavA Azrama banAvIne kAi eka ja sthAnamAM rahetA na hatA. For Private And Personal Use Only tee peAte sa'sArane tAranArA ane anyane paNa tAranArA hatA. te dhIra hatA, eTale ke jJAnathI vibhUSita ane parISA tathA upasauthI mukhya (viyasita) nahIM thanAza hunA, tethe anantayakSu tA, bheTado me bhevAM jJAnathI saMpanna hatA ke jene kadI paNa vinAza thavAnA sa bhava nathI ane jenA jJeya ananta che.-athavA bhagavAna lekane mATe cakSusamAna-ananta prakAza karanArA hatA. jevI rIte sUryAM sauthI adhika dedIpyamAna che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa sarvotkRSTa jJAnanA prakAzathI athavA zarIranI kAntithI daidIpyamAna sUrya samAna hatA. sUya sauthI adhika prakAza Ape che, tethI prakA zanI khAkhatamAM kAipaNu padArtha tenI sarakhAmaNImAM UbhA rahI zakatA nathI, Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 478 sUtrakRtAGgasUtre vizeSeNa rocate-prakAzate iti vairocano'gniH sa eva atizayamajvalanAd indraHpraddhastadvat (tama) tamaH (pagAse) prakAzayati, yathA-pradIpto jvAlAjaTilo vahniH sarvataH prasRtamapi sarvocchAdakaM tamo'panIya padArthAn prakAzayati cakSuH sahakAritayA, tathA-bhagavAnapi ajJAnAndhakAraM sarvato vyAptaM sahasApanIya lokAnAM kRte sakalAdArthAn prakAzayatIti bhavati bhagavAn agnisdRshH| sarvaprANinAm ajJAnaM nivArya padArthaprakAzaka iti ||muu06|| mUlam-'aNuttaraMdhamma migaM jiNANaM, geyA~ muNI kAsava aasupnne| iMdevaM devANa mahA~NubhAve, sahassaNetA diviNaM visidde||7|| chAyA-anutaraM dharmamimaM jinAnAM, netA muniH kAzyapa AzuprajJaH / indra iva devAnAM mahAnubhAvaH, sahasranetA divi khalu viziSTaH // 7 // sakatA, isI prakAra tIrthakara sarvotkRSTa jJAnI hote haiN| unase adhika jJAnI anya koI nahIM ho sktaa| vairocana kA artha hai-agni atizaya jAjvalyamAna hone se vaha indra kahalAtI hai| jaise jalatI huI jvAlAoM se yukta agni saba ora phaile hue saghana aMdhakArako nivAraNa karake padArthoM ko prakAzita karatI hai, cakSu ke sahAyaka hotI. hai, usI prakAra bhagavAn bhI sarvatra vyApta ajJAna andhakAra ko sahasA dUra karake logoM ke lie samasta padArthoM ko prakAzita karate haiN| ataeva bhagavAn agni ke samAna haiM arthAt prANiyoM ke ajJAna kA nivAraNa karake vastusvarUpa ke prakAzaka haiM, // 6 // eja pramANe tIrthakara sarvotkRSTa jJAnI hoya che temanA karatAM adhika jJAnI kaI paNa saMbhavI zakatuM nathI. gherocana eTale agni atizaya jAjavalyamAna hovAne kAraNe agnine Indra kahe che. jevI rIte prajvalita javALAothI yukta agni saghaLI dizAemAM vyApelA gADha aMdhakArane nAza karIne padArthone prakAzita kare che, ane cakSune te vastunuM darzana karAvavAmAM sahAyaka bane che, e ja pramANe bhagavAna paNa sarvatra vyApelA ajJAnarUpI aMdhakArane ekAeka dUra karIne lekene samasta padArthonuM darzana karAve che. samasta padArthonA yathArtha svarUpanuM kone bhAna karAve che. tethI bhagavAnane agninA samAna kahyA che, eTale ke teo prANIonA ajJAnanuM nivAraNa karIne vastasvarUpane prakAzita kare che. dA For Private And Personal Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 479 anvayArthaH-(Asupanne) azupajJaH-utpannadivyajJAnaH, (kAsave) kAzyapaHkAzyapa gotrotpannaH (muNI) muniH (jiNANaM) jinAnAm RSabhAdInAm (iNaM) imam (aNuttaraM) anuttaraM-sarvataH zreSTham (dhamma) dharma-zrutacAritrarUpam (NeyA) netA tasya praNetA (divi) divi-svarge (sahassadevANa) sahasra devAnAm (iMdeva) indra iba (mahANu bhAve visi) mahAnu mAyA-mahAbhAvavAn viziSTaH pradhAna iti // 7 // 'aNuttaraM dhammamiNa' ityaadi| zabdArtha-'Asupanne-AzuprajJA' zIghra buddhizale 'kAsave-kAzyapaH' kAzyapagotrI 'muNI-muniH' muni zrI barddhamAna svAmI jimagANaM-jinA. nAm RSabha Adi jinavaroM ke iNaM-dama' isa 'aNutaraM-anuttaram' sabase zreSTha 'dhamma-dharmam' dharma ke 'neyA-netA' praNetA hai jaise 'dididivi svargaloka meM 'mahassadevANa-rsa isradevAnAm' hajAroM devatAoM kA 'iMdeva-indraiya' indra netA hai evaM 'mahANu bhAve visiTe-mahAnubhAvaH viziSTa adhika prabhAvazAlI hai isI prakAra bhagavAn saba jagata meM sarvottama hai // 7 // ____ anvayArtha-AzuprajJa arthAta anantajJAnI, kAzyapa gotra meM utpanna, muni varddhamAna svAmI, RSama Adi jinezvaroM ke isa dharma ke Adya praNetA haiM / jaise svarga meM indra sabhI delatAoM meM mahAna prabhAvazAlI haiM-sarvazreSTha haiM // 7 // 'aNuttara dhammamiNa' yA zA-'Asupanne-AzupakSaH' zIghra muddhivANA 'kAsave kAzyapaH' azya5. mAtrI 'muNI-muniH' muni zrI 1 bhAna svAmI 'jiNANaM-jinAnAm' RSama vagaire nirAMnA 'iNaM-ima' mA 'aNuttaraM-anuttaram' mAthI zreSTha 'dhammadharmam' mA 'neyA-netA' praNetA cha. 'divi-divi' 21 'saharasadevANaM -sahasradevAnAm' / vAtAsAnA 'iMdeva-indra iva' netA cha. meSa 'mahANubhAve visiTTe-mahAnubhAvaH viziSTaH' mA prabhAvazAlI cha ra prakAre bhagavAna badhAja jagatamAM sarvottama che 7 sUtrArthe-AzuprajJa (zIdhra prajJAvALA) eTale ke anantajJAnI, kAzyapa gotramAM utpanna thayelA muni vardhamAna svAmI, kaSabha Adi jinezvaranA dharmanA Adya praNetA che. jemAM svargamAM Indra badhAM deve karatAM prabhAvazALI hoya che, e ja pramANe sakaLa saMsAramAM tIrthaMkara bhagavAna sauthI vadhAre pramANI- saha-cha. // 7 // For Private And Personal Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 sUtrakRtAGgasUtre TIkA- (Asupanne) AzuprajJaH-Azu-zIghraM prajJA yasya sa AzuprajJaH (kAsave) kAzyapaH-kAzyapagotre samutpannaH (muNI) muniH, manyate AgamArthahetudvArA dRDhIkriyate iti muniH sAdhakArye maunavAn zrI varddhamAnasvAmI (jiNANa) ninAnAm, jayanti rAgAdikamiti jinAH, AdinAthAdayastrayoviMzatiH tIrthakarAsteSAm / (iNaM) imam-pratyakSaparidRzyam / (aNuta) anuttaram , nAsti uttaro yasya so'nuttaraH -sarvataH pradhAnastam / (dhamma) dharmam dharmasyetyarthaH (NeyAnetA praNetA-RSamAghatItajinAnAM dharmasya saJcAlakaH agresaro vidyate itibhAvaH, yathA-(divi harga (sahassadevANa) sahasra devAnAm (iMdeDa) indra iva (mahANubhAve) mahAnubhAvaH, mahAn anubhAvaH parAkramo yasya sa mahAnubhAvaH / (visiTe) viziSTaH-sarvAtizAyI, yathA-svarge banaizvaryamamAdibhyo devAnAmindro netA mahAnubhAvaH, tathA RSamAdi TIkArtha-zIghra prajJA vAle ArthAta ananta jJAnavAn kAzyapagotrameM utpanna, AgamArtha ko hetu dvArA dRDha karane vAle yA sAvadya kArya meM mauna rakhane vAle hone se muni zrI barddhamAnasvAmI, AdinAtha Adi pUrvavartI teIsa tIrthaMkaroM ke isa pratyakSagocara sarvottama dharma ke netA saMcAlaka yA agresara haiN| jaise svarga meM indra sahasroM devoM kA netA aura mahAnubhAva hotA hai, isI prakAra bhagavAn sarvAtizAyI arthAta sabase adhika mAhAtmya se vibhUSita haiN| Azaya yaha hai ki jaise svarga meM indra dhana, aizvarya tathA prabhA Adi meM saba se uttama devoM kA netA mahAprabhAvadhAna hai| usI prakAra RSama Adi tIrthaMkaroM dvArA pravartina evaM samasta dharmoM se uttama dharma ke netA TIkAI-zIvra prajJAvALA eTale ke ananta jJAnasaMpanna, kAzyapagetramAM utpanna thayelA, AgamArthane hetu dvArA daDha karanArA athavA sAvadha kAryomAM mauna rAkhanArA hovAne kAraNe muni vizeSaNathI yukta, zrI vardhamAnasva mI, AdinAtha Adi pUrvavattI 23 tIrthakaronA A pratyakSacara sarvottama dharmanA netA-saMcAlaka-agresara che. jevI rIte svargamAM Indra sauthI adhika prabhAvazALI havAne kAraNe dezanA netA rUpe zobhe che, e ja pramANe A saMsAramAM sauthI adhika mAhAsyathI saMpanna hovAne kAraNe mahAvIra. prabhune sarvazreSTha mAnavAmAM Ave che. tAtparya e che ke jema svargamAM Indra dhana, ezvarya tathA prabhA AdimAM saghaLA deve karatAM zreSTha hovAne kAraNe saghaLA devene netA gaNAya che tathA saghaLA deva karatAM vadhAre prabhAvazALI gaNAya che, e ja pramANe RSabhadeva Adi tIrthakare dvArA pravartita ane samasta dharmo karatAM zreSTha evAM zratacAritra rUpa dharmanA netA hovAne kAraNe, For Private And Personal Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 485 prArtita sarvadharmAtizAyino dharmasya kAzyapagotro bhagavAn mahAvIrasvAmI neteva netA sarvajIvAnAM tAdRzA'nuttamadharme pravartanAd bhavatIti bhAvaH // 7 // mUlam-se pannayA~ akkhayasAgare vA mahodahI vAvi annNtpaare| aNAile vA akasAI bhikkhU saMkeva devAhivaI juimaM // 8 // chAyA-sa prajJayA'kSayasAgara iva mahodadhirivApi anntpaarH| ___ anAvilo vA apAyI bhikSuH, zakra iva devAdhipati ryutimAn // 8 // kAzyapagotrIya bhagagana mahAvIra svAmI haiM, kyoMki ve samasta jIvoM, ko usa anuttama dharma meM pravRtta karate haiM // 7 // 'se pannayA' ityaadi| zabdArtha-se-saH' vaha bhagavAna mahAvIra svAmI 'sAgare vA-sAgara iva' samudra ke samAna 'pannayA-prajJayA' buddhi se 'akkhae-akSayaH' akSaya hai 'mahodahI vAvi-mahodadhiriva' svayaMbhUramaNa samudra ke samAna 'aNaMtapAre-anantapAraH' apAra prajJA vAle haiM 'aNAile vA-anAvilovA' jaise samudra kA jala nirmala hai usI prakAra bhagavAn nirmala prajJAvAle hai 'akasAI-akaSAyI' bhagavAn kaSAyoM se rahita haiM aura 'mukke-muktaH' jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karmoM se rahita haiM 'sakkeva-zakaiva' bhagavAn indra ke samAna' devAhibaI-devAdhipatiH' devatAoM ke adhipati haiM 'juhama-zutimAna' tathA atyanta tejavAle haiM // 8 // kAzyapa gotrIya mahAvIra svAmIne sarvazreSTha gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke teo samasta jene te anupama dharmamAM pravRtta kare che. cho 'se pannayA' tyAha zahAya-se-saH' te pAna mahAvIra svAmI 'sAgare vA--sAgara iva' samudra samAna pannayA-prajJayA' muddhithI 'akkhae-akSaya' 5kSaya 'mahodahIvAvi-mahodadhiriva' svaya bhUrabhAra samudranA samAna 'aNaMtapAre-anantapAraH' a52 prajJA pAche 'aNAile vA-anAvilo vA' rebha samudranu pani cha ta sAre 14 nibha prajJA cha 'akasAI-akaSAyI' bApAna 4pAye thI 2hita che bhane 'mukke-muktaH' jJAnA12vIya pore 18 prAranA thA zahita cha sakkeva-zaka iva' mAvAn chandranA samAna 'devAhivaI-devAdhipatiH' patAnA adhipatI cha 'juImaM-dyutimAn' tathA mayata drain l sa061 For Private And Personal Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAgasUtre : 'anvayArtha (se) sa. vaImAnasvAmI (sAgare vA) sAgara iva-svayambhUramaNasamudravat (panayA) prajJayA-buddhayA (akkhayA) akSayaH-svayambhUramaNavat, athavA (mahodahI vAbi) mahodadhiH-svayambhUramaNa samudra icApi (aNaMtapAre) anantapAra:-a. pAraprajJAvAnityarthaH (aNAile vA) anAvilo vA-nirmalaH, (akasAI) akapAyI -kaSAyarahitaH (mukke) muktaH-jJAnAvaraNIyAdhaSTakarmarahitaH (sakkeva) zakra iva-indravat (devAhivaI) devAnAmadhipatiH (juma) dyutimAna-atitejasvI varddhamAno'stIti // 8 // TIkA--(se) sa bhagavAn mahAvIraH (sAgareva) sAgara iva-samudravat (panayA) prajJayA, prakarSeNa jJAyate samasto'pi padArtho'nayA iti prajJA tayA prajJayA jJAnena (akkhaya) akSaya:-kSayarahitaH, jJAtavye'rthe jIvAjIvAdirUpe bhagavataH prajJA nakSIyate, tathA naiva pratihanyate / sA hi-tadIyabuddhiH kevalajJAnAtmikA, sA ca kAlataH sAdya__ anvayArtha-bhagavAn barddhamAnasvAmI prajJA se samudra ke samAna akSaya haiM arthAt svayaMbhUramaNa samudra ke samAna apratihata jJAna se sampanna haiM athavA mahAsAgara ke jaise anantapAra-anantaprajJAvAna haiN| vaha nirmala, niSkaSAya, jJAnAvaraNIya Adi karmoM se rahita tathA indra ke samAna devoM ke adhipati aura atyanta tejasvI haiM // 8 // TIkArtha- 'se' ityAdi, vaha bhagavAn varddhamAnasvAmI 'sAgareva' sAgara-samudra ke samAna 'pannayA akvae' prajJAse akSaya haiM, prakarSapane se samasta padArtha jisake dvArA jAnA jAya use prajJA kahate haiM-usa prajJAse kSayarahita haiM, arthAt jJAtavya-jAnane yogya jIvAjIvAdirUpa artha meM bhagavAna kA jJAna na pratihata hotA hai aura na kSINa hotA hai yathA. vasthitasvarUpa meM nitya rahatA hai| vaha bhagavAna kI prajJA kevalajJAnarUpa hai sUtrArtha-bhagavAna mahAvIra svAmI prajJAmAM samudranA samAna akSamya hatA, eTale ke svayaMbhUramaNa samudranA samAna apratihata jJAnathI saMpanna hatA. athavA jema mahAsAgara apAra jalathI yukta hoya che, e ja pramANe teo ananta jJAnathI yukta hatA. teo nirmaLa, niSkaSAya, jJAnAvaraNIya Adi karmothI rahita, tathA IndranI jema devenA adhipati tathA atyanta tejasvI hatA. e 8 11-'se' tyA lasavAna, bhAnasvAmI 'mAgareva' samudranArema 'pannayA akkhae' prajJAthI akSaya cha, 54AthI sabA pahA nA bArA jANI zakAya tene prajJA kahevAya che. te prajJAthI akSaya che. arthAt jANavA jevA jIvAdarUpa arthamAM bhagavAnanuM jJAna pratihata thatuM nathI tema bhAchuM catuM nathI. yathAvasthitapaNAthI nitya rahe che. bhagavAnanI prajJA-kevaLa For Private And Personal Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 483 paryavasAnA dravyakSetramAvairapi anantA / (mahodahI vA vi) mahodadhirivApi mahodadhiHsvayambhUramaNa samudrastadvat (anaMtapAre) anantapAraH - pArAntarahitaH, yathA svayambhUramago 'jalenA'nantapAraH, tathA bhagavAnapi prajJayA'nantapAraH / ( agAile ) anAvila:nirmalaH, yathA svayambhUramaNasya jalam anAvilaM sarvadoSa vinirmuktam, tathAbhagavato jJAnamapi tathAvidhakarmale yAmAvAdakaluSaM sarvadoSarahitamatinirmalaM vidyate / (kasAI) akapAyI, kapAyAH krodhamAnamAyAko bhalakSaNAH te vidyate yasya sa kaSAyI, akaSAyI - kapAyarahitaH / ( bhikkhU ) bhikSuH satyapi niHzeSAntarAyakSaye sarvaloka pUjyatve'pi ca niravadyamikSaNazIlatvAd bhikSuH, (sakketra ) zakra iva / vaha kAla se sAdi-Adi sahita aura aparyavasita-antarahita haiM arthAt dravyakSetra kAla bhAva se ananta haiM 'mahodahI vAvi' svayaMbhUramaNa samudra ke samAna 'aNatapAre' anantapAra haiM arthAt jisa prakAra svayaMbhUramaNa samudra jalase anantapAra hai| usake pAra kA anta bhI hai kintu bhagavAn kI prajJA kA anna hI nahI hai bhagavAn anantapAra vAle haiN| tathA 'anAvile' nirmala hai jisaprakAra svayaMbhUramaNakA jala atinirmala sarvadoSarahita hotA hai usI prakAra bhagavAn kA jJAna bhI usa prakArake karmalezake abhAva se akaluba - arthAt sarva doSarahita atinirmala hai / tathA bhagavAn 'akasAI' krodhAdi cAroM kaSAyoM se rahita haiN| aise ve 'bhagavAn 'bhikkhU' saba prakAra ke antarAyakarma ke kSapahonepara aura samastaloka ke pUjya honepara bhI niravadyabhikSaNa svabhAvavAle arthAt jJAnarUpa che, te kALathI sAdi kahetAM mAyuikta che. ane apayavasita-a'tarhit che. arthAt dravyakSetra Aja bhane lAvadhI ananta che. 'mahodahI vA vi' svayaMbhUrabha] samudranI prema 'anaMtapAre' manannuyAra hai arthAt prema svayaH bhramaNa samudra jaLathI anantapAra-pAra na pAmI zakAya teve! hAvA chatAM tenA aMta paDyu che. paraMtu bhagavAnanI prajJAnA a'ta nathI eTale bhagavAn anaMtapAra che. tathA anAvile' nirmANa che prema svayaMbhUramANu samudranu jaLa atyaMta nirmAMLa ane sarva doSothI rahita haiAya che, eja pramANe bhagavAnanuM jJAna paNa evA prakAranA kalezanA abhAvathI akSuSa arthAt sadoSarahita hAvAthI atyaMta niLa che, tathA bhagavAna 'akalAI' zeSAhi yArai prahAranA upAyAthI rahita che. sevA bhagavAn 'bhikkhU' A prakAranA antarAya nA kSaya thavA chatAM ane samasta leAkamAM pUjya hovA chatAM paNa niravadya bhikSAcarajInA svabhAvavALA arthAt nivadya zikSA For Private And Personal Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAe / (devAhivaI) devAdhipatiH / (juima) dyatimAn , yathA zakro cutimAn-devAnAmadhi. patiH, tathA-bhagavAnapi dyutimAn devAdhipatirasti |mu08|| mUlam-'se vIrieMNaM paDipunnavIrie, sudaMsaNe vA Nagasaba sette| surAlae vAsi mudAgare se virAyae nneggunnovvee||9|| chAyA-sa vIryeNa pratipUrNavIryaH sudarzana iva ngsrvshresstthH| surAlayo vAsimudAkaraH sa virAjate'nekaguNopapetaH / / anvayArtha-(se) sa bhagavAn varddhamAnasvAmI (vIrieNa) vIryaga-Atmavalena (paDipubhavIrie) pratipUrNavIyaH-vIryAntarAyasya kSayAt (sudaMsaNe vA) sudarzana iva niravadha bhikSAmAtra se jIvana nirvAha karanevAle hone se bhikSu kahalAte haiM, 'sakkeva devAhivaI juhama' jisaprakAra devoM kA adhipati zakendra ghutimAna hai usI prakAra bhagavAn bhI dyutimAna aura devAdhideva haiM // 8 // 'se vIrieNa' ityaadi| zabdArtha-se-saH' vaha bhagavAna mahAvIra svAmI 'vIrieNa-vIryaNa' Atmabala se 'paDipuNNavIrie-pratipUrNavIryaH, pUrNa vIryavAle haiM 'sudaMsaNeghA-sudarzana iva' jisa prakAra parvatoM meM sumeru 'NagasavvaseDhe-nagasarvazreSTha' saba parvatoM meM zreSTha hai 'surAlae-surAlaye' devaloka meM 'vAsimudAgaredhAsimudAkaraH' nivAsa karanevAloM ko harSa utpanna karanevAle NegaguNo. dhavee-anekaguNopapetaH' aneka guNoM se yukta hokara 'virAyae-virA. jate' virAjamAna hote haiM arthAt prakAzita hote haiM // 9 // bhAtrayI - nils 42vAvA pAthI mi upAya che. 'sakakeva devAhipaI juima' rebha devaane| adhipati zandra timAn cha. pramANe mA. vAnuM paNa ghutimAnuM ane devAdhideva che. . 8 ___se vIrieNa' tyA Avtha-se-saH' te mAvAn mahApA23bhI 'vIrieNaM-vIryeNa' bhAmamA 'paDipuNNavIrie-pratipUrNavIryaH' pUrNa vIyA che. 'sudasaNe vAsadarzana iva' te 5'tama subhe3 'NagasabaseTTe-nAsarvazreSThaH' mA 5 i zreSTha 'surAlae-surAlaye' mA 'vAsimudAgare-vAsimudAkara:' nivAsa 421aa. . 6442vApaNA NegaguNovavee-anekagagopapetaH' bhane thI yuta 42 'virAyae-virAjate' vimAna thAya che. arthAta zita thAya che. // 6 // For Private And Personal Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 485 (NagasabaseTe) nagasarvazreSThaH-sarvaparvateSu pradhAnaH (surAlae) surAlayo devalokA (vAsimudAgare) vAsimudAkaraH-devalokavAsinAM harSajanakaH (NegaguNovavee) anekaguNopapetaH-prazastava diguNairyutaH (virAyae) virAjate-zomate iti // 9 // ___TIkA-(se) sA (vIrieNaM) vIryeNa-vIryAntarAyakarmaNo'zeSataH kSayAda Atmavalena (paDiputra sIrie) pratipUrNavIryaH (gagasavvaseTTe) nagasarvazreSThaH (sudaMsaNevA) sudarzana iva-yathA-sudarzano meruH jambUdvIpasya nAbhibhUtaH sarveSAM parvatAnAM madhye zreSThaH pradhAnA, tathA-bhagavAnapi sarvebhyo'pi zreSThaH / yathA-surAlae) surAlaya:devalokaH (vAsimudAgare) vAsimudAkaraH-vAsinAM svasminnivasatAM devadevInA mudAkaraH-harSajanakaH tathA-(NegaguNovavee) anekaguNopapetA-prazastavarNarasagandha ____ anvayArtha- bhagavAn barddhamAnasvAmI vIrya arthAt Atmapala se pratipUrNa vIrya vAle haiM, kyoMki unakA vIryAntarAya karma samUla kSINa ho cukA hai / ve samasta parvatoM meM sudarzana parvata ke samAna pradhAna haiN| ve delagagoM ko pramoda dene vAle aura prazasta varNa Adi guNoM se yukta hokara virAjamAna haiM // 1 // TIkArtha-vIryAntarAya karma kA kSaya ho jAne se bhagavAn sampUrNa vIryavAn arthAt Atmabala se sampanna haiN| jaise jambUdvIpa kI nAbhi ke samAna sudarzana meru, samasta parvatoM meM pradhAna hai, usI prakAra bhagavAn bhI bala vIrya Adi guNoM se saba meM zreSTha haiM / jaise devaloka apane meM nivAsa karane vAle devoM aura deviyoM ke lie mudAkara-harSajanaka hai, kyoMki prazasta varNa, rasa gaMdha,sparza aura prabhAva Adi guNoM se yukta svArtha-bhagavAna vardhamAna svAmI ananta vIryathI saMpanna hatA, eTale ke AtmabaLathI pratipUrNa vIryavALA hatA, kAraNa ke temaNe varyAntarAya karmane sadatara vinAza karI nAkhyuM hatuM. jema sathaLa parvatemAM sudarzana (sumeru) zreSTha che, e ja pramANe teo saghaLA lekemAM sarvottama hatA. teo devagaNane pramoda (AnaMda) denArA ane prati varNa Adi guthI vibhUSita tA. // 6 // TIkArtha-mahAvIra prabhunA vItarAya karmane kSaya thaI gayo hate, tethI teo saMpUrNa vIryavAna eTale ke AtmabaLathI saMpanna hatA. jevI rIte jaMbadvIpanI nAbhinA je sudarzana (meparvata saghaLA parvamAM zreSTha che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa baLa, vIrya Adi guNemAM sauthI zreSTha che, jema devalokamAM nivAsa karanArA devatAone mATe devaka AnaMdajanaka che, kAraNa ke te devaka) prazasta varNa, rasa, gaMdha, sparza ane prabhAva Adi For Private And Personal Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 486 sUtrakatAsUtra sparzapabhAdiguNairupetaH, (virAyae) virAjate, yathA surAlayo'nekaguNairupeto virAjate, sa ca svAsinAM sarvadeva AnandakaraH tathA-bhagavAnapi sarvaguNasampannaH sarvajIvAnAmAnandakaraH // 9 // ___STAntabhUtameruvarNanAya pAha-(sayaM) ityAdi mULam-'sayaM sahassANa u joyeNANaM, tikaMDeMge pNddgevejyNte| se joyaNe NavaNavaisahasse, uddhassio hetu shssmeg|10| chAyA-zataM sahasrANAM tu yojanAnAM trikaNDakaH pnnddkvaijyntH| ___sa yojanAni navanavatisahasrANi Urdhvamucchrito'dhaH shsrmekm||10|| hotA hai usI prakAra bhagavAn sagha ko pramoda denevAle tathA aneka guNoM se vibhUSita hokara virAjamAna haiN| tAtparya yaha hai ki jaise surAlaya aneka guNoM se yukta hokara virAjamAna hotA hai aura devalokavAsiyoM ko sadaiva Ananda detA hai, usI prakAra bhagavAn bhI samasta gugoM se sampanna tathA sarva jIvoM ko pramoda pradAna karane vAle haiM / / 9 / / dRSTAntabhUta meMru kA varNana karane ke lie sUtrakAra kahate haiM 'sayaM'ityAdi / zabdArtha-'sahassANa u joyaNANaM sayaM-sahasrANAM yojanAnAM tu zatam' vaha sumeru parvata sauhajAra yojanakI UMcAIvAlA hai 'tikaMDage-trikaMDakA' usake tIna vibhAga haiM 'paDaMgavejayaMte-paNDakavaijayantaH' usa sumeru parvata ke sabase Upara rahA huA paNDaka vana patAkA ke jaisA zobhAyamAna ho guNethI yukta he.ya che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa saune prabheda denArA prazasta varNAdi guNethI saMpanna hatA. tAtparya e che ke surAlaya (devaleka rUpa devatAonuM nivAsasthAna) aneka guNethI vibhUSita havAne kAraNe temAM nivAsa karanArA deva devIone AnaMda pradAna kare che, e ja pramANe mahAvIra prabhu paNa samasta guthI saMpanna hovAne kAraNe samasta ane pramAda pradAna karanArA hatA. e che AgalA sUtramAM meru parvatanuM dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che, tethI have sUtra.2 me2 5'tanu vana 42 cha-'sayaM' tyA zapatha-'mahassANa u joyaNANaM sayaM-sahasrANAM yojanAnAM tu zatam' te subhe3 pati ra yonI yA pAnI cha. 'tikaMDage-trikaMDakaH' tAtraya . vibhAga cha. 'paDaMgavejayaMte-paDavaijayantaH' te subhe3 5'tanA bhayA bAyA For Private And Personal Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 487 anvayArtha:- (saharasANa u joyaNANaM sayaM) sahasrANAM yojanAnAM tu zatam-lakSayojanazatamucai: (vikaMDage) trikaNDaH maumajAmbUnadabaiDUryeti vibhAgatrayavAna (paMDagavejayate) patAkArUpeNa paNDakaranaM tatra vyavasthitam (se) saH - meruH (joyaNe NavaNavai sahasse) yojanAni navanavatisahasrANi (Uddhassio) UrdhvamucchritaH (sahassa megaM es) erasaat svasthita iti // 10 // www Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkA - ( sahassA u) sahasrANAM tu (joyaNANaM) yojanAnAm (sayaM) zatam, parvata meruH sahasrapojanAnAM zatam yojanAnAmekaM lakSamityarthaH unnataH tathA(tikaMDage) trikaNDakaH, tatra trINi kANDAni bhaumajAmbUnada vaiharyamayAni santi (paMDagavaijayaMte) paNDaka vaijayantaH -- paNDakavanaM zirasi vyavasthitaM vaijayantIrUpaM patAkopamaM rahA hai 'se- saH' yaha meru parvata 'joyaNe NavaNavatisahasse - yojanAni navanavatisahasrANi' ninnAneve hajAra yojana 'uddhussio - Urdhva mucchritaH ' Upara kI ora U~cA hai 'saharasamegaM heDa - sahasramekaM aghaH' tathA eka hajAra yojana bhUmi ke aMdara ke bhAga meM gar3hA hai // 10 // anvayArtha - meru parvata eka lAkha yojana U~cA tathA bhauma, jambUnada aura vaiDUrya ina tIna vibhAgoM vAlA hai| vahA~ patAkA rUpa se paNDaka vana rahA huA hai| vaha sumeru ninyAnave (99) ninyAnave hajAra yojana Upara hai aura eka hajAra yojana pRthvI ke nIce hai // 10 // TIkArtha- sumeru parvata sau hajAra arthAt eka lAkha yojana UMcA hai / usameM tIna kANDa haiM- bhaumakANDa, jAmbUnadakANDa aura vaiDUryakANDa, paNDakavana usakI patAkA ke samAna sthita hai / vaha sumeru 752 raDela pAMDavana dhannanI nema zolAyamAna yaha rahe che, 'se- saH ' te bhe3paryaMta 'joyaNe NavaNavatisahasse - yojanAni navanavatisahasrANi ' navvAzu tara yo 'uddhuSio - UrdhvamucitaH 752nI mAlu the! che 'maharama megaM he - sahasramekaM adhaH' tathA me hara yojana lUminI aMDaranA lAgabhAM haTAyeso he // 10 // sUtrA--meru paryaMta eka lAkha yAjana UMcA che. tenA nIce pramANe traNa vibhAgA che--bhauma, jAmbUnA ane vaiDU tyAM paDakavana tenI patAkAnA jevu' zele che. te meru paryaMta jamInanI upara 9000 navANu hajAra cAjananI UMcAI sudhI ane pRthvInI nIce 1000 eka hajAra cAjana sudhI vyApta che. 10na TIkA sumeru paryaMta eka lAkha caiAjana UMcA che, tenA traNa kAMDa (vibhAga) che. (1) zrImagaMDa, (2) labhyUnagaMDa, bhane (3) vaiDUryakAMDa paMDavana For Private And Personal Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ve sUtrakRtAGgasUtre yasya sa paNDaka vaijayantaH / (se) sa meruH lakSayojanamadhyAt (joyaNe ) yojanAni ( NavaNavaI sahasse) navanavatisahasrANi ( udhussio) UrdhvamucchritaH unnataH, tathA - ( saharasamegaM sahasrayojanamekam (heDa) adho vyavasthitaH, navanavatisahasrayojanamRdurdhvamunnataH, ekaM sahasrayojanamadho bhUmau niviSTaH, bhaumajAmbUnada DUye vibhAgatrayavAn, yasya paNDakavanameva patAkArUpam, etAdRzo merU parvataH sarvataH zreSTha iti // 10 // mUlam - 'puTThe Nabhe ciMTU bhUmibaTTie, jaM sUriyA aNuparivadhyaMti / - se' vanne hunaMdaNeya, 'jeMsI reI vedayati mahiMdI // 11 // chAyA - spRSTo nabhasi tiSThati bhUmyavasthito yaM sUryA anuparivartayanti / sa hemavarNoM bahunandana yasmin ratiM vedayanti mahendrAH // 11 // ninyAnave sahasra yojana Upara arthAt pRthvI ke Upara hai aura eka hajAra yojana pRthvI ke adhobhAga meM hai / tAtparya yaha hai - sumeru parvata kI kula UMcAI ekalAkha yojana kI hai| usameM se ninyAnave hajAra yojana pRthvI ke Upara aura eka hajAra yojana pRthvI ke nIce hai| usameM tIna kANDa haiM-bhauma, jAmbUnada aura baiDUrya / paNDaka vana usakI patAkA ke samAna hai| aisA meru parvata sabhI parvatoM meM pradhAna hai // 10 // 'puDhe bhe' ityAdi / - zabdArtha se - saH' vaha meru parvata 'Nabhe puDhe nabhaH spRSTaH' AkAzako sparza kiyA huA 'bhUmivaDie - bhUmyavasthitaH' pRthvI para 'ciTTha tiSThati' tenI patAkAnA jevu che. sumeru paryaMta pRthvInI sapATI para 9000 navANuM hajAra cAjana UMcAi sudhI vyApela che. ane eka hajAra cAjana sudhI te pRthvInI nIce vyApelA che. 1 tAtparya e che ke sumeru parvatanI kula UMcAI eka lAkha ceAjana pramANa che. temAMthI 9 navANu hajAra vaijana pRthvInI upara ane eka hajAra caiAjana pRthvInI nIce che, temAM bhaumakAMDa, jAmbUnaHkAMDa ane vaisUryakAMDa nAmanA traNa mAMDa che, paDakavana tenI patAkAnA jevuM zele che eve! sumeru paryaMta saghaLA pava tAmAM zreSTha che. ! 105 'puDhe Nabhe' ityAhi zabdArtha- 'se-saH' te bheiparyaMta 'Nabhe puTThe namaH spRSTaH' mA azane sparza. dIne 'bhUmivaTThie-bhUmyavasthitaH pRthvI 52 'ciTThaitiSThati' sthira rahe che. 'ja yat' ke For Private And Personal Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 489 anvayArtha :-(se) sa meruH (gabhe puSTe) namasi spRSTaH-nabhasi-AkAze lagno vyAptaH (bhUmivahie) bhUmyavasthitaH-bhUmimadhye sthitaH (ciTTai) tiSThati-sthito vidyate, (ja) yaM-merum (mUriyA) sUryA:-AdityA jyotiSkAH (aNuparivayaMti) anuparivartayanti-paribhramanti, sa meruH (hemacanne) hemavarNaH-varNena suvarNasadRzaH, (bahunaMdaNe ya) bahunandanazca-anekAnandavanayuktaH (jaMsi) yasmin merau (mahiMdA) mahendrA devAH (raI vedayaMti) ratimAnandaM vedayanti-anubhavantIti // 11 // __TIkA-(se) sa meruparvaH (Nabhe) mamasi-AkAze (puDhe) spRSTaH-nabhAsparzI aunnatyAt namo gachatItivat nabho vyApya tiSThati / tathA-(yUmihipa) bhUmyavasthitaH-bhUmi cA'vagAhya sthitaH, UrdhA'stiryalokasaMsparzI sumeruH / (ja) sthita rahatA hai jaM-yaM' jo meru ko priyA-stUH ' Aditya 'aNu: parivayaMti-anuparivartayanti' parikramA karate rahate haiM 'hemabanne-hema varNaH' yaha suvarNa ke samAna varNazAlA 'bahunaMdane ya-bahulandanazca' aneka nandana vanoM se yukta hai 'jasi-yasmin jipta meru para 'mahiMdA-mahendrAH' mahendraloka 'rati-vedayaMti-ratiM vedayanti' Ananda kA anubhava karate haiM // 11 // - anvayArtha-vaha meru parvata AkAza ko sparza karatA hai aura bhUmi ke bhItara rahA huA hai / sUrya Adi jyotiSka usakI parikramA karate rahate haiN| vaha svarNavarNavAlA hai, aneka udyAnoM se yukta hai aura mahendra deva vahA~ ratikA anubhava karate haiM // 11 // TIkArtha-sumeru parvata AkAzasparzI hai-UMcAI hone ke karaNa AkAza ko vyApta karake sthita hai aura pRthvI kI avagAhanA karake bhI bhe32 'sUriyA-sUryAH' sUryA 'aNuparivayaMti-anuparivartayanti' prahasiyA ratA 27 cha. 'hemavaNNe-hemavarNaH' te sonA sarImApa pAye'bahuna dane ya-bahunandanazca' bhane nanamAyAyuta cha. 'jati-yasmin' 2 3 52' 'mahiMdA-mahendrAH' bhaDendra / rativedayaMti'-rativedayanti' mAnAnubhava 42 // 29 ch.|11|| sUtrArtha-te meru parvata AkAzane spazIne rahela che. ane bhUminA aMdaranA bhAgamAM paNa phelAyela che. sUrya Adi jAtiSika deve tenI pradakSiNa kare che. te suvarNana jevA varNavALe, aneka udyAnethI yukta ane mahendrAdi devenI ratikrIDAnuM sthAna che. te 11 che TIkAI-meru parvata AkAzasparza che. ghaNe UMco hevAne kAraNe te AkAza sudhI vyApele che ane tene 1000 eka hajAra yojana pramANa bhAga sa0 62 For Private And Personal Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre yaM merum (sariyA) sUryA:-AdityAH jyotiSkAH sUryacandragrahanakSatratArArUpAH te sarve (aNuparivadvayaMti) anuparivartayanti, yasya meroH pArzvataH sakalajyotiSkagaNAH paribhramanti, (hemavanne) hemavarNaH, hemna:-suvarNasya varNaH-rUpaM yasya sa hemavarNaH avataptasuvarNasadRzaH / (bahugaMdaNe) bahunandanaH, bahUni-catvAri nandanavanAni yatra sa bahunandanaH, yathA-bhUmau bhadrazAlapanam - tataH pazcazatayojanAnyAruhya mekhalAyAM nandanavanam / tato dviSaSTiyojana sahasrANi paJcazatAdhikAni atikramya saumanasam / tataH SaTtriMzat sahasrANi Aruhya zikhare paNDakavanam / iti catvAri nandanavanAni, tairupetaH sumeruH (jaMsi) yasmin-yasyopari (mahiMdA) mahendrAH-devalokAdAgatya ramaNIyaguNena indrAdi devAH (raiM vedayaMti) rati vedayanti-ramaNakrIDAmanubhavanti yatra merau indrAdayo viharanti, sa meruH yazasA vibhAtIti bhAvaH // 11 // sthita hai| vastutaH vaha Urdhvaloka madhyaloka aura adholoka, isa prakAra tInoM lokoM ko sparza karatA hai| sUrya, candra, graha, aura tArA ye pA~coM prakAra ke jyotiSkadeva usakI cAroM ora parikramA karate rahate haiN| vaha tape svarNa ke samAna varNa vAlA hai| usameM bahunandana vana arthAt aneka vana saMyukta haiM bhUmi para bhadrazAla nAmaka vana hai, usase pA~caso yojana kI U~cAI para mekhalA kI jagaha nandanavana hai. usase sAr3he bAsaTha hajAra yojana kI UMcAI para saumanasa vana hai aura usase chattIsa hajAra yojana Upara zikhara para paNDA nAmaka bana hai| usa sumeru parvata kI ramaNIyatA se AkRSTa hokara usa para indra Adi devagaNa devaloka se Akara ramaNa krIr3A karate haiM / ailA sumeru apane yaza ke sAtha suzobhita hai // 11 // pRthvInI aMdara phelAyeluM hovAthI te adhaleka sudhI vyApele che. kharI rIte te te Urdhvaka, madhya ane adhika rUpa traNe lekane sparza kare che. sUrya, candra, graha, nakSatro ane tArA, A pAMca prakAranA tiSka deve tenI cAre tarapha pradakSiNA karatA rahe che. tene varNa tapAvelA suvarNanA je che. temAM aneka nandanavane AvelAM che. bhUmipara bhadrazAla nAmanuM vana che. tyAMthI pAMcase lejananI uMcAI para, mekhalAnI jagyAe nandanavana che, tyAMthI darA hajAra ejananI uMcAI para saumanasa vana che. tyAMthI 36 hajAra jananI UMcAI para-zikhara para paMDakavana AveluM che. te sumeru parvatanI ramaNIyatAthI AkarSAIne tyAM Indra Adi devagaNa devakamAMthI AvIne ramaNakIDA kare che, e sumeru parvata khUba ja yA saMpanna ane suzobhita che, 11 For Private And Personal Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - samayArthabodhinI TIkA pra.zre. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 19 mUlam-se pavvae sadamahappagAse virAyatI kNcnnmhvnne| aNuttare girisu ya pavadugge girivare se jalie va bhiime||12|| chAyA-sa parvataH zabdamahAsakAzo virAjate kAJcanamRSTavarNaH / ___anuttaro giriSu ca parvadurgoM girivaraH sa jvalita iva bhaumaH // 12 // anvayArthaH-- (se pancae) sa parvato meruH (sahabhahapyagAse) zabdamahApakAza:zabdai mahAn prakAza:-prasiddhi yasya saH (kaMcaNamaTThavanne) kAJcanamRSTavarNa:-gharSita suvarNavadvarNavAn (aNuttare) anuttara:-sarva pradhAnaH (virAyatI) virAjate-zomate, (girisu ya pancadugge) giriSu ca padurga:- parvabhi meMkhalAdibhiH durArohA 'se pandhae' ityaadi| zabdArtha- se paccae-sa parvataH' vaha parvata 'sahamahApagAse-zabda mahAprakAzaH' aneka nAmoM se ati prasiddha hai 'kaMcaNamaTTavaNNe-kAJcanamRSTaH varNa:' gharSitasuvarNa ke jaisA zuddha varNavAlA 'anuttare-anuttaraH' sabaparvatoM meM zreSTa 'virAyatI-virAjate' aura suzobhita hai 'girisu ya pavvaduggegiriSu ca parvadurga.' vaha sabhI parvatoM meM upaparvatoM ke dvArA durgama hai 'se girivare-asogirivaraH' vaha parvata zreSTa 'bhomeva jalie-bhaumaiva jvalitaH' maNi aura auSadhiyoM se prakAzita bhUpradeza ke jaisA prakAzita rahatA hai // 12 // ___ anvayArtha-sumeru parvata zabdoM se mahAna prakAza vAlA arthAt prasiddha hai| suvarNa ke samAna varNavAlA hai / sarvazreSTha hokara zobhAyamAna 'se pavvae' tyA zAya-se pavvae-sa parvataH' te 56 ta 'sadamahApagAse-zabdamahAprakAzaH' mana nI mayata prasiddha che 'kaMcagamavaNNe-kAJcanamRSTa varNaH' yati sAnA saramA zuddha jo 'aNuttare-anu taraH' mA 4 5 i Sttama 'virAyatIvirAjate' bhane sumita cha. 'girisu ya pavvadugge-giriSu ca parvadurga' te mAra pavatAmA 55 to 2 ma cha. 'se girivare-asau girivaraH' te 5'ta zreSTha 'bhome jalira-bhauMma iva jvalitaH' mANa bhane bhopAdhiyothI zita bhUpradeza sara prakAzita rahe che. 12 sUvA-te sumeru parvata aneka zabda (nAma) vaDe suprakAzita (prakhyAta) che. suvarNanA jevAM varNavALe che ane sarvazreSTha parvata rUpe suvi For Private And Personal Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtre (se giravare) sa girivaraH-parvatamadhAnaH (bhomeva jalie) bhauma iva jvalita:maNyoSadhimibhUmadeza iva prakAzita iti // 12 // TIkA-(se) sa parva to meruH (sahamahapagAse) zabdamahAmakAzaH, zabdaiH 'parvatarAjo mandaro meruH sudarzanaH suragiriH suraparvataH' ityAdi nAmadheyaH mahan prakAzaH-prasiddhi yasya sa zabdamahAprakAzaH, 'virAyatI' virAjate-zomate, asya SoDaza nAmAni-meru:-merudevayogAt 1, mandara:-mandaradevayogAt 2, nanvevaM meroH svAmidvayamApayeta iti cet ucyate-ekasyApi devasya nAmadvaya sambhavAnna doSaH, manoramaH-ramayatIti ramaH, manasA devamanasAM rama iti manoramaH, hai| mekhalA Adi ke kAraNa durgama hai / yaha parvatarAja aneka prakAra kI maNiyoM aura auSadhiyoM se prakAzita hai // 12 // TIkArtha--vaha sumeru parvata zabdoM se mahAn prakAzavAlA hai arthAt aneka nAmoM se prakhyAta hai| parvatarAja, mandara, meru sudarzana, suragiri, suraparvata Adi aneka nAmoM se prasiddha hai| usake solaha nAma isa prakAra haiM (1) meru-meru nAmaka deva ke sambandha se| (2) mandara-mandara nAmaka deva ke sambandha se| prazna-isa prakAra se to meru ke do svAmI ho jAeMge ? uttara-ekahI deSa ke do nAma saMbhava haiM, ataeva yaha koI doSa nahIM hai| (3) manorama-apane atizaya saundarya se devoM ke manako ramaNa karAne bAlA hone se| khyAta che. mekhalA Adine kAraNe te ghaNe duma che. te girirAja vividha prakAranI vanaspati ane maNiothI vibhUSita che. je 1ra che TIkArya-te sumeru parvata zabdothI mahAna prakAzavALe che, eTale ke aneka nAmAthI abhyAta cha bh3-pt|, bhan2, bheru, suzana, sugara, suraparvata, Adi aneka nAmathI prakhyAta che. tenAM nIce pramANe 16 nAma che(3) me tene adhipati meru nAmane deva hovAthI tenuM nAma meru che. (2) mandara-mandara nAmano deva tene adhipati hovAthI tenuM nAma madara che. prazna-A prakAre te merunA be svAmI hevAne prasaMge upasthita thaze. uttara-meru ane mandara eka ja devanA be nAma saMbhavI zake che, tethI be svAmI hovAnI zaMkA asthAne che. (3) manorama-pitAnA anupama sauMdaryane kAraNe devanAM cittanuM AkarSaNa karanArA hevAne kAraNe tenuM nAma mane rama che. For Private And Personal Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 493 svasyA'tizaya svarUpatvAt 3, sudarza nA-muSThu zobhanaM jambUnadamayatayA ratnabahula. tayA ca manonivRttikaraM darzana yasya sa sudarzanaH4, svayaMprabhA ratnabahulatayA svayam AdityAdevi prabhA-prAzo yasya sa svayaMpramaH5, girirAjaH-sarveSu giriSu uccatvena tIrthakarajanmAbhiSekAzrayatayA ca rAjA-girirAjaH6, ratno, vayaH-ratnAnAM putvAva7, ziloccayaH8, madhyaH-lokasya madhyavartitvAt 9, nAmiH-lokasya nAbhibhUtatvAt 10, AkasmikA akasmAd dRSTau patitAyAM sattyAM harSAtizayajanakatvAt 11, sUryA''varI:-mUryAvartanakatvAt 12, sUryAvaraNaH(4) sudarzana jAmbUnadamaya hone se tathA ratnabahula hone se usakA darzana mana ko Anandaprada hotA hai| (5) svayaM prama-ratnoM kI bahulatA hone ke kAraNa vaha svayaM sUrya Adi kI bhA~ti prakAzayukta hai| (6) girirAja- samasta parvatoM meM sarvAdhika UMcA hone se aura tIrthakaroM ke jammAbhiSeka kA sthala hone se parvatoM meM rAjA ke samAna hai| (7) ratnoccaya-ratnoM kA puMja hai| (8) ziloccaya-zilAoM kA samUha hone se / (9) loka kA madhya honese madhya hai (10) nAbhi-lokakI nAbhi ke samAna / (11) Akasmika-akasmAt dRSTi par3ate hI atizaya harSajanaka / (12) sUryAvartta-sUrya usakI pradakSiNA karane se (4) sudarzana-jabUnadamaya levAthI tathA aneka ratnathI saMpanna hovAthI tenAM darzana manane AnaMdadAyaka thaI paDe che, tethI sudarzana nAma paDayuM che. (5) svayaMprabha-temAM ratnanI vipulatA hevAne kAraNe, te sUrya AdinI jema prakAzayukta hovAthI tenuM nAma svayaMprabha che. girirAja-badhA parva temAM vadhAremAM vadhAre UMce levAthI tathA tIrtha konA janmAbhiSekanuM sthAna hovAthI parvatanA rAjA jevo che. (7) rtnaa-yy-rtnaan| 4 che. (8) zivyaya-zivApAnI samUha che. (9) lokane madhya hevAthI te madhya e pramANe kahevAya che. (10) nAmi-aisal nAma samAna cha, (11) Akasmika-akasmAta dRSTi paDatAM ja atizaya harSajanaka che. (12) sUryAvarta-sUrya tenI pradakSiNa kare che tethI A nAma paDyuM che. For Private And Personal Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAstra sUryAcchAdakatvAt 13, uttamaH sarvaparvateSu zreSThatvAt 14, digAdiH-sakaladizAM vidizAM ca maryAdAkAritvAt 15, avataMsakA sakalaparvatazobhAjanaka tvAditi 16, (kaMcaNamaTTabanne) kAJcanamRSTavarNaH kAJcanaM-suvarNastasyeva mRSTaH zlakSNaH zuddho vA vargoM-rUpaM yasya sa kAJcanamRSTavarNa:-zuddhasuvarNaH / evam (aNuttare) anuttaraH-na vidyate uttaraH-pradhAno yasya so'nutaraH, yadapekSayA nAsti kazcidanyaH pradhAnaH pravRddhaH, sarvebhyo'pi zreSTha iti yAvat / (girimu ya panyadugge) giriSu ca parva durga:-giriSu madhye parvabhiH-mekhalAbhirvA durgaH sAdhAraNajIrAnAM durvgaahH-saamaanyjiivairaarodumshkyH| tathA-(girivare) girivara:parvatapradhAnA, tathA'sau girivaro maNibhiroSadhibhizca dedIpyamAnatayA (bhome) (13) sUryAvaraNa-sUrya ko chipA dene vaalaa| (14) uttama-sapa parvatoM meM shresstth| (15) digAdi-samastadizAoM aura vidizAoM kA udbhavasthAna hone se unakI maryAdA karatA hai| (16) avataMsaka- sakala parvatoM kI zobhA kA janaka / usa parvata kA varNa zuddha svarNa ke samAna hai| vaha sabhI parvatoM meM zreSTha hai| na usase adhika zreSTha koI parvata hai aura na usake samAna hI hai| vaha parvatoM ke madhya meM mekhalA Adi ke kAraNa durgama haiN| sAdhAraNa jIvoM ke lie duHkhAvagAha hai| ve usa para car3ha nahIM skte| vaha parvatoM meM pradhAna hai tathA maNiyoM aura auSadhiyoM se dedIpyamAna - (13) sUryAvaraNa-sUnadI che. tethI bhA nAma 5yu . (14) ittama-sabhara 5'tAmA zreSTha pAthI mA nAma 53yu che. (15) samasta dizAe ane vidizAonuM udbhavasthAna hovAthI temanI maryAdA baMdhe che. (16) avataMsaka-saghaLA parvate karatAM vadhAre suMdara hovAne kAraNe tenuM A nAma paDayuM che. te parvatane varNa zuddha suparNanA jevuM che. te sALA parvatemAM zreSTha che. kaI paNa parvata sumeru karatAM zreSTha nathI eTaluM ja nahI paNa koI paNa parvata tenA jevuM nathI. saghaLA parvate karatAM te vadhAre durgama che. mekhalA Adi kAraNe te durgama che, sAdhAraNa jIvone mATe te tenA upara ArohaNa karavAnuM kArya ghaNuM ja duHkhada che te saghaLA parva temAM sarvottama che. maNio tathA auSadhiothI dedIpyamAna hovAne kAraNe te bhama (bhUbhAga)nI jema jAva For Private And Personal Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAdhIrasya guNavarNanam 495 bhauma iva jvalito virAjate, maNibhiroSadhyAdimi yathA bhUbhAgo virAjate tathAratnAdInAM prabhayA atizayena pradIpto mAtIti // 12 // mUlam-mahIi mamjhaMmi Thie NagiMde, pannAyate sUriye suddhlese| evaM sirIe usa bhUrivanne, maNorame joe~i accimaalii||13|| chAyA--mahyAM madhye sthito nagendraH, prajJAyate suuryshudrleshyH| evaM zriyA tu sa bhUrivoM manoramo dyotayatyacimAliH // 13 // anvayArthaH- (gagiMde) nagendraH-nagAnA-parvatAnAmindraH (mahIimajha mi) mahyA pRthivyAM madhye (Thie) sthitaH (priyasuddhalese) mUryazuddhalezya:-Aditya hone se bhauma kI bhAMti jAjvalyamAna hai| arthAt jaise koI bhUbhAga maNiyoM evaM auSadhiyAM se virAjamAna hotA hai usI prakAra ratnoM Adi kI prabhA se vaha atyanta pradIpta rahatA hai // 12 // 'mahIi majjhani' ityaadi| zabdArtha-'nagiMde-nagendraH' vaha nagendra parvatarAja mahiha majjhamimahyAM madhye' pRthvI ke madhya meM 'Thie-sthitaH' sthita hai 'suriyasuddhalesesUryazuddhalezyaH' vaha sUrya ke samAna zudra kAntivAlA pannAcate-prajJAyate' pratIta hotA hai evaM-evam' isI prakAra 'sirie u-zriyA tu' vaha apanI zobhAse 'bhUrivanne-bhUrivarNaH' aneka varNavAlA aura 'maNorame-manoramamanohara hai 'accimAlI-arcimAliH' vaha mUrya ke jaisA 'joyaidyotayati' saba dizAoM ko prakAzita karatA hai // 13 // __ anvayArtha-vaha parvatarAja pRthvI ke madhya meM sthita hai, sUrya ke lyamAna che. eTale ke jevI rIte kaI bhUbhAga maNie ane auSadhiothI yukta hevAne kAraNe khUba ja dedIpyamAna lAge che, e ja pramANe ratna AdinI prabhAthI yukta havAne kAraNe sumeru paNa atyanta dedIpyamAna rahe che. 12 'mahIi majjhami' tyAdi zahAtha-'nagiMde-nagendraH' te 5 t| 'mahiimajhami-mahyA madhye pRthvInA bhAmamA 'Thie-sthitaH' 23a che. 'suriyasuddhalese-sUryazuddhalezyaH' te sUrya sahIpI zuddha tivANo 'panAyate-prajJAyate' pratIta thAya cha. 'evaM-evam' me rIte 'sirie u-zriyA tu' te pAtAnI thI 'bhUrivanne-bhUrivarNaH' mane paaye| bhane 'maNorame-manoramaH' manA 2 che. 'accimAlI-arvimAliH' tasya nAma 'joyA-dyotayati' madhIla hizAmmAna prazita 42 che. // 13 // sUvA-te girirAja pRthvInI madhyamAM Avela che, te sUryanA samAna For Private And Personal Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 496 sUtrakRtAGga sUtre samAnatejAH (pannAyate) prajJAyate pratIto bhavati - jJAyate ( evaM ) evam ( sirIe u zriyA tu svakIyazobhA (bhUvinne) bhUrivarga :- anekavarNavAn (maNorame) manorama: ( manohara : (acipALI) arcimAli:- sUrya iva (joei) dyotayati - dazApi diza prakAzayatIti // 13 // TIkA - (gagide) nagendra:- parvatapradhAno merunAmo nagendraH (mahImajjhami ) mAM pRthivyAM madhyadeze - ratnapamApRthivyAM madhyadeze jambUdvIpaH / jambUdvIpasyApi bahumadhyadeze saumanasa - vidyutprabhagandhamAdana- nAtyanta daMSTrA parvatacatuSTayopetaH pRthvImadhyAta Arabhya uparibhAgaparyantaM lakSayojanondrAyavAn (100000) varttate tatra yojanasahasraM (1000) pRthivImadhye navanavatisahasrayojanAni (99000) pRthivyA upari barttate / sa samabhUmibhAge dazasahasra yojana vistIrNaH, samAna zuddha lezyA - varNa vAlA pratIta hotA hai / isa prakAra vaha apanI zobhA se aneka varNoM vAlA evaM manorama hai / vaha sUrya ke samAna dazoM dizAoM ko udyotita- prakAzita karatA hai // 13 // TIkArtha- parvanoM meM pradhAna vaha meru parvatendra ratnaprabhA pRthivI ke madhya bhAga jambUdIpa meM aura jambUdvIpa ke bhI bilkula madhya bhAga meM hai| vaha saumanasa, vidyutprabha, gaMdhamAdana aura mAlyavanta nAmaka cAra daMSTrA parvatoM se yukta, tathA vaha pRthivI madhya gata mUla bhAga se lekara coTI paryanta lAkha yojana kI U~cAI vAlA hai, usameM se eka hajAra yojana kI UMcAI pRthivI meM hai aura navANu hajAra UMcA pRthivI para hai| vaha samabhUmi bhAgapara dasa hajAra yojana vistAra vAlA hai, vaha anukrama se Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | For Private And Personal Use Only - zuddha laizyA ane varNavALA lAge che. A prakAre te khUba ja suMdara ane aneka varSovALe hAvAne lIdhe khUba ja manorama che. te sUryanA samAna dase dizAe ne udyotita prakAzita kare che. // 135 TIkA-patAmAM zreSTha evA te meru parvatendra ratnaprabhA pRthvInA madhyabhAga jamUdrIpanI kharAbara madhyamAM Avele che. te saumanasa, vidyutprabha, gadhamAdana ane mAlyavanta nAmanA cAra duSnA pava tAthI yukta che. tathA pRthvInI aMdara vyApelA mULabhAgathI zarU karIne Taca sudhInI tenI UMcAi eka lAkha ceAjananI che. eka lAkha caiAjananI tenI kula UMcAimAMthI eka hajAra cAjana jeTalI tenI UMcAi pRthvInI sapATInI nIce che ane bAkInA 9 navANu hajAra cAjananI UMcAi pRthvInI sapATInA uparanA bhAgamAM che. samabhUmi bhAga para tenA vistAra dasa hajAra yeAjananA che, A vistAra dhIme dhIme Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya gumNavarNana 497 so'nukrameNa nyUno nyUno bhavan zirasi-ekasahastrayojanavistIrNo'vaziSyate / bhUmimadhye sahasrayojanocchApavAn sa dazaikAdazabhAgottaranavatyadhikAni dazasahasrayojanAni (1009010) vistIrNaH sa ca kramazo nyUnI bhavan pRthivyA upari dazasahasrayojatravistINoM bhrti| tathA catvAriMzadayojanoschUitacUDopazobhitaH parvatarAjaH 'Thie sthitaH sa ca parvatarAnaH 'sariyasuddhale se maryavacchuddha lezyA-mUrya sadRzatejovAna pannAyate' prajJAyate-lokaiH jJAyate evaM' evam 'sirIe u' zriyA tu pUrvoktazriyA-zobhayA tu 'bhUrivAne' bhUrivarNaH-anekavidhazobhayA yuktaH, tathA'maNorame' manoramaH-mano'ntaHkaraNaM, mayatIti ramaH, manaso rama iti manoramaH, manojJa ityarthaH, 'acipAlI' arcimAli:- sUrya iva 'joe' yotayati, yathA sUryaH svaprakAzena sarvA api dizaH pradyotayati, tathA-parvatarAjo'pi svasya rasna sabhAbhiH ghaTatA ghaTatA coTI para eka hajAra gojana vistAravAlA raha jAtA hai aura bhUmi ke madhya meM jo eka hajAra yojana UMcAI hai usakA vistAra cauDAI daza hajAra navve yojana aura yojana ke gyAraha bhAgoM meM se daza bhAga (1009.10) adhika hai| vaha ghaTatA ghaTatA pRthivI para Akara usakA dasa hajAra yojana vistAra raha jAtA hai / usakI coTI cAlIsa yojana UMcI hai| vaha parvatarAja sUrya ke samAna tejovAn hai, aisA logoM ko pratIta hotA hai| zrI se vaha aneka prakAra kI zobhA vAlA hai| atizaya manorama hai| sUrya ke samAna samasta dizAoM ko apane prakAza se prakAzita karatA hai / svayaM vaha bhI ratnoM Adi kI prabhA se prakAzita rahatA hai| Azaya yaha hai ki yaha parvatarAja meru isa pRthvI ke madhya bhAga meM avasthita hai, sUrya ke samAna tejavAn hai, vividha varNA se viziSTa hone ghaTatuM jAya che ane Toca para mAtra eka hajAra ejanane ja rahe che. jamInanI nIce 1000 ejana jeTalI uMDAI sudhI tene je bhAga vistare che, tene vistAra cheka nIce 1009011 janane che. A vistAra ghaTata ghaTate pRthvInI sapATI para dasa hajAra ejanane thai jAya che. tenuM zikhara 40 jana UMcuM che. A parvata lokone sUryanA samAna tejasvI lAge che. maNiye vanaspati AdinI zobhAthI saMpanna hovAne kAraNe te ghaNe ja manarama lAge che. te sUryanI jema samasta dizAone pitAnA prakAzathI prakAzita kare che. te pote paNa ratna AdinI prabhAthI prakAzita rahe che. tAtparya e che girirAja meru A pRthvInA (jabUDhIpanA) madhyabhAgamAM Avela che. te sUryanA je te javAna che. vividha varSothI yukta hovAne For Private And Personal Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgako saryA dizaH prakAzayan avatiSThate / sa hi parvatarAjo bhUmadhye vidyamAnaH sUryasamatejAH aneka varNaviziSTatvAmanoramaH sarvA dizaH prakAzayannavatiSThate iti // 13 // __ bahuvidhaM bahudhA parvatarAjasya meroNanaM kRtaM gaNadhareNa, kintu evaMvidhavarNanasya prayojanaM prakRte kimiti zaGkA paryAlocya, prayojanamupadarzayituM tameva meruM dRSTAntIkRtya, dArTAnti ke bhagavanmahAvIre yojayituM sUtrakAra Aha-'sudaMsaNa' ityAdi / mUlam-sudaMsaNasseva jaiso girista pavuccaI mahato pvvyss| ettovame samaNe nAyaputte, jAtI jaso dNsnnnaannsiile||14|| chAyA-mudarzanasyeva yazo gireH pocyate mahataH parvatasya / etadupamaH zramaNo jJAtaputro jAtiyazodarzanajJAnazIlaH // 14 // se manorama hai aura samasta dizAoM ko prakAzita karatA huA suzobhita hai // 13 // ___ gaNadhara ne parvatarAja kA prakArAntara se aneka prakAra kA varNana kiyA, kintu isa prakAra ke varNana kA vIrastava ke isa prakaraNa meM kyA uddezya hai ? zaMkAkAra ke isa abhiprAya ko dhyAna meM rakhakara usa prayojana ko dikhalAne ke lie, meru ko hI dRSTAnta banAkara dASTAntika bhagavAn mahAvIra meM usakI yojanA karane ke lie kahate haiM'sudaMsaNa' ityaadi| zabdArtha-mahato pavvayassa-mahataH parvatasya' mahAna sumeru parvata kA 'sudaMsaNassa girissa-sudarzanasya gireH' sudarzana giri kA 'jaso-yazaH' yaza 'pavuccai-procyate' kahA jAtA hai 'samaNe nAyaputte evovame-zramaNo kAraNe te ghaNe mane hara lAge che te samasta dizAone prakAzita karate hevAthI ghaNe ja suzobhita lAge che. 13 sudharmA gaNadhare parvatarAja sumerunuM ahIM vividha prakAre vistRta varNana karyuM che. have prazna e udbhave che ke varastavanA A prakaraNamAM A prakAranuM varNana karavAne uddeza zuM che? A zaMkAnuM nivAraNa karavA mATe merune ja daSTAna banAvIne dArjIntika mahAvIra prabhumAM evI cejanA karavAne bhATe sUtrA2 4 cha -'sudaMsaNa' tyAla ___ -mahato pavvayassa-mahataH parvatasya' mahAn subhe3 patanA 'susaNassa girissa-sudarzanasya gireH' suzana grin| 'jaso-yazaH' yaza 'pavurucai-procyate' vAmAM Ave che. 'samaNe nAyapatte evovame-zramaNo jJAtaputraH For Private And Personal Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pre. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 499 ___ anvayArthaH- (mahato pacayassa) mahataH parvatasya-sumeroH (sudasaNassa girissa) sudarzanasya gireH-meroH (jaso) yaza-kIrtiH khyAtiritizAvat (paccuccai) pUrtIpadarzitapakArega procyate / (samaNe) zramaNaH (nAyaputte) jnyaatputr:-ksstriyvNshjH| (etovame) etadupamaH-sumerusadRzaH (jAtIjasodaMsaNanANasIle) jAtiyazodarzanajJAnazIlaH bhagavAna mahAvIro jAtyAdau sarvazreSThaH // 14 // TIkA-'mahato pacayassa' mahataH parvatasya sumeroH 'sudaMsaNassa girissa' mudarzanasya gire meroH 'jaso' yazaH-kIrtitaH khyAtiriti yAvat pivuccaI' pUrvopadazivaprakAreNa pocyate, / 'samaNe' zramaNaH 'nAyaputte' jnyaatputr:-ksstriyvNshjH| 'etovame' etaduramaH etasyAnantarodIstisya sumerorupamA vidyate yasya saH etadu. pamA bhagavAn mahAvIraH, 'jAtIjasodasaNanANasIle' jAtiyazodarzanajJAnazIlA, jJAtaputraH etadupamaH' zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kI upamA isI parvata se dI jAtI hai 'jAtIjasodasaNanANasIle-jAti yazo darzana jJAnazIla' bhagavAn jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla se sabase zreSTha haiM // 14 // - anvayArtha-usa mahAn parvata sudarzana giri (meru) kA yaza pUrvokta prakAra se kahA jAtA hai / zramaga jJAtaputra usIke samAna haiN| arthAt jaise sumeru (meru parvata) saba parvatoM meM zreSTha hai, usI prakAra bhagavAn mahAvIra jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla meM sarvazreSTha haiM // 14 // ___TokArtha-mahAna sumeru parvata kI khyAti pUrvokta prakAra se kahI jAtI hai, kSatriya vaMzaja-jJAtaputra mahAvIrasvAmI isI parvatarAja ke samAna haiM / mahAna jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla meM bhagavAn etadupamaH' zramaman mavIra sAbhI ne 5' nI upamA ApAmA mAcha. 'ja.tI nasodesaNaNasIle-jAtiyazodarzanajJAnazIlaH' lagavAn kati, yaza, darzana, jJAna, ane zIlathI sauthI uttama che. je 14 sUtrArtha-te mahAna parvata sudarzana (merunA yazanuM pUrvokta prakAre kathana karavAmAM AvyuM che. zramaNa jJAtaputra (mahAvIra) tenA samAna che. eTale ke jema sumeru parvata saghaLA parvatemAM zreSTha che, e ja pramANe bhagavAna mahA vIra paNa jAti, yaza, darzana jJAna ane zIlamAM sarvazreSTha che. 14 TIkAI-mahAna sumeru parvatanI khyAtinuM pratipAdana pUrvokta kathana anusAra karavAmAM Ave che, kSatriyavaMza ja-jJAtaputra mahAvIra svAmI A parvatarAjanA jevo ja che. jAti, yaza, darzana, jJAna ane zIlamAM mahAvIra For Private And Personal Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGga sUtre jAtyA svabhAvena yadvA-jAsthA jAtimadbhayaH, yazasA kIrttyA azeSayazastribhyaH, darzanajJAnAbhyaH, sakaladarzanajJAnibhyaH, zIlena cAritreNa sakalacAritradbhavaH pradhAnaH, yathA - sumeruH svaguNaiH sarvebhyaH- parvanebhyaH zreSThaH evaM bhagavAna mahAvIra stIrthakaro'pi jAtidarzanajJAnayazazzIlaiH sarvebhyo'pi pradhAnaH / tathAca - sarvapradhAnatayaiva tadIyaparicaya iti // 14 // punarapi dRSTAntadvAreNaiva bhagavataH svarUpaM darzayati sUtrakAraH - 'girivare vA' ityAdi / mUlam - girire vA nisahA''yayANaM, ruyae va seMTThe vailayAyatANaM / ovame se jagabhUipane muNINaM maMjhe teMmudAhu pene // 15 // chAyA - girivara iva niSedha AyAtAnAM rucaka va zreSTho valayAyitAnAm / tadupamaH sa jagadbhUtiprajJo munInAM madhye tamudAhuH prajJAH ||15|| sarvottama haiN| abhiprAya yaha hai ki jaise sumeru samasta parvatoM meM pradhAna hai, usI prakAra bhagavAn mahAvIra tIrthaMkara bhI jAti Adi meM sarvapradhAna haiN| isa prakAra sarvapradhAnanA pradarzita karane ke kAraNa hI yahA~ sumeru kA paricaya diyA gayA hai || 14 || sUtrakAra punaH dRSTAnta dvArA hI bhagavAna ke svarUpa ko dikhalAte haiM- 'garivare vA' ityAdi / zabdArtha- 'AyayANaM- AyatAnAM' lambe parvatoM meM 'giribare - girivara rA parvatoM meM zreSTha 'nisaha va niSeva iva' niSadha pradhAna zreSTha hai, tathA 'bala'pAyatANaM - balavAvitAnAM' vartula parvatoM meM 'rupae va rucaka iva' jaise prabhu sarvottama che. tAya e che ke jema sumeru samasta pAmAM zreSTha che, eja pramAMNu bhagavAna mahAvIra tI kara pazu jAti AdinI apekSAe sa zreSTha che. mahAvIra prabhunA jevA ja sumeru paNa sa pradhAna girirAja che. A rIte sathI pradhAnapaNu' batAvavA mATe ahI sumerunuM varNana karavAmAM Ayu che. // 14 // sUtrakAra vaLI dRSTAntadvArA mahAvIra prabhunA svarUpanuM ja nirUpaNu kare che- 'girivare vA' chatyAhi zabdArtha- 'AyayANa - ayatAnAM' sAMgA parvatAmA 'girivare - girivaraH ' parvatAbhAM uttama 'nisaha va niSadha itra' niSedha, uttama che tathA 'valayAyatANaMvalayAyitAnAM vatu' parvatAmA 'ruyaeva - rucaka iva' prema 32 parvata 'se For Private And Personal Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 501 anvayArtha :- (AyayANaM) AyatAnAM - lambAyamAnAnAM parvatAnAM madhye (girivare) girivaraH - parvatazreSThaH (nisaha va ) niSedha iva madhAnaH (vaLayAya tANaM) valayAyitAnAM varttakAnAM parvatAnAm (rupae va ) rucakaparvata iva (seTThe ) zreSThaH bhagavAnapi (tame) dupama :- tatsadRzaH (jaga bhUipanne) jagadbhUtiprajJaH - jagati sarvAtizayabuddhimAn (muNINa majjhe) munInAM madhye varttate, evaM ( panne ) majJAH- tatsvarUpajJAH (tamudAhu) taM- bhagavantamudAhuH - kathayantIti // 15 // 7 - TIkA -- yathA- 'AyayANaM' AyatAnAM lambAyamAnAnAM parvatAnAM madhye 'girivare' girivaraH- parvatazreSThaH 'nisaha' nipavaH - pradhAnaH, yathA vA 'valayAyatANaM' valayAthitAnAM vartulAnAM valayasadRza vartulAnAM parvatAnAM madhye 'rupae rucakaH - nAmakaH parvata iva 'seTTe' zreSThaH pradhAnaH 'totra me' tadupamaH, tasya parvatasyopamA vidyate yasya rucaka parvata 'seTThe- zreSTha: ' zreSTha hai 'jaga bhUipanne - jagat bhUtiprajJaH' jagat meM adhika buddhimAn bhagavAn mahAvIra svAmI kI 'taome tadupama:' vahI upamA hai ' panne - prAjJaH' buddhimAn puruSa 'mugINa majhe-munInAM madhye ' muniyoM ke madhya meM 'tamudAhu-tamudAhu:' bhagavAn ko zreSTha kahate haiM / / 15 / / anvayArtha - jaise dIrghAkara (lambe AkAra vAle) parvatoM meM niSadha parvata pradhAna hai aura vartulAkAra parvatoM meM rucaka parvata pradhAna hai, usI prakAra samasta muniyoM meM sarvottama prajJAvAn bhagavAn mahAvIrasvAmI sarvottama haiM, aisA buddhimAna puruSoM ne kahA hai ||15|| TIkArtha- jaise Ayata arthAt lambe parvatoM meM girivara niSedha pradhAna hai, yA jaise valayAkAra (gola) parvatoM meM rucaka parvata zreSTha hai, usI prakAra jagata meM samasta jJAnavAnoM meM bhagavAn mahAvIra sarvazreSTha zreSTha' zreSTha 'jagabhUi panne - jagat bhUtijJaH bhagatmA vadhAre buddhimAn lagavAn bhaDAvIra svAbhItI 'taovame - tadupama:' me4 upamA hai, 'panne-prAjJaH ' zuddhimAn 3Sa 'muNINa majjhe-sunInAM madhye' bhuniyAnI madhyamAM 'tamudAhutamudAhu:' lagavAnane zreSTha // 15 // sUtrA--jevI rIte dIrghAkAra patAmAM niSadha paryaMta zreSDa che ane thatuLAkAra patAmAM jema rucaka pata zreSTha che, eja pramANe samasta muniAmAM sarvottama prajJAvAna mahAvIra bhagavAn zreSTha che, evu' buddhimAn 53So se uchu che. // 15 // TIkA-jema dvIdha (lAMbA) patAmAM girivara niSadha sarvottama che, athavA jema vayAkAra (vartuLAkAra) patAmAM rucaka paryaMta zreSTha che, eja For Private And Personal Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 502 sUtratA saH tadupama: 'jagabhUipanne' jagad bhUtimajJaH, jagati saMsAre bhUtipazaH prabhUtajJAnavAn jJAnena sarvazreSThaH 'muNINa majjhe' munInAM jJAnadarzanacAritravatAM madhye varttate, evam -' panne' prajJA :- buddhimantaH puruSAH 'tamudAhu' taM bhagantaM tIrthakarameva sarvottamamudAhuH kathayanti / yathA - niSadhaparvata AyatAnAM parvatAnAM madhye zreSThaH, yathA vArucakaparvataH - vartuLAnAM parvatAnAM madhye saMsAre zreSThatayA prasiddha:, tathA bhagavAn tIrthakaraH darzanacAritravatAM madhye zreSTaH sarvA'tizAyI, ityevaM sarve eva sadasadvive kazIlAH prAjJAH vadantItyarthaH // 15 // " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - mUlam - aNuttaraM dhammamuIraitA, aNuttaraM jhANavaraM jhiyAi / susukka sukkaM apagaMDasukaM, saMkhidue gaMtavadAta sukaM // 16 // chAyA - anuttaraM dharmamudI, anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati / suzukla zukla mapagaNDazuvalaM, zaMkhedvekAntAvadAtazuklam // 16 // jJAnavAn haiM tathA samasta muniyoM meM arthAt jJAnadarzanacAritra vAle mahApuruSoM meM bhagavAn mahAvIra sarva zreSTha haiM, aisA buddhimAna puruSa kahate haiN| Azaya yaha hai-lambe parvatoM meM niSadha parvata sarvazreSTha hai, vartulAkAra (golAkAra) parvatoM meM rucaka parvata saMsAra meM sarvapradhAna hai, usI prakAra tIrthakara bhagavAn mahAvIra svAmI bhI jJAna darzana cAritravAloM meM zreSTha haiN| bhagavAna sarvotama haiM, aisA sat asat ke viveka se yukta sabhI prAjJa puruSa kahate haiM aisA sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM ||15|| pramANe jagatanA samasta jJAnIemAM bhagavAna mahAvIra sa`zreSTha jJAnI che, tathA samasta muniemAM-eTale ke jJAnadarzana ane cAritra sapanna mahApurUSAmAM bhagavAn mahAvIra sazreSTha che, evu buddhizALI purUSA kahe che. A kathanane bhAvArtha e che ke lAMkhA pava tAmAM niSadhapava ta sa zreSTha che, vartuLAkAra pava tAmAM rucaka parvata sazreSTha che, eja pramANe jJAna, dana ane cAritrasa...panna purUSAmAM bhagavAna mahAvIra zreSTha che. For Private And Personal Use Only bhagavAna mahAvIra zreSTha che, evuM sat asA vivekathI yukta hAya evAM saghaLA jJAnI purUSA, koI paNa prakAranA pakSapAta vinA kahe che, A pramA2e sudharmA svAmI jaMbU svAmIne kahe che. 5 15 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 503 anvayArthaH-(aNuttaraM dhammamudIraittA) anuttaraM-sarvata uttaraM-zreSThaM dharma-zru. cAritrarUpam udIyaM-kathayitvA (aNuttaraM jhANavaraM jhiyAi) anuttaraM-sarvazreSTa dhyAnavaraM dhyAyati (susukkasu) suzuklazuklam-atyanta zuklavacchuklam (apagaMDamukka) apagaNDazuklaM nirdoSazuklam (saMkhikuegaMtavadAtasukka) shNkhenduvdekaantaa'vdaatshuklm| zaMkhacandravat sarvathA vizuddhamiti // 16 // 'aNuttaraM ityaadi| zabdArtha-'anuttaraM dhammamudIraittA-anuttaraM dharmasudIrayitvA' bhagavAna mahAvIra svAmI sarvottama zrutacAritra rUpa dharma ko kahakara 'aNu ttaraM jhANavaraM jhiyAi-anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati' sarvottama dhyAna dhyAtethe 'susukkasukkaM-suzuklazuklaM' bhagavAna kA dhyAna atyanta zukla vastu ke samAna zukla thA 'apagaMDasukkaM-apagaNDazuklaM' tathA vaha doSarahita zukla thA 'saMkhiMduegaMtavadAtasukkaM-zakhenduvadekAntAvadAtazuklam' vaha zaMkha tathA candramA ke samAna sarva prakAra se zukla thaa||16|| ____ anvayArtha-jJAtaputra mahAvIra anuttara zruta cAritra dharma kA kathana karake anuttaradhyAna karate the / unakA dhyAna atyanta zukla vastu ke samAna zukla, doSavarjita tathA zaMkha yA candramA ke samAna sarvathA svaccha aura zuddha thA // 16 // 'aNutara'' tyA zahAtha-'aNuttaraM dhammamudIraicA-anuttaraM dharmamudirayitvA' mAvAn mahAvIra svAmI sarvottama mevA zrutayAratra35 5' 4Ina 'anuttaraM jhANavaraM jhiyAi-anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati' sarvottamadhyAna 52 tA. 'susukkasukkaMsuzuklazukaM' bhagavAnanuM dhyAna atyata zusa 12tu saramu zusa hetu 'apaga'NDapluklaM-apagaNDasuklam' tathA te niSi zusa tu.. 'saMkhidu egaMtava. dAtasuka-zaMkhenduvadekAMtazuklam' zama tathA yadramA zabhu sAthI zu tu / 16 // svArtha-jJAtaputra mahAvIra anuttara (sarvottama) thatacAritrarUpa dharmanI prarUpaNa karatA hatA ane anuttara dhyAna dharatA hatA. temanuM dhyAna atyanta zukala vastunA samAna zukala, doSarahita, tathA zaMkha athavA candramAnA samAna sarvathA svaccha ane zuddha hatuM. 16 For Private And Personal Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 504 sUtrakRtAnasatra TIkA-'aNuttaraM' anuttaram, nAsti uttaraH-pradhAno'nyo dharmoM vidhate yasmAt sa tamanuttaraM dharmam 'udIraittA' udIrya, uda-mAvalyena IrayitvA-kathayitvA prakAzya samadhAnaM dharmam / 'aNuttaraM' anuttaram-sa'itizAyi 'jhANavara' dhyAnavaram-zreSThadhyAnam 'jhiyAI dhyAyati / tathAhi-utpanna kevalajJAno bhagavAn yogakAle- antaHkaraNanirodhakAle sUkSma kAyayogaM nirundhan zukladhyAnasya tRtIyabhedaM sUkSmakriyam apratipAta rUpam , tathA-samucchinnakriyA'pAtapAtirUpaM niruddhayogaM caturtha zukladhyAnabhedam, vyuparatakriyamanivRttAkhyaM dhyaayti| tadeva darzayati-'susukkasukka' suzuklazuklam, suSTu zuklabat zuklaM dhyAnam / tathA-'apagaMDasukka' AgaNDazuklam-apagataM gaNDam-apadratyaM doSo yasya tat apaaNDazuklam, nirdorajatavat zubhram-vimalam , avA-apamaNDam-udaka phenam tttulym| tathA-'saMkhiduegaMtavadAtamukka' zaMkhenduzd ekAntAvadAtazuklam , dhyAnaM dhyAyati / zaMkhazvenduzceti zaMkhendU tadvad avadAta svaccham , tAdRzaM zuklaM TIkArtha-jisase koI zreSTha na ho aise sarvazreSTha ko anuttara kahate haiN| bhagavAn anuttara dharma kA prarUpaNa karake anuttara prazasta dhyAna karate the| yadyapi sayogakeliyoM meM dhyAna svIkAra nahIM kiyA gayA hai. tathApi jaba ve yoga kA nirodha karanA prAraMbha karate haiM taba sUkSmakAya yoga kA nirodha karate samaya sUkSma kriyA'pratipAti nAmaka zukla dhyAna kA tIsarA bheda dhyAte haiM aura yoga kA nirodha hojAne para unameM samucchinna kriyA apratipAti nAmaka zukla dhyAna kA cauthA bheda hotA hai| bhagavAn kA dhyAna zuddha rajata ke samAna zubhra, vimala evaM nirdoSa thaa| athavA 'apagaNDa' kA artha nidoSa aisA hotA hai| unakA dhyAna jala ke phena ke samAna doSarahita arthAt svaccha thaa| yaha zaMkha evaM candra ke sadRza ekAnta zukla thaa| 1 TIkAI-jenA karatAM zreSTha bIje kaI paNa padArtha na hoya, evA padArthane anuttara kahe che. ahIM zrutacAritra rUpa dharmane anuttara kahevAmAM Avyo che. mahAvIra prabhu A anuttara dharmanI prarUpaNa karIne anuttara prazasta dhyAna dharatA hatA. jo ke saga kevalIomAM dhyAnane svIkAra kara. vAmAM AvyuM nathI, chatAM paNa jyAre te degane nirodha karavAne prAraMbha kare che, tyAre sUkSama kAgane nirodha karatI vakhate "sUmakiyA apratipAti' nAmanA zukala dhyAnanA trIjA bhedanA kAnamAM lIna thAya che ane rogano nirAdha thaI jAya tyAre samucchinna kiyA apratipAti nAmanA zukala dhyAnanA cothA bhedane temanAmAM saddabhAva rahe che bhagavAna mahAvIranuM dhyAna zuddha yAMnA samAna zuddha, vimaa mane niSi tu. mayA-'apagaNDa'nA bhaya For Private And Personal Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 505 zukladhyAnaM tadvad ekAntato'tradAtaM sarvathA vizudaM zuklaM zukladhyAnocaraM bhedadvayaka dhyAnaM dhyAyati / bhagavAn mahAvIrasvAmI sarvottamaM dharma lokebhyaH prakAzya sarvottama dhyAnaM dhyAyati / tadIyaM dhyAnaM zaMkhacandrAdivat atizayena zuddhamiti // 16 // dvividhazukladhyAnaM sampAdya kiM kRtamityata Aha-'aNuttaragaM' ityAdi / mUlam-aNuttaramgaM paramaM mahesI, asesakammaM sa visohittaa| siddhiM gaI sAI matapatte nANeNa sIleNa ya dNsnnenn|17| chAyA--anuttarAmyAM paramAM maharSirazeSakarmANi sa vizodhya khalu / siddhiM gatiM sAdimanantAM prAptaH jJAnena zolena ca darzanena / / 17 // tAtparya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI jagat ke bhandha jIvoM ko dharma kI dezanA karake sarvottama dhyAna karate the| unakA dhyAna zaMkha aura candramA ke samAna atizaya zuddha thA // 16 // do prakAra kA zukladhyAna prApta karake punaH kyA kiyA, so kahate haiM-'aNuttaraM' ityaadi| zabdArtha-'mahesI-maharSiH' maharSi aise bhagavAn mahAvIra svAmI 'nANeNa sIleNa yadasaNeNa-jJAnena zIlena ca darzanena' jJAna, cAritra aura darzana ke chArA 'asesakamma-azeSakarmANi' samasta kamoM ko 'visohayittA-vizodhayitvA' zodhana karake 'aNuttaragaM-anuttarAmyAM' sarvottama 'paramaM-paramA' pradhAna aisI siddhiM gati-siddhiM gatiH' siddhi ko prApta nirdoSa e pramANe thAya che. temanuM dhyAna pANInAM phINa jevuM doSarahita arthAt svaccha hatuM. te candra ane zaMkhanA samAna saMpUrNataH zukala hatu. A kathanane bhAvArtha e che ke bhagavAna mahAvIra svAmI jagatanA bhavya ane dharmanI dezanA detA hatA, tathA sarvottama dhyAna dharatA hatA. temanuM dhyAna zaMkha ane candramAnA samAna atizaya zuddha hatuM. me 16 che be prakAranuM zukaladhyAna prApta karIne temaNe zuM karyuM, te have sUtrakAra 548 43 cha-'aNuttara' tyA ___zamA-mahesI-maharSiH' bharapi me mAvAna mahAvIra svAmI 'nANeNa sIleNa ya daMsaNeNa-jJAnena zIlena ca darzanena' jJAna, yAritra bhane 4zana dvArA 'asesakambha-azeSakarmANi' mA AyAne 'visohasittA-vizodhayitvA' zodhana zana 'aNuttaragaM-anuttarApathA' 'paramaM-paramAM' zreSTha mevA 'siddhi gati-siddhiM gatiH' siddhina For Private And Personal Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 506 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - ( mahesI ) maharSirbhagavAna (nANeNa sIleNa ya daMsaNeNa ) jJAnena zIlena ca darzanena (asesakammaM ) azeSakarmANi (visohaittA) vizodhya - zodhayitvA (aNutaragaM) anuttarAyAM- sarvottamAm (paramaM) paramAM pradhAnAm (siddhiM gaI' siddhiMgarti - mokSagatim (sAimanaMta patte) sAdimanantAM prApta iti // 17 // TIkA - - tathA - asau zailezyApAdita zukladhyAna caturtha bhedAnantaraM tIrtha saMpAdo mahAvIra (mahesI ) maharSiH AtyantikatapazcaraNena vizuddhAtmA, (nANeNa ) jJAnena kevalArUpena 'sIleNa' zIlena kSAyikena cAritreNa ca 'daMsaNeNa' darzanena, ghaTatvAdiviziSTabodhAvagAhitajjJAnam / sAmAnyAvabodhAvagAddidarzanaM zIlaM ca yathAkhyAta cAritram / sa maharSiH - asesakammaM' azeSakarmANi - jJAnAvaraNIyAdyaSTa hue arthAt mokSagati ko gaye 'sAhamaNaMtapatte - sAdimanantatAM prAptaH' jisa siddhi kI Adi hai parantu anta nahIM hai // 17 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArtha - maharSi mahAvIra ne jJAna, zIla ( cAritra) aura darzana ke dvArA samasta karmoM kA vizodhana kSaya karake sarvottama evaM pradhAna siddhi (mukti) prApta kI / vaha siddhi sAdi aura ananta hai // 17 // TIkArtha- zailezI avasthA meM zukladhyAna ke samucchinna kriyA apratipAti nAmaka caturtha pAye kA avalambana karane ke pazcAt, tIvra tapazcaraNa se sarvadhA vizuddha AtmA vAle maharSi mahAvIra ne kevalajJAna nAmaka jJAna ke dvArA, zIla arthAt kSAyika cAritra ke dvArA tathA kevaladarzana ke dvArA zeSa rahe hue cAra bhavopagrAhI nAma gotra veda Apta urI arthAt bhokSagati prApta merI 'sAimanaMta patte - sAdimanantAM prAptaH' siddhinI Adi che paNa aMta nathI tevI siddhi gatine prApta karI. // 175 sUtrA --bhagavAna mahAre jJAna, darzana ane cAritra dvArA samasta bhenA kSaya urIne sarvottama (anuttara) siddhi prApta urI, te siddhi (Ahi yukta) yAne AnaMta ( tavinAnI) che. // 17 // TIkAya -zailezI avasthAmAM zukaladhyAnanA 'samucchinna kriyA apratipAti' nAmanA cAthA pAyAnuM (bhedanuM) avala'mana karIne te pachI tIvra tapasyA dvArA jemanA AtmA tadna vizuddha thayeA hateA evA mahiSa mahAvIra kevaLajJAna nAmanA jJAna dvArA tathA zIla dvArA-kSAyika cAritranA dvArA, tathA devaLadarzana dvArA, AkInA cAra bhavagrAhI kA~nA (nAma, gotra, vedanIya ane AyumanA) kSaya karIne sarvazreSTha ane pradhAna evI siddhinI prApti For Private And Personal Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 507 karmANi 'cisohaittA' vizodhya vinAzya, yathA vahnisparzAt vaNarAziH prajvalito bhavati, tathA-jJAna darzanacAritraiH sarvANyeva tAni vinAza, 'aNuttaragaM' anuttarAyyA, nAsti uttaraH-pradhAno yasyAH sA anutarA, anuttarA cAsau ayyA sarvottamatvAt, agre-sarvata upari bhavati yA sA-azyA lokAnAmagre vyAsthitA, ityanuttarAyyA tAM tathAvidhAm / tathA-'parama' paramAM sarvataH pradhAnAm etat paryantameva sarvadharmAnuSThAnam / prAptamokSasya kRtakRtyatvAt / 'siddhiM gaI siddhiM gti-mokssgtim| punarapi kathaM bhUtA siddhimiti tAmeva vizinaSTi-'sAimaNaMtapatte' sAdimanantAma, sAdim-AdisahitAm anantAm-anto vinAzo na vidyate yasyAH tAM tAhI mukti prApto bhavati maharSiH // 17 // nIya aura Ayu karmoM kA kSaya karake-jaise agni ke sparza se ghAMsa kA Dhera bhasma ho jAtA hai, usI prakAra jJAna darzana aura cAritra ke dvArA samasta karmoM ko naSTa karake sarva zreSTha aura pradhAna siddhi prApta kii| jisase zreSTha anya koI na ho use anutara kahate haiN| vaha siddhi sarvottama hai| vaha parama bhI hai, kyoMki samasta dharmAnuSThAna muktiparyanta hI kiyA jAtA hai| mokSa prApta hone para AtmA kRtakRtya ho jAtI hai| vaha mukti sAdi aura ananta hai, arthAt usakI Adito hai kyoMki vaha kAraNa janita hai, parantu anta umakA kabhI nahIM hotaa| aisI mukti maharSi mahAvIra ne prApta kI hai // 17 // karI. jemAM agninA sparzathI ghAsane Dhagale baLIne bhasma thaI jAya che, eja pramANe jJAna, darzana ane cAritra dvArA mahAvIra prabhue samarata karmone sarvathA kSaya karI nAkhIne anuttara siddhi prApta karI. jenA karatAM zreSTha anya kaI paNa vastu hatI nathI, tene anuttara kahe che. siddhi evI sarvottama varatu hevAne kAraNe tene anuttara (sarvottama) kahI che. vaLI te siddhine parama vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke samasta dharmAnuSThAne muktiparyaMta ja karavAmAM Ave che. mekSa prApta thayA pachI te AtmA kRtakRtya thaI jAya che-tene kaMI paNa karavAnuM ja bAkI rahetuM nathI. te mukti sAdi ane anaMta che. tene sAdi vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke tene Adi te che eTale ke te kAraNujanita che, paraMtu muktine kadI anta nathI, tethI ja tene anaMta vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. evI mukti maharSi mahAvIre prApti karI. 1LA For Private And Personal Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 508 www.kobatirth.org mUlam - rukkhesu jAe jaha sAmalI vA, atha vRkSAdidRSTAntena punarapi bhagavata svIrtha karasya stutimevAha- 'rukkhe' ityAdi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * veNesu vA deNa mAMhu se ", jessi rati veryayaMti suvannA / sUtrakRtAGgasUtre nANeNa sIleNa ya bhUipanne // 18 // chAyA - vRkSeSu jJAto yathA zAlmalI vA yasmin ratiM vedayanti suparNAH / vaneSu vA nandanamAhuH zreSThaM jJAnena zIlena ca bhUtiprajJaH // 18 // dRSTAnta ke dvArA punaH bhagavAn mahAvIra kI stuti kahate haiM'rukhesu' ityAdi / zabdArtha - 'jaha - yathA' jaise 'rukkhesu vRkSeSu' vRkSoM meM 'NAe - jJAtaH' jagatprasiddha 'sAmalIvA - zAlmalI' semala vRkSa hai 'jassi yasmin' jisa vRkSa para 'suvannA- suparNAH' suparNa loga arthAt bhavanapati vizeSa 'raIratiM' Ananda kA 'veyayai-vedayanti' anubhava karate haiM' 'vaNesu vA NaMdaNaM mAhU - vaneSu vA nandanaM zreSTham AhuH' tathA jaise vanoM meM sabase zreSTha nandana vana ko kahate haiM 'nANeNa sIkreNa ya bhUhapanne jJAnena zIlena ca bhUtiprajJa:' isI prakAra jJAna aura cAritra ke dvArA uttama jJAnI bhagavAn mahAvIra svAmI ko zreSTha kahate haiM ||18| - For Private And Personal Use Only sUtrakAra bIjA dRSTAntA dvArA mahAvIra prabhunI stuti kare che - 'rukakhesu' tyAhi zabdArtha - 'jaha yathA' ne abhAye 'rukkhe su-vRkSeSu' vRkSobhAM 'NAe-jJAsaH' bhagatprasiddha 'sAmalI vA zAmalI vA' sobhara nAmanu' vRkSa che. 'jasti' yasmin ' * vRkSa 52 ' suvannA - suparNAH' suvadhu kumaare| arthAt lavanayati vizeSa 'raI - rati" yaanhne| 'veyayai-vedayanti' anubhava re che. 'vaNesu vA NaMdaNaM seTTamAhu-vaneSu vA nandanaM zreSTham AhuH' tathA prema vanamAM nandanavanane sothI uttama Ahe. na prabhAye 'nANeNa sIleNa ya bhUipanne - jJAnena zIlena ca bhUtiprajJaH' jJAna bhane cAritradvArA uttama jJAnavALA evA bhagavAna mahAvIra svAmIne sarvAMthI zreSTha bhAve // 18 // Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'samayArthabodhinI TIkA pra. . aM. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasyaM guNavarNanam 509 anvayArthaH -- (jaha ) yathA - ( rukkhesu) vRkSeSu (gAe ) jJAta : - masiddha: ( somalI vA) zAlmalI - vRkSaH (jasi ) yasmin vRkSe ( suvannA) suparNAH - bhavanapativizeSAH (raI) ratimAnandam (vepayaMti) vedayanti - anubhavanti (vaNesu vA NaMdaNaM seDavAhU) vaneSu vA nandanaM- makavanaM zreSTha pradhAnamAhuH kathayanti tathaiva (nANeNa sIlena ya bhUipanne) jJAnena - kevalajJAnena zIlena yathAkhyAtacAritreNa bhagavAn mahAvIrI bhUtimazaH - zreSTha iti // 18 // TIkA - (jaha ) yathA (rukkhesu) vRkSeSu madhye ( gAe ) jJAtaH prasiddho loke devakuruSu sthitaH (sAmalI) zAlmalI nAmA vRkSaH pratiSThitaH zreSTha iti yAvat / tasya - zAlma lIvRkSasya sarvazreSThatAkAraNaM darzayati- (jassiM ) yasmin zAlmalInAma ke vRkSe ( sutramA) suvarNA :- bhavanAtivizezaH (ravi) ravimAnandam (veyayaMti) vedayanti - anubhavanti / yathA bA - (vaNesu) bhadrazAlaumanapaNDakavaneSu madhye (da) nandanaM tannAmakaM vanam (sehUM ) zreSTham - devAnAM krIDAsthAnam (ADu) AhuH kathayanti tathaiva - (bhUipanne) bhUtimazaH - pravRddhajJAnaH bhagavAn tIrthakaraH anvayArtha - jaise vRkSoM meM zAlmalI vRkSa prasiddha hai, jisake Upara suparNakumAra jAti ke bhavanapati rati kI anubhUti karate haiM / jaise vanoM meM nandanavana pradhAna kahA jAtA hai, usI prakAra jJAna aura zIla meM bhagavAn mahAvIra zreSTha haiM // 18 // TIkArtha- jaise vRkSoM meM devakuru kSetra meM sthita zAlmalI nAmaka vRkSa sarvazreSTha hai, prasiddha hai, kyoMki usa vRkSa para suparNakumAra nAmaka bhavanapati deva Ananda kA anubhava karate haiM / athavA jaise bhadrazAla saumanasa paNDaka Adi samasta vanoM meM nandanavana sarvottama hai -devoM kA krIDAsthAna hai, aisA kahA jAtA hai, usI prakAra bhUtiprajJa (jIvarakSA kI sUtrA"jevI rIte vRkSeAmAM za.malI vRkSa prakhyAta che, ane vanAmAM nandanavana sarvottama che, eja pramANe jJAna ane zIlamAM mahAvIra prabhu zreSTha che. 18 TIkA devaku kSetramAM zAmalI nAmanuM je vRkSa thAya che, tene sarvazreSTha vRkSa gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke te vRkSa para sukumAra nAmanA bhavanapati deve Anada anumave che, athavA jema bhadrazAla. saumanasa. paDaka Adi samasta vanemAM nandanavana sarvottama che, kANu ke te devAnu krIDAsthAna gaNAya che, eja pramANe bhUtiprajJa (jIva rakSAnI buddhivALA) bhagavAna mahAvIra For Private And Personal Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 510 . sUtratAGgasUtre (NANeNa) jJAnena-kevalena ca (sIleNa) zIlena-yathAkhyAtacAritreNa zreSTha:pradhAnaH / yathA sarva kSeSu madhye devakuru vyAsthita devatAkoDAsthAnatvena zAlmalI vRkSaH zreSThaH, zreSTha ca nandanaM vanAnAm / tathA-sarvebhyo jJAnazIlAbhyAM bhagavAn mahAvIraH zreSTha iti bhAvaH // 18 // mUlam-theNiyaM va sadANa aNuttare u, caMdo tArANa mhaannubhaave| gaMdhesu~vA caMdaNaM mAha seMTe, evaM muMNINaM apaDinna maahu|19| chAyA-stanitamiva zabdAnAmanuttaraM tu candra iva tArANAM mahAnubhAvaH / gandheSu vA candanamAhuH zreSTha mevaM munInAmapratijJamAhuH // 19 // dhuddhi vAle) bhagavAna mahAvIra jJAna, zIla aura darzana meM sarvazreSTha haiM, kyoMki ve kevalajJAnI, yathAkhyAtacAritravAn aura kevaladarzavAna haiM / tAtparya-jaise devakuru kSetra meM sthita zAlmalI vRkSa devakIr3A kA sthAna hone se saba vRkSoM meM uttama kahA jAtA hai aura samasta vanoM meM nandanavana pradhAna kahA jAtA hai, usI prakAra jJAna, zIla aura darzana meM bhagavAna mahAvIra saba se uttama haiM // 18 // 'thaNiyaM' ityaadi| zabdArtha-'sadANa-zabdAnA' zabdoM meM 'thaNiyaM-stanitam meghagarjana 'aNuttare-anuttaraM, pradhAna hai aura 'tArANaM-tArANAM, tArAoM meM 'mahANubhAve caMdo-mahAnubhAva:-candra:' jaise mahAnubhAva candramA zreSTha hai tathA 'gaMdhelu caMdaNaM seTThamAhu-gandheSu candanaM zreSThamAhuH' gandho me jaise jJAna, darzana ane zilamAM sarvazreSTha che, kAraNa ke teo kevaLajJAnI, yathAkhyAta cAritravAnuM ane kevaLa darzanavAna che. tAtparya e che ke devakurukSetramAM utpanna thatuM zAlmalI vRkSa devenuM kIDAsthAna hovAne kAraNe jema samasa vRkSe mAM zreSTha gaNu ya che ane eja kAraNe jema nandanavanane saghaLAM vanamAM zreSTha gaNavAmAM Ave che, e ja pramANe jJAna, darzana ane zIlamAM bhagavAna mahAvIrane sarvazreSTha mAnavAmAM Ave che. 18 'thaNiya' tyA zAya- 'sadANa-zabdAnAM' zobhA 'thaNiyaM-stanitam' me nA 'aNuttare-anuttaram' ma sa zreSTha cha. tathA 'tArANaM-tArANAM' tArAmamA 'mahANubhAve caMdo-mahAnubhAvaH candraH' bha mahAnubhAva mA zreSTha che tathA 'gaMdhenu caMdaNaM sedamAhu-gandheSu candanam zreSThamAhuH' maghAma ma yahananA For Private And Personal Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ' samArthabodhinI TIkA pra. kSu. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 511 AnvayArtha : - (sahANa) zabdAnAM madhye (va) yathA (thaniyaM) stanitaM - meghagarjanam ( aNuttare) anuttaraM - pradhAnaM bhavati (va) iva yathAvA (tArA) tArANAM - nakSatrANAM madhye (caMdo mahANubhAve) candro mahAnubhAvaH - mahAtejasvI asti, tathA - (gaMdhe caMda semA) gandheSu gandhavatsu dravyeSu candanaM - gozIrSakAkhyaM malayajaM vA zreSThaM pradhAnamAhuH kathayanti ( evaM ) evaM tathaiva (sugINaM) munInAM - maharSINAM madhye (apaDinnamAhu) aratijJa - pratijJArahitaM mahAvIraM zreSTha mAhuH - kathanayantIti // 19 // TIkA' sahANa zabdAnAm - vINAmRdaGgazaGgaturyAdijanitAnAM madhye 'thaNiyaM va' stanitamitra - yathA meghagarjanam 'aNutare' anuttaraM zreSTa nAsti uttaraH- pradhAno yasmAt tadanuttaram 'u' tu punaH 'iva' - yathA- 'tArANa' tArANAM madhye candana kA gandha zreSTha hai 'evaM - evam' isI prakAra 'muNI-munInAM' muniyoM meM 'apaDinnamAhu-apratijJamAhu' kAmanA se rahita aise bhagavAn mahAvIrasvAmI ko zreSTha kahate haiM // 19 // anvayArtha - jaise samasta zabdoM meM meghagarjana pradhAna hai, jaise nakSatroM meM mahAn anubhAva- prakAzavAlA candramA pradhAna hai, jaise samasta gaMdhavAle padArthoM meM candana - gozIrSa yA malayaja pradhAna hai, aisA sabhI kahate haiM, usI prakAra muniyoM meM apratijJa mahAvIra ko buddhimAn loka sarvazreSTha kahate haiM athAt mahAvIrasvAmI kabhI pratijJA nahIM karate the ' sAdhuko pratijJA karane kA AcArAMga meM manA kI hai // 19 // TIkArtha- bINA, mRdaMga, zaMkha, turahI Adi vAdyoM ke zabdoM meM meghoM kI garjanA kA zabda anuttara kahalAtA hai, jaise samasta tArAoM andha zreSTha che 'eva' - evam' 4 pramANe 'muNI-munInAM' bhuniyAmAM 'apaDiva - nnamAhu - apratijJAmAhuH' amanA rahita sevA lagavAn mahAvIra svAmI ne zreSThakahevAmAM Ave che, !! 19 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrA--jema samasta zabdomAM meghagarjanAne uttama mAnavAmA Ave che, jema nakSatromAM mahAnubhAva prakAzavALA candramAne sarvottama mAnavAmAM Ave che, jema samasta sugandhayukta drabyAmAM candana (geAzI) athavA malayaja (malaya parvatamAM utpanna thatA cantana) ne zreSTha gaNavAmAM Ave che, eja pramANe samasta muniemAM apratijJa mahAvIrane sazreSTha gaNavAmAM Ave che, eTale ke mahAvIra prabhu kadI pratijJA karatA nahIM, AcArAMgamAM sAdhune pratijJA karavAnA niSedha karavAmAM Avela che. 19nA TIDArtha prema vISA, bhRhaMga, zAma, Ahi vAdhInA bhavAn 42tAM meghAnI garjanAnA avAjane zreSTha gaNavAmAM Ave che, jema samasta tArAo, For Private And Personal Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 'caMdoM' candraH 'mahANubhAve' mahAnubhAvaH-sakalajanama'hlAdaka: paramatejasvitayA sakalatimiranAzakaH, tArANAM madhye mahAnubhAvazcandro yathA shresstthH| 'vA' yathA vA 'gaMdhesu' gandhavatsu koSThapuTAdi sakalapadArtheSu madhye 'caMdaNaM' candanam uktazca 'malaye jAyamAnA ye sarve candanatAM gatAH / gozIrSa candanaM jAtyA sarvatraiva nigadyate // 1 // 'seTu' zreSTham 'Ahe' AhuH-kathayanti, 'evaM' evameva 'muNINa' munInAm , saMpAtajJAnadarzanacAritraratnatrayaktAMmadhye 'apaDinnamAhu' apratijJam-ihalokaparalokaviSayakapatijJArahitaM-mahAvIraM-zreSThamAhuH-kathayanti // 19 // mUlam-jahA sayaMbhU udahINa seDhe, nAgasu vA dharaNiMdamAhu saitte| khoodae vA resavejayaMte, tabovahANe muNi vejayaMte // 20 // chAyA-yathA svayambhU rudadhInAM zreSTho nAgeSu vA dharaNendramAhuH zreSTham / kSododako vA rasavaijayantaH tapa upadhAne muni vaijayantaH // 20 // meM candramA samasta janoM ke mana ko AhlAda dene tathA parama udyotamaya hone se mahAnubhAva kahA jAtA hai yA koSTha puTa Adi samasta sugaMdhavAn padArthoM meM candana pradhAna kahA jAtA hai, kahA bhI hai'malaye jAyamAnA ye' ityAdi / ___ malaya parvata para jo bhI utpanna ho jAtA hai, vahI candana pana jAtA hai| gozIrSa candana apanI uttama jAti ke kAraNa sarvatra prazaMzita hotA hai // 1 // isI prakAra samasta muniyoM meM iha loka paraloka saMbaMdhI pratijJA se rahita mahAvIra bhagavAn sarvazreSTha kahe jAte haiM // 19 // nakSatro ane grahomAM candramAne sauthI vadhAre mahAnubhAva kahevAmAM Ave che (kAraNa ke candramAM samasta janetAnA cittane AhlAda dAyaka lAge che tathA sauthI vadhAre udyotamaya che), tathA jema keSTha, puTa Adi sugandhayukta drAmAM candanane pradhAna (uttama) kahevAmAM Ave che, kahyuM paNa che ke'mlye jAyamAnA ye' tyAha- . "malaya parvata para je kaMI paNa utpanna thAya che, eja candana banI jAya che. gazIrSa candana tenI uttama jAtine kAraNe sarvatra vakhaNAya che, 15 eja pramANe samarata muniemAM, A leka ane paraloka saMbaMdhI pratijJA (AkAMkSA) thI rahita mahAvIra prabhune sarvazreSTha kahevAyAM Ave che19 For Private And Personal Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 513 anvayArthaH - (jahA) yathA ( udahINaM) udadhInAM samudrANAm madhye (sayaMbhU se) svayaMbhUramaNaH samudraH zreSThaH pradhAnaH (nAgenu) nAgeSu nAgakumAreSu (dharaNidaM semAhu) dharaNendra tannAmakandra zreSTha mAhuH (khoodae vA rasave jayaMte) kSododaka:-ikSu rasodakaH samudro vA rasavaijayanto rasavatsu pradhAnaH, tathA - ( tavovahANe) tapa upadhAne viziSTatayavizeSe (muNi vejayaM ne) munivaijayantaH- munirbhagavAn mahAvIro vaijayantaHpradhAna iti ||20|| 'jahA sayaMbhU' ityAdi / zabdArtha - 'jahA - yathA' jaise 'udahINaM udadhInAm' samudroM meM 'sayaMbhUseDe- svayaMbhU zreSTha' svayaMbhUramaNa samudra zreSTha hai 'nAgesu - nageSu' tathA nAgakumAroM meM 'dharaNiMde se Ahu-dharaNendraM zreSTham AhuH' dharaNendra ko zreSTha kahate haiM 'khoodae vA rasave jayaMte- ikSudako vA rasavaijayantaH ' ikSurasodakasamudra saba rasa vAloM meM uttama hai tathA 'toSahANe- tapa upadhAne' isI prakAra viziSTa tapa ke dvArA 'muNive jayaMte - munivaijayantaH ' muni zrI bhagavAn mahAvIra svAmI sabase pradhAna hai | 20|| anvayArtha - jaise samudro meM svayaMbhUramaNa samudra sabase pradhAna hai, nAgakumAroM meM dharaNendra nAmaka indra pradhAna hai, ikSurasodaka nAmaka samudra (zelaDI ke rasa yukta samudra) samasta rasavAnoM meM zreSTha hai, usI prakAra samasta tapasviyoM meM muni bhagavAn mahAvIra sarvazreSTha haiM // 20 // 'jahA sayaMbhU' tyAhi zabdArtha' - 'jahA-yathA' ne pramANe 'udahoNaM- udadhInAm' samudrobhAM 'sayaMbhUseTThe- svayaMbhUzreSThaH svayaMbhUrabhASa samudra zreSTha che. 'nAgesu-nAgeSu' tathA nAmabharomAM 'dhiraNiMde seTTe Ahu-dharaNendraM zreSThama AhuH ' gharavendra zreSTha 8De che. 'khoodae vA rasavejayaMte - ikSudako vA rasa vaijayantaH' kSui raseoDazasamudra madhA 4 2savANAyAmAM zre4 che tathA 'tavovahANe-tapa upadhAne' pramANe vizeSa prAranA tapa dvArA 'muNivejaya 'te - munivaijayantaH ' bhuni zrI mahAvIra svAbhI sauthI pradhAna che // 20 // sUtrA"--jema samudromAM svayaMbhUmaNuM samudra sarvottama che, tathA nAga kumArAmAM jema dharaNendra nAmanA Indra zreSTha che, ane samasta rasayukta padArthomAM ikSurasAdaka nAmanA samudra zreSTha che, eja pramANe sAsta tapasvIemAM bhagavAna mahAvIra sazreSTha che. AranA su0 65 For Private And Personal Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre TIkA-'jahA' yathA 'udahINa' udadhInAm-irdadhi, kSIrodadhi, ghRyodadhyAdi samudrANAM madhye 'sayaMbhU' svayambhUramaNaH, svayameva bhavantIti svayambhuvo devA steSAmAnandasthAnaM svymbhuurmnnH| sa samudraH sahadrANAM madhye yathA zreSThaH / yathA vA-'nAgesu' nAgakumAradeveSu 'dharamiMda' dharaNendram tannAmakamindram 'seTTe Ahu' zreSThamAhuH-kathayanti 'khoodae vA rasavejayaMte' kSododako vA rasavaijayantaH, kSodaH-ikSurasa iva udakaM jalaM yasya sa kSododakaH, sa yathA-rasamAzritya svakIya rasagataguNavizeSaiH itareSAM samudrANAM muni patAkeva vyvsthitH| tathA-'tavova hANe' tapa upadhAne-ihalokaparalokasaMsArahitatIvratapasi 'mugivejayaMte' munijayantaH, manute-trasasthAvarAtmakalokasya traikAlikImavasthAM jAnAtIti muni: TIkArtha-jaise ikSudadhi, kSIrodadhi, ghRtodadhi, Adi samudroM meM svayaMbhUramaNa samudra pradhAna zreSTha hai / jo svayaM hI utpanna hote haiM, ve svayaMbhU kahalAte haiM, arthAt deva, ve jisa samudra meM ramaNa (krIDA) karate haiM, vaha svayaMbhUramaNa kahalatA hai / athavA jaise nAgakumAra devoM meM dharaNa nAmaka indra (dhareNendra) zreSTha kahA gayA hai, aura jaise ikSurasoda nAmaka samudra rasavAle padArthoM meM pradhAna hai, kyoMki usakA jala ikSu ke rasa ke samAna hai, arthAt apane rasaguNa kI viziSTatA ke kAraNa saba samudroM meM vaha sarvottama mAnAjAtA hai, usI prakAra aihika aura pAralaukika AkAMkSA se rahita ghora tapasyA ke kAraNa bhagavAna mahAvIra patAkA ke samAna muniyoM meM prazAna haiM / jo usa sthAvara rUpa loka kI traikAlika TIkArtha-dadhi, kSIra dadhi, vRdadhi, Adi samudramAM svayaMbhUramaNa samudra pradhAna (zreSTha) gaNAya che. jemAM svayaM-eTale ke potAnI meLeja-pedA thAya che, temane svayaMbhU kahe che, eTale ke devene ahIM svayaMbhU kahyA che. teo je samudramAM ramaNa (krIDA) kare che, te samudrane svayaMbhUramaNa kahe che. mahAvIra prabhune ahI svayaMbhUramaNa samudra jevAM sarvazreSTha muni kahevAmAM Avela che. athavA-jema nAgakumAra dezamAM dharaNa nAmanA Indrane zreSTha gaNavAmAM Ave che, ane jema IkSurasada nAmanA samudrane samasta rasavALA padArthomAM zreSTha mAnavAmAM Ave che (kAraNa ke tenuM pANI zeraDInA rasa jevuM mIThuM che.) eTale ke pitAnA rasaguNanI viziSTatAne kAraNe Izurasada samudrane saghaLA samudromAM zreSTha mAnavAmAM Ave che, e ja pramANe ehika ane pAralaukika AkAMkSAothI rahita, ghera tapasyAne kAraNe bhagavAna mahAvIrane patAkAnA samAna muniyAmAM pradhAna mAnavAmAM Ave che, jeo trasa sthAvara rU5 lekanI For Private And Personal Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arraft TIkA pra. zu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 515 sAmAnya kevalI tasya bahuvacane munaya steSAM madhye bhagavAn mahAvIraH vaijayantaHpatAkeva pradhAnaH, sampUrNasya lokasya vaijayantI iva upari vyavasthitaH kevalajJAnAdiguNaistapobhiriti bhAvaH ||20|| mUlam - hetthIsu airAvaNa mAhu NAe, sIhI miMgANaM salilANa gaMgA / paMkkhIsu vA gerule veNudevo, nivANavAdINiha NAyapute / 21 / chAyA - hastijIrAva tamAhuH jJAtaM siMho nRpANAM salilAnAM gaGgA / pakSipu vA garuDo veNudevo nirvANavAdinA miha jJAtaputraH ||21|| avasthAoM ko manana karatA hai arthAt jAnatA hai vaha sAmAnya kevalI kahA jAtA hai, yahA~ sAmAnya kevalI zabda se muni vivakSita hai| unameM tIrthakara hone se bhagavAn mahAvIra prabhu pradhAna haiN| Azaya yaha hai ki bhagavAn apanI adbhuta tapasyA ke kAraNa sampUrNa loka ke Upara patAkA ke samAna haiM // 20 // 'hatthI' ityAdi / zabdArtha- 'hatthIsu - hastiSu' hAthiyoM' meM 'NAe jJAtaM ' jagatprasiddha aise 'erAvaNamAhu- airAvatam AhuH' airAvata hAthI ko pradhAna kahate haiM 'migANaM sIho- mRgANAM siMha: ' mRgo meM siMha pradhAna hai 'salilANaM gaMgA-sali lAnAM gaMgA' evaM jaloM meM gaMgA pradhAna hai athavA 'pakkhIsu vA garule veNudevo - pakSiSu madhye garuDo veNu devaH' pakSiyoM meM veNu deva garuDa pradhAna traikAlika avasthAonu` manana kare che, eTale ke jANe che, evA sAmAnya kaivalIne ahI muti kahevAmAM Avela che. evAM muniemAM tItha kara havAne kAraNe, mahAvIra prabhu zreSTha che. tAtparyaM e che ke bhagavAna mahAvIra pAtAnI dhAra tapasyAne kAraNe sapUrNa lekanI upara patAkAnA samAna sarvocca sthAna dharAve che-temanI ghera tapasyAne kAraNe sauthI vadhAre yazakIrti dharAve che. gharanA 'Cafig' Scule - zabdArtha- 'hutthImu-hastipu' thiyobhAM 'NAe - jJAtaM' 4gatprasiddha mevA 'rAvaNa mAhu- airAvatam Ahu:' bhairAvata hAthIne pradhAna vAmAM Ave che. 'migANa' sIho - mRgANAM siMha:' bhRgobhAM siddha pradhAna the. 'salilANaM gaMgA-salilAnAM gaMgA' bhena prabhASe navamAM gaMgA pradhAna che athavA 'pakkhisu vA gaDhale veNudevo - pakSiSu vA madhye garuDo veNudevaH' pakSiyeobhAM veNudeva-3Da pradhAna che. 'nivvANavAdI jiha For Private And Personal Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 516 sUtrakRtAGga sUtre anvayArtha - ( hatthI su) hastiSu ( NAe ) jJAtaM - jagatmasiddham (erAvaNamAhu) --- 9 airAvataM zakravAhanaM pradhAnamAhuH kathayanti yathA vA (migANaM sIho) mRgANAM madhye siMhaH pradhAnaH, tathA bharata kSetrApekSayA (salilAga gaMgA) salilAnAM jalAnI madhye gaGgA zreSThA, yathA vA (pakvIsu vA garuce veNudevo) pakSiSu madhye garuDo veNudevAparanAmakaH prasiddhaH tathA - ( iha ) iha saMsAre (nivvANAdINiha) nirmANa bAdinAmiha mokSavAdinAM madhye (NAyaputte) jJAtaputro mahAvIraH pradhAna iti // 21 // TIkA- ' itthIsu' hastiSu 'gAe' jJAtaM jagatpasiddham, 'rAvaNa' airAvatam indrasya hastinaM zreSThamAhuH, yathA vA 'migANaM' madhye 'sIDo' siMha:- kezarAdimAn mRgarAjaH zreSThaH prasiddho loke / yathA vA - 'saliLANagaMgA' salilAnAM - jalAnAM hai 'nivvANavAdINiha nirvANavAdinA miha' isa saMsAra meM mokSavAdiyoM meM 'NAyaputte- jJAtaputra:' bhagavAn mahAvIra svAmI pradhAna hai // 21 // anvayArtha - hAthiyoM meM jagaprasiddha zakra kA vAhana airAvata hAthI pradhAna kahA jAtA hai, athavA jaise bharatakSetra kI apekSA se mRta pazuoM meM siMha pradhAna hai athavA jaloM meM gaMgA mahAnadI kA jala pradhAna hai, athavA pakSiyoM meM veNudeva arthAt garur3a prasiddha hai, usI prakAra isa loka meM samasta nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra mahAvIra svAmI pradhAna haiM // 21 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkArtha - airAvata hAthI jo indra ke vAhana rUpa meM prasiddha hai, vaha samasta hAthiyoM meM zreSTha kahalAtA hai, athavA jaise loka ke saba pazuoM meM siMha zreSTha hai, athavA jaise jaloM meM gaMgA kA jala pradhAna hai, athavA nirvANAdInAmiha nirvAzvAhiyo mAM-meToDe bhokSa vAhiyAM 'NAyate jnyaatputra: bhagavAn mahAvIra svAmI AjagamAM pradhAna che. / / 215 sUtrAya--jema saghaLA hAthIyAmAM IndranA vADana rUpa arAvata hAthI zreSTha gaNAya che, athavA jema bharatakSetramAM saghaLAM pazueAmAM siMha pradhAna (zreSDa) gaNAya che, athavA jema dhI nadIenAM pANI karatAM gagAnadInuM pANI zreSTha gaNAya che, athavA jema pakSIemAM veNudeva arthAt garuDa sauthI prasiddha che, eja pramANe A lekanA saghaLA nirvANu vAdIomAM jJAtaputra (mahAvIra) sarvottama che. // 21 // TIkA"--zakendranuM vAhana airAvata nAmanA hAthI che. te arAvata saghaLA hAthIomAM zreSTha kahevAya che-jema A lokanA saghaLAM pazue mAM siMha zreSTha kahevAya che. jagatanI badhI nadIonAM :jaLa karatAM gaMgA mahAnadInuM For Private And Personal Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'mArthabodhinI TIkA pra. bhu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 517 madhye yathA - gaGgAsalilaM pradhAnam / 'ekkhIsu' pakSiSu madhye, yathA- 'veNudeve garule ' veNudeva dvitIya nAma vidyate yasya itthaMbhUto garuDo viziSTaH- prAdhAnyamupagataH, evam- 'divrANavAIga mida' iha prasmin kSetre nirvAgivAdinAm, tatra nirvANaM mokSa', siddhikSetra, kapanayanarUpaM vA svarUpataH tadupAyabhUta jJAnadarzana vAritratapaH prAptihetuto vA vadituM prAzayituM zIlaM vidyate yeSAM te nirmANavAdinaH teSAM nirvANavAdinAM madhye 'NAyapute' jJAtaputraH jJAtaH kSatriyastasya putraH - zrI mahAvIrasvAmI tIrthakaraH pradhAnaH / yathAvasthita nirvANArthamakhyApakatvAt / yathA hastiSu zreSTha airAvataH, yathA vA vanyeSu kezarI, jaleSu gaGgAjalam pakSiSu garuDaH, tathAmokSatrAdiSu Astika samudAyeSu bhagavAna mahAvIra eva zreSTho nAnyaH kazcaneti // 21 // jaise pakSiyoM meM veNudeva apara nAmabAlA garuDa pracAna hai usI prakAra nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra bhagavAn mahAvIra zreSTha haiM / yahA~ nirvANa kA artha hai mokSa yA siddhikSetra yA samasta karmoM kA kSaya athavA nirvANa ke upAya samyagdarzana Adi / jJAtavaMzIya kSatrIya hone se bhagavAn 'jJAtaputra yA 'nAyaputta' kahalAte haiM / jJAlaputra bhagavAna mahA vIra ne mokSa ke svarUpa aura sAdhanoM kA yathAtathya prarUpaNa kiyA hai, ataeva ve mokSavAdiyoM meM pradhAna kahe jAte haiM / abhiprAya yaha hai ki jaise hAthiyoM meM airAvata, pazuoM meM siMha, nadiyoM meM gaMgA aura pakSiyoM meM garur3a pradhAna hai, usI prakAra nirvANabAdI AstikoM meM bhagavAna mahAvIra hI zreSTha haiM, // 21 // jaLa zreSTha gaNAya che. pakSIemAM garuDa nAmanu' pakSI, ke jenu` khIju` nAma veNudeva che, te zreSTha gaNuAya che. eja pramANe jagatanA samasta nirvANuvAdIomAM jJAtaputra bhagavAn mahAvIra zreDe che. ahIM nirvANu eTale mekSa athavA siddhikSetra athavA samasta karmonA kSaya athavA nirvANunA upAya rUpa samyagdana Ardi atha gratuNu thavA joIe. bhagavAna mahAvIra jJAtava'zamAM utpanna thayelA. hAvAthI temane 'jJAtaputra' athavA 'nAyaputta'kahevAya che. sataputra bhagavAn mahAvIre mekSanA svarUpanuM tathA mekSaprAptinAM sAdhanenu' yathAtha rUpe pratipAdana karyu che, tethI ja temane zreSDa mekSavAdI kahevAmAM AvyA che. c. tapa e che ke jema hAthIemAM arAvata, pazuemAM siMha, nadIonAM jaLamAM gaMgAnuM jaLa ane pakSIomAM garuDa prasiddha che, eja pramANe nirvANuvAdI AstikAmAM bhagavAnUM mahAvIra ja zreSTha che 215 For Private And Personal Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 518 mUlam - johesuM gAe jaha bIsaseNe, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnaM sUtre pupphesu vA jeha araviMda mehu | khettINa seTTe" jaMha daitavakke, isI seTTe" teMha vaiddhamANe // 22 // chAyA - yodheSu jJAto yathA vizvasena, puSpeSu vA yathA'ravindamAhuH / kSatriyANAM zreSTho yathA dAntavAkyaH, RSINAM zreSTha stathA varSamAnaH / 22 / AnvayArthaH - (jaha 1 ) yathA - ( jAe) jJAto jagatprasiddha: (bIsaseNe) vizvasenaH (johesu) yodheSu zreSThaH (jahA) yathA vA (pupphe ) puSpeSu (araviMdamAhu) aravindam 'johesu NAe' ityAdi / zabdArtha- 'jahA - pathA jaise 'NAe jJAtaH' jagata prasiddha 'bIsa seNevizvasenaH, vizvasena 'johesu-podveSu' yoddhAoM meM 'sehe zreSTha' zreSTha hai 'jahA - yathA' jaise 'puSphesu-puSpeSu' pubdoM meM 'araviMdamAhu-araviMdam AhuH' kamalako pradhAna kahate haiM 'jahA -yathA' jaise 'khattINaMkSatriyANAM kSatriyoM ke madhya meM 'daMtavakke seTThe-dAntavakyaH zreSTha: ' dAntavAkya- cakravartI zreSTha hai 'taha tathA' isIprakAra 'isINa RSINAM' RSiyoM meM 'vaddhamANe seTTe-varddhamAno zreSTha : varddhamAna mahAvIra svAmI hI zreSTha hai ||22|| anvayArtha - jaise yoddhAoM meM jagaprasiddha vizva sena cakravartI zreSTha hai jaise puSpoM meM kamalapuSpa pradhAna hai athavA jaise kSatriyoM meM dAntavAkya cakravartI zreSTha hai, usI prakAra RSiyoM meM varddhamAna mahAvIra zreSTha haiM // 22 // For Private And Personal Use Only 'jo sunAe ' zabdArtha-'jahA-yathA' ? prabhAye 'NAe - jJAtaH' 4 prasiddha 'vIsaseNe - vizvasenaH ' vizvasena thaDavata 'johe su- yoddheSu' yodhdhAyAM 'seTTe zreSThaH' zreSTha che bhane 'jahA - yathA' ? prabhAye 'pupphesu-puSpeSu' puNyAma 'aravi Mda mAhu - aravindam Ahu: ' ubhajane pradhAna dezamAM Ave che. 'jahA - yathA'ne pramaH ye 'khattIMga - kSatriyANAM ' kSatriyAmAM 'daMtavakke seTThe - dAntavAkyaH zreSThaH ' hAMtavAsya yavartI zreSTha che. 'taha - tathA' me prabhA 'isINa - RSINAM' RSiyomA 'vaddhamANe sehe - vardhamAno zreSThaH ' varddhamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. // 22 // sUtrA--jema ye|ddhAe mAM jagatavikhyAta vizvasenane zreSTha gaNavAmAM Ave che, jema puSpamAM kamaLane zreSTha gaNuvAmAM Ave che, jema kSatriyA mAM Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 519 - kamalaM pradhAnamAhuH - kathayanti ( jahA ) yathA vA (khatINaM) kSatriyANAM madhye (iaeos seTTe) dAntavAkyaH cakravartI zreSThaH (taha) tathA (isINa) RSINAM madhye ( vaddhamANe) varddhamAno mahAvIraH (seDe) zreSThaH pradhAna iti // 22 // - " TIkA- 'jahA ' yathA 'NAra' jJAto jagati prasiddhaH 'johemu' yodheSu 'vIsa seNe' vizvasenaH - cakravartI, yathA yodheSu pradhAnatayA loke prasiddhaH / 'jaha' yathA vA 'puSphena ' puNpeSucakulamandArakampakAdiSu bahuSu aravindaM - nIlovalaM zreSThamAhuH, puSSANAM guNA'vaguNajJAtAraH, 'ja' yathA - 'khasINa' kSatriyANAM madhye daMtazvake' dAntavAkyaH kSatAnnAzAt zrAyante rakSanti ye te kSatriyAH te kSatriyANAM madhye dAntavAkyaH kSatriya iva dAntAH upazAntAH vAkyAdeva zatravo yasya sa dAntavAkya:- cakrArttI / yadyapi vizvasenadAntavAkyAvubhAvapi cakravarttinau tayorekasyaiva kathanena nirvAhAt umaH kathanena punaruktirUpA zaGkA , TIkArtha - jisa prakAra samasta yoddhAoM meM, jagat meM prakhyAta vizvasena nAmaka cakravartI pradhAna kahA jAtA hai, athavA jaise bakula mandAra campaka Adi bahuta prakAra ke puSpoM meM puSpoM ke guNAvaguNoM ke jJAtA aravinda arthAt nIla kamala ke puSpa ko zreSTha kahate haiM, athavA jaise samasta kSatriyoM meM 'kSata arthAt nAza se trANa arthAt rakSaNa karane vAlA kSatriya kahalAtA hai' dAntavAkya pradhAna kahA jAtA hai, kyoMki jisake vacana mAtra se zatru dAnta arthAt upazAnta hojAe~ use 'dAnta vAkya' kahate haiM / yadyapi vizvasena aura dAntavAkya donoM cakravartI haiM, inameM se kisI eka kA hI grahaNa karane se kAma cala sakatA hai, ataH donoM kA hI grahaNa karanA punarukti hai, aisI azaMkA kI jA dAntavAkaya cakravatI ne zreSTha gaNavAmAM Ave che, eja pramANe samasta RSiemAM vamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. rasA TIkA"--jevI rIte samasta caiddhAomAM vizvasena cakravattA prasiddha thaI gayeA che, athavA jema bakula caMpA, gulAma Adi saghaLAM lAmAM, phUlanA guNuAvaguNunA jANukArA, araviMda-nIlakamaLane zreSTha kahe che, athavA jema samasta kSatriyAmAM (kSata eTale nAza. nAzamAMthI trANu-rakSaNa karanArane kSatriya kahe che (dAntavAya sarvazreSTha gaNuAya che) kAraNa tenA avAja mAtra sAMbhaLatAM ja zatrue dAnta eTale ke upazAnta thaI jatA. jeneA avAja sAMbhaLatAM ja zatrue dAnta thaI jAya che, tene dAntavAkaya kahe che eja pramANe RSiyAmAM zrI vardhamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. za'kA-vizvasena ane dAntavAya. aa ane cakravatIe che. tethI ahI punarukti doSa For Private And Personal Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na 520 jAyate tatrAha-yodheSu pradhAnatzana vAkyamabhAvazAlitvAt, arthabhedenobhayoH pArthakyena grahaNAt na punaruktiH / 'taha' tathA-'isINa' RSINAM-tapasvinAM madhye 'vaddhamANe' zrIvarddhamAnaH 'sehe' zreSThaH, itaH purA prazasyaprazasyataramazasyatamAdinA dRSTAntena bhagavataH svarUpamuvarNitavAn / tadadhunA tAneva dRSTAntAn pradarya dArzantikaM bhagavantaM nAmagrahaNena nirdiSTavAn / yathA yodheSu vizvasenaH, yathA vA puSpeSu nIlamutpalam , kSatriyeSu cakravartI, tathA tapazcAtA madhye bhagavAna barddhamAnasvAmI zreSTha iti / / 22 / mUlam-dANANa se, abhayappayANaM, saccesu vA aNavajjaM vayaMti / taivesu vA uttamabhaceraM loguttame samaiNe naayputt||23|| sakatI hai, kintu inameM se eka yoddhAoM meM pradhAna hai aura dumarA prabhA. vazAlI vAkya vAlA hai| isa prakAra donoM ke artha meM bheda hone se punarukti nahIM samajhanI caahie| usI prakAra RSiyoM meM zrIvarddhamAna zreSTha haiN| isase pUrva prazasya, prazasyatara aura prazasyatama Adi dRSTAntoM dvArA bhagavAn ke svarUpa kA varNana kiyA thA, apa unhIM dRSTAntoM ko dikhalAkara dArzantika bhagavAn kA nAmollekha karake nirdeza kiyA hai| jaise yoddhAoM meM vizvasena, puSpoM meM nIlakamala kA puSpa, kSatriyoM meM dAntavAkya cakravartI pradhAna hai, usI prakAra tapasviyoM meM barddhamAn svAmI zreSTha haiM // 22 // thata lAge che. banemAMthI kaI paNa ekanI upamA ApI hatI te kAma cAlI zakata. sabhAdhAna-vizvasena yoddhAmamA pradhAna to, bhane hanta 45 palA. zALI vAkayavALA hatA. A kAraNe te bane cakAtIomAM khAsa viziSTatA hevAthI ane baMnenA arthamAM bheda Avate hevAthI upamAmAM punarukti doSano saMbhava rahete nathI AgaLa prazasya prazasyatara, ane prazasyatama Adi duSTa te dvArA mahAvIra prabhanA svarUpanuM varNana karavAmAM AvyuM che, have eja daSTAtane AdhAre dArjIntika bhagavAnanA nAmano ullekha sAthe nirdeza karavAmAM Ave che jema ddhAomAM vizvasena, pumAM nIlakamala, ane kSatrimAM dAnta vAka zreSTha gaNAya che, e ja pramANe tapasvIomAM vardhamAna svAmI zreSTha che. mArA For Private And Personal Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthaghodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 521 .. chAyA-dAnAnAM zreSThamabhayapadAnaM satyeSu vA anavadyaM vadanti / tapa su vA uttamaM brahmacarya lokottamaH zramaNo jJAtaputraH // 23 // anvayArtha:-(dANANaM) dAnAnAM madhye yathA-(abhayappayANaM) abhayapradAnaMmANadAnaM (seTaM) zreSThaM-pradhAnam (paccema) satyeSu vAkyeSu (aNavajja) anavayaM-niravayaM-parapIDA'nutpAdakaM vAkyaM zre Tham (vayaMti) vadanti-kathayanti, (tavesu) tapassu madhye (baMbhaceraM uttama) brahmacarya navavATikopetaM brahmacaryam (uttama) uttama pradhAnaM tathaiva (samaNe) zramaNaH (nAyaputte) jJAtaputro barddhamAnaH (loguttame) loko. ttamaH-triloke vRttamaH // 23 / 'dANANa seTuM' ityaadi| zabdArtha-'dANANa-dAnAnAM' maya prakAra ke dAnoM meM 'abhayappayANaM -abhayapradAnam' abhayadAna 'sehUM-zreSTham' uttama hai 'saccesu-satyeSu' satyavacanoM meM 'aNavarNa-anavadyam' jisase kisIko pIDA na ho aisA satya zreSTha hai aisA 'vayaMti-vadanti' kahate haiM 'tavesu-taparasu' tapoM meM 'baMbhaceraM uttamaM-brahmacaryam uttamam' nava koTiyukta brahmacarya zreSTha hai isI prakAra 'samaNo-zrAmaNaH' isa loka meM zramaga bhagavAn 'nAyaputte-jJAtaputraH' jJAta putra varddhamAna svAmI 'loguttame-lokottamaH, sabase uttama nAma zreSTha hai // 23 // _ -anvayArtha-jaise samasta dAnoM meM abhayadAna pradhAna hai, satya vAkyoM meM anavadya arthAt jo parapIDAjanaka na ho aisA niravadya vAkya zreSTha hai aura tapo meM navavAr3a yukta brahmacarya pradhAna hai, usI prakAra zramaNa jJAtaputra vaddhamAna mahAvIra svAmI tInoM lokoM meM uttama haiM / 23 // 'dANANaM seTuM' zahAtha-'dANANaM-dAnAnAM' mAghAnA hAnAmA 'abhayappayANa-abhayapradAnam' asayAna seTTha-zreSTham' uttama che. 'saccesu-satyeSu' satya payAmA 'aNavajja-anavadyam' nAthI ne 55 pAuna thAya sAya zreSTha cha. se pramANe 'vayaMti-vadanti' . 'tabesu-tapassu' tapamA 'bamace uttam-brahmacarya uttamam' nAdiyuta me brahma yaya zreSTha che. senA pramANe 'samaNo-zramaNaH' mAma zra bhAvAn nAyaputte - jJAtaputraH' jJAtaputra paddhabhAna sabhI 'loguttame-lokottamaH' mAthI uttama mata zreSTha che. // 23 // sUtrArtha-jema samasta dAmAM abhayadAna zreSTha che, jema satya vacanamAM anavadya, eTale ke keI ne mATe pIDAjanaka na hoya evAM niravagha vacane zreSTha che, e ja pramANe zamaNa jJAtaputra vardhamAna traNe lokamAM sarvottama che. mArA sa. 66 For Private And Personal Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasace TIkA-tathA-'dANANa' dAnAnAm saparAnugrahAthai dIyate parasmai yattadAnaM badanekavidham , teSAM dAnAnAmanekavidhAnAM madhye 'abhayappayANaM' abhayadAnam , jIvAnAM jIvitArthinAM trANakAritvAd abhayadAnaM sarvataH uttamam / taduktam 'dIyate mriyamANasya koTiM jIvitameva vaa| dhanakoTi na gRhNIyAtsoM jIvitu micchati' / koTisvarNAdidAnenA'pi na tathA tuSyati jantuH yathA-samupasthite maraNe. 'bhayadAnena / tathApi zAstre mandamatInAmadhikArAt teSAM sukhA'vabodhAya ekaM kathAnakam abhayadAnasambaddhaM svalpAcasA mastaumi / tadyathA-AsId vasantapura___TIkArtha--apane aura parake anugraha 'upakAra' ke lie jo diyA jAtA hai vaha dAna kahalAtA hai / dAna ke aneka bheda haiM, una saba prakAra ke dAnoM meM abhayadAna saba se uttama hai, kyoM ki jIvana ke abhilASI jIvoM kI usase rakSA hotI hai| kahA bhI hai-'doyate mriyamANasya' ityaadi| ____ yadi marate hue prANI ko eka karor3a mudrAe~ (mohara) athavA jIvana diyA jAya-donoM meM se eka dene ko kahA jAya to vaha karor3a mudrAe~ (mohara) lenA pasaMda nahIM karegA, vaha jIvana hI kI abhilASA kregaa| kyoM ki pratyekaprANI jIvita rahane kI hI abhilASA karatA hai| _ mRtyu upasthita hone para jIva ko kor3a svarNamudrAe~ (mohara) dene para bhI vaisA santoSa nahIM hotA jaisA abhayadAna se hotA hai / phira bhI mandamatiyoM ke sukhAvabodha ke lie arthAt maralatA se samajhAne ke lie eka udAharaNa prastuna kiyA jAtA hai| jo isaprakAra hai-- TIkArtha -stra ane paranA anugraha (upakAra) nimitte je apavAmAM Ave che, tene dAna kahe che. dAnanA aneka bheda che. te saghaLA prakAranAM dAne mAM abhayadAna sauthI uttama che, kAraNa ke jIvavAnI abhilASAvALA jIvenI tenA dvArA rakSA thAya che. kahyuM paNa che ke - 'dIyate mriyamANasya' 'tyAdi maraNane bhaya jenI sAme upasthita thaye heya evA keI paNa manuSyane eka kareDa senA more athavA jIvana na ApavAnuM kahevAmAM Ave arthAt banemAMthI eka ja vastu grahaNa karavAnuM kahevAmAM Ave te te sonA mahorone pasanda karavAne badale jIvanadAna ja pasanda karaze, kAraNa ke pratyeka prANIne pitAne cha. ja sauthI adhika priya hoya che. mRtyu upasthita thAya tyAre jIvane karaDe senAmahore ApavAmAM Ave te paNa eTale saMteSa thatuM nathI ke jeTale abhayadAna-jIvanadAnamaLavAnI thAya che. mandImativALA lene kaI paNa vAta saraLatAthI For Private And Personal Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 523 nAmakanagare rAjAridamano nAmA / sa ca kadAcit caturmahipI samupetaH prAsAda vAtAyane krIDayA''tmAnaM vinodayaMstiSThati sma / tena rAjJA kadAcit cauro raktAravIrapuSpasambaddhamuNDamAlo raktA'mbaraparidhAno raktacandanopalitAGgaH mahatavAdyaDiNDimo rAjapuruSaiH rAjamArgeNa nIyamAnaH sapatnIkena dRSTaH / saMhatAmi stAmi mahiSIbhiH pRSTaM kiM kRtamanena, yadarthaM yasyezI avasthA lokaizca kApi nIyate / anantaraM rAjapuruSeNa vijJApitam yadayaM paradravyA'paharaNamakarot / nItizAstrapradarzitena yathA paradravyA'pahArako nirNItaH / ato mAraNAya nIyate vadhya vasantapura nAmaka nagara meM aridamana nAmakA rAjA thaa| eka bAra vaha apanI cAra rAniyoM ke sAtha rAjamahala ke jharokhe meM krIDA karatA huA vinoda kara rahA thaa| apanI patniyoM ke sAtha rAjA kI dRSTi eka cora para par3I, usake gale meM lAla kanera ke puruSoM kI mAlA par3I thI, usane lAla raMga ke vastra pahanA thA, lAla candana se usakA zarIra lipta thaa| yaha puruSa vadha karane yogya hai, isa prakAra kI DugaDugI bajAI jA rahI thii| aise usa puruSako rAjapuruSa rAjamArga se le jA rahe the| use dekhakara rAniyoM ne milakara pUchA-'isane kyA duSkarma kiyA hai jisake kAraNa isakI aisI dazA huI hai aura rAjapuruSa ise kahA~ le jA rahe haiN| rAjapuruSa ne uttara diyA isane parakIya dravya kA apaharaNa kiyA samajAvavI hoya, te udAharaNa ApavuM paDe che. tethI sUtrakAra eka udAharaNa dvArA abhayadAnanI zreSThatAnuM pratipAdana kare che-vasantapura nAme eka nagara hatuM. aridamana nAmane rAjA tyAM rAjya karate. te eka divasa te pitAnI cAra rANI enI sAthe rAjamahelanA jharukhAmAM beThe beThe vArtAvineda karI rahyo hate. evAmAM rANIonI tathA rAjAnI daSTi eka bandivAna cera para paDI. tenA gaLAmAM lAla kanera (re) nAM puSpanI mALA hatI, teNe lAla raMganAM vastro paherelAM hatAM, tenA AkhA zarIra para lAla candanano lepa kareluM hatuM, "A puruSa vadha karavAne gya che, evI ghoSaNA thaI rahI hatI tevA corane rAja puruSe rAjamArga parathI laIne jatA hatA. tene joIne rANIoe eka rAjapuruSane bolAvIne pUchayu A mANase che aparAdha karyo che ke jene kAraNe tenI A prakAranI dazA thaI che ?" zajapuruSe javAba che-"A mANase pArakA dravyanuM apaharaNa karyuM che. For Private And Personal Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - sUtrakRtAgasUtre bhUmau / tacchuvA tAbhiruktam-rAjan ! yo'smAkaM bhavatA pUrva baro dattaH, dIyatA so'smabhyamekadinAya netastha kizcidupahariSyAmahe / prahasya rAjJA'pi svIkRtam , tataH prathamayA mahiyA kayA'pi snAnAdipudassaram-alaGkArA''laGghato dInArasahasravyayena zabdAdIn viSathAna pAyayyaikamaho yAvad yaapitH| dvitIyadivase tvaramANayA'parayA tathaiva paJcamahaladonAravyayena lAlitaH / tRtIyayA'pi vRtIdine dazasahasradInAravyayena lAlitaH pAlitaH poSitacauraH / caturthadine caturthI paTTamahiSI hai| nItizAstra meM pradarzita mArga se yaha cora sAdhita ho cukA hai| ataeva ise mArane ke lie vana bhUmi kI ora le jA rahe haiN| yaha sunakara rAniyoM meM kahA-mahArAja ! Apane pahale hameM jo varadAna diyA thA, vaha isa samaya dIjie, jisase hama isakA kucha upakAra kara ske| rAjA ne muskarA kara svIkRti pradAna kii| taba pahalI rAnI ne snAna Adi karavAkara, alaMkAroM se alaMkRta kara ke, eka hajAra dInAra (mohare) vyaya karake usa cora ko manojJa zabda Adi viSayoM kA upabhoga karavAyA / isa prakAra eka dina vyatIta ho gyaa| dUsarI rAnI ne pAMca hajAra dInAra vyaya karake usI prakAra use rkkhaa| tIsare dina tIsarI rAnI ne dasa hajAra vyaya karake cora kA lAlana pAlana poSaNa nItizAstramAM pArakA dravyanuM apaharaNa karavAno niSedha che. te cAra sAbita thaI cukaye che, tethI tene me tanI sajA pharamAvavAmAM AvI che A sajAne amala karavA mATe ame tene vadhasthAne laI jaIe chIe. A prakArane javAba sAMbhaLIne rANI e rAjAne vinaMti karI-' mahArAja ! ApanI pAse amAruM eka varadAnanuM leNuM che, ame te varadAna dvArA A mANasa upara banI zake teTalo upakAra karavA mAgIe chIe. te atyAre amane te varadAna mAgI levA de". rAjAe maMda maMda hAsya sahita temanI te vAta maMjUra karI. tyAre pahelI rANIe te corane snAna Adi karAvIne alaMkArAthI vibhUSita karIne, eka hajAra dInAra (senA mahera) ane te corane maneNa zabdAdi viSa ne upabhega karAvyuM. A prakAre eka dIna vyatIta thaI gaye. bIje divase bIjI rANIe pAMca hajAra sonAmahe re bacIne tene eja pramANe zabdAdi viSane upabhega karAvyo. trIje divase trIjI rANIe dasa hajAra sonAmahero khacIne te cAranuM lAlana pAlana karIne tene sukha ApavA prayatna For Private And Personal Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 525 rAjJo matimAdAyA'bhayadAnena maragAdakSitavatI / tA ekadA caturthI mahiSI anyAbhi mahiSImirupahasitA rAjJo mahipoNA manyatamayA tvayA kimapi phimiti nopakRtaaura iti / cauropakArA'vagarva garmita ganitAnAM tAsAM samakSanaNA''hUyacauraM pRSTavAn rAjA, aho kathaya satyam , kayA bahU kRto'si / cauregAAdi. turIyayA'nayA rAjan / abhayamadAyi dkssinnaa| abhayamadAne dAnazrANena puniitmivaa''smaanmvgcchaami| tata etAvatA siddham yat-sarvadAneSu zreSThamabhayadAnameva / 'saccesu' satyeSu madhye yat 'aNavajja' anavadyam parapIDA'nutpAdakaM tat satya kiyaa| cauthe dina apamAnitA cauthI rAnI ne, jo paTa rAnI thI, rAjA kI salAha lekara usa cora kI abhayadAna dekara rakSA kii| eka dina zeSa rAniyA~ baudhI rAnI kA upahAsa karatI huI kahane lagI-tuma bahuta kRpaNa ho| tumane usa cora ke lie kucha bhI vyaya nahIM kiyaa| una rAniyoM ko cora ko upakAra karane kA bar3A ghamaNDa thaa| isa kAraNa ve apane upakAra kA khUba khAna kara rahI thiiN| taba rAjA ne usa cora ko unake sAmane vulavA aura pUchA-saca-saca banA, kima rAnI ne terA bahuta upakAra kiyA hai ? cora ne uttara diyA ina cauthI mahArAnI ne mujhe abhaya kI dakSiNA dii| abhayadAna pAkara mujhe aisA lagA mAnoM merA punarjanma huA hai| isa kathAnaka se siddha hai ki madAnoM meM abhapadAna hI zreSTha hai| karyo. cothe divase ce thI rANIe (paTarANuM e) rAjAnI pAse vacana mAgyuM ke A corane abhayadAna de. rAjAe tene abhayadAna dIdhuM. A rIte cothI rANIe tene jIvatadAna apAvyuM. have bIjI traNe rANIoe cothI rANIno A pramANe upahAsa karavA mAMDa-"tame khUba ja kaMjUsa che! tame te coranI pAchaLa eka pAI paNa khacI nahIM !" te zaNIonA manamAM e ahaMkAra thaze ke ame cora upara gha maTe anugraha karyo che, te kAraNe teo pita pitAnA upakAranA vakhANa karyA karatI hatI. tyAre rAjAe te corane potAnI pAse bolAvIne A pramANe pUchayuM; "tuM koI paNa prakAranA saMkeca rAkhyA vinA sAce sAcuM kahI de ke kaI rANIe tArA para vadhAremAM vadhAre upakAra karyo che ?" tyAre teNe javAba ApyA-" A cothI mahArANIe mane abhayadAna apAvIne mArI rakSA karI che. abhayadAna maLavAthI mane te jANe navuM jIvana bhajI Ayu che." A udAharaNa dvArA e siddha thAya che ke samasta dAnamAM abhayadAna zreSThale. For Private And Personal Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 526 sUtrakRtAGgasUtre vacanameva zreSThamiti 'vayaMti' vadanti zAstratatvavettA, na tu paripIDotpadakaM satyaM sadbhaghohitamiti kRsvA tathA coktam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'loke'pi zravate vAdo yathA satyena kauzikaH / patito vadhayuktena narake tIvra vedane ' // anyadapi - 'taddeva kANaM kANatti paMDagaM paMDagatti vA / bAhiyaM vA viroginti teNaM coroti no vade / / ' nItizAstre'pyuktam - satyaM brUyAt priyaM brUyAnna brUyAtsatyamapriyam / satyaM ca nAnRtaM brUyA deva dharmaH sanAtanaH // 1 // iti, zAstra ke tatva ke vettA satyoM meM usI satya ko zreSTha kahate haiM jo niravadya ho arthAt jisase para ko pIr3A utpanna na hotI ho| jo vacana parapIDAjanaka ho vaha zreSTha nahIM hai, kyoM ki satpuruSoM ke lie jo hitakara ho, vahI satya kahalAtA hai| kahA bhI hai- 'loke'pi zrUyate vAdo' ityAdi / kauzika hiMsAkArI satya se tIvra vedanA vAle naraka meM par3A aisA bAda loka meM bhI sunA jAtA hai // 1 // aura bhI kahA hai- 'taheva kANaM kANatti' ityAdi / kANe ko kANA na kaheM, paMDaka (napuMmaka) ko paMDaka na kahe, bImAra ko bImAra na kahe aura caura ko cora na kahe, kyoMki aisA kahane se unheM pIr3A pahu~catI hai // 1 // nItizAstra meM bhI kahA hai 'satyaM brUrAt priyaM brUyAt' ityAdi / zAsrajJoe eja satyane zreSTha kahyuM che ke je nira dya eTale ke parane kadI paNa zreSTha kahI hAya, tene ja satya 66 pIDAkArI na DhAya. je vacana parapIDAjanaka hAya tene zakAya nahIM, kAraNa ke sapuruSone mATe je hitakara sevA cheu cheu - " lekei'pi zrUyate vAde / " tyAhi " zie hiNsaakArI satyane kAraNe tIvra vedanAvALA narakamAM paDaye, evI mAnyatA lekAmAM pracalita che eTale ke evu lAko kahe che " 55 vajI " taddeva kANa kANatti " ityAdi kANAne kANA kahevAya nahIM, napuMsakane napuMsaka kahevAya nahI', khImAne khImAra na kahevAya ane corane cora na kahevAya kAraNa ke tema kahevAthI tene huH thAya che. nItizAstramAM pazu vu N chu N che hai- "satya N brUyAt priya For Private And Personal Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 527 'tavesu' tapaHsu madhye 'vamaceraM' brahmacaryam navavidhatrATikopetam uttamaM - pradhAnaM bhavati / tathA - 'samaNe' zramaNaH zramaNaH 'nAyapute' jJAtaputraH 'loguttame ' lokottamaH sarvalokottamarUpasaMpadA sarvAtizAyinyA zaktyA kSAyikajJAnadarzanAbhyAM zIlena ca jJAtaputro bhagavAn zramaNo mahAvIraH sarvottamaH / 'dAnAnAmabhayaM dAnaM zreSTha mityabhidhIyate / parapIDAsnutpAdakaM satyaM satyeSu zasyate // 1 // dvAdazavidhatapassu brahmacaryamuttamaM tathaitra jJAtaputro mahAvIro lokottama:lokeSUttama ityarthaH // 23 // mUlam - ThiIrNa seTTA levasattamA vA sabhA summA va sabhANa seTThA / satya bhASaNa kare, priya bhASaNa kare kintu apriya satya na kahe / satya asatya kA mizraNa karake bhI na kahe / yahI dharma hai // 1 // jaise zAstroM meM samasta tapoM meM navabAr3a se yukta brahmacarya ko pradhAna kahA hai, usI prakAra zramaNa jJAtaputra samasta loka meM uttama haiM / sarvottama zakti, kSAyikajJAna-darzana aura zIla meM zramaNa bhagavAn mahAvIra saba se zreSTha haiN| Azaya yaha saba dAnoM meM abhagadAna zreSTha kahA jAtA hai, samasta satyavacanoM meM parapIr3A na utpanna karane vAlA niravadya vacana uttama kahA jAtA hai aura bAraha prakAra ke tapa meM brahmacarya tapazreSTha kahA jAtA hai, isI prakAra jJAtaputra mahAvIra saba loka meM uttama haiM ||23|| brUyAt" " ityAhi satya mesavu pazu te prItira zrAvu lehaye, pazu apriya lAge evu* satya khelavu* nahI. satya ane asatyanA mizraNavALAM vAkayo pAzu molavA leAyakhe nAhIM. zo dharma che, // 1 // eja prakAre zAstrAmAM khAra prakAranAM tapAmAM navavADayukta prahmacarya ne zreSDa tapa kahyu che. abhayadAna. nirgha satya vacana ane navavAyukta brahmacaya'nI jema jJAtaputra mahAvIra svAmI samasta lekamAM sarvottama che. sarvAMttama zakti, zAyika jJAnadarzana ane zIlamAM zramaNa bhagavAn mahAvIra ja zreSTha che tAtparya e che ke jema dAnAmAM abhayadAna, satyavacanamAM parapIDA na utpanna karanArAM niravadha vacana, ane mAra prakAranAM tapeAmAM brahmacaya tapa zreSTha gaNAya che, eja pramANe jJAtaputra mahAvIra samasta leAyamAM zreSTha che. 235 For Private And Personal Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 528 sutrakRtAGgasUtre nivANa seTThA jaha savadhammA, jaNAyaputtA paramasthi nnaannii||24|| chAyA-sthitInAM zreSThA la saptamA vA samA mudharmA iva samAnAM shresstthaa| nirvANazreSThA yathA sarvadharmA na jJAtaputrAta paro'sti jJAnI // 24 // anvayArthaH-'ThiINa' sthitInAM - sthitimatAm 'lavasattamA' lasaptamA-pazcAnucaravimAnavAsina devA itra 'seTThA' zreSThAH-pradhAnAH 'sabhANa' samAnAM pariSadAM madhye 'suhammA sabhA seTThA' sudharmA sabhA sarvataH zreSThA-pradhAnA yathA vA 'jahA' yathA 'ThiINa seTThA' ityaadi| zamArtha-ThiIga-sthitIno' jaise sthitivAloM meM 'lavasattamAlavasaptamAH' pAMca anuttara vimAnavAsI deva 'seTThA-zreSThAH' zreSTha hai tathA 'sabhANa-samAnAM' saba sabhAoM meM 'suhammA sabhA seTThA-sudharmA sabhA zreSThA' sudharmA sabhA sabase zreSTha hai evaM 'jahA-yathA' jaise 'sanca dhammA-sarvadharmA. saba dharmoM meM 'nibANa seTThA-nirvANa zreSThAH' jaise mokSa zreSTha hai isI prakAra 'Na nAyaputtA paramatthi nANI na jJAtaputrAt paraH asti jJAnI' jJAtaputra bhagavAna mahAvIra svAmI se koI zreSTha jJAnavAlA nahIM hai // 24 // anvayArtha--jaise sthiti meM arthAt sthitivAloM meM lavasaptama arthAt pA~ca anuttara vimAnavAsI deva zreSTha haiM, laya sabhAoM meM sudharmA "ThiINa seDhA " tyAha zA-- ThiINa-sthitanA' 2 sthitivANAyAma 'sattamA-lavasa tamAH' pAya manuttara vimAnasI hai| seTThA zreSThaH' zreSTha che. tayA 'sabhANasabhAnAM' madhI samAsamA 'suhammA sabha seduH-sudharmAmamA zreSThA' sudhamAsamA sauthA zreSTha cha. tara 'jahA-yathA' yathA ma 'sava dhammA-sarvadharmAH' mayA dhAmA 'nivvANaseDhA-nirvANazreSThAH' ma bhakSa zreSTha cha. me pramANe 'Na NAyaputtA paramatthi nANI-na jJAtaputrAt para: asti jJAnI' jJAtaputra bhagavAn mahAvIra svAmIthI kaI paNa zreSTha jJAnava nuM nathI. 24 sUtrArtha-jema sthitivALA jemAM lavasaptamane-pAMca anuttara vimAna vAsI ne-cheTha mAnavAmAM Ave che, jema saghaLI sabhAomAM sudharmA sabhAne For Private And Personal Use Only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 529 'sadhadhammA' sarvadharmAH 'nivvANa seTTA' nirvANazreSThAH-nirvANapadhAnAH santi, tathA'Na NAyaputtA paramatthi nANI' jJAtaputramahAvIrAt paro'dhiko jJAnI nAstIti / / 24 // TIkA-- "ThiINa' sthitInAM-sthitimatAM madhye 'lavasattamA' lavasaptamA:pazcA'juttaravimAnavAsino devAH sarvotkRSTasthitivartinaH 'seTa' zreSTA:-pradhAnAH, tathAhi-lavAH zAlpAdikAlikAH lAnakriyA (chedana kriyA) mamitAH kAlavibhAgAH sapta saptasaMkhyA mAna-pramANaM yasya kAlasyAsau lava saptama staM lAsaptamaM kAlaM yAvadA. yuSya prabhavati sati ye zubhAdhyavasAyapravRnayaH santo mokSaM na gatAH kintu deveSatpannA ste labasaptamA ste ca sarvArthasiddhArthAbhidhAnAnuttaravimAnavAsino dezaH, ataste lavasaptamAH kathyante / 'samANa' samAnAM paripadAM madhye 'seTa' zreSThA sabhA zreSTha hai jaise sabhI dharma nirvANapadhAna haiM. usI prakAra jJAtaputra mahAvIra se adhika koI jJAnI nahIM hai // 24 // TIkArtha--jitane bhI sthiti vAle haiM, unameM pA~ca anuttara vimAnoM meM vasane vAle deva sarvotkRSTa sthiti vAle haiN| zAli Adi kI lavanakriyA (eka muTi kATane) meM jitanA samaya lagatA hai, vaha lava kahalAtA hai| mAta lavoM kA mAna jitanA kAla lavasaptama kahalAtA hai| anuttara vimAnavAsI devoM kI yaha saMjJA hai / isakA kAraNa yaha hai ki sAta lava kI Ayu yadi unheM adhika mila gaI hotI to ve apane zuddha pariNAmoM se mokSa prApta kara lete / kintu Ayu kI itanI nyUnatA hone se ve mokSa prApta na kara sake aura anuttara vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hue| zreSTha mAnavAmAM Ave che, jema saghaLA dharmo nirvANapradhAna gaNAya che, eja pramANe jJAtaputra mahAvIra karatAM adhika jJAnI anya koI nathI rajA TakA-sthitivALA jeTalAM jIve che, temAM pAMca anuttara vimAnomAM nivAsa karanAra devene sakaSTa sthitivALA mAnavAmAM Ave che. zAli (eka prakAranI DAMgara) AdinI lavanakriyAmAM eka muThThI zAli AdinI kApaNI karavAmAM-jeTalo samaya lAge che, eTalA samayane 'lava' kahe che. sAta lavapramANu kALane "lavasaptama kahe che. anuttara vimAnavAsI dene mATe A saMjJA pracalita che. tenuM kAraNa e che ke je temane sAta pramANa adhika AyuSya maLyuM che, te tene pitAnA zuddha pariNAmone lIdhe mekSa prApta karI zakyA hatA. paraMtu AyunI eTalI nyUnatAne lIdhe teo mokSa prApta karI zakyA nahI, ane temane anuttara vimAnamAM deva rUpe utpanna thavuM paDyuM. temanI sthiti (A yu kALa) sauthI vadhAre hoya che. sa067 For Private And Personal Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 530 sUtrakRtAGga sUtre 'summA sabhAva' sudharmA sabhA iva, bahukrIDAsthAnairyuktatvAt / 'jaha' yathA - savva dhammA' sarve'pi dharmAH 'nivvaannsedd|' nirvANazreSThA mokSamadhAnA bhavanti, kuprAvacanikA api nirmANaphalakameva svadarzanaM muMbate' tathA 'NAyaputtA' jJAtaputrAt 'paraM' paramadhikam 'nANI' jJAnI nAsti sarvathaiva hi bhagavAn aparajJAnibhyo'faejJAnavAna astIti // 24 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - puDhovame dhuNai viMgayagehI ne seNNihiM kuvai Asu~panne / tairiDaM samudaM va mehAbhavoghaM abhayaMkare vIra anaMtacakkhU | 25 | C chAyA - pRthivyutamo dhunoti vigatagRddhiH, na sannidhiM karotyAzuprajJaH / taritvA samudramitra mahAbhayam, abhayaGkaro vIro'nantacakSuH ||25|| jaise sabhAoM meM sudharmA sabhA zreSTha hai, kyoMki vaha aneka krIDAsthAnoM se yukta hai / athavA jaise sabhI dharma mokSa pradhAna haiM, kyoMki kuprAvacanika bhI apane darzana ko nirvANa rUpa phala dene vAlA hI kahate haiM, isI prakAra jJAnaputra se adhika jJAnI koI nahIM hai arthAt anya jJAniyoM se vahI utkRSTa jJAnI haiM ||24|| 'pUDho me' ityAdi / zabdArtha - 'puDho me - pRthivyupamaH ' bhagavAn mahAvIrasvAmI pRthvIke samAna saba prANiyoM ke AdhAra bhUta hai 'dhugadhunoti' tathA ve ATha prakAra ke karmapaloM ko dUra karane vAle haiM' 'vigamagehI - vigatagRddhiH, bhagavAn bAhya aura Abhyantara vastunoM meM gRddhi-Amaktirahita hai 'Apanne - AzuprajJaH' ve zIghrabuddhi vAle haiM 'Na saMnihiM kubbai-na 65 jema sabhAomAM sudhamAM sabhA zreSTha che, kAraNu ke te aneka krIDAsthAnAthI yukta che, athavA jema saghaLA dharmAM meAkSapradhAna che, kAraNa ke kuprAvanike paNa peAtAnAM darzanane nirvANurUpa phala pradAna karanAra ja kahe che, eja pramANe jJAtaputra karatAM adhika jJAnI kAI nathI. tee ja sarvAM kRdanTa jJAnI che. ArakA puuddhe|vme " dhatyAhi zabdArtha - 'puDho me - pRthivyupamaH' lagavAn mahAvIrasvAmI pRthvIsarImA adhA prAziyonA AdhArabhUta tA 'ghuNai dhunoti tathA te ATha prAznA bhane dUra khAvAlA che. 'vigayagehI- vigatagRddhiH' lagavAn mA bhane mAbhyantara vastuomAM vRddhi sahita rahita tA 'Asuranne - AzuprajJaH' tethe For Private And Personal Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrastha guNavarNanam 531 ___ anvayArthaH --'puDovame pRthivyutamA-pRthivIyatvapraginAmadhArI mahAvIrasvAmI 'dhuNaI' dhunAti-apanapatyaSTaprakArakaM karma 'vigayagehI' vigatagRddhiH-vAdyAbhyantaravastuvipayAdidhArahitaH, 'Asupanne' AzuprajJaH-sarvatra sadopayogAta 'Na saMnihaM kubaI' na sannidhiM karoti-ghRtaguDAdikam 'samudaM va samudavat (mahAbhavoghaM) mahabhavaugham-cAturgatikasaMsArasAgaram (tariu) taritvA-pAraM kRtvA mokSaM mAptaH (abhayaM kare) prANinAmabhayaGkaraH (vore) vIro bhagavAn (aNatacakkhU) anantacakSuH-anantajJAnItyarthaH // 25 // saMnidhi karoti' ve dhana dhAnya tathA koSAdikA saMparka nahIM karate haiM 'samuddeva-samudavat' samudra ke samAna 'mahAbhavoghaM-mahAbhavogham' mahAn saMsArako 'tariu-tarityA pAra karake mokSako prApta hue haiM 'abhayaMkareabhayaGkaraH' bhagavAn prANiyoM ko abhayakaranevAle 'vIre-vIraH' aise bhagavAn varddhamAna mahAvIra svAmI 'aNaMta cakkhU-anaMta cakSuH' ananta jJAnavAle haiM // 25 // ___ anvayArtha--bhagavAna mahAvIra pRthivI ke samAna samastaprANiyoM ke AdhAra haiM, ATha prakAra ke karmoM ko naSTa karane vAle haiM, bAhya evaM Abhyantara vastuoM kI gRddhi se rahIta haiM, Azu prajJa arthAta sarvatra sarvadA upayogavAn haiM, kisI bhI vastu kI sannidhi na karane vAle haiM, samudra ke samAna mahAna saMsAra ko pAra karake mokSa ko prApta hue haiM, abhayaMkara haiM aura anantajJAnI haiM // 25 // al muddhiA satA 'Na saMnnihiM kubai-na saMnidhiM karoti' te dhanadhAnya tathA oghAhinA sa56 42tA na utA 'samuddeva-samudravat' samudranI ma 'mahAbhavotra-mahAbhavodham' mahAn saMsArane 'tari-taritvA' 52 42 mokSarAmana yu tu. 'abhayaMkare-abhayaGkaraH' bhagavAn prANiyAnA samaya 42vAvANA 'vIre-vIraH' me| samAna para bhAn mahAvI26vAmI 'agaMtacakkhU-anaMtacakSuH' anaMtajJAnavALA che. je 25 sUvArtha--bhagavAna mahAvIra pRthvInA samAna samasta prANIonA AdhAra che, ATha karmone kSaya karanArA che, bAhya ane Abhyantara vastuonI vRddhi (lAlasA) thI rahita che, AzuprajJa che. eTale ke sarvatra sadA upagavAna che, keIpaNa vastunI sannidhi (saMcaya) karanArA nathI, samudranA samAna mahAna saMsAra pArane karIne mane prApta karanArA che, abhayaMkara ane ananta jJAnI che. pArapA For Private And Personal Use Only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 532 sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'puDhovame' pRthvyupamaH-pRthvyA upamA vidyate yasya sa pRthvyupamo. bhagavAn mahAvIraH, yathA khalu pRthivI sakalapANinAmAdhArarUpA AdhArakatvAt tathA bhagavAn sarvaprANinAmabhayadAnAt sadupadezadAnAdvA AdhAraH, ataH pRthivyAH sAdRzyaM bhagavato bhavati / athavA-pathA-pRthivI sarvasahA bhavati, 'sasahA vasu. matI vasudho: vasundharA' ityamarAt, tathA bhagavAnapi sopasargAna samyaka sahate, ato'pi pRthivyAH sAdRzyaM bhavati bhagavanmahAvIre / 'dhuNaI' dhunoti-apanayati aSTaprakArakaM karma iti / tathA-vigayageDI' vigatamRddhiH-vigatA vinaSTA bAhyAbhyantarapadArtheSu gRddhiH-gRddhibhAvo yasya sa vigtgRddhiH| 'saNihiNa kumbaI' sannidhiM na karoti, sannidhAna sanidhiH, sa ca dvividhaH, dravyabhAvabhedAt / ___TokArtha- bhagavAna mahAvIra pRthvI ke samAna haiN| jaise pRthvI samasta prANiyoM ko Azraya dene ke kAraNa AdhAra hai, usI prakAra bhagavAra saba prANiyoM ko abhaya dene tathA sadupadeza dene ke kAraNa AdhAra haiM / ataeva bhagavAn pRthvI ke sadRza haiM / athavA jaise pRthvI 'sarvasahA' arthAt sabhI kucha sahana karane vAlI hai, amarakoSa meM bhI kahA haisarvasahA, vasumatI, vasudhA, ursa aura basundharA, yaha saba pRthvI ke nAma haiN| bhagavAn samasta upasargoM ko sahana karane vAle haiM, isa kAraNa bhI bhagavAn meM pRthvI kI sadRzatA hai| bhagavAna mahAvIra ATha karmoM ke vinAzaka haiN| ve bAhya aura Abhyantara sabhI prakAra ke padArthoM meM gRddhi (Asakti) se mukta haiN| ve kisI prakAra kI sanidhi-saMcaya nahIM krte| sanidhi do prakAra kI hai-dravya sannidhi aura bhAvasanidhi / ghRta, TIkAtha-mahAvIra prabhu pRthvInA samAna che. jema samasta prANIone Azraya denArI hovAne kAraNe pRthvI temane AdhAra kahevAya che, e ja pramANe bhagavAna mahAvIra samasta jIvane abhaya denArA tathA temane sadupadeza denArA hovAne kAraNe samasta jIvonA AdhAra che. te kAraNe temane pRthavInA samAna hyA cha. 2551-2 Yii sarvasahA" saghanu saDana 42nArI che, mesa pramANe bhagavAna mahAvIra paNa ghera parISo ane upasargo sahana karanArA che. sabhaSamA 55 yuM che 3-" sarvasahA, vasumatI, vasudhA," sudhA, Gh ane vasurA, A badhA nAme pRthvInA ja che. bhagavAna samasta upasargone sahana karanArA hovAthI teomAM pRthvInI samAnatA che. tethI bhagavAna mahAvIra ATha karmone kSaya karanArA che. teo bAhya ane Abhyantara badhA prakAranA padArthomAM vRddhibhAva (Asakti)thI rahita hatA. teo kaI prakAranI sabriSi For Private And Personal Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saimayArthabodhinI TokA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 533 tatra drvysnidhiH-guddaadiruupH| bhaavsnnidhistu-krodhmaanmaayaalobhaaH| etadubhayamapi sannidhi bhagavAnnakaroti / tathA-'Asu panne' AsuprajJaH, Azu-zIdhaM prajJA yasya saH / sarvatra sadopayogAt , na tu chamasthavad manasA paryAlocya padArthaviSayakaM nirNayaM karoti / etAvizeSaNopapanno bhagavAn 'samuddeva' samudrAd apAram 'mahAmavAgha' mahAbhaughaM cAturgatika saMsAra sAgaraM bahuduHkhAkulam / 'tari' taritvA, sarvo tamaM nirvANamAsAditavAn / punaH kathaMbhUto bhagavAn-tatrAha-'abhayaMkare' abhayaGkaraH-abhayaM prANinAM prANarakSAsvarUpaM svataH parataH sadupadezadAnAta karotIti abhayaGkaraH / vizeSeNa irayati-drIkaroti karma iti vIraH, 'aNaMtacakkhU' ananta cakSuH-anantaM-vinAzarahitaM cakSurikha cakSuH-keralajJAnaM yasya so'nantacakSuH, etAdRgbhagavAniti // 25 // gur3a Adi ke saMvaya ko dravya manidhi kahate haiM aura krodha, mAna, mAthA tathA lobha ko bhAva sannidhi karate haiN| bhagavAna donoM prakAra kI sannidhi nahIM krte| bhagavAn AzuprajJa haiM, kyoMki unakA upayoga sabhI padArthoM meM sadaiva lagArahatA hai| ve chadmastha ke jaise mana se soca vicAra kara kisI padArtha kA nirNaya nahIM krte| isa prakAra ke vizeSaNoM se yukta bhagavAn samudra ke samAna apAra bhavapravAha ko arthAt saMsAra sAgara ko pAra karake sarvottama nirvANa ko prApta kara cuke haiM / isake atirikta bhagavAn abhayaMkara haiM arthAt ve svataH sadupadeza dekara parataH prANarakSA rUpa abhaya dete haiN| bhagavAn vIra (saMcaya) karatA nahIM. sannidhi be prakAranI kahI che. (1) dravya sanidhi ane (2) bhAva sanidhi. ghI, goLa AdinA saMcayane dravyasanidhi kahe che krodha, mAna, mAyA ane lebhane vAva sanidhi kahe che. mahAvIra prabhu A banne prakArane saMcaya karatA nahIM-teo kaI paNa prakArane parigraha rAkhatA na hatA. mahAvIra prabhu AzuprajJa hatA, kAraNa ke teo sarvatra sadA upagavAna hatA. eTale ke samasta padArthonA viSayamAM zIghra nirNaya karanArA hatA chaghanI jema khUba ja vicAra karI karIne teo kaMI padArthane nirNaya karatA nahIM. A prakArane guNethI yukta mahAvIra svAmI samudranA jevA apAra bhavapravAhane eTale ke saMsAra sAgarane pAra karIne sarvottama nirvANadhAmane prApta karI cUkyA che. vaLI bhagavAn abhayaMkara che, kAraNa ke teo pote samasta chAnAM prANenI rakSA karatA hatA ane tene paNa jIvarakSAne upadeza ApIne abhaya pradAna karatA hatA. bhagavAna vIra che ane ananta cakSu che, For Private And Personal Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 534 sUtrakRtAGgasUtre mUlam-kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM cautthaM ajjhattha dosaa| eyANi vaMtI arahA mahesI, na kumvai pAvaM Ne kAravei // 26 // chAyA-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM, lobhaM caturtha cAdhyAtmadoSAn / etAni vAntvA'hana maharSi, nakaroti pApaM na kArayati // 26 // anvayArthaH- (arahA mahesI) ahamaharSi bhagavAna mahAvIraH (kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM) krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAm (cautthaM lobha) caturtha lobham-kapAyamAtram (eyANi) etAn krodhAdIn (ajjhatthadosA) adhyAtma doSAn-prAntaradoSAn haiM aura anannacakSu haiM arthAt unakA kevalajJAna ananta avinAzI hai| bhagavAna hana saba vizeSagoM se sampanna haiM // 25 // 'kohaM ca mAgaM ca' ityaadi| zabdArtha-'arahA mahepI arahanmaharSiH' arihaMta maharSi aise zrI mahAvIra svAmI kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAnam ' krodha mAna aura mAyA 'cautthaM lobha-caturtha lobham ' tathA cauthA lobha 'eyANi--etAni' ina krodhAdirUpa 'ajjhattha domAadhyAtmadoSAn' adhyAtma-apane aMdara ke doSoM ko 'vaMtA-vAntvA' sthAgakara ke 'Na pAvaM kui-na pApaM karoti' pApa karate nahIM hai 'Na kAravei-na kArayati' aura pAko karavAte nahIM haiM // 26 / / / / eTale ke temanuM kevaLajJAna ananta (avinAzI) che bhagavAna mahAvIra A saghaLAM vizeSaNathI saMpanna che. parA " kAhaM ca mANa ca" tya.8 Avat - 'arahA mahesI-arahanmaharSiH' bhati mAvi 4 zrI mahAvIra bhAbhI koI ca mANaM ca taheva mAyaM-dhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAm' odha, mAna, A2 mAyA 'ghautthaM loga-caturtha lobham' tathA ye thI so 'eyANi-etAni' An yA35 'ajjhattha dosA-adhyA madoSAn' 54yAma-marthAt potAnA mana hone vatA-bAntA' tyAhArIne 'Na pAva ku03i-na pApaM karoti' 5542tAnathI 'Na kAravei-na kArayati' ane pA5 72||5taanthii // 26 // For Private And Personal Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 535 (vaMtA) vAntvA parityajya (Na pAvaM kubai) na pApaM karoti (Na kAravei) na kArayati paraiH, sAvadyamanuSThAnaM na karoti svayaM na vA kArayatIti bhAvaH // 26 // TIkA-'kAraNA'mAvena kAryasyA'pyabhAze bhavati' iti niyamAt , saMsAraH kAryam-kAraNaM ca catvAro'dhyAtmadoSAH krodhAdayaH--tatra-koSAdikapAyANAM, kAraNAnAmabhAve'zyaM tatkAryasya saMsArasyA'pyamAva iti kRtvA kAraNasya samucchede kAryasya saMpArasyApi ucchitti darzayati-'kohaM ca' ityaadi| 'arahA mahesI' arhanmaharSiH-zrInarddhamAnasvAmI, 'kohaM ca' krodhaM ca, tathA-'mANaM ca' mAnaM ca, tathA-'taheva' tathaiva 'mAya' mAyAm 'cautthaM lobha catuthai lobham 'eyANi' etAn 'ajjhatthadosA' adhyAtmadoSAn 'vaMtA' vAntvA-parityajya 'Na' naiva 'pA' pApam-mANAtipAtAdikaM svayaM karoti manova kAyaiH / 'Na' na vA parebhyaH 'kArave,' kArayati, ____ anvayArtha-arhan maharSi mahAvIra krodha, mAna, mAyA aura cauthe lobha kaSAya ina Antarika doSoM kA parityAga karate the evaM na svayaM pApa karate haiM, aura na dUsaroM se karavAte haiM / 26 // TIkArtha- kAraNa ke abhAva meM kArya kA bhI abhAva hotA hai, isa niyama ke anusAra kaSAyoM ke abhAva meM saMsAra arthAt bhavabhramaNa kA bhI abhAva ho jAtA hai, kyoM ki kaSAya rUpa adhyAtmadoSa kAraNa haiM aura saMsAra unakA kArya hai| kAraNa ke abhAva meM kArya kA abhAva sUtrakAra dikhalAte haiM-arihanna maharSi varddhamAna svAmI krodha, mAna, mAyA tathA cauthA lobha, ina adhyAtma doSoM ko tyAga karake na prANAtipAta Adi pApa svayaM karate haiM, na dUsaroM se karavAte haiM aura na pApa. sUvArtha--aham maharSi bhagavAna mahAvIra krodha, mAna, mAyA ane lobha rU5 cAre kaSA rUpa Antarika dene parityAga karavAvALA hatA tathA piote pApa karatA nahIM ane anyanI pAse pApa karAvatA nahIM paradA TIkArtha-kAraNane abhAva hoya, te kAryane paNa abhAva ja hoya che, A niyamAnusAra kaSAyena jIvamAM je abhAva heya, te tenA bhavabhramaNane paNa abhAva ja rahe che, kAraNa ke kaSAyarUpa adhyAtmadeSa kAraNa che, ane saMsAra temanA kArya rU5 che. kAraNane abhAva hoya te kAryane abhAva hoya che, e vAtanuM sUtrakAra pratipAdana kare che. arihanta, maharSi vardhamAna svAmIe kodha, mAna, mAyA ane lebha rUpa kaSAyane-adhyAtma deSone-parityAga karyo hate. teo pite prANAti For Private And Personal Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 536 sUtrakRtAGgasUtre na vA kurvantamanumodate trikaraNatriyogaH, sAvadhakarmAnuSThAne svayaM na vyApriyate, navA'nya prerayati tAdRzakAryakaraNe' na vA kurvantamanumodate eva / kutaH-sAvadyakarmA 'nuSThAnasya kAraNAnAM krodhamAnamAyalomAnAM samUla kArSa kaSitasyAt / nahi bhavati vahnayabhAve dhUmasya sattvam, tathaiva sAvadhakarmAnuSThAnakAraNamAyAdInAmabhAve, kathamitra sAvadharma saMbhavet / kAraNAnAmabhAve heturbhavati-atyam, maharSitvameveti // 26 // karma karane vAle kA anumodana karate haiM, na mana se, na vacana se aura na kAya se / isa prakAra bhagavAn tIna kAraNa aura tIna yoga se na svayaM sAvadyAnuSThAna meM pravRtta hote haiM, na dUsaroM ko pravRtta karate haiM aura na pravRtti karanevAle kI anumodanA karate haiM / isakA kAraNa yahI hai ki sAvadya anuSThAna ke kAraNa koca, mAna, mAyA aura lobha kA bhagavAn ne samUla unmUlana (ukheranA-nAzakaranA) kara diyA hai| agni hI na ho to dhUma kahA~ se hogA? aura krodha Adi kAraNoM ke abhAva meM unakA arihantatva aura maharSitva kAraNa hai| tAtparya yaha hai ki arihanta evaM maharSi hone ke kAraNa bhagavAn niSkaSApa haiM aura niSkaSAya hone se sAvadha anuSThAna se dUra rahate haiN|||26|| pAta Adi pApakarmo karatA nahIM, bIjA pAse evAM pApakarmo karAvatA nahI, ane pApakarmo karanAranI anumodana paNa karatA nahIM. mana, vacana ane kAyAthI teo pApakarmo karatA nahI, karAvatA nahIM ane karanAranI anamedanA karatA nahIM. A prakAre bhagavAna traNa karaNa ane traNa paga vaDe pite paNa sAvadha anuSThAnamAM pravRtta thatA nahIM ane anyane pravRtta karatA nahI ane sAvadya anuSThAnamAM pravRtta thanAranI anume danA paNa karatA nahI. tenuM kAraNa e hatuM ke sAva aDAnA kAraNabhUta kaudha mAna, mAyA ane lebhane temaNe saMpUrNa rUpe ucheda karI nAkhyuM hatuM. jema agnine ja abhAva hoya. te dhumADAne saddabhAva saMbhavI zake nathI, eja pramANe krodha Adi kAra nA abhAvamAM sAvadya anukAne rUpa kAryane paNa abhAva ja rahe che kodha Adi kAraNanA abhAvamAM temanuM arihantatva ane maharSita kAraNabhUta manyu tu. tAtparya e che ke arihata ane maharSi hevAne kAraNe mahAvIra prabhu niSkaSAya hatA. ane niSkaSAya hovAne kAraNe teo sAvadha anuSThAnothI dUra 23tA tA. // 26 // For Private And Personal Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 167 mUlam-kiriyA~kiriyaM veNaiyANuvAyaM, aNNANiyANaM paDiyaca ThANaM / se saMbavAyaM iti veyaittA, uvaTTie saMjamadIharAyaM // 27 // chAyA-kriyAkriye vaiyikA'nuvAda, majJAnikAnAM pratItya sthAnam / sa sarvavAdamiti vedayisvA. upasthitaH saMyamadIrgharAtram // 27 anvayArthaH-(kariyAkiriya) kriyA'kiye-kriyAvAdyakriyAvAdimatam (vegai. yANuvAya) vainayikAnuvAda-matam (angANiyANa) ajJAnikAnAm (ThANe) sthAna 'kiriyAkiriya' ityaadi| zabdArtha-kiriyAkiriyaM-kriyA'kriye' kriyAvAdI akriyAvAdI matako tathA 'veNaiyANuvAyaM-vainayikAnuvAda' vinayavAdI ke kathanako tathA 'aNNANiyANa-prajJAnikAnAm' ajJAnavAdiyoM ke 'ThANaM-sthAnam' matako 'paDiyacca-pratItya' jAnakara 'se iti-sa iti' ve vIra bhagavAn isaprakAra 'savvavAyaM-sarvavAdam' saba vAdiyoM ke matako 'veyaittA-vedayitvA' jAnakara ke 'saMjamadIharAyaM-saMthamadIrgharAtram' jIvana bharake liye 'ucaTTie-upasthitaH sthi / hue haiM // 27 // ___ anvayArtha kriyAvAdiyoM ke, akriyAvAdiyoM ke, vainayiko ke tathA ajJAnavAdiyoM ke mata ko jAna kara, isa prakAra se sabhI vAdoM ko jAna kara bhAvAna mahAvIra jIvanaparyanta saMyama meM sthita rahe // 27 // " kiriyAkiriya" tyAha zahA-'kiriyAkiriya-kriyA'kriye' yapAhI mane bhayApahI bhatane tathA 'vegaiyANuvAya-vainayikAnuvAdam' vinayAhinA yanane tathA 'aNNANi yANaM-ajJAnikAnAm' ajJAnayAnA 'ThaNaM-sthAnam' matane 'paDiyacca-pratItya' angla se iti-sa iti' te pA2 bhagavAn l prabhAva 'savvavAyaM-sarvavAdam' mA yAnA bhatane 'vedaittA-vedayitvA' oneIne 'saMjamadIharAya-saMyamadI. rAtrama' sa pana-ta 'upaTThie upasthitaH' sthita 27yA cha. // 27 // sUtrArtha-kriyAvAdIonA, akriyAvAdIonA, vainAyikenA ane ajJAnavAdIonA matane jANuMne, A prakAre saghaLA va dene varUpane jANI laIne, bhagavAna mahAvIra jIvanaparyata saMyamanI ArAdhanAmAM avicala rahA hatA rachA For Private And Personal Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre pakSaM matam (paDiyacca) pratItya-jJAtvA (se iti) sa vIraH iti evaM prakAreNa(sanyavAyaM) sarvatrAI-sarvarataM 'veyaitA' vedapittA-jJAtyA (saMjamadIharAya) saMyama dIrgharAtram (uvahie) upasthitA-yAvajjIvaM saMyamotthAnenosthita iti // 27 // ___TIkA-kiriyAkiriyaM' kriyAkriye 'veNaiyANuvAya' vainayikAnuvAdam / 'aNgANiyANaM' ajJAnikAnAm 'ThANaM' sthAnam-pakSam , ayavA-syIyate'smimiti sthAnam-durgatigamanAdikaM sarvam 'paDiyacca pratItya-parijJAya samyagavabudhyetyarthaH / kriyAvAdinastu-kriyAta eva mukti bhavatIti-kriyAmAtramAcaraNIyam / akriyA vAdinaH punaH jJAnavAdinI jJAnAdeva mokSa iti kriyAmujjhAMcakruH / tathA-vinayAdeva mokSamAcakSANA vinayena carantIti vainayikA vyavasthitAH / tathA-ajJAnameva TIkArtha-bhagavAn ne kriyAvAdiyoM ke mata ko jAnA, akriyA. dhAdiyoM ke mata ko jAnA, vainayikoM ke bAda ko jAnA aura ajJAnavAdiyoM ke sthAna arthAt pakSa ko jAnA / athavA jisameM sthiti ho use sthAna kahate haiM, isa vyAkhyA ke anumAra unakI durgati meM hone vAlI sthiti ko jAnA arthAta ajJAna vAda se durgati ko prApti hotI haiM, isa tathya ko jaanaa| kriyAvAdiyoM kA mantavya hai ki akelI kriyA se hI mokSa kI prApti hotI hai, ataeva kriyA kA hI AcaraNa karanA cAhie / akriyA vAdI jJAnavAdI haiM, ve jJAna se hI mukti mAnate haiM, kiyA ko nirarthaka samajhate haiM / vinaya se ho mokSa kahane vAle aura binaya kA hI AcaraNa TakAI -bhagavAna mahAvIra kriyAvadIonA matane jANya, akriyAvAdIenA matane jANyo, nacikenA matane jANa ane ajJAnavAdIonA sthAnane (pakSane paNa jANI lIdhuM. athavA jemAM sthiti (utpatti) thAya che tene sthAna kahe che. A vyAkhyA pramANe judA judA matavAdIonI durgatimAM kevI sthiti (dazA) thAya che, te jANyuM. eTale ke ajJAnavAdIonA mArgane anusaravAthI durgatinI prApti thAya che, a, tathyane temaNe jANyuM hatuM. kiyAvAdIonI mAnyatA evI che ke ekalI kriyA dvArA ja mokSanI prApti thAya che, tethI kriyAomAM ja pravRtta rahevuM joIe. akriyAvAdIo jJAnavAtI che. teo kriyAne nirarthaka mAne che ane jJAna dvArA ja mukti prApti thAya che ema mAne che. vinayathI ja mokSa prApta thAya che evuM mAnIne vinayanuM For Private And Personal Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 569 aihikAmunikA lAnAM kAraNamitikRyA, mAnino vyavasthitAH / ityevaM bahuvidhavAdinAM matamavagalya-jJAtvA, tathA-'se' sa bhagavAn barddhamAnasvAmI 'savAya' sarvavAda-sarvamatam 'veyaittA' vedayitvA-samyag jJAtvA 'uahie' upasthita:samyagusthAnena saMyame vyasthito'bhavat / yathA'nye paravAdino doSayuktAH zAstrANi kRtvA'pi vaziSyANAM malinopacArAllaghutAM prAptAH, he bhagavan ! te doSA stvayi na santi, yi tadoSANAmabhAvAditi / taduktam-'yathA pareSAM kathakA vidagdhAH zAstrANi kRtvA laghu mupetaaH| ziSyai ranujJAmavinopacAra vakta vadoSAstvayi te na santiH / 1 / iti / karane vAle vainayika kahalAte haiN| jo loga ajJAna ko hI isa loka tathA paraloka meM kalyANakArI mAnate haiM, ve ajJAnavAdI kahalAte haiN| __ isa prakAra vividhavAdiyoM ke vAdoM ko vidita karake bhagavAn mahavIrasvAmI sabhI matoM ko samyaka prakAra se jAnakara jIvanaparyanta ke lie saMyama meM sthita hue| jaise doSayukta paravAdI zAstroM kI racanA karake bhI apane ziSyoM ke malIna upacAra se laghunA ko prApta hue he prabho ? ve doSa Apa meM nahIM haiN| Apa pApa ke kAraNabhUta doSoM se sarvathA rahita haiN| kahA hai 'yathA pareSAM kathakA vidagdhAH' ityAdi / jaise dUsare matoM ke kuzala vAdI zAstra racakara laghutA ko prApta AcaraNa karanArAne vaiyika kahe che. je leko ajJAnane ja A loka ane paralokamAM kalyANakArI mAne che, temane ajJAnavAdI kahe che. A prakAranA vividha matavAdIonA vade viSe mahAvIra prabhue khUba ja UDe abhyAsa karyo. te vAdenA guNadoSane barAbara samajI lIdhA. temane jJAna ane kriyA pradhAna mRtacAritra rUpa dharmane ja zreSTha gaNune jIvanaparyata saMyamanI ArAdhanA karI. jevI rIte anya matavAdIe deSayukta zAstronI racanA karIne pitAnA zine malIna AcaraNane lIdhe vAmaNuM banyA-pitAnI mahattA gumAvI beThA, evuM he prabho ! ApanI bAbatamAM banyuM nathI. Apa te pApanA kAraNa bhUta hAthI savA 2Dita ch|. yu 55 -" yathA pareSAM kathakA vidagdhAH " tyA: jevI rIte anya tIthikee, kuzala zAstra racanA karavA chatAM paNa, For Private And Personal Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 570 sUtrakRtAGgo __'saMnamadIharAyaM' saMyamadIrgharAtram-jIvanaparyantaM saMyamopasthAnenosthitaH / kriyAvAdinAmakriyAvAdinAM vainayikAnAmajJAninAM baudAdInAM ca matAni samyak parijJApa, bhagavAn tIrthakaro mahAvIrasvAmI jIvanaparyantaM saMyamA'nuSThAna e| yukto'bhavat / parityajya sarvabAdaM saMyame eva tatparo'pavat / jJAnakriyAbhyAM mokSa iti viditvA jJAna kripayoreva payatnaH kuto na tu eka pakSe etra iti bhaavH||27|| mUlam-se vAriyA itthI sarAibhattaM, uvahANavaM dukkhkhyttttyaae| logaM vidittA AraM paraM ca, savvaM pay vAriya sNvvaarN||28|| chAyA-sa vArayitvA striyaM sarAtribhaktA mupadhAnavAna duHkhakSayAya / ___ loke viditvA''raM paraMca sarva prabhuritavAn sarvavAram // 28 // hue, kyoM ki unake ziSyoM ne doSayukta AcaraNa kiyaa| ve doSa Apa meM nahIM haiM // 1 // kriyAvAdiyoM, akriyAvAdiyoM, vainayikoM, ajJAnikoM evaM bauddha Adi ke matoM ko samyaka prakAra se jAna kara bhagavAna mahAvIra svAmI jIvana paryanta saMyamAnuSThAna meM hI udyana rahe / jJAna aura kriyA se mukti hotI hai, aisA jAna kara jJAna aura kriyA kI sAdhanA ke lie yatnazIla rahe, kisI bhI ekAnta pakSa ko unhoMne svIkAra nahIM kiyaa|27/ laghutA prApta karI che, kAraNa ke temanA ziSyanuM AcaraNa deSayukta hatuM, he prala ! te hoSa mApanAmA nathI" kriyAvadio, akriyAvAdio, vainAyike, ajJAniko ane bauddha AdinA matone sArI rIte jANI laIne-ekSaprApti mATe te tene agya gaNIne mahAvIra svAmI jIvanaparyata saMdhamAnuSThAnamAM ja pravRtta rahyA. jJAna ane kriyA dvArA ja mukti maLe che, evuM jANIne teo jJAna ane kriyAnI sAdhanene mATe ja prayatnazIla rahyA hatA. koI paNa ekAta pakSane temaNe svIkAra karyo nahIM. ArA For Private And Personal Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMmayArthabodhinI TIkA pra. zru. aM. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 571 adhyArthaH -(se pabhU) sa prabhuIraH (sarAimattaM ityi vAriyA) sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA-rAtribhojanaM svIsevanaM ca parityajya (dukkhakhayaTTayAe) duHkhakSayArtham-karmanAzAya (uvahANavaM upadhAnavAna-tIvAroniSThapradezaH (AraM paraM ca logaM vidittA) AraM ca paraM ca lokaM viditvA iha lokaM paralokaM tatkAraNaM ca jJAtvA (sammavAraM savvaM vAriya) sarvavAraM sarvavAritamAna-sarvametat bahuzo nivAritavAn puna: punaH mANAtipAtAdiniSedhaM svato'nuSThAya parAzca sthApitavAn iti // 28 // TIkA-'se pabhU' sa prabhubhagavAna tIrthakaraH 'sarAibhattaM itthI vAriyA' sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA, rAtrau bhaktaM bhojanamitirAtribhaktam , rAtribhojana. 'se vAriyA' ityaadi| zabdArtha-'se pabhU-sa prabhuH vaha prabhu mahAvIra svAmI 'sarAimattaM isthI vAriyA-sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA' rAtri bhojana aura strIko choDa karake 'dukkhakhayaghAe-duHkhakSayArtham' duHkha ke kSAke liye 'uvahA. NavaM-upadhAnavAn' tapasyA meM pravRtta the 'AraM paraM ca logaM vidittAAraM paraM ca lokaM jJAtvA' imaloka tathA paraloka ko jAnakara 'sadhavAraM savvaM vAriya-sarvavAraM sarva vAritavAn' bhagavAnane saba prakAra ke pApako choDa diyA thA // 28 // ___anvayArtha-prabhu mahAvIra ne rAtribhojana ke sAtha strI sevana ko bhI tyAga kara duHkho kA kSaya karane ke lie, tapazcaryA se yukta hokara ihaloka paraloka aura unake kAraNoM ko vidita karake saba pApoM ko pUrNa rUpa se tyAga diyA thA // 28 // " se vAriyA " tyAha zahAtha- se pabhU-sa prabhuH' ta prabhu mahAvIra svAmI 'sarAibhattaM itthI vAriyA-sarAtribhaktAM striyaM vArayittA' rAtrimA bhane sIna chIna 'dukkhakhayaTTayAe-duHkhakSayArtham' manA kSamATa 'uvahANavaM-upadhAnavAn' ta5. syAmA pravRtta tA 'AraM paraM ca loga' vidittA-Ara paraca lokaM jJAtvA' mA so mane pasane dhIna 'savvavAraM savvaM vAriya-sarvavAra sarva vAritavAn' mAvAne 55.4 54125||5ne choDI dIyA 11 // 18 // sUtrArtha-mahAvIra prabhue rAtribhejananI sAthe sevanane paNa sarvathA. parityAga karyo hato. duHkhane (ka ) kSaya karavAne mATe, temaNe ghera tapasyA karI hatI. temaNe A leka, paraloka ane temanAM kAraNene jANa laine samasta pApane sarvathA tyAga karyo hate. mArA For Private And Personal Use Only Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 572 sUtrakRtAGgasUtre - mityarthaH, rAtri makkena rAtribhojanena sahitAmiti sarAM triyaM vArayitvAparityajya 'uvahAganaM' upadhAnavAna - upadhAnaM ghoraM tapaH tadviyate yasyAyoM udhAnavAn saMvRttaH / kimarthamuvadhAnavAn abhavat tatrAha - 'duHkhakhayaduyAe' duHkha kSayArthAya - duHkhAnAM - mAnasikakAyikAnAM kSayArtham / ete hi rAtribhojanAdayaH prANihiMsAmUlakA stadAcaraNena prANihiMsA jAyate / hiMsayA duHkhamayaM bhAvi, iti paryAlocya rAtribhojanAdikaM parityaktavAn / tathA tapasi mano nivezitavAn / athavA duHkhapati - santApapatoti duHkhaM duHkhakAraNaM karma tasya kSayo vinAzastasmai / tathA-'logaM vidittA AraM paraMca' kiMca lokaM saMsAraM tridivA - AraM - iha lokam, ca- punaH paraM - paralokam / yadvA - AraM - manuSyalokam paraM nAra , TIkArtha - bhagavAn mahAvIra rAtri bhojana ke sAtha strI sevana ko syAga karake ghora tapasvI bane the| unake ghora tapasvI hone kA prayojana kyA thA ? isa praznakA uttara dete hue kahA hai zArIrika mAnasika affar duHkhoM kA kSaya karane ke lie unhoMne tapolaya jIvana aMgIkAra kiyA thaa| rAtri bhojanAdi prANiyoM kI hiMsA ke mUla haiN| inake sevana se prANiyoM kI hiMsA anivArya hai| hiMsA duHkhoM kI jananI hai| aisA soca kara rAtribhojanAdi samasta sAvayavyApAroM kA tyAga kara diyA thA aura tapasyA meM mana lagAyA thA / athavA jo dukha detA haiM, saMtApa pahu~cAtA hai, use duHkha kahate haiM, isa vyAkhyA ke anusAra karma duHkha ke kAraNa haiM, ataeva karmoM kA kSaya karane ke lie bhagavAn ne tapa aMgIkAra kiyA thA / TIkA --bhagavAna mahAvIra rAtri bhAjananA aneAsevanane tyAga karIne ghAra tapasyAe karavA lAgyA hatA. tee zA mATe ghera tapAsyAe karatA hatA ? A praznanA uttara ApatA sUtrakAra kaDe che ke-mAnasika, vAcika ane kAyika duHkhAnA kSaya karavAne mATe temaNe tAmaya jIvana agIkAra ayu tu rAtrilokana, agrAnu sevana, Adi aryo dvArA hiMsA thAya che. temanuM sevana karanAra leke prANIonI hiMsA avazya kare che. hiMsA ja duHkheAnI jananI che, evuM samajIne temaNe rAtrieAjana Adi samasta sAvadya yApA rAnA parityAga karIne tapasyAmAM manane lIna karyuM hatu.. athavA je duHkha Dhe che. saMtApa utpanna kare che, tene duHkha kahe che. A vyAkhyA pramANe ka ja du:khanuM kAraNu che. evuM samajIne kAnA kSaya karavAne mATe bhagavAn mahAvIre tapa aMgIkAra karyu" hatuM. For Private And Personal Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 573 kAdilokaM duHkhanidAnaM jJAtyA, svarUpataH kAragatazca jJAtvA, 'savAraM' sarvevAram 'sa' sarvam 'vAriya' vAritavAna-bahuzo nivAraNaM kRtavAn / nahi svayamanavasthita stasmin parAn vyavasthApayituM samarthoM bhavatIti / __ yAvatparyanta svayamindriyanigrahaM na karoti tAvadupadizya parAnapi indriyadamanAdau na vyavasthApayatIti svamanasi nizcitya svayameva bhagavatA indriyANi nigRhya parasmai upadidhamiti / taduktam-- 'bruvANo'pi nyAyyaM svavacanaviruddhaM vyavaharana parAnA'laM kazcidamayitumadAntaH satyamiti / bhavAnnizvityaivaM manasi jagadAdhAya sakalaM, svamAtmAnaM tAvadamayitu madAntaM vyavasitaH // 1 // iti // Ara arthAt ihaloka aura pAra arthAt paraloka athavA Ara arthAt manuSyaloka aura pAra arthAt narakAdi loka ko duHkha kA kAraNa jAna kara, unheM svarUpa evaM kAraNoM se pahacAna kara tyAga diyA thaa| __bhagavAna ne prAgAtipAna Adi pApoM kA svayaM tyAga karake dUsaroM ko bhI usa tyAga meM sthApita kiyA thA, kyoM ki jo svayaM unameM sthita na ho vaha dUsaroM ko sthiA karane meM samartha nahIM ho sakatA / jaba taka koI svayaM indriya nigraha nahIM karatA taba eka upadeza dekara dUsaroM ko indriya nigraha Adi meM niyojita nahIM kara sakatA, Ara eTale ke A lekane ane "pAra eTale ke paralakane, athavA 'Ara eTale manuSyane ane pAra" eTale narakAdi lekane duHkhanuM kAraNa jANIne, temanA svarUpano ane temanI prAptinA kAraNene pUre pUro khyAla AvI javAthI, temAM punarAgamana na karavuM paDe evI pravRtti karIne ATha prakAranAM karmone kSaya karIne-te e nirvANa pAmyA che. mahAvIra prabhue prANAtipAta Adi pApane pite tyAga karyo hate ane anya jIne paNa te tyAga karavAne upadeza Apyo hato. e niyama che ke upadezaka je vastunA tyAgane upadeza Apate heya tene, tyAga pahelAM te teNe ja karavo joIe. temaja tenA upadezanI anya leko para sArI asara paDe che. jyAM sudhI keI upadezaka pite ja indriyane nigraha kare nahIM, tyAM sudhI anyane indriyanigraha Adi karavAnuM kahevAmAM saphaLa thaI zake nahIM. A vAtane For Private And Personal Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * 574 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre tathA -- titthayaro caunANI suramahio mimjhina vadhUyami / aNigRhiyabala virio sanvatthAmesu ujjama' || 2 || chAyA - tIrthakarazcanurjJAnI suramahitaH sevitavye'vadhUte (mokSe) ani tibalavIryaH sarva sthAna umati // 1 // AsyArthaH -- caturjJAnavAna devapUjapastIrthakaro mokSaprApyai svakIyavalavIdikamupayuJjan sarvavalena saha prayatnaM kRtavAniti // apane mata meM isa prakAra nizcaya karake svayaM bhagavAn ne apanI indriyoM kA nigraha kiyA, tatpazcAt dUsaroM ko usake lie upadeza diyA / kahA bhI hai- bruvANo'ti' ityAdi / 'Apane yaha nizcaya kiyA ki koI nyAyayukta vacana kahatA huA bhI yadi svayaM apane kathana ke viruddha AcaraNa karatA hai to dUsaroM ko indriyanigraha meM pravRtti karAne meM samartha nahIM ho sktaa| isa prakAra nizcaya karake tathA samasta jagat ke svarUpa ko jJAta karake Apa indriya nigraha meM tapameM pravRtta rahe // 1 // // aura bhI kahA hai- 'titthayaro caunAgI' ityAdi / cAra jJAnoM se sampanna tathA devoM ke bhI pUjya tIrthakara mokSa prApta karane ke lie apane bala vIrya kA upayoga karate hue sampUrNa zakti ke sAtha prayatnazIla hue ' // 1 // hRdayamAM avadhAraNa karIne mahAvIra prabhue peAte ja pahelAM te indriyAnA nigrahu karyAM ane tyAra bAda lekane indriyAnA nigraha karavAnA upadeza dIdhA. udhu pazu hai- " brUtrANo'pi "tyAdi " kAi nyAyayukta vacana kahevA chatAM paNa jo kahenAra pe te ja pAtAnA kathana virUddhanuM AcaraNu kare che, te kahenAra (upadezaka) anya lekane indriyanigramAM pravRtta karAvavAne zaktima na thatA nathI. A prakAranA nizcaya karIne tathA samasta jagatanA svarUpane jANI laIne mahAvIra svAmI pete ja indri yonA nizraDumAM-tathamAM pravRtta thayA " vajI mevu adhu che hai-" titthayaro caunANaM " tyAhi For Private And Personal Use Only 66 sAra jJAnAthI sa Mpanna tathA vene paNa pUjaya evA tIrthaMkara mAkSa prApta karavAne mATe peAtAnA khAvI ne uceAga karIne petAnI saMpUrNa zakti sAthe prayatnazIla thayA hatA '' Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir LA DI- - -- - - samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam / ___ bhagavAn mahAvIra svAmI svakIyA'STavidhakarmA'panetuM striyA rAtriyojanaM caparityaktamAn / tathA tadaiva svayaM tapasi pradarcamAnaH ihalokaparaloko svarUpato. hetunazca parijJAya, sarvANyApi sAyaka'nuSThAnAni parityaktavAniti // 28 // __ athedAnIM sudharmasvAmI tIrthakAM guNAn samyak kathayitvA, ziSyAnudizati-'socA ya dhamma' ityaadi| mUlam-soccA ya dhamma arahaMtamAstiyaM, samAhiye aTapaovasuddhaM / taM sadahANA ya jaNA aNAUM, IdA va devAhita aagmistNti||29|| tibemi|| chAyA-zru vA ca dharmamahadbhASitaM, samAhitamarthapadopazudam / taM zradhAnAca janA anAyuga, indrA itra devAdhiSA agamiSyanti // 29 // iti bravImi / __tAtparya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI ne apane ATha prakAra ke karmoM ko dUra karane ke lie strI levana kA tathA rAtribhojana kA syAga kiyaa| nirantara tapa meM udyata rhe| ihaloka aura paraloka ko svarUpa aura kAraNoM se jAna kara samasta sAvadhavyApAroM kA parityAga kara diyA // 28 // sudharmA svAmI tIrthakara bhagavAna ke guNoM kA samyak kathana karake atha ziSyoM ko upadeza dete haiM-'soccA ya dhamma' ityAdi zabdArtha-'arahaMtabhAmiyaM-ahabhASitam' zrI arihaMta deva ke dvArA kathita 'samAhitaM-samAhitam' yuktiyukta 'aThThapoSasuddha-artha tAtparya e che ke bhagavAna mahAvIra svAmIe pitAnAM ATha prakAranAM kane kSaya karavA mATe rAtribhojana, strIsevana Adi sAvadya kAryone tyAga karyo tathA nirantara tapasyA karyA karI. temaNe A loka ane parAkanA svarUpane tathA kAraNene jA ! laIne samasta sAvadya vyApArane parityAga karI nAkhyA hatA. 28 - mahAvIra prabhunA guNenuM samyak prakAre kathana karIne sudhamAM svAmI pitAnA ziSyone A pramANe upadeza Ape che. " soccA ya dhamma" tyA sAtha-'arahaMtabhAsiya-arhad bhASitam' zrI mati 21 pAmA mAvasa 'samAhita-samAhitam' muhita yuta 'anupaovamubaM-barSapoSa For Private And Personal Use Only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre D jAyArtha:-- ( arahaMtabhAsiyaM) advApitaM - tIrthakaramatipAditam (samAhiyaM ) samAhitaM yuktiyuktam (apamRddha artha padoSazuddham-aH padaizca nirdoSam ( dhamme socA ) dharme - zrutacAritralakSaNaM zrukhA (taM saddadANA ) taM - dharmamadbhASitaM zraddadhAnAH tatra zraddhAM kurvantaH (jaNA) janAH- lokAH (aNAU ) anAyuSaH - apagatAyuHkarmANaH santaH mokSaM prApnuvanti - athavA - ( iMdA va indrA iva (devAhiba ) devAdhipAH- devasvAmina: ( AgamissaMti) AgamiSyanti - bhaviSyantIti // 29 // TIkA - - ' arahaMtamA siyaM' adbhASitam 'samAhiye' samAhitam yuktiyuktam 'apavasuddhaM ' arthapadoSazuddham, adhaiH patipAdyAbhidheyaiH padestadvAcakazabdaiH upapadoSazuddhaM'- artha aura padoM se yukta 'dhammaM soccA dharma zrutvA dharma ko sunakara 'taM sadahANA-taM zraddadhAnAH' usameM zraddhA rakhane vAle 'jaNAjanAH' manuSya 'aNAu - anAyuSaH' mokSako prApta karate haiM athavA 'iMdAva indra iva' ve indra ke jaise 'devAhiva devAdhipAH' devatAoM ke adhipati 'Aga missaMti - AgamiSyanti' hote haiM ||29| - anvayArtha - arihanta ke dvArA prarUpita, yuktiyukta, artha aura zabda donoM dRSTiyoM se nirdoSa dharma ko zravaNa karake, usa para jo zraddhA karate haiM, ve bhajana Ayukarma se rahita ho kara muktikAbha kara lete haiM athavA indra ke samAna devoM ke adhipati hote haiM // 29 // TIkArtha- sarvajJa sarvadarzI arihanta bhagavanta dvArA bhASita yukti saMgata tathA bhAva aura bhASA arthAt vAcya aura vAcaka yA artha evaM zabda donoM hI dRSTiyoM se sarvadhA nirdoSa zrutacAritra rUpa dharma ko suna zuddha' artha bhane pothI yukta 'dhammaM soccA-dharmaM zrutvA dharmane sAMbhajIne 'vaM maddANA - taM zrAdhAnAH' temAM zraddhA rAmavAvANA 'jaNA-janAH manuSya 'aNA - anAyuSaH ' bhokSane prApta mere che. athavA 'iMdAva - indra iva' tethe ndra nIma 'devAhiva - devAdhipAH' devatAonA adhipati 'AgamissaMti - Agami - vyanti' thAya che // 28 // sUtrA arihanta bhagavAn dvArA prarUpita, yuktiyukta, a` ane zabda ane daSTie nirdoSa dhaMnuM zravaNu karIne, tenA upara je zraddhA rAkhe che, te bhavya-jIvA Ayukama thI rahita thaine mukti prApta karI zake che, athavA ravAnA adhipati indranI padavI te avazya prApta kare che. rA mArtha- sarvajJa, sarvadRzI arihanta bhagavantI dvArA lASita, yuktisa varSI bhAva ane bhASA eTle ke vAcyuM ane vAcaka athavA atha ane For Private And Personal Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhino TokA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 54 sAmIpyena zuddha-nirdoSam , tadevaMbhUtam , 'dhamma' dharmam durgavidhAraNAd dharma-zrutacaritrAkhyam 'socA' zrutvA, tathA 'ta' tam-tAdRzaM dharmam 'sadahANA' zradhAnAH tatraM zraddhAmAdhAyA'nutiSThantA, 'jaNA' janAH-puruSAH 'agAU' anAyuSA-apa gatAyuHkarmANa zvettadA siddhA bhavanti, sAyupazcevadA 'iMdA va indrA iva 'devA: hiva' devAdhipAH 'AgamissaMti' AgamiSyanti, indrA iva devAdhipatitvamaznuvate, sarvajJatIrthakaroditadharmAn zrutvA zradvayA ca tadArAdhanaM kurvANA lokAH AyuHkarmaNo'pagame muktA bhavanti, athavA-sAbhilASAzvetadA indrA iva devAnAmadhipatayo bhavantIti bhAvaH // 29 // ___ ityahaM kathayAmi sarvajJabhASitaM dharma bhavadbhayaH, ityevaM sudharmasvAmI vijJApayatiziSyebhya iti iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipada bhUpitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativicitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA. khyAyAM" vyAkhyAyAM vIrastavAkhyaM SaSThamadhyayanaM samAptam // 6-1 // kara usa para zraddhA karane vAle bhavya puruSa Ayukarma se rahita ho jAte haiM to siddhi prApta karalete haiN| yadi Ayukarma vidyamAna ho arthAta karma zeSa rahagae hoM to indra ke samAna devAdhipati hote haiN| Azaya yaha hai ki tIrthakara prarUpita dharma ko zramaNa karake usa para: zraddhA karane vAle tathA usakI ArAdhanA karane vAle jana Ayu tathA karmoM se rahita hokara mukta ho jAte haiN| kadAcit ve sAbhilASa hokarmakSaya na kara pAye hoM to devendra kI padavI prApta karate haiM // 29 // isa prakAra meM sarvajJokta dharma kathana karatA huuN| chaTA adhyayana samApta zabda ane dRSTie sarvathA nirdoSa mutacAritra rUpa dharmanuM zravaNa karIne, tenA upara daDha zraddhA rAkhanAra bhavya puruSe je AyukarmathI rahita thaI jAya, te siddhi (mokSa) prApta kare che. paraMtu je tenA Ayukamane sarvathA kSaya na thaI jAya eTale ke karma bAkI rahI jAya te IndranA samAna devAdhipati te avazya thAya che. tAtparya e che ke tIrthakara prarUpita dharmanuM zravaNa karIne tenA para zraddhA rAkhanAra tathA tenI ArAdhanA karanAra puruSa Ayu tathA karmothI rahita thaIne mukta thaI jAya che. kadAca teo sAbhi kASa hAya-kamane pUre pUrAM kSaya na karI zakyA hoya, te devendranI padavI te avazya prApta kare che. paraMbha A prakAre huM sarvokta dharmanuM kathana karuM chuM," evuM sudharmA svAmI jaMbusvAmI Adi ziSyane kahe che. che chatuM adhyayana samAsa For Private And Personal Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre atha saptamAdhyaranaM prArabhyategate SaSThamadhyayanam , saMmati sptmmdhyynmaarmte| SaSThAnantaramAgamiSyataH sartamAdhyayanasya SaSThena sahAyaM saMbandhaH, 'nA'saMgataM vidadhyAt' iti niyamAt saMgati pradarzanamAvazyakaM bhavati, ataH saMbanyo'vazyameva darzanIyaH / tathAhi-iha vyatItAnantare'dhyayane bhagavatastIrthakarasya zrI vardhamAnasvApino guNAH kathitAH, vAzaguNavantaH sushiilaaH| etadanantaraM sadviparItAH kuzIlAH te kathyante, saMdanena saMbandhenA''yAtasya saptamA'dhyayanasya prathamam AdhagAthAdvayamAha'puDhadhI ya' ityAdi / sAtavA~ adhyayana'chaThA adhyayana samApta huaa| aba satavA~ prAraMbha kiyA jA rahA hai| chaThe adhyayana ke pazcAt Ane vAle sAtaveM adhyayana kA usake sAtha yaha sambandha hai| asambaddha kathana yA kArya nahIM karanA cAhie, "isa niyama ke anusAra saMgati pradarzita karanA Avazyaka hotA hai| aMtaH sambandha dikhalAnA caahie| pichale chaThe adhyayana meM bhagavAn parddhamAna ke guNoM kA kathana kiyA gayA hai| vaise guNoM se jo yukta hote haiM, vahI suzIla kahalAte haiN| uname viparIta haiM, ve kuzIlavAna hote hai, unakA kathana isa adhyayana meM kiyA jaaegaa| isa sambandha se prAsa sAtaveM adhyayana kI do mAthAe~ kahate haiM-'puDhacISa AU' tathA eyAI kAyAI' ityaadi| -madhyayana saatchaThuM adhyayana pUruM thayuM. have sAtamAM adhyayananI zarUAta thAya che. chA adhyayana sAthe sAtamAM adhyayanane saMbaMdha have batAvavAmAM Ave che. asaMbaddha kathana ke kArya karavuM joIe nahIM, A kathana anusAra saMgati (saMbaMdha) pradarzita karavAnI AvazyakatA rahe che, tethI pUrva adhyayana sAthene A adhyayanane saMbaMdha prakaTa karavAmAM Ave che. chakA adhyayanamAM vadhamAna mahAvIra prabhunA guNenuM varNana karavAmAM AvyuM. evAM guNothI jeo yukta hoya che, temane ja suzIla kahevAmAM Ave che. paraMtu te guNe karatAM viparIta guNAthI (dethI) je yukta hoya che, temane kuzIla kahe che. evAM kuzIla lekenuM kathana sAtamAM adhyayanamAM karavAmAM Avaze. A prakArane pUrva adhyayana sAthe saMbaMdha dharAvatA A sAtamAM adhyayananI pahelI be gAthAo mA pramANe-'puDhavIya Au0' tathA eyAI kAyAI' tyAha - - -- For Private And Personal Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 uM. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam mUlam - puDhavIya AU agaNI ya vAu, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , 549 taNarukkha bIyA ya tasA ya pANA / je aMDayA je ya jarAu pANA, saMveyayA je rasayAbhihANA // 1 // eyAI kAyAI paveiyAI, eesu jANe paDileha sAyaM / eeNa kAraNa ya AyadaMDe, eesu yA vippariyAsurviti // 2 // chAyA - pRthivI cAsspazcA'gnizva vAyuH tRNavRkSabIjAzva savagaNAH / suDajA ye ca jarAyujAH prANAH saMsvedajA ye rasajAbhidhAnAH // 1 // ete kAyAH praveditAH eteSu jAnIhi matyupekSastra sAtam / etaiH kAyeM ye AtmAiNDA eteSu ca viparyAsamupayAnti // 2 // zabdArtha - 'puDhavI ya - pRthivI va' pRthivI 'Au agaNI pa bAUApaH agnizca vAyu' jala, agni, aura vAyu 'taNarukkhavIyA ya tasA ya pANA- tRNavRkSavIjAzca trasAzca prANAH' tRNa, vRkSa, bIja aura trasaprANI 'je aMDapAcANDajAH' tathA jo aNDaja 'je ya jAu pANAye ca jarAyujAH prANAH' aura jarAyuja prANI hai 'je saMsepayA ye ca saMsvedajAH tathA jo saMsvedaja evaM 'je rasayAbhihANAye rasAbhidhAnAH' jo vikriyA vAle rasase utpanna hone vAle prANI hai 'eyAI kAyAI paveiyAI- ete kAyAH praveditA:" ina saboM ko sarvajJane jIvakA piNDa kahA hai 'eesa - eteSu' ina pRthivIkAya AdikoM meM 'sAyaM jANa - sAtaM jAnIhi ' sukha kI icchA jAno 'paDicheha-pratyupekSa. For Private And Personal Use Only zArtha' - 'puDhavI - pRthivI ca' pRthvI 'Aja agaNI ya vAU - ApaH amizva vAyuH' 4, agni bhane vAyu 'taNarukakhabIyA ya tathA ya pANA- tRNavRkSabIjAzva zrazvAzca prANAH tRSNu, vRkSa, jI bhane sa prANI 'je aMDayA - ye cANDajAH' tathA bheo| ma mane 'jeya jarAu pANa:- ye ca jarAyujAH prANAH' le 42 suna prANI che, 'je saMsevayA - ye ca saMsvedajAH ' tathA yo sasvedana tathA 'je rasayAbhihANAH- ye ca rasajAbhidhAnAH / rasathI utpanna dhavAvAjA Aziyo che 'eyAI kAyAI paveiyAI - ete kAyAH praveditAH' yAmadhAne sarvajJe - lavanA piMDa va che. 'eesu - eteSu' mA pRthvIbhaya vigerebhAM 'sAtha' jANa-svAtaM jAnIhi ' Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 650 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha :- ( puDhavI ya) pRthivI ca (AU agaNI ya vAU) Apa: agnizva vAyuH (taNarukkhacIyA ya tasA ya pANA) tRNAni - kuzakAzAdIni, vRkSA: - AmrAdayaH bIjAni - yavAdIni ca trasa : dvIndriyAdayaH ca prANAH prANinaH, (je aMDayA) ye cANDajAH zakuniprabhRtayaH (je ya jarAupANA) ye ca jarAyujAH - garmacarmajAH prANAH (je saMseyayA) ye ca saMsvedajAH - yUkA maskuNAdayaH (je rasayAmihANA) ye ca rasajAbhidhAnAH - vikRta vastuSu jAtAH, (eyAI kAyAI paveiyAMI) ete pRthivyAdayaH kAyAH jIvanikAyAH praveditAH kathitAH (eesa) eteSu pRthivIkAyAdiSu (sAyaM jANe) sAtaM sukhaM jAnIhi ( paDileha) pratyupekSasva sUkSmarItyA vicAraya (epeNa kAraNa ya AyadaMDe ) etaiH kAyai ye AtmadaNDAH etAn vinAzya ye AtmAnaM sva' aura use sUkSma rIti se vicAro 'eeNa kAraNa ya ApadaMDe - etaiH kAyaiH ye AtmadaNDAH' jo ukta prANiyoM kA nAza karake apane AtmA ko daMDa dete haiM ve 'eesa ya vipariyAsuviMti - eteSu ca viparyAsamupayA nti' inhi prANIyoM meM janma dhAraNa karate haiM // 1-2 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArtha - pRthvI, pAnI, agni, vAyu, kuza kAza Adi tRNa, Amra Adi vRkSa, yava Adi bIja, dvIndriya Adi sa prANI pakSI Adi aNDaja, jarAyuja, jUM khaTamala Adi saMsvedaja aura rasaja arthAt bigar3I sar3I vastuoM meM utpanna hone vAle jantu yaha saba sarvajJoM dvArA jIvanikAya kahe gae haiN| ina saba pRthvIkAya Adi meM sAtA ko jAno. sUkSma rIti se vicAra kro| ina jIvoM kA ghAta karake jo apanI sumanI icchA lo 'pahileha - pratyupekSastra' viyaare| 'eeNa kAraNa ya AyadaMDe - etaiH kAyaiH ye muDe AziyAnA nAzArIne potAnA AtmAne vipariyA suviti eteSu ca viparyAsamupayAnti' bhAna $23. 11 9-2 || bhane tane ane tene sUkSma rIte AtmadaNDAH' yethe u52 'usAce che, tethe 'eesa ya AliyAsAM janmadhAraya sUtrArtha - pRthvI, pAthI, agni, vAyu, kuza mahi vRkSa; mAtra sAhi vRkSa; java Adi khIja; dvIndriya Adi trasa jIve, pakSI Adi aMDaja jAyuja, jU, mAkaDa Adi sarvedaja, ane rasaja eTale ke bagaDI gayelI ke saDI gayelI vastuomAM utpanna thatAM jantue, A badhAne sajJo dvArA jIvanikAya kahevAmAM Avela che. pRthvIkAya Adi samasta jIvAmAM sAtAne jAze-eTale ke te saghaLA jIveAne sukha game che, e vAtanA sUkSma rIte vicAra karI, je leAkI A jIvAnA ghAta kare che, teo pAtAnA AtmAne For Private And Personal Use Only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 551 daNDayati te (eesu ya vipariyAmurviti) eteSu eca pANinaH kAyeSu viparyAsa janma upayAnti mAnnuvanti utpatti labhante iti / 1-2 // TIkA-'puDhavI' pRthivI-pRthivIkAyikAH jIvAH, ya=ca zabdo'vAntarabhedasUcakaH / tathAhi-pRthivIkAyikAH dvividhAH sUkSmAH bAdarAzca, te ca pratyeka paryAptakA'paryAptakAdibhedena dvidhA bhavanti, tadevaM pRthivIkAyiza cturvidhaaH| 'AU' Apa akAyikAH, evamapUte novAyuSvapi caturvidhatvaM jnyaatvym| 'agaNI ya' ca agnikAyikAH 'vAu' vAyukAyikAH, sammati vanaspatikAyAn bhedena darzayati / 'taNa' tRgAni kuzakAzAdIni, 'rukha' vRkSA:-AmrapanasAdayaH 'bIyA' bIjAni zAlyAdIti / evaM latAgulmAdayo'pi bhedAH saMgRhItA bhavanti / 'tasA' AtmA ko daNDita karate haiM, ve inhIM kAyoM meM viparyAsa ko prApta hone haiM arthAt janma grahaNa karate haiM // 1-2 // ___TIkArtha--pRthivI arthAt pRthvI ko zarIra ghanAkara rahane vAle jIva jinakA zarIra pRthivI hI hai| yahA~ 'ya' zabda yaha sUcita karatA hai ki pRthivIkAyikoM meM sUkSma aura bAdara / ina donoM ke hI do do bheda haiM-paryAtaka aura aparyAptaka / isa prakAra pRthivIkAyika jIva cAra prakAra ke hote haiN| isI prakAra apkAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika jIvoM ke cAra cAra bheda bhI samajha lenA caahie| vanaspatikAyika jIvoM ke kitane bheda hote haiM so kahate haiM-tRNa arthAt kuza, kAza Adi / vRkSa arthAt ja zikSA kare che. teo eja jIvanikAmAM janmagrahaNa karIne pitAnAM pApakarmonuM phaLa bhogave che. e ja vAta "teo eja jIvanikAmAM viparyAsa pAme che," A sUtrapATha dvArA vyakta karavAmAM AvI che. 1-rA TIkAthe-pRthvI A pada pathvIkAya jIvonuM vAcaka che. pRthvIne ja zarIra banAvIne rahenArA ne "pRthvIkAya' kahe che. ahIM "ya pada e sacita kare che ke pRthvIkAcikenA aneka bheda hoya che. pRthvIkAyikenA cukhya be meha (1) sUkSma, bhane (2) mA42 mA mannanA 5 paryAta ane sapati nAmanA abe bheda paDe che. A prakAre pRthvIkAyikanA cAra prakAra paDe che. eja pramANe apakAyika, tejaskAyika ane vAyukAyika jIvonA paNa cAra cAra bheda samajavA. vanaspatikAyikAnA keTalAka bhede A pramANe chetaNa eTale ghAsa, kuza Adi vRkSa eTale ke AMbA, phaNasa Adi, bIja For Private And Personal Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakatAsUtre pasyantIti prasAH dvIndriyAdayaH / 'pANA' pANinaH 'je' ye ca 'aMDayA' aNDanAH aNDAjjAtAH patisarIsRpAdayaH / 'je ya jarAU pANA' ye ca jarAyujAH pANinaH, jarAyujAH jaMbAlajAlapariveSTitA eva jAyante manuSyagomahiSAdayaH, tathA'je saMseyayA' ye saMsvedanAH saMsvedAjjAtAH yUkAH matkuNakumyAdayaH / 'rasayAbhi hANA' rasanAbhidhAnA: vikRtavastuSu samutpannAH iti / anekabhedabhinnAn pRthivyAdiSaTkAyAna pradartha teSAM hiMsane doSaM darzayituM sUtrakAra Aha-'eyAI' ityAdi / 'eyAI ete 'kAyAI' kAyAH ete SaDjIvanikAyA: 'paveiyAI praveditAH sarvajJaiH Ama, panata Adi bIja arthAt zAli jau Adi / isa kathana se lanA gulma guccha Adi bhedoM kA bhI grahaNa kara lenA caahiye| dIndriya Adi jo prANI trAsa kA anubhava karake eka sthAna se dUsare sthAna meM jAte haiM, ve basa kahalAte haiM / aNDaja (pakSI) sarIsUpa (sarpa) Adi jarAyuja (camar3e kI jhillI meM lipaTe hue janma lene vAle) jaise manuSya, gAya, bhaiMsa Adi, svedaja arthAt pasIne se utpanna hone vAle jU, matkuNa (khaTamala) Adi vikRta vastuoM meM utpanna ho jAne vAle rasaja jantu, yaha saba trasa jIva hote haiM! __pRthvIkAya Adi ke bheda kahakara sUtrakAra aba unakI hiMsA meM doSa pradarzita karate haiM-'eyAI' ityAdi / sarvajJa tIrthakara ne jIvoM ke yaha pUrvokta chaha nikAya kahe haiN| kevala. eTale ke zAli, yava Adi A kathana dvArA latA, gulma, guccha Adi bhedane grahaNa karavA joIe. - kIndriya Adi je prANIe trAsane anubhava karIne eka jagyAethI bIjI jagyAe jAya che, temane trasa kahe che. aMDaja eTale iMDAmAMthI utpanna thatAM pakSIo, ane sapa" Adi che, jarAyuja eTale cAmaDAnA pAtaLA pAradarzaka paDamAM lapeTAIne janma lenAra manuSya, gAya, bheMsa Adi che, daja eTale parasevAmAMthI utpanna thanAra jaM, mAkaDa Adi cho, rasaja eTale saDelI athavA vikRta vastuomAM utpanna thanAra jaMtuo. A badhAM jene trasa jI kahe che. pRthvIkAya Adi bhedonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra temanI hiMsAmAM 29 pa 8 re cha-'eyAI' yA. sarvajJa tIrthakarAe nA pUrvokta cha nikAya kahyA che. kevaLajJAna For Private And Personal Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.7 .1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam / tIrthakaraiH kathitAH, tehi kevalAlokalokanena pRthivyAdiSvapi jIvAn dRSTvA, sarve te jIvA eva lokebhyaH prveditaaH| eteSu puropadiSTeSu pRthiviiprbhRtijiivnikaayessu| 'sAyaM' sAta-sukham 'jANe' jAnIhi, sarve'pi pANinaH mukhaipiNo- duHkhavirodhinazca bhavantIti jJAtvA, 'paDileDa' pratyupekSasva, he ziSya kuzAgrabuddhayA paryAlocaya, vicArayeti yAvat / 'eeNa kAyeNa ya AyadaMDe' etA kAyaH ye AtmadaNDAH, ebhiH kAyaiH pIDayamAnaH AtmA svIya eva daNDayate / etatsamAraMbhAt AtmadaNDo bhavati / eteSAM virAdhane kRte nAkAdigatiSu pAto bhavati / tatazcAtmA duHkhamanubhAti, mA AtmA daNDitaH / 'eemu yA vipariyAsuviti' eteSu ca viparyAsamupayAnti, ye etan nanti te eteSyeSa punarjanmamarajJAna rUpI prakAra se pRthvI Adi meM jIvoM kI sattA dekhakara unhoMne saMsAra ko dikhalAI hai / ___ pRthvIkAya Adi sabhI jIvanikAyoM meM sAtA ko samajho arthAt kuzAgrabuddhi se isakA vicAra karo ki sabhI prANI sukha ke abhilASI aura duHkha ke virodhI haiM arthAt chaoM jIvanikAyoM ke jIva sukha cAhate haiM duHkha nahIM cAhate haiN| ina jIvanikAyoM ko daMDita karanA (inakI virAdhanA karanA) apanI hI AtmA ko daMDita karanA hai athIta inakI hiMsA se AtmahiMsA (apanI hiMsA) hotI hai aura narakAdi gatiyoM meM nipAta hotA (jAnA par3atA hai| narakAdi durgatiyoM meM AtmA ko jo duHkha bhoganA par3atA hai, vahI AtmA kA daNDita honA hai| jo prANI ina SaTkAyoM meM se kisI kAya kI virAdhanA karatA hai, use usI kAya meM vAraMvAra janma maraNa karanA par3atA hai| athavA vissrUpI prakAza vaDe temaNe pRthvIkAya AdimAM jIvanuM astitva joyuM che ane saMsAranA loko samakSa temAM jIva hovAnuM pratipAdana karyuM che. "pRthvIkAya Adi samasta jIvanakAryamAM sAtAne samaje" A kathanane bhAvArtha e che ke kuzAgra buddhithI e vAtane vicAra karo ke samasta cha sukhanI abhilASA rAkhe che, keIne duHkha gamatuM nathI. cha e cha nikAyanA jI. sukha cAhe che, temane duHkha gamatuM nathI. A ivanikAnI virAdhanA karavI te pitAnA AtmAne ja daMDita karavA barAbara che. eTale ke temanI hiMsA karavAthI AtmahiMsA pitAnI ja hiMsA) thAya che ane narakAdi gatiomAM javuM paDe che. narakAdi durgatiomAM AtmAne je duHkho bhegavavA paDe che, enuM nAma ja AtmAnuM daMDita thavuM che. je mANasa A cha kAyanA jI. mAMthI kaI paNa kAyanA jIvanI virAdhanA kare che, tene eja jIvanikAyAmAM sa0 70 For Private And Personal Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mAdikaM labhante / athavA-viparyAsamupayAnti, viparyAso vytyyH| mukhamicchatA hi kAyasamAraMbhaH kriyate tAvatA sukhaM na bhavati / pratyuta duHkhameva jnyte| patA-paratIthikA mokSArthametAn SaDjIvanikAyAna virAdhayanti, tAvatA na mokSo sabhyate, apitu tadviparIte saMsAre evaM paribhramanti duHkhamanubhavanti iti // 1-2 // ___mANivirAdhanaM kRtvA yAgAdikamanucaranto mokSArthino mokSamaprApya tadviparItaM saMsArameva prApnunavanti ityuktaM kintu kena prakAreNa te saMsAramAvizanti khAna prakArAna upadarzayati sUtrakAraH-'jAIpaha' ityaadi| mUlam-jAIpahaM aNuparivaTTamANe tasathAvarehiM vinnighaaymti| sa jAijAiM bahukUrakamme jaM kubai mijai teNa baale||3|| chAyA-jAti pathamanuvartamAnasvasasthAvareSu vinighAtameti / sa jAtijAti bahurakarmA yatkaroti mriyate tena vAlaH // 3 // yosa ko prApta hone kA Azaya yaha hai ki sukha kI abhilASA se jIvoM kA AraMbha kiyA jAtA hai parantu AraMbha se sukha na hokara ulTA duHkha utpanna hotA hai / athavA paratIrthika mokSa ke lie SaTU jIvanikAyoM kI virAdhanA karate haiM parantu usase mokSa kI prApti nahIM hotI saMsAra meM hI paribhramaNa karanA par3atA hai aura saMsAra bhramaNa karate hue jIvoM ko vividha prakAra ke duHkhoM kA anubhava karanA par3atA hai // 1-2 // ___ yaha kahA jA cukA hai ki prANiyoM kI virAdhanA karake yajJa yAga Adi karanevAle mokSArthI mokSa to prApta karate nahIM, ulaTe saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM, kintu kisa prakAra ve saMsAra bhramaNa karate haiM, vAra vAra janma maraNa karavA paDe che. athavA-"viparyAsa pAma' A padone bhAvArtha nIce pramANe che-sukhanI abhilASAthI jIvane AraMbha (hiMsA) karavAmAM Ave che, paraMtu te AraMbha dvArA sukhanI prApti thavAne badale UlaTa duHkhanI ja prApti thAya che. athavA paratIrthike mokSane mATe cha kAyanA jIvenI virAdhanA kare che, paraMtu tethI temane mekSanI prApti te thatI nathI, parantu saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che ane paribhramaNa karatAM karatAM vividha prakAranAM duHkhane ja temane anubhava karavo paDe che. gAthAna-rA AgalA sUtramAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke prANIonI virAdhanA karIne yajJa, homa, havana Adi karanArA mekSAthI jIvo mokSa te prApta karatA nathI, UlaTAM saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che, paraMtu mokSamAM na For Private And Personal Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.7 3.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 555: - anvayArthaH- (jAIpaha) jAtipayaM-ekendriyAdijAto. 'aNuparimANe anuparivartamAnaH-janmamaraNaM kurvANaH (sa) saH jIvaH (tasathAvarehi) prasasthAvareSu samutpadya (viNighAyameti) vinighAtaM vinAzameti prApnoti, (jAijAI) jAtijAtim-ekendriyAdiSu anekazo janma gRhItvA (bahukUrakamme vAle) bahukrapharmA bAlo'jJAnI (jaM kunnai teNa mijjai) yat prANAtipAtaM karoti tena karmaNA mriyate-janmamaraNaM karoti // 3 // yaha sUtrakAra dikhalAte haiM-'jAIpahaM' ityaadi| zabdArtha-'jAIpahaM-jAtipatham' ekendriya Adi jAtiyoM meM 'aNu. parivaTTamANe-anuparivartamAnaH' janma maraNa ko prApta karatAhuA 'se-sa' vaha jIva 'tasa thAvarehi-trasasthAvareSu' trasa aura sthAvara jIvoM meM utpanna hokara 'viNighAyameti-vinighAtameti' nAzako prApta hotA hai 'jAi. jAI-jAtijAtim' ekendriyAdikoM meM bAra bAra janma lekara 'bahukUrakamme bAle-paTukArakarmA bAla' bahuta krUra karma karanevAlA vaha bAla-ajJAnI: jIva 'ja kuvvA teNa mijjai-yat karoti tena mriyate jo karma karatA hai usIkarma se janma maraNa prApta karatA hai||3|| ___ anvayArtha-ekendriya Adi jAtiyoM meM paribhramaNa karatA huA arthAt janma maraNa karatA huA vaha jIva sasthAvara yoniyoM meM utpanna hokara ghAta ko prApta hotA hai| eka jAti se dUsarI jAti meM jatAM tene kevI rIte saMsAra bhramaNa kare che, te sUtrakAra have batAve chejaaiiphN' tyA___-'jAIpaha-jAtipatham' mendriya vigere gatiyomA 'aNuparivamANe-anuparivartamAnaH' ma ane bha2 prAsa2vAya 'se-maH' te 'tasathAvarehi-trasasthAvareSu' usa mane sthA12 vAmapanna yana. 'viNipAyameti-vinighAtameti' nAzane pAsa thAya che. 'jAijAI-jAtijAtim' mendriya vibhA pAra pA2 ma. sana 'bahukrakamme bAle-bahUkrUrakarmA bAlaH' yA 12 mA 32vAvAvA te mAta-majJAnI 1 ja kubai teNa mijjai-yat karoti na mriyate' 2 4 42 cha, meka thA sanma maraNa pAsa re che // 3 // sUtrArthe-ekendriya Adi jAtimAM paribhramaNa kare che eTale ke janma-maraNa karate karate te jIva trasasthAvara nIomAM utpanna thaIne ghAta pAmate rahe che-kaNAte rahe che. eka jAtimAMthI bIjI jAtimAM For Private And Personal Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sUtrakRtAsUtre : 'TIkA- 'jAI' jAtipatham jAtInAmekendriyAdijIvAnAM panthAH mArgaH iti jAtipathaH tam ' aNuparimANe' anuparivartamAnaH, ekendriyAdiSu paryaTana paribhraman janmamaraNajarAdikAni vA anubhavana 'tasathAvarehiM' sasthAvareSu = traseSu - tejovAyu dvIndriyAdiSu, sthAvareSu pRthivyapavanaspatiSu samutpatyanantaram jIvaghAtAdikrUrakarmajanitakaTukavipAkena bahuzaH 'viNidhAyameti' vinidhAtameti - khaGgAdinA vinAzaM prApnoti / 'se' saH = prAptadaNDo jIvaH / 'jAijAI' jAtijAtim= ekendriyAdiSu utpattiM prApya, 'bahukUrakamme' bahukrUrakarmA=bahUni nAnAvidhAni krUrANi prANAtipAtAdIni ghorakarmANi anuSThAnAni yasya sa bahu krUrakarmA bhavati / janma grahaNa karake atyanta krUrakarmA vaha ajJAnI apane hI pApoM ke kAraNa mArA jAtA hai-janma maraNa karatA hai || 3 || " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkArtha-- ekendriya Adi jIvoM ke samUha ko jAti kahate haiM, usakA patha jAtipatha kahalAtA hai / tAtparya yaha hai ki hiMsAkArI jIva ekendriya jAti Adi meM paryaTana karatA huA kabhI teja, vAyu tathA vIdriya Adi basoM meM aura kabhI pRthvIkAya, akAya aura vanaspatikAya rUpa sthAvaroM meM utpanna hotA hai / vahA~ utpanna hokara jIvahiMsA Adi krUra karmoM ke kaTuka ( kar3ave ) vipAka (phala) kA udaya hone para anekoM bAra khaDga Adi ke dvArA ghAta ko prApta hotA hai| vaha jAtijAti meM (ekendriyAdika aneka jAtiyoM meM) bhaTakatA rahatA hai| ati janma laIne, te atyanta krUrakarmA ajJAnI jIva pAtanAM ja pApAne kAraNe haNAyA kare che. A rIte janmamaraNanA pherA karyAM ja kare che. 35 TIkAya ekendriya Adi jIvonA samUhane jAti kahe che, ane tenA pathane jAtipatha kahe che. tAya e che ke hiMsAkArI jIva ekendriya jAti AdimAM paTana karatA rahe che. A pramANe bhavabhramaNa karate te jIva kayAreka tejaskAyikAmAM, kayAreka vAyukAyikAmAM ane kayAreka hrIndriyAzimAM utpanna thAya che. (tejaskAya, vAyukAya ane dvIndriya dine trasa jIvo kahe che) ane kayAreka te jIva pRthvIkAya, akAya ane vanaspatikAya rUpa sthAvarAmAM utpanna thAya che. tyAM utpanna thaIne, jIvahiMsA, Adi krUra karmone kaDavo viAka jyAre uyamAM Ave che, tyAre teone talavAra Adi zasro dvArA (pUrva bhavanA temanA zatruo dvArA ) dhAta zvAbhA yAve che, ane te atijAtimAM-eka jAtimAMthI khIcchamAM (ekendriya Adi aneka jAtiomAM bheTa For Private And Personal Use Only : Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 7 u. 1 kuzIlavatI doSanirUpaNam 557 itthaMbhUto vivekavikaLaH, vAle=cAla iva bAlaH yasyAme kendriyAdiSu yat prANiupamardakArikarma 'kuors' karoti sa tenaiva kutsitakarmaNA 'mijjai' mriyate - hiMsyate / yadvA-tenaiva karmaNA mriyate khaGgAdinA paricchidyate / ekendriyAdika jIvavinAzakArI, tArakhetra jAtiSu jAyate mriyate ca / tadanu sasthAvarAdiSu bahuzaH utpadya tatraiva caturgatiSu janmamaraNaM karoti na saMsAravArameti // 3 // krUrakarmakAriNaH sthiti varNayati - ' assiMca loe' ityAdi / mUlam - ahiMsaca loe aduvA paratthA sayaggaso vA taha annahA vA / saMsAramAvanna paraM paraM te baMdhaMti vedaMti ya duniyANi // 4 // chAyA - asmizca loke athavA parastAt zatAgrazo vA tathA anyathA vA / saMsAramApannAH paraM paraMte badhnanti vedayanti ca durnItAni // 4 // zaya krUra karma karane vAlA vaha ajJAnI jIva apane hI kiye kukRtyoM se (pApoM se mArA jAtA hai / tAtparya yaha hai ki jo jIva jisa ekendriya Adi ke jIvoM kA ghAta karatA hai vaha usI jAti meM utpanna hokara ghAta ko pAtA hai mArA jAtA hai | tapazcAt sa aura sthAvaroM meM vAraMvAra utpanna hokara janma maraNa karatA rahatA hai | aisA hiMsaka jIva saMsAra se pAra nahIM ho pAtA | 3 | krUra karma karane vAle kI sthiti kA varNana karate hue kahate haiM'asti ca loe' ityAdi / zabdArtha - ' assi ca loe aduvA parasthA-asmi ca loke athavA parastAt' isa loka meM athavA paraloka meM ve karma apanA phala dete haiM tA rahe che, atizaya krUra karyAM karanArA ajJAnI jIvo pAte karelAM kutyone kAraNe daDita thAya che (chedana, bhedana, mAra, DhUMDha Adi vedanA sahana karyAM kare che) athavA haNAyA kare che. tApa e che ke je jIva ekendriya smAddhi jIvonI hatyA kare che, te jIva eja jAtimAM utpanna thaine peAtAnA ghAta thatA athavA peAtAnI hatyA thavAnA anubhava kare che. tyAra bAda tyAMthI marIne trasa ane sthAvarAmAM vAravAra utpanna thaI ne janmamaraNa karatA rahe che. evo hiMsaka chatra sa'sArane pAra karI zakatA nathI. AgAthA gA krUra karma karanAra jIvanI kevI hAlata thAya che, tenuM varNana karatA sUtra $12 $-arfta' a dig' veule zabdArtha' - 'asi ca Dhoe aduvA paratthA - asmiM ca loke athavA parastAt' A DhAkamAM athavA palAkamAM ekama peAtAnu phaLa karanArane Ape che, For Private And Personal Use Only Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 558 saMtratAmasUtra .. anvayArtha-(asti ca loe aduvA paratthA) asmin loke athavA parastAt paraloke karma svaphalaM dadAti (sapaggaso vA taha annahA vA) zatAgrazo vA tathA anyathA vA ekasmin eva janmani anekajanmani vA (saMsAramAvanna) saMsAramApanAste (paraM para) paraM param-utkRSTAtyutkRSTaM (duniyANi) dunI tAni-duSkRtAni (baMdhati) ya vedati) badhnanti ca vedayanti-tAza karmabandhanaM kurvanti tatphalaM cAnu bhavaMtIti // 4 // , TIkA-'missi ca loe' asmiMzca lokenyAni azubhakAri karmANi tAni asminneva bhave phalaM dadati / 'aduvA' athavA parastAva-parasmin janmani narakAdi durgatau tAni karmANi phalaM dadati / 'sayaggaso vA taha anahA vA' zatAprazo vA, 'sayaggaso vA taha annahA vA-zatAgrazo vA tathA anyathA vA ve eka janmameM athavA seMkaDoMjanmoM meM phala dete haiN| jisaprakAra ve karma kiyegaye haiM usI prakAra apanA phala dete haiM athavA dUsare prakAra se phala dete haiM 'saMsAramAvanna te-saMsAramApannAste' saMsArameM bhramaNa karate hue ve kuzIla jIva 'paraM paraM-paraM param' adhika se adhika 'dunniyANi-durnI tAni' duSkRtyoM ko arthAt pApakarma ko 'baMdhati ya vedaMti-badhnanti ca veda yanti' bAMdhate haiM aura apane pApakarmakA phala bhogate haiM // 4 // - anvayArtha--isa loka meM athavA paraloka meM karma apanA phala detA hai| eka janma athavA aneka janmoM meM saMsAra ko prApta hue ve jIva uskRSTa se ati utkRSTa pApoM kA bandha karate haiM aura vedana karate haiN|4| - TIkArtha-isa loka arthAt isa bhava meM jo azubha karma upArjita kiye gaye haiM, ve isI bhava meM apanA phala dete haiM athavA paraloka meM 'sayamAno vA taha aNNahA vA-zatAprazo vA tathA anyathA vA' to me janmamAM athavA seMkaDe janmamAM phala Ape che. je rIte te karma karavAmAM Avela che. e ja rIte phaLa Ape che. athavA bIjI rIte phaLa Ape che. 'saMsAramAvanna-saMsAramApannAste' sasAramA prabhAya 42tA vA tazIla 9 'paraM paraM-para param' vadhAramA pAre dunniyANi-durbhAtoni' hutyAna arthAta 54mana 'baMdhati ya vedaMti-badhnanti ca vedayanti' mA cha bhane potAnA pApa karma nuM phaLa bhegave che. 4 sUtrArtha-karma pitAnuM phaLa A lekamAM ke paralokamAM Ape che. saMsAramAM bhramaNa karatA jIvo eka janmamAM athavA aneka janmomAM eka ekathI caDiyAtAM pApone bandha kare che ane vedana kare che. 4 TIkArya-A lekamAM eTale ke A bhavamAM je azubha karmonuM upajana thayuM hoya, tenuM phaLa A bhavamAM ja maLe che, evI kaI vAta nathI. For Private And Personal Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 559 anekazatavAra tathA anyathA vA prakArAntareNa phalaM prayacchanti / ayaM bhAvA-ki citkarma tasminneva janmani phalaM dadAti, kiMcica karma janmAntare phaladAda / yathA duHvavidhA kAsya prathamazrutaskandhe kathitaM mRgAputrasya viSaye, tathA dIrghakAla sthitikaM tu karma, apara bhavAntaritaM phalaM dadati / 'saMsAramAvAna te' saMsAramApannAH te saMsAre paribhramantaste kuzIlA jiivaaH| paraM param' adhikAdapi adhikam, zira. zchedAdikaM duHkhamanubhavanti / yena prakAreNa yat kRtaM tenaiva prakAreNa ekavAra meva, anekazI vA, zatakRtvaH sahasrakRtvo vA phalamanubhavatyeva / 'baMdhati vedaMti ya dunniyANi' badhnanti, vedayanti ca durnItAni, ArtadhyAnaM kRtvA punaH karma vadhnanti phala dete haiN| ve saikar3oM bhavoM meM phala dete haiM athavA anyathA arthAt eka bhava meM bhI phala dete haiM / jaisA duHkha vipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha meM mRgAputra ke viSaya meM kahA gayA hai, tadanusAra jo karma lambI sthiti vAlA hotA hai, vaha agale kisI bhava meM phala pradAna karatA hai| saMsAra ko prApta durAcArI jIva adhika se bhI adhika mastakachedana Adi duHkhoM kA anubhava karate haiM / jo karma jisa prakAra se kiyA gayA hai, vaha usI prakAra se eka janma meM yA saikar3oM hajAroM janmoM meM phala detA hai| durAcArI jIva karmoM ko bAMdhate hai aura vedate haiN| vedana karate samaya ArtadhyAna karake punaH nUtana karma kA baMdha karalete haiN| jaba usakA udaya AtA hai to phira ArtadhyAna karate haiM aura phira navIna karma kA bandhana karate haiN| isa prakAra bandhana aura vedana kA ke A bhavamAM paNa karma pitAnuM phaLa de che, athavA parabhavamAM paNa phaLa de che. seMkaDo bhavamAM paNa phaLa de che athavA eka bhavamAM paNa phaLa de che jevuM khavipAka nAmanA prathama zrataskamAM mRgAputranA viSayamAM kahevAmAM AvyuM che, te pramANe je karma dIrgha sthitivALuM hoya che, te karma pachInA keI bhavamAM phaLa pradAna kare che. saMsAramAM bhramaNa karate durAcArI jIva mastaka chedana Adi bhAremAM bhAre duonuM vedana kare che. je karma je prakAre karavAmAM AvyuM hoya che, eja prakAre te karma eka janmamAM ke anya seMkaDe ke hajAre bhavemAM phaLa de che. durAcArI kameM bAMdhe che ane temane dukha vipAka vedatA rahe che. vedana karatI vakhate ArtadhyAna karIne teo punaH nUtana karmane baMdha karI le che. vaLI jyAre te udayamAM Ave che, tyAre pharI A dhyAna kare che ane pharI navA karmane bandha kare che. A prakAre kaI koI jIvane bandhana ane vedanane pravAha anantakALa sudhI cAlu rahe che, For Private And Personal Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre tathA svakRtakarmaNaH phalaM bhunanti ayaM bhAvaH-kuzIlAste karma kRtvA yathA kayaM. citkarmaNAM phalamupabhuJjantyeva ekdaiva, ekajanmani vA, anekadA'nekajanmani vA / zatasahasrajanmani thA, evaM karma kurvantaH phalamupabhuJjanti / punastaskarma kurvanto janmAntaramajayitvA, punaH karmaphalamanubhavantaH saMsAre ca krAntAtikrAntA bhavanti / taduktam-'mA hohi re visano jIva ! tuma vimaNadumbhaNo diinno| citieNa phiii taM dukkhaM jaM purA raiyaM // 1 // pravAha kisI kisI kA ananta kAla taka kisI kA lambe kAla taka aura kisI kA sadA kAla taka calatA rahatA hai / anAdi kAla se yahI paramparA calI A rahI hai| udIrNa karmoM ko samabhAva se sahana kiye vinA yaha pravAha avaruddha nahIM honA (nahIM rukatA) Azaya yaha hai-kuzIla (pApI) jIva karmoM kA baMdha karake kisI na kisI rUpa meM unakA phala bhogate haiN| koI usI janma meM, koI agale janma meM, koI eka janma meM koI saikar3o hajAroM janma meM / ve phalopabhoga ke samaya rAgadveSa karake navIna karma upArjana karate haiM aura phira usa kA phala bhogate haiM / isa prakAra bhAvakama (rAgadveSa pariNati) se dravyakarma (jJAnAvaraNIyodi AThakama) aura dravyakarma se bhAvakarma utpama hote rahate haiM / donoM kA ubhayamukha kAryakAraNabhAva bIja vRkSa kI santAna ke samAna anAdi kAla se calA A rahA hai / isa anAdi karma koIne te pravAha lAMbA kALa sudhI cAlu rahe che ane koIne sadAkALa cAlu ja rahe che. anAdi kALathI eka paraMparA cAlI ja rahI che. udIrNa (udayamAM Avela) kamene samabhAvathI sahana karyA vinA A pravAha avaruddha thata navI (mttte| nathI.) - A kathananuM tAtparya e che ke kuzIla (pApI) je karmone anya karIne keIne koI rUpe temanuM phaLa bhogavyA kare che. koI eja janmamAM, koI pachInA janmamAM, keI seMkaDo ke hajAro janmamAM karmonuM phaLa bhegave che. phalepabhoga karatI vakhate teo rAgadveSa karIne navIna kamanuM upArjana kare che, ane pAchuM tenuM phaLa bhegave che. A prakAre bhAvakarma (rAgadveSa parizuti) vaDe dravya karma (jJAnAvaraNIya Adi ATha kama) ane dravya karma vaDe bhAvakama utpanna thatAM ja rahe che. bannenuM ubhayamukha, kAryakAraNa bhAva bIja vRkSanAM saMtAnanI jema anAdi kALathI cAlyuM ja Ave che, A karmapravAhane For Private And Personal Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- samayAbodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavato doSanirUpaNam 561 jai pavisasi pAyAlaM aDavi va dara guhaM samudaM vaa| puvakayAu na cukkAsi appANaM ghAyase jai vi // 2 // ' chAyA--mA bhA re viSaNNo jIva ! svaM vimanA durmanA dInaH / naiva cintitena spheTate tad duHkhaM yatpurA racitaM // 1 // yadi pravizasi pAtAlaM aTavIM vA darIM guhAM samudraM vA / pUrvakRtAnnaiva bhrazyasi AtmAnaM ghAtayasi yadyapi // 2 // gAzI -karpodaye sati ArtadhyAnaM karopi, vimamA durmanAH kathaM bhavasi yat purA karmaracitraM kRtaM tat vArtadhyAnena na truTayati, ataH samatAmAvara viveka kuru punaravi duSkarma na haraNIyam. yataH pAlAlaM gacchasi, aTI vA gacchasi pravAha ko vahI jIva naSTa kara sakate haiM jo karma ke phala kA upayoga samaya AtadhyAna nahIM karake pUrNa samabhAva meM sthita rahate haiN| anyathA janma janmAntara meM yaha cakra calatA hI rahatA hai| kahA hai 'mA hohi re visano' ityaadi| ____are jIva tUM karma kA phala bhogate samaya viSAda mata kara, vimana, durmana aura dIna na bana / tUM ne pUrvakAla meM apane lie jisa duHkha kA nirmANa kiyA hai arthAt duHkha prada karma kA baMdha kiyA hai, vaha cintA zoka karane se miTa nahIM sakatA // 1 // 'jaha pavisasi' ityaadi| agara tUM pAtAla meM praveza kara jAegA, vikaTa aTavI meM, khaMdhaka meM, guphA meM yA samudra meM bhI calA jAegA to bhI karma se chuTakArA nahIM eja jIva naSTa karI zake che ke je phaLane upabhega karatI vakhate ArtadhyAna karatuM nathI paNa samabhAvapUrvaka tenuM vetana kare che. je samabhAvapUrvaka karmanA phaLane upaga karavAne badale AdhyAnapUrvaka upabhega karavAmAM Ave, te janmajanmAnaramAM A cakra (karmapravAha) cAlu ja rahe che. kahyuM paNa che ke'maa hohi re visanno' tyA "are jIva! tuM kamanuM phaLa bhegavatI vakhate viSAda na kara, vimana, mana ane dIna na bana. te pUrvakALamAM tAre mATe je duHkhanuM nirmANa karyuM che. eTale ke dukhaprada karmane je baMdha karyo che, te zaka athavA ciMtA karavAthI naSTa thaI zakatA nathI. 1 _ 'jai pavisasi' tyA tenAthI bacavA mATe te pAtALamAM pesI jaIza, vikaTa aTavImAM chupAI jaIza, aMdhakamAM (yarAmAM) guphAmAM ke samudramAM chupAI jaIza, te su071 For Private And Personal Use Only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 532 sUtrakRtAGgasUtre samudra vA pravizasi tathApi kRtakarmaNaH bhogamantareNa muktirna bhavati ataH karmabandhanasamaye eva viveko vidheyaH // 4 // sAmAnyataH kuzIvAna pradarzya, ataH paraM zAstrakAraH pApaNDikAnadhikRtya pratipAdayati- 'je mAya' ityAdi / mUlam - je mAyaraM piyaraM ca hiccA samaNavae agaNiM samArabhijA / ahAhu se loe kusIladhammaM bhUyAI je hiMsai AyasAte // 5 // chAyA - yo mAtaraM vA pitaraM ca hitvA zramapavate'gni samArabhete / athAhuH sa loke kuzIladharmA bhUtAni yo hinasti AtmAte ||5|| pA sakegA ? yahA~ taka ki agara tU AtmaghAta kara legA to bhI pUrvakRta karma terA pIchA nahI chor3eMge // 2 // tAtparya yaha hai ki karma udaya hone para tU ArttadhyAna karatA udAsa hotA hai, anamanA hotA hai, kintu pUrvopArjina karma ArttadhyAna se kyA chUTa jAe~ge ? karma se chuTakArA pAnA hai to karma ke phala bhogane ke samaya samabhAva kA avalambana kr| samatA bhAva ke lokottara hai / rasAyana ke sevana se hI karmavyAdhi se mukta ho sakatA hai| ataeva apane viveka ko jAgrat kara aura duSkRta karanA tyAga de / pAtAla, aTavI yA kisI bhI surakSita samajhe jAne vAle sthAna meM jAkara chipa jAne para bhI kiye karma ko bhoge binA mukti nahIM ho sakatI / isa kAraNa karma karate samaya hI viSeka kA avalambana karanA ucita hai // 4 // paNa te ka tane cheDavAnuM nathI, te karmanuM phaLa bhogavyA vinA tArA chuTakAza thavAnA nathI. are ! tu AtmaghAta karIne temAMthI chuTavAnA prayatna karIza, tA paNa pUrva kRta kama tArA pIchA cheDavAnu nathI.' ArA tApaya e che ke kasa udayamAM Ave, tyAre tu mAtta dhyAna kare che, dghAsa thAya che, cintA kare che, parantu zuM pUrvapArjita karma Atta dhyAna kavAthI Te che kharuM ? jo kamamAMthI chuTakAro meLavavA hAya, te kamanu phaLa bhAgavatI vakhate samabhAvanuM avalaMbana le, samatAbhAva rUpa lokottara sAyananA sevanathI ja tuM kamabyAdhimAMthI mukta thaI zakIza. tethI tuM jarA viveka buddhine jAgrata kara, ane duSkRtyeA karavAnu cheADI de. pAtALa, aTavI Adi koi paNa surakSita gaNAtAM sthAnAmAM jaIne chupAI javA chatAM paNa kRtakamAMnu phaLa bhegaLyA vinA chuTakAro thavAnA nathI. A kAraNe kama karatI vakhate ja vivekanuM avalaMbana levu', eja ucita che. gAthA For Private And Personal Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAkhaNDI logo mAra piyaraM ca e-amagAte MAIN samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.7 u.1 kuzolavatAM doSanirUpaNam po anvayArthaH-(je mAyaraM piyaraM ca hiccA) yaH puruSo mAtaraM jananIM pitaraM ca hitvA parityajya (samaNamae) zramaNavate-sAdhudIkSAmAdAya (agaNi samAmigmA) agni samArabheta-agnikAyasya samArambhaM kuryAt (je AyasAte) yaH AtmasAta svasukhAya (bhUyAI hiMsai) bhUtAni hinasti-virAdhayati (se loe) sa loka (kusIladhammA) kuzIkadharmA'stIti (ahAhuH) athAhuH) tIrthakarAdayaH kathayanti / / 6 / / : sAmAnya rUpa se kuzIlajanoM ke viSaya meM kaha kara aba sUtrakAra pAkhaNDI logoM ke viSaya meM kahate haiM- 'je mAya piyaraM' ityaadi| . zabdArtha-'je mAyaraM piyaraM ca hiccA-yo mAtaraM pitaraM ca hitvA jo puruSa mAtA aura pitAko choDakara 'samaNadhae-zramagavate' zramaNavrata dhAraNa karake 'agaNiM samArabhijjA-agni samArabheta' agnikAyakA AraMbha karate haiM tathA 'je AyasAte- AtmazAte' jo apane sukha ke liye 'bhUyAiM hiMsaha-bhUtAni hinasti' prANiyoM kI hiMsA krte| 'se loe-sa loke' ve isa loka meM 'kusIladhamme-kuzIlA kuzIla dharma vAle hai 'ahAhu-athAhuH' aisA sarvajJa puruSoM ne kahA hai // 5 // ___ anvayArtha-jo puruSa mAtA aura pitA ko tyAga karake zramaNaprate meM upasthita huA arthAt dIkSita humA hai| phira bhI agni kA AraMbha samAraMbha karatA hai, jo apane sukha ke lie bhUtoM kA ghAta karatA hai, vaha puruSa 'kuzIladharma' vAlA kahalAtA hai // 5 // sAmAnya rUpe kuzIla jananA viSayamAM kahIne have sUtrakAra pAkhaMDI lekenA viSayamAM A pramANe kahe che 'je mAyara piyara' tyA: zahAtha-'je mAyara piyaraM ca hiccA-ye mAtara pitara' ca hitvA' 2 535 bhAtA bhane pitAna choDasana 'samaNavvara-zramaNavrave' zramaNabata ghAra gharI 'agaNi samArabhijA-agni samArabhate' abhiy| bhAmarecha, tathA je AyasAte-yaH AtmazAta.' ra potAnA suma bhATa 'bhUyAI hiMsai-bhUtAni hinasti' prAliyonI sA re che se loe-saH loke' te bhAbhI 'kusIladhamme-kuzIladharmA' zIda yA che. 'ahAhu-athAhuH' meza sapA purAe kahyuM che. je 5 / sUtrArtha-je puruSa mAtA, pitA Adine tyAga karIne zravaNuvrata-dIkSA aMgIkAra karavA chatAM paNa agnine AraMbha samAraMbha kare che, je potAnA sukhane mATe bhUtane (cha ) saMhAra kare che, te puruSane "kezaladhamI kahevAya che. pA. For Private And Personal Use Only Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgale TIkA-'je' yaH kazcana dharmakaraNAya utthitaH 'mAya' mAtaraM 'piyara' pitaram ca 'hicA' hitvA-parityajya mAvaraM bhrAtRputrakalAdikam sakalaparivAram 'samagambae' zramaNavate 'agaNi' agnim 'samArabhijjA' samArabheta yH| zramaNavratapUnaye 'vayaM tyaktagRhakarmANaH' ityevaM svIkRtyApi agni majvalayati pacanapAcanAdau katakAritAnumatyA-auddezikAdi paribhogAya vA'gnikAyasamArambhaM karoti evaMbhUto janaH sAdhunAmadhArI 'se loe' saH loke 'kusIladhamme' kuzIladharmAH, kutsitaH zIlaH AcAraH saH eva dharmoM yasya saH sakuzIladharmA 'bhUyAI bhUtAni-SaD. bIvanikAyAn 'AyasAte' AtmasukhAya-zItAdhapanodanAya 'je' yA hiMsai hinasti -virAdhayati / tathAhi kecit sAdhunAmadhAriNonyatIthikAH paMcAgni tapanti, tathA'gnihotrAdikarmaNA cAgni samArabhamANAH svargAdikamicchanti / sa 5. TIkArya-jo loga dharma karane ke lie udyata hue haiM, mAtA pitA ko arthAt bhAI, putra, kalatra Adi sakala parivAra ko tyAga kara zrama vrata meM dIkSita hue haiM, phira bhI agni kA AraMbha karate haiM arthAt jo zramaNavrata kI pUrti ke lie agni jalAte haiM / athavA pacana-pAcana bhAdi kA paribhoga karane ke lie samAraMbha karate haiM, aise sAdhunAma dhArI (veSadhArI) loga kuzIladharmI haiM arthAt unakA AcAra kutsita hai| apane sukha ke lie SaT jIvanikAya kI virAdhanA karate haiN| koI koI sAdhunAmadhArI paMcAgni tapa tapate haiM, tathA agnihotra Adi karma karate hue agni kA AraMbha karake sparga kI abhilASA karate haiN| TIkarthaje leke dharma karavAne mATe taiyAra thayA che, mAtA, pitA, bhAI, putra, putrI, patnI Adi sakaLa parivArane tyAga karIne jemaNe zravaNa vratanI dIkSA lIdhI che, chatAM, paNa je agnine AraMbha kare che. eTale ke jeo zramaNavratanI pUtine mATe agni saLagAve che athavA ane pakAvavA mATe agni saLagAve che, evA veSadhArI sAdhune kuzIladhamI kahe che. teo kRta, kArita ane anumatinA deSathI yukta zika Adi AhArane pari bhaMga kare che. A prakArane AhAra taiyAra karavAmAM je samAraMbha thAya che, tene kAraNe teo jIvahiMsAmAM kAraNabhUta bane che. A prakAranA kutsita AcAravALA sAdhune kuzIladhama kahe che. teo pitAnA sukhane nimitte chA kAyanA jIvonI virAdhanA kare che. keI kaI sAdhu nAma dhArI puruSe paMcAgni tapa tape che, tathA agnihotra Adi karma karIne-agnine AraMbha karInevarganI abhilASA kare che. For Private And Personal Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 565 mAtApitarau parityajya zramaNavrataM svIkRtyApi agnikArya prajyAlayati, tathA svAtmamukhecchayA pANinamu pahanti saH kuzIladharmA 'ahaM' atha evam 'Ahe' bAhuH-tIrthakaraNagadhArAdayaH // 5 // - agnikAyasamAraMbhe pANinAmatipAtaH kathaM bhavatIti sUtrakAraH pradarzayati'ujjAlamo pANa' ityaadi| mUlam-ujjAlao pANa nivAya ejjA, nivvAvao agaNi nivaayvejjaa| tamhA u mehAvi saMmikkhadhamma Na paMDie agaNi samArabhijjA // 6 // chAyA--ujjAlakA prANAn nigAtayet nirvApako'gni nipAtayet / tasmAttu medhAvI samIkSya dharma na paNDitogni samArabheta // 6 // tAtparya yaha hai ki jo loga mAtApitA Adi parivAra kA parityAga karake aura zramaNa kA vrata aMgIkAra karake bhI agni kA AraMbha karate haiM, tathA apane sukha kI icchA se prANiyoM kA ghAta karate haiM, ve kuzIladharmI kahalAte haiN| tIrthakaro evaM gaNadharoMne unheM kuzIladharmI kahA hai // 5 // agnikAya ke prAraMbha meM prANiyoM kA ghAta kisa prakAra hotA hai, yaha sUtrakAra dikhalAte hai-'ujAlamao pANa' ityaadi| zabdArtha-'ujjAlao-ujjvAlakaH' agni jalAne vAlA puruSa 'pANa nivAyaejjA-prANAn nipAtayet' prANiyoM kA ghAta karatA hai, tathA 'nivvAva mo-nirvApaka:' agni ko bujhAne vAlA puruSa bhI 'agaNi tAtparya e che ke jemAM mAtApitA Adi parivArane tyAga karIne zramaNavrata aMgIkAra karavA chatAM paNa agnine AraMbha kare che, tathA pitAnA sukhane mATe prANIone ghAta kare che, temane kuzIladhama kahevAya che. gaNadharoe evAM pAkhaMDI sAdhuone kuzIladhamI kahyA chegAthA pa ra agnikAyanA AraMbhamAM prANIone ghAta kevI rIte thAya che, te sUtra4||2 ve samA -'ujjAlao pANa' tyA: zahAtha-'ujjAlo-ujjvAlakaH' mami sa vANe 535 'pANanivAya. ejjA-prANAn nipAtayet' prANiyonI bAta re cha, tathA ninyAo-nirvApaka:' For Private And Personal Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtA anvayArtha:-(ujjAlo) umbAlaka:-agni pranAlakaH (pANa nivAyaemanA) pragAna kASThAdigatAn jIyAn nibhAtayet-vinAzayet , tathA (nibAvo) nirvApakaH)-agneH zAntayitA bhI (agaNi nivAyavejjA) agni - agnikArya nipAtayet upahatyeva (tamhA u) tasmAttu-tasmAt kAraNAt (mehAvI) medhAvI (paMDie) paMDitaH sadasad vivekavAn 'dhamma samikkha' dharma zrutacArikSalakSaNaM samIkSya dRSTvA (agaNi) agnikArya (Na samArabhijjA) na-naiva samArabhet-agnikAyasamArambha na kuryAditi // 6 // TIkA---'ujjAlao' ujjvAlako'gnipadIpakaH pumAn 'pANa' prANAn pANavata ityarthaH 'nivAyaejjA' nipAtayet yaH tapanatApanapacanaparipAcananivAyavejjA-agni nipAtayet' agnikAyake jIvoMkA ghAta karatA hai 'tamhA u-tasmAttu' isa kAraNa se 'mehAvI-meghAvI' dhuddhimAn 'paMDiepaNDitaH' paMDita puruSa arthAt sat asat ko jAnanevAlA puruSa 'dhamma samikkha-dharma samIkSya' zrutacAritrarUpa dharma ko dekha kara agaNi-agni' agnikAyakA 'Na samAramijjA-na samArabheta' samAraMbha na kare // 6 // ___ andhayArtha---agni jalAne vAlA kASTha Adi meM rahe hue jIvoM kA ghAta karatA hai aura use bujhAne vAlA agnikAyika jIvoM ko ghAta karatA hai| ataeva medhAvI puruSa dharma kA vicAra karake agnikAya kA AraMbha na kare // 6 // TIkArtha-jo puruSa agni jalAtA hai, vaha prANoM arthAt prANiyoM kA ghAta karatA hai / tapana, tApana, pacana yA pAcana Adi ke lie mazina mAlavAvANI 535 5 'agaNI nivAyavejA-agni nipAtayet' abhiyAno ghAta 3re che. 'tamhAu -tasmAttu' mA 424thI mehAvI-medhAvI' muddhimAn pADie-paNDitaH' pati535 marthAt sat masat ne jANe puSa 'dhamma samikkha-dharma samIkSya' zrutayAritra 35 5 2 ne 'agaNi-agni aniDAya na 'Na samArabhijjA-na samArabheta' sabhA 2 // 6 // sUtrArtha--agni saLagAvanAra mANasa kASTha AdimAM rahelA jIvana ghAta kare che, ane tene bujhavanAra agnikAya jIvone ghAta kare che. tethI medhAvI puruSe e dharmane vicAra karIne agnikAyane AraMbha kara joIe nahI // 6 // TIkAthe-je puruSa agni saLagAve che, te prANene (jIne) ghAta kare che. tApavA mATe, tapAvavA mATe, kherAkane rAMdhavA ke raMdhAvavA Adine mATe For Private And Personal Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 567 yA 'gni prajjyAlayati sa aparAn agnikAyAn tathA pRthivyAdhAzritAna sthAvarAn prasAMzca vigadhayati mnovaakkaayaiH| nivvAvao' agni nirvApakaH puruSa 'agaNi' agnikArya jIvam 'nivAyavejjA' nipAtayet vinAzayatItyarthaH / agnikAyaM jalAdinA nirvApayan tadAzritAn anyAMzca prANino viraadhyet| tatro ujjAlakanirvApako ubhAvapi SaDjIvanikAyAnAmapi samAraMbhako bhvtH| uktaM bhagavata-do bhaMte ! purisA annamanneNa saddhiM agaNikAyaM samAramaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM ujAle egeNaM purise agaNikAyaM nigAvejjA, tesi maMte ! purisANaM kayare purise mahAkammatarAe kayare vA purese appakammataagni jalAne vAlA dUsare agnikAyika jIvoM kA tathA pRthvI Adi ke Azraya meM rahe hue sthAvaroM aura trasa jIvoM kA bhI mana vacana aura kAya se virAdhanA karatA hai| aura jo agni ko vujhAtA hai vaha agni kAya ke jIvoM kA vinAza karatA hai / jo jalAdi se agnikAya ko bujhAtA hai, vaha usake Azrita anya prANiyoM ko bhI virAdhanA karatA hai| isa prakAra agni ko jalAne vAlA aura bujhAne vAlA donoM hI SadajIvanikApa samAraMbhakartA hai| bhagavatIsUtra meM kahA hai-'he bhagavAn ! eka sAtha do puruSa agnikAya kA AraMbha karate haiN| unameM se eka agni ko prajvalita karatA hai aura eka use ghujhAtA hai| he bhagavan ! ina donoM puruSoM meM kauna mahAkarma upArjana karane vAlA hai aura kauna alpa karma upArjana karane vAlA hai ? devatA saLagAvanAra mANasa bIjA agnikAya jIvonI tathA pRthvI Adine Azraye rahelAM rasa ane sthAvara jIvonI paNa mana, vacana ane kAyA vaDe virAdhanA kare che. ane je mANasa saLagatA agnine bujhAve che, te agnikAya jIvonI virAdhanA kare che. je mANasa jala Adi vaDe agnine bujhAve che, te mANasa jalAdine Azraya karI rahelA jIvonI paNa virAdhanA kare che. A prakAre agnine saLagAvanAra ane bujhAvanAra, bane mANase cha kAyanA jIvonI virAdhanA kartA bane che. bhagavatI sUtramAM A viSayane anulakSIne gautama svAmIe mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUche che-"he bhagavana! eka sAthe be puruSe agnikAyane AraMbha kare che. temAMthI eka anine prajavalita kare che ane bIjo tene bujhAve che. he bhagavan! A bannemAMthI ka puruSa mahAkarmanuM upArjana karanAra che ane kaye puruSa alpakarmanuM F - 32naa| che ? For Private And Personal Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 568 sUtrakRtAGgasUtre raae| goyamA tatva NaM je se purise agaNikANaM ujjAle se NaM purise bahuta puDhavikAryaM samArabhai, evaM bhAukArya, vAukArya, vaNassaikArya tasakArya appatarAgaM agaNikArya samAramati ityAdi / tathA 'bhUSANaM esamAghAo havyavAhI saMsao' iti / yasmAt agnimajvAlane tannipi vA paDjIvanikAyavirAdhanA bhavati, 'tumhA u' tasmAt kAraNAt 'mehAvI paMDie' meghAvI paNDitaH 'dhammaM' dharmam = SaDjIvanikAyarakSaNe zrutacAritradharma rakSaNaM bhavatIti 'samikkha' samIkSya 'Na' na 'agaNi' agnikAyam 'samArabhijjA' samArabheta kathamapi svArtha parArthaM vA trikara triyogeH nAgni prajvAlayet / na vA vinirvApayedagnim iti // 6 // " bhagavAn uttara dete haiM- he gautama! jo puruSa anikA ko prajya lita karatA hai, vaha bahuta se pRthvIkAyika apakAyika, vAyukAyika, vanaspatikAdhika aura trasakAyika jIvoM kA AraMbha karatA hai, ityAdi / Agama meM anyatra bhI kahA hai ki-'agni, jIvoM kA ghAta karane vAlI hai, isameM saMzaya nahIM hai|' kyoMki agni ke jalAne aura bujhAne meM paTU jIvanikAya ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai, isa kAraNa medhAvI ArthAt kuzalapuruSa dharma kA vicAra karake jIvoM kI hiMsA na karane meM dharma hai aisA jAna kara svArtha ke lie, parArtha ke lie, tIna karaNa tIna yoga se agnikAya kA AraMbha na kare na agni ko prajvalita kare aura na bujhAve aura na inakA anumodana kare || 6 || mahAvIra prabhune uttara-'he gautama ! je puruSa agnikAyane prajavalita kare che, te ghaNA pRthvIkAyika, apakAyika, vAyukAyika vanaspatikAyika ane trasakAyika jIvonA AraMbha kare che.' ityAdi. AgamanamAM anyatra paNa evuM kahevAmAM Avyu che ke'agni jIvonA ghAta karanArA che, temAM kAI sazaya rAkhavA jevuM nathI.' agnine saLagAvavAthI ane AlavavAthI SaT jIvanikAyanA jIvonI virAdhanA thAya che, te kAraNe medhAvI (buddhizALI) puruSAe vicAra karIne hisA na karavAmAM ja dhama che, evu' jANIne-svAne mATe ke pAne mATe, traNa karaNa ane traNa cegathI agninA AraMbha karavo joie nahI. eTale ke jIvonI virAdhanA karavI na joie evu mAnanAra puruSe agni prajavalita karavo paNa nahI ane elavavo paNa nahIM. teNe khIjAnI pAse agni prajvalita karAvavo paNa nahI ane elavAvarAvavo paNa nahI. tathA agni prajavalita karanAra ke elavanAranI anumedanA paNa karavI nahI. prA For Private And Personal Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam mUlam - puDhavI vi jIvA AU vi jIvA, pArNo ya saMpAirma saMpayati / saMseryA~ kaTu samassiyA ya aie dehe agaNi samArabhaMte // 7 // chAyA - pRthivyapi jIvA ASopi jIvAH prANAzca saMpAtimAH saMpatanti / saMsvedajAH kASThapamAzritAtha etAn dahedagniM samArabhamANaH // 7 // anvayArthaH -- ( puDhacI vi jIvA ) pRthivI mallakSaNA sA'pi jIvAH (AU vi jIvA ) Apa: dravalakSaNAstA api jIvAH (saMvAdamapANA ya saMpayaMti) saMpAtimAH zalamAdayazva prANAH saMpatanti agnau (saMsezyA) saMsvedajAH - yukAdayaH (ya kaTTa 'puDhacI vi jIyA' zabdArtha - 'puDhavI vi jIvA - pRthivyapi jIvAH pRthivI bhI jIva haiM 'AU vi jIvA - Apo'pi jIvAH' jala bhI jIva hai 'saMpAhama pANA ya saMpayaMti - saMpAtimAH prANAH saMpatanti' tathA saMpAtima jIva arthAt pataMga Adi agni meM paDhakara marate haiM 'saMseyayA-saMsvedajA' saMsvedaja arthAt yUkAdi prANI 'ya kagamassiyA ca kASThasamAzritAH' tathA kASTha meM rahane vAle jIva 'agaNi samArabhate agni samArabhamANaH' agni arunt Arambha karanevAlA puruSa 'ee dahe - etAn dahet' ina jIvoM ko jalAtA hai ||7|| anvayArtha - pRthvI bhI jIva hai akAya bhI jIva hai aura pataMga saMpAtima bhI jIva agni meM par3a jAte haiN| saMsvedaja jIva tathA jo 'puDhavI vi jIvA' zArtha' - 'puDhavI vi jIvA - pRthivyapi jIvAH' pRthvI pazu va che, 'AUMvi jIvA - Apo'pi jIvAH' va che. 'saMpAimapANA ya saMpayaMti-sa pAtimAH prANAH saMpatanti' tathA saMpAtibha va arthAt pataMga vigere va abhimA thaMDIne bhare che. 'saMkheyyA - sasvedajAH saMsve64 arthAt nU vigere AlI 'ya kaTusamassiyA ca kASThasa mAzritAH' tathA maravAvAjA va 'agaNi samArabhate - agni samArabhamANaH' abhiyn| sabhAra'la azvAvANI puruSa 'eka bar3e - etAn dahet' mA vAne mAne che. // 7 // sUtrA--pRthvI paNa jIva che, akAya paNa jIva che, ane pataMgiyAM Adi saMpAtima (uDatAM) jIvA pazu agnimAM paDI jAya che. agninI vaNadhanA karanArA leAka A saghaLA jIvAne bALI nAkhIne temanI hiMsA kare su0 72 For Private And Personal Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre samassiyA) ca kASThasamAzritAH ye pANAH (agaNi samArabhaMte) agni samAramamANaH (ee dahe) etAna upayuktAn jIvAna dahet virAdhayediti // 7 // __TIkA-nanu pRthivyAmeva jIvA dRzyante trasAH sthAvarAzca ye ete, pratyakSa siddhatvAt , iti teSAM pANAtipAte eva doSaH / na tu pRthivIrUpAH jIvAH samu. palabdhAH, yena te svIkRtAH syuH| tatkathamucyate'gnipadIpane pRthivIkAyAnAM vinAzo bhavatIti ityAzaMkya-pratividhIyate sUtrakAreNa-'puDhacI vi' ityaadi| na zaMkanIyaM kevalaM pRthivyAzritA eva jIvAH, kintu yA'pi pRthivI mRttikArUpA, sA'pi jIvA eva / 'puDhavI vi' pRthivyapi jIvA eva 'AU vi jIvA' Apo'pi jIvasvarUpA eva, na kevalaM tathAzritA eva prANinaH / jalAzritA api kASTha ke Azrita rahe hue haiM, agni kA AraMbha karane vAlA ina saba prANiyoM kA dAha virAdhanA karatA hai // 7 // ... TIkArtha-prazna-pRthvI meM jo trasa aura sthAvara jIva dRSTigocara hote haiM vahI jIva haiM, kyoMki ve pratyakSa se siddha haiM / ataeva unhIM kI hiMsA karanA doSa hai| pRthvIkAya rUpa jIva to kabhI upalabdha nahIM hote jisase unheM svIkAra kiyA jAya ? phira kese kahA gayA hai ki bhagni jalAne meM pRthvIkAyika jIvoM kA vinAza hotA hai ? isa praznakA uttara sUtrakAra dete haiM-pRthvI bhI jIva hai, pRthvI ke Azrita jo jIva haiM, vahI jIva haiM, aisI AzaMkA mata karo, kintu mRttikA rUpa pRthvI bhI jIva hI hai| isI prakAra apkAya bhI jIva hI hai| aisA nahIM ki ina ke Azrita rahe hue jIva hI jIva haiN| pataMga che. vaLI agnine Abha karanArA leke saMdaja nI tathA kASThanI aMdara rahelA nI paNa virAdhanA kare che. pezA An...prazna-pRthvImA 2 sa bhane sthA12 vo STagAya2 thAya che, temane jIva mAnavAmAM kaI vAMdho nathI, kAraNa ke temanuM astitva te kAmayakSa dvArA siddha thAya che. tethI temanI ja hiMsA karavI, tene deSa mAnI kAya, paraMtu pRthvIkAya rUpa jIvanuM te astitva ja kayAM che ? te pachI ja zA mATe kahevAmAM AvyuM che ke agni saLagAvavAthI pRthvIkAyika chAne vinAza thAya che ? A praznane sUtrakAra A pramANe uttara Ape che-pRthvI paNa jIvarUpa je che. evI AzaMkA karavI joIe nahIM ke pRthvIne Azraye je jIve rahelA che teo ja jIva rUpa che. mRttikA (mATI) rUpa pRthvI paNa jIva rUpa ja che eja pramANe apUkAya paNa jIva rUpa ja che. evuM mAnavuM joIe 1. . .. For Private And Personal Use Only Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam ra prANAH pANinaH, 'saMpAima' saMpAtimAH-zalamAdayastatra saMpatanti te'pi jIvA etra / tathA 'saMseiyA' saMsvedanAH-svedenadehAzrita dehavikArarUpajalena jAyamAnA yUkAdayo'pi jIvA ev| tathA-kaTThasamassiyA ya' kASThapamAzritAH ghuNakamyAdayaH mANinA, ete sarve'pi jIvA ev| 'agaNi' agnim 'samArabhaMte' samAramamANaH 'ee' etAn-uparyuktAn paddapi jInanikAyAn 'dahe' dahe-ye hi kAThAghAzritA jIvAste sarve'pi dahyante bahnimajvAlane / tathA ca ye bahimajvAlakAste SaDapi jIvanikAyajIvAn virAdhayanti, ato bahikAyasamAsyamo mahAdoSAyeti // 7 // ___ etAvatA ye'gnikAyavirAdhakAstApasAstathA-pAkAdivyApArAdamihattA bauddhabhikSavaH pArzva sthAdayaH te nirAkRtAH / idAnIM ye vanaspatikAyAn virAdhayanti, tAnadhikRtyA''ha sUtrakAraH-'hariyANi' ityAdi / mumla-hariyANi bhUyANi vilaMbagANi, AhAra dehA ya puDho siyAI / Adi jo saMpAtima arthAt uDanevAle haiM, ve bhI jIva haiM tathA jU mAdi saMsvedaja, jo pasIne se utpanna hote haiM, ve bhI jIva haiN| kASTha ke sahAre rahanevAle ghuna, kRmi Adi bhI jIva haiM / jo agni kA AraMbha karatA hai vaha sabhI pUrvokta jIvoM ko jalAtA naSTa karatA hai, agni jalAne para kASTha ke Azrita sabhI jIva jala marate haiN| anya jIvoM kI virAdhanA bhI hotI hai / ataH agni ko jalAnA mahAdoSa kA kAraNa hai // 7 // nahIM ke pANImAM rahelAM cha ja jIva rUpa che. teo te jIvarUpa che ja paratu amukAya paNa jIva rUpa ja che. pataMgiyA Adi je saMpAtima (uDanArA) jIve che, teo paNa jIvarUpa ja che. e ja pramANe je Adi saM. daja (parasevAmAMthI utpanna thanArA) jIve paNa jIva rUpa ja che kASThane Azraye rahenAra kIDA, kRmi Adine paNa jIvarUpa ja mAnavA joIe. je mANasa agnine prajavalita kare che, te pUrvokta saghaLA jIvone bALIne temanI hisA kare che. agnine saLagAvavAthI kASThane Azraye rahelAM saghaLA cho te banI ja mare che, eTaluM nahI paNa anya jenI paNa virAdhanA thAya che tethI ja aninA AraMbhane-agni prajavalita karavAnA kAryane mahAdoSanuM kAraNa kare vAmAM Avela che. jenA For Private And Personal Use Only Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2573 www.kobatirth.org je chiMdatI AyasuhaM paMDucca, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir teres pAMgabhi pANe bahuNaM tivAI // 8 // --- chAyA - haritAni bhUtAni vilaMbakAni AhAradehAca pRthaka zritAni / chinasyAtmasukhaM pratIsya prANAnAM bahUnAmatipAtI // 8 // isa kathana se agnikAya ke virAdhaka tApasoM kA, pAka Adi kiyAoM se nivRta na honevAle bauddha bhikSuoM kA tathA pArzvastha Adi kA nirAkaraNa kiyaa| aba sUtrakAra vanaspatikAya kI virAdhanA karane vAloM ke viSaya meM kahate haiM - 'hariyANi' ityAdi / zabdArtha - 'hariyANi bhUyANi - haritAni bhUtAni harita dUrvAkura Adi bhI jIva haiM 'vilaMbagANi - vilambakAni' jIva ke AkAra se pariNamate huve ve bhI 'puDhosiyAI - pRthak zritAni' mUla skaMdha, zAkhA aura patra Adike rUpa se alaga alaga rahate haiM' 'je AyasuhaM paDDu - AtmasukhaM pratItya' jo puruSa apane sukhake liye 'AhAra dehA ya AhAradehA ca' AhAra karane ke liye aura zarIra kI puSTi ke liye 'chiMdatI - chinatti' inakA chedana karake vinAza karatA hai 'pAgabhi pANe bahuNaM tivAI - prAgalbhyAt prANAnAM bahUnAmatipAtI' vaha ghRSTa puruSabahuta prANiyoM kA nAza karatA hai // 8 // A kathana dvArA agnikAyanI virAdhanA karanArA tApaseA na, rasAI rAMdhavA Adi kriyAomAMthI nivRtta nahI' thanArA mauddha bhikSuonA tathA pArzvasthA (zithilAcArIe) AdinA matanuM khaDana karavAMmAM Avyu. have sUtrakAra vanaspatikAyanI virodhanA karanArAonA viSayamAM A pramANe kahe che -'farfor, scule For Private And Personal Use Only zabdArtha - 'hariyANi bhUSANi - haritAni bhUtAni' iti irSA bre| vigere pazu 71 che. 'vilaMbagANi - vilambakAni vA asthI parizubhatA bhenA tethe 'puDhosiyAI - pRthakSitAni' bhUja, sudha, zAkhA ane patra vigere 3 hA hA rakhe che. 'je Ayamuha paDucca ye AtmasukhaM pratItya' ne pu3Sa potAnA zubha bhATe 'AhAradehA ya - AhAradehA ca' mahA2 42vA bhATe tathA zarIranI puSTi bhATe 'chidatI - chinatti' yA vanaspatiyAnu chedana kurIne teneo vinAza re che. 'pAgabhipANe bahUNaM tibAi-prAgalbhyAt prANAnAM bahunAmatipAtI' te pRSTa purUSa ghaNA prANiyAnA vinAza kare che, // 8 // Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir simeyArthabodhinI TIkA pra. zru. aM. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 573 andhayArthaH-(hariyANi bhUyANi) haritAni durvA kurAdIni bhUtAni jIvAH (vilaMbagANi) vilambakAni jIvAkAreNa pariNamyamAnAni (puDho sigAI) pRthakamUlaskaMdhAdi sthAneSu zritAni vyavasthitAni (je AyamuhaM paDDucca) ya: Atmamukha pratItyAzritya (AhAradehAya-AhArArtha dehApacayArtham (chiMdatI) chinatti vinAzapati (pAganbhi pANe bahuNaM tivAI) mAgalbhyAt dhAyAvaSTaMbhAt bahUnAM mANAnAM jIvAnAm atipAtI virAdhako bhavatIti // 8 // TIkA-'hariyANi' haritAni-durvA tani, etAnyapi bhUyANi bhUtAni-kutacaiteSu jIvatvamiti ? tatra vacmi-yathA jIvan dehadhArI AhArAdikamarjayati / tatheme harisajIvA api AhArAdInAM prAptau bardhante, tadabhAvehA samupayAnti tata AhArA. dInAm-abhyavaharaNe vRddhidarzanAt haritAdIni bhUtAnyeva / tathA-'vilaMvagANi' anvayArtha-dUrvA aMkura Adi haritakAya bhI jIva haiN| ve jIva kI avasthAoM ko dhAraNa karate haiN| mUla, skaMdha Adi avayavoM meM pRthaka rahate haiN| jo manuSya apane sukha ke lie, AhAra ke lie yA zarIrapoSaNa ke lie unakA chedana karate haiM, ve dhRSTatA kA avalambana karake bahuta prANiyoM ke virodhaka hote haiM // 8 // TIkArtha-haritakAya bhI jIva haiM / ve jIva kaise haiM ? isa prazna kA uttara dete haiM-jaise manuSya bhAdi dehadhArI jIva AhAra karate haiM, usI prakAra vanaspati jIva bhI AhAra karate haiM aura AhAra kI prApti hone para vRddhi ko prApta hote haiN| jaise manuSya kA zarIra AhAra ke abhAva meM kSINa hotA hai, usI prakAra vanaspati kA zarIra bhI AhAra ke abhAva meM kSINa hotA hai| isa prakAra AhAra kI prApti aura aprApti meM zarIra - sUvAda-dUrvA aMkura Adi haritakAya paNa jIve ja che. teo jIvanI avasthAone dhAraNa kare che. mULa, ska dha Adi avayamAM judA judA rahe che. je manuSya pitAnA sukhane mATe, AhArane mATe ke zarIranA poSaNane mATe temanuM chedana kare che, teo dhRSTatAnuM avalaMbana laIne aneka nA virAdhaka bane che. TIkArtha - haritakAya paNa jIva che eTale ke sajIva che. tene sajIva zA kAraNe kahevAya che te have samajAvavAmAM Ave che. jevI rIte manuSya Adi dehadhArI jI AhAra kare che, e ja pramANe vanaspati che paNa AhAra kare che, ane AhAranI prApti thAya to ja vRddhi pAme che. jevI rIte AhAra na maLe te manuSyanuM zarIra kSINa thaI jAya che, e ja pramANe vanaspa tinuM zarIra paNa AhArane abhAve kSINa thaI jAya che. A prakAre AhAranI For Private And Personal Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DASI sUtrakRtAnapatre vilaMbakAni, vilambante dhArayantIti vilambakAni etAni jIvAkAraM dhArayanti / tathAhi-yayA kalala -bubura-mAMsa pezI-garbha-prasava-bAla-kaumAra-yauvana-jarAmasyAto manuSyo bhavati / tathaira vRkSavanaspatyAdayo'pi jAtA, abhinAH, saMjAtarasA: puvAnaH kathayante / paratazca ta eva punaH paripakyAH zuSkAH mRtAzceti vyavahiyante / yA yA avasthA manuSyANAMtAstA eva vRkSavanaspatInAmapi bhvnti| ato'pi sarve jISA eva / tato haritAnyapi jIvAkAraM vilaMbante eva / 'puDhosiyANi' pRthak zritAmi, etAni, mUlazAkhAskandhapatrAdi bhedeSu saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhedabhinnAni vanaspakI vRddhi aura hAni dekhane se dhanaspatikAya sajIva siddha hotA hai| isake atirikta ye jIva kI vividha avasthAoM ko dhAraNa karate haiN| yathA-kalala, budbuda, mAMsapezI garbha, prasava, bAla, kumAra, yauvana aura jarA avasthAe~ manuSya meM hotI haiM, ataeva manuSya sajIva hai, usI prakAra vanaspati meM bhI jAta (utpanna) abhinava (nUnana) saMjAtarasa, yuvA Adi avasthAe~ hotI haiM / tatpazcAt ve zuSka, paripakva aura mRta kahalAte haiN| isa prakAra jo jo avasthAe~ manuSya meM hotI hai, vahI saba vanaspati meM hotI haiM, isa kAraNa ve bhI jIva haiN| vanaspatikAyika jIva vanaspati ke mUla, zAkhA, skaMdha, patra Adi avayavoM meM saMkhyAta, asaMkhyAta evaM ananta saMkhyA meM Azrita hokara rahate haiM / aisA nahIM hai ki sampUrNa vRkSa meM eka hI jIva ho / prApti ane aprAptine lIdhe vanaspatine zarIranI vRddhi ane hAni thatI jovAmAM Ave che, tethI siddha thAya che ke vanaspatikAya sajIva che vaLI vanaspatikAya paNa jIvanI vividha avasthAo dhAraNa kare che. kalala (vIrya ane zAtinA samuhAya zarI2657 matAvAnI bha12thA) mAMsapezI, , prasapa, bAlyakALa, kumAra, yauvana ane jarA, A badhI avasthAeAne jema manuSyamAM sadbhAva heya che, eja pramANe vanaspatimAM paNa jAta ( utpA) abhinaya nUtana) saMjAtarasa, yuvA Adi avasthAone sadUbhAva hoya che. tyAra bAda paripakava, zuSka ane mRta A avasthAmAM paNa Ave che. A prakAre manubamAM je je avasthAonA sadUbhAva che, te badhI avasthAone vanaspatimAM paNa saddabhAva hoya che. te kAraNe vanaspatinI sajIvatA siddha thAya che. vana spatikAyika jI vanaspatinAM mULa, zAkhA, kaMdha. patra Adi avayamAM saMkhyAta, asaMkhyAta ane ananta sudhInI saMkhyAmAM Azraya laIne rahetA hoya che. evuM mAnavuM joIe nahIM ke AkhA vRkSamAM eka ja jIva hoya che. For Private And Personal Use Only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. bha.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 575 tikAyAzritAni bhavanti / na tu saMpUrNavRkSeSu eka ena jIvaH / 'je AyasukhaM paDDucca' yaH prANI AtmasukhaM pratItya, AtmasukhArtham / tathA-'AhAradehAya' bhojanAya dehapuSTayartha vA, Atmasukha jnyaatvaa| 'chiMdatI' chinatti chedayati-'pAganima' mAgalbhyAt vivekaM vihAya dhRSTatAmAzritya 'pANe bahuNaM tivAI' prANinAM bahUnAmatipAtI bhavati / ekasyApi vanaspatikAyasya virAdhane kRte bahavo jIvA virAdhitA bhavanti, tadatipAtAt niranukrozatayA na dharSoM navA''zmamukhaM / kintu cAturgatikabhramagarUpayApameva kAlamiti // 8 // mUlam jAiM ca buddhiM ca viNAsayaMte, bIyAi assaMjaya AyadaMDe / ahAhu se loe~ aNajjadhaimme, bIyAi je hiMsai AyasAe // 9 // chAyA--jAti ca vRddhiM ca vinAzayan bIjAnyasaMyata aatmdnnddH| athAhuH sa lokenAryadharmA bIjAni yo hinastyAtmasAtAya // 9 // jo loga apane sukha ke lie athavA AhAra ke lie yA deha kA poSaNa karane ke lie ina jIvoM kA chedana bhedana karate haiM, ve dhRSTatA karake bahuta prANiyoM ke ghAtaka hote haiM, kyoM ki eka vanaspati zarIra kA chedana karane se bahuta se jIvoM kI virAdhanA hotI hai / isa virAdhanA ke kAraNa nirdayatA hone se na dharma hotA hai aura na AsmA ko sukha kI prApti hotI hai / kevala cAra gatiyoM meM bhramaNa kA kAraNa pApa hI hotA hai // 8 // - je leke pitAnA sukhane mATe athavA AhArane mATe athavA zarIranuM piSaNa karavAne mATe A jInuM chedana bhedana kare che, teo dhUchatA karIne (vanaspatimAM jIva nathI evI beTI mAnyatAne vaLagI rahevAnI mUrkhatA karIne) ghaNAM ja enA ghAtaka bane che, kAraNa ke eka ja vaspatikAyanuM chedana karavAthI paNa ghaNuM ja jIvonI virAdhanA thatI hoya che. A prakAranI virAdhanA karanAra chava pitAnI nirdayatAne lIdhe pApakarmanuM ja upArjana kare che ane tenA AtmAne sukhanI prApti thatI nathI. tene A pApakarmone kAraNe cAra gatiomAM bhramaNa ja karyA karavuM paDe che. drA, For Private And Personal Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH--je asaM nae) yaH asaMyataH-gRhasthA (AyasAe) AtmasAtAya AtmasukhAya (bIyAi hiMsai) bIjAni hinasti-virAdhayati, tathA (jAI ca buDriM ca viNAsayaMte) jAtim aMkurAdInAmutpatti tathA teSAmeva vRddhi vinAzagan (Aya. daMDe) AtmadaNDaH svAtmana eva daNDako bhavati, (loe se aNajjadhamme ahAhu) loke sa anAryadharmA atha iti AhuH uktavantaH tIrthakarA iti // 9 // 'jAiM ca buddhiM ca' ityaadi| zabdArtha-'je asaMjae-yaH asaMyataH' jo asaMyamI puruSa 'AyasAe-AtmasAtAya' apane sukha ke liye 'biyAi hiMsai-bIjAni hinasti' bIja kA nAza karatA hai tathA 'jAI ca buDriMca viNAsayaMte-jAtim ca vRddhiM ca vinAzayan' aMkura kI utpatti tathA vRddhi kA vinAza karatA hai 'ApadaMDe-AtmadaMDa' vastutaH vaha puruSa usa pApake dvArA Ane AtmA ko hI daNDa denevAlA banatA hai 'loe se aNajjadhamme ahAhuloke sa anAryadharmA athAhuH tIrthakaroM ne use isa loka meM anArya dharma vAlA kahA hai / 9 // anvayArtha-jo asaMyamI puruSa apane sukha ke lie bIjoM kA hanana karatA hai, vaha bIja kI utpatti aura vRddhi kA vinAza karatA huA apanI AtmA ko daMDitakaratA hai| tIrthaMkara aise puruSa ko anArya: dharmI kahate haiN| 'jAI ca vuiTiM ca' tyAha zahAtha-'je asaMjae-yaH asaMyataH' asaMyamI 531 'AyasAeAtmasAtAya' cAtAnA subha bhATa 'biyAi hisai-bIjAni hinasti' bhI nA nAza 3re che. 'jAIca vudi ca viNAsayate-jAtim ca vRddhi ca vinAzayan' aranI patti tathA vRddhi vinAza re che. 'AyadaMDe-AtmadaMDa:' vAstavizate mevA Y35 ta pApanA pAtAnA mAmAne haiM naa| mana cha. 'loe se aNajadhamme ahAhu-loke sa anAryadharmA athAhu' tItha me temAne sAmai anArya dharmavALe kahela che. 9 sUvAtha--je asaMyamI puruSa potAnA sukhane mATe bIjane ghAta kare che. te bIjanI utpatti ane vRddhine paNa vinAza karate thI pitAnA AtmAne ja daMDita kare che. tIrthakaroe evA puruSane anAryadhamI cho cha. // 6 // For Private And Personal Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 577 TIkA--'je asaMnae' yo'saMyato gRhasthaH matrajito vA 'AyasAe' AtmasAtAya- sAtaM sukham - AtmanaH sukham tadartham yaH AtmasukhamuddizyA'saMyato naraH 'bIyAi hiMsa' bIjAni hinasti vinAzayati / 'jAIM ca buddhiM ca viNAsayale ' bIjasya jAti utpatti 'buddhi' aMkurAnantaraM jAtAM vRddhi vinAzayan 'AyadaMDe ' AtmadaNDaH, bIjAnAmutpattivRddhivinAzakArI, tena pApena AtmAnameva daNDayati iti vastuta AtmadaNDaH 'loe se agajadhamme ahAhu' loke soDanAryadharmA - iti Ahu svIrthaMkarAH / tIrthakarA hi evamuktavanto ye loke haritAdijIvAnAM virAdhakAH, te sarve'pi anAryadharmANaH / ye Atmasukhamuddizya jIvAn virAdhayati tathA bIja saMbandhiphalapuSpaparNasvajIvAnAM vinAzakA na teSAM vinAzakA vastutaH paravirAdhakAH AtmAnameva virAdhayanti / tIrthakarAstAn anAryadharmANa: kathitavantaH / teSAM virAdhanena nAtmasukham kintu virAdhanAjanitapApena duHkhameva kevalamiti bhAvaH ||9| mUlam - gabbhAi mijjati buyA buvANA merA paire paMcasihA kumArA / juvANagA majjhima theragAya caiyaMti te" Aukkhae pelINA // 10 // chAyA - garbhe zriyante bruvanto'bruvantatha narAH pare paMcazikhAH kumArAH / yuvAno madhyamAH sthavirAzca tyajanti te AyuHkSaye pralInAH // 10 // TIkArtha- jo puruSa apane sukha ke lie bIja kA ghAta karatA hai, vaha bIja saMbaMdhI phala, puSpa, Adi kA bhI vinAzaka hai| aisA paravirAdhaka vastutaH apanI hI AtmA kI virAdhanA karatA hai| tIrthakara use AnA dharmI kahate haiM / una jIvoM kI virAdhanA karane se AtmA ko sukha kI prApti nahIM hotI varan virAdhanAjanita pApa se duHkha hI hotA hai // 9 // TIkAtha--je puruSa pAtAnA sukhane mATe khI nA ghAta kare che te khIM sakha'dhI kula, puSpa, patra AdinA pazu vinAzaka bane che. A prakAre panI virAdhanA karanAra puruSa pAtAnA AtmAnI ja virAdhanA kare che, tItha kare e evA puruSane anA dharmI kahyo che, te jIvAnI virAdhanA karavAthI AtmAne sukhanI prApti thatI nathI, ulaTAM virAdhanAjanita pApakama ne kAraNe duHkhanI ja prApti thAya che. AgAthA dvA su0 73 For Private And Personal Use Only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ne sUtrakRtAsUce anvayArtha:-(gamAi mijjati) garbha niyante haritavanaspatichedakA (buyA buyANA) bruvanto'bruvantazca-vyaktavAco'dhyakavAcaca niyante (pare NarA) pare narAH vayA'nye-puruSA (paMcasihA kumAsa) paMcazikhAH kumArA:-kumArAvasthAyAmeva'gabhAI miti' ityaadi| zabdArtha-'gambhAi mijAti-garbha mriyate' harI vanaspatikA chedana karane vAlA jIva garbha meM hI marajAtA hai 'vuyAbuyANA-bruvanto'bruvantazca' tathA koI spaSTa bolane kI avasthA meM aura koI aspaSTa bolAne kI avasthA meM hI marajAte hai 'pare NarA-pare narAH' tathA dUsare puruSa paMca.sihA kumArA-paMca zikhAH kumArAH' pAMca zikhAzale kumAra avasthA meM hI marajAte haiM 'juvANagA majjhima theragAya-yuvAnaH madhyamAH sthavirazca' koI yuvAna hokara tathA koI AdhI umara vAlA hokara evaM koI vRddha hokara marajAte haiM 'Aukhae palINA te cayaMti-AyuH kSaye pralInA: te tyati' isa prakAra bIja Adi kA nAza karane vAle prANI sabhI avasthAoM meM Ayu kSINa hone para apane zarIra ko chor3a dete haiM // 10 // ___ anvayArtha jo puruSa vanaspatikAya kI virAdhanA karate haiM, unameM se koI parabhaMva meM garbha meM hI mara jAte haiM, koI spaSTa bolane kI avasthA . 'gabbhAI mijaMta' yA:------ Aval -'gabhAi bhijjaMti-garbha niyante' bItarI patinu chedana 42vaayaa| 85 sabhA bharI laya che. 'buyA bugANA- dhruvanto'bruvantazca' tathA keI spaSTa belavAnI avasthAmAM ane kaMI aspaSTa belavAnI ane sthAnI bharI jaya che. 'pare NarA-pare narAH' tathA wlad y3. "paMcamihA .kumArA-paMcazikhAH kumArAH' pAMya zimAANA-yAta pAlya avasthAmA bha naya che. 'juvANagA. majhimatheragA ya-yuvAnaH madhyamAH - sthavirAzca' adha yuvAna thaIne tathA keI adhi- umaravALA thaIne ane kaI vRddha banIne bharI taya che. 'Aukkhaye palINA te cayaMti-AyuHkSaye pralInAH te tyajanti' mA rIte bI vigerene nAza karavAvALA prANI badhI ja avasthAomAM AyuSya kSINa thAya tyAre pitAnA zarIrane choDI de che. 10 . sUtrArtha-je puruSa vanaspatikAyanI virAdhanA kare che, temAMthI kaI parabhavamAM garbhamAM ja marI jAya che, keI tetaDuM bolavAnI avasthAmAM mArI For Private And Personal Use Only Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 579 niyante, (juvANagA majjhimatheragA yA yugAnA madhyamA sthavirAva (Aukhae palauMNA te cayaMti) AyukSiye te malInAratyaMti-bhanena prakAreNa svazarIra svamantIti // 10 // TIkA-vanaspatijIvAnAM ye virAdhakAstapA kIdRzaM phalaM bhavatIti nikAsI maoNlakSya tatphale kathayati suutrkaarH| bho ? ziSyoM ? ye khalu vanaspativAn virAdhayanti te aniyatA''yuSo bhavanti akAle mRtyubhAjo bhavanti / tathAhi ha ye vanaspatikAyopamaI kAra prANinaste bahujanmasu 'ganmAI' garne evaM 'mijjati' niyante, kalalayuTyuimAMsapezI garbhAvasthAyAmeva ' mRtyumukhaM pravizanti na garbhAdapi tAvadviniHsRtA' bhavanti / kecana puna: "buyAyuvANA bruvanto'brunta. zca niyante / garbhAdvinirgatAnAM spaSTavAcaH prayogAt pUrvameva maraNamupayAnti, meM koI tutalAne kI avasthA meM koI kumAra avasthA meM, koI yuvAvasthA meM, praur3ha avasthA meM yA sthavira avasthA meM marate haiM / arthA / kisI bhI avasthA meM unheM maranA par3atA hai|||10|| . TIkArtha-vanaspatikAya ke virAdhaka ko kisa prakAra kA phala bhoganA par3atA hai ? isa jijJAsA ko lakSya meM rakhakara sUtrakAra phala kahate haiM-he ziSyo ! jo vanaspatijIvoM kI virAdhanA karatA hai, vaha aniyata Ayu vAlA hotA hai, akAla mRtyu kA bhAgI hotA hai| vanaspatighAtaka koI-koI bahuta janmoM meM garbhAvasthA meM hI mara jAte arthAt kalala, budbuda, mAMsapezI, garbha avasthA meM hI mRtyu.ko prApta ho jAte haiN| ve garbha se bAhara nahIM nikala paate| koI garbha se bAhara nikalate haiM to aspaSTa uccAraNa karane kI avasthA meM yA spaSTa uccAraNa jAya che, koI spaSTa belavAnI avasthAmAM marI jAya che, ke kumArAvasthAmAM marI jAya che, koI yuvAvasthAmAM, te kaI prauDhAvasthAmAM ane kaI sthavira avasthAmAM marI jAya che. eTale ke kaI paNa avasthAmAM temane maravuM te paDe che. 10mA TIkAI-vanaspatikAyanI virAdhanA karanArane kevuM phaLe bhegavavuM paDe che ? A praznane uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke he zi ! je manuSya vanaspati chanI virAdhanA kare che, te aniyata suvALo hoya che, athavA akALa mRtyu paNa pAme che. vanaspatijIne ghAta karanAra ke koI ja te ghaNAM kharAM jamAM garbhAvasthAmAM ja maraNa pAme che. eTale ke kulA, ba khuda mAMsapezI ke gama avasthAmAM ja maraNa pAme che. eTale ke teo garbhamAMthI baMhAMra te nIkaLI ja zakatA nRthI, evI kaI kaI che je go mAMthI bahAra nIkaLe che te spaSTa uccAraNuM karavAnI tAtI bhASA +- - - - . JH C For Private And Personal Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 sUtrakRtAGgasUtre skecana kavana viziSTavAco bhUtvA mriyante / tathA-'pare NarA' pare narAH 'paMcasihA kumArA' paMcazikhAH kumArAH / kecanA'kRtazikhAkarmANa evaM mriyante, kecana punaH kaumAramAsAdya mriyante 'juvANagA' yuvAna eva kecana mriyante / majjhima' madhyamAH - avayaskA evaM mRtyuzaraNamAvizanti / 'theragA ya' sthavirAva kecana mAya vRddhAvasthAM vividharogeNa maraNamupayAnti / tasmAdevaM sarvAstrapyavasthAsu par3afatafat virAdhakAH 'Aukkhae ' AyuSaH kSaye 'palINA' pralInAH - vividhavyAdhimastAH 'cayaMti' tyajanti dehaM tyajanti mriyante vividhaduHkha jvAlAjvalitAH bhavanti / athavA - malInAH vyAvigrastAH santaH Ayustyajanti / evameva parepi SaDjIvanikAyavirAdhakA vividhaduHkhadAvAgnidagdhA aniyatAyurbhAjo mavantIti // 10 // mUlam saMbujjhahA jaMta vo mANusa ttaM daiTuM bhayaM bAliseNaM alaMbho / etadukkhe jarie va loe saMkammuNA vippariyA suve // 121 // - karanA prAraMbha karate hI mara jAte haiM koI paMcazikhA kumAra avasthA meM arthAt cur3Akarma saMskAra hone se pahile mara jAte haiM koI yuvAvasthA meM marate haiM, koI prauDha hokara marate haiM koI vRddhAvasthA meM vividha vyAdhiyoM ke zikAra hokara marate haiM / isa prakAra vanaspatikAya ke jIvoM kI hiMsA karane vAle sabhI avasthAoM meM marate haiN| ve vividha prakAra ke duHkhoM kI jvAlAoM meM jalate haiM / isI prakAra chahoM jIvanikAyoM ke virAdhakoM ke viSaya meM jAnanA cAhie arthAt ve bhI alpAyu evaM aniyatAyu hokara mRtyu ko prApta hote haiM // 10 // khelavAnI) avasthAmAM ja maraNa pAme che athavA spaSTa kholavAnI avasthAnA prAra'bha thatAM ja maraNa pAme che. kAI pa`cazIkhA kumArAvasthAmAM ja eTale ke bALa mevALA levarAvyA pahelAM ja maraNa pAme che. kAi yuvAvasthAmAM ja maraNu pAme che, kAI prauDha avasthAmAM mare che ane kAI vividha vyAdhionA zikAra anIne vRddhAvasthAmAM maraNa pAme che. A prakAre vanaspatikAyanA jIvAnI hiMsA karanAra saghaLI avasthAemAM mare che. tee vividha prakAranAM duHkhAnI jvALAmAM maLyA kare che. A prakAranuM kathana chae jIvanikAyanA virAdhakonA viSe paNa samajavu' joie. eTale ke te jIvAnI hiMsA karanArA leka paNa apAyu DhAya che ane aniyata umare ke akALe mRtyune bheTanArA hoya che. 5 105 For Private And Personal Use Only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSa nirUpaNam 581 chAyA-saMbudhyadhvaM jaMtavo manuSyatvaM dRSTvA bhayaM baalishenaalbhyH| ekAntaduHkho carita iva lokaH svakarmaNA viparyAsamupaiti // 11 // anvayArtha:- (jaMtavo) he jantavaH he pANinaH (mANusattaM) manuSyatva-manujabhavaM durlabha (saMbujjhahA) saMbudhyadhvaM-jAnIta (bhayaM daTuM) bhayaM tiryagAdibhaksaMbaMdhi duHkhaM dRSTvA (bAliseNaM alaMbho) bAlizena vivekarahitapuruSeNa alabhyA uttamaviveko na labhyate ityati jAnIta (loe) ayaM lokaH (jarie va) jvarita iva (egaMtadukkhe) 'saMdhujjhahA jaMtavo' ityaadi| zabdArtha-'jaMtayo-jaMtaka' he jIvoM 'mANusattaM-manuSyatvaM' manuSya bhava kI durlabhatAko 'saMbujhahA-saMdhudhyadhvaM' samajhalo 'bhayaM daddu-bhayaM dRSTvA bhaya ko arthAt naraka tathA tiryaMca Adi yoni ke bhaya ko dekhakara 'cAliseNaM alaMbho-dhAlizenAlabhyaH' vivekahIna puruSa ko uttama vive. kakA alAbha jAnakara thodha prApta karo 'loe-lokaH' yaha loka 'jarie vajvarita iva' ghara se pIDita ke jaisA 'egaMtadukkhe -ekAntaduHkhI' saba prakAra se duHkhI hai 'sakammugA vipariyAsuvei-svakarmaNA viparyAsamupaitI' yaha apane karmase sukha ko cAhatA huA duHkha ko hI prApta karatA hai||11|| ___anvayArtha-he jIvo ! manuSyabhava durlabha hai, isa tathya ko smjho| yaha bhI samajhalo ki ajJAnI janoM ko viveka kI prApti nahIM hotii| tithaMca Adi bhavoM saMbaMdhI bhaya duHkha ko dekha kara yaha samajho ki yaha loka jvaragrasta kI bhA~ti ekAnta rUpa se duHkhI ho rahA hai| vaha apane 'mabujhahA jaMtavo' tyAha zA- 'jaMtavo-jaMtavaH' 3 ko 'maNussattaM-manuSyatvaM' manuSyasanI samana 'saMbujjJahA-saMbudhyadhvam' sama / 'bhayaM dadru-bhaya dRSTvA' marane arthAt na24 tathA tiya" vigere yonInA mayane na42 'bAliseNaM alaMbhobAlizenAlabhyaH' vive binAnA 531ne uttama vinA ARM sabhane mAgha pani 'loe-lokaH' bhI 'jarieva-jvarita iva' tAthI pii| pAbheanIma 'egaMtadukkhe-ekAntaduHkhI' madhI zatamI che. 'sakammuNA vipariyAsavei-svakarmaNA viparyAsa mupaiti' mA potAnA bhathA sumana 2chatA ! duHkhane ja prApta kare che. 11 che sUtrArtha-he jI ! manuSyabhava durlabha che, A tathyane samaje. vaLI e vAta paNa samajI le ke ajJAnI janone vivekanI prApti thatI nathI. tiryaMca Adi bhonA bhaya tathA dukhene joIne eTaluM te samajI le ke A loka javaramAM jakaDAyelAnI jema ekAta rUpe duHkhane anubhava karI rahyo For Private And Personal Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 582 sUtrakRtAsUtre ekAntaduHkhI vidyate (sakammuNA dhipariyAsuvei) svakarmaNA-vasukhamicchamapi viparyAsaM duHkhamupaiti prApnonIti // 11 // .. TIkA--prANyupamaI kA maniyatA''yuSmatvaM saMpadhArya sudharmasvAmI jIvAnuvizya kathayati / he jantoH jIvA bhivyapANinaH 'saMvuzahA' saMbudhyadhvaM ghodha prAznuta yUyam , nahi kuzIlapASaNDino lokA: svaparaSANAya * bhavanti lokaanaa| 'mANussa kheta nAI kulAkhabAroggamAuyaM buddhii| savaNobagaha saddhA saMjamo ya logaMmi dullahAI / / -- chAyA--mAnuSyaM kSetraM jAtiH kulaM rUpamArogyamAyuH budiH| atraNAvagrahaH zraddhA saMyamazra, lo ke dulamAni // 1 // hI karmoM se viparyAsa ko prApta ho rahA hai arthAt sukha kI icchA karatA huA bhI duHkha ko prApta ho rahA hai // 11 // TIkArtha-jIvoM kA upamardana karane vAloM kI Ayu kI aniyatatA kA vicAra karake studharmA svAmI saMsArI jIvoM ko uddezyakarake kahate haiM-he bhavya jIvo! samajho, bUjho, bodha prApta karo / kuzala evaM pAkhaNDa meM pravRtta loga sva-para kA trANa (rakSA) karane meM samartha nahIM hai, ataeva samIcIna (satya) dharma ke svarUpa ko smjhoN| kahA hai-'mANussa khettajAI' ityaadi| manuSyatva AryakSetra, uttama jAti, uttama kula, rUpa, Arogya, dIrgha Ayu, buddhi, dharma kA amaNa, dharmagrahaNa, zraddhA aura saMyama kI prApti honA isa loka meM ati durlabha hai // 1 // che. te pitAnAM ja karmonAM phaLa rUpe viparIta dazAne anubhava karI rahyo che eTale ke sukhanI IrachA karavA chatAM paNa duHkhano ja anubhava karI rahyo che. 1-1 -vAnu 75ma (At) 42nA2nA mAyunI aniymittAne vicAra karIne, sudharmA svAmI saMsArI ane uddezIne A pramANe -3 saya ! samana, mUDI, mogha mAsa 431. zAsa mana pAkhaMDI leke pitAnuM ke paranuM trANa (rakSaNa) karI zakatAM nathI, tethI dharmanA saay|| 2135ne samana. 4 5 che 3-'mANussakhetta jAI' yA 'manuSyatva, mAya kSetra, uttamati, uttama, 35, mAya, hI bhAyu, buddhi, dharma zravaNa, dharmagrahaNa, zraddhA ane saMyamanI prApti thavI te A alvi Mti ma cha.' // 1 // For Private And Personal Use Only Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 583 tadevaM yo dharma nAcarati tasya mAnuSyamatidurlabham / ato- 'mANusataM manuSyakham durlabhaM jAnIhi / tathA janmajarAmaraNarogazokAdi nArakAdiSu cA'titItram | 'bhayaM daTThu' bhayaM dRSTvA 'vAlise alaMbho' bAlizena sadasadvivekahInena puruSeNa alabhyaH laghuyogya dharma ityedapi dRSTrA vica / tathA nizcitamaga 'ekAMta eka duHkhaH , : mera lokAnAm ' jarie va' jvarita iva yathA jvarAkrAntaH ekAntaM duHkhameA'nubhavet, tathA 'loe' ayamapi loko duHkhabhAjanam ityavagamya / 'saMbujjhahA ' saMbudhyadhvam samyag bodhaM prApnuta, sarvathA duHkhasaMkulo'yaM saMsArinivahaH / kSudhito annAbhAve yathA pAMDaya ne, vipAsino jalamantarA, vRzcikadaSTaH pratikSaNaM pIDayate tathaivAyaM loko jvarAkAnta iva sarvayA duHkhito bhavatIti / evaM dukha 24 isa prakAra jo dharma kA AcaraNa nahIM karatA use manuSya bhava kI prApti honA atyanta durlabha hai| isa kAraNa manuSyatva ko durlabha smjho| tathA nAraka Adi bhava meM janmajarAmaraNa roga zoka Adi ke duHkha ko dekhakara tathA avivekI jana dharma ko prApta nahIM kara pAte, isa bAta kA vicAra karo / tathA yaha bhI vicAra karo ki yaha loka usI prakAra dukhI aura saMtapta ho rahA hai jaise jvaragrasta prANI / yaha saba vicAra -karake samprakaM bodha ko prApta kro| jaise bhUkhA manuSya annake abhAva meM pIr3A kA anubhava karatA hai 'pipAsA se hamAkula puruSa jala ke binA chaTapaTAtA hai, bicchU kA mA pratIkSaNa tar3akatA rahatA hai, usI prakAra yaha loka jvarAkAnta kI bhA~ti sarvathA duHkhoM se pIr3ita rahatA hai, isa prakAra duHkhoM se Akula isa loka A prakAranI saghaLI anukULatA maLatrA chatAM je mANasa dharmanu mAcaraNa karatA nathI, tene pharI manuSya bhavanI prApti thavI atyanta durlabha kAraNe manuSyatvane huIla samanne, tathA nAra, tiryaya hi lavomAM janma, jarA, maraNa, rega, zeka AdinA duHkhane dekhIne paNa avivekI mANusA dharmane prApta karI zakatA nathI, A vAtanA vicAra kara. tathA evA vicAra paNa karavA joIe ke A leAka javaragrasta jIvanAM jevA ja du:khI ane satata che. A badhI bAbatonA vicAra karIne samyaka, bodhane 1 ra 24 C 5 prApti 4. * jevI rIte,bhUkhyA mANasa annanA abhAvane lIdhe pIDAnA anubhava kare che, bhebha tRSArthII vyathaye puruSa pANIne mATe taramUr3iyAM bhare hai, prema vAchIo uNa mAya hAya sevA puruSa unI pIDAthI pratikSaNa tara hatA raDe che, eja pramANe A leAka (A leAkanA jIvA) varagrasta vyaktinI jema nirantara duHkhAthI pIDAtA ja rahe che. A prakAre duHkhothI 2 For Private And Personal Use Only Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 584 sUtrakRtAGga sUtre saMkule loke krUrakarmakArI 'sarumguNA' svakRtapANAtipAtAdikUrakarmaNA / vipariyAsave' viparyAsamupaiti sukhamicchatA prANAtipAtAdikamAcaratA duHkhamApadyate - cAturgatikaH saMsAraH paribhramyate // 11 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - Ihega mUDhA paviyaMti mokkhaM AhArasaMpajaNavajaNeNaM / eMge ye sIoda sevaNeNaM hueNa eMge paMvayaMti mokkhaM // 12 // chAyA - ihaike mUDhA pravedayanti mokSa pAhArasampajjananavarjanena / eke ca zItodakasevanena hutena eke pravadanti mokSam // 12 // meM krUra karma karanevAlA jIva apane hI kiye pApa karmoM ke dvArA viparyAsa ko prApta hotA hai arthAt sukha pAne kI abhilASA se hiMsA Adi pApoM kA AcaraNa karatA hai, kintu una pApoM ke pariNAmasvarUpa ulaTA duHkhoM kA hI bhAgI hotA hai - saMsAra meM paribhramaNa karatA hai || 11|| 'hA' ityAdi / zabdArtha - 'iha - iha' isa jagat meM athavA isa mokSa ke saMbaMdha meM 'ege - eke' koI 'mUDhA - mUDhAH' mUrkha jana ' AhAra saMpajjaNavajjaNeNaMAhArasaM vajjananavarjanena' namaka khAnA choDa dene se 'mokkhaM pavayaMti - mokSaM pravadanti' mokSa prApti honA kahate haiM 'ege ya eke ca' aura koI 'sI bhoga se baNe - zItodaka sevanena' zItala jala kA sevana karanese mokSa honA kahate haiM 'ege - eke' koI 'hueNa hutena' homa karane se 'mokkhaM pazyaMti' mokSaM pravadanti' mokSa honA kahate haiM // 12 // - pIDAtA A lekamAM krUra karyAM karanArA jIve pAte karelAM pApakamenei kAraNeja viparIta dazAne anubhava kare che. A kathananA bhAvAtha e che ke sukha prApta karavAthI abhilASAthI hi'sA Adi pApAnu AcaraNu kare che, paraMtu te pApAnA pariNAma svarUpe sukhane badale duHkhAnA ja upalega kare che. eTale ke sa'sAramAM paribhramaNa karyAM kare che ane janma, jarA, maraNa Adi duHkhAnA anubhava karyA kare che. 5115 C ihe zabdArtha mUDhA' 'tyAhi | 'ii - iha' mA bhagatmA athavA AmAkSanA sabadhamAM 'page - eke' 'mUDhA - mUDhAH ' bhU' beDI 'AhAra saMpajJjaNa trajJaNeNaM- AhAra saMpajanana varjanena' bhI bhAvAnuM chor3I hevAthI 'mokkha' pavayaM'ti - mokSa' pravadanti' bhokSanI Apti thavAnu' De che, 'ege ya- eke ca' bhane / 'sIodagasevaNeNazItodakasevanena' 'DA pAkhInu sevana uravAthI bhokSa thavAnu' 4De he 'ege-eke' | 'hueNa- hutena' Dobha 42vAthI 'mokkha' pavayaMti - mokSa' pravadanti' bhokSa thavAnuM kahe che. 5 125 For Private And Personal Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir HT samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam-585. anvayArtha:-(iha) ihAsmin loke (ege) eke kecana (mahA) mUDhAH-viveka vikalAH (AhArasaMpajjaNavajjaNeNe) AhArasaMpajjananavarjanena-lavaNatyAgena (mokA pavayaMti) bhokSaM pradanti kathayanti (ege ya) eke ca kevana mUH sadasadvivekavikalAH (sIodamaleraNeNa) zItodakasevanena mokSaM pradani tadA (ege) eke kecana (huraNa) hutena-homakaraNena (mokkha pavayaMti) mokSaM pravadanti iti // 12 // TIkA--'iha' manuSyaloke mokSagamanAdhikAre 'ege' eke. kecana ajJAtazAstratattvajJAH 'mUDhA' mU:-sadasadvivekavikalA: 'AhArasaMpajjaNavajaNeNaM' AirasaMpajjananavarjanena, Ahigate tRptya iti AhAraH oinAdiH abhyavaharaNIyaM vastujAtam tasyA''hA sva saMpat rasa puSTiH, tAdI puSTi janayati hati.. Ajhara___ anvayArtha-isa loka meM koI koI mUha jana namaka khAnA tyAMgadene se mokSa kI prApti honA.kahate haiM / koI ajJAnI zIta sacitta jala ke sevana se mokSa kahate haiM aura koI avivekI homa karane se mokSa kI prApti honA kahate haiM // 12 // TIkArtha-mokSagamana ke adhikArI isa manuSyaloka meM zAstra ke tatva se anabhijJa evaM sat-asat ke viveka se hIna koI koI loga namaka kA tyAga kara dene se mokSa prApti honA kahate haiN| mUla gAthA meM lavaNa ke lie 'AhArasaMpanjaNaNa' zabda kA prayoga kiyA hai| usakA artha yoM hai-tRpti ke lie jo odana Adi kA AharaNa grahaNa kiyA jAnA haiM, vaha AhAra kahalAtA hai| usa AhAra kI saMpat arthAta rasa: muSTi ko janana-utpanna karanevAlA 'AhArasaMpajjanana' kahalAtA hai| namaka .. sUtrA-mAma 15 me 4 bhImAna : karavAthI mokSa maLe che, te kaI ajJAnI jIva evuM kahe che ke sacitta zItaLa jaLanA sevanathI mokSa maLe che, te kaI avivekI leke evuM kahe che ke homa karavAthI mekSa prApta thAya che. 12 TIkAI-mokSagamananA adhikArI evA A manuSyamAM zAstranA tatvathI anabhijJa ane sat asanA vivekathI vihIna kaI kaI puruM evuM kahe che ke mIThAne tyAga karavAthI mekSa prApta thAya che. mULa gAthAmAM aq' ne mATe, 'AhArasaMpajjaNaNa' pahanI prayoga 42vAmA bhanyA cha / artha A pramANe thAya che-tRptine mATe je bhAta Adi khAdha paNa levAmAM Ave che, temane AhAra kahe che. te AhAranI saMpata eTale ke te sahAya vAha (2sa)nI puSTi 42naa| 54Ana 'AhAra-sampajjanana' mAhA2 sampata sU074 For Private And Personal Use Only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 586 sUtrakRtAGgasUtre saMpajJjanamaM lavarNa, lakSaNena hi bhojanasya rasapuSTi, saMpAdyate / tasya lavaNasya varjanaM sthAnaH tena - AhAra saMpajjana varjanena kevalaLavaNa parityAgenaiva mokkhaM' mokSam 'pati' mavadanti, mokSaprAhile raNavarjanena hi bhavati / taduktaM A Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'lavaNavihUNA ya rasA, cavakhUvihINA ya iMdiyaggAmA / dhammo dAi rahio sokkhaM saMtosarahiyaM no // S chAyA - lavaNavihInAzca rasAH cakSurvihInAzcendriyagrAmAH / dharmo dayA rahitaH saukhyaM saMtoSa rahitaM no // tathA 'ege ya' eke ca 'sIodagasevaNe gaM' zItodakasevanena mokSaM pravadanti, zItajalasevanena sacittAkA paparibhogena / tatra evaM vadanti yathA jalaM bAhyamalaM zarIrAdapanayati, tathA - Antaramala adhyapanayati / dRzyate hi bhUrajasA''cchannavastrasya malApanayanaM jaLena bhavati / tathA'ntarAzuddhirapyudakA deva sampAdyate iti / tathAAhAra kI rasapuSTi karatA hai, usake vinA bahumUlya AhAra bhI nIrasa rahatA hai| kahA hai- lavaNaviNA ya rasA ityAdi / 'lavaNa rahita rasa, netra rahita indriyAM, dayA se rahita dharma aura santoSa rahita sukha tuccha haiM' | tathA koI koI zIla (sacita) jala ke sevana se mokSa kahate haiN| unakA kathana hai-jaise jala zarIra ke bAhaya mala ko dUra karatA haiM, usI prakAra Antarika mala ko bhI nivAraNa karatA hai| reta yA dhUla me geMdale patra kA maila jala se ghulajAnA hai, yaha pratyakSa dekhA jAtA hai, usI prakAra Antarika zuddhi bhI jala se hI hotI hai| janana' athavA 'mAhAra sa'pat' kahe che. mIThuM' AhAramAM rasapuSTi kare che. zrIDhA vinA bahumUlya ADDAra paNa nIrasa (svAda vinAnA-phIka) lAge che. ag ng 'aanfagui a zar' Feuils vaNu rahita rasa, netra rahita indriyA, dayArahita dharma ane sattASa rahita sukha tuccha che.' tathA koi kAi mANasA evu' kahe che ke zIta (sacita) jaLanA sevanathI meAkSa maLe che. te evI dalIla kare che ke-jema jaLa zarIranA bAhya maLanuM nivAraNa kare che, eja pramANe Antarika maLatuM paNa nivAraNa kare che, ja, dhULa Adi vaDe gaMdAM thayelAM kapaDAMnA mela jema pANI vaDe dhAvAI jAya che, e vAta teA pratyakSa dekhI zakAya che, eja pramANe pANI vaDe gAntaki zuddhi paNa thaI zake che. For Private And Personal Use Only Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAyodhinA TIkA pra. du. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirapaNam 'ege' eke tApasAH 'hueNa' hutena-havanena 'mokkhaM' mokSam 'pavayaMti' pradanti / yathA hi vahniH svarNAdInAM malamapanayati, tathA-agnihotraM juhuyAdityagnihotrA 'gnirapi Atmano malamapanIya gamayati mokSamiti // 12 // lavaNAhArAdiparivarjanAnmokSo bhavatItyasaMbaddhamalApinAM mtamapanetuM sUtrakAra Aha-'pAzro siNANAdisu' ityaadi| mUlam-pAo siNANAisu natthi mokkho khArassa loNassa annaasnnennN| te majjamaMsaM lasuNaM ca bhoJcA anattha vAsaM parikappayaMti // 13 // chAyA-prAtaH snAnAdiSu nAsti mokSaH kSArasya lakSaNasyA'nazanena / te madyaM mAMsaM lazunaM ca bhuktvA anyatra vAsa parikalpayanti // 13 // aura koI koI tApasa havana se mokSa prApti mAnate haiN| unakA kahanA hai ki agni svarNa Adi ke mala ko haTA detI hai, usI prakAra agnihotra kI agni bhI AtmA ke maila ko dUra karake mokSa meM pahuMcA detI hai // 12 // __ lavaNa kA tyAga karane se mokSa hotA hai, ityAdi asambaddha pralApa karane vAloM ke mata kA nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate hai-- ____ 'pAo siNANAdisu' ityaadi| zabdArtha--'pAo siNANAdisu-prAtaH snAnAdiSu' prAtaH kAla ke snAna Adise 'mokkho nasthi-mokSo nAsti' mokSamApti nahIM hotI hai koI kaI tApasa evuM mAne che ke havana karavAthI mokSa maLe che teo evuM pratipAdana kare che ke jema agni suvarNa Adine mela dUra karIne tenI zuddhi kare che, e ja pramANe agnihotranI agni paNa AtmA paranA melane dura karIne mekSaprApti karAve che. gAthA 12 mIThAne tyAga karavAthI, sacitta jaLanuM sevana karavAthI ane hemahavana karavAthI mokSa prApta thAya che, " A prakAranI pUrvokta mAnyatAonuM ni24295 (mana) 42vA mATe sUtra42 4 0 3-'pAo miNANAdisa' ityAhi Avan-'pAo siNANAdisu-prAtaH snAnAdiSu' prAtAna vigarecA 'mokkho natthi-mokSo nAsti' bhAkSanI prati yatI nathI tathA "bApa For Private And Personal Use Only Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . .188 sUtrakRtAGgasUtre vayArthaH - (pAo siNANAdima) mAtaH snAnAdiSu prabhAtasnAnena (mokkho mariya) mokSo nAsti (khArassa loNassa aNAsaNeNaM) kSArasya lavaNasyAnazanena varjane nApi mokSI na bhavati, (te) te anyatIthikAH (majjamaMsa lasuNa ca bhocA) madya mAMsa lazunaM ca bhuktvA (annattha) anyatra mokSAt bhinnasthAne saMsAre (vAsaM parikapeyAta) vAsa svakIya nivAsaM parikalpayanti cAturgatike saMsAre paribhramaMti / 13 / TIkA-'pAo siNANAdisu' pAtaH snAnAdiSu 'mokkho' mokSa:-azeSakarmakSayarUpaH, 'gatyi' nAsti-na bhavati, prabhAtakAlikasalilA'vaMgAhena teSAM nizIla/kathamapi mokSo na saMbhavati / pratyuta zItodakaparibhogenA'pAM kAyAnAM tathA 'khArassa loNasta aNAsaNeNaM-kSArasya lavaNasyAnazanena' mAkana khAne se bhI mokSa nahIM hotA 'te-te' ve anyatIrthI 'majamasaMvatuNaM ca bhoccA-madyaM mAMsaM lazunaM ca bhuktvA' madya, mAMsa, aura lazuna vAkara 'annastha-anyatra' mokSase anyasthAna arthAt saMsAra meM 'vAsaM.parikappayaMti-vAsaM parikalpayanti' caturgativAle isa saMsAra meM bhramaNa karate rahate haiM // 13 - anvayArtha-prabhAtakAlIna snAna karane se mokSa nahIM milatA, kSAra lavaNaM na khAne se bhI mokSa nahIM miltaa| anyatIrthika madya, mAMsa aura lahasuna kA upabhoga karake anyatra arthAt mokSa se bhinna saMsAra meM paribhramaNa karate haiM // 13 // TIkArtha--prabhAtakAla meM snAna karane se kisI bhI prakAra azeSa koM kA kSaya arthAt mokSa prApta nahIM ho sakatA / pratyuta sacitta jala loNasna aNAsaNeNaM-kSArasya lavaNasyAnazanena' bhI nApAthI mokSa yatA nayI. te-3' meM manyatAtha 'majjamaMsaM lasuNaM ca bhoccA-madyaM mAMsa lazunaM ca bhuktvA' bhadha, mAMsa, mane sAmane 'annatya-anyatra' mokSathI anya sthAna arthAt saMsAramAM ja bhramaNa karatA rahe che. 13 sUtrArtha-prAtaHkALe snAna karavAthI mokSa maLato nathI, tathA lavaNayukta marjanano tyAga karavAthI paNa mokSa maLa nathI, anya tIrthika madya, mAMsa, ane lasaNane upayoga karIne anyatra ja (mekSathI bhinna evA saMsAramAM) paribhramaNa karyA kare che. 13 TIkAI-prabhAta kALe snAna karavAthI kaI paNa prakAre karmone kSaya ' thatuM nathI eTale ke tenA dvArA mokSaprApti thatI nathI. UlaTAM tema karanAra For Private And Personal Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sarafaat TIkA pra. zru. a. 7 uM. 1 kuzolavatAM doSanirUpaNam 589 jalAzritajIvAnAM copamardo jAyate, na ca jIvAnAM vinAzAt kadAcidapi mokSAvAH saMbhavati 1 na vA jalaM malamapanetuM sAmathrya dhArayati / atha kathaMcidvAmalaM nirAkuryAdapi kintu AntarakarmamamapanetuM na kuto'pi sAmarthyam / yato hima vinAzaH saMbhavati / bhAvazuddhirahitasyApi yayantarmalApanayana bhavettadA'nAyAsena jalena matsyAdInAM siddha putra mokSaH syAt / tathA'khArassa koNassa aNAsaNeNaM' kSAralavaNasyA'nazanena lavaNaparityAgamAtreNA'pi mokSo naiva / lavaNopa mogarahitAnAM mokSo bhavatItyayuktameva / na cA'yaM niyamoM lavaNa ke paribhoga se apakAyika jIvoM kA tathA jala ke Azrita rahe hue anya jIvoM kA upamardana hotA hai| jIvoM kI hiMsA karane se kadApi mokSa kI prApti kA saMbhava nahIM hai| jala meM mala ko dUra karane kA sAmarthya bhI nahIM hai| kadAcit vaha bAhya mala ko kisI prakAra dUra bhI karatA ho, tathApi Antarika mala ko dUra karane kI zakti to usameM ho hI kaise sakatI hai ! Antarika mala kA vinAza to bhAvoM kI zuddhi se hI ho sakatA hai / jo bhAvoM kI zuddhi se rahita hai, usakA Anta rika mela bhI yadi jala se dUra ho jAya to sadaiva jala meM rahane vAle matsya Adi ko anAyAsa hI mokSa kI prApti ho jAya ! isI prakAra khAre lavaNa ko na khAne se arthAt lavaNa kA tyAga kara dene mAtra se hI mokSa prApti kI AzA nahIM kI jA sakatI / ataeva lavaNa na khAne vAloM ko mokSa prApta ho jAtA hai, yaha kathana ayukta mANaseA karmonuM upArjana kare che, kAraNa ke sacitta jaLanA upayAga karavAthI mAyika jIveAnuM tathA jaLanA Azraye rahelAM anya jIvonuM upamadana thAya che. jIvonI hi~sA karavAthI kadI pazu meAkSanI prApti sa`bhavI zakatI nathI. vaLI jaLamAM maLane dUra karavAnuM sAmarthya paNa nathI. kadAca te bAhya mane koI paNa prakAre dUra karI zakatuM hAya, parantu antaki maLane dUra karavAnI zakti temAM kevI rIte DAi zake ? Antarika melanA nikAla tA bhAvAnI zuddhi dvArA ja thaI zake che. je vyakti bhAvonI zuddhithI rahita hAya, tenA Antarika me paNa jo pANIthI dUra thai jatA hAya, tA sadaiva pANImAM ja nivAsa karanArAM mAchalAM, magara, kAcabA Adine te anAya.se ja meAkSa maLI jAta ! eja pramANe mIThAnA athavA tavayukta bhAjanane tyAga karavA mAtrathI ja meAkSa prAptinI AzA rAkhI zakAya nahI. tethI lavaNu na khAnAMrane meAkSanI prApti thAya che, evuM kathana paNu kharAbara nathI. vaLI evA paNa For Private And Personal Use Only Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 560 sUtrakRtAtsUrya eva rasajanaka iti sitazarkarA ghRtAdipadArtheSu rasajanakatvAt / kiMca drazyato lavaNavarjanena bhAvato vA tadvanainena mokSopalabdhiH zaMkyA / tatra nAdyaH, yadyevaM tadASeaNake deze sarveSAmeva mokSo'yatnasiddhaH syAt / na ca - 3ssttaaptiH| dRSTeSTAbhyAM virodhAt / dvitIye tu bhAvAdeva tato bhAva eva pradhAnaM kiM lavaNavarjanena mokSaH / tathA - te mUrkhA :- sadasadviveka vikalA : 'majjamaMsaM' mayaM mAMsaM 'lasuNaM ca ' kazunaM ca hai / isake atirikta yaha bhI niyama nahIM ki lavaNa hI rasajanaka hai| mizrI, zarkarA ghRta Adi padArtha bhI rasotpAdaka hote haiN| isake atirikta yahA~ yaha zaMkA utpanna hotI hai ki dravya se gaNa kA tyAga mokSa kA kAraNa hai yA bhAva se ? prathama pakSa to samI. cIna nahIM hai, kyoM ki jisa deza meM lavaNa nahIM pAyA jAtA vahA~ ke sabhI nivAsI dravyataH lavaNatyAgI hote haiM, ataeva una sabhI ko mokSa prApta ho jAnA caahie| yadi kaho ki yaha Apatti hameM iSTa hai, so ThIka nahIM, kyoM ki yaha mAnanA pratyakSa aura anumAna se viruddha hai / agara kaho ki bhAva se lavaNatyAga karanA mokSa kA kAraNa hai to phira bhAva hI mokSa kA kAraNa tthhraa| aisI sthiti meM lavaNatyAga kA kyA mahatva rahA ? kaI ajJAnI madya, mAMsa aura lahasuna khAkara saMsAravAsa hI baDhAte haiN| niyama nathI ke lavaNu ja rasajataka che. sAkara, khAMDa, ghI Adi padArtho pazu rasAt Deya che. vaLI ahI evI paNa zaMkA udbhavI zake che ke 'dravyanI apekSAe lavanA tyAga karavAthI meAkSa maLe che, ke bhAvanI apekSAe tenA tyAga karavAthI mekSa maLe che ? prathama pakSa (dravyanI apekSAe latraNanA tyAga karavAthI mAkSa maLe che, evI mAnyatA) kharAkhara nathI, kAraNu ke je dezamAM lavazu ja maLatuM nathI, te dezamAM nivAsa karanArA saghaLA leDI dravyanI pekSAe latraNa tyAgI ja hoya che, te te saghaLA leAkeAne mekSaprApti thatI haze, evuM mAnavAnA prasa`ga upasthita thaze ! ne Apa evI dalIla karatA hA ke e tA iSTApatti che,' teA e vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke evuM mAnavu' te pratyakSa ane anumAnathI virUddha che, jo tame evu mAnatA hai ke bhAvataH lavaNatyAga karavAthI mekSa maLe che, tA bhAva ja meAkSanu' kAraNu siddha thaze ! evI sthitimAM latratyAganuM zuM mahatva rahe che ? keTalAka ajJAnI leke mAMsa, madirA ane lasaNu khAIne sa'sAravA samAM ja vRddhi karatA hAya che. For Private And Personal Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma.7 u.1 kuzIlavatA doSanirUpaNam 591 'bhocA' bhuktvA anastha vAsaM' anyatra vAsam-anyatra mokSAdanyatra saMsAre vAsam avasthAnaM parikalpayanti samantAniSpAdayanti / jJAnadarzanacAritrarUpamokSamArga tiraskRtya, jIvavadhayAnakarmaNi pravRttAH jIvavadhananitA'zubhaka masAlitAH sadaiva narakamArga parizodhayanti / nahIha prAtaH snAnena, na vA lavaNavarjanena mokssoplbdhiH| kintukta tathAkArI lazunAdikAzuci vastvamyavaharaNAsaMsAre paribhra. mantIti paryavasito'rthaH // 13 // sAmAnyatasteSAM kuzIlAnAM mataM nirAkRtya sAMpataM viveSato nirAkartumAha'udgeNa ityAdi / mUlam-udageNa je siddhiM mudAharaMti sAyaM ca pAyaM udagaM phusNtaa| udagassa phAseNa siyA ya siddhI simjhisu paoNNA bahave deMgaMsi // 14 // chAyA-udakena ye sidi mudAharanti, sAyaM ca mAtarudakaM spRshntH| ___ udakasya sparzana syAcca siddhiH, siddhayeyuH mANAH bahava udke|14|| Azaya yaha hai ki jJAna, darzana, cAritra rUpa mokSamArga ko tyAga kara jIvavadha kI pradhAnatA vAle kArya meM jo pravRtta haiM, ve apane azubha karmoM se yukta hokara madeva saMsAra kA mArga baDhAte haiN| vAstava meM na to mAtaHkAla snAna karane se mokSa milatA hai, na namaka kA tyAga karane se hI / parantu aisA karane vAle tathA madya, mAMsa, lahasuna aura anantakAya vanaspati Adi azuci vastuoM kA bhakSaNa karane vAle saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM // 13 // sAmAnya rUpa se kuzIloM kA mata kA nirAkaraNa karake aba vizeSa A kathanane bhAvArtha e che ke jJAna, darzana ane cAritra rUpa mokSamAne tyAga karIne, jeo jIvahiMsAnI pradhAnatA vALA kAryamAM pravRtta rahe che, teo azubha karmonuM upArjana karIne, sadaiva saMsArane mArga vadhAratA rahe che. kharI rIte te prAtaHkALe snAna karavAthI paNa mokSa maLatuM nathI, lavaNane tyAga karavA mAtrathI paNa makSa maLatuM nathI, paraMtu evuM karanAra che tathA mAMsa, madirA, lasaNa ane anantakAya vanaspati Adi azuci padArthonuM bhakSaNa karanArA mANase saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che. gAthA 13 sAmAnya rUpe kuzalenA matanuM khaMDana karIne have vizeSa rUpe khaMDana 12vAne bhATe sUtra2 mA pramANe pratipAhana re che-'udgeNa tyAta For Private And Personal Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgamale anvayArthaH-(je) ye kecana (sAyaM ca pAyaM udagaM phumaMtA) sAyaMkAle prAtaH pramAte udakaM zItajalaM spRzantaH snAnAdikriyAM jalena kuntaH (udageNa siddhi mudAharati) udakena-jalena siddhiM mokSamudAharanti katha nti te mithyAvAdinaH (udagamsa phAseNa siddhi siyA) udakasya sparzena yadi siddhiH syAt tadA (dagaMsi) udake-jale nivAsinaH (bahave pANA) bahavo'ne ke massyamakarAdayaH prANAH jIvAH (sijmaMsu) siddhayeyuH siddhA bhaveyu na tu evaM bhavatIti // 11 // rUpa se nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM-'udageNa' ityAdi / zabdArtha-'sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA-sAyaM ca prAtaH udakaM spRzantA'. sAyaMkAla evaM prAtaH kAla meM jalakA sparza karate hue 'je udgeza siddhi mudAharanti-ye udakena siddhi mudAharati' jo loga jalasnAna se mokSakI prApti honA kahate haiM ve mithyAvAdI haiM 'udagama phAseNa middhI miyAudakasya - sparzana siddhiH syAt' jalake sparza se yadi mukti mile, to 'dagaMsi-udake' jala meM rahane vAle 'bahave pANA-bahave prANAH' bahuta se jalacara prANI 'sijhaMplu-siddhayeyuH' mokSagAmI ho jAte arthAt mokSa prApta kara lete / / 14 / . ......... - anvayArtha-sAyaMkAla aura prAtaH kAla sacitta jala kA sparza karate hue jo loga jala se mokSa kahate haiM, ve mithyAvAdI haiN| yadi jala ke sparza se siddhi hotI hai, to jala meM nivAsa karanevAle aneka makara Adi jalacara prANI siddhi prApta kara lete| kintu aisA hotA nahIM hai // 14 // Avt-'sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA-sAyaM ca prAtaH udakaM spRzantaH' sAMga .: saMpAre 5inai k50 42taya:'je udageNa siddhimudAharati-ye udakena siddhimadAharati' banAnathA ma.kSa prApta thavAnuyAI , tamA mithyAvAhI OM. 'udagasa phAseNa siddhI siyA-udakasya sparzena siddhiH syAt' pANInA 25zayA ne bhuti bhane ta 'dagaMsi-udake.' pAlImA 27vA 'bahave pANAbahave prANAH' yA pa20 152 prAliyo 'sijhisu sidhyeyuH' mAmAbhI 45 jAta arthAta mokSa prApta karI letA. A 14 sUtrAtha-prAtaHle bhane sAyAne athitta jne| 1525 42nAre "le ke evuM kahe che ke jaLanuM sevana karavAthI mokSa maLe che, teo mithyAvAdI che. je jaLanA sparzathI siddhi maLatI heta, te jaLamAM rahenAra magara Adi aneka jaLacara prANIo siddhi prApta karata! paratuM evuM banatuM tetha. 14 For Private And Personal Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 7 u.1 kuzIlavato doSanirUpaNam // TIkA-'je' ye kecana mUDhAH 'sAyaM' sAyam-sAyaMkAle 'pAya' prAta:prAtaH kAle 'udagaM' udakam 'phusaMtA' spRzanta:- jalena snAnAdikurvantaH, 'udakena jle| 'siddhiM' siddhi-mokSam 'udAharaMti' udAharanti-kathayanti / te samyaka na pratipAdayanti / yadi, 'udagassa' udakasya 'phAseNa' sparzena-zItajalena siddhI siddhi mokSaH 'siyA ya' syAt ca, tadA 'dagaMsi' udake 'bahave' bahavaH 'pANA' prANinaH matsyamakarAdayaH 'sijhimu' siddhayeyuH-siddhiM prApnuyuH, parantu naivaM dRzyate / yadapyuktam-vAhyamalApanayanasAmayaM dRSTam , tadapyasamyak / yathodakamaniTamalamapasArayati, eSaptabhimatamapi kuMkumacandanAdikaM shriirgtmpnyti| tathAprakRte'pi yadi pApaM nAzayiSyati tahi tAvatyA yuktyA puNyamapyAneSyatIti ____TIkArtha--jo koI ajJAnIjana sandhyA ke samaya aura prabhAta ke samaya jala kA sparza karate hue arthAt jalasnAna karate hue jala se hI siddhi mokSa kI prApti kahate haiM, unakA kathana samIcIna nahIM hai| agara jalasnAna karane se mokSa prApta hotA to jala meM to bahuta se jala. cara prANI rahate haiM, jo matsya bhakSaNa Adi krUra karma karate haiM, dayAhIna hote haiM, ve bhI mokSa prApta kara lete! ___ jala bAhaya maila ko dUra karane meM samartha hotA hai, yaha ApakA kathana bhI saMgata nahIM / jala jaise aniSTa mala ko dUra karatA hai usI prakAra iSTa kuMkuma candana Adi ko bhI zarIra se alaga kara detA hai| ata! snAna karane se jaise pApa dUra hotA hai, usI prakAra puNya bhI dhula TIkAI-je ajJAnI che evuM kahe che ke prAta:kALe ane saMdhyAkALe jaLasnAna karavAthI mokSanI prApti thAya che, temanuM kathana sAcuM nathI. A prakAranuM pratipAdana karanArA loke mithyAvAdI ja che. je jaLasnAna karavAthI ja mokSa maLatA hatA, te jaLacara prANIone te mekSa ja maLata. jaLamAM magara Adi aneka prANIo rahe che, jeo matsyabhakSaNa Adi kara koI karatAM hoya che. evAM nirdaya prANIo zuM mokSa prApta karI zake kharAM ? pApakarmonuM sevana karanArane mokSa maLavAnuM saMbhavI zake ja nahI. jaLa bAhya melane dUra karI zakavAne samartha che, evuM ApanuM kathana paNa saMgata nathI, jaLa jema aniSTa melane dUra kare che, e ja pramANe kukama candana Adi ISTa padArthone paNa zarIrathI alaga kare che. A pramANe e vAtane paNa svIkAra karavAno prasaMge upasthita thaze ke jema snAna karavAthI pApa dUra thaI jAya che, e ja pramANe puNya paNa chevAI jaze ! sU0 75 For Private And Personal Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre maha nissttmaapyet| ciodAstAnaM brahmacAriNAM dopaadhaaykmev| tathAcoktam snAnaM madarpakaraM kAmAMga prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya na te snAnti dame rtaaH||1|| apid-trod| klinamAtro hi snAta ityabhidhIyate / sa snAto yo vratasnAtaH sa bAhyAmpantaH zuciH // 2 // snAnaM kAmoddIpakaM prathama kAmAMgaM kathitaM tasmAt dame ratAH jitendriyA: kAmaM parityajya jale snAnaM nAcaranti // 1 // jale nAto naro na snAta iti kathyate kintu saMyamAtmaka vrate snAnaM karoti cAritravAn bhavati bAhyAbhyantaraH sa snAta iti kathyate iti bhAvaH // 14 // jAegA! yaha mahAn aniSTa kI prApti hogii| isake sivAya brahmacAriyoM ke lie jalasnAna doSa janaka hI hai| kahA bhI hai--snAnaM madadapakaram' ityaadi| ..snAna mada evaM darpa kI vRddhi karane vAlA hai aura kAma ke aMgoM meM prathama aMga mAnA gayA hai| ataeva kAma ke tyAgI saMyamI puruSa snAna nahIM krte|' ___ aura bhI kahA hai-'nodakaklinnagAtrohi' ityaadi| . ... 'jala se zarIra ko gilA kara lene vAlA snAta (nahAyA huA) nahIM kahalAtA / vAstava meM snAta yaha hai jo vratoM se snAta hai arthAt ahiMsA Adi vratoM kA dhAraka hai| vratasnAta puruSa bhItara aura bAhara se zuci honA hai arthAt zauca ke lie use jalasnAna kI AvazyakatA nahIM hotI // 14 // vaLI brahmacArIone mATe jalastAna deSajanaka ja che. kahyuM paNa che hai-'snAna madadarpakaram' tyA snAna mada ane darya (ahaMkAra)nI vRddhi karanAra che. kAmanA aMgamAM nAnane prathama aMgarUpa kahyuM che. tethI kAmane (maithunano tyAga karanAra sabhI puruSa snAna 42tA nathI.' me 5 yu cha 4-nagadakaklinnagAtrohi' ityAhi. "pANI vaDe zarIrane bhInuM karanAra mANasane snAta (hAle) kahevAte nathI. vAstavamAM snAta te tene ja kahevAya che ke je vratathI snAta hoya, eTale ke-ahiMsA Adi vratanuM pAlana karanArane ja snAta kahevAya che. vratasnAta puruSa bahArathI ane aMdarathI vizuddha hoya che eTale vizuddhine mATe tene jalaranAnanI AvazyaktA ja rahetI nathI ke 14 che For Private And Personal Use Only Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saimayArthabodhinI TIkA pra.zu. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 695 mUlam-macchA ya kummAyasarIsivAya maggU ya udyA daga rakkhAsIyA ahANameyaM kusalA vaiyaMti udageNaMjesiddhi mudaahrNti|15|| chAyA-matsyAca kUrmAzca sarIsRpAzca madvazvoSTrA udakarAkSasAzca / .... ____ asthAnametatkuzalA vadanti udakena ye sidi mudAharanti // 15 // anvayArthaH- (macchA ya kummA ya sarI sivA ya) matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAtha -jalasAH godhAdayazca (maggU ya uThA dagaraka vasA ya) madgavaH jalakAkA 'macchA ya kummA ya' ityaadi| zabdArtha-'macchA ya kummA ya sarIsivA ya-matsyA zca kUrmAsa sarIsRpAzca' matsya, kacchapa aura sarIsRpa 'maggU ya uTThA dagarakkhasAya-- madavaH uSTrA! udakarAkSasAzca' madgu nAmake kAka kI AkRtivAlA jalacara, UMTa ke AkArakA jalacara vizeSa evaM jalarAkSasa jo jala ke sparza se mukti hotI ho to ye saba mukti gAmI ho jAte 'je udageNaye udakena' ataH jo udakase arthAt jalake sparzAdi se 'siddhimudA haraMti-siddhiM udAharati' mukti kI prApti batAte haiM 'aTThANameyaM-etat asthAnam' unakA kathana ayogya hai aisA 'kusalA vayaMti-kuzalA vadanti' mokSakA tatva jAnane vAle puruSa kahate haiM // 15 // anvayArtha--matsya, kUrma, jalasarpa bhogA, jalamRga, uSTra, udakarAkSasa (jalamAnava kI akRti ke jalacA) Adi sabhI jalacara mukta ho jAte 'macchA ya kummAya' ityAdi za14-'macchA ya kummA ya sarIsivA ya-matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAdha' - matsya, 275-421mana sriisR5-s| 'mangU ya udyA dagarakkhasAya-madvaH uSTrAH udrAkSamAzca' bhazu marthAt ghoDAnI mAtivANu ya2 prArI, UMTanA AkAranuM jalayara prANI, tathA jalarAkSasa je pANInA sparzathI mukti thatI ya to A mA bhutagAmI 16 ta 'je udageNa-ye udakena' ata: mA 4thI mAt pANI mAlikA 'siddhimudAharaMti-siddhim udAharati' bhustinI mAlita matAva che. 'aTThANameyaM-etat asthAnam' teyAnu 4thana gaye. zya cha. me pramANe 'kusalA vayaMti-kuzalA vadanti' bhAkSanA tatpane tApAmA purUSe kahe che. te 15 che sUtrArtha je jaLanA parzI mukti maLatI hata, te mAchalAM, kAcabA, jalasarpa, jaLaghoDA, jalamRga, jaLaUMTa, jaLara kSasa Adi sadhaLAM For Private And Personal Use Only Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtaliyo uSTrAca ca udakarAkSasA manuSyAkRtayo jalacaravizeSAH ete sarvepi muktAH bhaveyuH yadi jalasparzena mokSo bhavettadA ataH (je udageNa) ye vAdinaH udakena jalasparzAdinA (siddhimudAharaMti) siddhi mokSamudAharati kathayanti (aTThANameyaM) etat asthAnam ayuktamiti (kusalA vayaMti) kuzalA tIrthakaragaNadharAdayaH vadanti kathayantIti // 15 // TIkA-'macchA ya' matsyAzca 'kummA ya' kUrbhAzca-kacchapAH, ya=ca 'sarIsivA ya sarIsRpAH-jalasarpAdyaH, 'maggU ya' madgavaH jalakAkAH 'uTTA' uSTrAH uSTrAkRtayo jalacaravizeSAH, evam 'dagarakAvasA ya' jlraaksssaaH-maanussaaktyojlcrvishessaaH| eteSAM matsyAdInAM sadaiva jalamavagAhamAnAnAM sarvAtmanA jalasaMyogAda sagha eva mokSo bhavet yadi jalasaMyogena mukti samIheta, nasvevaM dRzyate, zrUyate, upapadyate vA, tasmAt ye 'udageNa udakena 'siddhi mudAharaMti' siddhipradi jala ke sparza se mukti hotI ! ataeva jo vAdI jala ke sparza se mukti kahate haiM, ve ayusta kahate haiN| aisA tIrthakara gaNadhara Adi kuzala puruSoM kA kathana hai // 15 // TIkArtha--matsya (maccha), kUrma (kacchapa), sarIsRpa (jalasarpa Adi) madgu (kAka ke AkAra kA jalacara), uSTra (uSTra ke AkArakA jalacara) udakarAkSasa (jalamAnuSa kI AkRti ke jalacara) ityAdi prANI sadaiva jala meM avagAhana kiye rahate haiM aura pUrNa rUpa se jala ke sAtha unakA saMyoga hotA hai| aisI sthiti meM unheM jhaTapaTa mokSa mila jAnA cAhie! kintu na to aisA dekhA jAtA hai, na sunA jAtA hai aura na saMgata hI hai| ataeva jo jala se siddhi kahate haiM, jaLacara prANumukta ja thaI jAta! paNa evuM banatuM nathI, tethI je para matavAdIo jaLanA sparzathI mukti maLavAnuM kahe che, teo mithyAvAdI ja che. temanI te mAnyatA khoTI ja che, evuM tIrthakara, gaNadhara Adi kuzaLa purRSanuM kathana che. 1pa TI -bhakSya (bha76i), ma (yamA), sarIsa5 (sa5 mA) madurA (kAgaDAnA AkAranuM jaLacara) udra-UMTanA AkAranuM jaLacara udaka rAkSasa (mANasanA jevA AkAranuM jaLacara), ItyAdi prANIo sadA pANImAM ja nivAsa karatA hoya che, ane pANI sAthe temane pUrNa rUpe saga hoya che. je jaLanA sparzathI mukti maLatI hota, te A prANIene te tarata mokSa maLI ja joIe. paraMtu evuM kadI jovAmAM paNa For Private And Personal Use Only Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir limayArthabodhinI TIkA pra. Q. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 557 sadAharanti mokSaM kathayanti 'eya' etat kathanam 'aTThANe' asthAnam-ayuktaM pramANarahitamityarthaH / ityetat 'kumalA' kuzalA:-abhijJA mokSamArgajJAtAraH tIrthakaramaNaparAdayaH 'vayaMti' badanti kathayantIti // 15 // mUlam--udayaM jai kammamalaM harejjA evaM suhaM icchaamittmev| aMdhaM ca NeyAramaNussaritA pANANi cevaM viNihaMti mNd||16|| . chAyA--udakaM yadi karmamalaM haredevaM zubham icchAmAtrameva / andhaM ca netAramanusRtya prANina 3 vinimnanti mandAH // 16 // janakA kathana ayukta hai| aisA mokSa mArga ke jJAtA tIrthaMkaroM aura gaNadharoM kA kathana hai // 15 // 'udayaM jahakammamalaM' ityaadi| zabdArtha-'udayaM jai kammamalaM harejjA-udakaM yadi karmamalaM haret' jala yadi karma malako nAzakare to 'evaM-evam' isI prakAra 'suha-zubhaM' puNya ko bhI hara legA 'icchamittameva-icchAmAtra meva' isa liye jala karmamala ko haratA hai yaha kahanA icchAmAtra hai 'maMdA mandAH' sadasa vivekase rahita aise mUrkha jIva 'aMdhaMca NeyAramaNussarittA-andhaM ca netAramanumRtya' andhe netA ke pIche pIche cala kara 'pANANi ceva viNi. iMti-prANinazcaivaM vinimnanti' jalasnAna Adike dvArA prANiyoM kI hiMsA karate haiM // 16 // AvatuM nathI, sAMbhaLyuM paNa nathI ane evuM saMbhavI zakatuM paNa nathI. tethI jeo jaLanA sevanathI siddhi prApta thavAnuM kahe che, temanuM kathana ayukta ja che, evuM mokSamArganA jANakAra tIrthaka ane gaNadhanuM kathana che. me 15 __'udya' jaI kammamalaM' tyA zA --'udayaM jai kammamalaM harejA-udakaM yadi karmamalaM haret' para se manA bhajana nAza 42 to 'evaM-evam' mA pramANe 'suhaM-zubham' 1952 56 deze 'icchAmittameva-icchAmAtrameva' te // 2 sama bhannu 725 4re cha, mema 3 te 4AvAjAnI 2chA mAtra che. 'maMdA-mandAH' sahasadvivethI 2ti // bhUma / 'aMdhaM ca neyAramaNuramarittA-andhaM ca netAramanusRtya' mA netAnI 57 57 yAsIna 'pANANi ceva viNihaMtiprANinazcaivaM vinimnanti' sanAna vigaire // 2 // prANiyonI sA re ch.||16|| For Private And Personal Use Only Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAle anvayArtha:--(udayaM jai kammamalaM harejjA) udakaM jalaM yadi karmamalaM yadi karmamalaM haret vinAzayet tadA (evaM) evameva (suha) zubhaM puNyamapi haret ataH (icchAmitta meva) jalaM karmamalaM harediti icchAmAtrameva na yauktikaM (maMdA) mandA:-sadasa. dvivekavikalAH (aMca NeyAramaNusarittA) andhaM ca netAramanusRtya prApya (pANANi ce viNihaMti) pANino jIvAneva kevalam evam vinimnanti virAdhayanti natvanyat kimapoti // 16 // TIkA-'jaI yadi 'udagaM' udakaM jalam 'kammamalaM' karmamalam, azubha pApam-harejjA' haret vinAzayet, evaM tahi tajjalam 'muha zubhaM puNyamapi hareta, atha puNyaM nApaharet evaM karmamalamapi nApaharet ata icchAmAtrametat yat jalaM karmApahArIti, nahi jalaM vastrameva dravayati, api tu zarIramapi kledayati / ___ anvayArtha--jala yadi karmamala kA haraNa kare to vaha zubha arthAt puNya ko bhI hara legA, ataeva yaha mantavya unakI icchA mAtra hai, yukti saMgata nahIM hai| ajJAnI jana andhe-avivekI netAkA anusaraNa karake kevala prANiyoM kA hI ghAta karate haiM / ve aisA karake koI siddhi mApta nahIM kara sakate // 16 / ____TIkArtha--agara jala karma rUpI mala ko, azubha ko-pApa ko haratA hai to vaha zuma arthAt puNya ko bhI dho ddaalegaa| agara jala puNya kA haraNa nahIM kara sakatA to pApa ko bhI haraNa nahIM kara sktaa| ataeva yaha kahanA ki jala pApa ko hara letA hai, unakI icchA mAtra hI hai| jala kevala vastra ko hI gIlA nahIM karatA varan zarIra ko bhI gIlA sUtrArtha-je pANI vaDe karmamaLanuM haraNa thatuM hoya, eTale ke jo jaLanA sparzathI karmamaLa dUra thaI jatuM hoya, te te jema azubhane dUra kare che teja pramANe zubhane (pune) paNa harI leta, tethI jaLathI maLa ke pApa dUra thavAnI temanI mAnyatA mAtra kalpita ja hovAne kAraNe yuktisaMgata nathI. ajJAnI mANase AMdhaLA (samyaka jJAnathI rahita, avivekI) netAnuM anuka. paNa karIne prANIonI hiMsA karyA kare che. evuM karavAthI temane siddhi (bhekSa) bhajI zatI nathI. // 1 // TIkAryuM-je jaLa kamarUpI maLane (azubhane, pApane) dhaMI nAkhatuM hoya, te te zubhane (pune) paNa joI ja nAkhata! je jala puNyanuM haraNa na karI zakatuM hoya, te pApanuM haraNa paNa na kevI rIte karI zake? arthAt na ja karI zakata tethI "pANI pA5nuM nivAraNa kare che," evuM temanuM kathana mAtra kAlpanika ja lAge che. pANI mAtra kapaDAMne ja bhIMjavatuM nathI, paNa zarIrane For Private And Personal Use Only Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapArthabodhinI TIkA pra. bhu. bha. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam tadvatyANinAM pApaM puNyaM ca vinAzayiSyatyeva vinAzvasvasyobhayatrApi tulyatvAda jale ca nAzakatvasya sadbhAvAt / evaM sthite smattimatamanusRtya snAnAdikaM kurvanti, te yathA jAtyandhAH anyaM jAtyandhaM netAramanusRtya gacchantaH kupathAzritA bhavanti, sathemepi nAbhimataM sthAnaM prApnuvanti evaM smArtamArgAnusAriNaH 'maMdA' mandA= sadasadviveka vikalAH 'pANANi' prANinaH jalarUpAn jaLAzritAna putarakAdIn 'viNiti, vinighnanti - vyApAdayanti / avazyaM jalakriyayA jalakAgajalAzritajIvAnAM virAdhanAsaMbhavAt // 16 // karatA hai / isI prakAra yadi pApa ko naSTa karegA to puNya ko bhI naSTa karegA, kyoM ki naSTa hone yogya donoM hI haiN| smArttamata kA anusaraNa karake snAna ko dharma evaM mokSa kA kAraNa mAnate haiM, ve vaise haiM jaise eka janmAndha kisI dUsare janmAndha netA kA anusaraNa karake calanA huA kupathagAmI hotA hai / aise loga abhISTa sthAna para nahIM pahu~ca sakate / isa prakAra smArtta mata ke anuyAyI viveka se vikala hokara jalakAyika aura anya jalAzrita pUtaraka Adi prANiyoM kA ghAta karate haiM, kyoM ki jala saMbaMdhI kriyA se jalakAyika aura jalAzrita jIvoM kI avazya hI virAdhanA hotI hai // 16 // paNa bhIjave che. eja pramANe jo te pApane nAza karatuM hAya, te puNyane paNa naSTa karata ja, kAraNa ke te banne naSTa thavA caiAgya che. mAtta matane anusarIne snAnane dharma ane mekSanuM kAraNa mAnanArA leAkeA, janmAnya mANasanuM anusaraNa karanArA janmAnya mANasA jevAM ja che. jema AMdhaLAnuM anusaraNa karanArA mANase khATA mArge caDI javAne kAraNe niyata sthAne paheAMcI zakatA nathI, eja pramANe smArttamatanA anuyAyIo paNa snAnane dhanuM kAraNu mAnavA chatAM, te mA"nuM avalambana laIne mekSa prApta karavAne badale sa'sAramAM paribhramaNu ja karyA kare che. kAraNa ke teo vivekathI viThThIna hAvAne kAraNe snAna dvArA jIvava uMsA thAya che, evu' samajatA nathI. tethI akAyaka jIvAnI tathA pANIne Azraye rahelA jIvAnI hiMsA kare che, ane tenA dvArA hiM'sAjanita pApakamAMnuM upArjana karIne sasAramAM bhramaNa karyAM kare che. jala sA~badhI kriyA (snAnAdi) vaDe jalakAyikA ane jalAzrita jIvAnI virAdhanA avazya thAya che, evu' samajIne snAnAdinA tyAga ja karavA joIe pragAthA 165 35.2 For Private And Personal Use Only Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 600 sUtrakRtAmA mUlam -pAvAiM kammAI pakuvato hi sIodagaM tu jai taM hrijaa| sijhisu eMge daga sattaghAI muMsaM vayaMte jlsiddhimaah|17| chAyA--pApAni karmANi prakurvato hi zItodakaM tu yadi taddharet / sideyayu reke dakasatvaghAtino mRSA vadanto jalasiddhimAhuH // 17 // ___ anvayArtha:--(pAbAI kammAI pakuvyato hi) pApAni prANAtipAtAdikAni karmANi prakurvataH puruSasya (ta) tat pApaM (sItodagaM jai harijjA) zItodakaM yadi haret apagamayet tadA (ege dagasattaghAI sijhisu) eke udakasattvaghAtino narA api siddhayeyuH, ataH (musaM vayaMte jalasiddhi mAhu) mRSAvadantaH jalasiddhi jalasparza na mokSo bhavatIti vadantaH mithyAvAdinaH iti // 17 // 'pAvAIkammAI' ityaadi| zabdArtha-pAvAI kammAI pakuThavato hi-pApAni kamauNi prakurvata' yadi pApakarma karanevAle puruSa ke 'taM-tat' usa pApa ko 'sIodagaM tu harijjA-zItodakaM yadi haret' zItalajalakA snAna yadi dUra karade to 'ege dagasattaghAI sijhisu-eke udakasatvaghAtinaH siddhayeyuH' jalake jIvoM kA ghAta karane vAle machuve Adi bhI mukti kA' lAbhakareM atA 'musaM vayaMta jalasiddhimAhu-mRSAvadantaH jalasiddhim AhuH' jo jala snAna se mukti kI prAptihonA kahate haiM ve asatyavAdI hai // 17 // ___ anvayArtha-pApa karma karanevAle puruSa ke pApa ko yadi sacitta jala harale to jala ke jIvoM kA ghAta karane vAle bhI siddhi prApta kara lege ! ataeva jo yaha kahate haiM ki jalasparza se mokSa hotA hai, mithyA kahate haiM // 17 // 'pAvAI kammAityAdi zahA---'pAvAI kammAI pakuvvato hi-pApAni karmANi prakurvataH' ne pApama 4211 // 53SanA 'taM-tat' te 55ne 'sIodagaM tu harijajA-zItodaka yaviharata pAlIthI snAna mAtra 2 re te! 'ege dagasattaghAI sijhisa-eke udakasatvaghAtinaH siddhayeyuH' na vAnI ghAta 42vAvA machapA vize3 para mata prAtare methI 'musaM vayaMta jalasiddhimAhu-mRSAvadantaH jarasiddhim Aha" jeo jalasnAnathI mukti prApta thavAnuM kahe che teo asatyavAdI che. 17 sUtrArtha-pApakarma karanArA puruSanA pApane je sacitta jaLa harI le, te jaLanA ane ghAta karanArA jI paNa siddhi prApta karI letA heta ! tameva mAnata nathI, tathA 250 4 bhAkSa bhaNe cha,' 2 leo kahe che, te temanuM kathana mithyA che. chelachA For Private And Personal Use Only Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI kA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlabatAM doSanirUpaNam // TIkA--pAbAI' pApAni-pApopAdAnabhUtAni 'kammAI' karmANi-prANyupamardakArINi 'pakuvvato hi' pakuvataH puruSasya 'naI' yadi 'sIodarga' zItodakasa 'tU' tu-yadi tu tat pApaM 'harejjA' haredapanayet yadhudakAvagAhanena pApamapagacche tarhi 'ege' eke dagasattaghAI' udakasattvaghAtinaH-udakAntaHsthAyijIvAnAM intAraH jalamavagAhamAnA matsyAdijIvaghAtakA dhIvarA api 'sijhima' siddhayeyuH-mokSabhAjo bhaveyuH kintu na ca te siddhA bhavanti, ataH ye 'jalasiddhimAhu' jalAvagAhanAt siddhirbhavatIti, evamAhuH te 'musAvayate' mRSAvAdinaH kevalam / ayaM bhAra:-duHkhajanakA''varitakarmaNAM vinAzecchayA ye puna jalakAyAnAM virAdhanaM snAnAdikamAcaranti, pUrvakRtavApAni payituM na te pratyuta pAramevArjayanti na puna-, stat kSapayanti / nahi paGkena paGkaprakSAlanaM zAstra siddhamanubhavasiddhaM vA iti // 17 // TIkArtha-pApa ke kAraNabhUta prANI hiMsA karane vAle karmoM ko karane vAle puruSa ke pApoM ko yadi zItala udaka hara letA hai. to koI koI matsya Adi jala ke jIvoM kA ghAta karane vAle dhIvara Adi kA bhI pApakarma naSTa ho jAte aura pApa ke naSTa hone se ve loka siddhi prAsa kara lete| magara ve siddhi prApta nahIM krte| ataeva jala meM avagAhana karane se siddhi hotI hai, aisA jo kahate haiM, ve mithyA kahate haiN| ... Azaya yaha hai jo loga duHkhajanaka karmoM ko vinAza karane kI icchA se jalakAya ke jIvoM kA vinAza karate haiM arthAt snAnAdi karate hai, ve ulaTA pApa hI upArjana karate haiM, pApakarmoM kA kSaya nahIM krte| TIkAryuM-hiMsaka karmo karanAra puruSanAM pApane je zItala pANI harI letuM hoya, te mAchalAM Adi jaLacara prANIone ghAta karanAra mAchImAra AdinA pApe paNa nAza pAmatA haze, ane pApanA nAza thavAthI teone siddhi prApta thatI haze evuM mAnavuM paDaze. paraMtu evAM pApakarmo karanArane mukti maLatI nathI, e vAtane te sau svIkAra kare che. tethI jaLano sparza karavAthI-athata snAna karavAthI mokSa maLe che, evuM che ke kahe che, te bhanathI, 5 mithyA (pa) che. tAtparya e che ke je loke duHkhajanaka kamene vinAza karavAnI IcchAthI jalakAyanA jInI virAdhanA kare che, eTale ke snAnAdi kare che, teo pAkane nAza karavAne badale UlaTAM pApakarmonuM upArjana ja kare che. kIcaDathI kIcaDane sApha karavAnI vAtane ke zA svIkAra karatuM nathI sU0 76 For Private And Personal Use Only Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subhakRtAGgale api ca-zItodakopabhogena siddhimicchatAM mataM nirAkRtyA'nantaraM ye tejaskAyavirAdhanena siddhi pratipAdayanti, tanmataM nirAkartumAha-'hueNa je siddhi ityaadi| bhUma-haeNa je siddhi muMdAharaMti sAyaM ca pAyaM agaNi phusNtaa| evaM siyA siddhi haveja tamhA agaNiM phusaMtANa kukaimmipi // 18 // chAyA- hutena ye siddhi mudAharanti sAyaM ca prAtaragni spRshntH| evaM syAt siddhi bhavet tasmAdagni spRzatAM kukarmiNAmapi // 18 // kIcar3a se kIcar3akA dhulanA na kisI zAstra se siddha hai, na anubhava se hI / isI prakAra pApa se pApa kA vinAza honA saMbhava nahIM hai // 17 // . sacitta jala ke upayoga se siddhi mAnane vAloM ke mata kA nirAkaraNa karake aba jo agnikAya kI virAdhanA se siddhi kA kathana karate haiM unake mata kA pratiSedha karate haiM-'hueNa je' ityaadi| .. zabdArtha-sAyaM ca pAyaM agaNiM phusaMtA-sAyaM ca prAtaH agni spR. zantaH' sAyaMkAla evaM prAtaH kAla agni kA sparza karate hue 'je-ye' jo loka 'hueNa siddhi mudAharati-hutena siddhimudAharanti' homa karane se mukti kI prApti kahate haiM ve bhI asatyavAdI hI hai kAraNa kI evaM siyA siddhi-evaM syAt siddhiH' yadi agni ke sevana se siddhi mile to 'agaNi phusaMtANa kukammiNaM pi havejja-agni spRzatAM * ane anubhavathI paNa e vAta siddha thatI nathI. e ja pramANe pApathI pApanuM nivAraNa thavAno saMbhava nathI. gAthA 1LA : sacitta jalane upabhega karavAthI siddhi prApta thAya che, evuM mAnanAza lokonA matanuM nivAraNa karavAmAM AvyuM. have agnikAyanI virAdhanAthI-hema havana karavAthI mokSa maLe che. evuM mAnanArA lekanA matanuM sUtradhAra una 4 cha 'hueNa je' tyA vt-'sAyaM ca pAyaM agaNi phusaMtA-sAyaM ca prAtaH agniM spRzantaH' sAyaMkAla ane prAtaHkAla agnine sparza karatAM karatAM "-" je leke duSaNa viddhimudAharaMti-hutena siddhimudAharaMti' ma 42vAyI bhuti prApta sAnu cha, tabhI 55 masatyavAhI / che. 2014-evaM miyA siddhievaM syAta, siddhiH' ne manAnA sevanayI siddhi bhaNe to 'gaNi phusaMtANa kammimapi iveja-agni spRzatA, kukarmiNAmapi bhaveta' nin| 2523 421 / For Private And Personal Use Only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'samayArthabodhinI rIkA me. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam anvayArtha:--(sAyaM ca pAyaM agargi phusaMtA) sAyaMkAle prAtaH prabhAtakAla agni spRzantaH agnihotrAdikaM kurvantaH (je) ye (hueNa siddhi mudAharanti) huna ivanena siddhi mokSamudAharaMti kathayanti te'pi mRSAvAdina eva yataH (evaM siyA siddhi) evaM hutena yadi siddhi mokSaH syAt bhavet tadA (agaNi phusaMtANa kukammiNapi havejja) agni spRzatAM kukarmiNAm aGgAradAhakakuMbhakArAdInAmapi siddhirbhavediti // 18 // TIkA-'je' ye puruSAH 'hueNa' ivanena 'agnihotraM juhuyAtsvargakA etAdRzavidhivAkyamanurudhya, agau havanIyaghRtAdInAM prakSepAtmakayAgadvAreNa' "siddhimudAharaMti' siddhi pratipAdayanti / yadyapi-agnihotraM juhuyAt iti vidhikukarmiNAmapi bhavet' agni kA sparza karanevAle kurmiyoM ko bhI mokSa milajAya arthAt kuMbhakAra Adi ko bhI mokSa prAptihojAya // 18 // ... anvayArtha--sAyaMkAla aura prAtaH kAla agni kA sparza karane vAle arthAt homa Adi karane vAle jo loga homa se siddhi mAnate haiM, ve bhI mRSAbhASI haiN| kyoM ki isa prakAra se yadi siddhi ho to agni kA sparza karane vAle kukarmiyoM ko bhI siddhi prApta ho jaaegii||18|| ___TokArtha--koI koI loga 'agnihotraM juhuyAt svargakAma:' arthAt svarga kA abhilASI agnihotra kare isa prakAra ke vidhiyoM kI preraNA se, havana ke dvArA arthAt havana karane yogya ghI Adi ko agni meM prakSepa karane rUpa yajJa ke dvArA siddhi prApta honA kahate haiM / 'yadyapi agnivALA kukamine paNa mokSa maLI jAta arthAta kuMbhAra vigerene paNa mekSanI prApti thaI jAya che 18 che satrArtha-je leke evuM kahe che ke sAyaMkALe ane prAta:kALe anine sparza karavAthI eTale ke homa havana karavAthI mokSa maLe che, te leke paNa mRSAbhASI che, kAraNa ke A prakAre je mokSa maLato hoya, te agnine sparza karanArA kukamI ene (pApIone) paNa mekSa maLato have joIe. 18 -'agnihotra juhuyAt svargakAmaH' 55 prApta 42 hAya to agnihotra karo A prakAranAM vidhi vAthI prerita thaIne keTalAka leke homa havana dvArA eTale ke agnimAM Ahuti ApatA egya dhI Adi ddhA ne agnimAM hemIne athavA te padArthane agnimAM homavA rUpa yajJa dvArA agninuM yajana karavAthI siddhi prApta thAya che. evuM mAne che. jo ke For Private And Personal Use Only Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 saMtrakRtAGgasUtre mAkyam, agnihotrAkhyakarmaNA svargamAptimeva vadanti na tu mokSam / yato hi 'mokSasya tanmate'vidheyatvAt, tasya karmajanyatvA'bhAvAta, / tathApi-niSkAmatayA kriyamANamagnihotrAdikaM mokSaM prayojayatIti mImAMsakamatamAzritya pratipAditamiti na ko'pi virodhH| kiM kurvanta evamudAharanti tatrAha-sAyaMcetyAdi, 'sAyaM sAyaMkAle 'pAya' mAta: mAtaHkAle 'agaNi' agnim 'phusaMtA' spRzantaH, 'sAyaM prAtarvidhivat saMskRtAgnau havanIyadravyAhuteH prakSepaM kurvantaH 'evaM' evaM tarhi 'sidi' siddhi mokSaH 'siyA' syAt, bhaveccet yadi saMskRte samiddhatame'gnau haviHprakSepAnmuktimilet tadA 'agaNi' agnim (phusaMtANaM' spRzatAm 'kukammiNaMpi' hotra juhuyAt svargakAmaH' yaha vAkya agnihotra karma se svarga kI prApti hI pratipAdita karatA hai, mokSapApti kA vidhAna nahIM karatA, kyoMki unake mata meM mokSa vidheya nahIM hai| vaha karmajanya nahIM hai| tathApi niSkAmabhAva se kiyA jAne vAlA agnihotra Adi karma mokSa kA prayojaka hotA hai, aisA mImAMsakoM kA mata hai| isa mata ko lakSya karake yahA~ pratipAdana kiyA gayA hai| ataeva koI virodha kahIM samajhanA caahie| kyA karate hue ve aisA kahate haiM ? isakA uttara yaha hai ki sAyaMkAla aura prAtaH kAla agni kA sparza karate hue| sAyaMkAla prAtaH kAlIna vidhi se saMskRta agni meM dravya kI Ahuti kA prakSepa karate hue ve aisA kahate haiN| kintu aisA karane se yadi mukti milatI 'agnihotra juhuyAt svargakAmaH' mA vAdhya 25 me pratipAdana 42. vAmAM AvyuM che ke agnihotra karma dvArA svarganI prApti thAya che. mokSanI prApti thAya che, evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, kAraNa ke temanA matamAM mekSa vidheya nathI. te karmajanya nathI chatAM paNa mImAMsakane e mata che ke niSkAmabhAve karavAmAM AvatuM agnihotra Adi karma mekSanuM prayojana hoya che. te matane anulakSIne ahIM upara mujaba prati pAMdana karavAmAM AvyuM che. tethI hema havana Adi dvArA mokSanI prApti thAya the,' yevo 'agnihotraM juhuyAt svarga kAmaH' mA sUtrane 5 42vAmA ke virodha samajavo joIe nahIM. zuM karatAM karatAM teo evuM kahe che ? A praznano uttara A pramANe che-prAtakALe ane sAyaMkALe agnine sparza karatAM teo evuM kahe che eTale ke prAtaHkALe ane sAyaMkALe saMskRta agnimAM ghI, java AdinI For Private And Personal Use Only Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - saimayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 105 kArmiNAmapi aMgAradAhakakuMbhakAralauhakArAdInAmapi siddhi bhavet / ayaM bhAvaH-yadi agnisaMsparzanAdeva mokSaH sidhyati, tadA-aMgAradAikuzala kuMbhakArA'yaskarAdInAmapi anAyAsena mokSaH siddhayet / na ca te na saMskRte'gnau pratimA''hutiH, AsteSAnnamukti / saMskRte evA'gnau juhuyAditi madIyazAstramaryAdA, iti vAcyam / yathA yAjakA agnau hAnIyaM dravya pakSipya bhasmasAnayaMti, te'pi kuMbhakArAdayastathaivAcarantIti tato (yAja kAt) dvyovishessaa'bhaavH| kumbhakArAmaskArAdInAM vaidikAnAM ca samAnatvAt / yadapyucyate 'agnimu vA vai devAH' ityaho to agni kA sparza karane vAle, aMgAradAhaka kuMbhakAra, lohakAra Adi kukarmiyoM ko bhI siddhi mila jAnI caahie| . ___abhiprAya yaha hai-agni ke sparza mAtra se mokSa prApta ho jAtAI to aMgAra jalAne vAle kuMbhAroM Adi ko bhI anAyAsa hI mokSa prApta ho jAnA caahie| zaMkA-kuMbhAra luhAra Adi saMskRta agni meM Ahuti prakSepa nahIM karate, ataeva unheM mukti nahIM milatI / hamAre zAstra kI maryAdA yaha hai ki saMskRta agni meM hI homa kiyA jAya / samAdhAna--jaise yajJakartA agni meM homane yogya ghRtAdi dravya kA prakSepa karake use bhasma karadete haiM, usI prakAra kuMbhAra Adi bhI karate haiN| ataeva yajJAtA aura kuMbhAra Adi meM koI vizeSatA nahIM hai| Ati ApIne agni hitra karma karavAthI mokSa maLe che. paraMtu jo evuM karavAthI mokSa maLatuM hoya, te agnine sparza karanArA aMgAra dAhaka kuMbhAra, luhAra Adi kukarmIone paNa siddhinI prApti thaI javI joIe. tAtparya e che ke agnine sparza karavA mAtrathI ja je mokSa maLI jate heya, te agni saLagAvanAra kubhAra, Adine paNa anAyAse ja mekSa prApta thaI ja joIe. zaMkA-kuMbhAra, luhAra adi saMskRta agnimAM Ahuti ApatA nathI, tethI temane mukti maLatI nathI amArA zAstranI evI maryAdA che ke saMskRta agnimAM ja hema karI joIe. samAdhAna-jevI rIte yakartA agnimAM hemavA yogya ghI Adi dravyone prakSepa karIne temane bhasma karI nAkhe che, e ja pramANe kuMbhAra Adi paNa kare che. tethI yajJakartA ane kuMbhAra AdimAM kaI vizeSatA nathI. For Private And Personal Use Only Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkatAni gnau ghRtAdInAM prakSepe devAstuSyanti tadapi na yuktam, yadi devAnAM mukhamagni stadA, yathA tatra prakSiptAn ghRtAdIn devA bhakSayanti, makSayiSyantyevA'zuci. padArthAnapi mukhe agnau prati tAn / tato manye kupitAH bhaveyuH / kiMcA'saMkhyAtA devAra, bahUnAM mukhaikena bhojanaM na sambhAvyate, ityaM kvApyadRSTatvAt / kathame kenamukhena padArthAn bhujernniti| tasmAdhAjhikAnAM pralApo'yam yadagnau prakSepAnmuktiriti // 18 // jaise vaidika agnikarma karate haiM, usI prakAra ve bhI karate haiM, donoM meM samAnatA hai| ____'agnimukhA vai devAH' arthAt devoM kA mukha agni hai, isa kathana ke anumAra agni meM ghRta Adi kA prakSepa karane se devoM kI tuSTi hotI hai, yaha kathana bhI yuktiyukta nahIM hai| yadi devoM kA mukha agni hai to agni meM prakSipta kiye hue ghuna Adi kA deva bhakSaNa karate haiM, usI prakAra agni meM prakSipta azuci padArthoM kA bhI ve bhakSaNa kareMge! aisA karane se ve kupita bhI ho jAe~ge! isake atirikta deva asaMkhyAta haiN| bahutere devatA eka hI mukha se bhojana kareM, yaha saMbhava nahIM hai| aisA kahIM dekhA bhI nahIM jaataa| Akhira eka hI mukha se aneka deva kisa prakAra padArthoM ko khAe~ge? ataeva agni meM prakSepa karane se mukti hotI hai, yaha yAjJikoM (mImAMsakoM) kA pralApa mAtra hI hai // 18 // jevI rIte vaidika dharmane mAnanArA leke agnikarma kare che. e ja pramANe teo (kuMbhAra Adi paNa kare che tethI banemAM samAnatA che. 'agnimukhA vai devAH' meTale devAna bhuma ani cha,' Ayana anusAra agnimAM ghI AdinI Ahuti ApavAthI, devenI tuSTi thAya che he pana thavAthI rIjhe che), A kathana paNa yuktiyukta lAgatuM nathI. je - devanuM mukha agni hoya, te jevI rIte agnimAM nAkhavAmAM Avela dhI AdituM deve bhakSaNa kare che, e ja pramANe agnimAM hemavAmAM Avela azuci (azuddha) pahAyAnu55 te lakSa 42al ed ! me 42pAthI to pAya. mAna paNa thatA haze ! vaLI devo te asaMkhyAta che. te asaMkhyAta devo eka ja mukha vaDe bhejana karatA hoya, evuM saMbhavI zake nahIM. evuM kayAMya jovAmAM AvyuM nathI. eka ja meDhA vaDe aneka devo kevI rIte padArthone khAtA haze? tethI evuM mAnavuM paDaze ke "agnimAM ghI AdinI Ahuti ApavAthI mokSa maLe che, evI yAjJikanI mImAMsakenI) mAnyatA kharI nathI paNa mithyAmalApa rUpa ja che. gAthA18 For Private And Personal Use Only Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA pra. bhu. a. 7 Da. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 607 pArthakyena kuzILAnAM matAnyuktAni, ataH paraM sAmAnyena teSAmapararItyA nirAkartumAha - 'aparivakha' ityAdi / mUlam - aparikkha diTThe hu siddhI ehiMti te ghAyamarbujamANA / bhUpahiM jANaM paMDileha sAtaM vijaM gahAya tasathAvarehiM / 19 / chAyA -- aparIkSya dRSTuM naitraM siddhi reSyanti te ghAtamabuddhyamAnAH / bhUtairjAnIhi pratyupekSya sAtaM vidyAM gRhItvA sasthAvaraiH // 19 // pRthaka pRthaka rUpa se kuzIloM ke mata kA digdarzana karAyA gayA / isake bAda dUsare prakAra se sAmAnya rUpa se unakA nirAkaraNa karate haiM-- 'aparikkha' ityAdi / zabdArtha- 'aparikkha dihUM-aparIkSya dRSTam' jalAvagAhana aura agni hotra Adi se siddhi mAnanevAle logoM ne binA parIkSA hI isa siddhAnta ko svIkAra kara liyA hai 'gahu siddhI-na evaM siddhi:' isa prakAra se siddhi nahIM milatI hai 'abujjhamANA te ghAyaM ehiti abuddhayamAnAH te ghAtameSyanti' yathArtha vastutatvako na samajhane vAle ve loga saMsAra ko prApta karege 'vijjaM gahAya-vidyAM gRhItvA' jJAnako grahaNa karake 'paDileha - pratyupekSya' aura vicAra karake 'tasathAvarehiM bhUehiM - sasthAvaraiH mUtaiH' trasa aura sthAvara prANiyoM 'sAtaM - sAtaM' sukha kI icchA 'jANaM - jAnIhi ' jAno // 19 // alaga alaga rUpe kuzIladhI enA matanuM nirUpaNa karIne tenuM khaMDana karavAmAM AvyuM. have sAmAnya rUpe temanA matanuM nirAkara (khaMDana) zvAmAM Ave che- 'aparikkha' tyAhi zabdArtha' - 'aparikla diTTha-aparIkSya dRSTam' basAvagAhuna bhane agni haitra vigerethI siddhi mAnavAvALA DhAkAma vinA vicArya' ja mA siddhAntanA svI424 che. 'gahu siddhI-Na evaM siddhi:' mA hote siddhi prApta thatI nathI. 'abujhamANA te ghAyaM pahiti - abudhyamAnAH te ghAtamevyanti' yathArtha 1tatvane na sabhavAvAjA the boDo saMsArane prApta 42. 'bibjaM gahAya-vidyAM 'gRhItvA' jJAnane zratha urIne 'paDileha - pratyuprekkSya' mane vicAra marIne 'tasathAvarehiM bhUehi -sthAvaraiH bhUtaiH' trasa bhane sthAvara AziyomA 'sAtaM - bAsaM' gull fyi 'art-amfe' mgi. 11941 For Private And Personal Use Only Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAha anvayArtha :--(aparikkha di8) aparAkSya yuktivikalaM dRSTametat (gahu siddhI) nahi jalAvagAhanena gnihotreNa ca siddhi mokSo bhavati (abujjhamANA te ghAyaM ehiti) abuddha yamAnA vastutattramajAnantaH te vAdinaH ghAtaM saMsArameSyanti prApsyanti (vijja gahAya) vidhAM gRhItvA jJAnamAsAdya (paDilehA) pratyupekSya-vicArya (tasathAvarehiM bhUehi) sasthAvaraH bhUtaiH prANibhiH prasasthAvareSu mANiSu (sAta) sAtaM sukhaM (jANaM) jAnIhIti // 19 // TIkA--'aparikva diha' aparIkSya dRSTam jalA'vagAhanA'gnihotrAdibhyo mokSo bhavatIti manyamAnAH tAdRzapApakaM zAstramaparIkSyaiva svIkRtavantaH 'gahu' naiva-siddhi mokSaH, pUrvoktamakArega jalA'gAhanAdinA kathamapi saMbhaven / pUrvoktakarmaNAM hiMsA bAhulyAt / 'abujjhamANAte' abuddhayamAnAH parAthamabuddhayamAnAH mAgivadhAdinA jAyamAnaM pApameva dharmabuddhayA. kuste-vaadinH| 'ghAyaM' ghAtam-dhAtya anvayArtha-jala meM avagAhana kahane se mokSa hotA hai, ityAdi pUrvokta mantavya vinA parIkSA kiye hI svIkAra kiyA gayA hai| vastu tatva ko na jAnate hue ve vAdI ghAta ko arthAt saMsAra ko prApta kareMge / samyagjJAna ko prApta karake aura bhalIbhA~ti vicAra karake yaha samajho ki trasa aura sthAvara prANiyoM meM bhI sukha kI abhilASA hotI hai // 19 // TIkArtha--jala meM avagAhana karane se yA agnihotra karane se siddhi prApta hotI hai, aisA mAnane vAloM ne isa prakAra kI prarUpaNA karane vAle zAstra ko parIkSA kiye vinA hI svIkAra kiyA hai| aisA karane se siddhi prApta nahIM ho sakatI, kyoM ki ye jalAgAhana Adi karma hiMsA sUtrArtha-jalanAna, hama havana Adi karavAthI mokSa prApta thAya che." A prakAranA mantavyane keTalAka leke pUrI kasoTI karyA vinA svIkAra kare che. vasatatavanA kharA svarUpane nahI samajanAza te paramatavAdIo saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. samyajJAnanI prApti karIne ane sUkSama vicAra karIne vAta barAbara samajI levI joIe ke basa ane sthAvara jIvomAM paNa sukhanI abhilASA hoya che. 19 - TIkAtha-jalamAM avagAhana karavAthI tenI adinA pANImAM khAna karavAthI athavA agnihotra karma karavAthI siddhi prApta thAya che, evI mAnyatA dharAvanArA lokoe A prakAranI prarUpaNa karanArAM. zAstronI parIkSA karyA vinA ja A mAnyatAone svIkAra karyo hoya che. paraMtu evuM karavAthI siddhinI prApti thatI nathI, kAraNa ke jaLanA Adi kAryo dvArA jIvonI hiMsA For Private And Personal Use Only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma.7 i. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 609 nte niHzyante jIvA asminniti ghAtaH saMsAra: cAturgatikA, samAram / te 'ehiti' eSyanti prApsyanti / apkAyatejaskAyajIvAnAmupamardaina teSAM jIkAnoM vinAzo'zyaMbhAvI / vinAzena teSAM vadhikAdInAM saMsAra eva syAt siddhistu kathamapi na bhvissytiitybhipaayH| yasmAdevaM tasmAt 'vija vidyAM jJAnaM sadasaddhi cArarUpaM 'paDhamaM nANaM' itivacanAt 'gahAya' gRhItvA tasathAvarehi trasasthAvarabhUtaiH kathamidAnI mukhaM pApyate iti 'paDileha' pratyupekSya 'jANa' jAnIhi ababudayasva / sarve'pi prANinaH sukhamicchanti dvipanti ca duHkham , tataH kena prakAreNa teSAM jIvAnAM sukhANinAM du: khotpAdakena karmaNA sukhotpattiH? na syAtkathamapi sukham , kI bahulatA vAle haiN| jo paramArtha ko nahIM jAnate aura dharmavuddhi se prANAtipAta Adi pApoM kA AcaraNa karate haiM, ve ghAta ko prApta hote haiN| jisameM prAgIghAta ko prApta hote haiM, aisA caturgatika saMsAra 'ghAta' kahalAtA hai| ve usI ko prApta hote haiM / aprakAya aura tejaskAya ke jIvoM ke upamardana se unakA vinAza otA hai aura jIvadhinAza se vinAzakoM ko saMsAra bhavabhra praNa hI hotA hai ptiddhi kisI bhI prakAra prApta nahIM ho sakatI ataeva vidvAna puruSa isa bAtakA vicAra kare ki trasa aura sthAvara jIva kisa prakAra sukha prApta kara sakate haiM? aisA vicAra karake jAne ki sabhI jIva sukha kI icchA karate haiM aura duHkha se dveSa karate haiM / kyoM ki duHkha apriya hai phira duHkhajanaka kArya se unako sukha kI prApti kisa prakAra ho sakatI hai? thAya che. jeo paramArthane (vastutatvane jANatA nathI ane dharmabuddhithI prANAtipAta Adi pApakarmo kare che, teo ghAtane prApta kare che, eTale ke saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. jemAM prANI ghAtane prApta kare che, evA catargatika saMsArane "ghAta" kahevAya che. apakAya ane tejaskAyanA jIvana upamardanathI temane vinAza thAya che, ane jIvane vinAza karanArane (vinAzakane) saMsAramAM bhavabhramaNa ja karavuM paDe che, jIvahiMsA karanArane siddhi koI paNa prakAre prApta thatI nathI. tethI vidvAna puruSe e vAtane vicAra karavo joIe ke trasa ane sthAvara ja kayA prakAre sukha prApta karI zake che. buddhizALI puruSoe e vAta samajavI joIe ke saghaLA jIve saMkhanI IcchA rAkhe che, keIne dukha gamatuM nathI. dukha pratye teo dveSa bhAvanI daSTie dekhe che. je temane dukha apriya hoya te temane dukhamI utpanna thAya evuM kArya karavAthI sukhanI prApti kevI rIte thaI zake tApI For Private And Personal Use Only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre - ye agnihotreNa jalAvagAhanena vA mukti pratipAdayanti, na te paripazyanti, samvata pamina bhavati siddhiH karmabhiH ata ime buddhivikalAH sakalAH saMsAramevAsAraM prApsyantyemiH kriyaaklaapaiH| ato jJAnamavAppa sasthAvarabhUteSvapi sukhAsskAMkSitvaM vicArya naiteSAmupamardanAya kadApi prayatno vidheya iti bhAvaH // 19 // ye punaH kuzIlA azIlAzca prANinAM hiMsayA sukhamicchanti te saMsAre bakSyamANaprakAreNa duHkhamevA'nubhavantIti darzayati sUtrakAraH-'thati' ityAdi / mUlam-thaNaMti luppaMti tassaMti kammI puDho jagA parisaMkhAya bhikkhuu| tamhA viU viraMto Ayagutte tase yA paDisaMharejjA // 20 // chAza-stanaMti lupyante trasanti karmiNaH pRthak jagAH parisaMkhyAya bhikSuH / tasmAdvidvAn virata Atmagupto dRSTvA sAMzca pratisaMharet // 20 // Azaya yaha hai ki jo agnihotra yA jala meM snAna karane se mokSa mAnate haiM, ve nahIM jAnate ki ina kAryoM se mukti nahIM milatI ataeka ye saba bAla jana apane kAryoM se asAra saMsAra ko hI prApta kregeN| ataeva jJAna prApta karake aura trapta evaM sthAvara jIvoM meM bhI sukha kI abhilASA hai, aisA vicAra karake unake upamardana (virAdhanA) kI kabhI pravRtti nahIM karanI cAhie // 19 // ____ jo kuzIla yA azIla puruSa prANiyoM kI hiMsA karake sukha kI icchA karate haiM, ve Age kahe anusAra saMsAra meM duHkha kAhI anubhava ke agnihotra karma athavA jaLasnAna karavAthI mokSa maLe che, evuM mAnanArA ajJAnI loke e vAta jANatA nathI ke te kAryo vaDe mukti maLatI nathI. tethI te saghaLA bAla ja (ajJAna loko) pitAnAM ja pApakarmone pariNAme A asAra saMsAramAM ja bhramaNa karyA karaze. tethI jJAna prApta karIne ane basa ane sthAvara jIvone paNa sukha vahAluM che, e vicAra karIne temanI virAdhanA thAya evI pravRtti karavI joIe nahIM. gAthA 19 - je kuzIla athavA azIla puruSe prANIonI hiMsA karIne sukhanI IcchA kare che, teo have pachInA sUtramAM batAvyA pramANe saMsAramAM duHkhane For Private And Personal Use Only Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir i. 1 kuzI (kammI gati samayArthabodhinI TIkA pra. . a.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 61 __ anvayArthaH-- (kammI jagA) karmiNaH sapApAH jantavaH (puDho) pRthak pRthaka (vaNaMti) stanaMti rudanti (luppaMti) lupyante khaDgAdinA chidyante (saMti) vyasya nti-bhayatrastAH palAyante (tamhA) tasmAt kAraNAt (viUbhikkhu) vidvAna bhikSuH (virato) virataH pApAnuSThAnAt (mAyagutte) Atmagupta:-manovAkAyaguptaH (tase ya daDaM) prasAn sthAvarAMzva dRSTvA parijJAya (paDisaMharejA) mANivirA dhanAto nivRtto bhvediti||20|| karate haiM, yaha dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'thaNaMti' ityaadi| zabdArtha-'kammI jagA-karmiNaH jantavaH' pApa karma karanevAle prANI 'puDho-pRthakU' alaga alaga thaNaMti-ratanaMti' rodana karate 'luppaMti-lupyante' talavAra Adi ke dvArA chedana kiye jAte haiM 'tasaMti-- jyasyanti' Darate haiM 'tamhA-tasmAt' isaliye 'viu bhikkhU-vijJAna bhikSuH vidvAn muni 'virato-virataH pApa se nivRtta 'Ayagutte-AtmaguptaH' tathA AtmA kI rakSA karane vAlA vane 'tase ya darcha-trAsAMca dRSTvA sa aura sthAvara prANI ko dekha kara 'paDisaMharejjA-pratisaMharet' unake ghAtakI kriyA se nivRtta ho jAya // 20 // ___anvayArtha--pApI prANI rudana karate haiM, chede jAte haiM, trAsa pAte haiM, isa kAraNa vidvAn, pApa se virata evaM Atmagupta puruSa prasa aura sthAvara jIvoM ko jAnakara jIvahiMsA se nivRtta ho jAya // 20 // ja anubhava kare che. e vAta batAvavAne mATe sUtrakAra kahe che ke'thnnNtti' tyA va-'kammI jagA-karmiNaH jantavaH' 5 / 5 4 421 prANIyo 'puDho-pRthak' hA hA 'thaNaMti-stananti' 34na 42 che. 'luppati-lupyante' tayAra vigare / chana 42zaya che. 'tasaMti-vyasyanti trAsa pAmecha. 'tamhA-tasmAta' tathA 'viu bhikkhU-vidvAn bhikSuH' vidvAn bhuni 'virato-virataH' pA5yA nivRtta 24 'Ayagutte-AtmaguptaH' tathA mAmAnI 6kSA 421|paapaa bhane 'taseya daTTu-sAMzca-dRSTvA' sa bhane sthA12 prANI 42 'paDisaMharija-patisaMharet' te sAnA dhAtanI yAthI nivRtta 25 gaya. // 20 // sUtrArtha-pApI prANIone rudana karavuM paDe che, temanuM chedana karAya che, temane trAsa sahana karavo paDe che, te kAraNe vidvAna puruSe pApamAMthI nivRtta thavuM, ane Atmagupta puruSa trasa ane sthAvara jIvene jANIne jIvahiM. sAmAM pravRtta na thAya arthAt jIvahiMsAne tyAga kare. 20 For Private And Personal Use Only Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAGgasUtre TIkA--'kammI jagA' karmiNo jantavaH karmANi santi yeSAM te karmiNa: janmaH 'puDho' pRthak pRthak puruSA'dhamAH agnikArya virAdhya samastapaDjIvanirAdhakA agnihotrAdibhiH sukhamicchanti, kintu SaDjIvanikAyavirAdhakA amhataria, te narakAdigatiM prApya tatra narakapAlaistIvra vedanayA paripI"yate / tato'savedanayA saMtapyamAnAH 'thaNaMti' svananti, azaraNAste karuNamAkrandanti / tathA tatra narakavAleH zastrAdinA 'lupati' ludhyante - tIkSNakhaGgAdimi chidyante, chedanAdibhiH kadarthyamAnAste 'tassaMti' prasyante - palAyante tAkada - yenAvyApAraM dRSTvA 'samhA' tasmAtkAraNAt 'viU bhikkhU' vidvAn jJAnavAn mikSuH sAdhuH, 'parisaMkhAya' parisaMkhyAya = jJaparijJayA jJAtvA agnyAraMmaM durgatidAkamiti jJAtvA matyAkhyAnaparijJayA parityajya 'virato' virataH - pApAnuSThAnAt TokArtha-sakarmA arthAt pApI adhama puruSa agnikAya kI virAdhanA karake chahoM kAryoM ke virAdhaka hote haiN| ve agnihotra Adi se sukha kI icchA karate haiM kintu SaTkAya kI virAdhanA se naraka ko hI prApta hote haiM aura vahA~ paramadhArmikoM dvArA tIvra vedanAe~ dene se pIr3ita hote haiM / vahA~ asahya vedanAoM se saMtapna hote hue rudana karate haiMkAraNa hokara karuNa krandana karate haiM / tathA paramadhArmikoM ke dvArA lakSNa khaDga Adi zastroM se chede jAte haiM aura chede jAne se pIr3ita hokara idhara udhara bhAgate haiM / ataeva nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAlA sAdhu jJaparijJA se agnikAya ke AraMbha ko durgatidAyaka jAnakara pratyAkhyAna parijJA se tyAga kare / samyagjJAnavAn, pApa ke anuSThAna se TIkA--sakarmo puruSa arthAt pApI adhama puruSa agnikAya jIvAnI virAdhanA karavAmAM pravRtta thaIne chae nikAyanA jIveAnI virAdhanA kare che. teo agnihotra karma karIne sumanI IcchA rAkhe che, parantu chakAyanA jIvAnI virAdhanA karavAne kAraNe temane narakagatimAM ja nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. tyAM paramAdhAmika asuro temane khUba ja yAtanAe pahoMcADe che. tyAM asahya veDhAnAothI trAsI jaine tee rudana kare che-azaraNa dazAne anubhava karatA thakA karuNAjanaka citkAra ane AkraMda kare che. paramAdhArmika tIkS khaga Adi zao dvArA temanuM chedana kare che. A pIDAthI trAsI jaine teo Ama tema nAsa bhAga kare che, parantu narakanA du:khAmAMthI teo chuTakArA pAmI zakatA nathI. prANIenI hiMsAnA A duHkhaprada phaLane jANIne, nirdoSa zikSA grahaNa karanAra sAdhue parijJA vaDe agnikAyanA Arabhane phuga meM tidAyaka jANIn, pratyAkhyAna parijJAthI tenA tyAga karavA joI e. For Private And Personal Use Only Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA pra. . aM. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 613 'Ayagutte' AtmaguptaH- anubhA'nuSThAnAda= gupto rakSita AtmA yena sa AtmaguptaH, 'manovAkkAyairgunaH / ' tase yA' asAca ca zabdAt sthAvarAMca 'da' dRSTvA parijJAya - te'paghAta kAriNIM kriyAM 'paDisaMharejjA' pratisaMharet = parityajedityarthaH // 20 // itaH paraM svayUthikAna kuzIlAnuddizya kathayati sUtrakAraH - 'je dhamma ' ityAdi / mUlam - je dhammaladvaM viNihAya bhuMje viyaMDeNa sAhahu ya je siNAI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je dhovaI sayaIva vetthaM ahAM se gAMgaNissa dUre // 21 // chAyA -- yo dharma labdhaM vinidhAya mujhe vikaTena saMhRtya ca yaH snAti / yo dhAvati cayati ca vastramathAhuH sa nAgnyasya dUram // 21 // virata, mana vacana kAya se apanI AtmA ko azubha anuSThAna se gopana karane vAlA trasa aura sthAvara jIvoM ko jAna kara unakA upaghAta karane vAlI kriyA kA tyAga kareM ||20|| isake pazcAt svayUdhika kuzIloM ko lakSya karake sUtrakAra kahate haiM- 'je dhamma' ityAdi / V zabdArtha - 'je - yaH' jo sAdhunAmadhArI 'dhammala - dharmalabdham' dharma se milA huA arthAta uddezaka, krIta Adi doSoM se rahita AhArakA 'viNihAya - vinidhAya' choDakara 'bhuMje - bhuMkte' uttama prakAra kA bhojana karatA hai tathA 'je-ya:' jo sAdhu 'vighaDeNa - vikaTena' acitta jalase bhI sabhyajJAnathI yukta, pApanA anuSThAnathI virata (nivRtta) ane mana, vacana ane kAyAthI pAtAnA AtmAnu' azubha anuSThAnathI gApata karanAra (Atma gupta puruSa) trasa ane sthAvara jIvAne jANIne temanA upaghAta (hi'sA) kara nArI kriyAonA tyAga kare. AranA have sUtrakAra svayUthika kuzIlAne anulakSIne A pramANe upadeza Ape che- ' je dhamma ' ityAhi , zabdArtha' - 'je - ye' ne sAdhu nAma dhArI 'dhammaladdha' - dharmalabdham' dharma thI bhaNesA arthAt uddeza, DIta, vigere doSo vinAnA bhADArane 'viNihAyavinidhAya' choDIne 'bhuMje bhuMkte' uttama prAranaM lobhana ure che, tathA 'je-ye' > saadhuye| 'biyaDe - vikaTena' athitta bhaNathI yA ' sAiDa - saMhRtya' ma'golu For Private And Personal Use Only Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtratA - anvayArtha:--(je) yaH sAdhuH (dhammaladaM) dharmalabdham-doSarahitamAhAram (viNihAya) vinidhAya (bhuMje) mule (je) yaH-bhikSuH (viyaDega) vikaTena-acirsa jalenApi, (sAhaTu) saMhRtyAMgAnyapi (siNAi) snAti-dezasarvasnAnaM karoti (ja) yaH (dhobaI) dhAvati-vastraM pAdau vA (lUsayai vatthaM) ca punaH vastraM svakIyaM lUpayati zobhArtha dIrgha vastraM isvaM karoti isvaM vA dIrgha karoti (AhAhu) athAhuH tIrthakaragaNadharAdaya AhuH kathayanti (se NAgaNiyassa dUre) sa etAdRzavyavahAravAn nAnyasya nirgranthamAvasya dUre vartate iti // 21 // 'sAiTu-saMhRtya' aMgo ko saMkoca karake bhI 'siNAi-snAti' snAnakara tA hai tathA 'je-ya:' jo 'dhovaI-dhAvati' apane vastra athavA paira Adi ko dhotA hai 'lUsayaI vatthaM-lUSayati ca vastram' aura zobhA ke lie baDe vastra ko choTA athavA choTe vastra ko vaDA karatA hai 'ahAhu-athAhuH' tIrthakara tathA gaNadharoM ne kahA hai ki 'se nAgaNiyassa dUre-sa nAmyasya dare' vaha saMyama mArga se dUra hai // 21 // ___ anvayArtha--jo sAdhu dharmalabdha arthAt nirdoSa AhAra ko rakhakara sanidhi karake arthAt saMcita kara pIchese bhogatA hai, tathA jo acitta jala se bhI snAna karatA hai, vastra yA pairoM ko dhotA hai, jo zobhA ke lie lambe vastra ko chorA yA choTe ko lambA karatA hai, vaha nirgranyabhAva se dUra rahatA hai, aisA tIrthakara aura gaNadhara kahate haiN|21| sAyana za2 pa 'siNAi-snAti' snAna 42 che. tathA 'je-ye' yA 'dhobaI-dhAvati' pAtAnA po mayA 51 vigairene dhuse che. 'lUsayaI vatthalUSayati ca vastra' mane lAne bhATe moTara pakhane nAnu ma! nAnA pane moTu 42 cha 'ahAhu-athAhuH' tI 2 tathA dharAye khule hai-se nAgaNiyasa dUre-ma nAmnyasya dUre' te saMyama mAthI 24 cha. // 21 // sUtrArtha-je zithilAcArI sAdhu eTale ke nirdoSa AhArane saMgraha karIne (saMcaya karIne) bhegave che, je acitta jaLa vaDe snAna kare che, je vastra ane hAtha paga jove che je zobhAne mATe lAMbA vastrane TUMku ane dUdha vastrane lAMbu kare che, te sAdhu nircabhAvathI dUra rahe che, evuM tIrthakaro ane gaNadharonuM kathana che. 21 For Private And Personal Use Only Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 615 TIkA -- je' ye kecana zItalavihAriNaH 'dhammaladdhaM' dharmalam - dharmeNa mAzam AhAraM jalaM ca 'viNidAya' vinidhAya vyavasthApya AdhAkarmiko dezikakrayakrItAdi da parahitamapi vizuddhaM labhyamAnam AhArAdikaM saMnidhiM kRtvA 'muMje' bhuMjate / tathA 'viyaDe' vikaTena acittajalenApi 'je' ye ca bhikSavaH 'sAhadu' saMhRtyAGgAni saMkocya parizuddhe'pi deze 'siNAI' snAnti-snAnaM kurvanti tatra dezasnAnaM zobhAmakSivAdidhAvanaM sarvasnAnaM saMpUrNazarIraparimArjakam tathA 'je' yaH kazcit 'vasthaM' vastram 'ghovaI' dhAvati prakSAlayati kAraNamantareNa 'lUpayatIva' luSayati, zobhArthaM dIrghaM vastraM hrasvaM karoti, hrasvaM ca sAndhAya dIrghIkaroti / svArtha parArtha vA evaM vastraM payati / 'se' evaMbhUtaH saH 'NAgaNiyassa' nAgnyasya-nirgrantha bhAvasya saMyamAnuSThAnAt 'dure' atidUre vartate iti 'ahAhu' atha AhustIrthakarAdayaH / yo hi zItalAcArI doSarahitamapyAhAraM saMnidhiM kRtvA bhuGkte tathA acitta , TIkArtha- jo zItalavihArI arthAt zithilAcArI dharma se prApta AhAra aura jala ko rakhakara arthAt AdhAkarmika, auddezika, krayakrIta Adi doSoM se rahita AhAra kI bhI sannidhi arthAt saMcita karake bhogatA hai, jo acinta jala se bhI, aMgo ko saMkoca kara zuddha jagahaM meM bhI snAna karatA hai arthAt zobhA ke lie A~kha bhauMha Adi dhokara dezasnAna karatA hai aura sampUrNa zarIra ko dhone vAlA sarvasnAna karatA hai, jo vastra ko vinA kAraNa dhotA hai, jo zobhA ke lie dIrgha vastra ko hrasva (choTA) yA hasva (choTA) vastra ko dIrgha karatA hai, aisA puruSa nirgranthabhAva arthAt saMyama ke anuSThAna se atyanta dUra rahatA hai| aisA tIrthakara Adi kahate haiN| TIkA je zithilAcArI sAdhu dhalabdha AhAra ane pANIne, eTale ke dhAka, auddezikA, yakrIta Adi deSAthI rahita AhAra pANIne paNa saMgraha karIne (saMcaya karIne) bhAgave che, je sAdhu citta jaLa vaDe paNa * agAne sa'kAcIne zuddha jagyAmAM paNa snAna kare che, eTale ke zAbhAne mATe AMkha, bhramara Adi dhAIne dezasnAna kare che, ane AkhA zarIrane dhAnAruM sasnAna kare che. je bAhya vajrane vinA kAraNe dhAve che, je zaiAzAne mATe lAMkhA vajrane kApIne TUMkuM kare che ane TUMkA ane sAMdhIne lAMbu kare che, evA sAdhu nigra"thabhAvathI eTale ke sayamanA anuSThAnathI atyanta dUra 23 che, mevu tIrtha / bhane gareko 4 che, For Private And Personal Use Only Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAzA jalenA'pi, acittadeze'pi snAti / tathA-yaH zobhAyaM pAdau vastraM vA prakSAlayati, evaM isvaM vastraM dIrthI karoti, dIrgha na isvayati sa saMyamAdatire bhavatIti gaNadharatIryakarAH kathayanti iti bhAvaH // 21 // kuzIlAn tadAvArAMzca kathayitvA etatpatipakSabhUtAH zIlavantaH pratipAdyanteM sUtrakAreNa 'kammaM parinnAya' ityaadi| mUlam-kammaM parinnAya dagaMsi dhIre vithaDeNa jIvija ya AdimokkhA sevIyaM kaMdAi abhuMjamANevirate siNnnaannaaisuisthiyaasu|22| chAyA--karma parijJAyodake dhIro vikaTena jIveccAdimokSam / sa bIjakandAn abhunAno virataH snAnAdiSu strISu / / 22 // Azaya yaha hai ki jo zithilAcArI doSarahita AhAra kI bhI sanidhi karake bhogatA hai, jo acitta jala se bhI aura acitta deza meM bhI snAna karatA hai tathA jo zobhA baDhAne ke lie lambe vastra ko choTA aura choTe ko lambA karatA hai, vaha sacama se dUra rahatA hai| aisA tIrthakara gaNadharoM kA kathana hai // 21 // __ kuzIloM aura unake AcAroM kA kathana karake unase viparIta zIlavAnoM (AcAravAnoM) kA pratipAdana karate haiM-'kammaM parimAya' ityaadi| zabdArtha-dhIre-dhIraH' dhIra puruSa 'dagami-udake jalasnAnameM 'kamma parinnAya-karma parijJAya' karmabandha ko jAnakara 'AdimokkhaM A kathananuM tAtparya e che ke je zithilAcArI sAdhu deSarahita AhAranI paNa sannidhi karIne tene upabhega kare che. je acitta jaLa vaDe zarIranA amuka bhAgone dhovA rUpa dezasnAna ke badhAM bhAgane chevA rUpa pUrNa snAna kare che, je zobhAne mATe vastrane kApIne TUMkuM kare che, ke sAdhIne lAMbuM kare che, te saMyamathI dUra ja rahe che, evuM tIrthakara ane gaNadharoe kahyuM che. mATe sayamanI ArAdhanA karanAra sAdhue nirdoSa AhArane paNa saMcaya kare joie nahI, acitta jaLa vaDe paNa snAna karavuM joIe nahIM tathA kapaDAne zebhA vadhAravA mATe kApavuM ke sAMdhavuM joIe nahIM. gAthA 21 kuzIla ane temanA AcAronuM kathana karIne have sUtrakAra temanAthI viparIta evAM zIlavAnA (AcAravAne) pratipAdana kare che - 'kambhaM parinnAya' 4tyAha... zahAya-dhIre-dhIraH' dhIra puruSa dargani-udake' manAnamA 'kamma parimAya-karma parijJAya' bhanne nAna 'Adimokkha-bAdimokSa' saMsA For Private And Personal Use Only Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 610 anvayArtha : - - ( dhIre ) dhIraH- sAdhuH (dargasi) udakasnAne (kammaM parivArya) pArma - karma-bandhanaM parijJAya jJAtvA (AdimokkhaM) AdimokSaM- AditaH saMsArato mo mokSaparyantaM (Ni) vikaTena prAmukajalena ( jIvijJa) jIvet jIvanaM dhArayet 'se' saH (bIyakaMdAi) bIjakandAn sAvadhAna ( abhuM jamANe) abhuJjAnaH (siNa)NAsu) snAnAdiSu ( itthiyAsu) strISu (vite) virataH - rito bhavet ebhire basediti // 22 // TIkA- 'dhIre' dhIraH- dhIrA sthirA buddhiryasya sa dhIraH, dhiyA vivekabudvayA rAjate parivRto bhavati yaH sa dhIro vA buddhimAna 'udagaMsi' udake jalasnAne AdimokSaM' saMsAra se mokSaparyanta 'viDeya - vikaTena' prAsuka jalake dvArA 'jIvijja- jIvet' jIvana dhAraNa kare 'se- saH' vaha sAdhu 'bIvakaMdAIvIjakandAna' bIja kaMda Adiko 'abhuMnamANe abhuJjAnaH bhojana na karatA huA 'siNANAisu- snAnAdiSu' snAna Adi se tathA 'isthiyAsustrISu' strI Adise 'virate- virataH' alaga rahe / / 22 / anvayArtha -- sAdhu jalasnAna se karmabandhana jAnakara saMsAra se mokSa paryanta prAsuka jala se hI jIvana dhAraNa kre| bIjoM aura kandoM kA upabhoga na karatA huA snAnAdi se aura striyoM se virata rahe ||22|| TIkArtha - jisakI buddhi sthira ho vaha dhIra kahalAtA hai athavA jo ghI arthAta buddhi se rAjita zobhita hotA hai, vaha dhIra kahalAtA hai| aisA dhIra puruSa jalasnAna se karmabandhana jAnakara jaba taka saMsAra se rathI bhokSa paryanta 'viyaDeNa - vikaTena' prAsu jala dvArA 'jIvija- jIvet' vana dhAraSNu re 'se- saH' te sAdhu 'bIyakaMdAi - bIjakaMdAna' bhI 6 vizno 'abhuMjamANe- abhuJjAnaH' mahAra yA vinA 'siNANAisu - snAnAdiSu' snAna vigerebhAM tathA 'itthIyAsu - strISu' strI vigerethI 'virate - virataH ' bhAga rahe // 22 // sUtrA jaLasnAnane lIdhe kramanA anya thAya che--karmAnuM upArjana thAya che, evuM samajIne sAdhue jIvana paryanta (sa'sAra bhramaNamAMthI mukta thaIne siddhi prApta kare tyAM sudhI) prAtsuka (acitta) jaLa vaDe ja potAnuM jIvana dhAraNa karavuM joIe, teNe bI ane kandanA upabhAga karavA joie nahI, snAnAdina tyAga karavA joIe ane strIothI dUra rahevu joie. rA TIkA"--jenI truddhi sthira hAya che. tene dhIra kahevAya che. athavA ghI' eTale buddhi ane khIra eTale buddhithI Ajita-buddhithI thebhatA puruSa. evA dhIra puruSa evu' samajI zake che ke jalasnAna karavAthI kaoNnu sU0 78 For Private And Personal Use Only Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "sUtrakRtAmane karma 'parimAya' parijJAya-jalasnAne kRte sati karmabandhanaM bhavatIti nikAya 'Adimokkha' AdimokSam , AdiH saMsArastasmAnmokSo virAmaH iti mAdimokSaH tam / saMsAravirAmaparyantam-yAvajjIvanamityarthI, 'viyaDega' vikaTena-silataNDulagodhUmAdidhAvana nalena tathA acittoSNodakena prANadhAraNaM nirvahet / punaH kiM kuni 'bIyakaMdAi' bIja kandAn-bIjakandamUlaharita-zAkaphalA. dIna sacittAn 'abhuMjamANe' abhunAnaH eteSAM bIjAdInAM bhojanamakurvANaH / tathA 'siNANAisu ithi gama virate' snAnAdiSu-snAnA'bhyaGgodvartanAdizAstraniSiddhakriyAsu, tathA 'isthiyAmu' strISu 'virate' vistaH, etebhyaH sarvathaiva nivRtti kurvANaH, yazcavaMbhUtaH sarvebhyo'pi AzrAdvArebhyo virataH asau sAdhuH vilakSaNaH kuzIladoSaH na saMspRSTo bhavati / tadabhAvAna saMpAracakre paribhramati kAraNA'bhAvAda / virAma na ho jAya taba taka arthAt jIvana paryanta tila taMdula gehU~ Adi ke dhovana se yA acitta jala se prANa dhAraNa kre| tathA pIja, kanda, mUla, harita, zAka phala Adi sacitta vanaspati kA sevana na karatA huA snAna ubaTana mAliza Adi zAstraniSiddha kriyAoM se evaM striyoM se virata rahe / jo aisA hotA hai arthAt samasta Azraya dvAroM se virata hotA hai vaha vilakSaNa sAdhu kuzIla doSoM se spRSTa nahIM hotA aura doSoM ke abhAva se saMsAra cakra meM nahIM ghUmatA, saMsAra kA abhAva ho jAne se duHkha kA anubhava nahIM karatA, duHkhita hokara rotA nahIM hai aura nAnA prakAra ke upAyoM se vinaSTa nahIM hotA hai| jo upArjana thAya che, tethI jayAM sudhI saMsAramAM bhramaNa baMdha na thAya tyAM sudhI eTale ke mokSa prApta thAya tyAM sudhI e dhIra puruSa potAnAM prANa TakAvavAne mATe ja prAsuka jaLane upabhoga kare che. e puruSa bhAtanuM dhAvaNa, talanuM dhAvaNu, ghauMnuM vaNa Adi acitta jaLane ja pIvA mATe upayoga kare che tathA te bIja, kanda, mULa, harita, zAka, phaLa Adi sacitta vanaspatinuM paNa sevana karato nathI, snAna karatA nathI, ubaTana (zarIre caNAnA leTa adinuM mardana) paNa karato nathI ane mAliza paNa karate nathI. kAraNa ke A badhI kriyAone zAstroe niSedha pharamAvyuM che. vaLI te strIothI dUra rahIne brahmacarya vratanuM barAbara pAlana kare che. je sAdhu A prakAre samasta Azrava dvArathI virata thaI jAya che, e :vilakSaNa sAdhu kuzIlathI (dethI) pRSTa thato nathI eTale ke koI paNa deSa karate nathI A prakAre dene abhAva thaI javAne kAraNe tene saMsAra cakramAM bhramaNa karavuM paDatuM nathI. evA puruSanAM saMsArane abhAva thaI javAne kAraNe tene For Private And Personal Use Only Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam kara na duHkhamanubhavati, na vA duHkhitaH stanati, vinazyati vA nAnAvidhairapAyariti / buddhimanto pravacanArizIlana janitasaMprApta vizudrodayuddhavivekAH snAnAdIni viSiSa karmabandha janakAnIti vibhAvya, yAmokSaM na prApnuvanti tAvatparyantaM sAvadhakriyA. parivarjayeyuriti bhAvaH // 22 // punarapi kuzIlAnevA'dhikRtya sUtrakAro vadati-'je mAyaraM ca' ityAdi / mUkam-je mAyaraM piyaraM ca hiccA, gAraM tehA puttapasuMdhaNaM ca / kulAiM je dhAvai sAugAI ahAhu se sAmaNiyassa duure||23|| chAyA----yo mAtaraM pitaraM ca hivA, agAraM tathA putrapazuM dhanaM c| ___ kulAni yo dhArati svAdukAni athAhuH sa zrAmaNyasya dUre // 23 // buddhimAna haiM, pravacana ke parizIlana se jinakA viveka jAgRta hogayA hai, ve snAna Adi ko karmabandha kA kAraNa jAna kara, jaba taka mokSa na ho jAya taba taka sAvadha vyApAroM kA tyAga kreN|22| sUtrakAra punaH kuzIloM ko lakSya karake kahate haiM-'je mAyaraMca' ityaadi| zabdArtha-'je-yA' jo 'mAyaraM pigharaM ca-mAtaraM pitaraM ca mAtA evaM pitAko 'hiccA-hitvA' choDakara 'tahAgAraM puttapasuM dhaNaM ca-tathA agAraM putrapazUn dhanaM ca' tathA ghara, putra pazu aura dhanako choDakara 'sAugAI kulAI dhAvaha-svAdukAni kulAni dhAvati' svAdiSTa bhojana dukhene anubhava karavuM paDatuM nathI, vedanAone kAraNe rudana karavuM paDatuM nathI, ane janma jarA ane maraNanAM duHkha veThavA paDatAM nathI. kAraNa ke e puruSa te siddhi prApta karI le che. je buddhimAna che, pravacananA pari zIlanathI jemane viveka jAgRta thaI gayA che, temaNe snAnAdine kamabandhanA kAraNarUpa jANuMne, jIvana paryata (mekSaprApta thAya tyAM sudhI), tene tyAga karavuM joIe ane sAvadya vyApArane paNa-jIvahiMsA thatI hoya evI pravRttione pazu-tyAga karavuM joIe. gAthA 22aa sUtrakAra pharI kuzala yuthikane anulakSIne evuM kahe che ke'je mAyara ca' tyAhi zahA -'je-yo 'mAyara piyara ca-mAtaraM pitaraM ca bhAtA mana mitAne 'hiccA-hitya' choDI 'tahAgAra pusapasu dhaNaM -tathA apAra' putrapazUna dhanaM ca' tathA 12, putra, pazu, bhane dhanane haina 'sAgAIlAIdhAvai-svAdukAni kulAni dhAvati' hiTa nA baromA . For Private And Personal Use Only Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAna anvayArtha : -- (je) yaH (mAyaraM piyaraM ca) mAtaraM pitaraM ca (hiccA ) hitvAsvarityajya ( tahAgAraM puttapasuM dhaNaM ca ) tathA AgAraM gRhaM putram pazuM gavAdikaM -naM suvarNAdikaM parityajyApi (sAugAI kulAI dhAva) svAdukAni svAdiSTa bhojanayutAni kulAni gRhANi dhAvati gacchati (se) saH etAdRzaH sAdhuH (sAmaNiyassa) zrAmaNyasya = zramaNabhAvasya (dUre) dure - atidUre vidyate iti ( ahAhu) athAhuH kathayati tIrthakarAdayaH // 23 // TIkA- 'je' yaH apariNatasamyag dharmA 'mAya' mAtaram 'piyaraM' pitaram ca "hiyA' hisvA parityajya ' tahA' tathA 'gAraM' agAraM gRham 'puttapasuM' putraM pazum, gomahiSAdikam 'dhanaM ca' dhanaM ca suvarNAdikam, parizyajya samyagutthAnotthitaH pravrajyAmAdAya tadbhUribhAravadane'samartho hInasastathA / 'sAugAI' svAdukAni - svAdu bhojanavanti 'kulAI' kulAni, gRhANi 'je' yaH 'dhAvaha' dhAvati, pravrajyAmAdA'vAle gharoM meM dauDatA hai 'se-saH' vaha 'samANiyassa - zrAmaNyasya / 'bhramaNasva se' 'dUre dUre' atyaMta dUra hai aisA 'ahAhu - athAhu: ' . tIrthakaroMne kahA hai // 23 // anvayArtha - jo mAtA, pitA, putra, pazu, dhana aura gRha kA sthAga . karake bhI rasa lolupI bana kara svAdiSTa bhojana vAle gharoM meM jAtA hai, aisA sAdhu sAdhutA se dUra hI rahatA hai| aisA tIrthakara . gaNadhara kahate haiM ||23 // TIkArtha - jisa jIvana meM dharma samyak prakAra se pariNata nahIM huA hai, aisA jo sAdhu mAtA, pitA ko tyAgakara tathA ghara, putra, gAya, bhaiMsa Adi pazuoM aura suvarNa Adi dhana ko tyAga kara dIkSita huA hai, vaha yadi svAdu bhojana vAle gharoM meM bhojana lene jAtA hai arthAt " se - saH' te 'sAmaNiyamsa - zrAmaNyasya' zramAtvathI 'dUre dUre' atyaMta dUra che tebha 'ahAhu - athAhu: ' tIrtha zodhu che. // 23 // ne sUtrArtha - bhAtA, pitA, putra, pazu, dhana bhane guDanA tyAga srathama grahaNa karavA chatAM paNa je sAdhu rasalAlupa banIne, jyAMthI svAdiSNu bhAjana maLatu hAya vAM gharamAM ja jAya che, evA sAdhu sAdhutAthI dUra ja rahe che, evuM tItha kare ane gaNadhA kahe che. rA TIkA jenA jIvanamAM dharma samyak prakAre pariNata thayA nathI, evA phrAI puruSa mAtA, pitA, putra Adi parivAranA tathA gAya, bheMsa Adi pazuLAnA tathA suvaNu Adi dhananA ane ghara khArane! tyAga karIne pratrajyA aMgIkAra karavA chatAM pazu svAdaleAlupatAnA tyAga karI zakatA nathI. evA For Private And Personal Use Only Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -samayArthabodhinI TIkA pra. bhu. a. 7 uM. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam sa 1 yA'pi tadbhAravahana samartha: jihvA lolupatayA svAdubhojanamAptaye dhaninAM gRI dhAvati / 'se' saH - zItalAcArI 'sAmaNiyassa' zrAmaNyasya nirgranthabhAvasya dUre bhavatIti / 'ahAhu' athAhuH - vIryakaragaNadharAdayaH / yaH kazcitsudustyaja mAtR pitR - pazudhanAdIn parityajya sAdhubhAvaM gato'pi svAdubhojanAzayA tAdRzabhojanamApakadhaninAM gRhavizeSe dUrAddUrataraM gacchati / gatvA paramAnnamAnIya jihvAlaulyaM zithilayannApi na zithilapati pratyuta haviSA kRSNavarmeva varddhayati, hInasatvasya . so'pi nirgranthasyA'tidUre mavatyevaM tIrthakarAdayaH pratipAdayanti // 23 // gRhatyAgI hokara bhI jivAlolupatA ke kAraNa dhanavAnoM ke ghara meM bhikSA ke lie jAtA hai, vaha sAdhupana se dUra hI rahatA hai| tIrthakara gaNadhara Adi mahApuruSa aisA kahate haiM / sArAMza yaha hai ki bar3I kaThinAI se tyAge jAne vAle mAtA, pitA, putra, dhana aura gRha Adi ko bhI tyAga kara jo sAdhu banA hai, vaha yadi jihAlolupa hokara susvAdu bhojana ke lie dhaniyoM ke gharoM meM bhikSA ke lie jAtA hai to saMyama se dUra hI ho jAtA hai| vaha svAdiSTa bhojana lAkara jihvAlolupatA ko zAnta karanA cAhatA huA bhI jihAlolupatA ko adhika baDhAtA hai| jaise ghI agni ko baDhAtA hai| aisA tIrthakaroM ne pratipAdana kiyA hai ||23|| sAdhu evAM gharamAM bhikSA vaheAravA jAya che ke jyAMthI svAdiSTa leAjana maLe che, eTale ke svAdaleAlupatAne kAraNe te dhanavAnAne ghera ja bhikSA levA jAya che. evA sAdhune sAdhu ja kahI zakAya nahI' kAraNu ke te puruSamAM sAdhunA zuSNeAnA abhAva hAya che, evuM tIthaMkara Adi mahApuruSoe kahyuM che. V tAtparya me che hai mAtA, pitA, putra, pazu, dhana, ghara mAhinA tyAga karavA ghaNuM! ja muzkela che. eve kaSTaprada tyAga karIne jeNe sayama a'gIkAra karyAM che evA sAdhu paNa jo svAdalolupa thaIne svAdiSTa leAjanane mATe dhanavAnanA gharamAM ja bhikSA grahaNa karavA mATe jAya, te te saMyamanA virAdhaka ja ane che. A prakAre jihavAleAlupatAne zAnta karavA mAgatA te sAdhu jihavA lelupatAne zAnta karavAne khale tene vadhAratA ja rahe che. jema agnimAM ghI hAmavAthI agni adhika prajavalita thAya che, eja pramANe svAdiSTa bhejana khAvAthI tenI svAdalelupatA vadhatI ja jAya che ane te vadhArene vadhAre zithilAcArI thatA jAya che, evuM tIrthaMkara Adi mahApuruSAe kahyu` che. ArA For Private And Personal Use Only Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sU punarapyAha sUtrakAraH- 'kulAI' ityAdi / mUlam - kulAI je dhAvai sAuMgAI adhAti dhammaM udarANu giddhe / ahAhu se AyariyANa sarva le je lAejA asaNassa heOM / 24| chAyA - kulAni yo dhAvati svAdukAni AkhyAti dharmamudarAnugRddhaH / athAhuH sa AcAryANAM zatAMzo ya AlApayedazanasya hetoH ||24|| anvayArtha:- (udArANu giddhe) udarAnugRddhaH - udarabharaNavyagraH san (je) yaH puruSaH ( sAugAI kulAI ghAvai) svAdukAni - svAdubhojanaviziSTAni kulAni - gRhANi - dhAvati gacchati (dhammaM AghAti) dharma dharmakathAmAkhyAti kathayati (se AyariyAma sUtrakAra phira kahate haiM- 'kulAI' ityAdi / zabdArtha -- 'udArANugiddhe - udArAnugRddhaH' udara poSaNa meM tatpara 'jeghaH' jo puruSa 'sAugAI kulAI ghAvaha svAdukAni kulAni dhAvati' svAdiSTa bhojana prApta honevAle gharoM meM jAte haiM tathA vahAM jAkara 'dhammaM AghAti-dharma AkhyAti' dharmakA kathana karate haiM 'se AyariyANa sayaMse - saH AcAryANAM zatAMzaH' ve AcAryake zatAMza bhI nahIM haiM 'je asaNassa heU lAvayejjA - yaH azanasya hetoH AlApayet' tathA jo bhojana ke lobha se apane guNoM kA varNana karatA hai ve bhI AcAryoM ke zatAMza bhI nahIM haiM ||24| anvayArtha -- jo udarAsakta (peTa bharA) ho kara svAdiSTa bhojana vAle gharoM meM jAnA hai aura vahA~ jAkara dharmopadeza karatA hai, vaha sAdhu For Private And Personal Use Only sUtrAra kuzIsone anusakSIne vizeSa uthana re - 'kulAI' ityAha- za6 tha -- 'udArANu giddhe-uda rAnugRddhaH ' uha2 ghoSazubhAM tatra 'je-ya:' ne pu3Sa 'sAugAI' kulAi dhAtrai - svAdukAni kulAni dhagvati' svAddiSTa lona prApta. dhavAvANA ghazeSAM bhaya he tathA tyAMne 'dhammaM AghAti-dharma AkhyAti' dharmanuM udhana re che. 'se AyariyANa vayaMse - saH AcAryANAM zatazaH ' tethe mAyaryAMnI zatAMza pazu nathI 'je amlaNassaheU lAvayejjA-yaH azanasya hetoH AlApayet' tathA bheo leobhananA bolathI potAnA gunu vAsuMna pure che, tee pazu AcAryanA zatAMza paNa hAtA nathI. / / 24 / / sUtrA---je sAdhu uttara bhara (bheAjana meLavavAnI levupatAthI yukta) thaine svAdiSTa bhejana maLe evAM dharAmAM jAya che ane tyAM jaI e dhamAM Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u.1 kuzIlavatA doSanirUpaNam 623 sayaMse) saH AcAryANAM zatAMzaH zatabhAganyUna ityarthaH (je asagassa heU lAvaejjA) yA azanasya bhojanasya hetoH kAraNAt AlApayet svakIyaguNAniti // 24 // ___ TIkA-'udarANugiddhe' udarAnumRddhaH, udare anugRdraH, udarabharaNAya vyagracittaH 'je' yaH kazcit sAdhuH 'sAugAI' sAdukAni-susvAdumiSTAnnabhojanaviziSTAni 'kulAI' kulAni-dhaninAM kulAni 'dhAvai' dhAvati-gacchati tathA kRlA AhAramAnetuM tadgRhaM pravizya, tasmai yadrociSyate kathAnakAdikaM tattasmai AkhyAti / 'dhammaM aghAti' dharmam AkhyAti-sundaragIti girA varNayati / ayaM mAvA-yo hi udaraMbharaH bhojananimittaM dAnazraddhAvinayavati mahati kule taspAGgaNaM gatvA mahatIH kathAH kathayati, sa sarvathA kuzIla eva zeSa:-kathaM kathamapi yAcAryoM kA zatAMza bhI nahIM hai arthAt sauvA~ bhAga bhI nahIM hai| jo AhAra ke lie apane guNoM kI prazaMsA karavAtA hai, vaha bhI AcArya kA zatAMza bhI nahIM hai // 24 // TIkArtha-jo udara meM gRddha hai arthAt peTa bharane meM tatpara hai aura susvAdu miSTAnna bhojana vAle gharoM meM jAtA hai aura AhAra lene ke lie una gharoM meM praveza karake dharmakathA karatA hai, vaha AcAryoM ke yA AryoM ke zatAMza bhAga bhI nahIM hai| yahA~ 'zata' zabda upalakSaNa hai, ataeva aise rasalolupa vaktA ko AcArya kA lAkhavA~ bhAga bhI nahIM samajhanA cAhie / tAtparya yaha hai ki jo udara bhara bhojana ke uddezya se dAna zraddhAna aura vinaya vAle kisI baDe ghara meM jAkara lambI padeza re che, te sAdhu AcAryone zAMza paNa nathI eTale ke AcAryane guNene te sAdhumAM abhAva hovAthI tenAmAM AcAryanA saumAM bhAganI paNa yegyatA nathI. je sAdhu AhArane mATe potAnA guNonI prazaMsA kare che ke karAve che. te sAdhumAM paNa AcAryanA guNenA semAM bhAgane paNa sadubhAva jAta nathI // 24 // TIkAtha- je sAdhu pitAnuM peTa bharavAnI lAlasAthI prerAIne, svAdiSTa bhajana prApta thAya evAM gharamAM ja jAya che, ane te gharamAM praveza karIne - dharmopadeza de che, te sAdhu AcAryonA semAM bhAganI barAbara paNa nathI. ahI zata pada upalakSaNa mAtra che, tethI evA rasalupa vaktAne AcAryane lAkho bhAga gaNI zakAya nahIM. A kathananuM tAtparya e che ke je sAdha | svAdiSTa bhojana meLavavAnI IcchAthI, dAna, zraddhA ane vinayathI saMpanna kaI , dhanavAna gRhasthanA gharamAM praveza karIne lAMbI dhamakathA kare che evA sAMtrane For Private And Personal Use Only Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 624 sUtrakRtAGga sUtre " sAdhubhirITakarma na karttavyam / 'se' saH AyariyANa' AcAryAgAm AryAgAM vA ( sayaM se) zatAMzaH zatamitipadamupalakSaNam tena sa vaktA - AcAryANAM zatasahasvAdapi adhodeze varttate ityavagantavyam / tathA 'je, yaH 'asaNarUpa' azanasya, ihApi azanapadamupalakSaNam tena vastrAdInAmapi saMgraho jJeyaH / tena azanaH khAdeH 'heU' hetoH 'lAvaejjA' AlApayet / asyA'yamarthaH - ya AhArAya vastraprAptaye vA svakIyaguNAn paradvArA prakhyApayet so'pyAcAryagata guNebhyaH sahasrAMzAdayadho'dho vartate sAdhutvarahito bhavati / svIyaM guNaM svamukhAdetra yo varNayati, sa tu kaH kathaMbhUtazreti jJAnina evaM jAnanti / adhamAdapyadhama iti / yaH udaraMbharI loke svAdu bhojanakobhena lubdhaH svAdmojana prAptiyogyaM dhanino gRhamAsAdya tatra dharmalambI dharmakathA karatA hai, use sarvathA kuzIla hI samajhanA cAhie / sAdhuoM ko aisA karma kadApi nahIM karanA cAhie / isake atirikta jo anna ke lie aura upalakSaNa se vastra Adi ke lie apane guNoM ko dUsare ke dvArA prazaMsA karavAtA hai, vaha bhI AcArya ke guNoM ke zatAMza yA sahastrAMza bhAga meM nahIM hai| vaha sAdhutA se rahita hai| jo apane mukha se apane guNa kA varNana karatA hai, vaha kauna aura kaisA hotA hai, yaha to jJAnI hI jAnate haiM / vastutaH vaha adhama se bhI adhama hai / Azaya yaha hai ki jo udaraMbharA peTabharA svAdiSTa bhojana prApta karane ke uddezya se kisI dhanADhya ke ghara jAtA hai aura uttama bhojana tadna kuzIla ja samajaveA joie. sAdhuoe evu karmI kaDhI karavu leIyo nahIM. vaLI annane mATe (upalakSaNathI vajrane mATe paNa grahaNa karI zakAya) sAdhu peAtAnA guNNAnI khIjAM leAkA dvArA prazaMsA karAve che athavA pote ja pAtAnA guNAnI prazaMsA kare che, te sAdhumAM pazu AcAryanA zatAMza, sahasraza ke lakSAMza guNNAneA pazu sadbhAva hAtA nathI. te pazu sAdhunA rahita hAvAne kAraNe kuzIla ja gaNAya che. jee peAtAne mADha peAtAnA jIgneAnI prazaMsA kare che, teo kANu ane kevAM hoya che, te teA jJAnIeja jANuM che. kharI rIte te evAM puruSa adhamamAM adhama hoya che. A kathananuM tApaya e che ke je udarabhara (svAda lelupa) sAdhu, svASTi zojana prApta karavAnI lAlace koI dhanavAt mAsanA ghera jaine, uttama For Private And Personal Use Only Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 125 kathA katha gati, sa sAdhubhAvAdbhraSTaH / yastu punarAhAravastrArtha svakIyAn guNAna pareNa khyApayati, so'pyadhamaH / yazca svaguNaM svenaiva prakAzayati sa tu adhamAdhama iti bhAvaH // 24 // punarapyAha-Nikkhamma dINe' ityAdi / mUlam-Nikkhamma dINe parabhoyaNami muhamaMgalIe udraannugiddhe| nIvAragiddhe va mahAvarAhe adUrae ehiI ghAtameva // 25 // chAyA-niSkramya dInaH parabhojane mukhamAMgalika udarAnugRddhaH / nIvAragRda itra mahAvarAhaH adura eSyati ghAtameva // 25 // pAne ke vicAra se vahA~ dharmakathA karatA hai, vaha sAdhutA se bhraSTa hojAtA hai aura jo AhAra vastra Adi ke lie apane guNoM ko dUsaroM se prakaTa karavAtA hai, vaha bhI adhama hai| jo apane guNoM ko apane hI mukha se prakaTa karatA hai vaha adhamAdhama hai // 24 // zabdArtha-'Nikkhamma-niSkramya' jo puruSa ghara se nikalakara 'parabhoyaNami dINe-parabhojane dIna:' anyake bhojanakeliye dIna banakara 'muhamaMgalIe-mukhamAMgalikaH? bhATa ke jaisA dUsarekI prazaMsA karatA hai 'nIvAragiddheva mahAvarAhe-nIvAragRddha iva mahAvarAi' vaha taNDala ke dAnoM meM Asakta mahAna suara ke jaisA 'udANugiddhe-udarAnugRddhaH' udara poSaNa meM tatpara hai 'adUrae-adare' vaha zIghra hI 'ghAyameva-ghAtAmeva' nAzako hI 'ehiha-eSyati' prApta hote hai // 25 // bhajana prApta karavAnI IcchAthI, dhamakathA kare che. te sAdhunA dharmanuM-AcAranuM pAlana nahIM karavAne kAraNe "sAdhu" kahevAne pAtra nathI. vaLI je adha AhAra, vastra Adine mATe bIjAnI pAse potAnA guNonI prazaMsA karAve che, te paNa adhama che. je potAnAM guNe pitAne ja maDhe prakaTa kare che tene te adhamamAM adhama kahI zakAya. gAthA 24 "Nikkhamma dINe' yAha Nati-'Nikkhamma-niSkramya' 2 535 32thI nIjAna 'parabhoyaNasi dINe-parabhojane donaH' manyanA sAsana bhATa hIna manIna 'muhamaMgalIemukhamAMgalikaH' bhATanI ma bhAnanA 1mAe 3 cha 'nIvAra giddheva mahAvarA hainIvAragRddha iva mahAvarAhaH' ta yAmAnA zubha mAsarata bhATA sunI ma 'udarANugiddhe-udarAnugRddhaH' 42 pauSazubha ta52 cha, 'adUrae-adUre' tal 'thAyameva-ghAtameva' nAzane / 'ehida-eSyati' prApta thAya che. // 25 // sU0 79 For Private And Personal Use Only Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(Nikkhamma) niSkramya-saMyamaM gRhItyApi (parabhoyaNami dINe) parabhojane dIna:-parAhAraviSaye dainyamupagataH (muhamaMgalIe) mukhamAMgalika:-anyasya prazaMsakaH (nIvAragiddheva mahAvarAhe) nIvAragRddho mahAvarAha iva taNDulakaNAsaktazUkaravat (udarANugiddhe) udArAnugRddhaH udarapoSaNe tatparaH, (adUrae) adUre-atisamIpe (ghAyameva) ghAtaM vinAzameva (ehii) eSyati-mApsyatItyarthaH // 25 // TIkA-yo hi puruSaH svakIyaM gRhakalanadhanadhAnyAdikaM parityajya 'Nikkhamma niSkramya gRhAnissRtya saMyamaM gRhItvetyarthaH 'para moyaNami' parabhojane, parakIyAhAraviSaye 'dINe' dIna:-dainyamupagataH rasanendriyavazavartI cAraNavat / 'muhamaMgalIe' mukhamAMgalikaH mukhena maMgalAni prazaMsAvAkyAni vadati yaH sa mukhamAlikA, mukhena paramazaMsAkArakaH, prazaMsAprakAro yathA punaH kahate haiM-'Nikkhamma dINe' ityaadi| anvayArtha--jo saMyama ko grahaNa karake bhI parakIya AhAra meM dIna hai, mukha mAMgalika arthAt dUsare kI prazaMsA karatA hai, yaha tandula. kaNoM meM Asakta mahAzUkara ke samAna udarapoSaNa meM tatpara hokara zIghra hI vinAza ko prApta hogA // 25 // TIkArtha--jo puruSa apane gRha, patnI, dhana, dhAnya Adi kA tyAga karake aura saMyama ko dhAraNa karake parakIya AhAra ke viSaya meM dInatA "ko prApta hai, rasanA indriya kA dAsa hai arthAt rasalolupa hai tathA jo mukhamAMgalika hai arthAt mukha se prazaMsAvacana bolanA hai, yathA-'puNyAtmA dInalokAnA' ityaadi| sUvAthaM-jeo saMyama grahaNa karavA chatAM paNa parakIya AhAranA -viSayamAM dInatA batAve che, jeo mukhamAMgalika che eTale ke AhAra meLavivA mATe dAtAnI prazaMsA karanArA che, teo tadula kaNamAM (khAnA 'dANAmAM) asakta thayelAM mahAzUkaranI jema udara poSaNa mATe lelupa thaIne vinaSTa thAya che-siddhi prApta karavAne badale saMsAramAM bhramaNa karIne duonuM vedana karyA kare che. pArA TIkAI--je puruSa mAtA, pitA, patnI, putra dhana, ghara adine tyAga karIne saMyama aMgIkAra karavA chatAM AhAra prAptine mATe dInatA batAve che, vAdalolupa banIne (rasanA IdriyanA dAsa banIne) jeo dAtAnI zaMsA kare che, teo paNa saMyamathI bhraSTa thaIne pitAne ja vinAza netare che. teo dAtAnI kevI prazaMsA kare che te have prakaTa karavAmAM Ave che For Private And Personal Use Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 'puNyAtmA donalokAnAM dAridrayaharaNe prbhuH| dUre meruradUre tvaM kalpavRkSo'jaDaH kilaH // 1 // evaM mukhena puNyakArya svaM bahudhanaM vyayasi ityAdIni prazaMsAvAkyAni vadati etAdRzo mukhamAMgalikaH / dInatAM gata iti yAvat / taduktam so eso jassa guNA viyaraMti nivAriyA dsdisaam| iharA kahAsu succasi paccakkhaM anja dihrosi // 1 // chAyA-sa eSaH yasya guNAH vicaranti nigaritA dazadizAsu / itarAsu kathAsu zrayate pratyakSamadha dRSTotIti // 1 // sa eva bhavAn yasya kIrtirdikSu prasRtA prathamamahaM bhavantaM kathAyAmevA bhuvam , aba tameva bhavantaM pratyakSataH pazyAmIti bhAvaH / ___ Apa tInaloka meM puNyAtmA haiM, dIna janoM kI daridratA ko darai karane meM samartha haiM / meru dUra hai parantu Apa dUra nahIM haiM / saba kI saba kamanAoM ko pUrNa karane vAlA kalpavRkSa Apake samAna ho sakatA hai, parantu usameM nyUnatA yaha hai ki vaha jar3a hai / Apa meM jar3atA nahIM hai| isa prakAra Apa meru aura kalpavRkSa se bhI paDhakara haiN| ___ Apa puNya kRtyoM meM bahuta dhanavyaya karate haiM, isa prakAra prazaMsA karanevAlA mukhamAMgalika kahalAtA hai| kahA bhI hai-'so eso jassa guNA' ityaadi| 'oho ! Apa vahI haiN| jina ke guNa dasoM dizAoM meM vicaraNa kara rahe haiM ! Apa kA nAma abhI taka to kathA kahAniyoM meM sunAthA, Aja Apako sAkSAt dekhaa| 'puNyAtmA dInalokAnAM' tyAha "Apa traNe lokamAM sauthI mahAna puNyAtmA che. Apa dInajanenI dInatA dUra karavAne samartha che, meru dUra che, paNa Apa dUra nathI. Apa sau saghaLI kAmanAo pUrNa karanAra kalpavRkSa samAna che paraMtu ka9pakSamAM te ApanA karatAM eka nyUnatA che. kalpavRkSa te jaDa che, paraMtu Apa jaDa nathI. A rIte A5 meru ane kalpavRkSa karatAM paNa mahAna che' Apa dAna Adi purA kAryo pAchaLa khUba ja dhana vApare che. A prakAre dAtAnI prazaMsA karanArane 'bhusamAvi' upAya 2. yu 55 cha hai-'so eso jassa guNA' tyAha are, Apa te evAM puruSa che ke jenA guNo dase dizAomAM vyApI gayo che, ApanuM nAma atyAra sudhI te kathA, vArtAomAM ja sAMbhaLyuM For Private And Personal Use Only Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sUtrakRtAGga sUtre anena prakAreNa 'udarANugiddhe' udarAnugRddhaH = udarabharaNAnnaM prati spRhAvAn vinAzameti / ka iva tatrAha - ' nIvAra giddheva mahAvarAhe' nIvAragRddha iva mahAvarAhaH, dhAnyam tasmin gRddha AsaktaH, Asakta cittaparivAramAdAya mahAvarAhaH sthUlakAya: zukara ivA'tisaMkaTe praviSTaH san 'adUra9' adUre atizIghram 'ghAtameva' vinAzameva 'ehi ' eSyati, mAdhsyati / avazyameva vinAzamevaSyati nAsnyA gatirasti / yathA varAho jihAlolupatayA mojyAsakto'tisaMkaTasthAnaM prApya vinazyati, tathaivA'yaM mukhamAMgalika iva udarapoSaNArthaM paragRhaM ghAvana saMsArasaMkaTamApatito vinAzameva prApsyatIti / yaH svIyaM gRhAdikamutsRjya ; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa prakAra peTa ke lie jo dUsaroM kI prazaMsA karatA hai, vaha mukhamAMgalika vinAza ko prApta hotA hai / isa artha ko samajhAne ke liye upamA kA prayoga karate haiM- nIvAra nAmaka jaMgalI dhAnya meM Asakta sthUlakAya zUkara jaise parivAra sahita saMkaTa meM par3akara zIghra hI vinAza ko prApta hotA hai, vinAza ko prApta hone ke atirikta usa kI dUsarI koI gati nahIM, hai usI prakAra vaha udaraMbharI bhI vinAza ko hI prApta hotA hai / Azaya yaha hai - jaise zUkara jihAlolupa hokara bhojana meM Asakta hotA hai aura saMkaTasthAna ko prApta karake prANoM se rahita hotA hai usI prakAra mukhamAMgalika sAdhu bhI udara gRddha rasalolupa hokara parAye gharoM , tu', Aja Apane sAkSa!t jovAnI taka maLI che. ' A prakAre peTane khAtara je anyanI praza sA kare che, te mukhamAMgalika sayamanA mAgethI bhraSTa thaI ne zIghra vinAza pAme che. A vAtane samajAvavA mATe sUtrakAre nIcenI upamAnA prayAga karyuM che. nIvAra (tAbdula jevu" jaMgalI dhAnya)mAM Asakta thayeluM sthULa kAya sUvara jevI rIte piravAra sahita saMkaTamAM (zikArInI jALamAM) paDIne peAtAnA vinAza nAtare che, eja pramANe udarabharI (svAdiSTa bhAjananI lAlasAvALA) sAdhu pazu vinAzane ja nAtare che. Azaya e che ke jema sUtrara jihavAlolupa banIne-tAMdula Adi bhejanamAM Asakta thaIne saMkaTa sthAnamAM (jALamAM) phasAI jAya che ane peAtAnA prANe gumAvI bese che, eja pramANe mukhamAMgalika sAdhu paNa uttara gRddha (bhojana meLavavAnI lAlasAvALA) thaI ne kAM aa dainyabhAva prakaTa karIne bhikSA mAge che, kAM teA dAtAnI praza'sA karIne dAtA pAsethI svAdiSTa bhejana prApta karavAnI AzA rAkhe che. evA dainya bhAvayukta mukhamAMgalika sAdhu sAdhuonA For Private And Personal Use Only Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 7 u. 1 kuzIlavatA doSanirUpaNam 629 paragRhaM bhojanAya pravartate, cAraNavat stutivAkyAni prayuMjAno bhakSyAsaktavarAha iva zIghrameva vinazyati saMsAraM bhramiSyatIti bhAvaH // 25 // punarapyAha-'annassa pANassa' ityaadi| mUlam-annassa pANasiMha loiyassa aNuppiyaM bhAsai sevmaanne| .. pAsasthayaM ceva kusIlayaM ca nissArae hoI jahA pulaae|26| chAyA-annasya pAnasyaihalaukikarayA'nupriyaM bhASate sevmaanH|| pArzvasthatAM caiva kuzIlatAM ca nissAro bhavati yathA pulAkaH // 26 // meM jAkara peTa bharane meM tatpara rahatA hai vaha saMsAra rUpI saMkaTa meM par3atA hai| vaha zIghra vinAza ko prApta hogA arthAt saMsAra paribhramaNa kregaa|25| punaH kahate haiM-'annasta pANassa' ityaadi| zabdArtha-'annassa pANassa-annasya pAnasya' anna tathA pAna 'ihaloha. yassa-aihalaukikasya' athavA vastra Adi isa lokake padArtha ke nimitta 'sevamANe-sevamAna:' sevA karatA huA jo puruSa 'aNuppiyaM bhAsahaanupriyaM bhASate' priyabhASaNa karatA hai vaha 'pAsasthiyaM ceva kusIlayaM capArzvasthatAM kuzIlatAM ca' pArzvastha bhAvako tathA kuzIlabhAva ko prApta hotA hai 'jahA pulAe-yathA pulAka' tathA yaha bhUsAke jaisA 'nissArae hoi-nissAro bhavati' sAra rahita hojAtA hai arthAt saMyama se paribhraSTa ho jAtA hai // 26 // A cAronuM pAlana nahIM karI zakavAne kAraNe saMsAra rUpa saMkaTamAM phaksAI jAya che. eTale ke e sAdhu saMsAramAM paribhramaNa karate rahe che ane saMsAranAM dukhe bhegAvyA kare che. mekSa rUpI paramasukhane te gumAvI bese che. je 25 kuzalenA viSayamAM sUtrakAra A pramANe vizeSa kathana kare che'annss pANassa' tyAdi zahAtha-'annassa pANassa-annasya pAnasya' mth| bhanna tathA pAma 'ihaloiyassa-aiilaukikasya' athavA para vigere bhI nA pahA nimitta 'sevamANe-sevamAnaH' sevanI bhare 535 'aNuppiya bhAsai-anupriya bhASate' (priya bhASa 42 cha, te 'pAsasthiya ceva kusIlaya ca-pArzvasthatAM kuzIlatAM ca' pAzvaratha mApana tathA zAsanAne prApta thAya che. 'jahA pulAe-yathA pulAkaH' tathA te musAMnA 'nissArae hoi-nissAro bhavati' sA2 / manI mya che. arthAt sayamayI pariSTa 2 14 cha. // 26 // For Private And Personal Use Only Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 630 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(annassa pANassa) annasya bhojyavastunaH pAnasya-jalasya (ihaloiyassa) aihalaukikarapa kRte vastrAdikRte vA (sevamANe) sevamAnaH-sevA kurvan sevakavat (aNuppiyaM bhAsai) anupriyaM sevyArthamiSTavacanam bhASate vadati saH (pAsatthayaM ceva kusIlayaM ca) pArzvasthatAM kuzIlatAMca gacchati (jahA pulAe) yathA pulAkaH palAlaH tathA (nissArae hoi) nissAro bhavati-saMyamAt paribhraSTo bhavatIti // 26 // TIkA--yA kuzIlaH, 'annassa' annasya 'pAnassa' pAnasya jalAdeH kRte 'ihaloiyassa aihalaukikasyA'nyasya vaihikArthasya vastrAdeH kRte 'aNuppiyaM' anupriyam 'bhAsaI' bhASate yasya vadAnyasya yadyat priyaM tatpuratastattadeva bhApate dAtuH manogataM piyameva sevakAdivat vadati / 'sevamANe' sevamAnaH AhAravastrAdyartha pustakajJAnazAlo. pAzrayAyayaM vA dAtAramanusevamAnaH sarvametaskartuM svIkaroti / sacaiva bhUtaH sadAcArarahitaH 'pAsatthayaM cetra kubhIlayaM ca' pArzvasthatAM kuzIlatAM ca gcchti| tathA'nissArae' niHsAraH 'hoI' bhavati nirgatAsAraH cAritrAkhyo yasya sa nissaarH| anvayArtha-jo anna ke lie pAnI ke lie athavA ihaloka saMbaMdhI vastra Adi ke lie dAtA kI sevaka ke samAna sevA karatA cATukArI karatA rahatA hai, vaha pArthasthatA aura kuzIlatA ko prApta hotA hai| ghaha bhUse ke samAna nissAra arthAt saMyama se rahita hotA hai // 26 // TIkArtha-anna ke lie pAnI ke lie athavA ihaloka saMbaMdhI vastra Adi padArtha ke lie jo priyabhASaNa karatA hai, dAtA ko jo jo priya hai, usake samakSa vahI vahI kahatA hai arthAt usakI prazaMsA karatA hai athavA AhAra vastrapAtrAdi ke lie dAtA kI sevA karatA hai, aisA sadAcAra hIna sAdhu pArzvastha yA kuzIla hotA hai| vaha pulAka arthAt sUtrArtha--je annane mATe, pANIne mATe athavA A leka saMbaMdhI vastrAdine mATe dAtAnI sevakanI jema sevA kare che athavA khuzAmata kare che, te sAdhu pAzvatha (zithilAcArI) ane kuzIla banI jAya che. te bhUsAnA je nisAra-saMyamathI rahita thaI jAya che. 26 TIkArtha-je sAdhu anna, pANI, vastra Adine mATe dAtAnI sevA kare che, athavA dAtAne khuza karavAne mATe mIThI mIThI vAta kare che, dAtAne priya lAge evAM vacane bole che-dAtAnI prazaMsA kare che, athavA dAtAnI khuzAmata kare che, e sadAcAra hIna sAdhu pArzvastha athavA kuzIla hoya che. For Private And Personal Use Only Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 631 athavA - nirgataH sAro yasmAt niHsAraH / 'jahA' yathA 'pulAe' pulAka', palAlo dhAnyAnAmAdhAradaNDa: paLAlar3ava, aau bhavati / evaM karttA kuzIlaH sAdhuHsAdhuveSadhArI, rAjavepadhArinaTavat yathA svasArAdvAnyAddhInaH palAlo nissAraH, tathA'yamapi saMyamAnuSThAnaM sAraM nisvArthI AtmAnaM nissArI karoti / etAdRzo'sau liMgamAtrA'vaziSTaH ziSTAnAM bahUnAM svayUthyAnAM tiraskArAspadaM padaM pratiSThate / paraloke cA'nekavidhAni yAtanAsthAnAni saMtiSThate iti // 26 // | palAla ke samAna nissAra hotA hai, arthAt usakA cAritra rUpa sAra haTa jAtA hai yA usameM se cAritra sAra nikala jAtA hai / isa prakAra kA kRtya karane vAlA kuzIla sAdhu arthAt sAdhuveSadhArI rAjA kA veSa dhAraNa karane vAle naTa ke samAna hai / jaise sArabhUta dhAnya ke na rahane para palAla nissAra ho jAtA hai, usI prakAra vaha sAdhu bhI saMyamAnuSThAna rUpI sAra se rahita hokara apanI AtmA ko nissAra banA letA hai / isa prakAra nissAra banA huA sAdhu kevala veSa mAtra se sAdhu rahajAtA hai aura ihaloka meM apane hI gaccha ke aneka ziSTa sAdhuoM ke tiraskAra ko prApta hotA hai| paraloka meM aneka prakAra ke yAtanAsthAnoM ko prApta karatA hai // 26 // te parALa (sA)nA samAna nissAra hAya che, eTale ke jema bhUMsAmAM satva hetu nathI, eja pramANe e mANasamAM paNa cAritra rUpa sAra (satra) nIkaLI javAthI tenuM jIvana paNa nissAra banI gayu hoya che. A prakAranA kuzIla sAdhu, sAdhu kahevAne pAtra paNa hateA nathI. te sAdhumAM sAdhunAM lakSaNAnA abhAva hAvAne kAraNe te vaiSadhArI sAdhu ja gaNAya che. rAjAnA veSa dhAraNa karanAra naTane jema veSadhArI rAjA kahevAya che, tema evA puruSane vaiSadhArI sAdhu kahevAya che. jevI rIte sArabhUta dhAnyane alaga pADavAthI bAkI rahelu parALa nissAra thaI jAya che, eja pramANe sayamAnu SThAna rUpa sArathI rahita sAdhune AtmA paNa nissAra banI jAya che. A prakAra nissAra anelA sAdhu kevaLa vaiSadhArI sAdhu ja gaNAya che. evA nissAra sAdhu A lekamAM peAtAnA gacchanA aneka ziSTa sAdhuonA tiraskAra pAme che, eTaluM ja nahI. pazu palAkamAM aneka prakAranA yAtanAsthAnA prApta kare che-drutimAM utpanna thaIne aneka yAtanAe sahuna 32. gAthA 26 // For Private And Personal Use Only Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGga sammati sAdhu kalpamAhamUlam-aNNAtapiMDeNa'hiyAlaejjA, jo pUrvaNaM tavasA aavhejjaa| sadehi rubehiM asajjamANe, savvehiM kaoNmehi viNIya gehi // 27 // chAyA--ajJAtapiNDenA'dhisa heta, na pUnanaM tapamA''bahet / zabdai rUpai rasajjan sarvaiH kAmaiH vinIya gRddhim // 27 // anvayArthaH--yata evamataH sAdhuH (aNNAtapiMDeNa ahiyAsaejjA) ajJAtapiNDe. nAnAtapiNDadvArA adhisaheta saMyamayAtrAM nirvahet (tavasA pUrvaNaM No AvahejjA) tapasA pUjanaM svakIyasatkAraM nAvahet no brUyAt (saddehiM rUbehi asajjamANa) sAdhu kA AcAra batAte haiM-'aNNAtabhiDe ga'hiyAsa ejA' ityaadi| zabdArtha--'aNNAtapiMDeNa ahiyAsahejA-ajJAtapiNDena adhi. saheta' sAdhu ajJAtapiNDake dvArA apanA nirvAha kare 'tavasA pUdhaNaM No AvahejjA-tapasA pUjanaM na Avahet' aura tapasyA ke dvArA pUjA kI icchA na kare 'saddehiM rUpehiM asajjamANe-zabdaiH rUpaiH asajjan' tathA zabda aura rUpameM Asakta na hotAhuA 'sarvahi-sarvaiH' sabhI 'kAmehi-kAmaH' viSaya rUpI kAmanAoM se 'gehi-gRddhim' Asaktiko 'viNIya-vinIya dUra karake saMyamakA pAlana kareM // 27 // ___ anvayArtha-sAdhu ajJAtapiNDa ke dvArA saMyama yAtrA kA nirvAha kare / tapasyA ke dvArA satkAra sanmAna kI abhilASA na kre| manojJa have sUtra2 sAdhunA mAyAro matAve che-'aNNAtapiMDeNa'hiyAsaejjA' zahAtha-'aNNAtapiDeNa ahiyAsajjAe-akSa tapiNDena adhisahesa' sAdhu sAtArA potAnA nivaDa 42 'tavasA pUyaNaM No AvahejjA-tapasA pUjanaM na Avahet' tayA tapasyA dvArA pUjanI 42chA na 12 'sahi svehi asajjamANe-zabdaiH rUpaiH asajjan' tathA za6 bhane 35mAM bhAsata yA vinA 'savvehi-savaiH' mA 'kAmehi-kAmaiH' viSaya35I manAyothI 'gehi-gRddhim' bhAsahitane 'viNIya-vinIya' (2 4Ina sayabhanu pAlana 42 // 27 // - sUtrArtha-sAdhue ajJAta piMDa dvArA saMyamayAtrAne nirvAha kare joIe. tapasyAo dvArA satkAra sanmAnanI IcchA karavI joIe nahIM. For Private And Personal Use Only Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzolavato doSanirUpaNam // zabdai gAdi janitamanojJazabdaiH rUpai manojJaiH apajjana Asaktimakurvana (savvedi) sarvaH (kAmehiM) kAmaiH-icchAmadanarUpaiH (gehi) gRddhi mAsaktim (viNIya) vinIyaapanIya saMyama pAlayediti // 27 // ___TokA---'aNNAtariDega' ajJAtapiNDena-vRtyA labdhena ajJAtazcAsau piNDaH antaprAntaH payuSitaH tena, ajJAtebhyaH pUrvA'paraparicayarahitebhyaH prAptapiNDaH ityajJAtapiNDastena 'ahiyAsaejjA' adhisaheta-saMyamayAtrAM nirvahet / tathA'tavasA' tapasA tapasA-tAsyayA vA AtmanaH pUSaNaM pUjanam 'go' na 'AvahejjA' Avaheta-na vA gacchan / annaprAntena labdhenA'labdhena dainyaM na kuryAt, na vA-uska. Tena labdhAhAreNa madamapi kuryAt / na vA bhAdarasatkArArtha tapaH kuryAt / athavA-mAna zabdoM aura rUpoM meM Asakti na karatA humA, samasta kAmabhogoM kI gRddhi ko dUra kara ke saMyama kA pAlana kare // 27 // __TIkArya-jo piNDa arthAt AhAra anta prAnta rUkhA suukh| zItala (vAsI) ho vaha athavA jo pUrvakAlIna paricita na ho, usase grahaNa kiyA hubhA ho vaha ajJAtapiNDa kahalAtA hai| isa prakAra sAdhu bhikSAvRtti se prApta AjJAtapiNDa se apanI saMyamayAtrA kA nirvAha kareM / tapazcAryA karake usase apanI mAna sanmAna kI icchA na kreN| yadi antamAnta AhAra mile athavA na mile to bhI dInatA dhAraNa na kareM / uttama aura paryApta AhAra pAkara abhimAna na kreN| satkAra sanmAna pAne kI kAmanA se tapa na kareM jo tapa mokSa kA sAdhana hai, maneza zabdo ane rUpamAM teNe Asakta thavuM joIe nahIM. samasta kAmabhegonI vRddhi (lAlasA)ne tyAga karIne, teNe saMyamanuM pAlana karavuM joIe. racho -2 piDa athavA bhADA2, santa, prAnta, sU, sU, 31, vAsI hoya tene, athavA pUrvakAlIna paricaya na hoya evA dAtA pAsethI grahaNa karavAmAM Ave che, te AhArane ajJAtapiDa kahe che. sAdhue bhikSAvRtti dvArA prApta thayelA, A prakAranA ajJAtapiMDa dvArA potAnI saMya. mayAtrAne nirvAha kare joIe. sAdhue tapasyA karavI joIe, paraMtu tapasyA dvArA mAna sanmAnanI IcchA rAkhavI joIe nahIM. anaHprAta AhAranI paNa kadAca prApti thAya ke na thAya, chatAM paNa dainyabhAva dhAraNa kare joIe nahIM. uttama ane paryApta AhAra maLI jAya, te animAna karavuM joIe nahIM. satkAra ane sanmAna meLavavAnI IcchAthI tapa karavuM nahIM ? sU0 80 - For Private And Personal Use Only Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUprakRtAGgasUtre -sammAnasatkAranimittatvena mokSa kAraNaM tapo naiva niSphalI kuryAt / tathAcoktam 'paraM lokAdhika dhAma-tapaHzrutamiti dvayam / tadevANitvanirlapta sAraM tRNalavAyate // 1 // iti / paraloke uttamasthAnadAyakaM tapaH zrutaM ca AbhyAM sAMsArikapadArthamicchan anayoH sAmarma niH sarati, tata imau zuSkatRNavat niHsArau bhavata iti bhAvaH / / yathA ca raseSu tathaiva rUpAdAvapi, AsaktiM na kuryAt ityata Aha-'saddehi' zabdaiH-veNuvINAdizabdaiH 'rUvehi' rUpaizca 'asajjamANe' asaMjana Asaktimakurvan , tathA 'samvehi kAmehi sarvebhyaH kAnaiH sarvebhyaH kAmebhyaH ityarthaH 'gehi gRddhimAsaktim 'vaNIya' vinIya 'apanIya' parityajyetyarthaH anukUle zabde Asakti vidhUya tathA pratikUleSu zabdAdiSu dveSama kRSNA mokSamArge mano vidadhyAda / sAghuuse mAna sanmAna satkAra kA sAdhana banA kara niSphala na kreN| kahA bhI haiM-'paraM lokAdhikaM dhAma' ityaadi| ___'tapa aura zruta loka se bhI uttama arthAt lokottara sthAna (mokSa) ko dene vAle haiN| inake tapa zruta ke dvArA jo sAMsArika padArthoM kI icchA karatA hai, vaha inake tapa aura zruta tinake (tRNake) ke samAna nissAra ho jAte haiN|' . jaise rasoM meM Asakti karanA yogya nahIM, usIprakAra veNu vINA bhAdi ke zabdoM meM tathA rUpa Adi meM bhI Asakti nahIM karanI caahie| matapaca kahate haiM-veNu vINA Adi vAdyoM ke tathA strI Adi ke zabdoM meM aura rUpoM meM Asakti dhAraNa na karatA huA tathA samasta kaamtapa mokSaprAptinuM sAdhana che, tene mAna sanmAna ane saMskAranuM sAdhana banAvIne niSphaLa karavuM joIe nahIM. kahyuM che ke 'paraM lokAdhika dhAma' tyAhi tapa ane zrata lekathI paNa uttama sthAnanI (lokettara sthAna rUpa ekSanI) prApti karAve che. jene pitAnA tapa ane zrata dvArA sAMsArika padArthonI abhilASA kare che, temanAM tapa ane zrata tRNa (parALa)nI jema nissAra thaI jAya che. - jema rasamAM Asakta thavuM te sAdhune mATe yogya nathI, eja pramANe vecavINA vagerenA zabdomAM tathA rUpa AdimAM paNa teNe Asakta thavuM joIe nahIM. tethI ja kahyuM che ke-veNu, vaNA Adi vAdyomAM, tathA zrI gAdinA zabdomAM ane rUpamAM asakti rAkhyA vinA, tathA samasta kAma For Private And Personal Use Only Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam rajJAtapiNDadvArA svakIyasaMyamAyAtrA nirvaheta, tapo dvAreNa sakArAtmakakhyAti nevAbhilaSet, evaM zabdarUparasAdiviSaya bhogAnivRtto bhUtvA zuddhasaMyamamanupAlaye iti bhAvaH // 27 // punarapyAha--'savAI saMgAI' ityAdi / mUlam-savvAiM saMgAI aicca dhIre, savAI dukkhAI titikkhmaanne| akhile aMgiddhe aNieyacArI abhayaMkare bhikkhU aNAvilappA // 28 // chAyA-sarvAna saMgAnatItya dhIraH, sarvANi duHkhAni titikssmaannH| " akhilo'gRddho'niketavArI, abhayaMkaro bhikSuranAvilAtmA // 28 // bhogoM meM anAsakta rahatA hubhA arthAt manojJarUpa Adi meM rAga aura amanojJa meM deSa kA tyAga karake mokSamArga meM hI mana ko sthApita kreN| tAtparya yaha hai hi sAdhu ajJAtapiNDadvArA apanI saMyamayAtrA kA nirvAha kare, tapasyA ke dvArA pUjA rUpAti kI kAmanA na kare tathA zabda, rUpa, rasa Adi indriyoM ke viSayoM se nivRtta hokara zuddha saMyama kA pAlana kareM / 27 // punaH kahate haiM-'sabvAiM saMgAI' ityaadi| zabdArtha--'dhIre bhikkhU-dhIraH bhikSuH' buddhimAn sAdhu 'savvAI saMgAI hacca-sarvAn saMmAn atItya' saba prakAra ke sambandhoM ko bhege pratye anAsakta bhAva dhAraNa karIne, eTale ke mane rUpa AdimAM rAga ane amane jJa rUpa AdimAM zreSane tyAga karIne sAdhue mekSamArga rUpa saMyamamAM ja manane ekAgra karavuM joIe-saMyamanI ArAdhanA ja kya karavI joIe. tAtparya e che ke sAdhue ajJAta piMDa dvArA pitAnI saMyamayAtrAne nirvADa kare, tapasyA dvArA mAna ane satkAranI kAmanA na karavI, zabda, rasa, rUpa Adi IndriyenA viSayothI nivRtta thaIne zuddha saMyamanuM ja pAlana karavuM joIe. gAthA 27 sAdhuna mAyAzenusU542 vize5 555 re cha-'sabvAI saMgAIyA' zahAtha-dhIre bhikkhu-dhIraH bhikSuH' muddhimAna sAdhu 'savvAI saMgAI aica-sarvAn saMgAn atItya' 55 12nA samapAna choDI 'savvAI For Private And Personal Use Only Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre - anvayArthaH-(dhIre bhikkhU) dhIro vivekI bhikSuH sAdhuH (sabvAiM saMgAI aica) sarvAna saMgAna sambandhAna atItya parityajya (sabAI dukkhAI titikkhamANe) sarvANi duHkhAni-zItoSNAdirUpANi parIpahopasargananitAni titikSamANo'dhitahana (akhile agiddhe aNieyacArI) akhilo jJAnadarzanacAritrai saMpUrNaH agRddhaH kAmeSu tathA aniketacArI apratibaddhavihArI (abhayaMkare) abhayaMkaro bhUtAnAmabhayadAtA (aNAvilappA) anAvilAtmA viSayakapAyarahitaH saMyama pAlayet iti // 28 // choDakara 'savvAI dukkhAI titikkhamANe-sarvANi duHkhAni titikSamANa' saya prakAra ke duHkhoM ko sahana karatA huA 'akhile agiddhe aNieyacArI-akhilo agRddhaH aniyatacArI' jJAna darzana aura cAritra se sampUrNa tathA viSaya bhogoM meM Asakta na hotA huA evaM apratibaddha vihArI 'abhayaMkare-abhayaMkaraH' prANiyoM ko abhaya denevAlA 'aNAvilappA-anAvilAtmA' tathA viSayakaSayoM se anAkUla AtmA. vAlA hokara samyak prakArase saMyamakA pAlana karatA hai // 28 // -- anvayArtha--dhairyavAn bhikSu samasta saMgoM sambaMdhoM se alaga rahakara samastaduHkhoM ko sahana karatA huA, jJAna darzana cAritra tapa se sampUrNa hokara, kAmabhogoM meM anAsakta, apratibaddhavihArI, abhayaMkaraprANiyoM ko abhayadAtA aura viSaya kaSAya se rahita hokara saMyama kA pAlana kareM // 28 // dukkhAi titikkhamANe-sarvANi duHkhAni titikSamANaH' mA nA mAne sahana 32tA tha.! 'akhile agiddhe aNieyacArI-akhilo'gRddhaH aniyatacArI' jJAnadarzana ane caritrathI saMpUrNa tathA viSayabhogemAM Asakta na thatA 24 tathA apratimavihArI 'abhaya kare-abhaya'kara' prANiyona samaya mA5. qian 'aNAvilappA-anAvilAtmA' tathA viSaya pAyAthI manApUNa maatmaavALA thaIne samyak prakArathI saMyamanuM pAlana kare che. je 28 . ... sUtrA-dheyavAna sAdhuse samasta gAnA (AdhAnA) tyA parIne, samasta duHkhane sahana karatA thakA, jJAna, darzana, cAritra ane tapathI pari. pUrNa banIne, kAma pratye anAsakta bhAva rAkhIne, apratibaddha vihArI, abhayaMkara (prANIone abhayadAtA) ane viSaya kaSAyathI nivRtta thaIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe, 28 For Private And Personal Use Only Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. aM. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 637 TIkA-dhIre-dhIro buddhimAn 'bhikkhU bhikSuH-niravadyabhikSaNazIlaH sAdhu 'savAI' san 'saMgAI' saMgAna 'aicca' atItya-AntarAn snehasvarUpAn bAhyAn dravyaparigrahalakSagAna saMbandhAna parityajya 'savAI' sarvANi 'dukkhAI duHkhAni zArIramAnasAni parigrahaparIpahopasargajanitAni 'titikkhamANe titikSamANa adheitahan 'akhile' akhila:-jJAnadarzanacAritrasaMpannaH 'agiddhe' amRddha kAmAdivaikArikapadArtheSu AsaktirahitaH / 'aNieyacArI' aniketacArI, aptibddhvihrnnshiilH| tathA 'abhayaMkare'abhayaMkaraH-jIvAnAM sadaivA'bhayadAtA / etAvatA sarvahiMsAnivRttaH / evam 'aNAvilappA' anAvilAtmA-avila: kaSAyAdiparivRtaH na Avilo'nAviLA, kaSAyAdibhirakaluSIkRtaH, anAvilazcAsau AtmAceti anAvilAmA / sarvadA kaSAyarahitaH / mokSamArgAnuyAyI bhavediti / buddhimAn sAdhuH sarva saMbandhaM parityajya pariSahopasargajanitaduHkhAni sahamAnaH TIkArtha-buddhimAna sAdhu rAgAdi rUpa Antarika saMgako aura dravyaparigraha rUpa bAhya saMga ko tyAga kara, samasta zArIrika, mAnasika, tathA parISaha upasargajanita duHkhoM ko sahana karatA humA, jJAna darzana cAritra tapa se paripUrNa samasta parapadArthoM meM Asakti rahita, aniyata. cArI arthAt apratibaddha vihArI athavA aniketacArI eka jagaha ghara ghanAkara na rahane vAlA samasta jIvoM ko abhayadAtA arthAt sampUrNa hiMsA se nivRtta tathA kaSAya Adi vikAroM se akaluSita AtmA ho kara mokSamArga kA anuyAyI ho| ___ tAtparya yaha hai ki-sAdhu samasta sambandhoM ko tyAga kara parISahoM tathA upasargoM se utpanna hone vAle duHkhoM ko dhairya ke sAtha sahana kreN| TIkArtha-buddhimAna sAdhue rAgAdi rUpa Antarika saMgane ane draya parigraha rUpa bAhya saMgane tyAga kare joIe. teNe zArIrika, mAnasika ane parISaha tathA upasargo dvArA janita samasta dubene samabhAvapUrvaka sahana karatA thakA jJAna darzana cAritra tapathI paripUrNa thaIne, samasta para padArthomAM Asaktine tyAga kara joIe ane aniyatacArI (apratibaddha vihArI) athavA aniticArI (eka jagyAe ghara banAvIne na rahenAra) thava joIe. teNe samasta jIvonA abhayadAtA thavuM joIe eTale ke hiMsAna saMpUrNa rUpe tyAga kara joIe ane kaSAya Adi vikArone parityAga karIne mokSamArga rUpa saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. tAtparya e che ke sAdhue samasta saMbaMdhane tyAga karIne parivaha ane upasargo dvArA utpanna thatAM duHkhene zairya pUrvaka sahana karavA joIe. For Private And Personal Use Only Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 638 sUtrakRtAGgasUtre jJAnadarzana vAritrAkhyaratnatrayasaMyutaH kasminnapi viSaye'nAsakto'patibaddhavihArI sarveza mANinivahAnAM sadaiva sarvathA'bhayaM prayacchan viSayakaSAyAbhyAm-anAkulIkRtaH saMyamaikarato bhUyAditi bhAvaH // 28 // punarapyAha-'bhArassa jattA' ityAdi / mUlam-bhArassa jattA muNI bhujaejjA, kaMkheja pAvassa vivegaM bhikkhU / dukkheNa puDhe dhuyamAiejjA, saMgaumasIsavai paraM dmejaa||29|| chAyA-bhArasya yAtrAyai muni bhuJjIta kAkSet pApasya vivekaM bhikSuH / duHkhena spRSTo dhulamAdIta saMgrAmazIrSa iva paraM damayet // 29 // . ratnatraya se yukta ho aura kisI bhI viSaya meM mUrchita na ho / apratibaddha vihAra kare aura prANImAtra ko abhayadAtA ho| usakI AtmA viSaya evaM kaSAya se malIna na ho / eka mAtra saMyama meM hI nirata-ta. para rahe // 28 // aura bhI kahate haiM-'bhArassa jattA' ityAdi / zabdArtha--'muNI-muniH' sAdhu 'bhArassa-bhArasya' saMyamarUpI bhAra kI 'jattA-yAtrAye' rakSA ke liye 'muMjaejA-muMjIta' AhAra leveM 'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'pAvassa vivegaM kaMkhejja-pApasya viveka kAGa kSet' apane kiye hue pApako tyAgane kI icchA kare 'dukkheNa puDhe dhuyteNe jJAnadarzana ane cAritra rUpa natrayathI yukta thaIne zabdAdi viSayamAM Asakta thavuM joIe nahIM. teNe apratibaddha vihArI thavuM joIe ane hiMsAthI nivRtta thaIne prANImAtranA abhayadAtA thavuM joIe. tene AtmA viSaye ane kaSAyathI kaluSita thavuM joIe nahIM. teNe saMyamAnuSThAne mAM ja pravRtta thavuM joIe. gAthA 28 sAdhunA AcAronuM vizeSa nirUpaNa karatA sUtrakAra kahe che ke'bhaarss jattA' yAha zA---'muNI-muniH' sAdhuse 'bhA rasa-bhArasya' sayabha35 mAranI 'jattA-yAtrAyai' 261 4211 mA bhuMjaejjA-muMjita' mA2 seva! 'bhikkhU-bhikSuH' sadhu 'pAvastra vivegaM kaMkhejA-pApasya vivekaM kA'kSet' pote re pApane tyApAnI 427 / 42 'dukkheNa puDhe dhuyama iejjA-duHkhena spRSTa: dhutam AdadIta' For Private And Personal Use Only Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 'samarthabodhanA TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 639 anvayArtha :- (muNI) muniH sAdhuH ( bhArassa ) bhArasya - saMgamamArasya ( jattA) yAtrAyeM nirvAhArtham (bhuMjanA) muMjIta AhAraM kuryAt ( bhikkhU ) bhikSuH (pAvasa vivekaM khejja) pApasya karmaNaH vivekaM pRthagbhAvaM kAMkSe abhilaSeta ( dukkheNa puTThe ghumAiejjA) duHkhena pIDayA spRSTo vyAptaH san dhu saMyamaM mokSa vA AdI gRhNIyAta ( saMgAmasIseva paraM damejjA) saMgrAmazIrSe raNabhUma iva paraM karmazatrum damayet damanaM kuryAditi // 29 // LOVE Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkA- 'muNi' muni:-jinAjJAmananazIla :-'bhArassa' saMyamabhArasya jattA= yAtrA yAtrArthaM paMcamahAvata nirvAhArtham 'ejjA' bhuJjIta AhAraM kuryAda, tAvadeva bhoktavyaM yAvatA zarIraM pacalet na tu zarIravRddhaye bhuJjIta / tathA-'pAvassa' mAiejjA- duHkhena spRSTaH dhunam AdaddIta' tathA duHkhase sparza pAtA huA saMyama athavA mokSameM dhyAna lagAveM' 'saMgAma sIseva paraM damejjA-saMgrAmazIrSa iva paraM damayet' yuddhabhUmi meM subhaTa puruSa zatru ke yoddhA ko damana karatA hai isI prakAra sAdhu karmarUpI zatruoM ko damana karate rahe ||29|| anvayArtha - muni saMyama kI yAtrA kA nirvAha karane ke lie AhAra kareM, pApa karma ke pRthakzva kI AkAMkSA kare / duHkha se spRSTa hokara saMyama yA mokSa ko grahaNa kare / jaise yoddhA saMgrAma ke agrabhAga meM zatru kA damana karatA hai, usI prakAra karmazatru kA damana kare ||29|| TokArtha - jina bhagavAn kI AjJA kA manana karane vAlA muni kahalAtA hai / aisA muni paMca mahAvrata rUpa saMyama yAtrA kA nirvAha karane tathA du:khathI sparza pAmIne saMyama arthAt mAkSamAga mAM dhyAna lagAve 'saMgAmakhIseva para' damejjA - saMgrAmazIrSa iva para damayet' yuddhabhUmimAM sulaTa purUSa zatrunA cehAnuM damana kare che, eja pramANe sAdhu ka rUpI zatruonuM damana karatA rahe ! 29 !! sUtrA--munie sayamayAtrAnA nirvAha karavA puratA ja mAhAra leve joie. teNe pApakamekane AtmAthI alaga karavAnI ja kAmanA sevavI joie. duHkha AvI paDe, tyAre samabhAva pUrvaka duHkha sahana karIne sayama athavA mAkSamAga mAM avicala rahevuM joIe. jevI rIte ceddho saMgrAmanA agrabhAgamAM UbhA rahIne zatrunu damana kare che, eja pramANe teNe kazatrunuM damana karavu' joie. rA TIkA jinendra bhagavAnanI AjJAnuM manana karanAra sAdhune muni kahe che. evA munie pAMca mahAvrata rUpa sayamayAtrAnA nirvAha karavAne mATe ja For Private And Personal Use Only Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 640 sUtrakRtAGgasUtre pApasya, pUrvAcaritA'zubhakarmaNaH 'vivega' vivekaM pRthabhAva pArthakyam 'kaMkhejja' AkAMkSeta, tayA 'dukkheNa' duHkhena-duHkhayatIti duHkhaM parIpahopasargajanitA pIr3A, tena 'puDhe' spRSTaH-vyApto'pi san 'dhuyamAiejjA' dhutamAdadIta, dhutaM-saMyamam mokSaM vA gRhNIyAt / 'saMgAmasIse' saMgrAmo raNaH tasya zirasi puromAge iva 'paraM damejjA' paraM zatru damayet / yathA-kazridatulaparAkramaH subhaTaH saMgrAmAgrabhAgesthitaH zatrubhirvAdhyamAno'pi teSAM bAdhAM dhairyeNa sahan tAn vinAzayati / evamevadAntaH sAdhurapi saMyamamArge sthitaH pariSahAdibhiranavarataM bAdhyamAno'pi karmazatru sahasA vinAzayet ||iti||29|| punarapyAha- 'avihammamANe' ityaadi| mUlam-avihammamANe phalagAvatahI samAgamaM kaMkhati aNtkss| NidhUya kammaNa pavaMcuvei akkhakkhae vA sgddNttibemi||30|| ke lie hI AhAra kareM / use utanA hI AhAra karanA cAhie jisase zarIra kAma detA rahe / vaha zarIra kI puSTi ke lie na khAe~ / tathA pUrvopArjita azubha karma ko pRthaka karane kI AkAMkSA kreN| jaba duHkha arthAt parISaha upasargajanita pIr3A se spRSTa ho to saMyama ko athavA mokSa ko grahaNa kareM / jaise anupama parAkramavAn subhara saMgrAma ke agrabhAga meM sthita hokara zatruoM dvArA vAdhita hokara bhI usa bAdhA ko dhairya ke sAtha sahana karatA hai aura zatrubhoM kA vinAzakaratA hai, isI prakAra damanazIla sAdhu saMyamamArga meM sthita hokara parISahoM Adi se pIr3ita hone para bhI karma zatru bhoM ko vinaSTa karane meM parAkrama kareM / 29 / AhAra levo joIe. teNe eTale ja AhAra levuM joIe ke jethI zarIra kAma detuM rahe. teNe zarIranI puSTine mATe ke svAdalapatAne kAraNe khAvuM joIe nahIM. teNe pUrvopArjita karmone AtmAthI alaga karavAnI ja abhi. lASA karavI joIe. jyAre duHkha AvI paDe eTale ke parISaha ke upasarga. janita pIDA AvI paDe, tyAre teNe samabhAva pUrvaka tene sahana karIne saMya. mana athavA mekSanA mArga para avicala rahevuM joIe. jevI rIte anupama parAkramathI yukta subhaTa, saMgrAmanA agra bhAgamAM dRDhatA pUrvaka khaDe rahIne, zatruo dvArA game tevI muzkelIo UbhI karavAmAM Ave te paNa thI temane sAmane karIne, zatruone vinAza kare che, e ja pramANe damanazIla sAdhu paNa saMyamamArgamAM daDha rahIne, parISahe Adi dvArA pIDita thavA chatAM paNa, karmazatruone vinAza karavAmAM ja prayatnazIla rahe che. agAthA 2lA For Private And Personal Use Only Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam chAyA - api hanyamAnaH phalakAvataSTaH samAgamaM kAMkSatyantakasya / nirghuNa karma na paiti akSaya ina zakaTamiti bravImi // 2 // anvayArthaH - ( avimmamANe) sAdhuH api hanyamAnaH upasargAdibhiH pIDaya mAnoSi (phaLagAvatI) phalakAvada:- phalakavat tanUkutaH (aMtakasya samAgamaM aura kahate hai- 'avi hammamANe ityAdi / zabdArtha- 'avismamANe- api hanyamAnaH sAdhu parISada evaM upa sargoM ke dvArA pIDA pAtA huA bhI use lahana kare 'phalAnaDI-phala arents: ' jaise kASTha kI paTiyA donoM taraphale cholI jAtI huI rAgadveSa nahIM karatI hai usIprakAra bAhya evaM abhyantara tapase kaSTa pAtA huA bhI rAmadeva na kare fasta amAgamaM kaMkhati - antakasya samAgamaM kAMkSati' mRtyu ke AnekI pratIkSA kare 'NidhUya kammaM-karma nirdhUya' isa prakAra se karma ko dUra karake sAdhu 'Na pavaMcuveha-na prapaJcam upaiti ' janma, maraNa aura roga, zoka Adi ko prApta nahIM karatA hai 'akkhakkhae vA sagaDaM-akSakSaye zakaTamitra' jaise akSa (dhurA) ke TUTa jAne se gADI Age nahIM calatI hai 'sibemi iti bravImi aisA maiM kahatA hUM ||20|| anvayArtha - - upasargoM dvArA pIr3ita hone para bhI sAdhu STha ke paTiye ke jaise rAgadveSa na kare, kintu samabhAva se mRtyu kI pratIkSA kreN| sUtrAra sAdhuyyAne he che- 'avi hammamANe' ityAhi zavArtha-'avi hammamANe- api inyamAnaH sAdhu parISaDa bhane upasargo dvArA pIDA yAmIne tene saDana re 'phalagAvataTTI - phalakAvataSTaH' bha lAkaDAnA pATiyA ane khAjuthI chelAvA chatAM paNa rAgadveSa karatA nathI eja pramANe kha!hya ane AbhyaMtara tapathI kaSTa pAmIne paNa rAgadveSa na kare 'aMtarasa samAgamaM kakhati - aMtakasya samAgamaM kAMkSati' paraMtu bhAta bhAvavAnI zaDa lu 'NidhUya kammaM - karma nirdhUya' yA tithI usane dUra arIne sAdhu 'Na pavaMcuvei - na prapazvam uta' janma, bharathu bhane roga, zoka, vigerane prAptaM uratA nathI 'akkhakkhae vA sagaDaM-akSakSaye zakaTamiva' premAkSa uta ghasarAnA tUTi bhavAthI gADI bhAgaNa yAsI zatI nathI. 'ttivemi iti bravImi ' e pramANe huM kahuM chuM // 30 // sUtrA--upasargoM dvArA pIDita thavAnA prasaMga AvI paDe, te paNa sAdhue kASTanA pATiyAnI jema rAgadveSa karavA joIe nahIM, parantu samabhA~ sU0 81 For Private And Personal Use Only Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kaMgvati) antakasya mRtyoH samAgamamAgamanaM paNDitamaraNaM kAMkSati AkAGkSati (NidhRya kamma) karma ni yAnIya (Na pavaMcuvei) prapaJcam saMsAram na upaiti na prApnoti (akkhakkhae vA sagaDaM) akSakSaye zakaTAmiva gavyAdikam (ttibemi) iti bIvImi, iti // 30 // ___TIkA-parISahAdibhiH 'hammamANe' hanyamAnaH 'avi' api pIDAmupagato pi samyak tasya sahanaM kuryAt / 'phalagAvatahI phalakAvataSTaH, phalakaM kASThakhaNDaH ubhAbhyAmapi pArzvabhyAM taSTho gharSito gharSaNamanumat / athavA, yathA kASThakhaNDaH zItAtapAbhyAM parAbhUyamAno'pi na vepane, sukhaM duHkhaM vA nA'nubhavati / tathA-sAdhurapi bAhyAbhyantaratapobhyAM niSTapadesan-AviSThet' evaMbhUtaH san aMtakassa' antaM vinAza karotIti, antako mRtyuH tasya 'samAgama' samAgamam Agamanam paNDitamaraNarUpaM 'kAvati' kAMkSati-abhilapati / evam-'kamma aSTa. vidhaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM gidhUya' nitarAM nidhya vinAzya 'Na' na 'pavaMcuvei' aisA karane vAlA sAdhu bhavabhramaNa ko prApta nahIM hotA jaise dhUrA TUTajAne para gAr3I Adi Age nahIM calatI / aisA maiM kahatA hU~ // 30 // TIkArtha--sAdhu yadi parISaha se pIr3ita ho to use samdhaka prakAra se sahana kreN| jaise kATha kA paTiyA donoM ora se chIlA jAne para bhI yA kASTha kA khaNDa sI garmI se parAbhUta hokara bhI kampita nahIM hotA yA rAgadveSa ke vazIbhUta nahIM hotA, usI prakAra upasarga Adi se pIr3ita hotA huA bhI sAdhu rAga dveSa se rahita hokara mRtyu kI pratIkSA karatA hai arthAt samAdhi maraNa kI abhilASA kreN| aisA karake vaha vathI mRtyune bheTavA taiyAra rahevuM joIe. jema dhUrA tUTI jAya tyAre gADI AgaLa vadhI zakatI nathI, e ja pramANe kameno sadantara kSaya thaI javAthI bhavabhramaNa paNa cAlu rahI zakatuM nathI, evuM tIrthakare ka kathana che. huM te kathananuM ja anukathana karI rahyo chuM. 30 TIkA-game tevAM ugnaparISahone paNa sAdhue samabhAvapUrvaka sahana karavA joIe. jema lAkaDAnA pATiyAne bane taraphathI chelavAmAM Ave, athavA tene game tevI ThaMDI garamI sahana karavI paDe, te paNa tene lAka DAnA pATiyA para kaI prabhAva paDatuM nathI, eja pramANe upasarga Adi dvArA game tevI pIDA sahana karavAne prasaMga Ave, te paNa sAdhu rAgadveSathI rahita thaIne, mRtyunI pratIkSA kare che, eTale ke samAdhi maraNanI abhilASA kare che. evuM karavAthI te jJAnAvaraNIya Adi AThe prakAranAM For Private And Personal Use Only Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMmayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 643 prapacaM samupaitte, prAJcaM jarAmaraNAdi paJcyate vistAryate yasmin sa prapaJcaH saMsArastaM na prApnoti / 'akkhakkhara' akSakSa - astra kSaye vinAze sati 'sagaDaM ' zakaTam iva / yathA zakaTam - bhakSasya rathacakrayojakA'yodaNDasya vinAze sati tabha gacchati / tathA sAdhurapi saMsAramupagacchatIti / evaM tIrthakaroditaM tubhyamahaM kathayAmi, iti sudharmasvAmI - svaziSyebhyaH kathayati ||30|| " iti zrI vizvavikhyAta jagadvalla mAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjya zrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyAkhyAyAM " vyAkhyAyAM kuzI paribhASAkhyaM saptamamadhyayanaM samAsam // 7-1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko vinaSTa karake jarA janma maraNa ke prapaMca se mukta hotA haiN| jaise gAr3I dhurA ke TaTa jAne para Age nahIM jAtI, usI prakAra sAdhu bhI karmoM kA kSaya ho jAne se saMsAra ko prApta nahIM hotA arthAt bhavabhramaNa Age nahIM karatA / tIrthakarokta hI maiM tumheM kahatA hU, aisA sudharmA svAmI apane ziSyoM se kahate haiM ||30|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke kuzIla paribhASA nAmakA sAtavAM adhyayana samApta // 7- 1 // karmanA kSaya karIne janma jarA ane maraNanA duHkhamAMthI mukata thaI jAya che. jema pUrA tUTI jAya te gADI AgaLa cAlI zakatI nathI, eja pramANe kAMnA kSaya thaI javAne kAraNe te sAdhune paNa bhavabhramaNa cAlU rahetuM nathI. 'tIthakoe A pramANe je upadeza ApyA che, tenu' ja huM ApanI samakSa anukathana karI rahyo chuM' evuM sudharmA svAmI pAttAnA ziSyAne kahe che. AgAthA kuMbhA jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta 'sUtrakRtAMgasUtra'nI samayA edhinI vyAkhyAnA kuzIla paribhASA nAmanuM / / sAtamuM adhyayana samApta zAcha-1A 5 For Private And Personal Use Only Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUle // athA'STamaM vIryAdhyayanaM pAramyate // gataM. saptamamadhyayanam, ataH paramaSTamamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, raha prakrAntA'dhyayane kuzIlAstadvirodhinaH suzIlAzca vyaakhyaataaH| etayoH suzIlaku golayoH suzIlatvaM kuzIlatvaM ca saMyama bIryAntarAyANAmudayAttattat kSayopazamAcca bhavatItyato vIryapratipAdanAyA'STamamdhyayanaM praarbhyte| anena sambandhenA''yAtasyA'STamA'dhyayanasyA''dimA gAthA-'duhA veyaM' ityaadi| mUlam-dahA veyaM suyakkhAyaM vIriyaM ti pvuccii| kiMrnu vIrassaM vIrattaM ke ceya" pavuccAI // 1 // chAyA-dvidhA vedaM svAkhyAtaM vIryamiti pocyate / / kiM nu vIrasya vIratvaM kathaM cedaM hi mocyate // 1 // AThaveM adhyayana kA prAraMbhasAtavA~ adhyayana samApta huaa| aba AThavA~ prAraMbha kiyA jAtA haiN| isakA sambandha isa prakAra hai-sAtaveM adhyayana meM kuzIla aura stuzIla sAdhu kI vyAkhyA kI gaI hai| suzIla kI suzIlatA aura kuzIla kI kuzIlatA saMyama vIryAntarAya karma ke kSayopazama tathA udaya se hotI hai| ataH vIrya kA pratipAdana karane ke lie aSTama adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai| isa sambandha se prApta aSTama adhyayana kA yaha Aya sUtra hai-'duhAve' ityaadi| zabdArtha--'veyaM vIrayaMti payuccaha-vedaM vIryamiti procyate' ve Age spaSTarUpa se vIrya ko kahAjAyagA 'duha sudhakkhAyaM-dvidhA svA. AThamA adhyayanane prAraMbha sAtamuM adhyayana samApta thayuM. have AThamA adhyayanane prAraMbha kara vAmAM Ave che. A adhyayanane saMbaMdha A pramANe che.--sAtamA adhyakacanamAM kuzIla ane suzIla svabhAvavALA sAdhunuM kathana karavAmAM Avela che. suzIlanuM suzIva pazu ane kuzIlanuM kuzIla paNuM saMyamane vItarAyakarmanA kSapazama tathA tenA udayathI thAya che. tethI viryanuM pratipAdana karavA mATe A AThamA adayayanane prAraMbha karavAmAM Ave che.-A saMbaMdhathI Avela AThamA madhyayananu pa sUtra 'duhAveya" tyAta. zA--- 'veyaM vIriyatti pavucvai-ve vIryamiti procyate' ve pachI 25STa35thI vAyathana42vAmA mA4. 'duhA suyaklAyaM-dvidhA svAkhyAtam' For Private And Personal Use Only Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 645 ... anvayArthaH--'veyaM pIriyaM ti pacuccaI' vA idaM vIryamiti pocyate tat 'duhA muzkvAyaM' dvidhA-dviSakAreNa svAkhyAta-samyagrUpeNa kathitam (vIrassavIrattaM kiM nu) vIrasya-mumaTasya vIratvam (kiM nu) kiM nu-kathaM bhavati, athavA(kahaM ceyaM pabuccaI) kathA-kena pahAreNa tat-vIratvamucyate-kathyate iti // 1 // TokA--'veyaM' vA idam 'pIriyaM ti' vIyamiti 'duhA' dvidhA-dviprakAreNa 'suyaka vAya' svAkhyAtaM-sukathitam / veyamityatra vA zabdo-vAkyAlaGkAre bhavati, 'idaM zabdasya pratyakSaviSaye zakti.' idamastu sannikRSTe taditi parokSe vijAnIyAditi niyamAt / tathA ca idaM buddhayA sannikRSTaM pratyakSamAyam, vIyam. dvidhA-dvipakArakaM prakAradvayena vibhinna bhedadvayabhinnaM, bhedadvayaviziSTaM khyAtam' ise tIrthakaroMne do prakArakA kahA hai 'vIrassa vIrataM kiM nuvorasya vIratvam ki nu' vIra puruSako vIratA kyA hai ? 'kahaM ceyaM pa. ccaha-kathaM cedaM procyate' kisa kAraNa se vaha vIra aisA kahA jAtA hai ? // 1 // ___anvayArtha-jo vIrya kahA jAtA hai, vaha do prakAra kA kahA hai| dhIra kA vIratva kyA hai ? vaha kisa prakAra se vIra kahA jAtA hai ? // 1 // TIkArtha--vIrya do prakAra kA kahA gayA hai| 'veyaM' yahAM 'vA' zabda dhAkya ke alaMkAra artha meM hai| 'idam' zabda kI zakti pratyakSa viSaya meM hai, kyoM ki aisA niyama hai ki-'idam' zabda samIpa artha meM aura 'tat' zabda parokSa artha meM prayukta hotA hai| ataH idam' kA artha hai-buddhi se samIpa-pratyakSa jaisaa| mAna tIye me 54.2nu / che 'vIrassa vIrattaM kiM nu-vIrasya vIratvam kiM nu' pI2535nI vIratA ke zu cha ! 'kahaM ceya pavuccai-kathaM cedaM pronyate' kayA kAraNathI teo vIra e pramANe kahevAya che? nA - anvayArtha-jene vIrya kahevAmAM Ave che. evuM te vIrya be prakAranuM kahevAya che. viranuM varapaNu zuM che ? te kayA prakArathI vIra e pramANe upAya cha ? // 1 // t-vIyame 542nu vAmAM Ave che. 'veya' mADiyAM 'vA' zabda vAkyanA alaMkAra arthamAM Avela che. Idama zabda prayoga pratyakSa viSama thAya cha. ma yo niyama cha -'idam !' shhne| sabhI5-10 vAcaka arthamAM ane "tat! zabadane parokSa arthamAM praveza thAya che. jethI gaDiyAM 'idam' me 4 matha-muddhinI sabhI5 arthAt pratyakSa vA cha, For Private And Personal Use Only Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 646 sUtrakRtAGgasUtre vIryam / 'pavuccaI' procyate-kathyate tIrthakarAdibhiH, 'suyakkhAya' svAkhyAtamsuSTu AkhyAtaM kathitamira rthaH, vizeSega Irayati prerayati niSkAsayati ahitaM yena tabIyamiti kathyate, jI sya zaktivizeSaH 'vIrassa' vIrasya subhaTasya 'kinu' ki zabdaH jijJAsArthaH, nu zabdo vitrkvaacii| 'vIratta' vIratvaM kim, kena prakAreNA'sau subhaTo vIra iti kthyte| 'kaha' katham-kena prakAreNa 'ce' ca idaM vIratvam 'pavuccaI procyate, yadidaM vIrya dvidhAvibhaktamiti tat ki kena vA kAraNena bhavati, kiMvA tasya svarUpamiti / tIrthakaragagadharAbhyAM vIryasya dvau bhedI kathayete, tatra jijJAsyate-vIrANAM keyaM vIratA, kathaM vA sa vIra ityAkhyAyate iti bhAvaH // 1 // ___yaha vIrya do prakAra kA tIrthaMkaro Adi ne kahA hai| vIrya jIva kI eka viziSTa zakti hai / jo vizeSa rUpa se preNA karatA haiM-ahita ko haTAtA hai, vaha vIrya kahalAtA hai| 'nu' zabda jijJAsA ke artha meM hai, vitarka kA vAcaka hai| arthAt yahAM yaha prazna upasthita hotA hai ki vIra puruSa kI vIratA kyA hai ? kisa prakAra se vaha subhaTa vIra kahA jAtA hai ? do prakAra kA jo bIrya kahA gayA hai vaha kyA hai aura kisa kAraNa se hotA hai ? usakA svarUpa kyA hai ? __ Azaya yaha hai-tIrthakara aura gaNadhara dhIrya ke do bheda kahate haiN| yahA~ yaha jijJAsA hotI hai ki vIroM kI vIratA kyA hai ? kisa kAraNa se vIra puruSa vIra kahalAtA hai ? // 1 // A vIya tIrthakara vigere e be prakAranuM kahela che. vIrya jIvanI eka vizeSa prakAranI zakti che. je vizeSa rUpe preraNA kare che-arthAt ahitane haTAve che. be virya kahevAya che. "gu' zabda jIjJAsAnA arthamAM che. ane vitakane vAcaka che, arthAt ahiyAM evo prazna upasthita thAya che ke virapurUSanuM vIrapaNuM zuM che ? arthAt kaI rIte te subhaTa arthAt vira kahevAya che? vAya ke je be prakAranuM kahela che, te zuM che ? ane kayA kAraNathI be prakAranuM thAya che ? tenuM svarUpa kevuM che ? kahevAne hetu e che ke tIrthakara ane gaNadharo vIryanA be bhede kahe che, ahiyAM evI jIjJAsA thAya che vIronuM vIrapaNuM e zuM che ? kayA kAraNathI vIra purUSa "vIra e pramANe kahevAya che ? lo For Private And Personal Use Only Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam bhedapradarzarapUrvakameva vIryas rUma ha -kamma mege pavedaMti' ityAdi / mUlam-kamma meMge paivedati akamnaM vAvi suvyaa| eehiM dohi ThANehi jehiM dIsaMti mcciyaa||2|| chAyA-kamai ke pravedayantyakarma vApi suvratAH / AbhyAM dvAbhyAM sthAnAnaM yAbhyAM dRzyante mAH // 2 // anvayArtha:-(ege kammaM pavedeti) eke kevana kamaiva vIrya pravedayanti kathayanti (suvyayA akammaM vA vi) he suvratAH ! kecana akarma eva vIrya kathayanti (macciyA) mIH (ee hiM) AbhyAm (dohiM ThANedi) dvAbhyAM sthAnAbhyAm (dIsaMti) dRzyante iti // 2 // atha bheda nirUpaNa karate hue vIrya kA svarUpa kahate haiM'kamma mege pavedaMti' ityaadi| zabdArtha-'ege kammaM pavedeti-e ke karma pravedayanti' koI karma ko vIrya aisA kahate haiM 'sunvayA akammaM vAvi-suvratAH akarma vApi' aura he sutrato! koI akarma ko vIrya kahate haiM 'macciyA-mAH ' martya loka ke prANI 'eehi-abhyA' inhIM dohiM ThANehi-dvAbhyAM sthAnAbhyAm do sthAnoM se 'dIsaMti-dRzyante' dekhe jAte haiM // 2 // ___anvayArtha he suvratoM ! (acche vratavAle bhavyo') koI karma ko hI vIrya kahate haiM, koI akarma ko vIrya kahate haiN| inhI do bhedoM meM manuSya dekhe jAte haiM // 2 // ke lehornu ni35 42tai vIyarnu 2135 49 cha. 'kammamege paveti' tyAdi zahAya-'ege kamma pavedaMti-eke karma pravedayanti' 36 bhane vAya' me pramANe che. 'suvvayA akammaM vAvi-suvratAH akarma vApi' bhane saa| pratapaNA 'bhuniyA' 5 samana pIya se prabhArI che. 'macciyA-mAH ' bhRtyusana prANI 'eehi-AbhyAM' mA 'dohi ThANehi-dvAbhyAm sthAnAbhyam' meM sthAnAcI 'dIsaMti-dRzyante' hemAya che. // 21 // avayArtha-he sutrane (sArAvata vALA bha) keI karmane ja vIya kahe che, keI akarmane vIrya kahe che ? e be bhede vALa manuSyo jovAmAM Ave che. // 2 // For Private And Personal Use Only Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka , sUtrakRtAGgo ____TIkA-'ege eke vidvAMsaH 'kAma' kamaiMtra vIryamiti 'paveda' pravedayantikathayanti, kriyte-svghytne| niSAyate iti karma, kriyAyA anuSThAnam, tadeva kama vIryamiti pratipAdayanti / athavA-anuSThAne mavartakaM tajjana kam, aSTamakArameva vIryamiti prtipaadyni| tapAhi-audAyikamAnaniSpanna krmetyupdishyte| audayiko'pi bhAvaH karmoM dayaniSpanna ev| 'gubbayA' mukhatAH vA zabdaH svArthe / 'amma' aka api vIryamiti kasyanti, la vidyate karma tad amarma, vIryAntarAyakSa pani jIpa bhAvikaM vIm / api zabdena cAritramohanIyopakramakSayopazamajanitaM ca vIryam, ekhUna paNDitalI nitibhAvaH / 'eehi' etAbhyAm 'dohi' dvAbhyAm 'ThANehi' sthAnApAm, sakarmakA'rmakA pAditavAlapaNDitavIryAcA vyavasthita vIryamityabhidhIyate / jehi' yAbhyAM sthAnAbhyAM yayo ; sthAnayoH 'miciyA' mA-para gadhago manuSyAH TIkArthakoI vidvAn karma ko hI vIrya kahate haiN| unakA kathana hai ki apane prayatna se jo niSpAdita kiyA jAtA hai, vaha karma hai / vahI karma vIrya kahalAtA hai| athavA anuSThAna meM pravRtti karAne vAlA vIrya ATha prakAra kA hai| audayikabhAva me niSpanna karma hai aura audayika bhAva bhI karmodaya se utpanna hotA hai| koI suvrata karmarahita ko bhI vIrya kahate haiM / vIryAntarAya karma ke kSaya se utpanna hone vAlA jIva ko svAbhAvika vIrya hai / 'api' zabda se cAritramohanIya ke kSayopazama se utpanna vIrya bhI grahaNa kara lenA caahie| dhIrya ke yahI do bheda haiN| inameM se karma vIrya bAlavIrya kaha lAtA hai aura akarmavIya paNDitavIrya bhI kahA jAtA hai| inhIM do TIkALuM--kaI vidvAna karmane ja karIye" kahe che, tenuM kathana evuM che ke-pitAnA prayatnathI ja saMpAdita karavAmAM Ave che, tene karma kahevAya che. ane e karma ja vIya' kahevAya che. athavA anuSTha namAM pravRtti karAva. nAra vIrya ATha prakAranuM kahela che. auyika bhAvathI yukta karma che. ane dayika bhAva karmanA udayathI utpanna thAya che. keI suvrata karmathI rahitane paNa "vIrya' kahe che. varSAntaraya karmane. kSaya thavAthI utpanana thavAvALA jIvane svAbhAvika vaya hoya che. ahiyAM 'api' zapathI yAstra mADanAyanA kSayopazamazrI panna yesa pIya 59 praha42vAmA mAvasa che. yA me leho pAya' che. mAmAMthI ' vI" e bAlavIya kahevAya che, ane "akarmavIrya' e paMDitavIrya kahevAya che. A be bheda vALA manuSya jovAmAM Ave che. je pramANe aneka prakA For Private And Personal Use Only Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 642 'dIsati' dRzyante'padizpanne vA / tathA hi-anekapakArakakarmasu prayatnaM kurvANa mullAhavAlA disampAnaM mayaM dRSTvA vIryavAnamitye / mAdizyate / tayA-bhAvaraNa karmaNAM kSa vAdanandala mo'samityAdizyate, dRzyate ca iti / ziyAnAnantaraM zrI sudharmasvAmI jambUsvAmismRtiziDAvargamuddizya kathayati-he zunya ! kAbi ka bo miti vimanti, kecanA'karmaeva vIjati pratipAdayanita / mana prakAreNI dviSA vijyate, AbhyAmeva bhedAbhyAM meM asvI pAriyAne iti // 2 // ____ iha pAnIya kAro kA cArA nau bAra mAlAditam / idAnIM kAraNe kAmopacArAdeva samAdaM dharma venA'pavizavAha-sUyakAra:-'pamAyaM kammamAyu' ityaadi| mUchan-mA kamma mAsu amAyaM thaa'vrN| tabhAvAderzao zAdi bAlaM paMDi meM yaa||3|| chAyA-mAdaM karma Ahu raprasAda tathA'param / . tadAbAdezato cApi bAlaM paNDitameva vA // 3 // bhedoM se yA bhedoM meM manuSya dikhAI dete haiN| jaise aneka prakAra ke kRtyoM meM prayatna karane vAle bala Adi se sampanna puruSa ko dekhakara 'yaha vIryazA hai aisA kahA jAtA hai aura karmoM kA kSaya hone se 'yaha ananta bala se sampanna hai| aisA kahA jAtA hai| ziSya ke prazna ke anantara zrIsudharmA svAmI, jambU svAmI Adi ziSyavarga ko lakSya karake kahate haiM-he suvalo! koI-koI karma ko hI vIrya kahate haiM aura koI akarma ko hI vIrya kahate haiM / isa prakAra vIrya ke do bheda ho jAte haiN| inhI do bhedoM meM sabhI manuSyoM kA samAveza ho jAtA hai // 2 // ranA kRtyamAM prayatna karavA vALA baLa vagerethI yukta purUSane joIne "A vIrya vALe che e pramANe kahevAmAM Ave che. ane karmone kSaya thavAthI A anaMta baLa vALe che." e pramANe kahevAmAM Ave che. ziSya prazna karyA pachI sudharmA svAmI, jaMbU svAmI vigere ziSya vargane udezIne kahe che ke-he sutra ! kaI kaI karmane ja vItha kahe che. A rIte vIryanA be bhedo thaI jAya che. A be bhedamAM ja sadhaLA menu bene samAveza thaI jAya che. A sU0 82 For Private And Personal Use Only Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 650 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH - ' pamAyaM kamma mAsu' pramAdaM madyaviSayakaSAyAdikaM karma AhuH - kathayanti tIrthakarAdayaH 'tahA appamAyaM avaraM' tathA - apramAdam aparam akarma AhuH 'tabhAvAdesao vA vi' tadbhAvAdezataH tayoH - bAlavIryapaNDitavIryayoH satvAdeva 'bAla paMDiyametra vA bAlavIrya paNDitavIrya vA bhavatIti // 3 // TIkA - ' pamAyeM' pramAdam - prakarSeNa mAdyanti zumAnuSThAnarahitA bhavanti jIvA yena sa mamAdo madyAdiH / uktaJca Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAraNa meM kArya kA upacAra karake karma ko hI bala-vIrya kahA gayA 'hai, aba pramAda ko hI 'karma' kahate haiN| yahAM bhI kAraNa meM kArya kA pacAra se pramAda ko karmatva se samajhanA cAhie / sUtrakAra yahI kahate -' pamAyaM kammamA haMsu' ityAdi / zabdArtha - ' pamAyaM kammamAsu pramAdaM karma AhuH' tIrthaMkaroMne pramAdako karma kahA hai 'tahA apyamAyaM avaraM tathA apramAdam aparam' tathA apramAda ko akarmakahA hai 'tabhAvAdesao vAvi-tadbhAvAdezato. vA'pi ina donoM kI sattA se hI 'bAlaM paMDiyameva vA bAlaM paNDitamevA' bAlavIrya tathA paNDitavIrya hotA hai // 3 // - anvayArtha -- tIrthakara Adi mahApuruSa matha Adi pramAda ko karma kahate haiM tathA apramAda ko akarma kahate haiN| pramAda ke sadbhAva se bAlavIrya aura apramAda ke hone se paNDitavIrya kahA jAtA hai // 3 // kAraNamAM kAryane upacAra karIne kane ja che, have pramAdane ja krama kahe che.! AmAM pazu thavAthI pramAdane kama paNAthI samajavA joie. 'pamAyaM kamma mAsu' chatyAhi - khAlavIya kahevAmAM Avela kAraNamAM kAnA upacAra sUtrakAra eja kahe che ke zabdArtha - - ' pamAyaM kamma mAhaMsu pramAdaM karma AhuH' tIrtha me prabhAhanembhava che. 'tahA appamAyeM aparaM tathA apramAdam aparam' tathA aprabhAhane zubha chu' che. 'tabbhAvAdesao bAbi-tadbhavAdezato vApi' mA mannenI sattAthI 'bAlaM paMDiyameva vA - bAlaM paMDitameva vA' vIrya tathA paMDitavIrya thAya che. // 3 // anvayA -tItha kara vigere mahApurUSo madya vagere pramAdane kama kahe che. tathA apramAdane ekama kahe che. pramAdanA sadbhAvathI khAlavIya ane apramAthI paMDitavIya kahevAmAM Ave che. ArUAA For Private And Personal Use Only Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 651 'majjaM visayakasAyA NihA vigahA ya paMcamI mnniyaa| esa pamAya pavAo NihiTTho bIyarAgehiM // 1 // chAyA-mayaM viSayakaSAyau nidrAvigrahazca pazcamI bhnnitaa| ete pramAdAH pravAdo nirdiSTo vItarAgaiH // 1 // iti / etAdRzaM pramAdaM madhAdikaM kauyAdAnabhUtam / 'kamma' karma-AhuH kathayanti tIrthakarAdayaH, 'tahA' tathA 'apamAya' apamAdam 'abaraM' aparas akarma Ahu:-kathayanti te evaa''caaryaaH| ayaM bhAva-pramAdavato jIvasya karmabandhanaM bhavati / karmasahitasya yat kriyA'nuSThAnaM tabAlavIrya bhavati / tathA-pramAdarahitasya jIvasya karmA'bhAvo bhavati / karmA'bhAvasahitasya yat karmA'nuSThAnaM tat paNDitavIryaM bhavati / etadeva TIkArtha--jisakI sattA ke kAraNa jIva zubha anuSThAna se rahita hote haiM, vaha madya Adi pramAda kahalAtA hai| kahA bhI hai-'majja visaya kasAyA' ityaadi| 'madya, viSaya, kaSAya, nidrA aura pAMcavIM vikathA, yaha pA~ca prakAra ke pramAda vItarAga devoM ne kahe haiM / // 1 // - yaha madya Adi pramAda karmoM ke janaka haiN| isI kAraNa tIrthakara Adi inheM karma kahate haiM aura pramAdaparityAga ko akarma kahate haiN| ___ Azaya yaha hai ki-pramAdavAn jIva ko karmabandhana hotA hai aura karmayukta jIva kA jo kriyAvyApAra hai, vaha bAlavIrya hai / jo jIva pramAda se rahita hai, usako karmoM kA abhAva ho jAtA hai aura karmAbhAva vAle jIva kA anuSThAna paMDitavIrya kahA jAtA hai / Azaya yaha TIkArya-jenI sattAthI jIva zubha anuSThAnathI rahita thAya che. te madha vigere pramA hevAya che. 4thu 55 che 3-'majja visayakasAyA' riyAla mA, viSaya, kaSAya, nidrA, ane pAMcamI vikathA A pAMca prakAranA pramAha vItarAga deve e kahela che. A madha vigere pramAda karmonA janaka-utpanna karavAvALA che. teja kAraNathI tirtha karo vigere tene kama e pramANe kahe che. ane pramAdanA parityAgane akarma kahe che. kahevAne hetu e che ke-pramAdavALA jIvane karmanuM baMdhana thAya che. ane karmavALA jIvane je kriyArUpa vyApAra che, te bAlavIya kahevAya che. je jIva pramAdathI rahita hoya che, tene kamene abhAva thaI jAya che. ane karmanA abhAvavALA jIvanA anuSThAnane paMDita vIrya kahevAya che. arthAt pramatta For Private And Personal Use Only Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saNDitavIya vAtavIyAmA kAryayoH bhAmabhavyAnAti / sUtrakRtAGgasUtre vALavIrya paNDitavIrya ceti / pramAdavataH sakarmaNo vIrya vAlavIrya pramAdarahitasya karmA'bhAvavato vIrya paNDitavIryamiti vivekaH / 'mAvAdesabho vAvi tadbhAvAdezato vApi, tayo bAlavIryapaNDitavIryayoH bhAva:-sattA tadbhAva stena tadbhAvena pAlaH paNDita iti vyavahAro bhavati' bAlavIryamabhavyAnAmanAvaparyavasitam, bhavyAnAmanAdisaparyavasitam, paNDitavIryantu sAdisaparyavasitamiti / tIrthakarA: pramAdaM karma-iti kathitavantaH tathA-apamAdamakarma, ityuktavantaH / ataH pramAdena bAlavIryaM bhavati, bhavaticA'pramAdena paNDitavIryamiti niSkarSaH // 3 // tatra pramAdavataH sakarmaNo jIvasya yadvIyaM tadvAla vIryamiti tadeva darzayati atrakAra:-'satthamege tu' ityAdi / mUlam-sattha mege tu sikkhaMtA ativAyAya paanninnN| eMge maMte ahijjatI pANabhUya viDiyo // 4 // ki pramatta aura sakarmA jIva kA bAlavIrya tathA apramatta aura akarmA jIva kA paNDitavIrya hai / voye ke sAtha 'bAla' yA paNDita' jo vizepaNa lagAyA gayA hai, vaha pramAda aura apramAda ke kAraNa hI hai| - abhaya jIvoM kA bAla bhIrtha anAdi ananta hai, bhavya jImoM kA anAdisAnta hai arthAt vaha sadAkAla se pAlA bhAtA hai kintu bhI usakA anta AjAtA hai| paNDita zAdi-zAnta hI hotA hai| ... niSkarSa yaha hai ki sIkara bhagavantoM ne pramAda ko karma aura apramAda ko akarma kahA hai| ataeva pramAda ke kAraNa bAlavIrya aura apramAda ke kAraNa paNDita bIrya hotA hai / / 3 / / ane kama vALA jIvanuM balavIrya ane apramatta ane aka- karma vinAnA nu paDita' pIche sAyanI sAthe 'bala / lagADavAmAM Ave che. te pramAda ane apramAdanA kAraNathI ja hoya che. - abhavya jIvenuM bAlavIya anAdi ane anaMta che. bhavya chAnuM anAdi sAtta che. arthAt te sadA kALathI cAlyuM Ave che, paraMtu koI vakhata tene anya AvI jAya che, paMDitavIya sAdi-sAnta ja hoya che, Ane sAra e che ke-tIrthakara bhagavaMtoe prapada ne karma ane apramAda ne akarma kahela che. te ja pramAdane kAraNe be lavIrya ane aprAdane kAraNe 5DitavIya DAya cha. // 3 // For Private And Personal Use Only Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 653 chAyA-zAstrame ke tu zikSante atiyAtAya pANinAm ! eke mantrAn adhIyate prANabhUtavikeTakAna // 4 // anvayArthaH- (ege pANiNaM ativAyAya) eke tu prANinAM jInAm atipAtAya virAdhanAya 'satthaM' zAstra-dhanurvedAdi 'sikkhA ' zikSante-gRhNanti, 'ege' eke (pANabhUSavihe DiNo) pANabhUmavideTakAna tatra prANAH dvIndriyAH bhUtAni pRthivyAdIni, teSAM vi-vivizvam aneka prakArakaM heTa kAn-bAdhakAn 'maMte' mantrAna 'ahijjatI' adhIyate-paThantIti // 4 // TIkA-'ege eke puruSAH, rAgadveSA'pahanamAnasA, jIvAnAM vinAzakArakam 'satthaM' zastraM-khaGgAdipaharaNam, athavA--'satya' zAstram-dhanurvedAdikam 'sikkhaMtA' pramAdavAn evaM sakarmaka jIva kA vIrya bAlavIrya hai, yahI sUtrakAra dikhalAte haiM-~-'satyamege u' ityaadi| zabdArtha--- 'ege pANiM ativAyAya-e ke prANInAM atipAtAya' koI prANiyoM kA vadha karane ke liye 'sat-zastram' talavAra Adi zastra athavA dhanurvedAdi mikvaMtA-zikSante' sIkhate haiM 'ege-eke' tathA koI 'pANabhUpaviDiyo-prANabhUtaviThakAn' prANI aura bhUtoM ko mAranevAle 'maMte-mantrAn' mantroM ko 'ahijjeti-adhIyate' paDhate haiN|||4|| ___ anvayArtha-- koI koI prANiyoM kI virAdhanA karane ke lie dhanuveda Adi zAstra sIkhate haiN| koI prANoM aura bhUto ke lie bAdhAkArI maMtroM kA adhyayana karate haiM // 4 // TIkArtha--rAga aura dveSa ke kAraNa jinAmA citta abhibhUta ho gayA hai, aise kaI puruSa jIvoM kA vinAza karane vAle 'sastha' arthAt khaDga pramAdavALA ane karmavALA jIvane baLavIrya che. eja have sUtrakAra pragaTa 42 4. 'matthamege u' tyAdi ___ --- 'ege pANiNaM ativAyAya-eke prANinAM atipAtAyo / prAli yonI 15 421 / bhATe 'satthaM-zastram' tapA2 vigaire zastra athavA dhanu / vizeSa sikhaMtA-khibhante' zImele. 'ege-eke' tathA 'pANabhUya viheDiyo -prANabhUtaviheTakAn' prAell 4 bhUtAne bhArAvA' 'mate-mantrAn' bhatrIna 'ahijjeti-adhIyate' zIme che. // 4 // ___ qyA--- / yatipAdiyonI viyanA (sa.) 721 // mATe dhanurveda vigere zastravidyA zIkhe che, kaI vyakti prANa ane bhUtane bAdhA kAraka maMtrono abhyAsa kare che. jo TakAtha-rAga ane dveSanA kAraNe jeenuM citta parAjIta thayela che, evA ke purUSa ane nAza karavA 'ratha' arthAt khaga vigere For Private And Personal Use Only Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 654 sUtrakRtAGgasUtre zikSante - socanAstAdRzaM zastraM zAstraM vA abhyasanti / athavA 'e' eke etAdRzaM zastraM zAstraM vA zikSayanti parAnupadizanti / etatsarvaM zikSitaM sat 'pANiNaM' prANinAM - jIvAnAm 'adivAyAya' atipAtAya bhavati, atipAto vinAzastadarthaM bhavati / tadIyazAstre kena prakAreNa paro hiMsanIya ityeva niveditam / tathoktam - muSTinA chAdayellakSyaM muSTau dRSTiM nivezayet / itaM lakSyaM vijAnIyAdyadi mUrdhA na kampate // 1 // ityAdi / evaM kathamarINAM mAraNaM, kathaM paravaJcanaM, kAmAdiviSayaH kathaM sevyate ? Adi zastroM kI athavA dhanurveda Adi zAstroM kI zikSA lete haiM aura khUba udyama karake unheM sIkhate haiM / athavA isa prakAra ke zastra yA zAstra ko ve dUsaroM ko sikhalAte haiN| yaha sIkhA huA yA sikhalAyA huA zastra yA zAstra prANiyoM kI hiMsA kA kAraNa banatA hai, kyoM ki una zAstroM meM yahI kahA jAtA hai ki kisa prakAra dUsaroM kA vadha kiyA jAya ! kahA bhI hai-'muSTinA chAdayellakSyaM' ityAdi / apanI muTThI se lakSya ko AcchAdita kara le aura muTThIpara dRSTijamAle | agara murdhA para kamma na ho to lakSya ko viMdhA huA hI samajhe ||1|| ityAdi / isa prakAra usa zAstra meM yahI prarUpaNa kiyA hai ki kisa prakAra zatruoM kA ghAta kiyA jAya ? kaise dUsaroM ko dhokhA diyA jAya ? zastronI athavA dhanurveda vigere zAstronI zikSA grahaNa kare che, ane khUba udyama karIne te zIkhe che, athavA tevA prakAranA zastra athavA zAstrane teo khIjAone zIkhavADe che. A prakArathI zIkhelA ke zIkhavADelA zastra athavA zAstra prANiyAnI hiMsAnu` kAraNa bane che, kemake-e zAstrAmAM eja kahe. vAmAM Ave che ke--bIjAnI hiMsA kai rIte karI zakAya ? kahyuM paNa che ke'mussttinaa chAdayekSya chatyAhi arthAt peAtAnI muDI vaDe lakSyane AcchAdita karIleya ane muThI para najara sthira karI le. athavA mAthA para kampa na thAya teA lakSya vi dhAyelaja samajavu'. // 1 // A rIte te zAstramAM e ja nirUpaNa karavAmAM Avela che ke-kevI rIte zatruonA ghAta karI zakAya ? kevI rIte bIjAne dagA daI zakAya ? arthAt gaphalatamAM nAkhI zakAya ? kAmAdi azubha anuSThAna ja e zAstranA For Private And Personal Use Only Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 655 samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam ityAdi / area zAstrAbhyAsena sAvaye evaM karmaNi tadadhyetRNAM pravRttirbhavati / tadetatpUrva pradarzitazastrazAstrAbhyAsena jAyamAnaM vIryaM bAlavIryamityabhidhIyate / tathA - eke kena pApodayAt 'maMte' mantrAn mAraNakArye viniyujyamAnAn azvamedha - naramedha - gomedha - zyenAdiyAgArtham, 'ahijjetI' adhIyate, teSAmadhyayanaM kurvanti adhyApayanti ca / kathaMbhUtAna mantrAn 'pAgabhUya viheDigo' mANabhUtavihe TakAn prANinaH - dvIndriyAdayaH, bhUtAni pRthivyAdIni teSAM vividhaprakAreNa heTakAna mArakAna mantrAn paThantIti // 4 // mUlam - mAyiNo kaTTu mAyA ya kAmabhoge samArabhe / haMtA cheta pagarbhittA AyasAyAnugAmiNo // 5 // chAyA - mAyinaH kRtvA mAyAzca kAmabhogAn samArabhante / hantArazchettAraH karttayitAra AtmasAtAnugAminaH // 5 // 9 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAmAdi viSayaka azubha anuSThAna hI usa zAstra kA viSaya hai / jo aise zastra yA zAstrakA abhyAsa karate haiM, unakI pravRtti sAvadha karmoM meM hI hotI hai ina zAstroM ke abhyAsa se utpanna honevAlA vIrya bAlavIrya kahalAtA hai / tathA koI koI loga pApakarma ke udayase mantroM ko mAraNa kArya meM prayukta karate haiM aura azvamedha, naramedha, gomedha, evaM zyenayAga Adi meM prayukta karane ke liye unheM paDhate haiM aura paDhAte haiM ve maMtra kaise hai ? sokahate haiM - 'prANabhUyavihe Digo' hIndriyAdiprANI, aura pRthivI Adi bhUtoM ko mArane vAle haiM aise mantroM ko par3hate paDhAte haiM ||4|| viSaya che. jeo AvA prakAranI zastra vidyA athavA zAstrane abhyAsa kare che, teeAnI pravRtti sAvadya karmomAM ja hoya che. AvA prakAranA zAonA abhyAsathI utpanna thavAvALA vIya ne mAlavIya kahevAmAM Ave che. tathA keAI kAI leAkeA peAtAnA pApa karmanA udayathI ma MtrAne mAraNu kAmAM prayukta kare che, ane azvamegha, naramegha, gAmeSa, ane spena yAga vigeremAM prayukta karavA zIkhe che. ane zIkhavADe che. e ma`tro kevA che ? te tAvatAM De che- 'pANabhUyavihe DiNeA me dhandriya vagere ANI pRthvI Ahi bhUtAne bhAravA vANA hoya che, tevA maMtrIne zIpezIjavAr3e che. // 4 // For Private And Personal Use Only Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 656 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - ( mAthiko mAyA ya kaTu) mAyinaH- paravazcakAH mAyAzra kRtvA ( kAmabhoge samArabhe ) kAmabhogAn zabdAdiviSayarUpAn samArabhante kurvantisevante, -tathA-(AyasAyANugAmiNo ) AtmasAtAnugAminaH svIyamukhami cchantaH (haMtA) hantAraH (chata) chetAraH (vidhavA) kartavivArI bharatIti // 5 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIka - 'mAiNo' mAni mAyA paramAsAdya yete mAni 'mAyA' mayAH 'kaTTu' kRtA- paradhanavanitAdibhm apahRtya 'kAmabhoge' -- 'mAyiNo kaTTu' ityAdi / zabdArtha - 'mAthiNo mAyA ya kaTTu-mAthinaH mAgAva kumyA' mAyA karanevAle puruSa mAyA arthAt chala kapaTa karake 'kAmabhoge samArabhekAmabhogAn samArabhante' kAmabhogoM kA sevana karate haiM 'AghAtANugAmiNo AtmasAtAnugAminaH' tathA apane subakI icchA karanevAle ve 'haMtA - hantAra:' prANiyoM kA hanana karanevAle 'chesA- chetAraH' chedana karanevAle 'pati-prakartayitAraH' aura kartana karanevAle hote haiM // 5 // anvayArtha - mAyAvI loga mAyAcAra karake zabdAdi viSayarUpa kAmabhogoM kA sevana karate haiN| ye apane sukha kI icchA karate hue jIvoM kA hanana karate haiM, chedana karate haiM aura vidAraNa- karttana karate haiM // 5 // TIkArtha- mAyA kA sevana karanevAle mAdhI (kapaTI) yA mAyAvI kahalAte haiN| aise mAyAvI jala mAtrA karake parAye ghana strI AdikA ' mAyiNo kaTTu ' tyAhi zabdArtha - mAyiNo mAyA ya kaTu-mAyinaH mAyA kRtvA ' mAyAca zvAvAjA pu3Sa bhAyA arthAt charI ne 'kAmabhoge samArabhe - kAmabhogAn samAramante' abhalogo sevana ure che. 'AyasrAtANugAmiNo - AtmazAtAnugAminaH ' tathA potAnA sumanI icchA vA vANA yethe 'haMtA - hantAraH' prAyeotuM Denana udavA vANA chettA- chetAraH' chehana uravAvAlA 'paganbhitA - prakarttayitAraH' ane na karavA vALA hAya che. pA anvayA--mAyAvI leke mAyAcAra karIne zabdAdri viSaya rUpa kAmalegeAnuM sevana kare che. teeA peAtAnA sukhanI icchA karIne anya jIvAnI hiMsA kare che, chedana kare che, ane vidyAraNa-kantana kare che. 1 TIDAtha mAyAnuM sevana karavAvALA mAyI (kapI) athavA mAyAvI kahevAya che. evA mAyAvI mANase mAyA karIne pArakA dhana strI vagerenu For Private And Personal Use Only Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIrya svarUpanirUpaNam kAmabhogAMzca 'samArabhe' samArabhante-sevante, paravaJcanayA'nyadIyadhanAdibhiH kAmabhogAdInAM sebanaM kurvanti : tathA-'bhAyasAyANugAmiNo' AtmazAtAnusAra minaH-AtmanaH kRte sAtaM sukhaM tadanugAminaH, kaSAyakaluSitAntarAtmAnA AtmanaH sukha lakSIkRtya anyeSAM mANinAm / 'haMtA' hantAra:-virAdhayitArA, 'chettA' che gAra:-chedanakartArI bhavati / karNanAsikAdInAm 'pagabhittA' pArna yitAraH pRSThodarAdInAm / AtmasukhArtha hananAdivyApAraM kurvanti, iti / / 5 / / ... hanananchedanAdikaM kena prakAreNa kurvanti, nadeva mUtrakAro darzayati-'maNasA pacasA ceva ityaadi| mUlam-mAsA vacasA cava kAyasA ceva aNtso| Arao parao vAvi duzA niva ya asaMjayA // 6 // chAyA--manasA vacasA caitra kAyena caiva antshH| ___ ArataH parato vApi dvidhA'pi cA'saMyatAH // 6 // apaharaNa karate haiM aura kAmabhogoM kA sevana karate haiM, arthAt dUsare ke dhana Adi se kAma bhogoM ko bhogate haiN| tathA apane hI sukha ke lie prayatna karanevAle ve kaSAya se kaluSita citta hokara anya prANiyoM kI virAdhanA karate haiM, unake kAna nAka Adi kA chedana karate haiM, pI, peTa Adi ko cIrate yA kATate haiM / apane hI sukha ke lie ve yaha saba pApa kriyAe~ karate haiM // 6 // ___ ve isa prakAra hanana evaM chedana Adi karate haiM, sUtrakAra yaha dikha lAte haiM-'maNaso vacasA ceva' ityaadi| zabdArtha-asaM jayA-asaMyatAH, asaMyamI puruSa 'maNasA vacasA ceva kAyalA-manasA vacasA caidha kAyena' mana, vacana aura kAyase haraNa kare che, ane kAmonuM sevana kare che, arthAt bIjAonA dhanI vigerethI kAmaga bhegave che, ane pitAnA ja sukha mATe prayatna karanArA teo kaSAyathI malina citta vALA thaIne bIjA prANinI virAdhanA -hiMsA 42 cha, Ana-na vigairenu cha re cha, pI8 (sa) peTa 3 thI , teo potAnA ja sukha mATe AvA prakAranI pApakriyAo karatA rahe che paNa teo hanana ane chedana kaI rIte kare che ? vigere batAvatAM sUtrakAra 'maNasA vacasA ceva' // 4 cha. zAya--'asaMjayA-asaMyataH' masayabhI 535 'maNamA vacasA vara kAyasA-manasA vacasA ca kAyena' bhana, kyana bhane yathI 'aMtaso-antazaH! For Private And Personal Use Only Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre 1 anvayA--(asaMjayA) asaMyatA:-asaMyaminaH (maNasA vacasA ceva kAyasA) manasA vacasA caiva kAyena-kRtakAritAnumatibhiH (aMtaso) antaza:-kAyenAzakaoNSi manaseva pApAnuSThAnAnumatyA (bhArao para bhI vAvi) ArataH parato baoNpi-ihalokaparalokArtham (duhA vi) dvidhApi svayaM karaNena parakAraNena ca jIvapirAdhakA bhavantIti / / 6 / / TIkA-'asaMjayA' asaMpatA manovAkAyaiH puruSAH prvnyckaaH| 'maNasA' manasA 'vayasA' vacasA 'ceva' ca eva, tathA kAyasA' kAyena-zarIreNa, anena zarIravAGmanasA pravarttane kAraNatvaM darzitam / 'aMtaso' antazaH-zarIrAdibhirasamathA api cintanamAtreNaiva paraghAtamicchanti kAlazaukarikavat 'Arao' 'aMtaso-antazaH' kAyAkI zakti na hone para manase hI 'Arao parao vAvi-ArataH parataH vApi' isaloka evaM paraloka donoM ke liye 'duhAvi-vidhApi' karane aura karAne donoM prakAra se jIvoM kA ghAta karAte haiN||6|| - anvayArtha-asaMyamI puruSa mana se, vacana se aura kAya se, tathA sa, kaoNrita aura anumodana se evaM kAya se asamartha hone para mana se pApa ke anuSThAna kI anumodanA karake, isa loka aura paraloka donoM ke lie svayaM karane aura karAne se donoM prakAra se jIvoM ke virAdhaka hote haiM // 6 // ..TrokArya-jo puruSa mana, vacana aura kAya se asaMyamI haiM-paravaMcaka (dUsare ko Thagane vAle) haiM, ve mana, vacana, kAya se aura zarIra se asamartha hone para cintana mAtra se dUsaroM ke ghAta kI icchA karate haiN| tapaya ta arthAt yinI 24tI na pAtA bhanathI 'Arao para ovA vibAravaH parataH vApi' bhAle ra mana 5 14 me mannA bhATe 'duhAvi-dvidhApi' ma bhane zava ke bhanne 52thI vAna dhAta 2 . // 6 // .. bhanyAya-- mayabhI 53 // manathI, kyanayI mane AyAyI tathA ta, parita ane anume danadhI tathA kAyathI asamartha-azakta thAya tyAre manathI ja popanAM anuSThAnanI anume danA karIne Aloka ane paraleka bane mATe pita karavA ane karAvavAthI arthAtu beu prakArathI jIvenI virAdhanA kare che. dA TIkAryuM-je purUSa mana, vacana, ane kAyAthI asaMyamI hoya che. parahAzaka-bIjAne ThagavAvALA hoya che, teo mana vacana ane kAyAthI ane jIsI azakta thAya tyAre vicAra mAtrathI bIjAonA ghAtanI IcchA kare che, For Private And Personal Use Only Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na samayAthodhinI kA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam Aratam-ihaloke mukhArtham 'parao' parata:-paralokAya paralokamA 'duhA vi' dvidhApi-svayaM karaNena, parakAraNena ca / svayamAcaranti pAdvArApati ca / rAgadveSAndhaHpuruSo manovAkAyaiH, tathA zarIrazaktyabhAve bacanena, kemanasA vA, aihikapAralaukikayo dvayoreva kRte prANighAtaM svayaM karoti patra kArayatIti bhAvaH // 6 // hiMsAjanitapApasya phalaM darzayati-'verAI kumbaI verI' ityaadi| mUlam rAI kuvaI 'verI, to verahiM rjjii| pAvogA ya AraMbhA dukkhaphAsA ya aMtaso // 7 // chAyA-vairANi karoti vairI tato vairaiH rajyate / pApopagAzca ArambhA duHkhasparzAzva antazaH // 7 // isa viSaya meM kAlazaukarika kA udAhaNa prasiddha hai| ve isa lokI sukha ke lie aura paraloka ke sukha ke lie donoM prakAra se arthAt varSa ghAta karake aura dUsaroM se ghAta karavA kara prANiyoM kI hiMsA karate haiN| Azaya yaha hai ki rAga aura dveSa se andhA puruSa mana, kAna, kAya se aura zArIrika zakti na ho to sirpha vacana se yA kezala mana se, isa loka aura paraloka ke lie svayaM jIvavadha karatA hai aura dUsaroM se bhI karavAtA hai / / 6 / / __ aba hiMsA janita pApa kA phala dikhalAte haiM'verAI kuvvaI verI' ityaadi| zabdArtha--'verI verAI kubaha-vairI vairANi karoti' jIvaghAta karane A saMbaMdhamAM kAlazaukarakanuM udAharaNa prasiddha che. teo A lekanA sukha mATe ane paralekanA sukha mATe bane prakArathI arthAt svayaM vAta karIne tathA bIjAethI ghAta karAvIne prANinI hiMsA kare karAve che. ' kahevAno hetu e che ke-rAga ane dveSathI AMdhaLA banela pu jana, vacana ane kAyA (zarIra) thI ane zArIrika zakti na hoya te kevuLa. vacana mAtrathI athavA kevaLa manathI A leka ane pAka mATe ravayaM jenI hiMsA 42 cha, ana mI yo pAse 53 DisA 42rAve. cha. // 6 // ve bisI 2 // 2 // 55nu Na tA ..cha. vesaI UbAI verI' tyAdi zA--'verI verAI kulavaI vairI vairANi. karoti' et disual For Private And Personal Use Only Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra anvayArtha:-- (verI verAI kuvaI) vairI-jIvopamardanakArI-vairANi-janmasAnugdhIni karoti (to verehiM rajaI) tataH vairai| navInaraiH rajyate sambadhyate (cAramA ya pAvazeSagA) AraMbhAH sAvadhAnuSTAnarUpAH pApopagA:-pApam upasAmI. pena gacchantIti, 'aMtaso dukkhaphAsA' antazaH duHkhasparzAH navInaM "duHva mutpAdayantIti / / 7 / TIkA - 'verI' vairI-paDUjIpanikAyopamardakArI puruSaH 'verAI' verANi yaM hinasti tena saha dhairabhAvam 'kumbaI' karoti, yaM mANivizeSa mekadA hinasti tena saha janmazatAnubandhIni vairANi badhnAti / 'tao' tataH punarapi 'verehi vairaiH vAlA puruSa, aneka janma ke liye jIvoM ke sAtha vaira karatA hai to verehiM rajanada-tataH vairaiH rajyate' phira vaha dUsarA nayA vaira karatA hai 'AraMbhA pAvogA-AraMbhAH pApopagA:' jIvahiMsA pApa utpanna auratI hai 'aMjaso dukkhaphAsA-antazaH dukkhasparzAH' aura anta meM du.kha detI hai // 7 // 3 anvayArtha--vairI arthAt jIvoM kI hiMsA karane vAlA saikar3oM anmoM taka cAlU rahane vAlA paira bA~dhatA hai| phira nayA vaira utpanna karatA hai| AraMbha pAparUpa hote haiM aura anta meM duHkha ko utpanna karate haiM // 7 // TIkArtha-SaT jIvanikAyoM kA upamanakArI arthAt chakAyoM kI virAdhanA karane vAlA puruSa, jisakI hiMsA karatA hai, usake sAtha dherabhAva utpanna karatA hai / arthAt jisa prANI kA eka vAra ghAta karatA hai, usake sAtha sekar3oM janmoM taka cAlU rahane vAlA vidhi-vaira ghA~dhatA 535 ane: ma bhATa vAnI sa.the 32 43 cha. 'to vere he rajjai-tataH vairaiH rajyate' te 57 te mI na 32 42 che. 'AraMbhA pAvovagA-AraMbhAH: pAporagAH' 71 Disa555 5-3 cha. 'aMtaso duHkhaphAsA-antazaH dukkhasparzA:' bhane cheTe ma he cha. 7.. 1. anvayAI-verI arthAta jIvonI hiMsA karavAvALAo seMkaDe janma sudhI cAlu rahenArUM vera bAMdhe che. ane navuM vera utpanna kare che. aAraMbha pAparUpa hoya che, ane ane dukha prApta kare che. mAdA - TIkArtha-SaDUjIvanikonuM upamardana (hiMsA) karavAvALA athavuM kAnI virAdhanA karavAvALA purUSa, jenI hiMsA kare che, tenI sAthe verabhAva utpana kare che. arthAt je prANIne ekavAra ghAta kare che, tenI sAthe seMkaDo For Private And Personal Use Only Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 661 'rajjaI' rajyate, vairaparamparayA sambaddhayate / ekasmin yena kRtaM bairaM janmAntare samapakaroti, tataH punarapi tena saha vairaM karoti, iti vairaparamparA sarvadevA'nudinaM barddhata eva / kathaM vairaparamparAyAH samudbhava ityata Aha- 'pAvogA 'pApopagAH, pArasAmIpyena gacchantIti pApopagAH / ke pApopagAH- tatrAhaArambhAH Arabhyante - saMpAdyante iti ArambhAH sAvadhakarmAnuSThAnasvarUpAH, Career ArambhAH 'aMtaso' antazaH - svavipAkodayasamaye 'dukkhaphAsA' duHkhasparzAH, duHkha spRzantIti-duHkhahaparzAH - duHkhajanakA bhavanti / jIvahiMsAkarttA'neka janmani tena saha vairaM karoti / idAnIM ya enaM mArayati sa janmAntare taM hinasti, haiM aura phira baira kI paramparA se sambaddha hotA hai- nayA nayA caira bA~dhatA jAtA hai | jisake sAtha vaira bA~dhA hai, vaha eka janma meM usakA badalA letA hai / usa samaya phira navIna vaira ba~dha jAtA hai| isa prakAra vaira kA pravAha janma janmAntara taka calatA hI rahatA hai aura baDhatA hI jAtA hai / isa vaira paramparA ke udbhava kA kAraNa dikhalAte hue sUtrakAra karate haiM - pApoM ko utpanna karane vAle AraMbha apane vipAkodaya ke samaya duHkha ke janaka hote haiN| abhiprAya yaha hai ki jIvoM kI hiMsA karane vAlA sAtha vara bAMdhatA hai / isa samaya jo jisa jIva ko janmAntara meM mArane vAle ko mAratA hai / una jIvoM ke mAratA hai, vaha Aja kA badhya kala badhaka bana jAtA hai aura badhaka badhya bana jAtA hai / arthAta mArane vAlA jisa jIva ko mAratA hai dUsare janma meM vaha janma sudhI cAlu rahenAro virodha-vera bhAva khAMdhe che, ane pachI te veranI para parAthI baMdhAyeleA rahe che, ane navu navuM vera bAMdhatA jAya che. jenI sAthe vera bAMdhyu che, te eka janmamAM tenA badalA leya che, tyAre pAchu navuM vera baMdhAya che, A rIte veranA pravAha (veNu) janma janmAntara sudhI calate ja rahe che. ane vRghatA rahe che. A veranI paraparA utpanna thavAnu` kAraNu khatAvatAM sUtrakAra kahe che kepApAne utpanna karavAvALA AraMbha potAnA vipAkanA uDDaya vakhate duHkha kAraka hAya che. For Private And Personal Use Only kahevAnA abhiprAya e che ke-jIvonI hiMsA karavAvALAo te jIvonI sAthe vera bAMdhe che. A janmamAM je jene mAre che, te janmAntaramAM arthAt bIjA janmamAM mAravA vALAne mAre che. A ja vadhyuM (marana 2) kAle vadhaka (bhAzvAvaNe) manI laya che arthAt bhAvAvANI ne apane bhAre che, khIjA Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 612 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir invAraM nistIti saMbaddhA vairaparamparA / yato hi hiMsA pApamutpAdayani prApaphalaM duHkhamiti vyA hiMsA hitAMmitrASibhiriti // 7 // - saMperAyaM niyacchati tadukkaDakAriNo / rogadosassiyA bAlA pAva kubvati te bahuM // 8 // kSA chAyA sAMpara yakaM niyacchanti bhAramaduSkRtakAriNaH / rAgadveSAzritA bALAH samyaM kurvanti te bahu // 8 // anvayArthaH - ( atadukkaDakAriNo ) AtmaduSkRtakAriNaH- svapApavidhAyinaH santaH (saMparAyaM niyacchaMti) sAmparAyikaM karma niyacchanti - badhnanti ( rAmadosa jIva mArane vAle ko mAratA hai| isa prakAra jo paramparA cala par3atI hai, usakA saikar3oM bhavoM taka anta nahIM AtA / hiMsA pApa ko janma detI hai aura pApa duHkha kA janaka hotA hai| ataeva jo apanA hita cAhate haiM, unheM hiMsA kA sarvathA tyAga kara denA cAhie ||7|| 'saMrA' ityAdi / zabdArtha -- attadukkaDakAriNo- AtmaduSkRtakAriNa:' svayaM pApakarane vAle jIva 'saMparAyaM niyacchaMti-sAMparAyikam niyacchanti' sAMparAdhika karma bAMdhate haiM 'rAgadosassiyA te bAlA - rAgadvepAzritAH te bAlA:' rAga aura dveSa ke Azrayase ve ajJAnI 'bahu pAvaM kuvvaMti - bahu pApaM kurvanti' bahuta pApakarma karate haiM // 8 // anvayArtha -- svayaM pApa karane vAle jIva sAmparAyika (saMsAra pari janmamAM te jItra mAranArane mAre che. A rItanI je paraMparA cAlu thAya che teno mata se dde| lve| sudhI bhAvato. nathI. hiMsA pApane utpanna kare che, mane pAyA hoya che. tethI ke dharache che. tethe hiM'sAne huMmezAM tyAga karavo joie. ghaNA potAnu hita 'saMrA' ityAhi zabdArtha -- 'attadukkaDakAriNo - AtmaduSkRtakAriNaH' pote 'saMrarAyaM niyacchaM te sAMvarAyikam niyacchanti' sAMpa 'rAmadosastriyA se bAla' - rAgadveSAzritAH te bAlAH' rAma bhane dveSanA mAzrayathI te pAzvavANA dheche urbha - zulu fag qra gsafa-ag 919 gafa' ug - anvayArtha-strayaM pAya uravA pANI 71 my sal se SS. 11 pAya (saMsAranA For Private And Personal Use Only Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 63 pApapalapAnarUpaNam samAyabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam ssiyA) rAgadveSAzritA:-kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH (te bAlA) te bAlA:-sada sadvivekavikalA ajJAninaH (bahupAvaM kucvaMti) bahu-anantaM pApam apsadvedha kurvanti-vidadhatIti // 8 // TIkA-'attadukkaDakAriNo' AtmaduSkRtakAriNaH, AtmanA svayameva duSkRtakarmaphartAraH sAvadhakarmAnuSThAnamAcarantaH 'saMparAyaM NiyacchaMti' sAMparAyikaM niyacchanti / dvividhaM hi karma bhavati-Ipitham sAMparAyikaM c| tatra-saMparAyA:bAdarakapAyAH, tebhya bhAgataM yat sAMparAyikam, tAdRzaM karma jIvopamardanAt AtmaduSkRtakAriNo'bhadrAH puruSAH niyacchanti-baghnanti / kathaMbhRtAste ye tAdRzaM sAmparAyikaM karma anubadhnanti, tabAha-rAgahosassiyA' rAgadveSAzritAH kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH rAgadveSAbhyo yuktAH santo jIvAn hiMsanti narakAdikugati hetukarma anubadhnanti c| tathAvidhaM karma rAgadveSAtmakakaSAyakalaSitA'nta:karaNA', ata eka bAlAH sadasadvivekavikalA:, 'pAvaM' pApam aSTAdazabhedarUpaM vividhaasdbdniiyjnkm| 'bahu' anekavidham 'te kucaMti' te kurvanti / svenaitra bhramaNa ke) karma kA bandha karate haiN| ve ajJAnI rAgadveSa se malIna hokara bahuta pApa upArjana karate haiM // 8 // TIkArtha--jo svayaM pApakarma kA AcaraNa karate haiM, ve sAmparAyika karma ko bAMdhate haiM / karmabandha do prakAra kA hai IryApatha aura sAmparAyika / jo karmabandhana bAdara kaSAya se hotA hai, vaha sAmparAyika kahalAtA hai| jIvahiMsA se sAmparAyika karma kA pandha hotA hai| jo jIva rAgadveSa ke Azrita haiM arthAt jinakI antarAtmA kaSAyoM se kaluSita haiM aura isa kAraNa jo hiMsA karate haiM, ve naraka Adi durgatiyoM ke kAraNabhUta karma kA bandha karate haiN| aise karma aneka paribhramaNa) karane baMdha kare che, teo ajJAnI ane rAga dveSathI malIna thaIne ghaNA ja pApanuM upArjana kare che. TIkArya-je e svayaM pApa karmanuM AcaraNa kare che, teo sAMpAyika karmane bAMdhe che. karmabaMdha be prakAranA che, IryApatha ane sAMparAyika je kamane baMdha bAdara kaSAyathI thAya che, te sAMparAyika kahevAya che. jIvahiMsAthI sAMparAyika kamane baMdha thAya che. je jIva rAga dveSathI yukta hoya che. arthAt jeone AmA karAyathI malIna thayele che, ane te kAraNathI jee hiMsA kare che, teo naka vigere durgatinA kAraNabhUta kamane bapa kare che. evA karmo ane For Private And Personal Use Only Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre pApakarmA'nuSThAtAraH caturgatibhramaNahetukaM sAmparAyikaM karma bananti, taza-rAga dveSakaSAyakaluSitAntaHkaraNAH kurvanti-anekavidha karma itimAnaH // 8 // ___ tadeva bALavIryamupadartha tadupasaMharabAha-'eyaM' ityAdi / mUlam-evaM sakAmavIriyaM bAlANaM tu paMveiyaM / itto ammIriyaM paMDiyANaM suNeha meM // 9 // chAyA-etatsakarmavIrya bAlAnAM tu paveditam / . __ato'karmavIyaM paNDitAnAM zRNuta me // 9 // prakAra ke asAtA rUpa duHkha ko utpanna karane vAle hote haiM / sat ke viveka se rahita ajJAnI jIva hI aise karma upArjana karate haiN| .. tAtparya yaha hai ki svayaM pApa karma kA anuSThAna karane vAle ajJAnI jIva caturgati meM bhramaNa karane ke kAraNa sAmparAyika karma kA bandha karate haiM tathA jo rAga dveSa se kaluSita haiM, ve aneka prakAra ke karma upArjana karate haiM // 8 // isa prakAra bAlavIrya ko dikhalA kara upasaMhAra karate haiM'eyaM sakammavIriyaM' ityAdi / zabdArtha-'eyaM-etat' yaha 'bAlANaM tu-yAlAnAM tu ajJAniyoM kA 'sakammavIriyaM paveDyaM-sakarmavIrya praveditam' svakarmavIrya kahAgayA hai 'itto-ata:' aba yahAM se 'paMDiyANaM-paMDitAnAm' uttama sAdhuoM kA 'akammavIriyaM-akarmavIryam' akarmavIrya 'me-me' merese 'suNeha-zRNuna' he ziSyo suno||9| prakAranI azAtA (azAMti) rUpa duHkhane utpanana karavAvALA hoya che. sata asanA viveka vinAnA ajJAnI chavaja evA karmonuM upArjana kare che. kahevAnuM tAtparya e che kepita-pApakarmanuM anuSThAna karavAvALA ajJAnI jIvo caturgatimAM bhramaNa karavAne kAraNe sAMparAvika kamane baMdha kare che tathA jeo rAgadveSathI malIna thayelA che, teo aneka prakAranA karmonuM upArjana (prApti) kare che. keTalA " A rIte bAlavIryane batAvIne upasaMhAra karatAM kahe che ke'ey sakammavIriya" tyAdi zahAya--'eya-etat' mA 'bAlANaM tu-bAlAnAM tu' jJAniyA nu' 'sakamma vIriya paveiyaM-sakarmavIryam praveditam' 21 pIya sa2. 'itto-ataH' sve DiMthI paMDiyANa-paMDitAnAm' uttama saadhume| 'akammavIriyaM-akarmavIryam' mama pIya 'me-meM' bhArI pasiyA 'suNeha-zruNuva' ziSya!! tame sAla For Private And Personal Use Only Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam anvayArthaH -- (eyaM) etat - pUrvopadarzinam (bAlANaM tu) bAlAnAM tu (sammebIriyaM paveiyaM ) sakarmavIrya maveditaM - kathitam ( ito) ataH param (paMDiyANaM) paNDitAnAm ( akampravIriyaM) akarmavIryam (me) me mataH (muNe) guNuta hai ziSyAH ! iti ||9|| TIkA- 'eyaM' evatpUrvaM yatpratipAditam / tathAhi jIvopamardanAya kevana zastraM zAkhaM ca zikSante / tathA'pare prANivirAdhanAbhicArikAnmantrAnacIyate / tato'pare punarmAyAvino'nekamakArikA mAyAmudbhAvya kAmabhogArthamarthinaH samAramvAnAramante / anye puna vairiNaM lakSIkRtya tathAvidhaM karmA'nutiSThanti, yAvatI vaMzaparamparA dherai / evaM vicino narAH tathA kurvanti yathA paramparA baddhavairA jAyate / eta sarvam 'vALaNaM' bAlAnAM sadasadvivekavikalAnAm / 'samvIriyaM' sakarmavIryam 'pavezyaM praveditam - kathitam / anvayArtha ziSyo ! yaha pUrvokta ajJAnI jIvoM kA sakarma vIrya kahA gayA, isake anantara paNDita jJAnI janoM kA akarmavIrya mujhase suno // 9 // TIkArtha- isase pUrva kahA jA cukA hai ki koI koI pAla jIva jIvoM kI hiMsA ke lie zastra evaM zAstra kA abhyAsa karate haiN| koI prANiyoM kI virAdhanA karane vAle maMtroM kA adhyayana karate haiN| koI koI kAmabhoga ke abhilASI mAghAcI mAghAcAra karake AraMbha samAraMbha karate haiN| koI apane zatru ko lakSya karake aise kRtya karate haiM jinase vaMzaparamparAgata vaira ba~dha jAtA hai| yaha saba sat asat ke viveka se rahita bAlajIvoM kA sakarmavIrya anvayA - huM ziSyA ! A pahelAM kahela prakArathI ajJAnI jIvAnuM sakrama vIrya kahevAmAM Avela che. have paMDitA-jJAnIjanAnu ka vI kahuM chuM te tamA save mArI pAsethI sAMbhaLeA. mAlyA TIkA"--AnAthI pahelAM kahevAmAM Avela che ke-keI kAI khAla ajJAnI jIva jIvanI hiMsA karavA mATe zastra ane zAstranA abhyAsa kare che. kAI ke I prANiyAnI virAdhanA karavAALA maMtrInuM adhyayana kare che. koI kAi kAmabhogonI IcchA vALA mAyAvI mAyAcAra karIne a 2bha samAraMbha kare che. kAI peAtAnA zatrune uddezIne evA pApa kRtyA kare che. jethI vaza para parAgata vera khaMdhAi jAya che. A badhu' sat asA viveka rahita khAlajIvAnu` sakama vIryaM kahela che. 84 For Private And Personal Use Only Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtre Karj r) ityA tu zabdena pramAdavatAM vIryapi saMgRhItam / 'itto' ataHparam 'DipANaM' paNDitAnAm 'ammacIriyaM' akarmavIryam 'me' mama kathayataH 'sukheDa' zRNuta yUyamiti zeSaH / etAvatA prabandhena bAlAnAM jIvAvAM sakarmavIrya pradarzitam , ataHparaM paNDitAnAmakarmavIrya kathayAmi, tadbhavantaH zRNvantu iti / 9 / ___uktaM bAlavIrya sAmma paNDitavIryamAha-dagie' ityaadi| malam-dabie baMdhaNummuke sambao chinnbNdhnne| paNolla pAvakaM kammaM sallaM kaMtati aNtso||10|| . chAyA-dravyo bandhanonmuktaH sarvatazchinnabandhanaH / maNudha pApakaM karma zalyaM kRntatyanekazaH // 10 // kahA gayA hai| mUla meM Aye hue 'bAlANaM tu' meM 'tu' zabda se pramAdvAn jIvoM ke vIrya kA bhI saMgraha kiyA gayA hai| bAlavIya ke prarUpaNa ke pazcAt maiM paNDitoM kA akarmavIrya kahU~gA, use tuma saba suno|9|| aSa paNDitavIrya kA kathana karate haiM-'dayie' ityaadi| zabdArtha--'dadhie-dravyaH' mukti jAne yogya puruSa 'paMdhaNummukkedhanonmuktaH' bandhanase mukta 'sabao chinnabaMdhaNe- sarvatazchinnabaMdhanA' tathA saba prakArase bandhanako naSTa karatA huA 'pAvakaM kammaM paNollapApakaM karma praNudya' pApakarmako chor3akara 'aMtaso sallaM kaMtati-aMtazaH zalyaM kRntati' apane samasta karmoM ko naSTa kara denA hai // 10 // bhUgamA asa bAlANAM tu' / 54mA 'tu' 54thI prabhAvAn, vAnA pIene paNa saMgraha thayela che. - bAlavIryanuM nirUpaNa karIne have huM paMDitenA akarmavIrya vize kahIza te tame sAMbhaLe tyA ... ve 'dabviA' yA thA dvArA pAritavAya 4thana 42pAmA bhAva che. .. zahAya-davie-dravyaH' bhuti 11 12vAna yAya 535 'baMdhaNummukkebaMdhamenmuktaH' madhamayI mudrata 'sabao chinnabaMdhaNe-sarvatazchinnabaMdhanaH' tathA rand apanAnA rIne 'pAvakaM kammaM paNolcha-pApa karma praNudya' pA mana chIna 'aMtaso sallaM kaMtati -antazaH zalyaM kRntati' potAnA saghA ne khAsa karI de che. 1bhA For Private And Personal Use Only Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam anvayArthaH- (dabie) dravyaH-muktigamanayogyo bhavyaH (mukke) bandhanAt-kapAyAtmakAdunmukto rahitaH (savyao chinabaMdhaNe) sarvasazchinnabandhanaH (pAvakaM kamma) pApakaM karma (paNolla) praNudha-apanIya (aMtaso sarala sati) antaza:-annato gatmA zalyaM zeSaM kama kuntati-apanayatIti // 10 // TIkA-'davie' dravyo-muktigamanayogyo muni:-'dravye bhavye' iti vacanAt dravyapadaM muktigamanayogyaM mahAtmAnamupasthApayati / athavA-rAgadveSarahita. svAt dravyabhUto dravyasvarUpatAM gataH sarvathA kapAyaiH rahitaH / yathA pASANAdi diyA rAgadveSarahitaM bhavati, tadvat yo rAgadveSarahitaH sa dravya iva dravyaH kathyate / athA vIvarAga iva vItarAgaH, ISatkaSAyavAn / tathoktam "kisakA bottuM je sarAgadhammaMmi koi aksaaii| saMte vi jo kasAe nigiNhai so'vi tattullo' // 1 // anvayArtha--muktigamana ke yogya, kaSAya rUpa dhana se rahita, sapa prakAra ke saMzayoM se rahita bhavya jIva pApakarmoM ko haTAkara antataH zalya ko arthAn zeSa rahe karmoM ko kATa DAlatA hai // 10 // TIkArtha--jo muktigamana ke yogya ho vaha 'dravya' kahalAtA hai| kyoMki-'dravyaM ca bhavya' aisA kahA gayA hai| ataeva yahA~ 'davya' pada kA artha hai-mokSagamana karane yogya mhaatmaa| athavA rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa jo dravya svarUpa ko prApta ho arthAt sarvathA niSkaSAva ho, vaha bhI 'dravya' kahalAtA hai / yA jo vIratA ke samAna vItarAma arthAt alpakaSAyavAn ho, use bhI dravya kahate haiN| kahA bhI hai. 'ki sakkA votu je' ityAdi / anvayArtha -bhutimA pAna. yo-ya, 416535 madhanayI hita, 24 prakAranA saMza vinAnA bhavya jIve pApa karmane haTAvIne antataH zalyane arthAt bAkI rahelA kamene chedI nAkhe che. 1thA TIkArya-jeo muktimAM javAne gya thayelA hoya te dravya kahapaay 2. bha3-'dravya ca bhavye' 2 // pramANe 47 che. maDiyA dra0ya phne| arthe mokSamAM javAne ega mahAtmA A pramANe thAya che, athavA rAgadveSa vinAnA hovAnA kAraNe je e dravyanA svarUpane prApta kare arthAt sarva kaSAya vinAnA hoya te paNa "dravya' kahevAya che, athavA je vItarAgane sakhA vItarAga arthAt alpa kaSAyavALA hoya tene paNa dravya kahe che. kahyuM paNa cha -'ki sakA voktuM je' yaha For Private And Personal Use Only Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre chAyA--kiM zakyA vaktuM yat sarAga dharme ko'pyakaSAyaH / ___ satopi yaH kaSAyAt nigRhNAti so'pi tattulyaH // 1 // sarAgadharma ya: sthitaH, SaSThasaptamaguNasthAnavAn kiM kazcit kaSAyarahito bhavati kimiti praznA, bhavatItyuttaram, kaSAyasya vidyamAnatve'pi yaH kaSAyam udayat nivartayati so'pi vItarAgasadRza eveti bhAvaH // ..kisvarUpo'yaM dravyastatrAha-'baMdhaNummukke' bandhanonmuktaH, bandhanAt kaSAyasvarUpAt unmukto rahita iti bandhanonmukta / karmasthitijanakatvAt kaSAyAH karmabandhanazabdenoktA bhvnti| tathoktam-'baMdhaTTiIkasAyavasA' bandhasthitiH kaSAyavazA-bandhasthitiH kssaayaadhiinetyrthH| tathA-'sabao chinnabaMdhaNe' sarvataH-sarvaprakAreNa chinna-nAzitaM bandhanaM yena sa sarvatazchinnabandhanaH / sarvaprakAreNa naashitkssaayH| tathA-'pAvakaM' pApakam 'kamma' karma-jJAnA varaNIyAdikamaSTavidham 'paNolla' praNuya-vinAzya, 'sallaM' zalyam-zarIre truTita. jo sarAgadharma meM arthAt rAgayukta avasthA meM (chaThe sAtaveM guNasthAna meM) vartamAna hai, use bhI kyA akaSAcI kahA jA sakatA hai ? isakA uttara yaha hai ki sattA meM vidyamAna kaSAyoM kA bhI jo nigraha karatA hai, vaha bhI vItarAga yA akaSAyI kahA jA sakatA hai| aisA 'dravya' mahAtmA kisa prakAra kA hotA hai ? isa prazna kA uttara dete haiM-vaha bandhanoM se vimukta hotA hai kaSAya kramasthiti ke janaka hai, ataeva dharmabandhaka kahalAte haiM / kahA bhI hai ki karmoM meM jo sthili par3atI hai, vaha kaSAya ke kAraNa hI par3atI hai| isake ati. rikta yaha chinnadhana hotA hai arthAt usake bandhana-kaSAya sarvathA naSTa ho jAte haiN| vaha jJAnAdaraNIya Adi papakarmoM ko dUra karake, , jeo sarAga dharmamAM arthAt rAgayukata avasthAmAM (chaThThA sAtamA guNa sthAnamAM) vartamAna che, tene paNa zuM akaSAyI kahevAya che ? A praznane uttara e che ke-jeo sattAmAM rahela kaSAyono paNa nigraha kare che. te paNa vItarAga athavA akaSAyI kahI zakAya che. - A prakAranA dravya mahAtmA kevA prakAranA hoya che? A praznane uttara Ape che-te baMdhanothI vimukta chUTelA) hoya che. kaSAya-karma sthitinA utpatti rUpa che. eTalA ja mATe karma baMdhana kahevAya che. kahyuM paNa che ke"kamAM je sthiti Ave che, te kaSAyanA kAraNe ja Ave che, te zivAya te chinnabaMdhana hoya che. arthAta tenA baMdhana-kaSAye sarvathA nAza pAme For Private And Personal Use Only Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMmayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 . 1 vIryasvarUpanirUpaNam 669 vANAgrabhAga iva duHkhadAyi zeSakaM karma 'kaMtati' kRntati-nAzayati-apagamayati 'aMtaso antazA-niravazeSataH / muktigamanayogyo bhavyajIvaH sarvavandhanAni nAzayitvA, evaM pApaM karma vinAzya aSTaprakArakaM saMsArasthitikAraNaM karma apagamayatIti bhAnaH // 10 // - yamAzritya puruSadhaureyaH karmarUpaM zalyaM chinatti, tadupadarzanAyA''ha sUtrakAra:'neyAuyaM suyakkhAya' ityaadi| mUlam -neyAuyaM suyakkhAyaM uvAdAya smiihe| bhujo bhujjo duhAvAsaM asuhattaM tehA tahA // 11 // chAyA--nyAyopetaM svAkhyAtamupAdAya samIhate / bhUyo bhUyo duHkhAvAsa mazubhatvaM tathA tathA // 11 // anta meM, zarIra ke andara TUTe hue vANa kI nauka ke samAna pIr3A pahu~cAne vAle zeSa karmoM ko bhI naSTa kara detA hai| ___tAtparya yaha hai ki muktigamana ke yogya bhavya jIva sarva bandhanoM ko naSTa karake evaM pApakarma ko dUra karake saMsAra meM sthiti ke kAraNabhUta AThoM prakAra ke karmoM ko haTA detA hai // 10 // jisakA Azraya lekara mahApuruSa karmarUpa zalpa kA unmUlana karatA hai, use sUtrakAra dikhalAte haiM-'neyAuyaM suyakkhAya' ityaadi| zabdArtha-'nepAuyaM suyakkhAyaM-nyAyopetaM svArupAtam' samyag jJAnadarzana aura cAritrako tIrthaMkaroMne mokSa kA netA (mokSa denevAlA) kahA hai 'ubAdAya samIhae upAdAya samIhate'vidvAn puruSa, use grahaNa kara mokSake che te jJAnAvaraNIya vigere pApa karmane dUra karIne chevaTe zarIranI aMdara tUTelA bANanI aNInI jema pIDA pahoMcADanArA bAkI rahelA karmone paNa nAza kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-muktimAM javAne gya bhavya jIva sarva baMdhanone nAza karIne tathA pApa karmane dUra karIne saMsAramAM sthitinA kAraNe rUpa ATha prakAranA karmone haTAvI de che. 11 jene Azraya laIne mahApurUSe karmarUpa zalyane nAza kare che, te viSaya satAtai sUtrA2 47 cha -'nebAuya' suyakkhAya' tyaadi| zA--'neyAuyaM suyakhAya-nyAyopeta svAkhyAtam' sanya jJAna, zina ane yAtri 2 tAyazeye mokSamai as pApAm cha. 'uvAdAya samIhae-upAdAya samIhate' vidvAn 535 22 a za2 mokSane mAre For Private And Personal Use Only Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... anvayArtha:--sa pUrvokto dravyaH (neyAuyaM suyakkhAya) nyAyopetaM svAkhyAsam samyagadarzanajJAnacAritrameva mokSamArgaH tIrthakarairAkhyAtastam (uvAdAya samIhae) upAdAya samIhate jJAnAdikaM gRhItvA mokSAya prayatate (bhujjo bhujjo duhAvAsa) bAlavIya bhUyo bhUyo duHkhAvAsaM dadAti (tahA tahA asuhatta) tathA tathA yathA yathA duHkha bhujate tathA tathA azubhatvamazubhavicAra evaM varddhate iti // 11 // TIkA--sa pUrvokto draH 'neyAuyaM' nyAyopetam, nyAyaH-jJAnadarzana cAritrAkhyo mokSamArgaH, tenopetam-yuktam, athavA-nyAya:-zruvacAritrarUpo dharmastena yuktam 'suyakkhAya' svAkhyAtam, suSThu samyak AkhyAtaM tIrthakarAdibhiH liye udyoga karate haiM 'bhujjo bhujo duhAvAsa-bhUyo bhUyo duHkhAvAsaM' thAlavIrya cAra bAra duHkha detA hai 'tahA tahA asuhattaM-tathA tathA azu. bhatvam bAlavIrya vAlA puruSa jyoM jyoM duHkha bhogatA hai tyoM tyoM usako azubha hI paDhatA hai / / 11 // anvayArtha--samyagdarzana, jJAna aura cAritra tapa ko tIrthakaroM ne mokSamArga kahA hai| vivekazIla puruSa use grahaNa karake mokSa ke lie yatna karate haiM / pAlavIya puna: puna: duHkha pradAna karatA hai| bAla jIva jyoM janoM duHkha bhogatA hai, tyo tyo usakA azubha vicAra baDhatA hI jAtA hai // 11 // ___TIkArtha--nyAyopetajJAnadarzana aura cAritra tapa jo mokSa kA mArga hai unase yukta ho vaha netA hai athavA zruna-cAritra rUpa dharma netA hai, kyoMki vaha mokSa meM kAraNa hai / usa netA yA mokSamArga kA tIrtha kara Adi ne samyak prakAra se kathana kiyA hai / udyo|| 42 che. 'bhujno bhujo duhAvAsaM-bhUyo bhUge duHkhAvAsaM' mAlavIya pAra vAra huma che. 'tahA tahA asuhattaM-tathA-tathA azubhatvam' mAlavIya vANe . purUSa jema jema duHkha bhogave che tema tema tene azubhaja vadhe che. 15 anvayArtha-samyaga darzana, jJAna, ane cAritra tapane tIrthakaroe makSa mArga kahela che. vivekI purUSa te mArganuM avalaMbana karIne mokSa mATe prayatna kare che. bAlavIye vAraMvAra dukha denArU hoya che bAla jI jema jema duHkha bhegave che, tema tema tenA azubha vicAro vadhatA jAya che. 11 TIkA-Apita jJAna darzana, cAritra ane tapa vigere je mokSanA mArgo che, tenAthI yukta hoya teja netA che. athavA zra-cAritrarUpa dharma netA che. kema ke te mokSamAM kAra che, te netA athavA mekSa mArganuM tIrthakara vigere e sArI rIte kathana karela che. For Private And Personal Use Only Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAryabodhinI TIkA pra. zru. a.8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam kathitam 'uvAvAya' upAdAya-zraddhayA svIkRtya-samIhae' samIhate- samyag rUpeNa Iite mokSArthasAdhako dravyaH ceSTate dhyAnAdhyayanAdau prayatate / dharmadhyAnAvarohaNAya dharmAdau prayatamAno bhvti| bAlavIyaM ca 'bhumo bhujjo' bhUyo bhUyaHvAraM vAram 'duhAvAsaM' duHkhAvAsam, duHkhamAvAsayati-iti duHkhAvAsaH duHkhakasthAnam yena yena prakAreNa bAlavIryavAn duHkhajanakanarakanigodAdau paribhramati 'tahA tahA' tathA tathA-tena tena prakAreNA'sya bAlavIryasya azubhAdhyavasAyitvAt 'amuhatta' azubhatvam-azubhatvameva pravardhate / itthaM saMsArasvarUpaM vicArayato muneH dharmA'nuSThAnAdAveva matiH pravartate, iti| samyagdarzanajJAnacAritratazaMti mokSa. mArgaH, iti tIrthakarairupadiSTaH, ato mokSArthI taM mokSamArgamevA''dAya vicarati, ___ tAtparya yaha hai ki samyagjJAna, darzana cAritra aura tapa yA zruta aura cAritra rUpa dharma hI mokSa kA kAraNa hai, aiso tIrthakaroM Adi ne upadeza kiyA hai / usa mokSa kAraNa ko zraddhApUrvaka svIkAra karake mokSArthI puruSa jJAna dhyAna Adi kriyAoM meM pravRtti karatA hai| isake viparIta bAlavIrya punaH punaH duHkhoM kA kAraNa hotA hai| bAlavIryavAn puruSa naraka-nigoda Adi meM paribhramaNa karatA hai / jaise-jaise vahAM duHkhoM ko bhogatA hai, vaise vaise usakI azubhatA arthAt pariNAmoM kI malInatA baDhatI jAtI hai / isa prakAra saMsAra ke svarUpa kA vicAra karane vAle muni kI dharmadhyAna anuSThAna meM hI pravRtti hotI hai| __ Azaya yaha hai ki samyagdarzana, jJAna cAritra aura tapa mokSa ke mArga haiM, aisA tIrthaMkaroM kA upadeza hai / ataeva mokSArthI mokSamArga ko tAtparya e che ke-samyak jJAna; darzana cAritra ane tapa athavA zrata athavA cAritra rUpa dharma ja me kSanuM kAraNa che A pramANe tIrthakara vigere e upadeza Apela che. A mekSa mArgane zraddhA pUrvaka svIkAra karIne mokSanI IrachAvALA purUSo jJAna, dhyAna vigere kriyAomAM pravRtti kare che. AthI ulaTA bAla vIrya-ajJAnI vAraMvAra duHkhanA kAraNa rUpa thAya che. bAlavIcuMvALA purUSe naraka-nigoda vigeremAM paribhramaNa karatA rahe che. tyAM jema jema duHkhe bhagave che, tema tema tenuM azubha paNa arthAt pariNAmenuM malIna paNuM vadhatuM jAya che. A rItanA saMsAranA svarUpane vicAra karavAvALA muni dhama-dayAnanA anuSThAnamAM ja pravRtti kare che. . kahevAno Azaya e che ke-samyaga jJAna, darzana, cAritra ane tapa e mekSanA mArgo che. A pramANe tIrthakaree upadeza Apela che, tethI ja For Private And Personal Use Only Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 672 sUtrakRtAGgasUtre mokSArthaM pravartate iti, bAlavIrya tu jIvasya du: vadAyi, duHkhamupabhuJjAnasya bAlavIryamasthAnaM narakAdikameva varddhate iti bhAvaH ||21|| mUlam-ThANI viviThANANi issaMti meM saMsao / aNiyatte ayaM vAse NAyaeMhiM suhIhi ya~ // 12 // chAyA - sthAnino vividhasthAnAni tvakSyanti na saMzayaH / aniyato'yaM vAso jJAtakaiH suhRdamiva // 12 // anvayArthaH - ( ThANI) sthAninaH sthAnavantaH indracakravacyodayaH (viviha ThANANi cahassaMti Na saMsao) vividhasthAnAni - nAnAprakArakotamamadhyamasthAnAni hI aMgIkAra karake vicarate haiM, mokSa ke lie hI pravRtti karate haiM isase viparIta jo bAlavIrya hai, vaha duHkha dene vAlA hai| duHkha ko bhogane vAlA bAlavIryavAn puruSa naraka Adi gatiyoM ko hI baDhatA hai / 11 / 'ThANI' ityAdi / zabdArtha - 'ThANI - sthAnI' uccapada para rahe huve sabhI viviha ThANANi estsaMti Na saMsao vividhasthAnAni tyakSyanti na saMzayaH' apane apane sthAnoM ko choDadeMge isameM saMdeha nahIM hai 'NAiehiM ya suhohi' jAtibhiH suhRdbhizca tathA jJAti aura mitroM ke sAtha 'ayaM vAseayaM vAsaH' jo saMvAsa hai vaha bhI 'aNighate-aniyataH ' aniyata hai // 12 // anvayArtha - uttama sthAna ke dhanI indra cakravartI Adi nAnA prakAra ke uttama madhyama adhama sthAnoM ko tyAga dege, isameM saMzaya nahIM hai| meAkSanI kAmanAvALA mekSa mAnA ja svIkAra karIne vicare che. tee meAkSa mATe ja pravRtti kare che, a nAthI viparIta jee mAlavIya che, te duHkha ApavAvALA hoya che, duHkha bhAganAra khAlavIya vALA purUSa nAraka vigere gatiyAneja vadhAre che. 5115 'ThANI' tyiAhi zabdArtha - 'ThANI - sthAnI ! 2 pa 52 raDelA dhAna 'vividhaThANANi saMviNa saMsao - vividhasthAnAni tyakSanti na saMzaya:' yeta potAnA sthAnAne choDI deze temAM saMzaya nathI. 'NAiehiM ya suhIhi - jJAtibhiH suhadvizva' tathA jJAtiyo bhane mitronI sAthai 'ayaM vAse - ayaM vAsaH' ne sauMvAsa che te pazu 'aNiya-maniyataH' aniyata che. // 12 // anvayA--uttama sthAnavALA Indra, cakravatI vigere aneka prakAranA uttama, madhyama, ane adhama sthAnAne tyAga karaze temAM sazaya nathI, jJAti For Private And Personal Use Only Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinA TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam tyakSyatti nAtra saMzayaH, tathA-'NAyaehiM suhIhi ya' jJAtakaiH bandhubhiH suhRdami mitraizca saha 'ayaM vAse' ayaM vAsa:-sahavAsaH so'pi 'aNiyatte' aniyato'nitya eveti // 12 // TIkA---'ThANI' zAninaH-sthAnaM vidyate yeSAM te sthAninaH-sthAnAdhi patayaH / 2thA devalo ke-indra prabhRtyaH, masuraloke cArayAdayaH / tathA-tatra tatra sthAne'nye'pi sthAninaH / viviThANAgi vividhasthAnAni-anekavidhAni DakIyogyopayuktAni 'caharasaMti' tvayanti--ye ye di sthAjitapugyabalAt yat yAdRzaM sthAnamA labhanta bhogena kSAt pumAyAptI, nimittA'bhAvena naimitika tAdRzasthAnamavazyameva tega parityataM bhave / gahi tAzaviziSyAneSu puNyAhAve kathamapi kasyApi avasthitiH saMbhAvyate / e| saMsaoM' na saMzaSaH, etasmin jJAtajanoM aura mitra janoM ke sAtha jo sahavAsa hai, vaha bhI anitya hI hai // 12 // __TokArtha-sthAnI kA artha hai-sthAna ke adhipli| jaise devaloka meM indra Adi tathA manuSyaloka meM cakravartI Adi uttama sthAna ke svAmI haiN| isI prakAra vibhinna sthAnoM meM dUsare dUsare jIva sthAnI haiN| ve saba apane 2 sthAnoM kA parityAga kara degeN| una sthAnoM para sadaiva unakA adhipatitva nahIM rahane vAlA hai| puNya ke bala se jisa prANI ne jisa sthAna ko prApta kiyA hai, bhogane ke pazcAta puNya kA kSaya hone para vaha sthAna tyAganA par3atA hai| kyoMki jaba nimitta nahIM rahatA to naimittika bhI nahIM rahatA hai| jisa puNya ke kAraNa jo sthAna prApta huA hai, usa puNya ke abhAva meM vaha sthAna TikA nahIM raha sakatA / isa viSaya meM lezamAtra bhI saMzaya jane, ane mitrajanonI sAthe je sahavAsa hoya che, te paNa anitya ja hAya che. 12aa TIkA-sthAnIne artha sthAnanA adhipati e pramANe thAya che. jema devalokamAM vigere tathA manuSya lekamAM cakavartI vigere uttama sthAnanA svAmI che, e ja pramANe judA judA sthAne mAM bIjA bIjA che sthAnI che, teo badhA pita pitAnA sthAnene tyAga karaze. te sthAna para haMmezAM teonuM adhipatipaNuM rahevAnuM nathI. puNyanA baLathI je prANIe je sthAna prApta karela che, te sthAna bhegavyA pachI puNyane kSaya thayA pachI te sthAnane tyAga kare paDe che, kemake jyAre nimitta rahetuM na hoya te naimittika nimittavALa paNa raheto nathI. je puNayanA kAraNe je sthAna prApta thayuM che, te puNyanA abhAvamAM te sthAna TakI zakatuM nathI. A saMbaMdhamAM sU0 85 For Private And Personal Use Only Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre viSaye manAgapi sandeho nAsti / avazthaM tAdRzasthAnasya prbNsH| tathA-'gAyaehiM' jJAtakai 'muhIhipa' suhRd mizca 'ayaM vAse' ayaM vAso'vasthitiH so'pi-'aNiyatte' aniyataH:-anityaH, bAndhava dibhirekA paridRzyamAno yo'yaM vAsaH, so'pyanitya eva / tathA coktam 'azAzvatAni sthAnAni sarvANi vidhi ceha ca / devA'suramanuSyANA maddhapazca nuvAni ca // 1 // api ca- mucirataramupiyA bAndhI viyoga', muciramapi hi ratvA nAsti bhogeSu tRptiH / suciramapi supuSTaM yAti nAzaM zarIraM, suciramapi vicintyo dharma ekaH sahAyaH // 1 // devAsuramanuSyANAM sarvANi sthAnAni RddhayAdikAni ca aniyatAni bhavanti, cirakAlaM bAndhavaiH saha vasanapi tato viyogo bhavati cirakAlaM ratvA'pi ke lie avakAza nahIM hai| jAtijanoM aura suhRd janoM kA jo sahavAsa hai, vaha bhI anitya hai, sadeva rahane ghAlA nahIM hai| kahA bhI hai'azAzvatAni sthAnAni' ityaadi| 'samasta sthAna azAzvata haiM, cAhe ve devaloka meM hoM, cAhe isa manuSyaloka meM hoM / dedo, asuroM aura manuSyoM kI samasta RddhiyAM aura samasta sukha bhI azAzvata haiN|' aura bhI kahA hai-'sucirataramuSitvA' ityaadi| __'bandhu pAndhavoM ke sAtha cirakAra paryanta nivAsa karane para bhI Akhira viyoga hotA hI hai| cirakAla (rahutakAla) taka bhoga bhogane lezamAtra paNa saMzayane avakAza rahetuM nathI. tija ane mitrajanono je sahavAsa che, te paNa anitya ja che. te hamezAM rahevAvALe hote nathI. ghu 56 cha-'azAzvatAni sthAnAni ityAdi "saghaLA sthAne AzAdhana che. cAhe te devalokamAM hoya athavA cAhe te manuSya lekamAM heya deve, asuro, ane manuSyanI saghaLI addhi ane saghaLuM sukha paNa azAzvata che. ___ bhAI 55 ghucha hai-'sucira tara muSitvA0' 70 madhupAnI sA2 aint kALa sudhI nivAsa karavA chatAM paNa Akhare viyegaja thAya che, cirakALa (lAMbA kALa) sudhI bhega bhegavavA chatAM paNa bhegethI tRpti thatI For Private And Personal Use Only Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 675 tina bhAti, cirakAlaM popitamapi zarIraM naSTa bhAti ato dharma eka eva sahAyako nAnya iti bhAvaH / sarvatra yA vibhUpi mo'pi prAtaH yo dRSTaH sa eva sAyaMtane jvalitacitAmAruhya zete'taH aniyato'yaM saMsArAta iti / cakAreNa anye'pi dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdayo viSayA anityA eva / etAvatA sarvatra vairAgyabuddhi bhAvayediti zAstrakAraH pratipAdayati-vairAgyenA'nityamogAdibhyo mati parAvartya mokSe nivezayet / viziSTa sthAnamavAppApi sthAnino'dyApi palyopamasAgaropa. para bhI bhogoM se tRpti nahIM hotI hai| cirakAla (bahutakAla) taka bhalI bhA~ti puSTa kiyA huA zarIra bhI nAza ko prApta ho jAtA hai aura cirakAla paryanta cintana karane yogya dharma hI eka mAtra paraloka meM sahAyaka hotA hai|' ___ jo manuSya prAtaH kAla sampUrNa vaibhava se vibhUSita dekhA gayA, vahI sandhyA ke samaya jAjvalyamAna citA para zayana karatA (sotA huA) dekhA jAtA hai / isa prakAra yaha saMsAra vApta aniyata hai / gAthA meM AyA huA 'ca' pada se dvipada, catuSpada, dhana, dhAnya Adi viSaya aura inakA saMyoga bhI anitya samajhanA cAhie / zAstrakAra kA Azaya yaha hai ki saMsAra ke samasta padArthoM meM vairAgyabhAva sthApita karanA caahie| vairAgya ke dvArA anitya bhogoM kI ora se apanI buddhi ko haTAkara mokSa meM hI lagAnA caahie| Azaya yaha hai ki-saMsArI jIva saMsAra ke sarvotkRSTa sthAna ko prApta karake bhI Aja, kala yA palyogana-sAgaropama ke pazcAt Ayu kA nathI. lAMbAkALa sudhI sArI rIte puSTa karela zarIra paNa nAza ne prApta kare che. ane ghaNu samaya sudhI vicAravAmAM Avela dharmaja eka mAtra paralekamAM sahAya karanAra bane che. je manuSyane savAre saMpUrNa vaibhavathI bhAyamAna je hoya teja manuSya saMdhyAkALe baLa baLatI citA para sUteluM jovAmAM Ave che, A rIte A saMsAravAsa anitya che ga thAmAM Avela "ra' padathI be pagavALA, cAra pagavALA, dhana, dhAnya vigere viSayo tathA tene saMga paNa anitya ja mAnave joIe, zAstrakArane hetu e che ke-saMsAranA saghaLA padArthomAM virAgyabhAva utpanna kare joIe. vairAgya dvArA anitya bhogenI taraphathI pitAnI buddhi haTAvIne me kSamArga tarapha ja preravI joIe. saMsArI jIe saMsAranA sarvocca sthAnane prApta karIne paNa Aja athavA kAla ke pachI popama sAmarepama pachI Ayuno kSaya thAya tyAre For Private And Personal Use Only Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mAste sva svasthAnaM svAyuSaH kSaye'vazyaM tyakSyanti / tathA-yo'vyayaM mohAdhAyako bandhuvAndhava saha saMgAso manye'nitya eva so'pIti vibhAvanIyo buddhimatA'nitye mati na vidheyA kadApi, api tu mokSArthameva prayatno vidheya iti bhAvaH // 12 / / mUlam-evamAdAya mehAvI appaNo girddhi muddhre| AriyaM uvasaMpaje saMvadhamma makoviyaM // 13 // chAyA--evamAdAya medhAvI Atmano gRddhi muddharet / __ AryamupasaMpadheta sarvadharmerakopitam / / 13 // kSaya hone para avazya ho usa sthAna kA parityAga karate haiM / isake atirikta bandhu bAndhavoM ke sAtha jo saMvAsa hai, vaha bhI sadA banA rahane vAlA nahIM-use bhI kisI samaya tyAganA hI par3atA hai / / aisA vicAra kara vuimAn puruSa anitya padArthoM meM apanI buddhi na lagAve, parantu mokSa ke lie hI prayatna kare // 12 // 'evamAdAya mehAvI' ityAdi / zabdArtha-'mehAvI-medhAvI' buddhimAn puruSa evamAdAya-epamAdAya' saba sthAna anitya hai aisA vicAra karake 'appamo middhi muddhare-AtmanaH gRddhim uddharet apano mAnava buddhi ko iTAI 'savayambhamakoviyaM-sarva dharmerakopitam' saya kunIki dharmoM se dUSita nahIM kiye hue 'AriyaM upasaMpajje-Aryam upasaMpadyeta' isa Arya dharma ko grahaNa kare // 13 // te sthAnane tyAga kare ja paDe che. te sivAya baMdhujana ke jJAtijana sAthe saMvAsa che, te paNa sadAkALa baLe rahetuM nathI. tene paNa koI samaye tyAga karavuM ja paDe che. A pramANeno vicAra karIne buddhizALI purUSe anitya padArthomAM pitAnI buddhi joDavI na joIe. paraMtu mekSa mATe ja prayatna karatA rahe 1rA 'evamAdAya mehAvI' tyAdi zA---'mehAvI-medhAvI' yuddhimAna 535 'evamAdAya- (vamAdAya' 55 // sthAna maniya cha tema viyA2 rIne 'apaNo middhimuddhare-AtmanaH gRddhim uddharet' potAnI bhayamuddhine TIvI hai 'savvadhammamakoviyaM-sava dhamairako. pitam' madha.4 munAthi yathA ipita nahI 42vA 'AriyaM unasaMpajjeAryam upasaMpadyeta' mA mAya mAnA thI2 42 // 13 // For Private And Personal Use Only Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 677 ___anvayArthaH--(mehAvI) medhAvI-maryAdAvyavasthitaH (evamAdAya) evam-anisyAni sarvANi sthAnAni ityevaM jJAtvA (appaNo giddhimuddhare) Atmana:-svasya gRddhi-gAthai mamatvam uddharet-niHsArayet (sudhadhamma makoviyaM) sarvadharmerakopitaMdoSarahitam, yadvA sarvadharmeSu (Asyi uvasaMjje) Arya-tIrthakaramArgam upasaMpadyeta -svIkuryAt, iti // 13 // TIkA--'mehAvI' medhAvI-maryAdAntarvattimuniH sadasadvivekavAn vA, 'evaM' evam-pUrvoktakrameNa sarvANi, api sthAnAnyanityAnItyevam 'AdAya' samyagavabudhya 'apaNo' AtmanaH sambandhinIm-kaTukaviSayiNIm 'giddhi' gRddhi-gRddhi bhAvam 'uddhare' uddhareda-putrakalatrAdikamasmAkam , ahaM teSAmityAdi mamatvabuddhi parityajet kathamapi kutrApi mameti buddhiM na kuryAt / 'Ariya' Aryam ArAtduraM yAtaH sarvaheyadharmebhya iti AryaH, heyadharme duHkhadAtRtvaM vidyate, anvayArtha--jJAnI puruSa aisA jAna kara arthAt samasta sthAnoM aura saMyogoM ko anitya samajhakara apanI mamatA haTAle aura saba dharmoM meM nirdoSa Arya mArga (tIrthaMkara pratipAditamArga) ko svIkAra kare // 13 // TIkArtha-medhAvI ArthAt maryAdA meM rahA huA athavA sat-asat ke viveka se vibhUSita muni pUrvokta prakAra se samasta sthAnoM ko anitya jAna kara apanI gRddhi unase haTAle-ye putra kalatra Adi mere haiM aura maiM unakA hU~, isa prakAra kI mamatA kA tyAga kara de| kisI bhI padArtha meM kisI bhI prakAra kI mamatva buddhi dhAraNa na kare aura AryamArga ko svIkara kre| jo samasta heya dharmoM se dUra haTa gayA hai, anvayArtha-jJAnI purUSe evuM mAnIne arthAt saghaLA sthAne ane gone anitya mAnIne pitAnuM mamatva haTAvI ane saghaLA dharmomAM nideva AryamArga (tIrthaMkara pratipAdita karela mArga)ne svIkAra kare 13 TIkAI-medhAvI arthAt maryAdAmAM rahelA athavA sat asat rUpa vivekathI zobhAyamAna muni pUrvokta prakArathI saghaLA sthAne ne anitya mAnIne pitAnI vRddhi (Asakti) temAMthI haTAvIle A putra kalatra-strI vigere sau mArAM che, ane huM teone chuM, AvA prakAranuM mamatva-mArA paNane tyAga kare koI paNa padArthamAM koI paNa prakAranA mArA paNAnI buddhi na rAkhe ane Arya mArgane svIkAra kare. jeo saghaLA heya (tyAga karavA lAyaka) dharmothI dUra hari gayA heya For Private And Personal Use Only Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 678 sUtrakRtAGgasUtre tadasminna vidyate'to'yaM sarvadharmebhyo re bhavati / athavA-ArAt-atisamIpa yAta iti AryaH ayaM hi jJAnadarzanasvarUpatvAt, svAtmanyeva vyasthito dharmaiti bhavati sarvebhyaH samIpavartI nahi-AtmanodhikaH kazcit samIpavartI / ato'yamAryoM jJAnadarzanacAritrasvarUpo mokSamArgaH / yadvA-AryANAM tIrthakarANAmayamAryoMmArgaH, tAdRzamAryamArgam 'uvasaMpajje' upasampadheta-Azrayet / kathaMbhUtaM mArga tatrAha-'sAdhammamakoviyaM sAdharmerakorapitam, sarvaiH kuktidharbharakopitamapitam / svaprabhAveNaiva dayitumazakyatvAt, pratiSThA prAptam / athavA-sarvadharmaH svabhAvairanuSThAnasvarUparakopitam, kutsitakarttavyA'bhAvAt / yadvA-sarvaiH dharma bauddhAdibhirakopitam / nahi-asmai ko'pi kupyati yasmAdidam arhatmavacanaM sarvavaha Arya kahalAtA hai| heyadharma (hiMsAdi lakSaNa tyAganeyogya dharma) duHkha dene vAle haiM, ata: vaha usameM nahIM pAye jaate| athavA 'ArAt' kA artha hai atyanta samIpa, use jo prApta ho vaha Arya / jJAna darzana cAritra tA rUpa dharma Arya dharma kahalAtA hai, kyoM ki vaha apanI AtmA meM hI rahatA hai| AtmA se arthAt sva-svarUpa se adhika samIpavartI anya koI nahIM hotaa| isa vyAkhyA ke anusAra jJAna darzana cAritra aura tapa rUpa mokSamArga AryamArga hai / athavA AryoM arthAt tIrthakaroM kA mArga Arya mArga kahalAtA hai| yaha AryamArga samasta kurSita dharmoM se adRkti hai| apane prabhAva ke kAraNa hI kisI ke dvArA dUSita nahIM kiyA jA sakatA / athavA samasta bauddha Adi dharmoM ke dvArA akopita hai| isa para koI mupita nahIM ho sakatA, che, teo Arya kahevAya che. heya dhamAM hiMsAdi lakSaNAvALo tyAga karavA cigya dharma) duHkha denAra hoya che. tethI te teomAM hoto nathI. ____424t 'aaraat'ne| ma tyata navI me pramANe ya che tere prApta kare te Arya, jJAna, darzana, caritra, tapa rUpa dhama Arya dharma kahevAya che. kemake te pitAnA AtmAmAM ja rahe che AtmAthI athata rUpathI vadhAre najIkamAM rahenAra bIjuM kaI paNa hetuM nathI. A vyAkhyA pramANe jJAna, darzana, cAritra ane tarUpa mekSamAga Arya mArga kahevAya che. athavA A arthAta tIrthakarone mArga AryamArga kahevAya che. A AryamArga saghaLA kuti-kherAtakavALA dharmothI nirdoSa che. potAnA prabhAvanA kAraNa thIja te keInathI paNa dUSita-devaLo karI zakAto nathI. athavA bauddha vigere saghaLA dharmo dvArA akopita che, arthAt tenA para koI kopayukta thaI For Private And Personal Use Only Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam dharmANAM samAhArarUpam naigamanayena naiyAyikamatasya, RjutreNa bauddhasya, saMgraheNa vedAntinAM matasya saMgRhItatvAt / ataH so'pi svasvapratipAdyameA'tra pazyati, ataH kathaM ko'pi kupyet, anekAntavAde ekAntavAdasya samAviSTatvAt, sarvamapiuccapadam anityameveti samadhArya vivekazIlo mamatvabuddhiM sarvato visRjya sarvadharmA'dupitajJAnadarzanacAritrAtmakadharmameva svIkuryAt / yato'yaM dharmaH jhaTiti pApako bhavati, ajayalasya mokSasya bhAvA'bodhaH // 13 // mUlam-saha saMmaIe NacA dhammasAraM suNettuM vaa| samuvaTrie u aNagAre paJcakkhAya pAvaeM // 14 // kyoMki ahama bhagazana kA pravacana vividha naya dRSTiyoM kA samanvaya karake unheM yathAyogya svIkAra karatA hai / vaha samasta ekAntavAdoM ko apane meM samAviSTa kara letA hai| jaise naigamanaya se naiyAyika vaizeSika mata kA, Rjutra naya se bauddhoM ke kSaNikavAda kA aura saMgraha naya se vedAntiyoM ke advaitavAda kA saMgraha karatA hai| ataeva jinapravacana meM sabhI apane apane mantavya ko usI prakAra pAte haiM / phira koI kyoM isa para kupita hogA ? tAtparya yaha hai ki jagat ke samasta pada anitya haiM, aisA samajha kara vivekavAn puruSa una saba se apanI mamatva buddhi haTAle aura saba dharmoM meM nirdoSa jJAna darzana cAritra aura taparUpa dharma ko svIkAra kare / yaha dharma durlabha mokSa ko bhI zIghra prApta karA detA hai // 13 // zakatA nathI. kAraNa ke-anata bhagavAnanuM pravacana judA judA prakAranA nanya daSTinA samanvaya karIne tene yathAyogya rIte svIkAra kare che. jemake-negamanayathI taiyAyika, vaizeSika matane, aju sUtranayathI bauddhonA kSaNikavAdane ane saMgrahAyathI vedAntinA advaitavAdane saMgraha kare che. tethI ja je pravacanamAM dareka pita pitAnA mantane teja rIte joI zake che. pachI kaI paNa AnA para kema kupita thAya? kahevAnuM tAtparya e che ke-jagatanA saghaLA padArtho anitya che, evuM samajIne vivekazIla purUSa te badhA parathI pitAnI buddhi haTAvIleya ane dareka dharmomAM nirdoSa jJAna, darzana, cAritra ane parUpa dharmane svIkAra kare, A dharma durlabha arthAt aprApya evA mokSane paNa jaladIthI prApta karAvI de che. 13 For Private And Personal Use Only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 680 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAGgasUtre chAyA- - saha samasyA jJAtvA dharmasAraM zrutvA vA / samupasthitastvanagAraH matyAkhyAtApakaH // 14 // andhyArtha:-- 'sahasamaIe' saha sanmatyA svAbhAvikasvabuddhayA 'dhammasAraM ' dharmasAraM dharmasya zrutacAritrArUpasya sAraM tatram (baccA) jJAtvA - anudhya ilA putravat evam - (mRNettu vA) jAvA-cilAtI putravat zrutvA (samuTThie aNagAre) samutthitaH - uttarottaraguNasaMpattaye samupasthito'nagAraH marddhamAnapariNAmaH (paccakakhAyapAvara) pratyAkhyAtapApakaH- nirAkRtasAvadhAnuSThAno bhavatIti // 14 // TIkA-dopAskalaGkita dharmasya jJAnaM yathA bhavati tadevAha sUtrakAra:- 'saha saMmaIe) ityAdi / (saha saMmaI 2) saha samasyA - saha - AtmanA saha vartate yA - 'saha saMmaIe' ityAdi / zabdArtha - saha saMmaIe saha sanmatyA' acchI buddhi ke dvArA 'suNettu vA zrutvA vA' athavA sunakara 'dhammasAraM dharmasAram' dharma ke sacce svarUpako 'NaccA - jJAtvA' jAnakara 'samuvaTTieu aNagAre - samupasthitastvanagAraH' AtmAkI unnatI karane meM tatpara sAdhu 'paJcakvAyapAcae- pratyAkhyAtapApakaH pApakA pratyAkhyAna karake nirmala AtmAvAlA hotA hai || 14 || anvayArtha - apanI svAbhAvika nirmala buddhi se ilAputra ke samAna dharmako jAnakara tathA dharmasAra - zrutacAritra rUpa sArako cilAnI putra ke sAmAna zravaNa karake jJAna aura kriyA kI uttarottara prApti ke lie udyata anagAra sAvadya anuSThAna kA tyAga kare || 14 || For Private And Personal Use Only 'hama' zabdArtha -'saha saMmaIe - saha sanmatyA' sArI buddhi dvArA 'suNettu vAzrutvA vA' athavA salagIne 'dhammasAraM - dharma sAram' dharmanA sAyA sva3pane 'NaccA - jJAtvA' lagIne 'samutraTThieu aNagAre - samupasthitastvanagAraH sAtmAnI unnatI uravAmAM tatyara mev| sAdhu 'paccakhAya pAvae - pratyAkhyAtapApakaH' pAyanu pratyAkhyAna karIne nima La AtmAvALA thAya che. 14mA anvayA --pe.tAnI strAbhAvika nimala buddhithI ijJAputranI jema dharmAMtvane jANIne athavA dharmAMsAra-zrutacAritrarUpasArane cilAtIputra pramANe zravaNa karIne jJAna ane kriyAnI uttarottara prApti mATe prayatnavALA anagAre sAvagha anuSThAnane tyAga karaveA, 514aa TIkA--nirdeSa dharmonuM jJAna je upAyAthI thAya che, tenuM kathana ve Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org MA samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam ghA [saM-samyag matiH sA paropadezamantarega samutpannA matirityarthaH tathA yadvA zrutAvadhijJAnena, jJAnaM hi svaparAbodhakaM bhavati, tena jJAnena saha 'dhammasAraM ' dharmasAramsarvaprANatrANalakSaNam | 'NaccA' jJAtvA tIrthakarAdibhyo dharmasAraM jJAtvA iLAputrabat 'suNestu vA' athavA pilAtIputravat zrutvA dharmasAraM dharmasAramatipacyanantaraM pUrvabhavopArjita karmaNaH kSayAya paNDitavIryasaMpannaH sarvakArakakaSAyAtmakabandhanavirahito bAlavIryavimukta uttarottaraguNaprAptyartham / 'samuTThie u' samupasthitaH tu mokSamArge sthitaH 'aNagAre ' anagAraH - gRhAdibhyo rahitaH pravarddhamAnapariNAmaH | 'paJcakatvAyagAva' pratyAkhyAtapAvakaH- pratyAkhyAtaM pApakaM prANAtipAtAdilakSaNaM karma yena sa pratyAkhyAtApArako bhavatIti / sakIya nirmalabuddhaghA - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TIkArtha- nirdoSa dharma kA jJAna jina upAyoM se hotA hai, vaha sUtrakAra kahate haiM - jo mati paropadeza ke binA svabhAvataH utpanna hotI hai, use yahA~ 'sahasammati' kahA gayA hai, / athavA viziSTa matijJAna majJAna aura avatrijJAna 'sahasanmati' kahalAte haiN| inase dharma kA sAra samasta prANiyoM kI rakSA rUpa tatra jAnA jAtA hai / jaise ilA putra ne dUsaroM se dharma ko jAnA thA, kyoM ki jJAna sva aura para donoM kA bodhaka hotA hai / athavA cilAtIputra ke samAna koI-koI zravaNa karake bhI dharma ko jAnate haiN| inameM se kisI bhI upAya se dharma ke sAra ko jAna kara pUrvabhavoM meM upArjita karmoM kA kSaya karane ke lie paNDi taba se yukta, saba prakAra ke kaSAya bandhana se rahita aura bAlavIrya se vimukta hokara uttarottara guNoM kI prApti ke lie bar3hate car3hate sUtrakAra kare che.-je mati purepadeza vinA svabhAvathIja utpanna thAya che, tene maDiyAM 'saha sanmati' 'he che. athavA vizeSa prakAra bhatijJAna, zrutajJAna mane avadhi jJAna' 'sahasanmati' hevAya che tenAthI dharma sAra saghanA prANiyAnI rakSA rUpa tatva jANI zakAya che. jevI rIte ilAputra khIjAonI pAsethI dhama jANyA hatA kemake jJAna sva ane 52 bannenA medha karAvavA vALuM hAya che, athavA citrA putra pramANe kAi kAI zravaNu karIne paNa dhama tatvane jANI le che, AmAMthI kAI paNa upAyathI dhama nA sArane jANIne pU bhavAmAM upArjana karelA karmAMnA kSaya karavA mATe paNDitIyathI yukta, badhA ja prakAranA kaSAya anyanathI rahita ane khAlavIya thI chUTI jaIne uttarottara guNAnI prAptine mATe vadhatA evA pariNAmAthI muni mAkSamAga ne prApta kare, te saghaLA prANAtipAta vigere pApAnA tyAga karanArA thAya sU0 86 For Private And Personal Use Only Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mAtvA gurUpadezAdinA satyadharmasvarUpaM zrutvA, jJAnAdiguNopArjane saMlagnaH pApaM. parityajya vimalAsmA bhavati sAdhuriti // 14 // mUlam-jaM kiMcuMbakkama jANe Aukhemassa appnn| tasseva aMtarA~ khippaM sikvaM likkhejja paMDie // 15 // chAyA-yaM kaMcidupakramaM jAnIyAda AyuH kSemasya AtmanaH / ___ tasyaivAntarA kSipraM zikSA zikSeta paNDitaH // 15 // anvayArtha:-- (apaNo Aukhemasa) AtmanaH-svasyAyuHkSemasya-svAyuSaH (jaM kiMcuvakakama jANe) yat kiJcidupakramaM jAnIyAt-svAyuSaH kSayakAlaM jJAtvA (tasseva aMtarA) tasyai vAntarA-tanmadhye eva (khippaM) kSipraM-zIghram (paNDie) paNDitaH pariNAmoM se muni mokSamArga meM upasthita ho| vaha samasta prANAtipAta Adi pApoM kA tyAgI ho| ... Azaya yaha hai ki sAdhu apanI hI nirmala buddhi se athavA guru Adi ke upadeza se satya dharma ke svarUpa ko jAnakara, jJAnAdi guNoM ke upArjana meM tatpara aura pApoM kA parityAga kara ke nirmala hotA hai // 14 // 'jaM kiMcuvakamaM jANe' ityaadi| zabdArtha-'appaNo Aukhemarasa-AtmanaH AyuH kSemasya' vidvAna puruSa apanI AyukA 'jaMkkima jANe-bhata kiMcit upakramaM jAnIyAt' kSayakAla yadi jAne to 'tasleva aMrA-tasyaiva antarA' usake aMdara hI 'khippaM-kSipraM' zIghra 'paMDie-paNDitaH' vihAna muni 'sikkha-zikSA' saMlekhanArUpa zikSA 'sikkhejjA- zikSena' grahaNa kare // 15 // anvayArtha-jJAnavAn pumana apano Ayu kA koI upakrama Ayu kahevAno Azaya e che ke sAdhu pitAnI ja nimala buddhi vaDe athavA gurU vigerenA upadezathI satya dharmanA svarUpane jANIne jJAna vigere guNonA upArjanamAM tatpara rahIne tathA pino tyAga karIne nirmaLa banI jAya che. 1ThA jaM kiMcuvakkama jANe' / zahAtha - 'apaNo Aukarapassa-Atmana: AyuHkSyasya' vidvAn 531 potAnA maayussyne| 'ja kiMcuvakama jANe-yat kiMcit urakramaM jAnIyAt' kSaya ne Mat to 'tasseva aMtarA-tasyaiva antarA' tenI ma42 4 'khippa-kSipre' hIyA 'paMDie-paNDitaH' 5Dita muni sikkhaM-zikSA' samanA 35 zikSAne 'sikkhejjA-zikSeta' araya 43. // 15 // avayArtha-jJAnavAna purUSa pitAnA AyuSyane keI upakema eTale ke For Private And Personal Use Only Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ...samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam - vivekI (sikkhaM) zikSAM saMlekhanA rUpAm (sikkhejjA) zikSeta - grahaNazikSayA yathAvanmaraNavidhi vijJAya Asevana zikSayA Aseveta iti // 15 // TIkA- 'apaNo' AtmanaH - svasya 'Aukakhemassa' AyuH kSemasya, 'jaM kicuvakamaM' ye kaJcanopakramam ukramyate saMtataM kSayaM prApyate Ayu na sa upakramaH, taM yaM kazcana, 'jANe' jAnIyAt 'tassa' tasyaiva tasyopakramasya maraNakAlasya vA 'aMtarA' madhye eva 'khippe ' zivam - zIghram jhaTiti anAkulaH san 'sikkhA' zikSAm - saMlekhanA rUpAm, bhaktaparijJeGgitamaraNAdikAM vA, 'paMDie' paNDita vivekI 'sikkhejna' zikSeta tatra grahaNazikSA yathAvanmaraNavidhiM jJAtvA, AsevanA zikSA tu ase deta / paNDito yadi kenApi prakAreNa svAyuSaH kSayakAlaM 1 ko kama karane vAlA kAraNa, jAne to usI bIca zIghra hI saMlekhanA rUpa zikSA kA sevana kare arthAt samAdhimaraNa dhAraNa karale ||15|| TIkArtha -- jisa kAraNa se Ayu kA saMgIna ho jAtA hai arthAt dIrghakAla meM bhogane yogya Ayu zIghra bhogI jAtI hai, usa viSa, zastra, agni jala Adi kAraNa ko upakrama kahate haiM / sAdhu jaba apanI Ayu kA koI upakrama jAne to isI bIca arthAt mRtyu se pUrva hI vilamba kiye binA hI, saMlekhanA grahaNa karale ArthAt bhaktaparijJA, iMgita maraNa yA pAdapopagamana Adi saMthArA dhAraNa karale / jJaparijJA se mRtyu kI samIcIna vidhi ko jAnakara Asevana parijJA se usakA sevana kare / Azaya yaha hai ki- jJAnI puruSa kisI prakAra apanI Ayu kA anta AyuSyane AchuM karavAvALu kAraNa jANe te teja vakhate jaladIthI sa'lekhanA rUpa zikSAnuM' sevana kare. arthAt samAdhimaraNu dhAraNa karIle. 1pamA TIkA je kAraNathI AyunuM savana thaI jAya che,-arthAt lAMbA kALa sudhI legavavAnA yuSyane jaladIthI bhegavI levAya che, te viSa, zastra, agni, jaLa, vigere kAraNeAne upakrama kahe che. sadhu jyAre peAtAnA AyujyanA kAI upakrama jANe tA tenI vacamAM eTale ke mRtyunI pahelAMja vagara vilambe salekhanAnA svIkAra karIle arthAt bhaktaparijJA, IMgitamaraNa, athavA pApe pagamana vigere sAMthAro dhAraNa karIle. rijJAthI mRtyunA vidhIne sArI rIte jANane Asevana parajJAthI tenu sevana kare. kahevAnA Azaya e che ke jJAnI purUSa kaI paNa prakAre peAtAnA For Private And Personal Use Only Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra jAnIyAta, tadA svAyuSaH kSayAt pUrvameva saMlekhanArUpAM zikSA gRhIyAt, iti bhAvArthaH // 15 // mUlam-jahA kuMme saaMgAI saMe dehe smaahre| evaM pAvAI mehAvI ajhaMpeNa samAhare // 16 // chAyA-yathA kUrmaH svAGgAni svasmin dehe samAharet / evaM pApAni meghAvI adhyAtmanA samAharet // 16 // anvayArtha:-(jahA) yathA (kuMme) kUrmaH-kacchapaH (saaMgAI) svAGgAnihastapAdAdI ni (sae dehe samAhare) svake dehe-svazarIre evaM samAharet-saMkocayet (evaM mehAvI) evameva medhAvI-maryAdAvAn sadasadvivekI vA (pAvAI) pApAnisAvadhAnuSThAnAni (ajjhappeNa) adhyAtmanA-samyag dharmadhyAnAdibhAvanayA (samA hare) samAharet-saMkocayediti / 16 // AyA jAna le to Ayu ke kSaya se pahale hI saMlekhanA karale aura paNDitamaraNa aMgIkAra kare / 15 // 'jahA kuMme sa aMgAI' ityAdi / zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'kuMme-kUrmaH' kachu bhA 'saaMgAI-svAGgAni' apane aMgoM ko 'sae dehe samAhare--svake dehe samAharet' apane deha meM sIkoDa letA hai evaM mehAvI-evaM medhAvI' isIprakAra buddhimAn puruSa 'pAvAI-pApAni' pApoM ko 'ajjhappeNa-adhyAtmanA' dharma dhyAna Adi kI bhAvanAse 'samAhare-samAharet' saMkucit karade // 16 // ___ anvazartha-jaise kachubhA apane aMgoM ko apane deha meM sakoDa AyuSyano aMta Avele jANe te AyunA kSayanI pahelAMja saMlekhanA karIle ane paMDita maraNa svIkArI le 1pa 'jahA kuMme kha aMgAI' zahA .. 'jahA-yathA' ma 'kuMme-kUrmaH' 4AyamA 'saaMgAI- svAGgAni' potAnA gAne 'sae dehe samAhare-svake dehe samAharet' potAnA zarIramA sabhApI se cha, 'eva mehAvI-evaM medhAvI' me08 pramANe muddhimAna 535 'pAvAIpApAni' pApAne 'ajjhappeNa-adhyAtmanA' dharma dhyAna pore mApanAthI 'samAhare samAharet' sathita gharI hai // 16 // ayArtha-jevI rIte kAcabA pitAnA aMgene pitAnA dehamAM For Private And Personal Use Only Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam Ta TIkA - api ca- anyadapi - 'jahA' yathA yena prakAreNa 'kuMme' kUrma:kacchapaH 'saaMgAI' svAGgAni - svazirazcaraNAdIni - svazarIrAvayavAna 'sae dehe? svasmin zarIre 'samAhare' samAharet' yataH kuto'pi digdezAt samupAmacchasi bhayena svAvayavaM svAvayavini zarIre pravezayati / evaM tathA tena prakAreNa 'mehAcI' medhAvI maryAdAvAn sadasadvivekavAn 'pAvAI' pApAni svakIyAni svAvayavamAyANi 'ajha peNa' adhyAtmanA saMprApte maraNasamaye samyag dharmadhyAnAdibhAvanayA 'samAhare' samAharet svasminnupasaMharet, samupasthite maraNasamaye samyaksaM lekhanayA saMlekhitakAyaH paNDitamaraNena svAtmAnamupasaMharediti / yathA hi-samAgacchati bhaye letA hai, usI prakAra medhAvI (dhAraNA buddhi vAlA athavA vivekI) puruSa pApoM ko dharmadhyAna Adi kI bhAvanA se saMkucita karale ||16|| TIkArtha -- yahA~ 'jahA~ ' zabda dRSTAnta ke artha meM hai| jisa prakAra kacchapa apane sira paga Adi aMgoM ko apane hI zarIra meM gopana kara letA hai arthAt kisI bhI prakAra kA bhaya upasthita hone para apane avayavoM ko zarIra meM samAletA hai, usI prakAra medhAvI arthAt maryAdAvAn athavA sat asat ke viveka se yukta puruSa apane pApoM ko dharmabhAvanA se sikor3a de / arthAt mRtyu kA samaya upasthita hone para samyak prakAra se apanI kAyA kA saMlekhana karake paNDitamaraNa se apane zarIra kA parityAga kare / abhiprAya yaha hai - jaise bhaya upasthita hone para kachuA apane aMgoM sarkAcI le che, eja pramANe buddhizALI (dhAraNA buddhivALA athavA vivekI) ghama dhyAna vagere bhAvanAthI pApane sakucita karIle. // 16 // TIartha - maDiyAM 'jahA' se yaha dRSTAntanA arthabhAM vaparAyeva che, bhe rIte kAcamA potAnA mAthu, paga vigere aMgone peAtAnA ja zarIramAM samAvI le che. arthAt koi paNa prakAranA bhaya upasthita thAya tyAre potAnA avayavane zarIramAM samAvI le che, e pramANe medhAvI arthAt maryAdAvAna athavA sat sattA vivekane jANunAra purUSa pAtAnA pApAne dhamabhAvanAthI sa`kAcI le arthAta mRtyunA samaya Ave tyAre samyak prakArathI peAtAnA zarIranu salekhana karIne pati maraNuthI pAtAnA zarIrane parityAga kare. kahevAnA abhiprAya e che ke-jema bhaya upasthita thAya tyAre kAcabe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 686 sUtrakRtAGga sUtra kacchapaH svAvayavaM svazarIre saMkocayati, tadvat tathA vijJAya vidvAn maraNasamayezaraNaM svakIyAssadanuSThAnaM svasmin dharmadhyAnabhAvanayA saMkocayet // 16 // mUlam - sAhare hattha pAe ya maiNaM paMciMdiyANi ya / pAvakaM ca pariNAmaM bhAsAdosaM ca tArisaM // 17 // chAyA - 'saMhareddhastau pAdau ca manaH paJcandriyANi ca / pApakaM ca pariNAma bhASAdoSaM ca tAdRzam || 17 // anvayArtha :- (hasthapAe ya sAhare) hastau ca pAdau saMkocayet 'maNaM paMci ko apane zarIra meM saMkucita kara letA hai, (UrNanAbhi nAmaka kITa ke samAna) usI prakAra vidvAna puruSa anivArya maraNa kA samaya AyA jAnakara dharmadhyAna kI bhAvanA se asad anuSThAna ko tyAgade | // 16 // 'sAhare hatthapAe ya' ityAdi / zabdArtha - 'hastha pAe sAhare - hastau pAdau ca saMharet' sAdhu apane hAtha pairako saMkucita 'sthira' rakhe 'maNaM paMce didyANi ya-mana paJcendri yANi ca' aura mana tathA pAMcaindriyoM ko bhI unake viSayoM se nivRtta rakkhe 'pAvakaM ca pariNAmaM - pApakaM pariNAmaM' tathA pAparUpa pariNAma aura 'tArisaM bhAsAdosaM ca tAdRzaM bhASAdoSaM ca' tathA pAparUpa pariNAma aura pApamaya bhASAdoSa bhI varjita kare || 17 // anyayArtha- hAthoM ko, pargoM ko, pAMcoM indriyoM ko, pApamaya petAnA aMgone peAtAnA zarIramAM samAvI le che. sa``cI le che, (uNunA manA krIDa.nI jema) eja pramANe vidvAna purUSa anivAya marane samaya Avele jANIne dharmadhyAnanI bhAvanAthI asat evA anuSThAnaneA tyAga 42 // 16 // 'algt geyang a' Jul zabdArtha -'hatthapAe sohare - hastau pAdau ca saMharet ! sAdhu potAnA hAtha bhagane samucita (sthira) rAje 'maNaM paMcediyANi ya-manaH paJcendriyANi ca tathA bhana bhane yAMce ndriyAne pazu temanA viSayothI nivRtta rAje 'pAvakaM ca pariNAmaM - pApakaM pariNa meM' tathA pApazya pariNAma bhane 'tArisa bhAsAde sacasa. dadRzabhASa deSi ca ' tathA pApazya pariNAma bhane pApa bhaya bhASAddoSanA paNa tyAga kare 517aaaa anvayArtha -- DAthone, paMgone, bhanane yAMce indriyAne pAyabhaya madhyava For Private And Personal Use Only Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 687 diyANi ya) manaH ca-punaH paJcendriyANi-zrotrAdIni samAharet. tathA- (pAvakaM ca pariNAma) pApakaM ca-pApasvarUpa pariNAma tathA (tArisaM bhAsAdosaM ca) tAdRzaM pApAtmakaM bhASAdoSaM ca saMharediti // 17 // TIkA-pUrvamUtroktamevArtha vistareNa pratipAdayati-samupasthite maraNasamaye yathA-saMchinnamUlabAdhano vRkSo vyApAravirahito bhUvi nizcalastiSThati tathA jJAtvA maraNakAlaM vidvAn 'hasthapAe ya' hastau pAdau ca svakIyo 'samAhare' saMharet-vyApArAgnivartayet, karmakarAbhyAM hastAbhyAM padbhayAM vA kamapya zubhaM vyApAra na kuryAt, ceSTabhAno'pi chinnamUlavRkSavat nizcalaM zarIraM bhuvi vyavasthApayet / '5'ca tathA-'ma' manaH 'paMnidiyANi' paJcendriyANi zrotrendriyAdIni azubhavyApArAnnivartayet / sva viSayebhya indriyANAM viratiM kuryAt / indriyadvArA rAgato viSayAnnA''dadItetyarthaH / evaM kevalaM bAhyakaraNasyaivoparAmo na, kintu mana adhyavasAya ko aura pApamaya bhASAdoSa ko saMharaNa kare arthAt inakI pravRtti ko roka de||17|| TIkArtha -pahale vAle sUtra meM kathita artha yahAM vistAra se pratipAdana kiyA gayA hai / jisakA mUla kATa DAlA gayA hai, aisA vRkSa halana calana se rahita hokara bhUtala para nizcala par3A rahatA hai, usI prakAra maraNakAla upasthita hone para vidhAna mRtyu ko nikaTa AtI dekha kara apane hAthoM aura caraNoM ke vyApAra ko roka de| hAthoM aura caraNoM se kucha bhI vyApAra na kre| chinnamUla (kaTe hue. vRkSa kI bhAMti ceSTA karatA huA bhI zarIra ko pRthvI para nizcala rakkhe / isI prakAra mana ko aura zrotra Adi pAMcoM indriyoM ko azubha vyApAra se nivRtta karale, arthAt indriyoM ke kisI bhI viSaya meM rAga dveSa na kre| sAyane ane pApamaya bhASASane saMharaNa kare arthAt teonI pravRttine rokI de. TIkArtha-pahelAnA sUtramAM kahela arthanuM ahiyAM vistArathI prati. dana karavAmAM Avela che jenuM mULa kApI nAkhavAmAM Avela che, evuM vRkSa halana calana vinAnuM thaIne pRthvI upara sthira paDyuM rahe che, eja pramANe maraNakALa prApta thAya tyAre vidvAna purUSe mRtyune najIka AveluM joIne pitAnA hAtha ane paganI pravRtti rokI de che. hAtha ane pagathI kAMI pravRtti karatA nathI, chinnamULa (kapAyela) jhADanI mAphaka zarIrane pRthvI para sthira rAkhavuM, eja pramANe manane tathA kAna vigere pAMca indriyone azubha pravRttithI rokI de. arthAta indriyonA keI paNa viSayamAM rAgadvega ka nahiM kevaLa indinI ba hya (bahAra)nI pravRttithI ja rokAvuM tema For Private And Personal Use Only Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre so'ntaHkaraNasyApi-apadanuSThAnebhyo viratiM kuryAt / manasApi kamapi padArtha na seveta / 'pAvakaM ca pariNAma' pApakaM ca prANAtipAtAdirUpaM pariNAmam, tathA-'tArisaM' tAdRzaM pAparUpam 'bhAsAdosa' bhASAdoSaM ca saMhareta, manovAkAyaguptaH san durlabhaM satsaMghamaM paNDitamaraNaM vA' prApya azeSakarmakSayArtha samyaganupAlayediti // 17 // mUlam-aNuM mANaM ca mAyaM ca taM paDinnAya pNddieN| sAtAgAravaNihue uvasaMte'NIhe dhare // 18 // chAyA--aNu mAnaM ca mAyAM ca tatparijJAya paNDitaH / sAtAgauravanibhRta upazAnto'nIhazcaret // 18 // kevala bAhya indriyoM ke viSaya se hI uparata na ho parantu antaHkaraNa mana ko bhI asat anuSThAna se virata karale / mana se kisI parapadArtha kA sevana na kare, aprazasta saMkalpa vikalpa na kare, jIvana maraNa kI kAMkSA na kare / rAgadveSa na kare / pAparUpa pariNAma ko tathA bhASA saMbaMdhI doSoM ko bhI tyAga de| tAtparya yaha hai ki mana, vacana aura kAya kA gopana karake, durlabha saMyama ko prApta karake samasta karmoM kA kSaya karane ke lie paNDitamaraNa kA samyaka prakAra se pAlana kare // 17 // 'aNuMmANaM ca mAyaM ca' ityAdi / zabdArtha-'aNuM mANaM ca mAyaM ca-aNuM mAnaM ca mAyAM dha' sAdhu thor3A bhI mAna aura mAyA na kare 'taM pariNNAya-tatparijJAya' mAna aura mAyA kA dhurA phala jAnakara 'paMDie-paNDitaH' vidvAn puruSa 'saataagaarnahIM paNa ataHkaraNa ane manane paNa beTA anuSThAnethI rikI de manathI keIna paNa pArakA padArthanuM sevana na karavuM. aprazasta saM5 vikalapa karavA nahIM jIvana maraNanI IrachA na kara. zagadveSa na kare. pAparUpa pariNAmane athavA bhASA saMbaMdhI dene paNa tyAga kare. kahevAnuM tAtparya e che ke manavacana, ane kAyanuM gepana (chUpAvavuM) karI ne dUrlabha evA saMyamane prApta karIne saghaLA kamene kSaya karavA mATe paMDita maraNanuM sArI rIte pAlana karavuM. 17LA aNuM mANaM ca mAya dha' tyAdi An:--'ajmANaM -aNuM mAnaM ca mAyA~ ca' sAdhu thAI 5 bhAna anabhAyAyA na zo 'taM pariNNAya-tatparijJAya' mAna bhane mAyAnuM mama 30 For Private And Personal Use Only Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam anvayArtha:-(aNuM mANaM ca mAyAM ca) aNu-svalpamapi mAnam- ahaGkAra, mAyAM ca na kuryAt (taM paDinAya) taM-mAnaM mAyAM ca parijJAya-etayoH kaTukaphalaM jJaparijJayA jJAtvA pratyakhyAnaparijJayA parityajena (paMDie) paNDito vidvAn (sAvAgAvaNihue) sAtagauravanibhRtaH-sAtAgaurava-sukhazIlatA tatra nibhRtaH-tadartha. manuyuktaH (upasaMte) upazAntaH-rAgadveSebhyo nivRttaH (aNihe) anIha-mAyApapaM. carahitaH (nare) caret // 18 // TIkA--saMyame utkarSatayA parAkramamANaM saMyaminaM yadi kazcidAgatya saskA rAdinA nimantrayet / nAnimaMtraNAsare samIyAmotkarSa na kurbhAta iti darza yituM sUtrakAra Aha-(aNuM mANaM ca ityAdi / (aNu ma NaM) aNumAnam. aNumitisvalpamapi 'mANaM' mAnam-ahaGkAram -pahatAdhi cakra dinA satkAryamANaH vaNihue-sAnAgauravanibhRtA' sugcha zIlatAle rahila 'upasaMte-upa. zAntaH' tathA zAnta arthAt rAgadveSa hita hokara 'ajihe-anIha' evaM mAyArahita hokara 'care careta' vicaraNa kare // 18 // anvayArtha-jJAnI puruSa leza mAtra bhI mAna aura mAyA na kre| mAna aura mAyA ke kaTuka phala ko jJaparijJA se jAna kara pratyAkhyAnaparijJA se usako tyAga de| sukhazIlatA meM udyata na ho kara, upazAnta arthAt rAga aura dveSa se nivRtta ho kara tathA mAyA prapaMca se rahita hokara vicare // 18 // TokArtha--saMyama meM utkRSTa parAkrama karane vAle saMyamI ke samIpa Akara yadi koI saskAra ke sAtha nimaMtraNa kare to aise avasara para vaha abhimAna na kare, yaha prakaTa karane ke lie sUtrakAra ne kahA haionetne 'paMDie-paNDitaH' vidvAna 535 'sAtAgArava Nihue-sAtAgauravanibhRtaH' suma bhane la vinAnA tha72 'vasaMte-upazAntaH' zAMta arthAt rAgadveSa vinAnA thaIne 'aNihe-anIhaH' bhaay| 2Dita ya4ne 'care-caret' viya295 42 // 18 // anvayArtha-jJAnI purUSe lezamAtra paNa mAna ane mAyA na karavI, tathA mAna ane mAyAnA kaDavA phaLane jJapariNAthI jANIne pratyAkhyAna pariNAthI teno tyAga kare. sukhapaNAmAM pravRttivALA thavuM nahiM tathA upazAMta arthAta rAgadveSathI nivRtta tathA mAyA ane prapaMcathI dUra rahIne vicaravuM. 18 - TIkAtha- saMyamamAM uttama parAkrama karavAvALA saMyamInI samIpa AvIne je koI satkAra pUrvaka nimaMtraNa kare che tevA avasare teNe abhimAna karavuM nahiM A vAta batAvavA mATe sUtrakAre kahyu che ke moTAmAM moTA cakravatI For Private And Personal Use Only Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre stokamapi ahaGkAraM sAdhu na kuryAt / mAnohi saMyamamAsAdazikharAt pAtane vajramiva hetuH / athavA-sarvottame paNDitamaraNe'hameva samartho nAnya ityevaM garyo na vipreyH| sathA-'mAyaM ca' mAyAM ca-mAyAmapi na kuryAt, svalpApi mAyA muninA na karttavyA, kimuta mahatI mAyA, AsyA api patanakAraNatvAdeva / evaM krodhalobhAvapi vrjniiyau| 'taM paDinnAya paMDie' taM parijJAya paNDitaH, yatra mAna statra krodha iti mAnAdikaM hi tAlapuTa viSamiva pratibhavakArakaM jJaparikSayA jJAtvA, kaSAyAn kaSAyANAM pariNAmaM ca parijJAya-jJAtvA 'paMDie' paNDitaH kaSAyAn svAtmaniSThAn pratyAkhyAnaparijJayA viSavat parityajet / ayaM bhAvaH-yatra mAnA tatra krodho yatra mAyA bar3e se bar3e cakravartI Adi ke dvArA satkAra karane para bhI sAdhu svalpa bhI abhimAna na kre| mAna saMyama rUpI prasAda ke zikhara se girAne meM vajra ke samAna hai-patana kA kAraNa hai| athavA sAdhu ko yaha ahaMkAra nahIM karanA cAhie ki maiM hI sarvottama paNDitamaraNa karane meM samartha huuN| isI prakAra sAdhu ko mAyA bhI nahIM karanI cAhie ! mahatI mAyA kI to bAta hI kyA, svalpa mAyA kA AcaraNa karanA bhI ucita nahIM hai| mAyA bhI patana kA kAraNa hai| krodha aura lobha bhI tyAjya hai| jahAM mAna hotA hai vahAM krodha bhI avazya hotA hai / ataeva ina cAroM kaSAyoM ko tAlapuTa nAmaka viSama ke samAna parAbhavakArI parijJA se jAna kara tathA kaSAyoM ke pariNAma ko bhI jAnakara paNDita puruSa pratyAkhyAna parijJA se viSa ke samAna tyAga de| vigere dvArA satkAra karavAmAM Ave te paNa sAdhue jarA paNa abhimAna na karavuM. mAna-saMyamarUpa pramAdanA zikharathI pADavAmAM vaja sarakhuM che.arthAt patananuM kAraNa che. athavA sAdhue e ahaMkAra kare na joIe ke-huMja paMDitamaraNamAM zaktimAna chuM. e pramANe sAdhue mAyA paNa karavI na joIe. moTI mAyAnI to vAta ja zI ? jarA sarakhI mAyAnuM AcaraNa karavuM te paNa gya nathI. mAyA paNa patananuM ja kAraNa che. kedha ane lobha paNa tyAga karavA yogya che. jyAM mAna hoya che, tyAM koi paNa avazya hoya che. je tethI A cAre kaSAyone tAlapuTa nAmanA viSanI jema parAbhavakArI jJapariNAthI jANIne tathA kakSAnA pariNAmane paNa samajIne paMDita purUSa-pratyAkhyAna pariNAthI viSa jevA mAnIne tene tyAga kare te ja hitAvaha che. For Private And Personal Use Only Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam tatra lobha iti jJaparijJaza jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA sakalakaSAyaM tyajet / tathA'sAtAgAraNihue' sAtagauravanibhRtaH, sAtagauravaM sukhazIlatA tatra nibhRtaH-tadarthamanyuktaH, sukhArtha kadAcidapi upAyaM na kuryAt 'upasaMte' upazAntaH, kaSAyA'gnijayAt zAntIbhUtaH zabdAdi viSayebhyo'nukUlapati kUlavedanIyebhyo'raktadviSThatayopazAnto jitendriyatvAttebhyo nivRtta iti / tathA-'aNi he' anIhaH-IhArahitaH nihanyante -vyApAdyante saMsArapANino'nayA-iti IhA, mAyA, na vidyate mAyArUpA IhA yasyAau anIhaH-mAyAprapaJcarahitaH 'care' caret-yathoktaguNaviziSTaH sAdhuH saMyamAnuSThAnaM kuryAt / tadevaM maraNakAle'npasamaye vA paNDitaH sarvadA pazcamahAvratepu samudyato bhavet / yadyapi bratAni sarvANyeva garIyAMsi / , tathApi Azaya-jahAM mAna hotA hai vahAM krodha hotA hai aura jahAM mAyA hotI hai vahAM lobha bhI hotA hai / jJaparijJA se isa tathya ko jAna kara pratyAkhyAnaparijJA se samasta kaSAyoM kA parityAga kara de|| isake atirikta sAtAgaurava kA arthAt ArAmatalabI kA bhI tyAga kara de| sukha ke lie kisI bhI prakAra kA upAya na kre| yaha upazAnta ho arthAt kaSAyoM kI agni ko jIta le, zItalImUta ho, anukUla aura pratikUla zabda Adi viSayoM meM na rAga aura na deSa kare arthAt jitendriya hokara unase nivRtta ho jAya / vaha anIha ho arthAt IhA (mAyA) se rahita ho saba guNoM se yukta hokara sAdhu saMyama kA anuSThAna kre| ____maraNa ke samaya yA antima samaya paNDita puruSa pA~ca mahAvratoM meM kahevAno Azaya e che ke-jyAM mAna hoya che, tyAM krodha avazya hoya che, ane jyAM mAyA hoya che, tyAM lebha paNa hoya che. jJaparijJAthI A tathya-satya samajIne pratyAkhyAna pariNAthI saghaLA kaSAyone tyAga kare. A zivAya sAtAgIrava arthAt ArAmapaNAno paNa tyAga karI de. sukha mATe koI paNa prakArane upAya na karavo, te upazAMta hoya arthAt kaSAye nA agnine jItI leya, zItalIbhUta hoya anukULa athavA pratikULa zabda vigere viSayamAM rAga athavA TheSa na kare. arthAt jItendriya thaIne tenAthI nivRtta thaI jAya te anIha thAya at Iha (mAyA)thI rahita thAya dareka prakAranA mayA prapaMcathI dUra rahe. A badhA guNethI yukta thaIne sAdhue sayabhanu manuna 42. maraNanA samaye athavA atima samaye paMDita purUSa pAMca mahAvratamAM For Private And Personal Use Only Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre teSvapi prANAtipAtaviratiH sarvebhyaH zreSThA, etasyA sarvAnukUlasvAt, ata evasthA evaM garIyastvaM pratipAditaM zAstre - 'uDUmahe tiriyaM vA, je pANA tasthAvarA / sanvattha viriti kujjA, saMtinivvANamAhiye // 1 // chAyA - UrdhvamadhastiryagU vA, ye prANA, khasasthAvarAH / sarvatra viratiM kuryAt zAntinirvANamAkhyAtam // 1 // iti sarvatra UdhastiryagU vA prANinaH santi tebhyo viratiM kuryAt teSAM prANapriyANAM prANinAM prANAn nAnipAtayet ityevaM kurvataH zAntisvarUpo mokSo bhaktItyAkhyAtaM tIrthaMkarAdibhi ritibhAvaH // sAdhuSadapi mAnaM mAyAM vA na kuryAt / mAnamAyayoH phalaM na samIcInamiti vicArya paNDitaH sukhabhogAdikaM na samIheta / tathA krodhAdikaSAyAn parityajya sarvadA saMyamAnuSTha! naikarato bhavediti bhAvaH // 18 // vizeSa rUpa se udyata bane / yadyapi sabhI vrata mahAn haiM, tathApi prANAtipAtavirati una saba meM zreSTha hai, kyoMki vaha sabhI jIvoM ke anu kUla hai| isI kAraNa zAstra meM isakI gurutA yA mahattA kA pratipAdana kiyA gayA hai unahe tiriyaM vA' ityAdi / Urdhva dizA meM, adhodizA meM athavA tirchau dizA meM jo prANI haiM, pramANa prANiyoM ke prANoM kA atipAta nahIM karanA cAhie / aisA karane se zAntisvarUpa mokSa prApta hotA hai, aisA tIrthaMkaroM Adi ne kahA hai / tAtparya yaha hai ki- sAdhu bhI svalpa bhI mAna aura mAyAcAra na kre| mAna aura mAyA kA phala acchA nahIM hotA, aisA vicAra kara vizeSa prakArathI ukta ane, jo ke saghaLA tratA mahAna che, te pazu prANAtipAta virati badhAmAM sarvottama che kemake-te saghaLA jIvAne anukULa che. te kAraNathI zAstramAM tenA gurUpaNAnuM athavA moTA paNAnuM pratipAdana kare che. 'uDUDhama hai tiriya' vA' dhatyAhi udhva krizAmAM, adheAdizAmAM thayA tirdIdizAmAM je prANIo che, te prANicenA priya prANAnA atipAta (nAza)na karavA jeie. tema karavAthI zAMtI stra35 bhokSa prApta thAya che, thepramANe tIrtha 12 vigere he che. kahevAnuM tAtpaya e che ?-sadhue svalpa paNa mAna ane na karavA joie. mAna ane mAyAnuM phaLa sArUM' hAtuM nathI. A pramANe mAyAcAra For Private And Personal Use Only Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam mUlam-pANe ya NAivAejjA adinaM pi ya nnaade| sAdiyaM Ne muMsaM bUyA esa dhamme vusiimo||19|| chAyA--prANAMzca nAtipAtayet adattamapi ca nA''dadIta / ___ sAdikaM na mRpA brUyA deSa dhamoM vRSimataH // 19 // anvayArthaH-pANe ya NAvArajja!) prANAn pavidhajIvanikAyAn nAti pAtayet-na virAdhayet (adinnaM pi ya pAdapa) ca punaH adattamapi nAdadIta-pare gAdattaM dantazodhanamAtramapi na gRhNIyAt (sAdiyaM musaM Na vUyA) sAdikaM mAyA~ kRtvA mRSA na brUyAt (bupImao esa dhamme) vRSimataH-saMyaminaH tIrthakarasya vA prAranirdiSTo dharmaH zruta bAritrarUpa iti // 19 // jJAnI puruSa sukha bhoga Adi kI abhilASA na kre| tathA krodhAdi kaSAyoM ko tyAga kara madeva samabhAva ke hI anuSThAna meM tatpara rhe|18|| 'pANe pa NAivAejjA' ityaadi| zabdArtha-'pANe ya NAhavAejjA-prANAn nAtipAtayet' prANiyoM kA ghAta na kare 'adinnaM piya NAdae-adattamapi ca nA''dIta' na dI huI cIja na leveM 'sAdiyaM musaM Na brUyA-sAdikaM mRSA na brUyAt' mAyA karake mithyA na bole 'busImao esa dhamme-vazyasya eSaH dharmaH' jitendriya puruSako yahI dharma hai // 19 // ___ anvayArtha-prANiyoM kI hiMsA nahIM karanI cAhie, adattAdAna arthAt para ke dvArA vinA diye hue tRNamAtra bhI nahIM grahaNa karanA vicAra karIne jJAnI purUSe sukha lega vigerenI IcchA karavI nahIM. tathA krodha, mAna mAyA ane temane tyAga karIne harahamezA samabhAvanA anuSThAnamAM tatpara rahevuM joIe. 18 'pANe ya NAivAejjA' tyAdi 2074aa- 'pANe ya nAivAejjA-prANAn nAtipAtayet' prANAyAnA dhAta na 43 'adinnaM pi ya NAdae-adattamapi ca nA''dadIta' yAcyA vinAnI yI nase 'sAdiyaM musaM Na bUyA-sAdikaM mRSA na brUya t' bhAyA parIna na bole 'busIma o esa dhamme-vazyasya eSaHdharma' tendriya 53panA me4 5 cha. // 16 // ja anvayArtha-prANInI hiMsA karavI na joIe. adattAdAna-arthAta anya dvArA ApyA vinA eka tRNamAtra paNa levuM na joIe. mAyA karIne For Private And Personal Use Only Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgamA TIkA--'pANe ya' prANAMzca 'gAravAejjA' nAtipAtayet, sarvajantUnA saviSayebhyaH mANAH kenA'pi mUlyena na labhyante / etAdRzAn sarvato vailakSaNyamugatAn sarvataH priyAMzca mAginAM prANAn kathamapi na virAdhayet 'adinnaM pi ya' adattamapi ca 'gAdae' nAdadIta, yadanyadIyaM vastu tattu tatsvAmina AjJAmantarA satyapi kAryagaurave na gRhNIyAt / 'sAdiyaM' sAdikaM-samAyam, AdinA saha. vartate iti sAdikam / 'musaM' mRSAvAdam 'Na bUyA' na brUyAt, mRpAvAdasya kAraNa mAdirmAyA, nahi mAyAmantareNa mRSAcAdo bhavati / dRzyate hi mRSAvAdI mRSA bhASaNAta mAk mAyAmevAGgIkaroti / tatazca mAyAviziSTaM mRpAvAdaM parityaje. diti / tatrApi vazca nArthaM prayujya mano mRpAvAdaH pariharaNIyaH / eSa dharmoM vRSimatA, cAhie, mAyA karake asatyabhASaNa nahIM karanA cAhie, yahI tIrthaMkara bhagavAna kA dharma hai // 19 // TIkArtha-kisI bhI prANI ke prANoM kA ghAta karanA ucita nahIM hai, kyoMki prANa anamola haiM / kisI bhI prANI ke prANa kisI bhI mUlya para prApta nahIM kiye jA skte| aise adbhuta aura sabhI ko priya prANoM kI virAdhanA na kre| anya kI vastu usake svAmI kI AjJA ke binA, kaisA bhI kArya kyoM na ho, nahIM grahaNa karanA caahie| tRNa bhI vinA AjJA ke nahIM le sAdika arthAt sakAraNa mRSAvAda na kre| mRSAvAda kA kAraNa mAyA hai, kyoM ki mAyA ke binA koI mRSAvAda nahIM krtaa| mRSAvAdI mRSAyAda karane se pahale mAyA kA hI avalambana karatA hai| Azaya yaha hai ki mAyA se yukta mithyA bhASaNa nahIM karanA caahie| jaI vacana belavuM na joIe Aja tIrthakara bhagavAne upadezela dharmanuM rahasya che. 15 TIkArthakaI paNa prANinA prANane ghAta kare egya nathI. kemake prANe amUlya che kaI paNa prANinA prANe kaI paNa kIMmatathI prApta thaI zakatA nathI. AvA adUbhUta ane darekane atyaMta vahAlA evA prANeni virAdhanA (hiMsA) karavI nahiM tathA game tevuM mahatvanuM kArya hoya te paNa anyanI vastu tenA svAmInI rajA sivAya levI na joIe. eka taNakhaluM paNa vinA AjJA levuM nahi. sAdika arthAt sakAraNa paNa juThuM bolavuM nahIM. mRSAvAdanuM kAraNa mAyA che kemake mAyA vinA keI asatya bolatA nathI. jaTha belanArA juhu bAlatAM pahelAM mAyAnuM ja avalaMbana kare che. kahevAne bhAzaya e che ke-mAyA yukta asatya bhASaNa karavuM na joIe, For Private And Personal Use Only Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 695 " eSaH prAk paridarzitaH zrunacAritrAkhyaH, vRSimataH tIrthakarasyAyaM dharmaH / athavA jitendriyasyA'yaM dharmaH / prANihiMsAM na kuryAt, adattaM na AdadIta / sakapaTaM mRSAvAdaM na vadet, ayaM dharmo jinendrasyeti saMkSiptArthaH // 19 // mUlam - atikkamaM tu vAyAe maNasAM vina patthae / sao saMDe dene AyANaM susamAhare // 20 // chAyA - atikramaM tu vAcA manasApi na prArthayet / sarvataH saMvRto dAntaH AdAnaM susamAharet ||20|| pUrvokta nacAritra rUpa dharma vazya arthAt apanI AtmA ko bazIbhUta karane vAle puruSa pradhAna tIrthakaroM kA hai / athavA yaha dharma jitendriya kA hai / bhAvArtha yaha hai ki prANiyoM kI hiMsA na kare, adatta ko grahaNa na kare aura kapaTayukta mithyAbhASaNa na kare, yaha jinendra kA dharma hai | 19| 'aikkamaM tu vAghAe' ityAdi / zabdArtha - - ' aikkamaMtu - atikramantu' kisI jIva ko pIDA pahuMcAne kI 'vAghAe - vAcA' vANI se 'maNasA vi-manasApi manase bhI 'na patthara-na prArthayet' icchA na kare 'sambao saMbuDe sarvataH saMvRtaH ' paraMtu bAhara aura bhItara donoM ora se guptara he 'daMte-dAntaH' tathA indriyoM kA damana karatA huA sAdhu 'AyANaM- AdAnam' samyaka jJAnAdi mokSa ke kAraNako 'susamAhare - susamAharet' grahaNakare ||20|| pahelAM kahela zruta caritra rUpadhama vasya arthAt peAtAnA AtmAne vaza karavAvALA purUSa zreSTha evA tItha karAnA che. athavA te A jItendri yo dharma che. kahevAnA bhAva e che ke-prANiyenI hiMsA karavI nahi, vinA Apela vastune levI nahI. ane kapaTavALuM mithyA bhASaNu (asatya)na khAle A jInendra deva batAvela zreSTha dhama che. 19aa 'aikamaM tu vAyAeM' ityAhi zabdArtha- 'aikamaM tu - atikramantu' ardha vane pIDA paDayADavAlu 'bAyAe - vAcA' vANIdvANA manasA vi-manasApi' bhanathI pazu 'na patthae na prArthayet' china re 'sanbao saMbuDe sarvataH saMvRtaH' paraMtu mahAra bhane mahara bhanne taraithI gupta rakhe 'daMte- dAntaH' tathA ndriyAnu mana urato va sAdhu 'AyANaM- AdAnam' sabhya jJAna vigere bhokSanA bharane 'susamAharesusamAharet' | are // 20 // For Private And Personal Use Only Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:-(atikama tu) atikramaMtu-prANipIDanaM mahAvatAtikramaM vA (vAyAe) vAcA-vANyA (maNamA vi) manasApi (na patthara) na pArthayet -nazAmila dityarthaH, (sano saMvuDe) sarvataH bAhyAbhyantarataH saMvRto gumaH (daMne) dAntaH -indriya no indriyadamanayuktaH (AyANaM) AdAnam-mokSa kAraNaM samyam-jJAnAdikam (susamAhare) musamAharet-gRhNIyAditi // 20 // TIkA-api ca 'atikama tu' atikrama-mANinAM pIDam, mahAvratasyA'tikramaM vA / athavA-sAhaMkAreNa manasA pareSAM tiraskaraNam, etAdRzamarikramam / 'vAyAe vacasA 'maNasA' manasA 'vi' api na patyAena prArthayen / prANAtipAtAdiparapIDAjanakaM karma kathamapi na kuryAt vAcA manasA vaa| vANa manapoH pratiSedhAt kAyikAtikramaNAprAvastu arthAdeva siddhaH, tadeva mazevAkAyaiH sAdhu vacana se athavA mana se bhI atikrama kI arthAt kisI ko pIDA pahu~cAne kI athavA mahAvatoM kA ullaMghana karane kI abhilASA na kre| vaha pUrNa rUpa se saMbara yukta ho, indriyamana ko damana karane vAlA ho aura AdAna arthAt mokSa ke kAraNa samyagjJAna Adi ko grahaNa kre|20) TIkArya--atikrama kA artha hai-prANiyoM ko pIr3A denA aura mahAvratoM kA ullaMghana karanA athavA ahaMkArayukta mana se dUsaroM kA tira. skAra krnaa| sAdhu isa prakAra kA atikrama karane kI vacana se aura mana se bhI icchA na kre| prANAtipAta Adi parapIr3Ajanaka kArya vacana yA mana se bhI na kre| jaba vacana aura mana se atikramaNa karane kA niSedha kara diyA to kAyika atikramaNa kA syAga to svataH siddha hI ho anvayArtha- sAdhue mana athavA vacanathI paNa atikramanI arthAta keine piDA pahoMcADavAnI IcchA karavI nahIM tathA mahAvratanA ullaMghana karavAnI paNa IcchA na karavI. teNe pUrNa rUpathI saMvarayukta thaIne, tathA iMdriya ane mananuM damana karavAvALA thaIne AdAna-arthAtuM, mokSanA kAraNa rUpa samyapha jJAna vigerene grahaNa karavA 20 TIkArtha--atikrama eTale prANione pIDA pahoMcADavI. tathA mahAvratanuM ulaMghana karavuM athavA ahaMkAra yukta manathI bIjAone tiraskAra kare. AvA prakAranA atikrama karavAnI manathI ke vacanathI paNa sAdhue IrachA na karavI, prANAtipAta vigere anyane pIDA pahoMcADanAra kArya mana athavA vacanathI na karavA. jyAre mana ane vacanathI paNa atikrama karavAne niSedha karavAmAM AvyuM, te kAyika (zarIrathI) atikramane tyAga te svataH siddha thaI jAya For Private And Personal Use Only Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIrthasvarUpanirUpaNam 697 kRtakAritAnumatibhizva navamabhedamatikramaM kathamapi na kuryAt / tathA sambao' sarvataH bAhyata Abhyantaratatha, 'saMbuDe' saMvRtaH - gumaH, tathA-'dete' dAntaHindriyanoindriyadamanakArakaH, evaMbhUtaH san 'AyANaM' AdAnam - upAdAnaM-mokSa sya kAraNam, samyagdarzanajJAnacAritrarUpam 'susamAhare' sunamAharet su-suSThu - udyuktaH sampa visrota sikArahitaH san Aharet-AdadIta / manasA vacasA vA kasyApi prANinaH pIDanaM necche kintu vAhyAbhyantarato gupa indriyanigrahaM kurvan samitiguptyA saMyamapAlanaM kuryAditi bhAvaH // 20 // mUlam --keDaM ca kajamANaM ca AgamistaM ca pAvagaM / sarva taM NANujANaMti AyaguttA jiiMdiyA // 21 // chAyA - kRtaM ca kriyamANaM ca AgamiSyacca pApakam / sarva taM nAnujAnanti asvaguptA jitendriyAH // gyaa| isakA abhiprAya yaha huA ki mana, vacana aura kArya se tathA kRta, kArita aura anumodanA se nau bheda vAlA atikrama na kare / tathA bAhya aura Abhyantara rUpa se saMvRta ho, indriyoM kA aura mana kA damana karane vAlA ho| ina vizeSaNoM se yukta hokara sAdhu mokSa ke kAraNa samyagdarzana, jJAna cAritra aura tapa ko zaMkArahita hokara grahaNa kare | bhAvArtha yaha hai ki sAdhu kisI bhI prANI ko pIr3A dene kI icchA na kare / bhItara aura bAhara se gupta ho dAntendriya ho aura samiti gupti Adi kA pAlana kare ||20|| 1 che. arthAt zarIrathI DisA na karavI tema kahevAnI AvazyakatAja upasthita thatI nathI. kahevAnA Azaya e che ke-mana, vacana, ane kAyAthI tathA kRtakArita ane anumedanAthI nava prakAranA atikrama karave! nahI' tathA bAhya ane abhyatara rUpathI saMvRta rahevu'. iMdriyA ane mananu damana karavu. A vizeSazeAthI yukta thaIne sAdhue maiAkSanA kAraNu samyag darzana jJAna, cAritra ane tapa vinA zakAe grahaNa karavA, A kathananA bhAvAtha e che ke-sAdhue koi paNa prANIne pIDA paheAM. cADavAnIicchA na karavI. bahAra ane AdarathI gupta rahevu. dAntendriya thaine samitigupti vigerenuM pAlana karavuM, ArA sU0 85 For Private And Personal Use Only Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH-(AyaguttA jiiMdiyA) attaguNAH, AtmA aMkuzena manovAkAyanirodhena gupto yeSAM te AtmaguptAH, jitendriyAH (kaDaM ca) kRtaM ca-anuSThitam (kajjamANaM) kriyamANaM ca vartamAnakAle (AgamissaM ca) AgamiSyat cabhaviSyakAle kariSyamANaM ca (pAvagaM) pApakam-prANAtipAtAdikam , (savvaM taM gANujANaMti) sarva tat karma nAnujAnanti-nAnumodante iti // 21 TIkA-'AyaguttA' AtmaguptAH, AtmA aGkuzena manovAkAyanirodhena gupto rakSito yeSAM te aatmgumaaH| tthaa-'niiNdi:|' jitendriyAH-jitAni kaDaM ca kajamANaM ca' ityaadi| zabdArtha--'AyaguttA jiiMdiyA-AramaguptA jitendriyAH' guptAtmA jitendriya puruSa 'kaDaM ca-kRtaM ca' kiyA huA 'kajjamANaM-kriyamANam' kiyA jAtA huA athavA 'AgamissaM-AgamiSyat' kiyAjAne vAlA 'pAvagaM-pApaka' jo pApa hai 'savvaM taM NANujANaMti-sarva tannAnujAnanti' una sabhI kA anumodana nahIM karate haiM / 21 / . anvayArtha-jo mahApuruSa Atmagupta arthAt azubha mana vacana kAya kA nirodha karake prAtmA ko gopana karane vAle tathA jitendriya hai, ve bhUtakAla meM kRta, vartamAna meM kiye jAte hue aura bhaviSyat kAla meM kiye jAne vAle sampUrNa pAra kI anumodanA nahIM karate haiM // 21 // TIkArtha-jinhoMne aprazasta mana vacana aura kAya ke vyApAra kA nirodha karake apanI AtmA kA gopana kiyA hai, ve Atmagupta kahalAte 'kaDaM ca kajjamANaM ca tyA Avart-AyaguttA jiiMdiyA-AtmaguptA jitendriyAH' guptAtmA sate. draya 535 'kaDaM ca-kRca' resa 'kanjamANaM-kriyamANam' 42pAmA mAtu athavA 'AgAmirasaM-AgAmiSyat' 42khAmA mApanA3' 'pAvagaM-pApaka' 2 55 cha, savvaM taM Na NujANaMti-rUvaM tannAnujAnanti' bhayAnuM manamohana 42tA nathI. // 21 // anvayArtha- je mahApurUSa Atma gupta arthAt azubha mana, vacana ane kAyane nirodha karIne arthAt rokIne AtmAnuM gepana karavAvALA tathA jItendriya che, teo bhUtakALamAM karelA, ane vartamAnamAM karAtA tathA bhavidhamAM karavAmAM AvanArA samagra papinI anumodanA karatA nathI. pArA - TIkAryuM-jeoe aprazasta evA kAyanA vyApArane nirodha karIne athata rokIne pitAnA AtmAnuM gepana-rakSaNa karela che, teo Atmagupta For Private And Personal Use Only Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArzvabodhinI TokA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam svavaze AnItAni indriyANi zrotrAdIni tathA noindriyaM mano ye ste jitendriyAH, yaiH svendriyANi svAdhikAre kRtAni - zvaMbhUtA udAracetasaH 'karDa' kRtaM yadaparairanAryayai bhUtakAle kRtaM sampAditam / tathA - 'kamANa' kriyamA Nam varttamAnakAle sampAdyamAnam / tathA - ' AgamissaM ca' AgamiSyat caAgAmina bhaviSyatkAle kariSyamANaM ca 'pAvarga' pApakaM pApayuktaM karma prANAvi pAtAdikaM yad bhavet 'savvaM taM' tatsarva pApaM karma 'NANujANaMti' nAnujAnanti tAdRzapApakarmaNo'numodanaM na kurvanti AtmagumA jitendriyA munaya iti bhAvaH // 21 // mUlam - je yAbuddha mahAbhAgA vIroM asamantadaMsiNo / asuddhaM tesiM parakkataM saphelaM hoi savvaso // 22 // haiN| jo zrotra, cakSu, ghrANa, rasanA aura sparzana indriya ko tathA mana ko apane vaza meM kara cuke haiM, ve jitendriya kahe jAte haiN| isa prakAra ke Atmagupta aura jitendriya puruSa, sAdhu ke uddezya se anArthI ke samAna logoM dvArA kRna AhAra, vastra, pAtra, vasati Adi kA, vartamAna kAla meM sAdhu ke nimitta kiye jAte hue tathA AgAmI kAla meM kiye jAne vAle pApakarma kA anumodana nahIM karate / tAtparya yaha hai ki AnArthajana yadyapi apane svayaM ke lie pApakarma karate haiM, kareMge yA bhUtakAla meM unhoMne kiyA hai, jaise kisI ko mArA, mAratA hai yA mAregA, tathApi jJAnI puruSa usakI anumodanA nahIM karate haiM ||21|| ADavAya che, bhekho zrotra- chAna-yAMnA rasanA, ma bhane sparzana candri ane tathA manane pe!tAne Adhina karela che, teo jItendriya kahevAya che. AvA prakAranA AtmageApana karavAvALA tathA jItendriya purUSA sAdhune urdUzIne anAcanI samAna leAkeA dvArA karAyela AhAra vastra, pAtra, vasati, AdinA vamAnakALamAM sAdhune nimitte karavAmAM AvatA, tathA bhaviSyakA LamAM karavAmAM AvanArA pApakarmonuM anumAna karatA nathI. kahevAnu tAtparya e che ke-anAya jane! jo ke peAtAnA mATe pApa ka kare che. bhaviSyamAM karaze athavA bhUtakALamAM pApakama karyu che, jema kekAI e kAI ne mAyu mAratA hoya ane mAraze. te paNa jJAnIpurUSa tenuM anumAdana karatA nathI. 521 For Private And Personal Use Only Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 700 sUtrakRtAGgastre chAyA-ye cA'buddhA mahAbhAgA vIrA asamyaktvadarzinaH / - azuddhaM teSAM parAkrAntaM saphalaM bhavati sarvazaH // 22 // anvayArthaH--(je yA'buddhA) ye cA'buddhAH-dharma prati avijJAtaparamArthAH (mahAmAgA) mahAbhAgAH-jagatpUjanIyAH (viir|) vIrAH-subhaTA, api (asamatsadasiNo) asamyaktvadarzinaH-mithyAdRSTayaH santi tadA-(tesiM parakkataM asuddha) teSAM bAlAnAM tapo dAnAdiSu parAkrAntaM parAkramaNamudyamarUpam tat azuddhamavizuddhikAri pratyuta karmabandhanAya (sanaso saphalaM hoi) sarvazaH-sarvaprakAreNa saphalaM karmabandhAyaiva bhavatIti // 22 // 'je ya buddhA ityaadi| . zabdArtha--'je yA'buddhA-ye cA'buddhAH' jo puruSa dharma ke rahasyako nahIM jAnate haiM 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' kintu jagat meM pUjanIya mAne jAte haiM 'vIrA asaMmattadaMsiNo-vIrAH asamyaktvadarzinaH' evaM zatru kI senA ko jItanevAle vIra hai 'tesiM parakkaMtaM asuddhaM-teSAM parA. kAntam azuddham' unakA tapadAna Adi meM udyoga azuddha hai 'sabyaso saphalaM hoi-sarvazaH saphalaM bhavati' aura vaha karmabandha ke kAraNarUpa hotA hai // 22 // anvayArtha--jo puruSa jagatpUjanIya haiM, vIra haiM kintu dharma ke paramArtha ko nahIM jAnate aura mithyAdRSTi haiM, unakA tapa dAna Adi azuddha hai aura vaha karmabandha rUpa phala kA janaka hai // 22 // 'je yA'buddhA' tyAdi zahA- 'je yA'yuddhA-ye cA'buddhAH' re 535 5ma nA 272yane olya nathI 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' 52 tugatamA pUchanIya bhAnAmA bhAva cha. vIrA asamattadasiNA-vIrAH asamyaktvadarzinaH' tathA zatrunI senAne tavAvANA pIra cha, 'si parakaMtaM asuddhaM- heSAM parAkrAntam azuddham' tebhanI tapa, dAna vigeremA dhon zuddha che. 'savvaso saphalaM he|i-srvshH saphalaM bhavati' bhane te karmabaMdhanA kAraNarUpa thAya che pararA - anyAya-2 532 // gaganIya che, vIra cha, paratu yama nA 52. mArthane jANatA nathI. ane mithyA dRSTivALA hoya teonuM tapa, dAna, vigere azuddha kahevAya che, ane te karma banyarUpa phaLa ApanAruM che. pArarA For Private And Personal Use Only Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam ot TIkA--api ca 'je' ye 'ya' ca 'abuddhA' abuddhAH-dharmaviSayakabodhavikalAH, zuSkavyAkaraNatarpha tatsadRza tadanyazAstraviSayakajJAnena saMjAtAbhimAnA AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH, parantu pAramArthikavastuviSayakaparAmarzavikalasvAda abuddhaaH| na ca zuSkatarkanAnamAtreNa samyaktvamantareNa bhavati kathamapi sattvAbodhaH / uktazca 'zAstrAvagAhaparighaTTanatatparo'pi, naivA'budhaH samadhigacchati vastutatvam / nAnAprakArarasabhogagatA'pida:, svAda rasasya mucirAdapi naitra vetti // 11 // abuddhA baalviiryvntH| tathA-'mahAbhAgA' mahAbhAgAH- mahAsatkaraNIyAH, mahAntazca te bhAgA iti mahAbhAgAH, atra bhAgazabdaH, satkArArthaMkaH / tatama ___TIkArtha--zuSka vyAkaraNa tarka tathA isI prakAra ke anya zAstroM ke jJAna se jinheM abhimAna utpanna ho gayA hai, jo apane Apako paNDita mAnate hai, parantu pAramArthika vastu ke jJAna se rahita haiM ve vAstava meM abuddha haiM, kyoM ki samyaktva ke vinA zuSka tarka mAtra se tatva kA bodha prApta nahIM hotaa| kahA bhI hai--'zAstrAvagAha parighaTTAna tatparopi' ityaadi| ___jaise nAnA prakAra ke rasoM meM DUba rahane vAlI cATU dIrgha kAla paryanta bhI rasoM ke svAda ko nahIM jAna pAtI, isI prakAra vividha zAstroM kA avagAhana karane para bhI avudha puruSa tatva ke jJAna se vaMcita (rahita) hI rahatA hai|' isa prakAra jo avuddha hai arthAt bAlavIryavAn hai yaha mahAbhAga arthAt atyanta saskAra karane yogya ho mahAbhAgyavAn ho, pUrvabhaSa TIkArya-zuSka evA vyAkaraNa, taka tathA evA prakAranA anya zAstronA jJAnathI jeone abhimAna utpanna thayela hoya, jee pitAne paMDita mAnatA hoya paraMtu paramArthika vastunA jJAnathI rahita hoya teo vAstavika rUpe abuddha ja che kAraNa ke-samyaktvanA jJAna vinA zuSka evA tamAtrathI tatvane mAdha prAsa yA nathI. yu. 59 che hai-'zAstrAvagAhaparighaTTanatatparo'pi' ItyAdi jema aneka prakAranA rasomAM DUbI rahenAra cATu (greDa) lAMbA kALa sudhI temAM paDI rahevA chatAM paNa ane svAdane jArthI zakatI nathI. te rIte aneka zAstrono abhyAsa karavA chatAM paNa abudha purUSa tatvanA sAcA jJAnathI kathita vinAnI) 23 cha. AvA prakAranA jeo abudhe che. arthAta bAlavIyavAna che, te mahAbhAga arthAtu atyanta satkAra karavAne yogya hoya athavA mahAbhAgyavAna For Private And Personal Use Only Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 702 kRtArkasUtre mahAsatkaraNIyA loke / athavA bhAgo bhAgyam, tathA mahadbhAgyaM vidyate yeSAM te mahAbhAgAH / paraloke sukRtaM samupArjitaM yad balAt ihaloke'dhunA tajjanitaM sukhaM bhavati / 'vIrA' para saina mardane samarthAH santi kintu - 'asamattadaM seNo' asamyaktvadarzinaH, na samyak draSTuM zIlaM yeSAM tessamyaktvadarzinaH mithyAdRSTaya iti yAvat / ' tersi' teSAmasamyaksvadarzinAm / 'parakkataM' parAkrAntam, tapodAnAdhyayanAdiSu prayatnAdikaM tat ! 'asuddhaM' azuddham avizuddhikAri / taiH kRtaM tapaHprabhRti zubhAnuSThAnamapi bandhanAya eva / kunaidhakRta cikitsAvad viparIta phalajanakam | yadyapi tapaHprabhRtika viziSTaphalAya bhavati kintu teSAM mithyAdRSTIna tapo'pi bandhanAyaiva / bhAvopahatatvAt sanidAnatvAdvA / yathaikarasamapi jalaM tatadbhUbhAgavikArAn AsAdya miSTaM tiktaM lavaNAktaM bhavati tat tattatteSAM parAkrAntam / J Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meM upArjita sukRta ke bala se isa bhava meM sukha kA anubhava kara rahA ho aura vIra arthAt zatrusenA kA mardana karane meM samartha ho kintu mithyAdRSTi ho to usakA parAkrama arthAt tapa dAna adhyayana Adi meM kiyA huA prayatna azuddha hai| vaha tapa Adi zubhAnuSThAna bhI karmabandhana kA hI kAraNa hotA hai| jaise kuvaidya ke dvArA kI huI cikitsA viparIta phala pradAna karane vAlI hotI hai| yadyapi tapa Adi kA viziSTa nirjarA rUpa phala hotA hai tathApi midhyAdRSTi ke lie ve bhI karmavandha ke hI kAraNa hote haiM, kyoM ki ve bhAvanA se dUSita (arthAt sad viveka se rahita) hote haiM athavA nidAna se yukta hote haiN| jala meM eka hI prakAra kA svAbhAvika rasa sarvatra hotA hai, parantu bhinna bhinna prakAra ke bhUbhAgoM ke saMsarga se vaha kahIM mIThA kahIM khArA ho hAya, pU`bhatramAM prApta karelA sukatanA khaLathI A bhavamAM sukhaneA anubhava karI rahyA hAya tathA vIra arthAt zatrunA sainyanuM mana karavAmAM sama hoya paraMtu mithyA STivALA haiAya te tenuM parAkrama arthAta tapa, dAna, adhyayana vigeremAM karela prayatna azuddha che. te tapa vigere zubha anuSThAna paNa ka anyanA kAraNe rUpanna thAya che. jema kuvaidya dvArA karavAmAM Avela cikisA ulTA phUlane ApavA vALI thAya che, jo ke tapa vigerenuM vizeSa prakAranI nirjarA rUpala hAya che. tA paNa mithyASTivALAne mATe tee paNa kama aMdhanA kAraNa rUpaja hoya che. kema ke tee bhAvanAthI dUSita (arthAt tU viveka vinAnA) heAya che, athavA nidAnavALA hoya che. jalamAM ekaja prakAranA svabhAvika rasa ja sarvatra hAya che. paraMtu alaga alaga prakAranA ma bhAgAnA saMsargathI te kayAMka mIThuM ane kayAMka khArU thaI jAya che. eja For Private And Personal Use Only Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 703 'samraso' sarvazaH-sarvA, api kriyA, 'saphalaM hoI' saphalaM bhavati, phalena karmabandhanena yuktaM tadIyaM parAkrAntamiti // 22 // ___ bAlavIryavataH parAkrAntaM darzayitvA tadanu paNDitavIryavantamadhikRtya zAstrakAraH kathayati-'je ya buddhA' ityaadi| mUlam- ya buddhA mahAbhAgA, vIroM sNmttdNsinno| suddhaM tersi parakaMtaM, aMphalaM hoi savvaso // 23 // chAyA-ye ca buddhA mahAbhAgAH, vIgaH samyaktvadarzinaH / zuddha teSAM parAkranta, maphalaM bhavati sarvazaH // 23 // jAtA hai, usI prakAra tapa bhI vibhinna sthAnoM meM vibhinna prakAra kA phala pradAna karatA hai| yahI kAraNa hai ki mithyAdRSTiyoM kA parAkrama arthAt mithyAdRSTiyoM kI saba kriyA karmabandhana rUpa phala ko utpanna karatA hai / 22 / bAlavIryavAna ke parAkrama ko dikhalAkara zAstrakAra aba paNDita. vIryavAn ke viSaya meM kahate haiM-'je ya buddhA' ityaadi| zabdArtha-'je ya-ye ca' jo loga 'buddhA-buddhAH' padArtha ke sacce svarUpa ko jAnanevAle 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' ghaDe pUjanIya 'vIrAvIrAH' karmavidAraNa karane meM nipuNa 'saMmattadaMsiNo-samyaktvadarzinaH' tathA samyakadRSTi hai 'tasi parakkaMta-teSAM parAkAntam' unakA udyoga 'suddhaM-zuddham nirmala 'sandhaso aphalaM hoha-sarvazaH aphalaM bhavati' aura saba prakarase aphala arthAt karmakA nAzarUpa mokSa ke liye hotA hai // 23 // rIte tapa paNa judA judA sthAnamAM judA judA prakAranuM phaLa Ape che. eja kAraNa che ke mithyA daSTivALAonuM parAkrama arthAta mithyA dRSTionI badhI ja kriyA karmabaja rU5 phaLane ja utpanna kare che. mArA bAlavIryavAnanA parAkramane batAvIne zAstrakAra have paMDita vIryavAnanA samayamA thana 42.-'je ya buddhA' ityAdi zahA- 'je ya-ye ca'2 'buddhA-buddhAH pAnA sArA 135ne nAvANA 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' 5904 pUchanIya 'vIga-vIrAH' bhana vihA24 421AmA 'samattadamiNeA-samyaktvadarzinaH' tathA anya Ti. anaa cha, 'tesi paraka-teSAM parAkrAntam' temaane| yo 'suddha-zuddham' nibhA 'savvaso aphalaM hAI-sarvazaH aphalaM bhavati' bhane macI rIta 13 arthAt pharmanA nAzarUpa mokSane mATe thAya che. kAraNa For Private And Personal Use Only Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 704 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- (je ya) ye ca (buddha) buddhA:- svayaM buddhA, buddhabodhitA vA ( mahAbhAgA ) mahAbhAgAH- mahApUjanIyAH (vIrA) vIrAH karmavidAraNasamarthAH ( saMmasiNo) samyaktvadarzinaH - paramArthataravedinaH (tesi paravakaMtaM) teSAM parAkrAntamudyogaH (suddhaM) zuddhamavadAtaM karmabandhaM prati (savvalo aphalaM doi) sarvazaH - sarvathaiva aphalaM bhavati pApaphalajanakAbhAvAt tat niranubandhanirjarArthameva bhavatIti bhAvaH // 23 // TIkA--'je ya' ye kecana mahApuruSAH 'buddhA' buddhA:- saMbuddhAH paropadezamantareNaiva padArthaparamArthajJAnavantaH tIrthakarAH / yadvA-buddhabodhitA gaNadharAdayaH, 'mahAbhAgA mahAbhAgAH - mahAsatkaNIyAH / 'vIrA:- karmaNAM vinAzane sadA sAmato jJAnAdibhirguNairvA sadA zobhamAnAH | 'saMmattadasiNo' samyaktvadarzinaHyathAvasthita padArthajJAnavantaH / ' tersi' teSAM - jaganmAnanIyAnAM yat 'parakkata' parAkrAntam- tapaH saMyamAdyanuSThAnaM tat 'suddhaM' zuddhaM vizuddhaM nirmalaM - kaSAyAdidoSa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArtha - jo svayaM buddha haiM athavA buddhabodhita haiM, mahAbhAga pUjanIya haiM, vIra arthAt karmavidAraNa meM samartha haiM aura samyaktvadarzI paramArtha ke jJAtA haiM, unakA parAkrama sarvathA karmabandhana rUpa phala se rahita hotA hai-nirjarA kA hI kAraNa hotA hai // 23 // TIkArtha jo mahApuruSa dUsare ke upadeza ke binA svayaM hI bodha ko prApta kara paramArtha ko jAnane vAle haiM, jaise tIrthakara, athavA jinhoMne dUsare jJAniyoM se jJAna prApta kiyA hai, jaise gaNadhara Adi tathA jo mahAna satkaraNIya haiM, jo karmoM ko naSTa karane ke sAmarthya se yukta haiM, yA jJAnAdi guNoM se vibhUSita haiM, jo padArthoM ke yathArtha svarUpa ko jAnate haiM, unakA parAkrama arthAt tapa, adhyayana, yama, niyama Adi anvayA --jee svayaM buddha che. athavA buddha eSita che. mahAbhAga pUjanIya che, vI2 arthAt kanA vidyAraNamAM samatha che. ane samyakRtvadarzI paramArthane jANavAvALA che, teonuM parAkrama sathA kabaMdha rUpa phaLa vinAnu DAya che.-arthAt nirjarAnA kAraNu rUpa ja hoya che. AthA TIkA--je mahA purUSA khIjAtA upadeza vinA pArtaja medha prApta karIne paramAne jAgutravALA che, jemake tIthaka, athavA jeee bIjA jJAnIcA pAsethI jJAna prApta karela che, jemake gaNudhara, vigere tathA jee mahAn satkAra karavAne cegya hoya che, jee karmIne nAza karavAvALA sAmathI yukta che, athavA jJAna vagere guNeAthI yukta hAya che, jeo padArthInA yathArtha (vAstava) 213 lAye che, te rAima arthAt tapa, madhya For Private And Personal Use Only Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam rahitaM tada aphalaM pApaphalAjanakaM bhavati nirjarArthameva sarva bhavatIti bhaavH| sasyakvatAM sarvameva saMyamatapaHpradhAnamanuSThAnaM bhavati saMyamAsyA'nAzravarUpattAMta, tathA-tapapo nirjarAphalakatvAt / tathoktaM bhagavatA bhagavatyAm 'saMjabhe aNaNhayaphale tave vodANaphale ||iit 23 // mUlam--sesi vi taMboNa suddho, nikkhaMtA je mhaakulaa| jannevanne viyANaMti, na silAMga pavejai // 24 // chAgA--tepA mapi tapo na bhuddhaM, niSkrAntA the mahAkulAH / yannA'ye vijAnanti, na zloka pravedayet / / 24 // anuSThAna zuddha kapAyAdi doSoM se rahita aura nirjarA ke lie hI hotA hai| samyaktvavAn puruSa kA sabhI anuSThAna saMthama tapa pradhAna hotA hai, bhagavatI sUtra meM bhagavAna ne kahA hai 'saMyama kA phala Aprava kA ruka jAnA hai aura tapa kA phala karma kI nirjarA honA hai // 23 // 'tesiM vi tabo Na suddho' ityaadi| zabdArtha--'tesiM vi tavo Na suddho-teSAmapi tapo na zuddhaM' unakA tapa bhI zuddha nahIM hai 'je mahAkulAnivakhanA-ye mahAkulAH niSkrAntAH' jo mahAkula vAle pravrajyAlekara pUjA satkAra ke liye tapa karate haiM 'jannevanne viyANaMti-yat naiva anye vijAnanti' isaliye dAna meM zraddhA rakhanevAle dUsarele ga jisameM jAne nahIM, isa prakAra AtmArthI ko saMpa. thana, yama, niyama vigere anuSThAna zuddha eTale ke kaSAya vigere dethI hita ane nija ApavAvALA ja hoya che. samyakatvavALA purUSanA saghaLA - anuSThAne saMyama ane ta5 pradhAna ja hoya che. bhagavatIsUtramAM bhagavAne kahyuM che ke-saMyamanuM phaLa Avane rokavuM te che. ane tapanuM phaLa karmanI nirjarA thavI te che. paravA 'tesi vi to Na suddho' tyAta sanhA -'si vi tavo Na suddho-teSAmapi tapo na zuddhaM' bhanu ta5 55 zuddha nathI. 'je mahAkulA nikkhaMtA-ye mahAkulAH niSkrAntAH 2 maNa pravRlyA sana pUjasane mATe ta5 52 cha, 'jannevanne viyANavi. yat naiva vijAnanti' tethI dAnamA zraddhA sA bhInait to nahI su0 89 For Private And Personal Use Only Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 706 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 'anvayArthaH -- (tesiMvitavo Na suddho) teSAM tapo'pi na zuddham (je mahAkulA 'nikkhatA) ye mahAkulAH - ikSvAkka dikulotpannAH pravrajyAmAdAya niSkrAntAH lokasatkArArtha tapaH kurvanti (jannevanne triyANaMti) yat naiva anye vijAnanti :kriyamANamapi to nAnye jAnanti tat tathAbhUtamAtmArthino vidheyam (na silogaM pavejjae) na zlokam AtmazlAghAM naiva mavedayet - prakAzayediti // 24 // -- TIkA - - ' tersi vi teSAmapi 'to' tapaH saMyamAnuSThAnaM ca 'Na suddho' na zuddham - na pavitram 'je ya' ye ca 'mahAkulA' mahAkulAH- loke prasiddhA ikSvA kupabhRtikule samutpannAH teSAmapi tapaH satkArAyarthe vA samyak prakIrtitam / 'janne banne viSANati' yat kriyamANaM tapaH 'nevanne' naivAnye- dAnazraddhAvanto'pare na 'triyANaMti' vijAnanti tathA zreyo'rthibhiH karttavyam 'na siloga zlokaM - karanA cAhiye 'na silogaM pavejjae-na zlokam pravedayati' tathA tapa-sthiyoM ko apanI prazaMsA bhI na karanI cAhiye ||24|| anvayArtha -- unakA tapa zuddha nahIM hai jo ikSvAku Adi bar3e kuloM meM janma lekara, dIkSita ho kara nikale haiM kintu loka satkAra ke lie tapa karate haiN| ataeva sAdhu ko aisA tapa karanA cAhie ki dUsaroM ko usakA patA hI na cale arthAt jisameM isa loka aura paraloka kI AzaMsA (vAMchA) na ho, use apanI prazaMsA bhI nahIM karanI cAhie | 24| TIkArtha -- jo lokaprasiddha ikSvAku Adi mahAkuloM meM utpanna hue haiM aura pravrajyA aMgIkAra karake gRhatyAgI bane haiM kintu laukika sarakAra sanmAna pAne kI kAmanA se prerita ho kara tapa karate haiM, unakA bhI tapa trizuddha nahIM hai / AtmakalyANa ke abhilASI ko aisA tapa karanA te pramANe AtmathiM me taya 42 hAye. 'na siloga' pavejjae-na lokam pravedayati' tathA tapasviye potAnI prazaMsA pazu 12vI na ho // 24 // annayA --je IkSvAku vagere prasiddha vazamAM janma laIne dIkSita thaine nIkaLyA che, paraMtu lekanA satkAra mATe tapa kare che, teonu tapa zuddha nathI. ethI karIne sAdhue evu* tapa ka vu. aiie ke- mIjAone tenI jANuM ja na thAya, arthAt jemAM A leAka ane paraleAkanI AzaMsA (IcchA) na hoya, teNe peAtAnI prazaMsA paNa karavI na joIe. aa245 TIkA--jee lAka prasiddha IkSvAku vagere mahAkuLAmAM utpanna thayA hAya che, ane pravrajyA svIkArIne gRhaneA tyAga karavAvALA banyA hAya che, paraMtu laukika satkAra ane sanmAna meLavavAnI icchAthI preraine tapa kare che, teonuM tapa paNa zuddha hetu nathI. AtmakalyANane icchanArAoe evuM For Private And Personal Use Only Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam Gov svakIyamazaMsAM svamukhAnnaiva-kathamapi 'pavejjae' pravedayet-kathayet, ahametAra Asam-idAnIM tapasA pravRddha ityAdi svaprazaMsAM naiva kuryAt / 'tapaH kSarati-nazyati kIrtanAt' iti nItyA / ye ca mahati kule prApta janmAnaH svatapaH prazaMsanti, athavA -satkRtipUjopalabdhaye tapa kurvanti, teSAM tattapaH tataHprabhRti kSIyate caurAgre dhanaprakAzanavat ataH satsAdhubhiH svIyaM tapo gopanIyameva, na punaH svamukhenAkhyAtavyamiti / 24 // mUlam-appapiMDAsi pANAsi, appaM bhAsejja suvae / khaMte'bhinivvuDe daMte, vIyagiddhI saMdA je||25|| cAhie jise gRhastha Adi jAna bhI na sakeM / tathA apane mukha se apanI prazaMsA kadApi nahIM karanI cAhie ki maiM aisA thA aura aba aisA ugra tapa kara rahA huuN| ityAdi / kyoM ki svayaM prazaMsA karane se tapa bhaMga ho jAtA hai-niSphala bana jAtA hai| ___ Azaya yaha hai-jinhoMne mahAna kuloM meM janma liyA hai aura jo dIkSita ho kara tapa to karate haiM kintu apane tapa kI prazaMsA karate haiM yA satkAra pUjA ke nimitta hI tapasyA karate haiM unakA tapa kSINa ho jAtA hai| ataeva mokSAbhilASI sAdhuoM ko apanA tapa gupsa hI rakhanA cAhie, cora ke sAmane apane dhana ko prakaTa karane ke samAna apane mukha se tapa kI prazaMsA nahIM karanA cAhie // 24 // tapa karavuM joIe ke jethI gRhastha vigere jANI paNa na zake, tathA pitAnA mukhethI potAnI prazaMsA kaI paNa samaye karavI na joIe ke-huM AvA prakArane hatuM, ane hAlamAM AvuM ugra tapa karI rahyo chuM. ItyAdi kema ke svayaM prazaMsA karavAthI tapane bhaMga thaI jAya che. arthAt tapanuSThAna niSphaLa thaI jAya che. kahevAno Azaya e che ke jeoe zreSTha mAM janma dhAraNa karela che, ane jeo dIkSA dhAraNa karIne tapate kare che, paraMtu piote karelA tapanI prazaMsA (vakhANa) kare che, athavA sarakAra-pUjAne mATe ja tapanuM AcaraNa kare che, teonuM tapa kSINa thaI jAya che tethI ja mekSanI kAmanA vALA sAdhuoe potAnuM tapa gupta ja rAkhavuM joIe jenI sAme potAnuM dhana batAvavAnI jema potAnA mukhethI potAnA tapanI prazaMsA karavI nana. // 24 // For Private And Personal Use Only Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnasUtre chAyA--alpapiNDAzI pAnAzI, alpaM bhASeta suvrtH| kSAnto'bhinivRto dAnto, vItagRddhiH sadA yateta // 25 // acayArtha:--(appapiMDAsi) alpapiNDAzI-alpAhArakaraNazIlaH (pANAsi) pAnAzI-alpajalAbhyavaharaNavAn (subbae) suvratA-sAdhuH (appaM mAsejja) alpaMparimitaM ca bhASeta (khate abhinivvuDe) kSAntaH-zAntipradhAnaH abhinito lobhAdijayAnnirAturaH (daMte vItagiddhI sadA jae) dAnto-jitendriyaH bItagRddhiHAzaMsAdoSarahitaH sadA-sarvadA sarvakAlaM saMyamAnuSThAne yateta-yatnaM kuryaaditi|25| 'apapiMDAsi' ityaadi| zabdArtha--'appapiMDAsi-alpa piNDAzI' sAdhu udara nirvAha ke liye alpa AhAra kare 'pANAsi-pAnAzI' aura jala pAna bhI thoDA kare 'subbae-suvratA' sAdhu puruSa appaM bhAsejja-alpaM bhASeta' thoDA pole arthAt vinA prayojana na bole 'khaMte abhinicuDe-kSAntaH abhi. nirvRtaH' evaM kSamAzIla lobhAdi rahita 'daMte vIta giddhI-dAntaH bItagRddhi' jitendriya aura viSaya bhoga meM Asakti rahita hokara sadA saMyamakA anuSThAna kare // 25 // ___ anvayArtha-sAdhu alpAhArI ho, alpa jala kA pAna kare, alpa bhASaNa kare, kSamAzIla ho, lobha Adi ko jIta kara AturatArahita ho, jitendriya ho aura gRddhi rahita ho| sadA saMyamAnuSThAna meM udyoga karane vAlA ho // 25 // 'appariDAsi' yA Avai --appapiMDAsi-alpapiNDAzI' sAdhu 12 nirvADa bhATe 565 mAhAra 43 'pANAsi-pAnAzI' ne 135 555 thoDa 43 'subbae-suvrataH' sAdhu 535 'appaM bhAjja-alpaM bhASeta' yA mAye mAt prayo 12 me.nahI khate abhinivvuDe- kSAntaH abhinitaH' kSamAzIla thI hita 'daMte vItagiddhI-dAntaH vItagRddhiH' tendriya tathA viSayalAgobhI mAlita vinAnA thaIne sadA saMyamanuM anuSThAna kare parapA anayArtha-sAdhue alapAhArI hovuM joIe, apajalanuM pAna karavuM joIe a85 belivuM joIe. lebha vigerene jItIne Atura paNa vinA rahevuM. jItendriya thavuM ane gRddhi-Asakti vinA rahevuM. tathA hamezAM saMya. manA anuSThAnamAM udyoga parAyaNa rahevuM joie. para pA For Private And Personal Use Only Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam TIkA-- 'appapiMDAsi' alpapiNDAzI, alpaM piNDam azita-bhoktuM zIlaM yasya so'lpapiDAzI, antamAntAdikasyApi atyalpasyaiva bhojnshiilH| tathA'pANAsi' alpapAnAzI-AhAravadalpajalAzI, uktaMca bhojanaviSaye "he jaMva taMtra pIya jattha va tattha va suhovagayaniho / jeNeva teNeva saMtuTTa vIrA muNiosi te appA // 1 // aTTha kukkuDiaMDagamettappamANe kavaThe AhAraM AhAremANe appAhAre ityAdi / chAyA--yadvA tadvA azitvA yatra vA tatra vA sukhopgtnidrH| yena vA tena vA santuSTaH he vIra ! jJAto'sti tvayA''smA // 1 // - aSTa kukkuTANDakapamANAn kavalAnAhAramAharanalpAhAra ityaadi| TIkArtha--sAdhu ko svalpa AhAra karanA cAhie / anta prAnta AhAra bhI adhika nahIM karanA caahie| AhAra ke samAna jala kA pAna bhI alpa karanA caahie| bhojana ke pariNAma ke viSaya meM Agama meM kahA hai-'jo bhI mila gayA use khA liyA, jahA~-tahA~-kahIM bhI sukha kI nIMda se so liyA jo bhI prApta ho gayA usameM saMtuSTa rahA! he vIra! tUne AsmA ko pahicAnA hai // 1 // ___ murgI ke aNDe ke barAbara ATha kavala pramANa AhAra karane vAlA alpAhArI kahalAtA hai, bAraha kavala pramANa AhAra karane vAlA apArddha avamodarika kahalAtA hai, solaha kavala pramANa AhAra karanevAlA vibhAga prApta AhArI kahalAtA hai, coyosa kavala pramANa AhAra karane vAle TIkArya-sAdhue alpa eTale ke sUkSma pramANamAM AhAra karavo joIe. ataprAnta a hAra paNa vizeSa pramANamAM levo na joIe. AhAra pramANe jaLa paNa alpa pramANamAM levuM joIe. AhAranA pramANanA saMbaMdhamAM AgamamAM kahyuM che ke je kAMI prApta thayela AhAra hoya tene laIne nirvAha karI le. jyAM tyAM koI paNa sthaLe sukha pUrvakanI nidrAthI suI javuM. ane je kAMI prApta thaI Ave tenAthI saMtoSa mAnI le. he vIra te AtmAne oLakhyA che. nA maraghAnA iMDAnI barAbara ATha keLiyAnA pramANuvALA AhArane grahaNa karavAvALAne apa AhArI kahevAmAM Ave che. bAra keLiyAnA pramANavALA AhAra karavAvALAne apAddha avamerika kahevAmAM Ave che. seLa keLiyA pramANa AhAra karavAvALAne be bhAga prApta AhAra levAvALe kahevAmAM For Private And Personal Use Only Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 710 sutrakRtAGgasUtre yadvA tadvA AhAramAhAyyaM yatra tatra sukhanidrA mAsAditaH, yena tena prakAreNa santuSaH, atastvayA''tmA jJAta iti bhaavH| ekaikakavalasya nyUnatAkaraNena UnodaratA krtvyaa| evameva pAne, pAtrAdisaMyamopakaraNe'pi UnodaratA vidheyaa| tathA coktam - 'thovAhAro thovaNiyo ya jo! hoi yovanido y| ___ thobovahi uvagaraNo, tassa hu devA vi paNamaMti' // 1 // avamodarika kahalAtA hai, tIsa kavala pramANa AhAra karane vAlA pramANa prAptAhArI kahalAtA hai aura battIsa karala AhAra karane vAlA sampUrNAhArI kahA jAtA hai / pa. sUtra u. 8 // arasa virasa Adi kA bheda na karake jo bhI AhAra nirdoSa prApta ho jAya, use hI grahaNa karale / prazasta aprazasta bhUmi kA vikalpa na karake kahIM bhI sukha kI nIMda se so le aura jo bhI mila jAya usI meM santuSTa rhe| aisI udAsIna vRttivAlA mahApuruSa hI AtmA kA jJAtA hotA hai| ___ eka eka kavala kI kamI karake UnodaratA karanI caahie| isI prakAra pAnI tathA saMpama ke upakaraNa pAtra Adi meM UnodaratA karanI cAhie / kahA bhI hai-'yovAhAro thovabhaNio ' ityaadi| Ave che. covIsa keLIyAnA pramANavALA AhAra lenArane amerika kahe. vAya che, trIsa keLIyAne pramANavALe AhAra levA vALAne pramANamAtAhArI kahevAya che. ane batrIsa koLiyAnA AhAravALAne saMpUrNAhArI kahe. pAya che. ||0y. sU. 36 arasa virasa vigerene bheda karyA vinA nirdoSa rIte je kAMI AhAra prApta thaI jAya, tene ja grahaNa karI le. prazasta athavA aprazasta bhUmino vikalpa na karatAM jyAM sukha pUrvakanI nidrA Ave tyAM suI javuM. ane je kaMI male tenAthI saMteSI rahevuM. AvI udAsIna vRttivALA mahApurUSa ja Atmatatvane jANavAvALA thAya che. eka eka kaLIyAne kema-cho karIne unedaratA karavI joIe. Aja pramANe pANI tathA saMyamanA upakaraNa pAtra vigeremAM unedarapaNuM karavuM nase. yu. 55 cha 3--thovAhAro thovabhaNiyo' tyA 165 mA 12. For Private And Personal Use Only Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 711 . samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam chAyA---stokAhAraH stokamaNitazva, yo bhavati stokanidrazca / stokopadhikopakaraNaH, tasmai khalu devA api praNamanti // 'munnae' suvrataH-muSThu mahAna tapAlako muniH 'appa' alpameva 'bhAsejjA' bhASeta-alpaM hitaM satyaM ca vadet na bahu vadeditibhAvaH / 'khate' kSAnta:-krodhAdInAmupazamAt zAntipradhAno bhavet / tathA-'abhinivvuDe' abhinivRtaH-lobhamAnamAyAdInAmAntarazatrUNAM jayakaraNAta, upazAnto bhvet| tathA-daMte' dAntaH, jitendriyo bhavet / evam 'vItagiddhI' vItagRddhiH, vItA-vigatA gRddhi:amikAikSA yasya sa vItagRddhiH-AzaMsA doSarahitaH 'sadA jae' sadA yateta sadAsarvakAlameva yateta-saMyamAnuSThAne yatnaM kuryAt : sAdhubhiH saMyamayAtrAnirvAhArtha malpa. ___ jo alpAhArI, alpabhASI, alpanidrAlu, alpaupadhimAna aura alpa upakaraNavAna hotA hai, devatA bhI usako namaskAra karate haiN| he suvrata ! (sundara vratavAle ziSya) alpa, hitakara aura satya hI polo adhika nhiiN| krodha, mAna, mAyA, lobha Adi Antarika zatruoM ko jIta kara upazAnta hoo, jitendriya bno| jisake kaSAyoM kA uccheda (vinAza) nahIM huA, jisa kA mana vazIbhUta nahIM huA aura indriyoM kA gopana nahIM huA, usakI dIkSA AjIvikA kA sAdhana mAtra hai // 1 // isI prakAra sAdhu gRddhi se rahita ho aura kAmavAsanA se rahita ho| isa prakAra vaha sarvadA hI saMyama ke anuSThAna meM saMlagna banA rhe| vaLa, a5 belanAra, alpa nidrA lenAra alpa upadhivALo tathA alpa upakaraNavALo hoya che, tevA purUSane deve paNa namaskAra kare che. he suvata! (suMdara vratavALA ziSya) alpa, hitakara ane satyaja bole vadhAre paDatuM nahIM. koi vigere kalAne upazAMta karIne kSamAzIla bane krodha, mAna, mAyA, lebha vigere AMtarika zatruone jItIne upazAna bane, jItendriya bane jeonA kaSAyone uccheda (nAza) thayela nathI jeonuM mana - vaza thayela nathI. ane indriyanuM gepana thayela nathI tenI dIkSA kevaLa AjIvikAnA sAdhana mAtra ja che. 15 Aja pramANe guddhi (Asakti)thI rahita thavuM. tathA kAmavAsanAthI rahita banavuM. ane e ja pramANe hamezAM ja saMyamanA anuSThAnamAM pravRtta zIla banavuM. For Private And Personal Use Only Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 712 sUtrakRtAGgasUtre megannaM pAnaM cA'bhyavaharagIyam, tathA-hitaM mitamiSTaM vA satyameva vaktavyam / kSAntena dAntena viSayavinivratAtmanA saMyamAnuSThAnatatpareNa bhavitavyamiti bhAvaH // 25 // mUlam-jhANajogaM samAhaTu kAyaM viusejja sbso| titikkhaM paramaM NacA AmokkhAya pariva e jaasi|| tibemi||26|| chAyA--dhyAnayogaM samAhRtya kAyaM vyutmjetsrvshH| titikSAM paramAM jJAtvA AmokSAya parivrajet // iti bravImi // 26 // Azaya yaha hai-sAdhu ko udara pUrti ke lie alpa AhAra tathA parimita AhAra pAnI kA sevana karanA cAhie, parimita satya vacanoM kA hI prayoga karanA cAhie zAnta dAnta aura viSayoM se virakta honA cAhie / sadA saMyamaparAyaga rahanA cAhie // 25 // 'jhANajogaM samAharTsa' ityAdi / zabdArtha-'jhANajoga-dhyAnayogam' sAdhu citta nirodha lakSaNa vAle dharmadhyAnAdi ko 'samAhaTu-samAhRtya' grahaNa karake 'sabyaso kAyaM viusejaja-sarvazaH kAyaM vyutmajet' saba prakAra se zarIrako bure vyAparose roke 'titikkha paramaM NaccA-titikSAM paramAM jJAtvA' parISaha tathA upasarga ke sahana ko sabase uttama samajhakara 'AmokkhAe-Amo kSAya' mokSa kI prApti paryanta saMyamakA anuSThAna kare 'ttibemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hU~ // 26 // kahevAno Azaya e che ke-sAdhue udara pUrti mATe alpa AhAra tathA parimita AhAra pANInuM sevana karavuM joIe. parimita satya vacana ja bolavA joIe. zAnta dAnta ane viSayethI virakata banavuM joIe. sarvadA saMyama parAyaNa rahevuM joIe. pApA 'jhANajoga samAhaTu' tyahi zahAtha-'jJANajoga-dhyAnayogam' sAdhu vitta nirodha lakSANAma dhyAna.virene 'samAhadaTu-samAhRtya' ghaDae 4Ine 'svvse| kAyaM viuseja- sarvazaH kAyaM vyutsRjet' yA prArathI zarIrane 125 vyApArathI 0 'titikkhaM paramaM NaccA-titikSAM paramAM jJAtvA' parISa bhane 65 / 2 hanane 55.thA tama samalane 'AmokkhAe-AmokSAya' bhAkSanI prAti paya-ta sayabhanu anuDAna ghare. 'ttibemi-iti bravImi' ko pramANe chu. // 26 // For Private And Personal Use Only Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samathArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 713 anvayArtha:--'jhANajoga) dhyAnayoga-dhyAnaM manonirodhalakSaNaM dharmadhyAnAdikam , tatra yogaH-viziSTamanovAkAyavyApAra stam (samAharTsa) samAhRtya samya. gupAdAya (sanaso kArya viusejja) sarvazaH-sarvaprakAreNa kAyaM-dehamakuzalayogapravRttaM vyussRjet-parityajet (titikAvaM paramaM gaccA) titikSA-parIpahopasargasahanalakSaNAM paramAM-pradhAnAM jJAtvA (AmokkhAya parivarajjAsi) AmokSAyamokSaparyantam azeSakarmakSayo yAvadbhavettAvatparyantaM parivrajeda-saMyamAnuSThAnaM kuryAt (nivemi) iti bravImi // 26 // __TIkA--adhyayanArthamupasaMharannAha-'jhANajoga' ityAdi / 'jhANa' dhyAnammanaso nirodhasvarUpam, dharmadhyAnAdikaM vA-tasmin dhyAne yoga:-vilakSaNamanovAkAyavyApAraH, taM tAdRzaM zanayogam 'samAharTsa' samAhRtya-samyagupAdAya 'kArya' zarIram-akuzalakAyayogamavRttam 'viusejja' vyutsRjet-parityajet / 'sabaso' sarvataH sarvaprakAreNa kasyApi-kathamapi yathA pIDA na bhavet / tathA hastapAdAdi pArayet / tathA-'titikvaM' titikSA-zAnti parISahopasahanasvarUpAm 'parama' ___ anvayArtha-dhyAnayoga ko samyak prakAra se grahaNa karake, pUrNarUpeNa kAya kA vyutsarga kare arthAt zarIra ko akuzala vyApAra meM pravRtti na hone de / titikSA arthAt vividha prakAra ke parISahoM aura upasargoM saMbaMdhI sahiSNutA ko uttama samajha kara samasta karmoM kA kSaya jaba taka na ho jAya taba taka saMyama kA pAlana kre| tti bemi-aisA maiM kahatA hU~ // 26 // TIkArtha---adhyayana ke artha kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-dhyAna arthAt citta ke vyApAra ke nirodha yA dharmadhyAna Adi meM yoga ko dhAraNa karake. akuzala vyApAra meM pravRtta zarIra kA parityAga kre| anvayArtha- sArI rIte dhyAna ne grahaNa karIne pUrNa rUpathI kAyane tyAga kare. arthAt zarIrane akuzala pravRttimAM pravRtta banavA na de. titikSA arthAta aneka prakAranA parISaha ane upasarga saMbaMdhI sahiNu paNAne uttama samajIne samasta karmone kSaya jyAM sudhI na thAya tyAM sudhI saMyamanuM pAsana 42 'tti bemi' mA pramANe 47. // 26 // TIkArya-adhyayananA arthane upasaMhAra karatAM kahe che ke-dhyAna athavA cittanA vyApArano nirodha (kavuM) athavA dharmadhyAna vigeremAM vegane dhAraNa karIne, akuzaLa vyApAramAM pravRtta zarIrane tyAga kare. pitAnA sa0 90 For Private And Personal Use Only Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre paramAm-pradhAnAM sarvata utkRSTAmiti yAvat 'NacA' jJAtvA 'AmokkhAya' AmokSAya-mokSaparyantaM yAvanmokSaM na labhate tAvatparyantam 'parivvaejjAsi' parivrajetsaMyamAnuSThAnaM kuryAt / sAdhuyAnayogamAzrityA'zubhamanovAkkAyavyApAravivarjitaH- upasargAdi sahamAnaH azeSakarmakSayaM yAvat saMyamapAlane tatparo bhavediti bhaavH| 'ttivemi' ityahaM bravImi / iti sudharmasvAmivAkyam // 26 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM zrI mutrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyA khyAyAM" vyAkhyAyAM vIryAkhyAnam aSTamamadhyayanaM samAptam // 8-1 // apane hAtha paga Adi avayavoM kA aisA prayoga kare ki kisI prANI ko tanika bhI pIr3A na pahu~ce / tathA sahanazIlanA ko sarvotkRSTa jAna kara jaba taka samasta karmoM kA kSaya na ho jAya taSa taka saMyama kA pAlana kre| Azaya yaha hai ki sAdhu dhyAna yoga kA avalambana karake mana vacana kAya kI pravRtti ko roka de aura upasarga Adi ko sahana karatA huA karmakSaya paryanta saMyamapAlana meM tatpara rhe| sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-he jambU ! jaisA maiMna bhagavAna se sunA hai aisA maiM tujhe kahatA hU~ // 26 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtA gAvUtra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA kA AThavA~ adhyayana samApta // 8-1 // hAtha paga vigere avayavone e praga kara ke koI paNa prANine jarA paNa pIDA na thAya, tathA sahanazIla paNAne sarvottama mAnIne jyAM sudhI samasta karmone kSaya na thaI jAya tyAM sudhI saMyamanuM pAlana karavuM. kahevAne Azaya e che ke-sAdhue dhyAna veganuM avalakhana karIne mana, vacana ane kAyanI pravRttine rokI devI temaja upasarga vigerene sahana karatA thakA kama kSaya sudhI saMyama pAlanamAM tatpara rahevuM. sudhamAM svAmI jaMbUvAmIne kahe che ke-he jaMbU je rIte meM bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che te ja pramANe meM tamane kahela che. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta sUtrakRtAMgasUtranI samayArtha bedhinI vyAkhyAnuM AThamuM adhyayana samApta 8-1 For Private And Personal Use Only Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pR. 7 paMkti 5 sUtrakRtAGgasUtra bhA. dUsare kA zuddhipatraka bhASA azuddhi gujarAtI 142 hindI gujarAtI phUsayelI hindI karako bhAti bhAMti phasAyelI gharako 31 38 80 103 1 4 9 3 vacaka - vadhaka saMskRta kaTTa rAgaH ekarayaM 132 kaTu tatra rAgaH ekAtyaM jainAcArya cAparAta jainAcAya 152 cAparahane 194 1 tirakasa 118 kaSAna kaSAyonA 224 hAtA hotA pUti pUrti 518 mUla hindI 586 594 612 5 5 1 saMskRta gujarAtI khattINa se jahA isako vAsudeva daMtavakke deva smjhnaa| zIla zItala thama prathama kammI jagA kammI jaNA eTaka eTale ke zratanI pitAvI pitAnI dhane ghAne Ale Avele 5 zratanI 94 117 121 11 3 5 , , , For Private And Personal Use Only Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 5 pratipadana 214 mAmAM 315 ave AvyA che. 315 pratipAdana AtmA Ave AvyA che. leDhAnA moTI vaikriya leDhAnA 382 meTI vakriya 431 432 458 481 507, 526 527 niradha 518 jJAtA putra jJAta putra zaMkanu zaMkAnuM heya che. hoya che. mokSa zastroe zastroe niravadya daMtavakke seTe ne badale vAsu deva samajanA uDe abhyAsa karyo kevala jJAnathI jANe virodhanA jaLarakSaNa jaLa rAkSasa khuzAmata khuzAmata anumadana anukrama sAmaropama sAgarepama 561 pa7ra 595 658 samApta For Private And Personal Use Only Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only