Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ MEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEL PARAHAHARRARBANNAAR RRRRRAYBE zAba-pathunacaritra bIjo bhAga : ab]udekA : sva. sAdhvIjI sunaMdAzrIjInA ziSyA sAdhvIjI sulocanAzrIjI IRRIEWWEIIIIIIIIIIINEE!!!!!!IPLIFIESELFIEW RITERI | usare USU]]]]]g]G]S5]g]g5gG5959595G5GGGGS gggggggSg
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ HHHHARABBBBBBBBBBBBBAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAR zAba-padyumnacaritra bIjo bhAga : aEAvAdekA : sva. sAdhvIjI sunaMdAzrIjInA ziSyA sAdhvIjI sulocanAzrIjI da - 15 cos , UiRRENEUMIJRSMBMWHlJWFJWWl5JF\WWWY=iWN SUGUSggS gggggS ggggggggSgSgS959595@
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ S GA kavicakravartI zrI ravisAgara gaNiviracita zrI zAMba-pradyumna caritra [ sarga 9 thI 16 sapUrNa ] bIjo bhAga mULa saMskRta zloka ane bhAvAnuvAda : bhAvAnuvAdikA : sva. pravartinI sAdhvIjI sunaMdAzrIjInAM viduSI ziSyA sAdhvIjI sulocanAzrIjI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGVGVGVGVEGVEGVEGVGVGVGVEGVAVAVAVAVAVA prakAzaka : amitabhAI esa. mahetA "amikuMja", le gArDana pAse navaraMgapurA, amadAvAda-9 : prApti sthAna : * sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa amadAvAda-1 semacaMda DI. zAha jIvananivAsa sAme pAlItANA. (saurASTra) 77777777777777777777777 YAVASAVALAVAVAVAVAGAVATARVAAVAATEVE AVGVAVALAVED * sevaMtIlAla vI. jene 20, mahAjanagalI. jhaverI bajAra, muMbaI-2 vi. saM. 2046 prati-500 * mUlya : 50 2. be bhAganA : 100 ru. mudraka : bhAvanA prinTarI koI nagara pAse, mahesANA [u. gujarAta] aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ In plavoday I law How do I wa 2. 11000rU. 1000 - 3. 2000/ rU. 551/ rU. 500 - rU. 251/ aa aa tA, Ch al Arthika sahayAgI cIka peThe zrAvikA sadha gAMdhInagara jaina sa`gha, jJAnakhAtu. pU. sAdhvIjI jayavaMtAzrIjInI preraNAthI jaina saMghanuM jJAnakhAtu. pU. sAdhvIjI bhAgyapUrNAzrIjInI preraNAthI AdinAtha sAsAyaTI. zrI devacaMda kuzaLacaMdrajI sAdhvIjI nipuNAzrIjInI preraNAthI rU. 251/- nA sahayAgI pUnA- AdinAtha seAsAyaTInA bhAI-bahenA H maNIbena jayatilAla phaLiyA. ha...sAbena manubhAi mahetA. zAradAbena kIrtibhAI zAha. kaMcanabena hirAlAla ceAkhAvALA. subhadrAbena sArAbhAI zAha. sarasvatIbena a`khAlAla parIkha. prakAzakumAra ratilAla mAnacaMda, tArAbena dalapatabhAI zAha. zakuM talAbena ramaNalAla meAtIvALA. hi'matalAla ratanacaMda zAha. caturabena suMdaralAla. ma zubena gokaLadAsa. sadhyAbena ramezaca'dra. lAlIbena sI. gAmarAja gulaTekarI, punA. zakarImena kezavalAla masAlIyA caMdranagara, pUnA. kalAvatI mahendrabhAi jhaverI. muMbaI zAntilAla phakIracaMda zAha bradharsa| zrIrAmapura [ vimalAbena jayaMtilAla : ha. anilabhAi pa'cagInI savada o e galAra eMgaleAra khijApura pUnA madrAsa amadAvAda TOMAT TANQT TIMET TONAT TAMED "TAMED nav on good a
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya saMskRta bhASAmAM racAyelA aneka caritragraMthomAM A caritragraMtha eka ziSTa-viziSTa caritragraMtha che. kavicakravatI zrI ravisAgara gaNIvare A graMthanI racanA karelI che. kharekhara, ramasuramya bhASAmAM A graMtha lakhAyela che. paraMtu saMskRta bhASA have lokabhASA rahI nathI. dhIre dhIre vidyAla-mahAvidyAlayamAMthI A bhASA zikhavavAnuM kArya baMdha thaI rahyuM che. lekane A bhASAmAM rasa rahyo nathI. aMgrejI bhASAnI ghelachA vadhI rahI che. A graMthane gujarAtI bhASAmAM anuvAda pUjya sAdhavajI ma. sucanAzrIjIe karyo che. anuvAda sarala, subodha ane rasapUrNa che. teoe ATalA moTA caritragraMthano anuvAda karIne kharekhara, uttama kArya karyuM che. pahele bhAga eka varSa pUrve chapAI gayuM che. paraMtu baMne bhAga sAthe ja prakAzita karavAnI bhAvanAthI ame have baMne bhAganuM prakAzana karIe chIe. A bhAgamAM (bIjA) beMgalora ane pUnAnA puNyazALI bhAI-bahenee Arthika sahayoga Apela che. pUjya sAdhvIjI zrI sulocanAzrIjI [pU. bApajI ma. nA samudAyanAM ] nI preraNathI ja A sahayoga prApta thayA che. ame e sahuno AbhAra mAnIe chIe. AvA te aneka caritra saMskRta ane prAkRta bhASAmAM lakhAyelA che. je A rIte gujarAtI bhASAmAM anuvAda thAya ane suMdara prakAzana thAya, te aneka bhAvuka jIvone upayogI bane. saMskRta kAvyanuM vAMcana karanArAone mATe paNa upayogI bane. - A kAvya khUba ja rasapUrNa che. zrIkRSNanA caritrane paNa AmAM vaNI levAmAM AvyuM che, ke je khUba rocaka che. A caritragraMthanA prakAzanamAM sarve sahayogI mahAnubhAvone hArdika AbhAra mAnuM chuM. prakAzanamAM kaI tUTI rahI javA pAmI hoya tenI kSamA cAhu chuM. - prakAzaka - mahAsuda : 1 2046
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitacakravartI rAjasAgara gaNi-ziSya paMDita ravisAgara gaNi-viracita zAMba-pradyumna caritra bhAga : bIje * anuvAdikA * sAdhvI sucanAthI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita cakravatI zrI rAja sAgara gaNi-ziSya zrI ravisAgara-gaNi-viracita zAMbapradyumnacaritra [ YotI anuvAda sAthe ] bhAga: bIjo sA: atha vidyAdharAdhIza-kAlasaMvaramaMdire / kalpazAkhIva merau sa, vardhate vayasA zizuH / 1 / saumyatvena zazIvAsau, pratApenAryameva ca / AzaizavAdapi dvAbhyAM, guNAbhyAM bhAsuro'bhavat / 2 / pradyumno vartate'naMgo-'pyapareSAM vikArakRt / pradyumno'pyadbhutaM sAMgo, rupeNAyaM pramodakaH / / puruSANAM ca nArINAM, haraNAccittacakSuSAM / rUpaM zaizavatastasya, taskaratAmazizrayat / 4 / prayAti vayasA vRddhi, bAlako'sau yathA yathA / pitrorgRhe'tulaM caiti, dhanadhAnyaM tathA tathA / 5 / zastrazAstrakalAbhyAsaM, sa kurvan pAThakAMtike / dhavalapratipaccaMdra, ivaidhata kalAdibhiH / / prANebhyo'pyadhiko mAtU, rAjyasAraM mhiipteH| bhaagysaubhaagyyogytvaa-nmaanyo'bhuunngre'khile|| yauvanaM pAvanaM prApa, vikRtisthitivarjanAt / prabhUtAnAM manuSyANAM, strINAmAzcaryakAraNaM / 8 / puNyalAvaNyatAruNyaM, tasya vIkSya mRgiidRshH| darzayaMti striyo netra-vikArAnna tu sa svayaM / 9 / abhUtsubhaTakoTInA-madhRSyaH sa bhujaujasA / zauryeNa puratastasya, na ko'pyamaMDayadraNaM / 10 / ye'bhavan balino duSTA, vairiNo vairakAriNaH / sarve'pi tasya mAhAtmyA-ttanmitratAmazizrayan / / dvedhApi balagarveNa, ye'bhUvannatimAninaH / svakIyakalayA jitvA, tena te'pi vazIkRtAH / 12 / sa pArzvavartinaH zatrUn, vazIkRtyAkhilAnapi / tAna dUravartino jetuM, piturAjJAmayAcata / 13 / tenApi tasya sAmarthya, vijJAya sA smrpitaa| kaTakena prabhUtena, tato balI cacAla saH / 14 / zUrA vIrA raNe dhIrA, ye'bhavan khecarA nraaH| nizeSAnapi jitvA tAn, vihitAstena te vaze // duSTAnAM khecareMdrANAM, dezeSu sakaleSvapi / pituH pravartayitvAjJAM, sa yazasvI samAgataH / 16 / vidyAdharonA adhipati kAlasaMvara rAjAnA rAjamahelamAM merUparvata upara rahelA kalpavRkSanI jema pradyumnakumAra dina-pratidina vRddhine pAme che. caMdranI jema zItala ane sUryanI jema tejasvI-pratApI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra e A bALaka guNo vaDe zebhI rahyo che. pradyumna anaMga (azarIrI) thaIne bIjAone vikAra karAvanAra che. chatAM potAnA addabhuta rUpathI zarIrI evo te bIjAone AhlAda ApanAra che. rI-purUSonA citta ane cakSunuM haraNa karavAthI bAlyakALathI pradyumnanuM rU5 cera jevuM banyuM. jema jema bALakanI vaya vadhatI jAya che tema tema mAtA-pitAnA gharamAM akhUTa dhana-dhAnyanA bhaMDAra dhatA jAya che. paMDitanI pAse zastrakalA ane zAstrakalA grahaNa karatA pUrNimAnA caMdranI jema sarvakalAmAM saMpanna banya. mAtA-pitAne prANathI paNa adhika priya e pradyumnakumAra potAnA bhAgya ane saubhAgyathI AkhAye nagaramAM sarvamAnya banI gaye. vikAra Adi dUSaNathI mukta pradyumna saghaLAe strI-purUSane AzcaryakArI yuvAvasthA prApta karI. tenA lAvaNya, saundarya ane tArUNyane strIo animeSa nayane joI rahetI, chatAM svayaM vikArathI rahita raheto. bhujAbela vaDe kroDA subhaTothI ajeya evA parAkramI pradyumnanI sAthe yuddha karavA keI taiyAra thatuM nahI. tethI balavAna evA zatru rAjAo paNa save tenA prabhAvathI mitrarUpe AvIne rahyA. ane je abhimAnI rAjAo hatA, te badhAne paNa potAnI kalAthI jItIne vaza karyA. najIkamAM rahelA saghaLA zatrurAjAone vaza karI pitAnI AjJAne svAdhIna ryA, ane dUra dUra rahelA zatruone jItavA mATe pitAnI AjJAthI meTuM sainya laIne prayANa karyuM. zUravIra, raNavIra ane parAkramI evA vidyAdhara rAjAone paNa jItIne zatrurAjAnA dezamAM pitAnI AjJAna vijayadhvaja pharakAvI yazasvI evo pradyumnakumAra pitAnI rAjadhAnI pAse Avyo. samAgacchaMtamAkarNya, kRtvA digvijayaM varaM / draMga zRgArayitvA taM, prAvezayatpitotsavaiH // 17 // kAlasaMvarabhUpena, vIkSyAMgajacityata / mayAsya jAtamAtrasya, yauvarAjyaM purArpitaM / 18 / athAtuleSu bhUpeSu, nAgareSu nareSu ca / vIkSamANeSu harSeNa, tatpadaM pradadAmyahaM / 19 / parikalpyeti bhUpAlaH, prAha pradyumnamaMgajaM / dattamAsItpurA bAlye, yauvarAjyaM mayA tava / 20 / sAkSikaM bhUribhUpAnAM, sAMprataM tvaM gRhANa tat / ityukto'vaksuto hrImAn, yogyasya ttprdiiytaaN|| mahIpAlo'vadatputra ! yogyasyaiva pradIyate / kathayitveti taddattaM, mahaiH pazyatsu rAjasu / 22 / yauvarAjyaM sute datvA, dAnAni yAcakeSu ca / bhUpeSu bahumAnAni, mumude kAlasaMvaraH / 23 / tAruNye yauvarAjye'pi saMprApte nijtaattH| citraM kasyApi jAto na, pradyumno vikRtipradaH / 24 / pradyumnaH prAyasazcittabhavo bhavati bhUpRzAM / ezvarya prabale prApte so'bhavatsvAMtasaMsthitaH / 25 / pradyumnasyopari prAyaH, snehino dehino'vanau / padavyAmupalabdhAyAM, saMjAtA tanmayI purI // 26 // niketaneSu haTTeSu, mArgeSu ca catuHpathe / svAdhyAye kriyate lokaistasyaiva bhAgyavarNanaM / 27 / digvijaya karIne AvelA putrane kAlasaMvara rAjAe nagara zaNagArIne mahotsavapUrvaka nagarapraveza karAvyo. vijayI putrane joIne prasanna thayelA rAjAe vicAryuM ke "A putrane meM janmatAM ja yuvarAjanI padavI ApI che, te have badhAe rAjAo ane nagaravAsIo samakSa mahotsavapUrvaka yuvarAjapada ApuM. ema vicArIne pradyumnane kahyuM: "meM tane bAlapaNamAM yuvarAjapada ApyuM hatuM,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-9 ja paraMtu have sajana samakSa yuvarAjapada ApuM chuM, te tAre grahaNa karavuM paDaze.' lajjALu evA pradyumne kahyuM : 'pitAjI, e pada mATe huM ceAgya nathI ane mArI evI tAkAta nathI ke e javAbadArI huM uThAvI zakuM. mATe je yAgya hAya tene e pada ApeA.' rAjAe kahyuM : 'vatsa, mAre mana tuM yAgya ja che.' A pramANe kahIne saghaLA rAjAo ane prajAjana samakSa mahotsavapUrva ka tene cuvarAjapada arpaNa karyuM". yAcakone dAna ApIne ane rAjA Adi mukhya mukhya adhikArIonuM bahumAna karIne kAlasa'vara rAjA khUba harSita thayA. tarUNa avasthAmAM pitA taraphathI cuvarAjapada prApta thavA chatAM pradyumnamAM kAi uddhatAI AvI nahI. teNe peAtAnA manamAM aizvarya, khala, sattA ane saundarya pacAvI dIdhuM. tethI ja te leAkeAmAM 'manAbhava' tarIke prasiddha thayA. pradyumna pratye sneha rAkhanArI samasta nagarI tenA guNagAna gAvAmAM tanmaya banI gaI ane cAre-cauTe, galIe-galIe, bajArAmAM, gharAmAM ane dukAnAmAM leAkeAnA mukhe pradyumnanA bhAgyanI prazasA thaI rahI. 5 atha tasya prabhoH saMti, kAMtA: paMcazatAni ca / pRthagpRthag sutAstAsAM vidyAdabhraparAkramAH / 28 / svasyAH svasyA jananyAste, namaskartuM kramadvayaM / spaSTabhakteH samAyAMti, nitAMtaM vinayAzritAH / praNatA mAtaraH sarvA -staiH sutairanyadA mudA / tAvat kopena. tAH procu-stanayAn janitAMjalIn // re putrA jivitavyena, yauSmAkInena kiM tadA / bhavaMtsu satsu sAmrAjyaM gRhyate'nyanareNa cet // ajJAtakulazIlena, jAtihInena pApinA | etatkulakramAyAta-masmadrAjyamapAvitaM / 32 | tato yathAtathA duSTo, mAraNIyo'yamaMjasA / yathA syAdbhavatAM nAma, prasiddhizva mahItale / 33 // kAminI tucchabuddhi: syAditi tAsAM manISayA / te sarve'pi sutA mugdhAH, saMjAtAstucchabuddhayaH // mAtaro yadi yuSmAkaM vartAmahe sutA vayaM / cititaM vaH kariSyAma, ityuktvA te vinirgatAH // nirgatya jananIpAzrvA-gdatvA kumArasannidhau / sarve'pi militAH krUrabhAvena zAtravA iva / 36 / mAyayA bhojanaM pAnaM, zayanaM kIDanaM punaH / sahaiva te tu kurvati, vizvAsayituM tanmanaH / 37 / anyedyurazanaM pAnaM, tAMbUlaM kusumaM phalaM / sarvamapyadadaMstasya kRtvA te viSamizritaM / 38 | tasya prAgjanma puNyena, viSamapyamRtAyitaM / AzcaryaM nAtra puNyena, ki ki zubhaM na jAyate / 39 / yadA tasya parAbhUtA - vapi bhUtiH parA'bhavat / tadA matsara kartAro - 'bhUvaMste kopasaMkulAH / 40 / kAlasa vara rAjAnI mIjI pAMcaso rANIo hatI. tenA vinayI pAMcasA putro hatA. te haMmeza pAtAnI mAtAone praNAma karavA mATe AvatA. eka divase tenI mAtAee kradhAtura banIne putrone kahyuM : are putro, tameA zuM jIvI rahyA che!? tamArA jIvanane dhikkAra ho. parAkramI evA tamA pAMcase putro heAvA chatAM jenA zIlanI khabara nathI, jenA kuLanI ke jAtinI khabara nathI evA ajANyA putra tamArI hayAtImAM kuLakamathI AveluM zajya pacAvI jAya, tenI tamane zarama nathI AvatI ? tA e duSTane game tema karIne mArI nAMkhA ane rAjyanA mAlika tame thAo.' A pramANe tucchabuddhivALI mAtAenI vAta sAMbhaLIne maMdabuddhivALA pAMcaseA putrA mAtAenI vAtamAM lAbhAI gayA, ane kahyuM : 'mAtA, ame tamArA putro chIe. tamArI icchA mujaba ame jarUra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 zAMkha-pradyumna caritra karIzuM.' A pramANe kahIne tyAMthI nIkaLI pradyumnane vizvAsamAM levA mATe manamAM zatrutAne dhAraNa karatA teo kumAranI pAse AvavA lAgyA. AvIne pradyumnanI sAthe mIThI mIThI vAtA karatA, temaja upaTalAvathI lona, pAna, zayana, rabhata, gabhata, madhu pradhumnanI sAthai pustA pachI me dvivasa bhAjanamAM, pAnamAM, tAMbulamAM, puSpamAM ane lamAM anukrame viSa ApyuM. paraMtu tenA pUrva janmanA puNyathI viSa paNa amRtarUpe banI gayuM. AmAM kaMi Azcaya pAmavA jevuM nathI. puNyAyathI zuM zuM zubha thatuM nathI ? jema jema tenA parAbhava karavAnA prayatna kare che, tema tema tenI vadhu ne vadhu AkhAdI thAya che. tethI irSyALu evA te rAjakumArA vadhAre ne vadhAre krAdhita bane che. AcchAditabRhadbhAnu-mivAMtardadhataH krudhaM / vajradaMSTrAdayaste taM ninyurvaitAdyamastakaM // 41 // yAvatte tatra sarve'pi gatAH kautukacetasaH / tAvatprAsAdamuttuMga - mekamaikSata sundaraM // 42 // caturdvAraM sahasrANi zikharANi dadhadvaraM / nirIkSyArhatagehAni, prAvizaMste'khilA api // 43 // pravizya vidhinA tatra, natvA ca mUrtimAhatIM / vinirgatya bahiH prIti-pUreNa dvAri saMsthitAH / 44 / tatra sthitvA yadAsdrAkSu - ritastaH svadRSTibhiH / tadA gopuramaikSaMta, zrRMge zikhariNazca te / 45 / tadvIkSya vajradaMSTraH sa - kapaTo'vaksahodarAn / bhrAtaro vacanaM mAma-kInaM zRNuta sAdaraM / 46 / pravizya kuzalenAyA- tyasyAMtargopurasya yaH / cititArthaM sa Apnoti, vRddhakhecavAgiti // 47 // tataH sahodarA yUya - matraiva tiSThata kSaNaM / parakSAM tatra gatvAhaM, drAkkaromi yathA svayaM // 48 ityukte vajradaMSTreNa, pradyumno'bhyadhAd balI / sarveSAmapi baMdhUnA - mAjJA cettadvrajAmyahaM / 49 / taduktaM vAkyamAkarNya, jagaduH kapaTena te / sAdhu sAdhu tvayA proktaM vilaMbaM tvaM vidhehi mA // 50 // saMtuSTo vacasA teSA - mavalaMbya sa sAhasaM / tadgopuraM sasopAnaM zirogRhamivAcat // 51 // adhiruhya mahAbuMbA - ravaM kurvan svalIlayA / padbhyAM girigurubhyAM sa, kuTTayAmAsa tad bhuvaM // 52 // tadA nAgakumArasta - dadhiSThAtA prakopataH / pratyakSIbhUya raktAkSo, vyAcaSTa niSTuraM vacaH // 53 // re pApin re durAcAra, re nirlajjaziromaNe / kimakRtyaM tvayArabdha - prakAlamaraNecchunA // 54 // kiM tvayAkaNitaM nAsti, yAvadetAvato dinAn / etadasti surasthAna - pravajJAtuvighAtakaM / 55 / prajalpa kumAro'pi kiM bhApayasi re sudhA / tava syAdyadi sAmarthya, tadyudhyasva mayA samaM / 56 / iti proktaH dhAdhmAtaH, samAgatyAsurAdhamaH / zarIre vyalagattasya, mAraNArthaM samudyataH // 57 // vyalagattaM kumAro'pi, yuddhaM janayituM tadA / tena yaSTyA tathA muSTyA, paribhUtaH sa nirjaraH / / hAritaH puratastasyA - suro bhagnaparAkramaH / kumAraM praNipatyocca - ruce'smi tava sevakaH / 59 // adyaprabhRti nAthastvaM mamAsi puruSottama / tasyopaveSTumityuktvA, siMhAsanaM samarpitaM / 60 / tatra sthitaH kumAro'vak, kimatra viSamAspade / saMsthito'syasuraH prAha tvadarthameva kevalaM / 61 /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga kumAraH punarapyUce, madarthaM kena hetunA / sthito'si so'pyavag tarhi, tvaM pRcchasi tadA zRNu / 62 / atraiva parvate laMkA - bhidhaM nagaramadbhutaM / nAmnA kanakaketuzca bhUpatistatra saMmataH / 63 / tasyAnileti bhAryAsti varyacAturyarupabhRt / satIguNasamAyuktA, viyuktauddhatyakarmabhiH / 64 | bhuMjAnAvadbhutAn bhogAn, viyogarahitAn punaH / tAvajJAstAM na gacchaMtaM, kAlaM kalaMkavajitau // tayoH putro'nyadA cyutvA, svargalokAtsuro'bhavat / hiraNyo'bhidhayA khyAto, rupeNa nirjaropamaH // rAjyabhArasya yogyatvaM, vijJAya tanaye nije / tatsamarpya bhavodvignaH, prAvrAjInmuktaye nRpaH / 67 / pAlayitvA ciraM dIkSAM dvAdazAMgo madhItya ca / sphurattaraM tapastaptvA, kevalajJAnamApa saH / 68 / kevalajJAnayogena bhavyalokAn prabodhya saH / aSTakarmakSayaM kRtvA, siddhisaudhamazizrayat / 69 / hiraNyAkhyena bhUpena, rAjyaM prapAtyate tathA / kaMTakAH kAnanaM bhejuryathA babbulapAdapAn / 70 / samyakpAlayati prAjyaM, rAjyaM kaMTakavajitaM / tadApvadhikalAbhAya, hRdayaM tasya vartate / 71 kautukena tato'nyedyuH, prAsAdazikharasthitaH / pazyatItastatastAva - daityarAjaM dadarza saH // 72 // prabhUtasainyasaMyuktaM vibhUtyA ca virAjitaM / taM dRSTvA ciMtayAmAsa, hAhA mamedRzaM na hi / 73 / sAdhayAmi tato vidyAM tathA siddhasamarpitAM / yathA mama prasannA sA, sarvAM dadAti saMpadaM / 74 | vicAryeti svakIyAyA - nujAya rAjyamAtmanaH / datvA siddhavanaM vidyA - sAdhanAya sa jagmivAn // tatra gatvA tapaH kRtvA, hRdyAM vidyAmasAdhayat / vidhinA sAdhayitvA tA - mAgAnmaMdiramutsavaiH / / nyAsArpaNamiva kSipraM tadrAjyamanujApitaM / siddhavidyo hiraNyAkhyo, bhUpatirbubhuje mudA / 77 / mahatAmatibhogena viraktirvArdhake bhavet : viraktiriti tasyAbhUd, ghorasaMsAravAsataH / 78 bhaveyuH sukRtazraddhAdhAriNo ye mahIbhujaH / te taM yAvannabhuMjaMte bhogAn saMvegaraMgataH / 79 / iti tena mahIzena, rAjyaM nyasya nijAMgaje / zrInaminAthasArvasya sabhAyAM naMtumAgataH / 80 / Agatya ca jinaM natvA, vinayAnnatamastakaH / prajajalpAvanIpAlo, jJAnavairAgyapUritaH / 81 / vartate nAtha saMsAra - svarupaM kSaNabhaMguraM / tataH zAzvatasaukhyAya, cAritraM tvaM pradehi me // 82 // nizamya vacanaM tasya, babhANa bhagavAnapi / kSamAdhinAtha saukhyaM te, yathA bhavettathA kuru / 83 / naminAthavacaH prApya, dIkSAM gRhItumudyataH / vidyAnAM nikarastAva-tproce hiraNyapArthivaM / 84 | vairAgyarasapUreNa gRhNAsi saMyamaM nRpa / vada tvaM ko'smadAdhAra - stiSThAmazca yamAzritAH / 85 / vidyAgaNoditaM zrutvA vaco'vagneminaM nRpaH / svAminnasya svarupaM yadbhavettatkathaya prabho ! | 86 / prodyadvidyAgaNasyAsya, nAyakaH ko bhaviSyati / vidhAya karuNAM nAtha, sAMprataM tannivedaya / 87 | tadA zrInamisArveNa, proce zruNu narezvara ! / bhaviSyatyasya yo nAtho, vadAmi taM purastava / 88
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra zrImato neminastIrthe, harivaMzAbjinIpatiH / dvAravatyAM bhaviSyatya-cyuno'cyutAgrajopamaH / 89 / rukmiNI ramaNI tasya, prazasyaguNadhAriNI / tasyAHkukSisamudbhUto, bhAvI pradyumnanaMdanaH / 90 / pujyanaipuNyApuNyena, dhIro gunngnnaanvitH| bhaviSyatyasya sa svAmI, sametyedaM hi gopuraM / 91 / iti zrInaminAthasya, samAkarNya sphuTaM vacaH / hiraNyavasudhAdhIzaH, kathayAmAsa mAM prati / 92 / svaparAkramayogena, garjannanyamacitayan / sametyAtra tvayA sAdhaM, yo yudhyeta sa te patiH / 93 / tAvadvidyAgaNAdhIza ! stheyaM tvayAtra zarmaNA / uditveti hiraNyezo, jainaM caraNamAdadhe / 94 / ciraM cAritramArAdhya, dRDhakarmANi mUlataH / vidhvasya tapasA jJAna-mAsAdya sa zivaM yayau / 95 / sthito'tra vacasA tasya, tvadartha maMtramaMDalaM / acityamahimAgAra-marakSaM milito'si ca / 96 / atha tvamimamAdatsva, vidyAnAM saMcayaM drutaM / mahIyAn samayo nAtha, sthitasyAtra mmaabhvt| datvA maMtragaNaM tasya, mukuTaM ratnasaMcitaM / kumAraM pUjayitvAvak, tadadhiSTAyako'suraH / 98 // naminAthena yaH proce, sa tvameva mama prabhuH / ahaM te kiMkarazvAsmi, bRhi kArya karomi kiM // kumAro'pi tamAcakhyau, tvamevaM yadi bhASase / ahamAkArayAmi tvAM, sametavyaM tvayA tadA // asuro varamityUktvA, praNamya ca tiroddhe| tato dhIraH kumAro'pi, cacAla bhUSaNAnvitaH / / asureNa samaM yuddhA-dikaM prakurvato bhRzaM / tasyAsInmahatI velA, tastadA hRdi cititaM / 2 / etAvatyabhavadvelA, tatraiva tasya doSmataH / hato daityena nUnaM sa, nAnyathA sA prajAyate / / sarve'pi te pramAdena, parasparamavIvadan / vinauSadhiM gato vyAdhi-raho hi bhAgyamAtmanAM / / / vimRzaMta iti svAMte, te'drAkSuH pratikaMdarAM / bhUSitaM tatra taM dRSTvA, sarve jAtA gatasmayAH // AcchAdita thayelA sUryanI jema aMtaramAM vairane dhAraNa karatAM vajadaMSTra Adi pAMcaso bhAIo pradyumnane sAthe laIne vaitADhayaparvatanA zikhara upara krIDA karavA mATe gayA. kautukI evA te sarve kumAre e dUrathI eka UMce prAsAda je. cAra dvAro ane hajAro zikharane dhAraNa karatA jinacaityone joIne maMdiramAM gayA. tyAM jinabiMbane bhAvapUrvaka namaskAra karI bahAra nIkaLyA. - Ama tema jotA te kumAroe parvatanA zikhara upara eka moTuM gopura (mahela) joyuM. tene jeIne kapaTabhAvathI vajadaMSTra pitAnA bhAIone kahyuM :-"baMdhuo, mArI eka vAta sAMbhaLo. sAme je gopura dekhAya che, temAM praveza karIne je koI kuzaLakSema pAcho Ave tene Icchita phaLa maLe che. AvuM vRddha purUnuM kathana che. te tame badhA ahIMyAM bese. huM tyAM jaIne tarata ja pAcho AvuM chuM." A pramANe vajadaMSTranI vAta sAMbhaLIne parAkramI evA pradyumna kahyuM - moTAbhAI evA Apa sarve baMdhuonI AjJA hoya te huM tyAM jau ? pradyumnanuM vacana sAMbhaLatAnI sAthe 45TI mevA 10 Tre 4hyu : 'sA3, sA3, te 4hyu te 12 / 12 che. tu vita nA kara !" tenA vacanathI saMtuSTa thayela pradyumna sAhasane avalaMbIne agAsInI jema gepuranA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-9 pagathiyAM caDhavA lAgyo. moTI moTI rADa pADo ane zilA samAna kaThina paga vaDe dharatIne phUTato, jevo gopuramAM praveza kare che tyAM gopurane adhiSThAyika nAgakumAra deva pratyakSa thaIne krodhathI dhuApu ne lAla AMkhene kADhate niSphara vacanathI bolavA lAgyo : "re pApI, durAcArI, nirlajaja ziromaNuM, te A zuM karavA mAMDayuM che ? tane zuM akALe maravAnI IcchA thaI che ? te ATalA divasemAM zuM sAMbhaLyuM nathI ke A devanuM sthAna che. tenI avajJA karanArane matanI zikSA thAya che ?" svastha manavALA pradyune kahyuM : "tuM zuM mane bIvaDAve che ? tArAmAM sAmarthya hoya te mArI sAthe yuddha kara. nAhaka baDabaDATa zuM karI rahyo che ? pradyumnanA vacanathI gusse thayele deva kumArane mAravA mATe tenA zarIrane vaLagyo. kumAre paNa daSTi, muSTi ane lAkaDInA prahArathI devane jarjarita karI dIdho. potAnA parAbhavane svIkArIne te deva kumAranA pagamAM paDIne bolyo : "he purUSottama, huM tamAre sevaka chuM, AjathI A5 mArA nAtha che." ema kahIne pradhumnane besavA mATe siMhAsana ApyuM. pradyumna kahyuM : "AvA bhayaMkara sthAnamAM kema rahyo che?" deve kahyuM: "tamArA mATe." kumAre kahyuM : "mArA mATe ? kyA kAraNe tuM mArA mATe ahIM rahyo che ?" deve kahyuM : "sAMbhaLe, A parvata upara laMkA nAmanuM addabhuta nagara hatuM. temAM kanakaketu nAmano rAjA hatA. tenI rUpavatI, guNavatI evI "anilA" nAmanI rANI hatI. sAMsArika sukhone bhegavatA snehapUrvaka daMpatino samaya pasAra thaI rahyo hato. tyAre eka divase svargalokamAMthI cyavIne ke I deva temane tyAM "hiraNya" nAmanA suMdara putra tarIke janmyo. hiraNyane rAjyabhArane yogya jANune kanakaketu rAjAe putrane rAjya saMpIne saMsArathI udvigna thayelA pote dikSA aMgIkAra karI. lAMbA kALa sudhI saMyamadharmanuM pAlana karI, zAstrAbhyAsa karI, tIvra tapazcaryA karI ghAtakarmono kSaya karI kevalajJAna pAmyA. kevalI thaIne bhavya jIvone pratibaMdha karI ATha karmono kSaya karI kanakaketu rAjA mekSagati pAmyA. hiraNya rAjA niSkaTaka rAjyanuM evuM pAlana karI rahyA che ke jethI bAvaLa vRkSanA kAMTAone jaMgalamAM vAsa karavo paDyo che ! te paNa rAjyanA vistArane vadhAravA mATe manamAM jhaMkhanA karI rahyA che. evAmAM eka divase mahelanA jharUkhAmAM besIne kudaratI sauMdarya joI rahyA hatA, tyAM temaNe vipula sainya ane samRddhithI yukta evA daityarAjane jatA joyA. jeIne vicAravA lAgyA : "are mAre AvuM kema nahIM ? huM paNa vidyAone sAdhu bane prasanna thayelI vidyAonA baLathI sarva prakAranI saMpattine mAlika banuM." A pramANe vicArIne hiraNya rAjA pitAnA nAnA bhAIne thApaNa tarIke rAjya sepIne siddhavanamAM vidyA sAdhavA mATe gayo. tyAM jaIne tapa karIne vidhipUrvaka vidyAnI sAdhanA karI. tenI sAdhanA ane sAhasathI alpakALamAM vidyAo siddha thaI. vidyAsiddha banI mahotsava pUrvaka nagaramAM AvI hiraNya rAjA rAjyanuM pAlana karI rahyA hatA. moTA purUSone ati bhegathI vRddhAvasthAmAM virakti thAya che, tevI ja rIte hiraNya rAjAne paNa saMsAranA sukhothI virakti thaI. puNyazALI ane zraddhAvAna rAjAo jiMdagInA aMta sudhI bhego bhegavatA nathI. hiraNyaprabha rAjA pitAnA putrane rAjya upara sthApana karIne zrI naminAtha bhagavAnane vaMdana karavA mATe gayA. jinezvara bhagavaMtane namaskAra karIne jJAna ane vairAgyanA raMgathI raMgAyelA rAjAe vinayapUrvaka bhagavaMtane vijJapti karI: "prabhe, saMsAranuM svarUpa kSaNabhaMgura che. tethI zAzvat sukhanI prApti mATe mane cAritra Ape !" rAjAnA vacana sAMbhaLIne bhagavaMte kahyuM : "rAjana, jema tamane sukha thAya tema karo." bhagavaMtanA vacanathI cAritra levAne udyata thayelA rAjAne vidyAonA adhiSThAyaka dee AvIne kahyuM : "rAjana, Apa te vairAgI banIne saMyama grahaNa karavA taiyAra thayA cho
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMbha-pradyumna caritra paraMtu have amArA AdhAra koNa ? ame kone Azraye rahIe ?'vidyAnuM kathana sAMbhaLIne rAjAe nimanAtha bhagavAnane pUchyuM : prabho, A vidyAenuM zuM karavuM ? eenA mAlika kANa thaze, kRpA karIne Apa pharamAve.' bhagavate kahyuM : rAja, vidyAeAnA mAlika kANu thaze te huM kahuM chuM, sAMbhaLa. have pachInA bhagavAna neminAthanA tI mAM harava'zana viSe sUrya samAna tejasvI IndranA bIjA bhAI samAna 'kRSNa" nAmanA vAsudeva dvArikA nagarImAM thaze. tenI puNyavatI, lAvaNyavatI ane guNavatI evI ruikamaNI nAmanI paTTarANInI kukSithI pradyumna nAmanA putra thaze. puNyazALI evA pradyumnakumAra pharatA pharatA gApuramAM Avaze. te A badhI vidyAonA svAmI thaze.' A pramANe bhagavAna zrI naminAthanA vacana sAMbhaLIne hiraNya rAjAe vidyAnA nAyaka evA mane kahyuM : 'tAre gApuramAM rahevuM. potAnA parAkrama vaDe dharatIne dhrujAvatA evA puruSa gApuramAM AvIne tArI sAthe yuddha karI tane parAjaya Apaze, e ja tamArA ravAmI jANavA.' A pramANe mane kahIne hiraNya rAjAe cAritra grahaNa karyuM.. lAMbA kALa sudhI cAritranuM pAlana karI, ghora tapa vaDe AThe karmanA kSaya karI kevalajJAna pAmI te siddhagatine pAmyA. rAjAnA vacanathI tamArA mATe ja aciMtya mahimAzALI vidyAonA samUhanuM rakSaNa karatA ahIyA rahyo chuM. Aja mAre divasa dhanya che ke Apa mane maLyo. to he nAtha, mane ahIMyA rahe ghaNA samaya thaI gayA che, tethI A badhI vidyAone Apa grahaNa karo.' A pramANe kahIne adhiSThAyaka deva kumArane vidyAe temaja ratnajaDita mugaTa ApIne kumAranuM pUjana karIne olyA : 'minAtha bhagavAnanA kathana mujaba Apa amArA svAmI che. huM tamArA sevaka chuM. Apa kaheA, huM tamArUM zuM kAryAM karU ?" 10 pradyumnakumAre kahyuM : 'jo ema ja hAya tA mAre jyAre kA paDaze tyAre tane kheAlAvIza. tyAre tAre satvara hAjara thavuM ' asure kahyuM : 'tathAstu ! ApanI AjJA zizamAnya che.'ema kahIne aMtardhyAna thaI gayA ane alaMkArothI suzeAbhita pradyumna tyAMthI pAche pharyAM. asuranI sAthe yuddha karatAM ane vArtAlApa karatAM ghaNA samaya thai javAthI vASTra Adi pAMcaseA bhAie vicAravA lAgyA : 'baLavAna evA tene ATalI badhI vAra thai che teA nakkI pelA daitye ene mArI nAkhyA haze. sArUM thayuM. bhAgyazALIene vinA auSadhie vyAdhi jAya che ! TADhA pANIe khasa gaI ! A pramANe khuza thayelA dRSTA paraspara vicArI rahyA hatA, evAmAM alaMkArothI suzobhita pradyumnane AvatA joine zyAmamukhavALA banI gayA ! militAH punarapyete, dabhAdvidyAdharAMgajAH / ninyustaM saralaM tUrNaM, kaMdarAM maraNapradAM |6| daroto dUratastasyAH sthitvA dUta iva kSaNAt / jago vajramukho baMdhUn, pravizetsahasAtra yaH // 7 // iSTasiddhimavApyAya-mAyAti prItisaMyutaH / bhavaMto'traiva tiSTaMtu, gatvAyAmyavilaMbita |8| labdhaH syAdekazo yena, vijaya jagati sphuran sa eva punarapyatra pravarteta tadAptaye |9| tataH sa eva baMdhUnAM purato nyagadanmudA / ahameva prayAsyAmi, tiSTatvatrAkhilA api / 10 / uktveti vakSamANeSu, bAMdhaveSu sa jagmivAn / gatvA tatra kRtastena, mahAzabdo bhayaMkaraH / 11 / AyAtastena zabdenA - dhiSTAtA tasya vegataH / sametya kathitaM tena prakopAraktacakSuSA // 12 // sahasA mRtyudAtA, nAtra ki re zrutastvayA / samAgatyAtra nirghoSAn, svairaM karoSi bhISaNAn //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-9 abIbhaNatkumAro'pi, re tvaM kupyasi kiM vRthA / yadi tvayi bhavecchakti-yuddhAyaihi tadA drutaM // dagdhasyopari bhUyiSTa-duHkhakRtsphoTakopamaM / samAkarNya vacastasya, so'pyabhUtkrodhabhISaNaH / 15 / raktAkSo vyalagadyodhuM, yakSastena saha drutaM / ahaMstathA kumArastaM, sa AkraMdaM yathAkarot / 16 / yadA jitaH kumAraNa, prasannaH so'bhavattadA / prasannatAsvarupasya, darzanArthaM sa Anayat / 17 / nirmalaM cAmaradvaMdvaM, pavitramAtapatrakaM / naSTAri taravAri cA-nIya tasmai sa dattavAn / 18 / punaH sunaMdakaM datvA prasUnAnyaMzukAni ca / tavAhaM sevako'smiti, kumAramasuro'bravIt / 19 / ityukte'pi kumArastaM, saMsthApya tatra tuSTitaH / tato'surAcitAMgo'sau, bhUSitazca vinirgataH // atrApi mArito nAyaM, citayaMta itIya'yA / te bhUSitaM taM samAlokya, babhUvurdInamAnatAH // 21 // tyAra pachI kapaTabhAvathI vidyAdhara putro sarala evA pradyumnane mahAbhayaMkara guphA tarapha laI gayA, ane guphAthI dUra UbhA rahIne vA mukhe potAnA baMdhuone kahyuM : "baMdhuo, sAme dekhAya che te guphAmAM praveza karIne huM ISTasiddhi prApta karIne AvuM chuM. tyAM sudhI tame badhA ahIMyA UbhA raho." mAnava svabhAva che ke jagatamAM eka vakhata vijaya maLyo hoya to pharIthI lAbha mATe prayatna kare che. te pramANe pradyumna baMdhuone kahyuM : "bhAI, tame nA jAva, huM ja tyAM jaIza. tame badhA ahIMyA rahe." A pramANe kahIne bhAIonA jotA jotAmAM to guphAmAM jaIne bhayaMkara avAja karyo. tenA avAjathI guphAne adhiSThAyaka yakSa krodhathI lAlapILA thaIne Avyo ane pradyumnane kahyuM : "are chokarA, zuM tuM ahIM maravA mATe Avyo che ? tane khabara nathI ke A guphA kenI che? ahIM AvIne svecchAe rADo pADe che !" tyAre kumAre kahyuM : "are, emAM zuM tuM ATaluM badhuM krodha kare che? tArI zakti hoya te Ava mArI sAthe laDavA mATe." dAkyA upara DAma jevAM kumAranAM vacana sAMbhaLIne kAtara banelo yakSa kamAra upara dhasI AvyuM. tyAre pradyumna tene evI rIte pachADyo ke te lohI vamata thaI gayo. A rIte pradyumnathI parAjita thayelA yakSe prasanna thaIne prasannatAnA sUcaka nirmala be cAmara, suMdara chatra, zatrune nAza karavAvALI talavAra, "sunaMdaka' nAmane puSpagucchaka ane puSpanA vastro pradyumnane ApIne bolyo : "AjathI huM Apane sevaka chuM. Apa mArA mAlika che. jyAre kAma paDe tyAre yAda karaze. sevaka hAjara thaze." A pramANe kahIne yakSa svasthAne gayo. asurathI pUjAyela ane alaMkArothI alaMkRta pradyumnane Avato joIne IrSyAthI te pa00 kumAro vicAravA lAgyA : "are, AvI bhayaMkara guphAmAM paNa A marAye nahI ?" A pramANe vajA mukha Adi dIna mukhavALA banI gayA. yatastato'pyayaM lAbha, samAnayati latvaraM / atrAsya jIvitasyApi, vinAzo vai bhaviSyati / 22 // devA devyazca vartate, vyaMtarA asurA api / ArAdhitAH prasannAH syu-na tu nAgakumArakAH // sarvebhyo'pi zaroribhyo, nAgAH syuH kopakAriNaH / ato'yaM nIyate nAga-guhAyAM yadi tadvaraM / 24 // dhyAtveti khecarAdhIza-tanayA nyjitaaH| Anayan saralAtmAnaM, taM bhImA nAgakadarAM / 25 / tasyA davoyasi sthAne, sthito vajramukho'vadat / yaH pravizyAtra nirgacche-ccititArthaM labheta saH // yuSmAnatraiva saMsthApya, gacchAmyahaM tato'nujAH / tadoce madano baMdho, yAmi cenna viSIdasi / 27 /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zAMba-pradyumna caritra abravIdagrajo vatsa, tavaivArtho'stu cititaH / asminnartha viSAdaH kiM, vidhIyate mayAnuja ! // gaccha gaccha manaHsvacchA-gaccha prApya smiihitN| ityuktaH sa tato'cAlI-dalIkavacanojjhitaH // sa yAvadgatavAMstatra, tAvattasya pracArataH / phuphutkAraM prakurvANo, viniryayau bhujaMgamaH / 30 / vIkSya sanmukhamAyAMtaM, prakopAruNalocanaM / sa jAMgulikavatpAveM, sametya tanakhelayat / 31 / hRdyasadyaskavidyAyAH, prayogAttaM bhujaMgamaM / tasya khelayatastuSTo-'surobhavattadAzritaH / 32 / nAgatalpasamanvItAM, zayyAM ca vallakoM varAM / viSTaraM pAdapIThaM ca, covarAbharaNAni ca / 33 / vidyAM nilayakoM ca, prabhUtabalarakSikAM / dadau tasmai kumArAyA-suraH svakIyarakSikAM / 34 / dRSTvA nAgaguhAto'pi, taM vidyAbharaNairyutaM / sarve'pi citavA grastA, abhUvan khecarAtmajAH // are, A jyAM jAya che tyAMthI lAbha meLavIne Ave che, paraMtu AnuM jIvana che te avazya maraNa thavAnuM ja che. lokomAM kahevAya che ke "deva-devIo, vyaMtaro-asure temanI ArAdhanA karavAthI te badhA prasanna thAya che paraMtu nAgakumAranA deva kyAre paNa prasanna thatA nathI. sarve cha karatAM nA ge vadhAre kelI hoya che, tethI Ane nAganI guphAmAM laI ja barAbara che." A pramANe vicArI vidyAdharaputro sarala pradyumnane nAgaguphA tarapha laI gayA. vaja mukhe kahyuM : je koI A guphAmAM praveza karIne bahAra Ave tene ISTaphalanI siddhi thAya che. tethI tame badhA ahIM rahA, huM tyAM jaIne AvuM chuM." tyAre pradhune kahyuM : "bhAI, jo tamane kheda nA hoya to hu~ ?' bhuNe 4yu : 'vatsa, sema me // bhATa 1 , tuMta. hI mane tA3' ISTa meLavIne Ava." moTAbhAInI anumati laIne saralasvabhAvI pradyumna jevo guphAmAM praveza karyo ke phUphADA mArato bhayaMkara nAga tenI sAme AvIne Ubho rahyo. ke dhAtura nAgane joIne pradyuna jAMgulika (madArI) nI jema tene khelAvavA lAgyo. sArI rIte khelAvavAthI ane vidyAnA prayogathI nAga asura saMtuSTa thaI gayo. prasanna thayela nAgadeve nAgazacyA. zreSTha vINA, siMhAsana, pAdapIThavastra, AbhUSaNe, AvAsa banAvavAvALI vidyA temaja zatru sAme potAnuM rakSaNa karavAvALI vidyA pradyumnane ApI. nAgaguphAmAMthI vidyA ane alaMkArathI alaMkRta pradyumnane Avato joIne vidyAdhara kumAre ciMtAtura banI gayA. snAnaM vinA na zobhate, bhUSaNAni nRNAM tanau / devatAdhiSTitAM vApI-mevaM tamanayan khagAH // tAM taM notvAvadadvajra-mukho vajrakaThorahRt / asyAM yaH snAti niHzaMkaM, sa syAtsvarupabhAgvibhuH / / tenoktamevamAkarNya, pradyumnaH sAhasAnvitaH / sahodarAnapRSTvaiva, jhaMpApAtaM pradattavAn / 38 / tatra tena gatenAMmaH, sarvamapya vagAhitaM / tadA tasyA adhiSThAtA, suraH prAdurabhUdruSA / 39 / tenoce prakaTo bhUya, re pApistvaM na vetsi kiM / devAza devya evAtra, krIDAM kurvati nApare / 40 / tataH kathaM tvayA duSTa, mamApUtaM kRtaM jalaM / yAhi purastAnme prANA-nanyathA tyakSasi svayaM // kSaNikA hi manuSyANAM, prANA bhavaMti vigrahe / varAka tvamato gaccha, mA svacchAMbho'pavitraya // dhairyavAn madanaH proce, dUrataH kiM prajalpasi / yadi tvaM vartase zUro, dhIro vIro raNaM kuru / 43 /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-9 13 tadobhayoH parijJAnaM, dhIrAdhIratvasaMbhavaM / bhaviSyati manuSyatva-devatvaprakaTIkaraM / / 4 / vacanena tadIyena, so'pi prAdurbhavatkrudhaH / yodhdhuM sAdhu kumAreNa, prArebhe tena so'pi ca / 45 / jayaH puNyavato jaMtoM-rubhayoryuddhayamAnayoH / kumAreNa tato lebhe, jayo vismayadAyakaH / 46 / namedAkrAMta evAtra, proddhato nAnyathA madAt / ityAkrAMtaH kumAreNa, vApIpatistamAnamat // sa jajalpa namaskRtya, kumAraM kiMkaro'smi te / atha me'nugrahAya tvaM, gRhANa makaradhvajaM // 48 // bahuzaH kathite tena, jagRhe tena sa dhvjH| makaradhvaja ityAkhya-stadAdimardano'bhavat / 49 / tato'pi lAbhasaMyuktaM, vIkSyAgataM tamakSibhiH / khagAH khagA ivAbhUvan, vivekaparivarjitAH / 50 / "manuSyanA zarIra upara snAna vinA AbhUSaNe zobhatA nathI. tenI jANa na hoya tema vidyAdharaputre pradyumnane devAdhiSita vAva pAse laI gayA. tyAM kaThera hRdayavALA vajamukhe kahyuM : A vAvamAM niHzaMkapaNe je kaMI snAna kare, tenA zarIranI suMdaratAmAM ora vadhAro thAya che." A sAMbhaLI bhAIone pUchIne pradyumna vAvamAM jhaMpApAta karyo ane vAvanuM pANI badhuM DahoLI nAMkhyuM. tyAre tene adhiSThAyaka deva pratyakSa thaIne roSapUrvaka belyo : "re pApI, zuM tuM nathI jANo ke A vAvamAM deva ane devIo sivAya kaI paNa mAnava snAna karI zakato nathI. tethI he duSTa, mArUM A vAvanuM jala kema apavitra karyuM? jA, ahIMthI tArA praNe laIne cAlyo jA, nAhaka maraNane zaraNa thaIza. vaLI manuSyonuM jIvana kSaNika che, tethI he rAMka, tuM ahIMthI cAlyo jA. mArA ravara7 jalane apavitra nA kara." tyAre dhairyavAna evA pradyumna kahyuM : "dUra rahyo rahyo chuM bakavAsa kare che ? je te zUravIra hoya te AvI jA mArI sAme yuddhamAM vIratA ane kAyaratAnI parIkSA thaze. bhale he mAnava chuM, paraMtu tArA devatvamAM keTaluM sAmarthya che te mane batAva !" A pramANe pradyumnanA vacanathI uzkerAIne deve pradyumnanI sAthe yuddhano prAraMbha karyo. yuddha karatA ubhayapakSamAM puNyazALIne ja jayazrI vare che. e rIte pradyumnane AzcaryakArI vijaya thayo. namra hoya te ja dabAya che. paraMtu uddhata mANasa kyAreya paNa dabAtuM nathI. tethI kumArathI dabAyelA deve pradyumnane namaskAra karIne kahyuM : "huM Apano sevaka chuM. te mArA para anugraha karIne A "makaradhvajane grahaNa karo." devanA AgrahathI kumAre makaradhvaja grahaNa karyo. tyArathI pradyumna-kAmadevanuM bIjuM nAma "makaradhvaja' kahevAya che. vAvamAMthI paNa lAbha laIne AvelA pradyumnane joIne vidyAdharakumAre khagA = pakSIonI jema vivekabhraSTa banyA. suvarNasya parIkSA syA-dagniprakSepaNAdyathA / puNyasyAsya tathA vahni-prakSepAtsA vidhIyate // 51 // iti taM prApayaMste'gni-kaMDasya jvalatoMtikaM / tatra prApyagrajaH proce-'nujAH zRNuta madvacaH // 52 // pravizedagnikuMDe'tra, sAhasena nijena yaH / cititArthaM samAdAya, sa bhaveddharaNIdhavaH // 53 // gatvAtrApi parIkSe'haM, matpuNyamiti citayan / pradyumnastasya vAkyenA-vizattatrAvilaMbataH / 54 / tatra prajvalatoMgArAna, vidyAsiddha pumAniva / hastAbhyAM samupAdAya, cikrIDa lIlayaiva saH / 55 /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra jalakuMDa iva jvAlA-niddhakuMDe'sya khelataH / prAdurbhUyAsuraH kopA-dadhAvanmAraNecchayA / 56 / nihatuM dhAvamAnaM taM, nirIkSya madanena tu / gatvAbhimukhamAkramya, jito jajalpa so'suraH / 57 / kenApi prAg jito nAhaM, jitastvayA kumAra cet / tadAdatsvAgninA dhauta-midaM svarNAMzukadvayaM / hemavastre samAdAya, jIvaMtaM vahnito'pi taM / samAgacchaMtamAlokya, sarve'pi cukupurhadi / 59 / agnimAM nAkhavAthI jema suvarNanI parIkSA thAya che tema agnithI puNyanI parIkSA thAya che. e pramANe vidyAdhara putre jAjavalyamAna evA agnikuMDanI pAse AvyA tyAre vA mukhe kahyuM : "je potAnA sAhasathI agnikaDamAM praveza kare che te ciMtita arthane prApta karI rAjA bane che." vA mukhanI vAta sAMbhaLIne pradyumna kahyuM : "huM mArA puNyanI parIkSA karUM !" vamukhe kahyuM : "tathAstu. pradyumne tarata ja agnikuMDamAM praveza karyo. siddhapurUSanI jema dhagadhagatA aMgArAne hAthamAM laIne krIDA karavA lAgyo. ane jalakuMDamAM jema jalakrIDA kare tema agnikuMDamAM khelavA lAgyo. tyAre agnikuMDane adhiSThAyaka deva tene mAravA mATe doDyo, paraMtu pradyumna tene pachADIne jItI lIdhuM. parAbhava pAmelA asure kahyuM : "huM keIthI paNa parAbhava pAmyo nathI, paraMtu eka tArAthI parAjita thaye chuM. te agnimAM sApha karI zakAya tevA suvarNa nA vastrane grahaNa kara !" asuranA AgrahathI suvarNanA be vastra laIne AvatA pradyumnane joIne vidyAre manamAM jalavA lAgyA. meSAkAraM tato'pyadri, gatvA vajramukho'bhyadhAt / zaMkAzUnyo vizedyo'tra, sa prApnoti hi cititaM // madano vacasA tasya, prerito'tiparAkramaH / jyeSTabaMdhuM namaskRtya, jagAma tatra vIkSituM / 611 devatAdhiSTite sthAne, yAvadgataH kutUhalAt / tAvaddivyAnubhAvena, militaM zrRMgayAmalaM / 62 // baliSTAbhyAM svahastAbhyA-mitastato vidhAya tat / guhAyAM tatra tAmasyAM, cakravartIva so'vizat // devaH saMsargato'ghribhyA, vyApAdita ivoccakaiH / kopAtprakaTito yuddhe, kumAreNa parAjitaH / 64 / tataH svato'dhikaM jAna-nnasurastatparAkramaM / svIkRtya sevakobhAvaM, dadI kuMDalyAmalaM / 65 / zrutyoH parahita dvaMdvaM, taM nirIkSya khagA jaguH / agrajainaM durAtmAnaM, mArayAmo'dhunA vayaM // 66 / yatastatastvayaM lAbha-mAdAyAyAti saMprati / duHsAdhyo vardhito bhAvI, duSTavyAdhirivAtmanAM // tadA vajamukho'voca-ddhIrA bhavata bAMdhavAH / sthAnAnyadyApi saMtyasya, daza mRtyUcitAni ca / 68 / mRtisteSu bhaviSyatya-vazyametastha lobhinH| jIvitavyamapi svIyaM, lobhavAn hi parityajet // baMdhUnAM puratastena, yAvadevaM niveditaM / tAvatsarve'pi te mAyA-yogena militAH punaH 70 / tyAra pachI meSa (bAkaDA) nA AkAravALA parvatane joIne vajamukha bolyo : "je koI niHzaMkapaNe A parvatanI guphAmAM jAya tene Icchita phala maLe." tenA vacanathI prerAyela pradyumna jayeSTha baMdhune namaskAra karIne jovA mATe gayo. teNe devAdhiSThita sthAnamAM jevo paga mUkyo ke tarata ja divya prabhAvathI meSa (parvata)nA be zaga (zIMgaDAM) bhegAM thaI gayAM. pradyumna pitAnA bAhubaLathI Ama tema karIne aMdhakAramaya evI guphAmAM cakravatInI jema praveza karyo. manuSyanA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-9 15 padasaMcArathI sAvadhAna thayale asura kumAranI sAthe yuddha karavA mATe Avyo. kumAre tene kSaNamAtramAM jItI lIdhA. kumArane potAnAthI adhika parAkramI jANIne asure sevakapaNuM svIkArI kumArane be kuMDaLa ApyAM. kAnamAM kuMDala paherIne AvatA pradyumnane joIne vidyAdharaputroe jayeSTha baMdhu vajamukhane kahyuM : "A durAtmAne te have ApaNuM hAthe ja mArI nAkhIe. jyAM jyAM jAya che tyAMthI lAbha laIne Ave che ! bhaviSyamAM vadhatA vyAdhinI jema A ApaNuM mATe duHsAdhya banaze. tyAre vajamukhe kahyuM : "baMdhuo, hamaNAM thoDI dhIraja rAkho. maraNasUcaka hajI daza sthAno bAkI che. lobhI e A maraze tyAre badhuM ApaNane ja maLavAnuM che ne! bhale te bheguM kare." A pramANe kahIne teo AgaLa cAlyA. madano'pyalagatpAdau, jyeSTabaMdhozca bhaktaye / duSTo'grajastu vaitADhaya-sannidhau ca ninAya taM 71 / kautukAni prapazyatsu, sarvesu tatra sarvatraH / dadRze vajadaMSTraNa, sahakArI manoharaH // 72 // taM dRSTvA phalitaM viSvaga, jagau vajramukho'nujAn / asyopari samAruhya, bhakSayettatphalAni yH|| saubhAgyena manojJena, vardhamAnena sNttN| camatkArakaraM strINAM, yauvanaM tasya jAyate / 74 / sthAne sthAne mahAlAbha-prAptitastasya vaacyaa| vizvAsaM hRdaye vibhra-tamAmra madanA'gamat / 75 / Aruhya kaMpayedyAva-ttAvattasyezvaro'suraH / kurvan daMtaiH kaTatkAraM, proce vAnararupabhRt / 76 / re dhRSTa kathamArUDhaH, sahakAre'tra mAmake / yadAruDho nipAtyaMte, phalAnyasya kathaM tadA 77 / anyonyaM gAlidAnenA-nAgarInmadanasya ruk / aho vAnaramAtro'pi, gAlIdatte mamApyayaM 78 / iti krodhena lAMgUlaM, gRhItvA nijapANinA / bhrAmayannabhito drAkta-mAsphAlayitumudyataH 79 / sa tadAha mahAbhAga, muMca muMca kRpAnidhe / ityakte tena muktaH so-'surarupadharo'bhavat / 80 / prAdurbhUtena tenApi, sudhAkuMbhaH kirITakaH / pAduke vyomagAminyA-vadIyaMtAsya saMmadAt / 81 // asurArcitamAlokyA-gacchaMtaM taM ca khecarAH / prakopenAgraja procu-baMdho'muM draSTumakSamAH / 82 // ghAtayAmastato duSTa-metaM pratyarthito'dhikaM / sa jajalpotsukA yUyaM, mAbhUta bhUtavatsalAH / 83 / pradyumnanI sAthe mAyAthI hasatA khelatA 500 kumAre vaitADhya parvatanA zikhara upara AvyA. tyAM aneka prakAranA kautuka jotAM vamukhe eka sahakAra vRkSa (AmravRkSa) joyuM. ane pitAnA baMdhuone kahyuM : "cAre bAju phaLothI lacI gayelA A AmravRkSa upara caDhIne je kaMI enA phaLanuM bhakSaNa kare tene bhAgya-saubhAgya ane strIonA manane haravAvALuM suMdara yauvana prApta thAya." vamukhanA vacanathI sthAne sthAne mahAlAbhanI prApti thavAne kAraNe hRdayamAM vizvAsa dhAraNa karato pradyumna AmravRkSa najIka gayo. vRkSa upara caDhIne je vRkSane kaMpAve che teTalAmAM ja vRkSano adhiSThAyaka asura vAnararUpa karIne dAMta kacakacAvate belyo : "are duSTa, mArA vRkSa upara caDhIne phaLa kema toDe che ?" A pramANe kaTu vacana kahIne pradyumnanA krodhane uttejita karyo. "aho, vAMdaro thaIne mane gALo Ape che? te tuM paNa have leto jA." e pramANe kahIne hAthamAM pUMchaDuM laIne cArebAju bhamADato patthara upara pachADavA udyata thayo tyAre vAMdaro karuNa svare bolyo : "he kRpAnidhi, karUNAnA sAgara, mArA upara dayA karIne mane choDa, mane choDa."
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra pradyumna karuNa lAvI tene mukta karyo. te vAnare asararUpe pragaTa thaIne pradyumnane amRtane kuMbha, mugaTa ane AkAzagAminI pAdukA ApI. asurathI pUjAyelA pradyumnane Avate joIne nAnA bhAIoe kepathI vajA mukhane kahyuM: "baMdhu, A duSTane ame jevA mAgatA nathI. have te ame yena-kena prakAreNa paNa ene vadha karIzuM. tyAre vajamukhe kahyuM: 'DI dhIraja rAkhe. haju ghaNuM sthAnA che.' tataH kaMpityakAMtAra, tamAdAyAgamana khagAH / tatra gatvAgrajo'jalpa-datra gacchati yo balI / 84 / samIhitArthamAdAya, sa jAyate mahIpatiH / vaitADhayavAsinAM vidyA-dharANAmiti bhASitaM / 85 / iti tasya vacoyogA-dudyato madano'bhavat / aniSiddhapracAro hi, sarvatrodyamate balI / 86 / ahaM yAmItyuditvA sa, yAvattatra vane gataH / AruDhastaM taru tAva-nmataMgajaH samAgataH / 87 / sa vanasthAyino vRkSAn, muktvA svabAlakAniva / aMjanAdririvottuMgaH, kumAraM pratyadhAvata / 88 // AtmanaH kalayebhaM taM, koDayitvA niSAdivat / Aruroha kumAro'pi, pRSTasyopari tasya tu // prasannatvaM zrayan hasti-rupadhartA'suro'vadat / tavAhamasmi kAmebhaH, smartavyo'vasare'nizaM / 90 / iti tadvAgvilAsena, raMjitaH pUjitaH punaH / Agacchan sa yadA dRSTaH khedaM dadhustadA khagAH / 91 / tyAra pachI badhAne laIne vajamukha keMThAnA vanamAM Avyo ane bolyo : "je kaMI baLavAna keDAnA vRkSa upara caDhIne tenuM phaLa lAve tene ISTanI prApti thAya ane te vaitADhayavAsI vidyAdharane rAjA thAya. baLavAna purUSa game te sthaLe jaI zake che" vajamukhanA vacanathI pradyumna kahyuM : "huM jAuM chuM.' ema kahIne jevo vRkSa upara caDhavA jAya che tyAM aMjanaparvata samAna moTA hAthI potAnA bALakanI jema bIjA vRkSe mUkIne pradyumna tarapha doDyo ane vRkSane hacamacAvI nAkhyuM. pradyumna paNa vRkSa uparathI kUdake mArI hAthInI pITha upara mahAvatanI jema caDhI beThe ane tenA gaMDasthala upara muSTiprahAra karavA lAgyo. tenA sAhasathI prasanna thayela hastIrUpadhArI asura belyo : "he bhAgyazALI, AjathI huM tamAro sevaka chuM. avasare mane jarUra yAda kare." ema kahI vastrAbhUSaNa, kha ga vigere ApIne adazya thaye. A pramANe asurathI pUjAyelA pradyumnane Avate joIne vidyAdharo viSAda pAmyA. tena khedena te ninyuH, zikharaM bhujagAzritaM / gatvA tatrAvadajjyeSTho, dadhatkapaTapATavaM / 92 / vizedatra manuSyo yo, manaHzaMkAvivarjitaH / rAjyamekAtapatraM syA-tasya zubhraguNazriyaH / 93 / tiSTatvatra bhavaMto'haM, yAmotyAhAgrajo'nujAn / tathAkhyanmadano gacchA-myahaM bhrAtastvadAjJayA / gaccha tvameva teneti, prokto yadA sa jagmivAn / sanmukhaM tAvadagaccha-ttasya kruddho bhujaMgamaH / 95 / AgacchaMtaM gRhItvA taM, pRcche so'bhrAmayadyadA / adhiSThAtA tadA tasyAsuro bheje prasannatAM / 96 / azvaratnaM mudA tena, kSurikA kAMcanAni ca / mudrikA dadire tasmai, pradyumnAya yazasvine / 97 / tatratyaM ca vazIkRtya, nAgamAgAtsa lAbhavAn / tadA taM vIkSya te jAtA, vizeSeNa viSAdinaH // aho pApo'yamAyAti, lAbhavAneva sarvataH / enaM nirAkariSyAmaH, kathaM zalyamivotkaTaM / 99 /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga--9 17 tyAra pachI te sahu nAgothI Azrita evA eka zikhara najIka gayA. kapaTapaTu vajamukhe kahyuM : baMdhuo, je kaI A zikhara upara jAya tene ekachatrI rAjya maLe ane tenI kIrti digaMtavyApI bane. mATe tame badhA ahIM rahe. huM tyAM jaIne AvuM chuM." A vAta sAMbhaLIne pradyumna kahyuM : "moTAbhAI, mane AjJA Ape te huM jAuM. vajA mukhe kahyuM : "vatsa, jA, khuzIthI jA. jaIne jaldI thI Ava." tarata ja pradyumna zikhara upara caDyo ke tarata ja mahAbhayaMkara ajagara tenI sAme Avyo. krodhathI dhasI AvatA ajagaranuM pUMchaDuM pakaDIne pradyumna mADI bhamADIne niceSTa jevo banAvI dIdhA. parAjita thayelA asure prasanna thaIne pradhumnane adharatna, chUrikA ane ratnajaDita suvarNanI mudrikA ApI. A pramANe asurane vaza karI lAbha prApta karIne AvatA pradyumnane joIne te badhA vidyAdharakumAra khinna thaIne duciMtana karavA lAgyA : "A pApI haju maryo nahi. paraMtu jyAM jAya che tyAMthI kaMI ne kaMI lAbha laIne Ave che. mAthe paDelA A zalyanuM kyAre nirAkaraNa karIzuM ?" evaM vicitayaMtaste, gatAH zarAvaparvataM / gatvA vajAmukhastatrA-bhidadhAvanujAna prati / 200 / Arohatyasya zRMgaM yaH, zaktyA svakoyayA nrH| prApnoti khecarANAMsa, kamalAM sakalAmapi / / tasya goHzravaNeneti, sa gatvAruhya bhUdharaM / pAdAbhyAM cAlayecchaMgaM, tAvatprakaTito'suraH / 2 / tena sAdhU mahAyuddhaM, bhujAbhyAM pravidhAya saH / yAvatparAjitastAva-proce'haM tava sevakaH / 3 / maitrI mayA samaM cAtho, kartutagRhANa bhoH / kaMThikAMgadakaTaka-yugmAna kaTisUtrakaM / 4 / lAbhena sahito yAva- dAganchan daharo hazA / vyabodana hRdi tapi, tAvadvidyAdharAMgajAH / 5 / durbhAvamAM ramatA teo zarAva parvata najIka AvyA. vaja mukhe kahyuM : "je kaI potAnI zaktithI parvatanA zikhara upara caDhe tene vidyAdharonI saghaLI Rddhi-siddhi prApta thAya che. vajamukhanI vANI sAMbhaLIne pradyumna parvata upara caDhIne je zikhara upara paga mUkyo ke tarata ja tene adhiSThAyaka asura pragaTa thayo ane pradyumna sAthe bhayaMkara yuddha karavA lAgyo. paraMtu ane tene kSaNamAtramAM jItI lIdhuM. hArelo asura pradyumnanA caraNe namaskAra karIne belyo : "svAmina, AjathI Apa mArA svAmI che, huM tamAre sevaka chuM. mArI sAthe maitrIne daDha karavA mATe kRpA karIne ATalI vastu grahaNa kara." ema kahIne suvarNaratnane hAra, be suMdara kaDAM ane suvarNano kaMdore pradyumnane Apyo. A pramANe lAbha meLavIne AvatA pradyumnane joIne vidyAdharaputro khinna thaIne IrSyAthI hRdaya mAM baLavA lAgyA. thoDAtato gAto-- vorannakuvoniSAt gntareSast-etAva mulaM vaghara dA sahasaiva vizedatra, sa eva syAnmahIpatiH / iti tadvAkyato vegA--taM kumArI'dhiruDhavAn / tAvatsAnumatA tena, melitaM vadanaM nijaM / kUparAbhyAM kumAreNa, vidAryAvezi nirbhayaM / / zUkarAsyena daityena, kruddhanArabdha utkaTe / yuddhe jitvA puSpadhanu--jayazaMkhaM tato'pyalAt / /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zAMba-pradyumna caritra tyAMthI AgaLa jatAM zUkara jevA mukhane dhAraNa karate vajamukha zUkara AkRtivALA parvatane joIne bolyo : "A parvata upara sva zaktithI je kaI jAya te vidyAdharane rAjA thAya.' tenA vacanathI pradyumna parvata upara caDhavA gayA tyAM ja parvatanA be cheDA bhegA thaI gayA. paraMtu parAkramI evA teNe potAnA hAthathI chUTA pADIne nirbhayapaNe te parvatanI madhyamAM gayo. tyAM kara jevA daityane yuddhamAM jItI lIdhuM. prasanna thaIne te daitye paNa pradyumnane puSpanuM dhanuSya ane jaya nAmano zama mAdhyA. lAbhena bharitaM dRSTvA, kopAtkamalakAnanaM / taM nItvA vajratuMDo'va-gniryAtyatra pravizya yaH / 10 / ativarya mahaizvarya, tasyaiva syAdakhaMDitaM / iti tadvacanenAzu, pradyumnastatra janmivAn // 11 // sa tatra gatavAn yAva--ttAvattatra vane ghane / nibaddho dRDhabaMdhana, vidyAvRttena vIkSitaH // 12 // taM samAlokya papraccha, madano madavarjitaH / vane'tra vijane kena, baddho'si dRDhabaMdhanaiH / 13 / so'vaGa manojavo nAmnA, vidyAdharo'smi pUruSa ! / baddho vasaMtakenAhaM, prAgvairAt khecareNa hi // sAMpratameva gatveto, vRkSasyopari saMsthitaH / asau mAM mArayiSyatyA--gatastaccharaNaM tava / 15 / baMdhanAnmocaya tvaM mAM, vartate'nyopakArakaH / na kurvati vilaMbaM hi, paropakAriNo narAH / / 6 / tenetyukte kumAro'vak, tvaM citAM hRdi mA kRthaaH| adhunA mocayiSyAli, tvAM vidyAdharabaMdhanAt / / etasya manasi bhIti-rmAbhUditi vicitya saH / satyIkartuM vattaH svIyaM, locitastena baMdhanAta // vimocito'pyanAlApya, pradyumnamupakAriNaM / adhAvavairiNaH pRSTe, manojavo jighRkSayA / 19 / nazyaMtamapi taM dhRtvA, madanasya puro drutaM / samAnIyAvadadvidyA-dharo vinayayogataH // 20 // upakAravidhAtAraM, tvAmapRSTvaiva yadgataH / tadenaM zatrubhAnetuM, yAto rAbhasyato yaha // 21 // prAsAdeva te mA-dhaprabhRtyasti jIvanaM / citte tvayeti vijJeyaM, kRtajJasya girA mama / 22 / ityuktvA vidyayoryugmaM, tasmai hAraM manoharaM / iMdrajAlavidhAtrIM ca, vidyAM dadau sa tuSTitaH / 23 / pradyumnavacasAnyonyaM, vaire prazAmite sati / manojavavasaMtAbhyAM, maitrI tasyAbhavadvarA // 24 // lAbha meLavIne AvatA pradyumnane joIne dhita banele vajA mukha badhAne kamala nAmanA vana pAse laI gayo ane bolyo : "A vanamAM je koI praveza karIne pAcho Ave tene zrama zreSTha azvarya temaja akhaMDa samRddhinI prApti thAya." tenA vacanathI tarata ja pradyumna vanamAM praveza karyo. AgaLa jatAM gADha vanamAM vRkSa sAthe eka vidyAdharane majabUta baMdhanathI bAMdhela je. pradyumna pUchayuM : "are, AvA bhayaMkara vanamAM koNe tane A rIte bAMdhyo che ?" teNe kahyuM : "huM manAjava nAmanA vidyAdhara chuM. pUrvanA vairI vasaMta nAmanA vidyAdhare mane gADha baMdhanathI bAMdhIne koI kAraNasara hamaNAM sAmenA vRkSa upara gayo che. te AvIne mane mArI nAkhaze. mATe paropakArI avA Apa mane bacAvA ane baMdhanathI mukta karo. huM Apane
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-9 zaraNAgata chuM. satpuruSA paropakAranA kArya mAM vilaMba karatA nathI.' vidyAdharanI vAta sAMbhaLIne pradyumne kahyuM : 'tu' jarAye ciMtA karIza nahIM. huM tane mukta karIza.' A pramANe kahIne ane tene ati nA thAya, bhaya nA rahe te mATe ane peAtAnA vacananI pratIti karAvavA mATe tarata ja tenA khadhano toDI nAkhyAM. jevA baMdhanathI mukta thayA ke tarata ja manojava peAtAnA upakArI pradyumnane pUchyA vinA zatrune mAravA mATe tenI pAchaLa doDyo. nAsatA evA manojavane pakaDIne vasaMta vidyAdhara vinayapUrNAMka pradyumnanI pAse lAvIne khelyA : 'are satpuruSa, A kevA kRtaghna ane niSThura che ke je peAtAno upakAra karanAra evA mahApuruSane pUchyA vinA ja doDI gayA ? hu enI rAha joIne ja beThA hatA. mArA zatrune pakaDIne ApanI pAse lAvyA chuM. ApanI maherabAnIthI ja ene jatA karU chuM, nahIMtara enuM jIvita hamaNAM ja pUruM thaI jAta. teA manojava, jarA vicAra kara ane manamAM kRtajJabhAva dhAraNa kara.' vasaMtanA vacanathI manojave namra nIne pradyumnanI mAphI mAgI ane kumArane e vidyA, suMdara hAra ane IndrajAlanI vidyA ApI. vasaMtake paNa peAtAnI rUpa-lAvaNyamatI atisuMdarI nAmanI kanyA pradyumnane ApI. pradyumnanA vacanathI maneAjava ane vasa'taka ekabIjAnu' vera bhUlIne mitra thaine rahyA. 19 tato vasaMtakenApi, nijA sutAtisuMdarI / kanyA dhanyA salAvaNyA, madanAya samarpitA / 25 / tato'pi lAbhataM dRSTvA sarve'pi khecarAH / khedAtkAlavanaM ninyu-staM ca vakrasvarupakAH / 26 / tasya dUre sthito vajra - mukho'bhASiSTa bAMdhavAn / niHzaMkamatra yo gacche - tsa lAbhaM labhate zubhaM // lAbhalubdhastadIyena vacasA sadano yayau / tena dhvastena daityenA-syeSupauSyaM dhanurdade // 28 // unmAdanaM zoSaNaM ca tApanaM madanaM hRdi / mohanaM mAninInAM ca pauSyAH paMca zarA amI / 29 // mohanena mRgAkSINA - munmAdanena dehinAM / prAgjanma puNyapuNyena, yathArtho madano'bhavat / 30 / A pramANe lAbha laIne AvatA pradyumnane joIne sarve vidyAdharakumAro vakrarmukhavALA thaIne kAlavananI samIpe gayA. dUra rahIne vajramukhe kahyuM : 'A vanamAM niHzaMkapaNe je jAya tene zubha lAbhanI prApti thAya.' tenA vacanathI lAbhamAM leAbhI baneleA pradyumna kAlavanamAM gayA. tyAM rahelA daityanI sAthe yuddha karIne daityane parArata karyA. prasanna thayelA daitye pAMca puSpa dhanuSya ApyAM. unmAda, zASaNa, tApana, madana ane strIonA cittanuM haraNa karanAra mAhana nAmanuM dhanuSya, A pramANe strI-puruSAne unmAda pedA karavAthI, zASaNa ane saMtApa karAvavAthI, hRdayamAM vikAra pedA karAvavAthI temaja meAhita karAvavAthI pUrvajanmanA puNyayeAge pradyumna jagatamAM madana (kAmadeva) nAmathI prasiddha thayA. kSemeNa lAbhasaMpUrNa, taM dRSTvA matsarAtkhagAH / kAtarANAM mahAbhIti - magacchan bhImakaMdarAM // gatvAce vajadaMSTreNa, yo gacchatyatra mAnavaH / kAmarupakarIM zakti, sa saMprApnotyanArataM // 32 // tadvAkyAnmadanaH zUro, janayanna vicAraNAM / gatavAMstatra yAvatsa, tAvattatpatirAgataH // 33 // yuddhena sa jito yAvattAvattena samarpitaM / divyA sumanasAM zayyA, chatraM ca kusumottamaM / 34 /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra kSemakuzalapUrvaka lAbha laIne AvatA pradyumnane joIne IrSALu vidyAdharakumAre kAyAne bhaya pamADanArI bhayaMkara guphAnI samIpe AvyA. vajamukhe kahyuM : "A guphAmAM je praveza kare tene IcchA mujaba rUpa karavAvALI zakti maLe che." sAMbhaLIne pradhumna tarata ja guphAmAM gaye. tenA sAhasathI prasanna thayelA guphApati asure pradyumnane kyAre paNa karamAya nahi tevI puSpanI divya zayyA temaja puSpanuM uttama chatra ApyuM. tadAdAyAgataM vIkSya, jagaduH krodhataH khagAH / jyeSTabaMdho durAcAraM mArayAmo hyamuM vayaM // 35 // sa provAca pratIkSadhva-madyApi sthAnakadvayaM / tenaivAsya vadhazcetsyA-dAtmabhirhanyate kathaM / 36 / mAnyaM sya dAgrajaM vAvaya-miti tadvacanena te / mAyayA taM punarninyuH, kAnanaM vidhulAbhidhaM // 37 // tatra zailo jayaMto'sti, jayaMta iva durdharaH / tamAlokyAgrajaH prAha, gatvAyAtyatra yo naraH // 38 // saMprApya cititArthaM sa, bhavennAkIva bhuutle| manyamAnaH pratIti ta-dvacane madano'gamat / 39 / vanasya tasya madhye sa, yAvadrAbhasyatA vrajet / tAvattena jayaMtAhvaH, samaikSyata ziloccayaH / 40 / nadI tasya samIpe'sti, padagaMdhijalAnvitA / upatIraM tamAlAdyaiH, pAdapaiH pariveSTitA / 41 // ekasyAdhastamAlasya, zailapaTTe'tisuMdare / padmAsanasamAsInA, dhyAnalInAsti kAminI // 42 / calekSaNApi sthira hag, calacittApi baddhahat / calAMgyapi dRDhatanu-ryAnayogena sA'bhavat / 43 / yoginImiva nAsAna-nihite kssnnyaamlaa| bibhratI sphATiko mAlAM, pANau jApacikIrSayA // dehe parihitakSIro-dakAM zlathaziroruhaiH / AcchAditA sayugmAM ca, dhyAnakAnasamanvitAM // 45 // tanvaMgI suvizAlAkSI, piinonntpyodhraaN| sphAravakSaHsthalAM sUkSma-kaTipradezadhArikAM // 46 // dadhAnAmapi daMteSu, zvaityaM raktatvamoSTayoH / prasannatvaM mukhe bhUyaH, kRSNatvaM dRSTitArayoH / 47 / svarNa nirbhartsayaMtI ca, svazarIrasya kaaNtibhiH| vinIlaiMstilakardeha-zritairidIvarazriyaM // 48 // sakalairlakSaNaH pUrNA, varNanIyAM vicakSaNaH / manonayanasaMtoSa-kArakAkRtisuMdarAM / 49 / rAhityataH kalaMkasya, vadane sadane rucAM / jayaMtI SoDazakalA-bibhrANamapi caMdrakaM 50 / tAmihazI samAlokya, pradyumno vismayAkulaH / svacitte citayAnAsa, tadrUpamagnalocanaH / 51 / raMbhA kimurvazI nAga-kumArakAminI kimu / ki kinnarI kimidrANI, ki vA pAtAlasuMdarI // sarvAsAmapi kAMtAnA-mAdAya rupasaMpadaM / etasyA vidhinA rupaM, cakre lAvaNyavAridhi / 53 / rupaM tasyAH samAlokya, citracitritamartyavat / itastataH prayAtuM, na samarthoM madano'bhavat / 54 / tatra sthito baliSTo'pi, jitAnekasuro'pi ca / madanastvakSamo gaMtuM, pIDito madaneSubhiH / 55 / tAvatsamAgatastatra, zrIvasaMtAbhidhaH surH| praNamya tatpuraH sevA-karteva so'pi saMsthitaH / 56 / pradyumnena tadA pRSTa, mahAbhAga nivedaya / keyaM kanyA kathaM cAsmi-nnaraNye samupAgatA / 57 / kasya vA tanayA lIlA-vatyA asyAzca nAma kiM / ityuktaH sa purastasya, tadA jagAda sAdaraM // prabhaMjana ivArAti-payodapaTalIhate / atra prabhaMjano vidyA-dharANAmasti nAyakaH / 59 /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga 21 khyAtA sarasvatI tasya, vanitA vinayAnvitA / tayoH putrI ratirnAmnA, dadAte ratimeva ca / / ekadAsyAH piturdhAgni, samAyayau nimittavit / putrIvAhalagyatastasya pRSTa pitrA prapUjya ca // svAminnarayAH sutAyA me, pANigrahaNakArakaH / ko bhaviSyati taM prItyA, prakAzaya puro mama // tadA tenoditaM bhUpa, dvArikAnagarIvibhuH / trikhaMDanAyakaH kRSNaH, samastyakhaMDazAsanaH / 63 / tasyAsti rukmiNI patnI, tasyAH kukSisamutthitaH / sutaH pradyumnanAmAsti, so'syA bhartA bhaviSyati / 64 / bhAgyasaubhAgyasaMpanno, dhairyodAryasamanvitaH / krIDAM prajanayan kAla-vanaM samAgamiSyati / 65 / saMtuSTastadvacoyogA-prabhaMjanamahIpatiH / tanayAM kathayAmAsa, tatra stheyaM tvayAdhunA / 66 / tAtasya vacasAtmIya-bhartuvilokanAya ca / sthitAtra dhyAne bhAra-meva pazyati kanyakA / 67 / tvameva ceSTayA nUnaM, saMbhAvyase mayA dhruvaM / etasyA bhAgyayogena, samAgato'si suMdara / 68 / yu vayotirapora-mapyoriva parasparaM / cetpANigrahaNaM syAttat, prayAsaH saphalo vidheH / 69 / taM mAmeva vadatyeSa, pramodamevamAzrayan / iti hRSTo nije citte, pradyumno'pi jagAda taM 70 / madIyamapi bhUyiSTa, puNyaM yatkAnane bhraman / atrAgatastvadIyaM ca, darzanaM samajAyata 71 / anyonyaM kriyamANAyAM, vArtAyAM tuSTisaMbhavAt / tatpANigrahaNaM sAkaM, tayA kAritavAn suraH // ekastu madano maryastaruNo'nyacca kAminI / tAzI militA zobhA, varNyate tarhi kIzI / 73 / navoDhA pramadAM yAvat, samAdAya viniryayau / tAvadevAmilattasya, tatraiva zakaTAsuraH / 74 / kathameSa striyA satrA, pAdacArI gamiSyati / dhyAtveti darzanAttasya, saMtuSTaH pradadAvidaM / 75 / ArohaNocitaM puSpa-syaMdanaM suNdraakRtiH| vAMcchitasya padArthasya, dAyikAM kAmagAM punaH 76 / madanaM spaMdanAruDhaM, kAminyA samamAgataM / dRSTvA te khecarA jAtAH, zyAmAnanAH same'pi ca 77 / lAbha laIne AvatA pradyumnane joIne ke dhAtura banelA vidyAdharakumAroe moTA bhAI vajamukhane kahyuM : "jayeSTha baMdhu, have to hada thAya che. A durAcArIne have ame sahana nahI karI zakIe." tyAre vamukhe kahyuM : "DI dhIraja rAkhe. haju bhayaMkara be rathAno bAkI che. e potAnI rIte ja mare, te ApaNe mAravAnI zuM jarUra ?" A pramANe kahIne teo "vipula" nAmanA vananI samIpe gayA. vamukhe kahyuM : "A vanamAM "jayaMta" nAmano moTo parvata che. je manuSya e parvata upara jAya tene devonI jema ciMtita arthanI prApti thAya che. vajamukhanA vacana upara vizvAsa karato pradyumna vipula vanamAM gayA. tyAM UMcA jayaMta parvatane joyo. parvatanI nIce jenA kinAre kinAre tamAma vRkSe rahelAM che, evI 'padmagaMdhI" nAmanI nadI joI. nadI pAse tamAla vRkSanI nIce suMdara sphaTikanI zilA upara padmAsane beThelI, dhyAnamAM lIna evI eka kanyAne joI. caMcala chatAM sthira dRSTi, sthira citta ane sthira zarIravALI evI te ginInI jema zveta vastra dhAraNa karanArI, chUTA kezavALI, hAthamAM sphaTikanI mALA laIne nAsikAnA agrabhAga upara sthira dRSTi rAkhIne jApa ane dhyAna karI rahI che. teNInuM suMdara zarIra, vizAla netra, puSTa
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMkha-pradyumna caritra ane unnata stanayugma, vizAla chAtI, muSTigrAhya sUkSma kaTipradeza, temaja dAMtAmAM zvetatA (ujavalatA), hoThAmAM rakatatA (lAlAza), mukhamAM prasannatA temaja AMkhanI kIkImAM kRSNatA (zyAmatA)na dhAraNa karI rahI che. potAnA zarIranI kAMtithI suvarNa ne paNa tiraskAra karanArI (suvarNa samI kAMtivALI) ane lalATamAM nIla tilaka karavAthI nIlakamalanI zAbhAne dhAraNa karanArI, sa.pU kalAethI yukta pUrNimAnA candra jevA mukhavALI, kala'karahita mukha hAvAthI candranI seALe kaLAne jItavA mATe ja jANe lalATamAM cAMllA karyAM nA hAya ! AvI adbhuta rUpavALI kanyAne joine pradyumna vismaya pAmI gayA ane tenA rUpane dharAI dharAine joi rahyo. 'are, A tA koi raMbhA che ? urvIzI che ? nAgakumArI che ? pAtAlasu`darI che ? kinnarI che ke koI indrANI che ? kharekhara, brahmAe jagatanI strIenI rUpasa'pattine laine A kanyAna ghaDI lAge che.' A pramANe vicAratA pradyumna citrAmaNamAM rahelA citranI jema sthira thai gayA. tyAMthI eka Dagalu paNa cAlavAnI hiMmata rahI nahI. jeNe aneka devAna ane asurone jItI lIdhA che evA baLavAna kumAra paNa madana (kAmadeva)nA khANeAthI pIDAvA lAgyA. tevAmAM 'zrIvasaMta' nAmano deva kumArane namaskAra karIne sevakanI jema UbhA rahyo. kumAre pUchyu* : he deva, A suuMdara kanyA kaNa che ane te zA mATe AvA aMdhakAramaya araNyamAM rahI che ? tenuM nAma zuM ?" deve kahyuM : 'svAmin, dhAra vAdaLAne kSaNamAtramAM vikherI nAkhatA pracaMDa prabhajana (pavana) nI jema prabhajana nAmanA vidyAdhara rAjAnI viduSI sararavatI nAmanI paTTarANInI A 'ti' nAmanI putrI che. eka divase rAjasabhAmAM kAi naimittika (jayAtiSI) AvyA. putrI pratyenA premathI rAjAe jayAtiSIne pUchyuM : 'A mArI putrInA pati ke!Na thaze ?" jayAtiSIe kahyuM : 'rAjana, traNa khaMDanA adhipati dvArikA nagarInA rAjA kRSNanI agrahiSI rukimaNInI kukSIthI utpanna thayelA pradyumnakumAra A tamArI putrIno pati thaze. dhIra, vIra, audAryAdi guNAthI yukta bhAgya saubhAgyazALI pradyumna krIDA karatA karatA kAlavanamAM Avaze ane tyAM kanyAnA meLApa thaze.'naimittikanAM vacanathI saMtuSTa thayelA rAjAe pAtAnI putrIne A vanamAM rAkhI che. kanyA paNa pitAnA vacanathI ane potAnA patine jovA mATe patinu dhyAna karatI ahIyA rahI che. hu. tenA rakSaka tarIke rahyo chuM. tamArI AkRti ane ceSTA uparathI lAge che ke tame ja pradyumnakumAra che. te suvaNu ane maNInA yAganI jema tamArA 'neno saMbaMdha thAo. jethI vidhAtA (brahmA) no prayAsa paNa sala thaze. mane, ratisuMdara ne temaja tenA mAtApitAne paNa AnaMda thaze.' devanA vacanathI Sita banelA pradyumne kahyuM : 'mArUM paNa mahAna puNya ke huM bhamatA bhamato A jagalamAM AvyA ane tamArU mane dana thayuM." A pramANe vasaMtadevanI sAthe vArtAlApa cAlI rahyo che tyAM ratisuMdarI paNa zilA uparathI uThIne tyAM AvI. pradyumnane joine rAmAMcita banI. lajjAthI nIcu. mukha karIne UbhI rahI. vasaMtadeve te baMneno gAMdhava vivAha karAvyA. eka bAju kAmadeva jevA pradyumna ane bIjI bAju suMdara avarNa'nIya rUpavALI 'tisu'darI' ! te baMnanI zAbhAnu varNana karavA mATe koI zabda nathI. arthAt ane apUrva zeAsAthI zeAlI rahyAM hatAM. 22 navADhA patnIne laine AvatAM rastAmAM pelA zakaTAsura madhyeA. te pradyumnane joine khuza thayA. asuranA manamAM thayuM ke 'strInI sAthe pradyumna page cAlIne kevI rIte jaze ?' ema vicArIne asure puSpAno suMdara ratha ApyA. te ratha azva vinAno ci Mtita sthAne pahoMcADI zake tevA hatA. AvA divya prabhAvavALA suMdara rathamAM patnInI sAthe besIne AvatA pradyumnane joine 500 vidyAdharakumAra| zyAmamukhavALA banI gayA.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-8 23 yAvatsyAdAtmano bhAgya, yAvatpApaM vibhajyate / bhavenna dveSiNAM tAva-tparAbhUlimanAgapi 78 // striyA satrA rathAruDhaH, svAmIva madano babhau / padAtaya ivAbhUvana, khecarAH padacAriNaH 79 / paritoveSTito vajra-mukhAdibhiH shodraiH| lAbhaiH SoDazabhirbhAsvana, prtyaagcchtpuriimsau|80| gacchaMtaM pathi pazyati, ye ye taM puNyadhAriNaM / aho puNApalaM hyasma, prazaMsaMtoti nAgarAH / 81 // kecidvadati dhanyaH sa, pitA yasyedRzaH sutaH / kecicca jananI mAnyA, yayA kukSAvara dhRtaH / 82 / dhanyA kanyA tvaso keci-detena saha rupiNA / vivAhaH samabhUyasyAH, sAdRzyayogazobhanaH / 83 / zatAni paMca putrANAM, rAjyaucityatAmapi / laghorapyasya puNyaM hi, vartate sarvato'dhikaM / 84 / kriyate ki chaH putraH, klezasaMtApadAyakaH / eko'pi ca samIcIna, Izastanayo guNo / 85 / jyAM sudhI potAnuM bhAgya ane puNya jAgatuM hoya che tyAM sudhI zatruo kaI paNa jAtano parAbhava karI zakatA nathI. patnInI sAthe rathamAM beThelo pradyumna badhAnA mAlikanI jema zobhato hato ane te badhA bhAIo page cAlatA tenA sainikanI jema lAgatA hatA. vamukha Adi pAMcaso bhAIothI vIMTaLAyelo temaja soLa lAbhothI zobhate pradyumna potAnI nagarI tarapha jAya che. rastAmAM loka puNyazALI pradyumnane juve che ane tenA puNyanI prazaMsA kare chekeI kahe che-"dhanya che tenA pitAne ke jene A putra che." keI kahe : "dhanya che tenI mAtAne ke jeNe Ane kukSImAM dhAraNa karyo. kaI kahe- "dhanya che A kanyAne ke jene A rUpavAnuM pati malyo, kharekhara! baMnene sarakhe sarakha ga ma che." keI kahe ke- "rAjyane lAyaka A pAMca putra hovA chatAM A nAnAnuM kevuM bhAgya che ke je badhA karatAM caDhIyAto che ! kharekhara, kalezadAyI ane saMtApadAyI evA ghaNuM putrothI zuM ? AnA jevo guNIyala eka putra hoya te basa che." A pramANe nagarajanonI prazaMsA sAMbhaLatAM e badhe saMdha AgaLa AgaLa jAya che. sthAnAtsthAnAnmRgAkSyo'pi, samAdhAMti vilokituM / __ kAzcitsabhAruhaMtyUrdhva-madhastAtkAzcanotsukAH / 86 / mastakasyopari svIya, kAzikSipaMti mastaka / skaMdhasyopari kAzciJca, kakSApuTeSu kAzcana / 87 / kAzcitkaTIpradezeSu, kAzcidUrvArdvayorapi / kAzciccaraNayormadhye, kAzcidvasumatItale / / troTayaMti tadA kAzcit, kezAn kAzcana mussttibhiH| haMti kAciccapeTAbhiH, karparAbhyAM ca kAzcana / / tasminnavasare yadya-tsaMjAtaM yoSitAM tanau / tatsarvamapi harSAyA-bhavad dveSAya no punaH 190 / vartate ramaNo yasyAH, pazuvadguNavarjitaH / bhASate sezo bhartA, deyo mama tvayA vidhe / 91 // yasyA rupaM na tAdRkSaM, varyacAturyasaMyutaM / sA bravIti vidhe mAma-kInamapyastu cedRzaM / 92 / kAzcidvadaMti kAMtAnAM, rupamasti snohrN| bhartuH kAzcana kAzcicca, sAdRzyamubhayorupi / 93 / kAzcidAkhyAti nArINA-mavatAro vidhe tvyaa| na deyo dIyate yahi, deyastadyoga IdRzaH / 94 / kAmaH saMkalpamAtro'pi, sukhAyate zarIriNAM / pratyakSarupAya, kasya harSAya no bhavet / 95 / mohayannaranArINA-miti svAMtekSaNAni cH| bhUpAlabhavanaM bheje, bhUrilAbhavibhUSitaH / 96 /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra sthAne sthAne strIo paNa pradyumnane jovA mATe ekabIjAnI upara caDhI caDhIne jotI hatI. ke mAthA upara, kaI kapALa upara, kaI khabhA upara, keI kukSI upara, keI keDa upara, keI stana upara, kaI paga upara te koI pRthvI upara TacAkA mArIne ovAraNA karI rahI hatI. keTalIka strIo kezone toDatI mue vaDe peTa athavA haDapacIne kUTatI, potAno AnaMda vyakta rahI hatI. joIjoIne AnaMda pAmatI hatI. keIne paNa dveSa thato nahi. jeno pati pazunI jema nirguNa haze evI strI A vidhAtA pAse prArthanA kare che ke, "he vidhAtA ! amane pradyumna jevo pati maLo." potAnuM rU5-lAvaNya tevA prakAranuM nahi hovAthI keTalIka rUpanI prArthanA kare che : "he vidhAtA ! amane paNa AvuM suMdara rUpa maLe. keTalIka strI pradyumnanA rUpane te keTalIka strIo ratisuMdarInA rUpanA vakhANa karI rahI che. keTalIka baMnenA rUpa-guNanI prazaMsA karI rahI che. keTalIka vidhAtAne kahI rahI che ke "he vidhAtA ! tAre je nArIne avatAra Apavo hoya to evo Apaje ke baMnene yoga sarakhesara maLe." kAma (saMka95 mAtra) paNa manuSyone sukhane mATe thAya che, te A te (pradyumna-kAmadeva) sAkSAt dehadhArI che te konA harSanA mATe nA thAya ? A pramANe strI-puruSonA nayana ane manane moha pamADatA ane ghaNuM ghaNA lAbhathI vibhUSita thayela pradyumna rAjamahelamAM Avyo. tatrAgatya namaskRtya, janakasya kramAMbujaM / upAvizadyathAsthAnaM, putro hi pitRpUjakaH / 97 / AliMgya janakenApi, pramodarasasecanAt / maulepari saMsthApya, hastau kSemamapRcchayata / 983 pradyumno'pyavadattAta, tava prodytprsaadtH| zubhamasti na kiM kiM syA-nmahatAM hyanubhAvataH / 19 / sthitastatra kSaNaM yAva-ttAvata provAca bhuptiH| jananyA api te vatsa, tva namaskaraNaM kuru / 300 / vinIto yo bhavetsU nu-stAtAjJAM sa na khaMDayet / iti tasya girA tatra, sahasaiva sajagmivAn / gatvA tatra namaskAra-makArSIdvinayAya sH| cira jIveti mAtrApi, tasyAzIrvacanaM dade // 2 // madIyAsti jananyeSA, jJAtvetyasthAtadaMtike / tAvattadrUpamadrAkSIt, surupaM hi striyaH priyaM / 3 / snehalAH kuMtalAH kAlA, arAlA maulimNjulaaH| lalATamaSTamoramya-rajanokarasannibhaM / 4 / paurNimeMdusamAnA zrI-vaMdanasya virAjate / lAMchanabhramamAdhatte, bhrU yugmaM kArmukopamaM / 5 / netre saroruhAyete, dolAyete zrutI punaH / kapolo mukurAyete, bibAyate'dharadvayaM / 6 / dazanA dADimaboja-sadRzAzcibukaM varaM / kaMThaH kaMburivAbhrAja-tskaMdhau vRSasahodarau / bhujAvAlAnasaMkAzau, raktotpalopamo krau| kapATAnukaraM vakSo, mRgeMdrAnukRtiH kaTi / / jaMdhe staMbhasame gUDhe, jAnunI caraNau zubhau / satpallavA ivAMgulya-stalaM raktotpalAyate / 9 / rupeNa lakSaNaiH sarva-ryuktena suMdarAciSA / punastasya jananyAzca, netrayorutsavAyitaM / 10 / tadA kanakamAlApi, tadrUpaM vIkSya bhaasurN| viddhA manmathabANenA-cchvasituM nAbhavatkSamA / 11 // yatastAruNyarupADhayaM, bhrAtaraM pitaraM sutaM / dRSTvA strI viSayautkaTyA-bhoktuM tamapi vAMchati // kAMtAyAzchinnanAsAyAH, shtvrsstnorpi| vizvAso na vidhAtavyaH, puruSeNa manoSiNA / 13 / kiM punazcArutAruNya-rupacAturyasaMpadaH / kriyate pratyayazcitte, nareNa saralAtmanA / 14 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga prathamaM tvatAro'sti, strINAM duHkhaparaMparaH / anyacca cititaprApti-rjAyate na kadAcana / 15 / tataH kAMtAsu sarvAsva-hameva maMdabhAgya bhRt / adhanyA gatapuNyAha-meva nAnyA manasvinI / 16 / upalabdhirabhISTasya, bhAgyodayAd bhavedyadi / samametena saMbaMdha-stahi stAtparamezvara / 17 / tAveva zravaNau dhanyau, yAbhyAmetaraya vaktrataH / nirgataM vAkyapIyUSaM, pIyate sarvadA mudA / 18 / tadeva locanadvaMdvaM, bhavyaM madvaktrasaMsthitaM / vadanAMbujametasya, premADhyaM yena vIkSyate / 19 / saiva nAsA samIcInA, yyaitsyaasynirgtH| gaMdha AghrAyate jagdha-karparAdisamudbhavaH / 20 / radanaizcarvitaM caMca-ttAMbUlamasya vaktrajaM / bhakSayedrasanA saiva, manoharA na cAparA / 21 // tadeva hi vapurvacmi, zlAghanIyaM sukhAvahaM / nityamAligyate yena, sAkametasya varmaNA / 22 / bhUyaH zucipayodAra yAH, sairibhyAH supayodharAt / tatkAlakarSitaM dugdhaM, hemaMte'nena pIyate / 23 / vallabhena sahaitena, zayyAyAM zayyate mayA / zItaM bhUyo'pi dehaM na, zizire kaMpayettadA / 24 // puSpaiH phalairdalaivalgu-zobhe pallavite vane / krIDAmetena kurve'haM, vasaMte vIDayojjhitA / 25 / karpUra kukumAbhyAM ca, mizritaM caMdanaM yadA / dehe vilipyate'nena, noSNatApo bhavettadA / 26 / dIpaiH pradyotite gehe, dehe bhavati zarmaNi / varSAsu sAripAzAbhyAM, ramyate'nena tadvaraM / 27 / elAkarpara saMyuktaM, nIraM zaradi pIyate / RtUnAmityapi SaNNAM, zarmAnenAnubhUyate / 28 // citte kanakamAleti, kalpamAnA muhurmuhuH / pradyumnarUpamAlokyA-bhavatsUrpaNakhopamA / 29 / siddhavidyaM sutaM draSTuM, mAtA prItyA samAgatA / lakSaNena hataM vIkSya, khedamAseduSI bhRzaM / 30 / haMtAramavijAnaMtI, pazyaMtItastato ruSA / padapaMktyanusAreNA-yAtA rAmaM dadarza sA // 31 // sutaghAtabhavaM duHkhaM, vismArya rAmadarzanAt / yathA sUrpaNakhA jAtA, kaMdarpadarpavihvalA / 32 // tathA kanakamAlApi, manobhuvAtipIDitA / vismArya putrasaMbaMdha, viyogavyAkulAbhavat / 33 / rAjamahelamAM AvI pitAne namaskAra karIne yathAsthAne beTho. "vinayI putra pitAne pUjaka hoya che. pitAe paNa AnaMdapUrvaka mAthA upara ane hAtha upara AliMgana karIne kSemakuzaLa pUchayuM. pradyune kahyuM : "pitAjI, ApanI kRpAthI badhu sAruM che. mahApuruSanI kRpAthI zuM zuM nA maLe ?' kSaNamAtra rahIne pitAe kahyuM : "vatsa, tArI mAtA pAse jaIne namaskAra kara. e tArI rAha joI rahI che." "vinIta putra pitRAjJAne khaMDita karato nathI. pitAnA kahevAthI tarata ja tyAMthI uThIne mAtA pAse gayo. mAtAne namaskAra karIne, potAnI janetA jANe mAtAnI najIkamAM jaIne beTho. mAtAe paNa "ciraMjIva-A pramANe AzIrvAda ApyA. "strIone prAyaH rU5 vadhAre priya hoya che." kanakamAlA pradyumnanA rUpane animeSa nayane joI rahI. suMdara zyAma kezathI mastaka kevuM zobhI rahyuM che ! aSTamInA candra samAna lalATa, pUrNimAnA candra samAna mukhanI zobhA, temAM lAMchananA bhramane dhAraNa karatI dhanuSya samAna bhrakuTiyugma, vikasita kamala sarakhA netre, hiDALA samAna karNayugma, darpaNa samAna kapolayuma, biMbaphala (gIleDA) samAna lAla be hoTha, dADamanI kaLI samAna dAMta, zreSTha haDapacI, zaMkha samAna Doka, vRSabhanA skaMdha samAna be khabhA, kamalanI nAla
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zAMba-pradyumna caritra samAna be hAtha, lAla kamala samAna hAthanA taLIyAM, kapATa samAna vizAla chAtI, si`hanI kaTI samAna keDa, keLanA staMbha samAna che sAthaLa, gUDha jAnu (DhIMcaNa) yugma, kAcabA samAna suMdara caraNayugma, kAmala pallava samAna hAthapaganI AMgaLIe ane rakta kamala samAna paganA taLiyAM. A pramANe sarva lakSaNa saMpUrNa evA pradyumnakumAranA suMdara dehane nIrakhI nIrakhIne jotI mAtA kanakamAlA mugdha banI gai. kAmadevanA khANAthI vI'dhAyelI teNIne zvAsa-ucchavAsa levAnI paNa tAkAta rahI nahi. zAstrakAra kahe che : 'rUpa-lAvaNya ane yuvAna evA bhAi, pitA ane putrane joine srIe viSayavAsanAnI utkaTatAthI tene paNa bheAgavavAnI IcchA kare che ! nAka-kAna chedAyelI seA varSanI vRddhA srInA paNa buddhimAna purUSAe vizvAsa karavA joie nahI. teA pachI rUpa-lAvaNya, cAturya ane tArUNyathI cukta evI strIneA tA sarala purUSathI vizvAsa kema karI zakAya ?' pradyumnanA rUpane joine potAnuM mAtRtva visArI manamAM duSTa vicAro karavA lAgI : 'pahelAM te strInA avatAra ja du:khanI para'parA rUpa che ane tenI 52vazatA eTalI ke tenA mananI icchAe kyAre paNa saphaLa banatI nathI. tema chatAMye badhI strIomAM huM kharekhara maMdabhAgI chuM. adhanya ane durbhAgiNI chuM. mArA jevI nipuNya khIjI koi strI nahi hoya. he paramezvara, jo mArA bhAgyeAdaya hAya tA pradyumnanI sAthe mArA sa MbaMdha thAe ane mArA iSTanI prApti thAe. te be kAnane dhanya che ke je haMmezA pradyumnanA mukhamAMthI nIkaLatI vANIsudhAnu pAna kare che. mArA mukha upara rahelA suMdara leAcanayugmane dhanya che ke je AnA sukharUpI kamalana premapUrNa kaTAkSathI nIrakhe che. te nAsikAne dhanya che ke je AnA zarIramAMthI nIkaLatI caMdanakapUrathI mizra sugadhIne grahaNa kare che. te dAMtane dhanya che ke je AnA mukhe cAvelA tAMbUlane cAve che ane te rasanA (jIbha)ne paNa dhanya che ke ANe bhakSaNa karelA maneAhara kavaLane AreAge che. te ja zarIra praza'sA karavA lAyaka che ke je pradyumnanA zarIranI sAthe hamezA AliMgana kare che. ghaNuM pavitra dUdha ApavAvALI gAyanA AMcaLamAMthI tatkAla kADhelA dUdhanuM pAna hemaMta RtumAM pradyumnanI sAthe besIne karU? he bhagavAna ! evA avasara kyAre Avaze ? zizira RtumAM priya evA AnI sAthe zayyAmAM ekabIjAne gADha AliMgana daine sUI rahuM, jethI ThaMDI zarIrane dhrujAve nahI'. vasa'ta RtumAM puSpa, pAna, phUlA vaDe navapallavita banelA vanamAM pradyumnanI sAthe svecchApUrNAMka krIDA karU.... grISma RtumAM kapUra kuMkumathI mizra caMdananA lepa AnI sAthe karU' ke jethI grISmanA tApa zarIrane saMtApe nahI.. varSARtumAM dIpakAthI jaLahaLatA mahelamAM besIne pradyumnanI sAthe sAgaThAbAjI ramu. zarada RtumAM IlAyacI ane sAkara-kapUrathI yukata DhaMDApANInuM pradyumna sAthe besIne pAna karUM.-A pramANe chae RtunA sukheA pradyumna sAthe anubhavuM.' pradyumnanA rUpana vAraMvAra jotI kanakamAlA navI navI kalpanAe karavA lAgI. te kharekhara, rAvaNanI bena sUrpaNakhAnI upamAne lAyaka TharI. te A pramANe-vidyAnI sAdhanA karavA gayelA peAtAnA vidyAsiddha putrane prItithI jovA mATe AvI, para`tu daivayeAge putranuM mastaka dhaDathI chUTu paDeluM joi karUNa svare vilApa karavA lAgI. potAnA putranA hatyArAnA vadha karavA mATe krodhathI dhamadhamatI pagalAMne anusAre rAmanI paphUTI AgaLa AvIne UbhI rahI. tyAM rAmacandrajInA darzanathI temanA rUpane joina vila banI gai. putranA ghAtanuM duHkha bhUlI kAmadevanA khANuM thI vI'dhAyelI sUrpaNakhA rAmacaMdrajI pAse bhegasukhanI prArthanA karavA lAgI. viSayAMdha banelI strIe kRtyA-kRtyane bhUlI potAnI maryAdAnuM ullaMdhana karI nAkhe che. tevI ja rIte kanakamAlA paNa putranA saMbaMdha visArIne kAmathI pIDAyelI-viyeAgathI vyAkuLa banI gaI.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagara pradyumnaH saMsthito yAva-dvatsalo mAtRbhaktaye / patyuH parAGa mukhIbhUtA, dadhyau tAvanmanasyasau // gate tasmin jarAbhIru-bANaiH pIDitavigrahA / vyAkulA prApa vaikalyaM, kAmaspRhA hi dussahA // kapolayoH kSaNaM hastau, datvA ruroda bhuurishH| kSaNaM payodharadvaMdvaM, kSaNaM svarUpamIkSate // 36 // kSaNaM kuMdAbhadaMtaiH sA, carvayAmAsa caadhrau| nAbheruparyapazyaccA-karotkakSAMtare karau / 37 / kSaNaM pInastana dvadve, jaMghayora kRta vraNAn / kSaNaM mumoca niHzvAsAna, kSaNaM maunAvalaMbinI / 38 // yathA yatheti cakre sA, kAmaceSTAmanekadhA / tathA tathA didIpe'syA, aMge'naMgadhanaMjayaH / 39 / tasyopazAMtaye nIra-rabhiSittA suzIta laiH / tApavyApaparidhvaMsa:-viliptA caMdanadravaH / 40 / veSTitA kadalIpatraH, karpUraimaditA tanau / zAyitA puSpazayyAyAM, tathApi na zazAma sA // 41 // tasyAH kAye zazAMkasyA-dahanAyata rshmyH| asayaMta hArAzca, maNimauktikasaMyutAH / 42 / babhUvarbhArabhUtAni, bhUSaNAnyakhilAnyapi / sUkSmANi paTTakUlAni, sthUlavastUpamAni ca / 43 / annapAnArucirghasra, naSTA nidrA nizAsu ca / ityahorAtramapyasyA-zcAbhUtsaMtApakArakaM / 44 / mAtRbhakta pradyumna thoDI kSaNe mAtA pAse rahIne tyAMthI pitAnA sthAne gaye. pradyumnanA gayA pachI patithI parADamukha banelI kanakamAlA virahathI vyAkula banI gaI. kharekhara, kAmanAM bANathI vIMdhAyelA manuSyonI pIDA duHsaha hoya che. enA mananI vikalatA zarIrane paNa vikala banAvI de che. te kSaNavAra lamaNe hAtha daIne atyaMta rUdana kare che, to kyAreka pitAnA stanone joI rahe che. kSaNavAra potAnI ujajavala daMtapaMktithI potAne adhara (nIcalo hoTha)ne cAve che to kSaNavAra nAbhi uparanA bhAgane juve che. kyAreka kakSa (bagala) mAM be hAtha nAkhIne dabAve che. keIka kSaNe potAnA puSTa ane unnata ratanene masaLe che. temaja sAthaLa upara lIsoTA pADe che. A pramANe nisAsA mukatI sunamuna thaIne besI rahe che. jema jema aneka prakAranI kAmaceSTA kare che, tema tema tene kAmAgni vadhu ne vadhu prajavalita thato jAya che. tenI zAMti mATe ThaMDA pANIthI snAna kare che ane dAhajavaranA nAza mATe caMdananA dravyathI vilepana kare che. kapUra mizrita keLanA patro vaDe zarIrane mAliza karAve che ane puSponI zayyAmAM suI jAya che to paNa tene zAMti thatI nathI. candranA zitaLa kiraNe tenA zarIrane dAha utpanna kare che. maNa-metInA hAra tene sarSarUpe bhAse che. zarIra uparanA AbhUSANe tene bhArabhUta lAge che. sUma cInAI vastro tene jADAM vastra jevAM lAge che. divase khAvA-pIvAnI rUci thatI nathI. rAtre nidrA AvatI nathI. A rIte divasa ane rAta tene saMtApakArI lAge che. samastAnAmapi deMge, nRNAM strINAM tadIkSaNAt / babhUva pracuraM duHkhaM, rAjJI hi jananInibhA / 45 / tatazcikitsakaiH prAjyA, cikitsA prvinirmitaa| tathApi na tanau tasyAH, samAdhiH smjaayt|| kumArasya sabhAsthasya, kaalsNvrbhuujaa| niveditaM tadAnyedhu-turdehe vyathAsti te / 47 / gataH samabhavo vatsa, samAdhipraznahetave / so'vaka zrutamapi svAmi-nmayakA nAsti sarvathA / 48 // vyathApyasti ca te'pyAjJA, tarhi gacchAmi sAMprataM / ityuktvA tena yAtena, tatsvarUpamadRzyata / 49 / AkAreNa girA netr-vikaarennaaNgcessttyaa| viniyA manmathasyaiva, jJAtA tena durAsadA 50 /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra kAmasya vikRtiM jJAtvA, citayAmAsa cetasi / zarIre kathametasyAH, samAdhihi bhaviSyati // sarveSAmapi rogANAM, cikitsA vartate bahu / kaMdarpasya vikArasya, bhogAdeva pratikriyA / 52 / kalpanAmiti yAvatsa, prakurvANo vyacatayat / tAvatkanakamAlApya-naMgaceSTAmacIkarat // 53 // kumAreNa tadA pRSTaM, mAtaste kAsti vedanA / tayA vitataniHzvAsai - revottaraM samarpitaM // 54 // atyAgrahAdyadA pRSTaM, madanena vivekinA / kRtvA parikaraM dUre, viviktaM kAritaM tayA // 55 // sA jAte vijane'jalpat, kkaNaMtI kAmapIDayA / samAkarNaya madvAkya - mekAgreNa viyogabhit // vijAnAsi yayA kukSau dhRtvA sUtastvamaMgajaH / sA kA te jananI ko vA, janako yasya vIryabhUH // hasitvAce kumAro'pi kimetatpRchayate tvayA / mama tvameva mAtAsi, pitA ca kAlasaMvaraH / 58aa samAkati sA devI, manobhavamavIvadat / Aditastava vRttAMtaM manmukhAdavadhAraya / 59 / anyadA svAminA sArdhaM, krIDAM kartuM gatA'bhavaM / saritsarodrahArAma - vApIkUpAdrisAnuSu / 60 / hi yacchayA kRtvA, teSu sthAneSu bhUrizaH / purIMprati nijAmAvAM, daMpatI praticetuH / 61 / vaitADhyabhUdhare bhUta - ramaNArAmasaMsthitA, asti / TaMkazilA tasyA, upari tvaM sthito'bhavaH || gacchadvimAnamAkAze, staMbhitaM tava puNyataH / uttIrNAbhyAM tadAvAbhyAM dRSTastvaM suMdarAkRtiH / 63 / tato mayA samAdAya samAnIto niketane / ayaM mama patirbhAvI, pramodAditi vardhitaH / 64 / atha tvaM mamatAM vAMchA - manalpakAlacititAM / bhogAn bhuMktvA mayA sArdhaM saMpUrNokuru suMdara || tato mamAkhilaprANa- dAnaM tava bhaviSyati / anyathA ramaNIhatyA - bhavaM ca pAtakaM mahat / 66 / etadUrIkuru tvaM ca madIyaM vacanaM guNin / kArye vicAryamANe hi kAlakSepaH prajAyate / 67 / tavAhaM jananI nAsmi, yaH proktaH so'pi no pitA / adhunA bhogayogyo'si, tatpUraya manorathaM // 28 mAtAtulya rANInI AvI dazA joine samasta nagaravAsI strI-purUSonA manamAM ghaNuM du:kha thayuM. zreSThamAM zreSTha vaidyo AvIne tenI cikitsA kare che, teA paNa tenA zarIrane jarA paNa samAdhi thatI nathI. kAlasaMvara rAjAe rAjasabhAmAM beThelA pradyumnakumArane kahyuM : 'tArI mAtAne keAI vyAdhi utpanna thayA che. game teTalA upacAro karavA chatAM tene sArU thatuM nathI. tuM tArI mAtAnI khabara pUchavA gayA hoIza. tane kema lAge che ?" pradyumne kahyuM: 'pitAjI, mAtAnI vyAdhinA samAcAra mane malyA ja nathI. mane kaI khabara ja nathI. ApanA kahevAthI meM jANyuM. te| hamaNAM ja mArI mAtAnI khabara pUchavA jAuM chuM.' ema kahIne pradyumna mAtAnA AvAsamAM gayA. teNInA AkAra, vANI, netranA vikAra ane zarIranI ceSTA uparathI pradhumnane khyAla AvI gayeA ke nakkI A kAmadevanA vikAra che. kAmanI vikRti jANIne pradyumne manamAM vicAryu" : 'AnA zarIre samAdhi kevI rIte thaze ? sarva rogonI davA hoya che, paraMtu kAmavikAranI davA kAi nathI. e tA bhAgathI ja tenI pratikriyA thai zake.? A pramANe kalpanA karatA pradyumna kanakamAlA najIka AvyA tyAre teNI kAmaceSTA karavA lAgI. jyAre kumAre pUchyuM : 'mAtA, tane zuM vyAdhi che ?" tyAre tene lAMbe nisAse| mUkatho, ati AgrahathI pUchyuM tyAre dAsa-dAsIone dUra mAkalI ekAMtamAM teNe kahyuM : 'dukhane dUra karanArI mArI vAtane tuM sAvadhAna thaIne sAMbhaLa. kenI kukSImAMthI utpanna thayelA tuM
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga kene putra che te tuM jANe che? tArI janmadAtrI mAtA keNa? ane jenA vIryathI utpanna thayela evA tArA pitA keNa?" hasIne kumAre kahyuM : "mAtA, emAM pUchavAnuM zuM hoya? tuM ja mArI mAtA ane kAlasaMvara mArA pitA che e vAta jagajAhera che." kanakamAlAe kahyuM : "e ja tArI bhUla che. huM tane zarUAtathI vAta kahuM te tuM barAbara sAMbhaLa. eka divase vAva, taLAva, sarovara, nadIo temaja udyAna ane kIDA parvata upara huM svAmInI sAthe kIDA karavA mATe gaI hatI. aneka sthaLoe svecchApUrvaka kIDA karIne ame baMne rAjadhAnI tarapha pAchAM AvI rahyAM hatAM tyAre vaitADhya parvatanA bhUtAmaNa udyAnamAM AvelI TekazilA nAmanI zilA upara tuM paDelo hato. AkAzamArge cAlyuM jatuM amAruM vimAna tArA puNyakarmathI khaMbhita thaI gayuM. ame baMnee nIce utarIne joyuM to suMdara AkRtivALA bAlakane (tene) jo. tane laIne mahelamAM AvI. bhaviSyamAM A mAre pati thaze !" ema vicArI AnaMdapUrvaka tAruM pAlanapoSaNa karyuM. have tuM bhogane vegya banyA che. to mArI ghaNu samayathI saMgrahI rAkhelI IcchAne paripUrNa karI, mArI sAthe bhegasukha bhegavI mane jIvitadAna Apa. je tuM nahi mAne te tane strIhatyAnuM mahApApa lAgaze. mATe he guNavAna, keIpaNa jAtane vicAra karyA vinA mArI vAtane svIkAra kara. vicAra karavAthI kAlakSepa thAya che. huM tArI mAtA nathI ane kAlasaMvara tArA pitA nathI, e tuM cokkasa jANa, ane mArA manorathane jadI tuM pUrNa kara." ityazravyaM vacastasyA, nizamya hRciMtayat / viSayagrathilA strI na, kAryAkArya vicArayet // viSayAdapavAdaH syA-dviSayAdavivekitA / viSayAnnarakaprApti-viSayAd duHkhasaMbhavaH 70 / striyastadvazavartinyo-'kArya kiM kiM na kurvate / mArayaMtyapi bhartAraM, sUryakAMteva bhUpati 71 / kaTAkSairvAgvilAsena, bAhyarAgeNa ceSTayA / caturA api ke ke na, vaMcitA anayA narAH // 72 // paMDitAnAM ca pAMDityaM, cAturya caturAMginAM / dhIrANAmapi dhIratvaM, caledyasyAH puraHkSaNAt / 73 / loke'pyAkarNyate kAMtAH, brahmANaM caturAnanaM / viSNoviDaMbanAM cakre, mRtyuM zaMbhorakArayat / 74 / sahasrAkSasya zApaM ca, bhAnoH kiraNatakSaNaM / zazAMkasya kalaMkitvaM, rAvaNasya kulakSayaH / 75 / vizvAsaM kAminInAM ye, prakurvati manISiNaH / tatpAMDityamapAMDityaM, taccAturI tvacAturI 76 / kAmAdhikvena saMyuktA, kleshsNtaapkaarikaa| bhedasaMpAdayitrI strI, saMgrAmodvegakAraNaM 77 / zAstreSviti praNItaM ya-jjineMriMdravaMditaiH / tatsatyaM citayitveti, jagAda jananImayaM / 78 // atra paratra loke'pi, viruddhaM ki prajalpasi / kiM ciMtayasi vA citte, mAta puNyasaMyutA 79 / viruddhajalpanAdeva, niMdA bhavati bhUyasI / citanAtparaloke hi, saMprApti?radurgateH / 80 / kUlInAnAM narANAM ca, nArINAM dharmacetasAM / nocitaM bhASaNaM duSTaM, sarvalokApavAdakaM / 81 // mAvAdIrvacanaM pApaM, mAtastatastvamIdRzaM / mAkArSIzcitanamapi, parajanmani duHkhadaM / 82 / yathAMkuzena hastI ca, yathA maMtreNa pnngH| sukRtena yathA maryo, vAryate kupravRttitaH / 83 / itastatastato gaccha-nmAtarguNagaNAnvite / zubhadhyAnena cetaH svaM, tathA tvamapi vAraya / 84 / bodhitApi ghanarvAkyaH, pradyumnena vacasvinA / soccaistaddarzanAllebhe, pratyutAnaMgapIDanaM / 85 /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zAMba-pradyumna caritra nahI' sAMbhaLavA yeAgya mAtAnAM vacana sAMbhaLIne pradyumna hRdayamAM vicAravA lAgyA 'viSayAMdha banelI strI kAryAkA nA vicAra karatI nathI ke viSayAsaktithI jagatamAM apayaza phelAya che, avivekI Na', narakaprApti ane bhayakara duHkhAnI yAtanAe bhAgavavI paDe che. viSayAMdha banelI strIe zuM zuM akArya nathI karatI ? sUryakAMtAe jema rAjA-patine mAryo tema peAtAnA patine paNa mAratA acakAtI nathI. strIenA hAvabhAva, vAgavilAsa ane kaTAkSa Adi bAhya ceSTAthI catura purUSo paNa ThagAi jAya che. paMDita purUSAnuM pAMDitya, catura purUSonI caturAi temaja dhIra purUSonuM dhIratva strIonI AgaLa kSaNamAtramAM cAlyuM jAya che. lAkamAM saMbhaLAya che ke 'strIoe caturmukha brahmAnI ane viSNunI kevI kevI viDaMbanA karI che ! zaMkarane maraNazaraNu karyA, indrane zApita karyA, suryanA kiraNAnA kSaya karAvyA, candrane kalaMkita banAvyA ane rAvaNanA kuLanA kSaya karAvyA. kharekhara, ratrIone AdhIna banelAenI kevI kevI durdazA thai che ane thAya che. mATe buddhimAna purUSoe strIonA vizvAsa karavA nahi. temAMye kAmAsakta strIe kleza ane saMtApa karAvanArI, bhAi bhAi vacce bheda karAvanArI temaja sa`grAma ane udvega karAvanArI hoya che. devadevendra pUjita jinezvara bhagava`tAe zAstromAM je kahyuM che te satya ja kahyuM che. A pramANe vicArIne pradyumne mAtAne kahyuM: 'mAtA, A loka ane paralAka virUddha evuM tuM zuM bele che ? tArA jevI nipuNa nArIe manamAM paNa Avu' ciMtavavuM nA joie. Avu' virUddha bAlavAthI A lAkamAM ghaNI niMdA thAya che ane viparIta ci MtanathI paralokamAM dhAra durgatinAM du:kha bhogavavAM paDe che. kulIna ane dharmI strI-purUSAe jagatamAM apavAdakArI evuM khAlavu' joie nahi. mATe mAtA, AvA prakAranuM pApavacana bela nahIM ane paraleAkamAM du:khadAyI evuM ciMtana kara nahI. jema aMkuzathI hAthIne vaza karAya, jAguli matrathI nAgane vaza karAya ane satkAryAthI manuSyane vaza karAya tema tArA manane AvI kharAba pravRttithI pAchu vALa. huM mArI guNIyala mAtA, Ama tema bhaTakatA manane zubha dhyAnamAM sthira kara.' A pramANe pradyumne ghaNA dAkhalA dalIleAthI temaja upadeza vacaneAthI samajAvavA chatAM tene kaMi ja asara thaI nahi, paraMtu pradyumnanA darzIne tene vadhAre vihvaLa banAvI. tatsvarUpaM tathA vIkSya, niSaNNo jananIgRhAt / sa nirgatya puro dure, jagAma ghanakAnanaM / 86 / citrairvicitrite tatra, jinAdhIzaniketane / vavaMde jinanAthAca (pratimAM), vizvaklezavinAzinIM // dharmasArAbhidhaH sUri - statrAste munipuMgavaH / prabhUtaparivAreNa yuktaH prauDhasabhAsthitaH // 88 // vyAkhyAtA dvAdazAMgAnAM, jinoktAnAM samasti saH / prabhAsvadavadhijJAna - jJAtAparasvarupakaH // 89 / taM triH pradakSiNIkRtya, prathamaM praNipatya saH / vinayena yathAsthAna - 1-mupavirA%0tAMnahi: 5605 saMjAte vijane prAkSI - tkumAraH zramaNaprabhuM / manmAtA vIkSya mAmeva, kathaM kAmAturAbhavat / 91 / muninAthastadA prAha zRNu vatsAsti kAraNaM / na vinA pUrvasaMbaMdhaM, rAgadveSodbhavo bhavet / 92 / itastRtIyajanmanya- bhavastvaM madhubhUdhavaH / kaiTabho nAmadheyena, tavA'bhavatsahodaraH / 93 / tadA henarathezasya, pramadeduprabhAmidhA / gRhItvA svagRhe'sthApi, rAgAnuSaMgatastvayA / 94 / bhuMjAnasya tathA sArka, nAnAbhogAn purastava / anyadA kazcidAnIta-staruNaH pAradArikaH / 95 / tvayAdiSTo vadhastasya tadaveMduprabhAbhyadhAt / nAthAnyalalanAbhoMge, kazciddoSo'pi vartate / 96 / tadvAkyena prabuddhena cAritraM jagRhe tvayA / bhavatA saha devyApi, prItito baMdhanAdiva / 97|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-9 samyakcaraNamArAdhya, tapastaptvA ca durdharaM / mahAzukrAbhidhe svarge, trayo'pyAyuHkSaye'gaman / 98 // saptadazAtarodbhUta-mAnamAyuH prapUrya c| tata iMduprabhA cyutvA, jAtA vidyAdharAnvaye / 99 / vaitADhye meghakUTAkhya-purezaH kAlasaMvaraH / nAmnA kanakamAleti, tasya prANapriyAbhavat / 400 / dvArikAyAM mahApuryAM, goviMdo rAjyapAlakaH / tasya rUpeNa devIva, devI samasti rukmiNI / / bAMdhavena samaM tatra, bhuktvA saukhyamanuttaraM / tasyAH kukSau samutpanno-'nanyarUpastvameva / 2 / daityena jAtamAtrastvaM, vaireNa pUrvajanmanaH / hatvA TaMkazilAmadhye, vimukto mAraNecchayA / 3 / prAgjanmotthena mohena, vIkSya tvAM snehvihvlaa| rAjJI kanakamAlApi, saMjAtA smarapIDitA // guruNAmapi puMstrINAM, dveSarAgau yato dRddhau| purAjananasaMbhUto, dustyajau duHkhadAyako / 5 / vidyAdvayasya dAnecchA, tasyAH pravartate'naghA / gRhItavyA tvayA yena, tenopAyena tadrataM / 6 / teNInuM viparIta svarUpa joIne kheda pAmelo pradyumna mAtAnA gherathI nIkaLIne dUra dUra jaMgalamAM gayo. tyAM suMdara citrothI alaMkRta jinamaMdira joyuM. aMdara jaIne jagatanA kalezane nAza karanArI bhagavaMtanI mUrti joI. AnaMdavibhora banI jinapratimAnuM pUjana-vaMdana karI, maMdiramAMthI bahAra Avyo. najIkamAM AvelA udyAnamAM sAdhuonA parivArathI parivarelA "dharmasAra" nAmanA AcArya bhagavaMtane joyA. jinezvara bhagavaMta zrImukhe kahelI dvAdazAMgInA jJAtA ane avadhijJAnI evA AcArya bhagavaMtane namaskAra karI, traNa pradakSiNa daIne hAtha joDIne yathAsthAne beTho. dharmadezanA sAMbhaLIne badhA cAlyA gayA tyAre ekAMtamAM pradyumna AcArya bhagavaMtane pUchyuM: "bhagavaMta, mArI mAtA mane joIne kema kAmAtura banI? AcArya mahArAje kahyuM: "vatsa, sAMbhaLa, emAM kAraNa che. pUrvabhavanA saMbaMdha vinA ekabIjA pratye rAgadveSa pragaTa thatA nathI. ahIMthI trIjA bhavamAM tuM madhu nAmano rAjA hatA. kaiTabha" nAmano tAro paramapriya baMdhu hatuM. tyAre hemaratha rAjAnI priyA idaprabhAne te rAgavazAta tArI rANI karIne rAkhI. tame baMne premapUrvaka aneka prakAranAM bhegasukha bhogavI rahyAM hatAM. evAmAM keTavALa parastrIsevana karanAra keI eka suMdara purUSane bAMdhIne tArI pAse lAvyuM, tyAre te tene mRtyudaMDanI zikSA pharamAvI. tyAre IduprabhAe kahyuM: "svAmina, parastrI sevanathI kaMI doSa lAge kharo?" vigere vigere. InduprabhAnA upadezathI te pratibaMdha pAmI cAritra grahaNa karyuM. tArA pratyenA rAgathI InduprabhAe ane tArA bhAI kaiTabhe paNa tArI sAthe cAritra grahaNa karyuM. samyagdakAre cAritranI ArAdhanA karI duSkara tapane tapI tame traNe jIvo "mahAzukra nAmanA sAtamA devalokamAM devapaNe utpanna thayA. tyAM divya sukha anubhavI sattara sAgarepama (asaMkhyAta varSo)nuM AyuSya pUrNa karI IduprabhAno jIva vidyAdhara vaMzamAM putrI paNe utpanna thaI. kAlakrame te vaitADhaya parvatanA meghakUTa nAmanA nagaramAM kAlasaMvara rAjAnI kanakamAlA nAmanI prANapriyA thaI. dvArikA nAmanI mahAnagarImAM kRSNa nAmanA mahArAjAnI rukimaNI nAmanI paTTarANI che. devalekamAM priya baMdhu kaiTabhadevanI sAthe anuttara evAM divya sukhane anubhavI addabhuta rUpavAna evo tuM rukimaNInI kukSImAM putrapaNe utpana thayo. hemaratha rAjA potAnI prANapriyA IndraprabhAnA virahathI pAgala banI jyAM tyAM bhaTakI aneka kaSTa sahana karI tyAMthI marI ArtadhyAnathI aneka yonIomAM bhaTakI bhavitavyatAnA pavipAkathI manuSya thayo. tyAM tApasI dIkSA grahaNa karI ajJAna kaSTa sahana karI tapa tapIne te asaramAra nikAyamAM dhumaketa nAmano deva thayo. dhumaketae eka vakha AkAzamArge jatAM dvArikA nagarImAM rukimaNInI pAse tane joyo. jotAMnI sAthe ja pUrva janmanA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zAMSa-pradyumna caritra vairathI janmajAta evA tane mArI nAkhavA mATe tArU haraNa karI TakazilA upara tane mUkI dIdhA. A pramANe pUrvajanmanA mAhathI kanakamAlA tane joine snehathI vila banI gai. mahAna strI- purUSone paNa rAgadveSa thAya che, te pUrvajanmanA RNAnubaMdhathI ja thAya che ane te du:khadAyI bane che. kanakamAlA tane e vidyAe ApavAnI IcchA karaze tA tAre kAi paNa upAye tenI pAsethI vidyA grahaNa karI levI. bhaviSyamAM tane upayAgI thaze.' duntyajya ane tadAkarNya kumAro'vak, munIzamullasanmanAH / tvadvAkyaM prakariSyAmi tvaM mahAnupakArakaH // 7 // prabho pRcchAmyahaM kiMcidanyacca janavallabha / mAtrA satrA viyogo ya, AbAlyAdapi me'bhavat // sa kiM maddoSataH kiM vA, jananIdoSato'jani / iti vyavataM tvayA nAtha, nirUpyatAM puro mama |9| tadA prAha munisvAmI, viyogo yaratavAbhavat / sa mAtRdoSato jAto, na punastava doSataH // 10 // pradyumnaH punarapyAha, kathaM nAtha ! babhUva saH / prajajalpa tadAcArya:, samAkarNaya sad guNa ! | 11 | prAyo viyogasaMyogo bhavetAmiha dehinAM / prAgjanma sevitaiH sAMdraiH karmabhirastazarmabhiH / 12 / jaMbUdvIpe jagaddIpe bharate virate'vamaiH / deze parihRtakleze magadhe vibudhe hite |13| puraM lakSmIpuraM nAmnA, lakSmIpUrasusaMzritaM / somazarmA dvijastatra, vasati smRtinItivit | 14 | SaTkarmAdIni karmANi satyApayanniraMtaraM / japahomavidhAtA sa, dhyAtA brahmaharIzvarAn / 15 / tasya pravartate patnI, sapatnIbhUtanIradheH / kamalAnAmatastasyA, api lakSmIvatI sutA / 16 / rUpeNa devakanyeva cAturyavaryavigrahA / nakracakraM pracakre sAnyAMganAMrUpadarzanAt // 17 // anyadA maMdire tasyA bhikSArthaM sAdhurAgataH / malaklinnazarIrazca kurvan mAsena pAraNaM |18| vizvodyotitapoyukto dharmadhyAnaparAyaNaH / sarvazAstrakRtAbhyAso, mitrAmitra pavitradhIH |19| tadA paridhAnAMge, vibhUSaNAni kanyasau / pazyaMtI rUpamAtmIyaM, pramodena pravartate / 20 / pRSTe samAgatasyarSe - darpaNe pratibiMbitaM / dRSTvA rUpaM madAMdhA sA5- haMkAreNa vyacitayat / 21 / kva bIbhatsamidaM rUpaM, manuSyANAM bhayaMkaraM / darzanIyaM mamedaM kva, locanapramadaprada | 22| muhurmuhurmune rupaM, nidaMtI guNadhAryapi / stuvaMtI ca nijaM rupaM, ghorakarmArjitaM tayA | 23 | tenaiva karmaNA tasyAH, kAye'lpaireva vAsaraiH / kuSTarogaH samudbhUto, yatiniMdA hi duHkhadA / 24 / akSAmito mahAkrodho, yathA mithaH pravardhate / itIrSyayeva tasyAzca, rogaH prAvardhatAdhikaH / 25 / tena kuSTAmayeneyaM prApnuvatyarati bahuM / saptame divase vahnau, rogeNa vyAkulA'vizat / 26 / jvalatkRzAnunA dahyamAnArttadhyAnadhAriNI / sA mRtvA rAsabhIbhUtA, prabhUtabhArabhAriNI // 27 // tato'pi duHkhitA mRtvA saMjAtA sA ca zUkarI / mAritA koTTapAlena, zunI sA samajAyata / ekadA sArameyI sA, hemaMte sUtabAlakA / vATikAsannidhau gatvA, novAravArasaMsthitA / 29 / agacchaMtI svabAlAnAM, mohenAnyatra kutracit / vahninA tatra lagnena, dagdhA sAbhUdvadAmitat // kaivartasya nAvikasya kule putro babhUva sA / pUtigaMdhasamanvIta - vigrahA zeSakarmaNA |31|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga 33 vapugidhyayogenA-niSTA sA svajanairapi / niSkAsitA gRhAnidA-kRtaM karma hi dustyajaM / 32 // tato nirgatya gaMgAyAM, pArve kRtvA kuTIrakaM / sthitA sAtra taraMDenoM-tArayatyatulAn janAn / taduttAraNamUlyenA-jIvikAM vidadhAti saa| tanmadhyAd draviNaM kiMcat, preSayetsA piturgRhe // anena vidhinA kAla-kSepaM prajanayatyasau / dehadaugaMdhyato loka-DhuMgaMdhetyabhidhA kRtA / 35 / athAnyedhuH sa evAgA-nmuniAnI himAgame / madAdyasyAnayA niMdA, kRtA samabhavatpurA / 36 / taM samIkSyollasaJcittA, pUrvakarmakSayeNa sA / vyacArayadayaM zIta-zarvaryAM kiM kariSyati / 37 / yadyapyasti tRNAgAraM, vastraprAvaraNaM mama / tathApyatra saricchItaM, na soDhuM zakyate mayA / 38 // tataH kathamacelo'sau, sAdhuH zItaM sahiSyati / vimRzyeti tayA tasyAM-tike prjvaalito'nlH|| atra zItamatra zItaM, citayatIti bhktitH| AprabhAtaM sthitA sAgni-vastrAbhyAM tannyavArayat // pArayitvA prage kAyo-tsarga svrgaapvrgdhiiH| proce lakSmIvatI prIti-matyasti kuzalaM tava / 41 // somazarmadvijasya tvaM, vatse pravartase sutA / sA nAmAMtaramAkarNya, vyacitayannije hRdi / 42 // sAdhuH kimIdRzaM brUte-'satyavAcaM vicAravit / asatyaM bravate naiva, jenA lokoktiriidRshii|43| abhIkSNaM citayaMtIti, tnmytvmupeyussii| sA jAtismaraNaM labdhvA-pazyatpUrvabhavAnnijAn / 44 / yathoktAMstAn samAlokya, zraddadhAnA munervcH| jaina dharma samIcInaM vidaMtI, taM nanAma sA / 45 / natvoce nAtha ki caita-jjAtaM me bhavanartanaM / nAnAjanmasamudabhUtaM, bhUyo yonividhAyakaM / 46 / dvijAnAM kutra me jAti, kaivartakakule tviyaM / pUrve bhave svarUpa me, kvAtra rUpamidaM kva vA / 47 / vinirmitA mayA niMdA, pAtakinyA tpsvinH| tena pApavipAkena, karmopArjitamIdRzaM // 48 // yaH pUrva niMditaH sAdhuH, sa tu tvameva nAyakaH / tatpApAnmocaya tvaM mAM, kupAlurasi jaMtuSu / 49 / atha tvaM tAdRzaM dharma, prarupaya munIzvara / yena niMdAkRtaM karma, kadApi mAM na pIDayet / 50 / ityuditvA smaraMto sA, svarupaM pUrvajanmanaH / ruroda prauDhazabdena, strINAM hi rudanaM balaM / 51 / tadA dayAsamudro'va-gvAcaMyamo hitAvahaH / mArodIstvaM ca duHkhaM hi, bhujyate svakakarmaNA / 52 / rodanena janaina~va, kadApi prApyate sukhaM / sukhecchA te bhavedyahi, taddharmamArhataM kuru / 53 / yenAnekabhavodbhUtaM, sarva karma vilIyate / yena sAMprApyate saukhyaM, yena kaivalyasaMgamaH // 54 // gRhasthAnAM sa uktazca, smyktvdvaadshvtH| gArhasthye'pi tvayA kAryo, dharmaH sa eva saddayaH / 55 / pramANIkRtya nigraMtha-vacanaM pApapAvanaM / dadhau samyaktvamUlAni, dvAdazoccavratAni sA / 56 / kule nIce'pi bhAgyena, sNpraaptshraaddhdhrmyaa| dhIvaryA vaMditaH sAdhuH, pratasthe sthAnakAttataH / 57 / dhIvaryapi kiyatkAlaM, tatra sthitvA dyaadhiyaa| kutazcitkAryato'gaccha-dayodhyAM nagarIprati // sA tatra prathamaM gatvA, prayAtA shriijinaalye| tatraiva militAM sAdhvI, mumude ca nirIkSya tAM / 59 / upAzraye tato'sau ca, gatvA tatpurataH sthitaa| sApyapRcchattadA bhadre, kA tvaM jAtistavAsti kA //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zAMba-pradyumna caritra soce dhIvarajAtIyA, pravarte'haM tapasvini / duHkhinyApi mayA saukhyaM, saMprAptaM tava darzanAt / 61 / iti prokte vatinyApi, cakre dharmopadezanaM / tasyAstadupadezena, dharmazraddhAbhavabahu / 62 // ajAnaMto svasAmarthya-manyasmin dharmakarmaNi / nAnAbheda tapaH kartu, pravRttA dhIvarAMgajA 63 / janayaMtI tapaH prauDhaM, sAdhvyAzca caraNadvayaM / tatraiva sevamAnA sA, tiSThati prItisaMyutA / 64 / anyedhurAyikA yAtrA-te rAjagRhaM purN| dhIvaryapi tayA sAkaM, yayau caityAni vaMdituM / 65 / girimAruhya sAdhvI ca, natvAhatpratimA mudaa| AtmarakSAvidhAnAya, guhAmadhye sthitA nizi // dhIvarI tu jinAdhIza-dharmadhyAnena jAgratI / kAyotsargopavAsAbhyAM, kaMdarAtaH sthitA bahiH / / tatrAgatena vyAghraNa, bhakSitA sA kRzodarI / zubhadhyAnena sA mRtvA, dvitIyasvargamIyuSI / 68 / tatra bhUtvA 'cyutasvargi-nAthabhogocitA surii| amISTAn bubhuje bhogAn,kRto dharmo hi saukhykRt|| jIvitAMte tatazcyutvA, kuMDinAkhye mahApure / zrImato bhISmabhUpasya, duhitA samajAyata 70 / pUrvapuNyAnubhAvena, rukmiNItyabhidhA kRtA / rukmiNA baMdhunA dattA, zizupAlAya sA purA 71 / nAradarSimukhAt zrutvA, varNanaM nrkdvissH| preSayitvA janaM rukmiNyanuraktA tamAhvayat 72 / pANigrahaNavArtApi, saMsAriNAM bhavetpriyA / preSyasya preSaNAtkasya, na syAtsaMmadalabdhaye 73 / tatastadvAkyasaMtuSTi-dharo goviMda AgataH / zizupAlanRpaM jitvA, rukmiNI vanamAnayat / 74 / tatrAnIya svayaM pANi-pIDanaM pravidhAya ca / tAM nItvA dvArikAM tena, cakrenamahiSI mudA 75 / tayoH putraH pavitrazrI-strastazatrurajAyathAH / nizi tvaM dveSidaityena, hRtvAnIto'tra virataH 76 / pradyumnaH punarAcakhyau, vinayAdgaNinaM muni / yena mAtrA viyogo me-'bhavattatpApamasti kiM // sAdhunAbhidadhe vatsa, bhavataH pAtakaM na tat / prAgjanmani kRtaM tattva-nmAturevAvagacchatAt 78 / vipraputryAnyadA lakSmI-vatyA vane pryaatyaa| mayUrabAlako dRSTo, mAtuH pAzveM vraakRtiH|79| ghaTIH SoDaza yAvatsa, gRhItvA rakSitastayA / krIDA) bahusaukhyena, na punaH pApabuddhitaH / 80 / putrAvilokanAdvIkSyA-kraMdatI zikhinI ca tAM / lokA lakSmIvatI procu-mayUrIyaM mariSyati // vilApaM janayaMtyAstva-metasyA muMca naMdanaM / tadvAkyena tayA mukto, mAtRpAzrve sa bAlakaH / 82 / tavAbhUnmAtapApena, virahaH SoDazAbdikaH / kRtaM pApaM jaghanyena, yato dazaguNaM bhavet / 83 / ataH kasyApi kAminyA, martyasya ca kadAcana / bAlavRddhayuvAdInAM, na kAryoM viraho budhaiH // hasane kIDane tena, jalpane kalpane punH| zayane bhojane yAne, vidheyaM pApakarma na / 85 / AcArya bhagavaMtanI vANI sAMbhaLIne pradyumna kahyuM: "he niSkAraNa upakArI gurubhagavaMta, ApanA kahyA mujaba huM karIza. paraMtu prabho ! huM eka vAta pUchuM ? janmatAM ja mArI mAtAnI sAthe mAre viyoga thayo, te mArA kaI doSathI ke mArI mAtAnA doSathI?" AcArya bhagavaMte kahyuM : "mAtAputrane viyoga thavAmAM tAro koI doSa nathI, paraMtu tArI mAtAnA doSathI thayo che. pradyumna pUchayuM: viyAga thavA mATenuM kAraNa Apa kRpA karIne mane jaNAvaze?" AcArya bhagavaMte kahyuM "kumAra,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-9 tuM sAMbhaLa jIvAne saMcAga ane viyeAga thavAmAM paNa pUrvAMsa`cita ka ja kAraNa che, jagatamAM dIpa samAna jaMbUdvIpanA bharatakSetramAM magadha nAmanA mahAna deza che. te magadha dezamAM lakSmIthI paripUrNa lakSmIpura nAmanuM nagara che. tyAM hamezA yajJa-yAga karanArA, japa-dhyAna karanArI, SaTaka mAM rakta, brahmA, viSNu ane izvaranI pUjA karanArA nItivAna 'seAmazarmA' nAmanA brAhmaNa purAhita rahe che. tenI kamalA nAmanI pativratA strI che. tenI lakSmIvatI nAmanI putrI hatI. rUpamAM devakanyA samAna lakSmIvatI peAtAnA rUpa ane sauMdaryAMthI unmatta thayelI evI te bIjI strIone tuccha gaNatI ane khIjIzrIenI sAme mukha macakeADatI. eka divasa malIna vadhArI sAdhubhagava'ta mAsakSamaNane pAraNe tenA ghera bhikSA levA mATe AvyA. peAtAnA tapa teja vaDe jagatane prakAzI rahelA, dharma dhyAnamAM tatpara, zAstrAbhyAsI ane zatru-mitra pratye samabhAva rAkhanArA evA munivare jyAre tenA gharamAM praveza karyo, tyAre lakSmIvatI vastrAla kAra vaDe zarIrane suzeAbhita karatI peAtAnA rUpane darpaNamAM joine AnaMda pAmI rahI hatI. tyAre darpaNamAM munivaranu rUpa pratibiMbita thayeluM joine madAMdha banelI lakSmIvatI ahaMkArathI khAlI : 'AhA, manuSyeAmAM bhaya karamAM bhayaMkara kAM A bibhatsa rUpa ane mana-nayanane AnaMdadAyI kathAM mArU` adbhuta rUpa ! zU .....AvA kheDALa mANasA jagatamAM janmatA kema haze ?" A pramANe vAraMvAra muninA rUpanI niMdA karatI ane peAtAnA rUpanI prazaMsA karatI lakSmIvatIe dhAra pApaka upArjana karyuM. te kama thI teNInA zarIramAM gheADA ja divasomAM kuSTaroga utpanna thayA. kharekhara, sAdhunI niMdA mahAdu:khadAyI hoya che. khamAvyA vinAnA mahAkrAdha jema paraspara vadhe che tema lakSmIvatInA zarIranA rAga dinapratidina vadhatA gayeA. mahAkuSTanA rAgathI du:khI thayelI lakSmIvatIe sAtame divase agnimAM praveza karyAM. bhaDabhaDatI AgamAM bhasmIbhUta thayelI lakSmIvatI A dhyAnathI marIne ghaNA bhArane vahana karanArI gadheDI banI. tyAMthI marIne bhUMDaNa thaI. tyAM tene koTavAle mArI nAkhI. tyAMthI te kUtarI thai. eka divase kUtarI hemaMta RtumAM peAtAnA baccAMne laIne udyAnanI vADamAM bakheAla karIne rahI hatI tyAM dAvAgni utpanna thayA, paraMtu bALakAnA mAhathI tyAMthI khasI nahi. agnimAM baLIne khAkha thaI gaI. tyAMthI marIne mAchImAra nAvikane tyAM putrIpaNe utpanna thaI. sAdhuni'dAnuM thADu' kama bAkI rahevAthI janmatAMnI sAthe ja durga dha zarIravALI thaI. tenA zarIranI utkaTa dudegdhane sahana nahi thavAthI svajanAe tene gharamAMthI bahAra kADhI mUkI. leAkeAmAM durgaMdhA tarIke prasiddha thai. kharekhara, niMDhA e moTAmAM mATu pApa che. durgaMdhA gaMgA nadInA kinAre jhupaDI bAMdhIne raho. nAvamAM besADIne leAkeAne nadI pAra karAvatI. tenAthI peAtAnI AjIvikA calAvatI hatI. temAMthI paNa thADI bacata thAya te peAtAnA pitAne ghera meAkalatI hatI. A pramANe dugaMdhA peAtAnA samaya pasAra karI rahI hatI, evAmAM zizira kALamAM eka jJAnI muni (ke teNe lakSmIvatInA bhavamAM jemanI niMdA karI hatI te) nadInA kinAre kAyAtsaga dhyAne UbhA rahyA hatA. munine joIne pUrvakanA kSayathI vicAre che: 'are, A mahAmuni rAtrinA samaye AvI kaDakaDatI ThaMDI kevI rIte sahana karaze ? mArI pAse ghAsanI jhuMpaDI che, eDhavA mATe kaMkhala che, chatAM paNa mArAthI ThaMThaMDI sahana thatI nathI tA A sAdhu tA khullA zarIre che. kAi eDhavAnu` vasra nathI. ThaMDI kevI rIte sahana karaze ?" ema vicArIne bhaktibhAvathI muninI pAse tApaNu karyuM". 'bahu 'DI, bahu ThaMDI....' ema vicAratI AkhI rAtri agni ane vasathI ThaMDInuM nivAraNa karatI besI rahI. munirAje prabhAte kAussagga pArIne 'lakSmIvatI-prItimati tane kuzala chene? sAmazarmA brAhmaNanI putrI tu kuzalakSema che ne ?" A pramANe lyA. AvuM ajJAta nAma sAMbhaLIne durgaMdhA vicAravA lAgI : 'sAdhu AvuM asatya 35
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 zAMba-pradyumna catri kema bole che ? leAkeAmAM kahevAya che ke jaina sAdhu prANAMte paNa asatya vacana bolatA nathI, paraMtu A muni kahe che enI pAchaLa koI rahasya hAvu joie.' A pramANe tanmaya thaIne vAravAra vicAratI dugadhAne jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM. sAdhue kahyA pramANe peAtAnA pUjanmAne joine sAdhunA upara zraddhA dhAraNa karatI, jaina dharmAMnI prazaMsA karatI durgaMdhAe munine namaskAra karIne kahyuM : 'nAtha, aneka yAniemAM bhaTakAvanArUM mArUM bhavanATaka kevuM thayuM ? kayAM mArUM' brAhmaNakula ane kAM A nIca dhIvara kula. pUrvajanmanu' mArUM' suMdara rUpa kayAM ane kayAM A dugaMdhamaya kadarUpapaNu ? meM pApiNIe ahaMkAramAM AvIne tapavInI niMdA karIne kevuM dhAra karmAM upArjana kareluM ? te pApa karyAMnA rUpe me kevI kevI viDaMbanAe sahana karI ? he nAtha, me* je sAdhunI ni`dA karI hatI te Apa ja che. teA hai kRpAlu, have e pApamAMthI mArA chUTakArA karA. Apa tA sajIvA pratye karUNA dharanArA che. he munizvara, mane tevA prakAranA dharma batAvA ke niMdAthI upArjana kareluM ka mane kayAre paNa pIDe nahI.' A pramANe kahIne ane pUrvajanmanA svarUpane yAda karatI durgaMdhA karUNa svare rUdana karavA lAgI. kharekhara, strIenuM rUdana e moTAmAM moTuM baLa che.' tyAre karUNAnA sAgara evA munizvare kahyuM : "vatse, tuM rUdana karIza nahi, karelA kama tA ApaNe bhegavavAM ja paDe che. rAvAthI kaMI sukha malatuM nathI. hA, tAre jo sukhanI icchA hAya tA At (jainadharma) dharmanA svIkAra kara. jainadharmAMthI aneka bhavonAM saMcita karmInA pazu nAza thAya che. kaivalyanI prApti temaja para parAe anuttara evu' zAzvat sukha prApta thAya che. jinezvara bhagava MtAe bAra prakAranA gRhastha dharma' batAvyA che. mATe tuM dayAmaya evA gRhastha dharmanI ArAdhanA kara.' A pramANe muni bhagavaMtanA pavitra vacanane pramANu karIne durgaM dhAe samyakatvamUla bAra vratane dhAraNa karyAM. nIcakuLamAM utpanna thavA chatAM paNa tenA bhAgyayeAge sAdhu bhagavaMta maLyA. dharmanI prApti thavAthI khUba harSita banelI durgaMdhAe pharI pharIne munine vaMdanA karI. muni paNa tyAMthI AgaLa vihAra karI gayA. zraddhALu banelI dhIvarI (macchImAra) zraddhApUrvaka dayAdharmanuM pAlana karatI tyAM rahI hatI. eka divase kAI kAya prasaMge tene ayeAdhyA nagarImAM javAnuM thayuM'. ayeAdhyAmAM prathama jinamaMdiramAM jaIne paramAtmAnI mUrtine bhAvapUrNAMka vaMdanA-stavanA karI. bahAra maMdiranI pAse rahelA upAzrayamAM sAdhvIjI maharAjane joine khuza thai. vaMdanA karI sAdhvIjI pAse beThI. sAdhvIjIe pUchyuM : 'bhadre, tu kANu che ? tArI jAti kANu ? ane kayAMthI AvI che ?' teNe kahyuM : 'tapasvinI, huM dhIrava (macchImAra) jAtinI . dUrathI AvI chuM. huM bahu du:khI hovA chatAM ApanA darzanathI mane dhaNu' sukha maLyuM.' sAdhvIjIe tene dharmanA upadeza ApyA. temanA upadezathI dharma pratyenI zraddhAmAM vadhArA thayA. cAritra levAnI prabaLa icchA chatAM peAtAnu' sAmarthya nahi hAvAthI sAdhvIjI pAse rahI. bhaktipUrvaka temanI vaiyAvacca Adi zuzruSA karatI aneka prakAranI tapazcaryA zarU karI. sAdhvIjIe yAtrA karavA mATe rAjagRhI nagarI tarapha vihAra karyAM. temanI sAthe dhA paNa jinacaityAne vaMdanAthe sAthe cAlI. sAdhvIjI ane dhIvarI parvata upara rahelA jinacaityane bhAvapUrvaka vaMdanA-namaskAra karIne nIce utaratAM rAtri thai javAne kAraNe peAtAnI rakSA mATe eka guphAmAM rahyAM. vItarAga paramAtmAnuM dhyAna karatI upavAsI evI dhIvarI zuDhDhAnI bahAra kAussagga dhyAnamAM sthira rahI. rAtrimAM vAghaNe AvIne tenu N bhakSaNa karyu". zubha dhyAnamAM marIne te khIjA devalAkamAM devIpaNe utpanna thaI. tyAM iSTa evA svagIya sukhAne bhAgavI, AyuSyakSaye tyAMthI cavIne
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-9 kuMDinapura nagaramAM bhISma rAjAnI rukimaNI nAmanI putrIpaNe utpanna thaI. pUrvanA puNyathI atyaMta rU5-lAvaNyavatI evI rukimaNInuM tenA bhAI rukimakumAre zizupAlane vADmAna karyuM, paraMtu nArada RSinA vacanathI kRSNanI prazaMsA sAMbhaLIne viSNu pratye anurAgiNI banelI rukimaNIe eka mANasane melIne dvArakAthI kRSNane bolAvyA. "saMsArI jIvone pANigrahaNanI vAta paNa priya lAge che. te AvI jagavikhyAta rUpasuMdarI sAme cAlIne maLatI hoya te kone AnaMda nA thAya e pramANe dUtanA kahevAthI saMtuSTa thayelA kRSNa potAnA baMdhu balabhadranI sAthe gayA. zizupAlane jItIne rukimaNIne udyAnamAM lAvyA. tenI sAthe pANigrahaNa karIne dvArikAmAM lAvyA. rukimaNInA rUpa ane guNathI AkarSAIne kRSNa tene potAnI agramahiSI (mukhya paTTarANI) banAvI. te kRSNa ane rukimaNIthI utpanna thayela evA tane jovA mATe viSagu tArA janmathI chaThe divase rukima nA tyAM AvyA. rukimaNIe tane viSNunA hAthamAM ApyuM. pitAnA putrane joIne khuza thayelA viSNu rukimaNInA hAthamAM ApavA jAya che tyAM vacamAMthI ja tArA pUrvabhavanA vairI deve tArU apaharaNa karIne tene mAravA mATe TekazilA upara mUkyo. janmadAtrI mAtAnA pUrvabhavo sAMbhaLIne pradyumna pharIthI gurU mahArAjane pUchayuM : "bhagavaMta, mArI sAthe mAtAne viyAga karAvanArUM karyuM pApakarma hatuM ? AcArya bhagavaMte kahyuM: "vatsa, e tArA pApakarmathI nahi paraMtu tArI mAtAnA pUrvajanmanA pApakarmathI ja tAro viga thaye che. brAhmaNaputrI lakSamIvatInA bhAvamAM lakSamIvatI eka vakhata sakhIonI sAthe kIDA karavA mATe udyAnamAM gaI hatI. tyAM tene mayurI (meralI-Dhela) sAthe ramatA suMdara AkAravALA mayuranA baccAne je. lakSamIvatIe pApabuddhithI nahi, paraMtu pote krIDA karavA mATe bAlamayUrane seLa ghaDI sudhI potAnI pAse rAkhyo. pitAnA bALakane nahI jevAthI AkaMda karatI, ane mAthuM pachADatI mayUrIne joIne lokee lahamIvatIne samajAvIH "putranA viyogathI A mayUrI dRrI jhurIne marI jaze, tenuM pApa tane lAgaze. mATe tenA baracAne tenI pAse mUkI de." A pramANe lokonI samajAvaTathI lamIvatIe merabALakane sALa ghaDI pachI mayUrI pAse mUkyuM. tArI mAtAnA A pApakarmathI soLa varSa sudhI tene putrane viga paDayo. eka kareluM pApakarma ochAmAM ochuM dazagaNuM phaLa Ape che. AthI keIpaNa buddhimAna strI-purUSae kyAre paNa bALa, yuvAna ke vRddha keInI sAthe viraha karAva nA joIe. hasatAM, ramatAM, khAvAmAM, pIvAmAM, bhojanamAM ke zayanamAM keIne paNa aMtarAya pADo nahi, ke jethI AvuM pApakarma baMdhAya." ityAkarNya yatervAcaM, natvA ca padapaMkajaM / jagAma jananIgehaM, dehaM kRtvA vibhUSitaM / 86 / gatvA vizAradastatrA-vidhAyaiva namaskRti / kiMcidUrdhvamadhaH pazyaM-statpuro niSasAda saH / 877 tasyAH puraH praNAmena, rahitaH sa yadA sthitaH / tadAMtaHkaraNe jJAtaM, tayA pApamanISayA / 88 // madIyarUpapAzena, vaddhaH samAgato'styayaM / kariSyatyatha madvAkyaM, jAnAmIti ca ceSTayA / 89 / citayitveti ttkaam-bhogspRhaativihvlaa| tanvaMtI hAvabhAvAMzca, sA pradyunnamavIvadat / 90 / mama cedvacanaM kuryA-znAturyadharyasaMyutaH / tatkAlaphalasaukhyAnAM, kArakaM duHkhahArakaM / 91 // vidye prajJaptirohiNyo, niHzeSadoSamoSike / samarpayAmi tattubhyaM, manmanorathapUrtate / 92 // iti prokte tayA prAha, hasitvA madanaH sudhiiH| kiM kadA vacanaM tAva-konaM nAsti kRtaM myaa?|| kariSye'tha vizeSaNa, dAso'haM kiMkaro'smi vA / yasyA utthApyate vAkyaM, na sA tvamapi taashii||
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zAMba-pradyumna caritra pradyumnasnehalAM vANI, samAkarNya tamAha saa| hRdyAM vidyAdvayImetAM, gRhANa vidhipUrvakaM / 95 / iSTaM kariSyate'nena, jAnaMtI mRSTayA giraa| tasmai vidyAdvayIM datvA, sA jagau madanAturA / 96 / vidyAdvayIM purAdAya, pazcAdvapulatAM ca me / dvayorapi triyAmAyAM, parIkSAM kuru suMdara / 97 / tavaitadvacanaM bhUyA-dityuktvA vinayena saH / samyagAmnAyamAdAya, pradyumnaH prajajalpa tAM / 98 // mAnye dhanye mahApuNye, zaraNye zaraNArthinAM / vareNye puNyakAruNye, nItaH kaSTaM nage'riNA / 99 / tadA mayA na mAtA na, tAto jJAto manAgapi / tvameva mama rakSAyai, babhUvitha guNAnvite / 500 / tvameva zaraNaM tasmAt, tvameva jananI mama / kAlasaMvarabhUpAla, eva me janakaH punaH / / tato yatte bhavetkRtyaM, svakIyatanayocitaM / tvaM me kathaya niHzaMka-mudyamena karomi tat / 2 / iti tasya vacaH zrutvA, vajraghAtAnukArakaM / na nIraM me ca no tIraM, babhUva seyacitayat / 3 / AropayAmyakArye'muM, chalenetyudyatA yadA / madanaH sahasA natvA, tAM tadA svagRhaM gataH / / / tadA jJAtaM tayA hAhA, vaMcitaitena paapinaa| tamusya pApinaH pApa-phalaM pradarzayAmyahaM / 5 / ( A pramANe AcArya bhagavaMtanI vANI sAMbhaLI teonA caraNakamalamAM vaMdanA karIne pradyumna tyAMthI nIkaLI zarIrane zaNagArIne mAtA kanakamAlAnA AvAsamAM Avyo. tyAM jaIne mAtAne namaskAra karyA vinA ja ADuavaLuM joIne mAtAnI pAse beThA. praNAma karyA vinA prasanna mukhavALA pradyumnane potAnI pAse beThelo joIne pApabuddhithI kanakamAtA pitAnA manamAM vicAre che : "mArA rUpapAzamAM baddha thaIne Avyo lAge che. enI ceSTA uparathI lAge che ke jarUra mArUM kahyuM mAnaze." A pramANe vicArI kAmaganI spRhAthI ati vihaLa banelI ane hAvabhAva batAvatI evI kanakamAlAe pradyumnane kahyuM: "tuM dhIra ane catura hoya te tatkAla phaLa ApanArUM, dukhane nAza karanArUM ane sukha ApanAruM mAruM vacana mAna. ane je tuM mArI IcchAne pUrNa kare te tane samasta devone nAza karanArI rahiNI ane prajJapti nAmanI be vidyAo ApuM." tyAre buddhizALI evA pradyumna hasIne kahyuM : "meM tAruM vacana kyAre nathI mAnyuM ? ane tAruM kArya kyAre nathI karyuM? vizeSe karIne te huM tAro dAsa chuM. kiMkara chuM. tuM je kahe te karavA taiyAra chuM. tArUM vacana kyAre paNa nahi uthApuM. bola, mAre egya sevAkArya batAva." pradyumnanI snehapUrNa vANI sAMbhaLIne kanakamAlAe kahyuM: "le, mArI A be vidyAne vidhipUrvaka grahaNa kara." pradyumnanI mIThI vANImAM lobhAIne teNe AkhAyapUrvaka be vidyA ApIne kahyuM : "pradyumna, pahelAM be vidyA grahaNa kara. pachI mArI dehalatAnI rAtrimAM parIkSA karaje." "tArUM vacana saphaLa thaje." ema kahIne pradyumna vinayapUrvaka vidhisahita be vidyAne grahaNa karIne kanakamAlAne kahyuM : mAnyA, dhanyA, vareNyA, mahApuNyA, zaraNyA evI che mAlA, jyAre zatrue mane parvata upara kaSTamAM nAkhyo tyAre kaI mArI mAtA nahotI ke pitA na hatA. koI mane jANatuM na hatuM tyAre tame ja mAruM rakSaNa karyuM. tame ja mane zaraNuM ApyuM, tethI guNanA bhaMDAra evI tuM ja mArI mAtA che ane kAlasaMvara e ja mArA pitA che. tame potAnA putrane yogya badhuM ja kartavya bajAvyuM che. tethI huM mArI mAtA, tuM nizaMka thaIne kahe, huM tAruM zuM kArya karuM? pradyumnanA vajAghAta samAna vacana sAMbhaLIne "nIra nahI ne tIra nahIM." ema ubhayabhraSTa thayelI kanakamAlA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga 36 ciMtavavA lAgI : "A pApIe kapaTa karIne mane chetarI. basa have enA upara beTo Aropa mUkuM. e ThagArAne tenA pApanuM phaLa batAvuM." A pramANe te vicAre che tyAM pradyumna namaskAra karIne tyAMthI nIkaLI pitAnA mahelamAM Avyo. vimRzyeti pumAn kAmI, bhogasyAvasare yathA / karoti kAminIkAye, vraNAni nakharaiH ravaH / / svayameva tayA tAni, pracakrire ruSA tathA / gallayoroSThayorevaM, kucayojaghayoH punaH 7 / kacAn visaMsthulAn kRtvA, rajodhUsaravigrahA / cakSuSoraMjanaiH sarva, zyAmaM mukhaM vidhAya ca / 8 / rudatI sudatI tIvra-duHkhena nRpasannidhau / sametyAsatyatAyuktaM, jago gadgadayA girA / 9 / re nAtha nAtha ! kutrA'tha sthito'si kiM na bhaassse| zUnye vane tvayAdatto, yo bAlaH putralipsayA // ceSTitaM vairiNastasya kruurkrmvidhaayinH| vapuviDaMbanAM vIkSya, tvaM samAkarNaya zrutau / 11 // tvadAjJayA gRhItvA sa, pAlito vardhito myaa| tvayApi mama rAgeNa, yauvarAjyaM samarpitaM / 11 // AgacchaMtI tavopAMte, kRtvA zRMgAramadbhutaM / tAruNyayauvarAjyAbhyAM, mattomA vyalaganmadAt // mitho vilagatobhUri-pratighAdubhayorapi / ahaM tu kathamapyAzu, naSTA nipatitA kSitau / 13 / dhUlodhUsaradehApi, vizIrNakuMtalApi ca / kuladevyanubhAvAcca, tvatpuNyAdAgatAsmyahaM // 14 // anumAne yathA dhUmA-dvahnijJAnaM samudbhavet / tathaitasya kukartavyA-jjAtirnIcAnumIyate / 15 / lAlitaH pAlitaH putra-buddhacA mayA tvadAjJayA / pApabuddhi kathaM kuryA-danyathA mayi mAtari / / varuddhaya'pi ca saMjAtaM, kAryamekaM zubhaM prbho!| yathAtathApyataH pApA-na jAtaM zIlakhaMDanaM / 17 / zIlasya khaMDanaM yadya-bhaviSyanmama vallabhaM / ahaM tamukariSyaM hi, prANatyAgaM kSaNAdapi / 18 / rakSaNIyaM kulastrIbhiH, zIlaratnaM yathA tthaa| tabhaMge jIvitavyena, nidyena kiM prayojanaM / 19 / maMDanaM zIlameva syA-dvaraM kulInayoSitAM / bhUSaNarbhArabhUtaiH kiM, cIvaraH suMdarerapi / 20 / zolena mAnayedbhartA, pitarau svajanA api / samastA api lokAzca, rakSyaM tadeva yoSitA / 21 // bhUyaH kadarthanA nAtha, tena prajanitA mama / tathApi tvatprabhAveNa, zIlaM mayA ca rakSitaM / 22 // atha yadyapi duSTo'yaM, blvidyaasmnvitH| subhaTairapi kaSTena, mAraNIyaH pravartate // 23 // raktAvilaM tathApyasya, vIkSe ziro luThadbhuvi / tava jIvitavyaM me, jAnAmi saphalaM vibho // mAyAvinyaHstriyo loke, striH kauttilykelyH| pratArayaMti nIrAgA-napi vAcaMyamAn bhuvi // tarhi durbalakarNAnAM, rAgiNAmavicAriNAM / sahasAkAryakartRNAM, rAjJAM ki vaMcane'dbhutaM / 26 / maneranI pUrti nahi thavAnA kAraNe krodhAtura banelI kanakamAlAe duSTabhAvathI prerAIne kAmAMdha purUSa baLAtkAra kare te samaye strInA zarIra upara tIkSaNa nakha vaDe ujharaDA pADe, tema pote potAnA hAthe gaLA upara, stana ane jaMghA (sAthaLa) upara nakhethI ujharaDA pADayA, mAthAnA keza jema tema chUTA mUkyA, zarIra upara raja ane dhULa nAkhI, AMkhanA aMjanathI mukhane zayAma karyuM. A pramANe dugreSTA karIne rUdana karatI rAjAnI pAse AvIne gadagadda svare
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra vilApa karavA lAgI : "he nAtha, he nAtha, tame kayAM che ? kema bolatA nathI ? zUnya vanamAMthI putranI IcchAthI jene gharamAM lAvyA, e phurakamane karavAvALA vairInuM ceSTita to juo ! mArA zarIranI AvI viDaMbanA joine tame kema mUMgA besI rahyA cho ? tamArI AjJAthI meM tenuM putranI jema lAlana-pAlana karyuM ane tame paNa mArA pratyenA rAgathI tene yuvarAja banAvyo. e damanane paNa na chAje evuM kAma karyuM. he nAtha, huM soLa zaNagAra sajIne tamArI pAse AvatI hatI, tyAre yuvAnI ane sattAmAM aMdha banelo te pradyumna mane vaLagI paDyo. meM tenAthI chUTavA mATe prayatna karyo, tyAre teNe mane dharatI upara nIce pachADI. mAMDamAMDa tenAthI chUTI kuladevInA prabhAvathI athavA tamArA puNyathI huM ahIM sudhI AvI pahoMcI. juo te kharA, dhULathI kharaDAyeluM mAruM zarIra ane kheMcI nAkhelA mArA keza! kaI sajajana purUSa hoya te AvuM kAma kare nahI, dhUmathI agninuM anumAna thAya tema tenA A duSTa kAryathI lAge che ke te koI nIca jAtino hovo joIe. nahIMtara jenuM putrabuddhithI tamArI AjJA pramANe lAlanapAlana karyuM, evI A mAtA upara AvI pApabuddhi kyAMthI sUjhe ? he svAmina, bhale mArA zarIranI AvI viDaMbanA thaI, paraMtu eka kAma sAruM thayuM ke A pApAtmAthI mArUM zIlakhaMDana nA thayuM. mAruM priya evuM zIlanuM khaMDana thayuM hota te svAmin , eka kSaNamAtramAM mAre prANa tyAga karavA paData, kulavAna strIoe prANanA bhoge paNa zIlanuM rakSaNa karavuM joIe, zIlabhaMga thayA pachI niMdanIya evA A jIvitanuM kaI prajana nathI. zIla e strIone zaNagAra che. suMdara vastro ke alaMkArathI zarIranI zobhA nathI, paraMtu zIla e ja strIonI zobhA che. mAtA, pitA, pati, svajana Adi samasta leke zIlavAna strInuM rakSaNa kare che. mATe he nAtha, mane ghaNI ghaNI kadarthanA thaI, paraMtu tamArA puNya prabhAve mArUM zAla akhaMDita rahyuM, tene mane ghaNe AnaMda thAya che. bala-vidyA ane parAkramathI madonmatta banelA e duSTane keI subhaTo paNa mArI zake tema nathI. chatAM he nAtha, e pApInuM lohIthI kharaDAyelu mAthuM jamIna upara laTatuM huM jaIza tyAre ja mane zAMti thaze. te ja huM jIvI zakIza. mAyAvI ane kapaTanI kelI samI strIo nIrAgI evA sAdhupurUSone paNa Thage che ane potAnI jALamAM phasAve che, te durbaLa kAnavALA, rAgI ane vicAryA vinA kArya karanArA rAjAne Thage temAM zuM Azcarya che ? tastasyA mahAmAyA-vaMcitaH kaalsNvrH| zrutvA dRSTvA svarUpaM ta-dAkArayatsutAn krudhA / 27 / tAnAkArya jagau rAjA, gUDhakopaprapUritaH / cenmadvaco'nugA yUyaM, pradyumnastarhi hanyatAM // 28 // canAbAlye'yamajJAta-nIcoccajAtirAlaye / kAruNyena mayAnotaH, sutatvenApi pAlitaH / 29 / paraM mattebhavaduSTo, vardhamAnavayA bhRzaM / yauvanaM prApya yuSmAkaM, mama so'bhUdyazoharaH / 30 / mayA tadaiva vijJAtaM, pAdacAreNa kAnanAt / bhavadbhirAgataM mAnA-drathAruDhena tena tu // 31 // bho yuSmAkamavajJAyA, vidhAnAdeva naMdanAH / cittA mamAyamuttIrNo, rakSito na guNAya vai // 32 // tato yathA na jAnAti, ko'pi mAraNakAraNaM / tenopAyena vadhyo'sau, durAtmA tApakArakaH / 33 / upadiSTamidhAbhISTaM, vaidyahRdyaiH kubuddhyH| zrutvA svapitRvAkyaM te, prabhUtaM pramada yayuH // 34 // mAraNecchA purAsmAka-mAsIdetasya durmteH| tAtasyApyadhunA vAkyaM, vartate samabhUdvaraM // 35 /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga 41 saMcityeti gatA gehaM, pradyumnasya chalAnviSaH / gatvA ca cATubhirvAkya-jaguste khecarAMgajAH // krIDAyAmAtmanAM sAkaM, kRtAyAM bahavo dinAH / jAtAstena tvamAgacche-rvayaM tarhi ramAmahe // bAMdhava tvAM vinA kvApi, purApi na gatA vayaM / idAnImapi nAsmAka-mutsahate mano manAk // bhrAtastatastvamAgaccha, gacchAmaH krIDituM yathA / ityuktaH satyamevAyaM, jAnana vinirgato gRhAt // sarve'pi samudAyena, militvA svAMtakatavAH / kAnane gahane gatvA, mahatIM vApikAM gatAH / 40 / tatra prakSipya vAlaMkI-karSaNArthaM samudyataH / eka ekaH patitvAzu, kaSetphalamanAkulaH // 41 // kelyA vAreNa vAreNa, vizatsu teSu daMbhIzu / saralasya samAyAto, madanasyApi vArakaH / 42 / vArake sa nije yAva-tatra niSkapaTaH patet / puNyena vidyayA tAvat, kathitaM tasya karNayoH / 43 / mAkArSIH patanaM vApyA-masti dNbhstvopri| mArayiSyaMtyamI pApA-stvAmaparAdhavajitaM / 44 / iti zrutvA dvitIyaM ca, rUpaM vidhAya vidyayA / saMpreSitaM svayaM tUccaiH, sUkSmIbhUya sthito bahiH // rUpabhedAparijJAnAta, sarve'pi maMdabuddhayaH / pradyumnaM patitaM dRSTvA , yugapatpatitA mudA / 46 / jhaMpApAtaM prakurvANA, mAryatAM mAryatAmayaM / bru vANA iti vakreste'gRhaNaMstaM bhujakoTare / 47 / gRhItvA mAryate yAva-ttAvatsa prajajalpa tAn / ghAtyate piturAdezA-dhuSmAbhiH svecchayA'thavA // te procuH pitRnirdezA-deva tvaM mAryase'dhunA / tAtAdezaM vinA kena, nihaMtuM zakyate bhavAn / 49 / tadA tena hRdi jJAtaM, mAturetadviceSTitaM / kadrUSaNaM tayavoktaM, pituH puro bhaviSyati 50 / mAyayA kalpanAM kRtvA-lIkameva vadedvazA / rAgeNa saralo maryo, jAnAti satyameva tat // 51 // tatastayaiva pApinyA, vairUpyaM parikalpya ca / kathitaM darzitaM ca strI-kaitavena bhaviSyati // 52 // tasyA eva prakopena, tAtena nikhilAnapi / AhUya naMdanAn proktaM, manmAraNaM bhaviSyati / 53 / ata evAbhavannete, maraNArthaM mamodyatAH / anyathaitairvarAkaiH kiM, haMtuM zakye'hamaMjasA / 54 / atha cenmArayAmyetAn, daMbhAtkalpitamAraNAn / sarveSAmapi zikSA syA-nmayi pApadhiyA tadA // vimRzyeti taTasthena, rUpeNAnIya drAkzilAM / pidhAnamiva vApyAsta-nmAnaM sa vidyayA'karot // tayaiva tatra te vApI, pidhAya caavlNbitaaH| UrdhvaM pAdA adho vaktrA-stena valgulikA iva // eka vimucya tanmadhyAt, kathitaM tasya tena ca / vajitvA tvaM pituH pArve, matkRtaM kathaya drutaM / 58 // zvAsapUritavaktreNa, tena vyAkulacakSuSA / atiduHkhena tAtasya, tatsvarUpaM niveditaM / 59 / tadAkarNya mahInAthaH, kopATopena raktahag / niryayau khaGgamAdAya, katuM putrasahAyitAM / 60 / tadA nivArito'mAtyai- thautsukyaM vidhehi maa| sahasA vihitaM kRtyaM, na saukhyAya bhavennRNAM // baddhA vApIjale yena, vIrAH paMcazatI sutaaH| yasya SoDaza lAbhAzca, sphuraMtaH saMti sannidhau / mAjJAsIstaM naraM zakti-yuktaM sAmAnyavRttikaM / yathAtathA vijetuM sa, zakSyate na tvayA vibho|| kope'pyamAtyavAkyena, pradyumnaM durjayaM javAt / jJAtvA dvedhApi bhUpAlo, raNabherImavAdayat / 64 /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra tena bherIninAdena, melayitvA mahada balaM / jetumenaM ca pradyumnaM, cacAla pRthivIpatiH / 65 / nirgacchatkaTakaM dRSTvA kautukAdvApikAvRtau bAMdhavA iva bhUnvA sa tasthau lAlAM mukhe vaman / 65 / vIkSamANo mahatsainyaM pradyumno hRdyacitayat / aho vicakSaNasyApi, janakasya vimUDhatA / 66 / paMDitoSitAM prAyo, vacanaM manyate na hi| tasyA asatyavAkyena, madvadhAya sametyayaM / 67 / tasmin vicitayatyevaM, kaTakaM nirgataM bahu / mArgasthAH karkarAstena, pAMsUpamAH pracakrire / 68 / turaMgamakhurotkhAtai, rajobhizca ghanAzrayaH / chAditeSvarkatejassu, divase'pyabhavanizA / 69 / prottuMgAnAM gajeMdrANAM, kapolAbhyAM glnmdH| ucchaladhdhUlizAMtau ca, dRgbhyAM mArgo vilokyate // kolAhalena pattInAM, vAditrANAM mahAravaiH / hayAnAM heSitairmatta-vAraNAnAM ca bahitaiH 71 / syaMdanAnAM ca cItkArai-visphArardhanuSAM punaH varItuM jayalakSmI ca, sainyaM raNAMgaNe'calat / 72 / kanakamAlAnI mAyAjALamAM phasAyelA kAlasaMvara rAjA tenI vAta sAMbhaLIne ane tenA svarUpane joIne kodhathI dhuMAkuA thaI gayA. rAjAe potAnA pAMca putrone bolAvyA. potAnA gussAne kAbumAM rAkhIne putrone kahyuM : "putra, tame je mArUM kahyuM mAnatA ho to pradyumnane mArI nAkho e duSTane vanamAMthI huM lAvyo. dayAbhAvathI tenuM lAlanapAlana karyuM, rAjakumAranI jema rAkhe, tamArI saunI avajJA karIne e duSTane meM yuvarAja banAvyo, paraMtu aMta e enI jAta upara gaye. jyAre tame sau paryaTana karIne AvatA hatA tyAre pote saunA mAlikanI jema ArAmathI rathamAM besIne Ave ane tame sau page cAlIne AvatA hatA, tyAre ja mane thayuM ke A keI nIca jAtino che joIe. game te paNa je ucca kuLane hoya to enAmAM svAbhAvika ja vinaya guNa hoya. tyAre ja mane nakakI thayuM ke "nakakI te kulIna nathI." tethI te mArA manathI utarI gayo che. to have zIghratAthI e kAMTAne dUra karavo joIe. hA, paNa kaI jANe nahi tema tene vadha karaje. keIne paNa khyAla Avo joIe nahi." kubuddhi putrone pitAnuM vacana "iSTavaidyopadiSTa" (patAne ISTa hatuM te vaidhe khAvAnuM kahyuM) jevuM lAgyuM. pahelAM paNa pradyumnane mAravAnI IcchAvALA to hatA ja, temAM pitAnI AjJA maLI gaI, tethI teo khUba khuzakhuzAla thayA. pradyumnanA chidrane zodhe che; paraMtu kaI chidra maLatuM nathI, tethI teoe kapaTa eve pradyumnane tyAM jaIne kahyuM : "kumAra, ApaNe pharavA gaye ghaNo samaya thaI gayo che. to amArI saunI IcchA che ke tuM Ave to kIDA karavA mATe ApaNe sahu jaIe. tArA sivAya majA nA Ave. ATalA divasamAM tane cheDIne ame kyAMya gayA nathI. mATe je te taiyAra hoya to hamaNAM ja ApaNe jaIe." A pramANe paTI baMdhuonI mIThI vANIne sAcI mAnato sarala svabhAvI pradyumna, te badhAnI sAthe rAjamahelamAMthI nIkaLyo. kapaTI evA te 500 kumAro bhayaMkara jaMgalamAM eka moTI vAva hatI tyAM gayA. vAvamAM kAMThA uparathI gIlI nAkhavAnI ane ekeka jaNa vAvamAM jaIne gIllI bahAra laI Ave. daMbhIoe A rItanI ramata goThavI. ekeka pachI ekeka gIllI nAkhatA jAya che ane vAvamAM paDIne gIllI bahAra lAvatA jAya che. temAM chele pradyumnano vAro Avyo. sarala e pradyumna jevo vAvamAM paDavA jAya che, te pahelAM ja tenA puNyathI vidyAe tenA kAnamAM kahyuM "pradyumna, tuM vAvamAM paDIza nahIM. A daMbhIo tane vAvamAM ja khatama karavA mAge che. te pApIoe tane mAravA mATe ja AvuM SaDayaMtra goThavyuM che. mATe sAvadhAna thaI jA." vidyAnA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-9 43 kahevAthI pradyumna pitAnuM bIju rUpa karIne vAvamAM me kahyuM, ane pote sUmarUpe vAvanI bahAra rahyo. rUpanA bhedane nahIM jANatA maMdabuddhivALA te sahue pradyumnane paDele joIne ekI sAthe vAvamAM jhaMpApAta karyo. "mAre, mAre" ema belatA pradyumnanA rUpane kacarI nAkhavA lAgyA, tyAre pradyumnanA rUpe kahyuM : "tame kema mane mAro che ? tyAre teoe kahyuM : "pitAnA AdezathI tane mArIe chIe. pitAjIe tAre vadha karavAne amane Adeza Apyo che. bAkI pitAnI AjJA vinA tane keNa mArI zake ? pradyumna jANyuM ke nakkI A mAtAnuM ja duSTita che, mAtAe pitAnI AgaLa mArA upara beTe Aropa mUkyo lAge che. kharekhara, strIo mAyAkapaTa karI, bIjA upara jUThA Aropa mUkI sarala mANasane muzkelImAM mUkI de che. meM mAtAnuM kahyuM mAnyuM nahi, tenI pApavAsanA saMtoSI nahi, tethI teNe pitA pAse mArA virUddhamAM rajuAta karI haze. rAgavazAt pitAe gussAmAM AvIne potAnA putrone bolAvI mAre vadha karavAno Adeza Apyo haze. nahIMtara A rAMkaDAonI zuM tAkAta che ke mane mArI zake ? kapaTI evA A lokone je mArI nAMkhu to mArA upara kalaMka lAgaze. enA karatA daMbhIone barAbara zikSA karUM jethI pharIthI AvuM kAma kare nahi." ema vicArIne bahAra rahelA pradyumna vidyAzaktithI pattharanI eka moTI zilA banAvI. te barAbara vAvanA DhAMkaNa jevI. tenAthI vAvane DhAMkI dIdhI. te pAMcamAMthI ekane mUkIne badhAne mAthuM nIce ane paga upara A rIte vaDavAgulIyA (cAmAcIDIyA) nI jema vAvamAM laTakatA rAkhyA. temAMnA eka bhAIne kahyuM: 'jA, ahIMthI jaladI jA ane pitAne jaIne vAta kara." bhayathI vihaLa banelA zvAsabhera devatA evA e kumAre pitA pAse jaIne badhI vAta karI. tenI vAta sAMbhaLIne kejathI lAlacoLa banelA kAlasaMvara rAjA putronI sahAya karavA mATe ane pradyumnane mAravA mATe khullI talavAra laIne doDI AvyA. tyAre amAtya (maMtrIo) e kahyuM : "nAtha, utsuka banI ati sAhasa nA kare. vicAra karyA vinAnuM sAhasa-kArya manuSyonA sukhane mATe thatuM nathI. jeNe ApanA pAMcaso parAkramI putrone vAvamAM bAMdhI rAkhyA che, jeNe amUlya seLa lAbha meLavyA che, evA vidyAthI aciMtya zaktizALI pradyumnane sAmAnya mANasanI jema sahelAIthI jItI zakAze nahi. ene chata haze to vizALa sainyanI jarUra paDaze. krodhamAM hovA chatAM amAtyanA vacanathI pradyumnane duya jANIne, rAjAe raNabherI vagaDAvI. mahAna sainya laIne pradyumnane jItavA mATe kAlasaMvara rAjAe prayANa karyuM. sainyane nIkaLatuM jene kautukathI pele bhAI paNa pitAnA cArase navvANu bhAIonI jema meMDhAmAMthI lALa pADate vAvanI pAse jaIne Ubho rahyo. pitAnI sAme AvatI vipula senAne joIne pradyumna hRdayamAM vicAre cheH "aha, vicakSaNa evA pitAnI paNa kevI mUDhatA che ? paMDita purUSoe strIonA vacana upara vizvAsa nA rAkhavo joIe - A pramANe samajavA chatAM mAtAnA asatya vacanane satya mAnI mAro vadha karavA AvI rahyA che ! khare, saMsAranA saMbaMdhonI kevI vicitratA? bhAvo kevA parivartanazIla hoya che ?" te A pramANe vicAre che. tyAM evaDuM moTuM sainya AvI rahyuM che ke mArgamAM rahelA kAMkarA paNa palAIne dhULa samAna banI gayA. ghaDAnI kharIonA ukhAtathI eTalI badhI raja uchaLe che ke AkAzamAM sUrya paNa AcchAdita thaI gayo. divase rAtrinA jevo aMdhakAra chavAI gayo. madonmatta hAthIonA gaMDasthalamAMthI nIkaLatA mada vaDe dhULa zAMta thaI gaI. jethI mArga joI zakAtuM na hato. pAyadaLanA kolAhalathI, vAjiMtronA avAjathI, azvonA heSAravathI, madonmatta hAthIonI garjanAthI, rathanA cItkArothI ane dhanuSyanA TaMkAravathI pRthvI raNabhUmi banI gaI. jayalakSamI varavA mATe sainya raNasaMgrAmamAM AvIne UbhuM rahyuM.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zAba-pradyumna caritra mahAMtaM balavistAraM, nirIkSya madano blo| kiyanmAtramiti smitvA, dadhyAvabhISTadevatAM 73 / tayA mataMgajAnmattAn, vAjino javino ghanAn / rathyAn sthAn padAtIMzca, vikuLa kaTakaM kRtaM / birudaibaMdivRndAnAM, sNjaatromkNcukaaH| saMgrAmaM subhaTAH kartu-mutsAhabhAjino'bhavan / 75 / nAyakA nAyakairmatya-guravo gurubhistadA / sAmAnyaiH saha sAmAnyAH, madhyamA madhyatibhiH // azvavArairazvavArA, niSAdino nissaadibhiH| rathikA rathikaiH sAkaM, padAtikAH padAtikaiH 77 / iti dvayo raNe raudre, jAyamAne parasparaM / pUjyatvAtpitasainyena, nAzitaM mAnmathaM balaM 78 // dizodizaM balaM sarva, praNazyanmadano nijaM / vIkSyamANo mahAkopA-ccitayAmAsa bhISaNaH // 79 // saMgrAme kaH pitA putro, jAnannitIva vidyayA / kRtvA gajAdibhiH sainyaM, sasainyAbhimukhaM yayau // pradyumnasya balenAtha, kSaNAdvasumatIpateH / trAsitaM kaTakaM kaH syA-nmadanasya puro jayI / 81 // durjayo'sti durAtmAya-miti vijJAya bhUbhujA / maMtriNo jagade tAva-drakSaNIyaM balaM tvayA / 82 / samAnayAmyahaM yAva-nmama rAmAsamIpataH / prajJaptirohiNIvidye, sadyaH zatrUpaghAtike / 83 / Acakhyau dhIsakho nAtha, gatvA vidye samAnaya / rakSiSyAmi bhavatsainya-mahaM tAvatprayatnataH // yathAzakti kariSyAmi, saMgrAmamapi dAruNaM / etadviSayiNI citA, na kartavyA vibho tvayA / 85 / ityuktvA nizi gatvA sa, strIpAzrvAdyAvadarthayet / vidyAdvayImiyaM taav-drodotstriicritrkaiH|| tena rAjJA tadA jJAta-meSAsti vyabhicAriNI / kRtAni tAni bhAvoni, caritrANyanayaiva hi // cihnana jJAyate dhUrta-manISayA'nayA'nayAt / purA dve api sadvidye, datte tasya bhaviSyataH / 88 / vimRzyeti jagau rAjA, kathaM tvaM subhra rodiSi / rodanasya tu velA na, vidye pradehi satvaraM / 89 / gataniHzeSavitteva, rudatI gadgadasvanaM / abhaNadbhUpati kAMtA, kAMtArasaMsthiteva sA / 90 / prabho pAtakinA tenA-nekaprakAravaMcitA / na vaktuM tasya pApasya, kiMvadaMtyapi yujyate / 91 // prANanAtha ! mayA jJAta-mayaM bAlye vivardhitaH / AvAM saukhyapradAnena, vArdhake pAlayiSyati // iti jJAtvA mayAnyedyuH, koDe saMsthApya rAgataH / zaizave zikSitA tasya, vidyAdvayI mayA vibho|| na mugdhacittayA nAtha, pApinyA viditaM myaa| IdRzo yauvanaM prApya, kRtaghno'yaM bhaviSyati / 94 // hA hA'haM vaMcitAnena, pApinA tanutApinA / tasya duzcaritaM nAtha, kiM vadAmi purastava / 95 / ityuktvA ruditA yAva-tAvada jJAtaM mahIbhujA / vidye datvA karotyeSA, strIcaritrANI nizcayAt / 96 / strokRtAni caritrANi, na jJAyate budhairapi / nAzayitvA ca me vidye, putraM ca vilapatyasau / 97 / rakSyaM kathaM mayA hAhA, mahattvaM jIvitaM nijaM / dhunvanniti ziro rAjA, viSAdena vinirgataH / 98 // mamaiva pAlakaH putro, mayaiva parivardhitaH / matta evApta uccatvaM, so'pi mAM mArayiSyati / 99 / raNe yadi na gacchAmi, zobhApi ca na tAdRzI / evaM dolAyamAnena, tenAyAtaM bale nije / 600 /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-9 mahAna sainya joIne pradyumna kaMIka hasIne, ISTadevatAnuM dhyAna karI, manmatta hastisenA, vegavaMta azvasenA, mahAna rathasenA temaja hajAronI saMkhyAnI pAyadaLa senA -A pramANe caturaMgI senA vimuvI. baMdIjane vaDe gavAtI biradAvalIthI temaja raNuvAjiMtrothI subhaTe yuddha karavA mATe thanaganI rahyA ! senApatio senApationI sAthe, upasenApatio upasenApationI sAthe, sAmAnya sainiko sAmAnya sainikanI sAthe, madhyama kakSAnA sainike madhyamonI sAthe, ghoDesvAro ghoDesvAranI sAthe, hastisenA haritasenAnI sAthe, rathike rathikonI sAthe ane padAtio padAti (pAyadaLa) enI sAthe paraspara bhayaMkara yuddha karavA lAgyA. pradyumna pUjya hovAthI pitAnA sainyathI pitAnA sainyane nAzabhAga karatuM batAvyuM. paraMtu daze dizAmAM pitAnA sainyane nAzabhAga karatu joIne krodhe bharAyelA pradyumna vicAryuM: "saMgrAmamAM keNa pitA ane koNa putra? pitA vairI banIne mAro vadha karavA taiyAra thayA che, te pachI mAre evI lAgaNIveDA zA kAmanAM? ema vicArI caturaMgI senA sAthe sainyanA mekhare AvIne UbhuM rahyo. pradyumnanA sainyanA dhasArAthI kSaNamAtramAM rAjAnuM sainya trAsI gayuM ane pIchehaTha karavA lAgyuM. rAjAe maMtrIne kahyuM : "A durAtmA durjAya che te koIpaNa rIte ApaNuM sainyanI rakSA karavI joIe. maMtrIzvara, huM rANu pAsethI zatruno nAza karanArI rehiNa ane prajJapti vidyA laIne AvuM, tyAM sudhI tamAre sainyanuM rakSaNa karavuM. maMtrIe kahyuM : "svAmina, Apa jaladI vidyA laIne Avo. tyAM sudhI huM banatA prayatna sainyane rakSIza, e mATenI Apa jarAye ciMtA karaze nahIM. kAlasaMvara rAjAe raNabhUmimAMthI rAtrinA samaye jaIne paTarANuM kanakamAlA pAse be vidyAnI mAgaNI karI tyAre teNI strIcaritra karIne rUdana karavA lAgI. rAjAe teNInA cihna uparathI jANI lIdhu ke "nakkI A ja vyabhicAriNI che. enA ja A badhA caritra che. duSTabuddhithI vidyAo pradyumnane ApIne have strIcaritra kare che. A pramANe vicAratA rAjAe kahyuM: "are subhu, tuM rUdana kema kare che ? atyAre rAvAnI veLA che? jaldI mane vidyA Apa." tyAre jANe potAnuM sarvasva lUMTAI gayuM hoya tema gadgad svare rAjAne kahyuM : "he nAtha, A pApIe mane eka rIte nathI ThagI ! huM aneka rIte ThagAI gaI chuM. e pApInA pApane zuM kahevuM ? he prANanAtha, meM tenuM bALapaNamAM lAlanapAlana karyuM te eTalA mATe ke vRddhAvasthAmAM te ApaNA sukhane mATe thaze. eka divasa te nAno hato tyAre kheALAmAM laIne tene ramADatI hatI tyAre tenA pratyenA vAtsalyabhAvathI meM bhaLIe tene bane vidyAo zIkhaDAvI, tyAre bheLapaNamAM meM nA jANyuM ke e yuvAna thaze tyAre A kRtata banaze. arere nAtha, e pApIe mane badhI rIte ThagI. tenA duzcaritrane huM ApanI AgaLa zuM kahuM ?" A pramANe kahIne te vilApa karavA lAgI. rAjAe jANyuM: "vidyAo ApIne A nakakI strIcaritra kare che. strIcaritrane brahmA paNa jANI zakatA nathI. mArI vidyAone nAza karAvIne have putrane vilApa kare che. khera, bIjuM te ThIka paraMtu mArA mahattvane huM kevI rIte TakAvI zakIza ? jene meM pALIpoSIne moTo karyo, prema Ape enA hAthe ja mAre maravuM paDaze ? mUDha evA meM paNa teNInI mAyAjALamAM phasAIne putrane duzmana banAvyA. have je raNasaMgrAmamAM nA jauM te mArI zobhA zI ? are bhagavAna, tuM mArA mahatvanuM rakSaNa karaje.' A pramANe viSAdane dharatA, mastakane dhUNAvatA rAjA mananI DAmADoLa sthitimAM raNabhUmimAM AvyA.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra prAtaH sametya yuddhoA -mavAdInmadanaM nRpaH / re digmUDha kathaM gUDha-bANAstraM dadhase mudhA / 1 / zikSito'syadhunaiva tvaM, tadvimuMca purA zarAn / mayaiva vardhitaM bAlaM. hanmyahaM prathamaM kathaM ? // 2 // prANA nRNAM kSaNakSINa-bhAvaM bhajati srvthaa| dhyAtveti kSatriyo martu-kAmo'pi na tyajetsmayaM // tataH sa bhUbhujetyukto, hasitvA pitaraM jagau / pitaH sa eva mUDhAtmA, strIvAkyaM vidadhAti yH|| avicAryaiva tadvAkyA-tsvayameva pravardhitaM / bAlakaM mUDhatAyukto, nirmatuM haMtumAdizet / 5 / pUjyatvAtprathamaM vRddha-kRtyaM pazcAcchizobhavet / atastvameva vRddhatvAta, prathamaM muMca mArgaNaM / 6 / tasminniti prakurvANe, vitarkaNAM raNAMgaNe / muktaH zilImukhaH kopA-tkAlasaMvarabhUbhujA 7 / pradyumnasya rathastena, bhaMjitastatkSaNAdapi / tathApi kelaye tena, muktaH suvegamArgaNaH / 8 / nibaddhaya nAgapAzena, tenAnItastadaMtike / tathApi na madonmattaH, kiMtu lajjAnamacchirAH / / svazaktidarzanArthaM so-'jalpacchaktiyuto'tra yaH / sa choTayatu mattAtaM, patitaM baMdhanApadi / 10 / tenetyudIryamANe hi, kurvannRtyaM ghanAzrayAt / uttIrNo nAradastatra, samAyayau pavitrahRt // 11 // tatra tena sametena, kAlasaMvarapArthivaH / pradyumnasya puro baddho, dRSTo hRSTo'bhavattadA / 12 / aho jAtamidaM bhavyaM, yadetayoH parasparaM / virodho'bhUdatha drAgme, phaliSyati manorathaH / 13 / matveti nArado'prAkSI-dvijAnannapi mAyayA / yuvayoH prItibhAjoH kiM, babhUva raNakAraNaM // 14 // tadoce madanaH svAmin, mAtrA mama virupakaM / kiMcitpituH puraH proktaM, madvadhAya tadAgataH // 15 // sahasAlokavArtAyA bhASitAyA mRgiidRshaa| avicArAtsamAyAto, mAraNArthamayaM mama // 16 // tato dvayorapi priiti-mtornirpraadhyoH| pitRsUnvorapi prAdu-bhUto'tidAruNo raNaH // 17 // vyaktaM mAturapi proktaM, sarva svarUpamAditaH / purastasya munestena, kalaMkabhItacetasA // 18 // AcchAdya zravaNadvaMdvaM, tadaiva nAradarSiNA / cakSurnimIlanaM kRtvA, mastakaM dhunvatoditaM / 19 / vatsAzrAvyaM strIcaritraM, mA zrAvaya mmaadhunaa| strIsvarupaM na jAnAsi, tvamadyApyasi bAlakaH // yasmin syuryoSito raktAH, svAbhilASaprapUraNAt / tasya nirdraviNasyApi, dadhuH prANAnapi svakAn / 21 / yasmAtpunarviraktAstAH, svvaakyaannuyaayinH| sadravyaM suMdarAkAraM, svayameva nihaMti taM // 22 // adyApi tava jAgatti, bhAgyayogo manasvinaH / prastAva IdRze'pi tvaM, jovannevojjhitastayA // nAradarSivacaH zrutvA, madano duHkhagarbhitaM / jagAda vacanaM nAtha, nirAdhAro'smyahaM kSitau / 24 / na mAtA me pitA me na, svajanA bAMdhavA na me / tairvinA niSphalaM janma, kathyate narajanmani / 25 / pitRbhyAM rahitaH kutrA-haM gacchAmyAzrayAmi kaM / vartase dIrghadarzI tvaM, jIvanopAyamAdiza / 26 / kAlasaMvarabhUpo me, pitA tenaiva vardhitaH / mAtA kanakamAlA tu, stanyapAnamakArayat / 27 / tayostu kAryamIhakSaM, yathA kuryAnna vairyapi / tadAdhAraviyuktasya, kA gatimeM bhaviSyati // 28 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-2 47 phigaTa pradyumnasya mhaaduHkh-vaakymaakrnnynaardH| jagAda mA kRthA duHkhaM, tava puNyaM vijRmbhate / 29 / prAjyAste svajanAH saMti, skaMdhodhdhurAH shodraaH| harivaMzasamutpanna, yAdavA balazAlinaH / 30 / dvArikAnagarInAthaH, kezavo navamo blii| kRSNa ityabhidhaste'sti, pitA garjana gajeMdravat / 31 // svaprANebhyo'pyabhISTAsti, vallabhA tasya rukminnii| zIlAdibhirguNairvaryA,tvadIyA jananI ca saa|| sapatnI vartate tasyAH, stybhaamaa'bhimaaninii| viDaMbayati mAtsaryA-nmRdulAM tava mAtaraM / 33 / tvadIyAkAraNArtha ta-dahaM saMpreSitastayA / mayA saha tvamAgaccha, vatsa svacchamanA drutaM / 34 // svarUpaM nijavaMzasya, zasyaM nizamya manmathaH / mumude kasya na syAtsva-vaMzadIptizrutirmude / 35 / hatAza thayelA rAjAe prabhAte saMgrAmabhUmimAM AvIne pradyumnane paDakAra Apyo : "re mUDha, bANone zA mATe ramADe che ? hamaNAM ja tane zastravidyA zikhavADI che, te tuM prathama mArA para bAvarSA kara, meM tane bacapaNathI moTo karyo che to mArAthI tAro vadha kema thaI zake ? mATe pahele ghA tuM kara." manuSyonA prANa kSaNabhaMgura hoya che. nAzavaMta hoya che. ema vicArIne kSatriyaputra maravA mATe taiyAra thAya, paraMtu potAnA ahaMkArane choDatuM nathI. pitAnuM vacana sAMbhaLI kaMIka hasIne pradyumna kahyuM : "pitAjI, mUDha e ja kahevAya ke je strInA vacanane anusare che. strInA vAyathI pote moTo karyo ane have e ja niraparAdhI bALakano vadha karavA mATe taiyAra thayA che. lokamAM paNa kahevAya che ke : "pUjya hovAthI prathama vRddhe kArya karavuM joIe. pachIthI bALaka kare." AthI Apa vRddha hovAthI pahelo ghA A5 karo." yuddhabhUmimAM A rIte kalpanAo karavAnI heya nahIM, ema jANIne krodhAtura banelA kAlasaMvara rAjAe pradyumna upara bANuvarSA karIne pradyumnanA rathane kSaNamAtramAM bhAMgI nAkhyuM. to paNa pradyumna pitAnI sAthe kIDAyuddha kare che. pradyumnanA prANane haNavA mATe kAlasaMvare jyAre tIkSNa zastra cheDavAnI taiyArI karI tyAre capala evA pradyumna "suga" nAmanuM bANa cheDIne tenA zakti nAmanA zastrane chedI nAkhyuM. tyAra bAda nAgAstra mUkIne rAjAne nAgapAzathI bAMdhI pitAnI pAse lAvyA. te paNa tenA manamAM jarAye ahaMkAra nathI. paraMtu lajAthI nIcu mukha rAkhIne ubho rahyo ane moTe svare bolyo : "je kaI zaktizALI purUSa hoya te potAnI zaktinuM pradarzana karavA mATe baMdhanamAM paDelA mArA pitAne baMdhanamukta kare." e ja samaye nRtya karatA pavitra hadayavALA nAradajI AkAzamAMthI nIce utaryA. tyAre pradyumnanI pAse nAgapAzathI baMdhAyelA kAlasaMvara rAjAne joIne nAradajI khuza thayA : "sArUM thayu. A baMnene paraspara virodha thayo, te sArA mATe che, te ja mAro manoratha saphaLa thaze." ema mAnIne nAradajIe jANatA hovA chatAM ajANyA thaIne pradyumnane pUchayuM : "vatsa, tamAre pitA-putrane ghaNe prema hato, te Ama ekAeka yuddha karavAnuM zuM kAraNa?" pradyumna kahyuM : "svAmina, amAre pitA-putrane ghaNuM sneha hatuM, paraMtu mAtAe mArI virUddha pitAnA kAnamAM viSa reDayuM. avicArI ane asatyabhASI evo strIone svabhAva jANavA chatAM mAtAnA kahevAthI pitA mAro vadha karavA taiyAra thayA. niraparAdhI evA mAre vadha karavA mATe pitAjI meTuM sainya laIne AvyA. A pramANe kahIne kalaMkanA bhayathI mAtA sAthe je ghaTanA banI tenI AdithI aMta sudhI badhI vAta nAradajIne kahI, tyAre nAradaRSi be kAna DhAMkI, AMkha baMdha karIne mastaka dhUNAvatA bolyA : "vatsa, strIcaritra sAMbhaLavA lAyaka nathI. have vadhAre mane nA saMbhaLAva. tuM haju bALaka che. te strIcaritrane joyuM nathI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zAMba-pradyumna caritra ane jANyuM nathI. pitAnI abhilASA pUrNa thavAthI je purUSa pratye pote anurAgI hoya te bhale nidhana hoya ke kurUpa hoya, te paNa tene pitAnA prANa sahelAIthI ApI zake che. ane je purUSa tenA vacanane anusaranAra nathI, tenI IcchAo pUrNa karanAra nathI, te purUSa bhale dhanavAna hoya ke suMdara hoya, tenA pratye virakta banelI tene vadha karatAM paNa acakAtI nathI. haju tAruM bhAgya jAgrata che ke tene AvA avasare jIvate javA dIdhe. nAradaRSinI vAta sAMbhaLIne gadagada svare pradyumna dukhapUrNa vacana belyo : "nAtha, A jagatamAM huM nirAdhAra chuM. mAre kaI mAtA nathI, pitA nathI, baMdhu ke svajana nathI. e badhA vinA mAre janma niSphaLa che. mA-bApa vinAne huM kyAM jAuM ? konA Azraye rahuM ? Apa dIrghadazI che, mane mArA jIvanano upAya batAva. mArA pitA kAlasaMvara rAjAe mArUM lAlana-pAlana karyuM, mAtA kanakamAlAe mane stanapAna karAvyuM, e ja mAtA-pitAe kaI duzamana nA kare tevuM kArya karyuM. tethI nirAdhAra evA mArI zuM gati thaze ?" pradyumnanA AvA duHkhapUrNa vacana sAMbhaLIne nAradajIe tene AzvAsana ApyuM : "vatsa, tAre duHkhI thavAnI zI jarUra ? tAruM puNya ghaNuM jAgrata che. harivaMzamAM utpanna thayelA zreSTha yAda tArA svajano che. baLavAna ane parAkramI e tAre baMdhuvarga che. dvArakA nagarInA adhipati navamA vAsudeva hAthInI mAphaka garjanA karatA baLavAna kRSNa tArA pitA che. tenI prANathI adhika priya sarvaguNasaMpanna agramahiSI rukimaNI jevI te tArI mAtA che. tenI abhimAnI zakya satyabhAmAM IrSyAthI tArI kamaLa mAtAne hamezAM viDaMbanA kare che, tethI tane levA mATe ja tArI janmadAtrI mAtAe mane mokalyo che. te vatsa, have tuM mArI sAthe jaladI Ava ane tArA viyegamAM jhuratI tArI mAtAne saMtuSTa kara." pitAnA nirmala vaMzanI prazaMsA sAMbhaLIne pradyumna khuza thayA. pitAnA kula-vaMzanuM gaurava sAMbhaLIne kone AnaMda nA thAya ? pradyumnastata Acakhyau, nAradaM kiM karomyahaM / tenoktaM patitAnetA-nutthApyanikhilAn vraja // nAradarSigirA teno-sthApitAH kRpayA bhttaaH| bravANA hatahateti, pramIlAta ivotthitAH / 37 / nAradena tadA proktaM, jJAtaM jJAtaM bhavabalaM / hato hato'riyuSmAbhi-rmonamevAtha dhIyatAM // 38 // sarvebhyo'pi baliSTena, madanena dayAlunA / muktA jIvitadAnArthaM, gehaM gacchata maMgalaiH / 39 / nAradarSivacoyogA-dvilakSavadanA bhaTAH / api pratyuttaraM dAtuM, zaktAH samabhavanna hi / 40 / pitApi bhaktirAgeNa, dRDhabaMdhanakaSTataH / vimuktaH so'pi lajjAluH, pradyumnaM na kimapyavak / 41 // yathA gaMdhagajeMdrasya, puraH syurapare gajAH / vIrA galitadarpAste, pradyumnAne tathAbhavan / 42 / balena madahInena, yukto maunAvalaMbanaH / bhUnyastalocano rAjA, puraM sAdhurivAgamat / / 3 / viSAdena samanvIto, gatvA niketanaM nijaM / babhANa bhAminI bhUpo, na kiMcittava dUSaNaM / 44 // yatpUrvamarjitaM karma, tadeva sukhaduHkhakRt / ato harSaviSAdau na, kartavyau saMpadApadoH // 45 // duHkhADhayamapi bhUpAlaM, rAjJI papraccha vllbh| sarve'pyatra samAyAtA-stanayA nyAyasaMginaH // niHzvasya pArthivaH prAha, dUre tiSTaMtu te'khilaaH| eko'pi na sameto'sti, mama vaakyvidhaaykH|| khedAttau vadato yAva-ddayayA madanena tu / muktA vApIjalAtte'pi, zyAmAsyAstAvadAgatAH //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-9 49 bhagnaM sainyamivAlokya, samastamapi tadbalaM / rAzyA duzcaritaM sarva-lokatiM vinizcitaM / 49 / kRtasya prakaTaM yadvA, rahaHkRtasya karmaNaH / prasiddhiH sarvathA paMgu-rna syAdabhragatArkavat / 50 / ahAryasyApi sainyasya, tasya yo'bhuutpraajyH| rAjJIpApaphalaM sarva-mapi tatsamabhUdvibhoH / 51 / tataH sarve'pi jalpaMti, dharmAdeva jayo bhavet / pApAdeva kSayastanna, pApaM kArya manISibhiH // 52 // puNyaM kArya sajjayotpattikAraM, pApaM vArya bAlakaiyadarpa / stutyo nidyaH puNyapApAdbhavetAM, jeyAjeyau mAnavau yuddhamadhye // 53 // puNyAdevAtizayavizadAn SoDazottuMgalAbhAn, bhUspRgbhUyobhayadaviSamasthAnake'pyApa vidyAM / ekAkitve'pyarijayakaro yo mahAsaMprahAre, sa pradyumno vilasati sukhaM devamunyAdiyuktaH / 54 / pradyumna nAradane pUchayuM : "nAtha, have huM zuM karuM ?' nArade kahyuM : "yuddhabhUmimAM A badhA paDelA che, teone svastha karIne tuM mArI sAthe cAla." nAradanA kahevAthI pradyumna pitAnI vidyAzaktithI badhAne uThADyA. uMghamAMthI uThaDyA hoya tema "mAro....mAro...." ema bolatA subhaTone nArade kahyuM : "jAyuM, jANyuM tamArUM zUrAtana ! barAbaranuM jANyuM. zatrune "ha ... haNe..." ema bolavA karatAM mauna dhAraNa kare. tamArA badhAthI baLavAna evA pradyumna tamArA upara dayA lAvIne tamane jIvatA mUkyA che. te sIdhe sIdhA ghera cAlyA jAva.' nAradaSinA vacanathI vilakhA thayelA subhaTe pratyuttara ApavA mATe te nahi, paraMtu sAmuM jovA mATe zaktimAna thayA nahi. pitAne paNa bhaktirAgathI daDha baMdhanamAMthI mukta karyA. rAjA paNa lajjAthI nIcuM joI rahyA. pradyumnanI sAthe kaMI paNa bolyA vinA potAnA nagara bhaNI cAlI gayA. jema gaMdhahastinI AgaLa bIjA badhA hAthIonA mada ogaLI jAya tema pradyumnanI AgaLa parAkramI subhaTane mada (ahaMkAra) paNa ogaLI gayo. kheda, viSAda ane nirAzAthI bharelA rAjAe ghera jaIne potAnI patnIne kahyuM : "emAM kaMI tAro doSa nathI, pUrve karelA karmane anusAre sukha-duHkha maLe che. to saMpatti ane vipattimAM harSa ke viSAda karavA jevo nathI." rAjAnI dukhapUrNa vedanAne jANIne kanakamAlAe pUchayuM : "svAmina, tamArA parAkramI evA badhA putro AvyA hatA ke nahi ?" nisAse nAMkhIne rAjAe kahyuM : "te sarve dUra rahe. temAMthI eka paNa putra mArUM kahyuM karanAra nathI. A pramANe khedathI rAjA-rANuM vAta karI rahyA che, tyAre pradyumna dayAbhAvathI te badhAne vAvamAMthI mukta karelA te zyAma mukhavALA badhA tyAM AvyA. saghaLuM sainya baLabhraSTa thayeluM jeIne sarve lokee jANyuM ke nakkI A rANInuM ja duritra che. pragaTamAM kareluM hoya ke ekAMtamAM kareluM kArya hoya, te vAdaLamAM chupAyelA sUryanI jema sarvathA bahAra AvyA vinA rahetuM nathI. rAjAnA baLavAna evA sainyane paNa parAjaya thayo, te sarve rANInA pApakarmanuM ja phaLa che. tethI sarve loke bolavA lAgyA : "dharmathI ja jaya ane pApathI ja kSaya thAya che. te kAraNe buddhimAna purUe pApakArya karavuM joIe nahIM. jayanI utpattinuM kAraNa puNyakarma
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zAMba-pradyumna caritra ane parAjayanuM kAraNu pApakarma che. puNyathI prazaMsA ane pApathI niMdA maLe che. tema yuddhamAM paNa puNyathI jayalakSamI ane pApodayathI parAjitapaNuM prApta thAya che. pradyumnane puNyathI ja atizayavALA mahAna seLa lAbha prApta thayA. temaja manuSyone bhayaprada evA bhayaMkara sthAnemAMthI paNa vidyAo ane strInI prApti thaI. ane pote ekAkI hovA chatAM paNa ghara saMgrAmamAM zatruone parAjita karyA. te badhI kharekhara, puNyanI ja lIlA che. devo ane muniothI yukta pradyumna devakumAranI jema sukha bhogave che. A pramANe paMDitamAM cakavatI samA zrI rAjasAgaragaNinA vidvAn ziSya zrI ravisAgaragaNie racelA zrI "zAba-pradyumna caritramAM zrI pradyumnakumArane soLa lAbhanI prApti, pitA ane baMdhujanono virodha, temaja nAradaRSinuM Agamana, AdinuM varNana karato 654 zloka pramANano navame sarga samApta thaye. sama-10 athoce nAradarSistaM, pradyumnaM dyumnadAyakaM / vatsAvAbhyAmavikSepaM gamyate dvArikApuri // 1 // tadAvAdItkumArastaM kRtajJaikaziromaNiH / yuktaM na gamanaM nAthA-nAcya pitarau mama / 2 / yasmAdyo vayasA vRddhi, prApto'thavA vibhuutibhiH| upakAravidhAtAraM, taM na lupedvicakSaNaH / 3 / atraiva tvamatastiSTha, vajitvAhaM puri drutaM / pRSTvA matpitarau satrA, tvayaivAyAmi nArada / 4 / muni taM kathayitveti, muktvA tatraiva mnmthH| jagAma janakAgAraM, nirvikAraM dadhanmanaH / 5 / mAtA kanakamAlApi, tatraiva saMsthitA'bhavat / tau dvAvapi namaskRtya, babhASe madano nRpaM / 6 / yuvayorahamanyAyI, duSkarmakArako'pi ca / kSamatAmatha manmaMtuM, yuvAM kAruNyasAgarau 7 / kimastyataH paraM pApaM, yanmAtaryapi kAmanaM / tadapyajJAnato'kArSa sarvamapi kSamasva tat / / uttamAH puruSA naiva, nirnAthamaparAdhinaM / dInaM draviNahInaM na, viDaMbayaMti sarvathA / 9 / tavaiva bAlako varte, tvayaivAhaM vivardhitaH / tvayaiva prApito bhavyA-miyatI padavImapi // 10 // zaizave yA mayAvajJA, bAlakena vinirmitaa| sA smartavyA yuvAbhyAM na, gabhIrAbhyAM kadAcana / 11 / adyaprabhRti mAtA tvaM tAtastvameva cakSuSA / dRdRzAtha mayA saukhyapravarddhako na cetaraH // 12 // yuvayoryadi nirdezo, bhavetpAlakayormama / tahiM janmadAtArau, pazyAmi pitarau nijau / 13 / kulInA naMdanA ye syuH, pitrorAjJAM vinA na taiH| kimapi kriyate kRtyaM, zubhaM vA hyazubhaM khalu // avajJApravidhAtApya-parAdhazatakArakaH / svakIyatanayatvena, smartavyo'haM niraMtaraM / 15 / mamaiva kukSisaMbhUto' vinIto'pi hyayaM zizuH / vicitanIyamityeva, tvayA mAtana cAnyathA // bAlakA bAlabhAvena, niHsnehA nirdayA yadi / bhaveyuravinItAzca, pitarau snehalAlasau / 17 / pitarau milituM yAmi, yadyapyahamitaH pitaH / tathApi yuvayoH pAda-padma maccittaSaTpadaH // 18 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-10 loke'pi kathyate sarve, putrA yadi kuputrakAH / pitarau bhavataH sarva-sahau mohAnuSaMgataH / 19 / Atmano dUSaNAbhAve -'pyaMgIkRtya svadUSaNaM / pitarau kSamitau tena, vinIta ihavahi | 20| ityabhidhIyamAne'pi vinayena muhurmuhuH / lajjayAdho mukhau tau na kimapi pratyajalpatAM // 21 // AdezamArgaNe mauna-mapyAdezAya saMbhavet / utsukaH sa vimRzyeti, pitarau bhaktito'namat / 22 / bAMdhavAnapi saMtoSya, svajanAn sakalAnapi / punarapyAgamiSyAmi, kathayitveti niryayau |23| tadA pratyarthibhirjJAtaM samIcInamabhUdidaM / uttIrNaM zirasaH zalyaM, sukhena vicariSyate / 24 sujanaividitaM nRNAM bhaviSyatyatha kA gatiH / adhamAH prasariSyaMti, duSTeSvayamabhUtsRNiH // 25 // nIcatAdarzanAbhAvAduccatAdarzanAnnRNAM / guNaiH sarvairapi stUya - mAna evAcalatpurAt / 26 / 51 nArada RRSie tejasvI pradyumnane kahyuM : vatsa, have ApaNe jaldIthI dvArakA nagarI paheAMcavuM joie.' kRtajJaziromaNI pradyumnakumAre kahyuM : 'nAtha, mAtA-pitAne pUchyA vinA huM nahI AvuM. je mAtA-pitAe mane jIvana ApyuM, pALIpASIne mATe karyAM ane jenA pratApe huM ATalI vibhUti pAmyA, evA upakArI mAtA-pitAnI avajJA mArAthI kema thaI zake? Apa ahIM UbhA raheA. huM nagarImAM jaine mAtA-pitAnI rajA laine AvuM chuM.' ema kahIne nAradane tyAM mUkIne sarala svabhAvI pradyumna pitAnA mahelamAM gayA. mAtA kanakamAlA paNa tyAM ja hatI. mAtA-pitA baMnene namaskAra karIne pradyumna kholyeA : he mAtA-pitA, huM anyAya karanArA ane duSka karanArI hAvA chatAM ApatA karUNAnA sAgara che. mArA aparAdhanI kSamA Ape. mAtAne herAna karavI, enAthI vadhIne khIjuM kayuM pApa hAya ? ajJAnatAthI meM je kAMi ApanuM ahita karyuM, tenI he mAtA ! mane kSamA ApeA. uttama purUSA anAthanI, aparAdhInI dIna ke hInanI viDaMbanA karatA nathI. huM tamArA ja bALaka chuM, tame ja mane mATA karyAM che ane tame ja mane ahI sudhI paheAMcADyo che. ATalI suMdara vibhUti ApI che. bALapaNamAM khAlaceSTAthI meM ApanI ghaNI ghaNI avajJA karI haze, gaMbhIra hRdayavALAM evAM Ape te yAda karavI nahi. Aja sudhI meM tamane mAtA ane tamane ja pitA tarIke joyA che, mArA sukhane vadhAranAra Apa sivAya bIju kAi nathI. tA hai mAtA-pitA ! Apa jo AjJA Ape| teA mArA janmadAtA mAtA-pitAne jovA mATe jAu.. kulavAna putro mAtA-pitAnI AjJA vinA zubha ke azubha ka'I paNa kArya karatA nathI. ApanI avajJA karanArA, ApanA seMkaDA aparAdho karanArA evA mane, putra tarIke haMmezA yAda karajo. 'avinIta evA A bALaka mArI kukSIthI utpanna thayA che.' A pramANe he mAtA, Ape haMmezA vicAravuM. bALake khAlabhAvathI niHsnehI, nirdaya ane avivekI hAya, chatAM mAtA-pitA putra upara prema ja rAkhe che. lAkamAM paNa kahevAya che ke 'putra kaputra thAya paraMtu mAtA-pitA tA badhuM sahana karIne putra upara haMmezA vAtsalya ja rAkhatA hoya che.'pitAjI, jo ke huM mAtApitAne maLavA jAuM chuM, chatAM mArA manarUpI bhramara ApanA caraNakamalamAM sadAye guMjArava karatA raheze.' peAtAnA keAI doSa nA hovA chatAM pradyumnakumAra badhA doSa pAte svIkArIne mAtApitAne vAraMvAra khamAve che, e ja enuM vinayI ane vivekIpaNuM sUcave che. pradyumna A pramANe vAra vAra vinayapUrvaka kSamAyAcanA karavA chatAM lajjAthI kAlasaMvara ane kanakamAlA nIcuM joI rahyAM. kaMI paNa bolyAM nahI. 'mauna anumatama !''mauna e ja AjJA' ema mAnIne mAtApitAne namaskAra karI tyAMthI nIkaLIne adhvarga temaja badhAye svajanAne saMtASa ApIne 'krIthI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 zAMba-pradyumna caritra pAcho AvIza.' ema kahIne nagaranI bahAra Avyo. tyAre virodhIoe manamAM vicAryuM: "sArUM thayuM. amArA mananuM eka zalya gayuM. have sukhethI rahIzuM. jyAre sajajana mANasee vicAryuM : have koNa jANe zuM thaze ? sajajana mANasenI zuM gati thaze ? have adhama mANase emanI nIcatA batAvaze. Avo guNavAna uttama purUSa nagaramAMthI cAlyo jatAM sarvatra aMdhakAra phelAze." A pramANe leke nA mukhe prazaMsA karatA pradyumna, nagaramAMthI nIkaLIne nAradajI pAse AvyA. upetya nAradAbhyarNaM, natvA ca kramayAmalaM / pradyumno'vakkiyatyasti, svAmin dvAravatI purii|| tadAha nArado vatsa, vaitADhacagirirastyayaM / vasaMti khecarA eva, na punarbhUcarA iha // 28 // ito'sti mahatI bhUmiAvatsA pUstavAha sH| tAmallaMghayituM padbhyAM, bhaviSyAvaH kathaM kSamau // nAradaSiravAdItaM, taccittatuSTipuSTaye / mAkArSIzcitayA yuktaM, hRdayaM sukumAladhIH // 30 // vimAnaM racayiSyAmi, vegAnmArgAvagAhakaM / AvAM tatra samAruDhau, prApsyAvastAM purIM drutaM / 31 / pradyumno'bhyadadhatsmitvA, racyatAM racyatAM javAt / pazyAmyahamapi svAmina, racanAM racitAM tvayA / 32 // tatastena vizeSeNa, vidhAya racanAM bahu / kiMkiNocitrasaMyuktaM, vimAnaM racitaM tataM / 33 / madanastatsamAlokya, jagAda nAradaM muni / dvayorapyAvayoH prauDha-bhArametatsahiSyati / 34 / hasitvoce munirbAla, svarUpamasya vetsi na / arkatUlasamAno'yaM, kimAtro bhAra AvayoH / 35 / etasmin sthUlavastUnAM, yadi bhArAH shsrshH| prakSipyaMte tathApyasya, na bhaMgaH sarvathA bhavet / 36 / madano'bhidadhAtisma, yadyevaM vartate mune / ArohAmyahametattat, so'vaktvaM zIghramAzraya / 37 / ityukte muninA tena, sa yAvatpAdamAdadhau / traTat traTat prakurvANA-struTitAstasya sNdhyH|38|| cAlinIva vimAnaM ta-tsachidraM samabhUtkSaNAt / hasaMstadA sa Acakhyau, muneretadvimAnakaM // 39 // kramamAtre pradatte'pi, yadAsot truTitaM khalu / nirvAhaka kathaM nAtha, tadA tadbhaviSyati / 40 / yathecchaM bhramatA deze, deze tvayA munIzvara, vidyezI kutaH prAptA, vimAnaracanAkarI // 41 // tvayi vidyA tvayi jJAna, vijJAnamapi ca tvayi / etAvaMtaM mune kAlaM, pratItiriti me'bhavat // lajjito munirapyAkhyat, kiM tvaM hasasi bhuurishH| jarAjarjaritAMgasya, kAryamIhakSameva hi / 43 / sphuTattAruNyalAvaNyaH, sarvavidyAvizArada / tvameva racaya kSipraM, vimAnaM vegagAmukaM // 44 // ityAdezaM muneH prApya, pradyumnena mnsvinaa| vimAnaracanA cakre, nijavidyAbalena tu / 45 / jAtarUpamayaM sarva, ratnaiH ssoddshjaatibhiH| khacitaM laMbamAnAbhi-mahAghaMTAbhi ranvitaM / 46 / vAyunA kaMpamAnema, dhvajenAbhilihannabhaH / zobhitaM dIpikAvApI-kUpakAsArabhAsuraM / 47 / haMsasArasakAdaMba-mayUrarupazobhitaM / nAlikerakadalyAdi-nAnAvRkSaH samAkulaM // 48 // cAmaraizcAmarezvAruracanAracitairiva / vAditrANAM vicitrANAM ninAdapuritAMvaraM / 49 / vAtAyanairvaraM kSudra-ghaMTikAniHsvanaH punaH / muktAphalalasajjAla-bhUrizobhAdharaM babhau // 50 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sama-10 53 vidhAyeti vimAnaM ta-nAradaM ca nayAnvita / pradyumno munimAghakhyau, yogyaM jAnAsi cedidaM / 51 // samAroha tadetattvaM, vilaMbena vinA vibho / adRSTAM racanAM dRSTvA, munirapyAha saMmadAt // 52 // samAroha tvamapyetat, kAlakSepaM karoSi kiM / varivati viyogArtA, jananI duHkhinI lava // 53 // ityukle'pi sa lIlAto, maMda maMdamacAlayat / tadarSiH punarapyAkhya-dvatsataccAlaya drutaM / 54 / viyogavahninA dagdhA, rukmiNIvadanadyutiH / tvadvaktrasudhayA siktvA, tAM navapallavAM kuru / 55 / jananyA yadi mAnyAyA-stvatto duHkhaM na yAsyati / tvayA zaktiyutenApi, putreNa ki prayojanaM // nAradajIne namaskAra karIne pradyune kahyuM : "svAmina, dvArikA nagarI kyAM che ? tyAre nArada kahyuM : "vatsa, A to vaitADhaya parvata che. ahIyAM te vidyAdharo ja vase. bhUcare (bhUmi upara cAlanArA) kaii AvI zake nahIM. ahIMthI dharatI bahu dUra che. keTalIya pRthvInuM ullaMghana karIzu tyAre dvArikA nagarI Avaze. pradyune kahyuM: "tyAre ApaNe page cAlIne kevI rIte jaI zakIzuM ?' pradyumnane saMtoSa ApavA mATe nArade kahyuM : "sukumAra, tuM ciMtA karIza nahIM. vegathI AkAzamArge cAlI zake tevuM suMdara vimAna huM banAvIza. temAM besIne ApaNe tvarAthI dvArikA pahoMcI jaIzuM." tyAre pradyumna hasIne kahyuM : "svAmin, Apa vimAna banAvo. huM paNa tamArI racanA ane kalAne jouM.' tyAre nArade vizeSa prakAranI racanAvALuM, ghUgharIovALuM ane aneka prakAranA civALuM suMdara vimAna banAvyuM. te joIne pradyumna kahyuM : "svAmin, A vimAna ApaNuM baMnene bhAra kevI rIte sahana karaze ?? hasIne nArade kahyuM : "are bALaka, A vimAnanA svarUpane tuM jANato nathI. A vimAnamAM bhAremAM bhAre skUla vastuo mUkavAmAM Ave to paNa, vimAnane eka nAnakaDo bhAga paNa tUTe nahIM. jyAre ApaNA baMnene bhAra te tenI apekSAe AkaDAnA rU je a85 che." pradyune kahyuM : "vimAnanuM ATaluM badhuM mahatva hoya te huM ja pahelAM ArohaNa karUM.' nArade kahyuM : "bhale, jaldIthI besa. pradyumna vimAnamAM je paga mUkyo ke tUrta vimAnanA sAMdhe sAMdhA tUTI gayA. cALaNInI jema chidravALuM banI gayuM vimAna. tyAre hasatAM hasatAM pradyumna kahyuM : "muni, AvuM tamAruM vimAna ? eka paga mUkatAnI sAthe trar traTa karatuM tUTI gayuM, te nAtha, mArA zarIrane bhAra kevI rIte sahana karaze ? tame dezadeza pharIne vidyA to bahu sArI zIkhI lAvyA. vimAnanI racanA karavAnI AvI vidyA kyAMthI zIkhI lA munizvara, tamAruM jJAna, tamAruM vijJAna, tamArI vidyAnI pratIti to mane thoDA samayamAM thaI gaI." zaramAI gayelA nArade kahyuM : "emAM tuM hase che zuM kAma ? jarAthI jarjarita thayelA vRddhonuM te AvuM ja kAma haya. tuM yuvAna ane lAvaNyazALI che. temaja sarva vidyAmAM vizArada che. to have tuM ja tIvra gativALuM vimAna banAva." muninA AdezathI buddhizALI pradyumna pitAnI vidyAzaktithI addabhuta vimAnanI racanA karI. seLa jAtinA ratnathI jaDita suvarNanuM vimAna banAvyuM. temAM moTI moTI ane lAMbI ghaTAo banAvI. vAyuthI pharapharatI ane AkAzamAgane aDIne rahelI vividha prakAranI dhajAothI vimAna subhita hatuM. vimAnamAM nadI, vAva, kuvA, taLAva ane sarovara banAvyAM. temAM haMsa, sArasa, kAdaMba ane mayUra Adi pakSIo krIDA karatAM hatAM. temAM nALiyera, keLAM Adi vividha prakAranAM vRkSo hatAM. temAM suMdara citrovALAM thAmA hatAM. aneka prakAranA vAjiMtronA avAja thatA hatA. nAnI nAnI ghUgharIo ane khetInI mALAothI suzobhita gavAkSo (jharUkhA) hatA.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra AvA adbhuta vimAnanI racanA karIne pradyumne nAradajIne kahyuM : 'munIzvara, A vimAna ceAgya lAge te Apa emAM ArUDha thAo.' vimAnanI apUrva racanA joine khuza thayelA nArade kahyuM : 'tuM paNa have vinA vilaMbe vimAnamAM esa. tArA viyeAge jhuratI tArI duHkhI mAtA pase jaldI jaIne tene saMtoSa Apa.' nArade A pramANe kahevA chatAM kumAra dhIme dhIme vimAnane calAvatA hatA. tyAre nArade pharIthI kahyuM : vatsa, vimAnanI gati vadhAra viyAgarUpI agnithI dAjhelI vela jevI tArI mAtA rUkamaNIne, tArA mukharUpI sudhA vaDe sI'cIne navapallavita kara. mAnanIya evI tArI janetAnuM duHkha tuM dUra nahIM kare teA tArA jevA zaktizALI putranuM zuM pratyeAjana ?' muninA vacanathI prerAine pradyumne vAyuvege askhalita vimAna haDakAyuM.... 54 muninA preriteneti, vimAnaM tena cAlitaM / vAyuvega ivAcAlI - tadapi skhalanaM vinA // 57 // zaktibhAgbhyAM nAradaSi - pradyumnAbhyAM vimAnakaM / sthitAbhyAM guruziSyAbhyAmiva dvAbhyAmabhASata / 58| vimAne vyomni gacchatyA - tmIyakelyai sa vidyayA / vajrabhAropamAM cakre, jaTAM nAradamUrdhani // khaMDyate jalpane jihvA - kaMpamAnamabhUdvapuH / bhagnA daMtA mukhAbaddhA - vivAbhUtAM karakramau / 60 / tadoce vyAkulIbhUtaH, prauDhakopazca nAradaH / kadarthanAM kathaM vatsa, yathecchaM yacchasi mama / 61 / jananIM janakaM baMdhUna, kuTuMbaM milituM nijaM / utsAhena prayAsi tvaM mAM pIDayasi kiM mudhA / 62 / rukmiNI tava yA mAtA, sA tAtamiva mAM prati / mAnayatyeva me bhakti, vidadhAti pitApi te / / samastA api sevate, yAdavAH sevakA iva / sarveSAmapi lokAnA -mahaM pUjyo'smi devavat / 64 // yauvanAdavijAnAnaH, svarUpaM mama manmatha / vyAkulaM kuruSe'tyaMtaM, tvaM mAM nirdayamartyavat / 65 / evaM muniryadovAca zarIre pIDito bhRzaM / kautukena tadAvAdIt, pradyumnaH kuTilAzayaH / 66 / buddhaM buddha mayA tAta caritraM tava dAMbhikaM / samAgacchannahaM zIghra, tubhyaM roce na mAnase / 67 // tatoshaM nAgamiSyAmi, tvameva vraja sarvathA / mataM me gamanaM bhAvi, tatra yAsyAmi nArada / 68 / ityuditvA vihAyasya - staMbhayattadvimAnakaM / tadA munirjagau kopaM, saMhRtya mRduvAcayA / 69 / mayyAgate'pi no yaha, tvaM samAgacchasi drutaM / jJAyate tarhi no vidyA-nRllokaM tyaktumIhase // 70 // vilaMbe kriyamANe tva- nmAtureva parAbhavaH / tvadIyAgamanaM pazcA...nnUnaM vyarthatvameSyati // 71 // zRNu vatsa tavAbhISTA, jananI varivati na / tathApyahaM prajalpAmi tvadIya hitavAMcchayA // 72 // pitRbhyAM te vivAhAya, mahIyasAM mahIbhujAM / kanyAH surUpalAvaNyAH, prabhUtAH saMti mArgitAH // na tvaM yAsyasi vegena, mama vAkyamamAnayan / tarhi tAH pariNeSyaMti, sarvA api tavAnujAH // 74 // evaM vAkzrutimAtreNa tenautsukyena cAlitaM / vimAnaM khalu kanyAnAM varaNaM kasya no mude // 75 // zaktizALI nArada ane pradyumna guru-ziSyanI jema vArtAlApa karatA AkAzamArge vimAnamAM jaI rahyA hatA, tyAM kautuka karavA mATe pradyumna pAtAnI vidyAzaktithI nAradanA mastaka upara rahelI jaTAne vajra jevI bhAre banAvI dIdhI. tethI nAradanI jIbha theAtharAvA lAgI. zarIra dhrujavA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 55 lAgyuM. dAMta kacakacavA lAgyA ane hAtha paga jANe jUThA paDI gayA hoya tema lAgavA mAMDyA. tethI vyAkuLa banelA ane krodhita thayelA nArade kahyuM : "vatsa, tArI IcchA mujaba tuM cAlI rahyo che. tuM tArA mAtA-pitA-baMdhu ane svajana-kuTuMbane maLavA jAya che, tyAre mane zA mATe pIDI rahyo che ! tArI mAtA rukimaNI, mane pitAnI jema pUjya mAne che ane tArA pitA kRSNa paNa mArI bhakti kare che. badhAye yAdavo sevakonI jema mArI sevA kare che. eTaluM ja nahIM, samasta jagata mAM huM devanI jema pUjya chuM. tyAre yuvAnInA madamAM unmatta banIne mArA svarUpane nahIM jANata tuM, nirdaya mANasanI jema mArI AvI viDaMbanA karI rahyo che, teno tane kaMI vicAra Ave che kharo ? zArirIka pIDAthI atyaMta pIDAI rahelA nAradanA krodhapUrNa vacana sAMbhaLIne pradyumna vyaMgamAM bolyo : "pitAjI! jANyuM jANyuM....tamArUM dAMbhikapaNa meM jANuM lIdhuM. huM zIvratAthI cAluM chuM e tamane gamatuM nathI lAgatuM. kaMI vAMdho nahIM. tame tamAre jAva, huM mAre pAchA jaIza." ema kahIne vimAnane AkAzamAM UbhuM rAkhI dIdhuM. tyAre tenAthI bhaya pAmIne krodhane dabAvIne nArade mada vacanathI kahyuM : "vatsa, ha Avyo chatAM tuM mArI sAthe nahI Ave to lokomAM mArI vidyAnI keTalI hAMsI thaze ? ke mane zuM jANaze ? te te ThIka, paraMtu vilaMba karavAthI tArI mAtAno keTale parAbhava thaze ? avasara patyA pachInuM tArUM Agamana phegaTa thaze. vatsa, bhale tArI mAtA tane priya na hoya, paraMtu tArA hitanI vAta kahuM te tuM sAMbhaLa. tArA mAtA-pitAe tArA vivAhane mATe moTA moTA rAjAonI rUpalAvaNyamatI ghaNI kanyAonI mAgaNI karI che. tuM je mArUM kahyuM nahIM mAne ane vilaMba karIza to e badhI rAjakanyAone tArA nAnA bhAIo paraNI jaze. mATe tane kahuM chuM ke tuM jaladI cAla." nAradajInI vANIne sAMbhaLatAnI sAthe ja kumAre utsukatAthI vimAnane pavanavege calAvyuM. kanyAone paraNavuM kone priya nA lAge ? zrotavyAni caritrANi, babhUvustasya vartmani / tAni kAni vivicyaMte, vismayotpAdakAni ca // calanAnaMtaraM tasmA-sthAnAdadhvani bhuurishH| kutracitparvatAH prauDhA, nAnAkArA nirIkSitAH // kutracinnAlikerAzca, kutrcitshkaarkaaH| kutracidgurupunnAgAH, kutracinnAgavallayaH 78 // kautukAnIti pazyaMtI, vimAnasthAvubhAvapi / tadbhutaramaNodyAnaM, vicaraMtau samAgatau 79 / yAvattatra sametau dvau, tAvatA nAradarSiNA / yato bAlye'yamAdatto-bhUtsA zilA pradarzitA / 80 / tAM cakSurtyAM samAlokya, pradyumnaH pramadaM yyau| Apadyapi sukhaM yasmA-ttAM dRSTvA ko na modte|| tataH puro vimAne drAga, calite munirAha taM / pazya pazya kumAra tvaM, mRgayUthAni bhUtale / 82 // ghaMTAnAM madhuradhvAna-zravaNe rasikA mRgaaH| karNAnudhdhRtya zRNvaMti, svakIyahariNIyutAH / 83 / valgaMti zizavasteSAM, mithaH ke'pi vinodtH| ke'pi svajanakAn ke'pi mAtRNAM ca payodharAn // darzitaM muninA tena, kautukaM vIkSya manmathaH / bohitthavadvimAnaM ta-nabhomArge hyacAlayat / 85 / tato'pi calitaM yAva-dvimAnaM tvaritaM kiyat / tAvajjagAda taM harSA-ccitraM darzayituM muniH / 86 / UvokRtya svapicchAni, nRtyaMti zikhino mudaa| gurusAnnidhyamabhyasta-mapi tannRtyamIkSyatAM // lAMgUlacAmarA gAvaH, khelaMtyatra yhcchyaa| etAsAM darzanAdeva, pramodo jAyate mahAn / 88 /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zAMba-pradyumna caritra nijodareSu cAlaMbya, bAlakAMnapalAnapi / samArohaMti bRkSANAM, praptizAkhAM plavaMgamAH / 89 / pazya paMcAnanenAtma-zabdaprakaMpitAdriNA / Aruhya hastimaH pRSTaM, kuMbhasthalaM vidhAryate / 90 / tasmAdvinirgatairmuktA-phalanipatitaH kSitau / udyotaH paritaHprAjyaH, kriyate glaukarariva / 91 // sallakIbhakSaNenApi, revAsalilapAtataH / mattAH zailAyamAnAMgA, virAmaMte mataMgajAH / 92 // jharanmadarasAsvAda-lubdhA guMjaMta uccakaiH / teSAM kapolayormUlaM, na tyati SaDaghrayaH / 93 / jalAzraye samAyAMti, zuMDAdaMDena liilyaa| prakSiptA vigrahe dhUlI-miva kSAlayituM dvipAH / 94 / ekavarNayutatvena, nabhoratnakaraiH samaM / spardhate yasya ratnAni, varNavaicitryadhAraNAt / 95 / vilokaya mahAbAho, vitataM taM ziloccayaM / rohaNAcalanAmAnaM, nAnAratnavirAjitaM / 96 / agregataH punaH prAha, pradyumna muninaardH| mirIkSastha nadImenI, gaMbhIranIrapUritAM / 97 / gaMdhodakamivaitasyAH, sugaMdhisalilaM zuci / jAnAnA manujAH snAMti, kartuM sugaMdhi vigrahaM / 98 // samastIdaM mahAtIrtha, raudrakarmavidAraNaM / iti buddhayA janA atra, sametAH saMti zuddhaye / 99 / itIva haMsacanAdyA, anye'pi jljNtbH| asyAH sevAM prakurvati,svasmin sukhaabhilaassinnH|100| svakIyAnyamalakSepA-nirmalyamadharajale / tannRNAM darzayatyeSA, lolakallolakaitavAt / / anekanAkisaMsevyAM, kinnarIkRtatAMDavAM / gaMgAmenAM prapazya tvaM, tuSTipuSTipradAM sadA / 2 / iti pRthvIgataM bhUyaH, kautukaM munidarzitaM / pazyan samaticanAma, yAvad dhamAzrayaM dhanaM / / AkAzamArge pavanavege jatA nAradajI, pradyumnane AzcaryakArI caritre saMbhaLAve che. nIce jamIna upara rahelA aneka AkAra prakAranA meTA meTA parvate, nadIo ane nagaranI oLa khANa karAvatA jAya che. koI jagyAe nAriyeLo, Amravane, punnAga, nAgaravallI, kadalI Adi vRkSonI ghaTAne jetA, temaja bIjAM paNa aneka kautukone jotA "bhUtAmaNuudyAna" upara AvyA tyAre nArade pradyumnane kahyuM: "bALapaNamAM tane nIce rahelI "TaMkazilA" uparathI kAlasaMvara rAjAe grahaNa karyo hate." ema kahIne kumArane te zilo batAvI. pradyumna zilA joIne khuza thaI gayo. ApattimAMthI paNa sukhanI prApti thAya, evA sthaLane joIne kone AnaMda nA thAya ? tyAMthI vimAna AgaLa cAlyuM. munie kumAranA manane khuza karavA mATe kahyuM : "vatsa, je je, dharatI upara mRgalAnAM TeLAM kevI DadhAma karI rahyAM che? vimAnanI ghaMTAonA madhura avAjane sAMbhaLavAmAM rasika banelA haraNe pitAnI haraNIonI sAthe kAna UMcA karIne kevuM sAMbhaLI rahyA che ! are je je, haraNonAM nAnAM baccAM paraspara kevAM ramI rahyAM che ! keI pitAnA pitA pAse lADa kare che, te kaI mAtAnuM stanapAna karI rahyAM che. vatsa, A bAju je. merilA pIMchA uMcA karIne kevuM nRdha karI rahyA che ? emAM koI nAnA mare, jANe guru pAse nRtya-zikSA laI rahyAM hoya, ema mAranI kalAne UbhA UbhA joI rahyA che. A camarI gAyo te je ! kevI chathI Ama tema pharI rahI che? ene jotA ja keTale AnaMda thAya che! vatsa, A bAju caMcaLa vAnarene te je. pitAnA baccAone peTe vaLagADIne eka vRkSanI zAkhA uparathI bIjI zAkhA upara kevA kUdAkUda karI rahyA che ! are, Ama te je parvatane paNa bhedI nAkhe evI garjanA kare siMha hAthInI pITha upare caDhIne, tenA kubhasthaLane vidArI rahyo che. vidyArelA kuMbhasthaLamAMthI jamIna upara
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sana-10 57 vikharAyelA motI, candranAM kiraNanI jema kevA prakAzI rahyA che. are, salakI (vanaspati vizeSa)nuM bhakSaNa karIne revA nadInA taTa upara pharatA parvata samAna madonmatta hAthIo kevA zobhI rahyA che ? hastionA kuMbhasthaLamAMthI jharatA madanA svAdamAM lubdha banIne guMjArava karatA bhramaro, hastionA kapala bhAgamAM kevA coTI gayA che ? yuddhamAM potAnA upara paDelI dhULanuM prakSAlana karavA mATe nA hoya tema hAthIo sarevaramAM AvIne potAnI sUMDhathI pANIne kevuM uchALI rahyA che ! eka varNavALA sUryanAM kiraNonI sAthe spardhA karatA vidhavidha varNavALAM ratnothI suzobhita evA A rehaNAcala parvatane te je ! AgaLa jaIne nArade pradyumnane kahyuM : "he mahAbAhu pANIthI paripUrNa gaMbhIra evI A nadIne je. nadInuM pANI godakanI jema pavitra ane sugaMdhI che, ema jANatA manuSyo pitAnA zarIrane pavitra banAvavA mATe snAna karavA Ave che. temaja ghera karmone nAza karanAra A pavitra mahAtIrtha che," e buddhithI paNa manuSya potAnI zuddhine mATe AvIne gaMgAsnAna kare che. "A pANI potAnA ane bIjAnA mela sApha karanArUM che, ema manuSyone jaNAvavA mATe jANe uchaLatA jalataraMgothI zobhita, aneka deva-devIothI sevya, temaja kinnarIo jemAM haMmezA jalakrIDA karI rahI che, evI tuSTi-puSTi denArI gaMgA nadIne je." A pramANe pRthvI upara rahelA kautukane batAvatA ane tene paricaya karAvatA nArada muninI sAthe pradyumna AkAzamArge AgaLa vadhI rahyA hatA. tAvattuMgairgajaiH prAjya-jaMvinAM vAjinAM vrajaiH / adabhraH syaMdanayuktaM saMkhyAtItaH padAtibhiH / 4 / niHsvAnaduMdubhibheryA-dikavAdyarave taM / bhUbhAge parito dRSTaM, garjanAM janayabalaM / 5 / sArvabhaumasya sainyena, sAmyaM bibhranirIkSya tat / madano munImaprAkSIt, kautukAnvitamAnasaH / kasyedaM vartate sainyaM-manalpabalagavitaM / smitvA so'vaka yadarthaM tva-mAnItastadidaM balaM 7 / samAkarNaya vatsa tva-matrAsti kAraNaM mahat / balIyasApi mana, durvAryamudyamena hi / / duryodhano mahAvIryo, duryodhano'parairapi / kuruvaMzasamutpannaH, pravartate prajAprabhuH / / zrIyugAdIzatIrtheza-tIrthe prathamadAnyabhUt / zreyAMsaH zreyasA zAlI, vishaaliibhuutsdyshaaH|10| tasya prazasyavaMze'bhUt kurukSmApaH prajAguruH / yasya nAmnA yazo dhAmnA kurukSetraM nirupyate // 11 // tasyAnvaye babhUvAMsaH pRthvInAthAH shsrshH| prAjyeSu teSu bhUteSu, babhUva zAMtanupaH // 12 // suto vicItravIryo'bhUt, tasya bhUpasya bhaasvtH| jAtA vicItravIryasya, kAMtAstisro mnohraaH|| tisro'pi rUpalAvaNya-bhRtoMbA prthmeritaa| aMbikA ca dvitIyoktA, tRtIyAMbAlikA mtaa|14| tisUNAmapi svasRNAM, satyasnehadhRteriva / trayo'pi tanayA jAtA-strijagajjanavizrutAH / 15 / dhRtarASTro'dhRtarASTro, nijaprAjyaparAkramAt / pAMDuH pAMDuradehazrI-viduro viduro mataH / 16 / atyAsaktatayAkAme, vicitravIryabhUbhujaH / vapuH sAMdramapi grastaM, rogeNa rAjayakSmaNA / 17 / tena prANA api grastA-stasya bhUpasya satvaraM / tatastadAspade'mAtyA-cakruH pAMDu prajApati / 18 / tasya rAjye prajAmUrdhni, nyAyena karamocanaM / abhUddevasya pUjAyA, AdAnamiva vRddhaye / 19 /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zAMba-pradyumna caritra tasya dIprapratApasya, nyAyena rAjyapAlanAt / sApi nyAyayutA jAtA, prajA rAjAnuyAyinI / 20 / anyadA dRSTumArAmaM, dalaiH sumaiH phalairapi / vardhitazriyamAyAto, vasaMta iva bhUdhavaH / 21 // kSaNaM sa mAlatIpuSpaM, kSaNaM jAtisumaM punaH / AmrANAM maMjarI jighra-zcaMcaroka ivA'bhramat // kSaNaM gRhNan svahastAbhyAM, vividhAni phalAni ca / azokAdikapuSpANi, tatra kAmIva so'jni|| samaMtAtsvecchayA bhrAmyan, vIkSamANo vanazriyaM / sahakAratale matyaM sthitaM dadarza pArthivaH / 24 / AcchAditaM suvastreNa, darzanArthamivezituH / pazyaMta phalakaM bhUya-staM nirIkSyAbravInnRpaH / 25 / aho puruSa kiM vAraM-vAraM tvmvlokse| so'vaka kimapi nAstIdaM phalakaM vartate mama / 26 / tadA bhUpaH punaH proce, mamA'pi tvamadarzayaH / pRSTamityAgrAhAdyAvattAvattenA'sya darzitaM / 27 / citritamaMganArUpaM samAlokya sa bhUpatiH / svayamapyabhavattadvat kSaNajIvitadhAraNAt / 28 / aho surUpametasyA, aho lAvaNyamadbhutaM / citrasthA jIvazUnyA'pi, harate'sau mano nRNAm / 29 / aho praveNidaMDo'syAH, kRssnnkaakodraayte| tathApyAliMganotkaMThAM tanute na bhayaM vapuH / 30 / aupamyaM yannizIbharturasyA vaktreNa vrnnyte| kavInAM tadapAMDityaM, candre'sti hi klNkitaa|31| aho strINAmapIdRkSaM, rUpaM syAditi citayat / UDhA'nUDhA'thavA'stIyamityAzaMkya jagau sa taM // he martya ! kalayA rUpametattvayA vicitritaM / kiM vA dRSTacaraM loke, paryaTanaM prakurvatA // 33 // so'pyabravIdvibho ! zauryapurezo'dhakavRSNijAH / dazArhA daza vartate, teSAmeSA laghu svasA // 34 // nAmato vartate kuntI, kuntIbhUtA smraakule| striyo nirbhartsayaMtI ca, rupeNa zaizavAdapi // 35 // tasyA rupamidaM citre, vijJAnena vicitritaM / natvadRSTacaraM kSoNIbhata ! AlekhitaM mayA / 36 / anyadA janakastasyA rupamAlokya suMdaraM / nare(tasyAH)sahagdhavAbhAvAnmagnazcintApayonidhau // iti proktaM samAkarNya, dAnenAvayaM taM naraM / gRhItvA phalakaM rAgAdvanavothimagAnnRpa / 38 // phalake citritaM rupaM, darza darza mahIpatiH / dadhAno madanodreka, vismayena vyacArayat / 39 / nIlotpalAni netrAbhyAM, kucAbhyAM klshaavliiN| dordaDena mRNAlAnyaM-gulIbhyAM varapallavAn // vIrANAmapi jaMtUnAM, bhayaMkaramapi drutaM / kaTyA paMcAnanaM bhIma, vanAvasthitikAriNaM / 41 / samastAsvapi vAmAkSI-pveSA rekhaasmnvitaa| zaizave'pi jayatyeSA, yauvane kiM kariSyati // iyaM manuSyadharmatvA-dvivAhAya suparvaNAM / na yogyA sarvathA martya-loke ko bhavitA patiH / 43 / vimRzanniti bhUpAlaH phalitAM phldaali| kSaNaM ca phalake rupaM, pazyazcittaM dvidhA vyadhAt / 44 / tasya kSamAdhinAthasya, dvaividhyena ca cetasaH / sarvatrApi tathaivAbhUt, sarvaheturha deva hi / 45 / nAriMga nAgaraMga ca, bakulaM kalikArakaM / azokaM zokakartAraM, krakacaM krakacacchadaM / 46 / kadalI staMbhasaMkAzAM, nAgalli latAmiva / mAlatI prauDhasaMtApAM, jAti jaativinaashinii|47| uSNatvaM vApikAvAri, dIrghikAsvapyadIrghatAM / sa kAsAreSvasAratvaM, jAnana babhrAma kaanne|44||
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 59 tevAmAM moTA moTA hAthIo, ghoDAo, rathe ane asaMkhya sainikethI yukta, vividha jAtanA vAjiMtronA gaganabhedI avAjathI bharapura evI cakavartInA sainyanI jema vizAla caturaMgI senAne pRthvI upara rahelI joIne, kautukI evA pradyumna pUchyuM : "svAmina, dharatI upara raheluM AvaDuM meTuM vizALa sainya kevuM che?" hasIne nArade kahyuM : "vatsa, jene mATe tene laI javAmAM Avyo che, tenuM A sainya che ! enuM bahu moTuM kAraNa che, ke je baLavAna manuSyathI paNa durvArya che. vatsa, tuM sAMbhaLaH bIjAothI yuddhamAM duHkhethI paNa jItI zakAya nahIM, te kurUvaMzamAM utpanna thayela "duryodhana" nAmane parAkramI rAjA che. zrI RSabhadeva bhagavaMtanA tIrthamAM prathama dAtA zreyAMsakumAra nAmanA kalyANakArI rAjA thayA. temano yaza digaMta vyApI hate. tenA prazasya vaMzamAM "kurU" nAmane yazasvI rAjA thayo. tejanA dhAmarUpa kurU rAjAnA nAmathI "kurukSetra ane "kuruvaMza' prasiddha thayA. e kuruvaMzamAM hajAro parIkamI ane zUravIra rAjAo thayA. temAM na" nAmanA rAjAno 'vicitravIrya' nAmano baLavAna putra thayo. e vicitravIrya rAjAnI aMbA, aMbikA ane aMbAlikA nAmanI rUpalAvaNyamatI trAgu rANuo hatI. paraspara satya ane snehane dhAraNa karanArI te traNe benane (rANIone) traNe jagatamAM vikhyAta traNa putro thayA. potAnA parAkramathI rAjyane prApta karanAra dha tarASTra, zarIranI ujavala kAMtivALe pAMDu ane vidvAn evo vidura. atyaMta kAmAsakta evA vicitravIrya rAjAne kSayaroga lAgu paDaze. dinapratidina zarIra kSINa thatuM hovAthI tenA sthAne pradhAnoe pAMDune rAjayasiMhAsane besADyo. pAMDu rAjAe potAnI saMtatinI jema prajAnuM nyAyapUrvaka pAlana karatA, rAjyano vistAra vadhAryo. te lokapriya rAjA banyA. "yathA rAjA tathA prajA-e nyAye rAjA nyAyI ane sadAcArI hevAthI prajA paNa evA prakAranI banI. eka divase pAMDu rAjA vikasvara patra-puSpa-phUlathI navapallavita banelA udyAnamAM pharavA mATe gayA. tyAM mAlatI, jAI, gulAba, megarA, AmramaMjarI Adi puSponI bhramaranI jema suvAsa letA ane AmraphaLa Adi phaLAnuM AsvAdana karatA, chApUrvaka vanazrIne jotA pharI rahyA hatA, tyAM AmravRkSanI nIce beThelA eka purUSane temaNe joyo. te purUSa jANe rAjAne batAvavA mATe nA hoya tema rezamI vastramAM vIMTALelA phalakane vAraMvAra ughADa-vAsa karI rahela hatuM. rAjAe tene joIne pUchayuM : "are, tArI pAse zuM che? tuM vAravAra zuM joI rahyo che ?" teNe kahyuM : "mahArAjA, mArI pAse bIjuM kaI nathI, paraMtu eka citra che. tene jotAM AMkho dharAtI nathI, eTale vAraMvAra joI rahyo chuM." rAjAe kahyuM : "te citra mane batAva ne !" rAjAnA ati AgrahathI teNe batAvyuM. te eka kanyAnuM citra hatuM. tene joIne rAjA stabdha thaI gayA. pite citramaya banI gayo. "ahe, zuM A kanyAnuM adabhuta rUpa che ! enuM lAvaNya kevuM majAnuM che ! kharekhara, citramAM raheluM A rUpa je manuSyanA manane hare che, to enuM sAkSAt rUpa keTaluM suMdara haze ? ene veNudaMDa (coTalo) ke zyAma ane suMdara che ! jANe kALo nAga nA hoya ! tema chatAM tene AliMgana karavAnI IcchA thAya che. nahIMtara te kALA bhayaMkara nAgane sparzamAtra bhayathI zarIrane dhrujAvI de! enA mukhanI zobhAne kavioe candranI (candramukhI) upamA ApI che, paraMtu temAM kavionI paMDitAI nA kahevAya ! kemake candra kalaMkI che. jyAre A kanyAnuM mukha niSkalaMka zebhI rahyuM che. maryalAkamAM zuM strIonuM AvA prakAranuM rUpa hetuM haze ? A pramANe citramAM mugdha banelA rAjAe e purUSane pUchayuM : A keI mAnavIya strInuM rUpa che ke keI apsarAnuM? mAnavIya strI hoya te te vivAhitA che ke avivAhitA ? he purUSa, jagatamAM paryaTana karatAM te bIje kyAMya AvuM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra rUpa joyuM che ? te purUSe kahyuM: "rAjana, mAnavIya strInuM A sAcuM rUpa che. citramAM to eka aMza paNa nathI. teNInuM sAkSAt rUpa te keI aneruM che. e kanyA keNa che, te huM Apane kahuM chuM : zoryapura nagaranA "aMdhakavRSNi" rAjAnA daza putro "dazAha' tarIke lokamAM prasiddha che. temanI bhaginI "kuMtI' nAmanI che. te kharekhara, kAmadevanI tINa kuMtI (bhAlI) jANe nA hoya ! tevI rUpavatI kuMtI, bAlapaNathI ja jagatanI strIonA rUpane avagaNe che. arthAt atyaMta suMdara rUpavALI kuMtIne joIne meM mArA jJAna-vijJAnanI ajamAyaza karavA mATe phalaka upara A citranuM Alekhana karyuM che. eka divase kuMtInA pitA putrInuM addabhuta rUpa joIne ciMtArUpI samudramAM DUbI gayAH "are, mArI AvI suMdara putrIne pati ke zuM thaze? ciMtAtura rAjAe mArI pAse kuMtInA citranuM Alekhana karAvyuM. te ja A citra che. A pramANe kahIne rAjAne citra pyuM. rAjAe tene satkAra karIne vidAya karyo. phalaka upara rahelA citrane joI joIne pAMDa rAjA kAmAtura banI gaye. Azcaryacakita thayelo rAjA vicAre cheH "nIlakamala samAna teNInAM netra, kalaza samAna teNanA stana, mRNAla (kamalanI nAla) samAna teNanA bhujAdaMDa, zreSTha pallavI samAna teNInI kemala aMgulIA, vIra prANIomAM bhayaMkara evA siMhanI kaTI samAna teNIne kaTapradeza, kharekhara ! tenA zarIranA aMgopAMganuM zuM varNana karavuM? teNInuM badhuM ja adbhuta che. manuSya strI hovAthI teNInA vivAhane cagya deve te thaI zake nahIM. manuSyalekamAM kaI sadabhAgI manuSya ja teno bhAvi pati thaze !" A pramANe vicArato rAjA kSaNavAra navapalavita vRkSonI paMktione juve che, te kSaNavAra citrapaTane juve che. A rIte rAjAnuM mana dvidhAmAM paDI gayuM. sarvatra tene citra ja dekhAya che ! nAraMgInA vRkSa tene nAganA raMga jevA lAge che, bakulavRkSa kajiyA karanArAM, azokavRkSa zeka ApanArAM ane krakacavRkSa kAcakA jevAM lAge che. kadalIvRkSa thAMbhalA jevAM, nAgaravela latA jevI, mAlatI puSpa saMtApa ApanAra, juI puSpa jAtine nAza karanAra, vAvanA zItala jala tene uSNu lAge che. vAvaDIo vAvaDa jevI, kAsAra (sarovara) tene asAra lAge che. A pramANe mahinA kAraNe rAjAne jarAya cena paDatuM nathI. dahaze bhramatA tena, caMpakadrumapaMktiSu / yaMtrito lohanArAcai-nara eko vimUchitaH / 49 / kAmenAtyAkulatve'pi, taM dRSTvA pAMDupArthivaH / ko'yamati saMkalpya, gataH sa tasya sannidhau // yAvattatra gatastAvat, khaDgaM bhUpatitaM purH| dRSTvA cAdAya pANibhyAM, pratyAkAramathaikSata / 51 // auSadhyau likhite khaDge, tatra dvai tena vIkSite / vapurvizalyakA hyakA, vraNarohiNItarA 52 // te dvai api samAdAya, muktvA khaDgaM jagau nRpaH / he martya ! vartase tvaM ka-stavAvasthezI kathaM? // dInasvareNa so'pyAha, paropakAramAnasaH / nAmnA'nilagatirvarte, vidyAbhRtAmadhIzvaraH / 54 / kAMtAzanivatA vidyA-dhareNa mama kAminI / vidyayApahRtA tasya, pRSTe'hamapi nirgtH|55| ubhayormilane yuddha, jAte tena niyNtritH| atha tvaM mAM kRpAM kRtvA, kaSTAdasmAdvimocaya / 56 / iti zrute mahIjAni-staM ca baMdhanasaMkaTAt / mocayitvA svahastAbhyAM, tadIyaM dehamAmRzat / 57 / adyApadi jovitasya, dAtA tvaM vartase mama / svasthIbhUtena tenetyu-ditvauSadhyau samarpite / 58 // punaH pratyupakArAya, vAMchitasthAnagAminI / tasyaikA mudrikA dattA, sakhyaM ca svIkRtaM mithaH // bhUyaHsaMtoSayogena, vidyAdharo visarjitaH / kuMtImeva hRdi dhyAyan, bhUpo'pi prasthitaH pure / 60 /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sama-10 udhAnamAM pharatA pAMDu rAjAe, caMpakavAnI ghaTAmAM leDhAnAM bANathI pIDAtA ane baMdhanamAM paDelA eka mUcchita mANasane joyo. pite kAmathI vyAkuLa hovA chatAM tenI pAse gayo. "A keNu haze ?' ema vicArI tenI samIpe gayo. tyAM jamIna upara paDelA eka khaDaga (talavAra) ne joyuM. hAthamAM laIne khaDa gane barAbara jue che. khaDa ga upara "vapurvizalyakA" ane "traNasarohiNI" e auSadhio joI. rAjAe te mANasane pUchayuM : "tuM keNa che? keNe tArI AvI dazA karI ? dIna svare teNe kahyuM : "he paropakArI, huM "anilagati" nAmano vidyAdhara rAjA chuM. "azanivatI' nAmane vidyAdhara mArI priyAnuM apaharaNa karIne bhAgato hato. huM tenI pAchaLa paDyo. amArA banenuM yuddha thayuM. temAM teNe mane bANathI vaLe. ane ahIM baMdhanagrasta karyo. he kRpAlu, mArA para kRpA karI mane A kaSTathI mukta kare." tenI vAta sAMbhaLIne pAMDu rAjAe tene baMdhanathI mukta karI "vapurvizalyakAauSadhithI tenA zarIramAMthI bANe kADhayAM ane "traNasaMhiNa" auSadhithI ghA upara vilepana karyuM. "prANata kaSTamAMthI Ape mane ugAryo. huM ApanuM zuM zreya karuM? Apa mArA jIvanadAtA cho." A pramANe kahIne vidyAre rAjAne te baMne auSadhio ApI ane pratyupakAra mATe "vAMchitasthAnagAminI' nAmanI eka mudrikA ApIne rAjAnI sAthe maitrIsaMbaMdha bAMdhye. 2varatha thayela vidyAdhara potAnA sthAne gayo. rAjA paNa kuMtInuM smaraNa karato potAnA nagaramAM gayo. itoMdhakavRSNidraMgaM, gatvA phlkdhaarkH| pAMDorazvairyarupAdIna, guNAn rAjJaH puro'stavIt / 61 / varNyamAnAn guNAn pAMDoH, zrAvaM shraavmnekdhaa| pratijJAmakarotprAjJA, kuMtI taataaNkmaashritaa|| pAMDureva patirme'smin, bhave bhavatu nishcitN| bhavAMtare'pi cAsyaiva, kariSye karapIDanaM / 63 / manasyevaM pratijJAtaM, jAnAti mana eva tat / anyasmin puruSe vaktu-makSamA kSINatAmagAt / 64 / krIDayAnyeAradyAne, gatA kuMtI skhiiyutaa| durlabhAM patisaMprApti, matvA'badhnAdgale guNaM / 65 / kaMThe badhvApi sA rajju-mabhyadhAdatiduHkhataH / bhoH kuladevatA yUyaM, maccitAM cetkariSyatha / 66 / tadA madIyavRttAMtaM, vajitvA brata tatpuraH / anyathA kalpitasvAmya-prAptyA martumanA ahaM / 67 / pAMDureva pratijJAto, bhartRtvenAtra janmani / janmAMtare'pi yuSmAkaM, prasAdAdayameva hi / 68 // citayiSyatha no yUyaM, yadi mAM vipdaakulaaN| tadAnena hi pAzena, mariSye zaraNaM vinA / 69 / vadaMtIti mukhAdaduHkhA-ddhacAyaMtI pAMDusaMgamaM / tyati mAtR(pita saMmohaM,yAvadbhrAmyati kaanne| mAkArSAnmaraNaM mAma-kInAdviyogatastviyaM / itIva snehapAzena, baddhaH pAMDurajAyata 71 / mudrikAyA idaM prokta-masti mAhAtmyamadbhutaM / tatkiM satyamasatyaM vA, parIkSitumivAgamat / 72 / yadvA snehaH sa eveha, yastulya ubhyorpi| iti jJApayituM manye, tatra pAMDurapIyivAn / 73 / Agatya cAnusAreNo-palakSya tAM nRpo gale / pAzacchoTanadaMbhena, bhujAbhyAM pAzamAdadhau / 74 / sparzAt snehilapANibhyA-mullAsiromakaMcukA / dRSTituSTayA pati jJAtvA,rAgabhAvAnadarzayat // darzanAtsparzanAccaiva, prItirjAtA dvayorapi / kRtvA gAMdharvavivAha, kuMtyA sa paryaNIyata 76 / kkAhaM kveyaM ca devena, yogo'yaM melito yadi / prastAvo'tha vilaMbasya, nobhayorapi vidyate 77 /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra yathA pUrvaM samatvaM ca, babhUva manaso dvayoH / tathA sAMpratamapyevaM, kRtvA tAbhyAM kRtaM rataM / 78 // kuMtI tenaiva bhogena. dadhAvAdhAnamuttamaM / samudre zuktikA svAti-salilenaiva zuktijaM 79 / AtmanaH kAmitaM kRtvA, pAMDurjigamiburyadA / RtusnAtA lajjamAnA tatpuraM kutyavak tadA // jAtamasti mamAdhAnaM, nAtha tvyoptbiijtH| lokAnAmuttaraM dAsye, kimahaM tvaM tu gacchasi / 81 / abhijJAnAya datvA svaM, kaMkaNaM likhitAbhidhaM / mudrAyA eva mAhAtmyAt, pratyagacchatpuraM nRpH|| sarvebhyo gopamAnApi, dakSA sA garbhamAdadhau / tathApi jJAtamAlIbhiH, kathaMciJcihnadarzanAt / 83 / ajJAtA nUtanA vArtA, strINAM samAti no hRdi / kayAciditi tanmAtuH, svarupaM tannirupitaM // tayApi nijanAthasya, tenoktaM devi ! pRcchayatAM / pAtakinyA tayA vaMza-kalaMkitA kathaM kRtA // vicchAyavaktrayA mAtrA, tatra duHkhAtsametayA / pRSTA putryudare vRddhiH, kathaM te brUhi sUnRtaM / 86 / sAce janani mAkArSI-viSAdaM tvaM manAgapi / pAMDunA krIDitA varte, na tvanyena nareNa hi / 87 / mayA sa tu patitvena, pratizrutaH pravartate / sa evAbhUtsameto'tra, pazya tatpANikaMkaNaM / 89 / pAMDunAmAMkitaM vIkSyAM-gadaM svarNamaNImayaM / svayameva vRtatvena, jAtA sA harSakhedabhAg / 90 / tayApi kathitaM rAjJaH, puraH so'pyAha dIrghag / prasiddhiratha no kAryA, lokAnAM purato manAka // guptavRttyA dadhAnA sA'-dhAnaM dhanyA manISiNI / suSuve pUrNakAlena, putraM prAcIva bhAskaraM / 92 // taM kSiptvA kAMsyapeTAyAM, hriyA kuMtI mahAnizi / samudrikaM vayasyAbhi-maMdAkinyAmavAhayat // vAtena preryamANoccaiH, sA hstinaapursttte| saMprAptA vIkSitA prItyA, sUtasArathinA prge|94| tato gRhItapeTAyAH, kRSTvA bAlaM sulakSaNaM / rAdhAyai nijabhAryAya, sutatvena sa dattavAn / 95 / sApi putratayA mohA-tpAlayAmAsa taM zizuM / karNa ityabhidhAnena, daMpatIbhyAM nigadyate / 96 / vayasA vardhamAnazca, saguNairapyavardhata / bAlyAdapi prasiddho'bhU-dvallabho nRpaterapi / 97 / pAMDukuMtyozca saMbaMdha-matha vijJAya tatpitA / samakSaM pauralokAnAM, tasmai tAM pradade mahaiH / 98 // madrakakSmApateH putrI, madrako bhadrakotibhAk / kAMtA svayaMvarAptAbhU-danyA pAMDumahIpateH / 99 / A bAju pelo citrakAra aMdhakavRNi rAjA pAse gayo. jaIne pAMDu rAjAnA rUpa ane aizvarya Adi guNanI paNa khUba prazaMsA karI. tyAre rAjA pAse beThelI kuMtI jema jema pAMDu rAjAnA guNonuM varNana sAMbhaLatI gaI tema tema te pAMDu rAjA pratye AkarSAtI gaI. AkarSAIne kuMtIe pratijJA karI: "A bhavamAM pAMDu rAjA e ja mArA pati thAo. ane bhavAMtaramAM paNa pAMDu rAjA sAthe ja pANigrahaNa karIza." manamAM karelI pratijJA mana ja jANe ! bIjAnI AgaLa kahevA mATe tenI hiMmata cAlI nahIM. divase divase te kSINa thatI gaI. eka divase sakhIo sAthe krIDA karavA mATe gaI. paraMtu vyagra cittavALI kuMtI, sakhIonI najara cUkavIne vRkSenI ghaTAmAM saMtAI gaI patinI prApti durlabha mAnIne duHkhathI gaLe phAMso khAIne maravAnI taiyArI karI. gaLA upara doraDu bAMdhIne ucca svare bolI : "he kuladevatA, tame je mArI ciMtA karatA hova te mArI pratijJAne mArA kapanAnA svAmI pAse jaIne kahe ke : "A bhavamAM ane bhavAMtaramAM pAMDu rAjA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-10 ja mArA pati che.' kRpA karIne mArA svAmIne tame meLavI ApeA. nahIMtara huM maraNane zaraNu thaIza.' A pramANe kholatI ane pAMDurAjAnA saMgamanuM dhyAna karatI ane mAtA-pitAnA mAhanA tyAga karatI kuMtIe gaLAmAM pAza nAMkhyA. A bAju kuMtInA snehapAzathI baMdhAyelA pAMDurAjAe A mudrikAnA prabhAva satya che ke asatya, tenI parIkSA karavA mATe kuMtInuM dhyAna karyu" ke tarata ja kuMtI jyAM hatI te udyAnamAM AvI gayA ! te jANe 'mArA viyeAgathI AnuM maraNa nA thAo.' te mATe ja AvyA nA hoya ! athavA bannenA sneha eka sarakhA che," te jaNAvavA mATe AvyA nA hoya ! kuMtInA vacanane anusarIne tene eLakhI rAjAe tarata ja tenA gaLAmAM paDelA phrAMsalAne kApI nAkhyA, ane snehapAzathI be hAthe ucakIne vRkSa uparathI nIce utArI. snehALa hAthanA sparzathI rAmAMcita banelI kuMtIe rAgadRSTithI pAMDu rAjA pratye premabhAva dekhADo. dana ane spenathI baMnenI gADha prIti thai. tyAM ne tyAM pAMDurAjAe kuMtI sAthe gAMdhava vivAha karI lIdhA. 'kayAM huM ane kayAM A ? daivayeAge baMnenuM milana thayuM che, teA A avasare vilaba karavA nA joie. pahelAM mananuM sAmyapaNuM hatuM, have tananuM sAmyapaNuM karIne prItanuM savedana anubhavavu,' ema vicArI kutI sAthe pAMDu rAjAe ratikrIDA karI. samudramAM rahelI chIpamAM svAtinakSatranuM eka biMdu mauktika (meAtI)ne utpanna karanArU' bane che tema, te sAgathI kuMtIe uttama garbha dhAraNa karyAM. peAtAnI IcchAnI pUti karIne pAMDu rAjA javAnI IcchA kare che, tyAre kutIe lajjAthI tene kahyuM : 'svAmin, huM Aje RtusnAtA chuM. ApanA bIjathI mane garbhAdhAna thaze te leAkeAmAM huM zuMuttara ApIza? ApatA jAva che !" tyAre pAMDu rAjAe potAnA nAmavALI mudrikA ane kaDakaNu cihna tarIke ApIne tene Azvasta karI. mudrikAnA prabhAvathI rAjA peAtAnA nagaramAM pAchA AvyA. dinapratidina kuMtIno garbha vRddhi pAmyA. catura evI kuMtIe tene gupta rAkhavA mATe ghaNI keAziza karI, para`tu garbhanI vAta kAI ne kAI rIte dAsIonA jANavAmAM AvI. ajJAta ane kAIpaNa navI vAta strIenA hRdayamAM samAtI nathI.' temAMnI mukhya dAsIe kuMtInI mAtAne vAta karI. rANIe rAjAne kahyuM. rAjAe kahyuM : devI, ene pUche. e pApiNI putrIe ApaNA kuLane kevI rIte kalakita karyu* ?" udAsIna banelI mAtAe AvIne pUchyuM : 'beTI, A tArU' peTa kema vadhyuM ? je hAya te sAcesAcu kahI de.' tyAre kuMtIe kahyuM: 'mAtAjI, jarAye viSAda nA karo. bIjA kAI purUSa sAthe nahIM paraMtu pAMDu rAjA sAthe ja mAro sacaiAga thayA che. Apa tA jANeA che ke huM pAMDu rAjAne manathI varI cUkI chuM.' e pramANe AdithI aMta sudhInA badhA vRttAMta kahIne nizAnI tarIke pAMDu rAjAnA nAmanI mudrikA ane svaNunA kaMkaNu khatAvyAM. kuMtI pAsethI vAta jANIne harSa ane kheDhane dhAraNa karatI rANIe rAjA pAse AvIne badhI vAta karI. dIrgha dRSTivALA rAjAe leAkamAM A vAtanI prasiddhi nA thAya,' e rIte guptapaNe kuMtIne rAkhI. pUrva dizA jema sUryane utpanna kare che, tema pU mAse kuMtIe putraratnane janma ApyA. rAtrinA samaye kutIe putrane kAMsAnI peTImAM suvADayo. potAnI ane patinA nAmanI mudrikA peTImAM mUkIne gaMgA nadImAM peTIne vahetI mUkI dIdhI. pavanathI prerAIne peTI hastinApuranA kAMThe AvI. tyAM prabhAtamAM 'sUta" nAmanA sArathIe peTI joI. nadImAMthI peDhIne bahAra kADhI, peAtAnA ghera lAvyA. peTImAM lakSaNavaMta khALakane joyA. peAtAnI patnI rAdhAne te ApyA. rAdhA paNa bALakanu putrarUpe pAlana kare che. pAlaka mAtA-pitAe putranuM nAma 'kaNuM" rAkhyuM. vaya ane guNeAthI vadhatA kaNa, leAkamAM ane rAjAne priya thayeA. a dhakavRSNui rAjAe kuMtI ane pAMDurAjAnA sa`baMdha jANIne nagaravAsIonI samakSa ullAsapUrvaka 63
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ EX zAMba-pradyumna caritra te baMnene vivAha mahotsava karyo. tyAra bAda pAMDu rAjAe "madraka nAmanA rAjAnI "madrikA nAmanI putrInuM svayaMvara mahotsavamAM pANigrahaNa karyuM. gAMdhAradezabhUpasya, bhUtale sabalezituH / saMjAtAH zakunairaSTau, gAMdhAryAdisutA matAH / 200 / zAkunairgotradevIbhi-ruktairaSTApi tAH pitA / pradadau dhRtarASTrAya, bhAvi karma hi nAnyathA // 1 // devakasya mahIzasya, nAmnA kumudinI sutA / jAtA jaivAtRkasyeva, vidurasya nitaMbinI / 2 / pAMDukuMtIsphuradbhogA-dutpannAH paMca nNdnaaH| yudhiSThirAdayo yuddha-yoddhAro bhuvi vizrutAH / / vicitravIryabhUpAlo, vibhajya raajymaatmnH| dhRtarASTrakapAMDubhyAM, datvA cAritramagrahIt / 4 / dhRtarASTranRpasyApi, gAMdhArIkukSisaMbhavAH / sutA ekazatAnyAsana, zauryodAryAbhimAninaH / 5 / dhRtarASTrastanUjeSu, zateSu teSu sAMprataM / matvA duryodhanaM rAjyaM, pradAya prAvrajanmudA / / teSu paMcasu sAmrAjya-yogyaM jAnan yudhiSThiraM / rAjye'bhiSicya bhUpAlaH, pAMDurapyAdade vrataM 7 // janakaizvaryabhogAcca, svakIyAdapi vIryataH / tRNavanmanyamAno'nyAn, mAnI duryodhano'bhavat / 8 / sarve'pi pAMDavAstena, dezAnirvAsitAzchalAt / bibhratA teSu mAtsarya-mahaMkAramayAzayAt / 9 / sa duryodhana bhUpAlaH, sAmrAjyaM pAti saMprati / asti tasya pavitrazrIH putrIkodadhinAmikA / 10 / yasyA rupeNa gIrvANa-nitaMbinyo vinijitaaH| yathA tathA hiyA vaktraM, darzayaMti na bhUspRzAM // yasyA nayanasaMbhUtai-stIkSNaH kaTAkSamArgaNaiH / viddhA ucchvasituM nAlaM, bhavaMti bhUspRzo bhuvi // yatpANigrahaNaM citte, vAMchaMta eva kaaminH| aprAptyA karma zApaMti, svakIyaM dhanino'pi ca / 13 / zaizavAdapi cApalyA-caraNeneva cakSuSoH / calatvaM cArucittAnAM, cinoti caturAMginAM / 14 / rupeNa lasatA raMbhA, pauNimeMdurmukhena c| lAvaNyena payorAzi-balye'pi vijitastayA / 15 / ajAtasyApi te dattA-bhavada duryodhanena sA / vatsa ! tvaM tu hRto jAta-mAtro'pyasuravairiNA // zuddhistava kRtA bahvI, saMprAptizca tathApi na / atha tvadanujAn dAtuM, tAtena preSitAsti saa|| vrativAcAvilAsena, saMtuSTo madano'gadat / nirIkSitumida sainyaM, yiyAsA vartate mama // 18 // bhavedyadi tavAdezo, mayakA tahi gamyate / munirjagAda gaMtuM tvA, pradAsyAmi na sarvathA / 19 / capalo vartase tvaM tu, cApalyaM prakariSyasi / tasmin vidhIyamAne hi, vilaMbaH prabalo bhavet // kumAraH prAha cApalyaM, na kariSyAmyahaM mune / kaTakasya balaM dRSTvA, samAyAsyAmyahaM drutaM / 21 / munirbabhANa tarhi tvaM, samIkSyAgaccha satvaraM / ityukto'gAtsa tatraiva, staMbhayitvA vimAnakaM / 22 / gAMdhAra dezanA vizvavikhyAta sabala rAjAnI zAkuna nAmanI getradevIothI gAMdhArI Adi ATha putrIo utpanna thaI. te AThe kanyAo dharASTra rAjAnI sAthe paraNAvI. devaka rAjAnI kumudinI" nAmanI putrIne mahApaMDita viduranI sAthe paraNAvI. pAMDu rAjA ane kuMtIthI yudhiSThira Adi mahAparAkramI pAMca putro utpanna thayA. te jagatamAM pAMDavo tarIke prasiddha thayA. dha tarASTra ane pAMDune potAnA rAjyanI vaheMcaNI karI ApIne vicitravIrya rAjAe cAritra grahaNa karyuM.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 dhRtarASTrane gAMdhArInI kukSithI parAkramI se putro utpanna thayA. e se putromAM moTA putra duryodhanane rAjya ApIne dha tarAkhuM cAritra grahaNa karyuM. potAnA moTA putra yudhiSThirane rAjyogya mAnI tene rAjyAbhiSeka karI pAMDurAjAe paNa cAritra grahaNa karyuM. pitAnA aizvaryanI prAptithI ane pitAnA parAkramathI abhimAnI banelo duryodhana jagatane tRNavat mAnate hato. IrSyAthI pAMDavonI sAthe chalakapaTa karIne, pAMDanuM rAjya chInavI pAMDavone dezanikAla karyA. sarvesarvA banela duryodhana baMne rAjyanuM pAlana karI rahyo hate. te duryodhananI rUpalAvaNyamAM ajoDa rUpasuMdarI evI "udadhi nAmanI putrI hatI. ahIM kavi kaha5nA kare che ke "raMbhA-urvazI Adi apsarAe pRthvI upara AvatI nathI tenuM kAraNa e che ke udadhikumArInA rUpathI parAjita thayelI te apsarAo, mANasane mukha kevI rIte batAvI zake ? tethI ja teo svargamAM rahe che. udadhikumArInA nayanakaTAkSanA eka ja bANathI viMdhAyelo purUSa zvAsa levA mATe paNa samartha thaI zakato nathI. udadhikumArI sAthe pANigrahaNanI IcchA karanAra hajAra purUSone tenI prApti nahI thavAthI, teo pitAnAM prArabdhane zApa Ape che. ane potAnA dhana-vaibhava tathA jIvanane tuccha mAne che. bAlapaNathI capalatAnuM AcaraNa karanArA tene caMcala cakSuo, catura purUSanA cittane caMcaLa banAvI de che. e udadhikumArIe bALapaNathI ja potAnA rUpathI raMbhAne, mukhathI pUrNimAnA cadrane ane lAvaNyathI samudranA taraMgone parAjita karI nAkhyA che. "he vatsa, evI rU5 lAvaNyavatI udadhikumArIne, tAro janma thayo nahatuM te pahelAM ja duryodhane tane ApavAnuM vacana ApeluM. vinA vairI asure janmatAnI sAthe ja tAruM apaharaNa karyuM. AkhI pRthvI para tArI ghaNI ghaNI zodha karAvI, chatAM kyAMya tArI bhALa lAgI nahIM, tethI duryodhane te udadhikumArIne tArA nAnAbhAInI sAthe pANigrahaNa karavA mATe mokalI che. A pramANenI nAradanI vAta sAMbhaLIne saMtuSTa thayelA pradyune kahyuM : "pitAtulya, je ApanI AjJA hoya to huM nIce sainya jevA mATe jAuM. mArI khUba IcchA che. mATe AjJA Ape.' nAradajIe kahyuM: "nA re bhAI, tane have huM kyAMya javA nahIM dauM. tuM capala che. kyAMka capaLatA karI bese, ane pahoMcavAmAM vilaMba thAya.pradyumna kahyuM: "svAmina, huM kaI capalapaNuM karIza nahIM. sainya joIne jaladIthI pAcho AvIza." tenA ati AgrahathI nArade kahyuM: "Ine jaladIthI pAchA AvI jA." "sArU. ema kahI pradyumna vimAnane AkAzamAM thaMbhAvIne, jyAM udRdhikumArInA sainyanI chAvaNI hatI tyAM gayo. sainyena veSTitAM kanyAM, cArurUpeNa vIkSituM / na zakyata itIvAyaM, bhillarUpamacIkarat / 23 / yatra tatkaTakaM sarva, bhojanArthamavasthitaM / sameto bhillarUpeNa, madanastatra kautukI / 24 / vapustADAyamAnaM ca, hastihastopamau krau| zAkhizAkhAsame jaMghe, hastAMghrI sUrpakAkRtI / 25 / rAjAdanazuSkaphala-miva saMkucitaM mukhaM / daMtA gardabhadaMtAnAM, mahatvenopamAM dadhuH / 26 / cirpaTA nAsikA zmazru, piMgalaM gurutAnvitaM / kaThinaM jaTharaM prauDhaM, zarIraM zyAmavarNabhAk / 27 / vakrIbhUte kaTIgrIve tasya tAruNyasanmaNeH / darzanAyeva bhUpIThe praskhalatI gatiH punaH // 28 // sva haste vaMzakoiMDaM, tUNIraM bhUrimArgaNaM / zarIre dadhate vastra, khaMDitaM sarvato'pi ca / 29 / ziraHkezAn jaTAjUTAna, locane arunnaarunne| jalpane mukhanirgaccha-niSTivo rudrarUpabhRt / 30 /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra IdRkSaM kurudezIyAH, kurUpaM vIkSya puruSAH / dhanuHsaMdhitabANaM taM, jahasuH sthitamadhvani / 31 / yAvatte bhaujanaM kRtvA, celuragre yiyaasyaa| mArga niruddhaya tAvatsa, jagau tAn kopapUritaH // 32 // yUyaM yadyapi vartadhve, subhaTAzca madotkaTAH / tathApi padamAtra na, gaMtuM dAsyAmi sarvathA / 33 / kumArAH kauravA vIrA, hasaMtaH krIDayAbruvan / kimarthaM re puliMda tvaM, mArga rudhdhvA sthitaH purH|| Arogya bhakuTi bhAle, kodeDe ca zilImukhaM / so'vaksAdhusthito'smyatra. yuSmAkaM janakasya kiN|| punaste jagaduH kasya, sevakastvaM prvrttse| krodhenAbhyadadhatso'pi, viSNoH shukldhro'smyhN|36| kRSNasya zaulkikatvena, te'pi komalayA girA / AcakhyU re kimasmAkaM, kariSyasi vanecara ! // athavA kathamasmAkaM, gaMtuM dAsyasyato vanAt / so'pyAha bhAgadheyaM me, datvA yAta nRpA iva // kRSNaprItya jaguste'pi, viSNostvaM zaulkiko'si yat / tataH saMtApyata'smAbhiH, kathaM vRddhatvasaMyutaH // 39 / kaTake'tra pravartate, gjvaajipdaatikaaH| rupyakAzcanaratnAdyAH, padArthA apare'pi ca / 40 / teSu yattvaM vijAnIyA-stavocitaM ca suMdara! / zulkasthAne gRhItvA ta-dehyasmAn gNtumutsukaan|| amarSAdavadatso'pi, kiM sArthaluTako'smyahaM / yato me darzitA ete, padArthAH sainyavartinaH / 42 / yUyameva vijAnItha, yatsAraM mama bhogakRt / datvA tatkuzalenAtaH, kAnanAdgacchata drutaM / 43 / bhavatAM calatAM vighno, bhaviSyatyanyathAdhvani / saMtoSite zulkAdhyakSa, nirvighnatA bhavetkhalu // 44 // kecidvadaMti hAsyena, sainye'va sakalAdapi / sAraM bhogakaraM bhUmi-pAlaputrI pravartate / 45 / sAre vastuni cedvAMchA, vidyate tava cetasi / tahi tvaM tAM samAdatsva, svaccharupavilAsinIM // 46 // hasitvoce tadA bhillo, bhavaMto bhaagybhaajinH| mahAMtaH saMti medinyAM, tAmeva dIyatAM mama // ekAkitvena tiSThAmi, gahane kAnane'tra hi / kApi raMdhanaka/ me, nAsti strI paricAriNI // 48 // te'pi jalpayituM procugraMthilatvayutaM vacaH / bhakSaNaM paridhAnaM ca, tvattaH sA mArgayiSyati / 49 / sa prAha mama kiM nAsti, vane'tra bhakSaNaM varaM / badarIvaTavRkSAdi-phalAni saMti bhUrizaH // 50 // bhUrjatvabahibarhANi, drAkpaparidhApayiSyate / kArayiSyAmi zRMgAraM, guMjAphalakapardakaiH / 51 // mayi saMtoSite'vazyaM, sArasaMpattisaMyute / yuSmAkamupari prIti, mukuMdo'pi kariSyati // 52 // kRSNenApi mama prItya, proktamasti vacaH puraa| sArthe'tra vahamAne yatsAraM grAhyaM tvayaiva tat // tatazcetasi mAkATa, yUyaM vicAracAturIM / samarpya kanyakAM mAM, kSemeNa vrajatAbhitaH / 54 / kecitprocurmukuMdena, vacanaM proktamasti cet / tamutra bahavaH sArthA, bhaviSyati gatAH purA / 55 / teSAM kimapi no sAraM, tvatpArve vastu dRzyate / daridraputraka evA-janmatastvaM samIkSyase / 56 / sa prAha re svarupaM me, yUyaM jAnItha no zaThAH / ahaM dAtA ca bhoktAhaM, dattaM bhuktaM ca tena tat / 57 / kecidAhurare mUrkha ! , vaikalyaM kiM karoSi ca / tava sarvamapi jJAta-mAjanmataH svarupakaM 58 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 grahaNaM rAjakanyAyA, dUre tiSTatu sarvathA / nAsti darzanamapyasya, varAkasya tavAgrahAt / 59 / laMbodaraM ca kRSNAMgaM, piMgalakacadhAriNaM / tvAM dRSTvAnyavazA bibhyeta, ki punA rAjakanyakA // asti yahi surUpAyAH, kanyAyAstava ca spRhA / tarhi bhairavajhapAMtvaM, pradAya kAmanAM kuru / 61 / yathA janmAMtare'poSTA, tAM prApya ruupsuNdriiN| vAMcchitAM cApi kAlena, pUrNa kuryA manorathaM / 62 // kecitkopena jalpaMti, kimetena kurUpiNA / grathilena samaM vArtA, bhavadbhiH pravidhIyate / 63 / saMsthAsyatyayamatraivA-smAkaM tu gamanaM mahat / gale dhRtvA vidUre'muM, kRtvA calata satvaraM / 64 / vayaM kSatriyajAtoyA, ayaM puliNdjaatijH| sarvathAsmAkametasya, na yogyA zulkadAnitA / 65 / bhaviSyati mukuMdasya, zulkAdhyakSo'tra yadyayaM / tahi prakupitazcitte-'smAkaM kiM sa kariSyati / 66 / yadi kazcidbhavedatra, kSatriyo bhuupnNdnH| dIyate'pi tadA kiMci-ttasmai zulkAdhikAriNe / 67 / bruvANA iti te dAt, subhaTA gaMtumutsukAH / yAvadAsan pratolyeva, tAn dhanvanA rurodha saH // dhanurekamapi prApa, vistAratAM samaMtataH / vihAyasIMdradhanveva, paMcavarNasamanvitaM 69 / tAnirudhyAkhilAstena, dhanuSA zaktizAlinA / aTTahAsyaM prakurvANaH, sarvAnirbhartsayan jagau 70 / vijitA vicAreNa, re mUrkhA me kuru prabhoH / kathaM na dIyate punnI, yussmaabhirlpbuddhibhiH|71| ahaM tu vAsudevasya, prathamastanayo nyii| pravarte kAnanAvAsa-vidhAyinAM ziromaNiH // 72 // bhavaMto yadi jAnaMti, mithyAprajalpakaM hi mAM / tahi datvA kanI pUrva, pRSTavyAH sakalA anu / sAMprataM cenna dAsyaMti, bhavaMto mama kanyakAM / pazcAtApaM vidhAsyaMti, punaH pracalitA itaH / 74 / vane'tra vasataH kanyAM, yUyaM cenmama dAsyatha / tadaiva vAsudevo'pi, paramAM mudamApsyati / 75 / yuSmAbhiH kathyate kanyA, nAstIdRzIha saMsRtau / mayA procyeta mattulyo, varaH ko'pi na lapsyate // sadRze milite yoge, vicAraH kriyate kathaM / saMprApte samaye yena, vicAryate jaDo hi saH 77 // gamiSyathaiva ceyUyaM, mAmupekSya parAkramAt / dhIrA bhavatha tattAvadyAvadyatnaM karomyahaM / 78 // te procU re puliMda! tvaM, kuru yatnaM yathepsitaM / yatne kRte'pi yAsyAmo, hatvA tvaamaatmshktitH|| iti zrute pulidasya, veSadhArI sa vidyyaa| sIsItkAraM ca kRtvA drAga, melayAmAsa bhillakAn / tathA tatrAbhavat sainyaM, bhillAnAmeva kevlN| taireva veSTitaM kanyA-sainyaM pUSeva durdinaH / 81 // kurudezabhaTA ydy-pyaayudhairvividhairyutaaH| tathApi te'bhavaMsteSAM, rupaiH zastrairbhayaMkarAH / 82 / pRthivyAM kAnane zaile, kaMdarAyAM samaMtataH / kirAtAneva kRSNAMgA-nadrAkSuH kurudezajAH / 83 / gRhNIta ca nibadhnIta, gacchaMtyete kva paapinH| iti bubAM prakurvANAH, sametA bhillkottyH|84| mastake pallavazreNi-racitonnatamaulayaH / pAdapAnAmanekAnAM, phalaiH kalpitahArakAH / 85 / bRhatpalAzapatrANAM, kRtAtapatrakheTakAH / haste dhRtahaSatkASTha-yaSTayo vidhidhAyudhAH / 86 / udghATitazirodeze, baddhakezakalApakAH / dhAvaMtaH kurudezIyaviruthinIM jighRkSayA / 87 /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra bhUyo hanumatAM sainya-miva cApalyamAdadhat / viSvak bhillabalaM vyAptaM, bhUrikolAhalAkulaM / avalokya samAgaccha-svasainyAbhimukhaM ca tat / kauravAH subhaTAH keci-ccukSubhuH smudaaytH|| kecidvadaMtyamarSeNa, kimetebhyo bibhItha bhoH / tiSTaMtyagre gajAnAM ki-makRzA api shuukraaH|90|| atizauryatayA yUyaM, yudhyadhvaM vIramAninaH / idRzo'vasaro'smAkaM, kAle na hi sameSyati / 91 // etAn vanecarAn duSTAn, kaMdamUlaphalAzinaH / gRhItvA mArayadhvaM ca, bhUtAniva bhayaMkarAn / vadaMta iti jhAtkAra-vidyuddAmeva bibhRtaa| udghATitena khaDgenA-dhAvan sainyasthitA nRpAH // puliMdA api bhUpAnAM, yodhdhuM snmukhmaagtaaH| tato raudre raNe jAte, bhillabhUpAH praajitaaH|| tadA kecidvyamuMcan svAM-sturaMgAn vakratAdharAn / azvavArAH saraMgAzca, viddhA bhillazilImukhaiH / 95 / kSutkSAmANAM pulidAnAM, dayayA bhaarbhaaritaaH| tuMgAH staMberamAstasmi-nanIka eva babhramuH // tatpRSTebhyastadA tatra, patitAH sarpiSo ghttaaH| teSAmeva ghRtarjAtA, sAraNidharaNItale / 97 / punastebhyo'pi godhUma-rAzayaH patitA bhuvi / saMgrAmakartRpAdaizca, cUrNIbhUtA viditAH / 98 // kSudhitAnAM kirAtAnA-manyeSAmapi bhUspRzAM / bhakSaNaM raNadevyeva, pradattaM guDamizritaM / 99 / saMpUrNodaramAhAraM, labhaMte pAmarA yadA / bhavaMti tvaritaM prAya-stadA balamadoddhatAH // 300 / iti te pUrNamAhAraM, saMprApya zabarAstadA / tathA yuyudhire naSTA, yathA sarve'pi kauravAH / / nikhilAnyapi vastrANi, kecitsvamUrdhaveSTanaM / paridhAnAMzuka keci-nazyato vyamucan bhayAt / 2 / vastrahInA yadA naSTAH, kauravA viirmaaninH| kurvANAH krIDayA nRtyaM, kirAtA ahasan bhRzaM // 3 // vAdayaMto mukhairveNUna, dadAnA hastatAlakAn / jAtA asmAdRzA ete, bhavyaM bhUtaM mitho jaguH / 4 / svakIyadhanikasyApi, dhAnyagoNyAdikaM tdaa| samAropayituM bhAraM, na dadusarA api / 5 / TatkAraM prakurvANA, unmattA gavayA iva / mitha AsphAlyamAnAzcA-nazyaMzca vRSabhAH same / / pradyumnane udadhikumArIne jovAnI ghaNI tAlAvelI thaI, paraMtu "lAkha sainikethI gherAyelI kumArIne kevI rIte joI zakAya?' ema mAnIne teNe bhayaMkara bhillanuM rUpa karyuM. jyAM badhA sainike bhojana mATenI taiyArI karatA hatA tyAM bhilla rUpe pradyumna Avyo. taLAva jevuM moTuM zyAma zarIra, hAthInI sUMDha jevA hAtha, vaDanA thaDa jevI jaMghA, sUpaDAnA AkAra jevA hAtha-paganAM taLiyAM, cImaLAI gayelA phUla jevuM saMkucita mukha.....gardabhanA dAMta jevA moTA dAMta, capaTI nAsikA, pILI ane moTI dADhI-mUcha, tagArA jevuM moTuM peTa, kaThIne ane meTuM rAkSasa jevuM zyAma zarIra, vAMkI keDa ane Doka...lAMbA lAMbA vALAnI moTI jaTA, lAla lAla netro ane meMDhAmAMthI satata nIkaLatuM thuMka...cAre taraphathI phATI gayelAM vastro.....evA bhayaMkara rUpane dhAraNa karanAre, hAthamAM vAMsanI lAkaDInA Teke ThacUka ThacUka cAlata, khabhe dhanuSya bANa laIne, bhayaMkara bhila rUpe pradyumna rastA vacce AvIne Ubho rahyo. AvA kurUpa bhillane joIne kurUdezanA (duryodhananA) sainike hasavA lAgyA. jyAre teo bhejana karIne javAnI taiyArI kare che, tyAM mArga
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 rekIne, kradhAtura banIne teNe sainikone kahyuM : "are, tame mahatkaTa subhaTa bhale rahyA, paraMtu ahIMthI eka pagaluM mAtra AgaLa jaI zakaze nahIM." tyAre kaurava rAjakumAro ane vIra subhaToe hasatAM hasatAM tene kahyuM : "e bhIla, zA mATe tuM amAro mArga rokIne Ubho che?" tyAre kapALa upara bhrakuTi ane dhanuSya upara bANa caDhAvIne bhila belyo : "huM ahIM Ubhe rahyo chuM temAM tamArA bApanuM zuM jAya che ? kauravoe pUchayuM : "tuM ke sevaka che ?" teNe kahyuM: "huM viSNune sevaka dANI chuM. tamAre dANa cUkavIne ja AgaLa javuM paDaze. tyAre subhaToe kahyuM : "tuM kRSNane dANI che, temAM amAre zuM ? amane amAro rasto karI Apa. amArI vacce zA mATe Ubhe rahyo che ?' bhile kahyuM "jema badhA rAjAo Ape che tema kRSNanI prIta mATe tame paNa mane dANa ApIne jaI zako cho." tyAre subhaTee kahyuM: "tuM dANuM che tethI zuM thaI gayuM? amane zA mATe saMtApe che ? tema chatAM tAre joItuM hoya to A sainyamAM hAthI, gheDA, ratha, hIrA, mANeka, motI, ratna Adi ghaNuM vastu che. tArI suMdaratAne yogya lAge te dANanA badalAmAM laI le ane amAre mArga chUTe kara. tyAre krodhathI bhile kahyuM: "tamArA manamAM tame zuM samajo cho ? zuM huM kaI luMTAro chuM ke tamArA sainyamAMthI mana phAve te laI lauM? tamArA sainyamAM sArAmAM sArI, mArA gya zuM cIja che. te tame jANatA ho, mane zu khabara? tamAre kazaLakSema ahIMthI javuM hoya te tamArI pAse sArAmAM sArI je kaI cIja hoya te mane dANamAM ApIne nirvitapaNe tame jaI zake che. tyAre keI subhaTe mazkarImAM kahyuM : "A sainyamAM sArabhUta vastu hoya to te rAjAnI rAjakuMvarI che. tArA manamAM sArI cIjanI jhaMkhanA hoya te suMdara evI rAjakuMvarIne ja laI jA ne!" tyAre bhile kahyuM : "oha, A jagatamAM tame mahAbhAgyazALI che, tame svahaste ja mane rAjakuMvarI Ape ! kemake AvA bhayaMkara jaMgalamAM huM ekAkI rahuM chuM. keAI rAMdhanArI ke mArI sevA karanArI strI nathI. tamAro upakAra kyAre paNa nahIM bhUluM." subhaTee pAgala mAnI tene khIjavavA mATe kahyuM: "rAjakuMvarI tArI pAse vastra, AbhUSaNa, bhajana vigere mAgaze. tuM zuM ApIza?' tyAre bhile kahyuM : "zuM mArI pAse kaMI nathI? mArI pAse ghaNuM badhuM che ! sAMbhaLo, A vanamAM khAvA mATe bora, vaDavRkSanAM phaLa vigere ghaNuM phaLa che. tene paheravA mATe jhADanI chAla, moranA pIMchAM....vigere valkalanAM huM vastra ApIza. ane tene zaNagAravA mATe caNeThI ane kaDIonAM AbhUSaNo banAvI ApIza. bolo, tamArI rAjakuMvarIne AthI vizeSa zuM joIe ? vaLI rAjakuMvarI ApIne mane saMtoSa pamADaze te tamArA upara kRSNane prema vadhaze. kRSNa ja mane pahelAM kaheluM ke "A jaMgalamAMthI jatA je keInI pAse zreSThamAM zreSTha cIja hoya te tAre levI." tethI tamo bIjo koI vicAra karyA vinA mane rAjakuMvarI ApIne kSemakuzala ahIMthI jaI zake che." tyAre keTalAka subhaToe kahyuM : kRSNa tane kahyuM hoya ke "sArabhUta vastu tAre grahaNa karavI, te ahIMthI ghaNuM ghaNuM sArtho gayA haze. temAMnI sArabhUta vastu to kaI tArI pAse dekhAtI nathI. tuM te janmathI ja daridranArAyaNa dekhAya che. tyAre bhile kahyuM : "are zaTho, tame mArA svarUpane jANatA ja nathI. huM kevo chuM khabara che? huM dAtA chuM ane bhoktA chuM. huM kaI vastu saMgharI rAkhatA nathI. badhuM dAnamAM ApI dIdhuM ane bheLavI lIdhuM." tyAre keTalAka subhaTee kahyuM : "are mUrkha, zAne bakavAsa kare che ? jANya, jANya, janmathI ja tArU svarUpa' jANyuM. rAjakanyAnI prApti te dUra rahI, tenuM darzana paNa tArA jevA mATe durlabha che. tArUM lAMbu lAMbu peTa, kAjaLa jevuM zyAma zarIra, pILA pILA vALa, AvA tArA bhayaMkara rUpane joIne bIjI strIo
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra paNa DarI jAya, to AvI suMdara ane kamaLa rAjakanyA te tane dUrathI jotA ja bhayanI mArI maraNane zaraNa thaI jAya ! tane je A svarUpavAna rAjakanyAnI spRhA hoya te tenI IrachA karIne bhairava jhuMpApAta (parvatanI TocathI paDatuM mUkavuM) kara, te bhavAMtaramAM AvI rUpasuMdarIne meLavIne tArA manoratha pUrNa thaze. tyAre keTalAka zANA subhaTee kahyuM: "are, tame lake paNa kevA che ke AvA kurUpa pAgalanI sAthe carcA karIne nAhaka samaya bagADe che. ApaNe haju ghaNu dUra javAnuM che. ene ahIMyA rAkhIne athavA gaLuM pakaDIne ene dUra kADhI mUke, ane jaladI prayANanI taiyArI kare. ApaNe kSatriyA chIe ane A bhIla jAtine che. enI sAthe zuM vAta karavI? e zuM dANa levAne yegya che ? kadAca mAno ke e kRSNane rAkhelo dANuM hoya ane dANa cUkavyA vinA ApaNe jaIe, ane kRSNa ApaNA upara gusse thAya, enI paNa ApaNe ciMtA karavAnI jarUra nathI. hA, koI kSatriya putra hatA te to barAbara che. tene dANa ApyA pachI jaIe, paraMtu A bhIlaDAne kaNa dANa Ape ? mATe ahIMthI jaladI ravAnA thAo. A pramANe | senApatinI vANI sAMbhaLIne abhimAnathI subhaTa javA mATe tayAra thayAM. tyAM bhIla rUpe pradyumna bAnI varSA karI ane daravAjAnI jema mArga rokIne Ubho rahyo. eka dhanuSyamAMthI bANa choDe che tyAre AkAzamAM IndradhanuSyanI jema cAre tarapha pAMca varNavALA bANe sivAya kaMI ja dekhAtuM nathI. zaktizALI evA pradyumna bANonI varSothI cAre bAjune mArga rokI dIdhe. aTTahAsya karato te bolyo : "are mUrkhAo, alpabuddhi evA tame mane rAjaputrI kema ApatA nathI ? huM vAsudevano prathama putra chuM ane A vanavAsIone ziromaNI chuM. tamane ema lAgatuM haze ke huM mithyA pralApa karUM chuM. paNa mane pahelAM rAjakanyA Apo, pachI badhI vAta vistArathI karUM. je tame mane rAjakanyA nahIM Ape te pAchaLathI tamAre pastAvuM paDaze. vanamAM vasatA evA mane rAjaputrI Apaze te kRSNa-vAsudeva tamArA upara ghaNA khuza thaze. tame kahe che ne ke A saMsAramAM rAjakanyA jevI keI rUpavatI suMdarI nathI." to huM kahuM chuM ke A saMsAramAM tene mArA jevo kaI vara nahIM maLe. sarakhe-sarakho yoga che. mATe kaMIka vicAra kare. vicAra nahIM karo te samaya gayA pachI tame mUrkhaziromaNa kahevAze. A vAta tamArA hitane mATe kahI che, chatAM je mArI upekSA karIne svaparAkamathI javAnI taiyArI karaze to mAre bIjo prayatna karavo paDaze." bhilanI vAta sAMbhaLIne gusse thayelA senApatie kahyuM : "tArI IcchA hoya te karI le, ame tane mArIne amArI zaktithI jaIzuM. ame joIe chIe ke tuM amane keNa rekanAra che ?" senApatine sAMbhaLIne bhila veSadhArI pradyumna vidyA zaktithI sIsakAro (sITI) karyo, tenI sAthe ja cAre taraphathI bhilonA saiye AvIne, vAdaLAo jema sUryane gherI vaLe tema kauranA sainyane gherI lIdhuM. kaura zastra ugAmIne taiyAra thayA, paraMtu bhayaMkara zastrone dhAraNa karanArA pRthvImAMthI, jaMgalamAMthI, parvatamAMthI ane guphAmAMthI cArebAjuthI AvatA bhilonA sainyane joI rahyA. mastaka upara pAMdaDAonA banAvelA mugaTane dhAraNa karanArA, gaLAmAM phUlenA hAra paherelA, khAkharAnA pAnanuM chatra dhAraNa karanArA, hAthamAM kASTa ane pattharanA vividha prakAranAM zastro dhAraNa karanArA, keI ughADA mAthAvALA te kaI mAthe jaTAne dhAraNa karanArA, AvA prakAranA koDe bhillo "mAro mAro, pakaDo, pakaDa, are pApIo, kayAM bhAgo cho ?" A pramANe bUmabarADA pADatA kIranA sainya upara dhasI AvyA. hanumAnanA sainyanI capaLatAne dhAraNa karanArUM kolAhala karatuM bhilala sainya potAnA sainyanI sAme Avatu jeIne keTalAka kaurava subhaTa bhayabhIta banI gayA, tyAre senApatio gusse thaIne belyA :
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-10 'are vIramAnI subhaTA, DarA che| zA mATe ? hAthIonI AgaLa tagaDA jevA sUkA zu karI zakavAnA che ? zUravIratAthI tame emanI sAthe yuddha karo. pharI pharIne AvA avasara nahIM maLe. kaMdamULa ane phaLAhAra karanArA bhUtaDA jevA A duSTa vanacarAne pakaDI pakaDIne mArA.'senApatinA utsAhita vacanathI vIjaLInA camakArA jevI khullI talavArA laIne kaurava subhaTA mAravA mATe doDayA. bhillA paNa sAme AvyA. A pramANe bhillA ane kauravAnu` bhayakara yuddha thayuM. bhilla sainyathI parAjita thayelA ane teekanA khANAthI ghAyala thayelA kaurava subhaTA hAthI, gheADA, ratha, Adi tyAM ja cheADIne peAtAnA prANa bacAvavA tyAMthI dUra dUra nAzI gayA. 71 bhilla sainyanA bhUkhyA thayelA hAthI ghADA Adi khAlI paDelI kauravAnI chAvaNImAM ghUmavA lAgyA. ghIthI bharelA ghaDAe phUTI javAthI jamIna upara ghInI jANe nIka banI gai. ghauM Adi anAjanA DhagalA paga nIce kacarAvAthI retInI jema cUrNa banI gayA. bhUkhyA thayelA bhillA paNa chAvaNIomAM rahelu. gumizrita sa`pUrNa, miSTAnna raNudevInI jema ArAgI gayA. pAmara purUSone jyAre peTa bharAya tyAre vadhAre khaLa ane mada caDhe che, tema bhillu AhArathI tRpta thaIne kauravAnI pAchaLa yuddha karavA mATe doDavA. tyAre sarve kaurava subhaTA bhayabhIta banI, koi mAthA uparanuM vastra, teA keAI paherelAM vastro mUkIne tyAMthI nAThA. A rIte nivastra banelA kauravAne nAsatA joIne bhallA aTTahAsya karavA lAgyA. tALIo pADI pADIne nAcavA lAgyA. vAMsaLIe temaja sIseATI vagADavA lAgyA. bUmA pADI pADIne kheAlavA lAgyA : 'vAha, ketu' thayuM ! kevA hArI gayA kSatriya thaIne amArA jevAthI hArI gayA ! kevA nAThA ! peAtAnA mAlikanI dhana-dhAnyanI guNAno bhAra khaccarA paNa upADavA mATe nA kahetA nathI, te vRSabha jevA tame lAkA rAjhanI jema unmatta thaIne kema bhAgI rahyA che ? tamane zarama AvatI nathI ? e unmatta kauravA, UbhA raheA UbhA rahA.' A pramANe bUmA pADatA bhillA temanI pAchaLa pAchaLa doDI rahyA. kauravA paraspara athaDAtA bhAgI rahyA hatA. dhIme dhIme bhillu sainya adRzya thaI gayuM. hA hA puraH kirAtAnAM, kSatriyA hAritA vayaM / iti te ca manastaptyA, vaktrANAM kAlikAM dadhau // kauravANAM baliSTAnA - masmAbhivijitaM balaM / dhyAyaMta iti kRSNAsyA, api zvetamukhA ime // kauravANAM saduHkhe ca tadA jAte'khile bale / vIkSamANaSaNA kanyA - pajaha bhillaveSiNA / 9 / apahRtya samAnIya, vimAne zobhane nije / nAradaSisamIpe sA, svAsthyAya vinivezitA / 10 / saurabheyI yathA vyAghrA - bibheti bhayavihvalA / kirAtatastathA tasmA - dabhItAsAvapyajAyata / mAkArSIdiyamAtmIya - prANatyAgaM bhayAnmama / iti tasyAH puro vakraM vaktraM kRtvA sa saMsthitaH // bIbhatsaM kAlimADhyaM sA, vikarAlaM kalojjhitaM / rupaM vIkSyAbhavatkaMpa - mAnAMgI mRtyuzaMkitA // trasyatyapi rudaMtI ca, vizvAsaM kurvatI munau / apazyat sanmukhaM tasya, dInA mlAnamukhI kanI // azrupAtaM vimuMcatI, vilapaMtI punaH punaH / jagAda nAradaM tAta, mayAsti karma kiM kRtaM ? / 15 / pitRbhyAmativAllabhyA - dahaM saMpoSitA sukhaM / viruddhaiva mamAvasthA, saMjAtA kena karmaNA / 16 / prathamaM rakmiNIsUno -rajAtasyApi bhASitA / asau kenApi pApena, jAtamAtro hRto'riNA / 17 / pazcAtkRSNanRpasyAsti, satyabhAmAdimA priyA / ahaM tasyAstanUjasya, bhAnunAmnaH samarpitA //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra tadarthaM nIyamAnApi, vicAla eva pAtakAn / malimlucairgRhItAhaM, kenApi no nivAritA / 19 / nAradarSe ! kRpAsiMdho, sarvarAmAsahodara ! / mayyapahriyamANAyAM, dayA tavApi no'bhavat // 20 // AzaizavAttvayA mAtaH, pAlitA vadhatApyahaM / pulidairgRhyamANAyA-zcitA me na kathaM kRtA / 21 / preSitA prauDhasainyena, vijJAya sthAnakaM mahat / etasmin samaye tAta, vimuktaikAkinI kathaM // 22 // mamopari mahAprema, bhavaMto dadhato'bhavan / sahodarA gatAH kutra, saMprati snehavajitAH | 23 | hA hAthavA mayA jJAtaM, saMsArasya svarUpakaM / saMkaTe ko'pi rakSAyAH, kArako na bhavediha / 24 duHkhazrotA mileko'pi tadA duHkhaM sphuTIbhavet / ityAlokya muniM kanyA, vilalApa muhurmuhuH // duHkhasyApi sukhasyApi prAMto- 'styeva kadAcana / vilapyeti yadA kiMcit, svasthA bAlA babhUva sA / 26 / nArada sA tatosvAdI - ttAtaitasya durAtmanaH / IdRzI vidyate vidyA, kathaM gaganagAminI ? | 27 / kospi rupaparAvRttyA vRMdArakaH samastyasau / vidyAdharo'thavA ko'pi, ko'pi kinaranirjaraH // 28 // samametena duSTena jAtA te saMgatiH kathaM / yadvA madvadgRhIto'si tAta tvamapi pApinA / 29 / ahaM tu pravidhAsyAmi, prANAnAM vyaparopaNaM / bhAvinI kA gatistatra, citeti mama vartate // 30 // tasyAH zrutvA vacAMsoti, smitvAce muninAradaH / harSAspade kathaM khedaM karopi putri ! mauDhayataH // rudatI sAvadattAta, harSaH ko'tra nirUpyatAM / muniH prAha pitRbhyAM tvaM yasya dattAbhavatpurA / 32 / rukmiNItanayaH so'ya-macityazaktisaMyutaH / bhAgyenAtra sametya tvaM gRhItAnena dhImatA // 33 // nizamyeti jagau kanyA, mune! mAM kiM nu vacasi / nedRzaH sarvathA bhAvI, sa tu rAjJo'sti naMdanaH // muniH prAzaM rupaM, vIkSya mugdhe viSIda mA / abhraM rAcchAdito'rkaH kiM syAtsvatejaH prakAzakaH // tathA rupavibhedena, vijJeyo'yamapi tvayA / AgAttvadarthamevAtra, vidyAdharanivAsataH / 36 / ekasya vAMchanA yaha, dvitIyasya na sA bhavet / tadA dvayorapi prauDhA, bhaveduHkhaparaMparA |37| atraitasya tavAkAMkSA, tavApi sA'bhavatpunaH / ubhayoryuvayorjAtAH, pUrNAstena manorathAH // 38 // tatastvaM mAnasaM kheda, parityajya mRgekSaNe ! / svabhAgyamadbhutaM bhUmau jAnaMtI bhaja saMmada / 39 / komalairvacanairevaM, svasthIkRtya ca tAM kanIM / nijarupaprakAzAya, muniruce manobhavaM // 40 // kIrtaye nAtidRSTiH syA- llajjAyai nAtijalpanaM / na cAtibhakSaNaM puSTyai, na snehAyAtiroSaNaM // nAtikrIDanamAbhAti na cAtihasanaM mude / svarupaM prakaTIkRtya, tadenAM tvaM pramodaya / 42 / pradyumnena puratasya samasti svIkRtaM vacaH tadeSa sarvalokAnAM pUjyo jAto'sti bhUtale |43| mAnayiSyAmyahaM no ce- detasya sAMprataM vacaH / mamaiva bhAvinI hAni - stattenApIti mAnite / 44 // svIkRtya vacanaM tasya, vyaktIkRtya svarupakaM / abhrAnmuktaH zazIvAsau, hAraistA rojjvalairbabhau // cArucAturyalAvaNyA, manoharakalAvataH / rohiNIva zazAMkasya, sA reje tasya sannidhau // 46 | 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 zaktiqhatA puratasya, dRSTaM rUpaM ca sAMprataM / dvAbhyAM tasyAH pramodo yo-'bhUttaM vaktuM na zakyate // bhUSito bhUSaNaH sarvai-bhUrivaryamaNImayaH / sAmyaM devakumArasya, dadhAno virarAja saH // 48 // tasya rUpaM samAlokya, kanyA hRSTA svacetasi / sahasA bhavato harSa-viSAdAvatidussaho / 49 / yadIhazena rupeNa, manuSyo'yaM bhaviSyati / ayaM ca me bhavedbhartA, tadoyA bhAgyavatyahaM 50 // bhaviSyati suparvAsau, yadoDakzaktisaMyutaH / manuSyatvAdavazyaM mAM, tyakSenme tahi kA gatiH / 51 // spaSTIkRte'pi tenAtma-rupe dInamukhI kanoM / vIkSyAcakhyau munirbhadre-'dyApi dInAnanA kathaM // sA proce kathitaM tAta, yattvayAyaM patistava / tadasatyaM vijAnAmi cittakalpanayA hayahaM / 53 / yadeSo'sti manuSyo na, devo'yaM ko'pi vartate / devasya mAnuSIkAMtA, na yogyA sarvathA bhavet // smitvA tadA muniH prAha, maakaarssaastvmdhiirtaaN| yo mayA kathitaH pUrva, tavaiva patireSa sH|55| dvitIyavAramityukte, muninA tena zarmaNe / vizvAsaM janayaMtI sA, tasmin premarasaM dadhau / 56 / pradyumnena yadA prAptA, ramaNIramaNIyaruk / pradyumnazca yadA nAryA, prItiH prAjyA kathaM na tat // ubhayorapi saMjAtA, daMpatItvena bhUyasI / yadA parasparaM prIti-ridarSestadA trapA 58 // tatastau daMpatI sneha-rasamAdadhaturbhRzaM / so'calatpitarau draSTuM munibhAryAyutastataH / 59 / "arere, ApaNe kSatriya thaIne bhIlaDAothI hArI gayA balavAna ane parAkramI hovA chatAM AvA jaMgalI vanacarothI parAjita thayA.lokomAM ApaNI keTalI hAMsI thaze. rAjAne ApaNe zuM moMDhuM batAvIzuM?' A pramANe viSAda karatA kaura veta mukhavALA hovA chatAM zyAma sukhavALA banI gayA. kauranuM saghaLuM sainya naSTaprAya: thayeluM jeIne nArada RSinA dekhatAM bhilalaveSadhArI pradyumna rAjaputrInuM apaharaNa karyuM ane pitAnA suMdara vimAnamAM lAvIne nArada RSinI pAse zAMti mATe tene besADI. tyAre jema gAya vAghane joIne bhayabhIta banI jAya tema rAjakanyA bhayaMkara evA A bilane joIne bhayathI vihala banI gaI. "mArA bhayathI A bicArI prANatyAga nA kare," ema mAnI kumAra tenI pAchaLa moMDhuM pheravIne beTho. bhayaMkara evA bibhatsa rUpane joIne rAjakanyA mRtyunI zaMkAthI dhrujavA lAgI. rUdana karatI, nisAsA nAkhatI, muni upara vizvAsa dhAraNa karatI rAjaputrI dIna mukhe muninI sAme joIne vAraMvAra vilApa karatI AMsu sAratI bolI : "he pitA, meM evuM kayuM karma karyuM haze ? mAtA-pitAe mane keTalA premathI pALI-poSIne maTI karI... mArA sukha mATe mAtA-pitAe mekalI, ne kamasaMge mArI AvI viparIta dazA thaI. janma thatAM pahelAM rUkimaNInA putra sAthe vAgdAna thayuM hatuM, paraMtu ke pApAtmAe janmatAnI sAthe ja rukimaNInA putranuM apaharaNa karyuM. tyAra bAda satyabhAmAnA putra bhAnukumAra sAthe mAruM lagna nakakI karyuM. tenI sAthe pANigrahaNa karavA mATe mane mokalI, paraMtu A pApAtmA luMTArAoe mArUM haraNa karyuM. he nAtha, A pApInA hAthamAMthI mane kaNa bacAvaze ? he nArada RSi, Apa te karUNAnA sAgara cho, jagatanI saghaLI strIonA niSkAraNa baMdhu cho. mAruM apaharaNa karAyuM chatAM Apa kema mauna besI rahyA che ? zuM Apane paNa mArI dayA nathI AvatI ? he mAtA, bALapaNathI te mAruM pAlana-poSaNa karyuM, moTI karI, chatAM A 10
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74. zAMba-pradyumna caritra bhIlaDAoe mAruM apaharaNa karyuM, tenI ciMtA zuM tane nathI thatI ? he pitA, mA sthAnaka jANane ghaNuM sainya sAthe mane mokalI. chatAM AvA samaye mane ekAkI mUkIne badhA sainike bhAgI gayA. he baMdhuo, mArA sahadaro, tame badhA mArA upara ghaNe prema rAkhe che ! paraMtu AvA kaparA samaye mane choDIne kayAM jatA rahyA ? athavA hA, hA, meM jANyuM- saMsAranuM svarUpa ja evuM che. saMkaTamAM paramAtmA sivAya bIjuM kaI rakSaNa karanAra nathI." duHkhane sAMbhaLanAra keI maLe to duHkha vadhAre pragaTa thAya che. munine joIne rAjakanyA vAraMvAra vilApa karavA lAgI. duHkhano paNa aMta che ane sukhane paNa kyAreka aMta hoya che." kumArI ghaNe ghaNe vilApa karIne thAkI gaI. kaMIka svastha thaIne nAradane kahyuM: "he tAta, A durAtmA pAse AvI AkAzagAminI vidyA kyAMthI AvI haze ? athavA to A rUpaparAvartana karIne Avela ke I deva che? vidyAdhara che ke Dinara che ? A duSTanI sAthe Apane meLApa kayAMthI thayo ? athavA mArI jema A pApAtmA Apane paNa pakaDIne lAvyo che? he nAtha, mArAthI rahevAtuM nathI ! mArA prANe cAlyA jaze. mArI zuM gati thaze ? mane ghaNI ciMtA thAya che." teNInA uparyukta vacana sAMbhaLIne kaMIka hasIne nArada munie kahyuM: "dIkarI, harSanA sthAne viSAda kema kare che?" rAjakanyAe kahyuM: tAta, ahIM harSanuM sthAna zuM che ?' nArade kahyuM : "sAMbhaLa, tArA mAtA-pitAe tene pahelAM jene ApI hatI, te rUkamaNIne putra aciMtya zaktizALI, aneka vidyAone svAmI pradyumna, tArA bhAgyathI ahIM AvIne teNe tAruM grahaNa karyuM che." sAMbhaLIne kanyAe kahyuM: "muni, zuM tame paNa mane Thage che? rAjAnA putra kayAre paNa AvA kadarUpa hoI zake ?" munie kahyuM: "he mugdhA, tuM bheLI che. AvuM rUpa joIne tuM viSAda nA kara ! vAdaLAothI DhaMkAyelo sUrya zuM potAnA tejane prakAzaka nathI hoto ! rUpabheda hovA chatAM tAre tene pradyumna ja samaje. tArA mATe te te vidyAdharonI nagarIthI ahIM Avela che. ekanI cAhanA hoya ane bIjAnI cAhanA nA hoya te baMnenA jIvanamAM dukhanI paraMparA sarjAya che. pradyumnane tArA pratyenI cAhanA che, tevI ja rIte tuM paNa tenA pratye cAhanA rAkhIza to bhaviSyamAM tamArA baMnenuM jIvana premapUrNa banaze ane tamArA mAthe siddha thaze. mATe he putrI, tuM khedano tyAga karI jagatamAM caDhIyAtA evA tArA bhAgyanI prazaMsA kara ! ane pradyumna pratye rAga dhAraNa kare !" A rIte rAjakanyAne kamala vacana vaDe svastha karIne nAradajIe mULa rUpe pragaTa karavA mATe pradyumnane kahyuM: "pradyumna, ativRSTi subhikSa mATe thatI nathI. ati balavuM te lajajA mATe nathI hotuM. ati bhakSaNa puSTi mATe thatuM nathI, ati krodha sneha mATe thato nathI. ati kIDA zebhA mATe thatI nathI. ane ati hasavuM kAMI AnaMda mATe thatuM nathI. "ati sarvatra varjayeta" e nyAye keIpaNa bAbatamAM ati nahi karavuM joIe. have basa thayuM. tArA mULa svarUpane pragaTa karIne A rAjakanyAne khuza kara.' nAradajInI vAta sAMbhaLIne pradyumna vicAryuM: mAre muninuM vacana mAnya rAkhavuM joIe. kAraNa, teo A jagatamAM sarva lokone pUjanIya che. jo temanuM vacana nahIM mAnuM te bhaviSyamAM mane ja nukasAna thaze. A pramANe vicArIne potAnuM mULa svarUpa pragaTa karyuM. vAdaLAthI mukta thayelA ane tArAgaNathI ze bhatA candranI jema pradyumnakumAra alaMkArathI zebhavA lAge. soLe kaLAthI saMpUrNa candranI AgaLa jema rohiNI zobhe tema rUpa lAvaNyavatI rAjakanyA zobhavA lAgI. pradyumnanI zakti te teNe pahelAM ja jANa hatI, have tenuM sAkSAt kAmadeva samAna rUpa joIne rAjaputrIne eTale badhe AnaMda thayo ke tene bolavA mATe
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-10 koI zabda nA jaDyo. manohara sarvAla'kArAthI bhUSita devakumAra samAna pradyumnanA rUpane joine teno AnaMda manamAM samAtA nathI. kharekhara, 'atahaSa ane ati viSAda-baMne dussaha hAya che.' rAjakanyA manamAM vicAre che: AvA rUpavAna A manuSya haze teA te nakkI mArA pati thaze to A jagatamAM mArA jevI bhAgyazAlinI bIjI kANu kanyA hoI zake? para`tu AvA prakAranA zaktizALI jo deva haze to huM manuSya-strI hAvAnA kAraNe te mane tyajI deze. to mArI zuM dazA thaze ?' A pramANe ci'tA karatI TvInamukhavALI joIne nArade pUchyuM: 'bhadre, pradyumne potAnu mULa svarUpa pragaTa karyo chatAM tuM kema udAsa che ?" tyAre rAjakanyAe kahyuM: 'nAtha, Ape kahyuM : 'A tArA pati thaze.' paratu mArA manamAM panA karatAM A vAta sAcI lAgatI nathI. kAraNa ke AvA rUpavAn ane AvA zaktizALI prAyaH manuSya hoI zake nahI. mane lAge che ke A kA deva che. ane devane manuSya-strI cegya nathI. teA mArI zu' dazA thaze ?' hasIne nArade kahyuM : 'beTI, tuM adhIra nA bana. me' je kahyuM satya ja che. A kRSNa ane rUkimaNIno putra, vidyAdharane tyAM moTA thayelA pradyumnakumAra ja che. mATe tuM jarAye zaMkA rAkhIza nahI.' A pramANe bIjI vakhata kahelA nAradajInA vacanathI vizvasta thayelI udadhikumArI pradyumna pratye prema dhAraNu karatI AnaMda pAmI pradyumna paNa AvI suMdara rAjakanyA prApta karIne ghaNuM! khuza thayA. tyAM eka bIjAnI premasRSTinu milana da patIrUpe parasparanI gADha prItirUpe pariNamyuM. tyAre nAradajInI lajjA vacamAM ADakhIlI rUpe lAgI. A pramANe paraspara snehane dhAraNa karatA daMpatI nAradajInI sAthe mAtA-pitAne maLavA mATe utsuka thayAM. pradyumnakumAre tIvra gatie vimAna calAvyuM. prapazyan kautukAnyadhvajAtAni vividhAni saH / samAyAto vimAnena, zrImatIM dvArikApurIM // tatra tena sametena, yAdRzI dadRze dRzA / vibhUtiH svaH tiraskAra - karI dRSTacarI na sA / 61 / pradyumnastAdRzIM zobhA-mavalokya camatkRtaH / avAdInnAradaM nAtha, bhuvi sthAnaM kimadbhutaM // svargalokasya khaMDo'yaM, svazaktyA kiM biDaujasA / nivezito'sti bhUpIThe, vizrAmAya kadAcana // athavA bhUrikoTina, nirjarANAM bahutvataH / tatra saMkIrNatAyAM kiM nivAsAyApito'styayaM / 64 / aSTAgramahiSImadhye, klezo jAto mitho'thavA / amarSeNa nivAsAyA- dattA kayAcidastyasau / 65 / fiofatmatvA muniH prAha mahAbAho vinirmitaM / yattvayA kalpanaM tasmA - nnaikamapyastyado nanu // madano'bhyadadharttAha, tvameva vinivedaya / nAradaSistadAcakhyA - viyaM dvAravatI purI / 67 | AjJayA suranAthasya, vaizramaNena vAsitA / nagarIya nivAsAya, mukuMdasya pitustava / 68 svargalokAdhikAstyeSA, saMpattibhirlasatsukhaiH / kenApyatra prakAreNa, nyUnatA na hi vidyate / 69 / vanAni naMdanaupamyaM, saMdadhaMtIha bhUrizaH / vartate'nekajAtoya-vRkSaiH kalpadrumAdibhiH // 70 // vRndArakapuSkariNya, ivAbhAMti saroruhaiH / vApyo vicitrasopAna - saMdarbharupazobhitA / 71 / alihAni harmyANi, rAjate bahujAlakaiH / maMDitAni gavAkSaughe - rabhito'tra bahUni ca // 72 // devenaikena yA bhuktA, tAmevAnyo bhunakti ca / deveSvapIti vairudhyaM, yatrAhuH svavazAratAH / 73 / devena krIDitaikena, yA devI saiva nAkinA / anyena ramate dhigdhig, devoriti jaguH striyaH // 74 // vidyate puruSA atra, svakIyadAratoSiNaH / kAminyo'pi lasadrUpAH, svabhartRkRtanizcayAH // 75 // sahasrayodhinaH kecitkecicca lakSayodhinaH / vidyAsiddhavijetAraH kecinmaMtraparAyaNAH / 76 / 75
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zAMba--pradyumna caritra dAnino'pi priyAlApA, jJAninazca na mAninaH / balino'pi kSamAbhAjo, dhanino'pi ca daaninH|| asyAM nivAsino lokA. dUre saMtu vivekinH| tiryaco'pi dvipAH saMti, prabhUtadAnadAyakAH 78 // dAnasyAvasare keci-dbhavaMti vighnakAriNaH / hayA api svavegena, prerakA atra saMti ca 79 / yAdavA balagarveNa, gaNayaMti na kaanpi| svadoH parAkramAkrAMta-pAravAravasuMdharAH / 80 / yathA suvarNamudrAyAM bhAMti ratnaM tathA'tra tu / kapizIrSANi ratnAnAM prAkAre hemanirmite / 81 // etasyAH sukhamAstotuM, zeSeNApi na zakyate / ekayA jihvayA vaktuM, tatkathaM kSamyate mayA / 82 / rastAmAM aneka prakAranAM kautuke jotAM jAya che. vimAna dvArikA upara AvyuM. dvArikAnI zobhA joIne Azcarya cakti banela pradyumna vicAre cheH "are, A zuM haze ? svargapurIne zaramAve evI A kaI vibhUti haze ? Aja sudhI AvI addabhuta nagarI mArA jevAmAM AvI nathI. A kaI manuSyalakanI nagarI lAgatI nathI." vicArIne nAradane pUchayuM : "svAmina, pRthvI upara AvuM addabhuta kayuM sthAna che ? zuM Indra potAnI zaktithI svaMgalakano kaI khaMDa pitAnA vizrAma mATe pRthvI upara utAryo che? athavA svargalokamAM karoDonI saMkhyAmA deva hovAthI tyAM bhIDa thavAne kAraNe Indra devone rahevA mATe A sthAna banAvyuM che ke zuM ? athavA pitAnI ATha agramahilI (IndrANI) emAM paraspara phaleza thavAthI, temAMnI ekAda-be IndrANInA nivAsa mATe A sthAna ApyuM haze ?' nAradajIe hasIne kahyuM : "he mahAbAha, te je je kalpanA karI temAMnI tArI eka paNa ka95nA sAcI nathI. sAMbhaLa, A dvArikA nagarI che. tArA pitA viSNunA nivAsa mATe IndranI AjJAthI kubere A nagarI vasAvI che. saMpatti ane sukha vaDe svargalekathI caDhIyAtI A nagarImAM kaIpaNa jAtanI nyUnatA nathI. A nagarImAM kalpavRkSa samAna aneka jAtanA vRkSothI suzobhita naMdanavana jevAM aneka udyAne che. vicitra prakAranA pagathiyAthI suzobhita devenI kIDA mATenI vAvaDIo jevI kamalethI yukta aneka jAtanI vAvaDIo che. rana ane motIonI jALIothI zobhita aneka gavAkSavALI AkAzane aDIne rahelI asaMkhya havelIo ane prAsAdA che. devalokamAM to eka deve bhogavelI devIne bIje deva bhogavI zake che, devomAM paNa A rIte virUddha pravRtti cAle che, jyAre A dvArikAnagarImAM te rUpavatI ramaNIo patiparAyaNa mahAsatIo che. purUSe paNa svadArIsaMtevI che. temAM keTalAMka sahaayodhI (eka purUSa hajAra mANasanI sAthe Takkara jhIlI zake), lakSadhI virapurUSa che. temaja vidyAsiddha, mAMtrika, tAMtrika Adi aneka siddhapurU che. vaLI A nagarImAM priyabhASI dAnavIre, nirabhimAnI paMDite, kSamAzIla zUravIre temaja dhanike kroDenI saMkhyAmAM vase che. A nagarInA rahevAsI vivekI manuSyo te dAnI che ja paraMtu, ahIMnA tiryaMca pazu-hAthI Adi paNa dAna ApanArA che! dAnanA avasare kaI vinakartA bane te azvo pitAnA vegathI tenA preraka bane che. pitAnA parAkramathI samudraparvatanI pRthvIne bhegavanArA yAdave potAnA balagarva vaDe bIjAne tuccha gaNe che. suvarNanI mudrikAmAM jema ratna zobhe tema A nagarInA suvarNanA killAmAM ratnanA kAMgarA zobhe che. pradyumna, dvArikA nagarInI sukha-saMpattinuM varNana mArI eka jIvAthI karavA mATe huM samartha nathI. arthAt A nagarInI zobhA aparaMpAra che." dvAravatyA iti zrutvA, varNanaM nAradAnanAt / utsukazcekSituM jAto. madano drutameva tAM / 83 / tataH sa nAradaproce, nAthAjJA tava cedbhavet / dvArikAM dRSTumekAkI, gacchAmyahaM kutUhalAt //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 77 vyAcaSTa spaSTavAkyena, madanaM nArado muniH| tatra tvAM sarvathA gaMtuM, na dAsyAmi hitaiSyahaM / 85 / ahaM zaktisamanvIto, vidyAvAMzca parAkramI / cetasIti vijAnAsi, yathA tvaM nijagarvataH / 86 / tatrAneke tathA saMti, yAdavA abhimAninaH / vidyAzaktibaliSTaM tvAM, tRNavadgaNayaMti na / 87 / krIDAvinirmitI prAjyo, varivati rasastava / sahajaM cApi cApalyaM, na te zarmakRte khalu / 88 // asahaMtastava krIDAM, yoddhAro yAdavAH same / upadravaM prakuryuzce-nmatprayAso mudhA bhavet / 89 / ityukte'pi bhRzaM tena, yAvannApasasAra sH| tAvattamutsukaM vIkSyA-jJApayatsaMjJayA vazA / 90 / tadA jagAda sA nAtha, yadyapi tvaM balotkaTaH / yAdavA api duHsAdhyA-statra saMti mahAbhujA // vivAde tu mitho jAte, ghAtayeyuryadi hi te| tadA suvAsinItvaM me, kathaM sthAsyati nAtha me / 92 // tataH sA nAradasyAbhi-mukhaM vIkSya jagAda ca / kRtvA karAMjali svIya-lalATe bhyvihvlaa|93| sarvathaiva tato gaMtu, na deyo'yaM pitastvayA / mAnayiSyati te'vazyaM, vacanaM hitakArakaM / 94 // tasyA iti vacaH zrutvA, munirmadanamabhyadhAt / gamanAya pradAsyAmi, na tvAM mamAMtarA dhra vaM // melayiSyAmi te putraM, purA mayeti bhASitaM / jananyAstava duHkhinyA, melayAmyekazastathA / 95 / pazcAtsvairatayA kAryA, krIDA tvayA vivekinaa| nAhaM nivArayiSyAmi, tvAM kriiddaakRtittprN|| vijJAya vyAkulaM citta-mubhayormunibhAryayoH / babhANa madano nAhaM, cApalyAya samutsukaH / 97 / kuTuMbe milate copa-lakSite sakalairapi / dvArikAnagarIzobhAM, dRSTuM mayA na zakyate / 98 // tatastava samAdAyA-dezaM klezavinAzakaM / dRSTvA ca dvArikA sarvAM, smessyaamyvilNbtH|99| ityuktvA nAradaM natvA, vimAnAdavatIrya sH| pratasthedvArikAM dRSTuM, zakti darzayituM nijaaN|400| nAradanA mukhe dvArikAnuM varNana sAMbhaLIne jovA mATe utsuka thayelA pradhune kahyuM: "nAtha, je ApanI AjJA hoya te pahelAM huM ekalo dvArikA nagarIne jovA mATe jAuM.' nArade spaSTa rIte kahyuM: "are, have huM tane ekalo kayAMya nahIM javA dauM. tArA manathI tuM ema samajato haIza ke "huM zaktizAlI, vidyAvAna ane parAkramI chuM:" paraMtu dvArikAmAM to vidhAyukta ane parAkramI keDe yAda potAnA bAhubaLathI bIjAne tuccha gaNanArA mahAna ahaMkArI che. tane huM jANuM chuM. tuM ke kutUhalapriya che. tyAM jaIne krIDA mATe kaMIka cAlatA karI te yAda tArI capalatAne jarAye calAvI le tema nathI. mATe tAre hitasvI thaIne huM tArA sukha mATe kadApI tane dvArikAmAM ekalA javA mATe AjJA ApuM nahIM. tyAM jAya ane tyAM te kaMI ADuM avaLuM karyuM ane tane upadrava thAya te ? mAre tane lAvavA mATeno ahIM sudhI prayAsa phogaTa jAya. mATe hamaNAM chAnAmAne besI rahe. nArade A pramANe vAravA chatAM kumArane javA mATe utsuka thayelo joIne rAjakanyAe tene IzArAthI kahyuM : "nAtha, Apa bhale balavAna che, parAkramI cho, paraMtu bAhubaLI yAda sAdhya che. yAda sAthe tame yuddha kare ane temAM tamane kaMIka thAya, te mAruM saubhAgya luMTAI jAya. tyAra pachI bhayabhIta banelI udadhikumArIe hAtha jeDIne nAradane kahyuM: "pitAjI, ene kayAMya javA deze nahIM. cAkhI nA pADaje. A5nuM te vacana teo jarUra mAnaze." rAjakanyAnA vacana sAMbhaLIne nArade pradyumnane kahyuM: "have mArA vinA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra tane ekalA kyAMya paNa nahI javA dauM. pahelAM eka vakhata tArI duHkhI mAtAnI sAthe tAre meLApa karAvI dauM, pachI tAre jayAM javuM hoya, je ramato karavI hoya te karaje. pachI tene rokavA nahI AvuM. tArI janetAne meM ApeluM vacana mane satya karavA de." muni tathA patnIne vyAkuLa cittavALA jANI pradyune kahyuM: "huM kayAMya paNa capalatA karIza nahI. pachI to kuTuMba bheguM thaze. badhA oLakhItA-pArakhItA malavA Avaze. emAM mane dvArikAnI zebhA jevA nahIM maLe. mATe ApanI AjJAthI dvArikAnI zebhA joIne vinA vilaMbe AvI jaIza. Apa kaI jarA paNa ciMtA karaze nahIM.' ema kahIne pradyumna dvArikA tarapha prayANa karyuM. vimAnAdyAvaduttorya, yAtyaso dvaarikaapuri| tAvadbhAnukumAro yAn, dRSTaH koDAkRte'munA / / dhAryamANaziracchatraM, vojyamAnaM ca cAmaraiH / rAjAMgajeTe yuktaM, taM dRSTvA sa vyacitayat / 2 / asyAH puryA adhozo yaH, zrUyate purussottmH| sa evAyaM kimanyo vA, yuvarAjo'sti kazcana / 3 / dadhAna iti saMdeha, snehaM ca paramaM vahan / vidyA saMskRtya papraccha, he vidye kaH samastyasau / / / tasya zravaNayoH sApi, tadAbhyadadhadAdarAt / satyabhAmA sapatno yA, jananyAstava vartate / 5 / aso tasyAH suto bhAnu-rbhAnurivorutejasA / kartavyaM yaddhakivi-tatvamA kriyatAM mudA / 6 / proktaM tasyA nizamyeti, pradyumnaH kotukapriyaH / turagaM racayAmAsa, bhUyo rayopazobhitaM / / madhye parimitaM vaktra, nirmAsaM karNayorlaghu / vistogamurasi snigdhaM, romarAjo sulakSaNaM / 8 / Atmano hayapAlasya, rUpaM ca ke virUpakaM / jarAgrastasa nastAMgaM, kaMpamAnaziraHkaraM / 9 / gRhItvA tena rUpeNa, suvarNamukhayaMtraNaM / tama vAyAmAsa, hemaparyANasaMyutaM / 10 / mudAtha vAhayan vAhaM, pradyumno rAjavarmani / goviMdanaMdano yatra, tatrAyayo salolayA / 11 / vallabhA rAjaputrANAM, turaMgamA bhavaMti hi / tataH so'zvaM samAkAraM, taM nirodha camatkRtaH / 12 / tenoditamaho vRddha, hayo'yaM kasya vartate / tena proktaM mamatrAyaM, na vAyasyApi kasyacit / 13 / tadA bhAnuH punaH prAha, hayo'yaM kena hetunA / atrAnotastvayA vRddha, samoconaM vada drutaM / 14 / sa jajalpa mayA jJAtaM, hareH sUnurmahodayaH / vartase tvamamuM vAhaM, manmUlyena grahISyasi / 15 / vikrayAya tavAbhyarge, samAnotastato'styayaM / bhAnuH prAha kimaya-metastha brUhi sUnRtaM / 16 / so'vagajalpAmyahaM satya-mayavA vitathaM skhe| kumAro'padavatsatya-kSetra vaddha nivedaya / 17 / prajajalpa tato vRddha-zcetsatyameva pRcchasi / tadA soNikAH koTi-TaMkA etasya mUlyakaM // 18 // kumAro'vagvayovRddhA, bhaveyurve bhavAzA / asatyaM te na jalpaMti, satyameva tato vada / 19 / kiMcitkopena sa prAha, vRddha vRddha karoSi kiM / purANapuruSastAta-stvadIya eva vartate / 20 / ahaM tu taruNo varte, zmazru me palitaM yadi / aMgaM ca galitaM daMtA, bhagnAH kiM tAjAyata / 21 / niveditaM mayA yacca, jJeyaM mUlyaM tathaiva tat / tava cetasi cedbhrAntiH, parIkSA kriyatAM tadA / 22 / loke'pi sarvavastUni saMgRhyaMte priikssyaa| caturairathavA mUrkhaH, puruSaH pramadAjanaiH / 23 /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 sa-10 , tasya vAkyaM samAkarNya-vAca bhAnukumArakaH / samIcInaM tvayA proktaM karomi vacanaM tava // 24 // ityuktvA sahasotthAya sa Aruroha vAjinaM / tenApi paMcadhArAkhyA, gatayaH kramataH kRtAH // 25 // Adya dvitIyAM tRtIyAM, gatiM ca pravidhAya saH / raMjayAmAsa bhAnozca, lokAnAM mAnasaM kSaNAt // caturthI ca gatistena, vAjinA vihitA yadA / tadA dehAtsamastAni, bhUSaNAnyapatan bhuvi // 27 // gatizca paMcamI cakre, yadA tenAtidussahA / nipapAta tadA bhAnu-radhovaktreNa bhUtale |28| uccasthAne virAjeta, bhAnurbhUyiSTabhAnubhiH / so'pyadhovadanenorvyA, papAtA'nyasya kA kathA / 29 / ityAcchAdya nijaM vaktra, jahasUrAjanaMdanAH / vRddhastu gADhazabdenA - hasadbhAnuM vitarkayan |30| pAtayitvA vanau bhAnuM, hayo'pi ca didRkSayA / caMcalatvaM parityajya saMsthitastasya sannidhau // 31 // dadatsu hastatAlAMzca sthiteSu rAjasUnuSu / sthaviro vacanaM proce, kSAraprakSepavad vraNe // 32 // asmAdapi kumAra tvaM, zAMtAtturaMgamAdyadi / pRthivyAM patitastatte, nAzvArohaNakauzalaM / 33 / satyabhAmAsuto vAji - zikSAyAmasti kovidaH / tAvakIno yazovAda, iti zrutaH sa niSphalaH // tvaM cenmAM vRddhamanyaM vA, guru kRtvAtha zikSase / hayazikSApravINatvaM bhaviSyati tadaiva te / 35 / bravImyahaM tato bhAno, bhavaMtaM hitazikSayA / azvArohakalAbhyAsaM, zikSadhvaM samyagAdarAt / 36 / vasudhAdhavaputrANA - mazvArohakalAM vinA / sAmrAjya sAdhakaM loke, yazo na prakaTIbhavet / 37 / anayA kalayA rAjya-bhogo na dRzyate tava / kIrttisAmrAjyavAMchA cecchikSaNIyA kalA tadA // sahate na mahIpAla - putrA jalpanamutkaTaM / zrutvA jagAda kopena, patito'pi mukuMdabhUH / 39 / re vRddhAkaNitaM nAsti, jaratyAH kA kathezituH / tvaM pravijJAya se mUrkho, mama niMdAM karoSi yat // caTiSyati turaMgaM yaH, sa eva nipatiSyati / tvAdRzAnAM varAkANAM, caTanaM patanaM na ca / 41 / anyasya kriyate niMdA, tahi yadyAtmani sphuTaM / kiMcinmanoharatvaM syAt, tvaM na kiMcitkaro bhuvi // niMdanIyaM zarIraM te, kurupaM ca zarIriNAM / tathApi kuruSe niMdAM parasya tatkimucyate // 43 // tavApi turagAroha - kalA nAsti manAgapi / yadi syAtte kalAbhyAsa - stadA tvaM mama darzaya // 44 // ityukte bhAnunA vRddhaH, prAha satyaM tvayoditaM / vRddho'pi taruNAttvatto, vartte'haM kalayAdhikaH / 45 / mAM sarve'pi samutpATayA- rohayaMtu turaMgame / pradarzayAmi yuSmAkaM madIyAH sakalAH kalAH / 46 / samAkarNya vaco bhAnu-stasya vRddhasya garvitaM / utkaTAn subhaTAn, prAhA- rohayata hyamuM haye / 47 / pApasyaitasya vRddhasya, paraniMdAvidhAyinaH / azvArohaNadakSatvaM pazyAmi nikhilaM yathA / 48 / svasvAmino vacaH zrutvA, samArohayituM bhaTAH / yAvad vRddhaM ca bAhubhyAM, lagnAstAvatpapAta saH / / vRddho'pi ilathadeho'pi, patan vajjra ivAvanau / sahasA pAtayAmAsa tAn sAmarthyayutAnapi // 50 // kasyacidvadanaM bhagnaM, hastAvapi ca kasyacit / kasyacidradanA bhagnAH, kasyacitkUrparaM kramau // 51 // tadAha mAyayA vRddha, etairdurAtmabhistvahaM / nirdayairiva bhUpIThe, pAtitaH kiM karomyahaM // 52 // bhAnostasyAguNajJasya kiM dadAmyupalaMbhakAn / nirvAhaH kriyate yenA - mISAM dravyAdidAnataH / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra ete pApA durAlApA vRddhvigrhpiiddkaaH| duvinItA madonmattA, vicAraparivajitAH / 54 / yadeteH pApibhirvAhA-rohadarzanakauzalaM / rakSitaM mama bhAnozca, camatkAravidhAyakaM 55 / athApi yadi mAM ko'pyA-rohayedatra vAjini / madIyayAmuM cAturyA, vismayaM prApayAmyahaM 56 / jarAjIrNo'yamityuktvA, nidyo'hamakhilarapi / vRddho'pyazvakalAbhyAsa, darzayAmyakhileSvapi // tasya vAkyaM kaTu zrutvA, bhaanuraakhydbhttaanth| sarve'pi saMmatIbhUyA-rohayaMtu hyamuM drutaM / 58 // ekazaH patito bhUmau, dvitIyavAramapyatha / ayaM nipatatu svoya-prANAn yathA parityajet / 59 / bhAnuvAzrutimAtreNa, te sarve'pi smutthitaaH| yAvadArohayeyustaM, tAvatpureva ca te kRtaaH|60| pAtayan mardayan bhAnoH, subhaTAn vikaTAnapi / buMvAravaM dadAnaH sa, jajalpa kaThinaM vcH|61|| bho bhAno khAdayitvA ye, zaMDhA iva tvayA kRtAH / sevakAstava te zaktAH samAropayituM na mAM // melayitvAkhilAMstvaM mAM, svayamArohayeyadi / tadevarohaNaM bhAvi, nAnyathaitardurAtmabhiH / 63 / mAmArohayasi tvaM na, rAjAMgajayuto'pi cet / kalA mamAkhilA tahi, sthAsyajjaThara eva hi // itigIHprerito bhAnuH, samastaparivArayuk / utthAyArohayedyAva-nmAtsayaM hRdaye vahan / 65 / tAvannArakavaddeha-zIrNatAM pravidhAya sH| nipatan pAtayAmAsa, bhAnvAdInikhilAnapi / 66 / sarve'pi patitA yAva-niHzvasaMti sukhena te| bhAnoharasi tAvatsa, datvA pAdau haye'caTat / 67 / Aruhya vAhayan taM gatyA kamanoyayA / bhAnvAdinUpaputrANA-mAzcaryamudapAdayat / 68 // vAhayitvAvanopoThe, kSagamekaM turaMgamaM / darzayitvA svadakSatva-mutpatya gaganaM yayau / 69 / gatvA tatrApi vAhaM taM, cAravegena khelayan / pravidhAya camatkAraM, tatazcacAla kotuko 70 / devo vA dAnavo vAyaM, kinnaro vaa'suro'thvaa| gate tasminniti svAMte, cakruH sarve'pi klpnaaN|| dvArikA tarapha jatAnI sAthe kIDA karavA mATe nIkaLelA bhAnukumArane joyo. mastaka para chatra hatuM. be bAju cAmara vIMjhAI rahyA hatA. aneka rAjakuMvarothI parivarelA bhAnukumArane joine pradyumna vicAravA lAgyAH "A nagarIne svAmI purUSottama (kRSNa) kahevAya che te haze ke kaI bIjo rAjA ke yuvarAja haze ?' A pramANe sneha ane zaMkAne dhAraNa karatA pradyumna prajJapti vidyAnuM smaraNa karIne pUchyuM: "he vidyA, A keNu che ?" tyAre vidyAe AdarapUrvaka tenA kAnamAM kahyuM : "tArI mAtA rukimaNInI zakya satyabhAmAne putra sUryasamAna tejasvI A bhAnukumAra che. tenI sAthe tAre jevuM vartana karavuM hoya te karI zake che. vidyAnI vANI sAMbhaLIne kautukapriya pradyumna, madhyamAM parimita, saMkacita mukha, nAnA kAna, vizALa chAtI ane snigdha ramarAja vALo vegavAnuM ane jAtivaMta azva vikrco. pote jarAthI jarjarita kadarUpuM vRddha rUpa dhAraNa karIne azvapAla banya. suvarNanI dorIthI suvarNanAM palANavALA azvane dorate te rAjamArga tarapha cAlyA. tyAM bhAnukumAra Adi rAjaputro sAme malyA. suMdara AkRtivALA azvane joIne vismita thayelA bhAnukumAre pUchayuM : "he vRddha, A azva kena che ?' teNe kahyuM: "mAro che. mI nA nathI.' sAnumAre 4hyu : 'zA bhATe tuM daavy| cha 1 sAyanosara sapA kahyuM: "mArA jANavAmAM AveluM ke kRSNano putra bhAnukumAra azvano zokhIna che, tene mUlyathI A
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 81 azva ApIza ! vecavA mATe A azva laIne tamArI pAse Avyo chuM.' bhAnue kahyuM : "tenuM zuM mUlya che te kahe." vRddhe kahyuM : "huM sAcuM kahuM ke khoTuM ?" bhAnue kahyuM : "sAcuM ja kaheje." vRddhe kahyuM : "je mane satya ja pUche che te kahuM chuM ke A azvanuM mUlya eka kroDa suvarNa mahora che." bhAnukumAre kahyuM : "tArA jevA vayevRddha purUSe A rIte asatya nA balavuM joIe. satya hoya te kahe." tyAre te kaMIka gussa karIne belyo : "are mane vRddha...vRddha...(DosA-Dosa) zuM kare che. tAro bApa vRddha haze. je ne huM te kevo yuvAna chuM? mArA dADhI mUcha kevA suMdara sapheda che? mArA zarIre kevI karacalIye zobhe che? mArUM mukha dAMta vinAnuM kevuM sarasa lAge che ke jANe dAMta jamyA ja nA hoya ! meM je mUlya kahyuM te satya ja che. temAM kaI pheraphAra nathI. tema chatAM tArA cittamAM je zaka hoya to tenI parIkSA kara. lokamAM sarva vastunI catura ke maM strI-purUSo parIkSA karIne grahaNa kare che. mATe tAre azva kharIdavo hoya te tenI gatinI tuM parIkSA kara." vRddhanI vAta sAMbhaLIne bhAnukumAre kahyuM : "te je vAta karI te barAbara che. huM tenI parIkSA karUM chuM.' ema kahIne bhAnukumAra kUdake mArI azva upara beThe. tyAre adhe paMcadhArA nAmanI anukrame gati zarU karI. pahelI, bIjI ane trIjI gati karIne bhAnukumAra Adi lokenAM mana prasanna karIne jItI lIdhAM. paraMtu adhe jyAre cothI gatino vaLAMka lIdho tyAre bhAnukumAranA zarIra upara rahelA samasta AbhUSaNe jamIna upara paDI gayAM ane ati dussaha evI pAMcamI gatino vaLAMka lIdhe tyAre te bhAnukumAra svayaM adhomukhe jamIna upara paDI gayo. ucca sthAne birAjamAna bhAna (saya)nI jema bhAnamAra adhomukhe jamIna upara paDe te bIjAnI zuM vAta karavI ? bhAnukumArane paDelA jeIne rAjakumAre mukha upara kapaDuM DhAMkIne hasavA lAgyA, pele vRddha to jora jorathI hasato bhAnunI hAMsI karavA lAgyo. azva paNa pRthvI upara paDelA bhAnune jovAnI IcchAthI potAnuM calapaNuM choDIne tenI pAse jaIne ubhe rahyo. tALIo pADIne hasatA rAjaputrane ane bhAnukumArane ghA upara khAra nAkhavA samAna kaTu vacanathI vRddhe kahyuM: "kumAra, AvA zAMta azva uparathI tuM pRthvI upara paDI gayo te mane lAge che ke tane azva khelAvavAnI kalA AvaDatI nathI. satyabhAmAno putra azvazikSAmAM hoMziyAra che, Avo tAro yazovAda cheTe che. tuM je mane vRddha mAnatA hoya to mane gurU banAvI mArI pAse azvamelananI zikSA grahaNa kara. huM tArA hita mATe kahuM chuM. huM tane adhakauzalya sArAmAM sArUM zIkhavADIza. rAjaputra azvakhelana nA zIkhyA hoya to te rAjyane gya kahevAtA nathI. tene sAmrAjya maLatuM nathI ane lekamAM tenI apakIti thAya che, mATe je tane kIrti ane sAmrAjyanI IcchA hoya te mArI pAse azvamelananI zikSA grahaNa karavI joIe." rAjakuMvaro keAInA paNa kaTu veNu sahana karI zakatA nathI. tema vRddhanA vacanathI jamIna upara paTTakAryo hovA chatAM bhAnukumAra gussAthI bolyo : are vRddha, tAruM mAre kaMI sAMbhaLavuM nathI. tAre bakavAsa baMdha kara. Dose thaIne sAva mUrkha jaNAya che. mArI niMdA karanAra tuM keNa ? gheDA upara je caDhe te ja paDe, emAM zuM moTI vAta che? tArA jevA rAMkaDAne zuM caDhavuM ne zuM paDavuM? je mANasa potAnI prazaMsA ane bIjAnI niMdA kare che, tenI A jagatamAM keDInI kiMmata che. Dose thaIne A rIte tuM niMdA kare che te zuM tane sAruM lAge che? tArUM zarIra te je kevuM kadarUpu ane niMdanIya che? bIjAnI niMdA karavA nIkaLI paDyo che ? tane potAne te jarAye adhakrIDA AvaDatI nathI, ane bIjAne zIkhavavA nIkaLI paDyo che ? AvaDatI hoya te batAva tArI kalA." jyAre bhAnukumAre A pramANe kahyuM tyAre 11
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra vRddhe kahyuH "barAbara, te satya kahyuM. huM vRddha hovA chatAM tarUNa evA tArAthI kalAomAM adhika chuM. mane tame badhA upADIne azva upara caDAvo, te mArI badhI ja kalA tamane batAvuM !" vRddhanAM garvapUrNa vacana sAMbhaLIne bhAnukumAre subhaTane kahyuM : "caDhAvo A pApI, niMdaka DosalAne gheDA upara caDhAve. ApaNe tenuM ardhakauzalya joIe !" potAnA svAmInI AjJA sAMbhaLIne sevaka vRddhane azva upara caDhAvavA mATe be hAthe uMcakavA lAgyA, paraMtu e badhA baLavAna sainiko bhUmi para udhe mastake paDI gayA. sAthe jarAthI jarjarita dehavALe vRddha paNa vajanI jema bhUmi para paDayo. temAM keTalAkanaH makha bhAgya'. keTalAkanA hAtha ane keTalAkanA dAMta tUTI gayA. keTalAkanA paga ane hAtha cholAI gayA. tyAre vRddha mAyAthI bolyo : "are, A durAtmAoe nirdayanI jema mane jamIna upara pachADyo. huM zuM karuM? he bhAnukumAra, A nirguNIone kaMIka Thapako to Apa. vetana ApIne e lokone nirvAha kare che, paraMtu A pApIo durvinIta, madenmatta, uzRMkhala ane vRddha purUSonI viDaMbanA karanArA che. A pApAtmAonuM azvAroha kauzalya to joI lIdhuM. paraMtu he bhAnukumAra, tuM vivekI lAge che. mAruM azvakauzalya jevuM hoya to mane kaI paNa eka jaNa azva upara caDhAve te AzcaryakArI adhUkhelana batAvuM. mane "gharaDo "gharaDA" karIne A badhA mArI niMdA kare che. paraMtu eka vakhata mArUM kauzalya tame joze to tamane khabara paDaze ke kaNa vRddha che ?" vRddhanA AvA kaTuvacana sAMbhaLIne bhAnukumAre potAnA sevakane kahyuM: "A vakhate ApaNe badhA ekI sAthe tene uMcakIne azva upara caDhAvIe. jeje, sAvadhAnI rAkhaje. A eka vakhata paDyo to bacI gayo. paraMtu have je bIjI vakhata paDaze, te te marI ja jaze. mATe tene barAbara pakaDaje." A pramANe bhAnukumAra Adi rAjaputro temaja badhA sevake e ekIsAthe tene ucakavA prayatna karyo, paraMtu jamInathI eka tasumAtra paNa hAlyo nahIM. pote pitAnAmAM jeTaluM sAmarthya hatuM te badhuM ajamAvIne tene ucakavA prayatna kare che, paraMtu nAraka jIvanI jema jIrNazIrNa thaIne badhA bhUmi para UMdhe mAthe paDI jAya che. teonAM AbhUSaNe ane vastro paNa zarIra parathI jamIna para sarI paDyAM. tyAre vRddha kaThora vacana belyo : are bhAnukumAra ! A sevakane te khavaDAvI khavaDAvIne sAMDha jevA karyA che, eTaluM ja che ! bAkI e nirmAlyomAM mArA jevAne upADI azva upara caDhAvavAnI paNa zakti nathI. vaLI, A badhA tArA bhAIo paNa zaktihIna napuMsaka jevA che, mane ekane paNa ucakavAnI teomAM tAkAta nathI. khera, kaMI nahI, mArI kalA mArA peTamAM ja bhale rahI. tamArA jevA kAyarene ApIne mAre zaramAvuM paDe." A pramANe kaThera zabda saMbhaLAvIne jamIna para cattApATa paDelA bhAnukumAranI chAtI upara be paga daIne pote ghoDA upara svArI karI gayo. evI suMdara gatithI azvane deDAvavA lAge ke jANe AkAzamAM uDate nA hoya ! jamIna para paDelA bhAnukumAra Adi rAjaputro ane sevake tenuM azvamelananuM kauzalya joI vismaya pAmyA. manamAM kalpanA kare che ke "A keAI deva, dAnava, kinnara ke asura haze !" kautukI pradyumna, vRddharUpe suMdara gatithI azva khelavatA kSaNamAtramAM adazya thaI gayo. purastAccalatA tena, dvaarikaapuudikssyaa| eka manoharaM dRSTvA, vidyApRcchayata kAnanaM 72 / kasyedaM kAnanaM kAMtaM, bahiH karNapizAcike / sA cakhyau satyabhAmAyAH, samastIdaM tadadbhutaM // samAkoditaM tasyA-stena prastAvavedinA / vidyAsAnnidhyatazcakre, rUpaM SoDazavArSikam 074 / hayAH sapta kRtAstena, lakSaNairlakSitA api / kSudhayA pIDitA dehe, snehena privjitaaH|75|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 83 svayaM tadrakSako bhUtvA, cAraNArthaM turaMgamAn / AnIya tadvanopAMte, so'vadadvanapAlakAn / 76 / bho bho vanAdhipA yUyaM, vAkyaM zRNuta mAmakaM / bhASadhvaM yadi tamutra, cArayAmi hayAnamUn / 77 / dRzyate kAnanaM ramyaM, vistIrNaM phalitaM hyadaH / lAtvAzvAnahamapyAgAM, dUrataH kathyate tataH 78 / cArayitvA hayAnatra, puSTAn kRtvA tato ydaa|vikrissyaami tadA kiMci-yuSmAkamapi daasyte|| tadA te jagadurmUrkhA,-janmato prathilo'si kiM / bhUtena kenacidyadvA, grastaH sAMpratameva kiM / 80 / yena tvamAsamaMjasyAM, giraM rAjavirodhinIM / tatkAlaM prANasaMhAra-vidhAyinI prajalpasi / 81 // atra kriDati gIrvANa, iva bhAnuH prasAdavAn / itareSAM manuSyANAM, pravezo'pi na vidyate / 82 / yasya cchAyApi no labhyA, tatrecchasyazvacAraNaM / tvattaH ko'pyaparo nAsti, mUryo dhRSTo'tra saMsRtau / 83 / kRSNAgramahiSI satya-bhAmAyA asti kAnanaM / asya darzanavAMchAbhi-reva tiSThati kecana / 84 // gaccha gaccha tato vAhA-nAdAya tucchdhiiritH| tabhRtyA mArayiSyaMti, gRhItvA turagAMstava // ni tho'si daridro'si, durbalo'si ca raMkavat / paradezAtsameto'si, bramo vayaM hitAya te|86| avAdInmadano bho bho, rakSakA yUyameva hi / mUrkhebhyo'pyadhikAH saMto, vartadhve kaThinAH kathaM / 87 / yuSmAkaM kaThino nAthaH, svAminI vAsti taashii| dezo vA sannivezo vA, satyaM brUte puro mm|| nAthazca zrUyate samyaga, rAjya niitiprpaalkH| zatrujayojjayaMtAdi-tIrthardezo'pi dharmavAn / 89 / svAminyAH satyabhAmAyA, yUyaM tdnugaaminH| kiM ca bhUtaM yato martya-mAMtaraM ca vittha na / hastinAM vAjinAM nRNAM, ratnAdivastUnAmapi / aMtaraM yena na jJAtaM, tadIyaM jIvitaM vRthA / 91 // caraMtu turagA ete, tRNamAtropajIvinaH / kAnane saMsthitA viSvaka, sAraNIpArzvavartinaH / 92 / mayAmI zikSitAH saMti, turagA hRdyNgmaaH| phalapatraprasUnAni, bhokSyate'sya vanasya na / 93 / madukte yadi vizvAso, na bhavedbhavatAM hRdi / mudrikAM mama tA~tAM, yUyamAdAya rakSata / 94 / itthamastu gaditveti, samAdAya ca mudrikaaN| carituM taihayA dattA, dhanena hi na kiM bhavet / 95 / te'vAdiSuzcariSyaMtya-ksiAraNyA hayA yadi / tadvaraM cAnyathA tAva-kInA deyA na mudrikA // carituM varamityuktvA, vimuktAstena tatra te / AdAya mudrikA jagmu-gehaM vanAdhipA api / 97 / gateSu teSu tairazva-vicitre tatra kAnane / mahIruhAstRNaiH satrA, samastA api bhakSitAH / 98 // tatpatraphalapuSpANi, tRNAni patitAnyapi / bhakSayitvA kRtaM taista-dUparakSetrabhUriva 99 / kAsArANAM ca kUpAnAM, vApInAmakhilAnyapi / ApIya jIvanIyAni, zuSkIkRtAH same'pi te 500 / dvArikA nagarIne jovAnI IcchAthI AgaLa cAlatAM pradyumna eka manahara vana jevuM. jeIne pradyumna vidyAne pUchyuM : "he karNapizAcikA, AvuM mane hara vana kevuM che ? vidyAe kahyuM : satyabhAmAnuM A vana che, te tane yegya lAge tema kara !" vidyAnI sahAyathI suMdara lakSaNavaMtA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra sAta azvo banAvyA. paraMtu te azvo sudhAthI kRza banelA banAvyA. pote seLa varSanA azvapAlakanuM rUpa karyuM. gheDAone carAvavA mATe vananI najIkamAM jaI vanapAlakone kahyuM: "he vanapAlaka, mAruM eka vAkya mAnaze? jo tame AjJA Ape te kSudhAtura banelA mArA ghaDAone A vanamAM carAvuM." AvuM phAlya-kulluM suMdara vana jeIne, azvo laIne huM ahIM Avyo chuM. ane lIlAchama cAre carAvIne hRSTapuSTa karIza. pachI nagarImAM jaIne vecIza. emAMthI thoDuM dravya tamane paNa ApIza." tyAre vanapAlakoe kahyuM : "are mUrkha, tuM janmathI ja pAgala lAge che. athavA te tane kaI bhUta vaLagyuM lAge che nahItara AvI rAjavirodhI vANuM keNu bele ? tane khabara che AvuM bolavAthI te tArA prANa saMkaTamAM AvI jaze ! A vanamAM to devanI jema bhAnukumAra ja kIDA karI zake. bIje kaI emAM praveza paNa nA karI zake. te jenI chAyA meLavavI paNa durlabha che, temAM vaLI azvone carAvavAnuM te kayAMthI maLe? mane lAge che ke A saMsAramAM tArAthI vadhIne bIje kaI mUkha ke dhIThTho mANasa nahIM hoya. jA, jA, ahIMthI dUra cAlyA jA. nahIMtara tAruM AvI banaze. A vana te kRSNa mahArAjAnI ajhamahilI satyabhAmAnuM che. enuM darzana paNa mahAdurlabha che. mATe tArA hita mATe kahuM chuM ke tArA azvo laIne ahIMthI jaladI cAlyo jA. nahItara rAjasevake tane mArI nAkhaze. te nirnAtha, daridra ane rAMkanI che. paradezathI Avyo lAge che. mATe tane kahuM chuM ke jaladI cAlyo jA." pradyune kahyuM : "are rakSaka, tame mane mUrkha kaho cho, paraMtu mArA karatAM vadhAre mUrkha te tame cho. tame kaThora hRdayavALA che. jene mAlika kaThora, jenI svAminI kaThora, jene deza ane sanniveza kaThora hoya, tenA sevake kaThora hoya ja. rAjA te te kahevAya ke je nItipUrvaka rAjyanuM pAlana karato hoya ane zatruMjaya, ujajayaMta Adi tIrthonuM rakSaNa karato hoya, prajAvatsala hoya te ja samyaka rAjA, mAlika ane mAlakaNa kahevAya. tamArI svAminI satyabhAmA jevI kaThora che tevA tame che. paraMtu tame loke mANasa mANasanuM aMtara jANatA nathI. hAthI, gheDA, manuSya ane ratna Adi vastuonuM je aMtara jANatA nathI, tenuM jIvana kharekhara nirarthaka hoya che. tRNabhakSI A ghaDAo jaMgalanI kere kore rahelA tRNanuM bhakSaNa karaze. mArAthI zikSIta thayelA A ghaDAo phala, patra ke puSponuM bhakSaNa karaze nahIM. tamane je mArA para vizvAsa nA hoya te lyo A mudrikA ! rAkho tame." tyAre vanarakSakoe kahyuM : "je A gheDA vananI kere karenA ghAsane caraze te tane mudrikA pAchI ApIzuM, nahIMtara pAchI nahIM ApIe." ema kahIne vanapAlako ghera gayA. pradyumna gheDA chUTA mUkI dIdhA. adho jaMgalamAM rahelA vRkSo, phala, phUla, pAMdaDA, ghAsa adi badhu ja bhakSaNa karI gayA. ane jaMgalane ukhara bhUmi jevuM banAvI dIdhuM. temaja jaMgalamAM rahelA vAva, kUvA ane talAvanuM badhuM ja pANI pI gayA. badhu zuSka banAvI dIdhuM. vidhAya bahirudyAne, kriiddaamevmnekdhaa| draSTuM purIzriyaM madhye, cacAlAlasyavajitaH // 1 // nagaraM vizatA tena, nirIkSya kAnanaM ghanaM / nAnAmahIrahai rAja-dacityata nije hRdi / 2 / pradarzayitumAtmIyAM, vibhUSAM phalazAkhinAM / naMdanaM kAnanaM svarga-lokataH kimihAgataM / 3 / tatsamAlokya so'pRccha-dvidyAM vRttAMtavAdinIM / vidye kasyedamAnaMda-dAyakaM kAnanaM mahat / 4 / sA babhANa bhavanmAtuH, sApatnyaM vidadhAti yA / kAnanaM satyabhAmAyA-stasyAH samasti suNdrN|| tayA niveditaM vAkya-mAkarNya madano blii| cakAra markaTa vidyA-prabhAvato mahAtanU / 6 /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 85 caMcalaM tatalAMgUlaM, pucchasyAdho'tiraktatAM / saMdadhAnaM prakurvANaM, butkAraM ca bubhukSayA 7 / cAMDAlasya kurUpasya, so'kArkadrupamAtmanaH / tena markaTamAdAya, rUpeNAgAdvanAMtikaM / / tatrAgatya vanAdhIzAn, prAha bho vanapAlakAH / kSudhito markaTo me'sti, dattaikaM phalamasya hi|9| te prAhuH sahajenaiva, jAtihIno'si durbala / buddhihIno'pi ki jAto, vakSi yenedRzaM vacaH / 10 / rAmAyAH satyabhAmAyA, mAnyAyAH narakadviSaH / astyetatkAnanaM ramyaM, patrapuSpaphalairbhUtaM / 10 / mahatAmapi bhUpAnAM, putrANAmapi durlabhA / chAyApyetasya vRkSANAM, kva te phalasamarpaNaM / 11 / uvAca zvapaco yUyaM, tucchA eveti me mtiH| strIsevakatayA cApi, jAtAH kiM ttsmaankaaH|| bhaveyuruttamA ye te, prArthanAbhaMgabhIravaH / mArgitaM kSudhitAnAM ca, dadate nijasattvataH / 13 / satvahInA bhaveyurye, nakAraM kathayaMti te / nAyamuttamamartyAnA-mAcAraH kathito budhaiH / 14 / yadyekamapi yuSmAbhi-rabhaviSyatsamarpitaM / phalaM tatkhAdayitvAmu-makariSyaM balAnvitaM / 15 / vipaNau khelayitvA taM, lokAnAM purato ghanaM / samupAyaM dhanaM kiMci-dajIviSyamahaM punaH / 16 / yUyaM tu kaThinebhyo'pi kaThinAHstheti me matiH / phalamekamapi dattaM, kaperetasya no mama / 17 / yuSmAbhizcenna dAsyeta, phalametasya zAkhinaH / tadotpatya kSaNAdeSa, bahUni hi grahISyati // 18 // sthAsyati kSudhito me na, markaTaH sarvathotkaTaH / kathayitveti tenAsau, mumuce calasaMcaraH // 19 // niraMkuzaH sa hastIva, yAvadvanaM samAgamat / tAvattadrakSakAstasya, mAraNArtha samudyatAH / 20 / kecillakuTamAdAya, kecitpaassaannpaannyH| lAtvA kecitkRpANaM ca, tadrakSakA dadhAvire / 21 / ekasmAttAvatA tasmA-dvAnarAdgaganadhvajAt / prAjyAMzava ivAneke, prAdurbhUtAH plvNgmaaH|22| cApalyAtsarvato vyApya, taiH sarvamapi kAnanaM / vihitaM tatkSaNAdeva, laMkAkAnanavRkSavat / 23 / pararASTrajighRkSArthI, bhUpo bhUmitale ythaa| Adau parikara lAti, gRhNAti nagaraM tvanu / 24 / etenApi tathA satya-bhAmAyAH mAtRvairitAM / dadhAnAyA vanAdInAM, zobhAbhito niraakRtaa|| A pramANe satyabhAmAnA vanane ujajaDa karIne aneka prakAranI krIDA karate pradyumna nagarInI zobhA jevA mATe AgaLa cAlyo. nagaramAM pesatAM ja aneka vRkSethI suzobhita eka udyAna joIne vicAryuM: "pRthvI para rahelA vRkSane potAnI bhA batAvavA mATe svargalokamAMthI jANe naMdanavn mAvyu nAya ! su42 dhAna cha ! anuza vidhAna pUchyu' : 'bhAbu maandAyaka udyAna kenuM che ?" vidyAe kahyuM: "tArI mAtAnI seksa satyabhAmAnuM A suMdara udyAna che." sAMbhaLIne pradyumna vidyAnA prabhAvathI moTA zarIravALe, lAMbA pUMchaDAvALA ane lAla meMDhAvALo eka maTe vAnara vikrco. pitAnuM kadarUpA caMDAlanuM rUpa karyuM. sAMkaLathI bAMdhelA vAnarane laIne udyAnanI najIkamAM Avyo. vanarakSakone kahyuM: "mAre A markaTa bhUkhyo che, te A vRkSamAMthI eka phaLa tene khAvA mATe Apo. vanarakSakAe kahyuM: "re, tuM svAbhAvika jAtihIna ane durbala che. sAthe sAthe buddhihIna paNa che, tyAre ja AvuM bole ne. tane khabara che ke A udyAna konuM che ? kRSNa mahArAjAnI mAnItI paTTarANI satyabhAmAnuM A udyAna che. moTA moTA rAjaputrAne A vRkSonI chAyA paNa durlabha che, tyAre tuM phaLanI AzA rAkhe che ? caMDALe kahyuM :
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra tame badhA tuccha buddhinA che. sAcI vAta che: "strInA sevako strInI jema tuccha buddhivALA ja hoya, emAM kaMI Azcarya nathI. uttama purUSo kayAre paNa prArthanA bhaMga karatA nathI. yAcakone ane bhUkhyAone pitAnI zakti anusAra jarUra Ape che. satvahIna adhama purUSo mAganArane nakAre saMbhaLAve che. uttama purUSone A AcAra nathI. je eka phaLa Apo te markaTane khavaDAvI tene baLavAna karIne zerIomAM loko samakSa khela karAvI, dhana meLavIne mArI AjIvikA calAvIza. temAMthI tamane paNa thoDuM ApIza. paraMtu tamArI buddhi kuMThita thaI gaI che ke mArA A markaTane eka phaLa paNa ApavA mATe taiyAra nathI, te je jo A utkaTa markaTa bhUkhyo nahIM rahI zake. tamArA vRkSanA badhA ja phaLa khAI jaze !" ema kahIne teNe markaTane chUTo mUkI dIdhuM ! niraMkuza hAthInI jema markaTa vanamAM gayo. tUrta ja vanarakSake lAkaDIo, pattharo ane kRpA laIne tene mAravA mATe doDyA. eTalAmAM te jANe AkAzamAMthI paDatA hoya tema asaMkhya vAnare pragaTa thayA ! te badhA vAnaroe capalatAthI AkhuM udyAna laMkAnA vananI jema saphAcaTa (ujajaDa) karI nAkhyuM. pararASTrane jItavAnI IcchAvALo rAjA jema pahelAM parikarane lAve che, pachI nagarane vaza kare che, tema pradyumna paNa pahelAM mAtAnA vairane badale satyabhAmAnA vana-udyAna Adine ujjaDa zana pAlyA. tathA kRtvA sa cAMDAla-rUpaM tyktvaabhrmtpuri| suvarNarathamadrAkSIt sadyaskakuMbhabhAritaM / 26 / strIbhirdhavalagItAni, gAyaMtIbhiH pramodataH / saMyukta kaMpamAnocca-dhvajavajavirAjitaM / 27 / IdRzaM spaMdanaM vIkSya, vidyAmuvAca kautukAt / kasyAsau syaMdano vidye, yathArthaM vada mtpurH|| sA jagAda vivAho'sti, satyabhAmAtanUbhuvaH / noyaMte kalazAH kuMbha-kAragehAttadutsavaH / 29 / samAkarNyati vidyokta, vivAhe vighnavAMchayA / kRtvA sa kutsitaM rUpa-mArurohAdhamaM rathaM / 30 / ekasmin rAsabhaH pArve, ekasmiMzca kramelakaH / tau dvAvapi niyaMtryAthA-dhAvayatsanmukhaM rathaM // ubhayorapi saMjAte, rathayomilane sati / AsphAlanaM tathA jAtaM, sphuTitAH kalazA yathA // 32 // kAsAMcit truTitAH karNAH, kAsAMcitkarakaMkaNAH / paritaH sphATitAni drA-kkAsAMciccIvarANi ca / 33 / rudaMti bADhazabdena, kAzcitkAzcicchanaiH zanaiH / kAzcitpradadate gAlIH, kaashcicchaapaannekshH|| raMge bhaMgamasau kRtvA, gAyan gItAni bhUrizaH / tameva rathamArUDho, babhrAma puravIthikAM / 35 / vikuLa mazakAn daMzAM-statra muktvA mhaaytH| rathaM sa bhrAmayAmAsa, puromadhye yadRcchayA / 36 / vRndArako'thavA ko'pi, vidyAsiddho'suro'thavA / paryaTataM tamAlokya, nAgarA hRdyacitayan / 37 / adyayAvanna ko'pIha-gasmAbhirvIkSitA nrH| kharoSTasyaMdanArUDhaH, kutahalavidhAyakaH // 38 // svarupamapi naitasya, vijJAtuM zakyate manAk / vidyate kisvarupo'yaM, camatkArakaro bhuvi / 39 / zRNvAna iti lokAnAM, vacanaM harSasUcanaM / cikoDa nijasAmarthyA-tsarvasyAmapyasau puri / 40 / caMDALanA rUpane tyAga karIne pradyumna nagarImAM praveza kare che, tyAM maMgala kalazethI bharela ane dhajApatAkAthI suzobhita e suvarNaratha joyo. rathanI pAchaLa suMdara vastrAlaMkAra paherelI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 saubhAgyavatI strIo mAMgalika gIta gAtA gAtI cAlI rahelI joI te joine vidyAne pUchayuM : "A kono ratha che ane kayAM jaI rahyo che ?" vidyAe kahyuM : "tArI apara bhAmAnA putra bhAnukumArano vivAha che, tethI mahotsavapUrvaka kuMbhAranA gherathI A maMgala kalazo laI jAya che. vidyAe kaheluM sAMbhaLIne vivAhamAM vina karavAnI IcchAthI potAnuM kutsita rUpa karyuM, ane eka vicitra ratha banAvyuM. jemAM eka bAju gadheDe ane bIjI bAju uMTane joDIne rathane sAmA AvatA suvarNarathanI sAme jorathI doDAvyo. banne ratho sAmasAmA bhaTakAvAthI maMgala kalaze badhA phUTI gayA. pAchaLa cAlatI strIonA keInA kAna te keAInA kaMkaNa tuTayAM. keInA vastro phATI gayAM. tethI keTalIka strIo gADha svare rUdana karavA lAgI, gALo devA lAgI ane aneka prakAranA zApa varasAvavA lAgI. strIone kelAhala thaI gayo. A rIte raMgamAM bhaMga pADIne DAMsa maccharone vimuvI rathane cAre tarapha ghumAvatI nagarInI madhyamAM cAlyo gayA. vicitra rathane joIne nagaravAsIoe aneka ka95nA karI ke "A to kaI deva haze, vidyAdhara haze ke asura haze ? ApaNI jiMdagImAM UMTa ane gadheDAne jotarele ratha kyAre paNa je nathI. A ratha ane rathacAlaka kayAre paNa joyo nathI." A pramANe hasatA hasatA vAta kare che, tyAM te DAMsa maccharo zarIra para cUMTI jAya che. enA trAsathI loko bhAgabhAga karI rahyA che. e joIne hasatA kautukI pradyumna rathane saMharI laI, potAnuM sAmarthya batAvavA mATe AgaLa yAlyA. nagaryAM paryaTana vApI-mekAM dadarza zobhanAM / ratnasopAnasaMyuktAM, jAtarupeNa nirmitAM / 41 // bhUribhUSaNanepathya-dhAtribhiH striibhiraashritaaN| tAM dRSTvA sa jagau vidyAM, kasyeyamasti vApikA // sA tamabhyadadhadbhAnu-mAtuzcAturyatAbhRtaH / tasyAH pravartate vApI, janatApopazAminI / 43 / vidyoktamevamAkarNya, tatra snAnavidhitsayA / saMyukto yajJasUtreNa, babhUva viprarupabhAk // 44 // kamaMDalukaro'khaMDa-darbhasaMdarbhamudrikaH / kASTorUpAdukAyukta, SaTkarmakRtitatparaH / 45 / vedapAThaM vadana vaktrAt, shvetvstrsmnvitH| kaMThe dhRtAkSamAlazca, zaucakarmaNi karmaThaH / 46 / vArdhakatvena jIrNAMgaH, zvetakezorumastakaH / radanai rahitaM tuMDaM, dadhAnaH zlathadehabhAk // 47 // IdRzo dvijarupeNa, sa samAgatya kautukii| vApIrakSAvidhAtrINAM, pramadAnAM puro'bravIt / 48 // bho striyo vayasA vRddhaH kaMpamAnavapustvahaM / yuSmAbhiH saha ceSTAM na, kariSyAmi manAgapi / 49 / atra vApyAM mama snAnaM, kartuM yUyaM pradattha cet / tatpuNyaM bhAvi yuSmAkaM, mAnayiSyAmyahaM guNaM // asyAM snAtvA samAdAya, svakamaMDalunA jalaM / zAMtyarthaM kasyaciddatvA, bhojanaM prArthayAmyahaM / 51 // tasya vAkyaM samAkarNya, tAH sarvA api yoSitaH / jajalpuH kopato vRddha, naSTA kiM tava shemussii| atra yA satyabhAmAsti, kRSNaprANapriyAdimA / saiva snAtyaparaH kRSNo, bhAnurvA tatsuto'paraH // anyena darzanIyApi, kulAMganeva nAstyasau / tahi snAtuM kathaM tubhyaM, vayaM dadmo dvijanmane / 54 / tAsAmuditamAkarNya, sa jagAda kutUhalAt / jyeSThaH putro'hamapyasmi, janArdanasya bhUbhujaH / 55 / snAti cetkRSNaputro'tra, yuSmadvAkyAnusArataH / kathaM tarhi mamApyatra, snAnaM kattuM na dIyate / 56 /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra kautukaM vartate'nyacca, yuSmAbhiH zrUyate yadi / mayA nigadyate tahi, tA hAsyAdUcire vada / 57 / tadA sa brAhmaNo'voca-dasti duryodhano mahAn / kurudezasya sAmrAjyaM, kurvan yo'sahanojjhitaM // tena bhAnoH pradAnAya, saMpreSitA nijaaNgjaa| adhvanyaiva gRhItA sA, bhillbhllaadikaayudhaiH|| tairAdAya nijezAya, sA kumArI smrpitaa| tenApi tAM samAlokya, manasIti vicititaM / 60 / iyaM rAjakulodbhUtA-haM tu bhillakulotthitaH / mamAnayA na sAmagrI, viruddhA sarvathA milet // kazcidrAjakumAraH syA-ttasyaivaiSocitA knii| kutazcitkAryatastatra, gataH samabhavaM tadA / 63 / mAM dRSTvA rUpasaMpanna, bhUpAlakulasaMbhavaM / jAtaharSeNa tenApi, mamaiva sA samarpitA / 64 / snAnanirmitimAtre'pi, niSedhaH kriyate kathaM / mamApi rAjaputrasya, yuSmAbhiH ktthintvtH|65| tenAbhihitamAkarNya, jagustaM bhadrakAH striyaH / vRddho'pi jIrNadeho'pi, hAsyaM tvaM na vimuMcasi // ye syurlajjAlavo vRddhA, asatyaM te vadaMti na / nirlajjo lakSaNastvaM tu, jJAyase yanmudhAvadaH / 67 / Ajanmato'pi satyasyaH varmani tvaM gato'si na / vArdhakepi tato'satyaM, prjlpsyvivektH|68| duryodhanezitaH putro, kva vRtA bhaTakoTibhiH / tasyA api kirAtaizca, grahaNaM kva durAtmabhiH / 69 / puNyanaipuNyatAruNyA, kva sA kanyA suyauvanA / vRddhasya te daridrasya, kva vA tasyAH samarpaNaM / 70 / sa jagAda vaco yUyaM, kurudhvaM yadyasUnRtaM / Agacchata mayA sAkaM, yuSmAkaM darzayAmi tat 71 / procustAzca krudhA pApin, mukhamAdAya gacchata / darzanIyaM jananyAste, tvaM pradarzaya satvaraM / 72 / ubhayoH kurvatoH kAca-piccaM parasparaM russaa| svakIyakalayA vApI, prAvizatsa zanaiH shnaiH|73| tadAtaM tADayAmAsu, pANibhiH kaashcnaaNgnaaH| so'pi pratyuta saMjAta-stAsAM saukhyvidhaaykH|| rupavatyo'dhikaM rupaM, tAsu prApurmugIdRzaH / kurupA rupasaMpannA-statpANisparzato'bhavan / 75 / sthUlodaryaH kRzodaryaH, zuSkastanA ghaTastanAH / jAtAstruTitakarNAzca, saMdhitazravaNAH kSaNAt // zyAmalAMgyazca gaurAMgyaH, kANAkSyastaralekSaNAH / pizaMgakuMtalAH kAMta-kacA mUkA vcovraaH|| jJAtvA rupamanojJatvaM, bahirvApyA vinirgtaaH| prazazaMsudvijanmAnaM, guNajJA mattamAH striyaH 78 // dhanyo dhanyo'vatAro'sya, dhanyau ca pitarau kSitau / yatsparzAdrUpasaundarya-masmAkaM samajAyata / prazaMsAmiti viprasya, zrutvA bahiHsthitA api / militAH prazazaMsustaM, mnojnyrupvaaNcchyaa| 80 / aho bhUdeva vRddhastvaM, stavanIyo'si bhUtale / apakartISvapi prAjyo-pakArasya prakArakaH / 81 / tAsAmapi kRtA tena, rupazobhanatA tanau / sarvA api militvA ta-tpazyaMti rupamAtmanAM / 82 // vadatyekA prajAtaM te vadanaM sadanaM zriyAM / truTitau zravaNI jAto, saMdhitAviva zobhanau / 83 / ekA'vaksubhage netre, pavitre te babhUvatuH / ekAvaksakhi te ramyA-vadharau ca bhujau khalu / 84 / zuSkastanau ghanau pInau, te jAtAvityavakparA / kAMtaH kaTipradezazca, jaatHpNcaannopmH|85| prazaMsAmiti kurvati, kAMtA vApyA bahi sthitAH / yAvatkuMDikayA tena gRhItaM vApikAjalaM //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 vArtArasena saMpUrNAH, prAyasaH kimapi striyaH / na jAnaMti tataH so'pi, parijJAtaH kayApi na / kurvatyA rasato vArtA, striyaH ksyaashciducckaiH| tRSA lagnA tadA toyaM, pAtuM vApyAM gatAMganA // sA tadA kevalaM tatra, pASANatRNasaMcayaM / dadarza patitaM viSvak, salilaM na manAgapi / 89 / tayA kalakalArAvaM, janayaMtyA pipaasyaa| samAgatya bahiH strINAM, muditAnAM niveditaM / 90 / svakamaMDalunA bhRtvA, salilaM vaapikaajlN| dvijena jIrNavApIvA-smAkaM vApI vinirmitA / 91 / darzayitvA camatkAra-mISadapi dvijanmanA / AjanmapApinA tena, muSitA muSitA vayaM / 92 // tasyA evaM vacaH zrutvA, vApI vilokya vegataH / dadhAvuryoSitaH kruddhA, jIvitavyAbhilASukA // dhArvatyo vanitA yAva-tsaMprAptAstaM trayImukhaM / nAnAceSTAM prakurvan sa, haTTazreNIrupeyivAn / 94 / tatra tAsAM lasacchobhA, jahAra sakalAmapi / dakSiNAvartazaMkhApta-mAhAtmyamaharatsamaM / 95 / pAtrANAM yAnapAtrANAM, ratnAnAM ratnarociSAM / pravAlAnAM, tvabAlAnAM, dhenubhUghanajanmanAM / 96 / muktAnAM zucizuktInAM, pArAvAramuvAM punaH / kaladhautakalAdhauta-tAmrodyatpittalAyasAM / 97 / zastrazAstrAgravastrANAM, godhUmAnAM garIyasAM / caNakAnAM masUrANAM, tailAnAM haTTatinAM / 98 // sarveSAmapi vastUnAM, parAvRttimiti drutaM / hastasaMsparzamAtreNa, kurvan bhrAmyati vartmani / 99 / kolAhalaM prakurvANA, vApIrakSAkarA striyaH / dadAnA mukhato gAlIH, zApayAmAsuruccakaiH / 600 / tathA ca jalpayAmAsu-ryAvattAH kopato dRDhaM / tenordhyA tAvadAsphAlya, bhaMjitaH svakamaMDaluH / / pAnIyAni tato bhagnA-tpatitAni tathAvanau / pravAhaH paritastatra, pracacAla yathA mahAn / 2 / aho ki vApikA bhagnA, sphuTitaM vA sarovaraM / AgAgaMgApravAhaH kiM, dadhyuryAvajjanA iti / 3 / tAvat pAthodhiveleva, kalpAMtakAlasaMbhavA / tajjalaM sarvato vyAptaM, vikSobhanavidhAyakaM / / / tadA tatra suvarNAnAM, rajatAnAM kadaMbakaiH / tAmrapittalaratnAni, zuktimuktAphalAnyapi / 5 / vastrANi prAjyapAtrANi, kryaannkaanynekshH| so'plAvayadagArANi, saprAkArANi srvtH|| haTTagehAdikaM vastu, nirIkSya plAvitaM kSaNAt / jalaM mA plAvayatvasmA-niti bhItyA janA gatAH / 7 / nagarImAM paryaTana karatA pradyumna, ratnanA pagathIyAvALI suMdara suvarNanI vAva joI. tyAM keTalIka strIone suMdara vastro ane AbhUSaNe dhAraNa karIne krIDA karatI joI. teNe vidyAne pUchyuM : "A kenI vAva che je vidyAe kahyuM : "bhAnukumAranI mAtA satyabhAmAnI A vAva che. tenuM jala lokenA tApa ane tarasa zAMta karanAruM che. vidyAnuM kaheluM sAMbhaLIne pradyumna vidyAnA prabhAvathI snAna karavAnI IcchAvALA, jarAthI jarjarita zarIravALA brAhmaNanuM rUpa karyuM. phakta kaupIna (laMgaTI) paherIne, joIne dhAraNa karI, eka hAthamAM kamaMDala ane bIjA hAthamAM darbhanI jhuDI rAkhI, kASTanI pAdukA paherI, mukhethI vedavAkyanuM uccAraNa karato, kaMThamAM rUdrAkSanI mALA dhAraNa karI te zaucakarmamAM Asakta evo vRddha brAhmaNa banyo. dAMta paDI gayelA, mAthAnA vALa 12
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra sapheda thaI gayelA, AkhA zarIre karacalI paDI gayelA ane zarIrane kaMpAvatA evA brAhmaNane joIne badhI strIo bhegI thaI gaI. vAvanI rakSaka strIo pAse AvIne brAhmaNarUpe pradyune kahyuM: "he strIo, juvo, huM ke gharaDa chuM ? mAruM zarIra dhrujI rahyuM che, te tamArI sAthe huM kaI kharAba ceSTA karIza nahIM. paraMtu A vAvamAM tame je mane snAna karavA deze te tamane ghaNuM puNya thaze. tamAre upakAra jiMdagIbhara bhUlIza nahi. vAvamAM snAna karIne thoDuM jala mArA kamaMDalamAM laIne, zAMtine mATe koIne ApIne, bhojana mATe prArthanA karIza. mArI sudhAnI zAMti thaze tenuM puNya tamane malaze." brAhmaNanI vAta sAMbhaLIne strIo belI : "are vRddha, tArI buddhi jatI rahA che ke zuM? "sAThe buddhi nAThI-e kahevata barAbara che. mATe he mUkha, tane khabara che ke A vAva kenI che ? A vAva te kRSNa mahArAjAnI prANapriyA satyabhAmAnI che. emAM to kRSNa athavA kRSNane putra bhAnukumAra ja snAna karI zake. bIjA lokone to enA darzana paNa durlabha che. te snAna karavAnI vAta ja kyAM rahI? strIonI vAta sAMbhaLIne kutUhalathI brAhmaNa bolyA : "tame kahyuM ne ke A vAvamAM kRSNa athavA kRSNane putra snAna karI zake, te huM paNa kRSNane jyeSTha putra chuM. te mane snAna karavA mATe kema nA kaho cho? vaLI tamAre bIjuM kautuka sAMbhaLavuM hoya to huM kahuM." dAsIoe hasIne kahyuM: "tuM kRSNano moTo putra che to tArI pAse ghaNuM kautuke haze. saMbhaLAva!" tyAre brAhmaNe kahyuM : "kurUdezanA gaviSTha rAjavI duryodhane potAnI kanyAne bhAnukumAranI sAthe vivAha karavA mATe mekalelI. tyAM rastAmAM zastradhArI bhilla lokee tene pakaDI potAnA svAmI bhillapatine samarpita karI. paraMtu suMdara rAjakanyAne joIne bhilapatie vicAryuM ke "A kanyA rAjakuLamAM utpanna thayelI che ane huM bhilakuLamAM utpanna thayelo chuM. amArA baMneno meLa jAmaze nahi. jo ke rAjakumAra Ave te A kanyA tene ApI dau'. A pramANe bhilapati vicArI rahele tyAM keI kArya prasaMge huM jaI caDhyo. rUpasaMpanna rAjakumAra jevA mane joIne bhilapatie ati AnaMdapUrvaka ane rAjakanyA ApI. jyAre rAjaputra evA mane, kaThora evI tame strIo snAna karavA mAtrane paNa niSedha karo cho ?" brAhmaNanuM kaheluM sAMbhaLIne bheLI strIo belIH "are, ATale gharaDe thaye che te paNa hAsya choDato nathI? lajjALu vRddha purUSa te kyAre paNa asatya bolatA nathI. tuM te sAva nirlajaja ane mRSAbhASI che. te janmIne ja sAcuM bolyo nahi hoya. Do thayo chatAM haja ja bolavAnuM choDato nathI. koDa sabhaTathI rakSAyelI duryodhananI putrI evI rIDhI paDI haze ke durAtmA bhilenA hAthamAM Ave ane tArA jevA daridranArAyaNa gharaDA DosAne e lAvaNyavatI puNyazALI rAjakanyA soMpavAmAM Ave. jA, jA, nadImAM meMDhuM dhoI Ava. rAjakanyAnA darzana paNa tane durlabha che" tyAre brAhmaNe kahyuM : "je huM jUThuM bolato houM te Ave mArI sAthe, huM tamane rAjakanyA batAvuM." tyAre krodhita thayelI strIoe kahyuM: "pApI, tAruM meMDhuM laIne ahIMthI cAlyA jA. tArI mAne batAva." A pramANe krodhathI kIcakIca karatI dAsIone hAthathI sparza karatA brAhmaNe dhIme dhIme vAvamAM praveza karyo. tenA hastanA sparzamAtrathI keTalIka je kubaDI dAsIo hatI te sapramANa ane suMdara dehavALI thaI gaI. je kurUpa dAsIo hatI te svarUpavAna banI gaI. keTalIka meTA peTavALI hatI te kRzadarI banI gaI, sukAyelA stanavALI dAsIo puSTa stanavALI banI gaI. keInA kAna tUTelA hatA temanA kAna saMdhAI gayA. keInAM nAka capaTAM hatAM te aNIdAra banI gayAM. keTalIka dAsIo kAjaLa jevI zyAma hatI, te gauravarNavALI ujajvaLa banI gaI. keI kANI hatI tenA baMne netre suMdara thaI gayAM. kaI muMgI hatI te belatI thaI gaI. kaI bhUrA ane pILA kezavALI hatI, tenA keza bhamarA jevA zyAma banI gayA.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 ane keI jADA zarIravALI hatI te kemalAMgI banI gaI. A rIte parasparanAM suMdara rUpa joIne brAhmaNanI prazaMsA karatI guNagAna karavA lAgI. "kharekhara, jagatamAM Ane avatAra dhanyavAdane pAtra che, enA mAtA-pitAne dhanya che ke jemano Avo camatkArI putra che. jenA hAthanA sparza mAtrathI ApaNA rUparaMga kevo badalAI gayAM !" bahAra rahelI strIo vRddha brAhmaNanI prazaMsA karatI kahe che: "aho bhudeva ! A jagatamAM tame kharekhara prazaMsanIya che ! apakArI upara paNa upakAra karanArA cho ! ame tamArI keTalI apabhrAjanA karI ? chatAM badalAmAM tame amone navuM jIvana bahayuM" A pramANe brAhmaNanI stuti karI badhI bhegI thaIne eka bIjAnA rUpane jotI paraspara prazaMsA kare che. koI kahe che: "alI, jo te kharI, tArUM mukha keTaluM suMdara lAge che !' bIjI kahe che: "tArA kAna kevA saMdhAI gayA ?" keI kahe che : "tArA be netre kevAM suMdara lAge che, trIjI kahe che: "tArA adhara kevA suMdara thaI gayA ? tArA hAtha, stana ane kaTI pradeza keTalA suMdara thaI gayA ?' A rIte vAvanI bahAra rahIne eka bIjInI prazaMsA kare che, tyAM brAhmaNa kamaMDalamAM vAvanuM jala bharIne bahAra nIkaLI gayA tenI strIone khabara paDI nahIM. kharekhara, strIone vAtano rasa ghaNe hoya che. koNa gayuM ne koNa AvyuM, tenuM paNa bhAna rahetuM nathI. rasapUrvaka uMce svare vArtAlApa karI rahI hatI, temAMnI keTalIka dAsIone pANInI tarasa lAgI. pANI pIvA mATe vAvamAM gaI. to vAvamAM pANInuM eka biMda paNa dekhAyuM nahIM ! pANInA badale patthara ane ghAsanA DhagalA jevA malyA. tarasI thayelI strIo kolAhala karatI bahAra AvI. temaNe bIjI strIone nivedana karyuM: "alI, ahIM Avo, ahIM Ave, tyAM zuM vAta karI rahI cho ? juo to kharA, e pApI brAhmaNe vAvamAM pANInuM eka TIpuM paNa nathI rAkhyuM. AkhI vAva sukkI patthara jevI banAvI dIdhI che. A pApAtmAe te ApaNane camatkAra batAvIne ThagI che. kharekhara, ApaNe luMTAI gayAM chIe." A pramANe tarasI strIonI vAta sAMbhaLIne badhI strIo doDatI vAva pAse AvI. pANI vinAnI vAvanI durdazA joIne krodhita thayelI ane jIvitanI abhilASI evI badhI strIo gALA detI detI te brAhmaNanI pAchaLa doDI. tenI pAse pahoMcI teTalAmAM brAhmaNa bajAramAM aneka prakAranI vastuothI bharelI dukAnonI zreNI AgaLa AvI gayo hato. teNe potAnA hAthanA sparza mAtrathI dukAnanI zobhA harI lIdhI, je dukAnamAM dakSiNAvarta zaMkha hatA te zaMkhanuM mAhAsya harI laIne keDI jevA banAvI dIdhA. yAnapAtrone pAtra jevA, dedIpyamAna ratnane kAcanA TukaDA jevA, pravAlone ThaLiyA jevA, samudramAMthI utpanna thayelA sAcA motIone chIpa jevA, senA-cAMdIne pittaLa ane tAMbA jevA, temaja zastra, zAstra, vastra, ghauM, caNuM, masUra, tela Adine DhagalAmAM badalIne rastAmAM AvI AgaLa AgaLa jAya che. tyAM kolAhala karatI vAvanI rakSaka strIo gALo ane zApa varasAvatI pahoMcI. strIoe rADa pADIne bumarANa macAvI tyAre teNe krodhathI kamaMDala pRthvI upara pachADayuM. tUTI gayelA kamaDalamAMthI pANIno pravAha cArebAju phelAya. dhasamasatA jalanA pravAhamAM suvarNa, cAMdI, muktAphala, tAMbu-pittaLa Adi dhAtuo, vastro, pAtro karIyANa Adi pANInA pravAhamAM taNAvA lAgyAM. ghare ane dukAnomAM paNa pANI pesI gayAM. loke potAnA jIva bacAvavA mATe nAsabhAga karI rahyA. loke vicAre che keH "are, keI vAva bhAgI gaI haze ke sarovara phUTayuM haze ? e sivAya gaMgAnA pravAhanI jema Avo dhasamasatA pANIno pravAha Ave nahIM." pelI dAsIo te bicArI keI mahelanI agAsImAM te kaI vRkSo upara caDhI gaI. AvI krIDA karato brAhmaNa rUpadhArI pradyumna nagarImAM bhamate AgaLa cAlyo.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra plAvanAdbharivastUnAM, kRtvA kautukamuccakaiH / dvitIyamAdade so'pi, dvijarUpaM sayauvanaM / / nagaryAM bhramatA tena. paMcavarNAni vartmani / mAlikaigraMthyamAnAni. paSpANi vIkSya bhASitaM bho mAlikAH kimartho'yaM, prathyate kusumotkaraH / te'bhaNan bhAnuvivAha-nimitto'yaM vidhIyate // vipraH prAha mama dravyaM, nAsti dharmadhiyA yadi / yuSmAbhizcArupuSpANi pradIyate kiyaMtyapi // 11 // tadahaM satyabhAmAyA, gehaM gatvA bubhukssitH| AziSaitAni datvA ca, bhojanaM prArthayAmyahaM // 12 // tadA te mAlikAH procU, re re mUrkhaziromaNe / tAruNyopacitasyApi, tava zuddhirna vidyate / 13 / ayaM puSpotkaraH satya-bhAmAyAstanayasya vai / vivAhahetave prathya-mAnaH pravartate bhRzaM / 14 / prasUnamekamapyasmA-dyadyasmAbhiH pradIyate / tahi tena sahAsmAkaM, deyo jIvo'pi saMbhavet / 15 / vArtA tatazca etasya, kAryA sumanaso na hi / tasyAM vidhIyamAnAyAM, tavApi bhAvi ghAtanaM / 16 / AkarNya vacanaM teSAM, prajajalpa trayImukhaH / dhUrtAyAH satyabhAmAyAH, ki sAmyaM pravidhIyate / 17 / kathayitveti hastAbhyA-manalpazaktidhArakaH / gRhItvA tAni puSpANi, so'pazyatkalayA ttH|| azokazAkhipuSpANi, nvcNpkjaanypi| maMdArabakulotthAni, japAjAtibhavAni ca / 19 / sahasrazatapatrANiH payoruhANi paMcabhiH / varNairyuktAni punnAga-yUthikAsaMbhavAni ca / 20 / ityAdIni prasUnAni, pANisaMsparzatastadA / vidhAyArkamayAnyAzu, purato'tha cacAla saH / 21 / teNe pachI yuvAna brAhmaNanuM rUpa karyuM. AgaLa cAlatA pradyumna udyAnanI mAlaNone pAMca varNanA puSponI mAlA guMthatI joI. mAlaNene kahyuM: "he mAlaNe, A puSpane Dhagalo zA mATe che ? ane AvI suMdara mAlAo kene mATe zuM che ?" mAlaNoe kahyuM: "vipra, bhAnukumArane vivAha mahotsava cAle che. tenA nimitte mAlAo taiyAra karIe chIe. brAhmaNe kahyuM: "mArI pAse kaMI dravya nathI, jo dharmabuddhithI thoDAM puSpo Apo to bhUkhyo evo huM, satyabhAmAnA ghera jaI tene AzirvAda ApIne bhojananI prArthanA karIza." tyAre mAlaNae kahyuM : "mUrkha ziromaNI, yuvAna hovA chatAM tane kaMI sudhabudha che ke nahi ? tane khabara che, A puSpo Dhagalo satyabhAmAnA putra bhAnukumAranA vivAha nimitte mAlAo banAvavA mATe che. emAMnuM eka puSpa paNa je AghuM pAchuM thAya te amAruM AvI ja bane. amArUM mata te thAya, tene je ApIe te tArU paNa meta thAya. mATe puSpa joItAM hoya to bIje kyAMyathI meLavI leje." mAlaNanI vAta sAMbhaLIne brAhmaNe kahyuM : "tArI mAlakaNa satyabhAmAM dhUta che. zuM enAmAM ATaluM paNa saujanya nathI ?" ema kahIne aciMtyazaktinA dhAraka pradyumna be hAthathI puSpo laIne, bIjA puSpa para hAthathI sparza karyo. sparza karatAnI sAthe azoka vRkSanAM, caMpaka vRkSanAM, maMdAranAM, bakulanAM, jAInAM, sahastrapatra kamale, zatapatra kamale ane punAga vigere pAMca varNana puSpo AkaDAnAM phUla jevAM nirmAlya ane nirgadha thaI gayAM. te tyAMthI AgaLa cAlyA. calannagre cakArAsau, padArthAn vipnnisthitaan| dugaMdhAna vilasadgaMdhAna,sugaMdhAn gaMdhavajitAn / khalaM kastUrikArUpaM, kastUrikAM khlopmaaN| karpUraM lavaNAkAraM, lavaNaM kapUropamaM / 23 / kAsarAn dviradasthAne, kAsareSu gajAnapi / vesarAMsturagasthAne, turagAna vesareSvapi / 24 /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 kAMcanaM pittalaM kurvan, pittalaM tapanIyakaM / rajataM zuktikAkhaMDaM, zuktikA rajatopamA / 25 / ratnAni kAcakhaMDAMzca, kAcakhaMDAnmaNInibhAn / mauktikAni yugaMdharya-stA muktAphalasaMcayAn / ghRtAni kAMtatailAni, tailAnyapi ghRtAni ca / vastrANi paTTakUlAni, paTTakUlAni tAni ca / 27 / vinodajananeneti, bhUpAlavama'ni vrajan / prabhUtabhUtisaMyuktaM, pramAdaM sa vyalokayat / 28 / nagarImAM AgaLa cAlatA pradyumna dukAnamAM rahelA durgadhI padArthone sugaMdhImAM ane sugaMdhI padArthone durgadhImAM pheravI nAkhyA. tevI rIte meLane kasturI rUpe ane kasturIne kheLa rUpe, kapUrane mIThA rUpe ane mIThA (namaka)ne kapUra rUpe banAvI dIdhAM. tema gadheDAne hAthI ane hAthIone gadheDA, khaccarone azvo ane azvone kharacara, suvarNane pittala ane pittalane suvarNa, cAMdIne chIpa ane chIpane cAMdI, ratnone kAcanA TukaDA ane kAcanA TukaDAne ratna, mauktika (khetI) ne javAra ane javArane mauktika, ghInA DabbAne tela ane telanA DabbAne ghI. cInAI (rezamI) vastrone sUtarAu ane sUtarAu vastrone rezamI vastro banAvate cAlyo. A rIte hAthanA sparza mAtrathI rAjamArgamAM AvelI dukAnamAM kautukathI parAvartana karatA AnaMdapUrvaka AgaLa cAlyo. uttuMgAnAM kareNUnAM, kapolAbhyAM vinirgataH / maderjabAlamapyuccaiH, tatrAbhUdabhito mahI / 29 / tatra skhaladgatividyA-maprAkSIdeSa vADavaH / prAsAdo'yaM pravarteta, kasya vizvaMbharAvibhoH / 30 / sAvadadvasudevasya, bhavatpitAmahasya hi / prAsAdo eSa rAjeta, bhUrizobhAvibhUSitaH / 31 / papraccha punaretasya, vallabhaM ki pravartate / hRdyA vidyAvadanmeSa-yuddhaM prabaMdhanirmitaM / 32 // taduktaM sa zrutau zrutvA, meSaM vikur2yA vidyayA / samutpAdayituM citraM, vasudevagRhaM gataH / 33 / suvarNatoraNAnvItaM, vaijayaMtIvirAjitaM / baMdinAM jayanirghoSaiH, pUritaM citravicitraM // 34 // gajarAjilasadvAji-bhrAjisAraMgasundaraM / goddhIpikesarivyAgha-ryuktaM so'vizadaMgaNaM / 35 // dvArapAlAjJayA yAva-pratolImadhyamAzrayat / tAvatprauDhapratApADhyaM, vasudevaM sa dRSTavAn / 36 / hariviSTaramAsInaM, cAmIkaramaNImayaM / taM vIkSya meru,ghastha-mArtaNDabhrAMtimAdadhat / 37 / abhIkSNaM vIkSamANaizca, bhUpaputraiH susevitaM / pitAmahaM mahApuNyaM, cArurUpaM nanAma saH / 38 // gRhItaM paMcazAkhAbhyAM svarNazRkhalasaMyutaM / vIkSya meSaM suMmaMjIraM, vasudevo'bhyadhAtsvayaM / 39 / aho vADava kasyAya-murabhro vartate vrH| tvayAtra kathamAnItaH, satyaM kathayatAM mama / 40 / sa prAjalpadurabhro'yaM, vartate mama bhUpate / atra pradarzanArthaM te, samAnIto'styayaM mayA / 41 / kRtA etena saMgrAmA, anyaH saardhmnekshH| tato'yaM sabalo meSo, vartate sarvato'dhikaH / 42 // mahatAmapi meSANAM, kalAbalavizAlinAM / dRSTacarANi yuddhAni, samabhUvan purA tvayA / 43 / meSayuddhaparIkSAyAM, vartase kuzalo yadi / ekazo'syApi saMgrAma, tahi tvaM pravilokaya / 44 / ityukte vasudevo'vag, durjayo yadi te huDu / tadeSa balinA me hi, jAnunA saha yudhyatAM / 45 / majjAnu yadi mathnAti, tavAyaM sabalo huDuH / tadAhamapi jAnAmi, sarvato'muM balAdhikaM / 46 /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zAMba-pradyumna caritra evaM vacanamAkarNya, zaktivAn brAhmaNo'bravIt / kathitaM yattvayA nAtha ! meSastatpravidhAsyati / etaistava janastahi avajJAkaraNAt kSaNAt / meSeNApi sahAhaM tu, mAryo nizitamArgaNaiH // 48 // pUjanIyo janaretaiH, sAMprataM tvaM pravartase / tvAmeva yadi meSo'yaM, pAtayedvasudhAtale / 49 / kruddhaya ti yAdavAH kiM na, tadA te blgvitaaH| tato'muM na vimokSyAmi, srvthodytpraakrmN|| sarve'pi yAdavAHprocuH svasvAmibhaktitastadA / idRzAH khelitAH prAjyA duSTo'yaM kiM krissyti| tadoce vasudevo'pi, zokaM tvaM hRdi mA kRthAH / pAtayiSyati meSo mAM, cenna tattava duSaNaM / 52 / dvijo'vak sAkSiNo yUyaM, bhavatetyabhidhAya ca / mumoca kRSNatAtaspa, jAneM prati tameDakaM 53 / vidhAya jAnunA sAka-mAsphAlanaM parAkamAt / meSo'yaM vasudevasyA-karod bhUrivyathAM hRdi / tenAtha vasudevo'pi, mUrchA prApyApatad bhUvi / dhAvaMto yAdavAH sarve, tasya pArve samAyayuH / 55 / sarve samuditobhUya, hAhAravaM nijAnanAt / kurvANA upacArAMste, vividhAMzcakrurudyamaiH / 56 / upAyairbahubhiryAva-dyAdavairupacaryate / mAnahInaM harestAtaM kRtvA tAvatsa niryayau / 57 / AgaLa cAlatA brAhmaNarUpe pradyumna uMcA rAjamahelanI, madamatta hAthIonA gaMDasthalamAMthI jharatA madanalathI kAdava rU5 banI gayelI jamIna joIne vidyAne pUchyuM: "aneka jAtanI zobhAthI sazobhita e A mahela kone che !" vidyAe kahyuM : "tArA pitAmaha (dAdA) vasudevano A mahela che" pharIthI vidyAne pUchayuM : "dAdAne ati priya zuM cIja che ?" vidyAe kahyuM : "dAdA vasudevane gheTAonuM yuddha ati priya che. vidyAnuM kathana sAMbhaLIne vidyAzaktithI suMdara hRSTapuSTa gheTAne vivI, gheTAnA kaMThamAM suvarNanI ghugharIovALI pAMca kaMThIo paherAvI. suzobhita evA gheTAne senAnI sAMkaLathI bAMdhIne, suvarNanA toraNothI suzobhita aneka dhajA-patAkA vaDe AzcaryakArI, baMdIjanonA mAMgalika sUrothI AnaMdadAyaka, temaja sajIvana ane citrita hasti, a, gAye, siMha, vAgha... Adi pazuothI suzobhita rAjamahelanA AMgaNAmAM praveza karyo. dvArapAlanI AjJA meLavIne rAjamahelanI madhyamAM gayo. tyAM merUnA zikhara para rahelA sUryanI jema ramaNIya evA suvarNanA siMhAsana upara beThelA, aneka rAjaputrothI sevAtA, devendra samAna suMdara rUpavAna puNyazALI pitAmahane joIne praNAma karyA. suvarNanI zaMkhalAthI bAMdhelA manohara gheTAne joIne svayaM vasudeve pUchyuM : "aho brAhmaNa, A zreSTha gheTo kene che? zA mATe ahIM lAvyo che ?" teNe kahyuM : "rAjana, A gheTo mAro che. huM Apane batAvavA mATe lAvyo chuM. AnI sAthe bIjA gheTAoe aneka vakhata saMgrAma karyA chatAM A gheTo sarva karatAM balavAna hovAthI, badhAne parAjita karyA che. Ape kalAvAnuM ane balavAna evA moTA moTA gheTAnAM yuddho joyA haze. A5 te gheTAyuddhamAM kuzala che. te eka vakhata mArA A gheTAnuM yuddha juo. vasudeve kahyuM: "jo tAre gheTe durjayo hoya te mArA jAnunI sAthe yuddha karAva. je mArA jAnu (DhIMcaNa) ne A gheTe masaLI nAkhe te huM jANuM ke tAre gheTe badhAthI adhika balavAna che." vasudevanuM kathana sAMbhaLIne zaktizALI brAhmaNe (pradyumna) kahyuM : "nAtha, Ape kahyuM te barAbara che. mArA gheTAnuM yuddha karAvuM paraMtu A5 A badhA mANasone pUjanIya che. ativallabha cho. to gheTAne ApanI pAse khelavA mATe chUTa mUkIza ane te Apane jamIna upara pachADI deze te ApanA A badhA svajano mane ane mArA gheTAne tIkSaNa bANanA prahArathI mArI nAkhaze." brAhmaNanA AvA garviSTha vacana
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 95 sAMbhaLIne krodhAtura banelA svAmIbhakta yAdavoe kahyuM: "are, tuM kaI videzI lAge che. tArI sAme A koNa che, tuM jANe che ? mahAbaLavAna vasudeva che. e kAMI evA nirmAlya nathI ke tAre A duSTa gheTo temane jamIna para pachADI de. teoe te ghaNAM ghaNAM gheTAyuddho paNa khelyAM che. badhAmAM te vijayI banyA che. mATe tAro bakavAsa baMdha kara. tyAre vasudeve kahyuM: "tuM zoka nA kara. mane pachADaze tenI ciMtA tAre karavAnI jarUra nathI. kadAca mane pachADaze to emAM tAro keI doSa gaNaze nahIM. tyAre "tame badhA sAkSI che ne?" ema kahIne brAhmaNe kRSNanA pitA ane pitAnA dAdA vasudevanA DhIMcaNa tarapha gheTAne chUTo mUko. pitAnA parAkramathI gheTe vasudevanA DhIMcaNanI sAthe e athaDAya ke vasudevane ghaNI pIDA thaI. tenAthI mUchita thaIne bhUmi upara paDI gayA. hAhAra karatA sarve yAdavoe pAse AvIne aneka prakAranA upacAra zarU karyA. ghaNuM ghaNuM upacArathI vasudeva kaMIka svastha thayA. A pramANe kRSNanA pitA vasudevanI paNa mAnahAni karIne pradyumna tyAMthI ravAnA thaI gayo. bahiH sa meSamAdAya, nirgataH paryaTana pure / atuccharutsavairyuktaM niketanaM dadarza saH / 58 / abhra lihapatAkADhayaM, cAruvaMdanamAlikaM / tatsamAlokya vidyAM so-'praakssiitksyaaymaalyH|59| sA jagAda vibho satya-bhAmAyA ayamAlayaH / bhAnunAmnastanUjasya, vivAhakRtamaMgalaH / 60 / tadA tena kRtaM rUpaM, sthavirasya dvijanmanaH / caturdazamahAvidyA-sUtrArthapAragAminaH / 61 // uccaran vadanAdvedAn, viprakartavyakArakaH / bhojanaprArthanavyAjAt, satyabhAmAgRhaM yayau / 62 / yAvattatra praviSTo'sau, tAvattena samIkSitA / prathamaM kubjikA dAsI, hAsIkRtAvanInarA / 63 / tAM vIkSya tAdRzIM tasyAH, pRSTe saralatA kRtaa| vismayapravidhAnAya, vipreNa tena vidyayA / 64 / kRtajJA sApyabhASiSTa, kimartha nAtha gamyate / sa AcakhyAvahaM yAmi, bhojanaprApaNecchayA / 65 / soce taddApayiSyAmi, satyabhAmAniketanAt / ityuktvA dvAri taM muktvA, dhAmamadhyamupAgatA // ramyarupavatIM dRSTvA, bhAmA'bhASiSTa tAM prati / kena tvamIdRzI dRzyA, kRtA kubjatvanAzanAt // sAvocatsvAmini! kSmAyAM, paropakArakAriNA / ekena vADavenAhaM, paTIyasI vinirmitA / 68 / satyA jagau tadA dAsi, drutaM taM me prdrshy| paropakAriNaM vipraM, pUjanIyaM jagajjanaiH / 69 / AjJAMzrutveti svAminyAH,sApi prAvezayad drutaM / iti prokte samAnItastasyAH pArvesa vaaddvH|| astu svasti hareH kAMte, kAMtekSaNavirAjite / ciraM patimanaHprItikArike duHkha dArike |70 / evaM AzIrvaco dattvA, styaasmrpitaasne| niHzaMkaM vADavo'tiSThadvidyAvAn hi bhayojjhitaH // taM dRSTavA mRSTavAkyena, sA'bhASiSTa dvijottama ! madIyamadhikaM rUpaM, kuruSva kRpayA vibho!|| mAyAdvijo jagau devi, yAharUpaM tavekSyate / tAdRkSamaparastrINAM, vIkSitaM nAsti kutracit / 73 / bhAmA'bhASata bhUdeva ! , tvAdRzo brAhmaNo myaa| adyaprabhRti dRSTo na, satyavAdI hitNkrH|74| tato jalpasi satyaM tvaM, kiMtu rupeNa rukmiNI / mAnayatyacyutaH proccastato'pi me'dhikaM kuru // hasitveSattadA vipraH, prAha tAM mAtRmatsarAM / rukmiNyadhikarUpecchA, vartate yadi te hRdi 76 /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra bhava tvaM sarvathA tarhi, kurUpA ca puro mama / yathA vidyAprayogo me, lagedrUpAdhikatvakRt 177 / sA jagAdArthinI svAmin ! , rakSyaM gopyaM na mtpurH| vidhAya karuNAM prauDhAM, taM vidhi me pradarzaya // sa proce kathayiSyAmi, tattvaM na prakariSyasi / sA'vocatprakariSyAmya-vazyaM sadrapalipsayA 79 / sa prAha paridhehi tvaM, jIrNasyUtaM tadAMbaraM / mastakaM muMDitaM kRtvA, maSyAlipA'khilaM vapuH / 80 / tiSTha tvaM matpuro bhadre, yathA maMtraM dadAmyahaM / tenetyukte tayA cakre, vidhiH sarvo'pi bhaassitH|81|| kRtvA taduditaM yAva-dvidhi sA saMsthitA purH| ruDubaDumiti maMtra-stAvattena samarpitaH / 82 / kuladevyAH puro maMtro, japanIyo'yamadbhutaH / kathayitveti vipro'vaka, kSudhayA pIDito'smyahaM / tato mAM bhojaya tvaM ya-dvivAho vartate'tra ca / kSunme zAmayituM zakyA, na vivAhagRhaM vinA / 84 / kSudhAkulaM vacaH zrutvA, hasitaM stybhaamyaa| vADavaH prAha kiM tvaM na, bhojanaM dAtumicchasi / 85 / bhojane prArthyamAne'pi, tvayakA hasitaM ytH| ityukte militAstatra, viprAHprocurjaDo'si kiM / hAsyena satyabhAmAyA, viSAdaM vidadhAsi yat / bhUribhAgyodayastasya, yena sArdhaM hstysau|87| hasitA tava yadyeSA, bhojanaM yAcitaM kathaM / dazagrAmAMganAvAji-hastyAdi kiM na yAcitaM / 88 // adyApi svarNamANikya-rupyadravyAdikAnyapi / yAcasva paTTakUlAni, varANi vasanAni ca / 89 / athavA yAdRzaM bhAgya, syAtprArthanApi taadRshii| atra nAsti bhavaddoSaH, kiMtu karmaNa eva sH|90| sa jagAda na mUryo'haM, yuuymevaavishaardaaH| phalaM bhojanamevAdau, vastunyupAjite'khile / 91 / zuddhaviprakulAcArA-rAdhako yo bhaved dvijH| sa tu bhojanamevAdau, yAcate yajamAnataH / 92 // AcArasyaiva viprasya, bhavettasya prayojanaM / ato bhojanamAtreNa, tRptirmama pravartate / 93 / yadyeSA kRpaNA na syA-dasyAzca dhanasaMbhavaH / dIyatAM bhojanaM tarhi, putramaMgalavAMcchayA / 94 / mama yadbhojanaM dattaM, sakalaM tanmudhA gataM / strINAM tucchasvabhAvena, neti jJeyaM tvayA hRdi / 95 / varte'hamapi bhUdevo, yAdRzastAdRzo na hi / bhojite mayi niHzeSa, bhuvanaM bhojitaM tvayA / 96 / tato mAM zucibhAvena, bhojayAzu kSudhAturaM / gRhasthAnAM hi dAmena, zuddhirbhavati nizcayAt / 97 / saMtuSTA vacasA tasya, kRSNAgramahiSI jgau| bhojayadhvamamuM yUyaM, bho bhaktakArakA nraaH|98|| zAstrajJAnena rUpeNa, viprAcAreNa budvibhiH / dRzyate'yaM samIcIno, bhojanaM dIyatAM tataH / 99 / vipramapyabravIddevI, bhuMjate yatra vADavAH / gatvA mahAnase tatra, bhuMzva tvamapi lIlayA 700 / vipraveSo'vadattUrNa-mebhidvijAtibhiH samaM / bhojanaM yanmamAdiSTaM, kimahaM tatsamo mataH / 1 / te hi pAkhaMDino viprA, vipranAmnazca dhAriNaH / vedazAstraparibhraSTA, duSTAcArasya sevinH|2| etaiH saha na bhokSye'haM, kalatrAdiniyaMtritaH / viSayaH paralokasya, sAdhanopAyavajitaiH / / yadi bhojanadAnecchA, bhavettvadIyacetasi / tItebhyaH pRthagdeya-mazanaM punarAsanaM / 4 / ta eva brAhmaNA jJeyA-stAraNe taraNe kSamAH / kaSAyaviSayA yeSAM, vidyaMte na kadAcana / 5 /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 amISAM nAmamAtreNa, brAhmaNatvaM pravarttate / nAmnaH prayojanaM nAsti, tadvedoktakriyAkRteH / 6 / ahaM vedavidAM mukhyo, brahmakriyAvidhAyakaH / bhaktAnAM ca sadA saukhya-dAyako dvijanAyakaH 7 / mayi bhojanamAdAna-mekazo'pi subhAvataH / vaMzavRddhikaraM jJeyaM, zatazAkhAprasArataH / / koTizo'nyadvijAtInAM, syAdbhojanena yatphalaM / ____ bhaviSyatyadhikaM tasmA-dekasmin bhojite mayi / / hasitvA tasya vAkyena, satyabhAmA jagau dvijAn / AcArI vedazAstrajJo, bhojya eSa vizeSataH / 10 / svasvAminyA vacoyogA-prAhuste kRtrimaM dvijaM / caraNau bhojanArthatvaM,prakSAlayAvilaMbataH // 11 // tairityukte sa viprasya, vRddhasyAbhUdyadAsanaM / tadAruhya drutaM pAdau, kSAlayAmAsa vAribhiH // 12 // tadA pare dvijAHprocu-staM re vivekavajitaH / laghurvRddhAsane naiva, tiSThennetyapi vetsi kiM / 13 / sa prajajalpa vRddhAH ke, laghavaH ke ca puruSAH / vayasA vArdhakaM nAsti, guNareva samasti tat / 14 / yasmin guNA bhaveyuH sa, vRddha eva laghurapi / yasmista eva no ramyAH, sa vRddho'pi laghuH punaH // kecid vRddhA jagurviprA, kimetenAvivekinA / sArdhaM kAryo vivAdazca, garvasaMpUrNacetasA // 16 // ucyamAne dvijairevaM, prakSAlya sahasA krmo| so'vagaNayya niHzeSA-niviSTo jyeSTaviSTare / 17 / tadA te ca krudhAmAtA, dvijanmAno babhASire / sthAsyAmo na vayaM bhoktu-matratena durAtmanA / atraivainaM zaThaM muktvA, gatvA dvitIyamAlayaM / vayaM bhokSyAmahe nUnaM, nAnena sarvathA punaH / 19 / ityuktvA vADavA sarve, yAvadyAMti gRhAMtaraM / agratastena gatvAzu, tatrApi pUrvavatkRtaM / 20 / nirIkSya satyabhAmApi, tamevaM kalikArakaM / brAhmaNA api saMjAtA, analpakopapUritAH / 21 / tadA te procuranyonyaM, sarvAvajJAvidhAyakaH / mAryatAmayamAtmIya-vedazAstraviDaMbakaH // 22 // sarve'pi te militvocu-rvedajJAnavilopakaH / mAryate dUSaNaM tarhi, zAstre'pi na nirupitaM / 23 / ityAlApAn prakurvANAn, jJAtvA tAn vipraveSabhAk / proce ke vedazAstrajJA, yuSmAsu saMti vADavAH // 24 // teSAM pRcchAmi vedArthAn yajJahomapradarzina / vedazAstroditaM karma, kiM kurvatyathavA na hi // 25 // zAstratvena pramANaM na vedAste tatvavedinAM / azvacchAgAdijaMtUnAM, yatra hiMsA prarupitA / 26 / tacchAstraM zastramevoktaM, yena hiMsA nigadyate / brAhmaNAste'pi cAMDAlAH, sAH ca yairupadizyate // jIvAnAM ghAtato dharmaH, kutrApi na nirupitH| yuSmAbhiH smRtivedoktyAH, sa evAdau nigadyate / / vedoktotthApakaM matvA, tvaM ca brAhmaNaniMdakaM / yAvatkopAkulA haMtu, samudyatA dvijAtayaH / 29 / teSAmupari tenAzu, vidyA tAvadamucyata / mitha eva tayA cakru-valganaM kalahena te 30 / muSTibhirmArayAmAsu-DivA ke'pi mUrdhani / kecitkaTIpradezeSu, kUpareSu ca kecana / 31 // 13
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra tADayAmAsureke ca, keSAMcid hRdayeSu ca / ke'pi netreSu karNeSu, ke'pi karakrameSvapi // 32 // kurvati luNThanaM bhUmau, kecidgRhItakuMtalAH / prahAraM dadate keci-caraNena garIyasA / 33 / klezaM teSAM mitho jJAtvA, satyabhAmA'vadacca tAn / kupyatha bho kathaM viprA, bhojayiSyAmyahaM samAn / 34 / ekAkyApyucchaladvipra-veSadhArI kutUhalAta / vADavAn kuTTayAmAsa, leSTubhirlakuTAdibhiH / 35 / hAsyAkulA sthitA tAva-tsatyabhAmA dvijaM jgau| etastvamapi jagdhadhvaM, kalahaM kuruSe kathaM ? // ekAkino'pi saMjAtA, na tavodarapUraNA / yathecchaM bhojanaM kuryA, mAkArSIH kalahaM dvijaiH // prajajalpa tadA vipraH, satyabhAme mayA hRdi / jJAtaM tvacceSTitaM sarvaM, strIjanmaparikalpitaM // 38 // viprA AkAritA eva, bhojyaMte trapayA tvayA / anAkArita eko'pi, nirvoDhuM zakyate na hi // karNajApaM tataH kRtvA, tvayaiva preritA dvijAH / matsaropacitA haMtuM, mAmekAkinamAgatAH / 40 / AcArajitairetaiH, kukSibharibhiruddhate / varAkaiH zuddhavipro'haM, nihanye kathamanyathA // 41 // kezavasyAdimA rAmA, proce yo yena maaritH| tadIkSitaM mayA dRSTyA, maunamAdhAya bhuMzva bhoH|| kRtrimena dvijenoktaM, bhojayiSyasi mAM ydi| pUrNaM tadbhojanaM deyaM, na punastAlumAtrakaM / 43 / smitvA tayA babhASe ced, bubhukSA pracurA tava / mamAgre hi tiSTha tvaM, drAk pariveSayAmyahaM // ityuktvA tasya viprasya, sA jagAda svasevakAn / bhojayaMtvamumAkaMThaM, prAjyAnapariveSaNAt / 45 / tairapyAdaratastasya, pradattaM zubhamAsanaM / maMDitaM jAtarupasya, vizAlaM sthAlamuttamaM / 46 / prakAMDatamakUSmAMDa-pAkaM phalAnyanekadhA / AnIya vividhAnnAni, te tasya paryaveSayan / 47 / satyA'vAdIdaho vipra, tava yatpariveSitaM / tatsarvamapi pIyUSa-mivAnnaM kuru satvaraM / 48 // ityukte kavalairvRddhaH, karIva sa bubhukSitaH / abhuMkta sarvamAhAraM, sevakaH pariveSitaM / 49 / dvitIyavAramapyuccai-vimuktaM tasya bhakSaNaM / tadapyabhukta niHzeSaM, kiMciduddharitaM na tu / 50 / bhuMkte yathA yathA vipra-stathA tathA vinodataH / AnIyAnIya gehebhya-stasyAnnaM paryaveSayan // pariveSaMti yAvacca, pakvAnnaM tasya te jnaaH| bhakSaNAtkSaNatastasya, bhavetteSAM kutuhalaM / 52 / vidhAtuM bhAnuvivAho-tsavaM yA yaadvaaNgnaaH| sametAstA api prAjya-mannAdi paryaveSayan // krIDayA ye pumAMsazca, kAminyo yA hsaanvitaaH| muMcaMti tatpuro yadya-ttattatsa bhakSayetkSaNAt // kautukena tataH kAzcid, ghRtapUrAnmanoharAn / kharjakAn kAzcana prAjyAna, modakAMzca pramodakAn / / kAMzcitpUpAn lasadrapAna, bhaktayuktAMzca kaaNshcn| guDAn khaMDAnakhaMDAMzca vaTakAMllapanazriyaH / 56 / kAzciddadhIni dugdhAni, tailAnyAjyAni kAzcana / godhuumaaNshcnnkaanmaassaa-nmudgaanmsuurikaanpi|| pakkaM dhAnyamapakvaM vA, lasatpeyamapeyakaM / hRdyaM khAdyamakhAdyaM vA, svAdyamasvAdyamuccakaiH / 59 / niSpannaM drAganiSpannaM, manojJamamanojJakaM / manuSyagajagovAji-mahiSyarthaM samAdRtaM / 60 / bhAMDeSu prauDhakuMDeSu, mahAnaseSu sadmasu / tasyeti mumucuste yat, tatsarvaM tena bhakSitaM / 61 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 sAdhAyitvA yathA vIrA-sanaM bhukte naro'khilaM / tathAyamapi niHzeSa, muktamabhuMkta nirvyathaM / 62 / kolAhalo mahAnAsIt, satyabhAmAniketane / aho brAhmaNarUpeNa, preto'yamasti kazcana / 63 / vivAhAya kRtaM cAnya-dapyannaM gRhasaMsthitaM / pariveSitametasya, jagdhaM tatsarvamapyaho / 64 / nitaMbaM stanayugmaM ca, gharSatyo yossitstdaa| taM samAlokituM hAsyA-dautsukyena samAgatAH / 65 / tadA ca so'vadagure, janAH kathaM smaagtaaH| kRpaNAH kimamU kAMtA, dIyatAM mama bhojanaM / 66 / koSTAgAre gRhe pAtre, yaddhAnyaM bhavatAM bhavet / tatsamastaM samAnIyA-kaMThaM kathaM na dIyate / 67 / vartase satyabhAme tvaM, ydypycyutkaaminii| tathApi bhojanaM pUrNa, kathaM na pradadAsi me / 68 / tenetyukte hasaMtyeke, kecidvicAramAdadhuH / satyabhAmApi citAbdhi-patitA vyAkulA'bhavat / 69 / punarapyabravIdvipraH satyabhAme tvayA ydi| ahaM saMpUrNameko'pi, na bhojye kRpaNatvataH 70 / tavAnnaM tarhi no bhokSye, drutaM pratigRhANa tat / ityuktvAvamadannaM sa, samastamapi tatpuraH / 71 / aMgaNaM pUrayAmAsa, tenAsau viprarupabhAk / AhastaM satyabhAmA tu, nimagnA tatra tatkSaNAt / 72 / samastA api bhUdevA,bhojanArthaM samAgatAH / nyamajjaMstatra kAminyo-'pi ca bhuurivibhuussnnaaH|73| mahAnasaM ca vAsauka-caMdrazAlopakArike / bhAMDAgAraM citrazAlAM, hastizAlAM ca medurAM / 74 / bhUSaNAnAM ca vastrANAM, sthAnAni, sarvamAlayaM / saMpUrya vamanenAsau, yayau hRtvAkhilaM jalaM 75 / vinirgatya bahizcitte-'citayaccaturastvayaM / athAtrAvasthitirmAma-kInA samasti nocitaa|76| vasudevanA mahelethI nIkaLIne AgaLa cAlatA dhajApatAkAo temaja suMdara maMDapa ane raMgoLIthI suzobhita evA mahotsavavALA moTA prAsAda (mahela) ne joIne pradyumna vidyA A kene mahela che ?' vidyAe kahyuM: "satyabhAmAne rAjamahela che. hAla bhAnukumArane vivAhamahotsava cAle che." sAMbhaLIne pradyumna cauda mahAvidyAnA pAragAmI evA vRddha brAhmaNanuM rUpa dhAraNa karyuM. vedoccAra karato brAhmaNa bhojananA nhAne satyabhAmAnA AvAsamAM gayo. je kAramAM praveza karyo tyAM hAMsIpAtra evI kubaDI dAsIne joI. tene vismaya pamADavA mATe kubaDInI pIThamAM hAthathI dhabbo mArIne, tene sapramANa ane suMdara rUpavALI banAvI dIdhI. pitAnuM suMdara svarUpa joIne haSita thayelI kRtajJa dAsIe pUchyuM: "nAtha, Apa zA mATe padhAryA che ? brAhmaNe kahyuM : ha bhojana meLavavA mATe Avyo chuM." dAsIe kahyuM : 'huM satyabhAmAnA gherathI tamane bhojana apAvIza. Apa hamaNAM ahIM UbhA rahe." ema kahIne dAsI mahelamAM satyabhAmAnI pAse gaI. suMdara rUpavatI dAsIne joIne Azcarya pAmelI satyabhAmAe kahyuM: "are kubaDI, tane keNe AvI suMdara banAvI ? tArUM kubaDApaNuM Ama ekAeka kevI rIte cAlyuM gayuM?" teNe kahyuM: "svAminI, ahI nIce eka paropakArI brAhmaNa Avyo che. teNe mane sArI suMdara banAvI." satyabhAmAe kahyuM : "dAsI, jA, jaladI jA, te paropakArI puruSane laI Ava ane mane darzana karAva. jagatamAM paropakArI purUSo virala hoya che. tene avazya satkAra karavo joIe." pitAnI svAminI sAMbhaLIne dAsI daDatI gaI ane brAhmaNane belAvI satyabhAmA pAse laI AvI. "suMdara netravALI, patinA manane khuza karanArI, duHkhane dUra karanArI evI kRSNanI prApriyA, ApanuM kalyANa thAo." A pramANe AzIrvAda ApIne satyabhAmAe ApelA Asana upara niHzaMka banI vidyAvAna e
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zAMkha-pradyumna caritra pradyumna brAhmaNarUpe nibha ya thaIne beThA. tene joIne madhura vANIthI satyabhAmAe kahyuM : he brAhmaNAttama, Apa pApakArI che. karUNAnA sAgara che. prabhu, mArA para kRpA karIne mArUM adhika suMdara rUpa banAve.' tyAre mAyAvI brAhmaNe kahyuM : 'devI, tamArA jevuM rUpa me... Aja dina sudhI koi khIjI strIomAM joyuM nathI.' peAtAnA rUpanI praza'sA sAMbhaLIne bhAmAe kahyuM : 'bhUdeva, tamArA jevA satyavAdI ane hitakArI evA brAhmaNane me' kayAMya joyA nathI. tethI Apa kaheA che te sAcI vAta che. para`tu mArA karatAM adhika rUpa rUkimaNInu` che. tethI ja huM kahuM chuM ke mane rUkimaNI karatAM adhika rUpavatI banAvA. jethI kRSNa mane vadhAre mAna Ape.' tyAre pAtAnI mAtA pratye irSyA karanArI evI satyabhAmAne jANI, hasIne brAhmaNe kahyuM : devI, kimaNI karatAM adhika rUpanI IcchA hAya tA pahelA tamAre mArI AgaLa kurUpa banavu paDaze. kAraNa ke vidyAnA prayAga kurUpa upara ja karI zakAya.' satyabhAmAe kahyuM : 'svAmin, ApanI AgaLa mAre kai chupAvavA jevu` che nahi. mATe mArA upara karUNA karIne je vidhi karavAnI hoya te batAveA.' brAhmaNe kahyuM : 'huM vidhi batAvIza te tuM nahi karI zake.' suMdara rUpanI tIvra IcchAmAM ghelI banelI satyabhAmAe kahyuM : 'Apa je kahezeA te karavA huM taiyAra chuM.' brAhmaNe kahyuM : 'pahelA tA jINu zINuM vastra pahera. pachI mastaka muDAvI AkhAye zarIra para meza lagAvI mArI AgaLa besa. huM je maMtrajApa ApuM tenA jApa kara.' brAhmaNe batAvelI badhI vidhi karIne satyabhAmA tenI AgaLa beThI. tyAre tene 'rUDuM baMDu, rUDu* khaMDu' nAmanA jApa ApyA. ane kahyuM : 'have A jApa tAre kuladevI AgaLa besIne karavAnA. temAM tane ghaNA upadravA thaze, paraMtu tana-mana sthira karIne jo jApa karIza tA tArU devAMganAne zaramAve tevuM adbhuta rUpa thaze. paraMtu te pahelAM mane bhAjana Apa. hu khUba bhUkhyA thayA chuM. ane mArI bhUkha vivAhanA ghara sivAya zamI zake tevI nathI. tAre tyAM vivAha-prasa'ga che eTale mane kharAkhara tRpti thaze.' tenA kSudhAkula vacana sAMbhaLIne satyabhAmAne hasavuM Avyu.. tyAre brAhmaNe kahyuM: zuM tuM mane bheAjana ApavA IcchatI nathI ? meM bheAjana mATe prArthanA karI tyAre tuM hasavA lAgI.' evAmAM tyAM jamavA mATe AvelA bIjA badhA brAhmaNeAe AvIne tene kahyuM : 'are, tuM bhUkha che ke kANu che ? satyabhAmAnuM hasavu' tane viSAda rUpe lAge che? jenA mahAn bhAgyanA udaya hAya tenI sAthe ja A hase. satyamAmA tArA upara ATalI badhI prasanna che teA nirbhAgI evA te bhAjananI ja prArthanA karI ? prasanna thayelI A mahAdevI pAse tA daza-paMdara gAma mAgavA joie athavA hAthI-gheADA, vastra-pAtra, suvaNu-cAMdI, maNi-mANeka ke ratnA mAgavAM joie. tyAre te tA mAgI mAgIne bhAjana mAgyuM ! kevA mUkhanA zirakAra che tuM ? khera, jevu jenuM bhAgya, tevI tenI prAnA ! emAM tAro koI doSa nathI. doSa tA tArA ka`nA ja kahevAya.' pradyumne brAhmaNAne kahyuM : 'mUkha`huM nathI. mUrkhA tA tame badhA che. A badhI vastu meLavIne enuM phaLa zuM ? phaLa tA leAjana ja che! zuddha kulAcAranA ArAdhaka brAhmaNe yajamAna pAse leAjana sivAya khIjI keAI yAcanA karavI joie nahIM. brAhmaNunA AcAra e ja che. mane leAjana mAtrathI ja tRpti che. jo satyabhAmA kRpaNa nA hoya ane enI pAse akhUTa dhanabhaMDAra hoya teA putranA ma'gala mATe mane bheAjana karAve. mane bhAjana karAvelu. phAgaTa jaze nahI. manamAM strI sahaja tuccha svabhAva rAkhIza nahIM. hu jevA tevA brAhmaNa nathI. mane ekane jamADIza tA AkhA jagatane jamADacA jeTalu' puNya malaze. gRhasthAnI zuddhi dAnathI ja thAya che. ane atithidAna e tA gRhasthAnI zAbhA che. mATe devI, pavitra bhAvathI kSudhAtura evA mane sArI rIte bheAjana
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-10 karAva.' brAhmaNanA vacanathI sa`tuSTa thayelI satyabhAmAe rasAiAene kahyuM : 'AcAra-vicAra, jJAna ane buddhithI badhA brAhmaNA karatAM A brAhmaNa zreSTha che. tA temane sArI rIte bheAjana karAvA.' pachI brAhmaNane kahyuH bhUdeva, Apa rasADAmAM padhAro. jyAM badhA brAhmaNeA jame che, tyAM Apa zAMtipUrNAMka bhAjana karo.' tarata ja vipravezadhArI pradyumne kahyuM : 'huM A dvijAti brAhmaNeA sAthe besIne bhAjana nahI karUM. zuM huM A dvijAti brAhmaNA jevA O ? ke tuM mane emanI sAthe bhAjana karavAnuM kahe che. A brAhmaNeA tA pAkhaDI che. brAhmaNa nAmadhArI, vedazAstrathI bhraSTa, durAcArI, parastrI sevana karanArA ane viSaya-kaSAyamAM Asakta che. e lokAne tA paraleAkanA hitanI kaI paDI ja nathI. khAi khAine alamasta mAtelA sAMDha jevA che. brAhmaNeA te e ja kahevAya ke je viSaya-kaSAyathI rahita hoya, peAte tare ane bIjAne tAravA mATe samartha hoya. vedokta kriyAne nahi karanArA nAmamAtranA brAhmaNathI brAhmaNapaNuM AvI jatuM nathI. ane huM te vedivadyAnA jANakAra, brahmakriyAnA ArAdhaka ane bhaktajanAne sadAya sukha ApanArA zreSTha brAhmaNa chuM. mane sAcA bhAvathI eka vakhata paNa bhAjana ApavAmAM Ave teA seMkaDA peDhI sudhI tenA vaMzanI vRddhine karanArU thAya. bIjA dvijAtiya brAhmaNAne kreADA vakhata jamADavAnuM je phaLa maLe, tenAthI adhika phaLa mane ekalAne jamADavAthI maLe che.' tenA kahevAthI sa`tuSTa thayelI satyabhAmAe hasIne kahyuM : 'AcAra-vicAra ane vedazAstranA jJAtA A brAhmaNa vizeSa rUpe bheAjana karAvavA mATe ceAgya che.' peAtAnI svAminInA AdezathI sevAe dvijarAja (kRtrima brAhmaNa) ne kahyuM: 'cAle, tamane bhAjana karAvIe. e mATe pahelAM tamArA caraNa (paga) pakhALIne Asana upara padhArA.' sevaka kahetA rahyA ane brAhmaNa rUpadhArI pradyumna sahuthI mATA brAhmaNunA Asana upara caDhIne, peAtAnA paga pANIthI dhAvA lAgyA. tyAre bIjA brAhmaNA tenA pratye tADUkIne bAlyA : 'are vivekahIna, tuM A zuM karI rahyo che ? moTAnA Asana upara nAnAnA paganA sparza paNa thavA nA joie, zuM tuM nathI jANatA ?" te eklyA : vRddha ke laghu(nAnA) u'marathI nathI heAtA. guNAthI vRddha hAya te sAcA arthamAM vRddha kahevAya che. jenAmAM ramyaguNNA heAya te bhale nAnA hAya tA paNa te vRddha che. ane uMmaramAM vRddha haiAya paraMtu guNNAnuM mIMDu hoya te tene laghu ja kahevAya che.' A pramANe ekakhIjA carcA karI rahyA hatA tyAre keTalAka vRddha brAhmaNAe pAtAnA brAhmaNAne kahyu : AvA avivekI ane uddhRtanI sAthe zA mATe vivAda karavA joie ? mUkA enu nAma.' brAhmaNeA khelatA rahyA ne pradyumna paga dhAine badhAne avagaNI sahuthI meATAmAM mATuM Asana hatuM enA upara jaIne beThA. tyAre krodhAtura banelA brAhmaNeAe kahyuM : 101 'A durAtmA-pApInI sAthe ame bhAjana karavA nahi besIe. ene ahIM ja mUkIne ame bIjA sthaLe jaIne bhAjana karazuM. A zAnI sAthe te haragIja nahIM besIe.' A pramANe kahIne brAhmaNA khIjA rUmamAM gayA tyAre brAhmaNa rUpadhArI pradyumna tenI pahelAM tyAM jaIne beThA ane badhAM AsanA pANIthI bhIjavI dIdhAM. satyabhAmA paNa A brAhmaNanu parAkrama joIne samajI gaI ke A ja brAhmaNa jhagaDAkhAra che.' atyaMta krAdhAtura banelA brAhmaNA arasa-parasa kahevA lAgyA : 'A ApaNA badhAnI avajJA karanArI pAkhaDI brAhmaNa che. te ene kharAkharanA mArA. veda-vijJAnanI hAMsI karanArane mAravAmAM kAi dUSaNa nathI.' A pramANe AlApa sa'lApa karatA brAhmAne jANIne brAhmaNa veSadhArI pradyumne kahyuM : "A bhAmaTA, tamArAmAM vedazAsranA jANakAra kANu kANu che ? heAma batAvanArA vedanA arthAne huM pUchu chuM: tame vedazAstramAM kahelu kAya karI che ke nahI ? je zAomAM azva ane ekaDA AdinI hiMsAnuM prarUpaNu hoya te
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zAMba-pradyumna caritra zAstro (vedo)ne tattvajJAnIo zAstrarUpe pramANarUpa mAnatA nathI. jemAM hiMsAnuM nirUpaNa hoya te zAstra e zAstra nathI, paraMtu zastra che. hiMsAnuM prarUpaNa karanArA brAhmaNe e brAhmaNa nathI, paraMtu caMDALa che. jIvonI hiMsAthI dharma thAya che evuM koI paNa zAstramAM batAvyuM nathI. tamArA ja manusmRti, veda rahasya vigere zAstromAM paNa e pramANe ja kahyuM che.' A pramANe tene veda ane brAhmaNanI niMdaka mAnIne dhAtura banelA dvijAtiya brAhmaNe tene mAravA mATe doDyA. tyAre brAhmaNa veSadhArI pradyumna teonA upara vidyA mUkI, jethI te loke arasaparasa eka bIjAnI sAthe jhagaDo ane mArAmArI karavA lAgyA. keI muThIothI, lAkaDIthI, pattharathI eka bIjAnA mAthA upara, kamara upara, chAtI upara, ane hAtha-paga upara ghA karavA lAgyA. eka bIjAnA mAthAnA vALa, paga, hAtha ane vastro kheMcavA lAgyA. A pramANe arasaparasa jhagaDo karatA ane mAramArI karatA brAhmaNane joIne satyabhAmAM belI : "he vipro, tame zA mATe Ama jhagaDA karo cho ane mArAmArI karo cho ? huM tamane badhAne jamADIza. A rIte tamAse karo te sAruM nA kahevAya." tyAre te veSadhArI brAhmaNa kutUhalathI uchaLI uchaLIne bIjA brAhmaNane lAkaDI-phA AdithI kUTavA lAgyo. mAraphUTa karatA tene joI hAsyAkula banelI satyabhAmAe kahyuM: "he brAhmaNa zreSTha, tame A lekenI sAthe zA mATe jhagaDo che ? tame ekalA cho, te zuM tamArI kSudhA zAMta nahIM thAya? tamArI IcchA mujaba bhajana karI lyo. Apane zA mATe kalaha karavo joIe ?" tyAre brAhmaNe kahyuM : "satyabhAmA, meM tArI dAnata jANI lIdhI. A badhAne te te nimaMtraNa ApIne bolAvyA che, te e lokone tAre jamADavAnA lAge che. huM eka vinA AmaMtraNe Avyo chuM eTale mane jamADavAnI tArI marajI lAgatI nathI. ethI ja te A lokonA kAnamAM vAta karIne, temane be lAvI mane mAravA mATe preraNA karI lAge che. nahIMtara AcArahIna, peTabharA ane uddhata evA A rAMkaDAo zuddha brAhmaNa evA mane mAravA mATe kema AvI zake ?" tyAre satyabhAmAe kahyuM : "kone koNe mAryA che, e te meM mArI sagI AMkhe joyuM che. te have tame mauna dhAraNa karIne bhajana karI lyo." tyAre kRtrima brAhmaNe kahyuM: "je mane bhejana karAvavuM ja hoya te saMpUrNa bhejana Apaje. tAlavuM cATe eTaluM nA ApIza." tyAre hasIne satyabhAmAe kahyuM : "tamane ghaNI bhUkha lAgI che te tame mArI AgaLa bese. huM ja tamane pIrasIza." A pramANe kahIne pitAnA sevakone kahyuM: "Amane sArA sArA pakavAna vigere pIrasIne AkaMTha bhojana karAvavAnuM che." sevakoe paNa kRtrima brAhmaNane AdarapUrvaka suMdara Asana upara besADyA, ane suvarNanA vizAla thAlamAM, kuSmAMDapAka, ghebara, lApasI Adi zreSTha pakavAne lAvIna pIrasyAM. satyabhAmAe kahyuM: "he dvijottama, A badhu pIrasAI gayuM che. tene amRta mAnIne have bhajananI zarUAta kare." tyAre brAhmaNa bhUkhamarAmAMthI Avyo hoya tema hAthInI jema moTA moTA keLIyA karIne sevakee pIraselo sarva AhAra kSaNamAtramAM ArogI gayo. bIjI vakhata eTaluM ja pIrasyu te paNa badhuM khAI gaye. jarAye bAkI rAkhyuM nahIM. tyArabAda gharamAM jeTalA pakavAna hatAM te badhAM lAvI lAvIne sevake pIrasatA jAya che ane e brAhmaNa khAto jAya che. jeTalI pAkI raseI hatI te badhI ja pIrasAI gaI ane te badhI ArogI gayo. tyAre vivAha prasaMge AvelA svajana snehIo kuMTubIjane temaja ADoza-pADozavALA badhA loke kutUhalathI jovA mATe AvyA. e loko paNa hAthamAM je AvyuM te jema jema pIrasatA gayA tema tema A brAhmaNa khAto gayo. ghebara, khAjA, modaka, purI, baraphI, peMDA, vaDA, lApasI Adi jeTalAM pakavAna ane rAMdhelI rAI hatI, te badhI paraNI. te badhI AragI gaye. rAMdhelI rasoI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-10 khalAsa thaI javAthI, gALa, ghI, tela, khAMDa, dUdha, dahI, ghauM', ceAkhA, aDada, maga, caNA, masUra, tuvera Adi pAkAM ane kAcAM khAdya, ane akhAdya svAdiSTa ke asvAdiSTa je kAMI mAnavane khAvA lAyaka hatuM te badhuM khAI gayA. tyAra pachI hAthI, ghoDA, gAya ane bheseAnA mATe banAveluM bhAjana pIrasyuM te paNa khAI gayA ! raseADAmAM athavA kAThAramAM nAnA moTA badhAM vAsaNA khAlIkhama thaI gayAM. eka paNa dANA khacyA nahI. tyAra pachI satyabhAmAnA mahelamAM rahelA kuvA taLAva, vAva AdinuM badhuM pANI paNa pI gayeA. gharamAM pANInu eka buMda paNa bAkI rAkhyuM nahI. jema purUSa vIrAsanane sAdhIne samasta pRthvIne bhAgave tema satyabhAmAnA svajanA ane parIjanAe je je mUkayuM te te badhu hajama karI gayA. lakAmAM kAlAhala thayA ke are, satyabhAmAnA tyAM brAhmaNarUpe koi preta AvyA che. te vivAhanA mATe lAvelA annapANI, pakavAna Adi jeTaluM pIrasyuM te badhuM khAi gayA. cAle! cAleA joie teA kharA.' e pramANe leAkeAnAM ToLe TALAM ane vizeSa tA strIe peTa dAkhIne hasatI hasatI jovA mATe AvI. moTA bAjoTha upara palAMThI vALIne beThelA brAhmaNane joIne, badhA hasavA lAgyA. tyAre brAhmaNe kahyuM : 'are mANasA, tameA haseA cheA chema ? A badhI strIe kRpaNa che. ubhI zu` rahI che ? mane bheAjana teA karAvA. kAThAra, ghara ke vAsaNAmAM je kAMI hoya te lAvIne mane AkaMTha bhAjana karAveA.' satyabhAmAne kahyuM : 'satyabhAmA, tuM kRSNanI agramahiSI hAvA chatAM mane pUrNa bheAjana karAvI na zakI ? mArA peTanA eka khUNA paNa haju bharAyA nathI ' tyAre tyAM rahelA badhA loko hasavA lAgyA. satyabhAmA paNa ciMtArUpI samudramAM DubI gaI. vyAkuLa banI gai. pharIthI brAhmaNa bAlyeA : 'satyabhAmA, tuM keTalI kRpaNa che ? mArA jevA ekane paNa tuM puratuM bhAjana karAvI zakatI nathI. tArI kRpaNutAnI tA kaI hada che ? khera, tAre bhAjana nA karAvavu. hAya tA kai nahI, le tArU' anna pAchuM' ema kahIne teNe satyabhAmAnI sAme vamana (ulTI) karyu.. hasate jAya ane vamana karatA jAya. eTalI ulTI karI ke tenuM AMgaNu' AkhuM bharAI gayuM. satyabhAmA temaja bhAjana mATe AvelA brAhmaNA, sArA vastra, AbhUSaNA paherelI strIe vagere tenI ulTImAM DubavA lAgI. raseADA, zayyAgRha, agAsIe, jharUkhA, bhAMDAgAra, citrazALA, hastizALA temaja vastra-AbhUSaNA mUkavAnA sthAne... vagere ane AkhA rAjamahela vamanathI bharI dIdheA. temaja thADuM ghaNuM pANI bacyuM haze te paNa vidyAzaktithI harIne bahAra nIkaLI gayA. manamAM vicAryuM" ke 'have ahI' ubhA rahevu te ceAgya nathI.' ema vicArIne brAhmaNarUpe pradyumna tyAMthI ravAnA thai gayA. vicAryeti tato'gaccha - dyadA tadaiva vartmani / prAjyotsavajanopetaM sa dadarza niketanaM // 77 // mattaMgajahayadvIpi - vyAghrakezarizAlayA / virAjitaM gRhaM dRSTvA, vidyAM so'pRcchadAdarAt / 78 / etatkasya gRhaM sneha - saMpAdakaM pravarttate / sApyavocadidaM gehaM rukmiNyA mAturasti te / 79 / tadAkarNya kRtaM tena, rUpaM bAlatapasvinaH / daMturaM kRzatAyuktaM, virUpaM bhISaNAkRti // 80 // lakSaNa rahitaH zuSka - kAyo durgaMdhavaktrabhRt / kRSNadaMtaH punarlaMba - grIvaH saMkucitAnanaH / 81 / dIrghA hi svapANizca kuTilAMgulisaMyutaH / zuSkajaMdho'rtinidyazca bhagnorupRSTakodaraH / 82 / daMDadhArI pAtradhArI, yativeSayuto drutaM / viveza jananIgehaM dehazuzrUSayojjhitaH / 83 / caMdrAzmasArasUryAzma-ratnairacitabhittibhiH / nAzitAzeSabhUcchAyaM, gavAkSaiH parimaMDitaM // 84 // bherIduMdubhizaMkhaugha - jhallarIpaTahasvanaiH / saMpuritAMgaNaM so'pi yAvanmadhyagRhaM yayau // 85 // 103
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 za-pradhumna yati tAvattatrAsane devI-miva sthitAM ca rukminniiN| so'drAkSIddhariNAkSIM tAM, kSINarupaikasaMpadaM / 86 / bhUribhUSaNabhUSAbhi-bhUSitAmAsanasthitAM / dRSTibhyAM tAM samAlokya, mAnase sa citayat // kimeSAkhaMDalastrINAM-mabhimAnaM vidituN| niSpAditA vidhAtrAsti, martyalokeMganottamA / 88 / vimRzaMtamiti svAMta, AgacchaMta samIkSya taM / yativeSadharatvena, nanAma muditA bhRzaM / 89 / vinayAdviSTaraM dAtuM, rukmiNo yAvadutthitA / kRSNasyaivAsanaM tAva-nirbhayaM tasthivAnasau / 90 / sametAsanamAdAya, yAvatkRSNAsane sthitaM / taM dRSTvA rukmiNI proce, vinayAnmRSTabhASayA // tiSThedatrAsane sAdho, kRSNo'thavA tadaMgajaH / yastiSThedaparaH kazci-ddevyaH parAbhavaMti taM / 92 / so'vagbhadre na jAnAsi, bAlasAdhusvarUpakaM / tasya tapaHprabhAveNa, na kazcana parAbhavet / 93 / tadA tayA muniH pRSTaH, kimarthaM tvamihAgataH / sa prAha SoDazAbdI ca, tapastIvra kRtaM mayA // Ajanmato'pi no cakre, jananIstanapAnakaM / tatpAraNArthamAyAto-'hamadya tava sadmani / 95 / sA jagAda tvayA proktaM, yattapaH SoDazAbdikaM / tadasatyaM caturthAdi, saMvatsarAMtamasti tat / 96 / so'vocatkiM tavaitena, vivAdena prayojanaM / yadi syAddhAmni te kici-taddehi mama satvaraM / 97 / rukmiNyuvAca bAlarSe ?, me maMdire viSaNNatA / varIvati kimapyadya, pAcitaM na tato mayA / 98 // munirbabhANa te gehe, kiM viSAdanibaMdhanaM / soce sutaviyogena, tadasti bahuduHkhakRt / 99 / ArAdhitA mayA pUjo-pavAsaiH kuladevatA / anehasamiyaMtaM ca, sUnusaMgamakAmyayA / 800 / na tAbhirapi matputro, melito drAviSAdahRt / dAtukAmAbhavaM mauliM, tato'hamatiduHkhitA / 1 / yAvadevaM ca kurve'haM, tAvaddevyo'pi mAM jaguH / mAbhUstvamutsukA vatse, tava putro miliSyati / 2 / mayA pRSTA mahAdevyaH, kadA me sa milissyti| procustAH sahakAro'yaM, phaliSyati yadA tava / / Amro'yaM phalitaH so'pi, na punarmilitaH sutaH / ayathArthA tato vANI, devInAmapyajAyata / 4 / sImaMdharajinoktAni, cihnAni nikhilAnyapi / militAni tathApyApto, nAMgajo hRdyNgmH|5| tadarthaM tvamapi protyA, horAlagne vilokaya / sa proce riktapANInAM na syAtAM te phalaprade / / rukmiNyAkhyadaho sAdho, kiM dadAmi tavepsituM / sa prAha mama bhojyaM tvaM, prayaccha svacchamAnase // nilayAMtargatA tasmAd, dravyANi pravilokituM / hRdayodvegadhAritvAt, kimapyAptaM tayA na hi / 8 / vahnisaMdhukSaNaM cakre, tatpAkAya drutaM tayA / so'pi na prakaTIbhUtaH, staMbhitastena vidyayA / 9 / tadA munijagau kAla-kSepaM tvaM vidadhAsi kiM / tvadgehe yadbhavetsiddhaM, tadeva tvaM pradehi me // 10 // sA prAha modakAH zuddhA, vartate mama maMdire / kiMtu kRSNaMvinA te syu-durjarAHkSINavarmaNAM // 11 // yatihatyAbhavaM pApaM, bhavetteSAM pradAnataH / tatastAna pradAsyAmi, kSudhitasyApi te mune ! // 12 // smitveSatsAdhurAcakhyA-vasmAttapaHprabhAvataH / durjarAH sujarA eva, syuH prakSINavapuSyapi / 13 / tadvAkyenaika eko'pi, pradAyi modkstyaa| zIghramabhuktAsau, mAtRvattaM ca modakaM // 14 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 1 0 5 bhujAnaM taM ca niHzaMka, durjarAnapi modakAn / hasitvA rukmiNo duHkhe-'pyAkhyattvaM balavAnasi / 15 / darza darza ca bAlarSi, sA jAtocchvasitAkulA / prasravatstanadugdhenA-tIvA bhuutkNcukii|16| cittAMtaH sA tadAjJAsI-nmAbhUdeSa mmaaNgjH| bhaviSyaccet trapAhetu-stadApi me kadAkRti // satyabhAmA svabhAvena, mayyasti matsarAnvitA / ena tanayamAlokya, hasiSyati vishesstH|18| IdRzo'pi mayA sUtaH, suto bhAvI na srvthaa| so'pi mAtuH pituzceSa-danusAreNa jAyate // etasmin kutsite rUpe, dvayoranyatarasya na / anusAraH pravarteta, kathameSa suto mama / 20 / na me sthAsyati mAno'pi, bahudhA samupAjitaH / bhaviSyati tadbhagena, jivitavyavinAzanaM / 21 / athavA nAradenaiva, niveditmbhuutpuraa| vardhate tvatsutaH saukhya-vidyAdharaniketane / 22 / sa eva hRdyavidyAyAH, prabhutvAdrupamIdRzaM / vidhAya matparIkSArthaM, samAgato bhaviSyati / 23 / manasyeva svakIye sA, kalpanAmiti kurvati / papraccha yatinaM svAmin, kulAdi kathayAtmanaH / / sa prAha tvaM vivekena, samanvitA vicakSaNA / jainadharmapravINAsi, kathaM pRcchasi tamudaH / 26 / nigraMthAnAM kulAdInAM, praznena na prayojanaM / dharmAcAravidhAnena, zAsanIyaM samasti tat / 27 / jAtyA maddhiko yadvA, hIno vAcaMyamo'smyahaM / kariSyasyadhikena tvaM, kiM tahi vadatAnmama // yatInAM janakaH ko vA, kA mAtA kaH sahodaraH / dharmakartavyakarttAro, nijA evAkhilA api // tvameva mama mAtAtra, pitA govida eva vA / bAMdhavA yAdavA jJeyAH, saMsAre svajanA iti / 30 / kurvatau tau mitho vartA-miti pramodapUrataH / itazcAvAdi dAsIbhiH, satyabhAmA puro drutaM / 31 / tyAMthI Agala cAlatA pradyumna hAthI, gheDA, siMha, vyAvra Adi vidhavidha citrothI suzobhita suMdara evo sAta mALane mahela joIne vidyAne pUchyuM: "Avo darzanIya suMdara mahela kone che ? vidyAe kahyuM: "tArI mAtA rukimaNIno che." tyAre mAtAne paNa vismita karavA mATe pradyumna vidyAzaktithI bAlatapasvInuM rUpa dhAraNa karyuM. nAnuM trikhuNIyuM mAthu, kadarUpuM nAnuM mukha, lAMbA ane kALA dAMtavALu durgadhI meMThuM, kRza zarIra, TUMkI Daka, lAMbA hAtha, TUMkA paga, vAMkIcUMkI AMgaLIo, zuSka ja ghA, peTa moTu ane paga nAnA, AvA prakAranA atikadarUpA zarIravALA, daMDa ane kamaMDalathI sahita bAla saMnyAsInA rUpe pradyumna mAtAnA mahelamAM praveza karyo. candrakAnta ane sUryakAntamaNInI bhI tethI prakAzita, suvarNa ane motInI jALIothI suzobhita, bherI, duMdubhi, jhAlara AdinA madhura dhvanithI maMjula evA rAjamahelanA madhyabhAgamAM teNe praveza karyo. tyAM suvarNa ratna-maNimANeka nA AbhUSaNethI alaMkRta hariNAkSI samAna netravALI rukimaNIne siMhAsana upara beThelI joIne, pradyumna (bAla tapasvI) vicAravA lAgyo : "are A te kaI devAMganA, raMbhA, urvazI, ke sAkSAt IndrANI lAge che ! kharekhara, brahmAe IndrANInA rUpanuM mardana karavA mATe ja A mAnava strI banAvI haze." tyAM vicAromAM magna banelI rUkimaNI, bAlatapasvIne AvatA joIne ubhI thaI. bhAva
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zAMba-pradyumna caritra bhaktipUrvaka praNAma karI bAlatapasvIne besavA mATe Asana ApavA jAya che teTalAmAM te bAlatapasvI kRSNanA Asana upara nirbhayapaNe beThA. rUkimaNIe vinayapUrvaka madhura bhASAmAM kahyuM : "sAdhu, tame A Asana upara bese. e Asana upara te kRSNa athavA temane putra ja besI zake. bIjo kaI bese te kuladevI tene parAbhava kare. bAla sAdhue kahyuM : "bha, tuM bAlasAdhunA svarUpane jANatI nathI. tenA tapanA prabhAvathI kaI devadevInI tAkAta nathI ke te tene parAbhava karI zake." tyAra pachI rukimaNIe pUchayuM: "muni, A5 zA mATe ahIM padhAryA cho ?" munie kahyuM: "sola varSa sudhI meM ugra tapa karyo che. janmathI ja mAtAnuM stanapAna karyuM nathI. tethI tenA pAraNuM mATe ahIM Avyo chuM." rukimaNIe kahyuM: "Apa asatya kema bolo cho ? soLa varSa jeTalI te ApanI vaya lAge che. te Ape upavAsa AdinI sela varSanI tapasyA kayAMthI karI hoya tyAre teNe kahyuM: "tAre vivAda karavAnuM zuM prayojana ? tArA gharamAM je kaMI hoya te mane Apa." tyAre rUmiNIe kahyuM : "bAlamuni, mArA gharamAM te hamaNAM khedanuM vAtAvaraNa che. meM Aje kaMI ja banAvyuM nathI." munie kahyuM: "khedanuM zuM kAraNa?" rukimaNIe kahyuM: "putranA viyeganuM mane ghaNuM duHkha che. meM kuladevInI pUjA-upAsanA vaDe Aja sudhI ArAdhanA karI, te paNa mane mArA putra maLe nahI. putra viyegathI duHkhI thayelI huM mArA mAthAnuM balidAna ApavA jyAre jyAre teyAra thaI tyAre kuladevI mane kahe ke "vatsa, tAre putra tane jarUra maLaze." meM pUchyuM: "mahAdevI, mane mAro putra kayAre maLaze ?' tyAre devIe kahyuM: "tArA udyAnamAM raheluM AmravRkSa phaLaze tyAre tane putra malaze." tyAranI huM AmravRkSane joI rahI chuM. Aje AmravRkSa phaLothI lacI paDayuM che. te paNa mane putra malyo nathI. mATe devInI vANI paNa aphaLa jatI lAge che. temaja simaMdharasvAmIe kahelA badhA ja cihno maLavA chatAM paNa mane putra maLyo nahI. te mATe he bAlatapasvI, Apa kaMI jeSa june. mane mAro putra kayAre malaze ?" tyAre sAdhue kahyuM: "bha, khAlI hAthe jeSa jevaDAvAya nahI. ane te saphaLa thAya nahI." tyAre rukimaNIe kahyuM: "sAdhu, Apane icchita hoya te ApavA taiyAra chuM. paraMtu mane jaladI batAvo ke mAre putra kayAre malaze." sAdhue kahyuM: "mAre kaMI joItuM nathI. phakta mane bhojana karAva." tethI rukimaNuM khAvA lAyaka vastu jovA mATe aMdara rUmamAM gaI. paraMtu pote udvigna hovAthI kaMI paNa vastu hAthamAM AvI nahI, tethI navI rAI banAvavA mATe agni paTAvavA lAgI. paraMtu vidyAzaktithI pradyumna agnine thaMbhAvI dIdhI. ghaNI mahenata karavA chatAM cUlA saLagato nathI. tyAre munie kahyuM : "tuM vilaba kema kare che ? tArA gharamAM je kAMI taiyAra hoya te Apana. navuM banAvavAnI kaMI jarUra nathI." rUkimaNIe kahyuM: "muni, mArA gharamAM bIju kaMI nathI. phakta zuddha lADu taiyAra che. paraMtu e lADu te kRSNa sivAya koI pacAvI zake nahI. tyAre tame to tapasvI, kRza zarIravALA ane maMda jaTharAgnivALA hoI tamane ApavAthI mane yatihatyAnuM pApa lAge. tethI e lADu tamane ApI zakuM nahI." tyAre hasIne sAdhue kahyuM: "amArA tapanA prabhAvathI game tevA duHpAcya (pAcana thaI zake nahI tevA) hoya te paNa amane supAcya banI jAya che." tyAre muninA kahevAthI rukimaNIe eka lADu Apyo, tyAre mAtAnA hAthe Apela lADu pradyumna tarata ja khAI gayo, pachI bIja, trIje, cothe ema jeTalA lADavA ApyA te badhAya ekeka keLIyo karIne khAI gayo. tene Akhone A lADu meMDhAmAM mUkato joIne duHkhI hovA chatAM paNa rukimaNane ghaNuM hasavuM AvyuM, ane belI : "muni, tame balavAna lAge che hoM ! tamane joI joIne mane ghaNe AnaMda thAya che." A pramANe kahetI rukimaNI bAlatapasvIne animeSa nayane joI rahI. jema jema juve che tema tenI romarAjI vikasvara
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 107 bane che, ane stanamAMthI dUdhanI dhArA chUTe che. jethI tenI kaMcukI bhIMjAI gaI tethI rukimaNI pitAnA manamAM vicAre che : "A kadarUpo putra mAre te nA hoya. ane kadAca hoya te mAre te bhAre paDI jAya. ghaNuM zaramAvuM paDe. eka te satyabhAmAM mArA pratye pahelethI ja mAtsaryabhAva rAkhe che ane temAM je mAro A kadarUpe putra hoya to tene joIne mArI keTalI hAMsI uDADe. atyAra sudhInuM maLeluM mAnapAna dhULamAM maLI jAya. A rItanA mAnabhaMgathI jIvavuM jhera thaI jAya. nA, nA, A kadarUpo putra mAro hoya ja nahI, prAyaH saMtAna paNa mAtA pitAnA rUpane anusAra hoya che. jyAre AvuM kutsita rUpa to amArA bemAMthI keInuM paNa nathI. te aNasAre paNa A mAre putra kyAMthI hoya ? athavA nAradajIe mane pahelA kahyuM hatuM ke tAre putra vidyAdharane ghera sukhapUrvaka moTo thaI rahyo che. ane te aneka vidyAone svAmI banyo che. te kadAca A mArI parIkSA karavA mATe AvuM rUpa karIne Avyo haze?" A pramANe manamAM saMkalpa-vikalpa karatI rukimaNIe sAdhune pUchyuM : "svAmina, ApanuM kula kayuM ! ApanA mAtA pitA keNa ? Apane deza karyo ? te kRpA karIne jaNAvaze ?' tyAre bAlatapasvIe kahyuM: "bha, tuM te vivekI ane vicakSaNa che. jaina dharmanI jANakAra che. te AvuM kema pUche che ? nigraMtha sAdhuonA kulavaMza vigere jANavAnuM zuM prayojana ? temane te dharmanA AcAra vicArane anusarIne cAlavAnuM hoya che. huM jAtimAM mahaddhika houM ke hIna hAuM, mane kahe tuM mAruM adhika zuM karIza ? vaLI, sAdhuone mAtA keNa, pitA keNu ke sahodara kezu? emane mATe te dharmakAryane karanArA sarve potAnA ja che. sAdhuone te vasudhaiva kuTuMbakam (Akhu jagata emanuM kuTuMba che.) sAcuM kahuM to A saMsAramAM tame ja mArI mAtA, viSaNu mArA pitA ane yAdavo mArA baMdhuo ane svajane che. A pramANe bAlatapasvI ane rukimaNIne AnaMdapUrvaka vArtAlApa cAlI rahyo che. vanapAlAH sametyAtra, kathayaMti bhayadrutAH / bhAnuvivAhakRtyArtha, rakSitaM yadabhUdvanaM // 32 // tatsarvamapi kenApi, pApena paapbhaajinaa| kRtaM phalAdibhI rikta-mudvasIbhUtagehavat / 33 / kenApi, tRNayuktApi, nistRNA pRthivI kRtaa| jalAzayAzca kenApi, pAnIyena vinA kRtaaH|| kenApi turagAruDho, bhAnunipAtito bhuvi / na jJAyate ka utpAto, bhAvI svAmini ! dusshH|| japaMti jApamAsyena, zrutvA dAsyuditaM vcH| kazcinmAmapi jApAMtaH, kSobhayatIcitayat / 36 / dhyAnamadhyetarAyasya, bhavanena manoramaM / rUpaM bhAvi na me hAhA, dADhyaneti jajApa sA / 37 / tadApi tumulaM kRtvA, dAsA dAsyo'pi maalikaaH| prajajalpurbhayAddhyAnaM,muktvoktaM satyabhAmayA // are dAsyo dvijanmA sa, mayi saubhaagyvrdhkH| dRzyatAM vartase kutra, tAH prAhustasya ceSTitaM / 39 / gataM purAtanaM rUpaM, navInamapi nAgataM / saMjAtIbhayato bhraSTA, hA hA vidhivilAsataH // 40 // kartavyena nijenaSA, viSAdamiti tanvatI / jagau sapalyamarSeNa, dAsozcetasi vihvalA // 41 // nApitaM ca samAdAya, rukmiNIsadma gacchata / gatvA ca tacchiraHkezAn, samAnayata satvaraM / 42 // tayeti spardhayA prokte, dAsyaH paTalikAkarAH / kurvatyo gItagAnAni prayayU rukmiNIgRhaM / 43 / tAsAmAgamanaM jJAtvA, ruroda sApi bhuurishH| balaM hi rudana caiva, strINAM duHkhe samAgate / 44 / azrupAtaM prakurvANAM, tAM dRSTvA munirUcivAn / kiM saMpratyeva te duHkha-kAraNaM yena rodiSi //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zAMkha-pradyumna caritra sA jagAda purastAtte, mune ! kiM kathayAmyahaM / azravyA sukhibhirloka - nidyA karmakathA mama / 46 / mAyAmunirjagI mAta - niHzaMkaM purato mama / tvaM nivedaya duHkhAnAM kAraNaM karNadArUNaM // 47 // tenetyukte jagAdAsau, vAkyena gadgadena tu / satyabhAmAdimA devI, svAmino varttate hareH // 48 / rupeNa cAbhimAnena lAvaNyena samRddhibhiH / sAdhikA vartate matto, mattevoruvilAsinI / 49 / ahaM tu nAradaprokta-guNarjAtAnurAgiNI / pariNitA mukuMdena, mayi rAgaM ca vibhratA // 50 // mAnatAhaM navInatvAnmAdhavena vizeSataH / mAtsaryaM sA mayA sAkaM, cakAra savikArahRt / 51 / mArtsyatastayAnyedyu- niveditaM puro mama / yasyAH putrasya vivAhaH, prathamaM syAnmahotsavaH / 52 / tasyA aparayA deyAH ziraH sarvaziroruhAH / putrakramaNapUjAye, paNa evaM vidhoyate / 53 / mayApi svIkRtaM tasyA, vacanaM duHkhadAyakaM / sAkSiNau tatra goviMda rAmau prajanitau tathA / 54 // mama putrastu kenApi, pApinA nAkinA hRtaH / bhAmAdAsya samAyAMti gRhituM mama kuMtalAn / 55 / prAk kRtena paNenAzu mAninyA satyabhAmayA / tA dAsyaH preSitAH saMti grahItuM mama kuMtalAn // fir kurve'theti diGa mUDhA, saMjAtAsmi munIzvara / buddhiH zuddhayati kecinna, tato rodimi duHkhitA // purA ziraHkacoccheda-bhayAnmartumannA yadA / jAtAhaM melayiSyAmi, tanayaM tava rukmiNi ! 158 | evamAzvAsitA gehe sthitAhaM nAradarSiNA / putrakAmanayA pUrva - meva vA na mRtA nanu / 59 / na mayA maraNaM pUrvaM tasya vAkyena nirmitaM / suto'pi milito me na kezadAnaM tvajAyata / 60 / nibhANa citAM tvaM mA kRthA mAnase vRthA / adyApi prabalaM bhAgya-masti puNyodayo'pi ca / / miliSyati tanUjo'pi kezAnapi na kazcana / gRhISyati tataH prauDhAM mAtastvaM dhIratAM dhara / 62 / kathayitveti rukmiNyAH, pratibimbaM vidhAya ca / sthApayitvA''sane tacca sa bhUtvA kaMkI sthitaH // tAvatsamAgatA dAsyaH, preSitAH satyabhAmayA / tAM sthitAM mAsane dRSTvA, praNipAtamakurvata // 64 // praNipatyAvadan dAsyo -'smAkaM devi na dUSaNaM / citanIyaM tvayA citte, doSAdoSavicArike ! / 65 / vayaM varttAmahe dAsyo, hAsyocitavapulatAH / svAminyuditakarttavya - niSpAdanopajIvanAH / 66 / mAyArupAvadaddAsIH, kimarthaM yUyamAgatAH / tAH procuH preSitAH satya - bhAmayA vayamAgatAH / 67 / punarapyabravItsaivaM, lokanApitasaMyutAH / kiM kAraNaM samuddizya, bhAmayA preSitA iha | 68 | tAH prAhuvinayenaiva, purA svAmini yaH paNaH / kRto'bhavadyuvAbhyAM ca tadarthaM preSitA vayaM / 69 / tatsvakIyaM paNaM smRtvA ceddAsyasi ziroruhAn / tarhi tvaM dehi no deya - masmAkaM khalu dUSaNaM / tAsAmevaM samAkarNya vacanaM cittazocanaM / mAyAmayI tadAvAdI - yuSmAbhiH suMdaraM kRtaM // 71 // sevyasevaka bhAvo hi tAdRzo varttate khalu / tato doSo na yuSmAkaM, svasvAminIvacaH kRte // 72 // kAryAtha divAkIrti, yUyaM gRhNIta veNikAM / gRhItvA ca svasvAminyai, pradeyA saMmadAya sA / 73 / ityukte nApitaM tUrNa - mAkArya tA babhASire / sametya rukmiNIdevyA gRhANa tvaM ziraHkacAn // bibhyaMstAsAM girA yAva - tatpArzva sa samAgataH / rukmirthyAbhidadhattAva- dveNoM gRhANa nirbhayaM // 75 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 109 tayeti kathite so'pi, grahItuM maulikuMtalAn / avAhayat kSuraMstrIbhi-radhazca paTalI dhRtA 76 / tadA vidyAprabhAveNa, svakIya naka eva sH| kSurapraM vAhayAmAsa, chinnanakrazca so'bhavat 77 / tatastatrAgatAnAM sa, krameNAMgulikarNayoH / chedaMcakAra vidyAyAH, prabhAvAdgrahilIva saH 78 / dAsInAM madhyatastAsAM, preSitAnAM ca bhaamyaa| mahatyAzca ziraHkezAM-zciccheda nApitaH punH|| niHzeSAn sadRzAn kartuM,sArthe yAH purussstriyH| tAsAmapi tathAcchetsIt, tAbhitiM yathA na vaa|| kutUhalavilokAya, tatpuro mAnavAMganAH / tAzca tAMzcedRzAn vIkSyA-hasanmithaH zanaiH zanaiH / / kezAnAM paTalI bhRtvA, hRSTA dAsyo yadA gatAH / tadA mArge'pi tA dRSTvA, hasaMti mAnavAH sme|| hasatastAn samAlokya, dAsyo'jAnana svacetasi / asmAkaM rUpasaMpattI-dRSTvA hasaMti naagraaH|| aho dhanyA salAvaNyA, mAnyApi narakadviSaH / saujanyAtpradadau kezAn, vAcaM pAlayituM nijAM // gAyaMtya iti rukmiNyA, mudA guNagaNAvali / nRtyaMtyazcAtiharSeNa, prAptA bhAmAniketanaM / 85 / satyabhAmAbhaNadAsI, re re kasyAH stuti mukhe / janayaMtyo'tiharSeNa, yUyamAgacchathAlayaM / 86 / rukmiNyA yAzI dRSTA, saujnygunnsNttiH| na tAdRzyaparastrINAM, vilokitA manAgapi / 87 / ekA tu vallabhA vissnno-rnytsaujnysdgunnaaH| tRtIyaM tadgiro bhRSTA, varNyate'sau tato bhRzaM // asmAbhistvadvacoyogA-dukmiNImaMdire gataM / svavacaH pAlanArtha sA, vinayAtpradadau kacAn // [bAlasAdhunA rUpe pradyumna mAtA rukimaNI pAse besIne AnaMdapUrvaka vAta karI rahyA che, tyAre satyabhAmAne tyAM zuM banI rahyuM che, te ApaNe joIe.] dhUrta brAhmaNarUpa pradyumna rUpa ane saubhAgya vadhAravA mATe satyabhAmAne vidhividhAna batAvyA hatAM te pramANe satyabhAmA mAthe muMDana, jIrNazIrNa vastramAM AkhA zarIre malI lagADIne "phuDabuMDu jApa karatI ekAMta rUmamAM dhyAnamAM beThI che, tyAre dAsIoe AvIne satyabhAmAne nivedana svAminI, ApaNuM vanapAlako ane udyAnapAlake bhayabhIta banIne kahI rahyA che ke bhAnukumAranA vivAha mATe ApaNuM vana ane udyAna navapallavita karyuM hatuM te kaI duSTa pApIe AvIne phaLa-phUla vinAnuM sAva ujajaDa banAvI dIdhu che." teTalAmAM vAvanI rakSaka dAsIo AvIne kahevA lAgI : "he svAminI, ApaNI suMdara vAva jalathI paripUrNa hatI, te kaI pApIe AvIne badhuM pANI harI lIdhuM che. vAvane tRNa vinAnI ane jala vinAnI zuSka patthara rUpa banAvI dIdhI che. tevAmAM jalAzonA rakSakoe paNa phariyAda karI ke jalAzayo paNa pANI vinAnA zuSka khADA banAvI dIdhA che. temAM vaLI kaI dAse AvIne kahyuM: "ApanA bhAnukumArane kaI duSTa pApIe azva uparathI nIce paTakI dIdhuM che. emane khUba vAgyuM che." tyAre mAlaNe ane maMgalakalaza levA mATe gayelI dAsIoe paNa AvIne phariyAda karI. A rItane dAsadAsIone kelAhala sAMbhaLIne dhyAnamAM beThelI satyabhAmA vicAra kare che : "mane brAhmaNe kahyuM hatuM ke "jApamAM ane dhyAnamAM duSTa devadevIo AvIne upadrava karaze mATe tame dRDha raheze to ja tamAruM saubhAgya vadhaze." tethI brAhmaNanA kahevA mujaba mane dhyAnamAMthI calita karavA mATe ja dAsadAsIrUpe devo upadrava karI rahyA che. A pramANe vicArIne satyabhAmAM dhyAnamAM aDaga rahIne jApa karavA lAgI. tyAM bhAnukumAra AvIne kahevA lAgyo : "mA-mA-tuM kayAM che ! tuM A zuM karI rahI che ? tuM bahAra
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zAMba-pradyumna caritra Ava. jene A dAsadAsIo zuM kahe che. mane ane mArI sAthenA rAjakumArone kaI pApIe azva uparathI nIce jamIna upara pachADI dIdhA che. A pramANe vyAkuLatApUrvakanA bhAnukumAranAM vacana sAMbhaLIne bhayabhIta thayelI satyabhAmA jApa ane dhyAna paDatuM mUkIne bahAra AvI. dAsadAsIone kolAhala ane bhAnukumAranI sthiti joIne ke pAyamAna thayelI satyabhAmAe kahyuM: "are dAsIo, mArUM saubhAgya vadhAravA mATenI vidhi batAvanAre e brAhmaNa kayAM gayo? ene jaladI bolAvo." bhayathI dhrujI rahelI dAsIoe kahyuM : "svAminI, A badhuM tophAna enuM ja lAge che. e keI dhUrta brAhmaNa hate. rUpa-rUpAMtara karIne badhAne ThagI gaye. e kyAM ane kayAre palAyana thaI gayo, tenI keIne khabara nathI." pitAnA kRtyathI viSAda karatI satyabhAmA manathI duHkhI duHkhI thaI gaI. "arere, badhuM to ThIka, paraMtu mArUM pahelAnuM rU5 gayuM ane navuM AvyuM nahI. huM hatabhAgI ubhayathI bhraSTa thaI. kudarate mane ke karUNa aMjAma Apyo ? khera, mArA mAthAnA keza gayA ne mArI suMdaratA gaI te rUkimaNInuM rUpa kema sAruM rahe? ene paNa mArA jevI beDI keza vinAnI banAvuM, te ja mane zAMti thaze." A pramANe zakya pratyenA ati mAtsaryabhAvathI prerAIne dAsIne kahyuM: 'dAsI, tuM ApaNu dAsadAsIonI sAthe, hajAmane laIne jaladIthI rukimaNInA ghera jA. rukimaNIne kaheje keH "satyabhAmAe ane tame zarata karI hatI te yAda che ne ? tamAre putra pahelo paraNe te satyabhAmAe mAthAnA vALa utArI ApavA, ane satyabhAmAno putra paraNe te tamAre mAthAnA vALa utArI ApavA. A pramANe tame baMnee zarata karIne rAmakRSNane sAkSIrUpe rAkhyA hatA. te have satyabhAmAnA putrane vivAha che, mATe tame mAthAnA vALa utArI Apo." A pramANe satyabhAmAnI zikhAmaNa sAMbhaLIne gItagAna karatI dAsIo chAbaDIo laIne rukimaNunA ghera gaI. dAsIonuM Agamana jANIne rUkimaNuM atyaMta rUdana karavA lAgI. "duHkha Ave tyAre strIo mATe rUdana e moTuM bala hoya che. rUdana karatI rukimaNIne joIne bolatapasvIe pUchyuM: "bhadra, ekAeka rUdana kema karI rahI che ?" rukimaNIe kahyuM : "muni. huM zuM kahuM ? sukhI loko mATe niMdya evI mArI karma kathA che. munie kahyuM: "je hoya te niHzaMkapaNe mane kahe. mArAthI zakaya haze te jarUra tArA duHkhane dUra karIza." rukimaNIe gadagada svare kahyuM: "muni, mArA svAmI kRSNanI agramahiSI satyabhAmA devI che. te potAnA rUpa, lAvaNya ane samRddhinA abhimAnathI madonmatta hastinI jema mArAthI pitAnI jAtane adhika mAne che. ane huM te nAradanA mukhe zrIkRSNanA guNagAna sAMbhaLIne teo pratye anurAgiNI banI, mAtA-pitA ane baMdhunI AjJA vinA zrIkRSNane manathI varI cUkI. zrIkRSNa paNa mArA pratyenA anurAgathI mane kaMDinapura levA mATe AvelA. navI havAthI mAdhave mane vizeSa prakAre mAnIne mane paTTarANIpade sthApI. tyArathI mAMDIne satyabhAmAM mArA pratye mAtsaryabhAve (IrSyA) rAkhe che. IrSyAthI kaI eka divase mane kahevaDAvyuM ke "jenA putrano vivAhamahatsava pahelo thAya tyAre bIjIe potAnA mAthAnA vALa utArI ApavA.' meM paNa bhoLAbhAve tenI zarata svIkArI, ane sAkSI rUpe kRSNane rAkhyA che. temAM satyabhAmA karatAM pahelAM meM putrane janma Apyo, paraMtu mArA kaI durbhAgyathI ke duSTa deva janmatAMnI sAthe ja mArA putranuM apaharaNa karI gayo. have satyabhAmAnA putra bhAnukumArane vivAha mahotsava cAlI rahyo che. tethI zarata pramANe dAsIone mArA mAthAnA vALa levA mATe mokalI che. hAya, hAya, have huM zuM karuM? mane kaMI sujhatuM nathI. mArI sudhabudha badhI cAlI gaI che. huM dimUDha banI gaI chuM. mAthAnA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 111 vALa ApavA paDe tenA bhayathI pahelAM ja huM maravA mATe taiyAra thaI hatI, paraMtu nAradaRSie huM tArA putrane meLavI ApIza." e pramANe AzvAsana ApIne mane rokI rAkhI. putramilananI jhaMkhanAthI, tyAre huM nAradajInA vacanathI nA marI. have putranuM milana te thayuM nahI, ane zarata pramANe mAre mAthAnA keza utArI ApavA paDaze. are, munizvara, mArAthI A parAbhava kevI rIte sahAze ?' ema kahIne duHkhI thayelI rUkimaNI rUdana karavA lAgI. munie kahyuM: "mAtA, tuM zA mATe ciMtA kare che ? hajI tAruM bhAgya balavAna che. tAro mahAna puNyodaya jAgato che. tArI putra tane jarUra malaze. tArA mAthAnA vALa keI nahI laI zake. mAtA, tuM dhairya dhAraNa kara." ema kahIne rUmiNane adazya karI, tenuM pratibiMba Asana upara sthApana karI pote aMgarakSaka thaIne Ubho rahyo. teTalAmAM satyabhAmAe mekalelI dAsIo AvI. Asana para beThelI rUkimaNIne nama skAra karIne kahyuM: "mahAdevI, amAro kaI doSa nathI. A5 te sArAsAranA jANakAra cho. ame dAsIo, hAsya upajAve evAM to amArAM zarIra che. karmane kaThanAIthI AjIvikA mATe AvuM dAsakArya karavuM paDe che. mATe Apa amane kSamA karaze." pratibiMbarUpe rahelI rUkimaNIe kahyuM : dAsIo, tame zA mATe AvI cho ?' tyAre teoe kahyuM: "satyabhAmAe amane mokalI che. pharIthI mAyArUpa rukimaNue pUchyuM: "hajAma-hajAmaDI Adi dAsadAsIone satyabhAmAe kayA kAraNe mekalI che ?" tyAre vinayapUrvaka dAsIoe kahyuM : "Ape ane amArI svAminIe je zarata karI hatI te mATe amane mokalI che. te Apa zaratane yAda karIne ApanA mAthAnA vALa utArI Apaze. nahI Ape te amAre kaI doSa nathI. mAyAmayI rukimaNIe kahyuM: "nahI, nahI, tame bahu sAruM karyuM. svAmisevakabhAva tevA prakArane ja joIe. tethI potAnI svAminInA vacana pramANe karavAmAM tamAro ke doSa nathI. nirbhaya thaIne belA hajAmane. mArI veNI (keza) ne grahaNa kare, ane tamArI svAminIne AnaMdapUrvaka Apaje. rukimaNInA kahevAthI dAsIoe dUra ubhelA hajAmane bolAvIne kahyuM: "tuM rukimaNIdevInA mAthAnA badhA vALa laI le." hajAma paNa bIte bIte dhIme dhIme rUkimaNInI pAse AvyA. tyAre mAyArUpa rukimaNIe kahyuM: "Dare che zA mATe ? nirbhayapUrvaka laI le mArI veNIne." hajAme astra tIkSaNa karavA mATe ghasyo. dAsIoe nIce chAbaDI dhAraNa karI rAkhI ane jevo te (hajAma) mAthA para astro calAvavA jAya che tyAM kaMcukI rUpe ubhelA pradyumna vidyAnA prabhAvathI asmAne baddo banAvI dIdho. ane dAsIenA nAka, kAna ane AMgaLIo chedI nAkhI. satyabhAmAnI badhI dAsIonA, hajAma ane bIjA sAthe AvelA nokaronA mAthAnA vALa utArI nAkhyA. nAkaTTI, kAnakaTTI ane muMDita (DI) thayelI dAsIone vidyAnA prabhAvathI kaMIja khabara paDI nahI. te loko te ema ja jANe che ke rukimaNI devInA mAthAnA vALathI chAbaDIo bharIne laI jaIe chIe. tethI hasatI-ramatI dAsIo rukimaNInA mahelathI nIkaLI tyAre dAsa dAsIonA dedAra joIne loke dhIme dhIme hasavA lAgyA. rastAmAM jatA nagaravAsIo nAkakaTTA, kAnakaTTA ane mUMDAyelA parivArane joIne jora jorathI hasavA lAgyA. te badhAne hasatA joIne dAsIo vicAre che: "amArI rUpasaMpatti joIne A loke hase che. A pramANe AnaMda-pramoda karatI dAsIo arasaparasa rukimaNInA guNagAna kare che ? "aho dhanya che rUkimaNI devIne ke je ATalI rU5-lAvaNyavatI, sauMdaryavatI ane kRSNanI mAnItI hovA chatAM vacanapAlanamAM keTalI sajajanatA che ke jarAye AnAkAnI karyA vinA sahajatAthI mAthAnA keza utarAvI ApyA." A pramANe rUkimaNudevInA guNagAna karatI karatI harSapUrvaka satyabhAmAnA AvAsamAM AvI. dAsIonA avAjane sAMbhaLIne satyabhAmAe kahyuM: "alI dAsIe,
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zAMba-pradyumna caritra ATalA AnaMdamAM AvIne kenI prazaMsA kare che ? gharamAM te Ave." tyAre dAsIoe kahyuM : "svAminI, rukimaNIdevI jevI saujanyavatI ane guNavatI A jagatamAM bIjI koI strI nahI hoya. eka te viSNunI prANapriyA, bIjI saujanyatA, ane trIjI enI vANInI mIThAza, kharekhara prazaMsaniya che. ame tamArA kahevAthI rUkimaNInA maMdire gayA. tyAre teNe te potAnA vacanapAlana mATe rAjIkhUzIthI mAthAnA vALa utArI ApyA." rukmiNIstutimAkarNya, bhAmAbhANIdamarSataH / vaNitA ye guNAstasyA-stasyAM saMtu navA'tha te / / viguptAH kena duSTena, kena cchinnA ca naasikaa| zravaNAcheditAH kena, kena mstkkuNtlaaH|91| tayetyukte svahastAbhyAM, tatra dAsyo vyalokayan / tAvattaduditaM sarva, vidAMcakruH savedanaM / 92 / tadA tAsAM samasteSu, chinneSvaMgeSu vedanA / babhUva mahatI cakru-vilApAMstA tayA bhRzaM / 93 / vilapaMtIramUISTvA, satyabhAnAtha kopataH / abravItkena yuSmAkaM, vapuHpIDA vinirmitA / 94 / tAH prAhuna vijAnImo, vayaM pIDAnibaMdhanaM / tvatpreSitA gatAstatra, sApyadAdveNikAM mudA / 95 / tAM samAdAya tuSyaMtya-stvadgRhaM yAvadAgatAH / tvayA pRSTAbhirasmAbhiH, sA jJAtA chedasaMbhavA / dAsInAmuditaM zrutvA, bhAmA babhANa ceya'yA / naitena kevalaM yUyamevAhamapi piDitA / 97 / akRtyaM yadidaM jAtaM, tadrukmiNIprabhAvataH / anyathA dAsadAsImeM, na hi ko'pi parAbhavet / 98 // dAsISu paribhUtAsu, viDaMbitAhameva hi / pAtakinyAnayA lajjA, rakSitA sarvathA na me / 99 / vivekaH snehatastasyAM, na varttate manAgapi / sagoviMdasya rAmasya, dRSTirAgavidhAyino / 97 / kiM tadvazasya kRSNasyo-pAlaMbhaM dApayAmyahaM / rukmiNIkRtamanyAya, rAmasyaiva vadAmyahaM / 9 / vimRzyeti nijAmAtyA-nAkArya bhAbhayoditaM / rAmasya purato yUyaM, mama vAkyena gacchata / 900 / gatvA viDaMbitaM sarvaM, lAtvA parikaraM mama / sAkSiNo valabhadrasya, pradarzayata satvaraM / 1 / kathanIyaM ca yuSbhAbhiH, puro rAmasya sAkSiNaH / kezadAnamabhUttasyAH, pratipannaM tayA purA / 2 / pApayA tu tadartha ca, niketane gato mama / viDaMbitaH parivAraH, kathaM nakAdikartanAt / / svIkRtya vacanaM tasyA-stataste'pi pratasthire / gadituM baladevasya, sthitasya viSNusaMsadi / 4 / sabhAmadhye samAyAtaM, satyabhAmAparicchadaM / kathitaM samAlokya, jahAsa madhusUdanaH / 5 / samIkSituM mukuMdasya, svarUpaM satyabhAmayA / krudhA saMsthitayA jAlAM-tarAle pravilokitaM / 6 / svataMtradarzanAtkRSNaM, hasantamavalokya saa| citte'jJAsIdaneneva, zikSitA sA'karodidaM / 7 / tato'sya purato naiva, kathanena prayojanaM / tathApi sAnvatasyaivA-vazyaM nivedyameva ca / / jJati iAtvA svabhRtyaM sA, jJApayitvA niveditaM / tena maMtripuraH proktaM, maMtriNo'pyavadan balaM / 9 / he sAnvata vidhAya tvAM, janArdanaM ca sAkSiNaM / rukmiNIsatyabhAmAbhyAM, paNaH kRto'bhavatpurA // tadarthaM preSitA dAsyaH, satyayA stybhaamyaa| tayA tasyA manuSyANAM, kRtedRzo viDaMbanA // 11 // nAsAkarNaziraHkeza-hInaM bhAmAparicchadaM / avalokya hasan viSNurjagAda halinaM prati // 12 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 113 patiryasyA na vidyatA-laye ekAkinI tu saa| iyaMto'mI balIyAMso, viDaMbitAH kathaM tayA // iti hAsyavaco viSNo-1Hnizamya sAnvataH / prajajalpa prakopena, hAsyaM bhrAtaH karoSi ki / / paNaH kRtastayA kRtvA, sAkSiNaM yAdaveSu maa| adhunA cakarotyeSA, viruddhaM kRtyamIdRzaM / 15 / ahameva pradAsyAmi, zikSA tasyAH kilocitAM / cAlitAH kathayitveti, baladevena maMtriNaH // tuSTivAkyapradAnena, gRhNa to halino guNAn / satyabhAmAgRhaM jagmu-miSTaM vAkayaM hi saukhyakRt // rukimaNInI prazaMsA sAMbhaLIne IrSyAthI satyabhAmA belI : "zAnI tame sAcAkheTA guNo gAI rahI che ? emAMno eka paNa guNa rukimaNImAM nathI. tame dAsIo zuM samajo ?" ema kahIne dAsIo sAme najara paDatAM ja satyabhAmA chaLI gaIH "are, ke duSTa tamArA nAka-kAna chedI nAkhyAM ? tamArA badhAnA mAthAnA vALa kayAM gayA ?" tyAre dAsIoe potAnA hAtha ka-kAna ane mAthA upara pheravyA te je pramANe satyabhAmAe kahyuM te pramANe jANIne vilApa karavA lAgI. ane chedAyelAM aMgomAM vedanA thavA lAgI tethI, ane pitAnuM mukha ane mastaka kadarUpuM joine atyaMta rUdana karavA lAgI. potAnA dAsa-dAsIone vedanAthI pIDAtA ane vilApa karatA joIne kopAyamAna thayelI satyabhAmAe kahyuM: "paNa kaho to kharA, tamArA zarIranI AvI dazA koNe karI ? tame kayAM gayAM hatAM ?" dAsIoe kahyuM : "svAminI, amane kaMI khabara nathI. Ape rukimaNInA keza levA mATe amane mokalelAM, ame tenA ghera gayAM. rukimaNIe paNa saMtuSTa thaIne hajAma pAse keza utarAvyA. ame chAbaDIo bharIne A keza lAvyAM chIe. atyAra sudhI amane kaMI pIDA ke nAka-kAna kyAyA, mAthe mUMDana thayuM, tenI kaMI ja khabara paDI nathI. jyAre Ape kahyuM tyAre ja amane khabara paDI. arere, loke amane joI joIne hasaze, amArI viDaMbanA karaze. ame zuM karIe? kyAM jaIe ? A pramANe dAsIonuM viSAdapUrNa kathana sAMbhaLIne satyabhAmAM IrSyAthI jalI uThI. "basa, A badhA kArastAna rukimaNInAM ja che. nahIMtara keInI tAkAta nathI ke mArAM dAsadAsIone kaI parAbhava karI zake. pApiNa evI eNe phakta mArAM dAsa-dAsIonI viDaMbanA nathI karI, paraMtu mArI pitAnI viDaMbanA karI che. mArI Ijajata eNe lUMTI lIdhI. AmAM te mArI AbarUne prazna che. sevakane saMtoSa ApyAthI tenA mAlikane saMtoSa Apyo kahevAya, ane sevakajananI viDaMbanA e mAlikanI viDaMbanA che. athavA AmAM rukimaNIne koI doSa nathI. deSa te rAma-kRSNane che. te baMne tenA dRSTirAgI banI gayA che, ane kRSNane te teNe kAmaNamaNa karIne vaza karI lIdhA che..to kRSNa pAse phariyAda karuM to e thoDo ene sajA karavAnuM che? tema chatAM rukimaNIe karelA anyAyanI vAta balabhadrane kahuM te ene barAbaranI sajA karaze. A pramANe vicArIne satyabhAmAe pitAnA amAtyane bolAvIne kahyuM : - "tame balabhadra pAse jAva. A viDaMbanA pAmelA parivArane sAthe laI jAva... ane mArA vatI balabhadrane kahejo ke kezadAna (eka-bIjInA vALa levA) mATe tame temaja viSa sAkSI rUpa cho. bhAnukumArano vivAha hovAthI, zarata anusAra meM mArA parivArane keza levA mATe rukimaNunA ghera mokalyo....tyAre e pApiNIe mArA parivAranI kevI hAlata karI che te tame 15.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zAMba-pradyumna caritra najare jue.' A pramANe kahIne viDaMbanA pAmelA parivAra sAthe pradhAnane rAjasabhAmAM mAkalyA. pote paNa pAchaLanA daravAjethI paDadA pAchaLa jaIne UbhI rahI. kRSNa-balabhadra Adi yAdaveAthI pUrNa rAjasabhAmAM amAtya sAthe satyabhAmAnA parivAra jaine UbheA rahyo. rAjasabhAmAM AvelA satyabhAmAnA kadanA pAmelA parivArane joine, kRSNa Adi yAdavA khUba hasyA. kRSNa tA peTa pakaDIne hasatA rahyA. hAsya karatA kRSNane joine paDadAmAM rahelI, krodhAtura banelI satyabhAmAe vicAryuM" ke 'nakkI A badhAM kArastAna kRSNanAM ja hAvAM joie, eNe ja rukimaNIne madhu zikhavADelu hAvu. joie....nahI'tara rukimaNInuM zuM gajuM ke A badhuM karI zake. khera, kRSNane kahevu' nirarthaka che. khalabhadrane ja nivedana karUM.' ema vicArI peAtAnA sevakane melAvI, maMtrIne sUcanA kara! ke 'tame balabhadra pAse ja phariyAda kare.' satyabhAmAnI sUcanAthI maMtrIe balabhadrane kahyu' : svAmin, Apa ane kRSNa mahArAjAnI sAkSIe rukmiNI ane satyabhAmAe zarata karelI, te mujaba satyabhAmAe keza levA mATe peAtAnA dAsa-dAsI Adi parivArane rukimaNInA ghera meAkalyA, tyAre rukmiNIe satyabhAmAnA parivAranA nAka-kAna ane mAthAnA vALa chedI nAkhyA. te Apa najareAnajara joI zakeA che.' nAkakaTTA, kAnakaTTA ane mUDita thayelA satyabhAmAnA parivArane joIne hAsya karatA viSNue khalabhadrane kahyuM : 'A badhA piravAra gayelA tyAre rukmiNI tA ekalI hatI ne? enA pati tA tyAM hatA nahIM; teA AvA baLavAna parivAranI ekalI rukmiNI kevI rIte viDaMbanA karI zake ?" hAsyapUrNa kRSNanA vacana sAMbhaLIne rASe bharAyelA khalabhadre kahyuM : 'bhAI, Ama hAMsI zuM kare che ? ApaNI najara samakSa dekhAya che, pachI hasavAnuM zu rahyuM ? ane ApaNane khabara che ke mArI, tArI ane yAdavAnI sAkSIe baMne jaNIoe zarata karelI. tA hakIkata che rukimaNIe kezadAna karavuM ja joIe. tenA badale teNe Avu. viparIta kAma karyuM.. kharekhara te sajAne pAtra che. huM tene kharAbaranI zikSA karIza.' satyabhAmAnA maMtrIne e pramANe kahIne vidAya ApI. balabhadranA vacanathI satuSTa thayelI satyabhAmA ane tenA parivAra balabhadranAM guNagAna karatA peAtAne sthAne gayA. mIThuM vacana ke|ne priya nA lAge? gateSu teSuH bhAmAyA, dhAma rAmeNa sevakAn / AkAryAvAdi rukmiNyA, luMTanIyaM gRhaM drutaM // 18 // saMprApya baladevasyA - dezaM tasyA niketane / luMTanAya gatA yAva - tAvadyadyadajAyata / 19 / kathayAmi samAsena, taJcamatkArakArakaM / bhavyAH zRNuta rukmiNyAH, pradyumnasya svarUpakaM / 20 / satyabhAmAnA parivArane sASapUrvaka vidyAya karIne balabhadre peAtAnA sevakAne melAvIne AjJA ApI : 'jAva tame, rukimaNInA mahelane luMTI lye..' balabhadranI AjJAthI sevakA rukmiNInA tyAM jAya che te pahelAM tyAM zuM bane che, te rukimaNI ane pradyumnanu` camatkArika varNana sa kSepamAM kahuM chuM, te vijIvA tame sAMbhaLeA : vigupte satyabhAmAyA, loke gehaM gate sati / pUrvarUpaM sa AdAya, tasthivAn rukmiNIpuraH / 21 / sthitamagre samAlokya, rukmiNI prajajalpa taM / yo vidyAbhRtkule vRddha-stvameva saH vatsaH pravartase // vinA vidyAbhRtAM vidyAM na bhavecchaktirIdRzI / mAyArUpaM tato muktvA, svasvarUpaM pradarzaya |23| vatsAtuccha guNasvaccha - manA mAtRvipattibhit / kulInasya tanUjasya, hAsyaM yogyaM na mAtari / 24 /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-10 115 nAradenodito yastvaM, vidyAdharIpravardhitaH / sAraH SoDazabhilAbha-stvameva tanayo mama / 25 / UpAyA bahavaH putra, tvadartha janitA mayA / preSyAzca preritAH sthAne, sthAne tvadIyazuddhaye / 26 / saMprAptA kvApi zuddhirna, tvadIyA pApato myaa| kiMcidadyApi jAgati, sukRtaM milito'si yat / / tanaye janakAnmAtuH, prAyo rAgo'dhiko bhavet / iti premaparIkSAyai, tena tasyAH pratIritaM / 28 / he bhadre yena putreNa, suNdraakaardhaarinnaa| loke syAnmahatI kIrtiH, putraH sa eva saukhyadaH / 29 / kurupairmAdRzaH putra-rupahAsyavidhAyibhiH / kiM kariSyasi bhUyiSTa-parivAraddhisaMyutA / 30 / zrutvA tadvacanaM soce, manAgbASpArdralocanA / yAtAhakasuto bhUyA-tsa eva kulamaMDanaM / 31 / vinA tena parivAra-samRddhi sakalAmapi / ahaM vRthA vijAnAmi, saketanaM niketanaM / 32 // athAbhracchannamArtaMDa, ivaavRtmhodyH| sUno viyoginI mAM tvaM, saMtApayasi kiM mudhA / 33 / duHkhi! stehilAM vANI, mAturAdhAya cetasi / tena vyaktIkRtaM rupaM, vidyayA kriyate na kiM / 34 / lakSaNairlakSitaM sarva-bhUSaNazca vibhUSitaM / naranArimanohAri-rupaM svAbhAvikaM babhau / 35 / jananImanasastuSTi-puSTisaMpAdanAya saH / tadrUpaM prakaTIkRtyA-namattasyAH kramAMbujaM / 36 / tadA devakumArabhaM, rupamAlokya rukmiNI / prIti yAM prApa tAM devA, api no vaktumudyatAH // militaM cirakAlena, tanayaM vinayAnvitaM / AliliMga caMcuboccai-mau lau maulisamaM kule / 38 / AliMgya jananIputrau, muhurmuhuH pramodataH / sukhaduHkhabharAM vArtA, papracchatuH parasparaM / 39 / tadA rukamiNyavaka putra ! , dukhaM tava viyogtH| iyaMta samayaM yAva-bhUyo babhUva dussahaM / 40 / kiMtu puNyaprasaMgena, tvamadya milito mama / na mayA zaizavaM kiMtu, pApinyA tava vIkSitaM / 41) kaSTena navamAsAMstvaM, mayakA jaThare dhRtaH / dhanyA kanakamAlA sA, yayA bAlye'pi lAlitaH // putrasya zaizavAloka-snehayAlu mano vidan / pradyumno mAturAcakhyau, sarvavidyAvicakSaNaH / 43 / mAtarme zazavaM dRSTa-mabhilASastavAsti ceta / darzayAmi camatkAra-kArakaM tahi vegataH // 44 // kathayitveti bAlasya, rupamAdAya suMdaraM / saMsthitaH purato mAtu-stayApi sa nirIkSitaH / 45 / taM dRSTvA jananI citte, vyacitayadaho mama / athApyasti mahadbhAgyaM, suto vidyAyuto ytH|| tamAdAya nijotsaMge, saMsthApya ca pramodataH / agAyad bAlagItAni, madhureNa svareNa sA / 47 / AtmIyakAmanApUrti-karaNArtha tayAMjasA / stanyapAnaM tanUjasya, tasyAkAryata harSataH // 48 // tasya khelanavastUni, cAnItAni tayA punaH / suvarNarupyaratnAdi-vinimitAnyanekazaH / 49 / so'pi tAni samAdAyA-khelacchezavataHkSaNaM / kSaNaM reNau kSaNaM bhUmau, kSaNamaGa ke'nyayoSitAM / 50 / kSaNaM mAtuH karAMgulyAM, vilagnaH prAMgaNe calan / kiMkiNInAM raNatkAraH, so'pUrayaniketanaM // bAlakocitabhUyiSTA-bharaNaiH sa vibhUSitaH / pratibiMbamivArkasya, rarAja dehatejasA / 52 // krIDAM kurvanmano mAtu-rmohayan mRssttbhaassnnH| yayAce bhakSaNaM sApi, pakvAnnaM taM samArpayat //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zAMba-pradyumna caritra tadA bAlo'bravInnetad, yAce'haM sukhabhakSikAM / vaditveti tathArodo-dyathA sA soDhumakSamA 54 / kaThoraM rudanaM tasya, nizamya jananI jgau| alaM bAla tvadIyena, bhimena rodanena tu / 55 / hasan sa jananI proce, mAtastvaM sukumAladhIH / dRDhA vidyAdharI saiva, soDhaM me rudanaM yayA 56 / jananyAH pUrayitveti, kAmanA madano mudA / jagrAha puNyatAruNya-vareNyaM rupanAtaM / 57 / nanAma tena rupeNa, jananIkramaNadvayaM / vinIto hi suto mAtuH, pUrayitvA spRhAM namet / 58 // viDaMbita thayelo satyabhAmAno parivAra rukimaNInA gherathI vidAya thayA pachI bAlatapasvInA rUpe pradyumana rukimaNInI pAse AvIne beThe. rukimaNIe kahyuM : "he vatsa, tuM ja mAro putra che. vidyAdharakuLamAM meTe thayelo tuM ja pradyumna che. kemake vidyAdhara vinA AvI vidyAzakti bIjA konI pAse hoI zake ? mATe mArA vahAlA putra, tuM A banAvaTI rUpane tyAga karI, tArUM mULa rUpa mane batAva. vatsa, guNanidhAna, vinayI evA putre mAtAnI hAMsI karavI te yogya nathI. nArade kaheluM ke vidyAdharone tyAM vRddhi pAmate saLa prakAranA lAbha meLavIne tAre putra tene maLaze. nAradajInI vAta satya che. te ja mAro putra che. beTA, tArA mATe to meM ghaNA ghaNA upAya karyo. tArI zodha mATe sthAne sthAna mANase mekalIne zodha karAvI, paraMtu mArA durbhAgyathI tuM mane nA maLyo. tema chatAM haju mAruM puNya jAgRta che ke tAre mane meLApa thayo." putra upara pitA karatAM mAtAne sneha adhika hoya che. AthI mAtAnA premanI parIkSA karavA mATe bolatapasvI bolyA : "bhadre, suMdara zarIra ane suMdara AkRtivALo putra hoya te putra ja mA-bApanI kItine mATe ane sukhane mATe thAya che...paraMtu mArA jevo kurUpa, lokene hAMsIpAtra evo putra zuM kAma ? tArA jevI Rddhi-siddhivALI saundaryavatI strIne mATe A kurUpa putra duHkhadAyI che." sAdhunA vacanathI azrupUrNa netre rukimaNIe kahyuM : "jevo te paNa kuLanA bhUSaNarUpa che. game teTalo parivAra hoya ke samRddhi hoya; paraMtu putra vinAnuM ghara e ghara nathI, ane strIonA mATe te putra vinAnuM jIvana nirarthaka che. mATe vAdaLathI AcchAdita thayelA sUryanI jema he putra, tArI viyoginI mAtAne have vadhAre saMtApa na karAva." mAtAnI duHkhayukta snehapUrNa vANI sAMbhaLIne pradhumna vidyAzaktithI pitAnuM mULa rUpa pragaTa karyuM. tyAre meghathI AcchAdita sUrya vAdaLamAMthI bahAra Ave tema pradhumnanA rUpathI rukimaNInA gharanI cAre dizAo prakAzita thaI gaI. lakSaNathI lakSita, AbhUSaNothI vibhUSita, nara-nArInA manane haravAvALA suMdara rUpavALA pradyumna mAtAnA mananI tuSTine mATe pragaTa thaIne mAtAnA caraNakamalamAM namaskAra karyA. tyAre devakumAra samAna pradhumnane joIne rukimaNIne eTalo AnaMda thaye ke tenuM varNana karavA mATe de paNa samartha nathI. lAMbA samaye maLelA putrane rukimaNI vAraMvAra AliMgana kare che, ane mastakane vAraMvAra cuMbana kare che. rukimaNI putrane pitAnA sukhaduHkhanI vAta kahe che: "putra, tArA viyoge meM Aja sudhI ghaNuM duHkha sahana karyuM, enI tane zuM vAta karUM? paraMtu mArA bhAgyathI Aje tuM mane maLyo. mAruM badhuM duHkha nAza pAmyuM. beTA, tuM nA haze tyAre ke lAgatuM haze? pApiNI evI mane tArUM bAlasvarUpa jevA nA maLyuM. nava nava mahinA tane peTamAM rAkhyo, paraMtu na to tane stanapAna karAvI zakI ke nA bALapaNamAM ramADI zakI. dhanya che kanakamAlAne ke teNe tArUM bALapaNamAM lAlana-pAlana karyuM. putranuM bALarUpa jevA jhaMkhatI mAtAne pradhune kahyuM :
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 117 "mA, tAre mAruM bALasvarUpa jevAnI IcchA che, to batAvuM." ema kahIne sarva vidyAmAM vicakSaNa pradyumna camatkArI suMdara bALasvarUpa grahaNa karyuM ane mAtAnI AgaLa bhekhaDIyA bharata AvIne mAtAnA godamAM besI gayA. bALakane joIne rUkimaNI manamAM khuza thai. teNe vicAryuM : "mArU kevuM mahAna puNya che ke mane Avo vidyAvAna putra maLyo." ema vicArI khoLAmAM laI, AnaMdapUrvaka madhura svare hAlaraDA gAvA lAgI, ane potAnI IcchAne pUrNa karavA mATe premathI tene stanapAna karAvyuM. tene ramADavA mATe senA-rUpA ane ratnanA banAvelAM aneka ramakaDAM lAvIne ramADavA lAgI. pradyumna paNa bAlabhAvathI ramavA lAgyo. kSaNavAramAM retamAM ALoTe to kSaNavAramAM jamIna upara ALoTe. te kayAreka mAtAnA kheALAmAM besI jAya. keI vakhate mAtAnI AMgaLI pakaDIne mahelamAM phare che. Thesa vAge che ne pAcho paDI jAya che. pagalI pagalI cAlavAthI tenI ghugharIonA madhura avAjathI AMgaNuM bharAI jAya che. mAtAe paNa tene bALaavasthAnAM AbhUSaNa ane vastrothI zaNagAryo. te jANe bAlasUrya nA hoya ! tema zobhI rahyo che. mAtAne khuza karavA mATe bAlaceSTA karate kAlI kAlI mIThI bhASAthI khAvAnuM mAge che. pakavAna Adi bALakane khAvA lAyaka vastuo lAvI lAvIne Ape che tyAre, "nA mA, huM A nahIM khAuM...mane jalebI Apa." jalebI Ape tyAre kahe "uM chuM....e nahIM lauM...mane lADu Apa." A pramANe mAtAne khIjavavA mATe navA navA sukA lagAve che. je vastu nA hoya te kyAMthI lAvI Ape ? eTale moTA svare rADo pADIne revA lAge che. dhrusakAM bharIbharIne jorathI raDe che. tene zAMta karavA mATe rukimaNuM ghaNuM ghaNuM upAya kare che; paraMtu te pote zAMta thatuM nathI. tenA rUdanathI kaMTALIne rUkimaNIe kahyuM : "basa, beTA basa, have zAMta thA! tAruM AvuM bhayaMkara rUdana to mArAthI sahana thatuM nathI." tyAre pradhune hasIne kahyuM: "mA, tuM sukumAra che. mAruM rUdana to vidyAdharI ja sahana karI zake." mAtAnI jhaMkhanAne (icchAne) A rIte pUrNa karIne, pitAnuM addabhuta mULa svarUpa grahaNa karIne, mAtAnA caraNamAM praNAma karyA. kharekhara, vinIta putra mAtAnI badhI ja IcchAo pUrNa kare che. nirokSya tanayaM sarvamanorathaprapUrakaM / vidyAgradyotataH sadya-stutoSa jananI hRdi / 59 / sarvaratnAdhikaM putra-ratnaM jJAtvA vizeSataH / punarAliMganaM datvA, jananI yAvatA sthitA / 60 / luTituM nilayaM tAva-dvalabhadreNa kopataH / utkaTAH subhaTAstatra, saMpreSitAH samAyayuH / 61 / tAn samAlokya vIbhatsAn, vividhAyudhadhAriNaH / pradyumno mAtaraM prAha ka ete vIramAninaH // sAvocatsatyabhAmAyA, lokAstvayA viddNvitaaH| tayokta baladevasya, tenaite, preSitAH krudhaa|63| paNaH kRto yadA pUrva, mayA ca stybhaamyaa| tadAyaM pratibhU rAmo, yAdaveSu kRto'bhavat / 64 / tena saMpreSitA 1te, luTiSyaMti gRhaM mama / naiSAM nivArakaH ko'pi, vartate hi balo blii|65| iti dInavaco mAtu-nizamya madano'vadat / nirikSasva balIyastvaM, rAmasya darzayAmyahaM / 66 / mAtovAcAdhunA bAla-stvamete yuddhakAriNaH / tiSTha tiSThA dhunAvatsa, maunamAdhAya maMdire / 67 / kuzalaM tava dehasya, yadi putra bhvissyti| samastamapi saMpUrNa, samasti vastu tahi me / 68 / jananyA vacanaM zrutvA, niHzakaM naMdano'vadat / baladevajanarete-rmA mAM bhApaya sarvathA / 69 / yathA hareH puro hasti-ghaTA nazyati duurtH| tathAmI tvatprasAdena, naMkSyaMti purato mama 70 /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zAMba-pradyumna caritra kathayitveti mAtuH sa, vidyAM preSItsvazaktitaH / gatvA pratolikAM sApi, babhUva vipraveSabhRt // atisthUlodaraM zrAMtaM, prauDhadehaM bhayAvahaM / rUpaM kRtvA ca vistArya, kamau tavAryazeta saH / 72 / tAvatsamAgatAstatra, rAmeNa prahitA bhttaaH| vidyayA staMbhayitvA tAn, tAn mumocaikaM prjlpituN|| tena kezavasaMsadyA-sInasya niilvaassH| proktaM so'pi krudhAdhmAto, jagAda kaThinaM vacaH / 74 / mAnanIyA na kenApi, rukmiNI mNtrdhaarinnii| saMjAtAsti yataH kRSNo'nayA maMtrairvazIkRtaH // maMtrasya balametasyA, gatvA pazyAmyahaM drutaM / ityuditvA sa utthAya, rukmiNIgehamAgamat 76 / rAmastatra samAgatya, hasitvA cAha rukminnii| vidyAsiddhA prajAtAsi, sevitA kApi yoginii|| vidyayA janito vazyo, balIyAnapi mAdhavaH / mamApi sevakA yuddhe, yoddhAraH staMbhitAstayA // bhavecca staMbhanaM me'pi, tava yadyatha vidyyaa| tahi jJAsyAmyahaM tasyAH, pratyayaM sunRtaM hRdi 79 / prajalpanniti rukkiNyA, gRhadvAraM sa yaavtaa| sametastAvatA tatra, suptaM brAhmaNamaikSata / 80 / annena jaTharaM bhRtvA, ruddhvA mArga samaMtataH / dvAre prasuptamAlokya, vADavaM prajajalpa saH / 81 // aho brAhmaNa ! mArga tvaM, gaMtuM muMcotsukasya me / sadbhirullaMghanIyo na, nUnaM vipro vizeSataH / 82 / tenetyukte sa bhUdevo, jagAda yAdavottama / satyabhAmAgRhe bhuMktvA dhunaivAhaM samAyayau / 83 / padamAtramapIto'haM, nAsmi gaMtumaho kSamaH / paNaM kRtvA gRhe tasyA, bhuktamannaM mahattamaM / 84 / valitvA tvamato yAhi, sAMprataM kRpayA mama / utthAtumakSamo varte, zrutveti sAnvato'vadat // kukSibhare hare vipra, mRtvA jaTharamAtmanaH |suptH kAryaviyuktastva-masmAbhiH saha bhASase / 86 / kAlakSepavidhAnena, mama kArya visIdati / asti prayojanaM prAjyaM, bhavane gamanena ca / 87 / AkaMThaM parakIyaM tvaM, labdhvA yatnaM vinAnnakaM / bhuktvAjagaravadvAri, patito vartase dvija // 8 // bhAMDAnyannena pUrNAni, saMbhaveyuH kadAcana / udaraM tu tvadIyaM na, saMbhavedvADavAvama / 89 // bhaved dvijanmanAM prAyo, bhakSaNe laulyamuccakaiH / bhakSitaM tvayakA tena, bhaviSyatyapramANakaM / 9 / / evamukte dvijanmoce, tvamaho kSatriyAdhama / svarUpaM vetsi viprANAM tahiM brUSe kathaM mm?|91| kopenoce tadA rAmo, mAkarSIstvaM kadAgrahaM / tavaikazo mayA prokta-muttiSThottiSTha duSThadhIH // utthAsyasi na yahi tvaM, tatkadAgrahaja phalaM / gRhANeti bhaNitvA sa, tatkramA pANinAgrahIt // gRhItvA tau puradvAra-prAMtaM yAvatsa sAnvataH / agharSattaM punaH pRSTe-'pazyattatraiva tadvapuH / 94 / vidyAprayogamAlokya, muzalo rukamiNI jagau / mayApi saha ceSTAM tvaM, karoSi vidyayA svayaM // tvaM nanaM na hi sAmAnyA, zAkinI vartase'thavA / tyajatyeva gRhaM sApi, tyakto'hamapi na tvayA // ekA strI mAnitA bharnA, sApi vidysmnvitaa| anyaM kaM mAnayenmartya, tucchprkRtikaamdaat|| tato mAmapi vidyAyA, baleneyaM nipIDayet / tathA viDaMbayAmyenAM, yathA jAnAtyasApi / 98 // bhASamANo nijAdvaktrA-diti kopAruNekSaNaH / punarapyAgato dvAra-deze saMkarSaNaH kSaNAt / 99 / taM vIkSya bhRkuTIbhIma, pradyumnaH prAha mAtara / vIramAnI krudhAkrAMtaH, ko'yaM sameti pUruSaH // 1000 /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 119 soce putra ! pitRvyaste, zvasuro'yaM samasti me / jyeSTaH sahodarastAva-konasya janakasya ca / 1 / niHzeSakAryakartA'yaM, saMgrAmAyati sAnvataH / prANebhyo'pi nijebhyazca pitRstavAsti vllbhH|| analpabalasaMyukta-rapi yAdavasaMcayaiH / AdezaH khaMDyate nAsya, devatAdiSTavAkyavat / / balena kalayA zIlAdharanyairapi sadguNaiH / anena sadRzaH ko'pi, yoddhA na vartate bhuvi / 4 / etasya pAdayoH putra-patanenaiva jIvanaM / anyathA na tato'syAMdhri-dvitayaM praNama drutaM / 5 / smitvAha tanayo mAtaH, kRtvA saMgrAmamekazaH / etasya mama cAzeSa-vIratvaM darzayAmi te / / pazcAtsukhakaraM vAkyaM, vakSasi tvaM yathA mama / tathAhaM prakariSyAmi, kurve pUrva kutUhalaM 7 / prAptasya cirakAlena, mAbhUdetasya ghAtanaM / sneheneti punaH proce, vatsa tvaM laga pAdayoH / 8 / sa ko'pi bhuvane nAsti, yuddhayate'nena yaH pumAn / balIyAnapi rAmasya, praNAmenaiva jIvati / 9 / suto'vaka kSaNamekaM tvaM, niHzaMkA pazya kautukaM / ityuktvAzvAsitA tena, jananI snehalAlasA // pratolIsthena vipreNa, yodhdhuM sameti sAnvataH / tAvatA saMhRtA tena, mAyA vipramayIkRtA / 11 / tAM saMhRtya mRgeMdro'sau, babhUva bhuurikesrH| cArudaMST UrdhvapucchaH, siMhanAdena saMyutaH // 12 // taM gehAMtarato vIkSya, samAgacchaMtamutkaTaM / rAmo'pi kSobhanaM prApta , sahasA darzanena tu // 13 // puMsA ciraMtanenApi, madhye bhUpAlasadmanaH / siMhasya saMsthitiISTA, na saMzrutA kadAcana / 14 / yadayaM dRzyate gehA-dvinirgacchan bhayaMkaraH / lIlayAsphAlayan pucchaM, rukmiNyAstadviceSTitaM / neyaM mama laghubhrAtu-rucitA mNtrtNtrinnii| kuryAtkArmaNamapyeSA, viraktA strI hi pApinI / 16 / dhyAyanniti puraH kRtvA, vAmaM taM durjayojasaM / svahastamuttarIyeNa, saMveSTyAkArayatsa hi / 17 / tena hakkAritaH so'pi, roSAtsanmukhamAgataH / pANibhyAM caraNAbhyAM ca, balabhadramatADayat // rAmo'pi baladevatvA-ttasya ghAtena no mRtH| sajjIbhUya punaH so'pi, dRSadbhistamatarjayat / 19 / tathApi na mRtaH so'pi, nirupakramajIvitaH / iti yuddhe mitho jAte, na ko'pyApa jyaajyau|20| tataH prAdurbhavatpuNyaH, pradyumnaH siMharUpabhAk / capeTarbalamAsphAlya, prApayadviSNuparSadi / 21 / sarva manorathane pUrNa karanAra, vidyAvAna ane sarva ranathI adhika evA putrane nIrakhI nIrakhI khuza thatI rukimaNI, vAraMvAra AliMgana ApI saMtuSTa thaI rahI che, tevAmAM balabhadre mekalela baLavAna subhaTe tenuM ghara luMTavA mATe AvyA. vividha zone dhAraNa karIne AvelA subhaTone joIne pradyumna mAtAne pUchayuM : "A keNu vIrapuruSo che rukimaNIe kahyuM : "vatsa, satyabhAmAnA parivAranI te viDaMbanA karelI, tenI phariyAda satyabhAmAe balabhadrane karI haze. kAraNa ke ame jyAre kezadAnanI zarata karelI tyAre yAdamAM sAkSIrUpe balabhadrane rAkhyA hatA. tethI krodhAyamAna thayelA balabhadde mAruM ghara luMTavA mATe subhaTane mekalyA lAge che. have balabhadrane rokavAnI keInAmAM tAkAta nathI. mAtAnAM dIna vacana sAMbhaLIne pradyumna kahyuM : "mAtA, e baLavAna balabhadrane batAvI ApuM ke kevI rIte tArUM ghara luMTI zake che. tyAre mAtAe kahyuM : nahIM beTA, tuM bALaka che. A leke te yuddhakalAmAM pAvaradhA che. mATe hamaNuM mona laI gharamAM esa. bhale, mAruM sarvasva luMTI jAya! mAre te tuM kuzaLa rahe e ja mAruM sarvasva che."
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zAMkha-pradyumna caritra mAtAnAM vacana sAMbhaLI pradyumne kahyuM: 'mA, tu' mane khalabhadranA mANaseAthI DarAva nahIM. jema si'ha AgaLa hAthIenAM TALAM UbhAM rahI zakatAM nathI, tema tArI kRpAthI mArI AgaLa AvA seMkaDo balabhadra Ave te paNa temanuM kaMi cAlavAnuM nathI. tuM nirbhIya ane nizcita thaine esa.' A pramANe mAtAne svastha karIne pradyumna peAtAnI vidyAzaktithI pahADa jevI sthUla kAyAvALA ane moTA peTavALA brAhmaNanuM bhayaMkara rUpa karIne daravAjA AgaLa mAkalyuM. be paga paheALA karIne daravAjAnI vacceAvaca te sUtA. teTalAmAM khalabhadranA subhaTo AvI gayA. vidyAzaktithI temAMthI ekane kahevA mATe bAkI rAkhIne bIjA badhAne tyAM ne tyAM thaMbhAvI dIdhA. tyAre chUTA rahelA sainika doDIne viSNunI rAjasabhAmAM pahoMcyA ane badhI vAta balabhadrane kahI. tyAre krodhathI dhuMApu A thayelA khalabhadre kahyuM : 'kAine paNa mAnavAmAM nA Ave, paraMtu nakkI A rukimaNI ma`tra-taMtra ane kAmadrumaNa karanArI che. kRSNane paNa ma`trazaktithI vaza karI dIdhA che. have huM jaine jouM chuM ke enu` ma`trabaLa kayAM sudhI TakI zake che ?" rAjasabhAmAM A pramANe kahIne balabhadra rukimaNInA ghera AvyA, ane hasIne moTA svare rukmiNIne uddezIne khelyA : 'tu vidyAsiddha thaI che. athavA kAi yAginIne sAdhI lAge che. maMtra-taMtra karIne te baLavAna evA mArA bhAI ne teM vaza karI dIdhA che. yuddha karavA AvelA mArA subhaTAne paNa te thaMbhAvI dIdhA. have calAva, mArA upara tArI vidyA calAva. mane thaMbhAvI de tA huM jANuM ke tArI vidyA sAcI.' A pramANe khelatA bAlatA balabhadra rukimaNInA mahelanA dvAra para AvyA. tyAM te bAraNA vacceAvaca be paga lAMbA karIne sutelA brAhmaNane joyA. annathI peTa bharIne cAre bAjuthI mAga rAkIne sutelA brAhmaNane joine kopAyamAna thayelA balabhadre brAhmaNane kahyuM : 'are brAhmaNa, mAre gharamAM javAnI utAvaLa che, mATe mArgomAMthI haTI jA, sajjana puruSo krAine eLaMgIne jatA nathI, mATe jaldI haTa.' tyAre brAhmaNe kahyuM : he yAdavAttama, satyabhAmAnA ghera peTapUrNa jamIne huM hamaNAM ja AvyA chuM. ahIthI eka pagaluM paNa cAlI zakuM tema nathI. zarata karIne AkaMTha jamyA chuM, mATe Apa kRpA karIne A bAjuthI sarakIne jAva. mane uThADavAnA prayatna nA karo.' balabhadre khelyA : 'ara udarabharI brAhmaNa, peTa bharavA mATe ja janmyA lAge che. A rIte peTa bharIne navarA thaIne sutA che. mAre ghaNuM kAma che, vilaMba zA mATe kare che ? mArI sAme Ama capacapa khelatAM tane zarama nathI AvatI ? dhAnya pArakuM hatuM, paNa peTa teA pArakuM na hatu ne? peTa tA tArU hatuM. Ama Aka' peTa bharIne khArA vacceAvaca ajagaranI mAphka paDayo che. dhAnyathI tA pAtra bharAya, kaI peTa bharAya nahIM. tame leAkeA brAhmaNA khAvAnA eTalA badhA lAlupI che, evA adhama che ke pAtAnA peTanu paNa bhAna rahetuM nathI.' A sAMbhaLIne brAhmaNe kahyuM : 'tame adhama kSatriya che. brAhmaNeAnu svarUpa jANatA nathI, tethI ja jematema khelA che.' tyAre krodhita banelA balabhadre kahyuM : 'huM tane satya kahuM chuM. tuM kadAgraha nA kara. have eka vakhata kahuM chuM ke tuM ahIthI UbhA thA. ATaluM kahevA chatAM nathI uThatA tA have tArA kadAgrahanuM phaLa cakhADu' ema kahIne balabhadra tenA be paga pakaDIne DhasaDavA jAya che, tyAM to balabhadra pAte ja pAchaLa paTakAI gayA, ane temanuM zarIra ghasaDAvA lAgyuM. A paNa vidyAnA prayAga jANIne khalabhadrae rukimaNIne kahyuM : 'mArI sAthe paNa tu vidyAnI ceSTA kare che ? nakkI, tuM keAI sAmAnya strI nathI, paraMtu koI zAkinI lAge che. mane paNa te khAkI rAkhyA nahI. basa, have teA tAre A ghara cheDavuM ja paDaze. eka te strIjAta, emAM vaLI dhaNInI mAnItI ane vidyAvALI ! eTale
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 121 bAkI zuM rahe ? abhimAnathI bIjAne tuccha ja mAne emAM zuM navAI che? paraMtu tuM jANuM la, vidyAnA baLathI mane tuM jevI rIte pIDA ApI rahI che, tenA karatAM daza guNI viDaMbanA tAre bhegavavI paDaze." A pramANe kredhathI uMce svare bolatA daravAjA pAse AvyA. kedhathI bhayaMkara AkRtine dhAraNa karatA balabhadrane joIne pradyumna mAtAne pUchayuM : "A koNa vIra puruSa che ?" mAtAe kahyuM : "vatsa, A tArA kAkA ane mArA jeTha sasarA . tArA pitAnA moTA bhAI che. yAdavonA saMgrAma Adi samarata kAryane kartA che. tArA pitAne te prANathI paNa adhika priya che, baLavAna ane parAkramI yAdavo paNa temanI eka paNa AjJA uthApatA nathI. temanA ekeka vacanane yAda deva AnA tatya mAne che, baLa, buddhi, kaLA ane zIla Adi sadaguNa vaDe temanA je koI puruSa jagatamAM zeLe nA maLe. mATe he vatsa, tuM jaIne temanA caraNamAM praNAma kara. nahIMtara tArUM jIvita nathI. ema mAnaje. mATe ja jaldI ane temane bhaktipUrvaka namaskAra kara." rukimaNanI vAta sAMbhaLIne hasIne pradhune kahyuM : "mAtA, eka vakhata temanI sAthe saMgrAma karIne mAruM parAkrama batAvuM, pachI tuM jema kahIza tema huM karIza. te pahelAM eka kutUhala karuM." mAtAe kahyuM : "nA beTA, have ApaNe kaMI karavuM nathI. lAMbA samaye tuM maLyo ane emAM je tAra ghAta thAya te mAre to vagara mate maravuM paDe. mArI zuM dazA thAya ? tene kara. jagatamAM emanA jevo koI yuddhavIra baLavAna puruSa nathI ke je emane jItI zake. mATe ja tane kahuM chuM ? tuM jA ane namaskAra kara." pradhune kahyuM : "mAtA, eka kSaNamAtra tuM niHzaMka banI jA. mArUM kautuka te je." A pramANe mAtAne Azvasta karIne daravAjAmAM rahelA brAhmaNanA rUpanuM saMharaNa karIne tenA sthAne bhayaMkara kezarI siMha vikaryo. moTI moTI kezarAo, suMdara dADhA ane uMcuM kareluM pUMchaDuM. siMhanAda karato gharamAMthI potAnI sAme ekAeka AvatA evA kezarI siMhane joIne balabhadra eka kSaNa kSebha pAmI gayA. "are, junApurANuM mANasoe paNa rAjAnA mahelamAM kyAre paNa siMhane joyo nathI ane sAMbhaLyo paNa nathI. tyAre A te jANe guphAmAMthI kIDA karato nIkaLato hoya tema lIlApUrvaka gharanA madhyabhAgamAMthI AvI rahyo che. nakakI A rukimaNInuM ja ceSTita che. AvI kAmaNuTumaNathI bharelI, maMtra-taMtravALI strI mArA bhAI mATe bilakula yogya nathI." A pramANe vicAra karatA balabhadre DAbA hAthe potAnA uttarIya vastrane pAzarUpa banAvI roSathI siMhane paDakAra karyo. siha paNa balabhadrane be hAtha ane paga vaDe mAravA lAgyA. rAma (balabhadra) baladeva hovAthI nirUpakramI AyuSyavALA hoI tenA ghAtathI temanuM maraNa thayuM nahIM. svastha thaIne pharIthI balabhadra tenA upara patthara pheMkyo. siMhe paNa balabhadra upara joradAra humalo karyo. A pramANe balabhadra ane siMhanA parasparanA yuddhamAM bemAMthI keIne paNa jayaparAjaya thayo nahIM. siMharUpa pradyumna AgaLa balabhadra ane pAchaLa pote (siMha rUpe) capeTA mAratA mAratA cheka viSNunI rAjasabhA sudhI balabhadrane pahoMcADI dIdhA. hAMphatA hAMphatA balabhadra paNa hatAza thaIne vicAramagna banI gayA. purataH sAnvatasyApi, saMprApya jayamadbhutaM / svarUpaM prakaTIkRtya, mAtaraM praNanAma saH / 22 / vidyAparAkramau sUno-ravalokya prhRssttyaa| puSTaM tayA tvayA vatsa, kva mukto nArado muniH / 23 / upakArI vinA hetuM, baMdhuH saMbaMdhamaMtarA / anAhUtaH sahAyaH sa, bhaktaH saMpUrNavatsalaH / 24 /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zAMba-pradyumna caritra pUrva zuddhiH kRtA yena, yena tvaM melito mama / yena me nAzitaM kaSTaM, sa kutra vartate muniH / 25 / tanayo'bhyadadhanmAta-ryo vaitADhyaziloccayAt / mayA samaM samAyAta-stameva tvaM prajalpasi / 26 / itthameveti sA prAha, tadAvAdIdasau mudA / dvArikAyA bahiryoma vimAnasthaH sa tiSThati / 27 / sA''caravyau sa kathaM tatra, tiSThatyatra sameti na / putro jagAda te vadhvA, rakSAyai mumuce mayA // 28 // hasitvA muditA soce, tvaM mayApi samaM haseH / apANigRhItasyApi, kva te kAMtA snuSA ca me // prAjyAM janayitu prIti, mAtaraM prajajalpa saH / avinItaM vijAnAsi, ki mAM yaditi bhASase / 30 / hAsyaM yadi kariSyAmi, saMti sthAnAni bhUrizaH / tvayA saha kathaM tahi, mayA ttprvidhiiyte|31|| duryodhanena yA kanyA, bhAnave preSitA'bhavat / sA mayApahRtA bhilla--veSaM vidhAya vartmani / 32 // purApi svIkRtaM hyeta-dhuvAbhyAmabhavad dhra vaM / Adya udvahate putraH, kanyAM duryodhanApitAM / 33 / Adyo'haM mayi satyetAM, bhAnurudvahate kathaM ? / vicAryeti mayA hRtvA, soDhA rakSati tAM muniH|34| mayaiva sakalaM satya-bhAmayA rakSitaM vanaM / vinAzitaM sarovApI-kUpAdayo'pi zoSitAH / 35 / vyatyayaH sarvavastUnAM, vasudevaparAbhavaH / janitaM satyabhAmAyA, viDaMbanaM mayaiva ca // 36 // pitroranudyamenaiva, pANigrahaNanimiteH |vairinnaaN ca parAbhUti-kRteH -saMtoSamApa sA // 37 // AbAlyAdapi bhUyiSTaM-bhAgyaM ca zaktimadbhutAM / jJAtvA harSollAsaccittA, mAtA sA tamabhASata yena tvamudyamaM kRtvA. melito mama bNdhunaa| atha taM tAM snuSAM dRSTu-kAmamutsahate manaH // 39 // paropakAriNaM taM ca, tvaM melayAvilaMbataH / ityukte tanayo'voca-tkathaM taM melayAmyahaM / 4 / / svasmin yadi kuTuMbe'haM, prathamaM milito'bhavaM / tahi me melayAmyeto, soce prArajanakaM mila // 41 // tejasvirAjibhiH prAjya-divauniSevitaM / praNAmakaraNena tvaM, svatAtamapi toSaya // 42 // sa prAhA'jJAtavaMzo yaH, suto vidyAbalAnvitaH / vidyAbale darzayitvA, pazcAtsvayaM prakAzayet / tato'hamekazaH pUrvaM, pitrA ca bAMdhavaiH sh| yuddhaM karomi pAzcanmAM, jJAsyaMti te'khilA api / gatvA gRhe raMka iva, svAkhyAM kiM kathayAmyahaM / tvadIyasya tanUjasya, yuktamevaM na bhASaNaM // 45 // tadA mAtA jagau vatsa, mAvAdIstvamiti dhra vaM / gurUn praNamatAM nRNAM, bhavetpratyuta gauravaM / 46 / janakazca pitRvyaste, balino yAdavA api / zakyaMte na tvayA jetuM, samudAyo hi durjayaH / 47 / eteSAM purataH putra, hArite namanaM hi yat / tadbhaviSyati nidAyai, nama prathamameva tat // 48 // svavidyAzaktivizvAsaM, jAnannAha sa mAtaraM / mAbhaiSIstvaM manAvikatu, mamaikaM vacanaM kuru / 49 / sA proce vacanaM tahi, kiM mama tvaM prajalpasi / so'vocadyatra vartaMte, nAradarSizca te vadhUH // 50 // prasAdaM pravidhAya tvaM, sametya ca mayA samaM / tatra tiSTha tayoH pArve, bhayena parivajitA // 51 // maccintA na tvayA kAryA, muktvaka neminaM jinaM / itarebhyo na me bhItiH, kRpAlustIrthakRtsa tu / pautraM vacaH samAkarNya, vidyAparAkramotkaTaM / jananI citayAmAsa, prakaromyatha kiM vidhe! /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 sa-10 yadyasya vacanaM kurve, nAhaM tahi pativratA / anyathA roSayogena, vaMtADhaye'yaM prayAsyati // 54 // kalpanA|mati kurvatyA - stasyAH prAdurabhUnmatiH / putrasyaiva vacaH kurve, sa priya ubhayorapi // 55 // kRtvA vicAraNAmevaM putreNa saha dhImatA / prayANamurarIcakre, snehalAlasayA tayA // 56 // balabhadranI AgaLa paNa adbhuta prakAranA vijaya prApta karIne potAnA mULa svarUpe AvIne pradyumne mAtAnA caraNamAM namaskAra karyA. vidyAvAn ane parAkramI putrane joI ne harSita thayelI mAtAe puchyu... : 'vatsa, niSkAraNa upakArI, aba enA baMdhu samAna, bhaktavatsala evA nArada RSine te kayAM rAkhyA che ? je RRSie tArI zeAdha karI ApI, tane meLavI ApyA ane mArA saghaLA duHkhAnA nAza karyAM, evA pitRtulya nAradajInA darzana karavAnI mane tIvra utkaMThA che.' pradyumne kahyuM : 'mAtA, meM tane naheAtuM kahyuM ke vaitADhya parvAMtathI te mArI sAthe AvelA che ane hAla tA dvArikAnI bahAra AkAzI vimAnamAM beThelA che.' rukmiNIe kahyuM : 'putra, temane dvArikAnI bahAra AkAzamAM kema besADI rAkhyA che ?' pradyumna kahyuM : 'tArI putravadhUnuM rakSaNa karavA mATe rAkhyA che.' khuza thayelI rukimaNIe hasIne kahyuM : 'zuM tuM mArI sAthe paNa hAMsI kare che ? paraNyA vinA kathAMthI tArI vahu ane mArI putravahu AvI ?" mAtAne vizeSa prakAre khuza karavA mATe pradyumne kahyuM : 'mAtA, zuM tuM mane avinIta mAne che ? mAre hAMsI karavAnA ghaNA sthAnA che. kai tArI sAthe A rIte hAMsI karatA hAIza ? durgaMdhane je kanyA bhAnukumAra mATe mAkalI hatI, tenuM rastAmAM meM bhila rUpe apaharaNa karIne nAradajIne sAMpI che. tamArA baMnenI zarata mujaba je pahelA putra hoya te duryodhananI kanyAne paraNe. tethI prathama putra huM chuM. tA mArA hAvA chatAM bhAnukumAra kai rIte paraNI zake ?' ema vicArIne me` apaharaNa karIne nAradajI pAse rAkhI che. mAtA, satyabhAmAnA badhA vana-udyAna me' ujjaDa karI nAkhyA, vAva-kuvAtaLAva-sarAvAnAM pANI zASI lIdhAM, tenA magalalazAnA bhUkkA khAlAvI dIdhA, bhAnukumAranA parAbhava karyAM, vasudeva pitAmaha (dAdA) nA paNa parAbhava karyAM, temaja chelle satyabhAmAnI je viDaMbanA karAI te tuM sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM hasIne bevaDa vaLI jAya ! temaja sarva vastuonA pheraphAra karI nAkhyA." te vigere badhI vAta rukimaNIne kahI, tyAre rukmiNInA AnaMdanA kAi pAra rahyo nahIM. mAtA-pitAne mahenata karAvyA vinA pANigrahaNa karyu ane peAtAnA pratye satata mAtsa rAkhatI satyabhAmAnA parAbhava thayelA jANIne saMtASa pAmI, chatAM rukimaNI khAlI : bALapaNathI ja tu pUrNa bhAgyazALI ane zaktizALI che, tA jeNe mahenata karIne tane meLavI ApyA, evA mArA niSkAraNu badhu nAradajI temaja mArI putravadhUnu mukha jevA mArUM mana talasI rahyuM che. tA vinA vilaMbe mane temanI sAthe meLApa karAvI Apa.' pradyumne kahyuM : 'hA, cAkkasa, ApaNA kuTuMbamAM hu* pahelAM tamane ja maLyA chuM. teA tamArI sAthe e bannenA meLApa karAvI ApuM.' rukimaNIe kahyuM : 'pahelAM tArA pitAne maLa, ke je tejasvI, parAkramI ane baLavAna evA karoDA yAdavAne pUjya che, sevya che, evA tArA mahApratApI pitAne namaskAra karIne temanA dilane khuza kara. temane saMtASa Apa.' tyAre pradyumne kahyuM : 'mAtA, zuM huM jaine ema kahuM ke pitAjI, huM tamArA putra chuM. nA, nA, ema nA banI zake. jenA vaMza ajJAta che evA vidyAvAna parAkramI putra, peAtAnu. vidyAbaLa ane parAkrama batAvIne pachI ja pitA pAse pragaTa thAya. tethI huM pahelAM pitA ane baMdhuo sAthe yuddha karIza, pachI Ape|Apa e badhA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zAMba-pradyumna caritra mane jANaze, paraMtu sAme cAlIne rakanI jema kahevuM ke huM tamAro putra chuM." e tArA putrane mATe bilakula yogya nathI." tyAre mAtAe kahyuM : "putra, tuM evuM nA bola. gurujanone namaskAra karavAthI UlaTuM ApaNuM gaurava vadhe che. pitA, kAkA temaja baLavAna yAdone tuM yuddhamAM jItI nahIM zake. e loko mahAbaLavAna ane durjAya che. te emanI AgaLa hAryA pachI namavuM e niMdAne pAtra bane che. enA karatAM pahelAM ja tuM jaIne namaskAra kara !" potAnI vidyAzakti para saMpUrNa vizvAsa rAkhatAM pradyumna kahyuM: "mAtA, tuM jarA paNa DarIza nahIM. paraMtu mAruM eka vacana mAna" rukimaNIe kahyuM : "beTA, tAruM kahyuM badhuM mAnavA taiyAra chuM. kahe zuM karuM ? teNe kahyuM : tuM mArI sAthe cAla, jyAM nAradajI ane tArI putravadhU che, tyAM tane mUkI AvuM. te nirbhayapaNe nAradajI pAse raheje. mArI koI ciMtA karIza nahIM. mane phakta bhagavAna neminAtha sivAya bIjA keIne bhaya nathI. jyAre bhagavAna tIrthakara te mahAna karUNAnA sAgara che, tethI mane kaI ciMtA nathI." vidyA ane parAkramathI utkaTa evA putranAM vacana sAMbhaLIne mAtA vicAravA lAgI : are vidhi, huM zuM karuM? je huM putranuM vacana mAnuM chuM te patine droha karanArI banuM chuM. pativratA tarIke rahuM nahIM. je tenuM kahyuM nathI mAnatI te rIsAIne pAcho vaitADhya parvata cAlyo jaze. to hAthamAM AvelI bAjI hArI jAuM chuM. zuM karuM ?" ema kalpanA karatAM karatAM manamAM eka vicAra spharyo : "hamaNAM te putranuM kahyuM mAnuM, ke je baMne mATe hitakArI thaze." ema vicArI putranI sAthe javA mATe snehALa evI mAtA rukimaNI taiyAra thaI. tadA svavidyayA tena, mAtaraM karasaMpuTe / gRhItvotpatitaM vyomni, bhAraMDapakSiNeva ca // 57 // gatvA tatra kSaNaM sthitvA, janArdanasabhopari / lIlayA saMsthitAn sabhyAn, vinodAya jagAda sH| aho vIrA raNe dhIrAH, ki yUyaM zarmaNA sthitaaH| yusmAkaM svAminI viSNa-kAminI mayakA htaa| aho yAdavasaMdohAH, pAMDavAH rnntaaNddvaaH| anye'pi vAsudevasya, subhaTA ye madotkaTAH / samastA api te rAja-lokAH zlokAbhilASiNaH / yUyaM bhavata yuddhAya, sajjA lajjAsti vo yadi tanayA bhISmabhUpasya. rUpasya maMdiraM vraa| prANapriyA mukuMdasya, nAmnA khyAtAsti rukminnii|62| varAkaM damaghoSasya, tanayaM nayavajitaM / hatvA sAnvataviSNubhyAM, yA'nitA tAM harAmyahaM // 63 // bhavaMto bahava saMti, saMgrAmagrAmakAriNaH / hIyate teSu yuSmAsu, satsu saikAkinA mayA // 64 // yuSmAkaM jIvitavyena, tahi kiM lokanidinA / ekAkino'pi me pAdya-dhada ceyaM na mocyte| bhavatAM cecca zaktiH syA-nijAbhimAnarakSaNe / kRtvA saMgrAmamuddAma, mocayadhvamamUtadA // 66 // vinA yuddhavidhAnena, nainAM mokSAmyahaM kSaNaM / matto na citanIyA bhI-varte'hamapi mAnavaH // 7 // yuSmAkaM yuddhakartRNAM, parAkramaparIkSaNe / atIvamahatI vAMcchA, pravarttate mamaikazaH // 68 // tataH sarve'pi saMbhUya, darzayiSyaMti ceda balaM / tahiM rukmiNImenAM, mokSyAmi nAnyathA punaH / 69 / na devo vyaMtaro nAha-masuro na naTo viTaH / mayA manuSyamAtreNa, hRtAstyeSA svazaktitaH 70 / dhIrA ye subhaTAH kheTA, bhaveyurvIramAninaH / te sarve'pi mamAbhyA -nmAnAya mocayaMtva{ 71 /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 125 pradyumna, potAnI vidyAzaktithI mAtAne karasaMpuTamAM (hathelImAM) grahaNa karIne bhAkhaMDa pakSInI jema AkAzamAM uDyo. tyAM viSNunI rAjasabhA upara kSaNamAtra sthira rahIne sabhyone jaNAvavA mATe paDakAra pheMkyo. (arthAt belyo): "he vIro, raNamAM dhIra, sukhapUrvaka rahelA evA he sabhAsado, tamArA svAmI kRSNa mahArAjanI prANapriyA rukimaNInuM huM apaharaNa karI jAuM chuM. karoDo yAdava, raNazUrA pAMDavo, temaja bIjA paNa kRSNa-vAsudevanA parAkramI subhaTa ane yazakIrtAinA abhilASI bIjA paNa rAjAe, je tamane zarama AvatI hoya to mArI sAthe yuddha karavA mATe taiyAra thAo. huM eka chuM, tame aneka cho. bhISma rAjAnI rUparUpanA aMbAra samI putrI rukimaNI ke jene damaNa rAjAnA putra zizupAlane harAvIne lAvyA che evA kRSNa ane balabhadra, ekAkI evo huM tamArI e rukimaNIne laI jAuM chuM. to seMkaDo yuddhone khelanArA evA tame mArI pAsethI mukta karAvo. keDonI saMkhyAmAM beThelA vIrapuruSonI hAjarImAM ekAkI e huM apaharaNa karI jAuM chuM, tenI lajajA hoya to mArI pAsethI tene choDAve. ane je nahIM choDAvI zakyA to lekamAM tamArI niMdA thaze. evA niMdanIya jIvita vaDe zuM ?, mATe potAnuM svamAna jALavavuM hoya to mArI sAthe yuddha karIne rukimaNIne mukta karAvo. bAkI, yuddha sivAya ene mArA hAthamAMthI mUkIza nahIM. huM kaI Darapoka nathI ke luMTAro nathI. mAre te yuddhavIra evA tamArA parAkramanI parIkSA karavI che. mATe eka vakhata tamAruM saghaLuM sainya laIne Ave ane tamArUM parAkrama batAvI rukimaNune mukta karAve. huM kaI deva nathI, vyaMtara nathI, asura nathI, naTa ke viTa nathI, huM eka manuSya mAtra chuM. mArI potAnI zaktithI enuM apaharaNa karyuM che. je tamAre yuddha karavAnI IcchA nA hoya to dhIra, vIra, parAkramI evA badhA subhaTa ane rAma-kRSNa mArI pAse rukimaNInI bhIkha mAge (yAcanA kare) to huM ene mukta karUM." tasyAbhimAnika vAkya-mAkayetyacyutAgrajaH / vAtakSobhitapAthodhi-riva pracalatAM dadhau / 72 / tayA mUrchAjalenAlaM, dRDhacitto'pi sAnvataH / magnastadA ca sabhyAnAM, sphuTito dhairyapotakaH // atidhIraistadA prokta, svasthIkRtyopacArakaiH samastAnAM tvamAdhAro, dharasi kSobhatAM kathaM // nAtha va mahe tAva-kInA anucarA vayaM / enaM vidveSiNaM duSTa, haniSyAmaH kSaNAdapi / / 75 // teSAM vAkyena caiSo'pi, dhairyAlaMbanamAdadhau / dhoro hi dhIrasAnnidhyA-dhIratAM dadhate'dhikAM // yathA kRzAnunAdhmAtaM, rupyaM rakta prajAyate / sAnvato gauravarNo'pi, raktaH kopaadjaayt||77|| kRtvA lalATapaTTe sa, bhra vau cakratvasaMyute / babhUva bhISaNaH kopA-dvirupo hi bhavennaraH // 78 // yAvatpAMDumahIzasya, bhInAdayazca sUnavaH / saMgrAmAyotthitAH sauvA, ''sanebhyo bhUrikopataH 79 / tAvatA dharmaputreNa, bodhitAH saMjJayaiva te| jJAyate zakunAbhAve, yuSmAkaM sthiratA raNe // 8 // prakupyate bhavadbhiH ki, mudhA nijAbhimAnataH / jJAsyate zatrusaMyoge, sthiratvaM dhrtaadhunaa|81|| kecicchalyamivArAti, jAnate nijacetasi / karSata iva tadbAhye, jagadurduSTayA girA // 2 // varAko'yaM durAcAraH, kiyanmAtro'sti naH puraH / prajalpaMta iti krodhAt, kartayAmAsuroSTakAn / bhUpAlatanayA anye, tAruNyabalagavitAH / kAtarAn kaMpamAnAMgAn, jarato jahasubhRzaM // 84 // kecitkradhA niruddhAkSA, yuddhe dhRtmnorthaaH| mitha AsphAlayAmAsu-raMdhA iva dine'pi ca // 85 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zAMba-pradyumna caritra kecidRdhra : zilAH prauDhAH, haste khettksnnibhaaH| kecidRSanmayAn staMbhAna, mahato mudgraaniv| UllAMlayaMti kuMtAli kecidautkttybhaajinH| khaDgAnAkRSya kozebhyo, bhrAmayaMti ca cakravat / tAn kecana samAlokya. bhItA jIvitanAzanAt / kecidUcustadA nAyaM, jeyo vairI bhavAdRzaiH // saMgrAmasUcikA bherI, dApayaMtu tato drutaM / subhaTAstena nAdena, miliSyaMtyutkaTA haThAta // 89 // tAnAdAya samaM yuddhaM, kriyate vairiNA yAda / duHsAdhyo vijayo'smAkaM, tava bhavitA bhuvi / iti zrute tu rAmeNa, raNabherI pravAditA / te'pi tasyA ninAdena, gehAdyodhdhuM samAyayuH // 11 // kasyacitkAminI hastaM, kasyaciccaraNAMbujaM / kasyacidvasanaprAMtaM, bhayena vyalagattadA // 92 // bibhyatIstAH samAzvAsya, yuddhodyatA vinirgatAH // zUratAdarzanArthaM te, varmApyaMge na paryadhuH / 93 / saMgrAmAyollasaccittAH, kecitsaMvarmitA api / tathA praphullitA dehe, yathA varmANi tutruTuH / 94 / hayadviparathArUDhAH kodaMDAkhaMDahetayaH / niHsvAnaraNatUryANAM, nAdairapUrayad dizaH // 95 // vAdayaMtaH prabhUtAni, vAditrANi nRpAMgaNe / saMsthitAH parito vyApya, sarve'pi militA bhaTAH // pralaMbasthUladazanA-zcalaMtaH parvatA iva / varSaNairmadavArINAM, kardamIkRtabhUmayaH // 97 // preritA iva kalpAMta-samIreNa samAgatAH / dhArAdharA iva zyAmAH, raamaannviraajitaaH|98|| kuddAlairiva bhUbhAga-khananena khurotkraiH| bhAnumucchalitA dhUli-rAcchAdayatsamaMtataH // 19 // tathA vidhIyate heSA, turagehUM dyNgmH| syAdakAraNamanyeSAM vAjinAM vegarAjinAM // 1100 // zastratUNIrasannAha-saMpUrNAyA rathAvaleH / nirgacchaMtazca cItkArA sItkArA iva vairiNAM // 1 // vAtena kaMpitenevA-kArayaMto bhayadrutAn / dhvajena sahitAH sarve, syaMdanAzca luradbhutAH / 2 / kRpANabANatUNIra-kuMtonakheTapANayaH / ucchalaMtaH samAyAtA, balIyAMsaH padAtikAH // 3 // zAtravAjayakArINi, nimittAnyakhilAnyapi / samAlokyA'pi te vIrAH, samarAya pratasthire / 4 / yAdavAH pAMDavAH petu-rakurvato vicAraNAM / pataMgA iva saMgrAma-pradIpeSu mumUrSavaH // 5 // prabhUtaM kaTaka vIkSya, pradyumno'pi svamAtaraM / akurvan kSobhanAM citte, mumoca naardaaNtike|6| sApi nAradapAdAMte, saMsthitA vinayAnvitA / savadhU rukmiNI tatra, muktvA so'pyagamad bhuvaM / 7 / pradyumnanA AvA abhimAnI vacana sAMbhaLIne vAvAjhoDAthI samudra khaLabhaLI uThe tema kRSNa mahArAjanuM hRdaya hacamacI gayuM. mUchita banelA kRSNane joIne majabUta evA balabhadranI temaja sabhAjanenI dhIraja tUTI paDI. zItala upacArothI svastha karIne dhIrapurue kRSNane kahyuM : "nAtha, tame te badhAnA AdhAra cho. Apa zA mATe vyAkuLa thAo che ? ame ApanA sevake chIe, eka kSaNamAtramAM zatrune haNa nAMkhIzuM, Apa ciMtA na karo." teonA vacanathI kRSNa mahArAja kaMIka svastha thayA. dhIra banI gayA. kharekhara, dhIra puruSone paNa, dhIra puruSonA sAnidhyathI dhIratAnI adhika vRddhi thAya che. agninA saMgathI jema rUpu (cAMdI) zveta hovA chatAM rakta (lAla) thaI jAya che, tema balabhadra gaura varNavALA hovA chatAM dharUpI agnithI lAlaghUma banI gayA. kapALamAM bhayaMkara bhrakuTIne caDhAvI raudraravarUpa dhAraNa karIne rahyA. pAMDu rAjAnA bhIma Adi
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 127 putra saMgrAma mATe krodhathI dhamadhamatA Asana uparathI UbhA thaI gayA. tyAre yudhiSThire teone IzArAthI samajAvyuM ke zakunanA abhAve hamaNAM sthira raho. abhimAnamAM AvIne tamAre phogaTa zA mATe krodha karavo joIe ? pahelAM zatrune jANa joIe. tyAM sudhI sthira rahevAmAM DahApaNa che." kaIka zatrune potAnA manamAM zalyanI jema jANe che. tene bahAra kheMcI kADhavA mATe duSTa vANIne prayoga kare che : "A durAcArI ApaNuM AgaLa zuM mAtra che ?' A pramANe krodhathI bolatA hoTha karaDavA lAgyA. yuvAnInA madamAM masta banelA keTalAka rAjakumAra bhayathI dhrujatA kAyara puruSone joIne hasavA lAgyA. keTalAka yuddhasika krodhathI dhuMApUMA thatA aMdha mANasanI jema divase paNa paraspara athaDAvA lAgyA. keTalAka sainikoe gadAnI jema moTI zilAne hAthamAM upADI to keTalAe muddagaranI jema patharanA thAMbhalAone pakaDyA. keTalAka raNazUrA sainiko bhAlAone nacAvatA te keTalAka myAnamAMthI talavAra kheMcIne cakanI jema bhamAvavA lAgyA. A pramANe subhaTanA rUdra svarUpa joIne jIvananI IcchAvALA kAyara purUSe bhayabhIta thaIne bolavA lAgyA : "tamArA ekalAthI kaMI A zatru jItI zakAya tema nathI. enA karatAM saMgrAma sUcaka raNabherI vagaDAvo. badhA sAthe maLIne jAva to kadAca ApaNe vijaya thaI zake. bAkI, zatru kaI durjaya lAge che." balabhadra tarata ja raNabherI vagaDAvI. tenA avAjathI sainike yuddha karavA mATe potapotAnA gherathI nIkaLI paDyA. bhayabhIta banelI keTalIka strIo yuddha karavA jatA pitAnA patinA hAtha to keTalIka paga ane keTalIka strIo vastrano cheDo pakaDIne UpI rahI. bhayagrasta banelI pitAnI patnIone AzvAsana ApIne potAnI zuratAnuM pradarzana karavA mATe zarIre bakhtara paheryA vinA ja sainyamAM AvI pahoMcyA. keTalAka sainike bakhtara dhAraNa karIne AvyA chatAM yuddha mATe eTalA ullasita banelA ke tenA bakhtaro ApoApa tuTI paDayAM. dhanuSyabANa, talavAra, mudragare ane bhAlA Adi vividha prakAranA zastrothI sajja subhaTe hAthI, ghoDA ane ratha upara ArUDha thaIne raNabherI Adi raNavAjiMtrothI gaganamaMDaLane gajAvatA rAjamahelanA prAMgaNamAM AvIne UbhA rahyA. jagama (cAlatA) parvata samAna lAMbA ane skUla daMtazUlavALA hAthIonA majalanI varSothI bhUmi kAdavarUpa banI gaI. te jANe kalpAMta kALanA pavanathI prerAIne cAre dizAthI AvelI mATI meghanI dhArAthI zyAma banI gaI hoya, tema zobhatI hatI. kedALAthI bhUmine jema che tema potAnI tIvaNa khurIo vaDe uchaLI rahelI pRthvInI rajakaNethI sUryamaMDaLane AcchAdita karI nAkhyuM che tevA, manohara azvo haSArava karavA lAgyA, te jANe bIjA potAnA jAtabhAIo (azvo) ne belAvavA mATe nA hoya ! zastra-saraMjAmathI saMpUrNa rathanA cAlavAne cItkAra jANe zatruono sItkAra nA hoya ! kAyara puruSone belAvatI nA hoya tema, vAyuthI pharaphara thatI qjAvALA cAlatA addabhuta ratha to jANe suvarNagirinA nAnA-nAnA zikharonI jema zobhatA hatA. kRpANa, dhanuSya-bANa, bhAthA, bhAlA, talavAra, mudagare, DhAla Adi zastrone hAthamAM uchALatA pAyadaLa sainike jaMgama ka95vRkSanI jema zobhatA hatA. zatruthI parAjita thavAnA aneka nimittA jevA chatAM utsAhathI vIra puruSo saMgrAma mATe prayANa karI rahyA hatA. pAMDavo ane yAdavo vicAraNA karyA vinA ja pataMgiyAnI jema saMgrAmarUpa dIpakamAM maravAnI IcchAthI jANe paDavA nA hoya ! vizALa sainyane joIne mAtAne kSobha nA thAya te mATe pradyumna mAtAne nAradajI pAse mUkI. rukimaNI paNa svastha thaIne putravadhU sAthe nArada RSi pAse rahI. pradyumna mAtA ane munine vinayapUrvaka praNAma karIne vimAnamAMthI nIce bhUmi upara Avyo.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zAMba-pradyumna caritra vipulAM vipulAM prApya, vicakre tena vidyayA / vividhA mahatI senA, hastyazvarathapattibhRt // 8 // mAdhavapramukhAstatra, yAvaMta kaTake narAH / tAvaMta eva te svasyAM, senAyAM tena nirmitAH // 9 // samastAnyapi cihnAni, tAnyeva janitAni ca / ta eva taryani?SA, baMdInAM jalpanaM tathA / 10 / hayebhasyaMdanAnAM cA-kArAstathaiva nirmitAH / janitAnyabhidhAnAni, tathaiva sakale bale // 11 // sainyayugmaM samAlokya, tulyamevotkaTatvabhRt / jaguH puranaranAryo, maMdiropari saMsthitAH // 12 // kAcitproce pravarteta, nArAyaNaH kadAgrahI / etAvatkaraNaM nyAyyamasyA'bhavanna yoSite // 13 // eteSu vidyamAneSu, yenedRzaM kRtaM balaM / vijJAyate vipakSo'pi, durjayo'yaM yathA tathA // 14 // ubhayomilane viSNo-retasya purato jaya / duHsAdhyo jJAyate cinhaiH sa cet syAdbhAgyamadbhutaM / kAcijjagAda madbhartA, hArito nAsti kutracit / paraM yuddhe'tra saMdeho, varttate mama mAnase // jAnAmyahaM tadA zreSThaM, yadetayoranIkayoH / na jAyate mitho yuddhaM, zAMtireva ca satvaraM // 17 // kAcijjagau sakhI prANa-nAtho me sarvato balI / AtapatraM tatastena, dhAritaM mastakopari // 18 // kAcijjajalpa me bhartu-varttate zauryamIdRzaM / ahamuddharitA dAne, saMgrAme khaDga eva ca // 19 // kAcidUce sakho sainye, yazcAmareNa vIjyate / sa eva mama vijJeyo, bhartA hartAHkhilApadAM / ityAdIni vazAvaktra-saMbhUtAni vacAMsi ca / zRNvAnA nagaradvAraM, saMgrAmAyAgatA bhaTAH // 21 // kecidvicAraNAM kartu, pratolyAmeva saMsthitAH / zatrumakSamamANAzca, sainye'dhAvaMta kecana // 22 // dhAvaMtaH subhaTAHzauryAt, kecidraNasamutsukAH / aveSTayana ripoH sainyaM, jayazrIvAMchayA'bhita / 23 / AsAdya vasudhAnAthaM, pratIhArAdayo bhttaaH| raNAnnivArayAmAsu-rbhuyo balayutA api // 24 // ubhayoH sainyayorhasti-raNaghaMTA samutthitAH / dhvanayaH kolAhalotthAzca, vyAkulatvaM pracakrire // bherIbhaMbhAdivAditra-pavitraninadA bhRshN| rodasIvyApayaMtaste bAdhiryaM karNayordadhuH // 26 // gacchatsainyapadodbhUte, reNau vistaratAM gate / caMDAMzorapi caMDAni, tejAMsyApurna dIptitaM / / 27 // manye'hamathavA reNu-rvAraNAyava yAtyaso / vairI nAyaM sutaH kiMtu, kaH kopo'yaM nirarthakaH // prauDhonmattakareNUnAM, madaH kapolatogalan / vrajaMtaM vIrayAmAsa, taM reNuM svakavarSaNaiH // 29 // aho reNo kathaM gacchat, kaTakaM tvaM nivArayeH / atra prANavidho nAsti, vinoda eva vartate // 30 // kezavasya ca kAmasya, sthite iti bale ubhe / samIpatibhirvIre-rakSobhye kalayAtmanAM // 31 // devA daityAH samAyAtAH, kautukAya nabhastale / svarUpamubhayozcamvo-nirIkSya jagadurmithaH // 32 // jayaH parAjayaH kasya. na jAnImo bhaviSyati / iti kautukayogena, tasthurgaganamaMDale // 33 // datvA bhUmibaliSTavakSasi padaM, yena svamAtRdviSa stasyA eva vanAdikaM ca sakalaM zobhAvihInaM kRtaM pradyumno'janayatsvakIyajananIkArya samastaM kSaNAt, saMjAtaM sukRtena pUrvajanuSA niSpAdite naiva tat
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-10 129 dharmato janakamAtRmodanaM, dharmataH svajanabaMdhusaMgatiH / dharmato vijayalabdhirada bhutA, dharma eva dibuvidhIyatAM // 35 // iti paMDitacakracakravattipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIzAMbapradyumnacaritre zrIpradyumnamAtRmilanasainyAropaNavarNano nAmadazam sargaH samAptaH // pitAnI vidyAzaktithI pradyumna hAthI, ghoDA, ratha, pAyadaLa Adi caturaMgI vizALa senA taiyAra karI. kRSNanI senAmAM jema vAsudeva-baLadeva Adi subhaTo hatA, tema potAnI senAmAM paNa tevA ja subhaTo banAvyA. e senAmAM jevA hAthI, ghoDA, ratha vigere hatA tevA ja nAmavALA ane tevA ja cihnovALA potAnI senAmAM banAvyA. tyAM jema raNavAjiMtro vAgI rahyAM hatAM ane baMdIjane biradAvalI pokArI rahyA hatA tema potAnI senAmAM paNa raNavAjiMtro ane baMdIjanAnI birUdAvalanA davana prasAryo. potAnA mahelanI agAsI upara rahelA nagaravAsI nara-nArIo baMnenuM eka sarakhuM mahAt utkaTa sainya joIne belavA lAgyA : kaI kahe : nArAyaNa (kRSNa) kadAgrahI che. eka strIne mATe AvuM khUnakhAra yuddha karavuM vyAjabI nathI. kRSNanA sainyamAM jevuM baLa-parAkrama, utsAha dekhAya che tevA ja zatrunA sainyamAM paNa jaNAya che. zatru paNa durjaya lAge che. paraspara baMne sainya maLe temAM zatrunI AgaLa viSNune vijaya duHsAdhya lAge che. kadAca bhAgya heya ne vijaya maLI jAya e judI vAta che.' kaI strI kaheH "mAre vIra pati kyAre paNa yuddhamAM parAjita thaye nathI, paraMtu A yuddhamAM mane zaMkA lAge che. huM to paramAtmA pAse prArthanA karuM chuM ke A baMnenuM yuddha nA thAya to sAruM. zAMtithI samAdhAna thaI jAva." keI kAminI kahe che : "sakhI, mAro prANanAtha sarva karatAM baLavAna che, tethI ja tenA mastaka para chatra dhAraNa karyuM che." koI kahe ke : "mArA bhartAranuM eTaluM badhuM zaurya che ke dAnamAM amAro uddhAra karyo ane yuddhamAM khaDagane uddhAra karanAra che. keI strI potAnA patinI oLakhANa karAvatI kahe che : "sakhI, jenI be bAju cAmara vIMjhAya che te mAro pati saghaLI Apattiono nAza karanAra che." A pramANe strIonA mukhe belAtAM vacanane sAMbhaLatA sAMbhaLatA subhaTo saMgrAma mATe nagaranA daravAjA AgaLa AvyA. keTalAka jANe vicAra karavA mATe daravAjAmAM rahyA athavA zatrunA tejane sahana nahIM thavAthI dhIme dhIme nIkaLatA hoya....A pramANe raNaghelA subhaTa kamasara nagaranA daravAjAthI bahAra doDIne zatrunA sainyane cAre bAjuthI vIMTaLAIne rahyA. pratihArI, aMgarakSaka Adi svAmIbhakta subhaTa mahArAjAne yuddhamAM nahIM utaravA mATe manAI karatA hatA. baMne sainyanA hAthIonI raNaghaMTAnA avAja, sainikone kolAhala ane bherIlaMbhA Adi raNavAjiMtronA avAjathI AkAza-pRthvI vyApta banI gaI ane lakenA kAna baherA thaI gayA. gaMgA-siMdhunA dhasamasatA jalapravAhanI jema cAlI rahelI caturaMgI senAthI uchaLatI raja vaDe pracaMDa sUryanA prakhara kiraNe paNa jhAMkhAM thaI gayAM. ahIM kavi kalapanA kare che : "huM mAnuM chuM ke e uchaLatI raja-A tamAre zatru nathI, paraMtu putra che. to Avo gusse karavo te tamAre mATe nirarthaka che. A pramANe yuddhanA nivAraNa mATe prasarI rahI na hoya ? tyAre manmatta hAthIonA gaMDasthalamAMthI nIkaLate mada, pitAnA varasavAthI rajane dabAvI rahyo (arthAt rajane 17
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zAMba-pradyumna caritra nivArI rahyo). zA mATe ? te jANe A pramANe kahevA mATe nA hoya ke "are raja, tuM AgaLa vadhatA sainyane kema rokI rahI che? A yuddhamAM prANahAni nathI, paraMtu vineda mAtra che. kRSNa ane pradyumna baMnenuM sainya samIpamAM rahelA vIrapuruSo mATe akSezya che, ema mAnIne kautukathI yuddha jovA mATe AvelA deva-dAnavo AkAzamAM rahI baMnenA sainyane parAmarza karavA lAgyA : bhAI, A baMnemAM kone jaya ane kene parAjya thaze? emAM ApaNe zuM kahI zakIe? ApaNe te gaganamaMDaLamAM rahIne A kautuka jovAno AnaMda mANIe." potAnI mAtA pratye mAtsaryabhAva rAkhanArI satyabhAmAnA vana, udyAna, vApI Adine kSaNamAtramAM zebhAvihIna banAvI dIdhA ane baLavAna evA bhAnukumArane vakSasthala (chAtI) upara paga mUkIne parAjita karyo temaja pitAnI mAtAnI saghaLI icchAone kSaNamAtramAM pUrNa karI, te badhuM pradyumnanAM pUrvajanmamAM karelA sukRtyanuM phaLa che. - dharmathI mAtA-pitAnI prasannatA, - dharmathI svajana ane baMdhuvarga meLApa, - temaja dharmathI vijaya ane addabhuta labdhionI prApti thAya che. te mATe paMDita puruSoe jIvanamAM dharmane mukhya sthAna ApavuM joIe. A pramANe paMDitamAM cakavartIsamA zrI rAjasAgaragaNinA vidvAna ziSya zrI ravisAgaragaNie racelA "zrI zAMba-pradyumna caritramAM pradyumnanuM mAtA sAthenuM milana, temaja sainya racanA AdinuM varNana karato 1135 zleka pramANa dazame sarga samApta thayo. II A gasicza sa II atha kezavakAmodya-tkaTake milite sati / svarUpaM yanmitho jAtaM, sAMprataM tnniruupyte||1|| nirgatAH sainyayormadhyA-tkalpAMtAMbhodhitulyayoH / taraMgA iva yoddhAra-zcakrurAsphAlanaM mithH|2| dudinairiva khaDgAnA, kRte tamasi dhAmabhiH / garjataH subhaTA meghA, ivAvarSan zarodakaM // 3 // mahAmAtrairmahAmAtrAH, sAdibhiH sAdinaH samaM / rathikaH rathikAstatra, padAtikaH pdaatikaaH|4| mAtaMgaH saha mAtaMgA-sturaMgamaisturaMgamAH / rathai rathA ayuddhayata, yASTikaryASTikAH punaH // 5 // sagrAmAsaktayoreva-mubhayorapi sainyayoH / rItibhaMgo yathA nAbhU-tathA yuddhamajAyata // 6 // aho saMsAravAsasya, vaiparItyaM pravartase / yattAtasutayorhetuM, vinApi jAyate raNaH // 7 // kSuraprAbhidhazastreNa, kecinmuMDitamastakAH / babhUvuH keciducchinna-zravaNadvitayA rayAt // 8 // keciccakSuvihInAzca, kecinnAsAM vinA kRtaaH| kecidrasanayA hInAH, keciducchinnmaulyH|9| kabaMdhAzcApyayuddhayaMta, vyAptA jIvapradezakaH / zvasaMtaH patitAH kecit, kecinmonAvalaMbinaH // ardhacchinnapadAH kecita, kecittathaiva pANayaH / kecittathA dadharmovAM, kecittathA kraaNguliiH|11|| hastino hastibhibhinnA, turagAsturagaistathA / pattayaH pattibhirvIraiH, patitAH samarAvanau // 12 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-11 131 kezeSu vyalagana kAMzcitkAMzcicca bAhukoTare / kAMzcitkarNayuge kAMzci-tpAdayostadraNAMgaNe / 13 / cAkrikaizcakrahastAzca, khaGgikaH khaGgapANayaH / kauMtikaiH kuMtahastAzca, krodhAdyayudhire bhttaaH|14| kecitkhaDgakSaye khaDgAn, maargnnaanmaargnnkssye| dadurbhallakSaye bhallAn, mudgraanmudgrkssye|15| lakSmIlubdhA yazobaddhAH, svsvaamikaarykaarkaaH| ye'bhavaMstaiH puna:va, svaprANA api cititAH // hatebhAzvamanuSyANAM, zarIraiH parvatAyitaM / rudhirainirgataistebhyo, bhuvi ca nimnagAyitaM // 17 // jAyamAne raNe'nyo'nyaM, sarvasyApi bhayaMkare / kautukena sthitA vyomni, cukSubhire surA api|18| pradyumnasya balaM dhvastaM, yaadviiyaistdaikshH| hArayatyekazo vastu-ragre prAyo hi naMdanaH // 19 // sajjIbhUya bhaTaistasya yuddhayamAnaivizeSataH / nAzitaM vaiSNavaM sainyaM prabhUtamami raMkavat // 20 // dRSTvA palAyamAnaMta-balaM balavijitaM / pAMDavAn baladevaM ca, visasarja narAyaNaH // 21 // taistUrNaM mAnmathaM sainyaM, praNAzitaM samaMtataH / kasyApi syAjjayo yuddha, kasyApi ca parAjayaH // 22 // praNazyadAtmanaH sarva, sainyamAlokya manmathaH / zIghra preSitavAn vIrAM-stahazAna raNakAriNaH / / mahato'pi mukuMdasya, kaTakaM tairdizodizaM / prApitaM kAmasainyasya, puraH kaH sthAtumarhati // 24 // tathA yuyudhire vIra-rasena pAMDavAdayaH / na zuddhirmahIpAtAla-vyomnAmapi yathAbhavat // 25 // ardhacaMdrAbhidhA bANA, yadA muktAH parasparaM / chatrANi lUnadaMDAni, petustadA kSamAtale // 26 // kimuttIrNA nabhomadhyA-ccadrA yuddhdihkssyaa| patitAni kSitau tAni, vIkSya lokAH sshNkire|27| raNotsukAstadA vIrA, AhUya nAmapUrvakaM / mitho yuyudhire romo-llasadhdhRtAMgakaM kaTAH // 28 // kazcidUce pratIkSasva, kolAhalaM karoSi ki / saMyamya zirasaH kezAM-stvayA yuddhaM karomyahaM / 29 / kazciccAkathayadvIra! jAyase ki samutsukaH / pRthivyAM patitaM zastraM, gRhItvA yuddhayate myaa|30| anyo'vAdIdare mUrkha ! raNe kiM mriyase mudhaa| raNohi kathito vIre-dehasaMdehasaMyutaH // 31 // tava caMdramukhI bhAryA, saMsthitAsti niketne| dukhaM tvadviprayogArtA, prApnuvaMtI bhaviSyati // 32 // saMgrAme sAdhanIyau na, svargamokSau manAgapi / kathaM tvaM maMdabuddhitvAt, samaraM vidadhAsi bhoH / 33 / ityanyo'nyaM prajalpaMto, hasaMto mAnmathA bhaTAH / nRtyaMtaH samaraM cakru-oraM kRSNabhaTaH saha / 34 / mAyAmayeSu kurvatsu, yuddhaM pradyumnaseviSu / nihatA vAsudevasya, bhaTakoTihayadvipAH // 36 // ubhayorapi saMgrAma-stathA samabhavattamA / phetkArAdikajIvAnAM, pUrNo mAMsaraso yathA // 37 // saMgrAma iti saMjAte, murArisenayA saha / pAMDavAn balabhadraM ca, kAmo jaghAna mAyayA // 38 // parAbhUtAnnijAn vIrAn, samAlokya narAyaNaH / bhayakopena saMyukto, gajaM tyaktvAzrayadrathaM / 39 / Aruhya syaMdane viSNu-yuddhonmukho'bhavatsvayaM / kAMtAbaMdhUparAbhUtau, prANAn ko gaNayetpumAn // pradyumna ane kRSNanA yuddhanuM varNana : have kRSNa ane pradyumna baMnenAM sainya maLavAthI paraspara kevA prakAranuM yuddha thayuM tenuM varNana karavAmAM Ave che ?
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zAMba-pradyumna caritra kalpAMtakALanA samudra samAna baMnenA sainyamAMthI nIkaLatA yoddhAo taraMgonI jema paraspara athaDAvA lAgyA. paraspara khagonA jhATakAthI dUdina (vAdaLAMothI gherAyeluM AkAza) mAM jema vIjaLInA camakArA thAya tema lAgatA hatA. garjanA karatA meghanI jema subhaTo bANArUpI pANI varasAvatA hatA. mahAvato mahAvatenI sAthe, ghoDesvAre ghoDesvAranI sAthe, rathike rathikanI sAthe, pAyadaLo pAyadaLanI sAthe, hAthIo hAthIonI sAthe, azvo azvonI sAthe, ratha rathanI sAthe ane dAMDike dAMDikAnI sAthe yuddha karavAmAM tallIna banelA hatA. baMne sainya yuddhanI maryAdAnuM u9laMdhana karatAM na hatAM. aho, saMsAranuM svarUpa kevuM viparIta che ke vinA kAraNe pitA-putra laDI rahyA che. temAM murakha (astrA jevA) nAmanA zastrathI keTalAya sainikanAM mAthAM muMDAI gayAM. keIkanA kAna te koInA AMkha-nAka-jIbha ane marataka chedAI gayAM. temAM mAthA vinAnA dhaDa paNa chavapradezathI vyApta hovAthI yuddha karatAM hatAM. koI mAtra zvAse zvAsa letA hatA. kaI mauna thaIne paDelA hatA. keTalAkanA paga kapAyelA hatA, to keTalAkanA hAtha, keTalAkanI Doka, keTalAkanI hAthanI AMgaLIo chedAI gayelI hatI. hAthIothI hAthIo, azvothI azvo ane pAyadaLo (sainika) thI pAyadaLo chedAI-bhedAIne raNabhUmimAM athaDAvA lAgyA. keI eka-bIjAnA vALa pakaDIne laDe che te kaI bagalamAM bIjAne dabAvIne laDe che. keI kAna ane kaI paga kheMcIne arasaparasa laDe che. cakane dhAraNa karanAra cakrathI, talavAravALA talavArothI, bhAlAvALA bhAlAothI laDe che. potAnI talavAra tUTI javAthI bIjA pAsethI talavAra laIne, bANe khUTI paDavAthI bIjAnAM bANe laIne, bhAlA bhAMgI javAthI bIjA bhAlAvALA pAsethI bhAlA laIne ane muddagaranA nAzathI bIjAnAM mudragara laIne yazakIrtinI IcchAvALA potapotAnA rAjAnAM kArya karavAmAM Asakta subhaTe, potAnA prANonI paravA karyA vinA raNotsAhathI laDe che. samarAMgaNamAM marAyelA hAthI, ghoDA ane manavyonA maDadAonA parvata jevA DhagalA thaI gayA. zarIramAMthI nIkaLatA rUdhiranI nadIo vahevA lAgI. A pramANe baMne sainyanuM bhayaMkara yuddha joIne AkAzamAM rahelA deve paNa kSobha pAmyA. pradyumnanuM sainya ekavAra yAdavo vaDe parAjita thayuM. (kAraNa ke pitAnI AgaLa putre eka vAra hAra kabUla karavI joie.) te pachI pradyumne pitAnA sainyane joradAra humale karyo jethI kRSNanuM sainya ghaNuM hovA chatAM raMkanI jema pIchehaTha karI gayuM. palAyana thatA potAnA sainyane joIne nArAyaNe pAMDavo ane balabhadrane yuddhamAM utAryA. teoe evo joradAra humalo karyo ke jethI pradyumnanuM sainya cAre bAju bhAgavA lAgyuM. tyAre kautukathI jovA AvelA denA manamAM paNa zaMkA thaI ke AmAM kene jaya ane kone parAjaya thaze ?" nAsabhAga karatA potAnA sainyane joIne pradyumna moTA pahADa jevA bhayaMkara subhaTane vidurtho. tenAthI mukuMda (kRSNa)nuM sainya eka kSaNa paNa TakI zakayuM nahIM. ane cAre dizAmAM bhAgavA mAMDayuM. pradyumnanA subhaTa sAthe pAMDe vIrarasathI yuddha karatA tyAre svarga, mRtyu ane pAtALa-ema traNe leka jANe ekamAM ja samAI gayA nA hoya! paraspara "ardhacandra nAmanA bANe mUktA tyAre chatro, daMDo vigere chedAI chedAIne bhUmi upara paDatAM. leka kalpanA karatA ke yuddha jovA mATe zuM AkAzamaMDaLamAMthI sAkSAt candro AvyA che? yuddhamAM utsuka banelA vIre ekabIjAnA nAma bolI belIne jANe ramata ramatA nA hoya tema uchaLI uchaLIne laDatA hatA. koI subhaTa kahete hato : "are, ATalo badho kalAhala zuM kare che ? pahelAM tArA mAthAnA vALa bAMdha, pachI mArI sAthe yuddha kara. koI bIje subhaTa kahete hato :
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 sa-11 are vIra, nirutsAhI kema dekhAya che ? cAla, jamIna para paDeluM zastra hAthamAM laIne mArI sAme AvI jA.' kAi subhaTa bele che : 'are mUrkha, yuddhamAM phegaTa zA mATe mare che ? saMgrAma tA vIrapuruSA mATe che, temane jayalakSmI vare che. tAre tA tArI candramukhI bhAryA dhera beThI che! jA, tArA viyeAgamAM te bicArI duHkhI thatI haze. saMgrAmamAM kaI svarga-meAkSa maLavAnAM nathI. te huM maMdabuddhi, zA mATe laDavA AvyA che? jA, ghara bhegA thai jA. tArI mAne dUdha caDhayuM haze.' A pramANe eka-bIjAne kheAlatA, hAMsI karatA subhaTe zastro laine rAMgaNamAM jANe nAcatA nA hAya, tevA lAgatA hatA. pitA-putranA sainyanuM bhayaMkara yuddha thaI rahyuM hatuM, jemAM pradyumnanu` sainya tA mAyArUpa hatuM, jyAre kRSNa vAsudevanA karoDo hAthI, gheADA ane subhaTo haNAyA. A yuddhabhUmi upara mAMsaleAlupI pakSIAnA mAMsarasa sa`pUrNa paNe poSAyeA. tyAra bAda saMgrAmamAM pradyumne mAyA vaDe pAMDavAne ane balabhadrane haNyA ! A rIte potAnA sainyanA parAbhava hastiratnanA ane khalabhadra, pAMDava Adi vIrasubhaTene mRtaprAyaH joIne, bhaya ane krodhathI kRSNa tyAga karI, rathamAM besIne zatrunI sAme AvyA. kharekhara, pAtAnI patnI ane aMvaga nA parAbhava joI ne kANa puruSa peAtAnA prANAnI paravA kare ? kurvataM maMDapaM bANa - rbhISaNaM raktalocanaM / pradyumnaH pitaraM dRSTvA'- nayadrathaM zanaiH zanaiH // 41 // kezavasya kSaNAttAva- dakSiNaM cakSurasphurat / tadeva babhUvAbhiSTa - putra saMgamasUcakaM // 42 // tadA murAriNA'bhANi, sArathe ! kiM nibaMdhanaM / dakSiNaM spaMdate cakSu-rlAbhaH ko me bhaviSyati // devI mama hRtAnena, sahodaro'pi ghAtitaH / iti kaSTe kutaH saukhyaM durApaM bhavitA mama // 44 // sAMprataM sarvathA kSINA, daza mama pravarttate / vijRMbhate vipakSazca paryullasatparAkramaH // 45 // vArttAmevaM prakurvatau viSAdaM dadhatau hRdi / murArisArathI prAptau zatrusyaMdanasaMnidhi // 46 // utkaTaM taM samAlokya, nijagAda janArdanaH / kAMtAharaNato baMdhu - mAraNAtparamo ripuH // 47 // tathApi darzanAttAva-kInAdvairapravardhakAt / jAyate snehilaM cittaM, na vijAnAmi kAraNaM // 48 // madIyAM mAninIM muktvA, jIvana yAhi mamAgrataH / kathaM nirarthakaM prANAn raNena tyajasi svakAn // iti prokte hasitvAce, pradyumnaH saparAkramaH / vIramAnin ! raNe snehaH, kenApi kriyate na hi // harttAhaM tava bhAryAyA, baMdhUnAM ghAtako'pyahaM / yatyarttavyaM tvayA deva, mayi tatkuru zaktitaH // 51 // saMgrAme snehilairvAkyai - rna kasyApi raso bhavet / saMtoSo bhujavIryasya, pradarzanena vairiNaH // 52 // darzayitvA tato bAhu-vIryaM zauryasamanvitaM / gRhANa tvaM nijAM bhAryAM sAmarthyaM yadi vidyate / 53 / sAmarthyaM yadi saMgrAma - karaNe tava no bhavet / tarhi tvamaMganAbhikSAM dInavAkyena mArgaya // 54 // varte'hamapi kAruNya - saMyutaH kaThino'smi na / tvayakA prArthitAM tAM ca, bhikSAM dAsyAmi bhAvataH || utkaTaM vairiNo vAkyaM nizamya puruSottamaH / sajjIkRtya zaravRMdaM, prayayau sanmukhaM ripoH // 56 // meghAbhraM riva bANaughaiviSvak vyAnazire dizaH / bhUmau nipatitaM kiMcinnadRzyate vilocanaiH // samAcchAdayato viSNo, rodasIM mArgaNavrajaH / acchetsIdardhacaMdreNa, pradyumnastasya kArmukaM // 58 // ayaM hi dRzyate kazcidvidyAsiddhaH kalAyutaH / yuddhe yathA tathAnena, vijayo na bhaviSyati / 59 /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zAMba-pradyumna caritra iti vyAkulacitto'sau, baliSTo'pi vRSAkapiH / sadyaH prANApahaM zatro-raparaM dhanurAdade // 60 / / yenaikazo jayaH prAptaH, sa evAstu jayI sadA / iti dvitIyamapyeta-cchittvAvAdIdvitarkataH / 61 / jJAtaM jJAtaM tava sthAma, dhanurvidyAsamutthitaM / viccheditaM mayA dhanvan-mArgaNa saMdhite sati / 62 // samare vIramAnA-mupahAsakarIdRzI / kuto'so zikSitA vidyA, mAnabhraMzavidhAyinI // 63 // pAMDavA balabhadrAdyA-stvatto'bhUvana bhttottmaaH| yairyadhdhvApi mahattvaM svaM, rakSitaM ca bhujAjitaM / teSAM tvaM nAyako loka-nigadyase vizeSaH / zuddhistava na kodaMDa-dharaNe'pi pravartate // 65 // yasya syAcchastrazikSAyAM kauzalaM prabalaM kre| sa eva vijayaM yuddhe, labhate nAparo naraH // 66 // kalAM vinA kathaM yuddhaM, karoSi tvaM mayA samaM / kiM striyo baMdhuvargasya, mocanena prayojanaM // 67 // yuddhakarma na yA tvaM, zikSase gurusannidhau / gatvA matpuratastAvad, bhukSva saukhyAni maMdire // 68 // ityopahAsavAkyena, hasitaH puruSottamaH / vahniriveMdhanaiH kopA-tRtIyamagrahIddhanuH // 69 // tena mukta : zaravAtai- jitaM mAnmathaM balaM / nAzitAsturagA dhvastAH, syadanacchatraketavaH 70 / svakIyaM nAzitaM sainyaM, samAlokya manobhavaH / vidyayA syaMdanaM cAnyat, pravidhAyodyato'bhavat / kRSNo'pi rathamAruhya, vAhyavAjisamanvitaM / vidyAmAhUya yuddhAya, vyamuMcadvahnimArgaNaM // 72 // vinirmitaH kvacittena, jhAtkAro vidyudAkRtiH / sphulligavarSaNaM bhUyaH, kvaciddAhazca dussahaH / AgacchaMtaM svasainyasyAM-tike vahnimayaM zaraM / prajvalaMtaM samAlokya, so'muMcanmeghamArgaNaM // 74 // yathA yathA harerbANaH, sphuliMgAni vavarSa ca / tathA tathA payorAzi, mumoca mAnmathaH zaraH / 75 / tena kRSNasya bANasya, parAkRte parAkrame / zastraM mumoca vAyavyaM, raNe vikSobhakArakaM // 76 // uDDAyitAH kSaNAttena, mattaMgajaturaMgamAH / patravrajA iva cchatra-zastrasyaMdanapUruSAH // 77 // pradyumno'pi tato'muMca-cchastraM tAmasasaMjJaka / tasyAMdhakArato jAtA, aMdhA iva harerbhaTAH // 78 // evaM vividhajAtIya-rAdhairbahudheritaiH / saMgrAmastAtaputrAbhyAM, vyadhIyata parasparaM // 79 // pradyumne kopataH kRSNo-'kSipanmArgaNadhoraNIH / tathApi tasya bhAgyena, nAsaMstAH pribhaavikaaH| amoghAnyapi zastrANi, yAnyabhUvan vRSAkapeH / muktAni tAni niHzeSA-NyapyAsan viphalAni ca / AyudhAnAmamoghAnA-mapi naiSphalyadarzanAt / IkSaNAcca svasainyasya, kssysyaacityddhriH|82| pApo'yaM balasaMyukto, mallasaMgrAmamaMtarA / mayA na zakSyate jetuM, tasmAttaM vidadhAmyahaM // 83 // vimRzyeti rathAdviSNu-ruttIrya viirysNyutH| cakre caraNayorghAtaM, kAtaraM svAMtaghAtakaM // 84 // manye kAtaramAnAM, pravezayAvanItale / vivarANi prabhUtAni, tadA tenAbhavat bhRzaM // 85 // rathAduttIrNamAlokya, janaka kopabhISaNaM / pradyumno'pi rathAdvegA-duttIrNo yodhdhumudyataH // 86 // mallayuddhavidhAnAya, yAvatau militAvubhau / baddhakacchau yazovAMchau, mallAvabhinavAviva // 87 // krodhathI lAlaghUma AMkhavALA kRSNane rathamAMthI bhayaMkara bANanI varSA varasAvatA joIne pradyumna paNa dhIme dhIme potAne ratha pitAnI sAme lAvyo. tyAre ISTa vastunA athavA putramilananA
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-11 135 sUcakarUpa kRSNanI jamaNI AMkha skurAyamAna thai...tyAre kRSNe sArathine kahyuM : are, sArathi ! mArUM jamaNuM netra kema pharake che ? zu' mane lAbha thavAnA haze ? atyAre teA mahA ApattimAM chuM. devInu apaharaNa thayuM, khaMvaga ane saheAdara (bhAi) nA ghAta thayA, parAbhava thayeA. hAla tA mArI badhI dazAe besI gaI che, temAM vaLI sukha kyAMthI maLavAnuM ? A zatru paNa mahAbhayaMkara che. mArI AbarU paNa have rahe tema lAgatI nathI.' A rIte viSAdapUrvaka kRSNa sArathinI sAthe vAta karI rahyA hatA, tyAM pradyumnanA ratha kRSNanA rathanI sAme AvIne UbhA rahyo. pAtAnI prANapriyAnuM apaharaNa karanAra ane baMdhunA ghAta karanAra evA utkaTa zatrune joine kRSNe kahyuM : 'tuM mArA mahAkaTTara duzmana che, chatAM kANu jANe tane joIne mArA hRdayamAM vinA kAraNe sneha kema utpanna thAya che ? mATe tane kahuM chuM ke mArI patnIne mUkIne mArI AgaLathI tuM jIvatA jA niraka prANAne zA mATe gumAve che ?" tyAre hasIne pradyumne kahyuM : he vIra puruSa, raNabhUmi upara sneha kevA ? huM tA tamArI bhAryAnuM haraNa karanAra ane tamArA baMdhunA ghAtaka chuM. tA he deva, tamArU kavya bajAvI zakA che. saMgrAmamAM snehALa vacanAnI koI kiMmata nathI. raNamAM tA vIrapuruSAe vIrarasapUrvaka peAtAnuM bhujAbaLa batAvavu joIe. teA tamArAmAM sAmarthya hAya tA tamArUM bAhubaLa batAvIne tamArI bhAryAne grahaNa kare.. ane jo tamArAmAM tAkAta nA hoya te mArI pAse dInavacanathI bhAryAnI bhIkSA mAgeA. huM dayALu chuM. kaThAra nathI. jo tame yAcanA karaze| tA bhAvapUrvaka tamArI patnI tamane pAchI ApIza.' zatru (pradyumna)nAM AvAM utkaTa vacana sAMbhaLI, ati gusse thayelA purUSottame (kRSNa) zatrunI sAme sajaja thaine khANAnA samUha zakyo. mANeAnI varSAthI cAre dizA ghanaghAra vAdaLAnI jema vyApta banI gai. arthAt evA adhakAra thai gayA ke jamIna para paDelI vastu joI zakAya nahIM. A pramANe viSNunA bANeAthI AkAza-pRthvI AcchAdita thayelI joine pradyumne ardhacandra bANu vaDe temanAM mANeAne chedI nAkhyAM. tyAre kRSNe vicAryuM" : 'A kAI vidyAsiddha kalAvAna dekhAya che. yuddhamAM jevI tevI rIte tenA upara vijaya thaze nahI.' ema mAnIne baLavAna evA kRSNe paNa vyAkuLa cittavALA thaIne zatrunA prANAne tatkALa haranAra bhayaMkara dhanuSya grahaNa karyuM. 'jenA eka vAra jaya thayA, te khIjI vAra paNa vijayI bane che.'--e pramANe bIjI vAra paNa pradyumne temanA dhanuSyane chedI nAMkhyuM ane khalyeA : 'puruSAttama, jANyuM jANyuM tamArU dhanurvidyAnu' parAkrama....barAbara jANyuM....ke jene tame zara sAthe sAMdhe! te pahelAM ja me cheDhI nAMkhyuM. vArU, saMgrAmabhUmi upara vIrapuruSone hAMsIpAtra evI A dhanurvidyA tame kayAMthI zIkhI lAvyA ? ke je tamArA gauravane khaMDita karanArI che. tamArA pAMDavA ane balabhadra Adi subhaToe yuddhamAM tamArAthI vizeSa parAkrama batAvyuM hatu. jyAre tame te te badhAnA nAyaka che. tamArAmAM te vizeSa sAmarthya hAya, enA badale dhanuSya caDhAvavA jeTaluM paNa bAhubaLa dekhAyu' nahIM! jenuM zastrazikSAmAM kauzalya hAya te ja yuddhamAM vijayI bane che, khIjo nahI. zastrakalA vinA mArI sAthe yuddha kevI rIte karI zakazeA ? pachI bhAryA ane baMdhune kevI rIte mukta karazeA ? jo tamane yuddhakalA nA AvaDatI hAya tA guru pAse jaine zIkhA. athavA ghera jaIne sukha bhAgavA.' OU
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 zAMba-pradyumna caritra pradyumnanA AvA upahAsagarbhita vacana sAMbhaLIne agnimAM ghI homAya tema kRSNane dha vadhu prajvalita thayA. temaNe trIjuM dhanuSya laIne bANonI joradAra varSA karI dIdhI. jethI pradyumnanA rathanA gheDA, rathanI dhvajA temaja sainya palAyana thaI gayuM ! pitAnA palAyana thatA sainyane joI, pradyumna vidyAzaktithI bIje ratha banAvIne laDavA mATe udyata thayo. kRSNa paNa vAyuvegI azvovALA ratha upara ArUDha thaIne vidyAthI maMtrita 'vaDhiya" nAmanAM bANane choDayuM. tethI tarata ja cAre dizAmAM jhagArA mAratI vidyuta jevA dusaha taNakhAonI varSA thaI. te joIne pradyumna pratipakSI "megha" nAmanuM bANa choDayuM. tenAthI (meghathI) agninA taNakhA zAMta thaI gayA. jema jema kRSNanA bANamAMthI taNakhA uThe che tema tema pradyumnanA medhAstra bANamAMthI pANI varase che ne agni zAMta thaI jAya che. tyAra pachI kRSNa bhakArI evuM "vAyavya" nAmanuM zastra chADayuM. tenAthI kSaNamAtramAM madonmatta hAthIo, azvo, ratha ane subhaTo pAMdaDAnI jema uDavA lAgyA. tyAre tarata ja pradyumna 'tAmasa" nAmanuM zastra mUkayuM. jethI cAre dizAmAM aMdhakAra chavAI gayo ane kRSNanA sumaTo aMdha jevA banI gayA. A pramANe vividha jAtanA AyudhathI pitA-putrane prabaLa saMgrAma cAlato rahyo. koIne paNa jaya ke parAjaya thato nathI. have kedhathI vyAkuLa banI gayelA kRSNa pradyumna upara bANenI zreNI choDI te paNa pradyumnanA puNyathI tene parAbhava thayo nahIM. A pramANe kRSNanAM jeTalAM amegha zastro hatAM te badhAM enA upara choDayAMparaMtu te badhAM ja niSphaLa gayAM ! zastronI niSphaLatAthI ane potAnA sainyanA kSayathI hari (kRSNa) vicAramAM paDI gayA : "A baLavAna pApI zatru zastrothI te jItI zakAya tema nathI. have te tenI sAthe mallayuddha karUM te ja jItAya." A pramANe vicArIne baLavAna kRSNa rathamAMthI nIce utarI kAyaronA kALajAne kaMpAvI mUke te jamIna upara pAdaprahAra karyo. (ahIMyAM kavi kalpanA kare che : "A dharatImAM ghaNI guphAo (chidro) che. te kRSNanA pAdaprahArane sahI nahIM zakavAthI kAyara puruSone dharatImAM samAvavA mATe ja jANe nA hoya !) krodhathI raudra svarUpavALA pitAne rathamAMthI nIce utarelA joIne, pradyumna paNa mallayuddha mATe tarata ja rathamAMthI nIce utaryo. yazanI IcchAvALA baMne jaNa navA mallanI jema kAchATA bAMdhIne mallayuddha karavA tatpara banyAM. tAvanmAtRvadhabhyAM tau, vilokya yuddhakArako / viSAdaH prabalaH prApto, manazcApalyakAraNaM / 88 // etau prakuruto yuddhaM, gaNayaMtau na jIvitaM / svabhujojitazauryAnna, mAnayaMtau kimapyalaM // 89 // dvayorekatarasyApi, kSayo yadi bhaviSyati / asmAkameva rayiSTa-duHkhitA bhavitA tadA / 90 / vaisaMsthaulyamiti svAMte, dadhAte jananIstriyau / vicityetyUcatuste ca, nAradaM pArzvavatinaM / 91 // vidyamAne tvayi svAmina, saMgrAmaH pitaputrayoH / bhaveccenna tadA bhavyaM, tavAvayorapi dhra vaM / 92 // tayoriti vacaH zrutvopa-kArakRtitatparaH / utthAya nAradastatrA-gacchatsvacchamanA raNe / 93 / tAruNyAttaruNo vRddha-vAkyaM prAyo na manyate / vidanniti muniviSNu-samIpaM prathamaM yayau / 94 / gatvA'bhASISTa bhoziSTa ! sarvApakRSTakaSTabhit / viSNo kena samaM yuddhaM, karoSi tvamihAkulaH / vaitADhayAkhyagirau vidyA-bhRtkAlasaMvarezituH / kule vRddhimavApyAsA-vAgato'sti sutastava / 96 / lAbhaiH SoDazabhiryukta-stAtaM tvAM milituM hyayaM / svavidyAdarzanArthaM cA-gato'sti bhUribhaktibhAk / tena sArdhaM tvayA deva, saMgrAmo yaddhidhIyate / puNyottamamanuSyaNAM, yukta zobhAkaraM na tat // 98 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-11 137 kathayitveti govidaM, muniH pradyumnasannidhau / gatvA prAha kimArabdhaM, tvayA zaizavabuddhinA / / kulIno vinayI putro, yaH syAdvivekasaMyutaH / bhaktimeva svatAtasya, karAti na tu viraha / / tasmAttvamapi niHzeSAM, vidyAceSTAM vimucya ca / tAtasyAbhimukhaM gatyA, natvA pAdau bhajasva tN| iti snehavidhAtRNi, zrutvA vAkyAni kezavaH / nAradataH sutapremNA, sameto'bhimukha zanaiH / / Agatya prAha bho vatsA-gacchasvacchatarAkRte / AligituM prayaccharaka, bAhuH snehAdayaM mama / / iti tAtavacaH zrutvA, tattvArthamohasUcakaM / pradyumno'pi samAyAto, vinayAtsanmukhaM hareH // 2 // muktvA vimAna eva saH-jananI vaNinI punaH / namAma caraNau cAru-bhaktyA tAtasya manmathaH / janakenApi pANibhyAM, gRhItvA sutamastakaM / gADhaM cAliMganaM datvA, cucuMbe vaktravArija / 4 / tadA dehasthitA roma-rAjayo'dhyaSTakoTayaH / pRthivya iva varSAyA-mAsan prollAsadhArikAH / makalayuddha mATe taiyAra thayelA pitA putrane joIne vahu sahita rUkimaNInA manamAM bha thayo. citta ekadama caMcaLa banI gayuM. "potAnA bAhabala upara garva lenArA A baMne mallayuddha karatA karatA pitAnA prANanI paNa paravA nahIM kare. ane je A bemAMthI ekane paNa nAza thaze te amArA baMnenI jIdagI duHkhI dukhI thaI jaze. amAruM jIvana dhULa banI jaze. A pramANe hRdayamAM kSebha karatI mAtA ane vahu saMka9pa vika9pa karavA lAgI. rukimaNIe pAse beThelA nAradaane kahyuM: "svAmina, have te A lokone kaMI samajAvo. pitA putra malayuddha kare che te tamArA mATe ane amArA mATe sAruM nathI." rukimaNInA vacana sAMbhaLIne paropakArI evA nAradajI tyAMthI uThIne tarata ja raNabhUmi para AvyA. "yuvAna mANasa yuvAnInA jezamAM vRddhanuM vacana prAyaH mAne nahI." ema samajIne nArada pahelA viSNu pAse AvyA. AvIne kRSNane kahyuM :sarva du:khene dUra karanAra evA he ziSTa purUSa, tame kema vyAkuLa cho? A konI sAthe yuddha karI rahyA che ? vaitADhya parvata upara vidyAdhara rAjA kAlasaMvarane tyAM vRddhi pAmelo A tamAre putra Avyo che. seLa lAbha sahita tamane maLavA mATe ane potAnI vidyAzakti batAvavA Avelo che! to he deva, tenI sAthe saMgrAma karavo te tamArA jevA purUSottama mATe zobhAspada nathI." A pramANe kRSNane kahIne nAradamuni pradyumna pAse gayA. jaIne kahyuM - "are, A te zuM karavA mAMDayuM che? keTalI bALaka buddhi karI rahyo che? kulIna ane vivekI putre to bhaktipUrvaka pitAne namaskAra karavA joIe. tenA badale to tuM laDAI karI rahyo che? have ghaNuM thayuM. jA vatsa, pitA sanmukha jaIne temanA caraNamAM namaskAra karI, pitAne saMtoSa ApIne tArI badhI mAyAne saMharI le." nAradajI pAsethI neha utpanna karanAra vacana sAMbhaLI kezava putrapremathI prerAIne dhIme dhIme putranA sAme jaI gadgadra svare hAlyA :-"he vatsa, tuM mArI pAse Ava, mane AliMgana Apa, mArA bAhumAM samAI jA. A pramANe pitAnA snehALa vacana sAMbhaLIne pradyumna doDato AvIne pitAnA pagamAM paDayA. pitAe paNa tene be hAthe ucakI gADha AliMgana ApIne tenA mukha para vAraMvAra cUMbana karyuM. tyAre jema meghadhArAthI pRthvI vikasavara banI jAya tema putranA AliMganathI kRSNanI sADA traNa kroDa rAmarAjI vikasvara thaI gaI. pitA putranA 18
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zAMba-pradyumna caritra milananA AnaMdane kahevA mATe ke bolavA mATe keI zabda nathI. arthAta baMnene avarNanIya mAna thyo. ciraM tanayamAliMgya, sthito yAvajjanArdanaH / nAradarSi gau tAva-dbhUyaH zreyo'bhilASukaH / 6 / yathA bhoH kriyate duSTaM, kAnanaM sthitinimiteH / kathaM na nagarImadhye, gamyate sAMprataM drutaM / 7 / yuSmadAgamanaM paura-loko'pi bhRzamIhate / nagaryAM gamanenaiva, yuvayovartate zubhaM // 8 // kRSNo vimucya niHzvAsAna, jagau gadgadavAcayA / vinA bAMdhavasainyAnyAM, pravezaH kiyate kathaM / prathamaM mama putrasya, duHkhaM zalyamivAbhavat / mili zvetsa bhAgyena, tadAbhUtahi bhUrizaH // 10 // baMdhu vinA dizaH zUnyA, ahaM svasainyamaMtarA / patnIvinA gRhaM zUnyaM, kathaM pravizyate pure // 11 // dvAvapyekAkinAvAvAM, kaH svAmI kazca sevakaH / ko mastakoparicchatra-dhartA cAmaravIjakaH / vadaMtaM dInatAyuktAM, vAcamiti narAyaNaM / pramodAnnArado'vAdIt khedaM tvaM mA kRthA hare / 13 / jIvannasti tava bhrAtA, samastamapi te balaM / kAMtApi sukhasaMyuktA, bhavyo bhAgyodayo'pi ca / yasya pradyumnasaMkAza-stanayo vidyate balI / na kApi nyUnatA tasya, lokaniMdAvidhAyinI / 15 / na hato'tra vipakSo'pi, yena drohavidhAyakaH / sa kathaM nijatAtasya, baMdhusainyavighAtakaH / 16 / tava vidyAcamatkAraH putreNAyaM pradarzitaH / na ko'pi mArito hastI, hayaH pattizca vidyate / 17 / saMtoSya vAgvilAsena, goviMdamiti nAradaH / pradyumnamavadadvatsA-dyApi krIDAM karopi kiM / 18 / mahato'tra manuSyasya, ciraM hAsyaM na yujyate / vizeSAjjagatAM pUjye, tAte ghAtena vajite / 19 / saMhRtyemA tatazceSTAM, vizvAM vidyAsamutthitAM / pRthivyAM patitAnetA-nutthApayAkhilAnapi / utthApya sakalAn vIrAna, mUcchitAMstvaM ca vidyayA / saMtoSaya svatAtasya, hRdayaM duHkhapUritaM / iti nAradavAkyeno-sthApitAste'khilA api| kulInaH kRpayA yukto, munivAkyaM karoti hi| yena dhyAnena zayyeta, nidrAlubhiH zarIribhiH / uccaraMtastadevAsyA-duttiSThati savibhramAH / zatru gRha NaMtu gRha NaMtu, drutameveti cAnanAt / uccaraMto raNadhyAnA-dutthitAH sAnvatAdayaH // 24 // Atmano'pi svaputrasya, jAnana vidyAbalaM bahu / mAdhavaH prAha tAn bho bho, yUyaM tiSThata tissttht| yuSmAkaM balamanyUnaM, jJAtaM mayA balIyasAM / mamaikApi ca putreNa, yUyaM sarve'pi nijitAH // 26 // sarvavidyAnidhAnenA-nena yuSmAn vijitya ca / pradarzitA kalAkrIDA, vrIDAkaryabhavatkhalu / 27 / milanArtha sameto'sti, vaitADhyaparvatAdayaM / vidyAM darzayituM sarva-metadetena nirmitaM // 28 // iti kRSNoktamAkarNya, lajjitAH pAMDavAdayaH / gajAzvarathamArUDhA, babhUvuH pAzrvavattinaH / pradyumnamacyutopAMte, vIkSyaM vidyAvibhUSitaM / gajAzvarathamAruhya, nemuste kRSNamanmathau // 30 // pradyumno'pi kulInatvAt, sarvAn prati nanAma tAn / aizvarye'pi kulIno hi, vinayaM na vimuNcti| samudravijayAdhIzA, baladevena sNgtaaH| militAH premayogena, pradAyAliMganaM bhRzaM // 32 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-11 139 vartAmahe vayaM dhanyA, yadvibhorIdRzaH sutaH / tuSyaMta evamanye'pi, praNatA vasudhAdhavAH // 33 // pradyumnarUpamAlokya, sarve'tuSyaMzca pArthivAH / pramodate na ko martyaH, kAmarUpavilokanAt / 34 / prabhUtamartyasaMghAtA-dito niHsRtya bhAnukaH / agacchatsatyabhAmAyA, avilaMbaM niketanaM / 35 / vajitvA tatra vegena, yAvanmAtuH sa bhASate / pradyumnAgamanaM citta-zalyavad duHkhadAyakaM / 36 / tAvatA vATikAvApI-vanAnAM syaMdanasya ca / kanyAharaNapuSpANA-maparAdhAH samAgatAH / 37 / tAn zrutvA satyabhAmAyA, yAdRzI duHkhavedanA / zakyate gadituM naiva, jJAninA'pi ca tAdRzI / 38 // lAMbA samaya sudhI putrane AliMgana ApI rahelA zrIkRSNane hitasvI evA nAradajI, prathama pradyumnane uddezIne bolyA :- "vatsa, prathama te jema vana udyAna ujajaDa karyA hatAM tema nagarInI paNa hAla tevI sthiti thaI che. to have jaladIthI nagarImAM javuM joIe. tamArUM Agamana nagaravAsIo IcchI rahyA che. mATe tamAre baMnene hAla dvArikAmAM javuM jarUrI che. tyAre kRSNa nisAsA mUkIne gaddagadda svare bolyA :-"svAmi, bAMdhava ane sainya vinA nagarImAM praveza kevI rIte thaI zake? pahelAM mane putra viyoganuM duHkha zalyanI jema khUMcatuM hatuM, have mArA sadabhAgye putranuM milana thayuM paraMtu mArA mATe baMdhu vinA dizAe zUnya, sainya vinAno huM zUnya ane patnI vinAnuM ghara zUnya che. te nagaramAM praveza kevI rIte karI zakAya? phakta ame baMne rahyA chIe. emAM keNa svAmI ane keNa sevaka? keNa chatra dhAraka ane keNa cAmara viMjhanAra thaze ? nArAyaNanI dInavANuM sAMbhaLIne pramodathI nAradajIe kahyuM - "hari, tuM kheda nA kara. tamAro baMdhu jIvaMta che, samasta sainya paNa kuzala che. temaja bhAryA paNa sukhamAM che. tamAre bhAgyodaya mahAna che. jene pradyumna jevo balavAna putra che, tene lokaniMdAkArI keI nyUnatA nathI. jeNe pitAne droha karanAra evA zatrune paNa haryo nathI, te guNanidhAna zuM potAnA baMdhu ane sainyane vighAtaka bane? tArA putre A badhI vidyAne camatkAra batAvyo che! nathI keI hAthI ne azvane ke sainikane mAryo! eka rUdhiranuM biMdu paNa teNe pADyuM nathI. badhu salAmata che. mATe goviMda, jarAye ciMtA karaze nahI. A pramANe nArade madhuravANIthI kRSNane saMtoSIne pradyumnane kahyuM - "vatsa, haju paNa krIDA kare che.? moTA purUSanI lAMbA samaya sudhI hAMsI karavI te sAruM nahI. temAM paNa jagatamAM pUjya evA pitAnI te hAMsI na ja karavI joIe. vidyAthI utpanna karelI A samasta mAyAne saMharIne jamIna para paDelA saghaLAye subhaTane uThADa. vidyAvaDe mUrzita karelA saghaLAMye vIrapurUSone uThADIne duHkhI thayelA tArA pitAnA hRdayane saMtoSathI bharI de." karUNAvaMta kulIna putra muninA vacanane avazya mAna Ape che." nAradanA vacanathI pradyumna mAyAne saMharI mUrchAmAMthI badhAne mukta karyA, je dhyAnathI manuSyo nidrita thAya che, te ja dhyAna jAgatAnI sAthe Ave che. tema uMghamAMthI (mUchamAMthI) uThatAnI sAthe ja saMbhramathI balabhadra Adi subhaTo bAlavA lAgyA :- " pakaDe, pakaDa, zatrune pakaDo.' saMgrAmanA dhyAnathI A pramANe bolatA balabhadra Adine pitAnA putranI vidyAzaktine jANatA mAdhava bolyo - bhe, bhe, tame ubhA raho ! ubhA raho ! tamAruM ane mArUM atula baLa meM barAbara jANI lIdhu che ! mArA eka ja putre tamane badhAne harAvyA. sarvavidyAvizArada A putre tamArA badhAne parAjaya karIne eka ramata batAvI che! kharekhara, ApaNe badhA mATe lajajAkArI che. vaitAdyaparvatathI pradyumna ApaNane
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zAMba-pradyumna caritra maLavA mATe Avyo che. eNe potAnI vidyA batAvavA mATe ja A badhu karyuM che." kRSNanI harSa sUcaka vANI sAMbhaLIne hasti, azva ane ratha upara ArUDha thayelA pAMDava Adi vIra purUSa kRSNanI pAse vidyArthI vibhUSita pradyumnane joIne te badhAe nIce utarIne kRSNa ane pradyumnana namaskAra karyA, pradyumna paNa badhA vaDilone namaskAra karyA. kharekhara ezvaryavAna hovA chatA kulIna purUSa vinayane mUkate nathI. balabhadranI sAthe samudravijaya Adi rAjAo AvyA ane premapUrvaka pradyumnane AliMgana ApyuM. "svAmina, ame dhanya chIe ke amArA svAmIne A vidyAvAna ane parAkramI putra che." ema saMtuSTa thayelA bIjA rAjAoe paNa AvIne namaskAra karyA. pradyu gnanuM alaukika rUpa joIne rAjAo ane saghaLAye subhaTo khUba AnaMda pAmyA, kAmadevanA rUpa darzanathI kayA manuSyane AnaMda nA thAya? ghaNu mANasenA samudAyamAMthI nIkaLIne bhAnakumAra doDatA potAnI mAtA satyabhAmAM pAse gayo. jaIne mAthAnA dukhAvA jevuM dukhadAyI pradyumnanuM Agamana kahyuM. tyAre vana, udyAna, vADI, vAva, ratha, kanyAnuM apaharaNa ane punuM nirmAlya Adi badhA aparAdho satyabhAmAnA cittamAM ubharAvavA lAgyA. ane bhAnukumAranA mukhe pradyumnanI vidyAnA camatkAra vigere sAMbhaLIna satyabhAmAne evA prakAranI duHkha vedanA thaI ke je jJAnIpurUSe paNa zabdamAM varNavI nA zake. atha kRSNaH sutaM prAha, vatsA''naya svamA raM / ityukte'pi sa no'jalpat, pratyutAdhomukho'bhavat / tadA jagAda hAsyena, nAradarSivizAradaH / saMsAre sarvamAnAM, vallabhA kAminI nijA / 40 / kRSNo'vadat kathaM sAdho! tvayedaM viniveditaM / so'jalpajjalpane deva, skhalitastvaM tato'hasaM / svamAtaraM vadhUTI cA-nayetyukta kathaM na hi / viSNurUce na jAnAmi, prAptAnena kuto vadhUH // 42 // nAradaSirjagau jiSNo, duryodhanena yA kanI / preSitA samabhudbhAnu-vivAhakRtaye mudA // 43 // AyAMtI varmani sainya-yatAnena sutena te / gahotA yaddhaparva sA, pariNItA sukhena ca // 44 // kRtvA rUpaM kirAtasya vidyayA apahRtya ca / etena pariNItA sA kutUhalavidhAyinA // 45 // nizamya nAradaprokta, vacanaM puruSottamaH / prabhUtaM pramadaM prApa, dhyAyana putraparAkramaM // 46 // murAriNA tataHproce, tanaya ! tvaM snuSAyutAM / jananImAnaya kSipraM, sannidhau mama zarmaNe / 47 / tAtasya snehilaM vAkyaM, samAkarNya manobhavaH / vadhUyuktAM vimAnasthAM, rukmiNImAnayad drutaM / vimAnaM vIkSya sarve'pi, babhUvuvismayAkulAH / adbhutasya vilokena, bhavetkasya na vismayaH / sApyAgatya svakIyasya, bhartuvinayamAcarat / tadA nigaditaM bhartA-mAtyaiH saha pure vraja / 50 / tatra gatvA tanUjasya, pravezotsavamAcara / mahaHkaraNametasya, saMpratyeva pravarttate // 51 // pativratAMganA yA syA-llupetpatyurvaco na saa| pramANaviSayIkRtya, tadvAcaM sAgamatpuraM // 52 // pramodatastayA gatvA, preSayitvA ca sevakAn / purI zrRMgAritA citra-karmabhistoraNadhvajaiH / bharturyoge kRtazrIkA, suvAsinIva zobhanA / manuSyastaruNaI zyA, reje zRMgAritA purI // 54 // kRSNa putrane kahyuM :- "beTA, tArI mAtAne laI Ava." ATaluM kahevA chatAM pradyumna kaMI be nahI ane nIcu mukha karIne besI rahyo. tyAre nAradajIe hasIne kahyuM - "saMsAramAM dareka
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 sa-11 manuSyAne pAtAnI patnI vadhAre vhAlI hAya che.' kRSNe kahyuM - 'sAdhu, tame kema Ama beAlyA ?' nArade kahyu':- 'daiva tame kheAlatA cUkI gayA tethI huM hasyA. tame ema kema nA kIdhuM ke 'tArI mAtA ane tArI vahune laI Ava.' viSNu kahe: 'mane zu` khabara ke te vahune laI AvyA che. kayAMthI lAvyA che?" nAradajIe kahyuM :- 'viSNu, bhAnukumAranA vivAha mATe durgaMdhane je kanyA mAkalI hatI te kanyAnuM, rastAmAM ame AvatAM hatAM tyAre tamArA DhIkarAe bhillanu` rUpa karI kauravAne bhagADIne apaharaNa karyu" hatuM. tene mArI pAse lAvyA hatA. kanyA paNa tenA vidyA, rUpa ane sauMdaya joIne tene manathI varI cUkI che. nAradanA mukhe putranA parAkramanI vAta sAMbhaLI atyaMta khUza thayelA murArie (kRSNe) kahyuM :- beTA, putravadhU sAthe tArI mAtAne mArA sukhane mATe jaldIthI laI Ava.' pitAnI snehALa vANI sAMbhaLIna tarata ja pradyumna mAtA ane vahu sahita vimAna pitAnI pAse lAvyA. adbhuta vimAnane joI samudravijaya Adi rAjA, subhaTA vigere Azcarya cakita thaI gayA. rUkimaNI ane rAjakanyAe AvIne pati Adi vaDIlajanAna namaskAra karyA ane vinayapUrvaka ubhA rahyA. kRSNe rUkimaNIne kahyuM - 'devI, pradhAnAnI sAthe tame nagaramAM jAva. jaIne nagarane zaNagArI putranA praveza maheAtsava karAvA.' pativratA strI patinuM vacana ulla'ghana karatI nathI. te rIte rUkimaNIe patinA vacanane pramANu karI, nagaramAM jaI sevakAne mAkalIne, dhvajA patAkA Adi vividha citro vaDe dvArikAnagarIne evI zaNagArI ke jANe navADhA (navIparaNetara) strI sALe zaNagArathI sajja thaIne AvI nA hAya! tevI dekhAvA lAgI. baryANAmeva tUryANA - mAravaiH pUritAMbare / putrasainyayuto harSA - dviveza kezavaH purIM // 55 // nRtyatsu pAtravRMdeSu, gAyatsu gAyaneSu ca / vAdyamAneSu vAdyeSu lasatsu birudeSu ca // 56 // dvedhApi rUpanAmAbhyAM, pradyumnena samaM tadA / puryA vizati goviMde, utsavo yo'bhavanmahAn // 57 // tenaiva kenacidbaddhaM, nidAnamagrajanmani / IdRzAnutsavAn lapsye bhavyaM bhAgyaM ca tahi me // 58 // - zreSTha vAjitrAnA avAjathI gaganamaDaLa vyApta banI gayuM. viduSakA nRtya karavA lAgyA. gAyakA gIta gAvA lAgyA. vividha vAjiMtrA vAgavA lAgyAM ane baMdIjanA birUdAvila bAlavA lAgyA. mahAmahotsavapUrvaka kRSNe sainya sahita hapUrNAMka pradyumnaneA nagara praveza karAvyA. rUpa ane nAma vaDe pradyumnanI sAthe geAviMda (kRSNa) nA nagara praveza thatAM mahAt maheUtsava banI gayA. teNe keAI AgaLa janmamAM niyANuM karyu* haze ke AvA prakAranA utsavanu' bhAgya mane prApta thayuM. pradyumnadarzanAd dRzyAt, kenacinmaMdabuddhinA / kenacittasya vidyAyA - camatkArazra teH punaH // 59 // rUpaM mAnmathamAlokya, kayAcidvismayADhyayA / viphalaM svapatitvasya, vAMcyA vihitaM manaH / aparA lakuTaprAyaH, prAptaH patiryadi striyA / tadA nAryavatArasya kiM sAphalyaM bhavediha // 61 // uvAca kAcidetasya, dhanyA mAtA ca rukmiNI / navamAsAn yayA dhRtvo -dare suSuve sutaH // 62 // kAcidUce harirdhanyo, yatkuleMgaja IdRzaH / vidyAkanyAsamanvota, evAgAtsakaTAdapi // 63 // prAhApatyojjhitA kAciddhanyA kanakamAlikA / lAlayitvA yayotsaMga, AbAlyAdapi vardhitaH / kAcijjajalpa hRdyo bho, vidyAbhRtkAlasaMvaraH / zilopari sthito yenA- dade ratnamivAdbhutaH /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zAMba-pradyumna caritra kAcijjAgAda dhanyo'yaM, yasya kaSTe'pi saMpadaH / babhUvuH sklaabhiissttaa-shcmtkaarvidhaayikaaH| kAcid babhANa bho bhadre, kiM jalpasi punaH punaH / puMsAM puNyavatAM ki kiM, na syAtpuNyaprabhAvataH / etena bhagavatpUjA kRtAmutra bhaviSyati / dattaM dAnaM supAtreSu, cAritraM pAlita zubhaM // 68 // zIlamAcaritaM nUnaM, tapastaptaM ca dussahaM / SaNNAM jIvanikAyAnAM, rakSA kRtA bhaviSyati / 69 / samRddhirIdRzI tena, saMprAptA tena dhImatA / kuruSva tvaM tadA puNyaM, yadi vAMcchA sukhe bhavet // 70 // svayazovAdasaMbhUtAM, nAnoktimiti nAgarIM / zRNvAnazcAmarairvIjya-mAnazchatrasphuracchirAH 71 / mitho vAda prakurvadi bha-riva vaadiniHsvnaiH| saheMdreNeva kRSNena, jayaMta iva so'sphurat // 72 // zobhAyai svajanAnAM ca, zrRMgAritasya sdmnH| svaH spardhayeva tulyatvaM, draSTuM tatra samAgataH // 73 / / tayApi bhUrinArIbhiH, suvAsinIbhirAdarAt / niSpAditairgAtagAna- ryAcAro vinirmitaH / tanUjamilanenaiva, rukmiNyudayasaMbhave / satyabhAmAM vinA bhA, sarve'pi tutuSurjanAH // 5 // balabhadro mukuMdazcApare sarve'pi paarthivaaH| harSeNa bhojanaM cakruH, rukmiNyA vinimaMtritAH // 76 // tasthivAMso mahIpAlA-statraiva kiyato dinAn / anyadA sacivAH procu- viSNuM mudA smnvit| keI maMdabuddhivALAne pradyumnanuM darzana karavA jevuM lAge che, te keIkane tenI vidyAnA camatkAra sAMbhaLavA game che. keIka strI manmatha (pradyumnanA rUpane joIne mArA patimAM AmAMnuM kaMI paNa nathI." A pramANe vicArI potAnA patinI niSphaLatAne vicAra kare che. keIka strI vicAre che - "pati je lakuTA jevo hoya te e strIne avatAra kharekhara nirarthaka che. pati to pradyumna jevo ja joIe,A rIte aneka prakAranA saMkalpa ane vikalpa karatI strIo animeSa nayane pradyumnane jaI rahI hatI. keI prauDha strI belI ke "enI mAtA rukimaNIne dhanya che ke jeNe potAnI kukSImAM A putrane navamAsa dhAraNa karyo ane ene janma Apyo. keI kahe che - "kRSNane dhanya che, jene A vidyAsaMpanna kulavAna putra che. game tevA saMkaTamAMthI pasAra thaIne paNa pitAne AvI maLyo." kaI kahe che - e vidyAdharI kanamAlAna dhanya che, jeNe potAnA ullaMgamAM (ALAmAM) ramADI tenuM lAlanapAlana karI mATe karyo. koI kahe che - "dhanya che kAlasaMvara vidyAgharane, ke jeNe zilA uparathI ratnanI jema grahaNa karI putravat vRddhi pamADayA. tyAre keIka strI kahe che: "dhanya che pradyumnane ke jeNe kaSTamAM paNa camatkAra karanArI ISTa saMpattione prApta karI." keI vRddhA strI kahe che - "bhadra, emAM zuM bolavA jevuM che? A badhu puNyanA prabhAvathI ja maLe che. puNyazALI purUSone pagale pagale nidhAna hoya che, ane pUrvabhavamAM bhagavaMtanI pujAbhakti karI haze, supAtramAM dAna dIdhAM haze, zuddha cAritranuM ArAdhana karyuM haze, saddagurUnA vacanathI nirmala brahmacaryavratanuM pAlana karyuM haze, duSkara tapazcaryA karI haze, cha javanikAyanI rakSA karI haze, te ja AvA prakAranI samRddhi prApta thaI che. mATe tamAre paNa je sukhanI IcchA hoya te puNya kArya karo. A prakAre nagaravAsI strI purUSonA mukhathI yazavAdane sAMbhaLatA, cAmarathI viMjhAtA, jemanA mastaka para chatra raheluM che, vividha prakAranA vAjiMtranA avAjathI ullasita banelA vAtAvaraNamAM IndranI sAthe tene putra jayaMta zobhe tema kRSNa pAse pradyumna zobhI rahyo che. dvArikravAsI nagarajanee pitAnA gharanA AMgaNe navanavI prakAranI svastika-racanAo karI.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-11 143 pita pitAnI sAmagrIthI rastAone zaNagArI dvArikAne svargapurI jevI banAvI nAkhI. svajane ane nagaravAsI suhAgaNa strIo maMgalagIta gAtI hatI. pradyumnanA luMchaNuM letI hatI. rUkimaNuM sAthe zobhAyAtrAmAM sAmela thaI. A pramANe ghaNu ThAThamAThapUrvaka utsAhathI pradyumnane nagarapraveza karAvyo. putranA milanathI rukimaNInA AnaMdanI kaI parisImA na hatI. sAthe sAthe nagaravAsIo paNa rukimaNanA puNyane udaya joI ne saMtoSa pAmyA. satyabhAmA ane tenA putra bhAnukumAra sivAya samasta rAjalakamAM AnaMda AnaMda chavAI gayo. putra milananA upalakSamAM rukimaNIe samudravijaya, balabhadra, pAMDavo ane kRSNa vagere rAjAone potAnA rAjamahelamAM AmaMtrI harSa pUrvaka bhojana karAvyuM ane keTalAya divaso sudhI pitAnA tyAM rAkhyA. arthatasya vivAhasya, prakurudhvaM mahotsavaM / kAmastadAvadannAhaM, kariSye karapIDanaM // 78 // tattadaiva kariSyAmi, yadA kanakamAlikAM / samAdAya samaM kAla-saMvarezaH sameSyati // 79 // kAmasyeti giraM zrutvA, govidaH sNmdaanvitH| tatra preSitavAn dUtaM, sutAkRtaM prajalpituM / 80 / tena tatra drutaM, gatvA, tatsvarupamabhASyaMta / tannizamyAbhavatso'pi, tatrAgamanavAMchakaH // 81 // vilaMbaM lajjayA kurvan, yAvattataH sa naaclt| tAvadUto'vadatsvAmin vilaMbaM kuru mA mudhA // tvayi tatra samAyAta, eva paannigrhotsvH| anyathA kila tatrApi, bhaviSyati vilaMbatA / 83 / dUtoktyA preritaH so'pi, melayitvA mahadvalaM / lAtvA kanyA vahUH sArthe, ratiputrIrivAcalat / 84 / sAmagrImatulAM kRtvA-gacchaMtaM kAlasaMvaraM / zrutvA kAmo yayau pattIbhAzvaiH pitrA ca saMmukhaM / Atmano yo bhavediSTa-stasyApISTazca yo bhavet / uttamaH kurute tena, sAkaM prIti garIyasIM / 86 / kAlasaMvarabhUpena, kRtvA prIti tato hariH / pravezaM kArayAmAsa, mahotsavairmanoharaiH // 87 // rukmiNyapi sutapremNA,-vajitvAbhimukhaM drutAM / mimela kanakamAlAM, vRkSavirAjikAnane / 88 / kvacitkareNavo mattAH, kvacidvegadharA hyaaH| kvacitpadAtikAH zUrAH, syaMdanAzcitritA kvacit kvacinmuktAphalavAtAH, kvaciddhArA manoharAH / kvacicca sumanaHpuMjAH, strINAM gItAni kutracit tadA dvAravatIzobhA, babhUva bhUyasI zubhA / yathA zirasi saubhAgya-vatyA mukuTasaMsthitiH // 91 // samRddhi mAnasAbhISTAM, saMprApya ca manobhavaH / prapUjanaM jineMdrANAM, vidhAya vidhipUrvakaM // 92 // Agatya rukmiNIpArve, natvovAca kRtaaNjliH| mAtaradyApi tAM satya-bhAmAM vigopayAmyahaM / rukmiNI vacanaM tasya, nizamya vyAkulAbhavat / samAgataM sutaM prAha, mAvAdIriti naMdana! / 94 / patitasya padAbhyAM na, kuTTanaM yujhyate satAM vigopanaM viguptasya. tathA samucitaM na hi / / 95 // vigaupitA tvayaiveyaM, purAsti saparicchadA / vigopanamathatasyA, nocitaM mahatastava // 96 // mAturvacanayogena, kAmo muktvAtha tAM kathAM / vivAhAya hayaM cAru-mAruroha vibhUSitaH // 97 // have viSNue pradhAnapurUSane kahyuM:- "pradyumnanA pANigrahaNa mahotsavanI taiyArI karo." tyAre pradhumne 4ghu :- 'pitAla, Isana nahI 43. tyAre 4rIza nyAre sasa 2 2 44mAlAne laIne ahIMyA Avaze tyAre ja lagna karIza." pradyumnanI vAta sAMbhaLIne harSita thayelA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zAMkha-pradyumna caritra kRSNe putranA abhiprAyane kahevA mATe eka heAMzIyAra dUtane vaitADhyaparyaMta upara kAlasa vara vidyAdharane tyAM mAkalyeA. ugraprayANa karIne dbhuta kAlasa vararAjAne tyAM gayA. jaIne badhI vAta karI. kRSNa ane pradyumnanA saMdezA ApyA. rAjArANI ghaNA prasanna thayAM para'tu lajjAthI tyAM AvavA mATe thADI AnAkAnI karI. tyAre te kyuM - 'svAmin, Apane padhAravuM ja paDaze. Apa nahI padhAro tA pradyumna vivAha nahI kare. tA Apa vilaMba karyA vinA jaldIthI padhAro.' dUtanA AgrahathI prerAIne kAlasa'vararAjAe kanakamAlA, pradyumnanI patnI ratikumArI temaja khIjI rAjakanyAo sAthe temaja ghaNuM sainya ane sAmagrI laine dvArikA nagarI AvavA mATe prayANa karyuM. te AgaLa jaIne kRSNane samAcAra ApyA. kRSNa ane pradyumna paNa balabhadra Adi rAjAe, rUkimaNI Adi rANIe temaja hAthI, gheADA, ratha Adi caturaMgI senA sAthe kAlasa'vararAjAne sAme levA mATe gayA. peAtAne je vyakti priya hoya te vyaktine je abhISTa hAya tenI sAthe uttama puruSA gADha prIti rAkhe che.' te pramANe kRSNe kAlasa'varanI sAthe prIti karIne, suMdara mahAtsavapUrNAMka temanA nagara pravezanI taiyArI karI. rUkimaNI paNa putrapremathI sAme jaine vRkSAthI suAAbhita udyAnamAM kanakmAlAne maLI. gajArUDha, andhA, rathArUDha ane pAyadaLa A rIte caturaMgI senA sAthe ane nagaravAsI naranArIo sAthe vividha prakAranA vAjiMtrAnA nAdapUrvaka zaNagA relI dvArikA nagarImAM kAlasa'vararAjA ane kanakamAlAnA nagara praveza karAvyA. tyAre sAcA mAtIthI, puSpAthI ane akSatAthI strIe maMgalagAnapUrvaka rAjA rANInA vadhAmaNA karyAM. jema saubhAgyavaMtI strInA mastaka para tilaka zAle tevI rIte te vakhatanI dvArikA zaiAbhatI hatI. tyAra pachI rUkimaNIe manAvAMchita sapatti ane putrane pAmIne, vidhipUrvaka jinendra bhagavaMtanuM pUjana karAvyuM. pradyumne rUkimaNI pAse AvI namaskAra karIne kahyuM - mAtA, havepaNa satyabhAmAnI viDaMbanA karU ?" sAMbhaLIne vyAkuLa thayelI rUkimaNIe kahyuM :- 'nahI. beTA, paDayA upara pATuM mAravuM te sajjana purUSone yagya nathI. pote svaya' vagAvAI gaI che, have ene zI vageAvavI? pahelAM te enA parIvAranuM paNa vagovaNuM karyuM hatuM. have ApaNe kaMipaNa karavuM te ceAtmya nathI. enA kama ene vagAvaze.' A pramANe mAtAnA vacanathI e vAta paDatI mUkIne pradyumna vivAha mATenI taiyArI karavA lAgyA. = kAlasaMvaravidyAbhR- nmAdhavAbhyAM sahotsavaiH / dadAno'rthijane dAna - magamadvipinaM mahat / 98 / kAmaratyorabhUt pANi- grahaNaM tatra kAnane / svajanAnAM pramodazca, saMjAto vacanAtigaH 99 / khecarIrbhUcarIH kanyAH, kAlasaMvarakezavau / udabAhayatAM tasya, prAjyA udadhisaMyutAH / 200 / hRdyaibadyAdharaiH kSmApaiH kRtavaivAhikotsavaH / pariNIya kanIH kAMtA, nagarIM praviveza saH / 1 / vidhAyApyutsa vaistastha, pANigrahaNamad bhutaM / tasthivAMsaH kiyatkAlaM, svajanAstatra toSitAH // 2 // gehe calitukAmo'va - kkezavaM kAlasaMvaraH / AkAritastvayAyAtaH, samagra parivArayuk | 3 | cettavAtha bhavedAjJA, svaM puraM tahi yAmyahaM / prastAve punarapyatrA - yAsyAmi milanAya te |4| bAlyAdapi yadyaSa, pAlayitvA pravardhitaH / atha cAsya mayA dRSTA, samRddhirIdRzI zubhA / 5 / viSNustasya vacaH zrutvA, jajalpa putrapAlanAt / prAptaizvaryaH suto'yaM me, yathA tathA tavApyayaM / yathA vidyAdharezasya, kezavena niveditaM / rukmaNyApi tathA prItyA, babhASe kanakasrajaH // 7 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-11 145 murArirukmiNIbhyAM ca snehenAlApya toSitau / jAtau calitukAmau tau daMpatI svapuraMprati |8| goviMdena tadA datvA, bAjivArAMganAgajAn / bhRzaM saMtoSitaH kAla - saMvaro vasudhAdhavaH ||9|| vastrAbharaNadAnena, rukmiNyApi ca saMmadAt / kRtaH kanakamAlAyAH, pramodo hRdayaMgamaH ||10|| AgatAH svajanA vidyA-dharA narA vanopakAH / dattvA dAnaM yathAyogaM, sarve'pi te visarjitAH // ' tata: pravrujite hrAsaMvare natI tau / puvottamAyamathau, pramolAvanunamatuH / / 2 / gatvA kitIM bhUmi-mapAvRtyAgatau gRhaM / pradyumnastu gato dUraM, snehaM sUcayituM nijaM // 13 // kAlasaMvarabhUpena rAjJyA kanakamAlayA / atyarthamAgrahaM kRtvA, manmathaH prativAlitaH // 14 // prabhUtaparivAreNa, prasthApya kAlasaMvaraM / smaraMstasya guNagrAma-mavizad dvArikAM purIM ||15|| dyumnapradyumnasaMbhUtAM, bhAgyasaubhAgyasaMpadaM / samIkSya saMmadaM kasya, na jAyate zarIriNaH // 16 // iti pradyumna saMpatti, vIkSya sarve'pi nAgarA / babhUvurullasaccittA, cittAnvitA apIzvaraH || nAradaSiH samAlokya, rukmiNyAH prabalodayaM / duHkhaM ca satyabhAmAyAH kRtArtho mumude hRdi // yA hi yAzaM karma kRtaM tayApi tAdRzaM / phalaM prAptamiti tuSTaH, svasthAnaM prayayau muni: / 19 / kAlasa'vara vidyAdhare ane kRSNa nagarInI bahAranA udyAnamAM pradyumnanA vivAha maheAtsava karAvyA. cAcakAne dAna ApatA tee nagaranI bahAra udyAnamAM AvyA. pagathI mastaka sudhInA AbhUSaNAthI suzAbhita pradyumna suMdara azva upara ArUDha thaine udyAnamAM AvyA. tyAM prathama kAlasa'vararAjAe ratikumArI sAthe pradyumnanuM pANigrahaNa karAvyuM. tyArabAda udhikumArI sAthe, bIjI rAjakanyAe ane vidyAdhara rAjAenI rAjakanyAe sAthe kAlasa vare ane kRSNe pANigrahaNa karAvyuM. A pramANe vidyAdhara rAjAe ane bhUcara rAjAe ghaNA AnaMdapUrvaka vivAhamaaAtsava karAvI kanyAenI sAthe pradyumnanA nagara praveza karAvyA. addabhuta vivAha mahAtsava karIne keTalAka samaya svajanAne rAkhI ane satoSIne vidAya ApI. kAlasaMvara rAjAe paNa pAtAnI rAjadhAnI tarapha javA mATe kRSNane vijJapti karI :- 'mahArAjA, Ape bAlAvyA pramANe huM saparivAra AvyA. have jo Apa AjJA Ape te mArI nagarImAM jAuM. avasare pharIthI Apane maLavA mATe jarUra AvIza. bAlapaNathI jene me' lAlanapAlana karIne moTA karyA, te pradyumnanI samRddhi ane jAhe|jalAlI joIne mane ghaNA AnaMda thayA che.' tenA vacana sAMbhaLIne viSNue kahyuM :- 'rAjezvara, putranuM pAlana ane ATalI samRddhi ane azvayanI prApti, e badhA pratApa ApanA ja che. pradyumna jema mArA putra che, tema ApanA paNa putra che.' jevI rIte kRSNe kAlasa vara rAjAne kahyuM tevI rIte rUkimaNIe paNa premapUrNAMka kanakamAlAne kahyuM. kRSNa ane rUkimaNInA snehapUrvakanA vartanathI baMnene ghaNA satASa thayA. saMtuSTa thayelA daMpatI peAtAnA nagara tarapha javA mATe utsuka thayA, tyAre gAviMda (kRSNe) hasti, azva, vArAMganAo Adi ApIne kAlasa`vara rAjAne sa`tuSTa karyA, rUkimaNIe vastra-AbhUSaNA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zAMba-pradyumna caritra vigere ApIne kanakamAlAne khUza karI. temaja temanI sAthe AvelA svajane, vidyAdharo ane sevaka varga, e badhAne paNa yathAyogya bheTa ApIne saMtuSTa karyA. tyArabAda parivAra sahita kAlasaMvara rAjAe prayANa karyuM. tenI pAchaLa vidAya ApavA mATe kRSNa ane rukimaNI vigere cAlyA. te baMne keTalI bhUmi sudhI vaLAvIne ghera pAchA pharyA. paraMtu pradyumna te dUra sudhI mUkavA gayo. kAlasaMvara rAjA ane kanakamAlAe ati Agraha karIne pradhumnane pAcho mekalyo. mahAmahe. nate pAcho pharelo pradyumna, baMne pAlaka mAtApitAnA guNone yAda karate dvArikAmAM Avyo. pradyumnanI saMpatti joIne sarve nagaravAsIo khUza khUza thayA. prabaLa puNyazALI pradyumnanA bhAgya-saubhAgyanI saMpatti jAIne kone AnaMda nA thAya? nArada RSi, rukimaNane prabaLa puNyodaya joIne ane satyabhAmAnuM duHkha joIne, potAnI jAtane kRtArtha mAnatA khuba ja prasanna thayA. (nArada potAnA manamAM vicAre che ke hAza, have satyabhAmAne mArA apamAnane badalo barAbarane maLI gayo !) jeNe jevuM karyuM hoya tene tevA prakAranuM phaLa maLe che." A pramANe manamAM saMtoSa pAmIne nAradajI svasthAne gayA. viSaNNA satyabhAmApi, kAmapANigrahotsavaM / dRSTAva nijatanUjArtha-manyAM kanyAmayAcata / 20 / mArgayitvA parAM kanyA, vivAhasya mahotsavaH / vizeSeNa tayAkAri, svasutasyApi bhUtaye / 21 / pariNIya kanI prAjyA-mabhukta bhAnurapyalaM / virAjatparamaM saukhyaM, nAkinAmapi durlabhaM // 22 // pradyumnaudAryasaubhAgya-mayI kotirmanoharA / deze deze pure grAme, prasasArAbhA iva // 23 // saMgamaH pitRsukhAvaho bhavet. saMkaTAdapi ca yasya dehinaH / prAgjanu nitadharmajaM phalaM, __ jJeyamAptapuruSeNa tasya tat // vidyAlabdhiranekadhA sukhakarI dharmAdyazo nirmalaM, dharmeNa svajanaprasaMgabhavanaM dharmeNa saMpattayaH / saMgrAme vijayo bhayojjhitamatividyAdharAH kiMkarAH, sahAyyaM sukRtasya sarvamapi tatsaMstUyamAnodayaM iti paMDitacakacakravatipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIzAMbapradyumnacaritre pradyumnasya yuddhasvajanasaMgavivAhotsavavarNano nAmaikAdazaH sargaH samAptaH |shriirstu| pradyumnane pANigrahaNa mahotsava joIne kheda pAmelI satyabhAmAe potAnA putra bhAnukumAra mATe bIjA rAjA pAsethI rAjakanyAnI mAgaNI karI. putrane pANigrahaNa mahotsava putranI AbAdI mATe bahu sArI rIte karyo. bhAnukumAra paNa rAjakanyAne paraNIne mAtAnA pratApe devone durlabha evA prakAranuM parama sukha bhogavavA lAge. - have praznanA daurya, audArya ane saubhAgya Adi guNanI suvAsa dezadeza, gAmegAma, ane nagaramAM sUryanA kiraNanI jema prasarI rahI. saMkaTamAM paNa pradyumnane mAtApitAnuM sukhAkArI milana thayuM, temAM tenA pUrvajanmamAM karelA sukRtanuM phaLa samajavuM. aneka prakAranI vidyA, labdhi, nirmalayaza, svajanamilana, ane saMpatti-e badhuM dharmathI ja prApta thAya che. temaja yuddhamAM vijaya, nirbhayapaNuM ane vidyAdharo paNusevakarUpe banyA, te sarve pradyumnanA puNyanuM phaLa samajavuM.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-11 147 A pramANe paMDitemAM cakravartIsamA zrI rAjasAgaragaNInA vidvAna ziSya ravisAgaragaNIe racelA zrI zAbapradyumnacaritramAM pradyumnanuM yuddha, svajanamelApa ane vivAha mahotsava AdinuM varNana karate, 225 zleka pramANa agIyAramo sarga samApta thayo. I Htha dvAdaza: rad: | atha vRMdArakasyeva, bhuMjAnasya mahAsukhaM / pradyumnasyodayaM dRSTavA, dUnA bhAmA babhUva sA // 1 // ekadA jarjare maMce, prasuptA duHkhapUritA / tadA harirgatastatra, tathAdRSTeti tAM jagau // 2 // priye'pamAnitA kenA-pyathavAjJA vikhaMDitA / niHzvasya nyagadatsApi, dvayoH kiMcidapIza na // jIvitavyaM tadA me'sti, cetpradyumnopamaH sutaH / anyathA maraNaM jJeyaM, tvayi satyapi bhartari / 4 / pradyumnasya samAnasya, naMdanasya samIhayA / tAM mumUrSu haritviA -rAdhayannaigameSiNaM // 5 // aSTamena prasannaH so-'bhavatsAmarthyasaMyutaH / viSNoH pauSadhazAlAyAM, sthitasya dhyAnayogataH // prasannIbhUya sa prAha, tvayA kathamahaM smRtH| kRSNo'vaka dehi bhAmAyai, pradyumnopamamaMgajaM // 7 // ityukta tena devena, tasmai hAro dade mudA / UktaM ca bhujyate yAvat, kaMThe sthApyastvayA nizi // tirodadhe sa taM hAra, samarpya narakadviSaH / tenApi satyabhAmAyai, saMtoSAya samarpitaH // 9 // devakumAranI jema paramasukhane bhegavatA pradyumnanA udayane joIne satyabhAmAM atyaMta duHkhI thaI. eka divase jIrNazIrNa mAnyA (palaMga) upara duHkha pUrNa sUtelI satyabhAmAne joIne hari (kRSNa) e pUchyuM - "priye, zuM keIe tAruM apamAna karyuM che? athavA keIe tArI AjJAnuM ulaMghana karyuM che ? kahe zuM thayuM che tane?" tyAre nisAse nAkhIne satyabhAmAe kahyuM: "svAmit, bemAMthI eka paNa kAraNa nathI. mAre te pradyumna jevo putra joIe che. pradyumna jevA putra thaze te ja mArUM jIvita che, nahItara tamArA jevA pati chatAM mArUM maraNa nizcita jANavuM." pradyumna jevA putranI IcchAthI maravAnI IcchAvALI satyabhAmAne jANIne hAra harigameSIdevanuM ArAdhana karavAnuM vicAryuM. eka pavitra divase aThThama tapa karI, pauSadhazALAmAM jaIne sAmaTyazALI viSaNu harizaigameSIdevanA dhyAnamAM sthira rahyA. trIjA divasanI madayarAtrie prasanna thaIne deve kahyuM - "viSNu, mane kema yAda karyo?" kRSNa kahyuM - "satyabhAmAne pradyumna jevo putra Apo." deve premapUrvaka hAra ApIne kRSNane kahyuM - "rAtrimAM teNInA kaMThamAM A hAra paherAvIne pachI teNInI sAthe saMbhoga karavo." ema kahIne kRSNane hAra ApIne deva aMtardhAna thaI gayA. prabhAte aThThamanuM pAraNu karI satyabhAmAnA saMteSane mATe hAra tene samarpita karyo. zubhAzubhopadezAyAH, prajJapteH kathanena saH / ajJAsItsatyabhAmAyA, hAradAnasvarUpakaM // 10 // tadviditvA svajananI, so'jalpadaMba cettava / matsamAnasutAkAMkSA, syAttaM te dApayAmi tat // rukmiNyabhyadadhadvatsa, tvayaivAhaM kRtArthinI / udare bhArabhUtaiH ki-maparaiH zakaropamaiH // 12 // punaH putro'bravInmAta-ryadi kAMkSA tavAsti n| tahi kasyA api proti-stvayA tasyAhi dApaya /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zAMba-pradyumna caritra sA jagau tvadviyogena, duHkhamAsInmahanmama / tadA jAMbavatI jAtA, madaduHkhenaiva duHkhino / 14 / madadaHkhena viSAdaM sA, koM harSeNa sNmdN| vattaMte jAMbavatyekA, mAmkonasya zAsane // 15 // yadi dApayituM hAraM, zaktistava pravartate / tasyA eva tvayA dApya, upAyena yathAtathA // 16 // kiMtu tasyA virodho'sti, samaM narakavairiNA / kaSTena dApanIyaH sa, bhaviSyati tvayAMgaja / 17 / asya hArasya mAhAtmyA-dyadi tasyAH suto bhavet / jAtarUpasya saurabhya-mevAnyatkimataH zubhaM / mAturevaM vacaH zratvA, gatvA jAMbavatIgRhaM / natvA taccaraNau prAha, pradyumnaH kautukAMkitaH / 19 / tava cenmatsvarUpasya, tanayasya spRhA bhavet / tadA dadAmi manmAtu-riSTAyAste sutaM kila // sA prAha tanayo vatsa, yAdRzastAdRzo'pi ca / durlabho varttate strINAM, ki punastvAdRzaH sutaH // punarapyAha sA sUnuH kathaM tvamarpayiSyasi / janakena tvadIyena, vairuddhayamasti sAMprataM // 22 // zrutvetyUce'tha pradyumna-stAM prati prItisUcakaM / vacanaM samaye mAtaH, sarva bhAvi zubhAspadaM // sa tasyAH kathayitveti, sametazca svamAlayaM / prapazyana samayaM tasthau, sAmagrImilanocitaM // zubha-azubha samAcAra ApanArI "prajJaptividyA nA kahevAthI satyabhAmAne putra mATe deve hAra Apyo. te vigere samAcAra pradyumna jANI lIdhA. jANIne potAnI mAtA rUkamaNIne kahyuM - mAtA, tAre je mArA jevA bIjA putranI icchA hoya te tane apAvuM." rukimaNIe kahyuM"vatsa, huM tArAthI kRtArtha chuM. te zUkaranI jema udarane bhArabhUta bIjA putrothI saryuM.' pharIthI pradyumne kahyuM - "mAtA, tArI je IcchA nA hoya te tArA pratye prema rAkhanArI, tArI sAthe sakhIbhAve rahenArI bIjI kaI kRSNanI paTTarANI hoya tene apAvuM. tyAre rukimaNIe kahyuM:tArA vize jyAre huM duHkhI hatI tyAre mArA duHkhe duHkhI thatI jAMbuvatIe mane ghaNuM AzvAsana ApyuM che. eTaluM ja nahIM, mAruM duHkha dUra karavA eNe ghaNe prayatna karyo che. hAla mArUM sukha joIne te rAjI rAjI thaI gaI che. e jAMbuvatI dAsInI jema mArI AjJAmAM che. je tArI zakti hoya to game te huM pAye jAvAna apAva. paraMtu ema karavA jatA kRSNanI sAthe tAro virodha thaze te meTI muzakelI UbhI thaze. mATe sAvadhAnIthI kAma leje. hAranA prabhAve jAMbavatIne tArA jevA putra thaze te ApaNane senAmAM sugaMdha bhaLyA jevuM thaze. enAthI vadhIne bIjuM zuM sAruM kahevAya ?" mAtAnA vacana sAMbhaLIne kautukI e pradyumna jAMbavatInA ghera gaye. jAMbavatInA caraNamAM namaskAra karIne kahyuM - mAtA. tAre mArA jevA putranI icchA hoya te mArI mAtAne tuM adhika priya hovAthI tene apAvuM. tyAre jAMbavatIe kahyuM : "beTA, je te putra hoya, toye huM mAruM saddabhAgya mAnuM. bAkI tArA jevo putra to mArA nasIbamAM kayAMthI hoya? vaLI tuM kevI rIte apAvIza? ema karavA jatAM tArA pitAnI sAthe tAre virodha nahI thAya?" sAMbhaLIne pradhune kahyuM - "mA, tAre kaMi ciMtA karavAnI jarUra nathI. vidyAnA prabhAve sau sArUM thaze samaya Avaze tyAre huM tane jaNAvIza." e pramANe jAMbavatIne saMtoSIne samayanI rAha jotA pradyumna potAnA sthAne gayo. anyadA zAkhinAM sAra-patrapuSpaphalapradaH / saMtasya samAyAtaH samaya: saMmadapradaH // 25 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-12 149 1 aho sAmarthyametasyai- keMdriyANAmapi sphuTaM / vRkSANAM dadatazcAru- saMpadaM dRSTimohinI // 26 // yeSAM saMpattimAlokya, paMceMdriyA api kSitau / saMprApnuvaMti saMmohaM, tiryacaH puruSAH striyaH / 27 / yasminmadhuvratA bhUri- jhaMkArairgAnamAdadhuH / kaMpamAnAH samIreNa nRtyaMti taravo'pi ca // 28 // pallavodbhUtaraktatva-darzanAtpAdapairapi / rAgitvaM dazyate yatra, lokAnAM kelikAriNAM / 29 / aterigeSvapi rAgitvaM, hAraM lAtvActo'pyagAt / nivedya bhAmAyaM caitra - valakSadazamIdine / revatakAcalAbhyarNe, kArayitvA sumAlayaM / tasthau raMtuM haristatra, putrAkAMkSI dinatrayaM // 31 // zrRgAramadbhutaM karttuM satyabhAmA sthitA gRhe / gaMtukAmA mukuMdasya, samIpe pramadAnvitA // 32 // itaH samayamAlokya pradyumnaH zuddhabuddhibhAk / jAMbavalyA gRhe gatvA dattavAn nijamudrikAM // tAM datvA bhASitaM tena, divyAnubhAvayAnayA / sAkSAttvaM satyabhAmAyA, rUpadhartrI bhaviSyasi // siddhe kArye samAdAya, rUpaM svAbhAvikaM tvayA / deyA sanmudriketyuktavA, satyA rUpeNa sA kRtA // kRtvA tAM tAdRzIM viSNu- samIpe preSitA nizi / kaMThe prakSipya taM hAraM, tenApi bubhaje'tha sA // saMbhogAMte mahAzukrA - ccyutvA kaiTabhajIvakaH / puNyAjjAMbavatIkukSau putratvena tvavAtarat // udAraputrabIjaM ca, hAraM dhRtvA gale nije / uttArya mudrikAM dadha, rupaM svAbhAvikaM tathA // 38 // tAM samAlokya goviMdo, babhUvAzcaryadhArakaH / keyaM kimu tayA jAta- metatkarmAvicAritaM // 39 // punarapyacyutazcAru, svacetasi vyacitayat / vidhiryatra balI tatra, puMsAM syAdviphalA kriyA // 40 // vicAryeti jagau tAMsa tvaM jAtA kathamIdRzI / pradyumno militaH kiM te, vidyayA pararUpakRt / / sAcakhyau caraNAMbhojaM, praNamya narakadviSaH / svAmin purAtanaM kopaM, muktvA kuru kRpAM mayi // evamAkaNite kRSNe jagAda tAM priye'tha na / citanIyastvayA kopa:, sarvathA bhedakArakaH // 43 // ataH paraM mamAsi tvaM prANebhyo'pyativallabhA / priye pradyumnasaMkAzaH, sutastava bhaviSyati // 44 iti jAMbavatI prIti-kArakairvAgvilAsakaiH / saMtoSya preSitA gehe, satyabhAmAbhizaMkayA |45 | sApi goviMdavAkyena, saMtuSTA maMdire yayau / putraprAptyA hi kasyA na patisnehagirA ca mut // / i patra, puSpa ane phUla ApIne vRkSAne navapallavita karanArI vasaMtaRRtu AvI. vasaMtaRtunuM eTalu' sAmarthya hAya che ke ekendriya evA vRkSeAna paNa jagatane mAha pamADe tevI rUpasa patti Ape che. te vRkSeAnI sauMpatti joI ne jagatamAM rahelA paoNMcendriya tiyaca pazue temaja zrI purUSo paNa mAhita thaI jAya che. vasaMtamAM navapallavita vanamAM bhramarA guMjArava zabdo vaDe gIta gAna kare che. pavana vaDe ka'patA vRkSeA jANe nRtya karatA hoya tema lAge che. ane pallavA (pAMdaDA) mAM utpanna thayelI raktatAthI krIDA karavA AvelAM nara nArIena vrukSAmAM rAgIpaNuM dekhAya che. vRkSAnA rAgathI tarUNa strI purUSAmAM paNa rAganA udbhava thAya che. AvI vasataRtu AvelI joine acyuta (kRSNa) vasaMtakrIDA karavA mATe raivatAcala paryaMtanI samIpe ' sumanasa' nAmanAM udyAnamAM suMdara mahelanI racanA karAvIne traNa divasa mATe, satyabhAmAne putra ApavAnI IcchAthI hAra
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zAMba-pradyumna caritra laIne gayA. ane caitra suda dazamInA divase satyabhAmAne sumanasa udyAnamAM AvavAnuM kahyuM. kRSNanI pAse javAnI IcchAthI harSita banelI satyabhAmA paNa addabhuta zaNagAra sajavAnI taiyArI karavA lAgI: A bAju samayanI rAha joI rahelA vidyAvAna pradyumna jAMbavatInA ghera jaIne potAnI mudrikA ApIne kahyuM: "mAtA, A mudrikAnA divya prabhAvathI tuM sAkSAt satyabhAmAnA rUpane dhAraNa karanArI banI jaIza. jyAre kArya purU thaI jAya tyAre tAre mudrikAne kADhI nAMkhIne mane ApavIA pramANe kahIne jAMbavatIne mudrikA paherAvI ke tarata ja te sAkSAta satyabhAmArUpe banI gaI. samaya pramANe jAMbavatIne viSNunI samIpe mekalI. kRSNa paNa satyabhAmA mAnIne tenA kaMThamAM hAra paherAvI tenI sAthe ratikriDA karI. saMbheganA aMte sAtamA "mahAzukra" nAmanA devakamAMthI vIne kaiTabhane jIva jobavatInI kukSImAM putrapaNe avataryo. udAra evA putranuM bIja ane gaLAmAM hAra dhAraNa karIne, jAMbavatIe hAthamAMthI mudrikA utArI ke tarata ja te pitAnA mULa svarUpe jAMbavatIrUpe pragaTa thaI. jAMbavatIne joIne kRSNa Azcaryamugdha banI gayA : are, A zuM? tuM kyAMthI? acAnaka Ama kema thayuM? kharekhara, jyAM vidhi ja balavAna hoya che tyAM purUSane prayatna niSphala che. A pramANe vicArIne bhayathI dhrujatI jAMbavatIne kahyuM satyabhAmArUpe kevI rIte banI gaI? tane pradyumna malyo hate? pararUpakAriNI vidyAthI pradyumna ja A pramANe karyuM hovuM joIe." jAMbavatIe kRSNanA caraNamAM namaskAra karIne kahyuM: "vAmina have pahelAnI rIsa mUkIne mArA upara kRpA kare." teNInA sarala ane nikhAlasa vacana sAMbhaLIne kRSNa kahyuM: "priye, have tAre pahelAnA krodhanI vAta yAda karavI nahI. AjathI tuM mane prANathI paNa adhika priya che. jA, tane pradyumna jevo putra thaze." A pramANe prItikAraka madhura vacanathI jAMbavatIne saMtuSTa karIne satyabhAmAnA AvavAno samaya thaI javAthI jaladIthI vidAya ApI. jAMbavatI paNa AnaMda pAmatI tyAMthI vidAya thaI kharekhara putranI prApti ane patinI snehapUrNa vANIthI kaI strIne AnaMda nA thAya ?" bhUSayitvAtha bhUSAbhi-nijAMgAni pramodataH / nAnaM pradadhatI bhAmA, cacAlAcyutasannidhau // jAMbavatI pathi prItA-mAgacchatIM vilokya ca / jagau parijanaM bhAmA, keyamAyAti matpuraH // paricchadastadAvAdI-tsameti jAMbavatyasau / sAbravInAsikAhInA, kathameSAgatA'bhavat // 49 // syaMdane milite'nyo'nyaM, sAmarSA nijagAda saa| pApe tvaM durato yAhi, saMmukhaM bhilitA kathaM? // tato jAMbavatI prAha, madAMdhe zRNu madvacaH / yatphalArtha prayAsi tvaM, tatphalaM tu mayAjitaM / 51 / parasparavivAdena, jJAtvA kAlavilaMbanaM / muktvA tatraiva tAM satya-bhAmA kRSNAMtikaM yayau / 52 / tasyA AgamanaM so'pi, vIkSyamANo muhurmuhuH tasminnavasare sApi, prayAtA saMmatAbhavat // 53 // tayApi saha bhogAyo-dyato harirajAyata / kAminAM hi vazAyoge, kAmavyAptirbhavedbahuH / 54 / kaTAkSavibhramaH svaraM-bhaNitarhasitairapi / reme tena samaM sApi, tanUjAvirbhavAzayA // 55 // tatastasyA mahAbhAgyA-ccyutvA ko'pi suro divH| kukSAvavAtaraddhAra-prabhAveNa mahodayaH / tena hi suratenApi, sApi saMtoSitA bhRzaM / gehaM gatA ca goviMdo--'pyutsavainagarImagAt / 57 /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-12 151 soLa zaNagAra sajIne harSa pAmatI satyabhAmA mAnapUrvaka kRSNanI pAse AvavA mATe nIkaLI. rastAmAM prasanna mukhavALI jAMbavatIne AvatI joIne satyabhAmAe potAnA sevakajanane 5cyu: 'so bhArI sobhe bhAvI 2DI che' seva hyU: 'svAminI, za mavatI mAvI 2hI che." satyabhAmA belIH "A nAka kaTTI kyAMthI mArI sAme AvI?" baMnenA ratha sAmasAme AvyA tyAre satyabhAmA roSapUrvaka belIH "are pApiNI, ahIMthI tuM dUra jA. mArI sAme apazukana karavA kema AvI che?" jAMbavatIe kahyuM: "abhimAnamAM aMdha banelI tuM mArI vAta sAMbhaLa. je phala levA tuM jAya che e phala te meM laI lIdhuM. have nAkaTTI kezu? tuM ke huM?" paraspara vivAda karavAthI kazu pAse javAno vilaMba thaze, ema mAnI satyabhAmAM jAMbavatInA sAmu joyA vinA tyAMthI tarata ja ravAnA thaI gaI. satyabhAmAnA AvavAnI vAraMvAra rAha joI rahelA zrIkRSNa pAse harSapUrvaka pahoMcI gaI. putra meLavavAnI prabaLa IcchAthI hAvabhAva karatI ane kaTAkSa pheMkatI satyabhAmAnI sAthe viSNue ratikrIDA karI. kharekhara strI purUSane ekAMta malavAthI kAmAsakti vadhu pradIpta thAya che. saMganA aMte kaI puNyazALI deva svargamAMthI cyavIne satyabhAmAnI kakSAmAM putra paNe avataryo. suratakrIDAthI saMtoSAyelI satyabhAmA, potAnA sthAne gaI ane kRSNa paNa utsAhapUrvaka nagarImAM AvyA. siMhasvapnena bhUyiSTa-mohadaireva dohadaiH / sutena bhAvinA sAMba-jIvenAMbA pramoditA // 58 // garbho'pi satyabhAmAyA, vardhamAno dine dine / jananI toSayAmAsa, shubhsvpnopsuucitH||59|| pradyumno vidyayA sAMba-bhAnumAtrostanUjayoH / dohadAni prajAtAni, pUrayAmAsa sarvadA // 60 // satyabhAmodaragarbhA-jjAMbavatyAzca suNdrH| vAsamiti puriimdhyaa-dshRnnotstybhaamikaa|61|| tAM zrutvA prAha sA lokA, mUrkhAH saMti vidaMti na / pradyumnasadRzaH putro, bhavitA me'pareNa kiM // citayaMtIti garveNa, satyabhAmA gRhe sthitA / prathamaM jAMbavatyaiva suto'sUta dine zubhe // 63 // yasya tejo bhavetprAjyaM, sa bAlyAdapi darzayet / itIva tena bAlye'pi, tejaHpradarzitaM tanau / 64 / bhAnUnAM militaM tejo, dvAdazAnAmapIha ki / zaizavAdapi yaM vIkSya, lokA iti zazaMkire / 65 / lkssnneyNjnaishcaaru-shriirsthitidhaarkH| AkAreNAvalokena, sarvacittApahArakaH // 66 // tasminneva dine'thAbhU-nArAyaNanarezituH / sAratheH padmanAbhezca, maMdArakAbhidhaH sutaH // 67 // tasyaiva vartate maMtrI, vIrAkhyo'tIvasaukhyabhAk / buddhisenastadA tasya tanayaH samajAyata // 68 // vikhyAtagaruDaketoH, kRSNasyaivAMdhrisevinaH / jayasenAbhidhaH putro-'bhavatpavitrakAMtimAn / 69 / ekasmin divase jAtai-stribhireva stanaMdhayaH / jAMbavatyAH sutaH, zarmadharmakarmabhiraidhata // 70 // tasmin vivardhamAne ca, pitroH prItiravardhata / anyeSAM prItivRddhayarthaM, kRta kArAvimocanaM / kRSNenApyatha dInAnAM, prAjyaM dAnaM samarpitaM / mahotsavaH kuTuMbena, sAMba ityAbhidhA kRtA // jAMbavatyA prasUtasya, tanayasyotsavAnnavAn / zrutvA trayANAM cAnyeSAM, bhAmA babhUva duHkhinii|| aho mayA prasUtazce-tsutastasyotsavAnahaM / akariSyamiti dhyAnA-tsApyasUta sutaM varaM / 74 /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMkha-pradyumna caritra pravidhAyotsavAMstasyA- pyanalpAn satyabhAmayA / subhAnuka iti prIti- kArakaM nAma nirmitaM // si'havapnathI sUcita suMdara dAhadAvaDe jAMbavatInA garbhomAM rahelA zAMkhanA jIve mAtAne ghaNA AnaMda ApyA. zubha svapnathI sUcita satyabhAmAnA gabha paNa dinapratidina vRddhi pAmyA. pradyumna peAtAnI vidyAzaktithI jA...bavatInA zubha dohadA (manArathA) ne purNa kare che. ane bhAnukumAra satyabhAmAnA dohadone pUrNa kare che. ' satyabhAmAnA gabha karatA jAMbavatInA garbha zreSTha che.' AvA prakAranI leAkeAnA mukhe thatI vAtane sAMbhaLIne satyabhAmA kahe ke ' leAkeA tA mUkha che. e leAkAne zuM khabara ke pradyumna jevA putra tA mAre thavAnA che. jAMbavatIne tA jyAM putrInA paNa sAMsA che, teA vaLI putranI vAta zu' karavI ?' A pramANe abhimAnathI kheAlatI, vicAratI satyabhAmA niHzaMkapaNe garbhanuM pAlana kare che. tyAM te thADA ja samayamAM zubha divase jA bavatIe putraratnane janma ApyA. enuM teja eTala hatu ke jANe vidhAtAe bArasU nu... teja bheguM karIne A bAlakane ghaDayA nA hAya ! tevA prakAranA tejasvI ane zubha lakSaNAvALA zarIravALA jA'khavatInA putra daMkhatAMnI sAthe ja lAkonA dilane haranArA thayA. te ja divase kRSNanA sArathi padmanAbhane tyAM maMdAraka nAmanA putra thayA. vIra nAmanA ma`trIne buddhisena nAmanA ane kRSNanA aMgarakSaka garUDaketune jayasena nAmanA suMdara putra thayA. te eka ja divase janmelA traNe bALakAnI sAthe jAMbavatInA putra dharma-karmo karatA sukhapUrvaka vRddhi pAmyA. AgaLa vadhatAM putranI prItine mATe pitAe baMdIjanAne kArAvAsamAMthI mukta karAvyA. ane dAna-anAthAne dAna ApI saMtuSTha karyo. svajana kuTuMbane pAtAne tyAM AmaMtrIne kRSNa mahArAjAe mahotsavapUrvaka putranuM nAma ' zAMkha ? rAkhyuM. jAMbavatInA putrajanmanA mahe|tsava temaja traNe zreSThIputrAnA janma sAMbhaLIne satyabhAmA duHkhI thaI, ' ahe, huM sahuthI prathama garbhAvatI banI chatAM hajI mane prasuti thaI nahI, jo mane prasava thai jAya to huM paNa putra-janmanA mahe|tsava karUM. rAtane divasa Aja ciMtAmAM eka rAtrie satyabhAmAe putrane janma ApyuM. eNe paNa peAtAnA putranA janmamahAtsava karIne putranuM nAma 'subhAnu'rAkhyuM. 152 = kSIrapAnaM tayoH kAci - tathA bhacana majjanaM / utsaMgAropaNaM kAcit kAcicchobhanamaMDanaM // krIDAmakArayatkAci-ttayo krIDanakaiH paraiH / svarNaratnasamudbhUtaiH - vividhairghoTakAdibhiH // 77 // sarveSAmapi lokAnA - mabhISToM priyadarzanau / varNanIyalasadrupa - saMpadau vigatApada ||78 || vANeH pANau gRhyamANau, darzanIyau maNIva tau / sthApayitvA nijotsaMge, gIyamAnau badhUjanaH // vapu rahitAdabhrA - bharaNAnAM mahAravaiH / kiMkiNInAM nirghoSaM saMpUritAlayAMgaNau // 80 // dehasthAnAM ca vastrANAM bhUSaNAnAM vibhUSayA / citte janayato nRNAM camatkAramatIva tau // 81 // pradyumnabhAnuko prItyA - dattabhUSaNavAsasau / tau sadA paridhAnena devAviva virejatuH // 82 // vayaHpariNItaM jJAtvA, , sAMva nAvavatIdyuta / pradyumnaH pAyAmAso--pAdhyAyasavighe GAM / 8 / subhAnumapi taM bhAnu - gUDhajAnuM zubhAnugaM / adhyApayadupAdhyAya -- pArzve vidyAmanekadhA // 84 // kalAbhiH kuzalau jAtA, vayasyavRdasaMzritau / kumAraviva devasya cIkrIDaturyadRcchayA // 85 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-12 153 zAMba ane subhAnane pAMca dhAvamAtAo ramADatI hatI. koI stanapAna karAvatI hatI te ke snAna karAvatI hatI. koI vilepana karatI hatI. meLAmAM suvaDAvatI hatI. keI DI zarIrane zaNagAratI hatI. keI strI senA ane ratnanAM ramakaDAMthI ramADatI hatI. keI geDIdaDAthI ramADatI hatI. A pramANe rUpaguNathI saMpanna baMne bALakonAM rUpa jotAMnI sAthe lokone priya lAgatAM hatAM. tethI ratnanI jema eka hAthamAMthI bIjA hAthamAM, eka kheALAmAMthI bIja mALAmAM jatAM devakumAranI jema dinapratidina vRddhi pAmatA hatA. zAMba ane subhAnukumArane dhAvamAtAo vaccenuM paridhAna temaja alaMkArothI eTalA suMdara zaNagAratI hatI ke teone jovA mATe kenAM netro dharAtAM nahI. teone joIne zaMkA thatI ke zuM sAkSAta azvinI putro ja svargamAMthI utarI AvyA che ke? pradyumna zAMbakumArane ane bhAnukumAra subhAnune rAtadivasa premapUrvaka ramADatA hatA. navA navA vastro ane AbhUSaNe vaDe zaNagAratA hatA. vayanI pariNatI jANIne naMbavatInA putra zAMbakumArane pradyumna upAdhyAya (paMDita) nI pAse zastra-zAstra Adi kalAo zIkhavA mATe mUko, bhAnukumAre paNa potAnA bhAI subhAnane aneka prakAranI kalAo zIkhavA mATe paMDita pAse maka. janmAMtaranA susaMskArothI baMne thoDA ja samayamAM sarva kalAmAM vizArada banI gayA, ane pitA potAnA mitronI sAthe devakumAranI jema aneka prakAranI kIDA karavA lAgyA. anyadA ramamANau tau, vaidhApi sumanovajaiH / devanAthasabhAtulyA, viSNusaMsadamAzrito / 86 / pAMDavaryAdavairdevai-baladevena sevitaH / sabhAmadhyasthitaH kRSNa-stAbhyAmiMdra ivakSyata / 87 / uttamA bAlyato'pi syu-vinItA evmaaditH| natvA nArAyaNaM tAbhyA-mucitasthAnake sthitN| sAMbaH pradyumnapArve'sthA-bhAnUpAMte subhAnukaH / tau dvAvapi sthitau yaav-tprssdaanNddaayinau| pAMDavarbaladevena, satrA tAvada durodaraM / pravartate savomadhye, sarvaloke prapazyati // 90 // tau sadveSadharau bAlau, dRSTvA balena pAMDavaiH / niveditaM yuvAmyAM ca, dyUtakrIDA vidhIyatAM / 91 / kAmabhAnvormukhaM vIkSya, tAvUcaturmanISayA / yatra vRddhA ramaMtetra, bAlAnAM na prayojanaM / 92 / pAMDavAdyAgrahAdeva pradyumnabhAnuvAcayA / tau prAhaturyadA kazci-tpaNaH syAtahi ramyate / 93 / sarvairapi tadA proktaM, bhavyaM bhavyamudIritaM / kathayitveti pArSadyaH, svarNakoTayAH paNaH kRtaH / 94 / taM vidhAya tato dyUta-keli sAMbasubhAnuko / cakratuH sAkSiNaH kRtvA, mukuMdAdikayAdavAn / 95 / sAMbaH subhAnunA sAkaM, ramamANo nijecchayA / pratyakSamapi sarveSAM, svarNakoTiM z2igAya ca / 96 / tataH sAMbakumAro'vaka, tadaiva ramyate mayA / svarNakoTiryavA pUrva, samAnItA bhaviSyati / 97 / ityukte satyabhAmAyAH, pAzrvAdAnIya bhAnunA / hemakoTirdade so'pi. yAcakAnAM samArpayat // bhAmayA preSitaH pazcAt, kazcitkurkuTa utkaTaH / enaM vijayate yaH sa, labheta koTiyAmalaM / 99 / evaM paNe kRte'nyonyaM, sAMbena buddhidhAriNA / pradyumnanirmitenAzu, kurkuTena sa nirjitaH // 100 / jitvA tamapi sAMbena, koTidvayamupAdade / tadathimanuSyANAM, pradAnAya samarpitaM // 1 // 20
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zAMba-pradyumna caritra satyabhAmA tato'marSA-tpreSayAmAsa satphalaM / vijayedyaH sa etacca, lAti koTicatuSTayaM / 2 / paNaM kRtveti yAvattau, krIDayAmAsaturmudA / tAvattadapi sAMbena, jitvA koTIzca dattavAn / 3 / tato vastrayugaM satya-bhAmayA preSitaM nijaM / etajjayati yastasya, koTayaSTakaM dadAmyahaM / / / UrIkRtyeti sAMbena, pradyumnamukhamIkSitaM / tena tAgalaM dattaM, tenApi tatparAjitaM // 5 // paNe vahnimaye kuMDe, prakSAlya svarNataMtubhAk / kRtvA samarpitaM taccA-dade koTayaSTakaM kSaNAt / vilakSayA tayA' preSi, hAraH SoDazakoTiyuk / manmathApitahAreNa, so'pi vegAjjigAya taM / dvAtriMzatkoTimUlyADhaye, kuDale preSite tayA / jite pradyumnasAhAyyA-cchAMbena te api drutaM / / tayA kaustubhamANivayaM, preSitaM kRSNaparSadi / bijetuzca catuHSaSTi-koTIH samarpayAmyahaM // 9 // varaM varamiti coktvA, vidhinAkrIDatAM ca tau / jigye tatrApi sAMbena, pradyumnasya prabhAvataH / paNe tadviguNaM dravyaM, vidhAya stybhaamyaa| uccaiHzravA iva kazci-tsaMpreSitasturaMgamaH // 11 // kAmaprakaTitAzvena, sAMbena sa parAjitaH / paNe prajalpitaM dravyaM, gRhItaM kalyAtmanaH // 12 // tazeSamapi dravyaM, datvA yaacksNcye| sarvasyApi priyaH sAMbo, dAtA hi kasya na priyaH // 13 // prayAsA vihitA ye ye, sAMbasya vijigISayA / subhAnu bhAnubhAmAmiH, sarve'pi te mudhA'bhavan / zrAddhIva digpaToyasya, mokSe viphlitkriyaa| vilakSavadanA satya-bhAmA saaNbjye'bhvt|15| tataH preSya ciraM satyA, pradyumnaM parSadi sthitaM / jJAtvA preSInmahatsainyaM, jJAtuM mAyAvina~bhitaM // dyUtakAriSu sAMbo'ya-masti jetA mahAna yadi / tadetajjayatAtso'thA-nyathA kaamblaajjyii| satyabhAmoditAM vANI, sAMbaH zrutveti karNayoH / abhUmlAnamukho hRdyA, vidyA kAmastadA ddau| balaM dayituM sauvaM, sAMbo'pyAdAya tAM zubhAM / nirgatya ca purAbAhye, bikuLa kaTakaM mahat / 19 / vyAnaze kaTakenaiva, tadA sarvamilAtalaM / sainyaM vinA kimapyanya-nna dRzyate'dhvagarjanaiH // 20 // sbhAnusAMbayoH sainye, milite samajAyata / daMDAdaMDi mahAyuddhaM, kuMtAkuMti gajAgaji // 21 // ubhayoH saMgame yuddhaM, jAyamAne parasparaM / jigye bhAgyena sAMbena, subhAnukaTakaM samaM // 22 // sainye parAjite tasya, zAMvena prakaTIkRtaH / yazovAdo'khile loke, loko hya dayipUjakaH // paNe dviguNamAdattaM, vittaM dattvA ca yAcakAn / babhUva prathitaH sAMbo, mahAdAnIti bhUtale / 24 / citte pradyumnamAhAtmya, dhyAyan sAMbo'vadadvacaH / satyabhAme kimapyadyA-pyasti te bhavane dhanaM // sAmarSeNa prayuktApi, zritamauneva nAvadat / punaH sAMbastadApRcchat, kathaM devi! bravISi na / 26 / niHzvasya sAvadadvatsa, sAMprataM kiM vadAmyahaM / jayAjayo pravartete, puNyapApaprabhAvataH // 27 // dethI zobhatI sudharmAsabhAnA jevI viSNunI rAjasabhAmAM kriIDA karatA zAMba ane subhAnukumAra AvI caDhayA. devothI parivarelA IndranI jema baladeva, pAMDavo ane yAdavothI parivarelA kRSNa te baMnene joyA. "uttama purUSe bAlyAvasthAthI ja vinIta hoya che. te baMne bAlakumAree
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-12 155. AvIne sarva prathama kRSNane namaskAra karyA ane pachI ucita sthAne beThA. zAMba, pradyumnanI pAse ane subhAnu bhAnukumAra pAse beThe. baMnene joIne sabhAsado khUba AnaMda pAmyA. tyAre rAjasabhAmAM balabhadranI sAthe pAMDavo jugAra ramI rahyA hatA. tejasvI baMne bALakone jeIne, pAMDavo ane balabhadde jugAra ramavA teone bolAvyA. tyAre zAMbe pradyumnanI sAme joIne potAnI buddhithI kahyuM -"jyAM vRddha purUSo ramatA hoya tyAM bALakothI nA ramI zakAya." tema chatAM pAMDavoe khUba Agraha karyo tyAre pradyumna ane bhAnukumAre kahyuM - "kaI zarata mUkAya te ja A baMnene ramADI zakAya." tyAre sabhAjanee kahyuM -"bahu sArUM. e vAta barAbara che. keIne kaI zarata mUkavI joIe." sabhAjanoe vicArIne eka karoDa naiyAnI zarata karI. (je hAre te vijayIne karoDa senAmahora Ape) sAkSIrUpe kRSNa vagere yAdavone rAkhyA. subhAnanI sAthe svecchApUrvaka ramatA sarva lokenA tAM, kSaNamAtramAM zAMkhakumAra jItI gayo. tyAre zAMbe kahyuM - "pahelAM mane mArI jItelI karoDa sonAmahoro lAvI Ape, pachI bIjIvAra ramIza." tyAre bhAnukumAre satyabhAmA pAsethI karoDa senaiyA lAvIne zAMbane ApyA. tarata ja zAMbakumAre te karADa senaiyA yAcakone dAnamAM ApI dIdhA. tyAra pachI satyabhAmAe eka balavAna kukaDo mokalyo, ane kahevaDAvyuM ke "A kukaDAne zabakumArane kukaDe jItI le to be karoDa senaiyA ApuM." tyAre pradhune vidyAzaktithI banAvelo kukaDo zAMbane Apyo. buddhizALI zAMbe subhAnanA kukaDAne kSaNavAramAM harAvI dIdhA. be karoDa senAmahoro jItIne meLavI. zAbe te be kareDa sonAmahe paNa yAcakane dAnamAM ApI dIdhI. tyAra pachI satyabhAmAe IrSyAthI eka suMdara phala mekavyuM ane kahyuM - "A phalathI bIjuM caDhIyAtuM suMdara phala zAba lAvI Ape to tene cAra karoDa senaiyA ApuM." pradyumnanI vidyAzaktithI zAMbe subhAnunA phalane jItI laI cAra kareDa senaiyA meLavyA. e paNa yAcakone dAnamAM ApI dIdhA. tyAra pachI caDasAIthI satyabhAmAe suMdara be vastra mokalIne kahevaDAvyuM : "A be vastrane jIte te ATha karoDa naiyA ApuM." pradyumnanA kahevAthI zabe vastrayugalane agninA kuMDamAM nAkhI, tene suvarNanA taMturUpe banAvI, tene pAchuM ApI kSaNamAtramAM ATha karoDa naiyA meLavI lIdhA. vilakhI thaI gayelI satyabhAmAe eka hAra mokalIne seLa karoDa sonaiyAnI zarata mUkI. tyAre pradyumna ApelA hArathI zAM satyabhAmAnA hArane jItI laI, seLa kareDa senaiyA prApta karyA. tyAra pachI be kuMDalo mokalIne batrIsa karoDa senaiyAnI zarata karI. pradyumnanI sahAyathI zAMbe e paNa jItIne batrIsa karoDa sonaiyA prApta karyA. tyAra pachI satyabhAmAe kRSNanI rAjasabhAmAM "kaustubhamaNI" mUkIne cesaTha karoDa senaiyAnI zarate mUkI. zAMbe kahyuM -"sArUM sArUM, tAre je zarate mUkavI hoya te mUkI zake che." ema kahIne pradyumnanA prabhAvathI 64 karoDa senayA jItI lIdho. tenAthI bamaNuM eneyAnI zarata karIne satyabhAmAe eka suMdara azva mokalyo. pradyumnanI vidyAthI vikalA azvathI zAMbe enA azvane jItI laI bamaNuM dravya prApta karyuM ! ane te badhuM dravya zAMbakumAre yAcakane dAnamAM ApI dIdhuM. yAcaka zabakumArano jayajayakAra karavA lAgyA. "kharekhara, dAtAra kone priya nA lAge ?" zAMghakumArane jItavA mATe bhAnu, subhAna ane satyabhAmAe je prayAso karyA te te badhA ja niSphaLa gayA. mokSa mATe digambara. strIonA prayAsa jema niSphaLa jAya tema zAMba mATe satyabhAmAno prayAsa phegaTa javAthI satyabhAmAM khUba ja viSAda pAmI. eka divase pradyumnane rAjasabhAmAM beThelo jANIne; "satyabhAmAe zabakumArane jItavA mATe moTuM sainya mokalIne kaheva
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 zAMba-pradyumna caritra DAvyuM ke "tuM dhUtakrIDAmAM vijayI banyuM te sAcuM tyAre kahevAya ke jayAre A sainyane tuM jItI zake. nahItara mAre mAnavuM ja rata ke je je ramatamAM tuM ja che te pradyumnanI madadathI ja jItyA che, tArI zaktithI nahI." satyabhAmAnI vAta sAMbhaLIne zAMba plAna mukhavALo banI gayo. rAjasabhAmAM rahelA pradyumna prajJapti vidyAthI hakIkta jANIne tarata ja pitAnI vidyA zAbane ApI. vidyAne grahaNa karIne zAMba pitAnuM parAkrama dekhADavA mATe mahAna sainya vimuvIne nagaranI bahAra Avyo. badhI pRthvI jANe sainyathI chavAI gaI. raste janArA mANasane sainya sivAya bIju kaI ja dekhAtu nahIM. subhAna ane zAMbakumAra baMnenuM sainya paraspara daMDadhArI daMDadhArIonI sAthe, bhAlAvAlA bhAlAvAlAonI sAthe, ane hAthIo hAthIonI sAthe pracaMDa yuddha karavA lAgyA. vidyAnA prabhAvathI zAMbakumAranA sainya kSaNamAtramAM subhAnunA sainyane parAjita karyuM, ane zarata mujaba subhAnunA sainyamAM rahelA hAthI, ghoDA, ratha ane pAyadaLa vigere zAMkhakumAre yAcakane dAnamAM ApI dIdhuM. tethI sArAye nagaramAM dAnezvarI tarIke zabakumArane yazavAda thayo. pite pitAnA manamAM "A badhe pradyumnane prabhAva che." ema jANate. eka divase satyabhAmAne kahyuM - "kema devI, haju paNa tArI pAse ghaNuM dhana haze ? kema bolatI nathI? have mauna laIne kema besI gaI?" tyAre samajapUrvaka nisAsA nAkhIne satyabhAmAe kahyuM- "huM zuM beluM? jaya parAjaya te pUrvakRta pUya-pApanA phalarUpe che. emAM ATaluM badhuM abhimAna zAne kare che?" satyabhAmAnA AvA vacana sAMbhaLIne zAMba cUpa thaI gayo. te svasthAne cAlyo gayo. militvA baladevena, pAMDavairakhilairapi / vijJaptaM vAsudevasya, sarvakAryavidhAyinaH // 28 // asmAkamanuje nAtha !, sAMbe pradarzitaujasi / AdhikyaM kuru tvaM kiMci-yathAyaM jJAyate jne| teSAM vacanamAkarNya, cintayAmAsa kezavaH / sarvakAryasamarthasya-tasyaM ki kriyate mayA / 30 / vicAraM kurvatastasya, prAdurbhateti sanmatiH / mayA sAmrAjyametasya, mAsamekaM pradIyate // 31 // vicAryeti mukuMdena, tasya rAjyaM samarpitaM / mAsasyAvadhimAdhAya, sarvalokasamakSakaM // 32 // vasarimikoDa, ditI vAsare ricara: nArAvAsane raje, jananirirAnitaH | balena pAMDavairanya-rapi kSamAdhinAyakaiH / mastakaH praNataH sAMbo, namyaH kasya hi na prabhuH // vayasA saha zemitra-rabhuMkta rAjyamadbhutaM / durlabhaM sarvathAnyeSAM, janArdanasamapitaM // 35 // rAjyagrahaNaM tAruNye, rakSitumuttamaM vinA / samartho netaraH kazcit, sarvathaiva prajAyate // 36 // iti sAMbasya rAjyApti-vayo'pi khala yauvanaM / milane caitayoryoga, vikAro'bhUdanaMgajaH // rUpavatyastato yA yA, bhaveyuryoSitaH puri / tAH samAnIya bhujyaMte, sAMbena sevakaH saha // 38 // yasya puMso rasaH strINA-masau tAsAM vazIbhavet / iti yAtitriyAmAyAM, satAsAM vasatiSvapi bhaveyuH prAyazo loke, kAminyaH kAmavihvalAH / pratyuta preritA rAjJA, prajAyaMte vizeSataH // gRheSu ca svanAyeSva-kurvANA arati tataH / tAHsAbakahRdI jAtAH, strINAM hi kAmadaH priyaH sAMbena kulakAMtAnAM, vidhAya zIlakhaMDanaM / pIDitA nAgarA lokAH, sazokA abhavaMstadA //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-2 157 sarve janA militvAto, gatvA goviMdasannidho |prnnmy kathayAmAsuH, sthAnamasmAkamarpaya / 43 / tadAvAdi mukuMdena, yuSmAkaM duHkhamasti kiM / te prAhurdattarAjyena, sAMbena pIDitA vayaM // 44 // gRhe'smAkaM vadhUH putrI, svasA rupavatI punaH / zIlasya khaMDanaM tAsA-metena kAryate balAt / 45 / azrAvyaM vacanaM zrutvA, hAhAkAravaco vadan / tAnprajajalpa govidaH, svasthIbhavata sAMprataM / 46 / mAsamekaM vaco me'sti, tadataHpracalena hi / pazcAdasya mahAzikSA, bhavatAM sukhakAriNI / 47 / svasthIkRtA mukuMdena, gatAH svamaMdire nraaH| mAsa ekazca saMpUrNaH, saMjAtaH kSaNavasataH // pAMDave, yAdave ane baladeva vigere badhAye maLIne kRSNa vAsudevane vijJapti karI -"svAmina, amArA nAnakaDA zAMbakumAre potAnI vaya pramANe ghaNuM parAkrama batAvyuM che, te ene kaMIka adhika mAna Ape, jethI lake tenA ojasane jANI zake." teonI vANI sAMbhaLIne kezave vicAryuM -"sarva kAryamAM samartha evA zAbane huM zuM ApI zakuM? hA, mArUM sAmrAnya eka mAsa mATe ApuM, jethI tenI pratiSThA vadhe !" A pramANe vicArIne mAdhave sarvaka samakSa mahotsavapUrvaka zubha divase tene rAjasiMhAsana upara rAjyAbhiSeka karyo. tyAre balabhadra, pAMDa, yAdava temaja bIjA rAjAoe paNa zAMbakumAranA caraNamAM mastaka namAvyAM. rAjA kene namavA nA hoya? sarakhe sarakhA mitronI sAthe bIjAone durlabha evuM kRSNa ApeluM addabhuta rAjya zAMba bhegave che. tarUNa avasthAmAM grahaNa kareluM rAjya uttamatA vinA rakSI zakAtuM nathI. ane tenI AgaLa bIjo koI TakI zakato nathI. pote potAnI jAtane ja sarvasva mAne che. tethI yuvAvasthAmAM zAMbakumArane rAjyanI prApti thavAthI kAmajanya vikAra utpanna thayo. nagarImAM je je rUpavaMtI rahI hatI te badhAne pitAnA sevake mAraphata bolAvIne te rIone zIlabhraSTa karavA lAgyA. eTaluM ja nahI, paraMtu kAmAsakta thayela zAMba pote rAtrimAM strIonI vasatimAM jaIne teone pralobhana ApI potAne vaza karavA lAgyo. prAya: karIne strIomAM kAmAsati vadhu hoya che. tethI rAjAthI prerAyelI strIo dhana AdinI lAlasAthI svayaM AvIne zAMbane malatI ane potAnA patie pratye upekSAbhAva rAkhatI thaI gaI. strIone prAya: icchita ApanAra purUSa ja vadhAre priya hoya che. A pramANe zabe kulIna gharanI strIonAM zIlakhaMDana karIne, nagaravAsI lekanA dilane duHkhI karI dIdhAM. nagaranA zreSTha mahAjane bhegA maLIne kRSNa pAse gayA. namaskAra karIne kahyuM - "svAmina, amane amAruM sthAna Ape. amArAthI A nagaramAM nahI rahI zakAya." kRSNa kahyuM -"tamane evuM zuM duHkha AvI paDayuM, jethI nagara choDI javA mAge che?" teoe kahyuM- "svAmina, Ape zAMbane rAjya ApI amane duHkhI karI nAkhyA. amArA gharanI rUpavatI putrI, vaha ke bahena, keIne bAkI rAkhI nathI. zAMbe balAtkAra sahanA zIlanuM khaMDana karyuM che." mahAjananuM AvuM azrAvya vacana sAMbhaLIne hAhAkAra karatA goviMda kahI - "tame hamaNAM svastha thAo. eka mahinAnuM meM vacana ApyuM che, tethI hamaNAM mAruM kaMI cAle nahI, chatAM huM jhIonI rakSA mATeno prabaMdha karuM chuM. mahine pUrI thayA pachI te duSTane huM tenA badalAmAM mATI zikSA karIza." A pramANe nagaravAsIone saMtuSTa karI vidAya karyA. aba tAtapraNAmArtha, sAMbaH samAgatastadA / vAsudevojAvId dveSAt, stheyaM rAjye na me tvyaa|
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zAMba-pradyumna caritra re pApiSTa tvayA tatra, gaMtavyaM matpurAbahiH / nAmApi zrUyate naiva, mayakA yatra tAvakaM // 50 // kayayitveti kRSNena, patratrayasya boTakaM / samarpya karSitaH sAMba-stenApi tadupAdade // 51 // pradyumno'vaktadA kRSNaM, kadAyamAgamiSyati / kRSNo'vadadyadA bhAnu-jananyAkArayedamuM // 52 // sanmukhaM gajamAruhya, gatvA prauDhotsavena saa| yadA samAnayedenaM, tadAyAtu mamAMtike // 53 // janakasya jananyAzca, namaskRtya padadvayaM / pradyumnAdezataH satya-bhAmAyAH kAnanaM yayau // 54 // kanyAyA atimAnyAyA, rUpaM kRtvA manoramaM / phalAni phaladAnAM sa, bhuMjAnastatra tasthivAn / zAbanA rAjyane eka mahine te jotajotAmAM pUrNa thaI gayo. jyAre bIje divase pitAne praNAma karavA mATe Avyo tyAre vAsudeve tiraskArapUrvaka zAMbane kahyuM - "re pApiTha, tAre mArA rAjyamAM rahevuM nahIM. mArA nagarane cheDI tAruM kALuM meMDhuM laIne game tyAM cAlyo jA. tAruM nAma paNa mArA sAMbhaLavAmAM nA AvavuM joIe." A pramANe kRSNa roSapUrvaka kahIne traNa patranuM bIDuM ApIne zAMbane rAjasabhAnI bahAra kADhI mUko. pradyumna kRSNane pUchyuM:- "pitAjI, zAMba kayAre AvI zakaze?" kRNe kahyuM - "jyAre subhAnunI mAtA satyabhAmAM tenI sAme jaIne mahAtsavapUrvaka hAthI upara besADIne gAmamAM lAve, teja te ahIM AvI zakaze.' tyAra pachI zAMba mAtA pitAne namaskAra karIne pradyumnanA AdezathI atimAnya' evuM suMdara rAjakanyAnuM rUpa dharIne sAyabhAmAnA vanamAM rahevA mATe gayo. tyAM phalAhAra karato kanyArUpe rahele zAMba majA karavA lAgyo. athAnyadAgatA tatra, satyabhAmA riraMsayA / tAvad dRSTA mano'bhISTA, kanyA rUpavatI tayA // tAmAlokya hRdi prApa, vismayaM smayasaMkulA / asminnaho vane kanye-dRzI kutaH samAgatA // kiM vidyAdharaputrIyaM, kiMvA suravariyaM / pAtAlasuMdarIyaM kiM, rAjJo vA kasyacitsutA / 58 / citayaMtIti sAprAkSI-ttAM vismerAMbujAMbakAM / vijane'tra vane putri! sametaikAnio kutaH // sA prAha zRNu mAtastvaM, tanayAhaM narezituH / AbAlyAnmAM samAdAya, mAtulo jagmivAn puraM / tatra kiyaMti varSANi, tiSThaMtI vRddhimAdadhat / tadA pitA vivAhArthaM, mAmAdAtuM samAgataH // tenApi saha tAtena, sAmagrayA preSitApyahaM / pitrApyaropitA cAru-zibikAyAM sukhAya me // babhUvurvAsarA dvitrA, yAvatsArthasya gacchataH / tAvadvanetra saMdhyAgAdvAsAvasthitisUcikA // 63 // prajAtAyAM triyAmAyAM, sakalA api sArthagAH / zrAMtA nidrAlavaH suptA, bhUyo'pi calanecchayA / sthitAyAM zibikAyAM me, mAtulaH smRtimaagtH| ajAyata tadA taMdrA-bhaMgo raMgopaghAtakaH // tenAhaM rudituM lagnA, bhRzaM zokena duHkhitaa| AzvAsitApi tAtena, nAmuMcaM rudanaM kSaNaM // tenAtivihvalIbhUta-stAta ekAkinImapi / mAmihaiva vimucyAgA-tenAhamatra saMsthitA / 67 / satyabhAmAbhaNadbhadre, khedaM mA kuru mAnase / vivAhaM te kariSye me, sUnunA saha bhAnunA // 68 // cetpANigrahaNaM tena, sAkaM tvaM prakariSyasi / tadA hi rUpalAvaNye, saphale te bhaviSyataH // 69 / /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 sa-12 mayApi paricaryA tvAM nItvA gehe kariSyasi / aparA api kiMkaryaH, seviSyaMte padau tava // 70 // zrutveti satyabhAmAyA, vacanaM sA kumArikA / darzayaMtI jagAdAtha, kRtrimaM prema tAM prati // 71 // murAriH pRthivInAthaH, zvazuro yadi me bhavet / zvazrUstvaM paTTarAjyasya, bhUri bhAgyaM tadA mama / iti tasyA vacaH zrutvA, sArdhamAdAya tAM tadAM / prApayadbhuvanaM bhAmA, katya svArtho hi na priyaH / niketane samAnIya, satyA tAM ca kumArikAM / dadau bhUSaNavastrANi tasyai saMmadasaMyutA // 74 // tatreti tiSThati kAmaM, kanyArUpeNa sAMbakaH / tAvadvane samAyAto, vasaMtaH sakalapriyaH // 75 // vRkSANAmapi bhRMgANAM, kAminInAM ca kAminAM / chAyAparAgakAmAnAM dAyako'yaM priyo'bhavat / dvedhApi zAkhinAM chAyAM, pauralokA vilokituM / gatA bhUpatibhiH sAkaM, kAMtA AdAya kelaye / tatra kAzcana gAyaMti, nAryo nRtyaMti kAzcana / nizamya madhuraM gItaM, subhAnuvihvalo'bhavat // 78 kAmapracaMDabANena, mAryamANaH subhAnukaH / skhaladgatistato mUrchA - mUrcchitaH patitaH kSitau // 79 // susImaiH kadalIpatra - vAtai kRtvA sacetanaM / gehaM tamAnayan yatnAt paraM sa prApa no sukhaM // 80 // paMcabANasya bANana, pIDitaM taM nijAMgajaM / dRSTvA vyacitayad bhAmA, vivAhAyocito hyayaM // to maMtriNa AhUya, satyA teSAM puro jagau / bhavaMto mAyayA gatvA, kanyAM pazyaMtu satvaraM // 82 // Agacchata tathA yUyaM yathA vetti na kazcana / loke'pi kiMvadaMtI syA- nnAtra vivAhamelikA / 83 / te'pi svasvAminIvAkya - maMgIkRtya tato'calan / tayApi preSitA kanyA, rahovRttyA ghane vane / sametAH sacivA yAvattAvallokairabudhyata / subhAnukakumArasya, vivAho milito'dhunA // 85 // satyabhAmApi mattebhamAruhya kAmabhItitaH / samAnetuM kanI sarva - samakSaM sanmukhaM gatA // 86 // sthApayitvA nijotsaMge, mahotsavaizcatuH pathe / militvA samudAyena, sAnItA nijamaMdire // 87 // tolyAM samAnIya, sthApitAnyaniketane / jAtAyAM lagnavelAyAM, varastoraNamAgataH / 88 / tasya suvAsinIstrIbhiH kRto mAMgaliko vidhiH / karagrahaNakAle ca sA'bhavad vRddharUpabhAk / capeTairAhatastena rUpeNa bhayakAriNA / papAta pRthivIpIThe, subhAnurbhAnusodaraH // 90 // bhAmAyA ye'bhavan bhRtyAH, pAtayitvA ca tAnapi / hasan samAgataH sAMbaH puruSottamaparSadi / 91 | 6 eka vakhata satyabhAmA pharavA mATe vanamAM gaI. tyAM ati rUpavatI eka suMdara kanyAne joi. joI ne Azcaya pAmelI satyabhAmA vicAre che:- * ahA! A vanamAM AvI suMdara kanyA kayAMthI AvI haze ? kAI vidyAdharaputrI ke koI devAMganA athavA pAtAla suMdarI ke keAI rAjakanyA haze?' A pramANe vicAratI satyabhAmAe visvara nayanavALI kanyAne pUchyuM: ' putrI, A vananA ekAMta sthaLamAM tuM ekAkI kayAMthI AvI che?' kanyAe kahyuM:-' mAtA, huM rAjAnI putrI chuM. bAlapaNathI ja mArA mAmAe mane peAtAne tyAM rAkhI. mAmAne tyAM varSo sudhI rahI. yauvanavayamAM AvavAthI vivAha mATe mArA pitA mane levA mATe AvyA. mAmAe paNa ghaNI sAmagrI sahita pitA sAthe mane mAkalI. pitAnI sAthe suMdara evI zikhikA ( pAlakhI)mAM besIne
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zAMba-pradyumna caritra AvatI hatI, rastAmAM be traNa divasa thaI gayA. ame saMdhyA samaye A vanamAM AvyAM. rAtrimAM vizrAma mATe chAvaNI nAkhIne ame rahyAM. rAtrimAM sAthe rahelA badhA mANase thAkyA pAkyA UMghI gayA. tyAre huM zatrimAM ekAeka jAgI gaI. mAmAnI yAda AvatAM huM khUba jora jorathI raDavA lAgI. mAmAnA viyAgathI huM khuba duHkhI thaIne raDatI rahI. mArA pitAe ghaNuM AzvAsana ApyuM, chatAM keme karIne mArU rUdana zAMta thayuM nahI. tethI mArA pitA kaMTALIne mane ekalI mUkIne rAtrinA chele prahare ahIMthI cAlyA gayA. have huM zuM karuM? he mAtA, huM kyAM jAuM?" kanyAnA viSAdapUrNa vacana sAMbhaLIne satyabhAmAe kahyuM -"bhadre, tuM manamAM jarAye kheda karIza nahI. tAre vivAha mArA putra subhAnu sAthe karAvIza. je tuM mArI vAta mAnIne mArA putranI sAthe pANigrahaNa karIza, te tArA rUpa-lAvaNya saphala thaze. tane ghera laI jaIne huM paNa tArI badhI kALajI karIza. sivAya ApaNAM bIjA dAsadAsIo paNa tArI sevA karaze." satyabhAmAnA vacana sAMbhaLIne kRtrima prema batAvatI zAMba kanyA belI:- "murAri (kRSNa) jevA rAjA mArA sasarA hoya, ane paTTarANI evA tamArA jevI mAre sAruM hoya, te mArA ghaNuM dhanyabhAgya kahevAya." kanyAnA premapUrNa vacana sAMbhaLIne tene sAthe laIne chAnI rIte potAnA rAjamahelamAM AvI. kumArIkAne suMdara vastro ane AbhUSaNe ApyAM. kanyArUpe zAMba satyabhAmAnA tyAM AnaMdathI rahyo. tevAmAM vasaMtatu AvI. je vasaMtaRtu vRkSene navapallavita karanAra hoya che. bhramare, kAmI strI purUSa ane pathikone vRkSo chAyA ApatA hovAthI darekane priya lAge che. evI vasaMtaRtumAM baMne prakAranA tApane zamAvavA mATe nagaravAsI strI purUSe temaja rAjAe potAnI rANIo sAthe vanamAM kIDA karavA mATe AvyA. temAM keIka strIo nRtya karIne, te kaI rIo madhura svare gIta gAna karI potAnA patienA manane prasanna karI rahI hatI. subhAnukumAra paNa potAnA mitronI sAthe vasaMtakIDA karavA mATe vanamAM Avyo. tyAM strIonA madhura gItagAna nRtyanAM jhaMkAra vigere sAMbhaLIne kAma-vihala banI gayo. kAmadevanA pracaMDa bANethI haNAyele subhAnukumAra mUrzita thaIne bhUmi para paDI gayo. mitre zItala pANI ane pavana vaDe tene sacetana karI ghera lAvyA. chatAM tene kayAMya cena paDatu nahI. satyabhAmAe pitAnA putrane kAmAtura jANIne "have A vivAha mATe yogya che." ema vicArI potAnA maMtrIone bolAvIne kahIM"jAva, keI suMdara kanyA male te zodhI lAva. tame kanyA jovA mATe jAya che, tevI keI ne paNa jANa thavI nA joIe. jAva ApaNA vanamAM ja tapAsa kare." maMtrIone e pramANe kahIne ne (zAMkhakumArIne) chUpI rIte vanamAM ekalI dIdhI. potAnI svAminInA AdezathI maMtrIo kanyAnI zodha mATe gayA, tyAM zodhatAM vanamAM rahelI suMdara kanyAne joIne, potAnI svAminI satyabhAmAne nivedana karyuM - "svAminI, ApaNuM ja vanamAM keI suMdara rAjakanyA AvelI che. te subhAnukumAra mATe yogya che." sAMbhaLIne tarata ja satyabhAmA vAjate gAjate kanyAne levA mATe vanamAM gaI ane pradyumnanA bhayathI sarvaloka samakSa kanyAne pitAnA meLAmAM besADI, hAthInI aMbADImAM sthApanA karI. mahatsava pUrvaka pitAnA rAjamahelamAM lAvI, paMkhaNA karI kanyAne vadhAvI. lagnamaMDapamAM vara teAraNe Avyo. saubhAgyavatIoe mAMgalika vidhi karI varane vadhAvyA. corImAM suvAnukumAra ane zabakumArInA hastameLApa samaye, kanyA bhayaMkara vyAvrarUpe banI gaI ane capeTAthI subhAnukumArane mArIne jamIna upara pachADa. temaja bhAnukumAra, satyabhAmA ane tenA parivArane capeTA mArato potAnuM mUlatharUpa dhAraNa karIne hasate hasate zAMba viSNunI rAjasabhAmAM jaI pitAne namaskAra karIne beThe.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-12 161 anyadA preSito dUto, rukmiNyA bAMdhavAMtike / yAcitA tatputrI ca, pradyumnasya kRte tayA / 92 / gatvA tatra namaskRtya, rukmiNaM dharaNIdhavaM / rukmiNyA kathitastena, samAcAro nirUpitaH / 93 / sa taM zrutvA prakopena, prajajalpAvicAritaM / yatpurA samabhUtakRtyaM, mama saMjAtameva tat // 94 // atha cAMDAlaputrAya, mayA putrI pradIyate / na punaH pApacittasya, nArAyaNasya sUnave // 95 // vaidarbhIprArthanAM kRtvA, gatvA bhojakaTe naraH / rukmiNI kathayAmAso-dantaM rukminiveditN|96| rukmiNyApi ca vRttAMtaH, kathito'yaM hi duHkhataH / pradyumnasyAgrato dUta-prokto rukminiveditaH / / bAMdhavasyApamAnena sA vilakSAnanA'bhavat pradyumno vIkSya tAM prAha, mAtarduHkhaM tavA'sti kim / / tayA'pi bhrAtRvRttAntaH, proktaH sarvo'pi tatpuraH, tamAkrSyA'vadatso'pi cintAM janani ! mA kRthAH mAraNAyocito nAsau, mAmulatvena sarvathA / asyaucityaM vidhAyaiva, kariSye karapIDanaM / 200 / uktveti so'tha sAMbena, sAkaM bhojakaTaM yyau| tatra tAbhyAM kRtaM rUpaM, cAMDAlayoH sugAyinoH / / tayorgAnakalodbhUtA, vArtA bhUpena saMzrutA / tAvapyAkArya tadgAnaM, zrutaM karNapramodakaM // 2 // tau prapaccha mahIpAlo, dApayitvA ghanaM dhanaM / kuto yuvAM samAyAtA-vIDagkalAvilAsinau // tAvucaturmahIbharta-rAvAM dvaarvtiipuri| sametau svargalokAcca, kutUhalAni vIkSituM // 4 // mukuMdasya nivAsAya, vAsitA dhanadena sA / karoti tatra sAnAjyaM, nArAyaNo nreshvrH|5| tAtotsaMgasthitA kanyA, tadA vaidaryabhASata / pradyumnaM naMdanaM viSNo-vijAnItho yuvAM narau // vikasvareNa vaktreNa, tadA sAMbo'bravIttamAM / audAryavaryacAturya, pradyumnaM na hi vetti kaH // 7 // samAkarNya vacastasya, vaidarbho rAgavihvalA / babhUva tasya bhartRtva-karaNakamanorathA // 8 // jagaduH sevakAstAva--nnAtha hastI madotkaTaH / bahistAtstaMbhamunmUlya, vinirgatoMkuzo'vazaH // nizamyaitadvaco bhUpaH, paTahaM paryaghoSayat / svAyattaM yaH karotyenaM, dadAmi tasya vAMcchitaM // 10 // samAkayetyadhAvaMta, pracurA nAgarA narAH / na kenApi vazIkatu, samarthaH so'bhavadgajaH / 11 / tatazcAMDAlaveSAbhyAM, tAbhyAmetya tadaMtike / gItagAnaM samArebhe, vazIbabhUva tena saH // 12 // sarvatra nagare khyAti-stadA tayorajAyata / prajajalpa mahIzo'pya-bhISTaM mArgayatho yuvAM // 13 // tau prAhaturna ko'pyasti, vAMcchitArthapradAyakaH / bhUpatiH prAha dAsye'haM, mAvAdiSTAmidaM yuvA // hAsyena prAhatustau tvaM, yadi dAsyati kAmitaM / tadAvayona kApyasti, raMdhanapravidhAyinI / 15 / putrI tadarthamAtmIyAM, prasAdena samarpaya / vijJAsyate tadAvAbhyAM, dAtA tvattaH paro'sti na // 16 // zrutvaitacca krudhA rukmI, tau nirvAsitavAn puraH / pradyumnena tadA proce, sAMbasya sodarasya tu // AvAbhyAM yadi saMgrAmaH, kriyate'nena sAMprataM / jananI rukmiNI gehe, saMsthitA duHkhamApsyati // tato yathA tathA tasya, sutAyAH pANipIDanaM / svavAcaH pAlanArthaM ca, kRtvA mayA tu gamyate // 21
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zAMba-pradyumna caritra parasparamiti bhrAtro-vicArapravidhAyinoH / vimalA rajanI jAtA, jaivAtakopazobhitA / 20 / pradyamno vidyayA tAva-dagatvA rukmisutaalye| suptAM jAgarayAmAsa, prItyA tAmanurAgiNIM // AkarNya sahasA vAkya-mutthitA sA cmtkRtaa| soce ko'si tadA lekhaM, rukmiNyAH sa ca dattavAn tasyAM ca vAcayatyAM taM, pradyumnasyAbhidhAgatA / yasyAtra likhitaM nAma, sa evAhaM zubhAnane ! // sA'vaka vadAmi ki cAhaM, so'vakdrAkpariNIyatAM / ityukte sAkSiNi sAranau, drAgurarIcakAra tN|| raMtvA tatastayA sAkaM, nizAzeSe jagAda saH / yAmi sAMbasamIpe'haM, mAbhaiSIstvaM kutazcana / 25 / mayA kRtAsti te dehe, rakSA rakSaHsahasrajit / mAvAdIstvaM pitRbhyAM ca, pRcchayamAnApi sarvathA // ityuktvA sa tataH sthAnA-dgataH svIkRtya sApi tat / zrAMtA bhogena suSvApa, prAtarapyutthitA na ca tAvattatra samAyAlA, dhAtrI ttpricaarikaa| kaMkaNA_vivAhasya, cihnAni vIkSya vismitA // jalpitApi na sA'jalpa-ttato gatA bhayadrutA / sA rukmirAjamAtRbhyAM, tayA lakSaNamabravIt / / zrutveti pitarau tatra, samAgatau vilokya ca / apRcchatAM ca tau prItyA, na tu sottaramArpayat // rukmI ca cintayAmAsA'-ho mtkulklNkinii| eSA mayA na dattApi, reme kenApi pApinI // mamaiva mUDhatA jAtA, pUrva cAMDAlaputrayoH / yadeSA na mayA dattA, rakSitA duHkhahetave // 32 // adyApi na gataM kici-dyAvadvArtA na kenacit / jJAtAsti tAvadetAbhyAM, cAMDAlAbhyAM dadAmi tAM iti citayatA tena, to samAhUya vetrinnaa| dadAmyenAM skvAcAye, pradattoktveti sA tyoH|34|| tAM datvA prAha tau rukmi-bhUpAlaprauDhakopataH / lAtvatAM tatra gaMtavyaM, yatra pazyAmi no yuvAM // pramANamiti coktvA tau, nirgatau nagarAbahiH / vaidarbhI tAvathAkhyAtAM, rAjAnaM bhaja kaMcana // cAMDAlasya kule prAya-zcarmarajjvAdivikrayaH / tatkule rAjakanyAyA, na te ratirbhaviSyati // sA prAha karmaNA yo'bhUt, sa evAstu patirmama / bhavaMtAvapi jAnIto, durladhyA karmapaddhatiH // vadaMtyA iti cittastha-dADharya tasyA vilokya tau| prAsAdaracanAM kRtvA, pAlAviva tasthatuH / / samAdAyAtha vaidarbhI : tatastayoH prayAtayoH / pazcAttApaM cakArAzu, dRDhacitto'pi rukmirAT // pApiSTena mayA hAhA, kRtaM karmAvicAritaM / sA dAtavyocitasthAne, hInakule samarpitA // 41 // rukmiNyA prArthyamAnApi, tattanUjAya nApitA / manAvakAlavilaMbo'pi, mayA'dhamena no kRtH|| athavA dUSaNaM me nA-nutApapravidhAyinaH / cAMDAlAdapi cAMDAlaH, kopastasyaiva dUSaNaM // 43 / / athAhaM kutra gacchAmi, lapsye khyAti jane kathaM? / vilapanniti zuzrAva, rukmI vAditraniHsvanaM // taM zrutvA maMtriNaH proce, kuto'yamAgato dhvniH| caraitisamAcArA-ste prAhumuditA iti // cAMDAlAviti kRtveza, tvayA samarpitA yyoH| abhUtAM sAMbapradyumnau, tau nArAyaNanaMdanau // 46 // tadA vyacitayadrUkmI, putryA bhAgyamaho mahat / viruddha'pi zubhaM jAtaM, yasyAH saubhAgyabhAvataH // ekaM tu tanayo jAmyA, jAmAtAnyacca kIrtimAn / tuSyanniti gatastatra, divyaM nRtyamivekSituM //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-12 163 AnIya nijagehe tA-vAnarca mahato'dhikaM / pradyumno'pi tamApRcchayA-yayau dvAravatIM purIM // nAmayitvA snuSAM mAtR-pAdayorgehasaMsthitaH / bhogAMstayA sahAbhuMkta, rUpanijitaraMbhayA // 50 // have eka vakhate rUkimaNIe, pradyumnanA mATe potAnA bhAI rUkimakumAranI putrInI yAcanA karavA mATe kuMThinapura potAnA eka dUtane mokalyA. dUte jaIne rUkikumArane rUkimaNIne saMdeza ApyA. sAMbhaLIne kradhAtura banelA rUkimakumAra rAjAe kahyuM- "are dUta, tuM zuM bolI rahyo che? rukimaNue zuM vicArIne mArI putrInI yAcanA karI? ene zarama nA AvI? zuM huM e pApI caMDAlaputrane mArI putrI ApuM ? dUta, rukimaNIne jaIne kahI deje : "te te eka vakhata vicArI kAma karyuM, paraMtu tArI jema huM avicArI pagalu bharuM tema nathI."rUjhimakumArathI apaamAnita thayelA dUtanA mukhe rUkimakumAranI vAta sAMbhaLIne rUkimaNuM khUba duHkhI thaI. baMdhue karelA apamAnathI udAsIna banelI rUkimaNune joIne pradhune pUchayuM - "mAtA, udAsa kema che ? tane zuM du:kha che ?? kimaNIe potAnA bhAI nA tiraskArabharyA vacano pradyumnane kahyAM. sAMbhaLIne pradhune kahyuM: "mAtA, tuM ciMtA nA kara. tArA bhAI ane mArA mAmA hovAthI temane mAravA te yogya nathI, paraMtu eNe mene "caMDAlapue kahyo che, te have cAMDAla banIne ja tenI putrIne paraNIza." mAtAne svastha karI zAMbakumAranI sAthe pradyumna kaMDinapura nagaramAM gayA. tyAM baMnee madhura avAje gIta gAtA caMDAlanuM rUpa dhAraNa karyuM. karNane AnaMda pamADe tevA madhura svare gIta gAna karatA baMne caMDAlee AkhI nagarIne mugdha banAvI dIdhI. rAjAe paNa temanuM zA mATe rAjasabhAmAM AmaMtraNa ApyuM. temanI madhura surAvali sAMbhaLIne khuza thayelA rUkimakumAra rAjAe ghaNuM dhana ApIne pUchyuM - "ATalI suMdara saMgItakalAmAM pAraMgata evA tame kyAMthI Ave che ?" teoe kahyuM : "rAjanuM, svargalokamAMthI kutUhala jovA mATe pRthvI para AvI nA hoya, evI svargapurI samAna dvArikA nagarIthI ame AvIe chIe. je dvArikAne svayaM kuberabhaMDArIe nArAyaNane rahevA mATe vasAvI che. emAM zrIkRSNa rAjya kare che. pitAnA meLAmAM beThelI rAjakanyA vaibhIe kahyuM: "tame viSNunA putra pradyumnane jANo cho?" tyAre vikasvara netre zabe kahyuM: "audArya ane cAturyanA bhaMDAra samA pradyumnane kaNa nA jANe ? A jagatamAM pradyumna samAna rUpavAna, guNavAna, vidyAvAna ane parAkramI keI purUSa nathI ke je pradyumnanI tulanAmAM AvI zake. pradyumnanI prazaMsA sAMbhaLIne rAgavihaLa banelI vaidabhIe manamAM nizcaya karyo : "A jIvanamAM pradyumna ja mAre bhartAra thAo. A pramANe rAjakanyA pradyumnane manathI varI cUkI. eTalAmAM rAjasabhAmAM AvIne sevake e samAcAra ApyA: svAmin, Apane paTTahasti AlAnastaMbha ukheDIne niraMkuzapaNe tophAna karatA nagaramAM ghUmI rahyo che." sAMbhaLIne rAjAe nagaramAM ghoSaNA karAvIH- "je kaI paTTahastine vazamAM lAvaze tene icchita vastu ApIza." paTahaSaNa sAMbhaLIne nagaravAsIo hAthIne vaza karavA mATe deDayA, paraMtu keI hAthIne vaza karavA mATe samartha thaI zake nahI. tyAra pachI cAMDALaveSadhArI zAbapradyumna hAthI pAse AvIne gItagAna karI kSaNamAtramAM hAthIne vaza karyo. tethI AkhA kuMDinapura nagaramAM baMne caMDALanI belabAlA thaI. rAjAe kahyuM- "tamane ISTa hoya te mAMgo. caMDAloe kahyuM: "mahArAjA, A jagatamAM kaI ISTa ApanAra che ja nahIM.' rAjAe kahyuM - "evuM nA belo. "bahuranA vasuMdharA " che. tamane je ISTa hoya te mAgI lyo. huM ApavA taiyAra
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra chuM.' tyAre te baMnee hyuM: ' Apa jo ApatA ja hova to amAre bIjI kaI vastunI jarUra nathI, ApanI kRpAthI amArI pAse badhuM ja che. para`tu eka mAtra rAMdhanArI nathI. te| kRpA karIne rAMdhavA mATe ApanI putrI Apo. ame te gAme gAma ane dezA deza pharanArA chIe. tA tamArI kIrtine jagatamAM phelAvIzuM' ke kimakumAra rAjA jevA dAtA purUSa jagatamAM duObha che.' 164 caMDAlAnI vANI sAMbhaLIne krodhathI lAlapILA thai gayelA kimakumAre te baMnene nagaramAMthI bahAra kaDhAvI mUkayA. nagaranI bahAra rahelA pradyumne zAMkhane kahyuM :- ' have ApaNe zuM karazuM ? kaI ka tA prayatna karavA ja paDaze. jo mAmAnI sAthe sa'grAma karIe teA ghera beThelI mAtA rikamaNI du:khI thAya. ane jo yuddha nathI karatA tA kanyA maLe nahI. chatAM game tema karIne paNa mAtAnI pAse bolelu vacana mAre pALavuM ja paDaze. koi paNa prayatna karIne tenI putrI sAthe pANi grahaNa karIza ja.' A pramANe baMne bhAie paraspara vicAra karatA rahyA ane cAMdanIthI suzAbhita rAtri paDI gaI. aMte vicArIne pradyumna vidyAprayAgathI rAtrimAM rUkimakumAranI putrI vaidabhI nA mahelamAM gayA. sukhanidrA karatI pAtAnA pratye anurAgaNI evI rAjakanyAne tene jagADI. ekadama uThIne pradyumnane jotAM ja Azcaya pAmI ane melI:--'tame keNu che ? ' tyAre pradyumne tene rUkimaNIe ApelA patra ApyA. patra vAMcIne pradyumna sAmu joi rahI. pradyumne kahyuM:- huM suMdara sukhavALI ! A patramAM je nAma lakhyuM che te ja pradyumna huM chuM.' teNIe kahyuM :- ' huM zuM karU ? ? pradyumna kaheH- 'jo tArI icchA hoya tA hamaNAM ja agnidevanI sAkSIe ApaNe gAMdhava vivAha karIe.' rAjakanyAe hapUva ka anumati ApI. tyAM rAtrimAM ja anae gAMdhava vivAha karI premapUrNAMka ratikrIDA karI. zeSa rAtri bAkI rahI tyAre pradyumne kahyuM:-' hamaNAM huM zAMba pAse jAu. chuM. tuM jarAye DarIza nahI. me tArA zarIra upara * rakSasahastrajita' nAmanI vidyA mUkI che. eTale tArA zarIranI keAI ciMtA karIza nahI. tane koi kaI paNa karI zakaze nahI. tArA mAtA pitA pUche tA tu` keAI javAba ApIza nahI. mauna dharIne raheje.' A pramANe vaidabhIne sUcanA ApIne pradyumna tyAMthI AkAzamArge' zAMkhakumAra pAse AvI gayA. rAjakumArI paNa pradyumnanA Adezane svIkArI, sukhapUrvaka nidrAdhIna banI gai. AkhI rAtrinA ujAgarAthI savAra paDavA chatAM uThI nahI.. tyAre tenI paricArikA tene jagADavA AvI. hAthamAM kaMkaNa, mI`DhaLa Adi zarIra para vivAhanAM cihnA joine paricArikA AzcayamAM paDI gaI. rAjakanyAne uThADavA mATe prayatna karyo chatAM uThI nahIM, tyAre paricArikAe tenA mAtApitA pAse jaI ne badhI vAta karI. sAMbhaLIne tarata ja mAtA pitA tyAM AvyA. vivAhita thayelI peAtAnI kanyAne joI ne pUchyuM. vAravAra Agraha pUrvaka pUchyuM. chatAM rAja kanyAe kaMI paNa pratyuttara ApyA nahI. tyAre rUkimakumAra vicAre che ke 'are, A heAkarI mArA phUlane kalakita karanArI nIkaLI. meM paraNAvI nahI, eTale pApiNIe rAtrimAM koinI sAthe AvuM akArya karyu.. arere, mArI paNa keTalI mUDhatA ? pelA caMDAlaputrAe mAgaNI karI chatAM meM nA ApI. tyAre ApI hota ! mArU vacana paNa raheta, ane leAkeAmAM mAro yaza phelAta. para`tu meM mUrkhAe ene du:kha nA thAya, enA sukhane mATe nA ApI. khera, haju kaMi magaDI gayu nathI....jyAM sudhI leAke A vAta jANe nahI te pahelA caDAlAne melAvIne temane ApI dau' A pramANe vicArIne rAjAe maMtrIne lAvIne kahyu: ' pelA caMDAlAne melAvI lAvA.' maMtrI nagaranI bahAra rahelA caDAleAne kheAlAvI lAvyeA. rAjAe kahyuM:- * leA, mArA vacana
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 sa-12 pAlana mATe mArI putrI vaikalIne huM tamane Apu chu. tame tamArI sAthe ene laI jAva. pharIthI A nagaramAM AvazeA nahI.' A pramANe caMDAlane peAtAnI rAjakanyA ApIne, temane vidAya rDA. pradyumne tenA premanI parIkSA karavA mATe vaidIne kahyuM:-' bhadre, tu keAI rAjakumAra sAthe vivAha kara. amArA caMDAlakUlamAM te cAmaDAnA dhaMdhA karavAnA hoya. tyAM tArA jevI rAjakanyAne jarAye sukha maLe nahI. mATe mArI rajA che, tuM game tyAM jaI zake che. ane game te rAjakumArane paraNI zake che.' rAjakanyAe kahyuM:- 'mArA kane anusAra mane je pati maLyA che, te mArA mATe paramezvara samAna che. Apa paNa jANeA che ke karekhA durla"ghya hAya che." A pramANe draDhatA pUrNAMkanA rAjakanyAnA vacana sAMbhaLIne, pradyumna vidyAzaktithI su'dara mahelanI racanA karIne rAjakanyA sAthe rAjAnI jema rahyo. vaidanA'ne laine ca'DAlaputrAnA gayA pachI majabuta manavALA paNu rUkimakumAra pazcAtApa karavA lAgyAH- hA, hA, pASThi evA meM kevu... avicArI kAma karI nAkhyuM ? rAjakanyAne sArA ucita sthAne ApavAne badale meM ene hInakUlamAM ApI dvIdhI. rUkimaNIe pAtAnA putra mATe enI mAgaNI karavA chatAM meM tene nA ApI. arere, adhama evA meM thADA kALa vilaMba paNa nA karyAM. athavA pazcAttApa karanAra emAM mAre zA doSa? doSatA caMDAlathI paNa adhika caMDAla evA krodhane che, arere, hu kyAM jAu...? mArI khyAtinI kevI rIte rakSA karIza ? e bicArI rAjakanyAnuM zuM thaze ? dhikkAra thAe mane ane mArA krodhane' A pramANe vilApa karatA rUkimakumAre vAjiMtrAnA avAja sAMbhaLyA. maMtrIne pUchyuM: ' vAji tranA AvA madhura avAja kayAMthI Ave che?' carapurUSoe tapAsa karI. khUza thayelA carapurUSa e AvIne rAjAne kahyuH-' mahArAjA, Ape pelA ca'DAlAna rAjakanyA ApI hatI te hakIktamAM caMDAla nathI, paraMtu nArAyaNa (kRSNa) nA putra zAMkha-pradyumna che !' sAMbhaLIne Ana`ti banelA rUkimakumAra melyAH- ahA ! putrInu kevuM adbhuta bhAgya che ? virUddha karavA chatAM teNInA bhAgya-saubhAgyathI badhuM sArU' thayu.. eka aa mArI benanA putra ane AvA vidyAvAna, kIti - mAna mane jamAi malyA.' A pramANe saMtuSTha thayelA rUkimakumAra divya nRtya jovA mATe udyAnamAM pradyumnanA mahelamAM gayA. tyAM jaI ne tyAMnuM dRzya joIne prasanna thayelA rUkimakumAre, peAtAnA rAjamahelamAM zAMba-pradyumna ane vaidarbhIne lAvIne dhAmadhUmapUka pradyumna sAthe vaidInA lagna karyAM. pradyumna paNa thADA divasa tyAM rokAine, rAjAne pUchI kanyAnI sAthe dvArikAmAM AvyA. mAtA rUkimaNInA caraNamAM namaskAra karIne putravadhU mAtAne seAMpI. haimAMgada mahIzasya sutayA suhiraNyayA / zAMbo'pyaramatA'nalpasaukhyairvazyAprajAtayA // 51 // rasi kurvanmithaH sAMbo, nijaghAna subhAnukaM / satyabhAmAsamIpe'gAt, sa rudana gadgadasvaraM // pUritA putra duHkhena, sApi gatvAcchutAMtike / upAlaMbhAn dadau prAjyAn, jAMbavatyaMgajanmanaH // 53 // kRSNo jAMbavatIM proce, klezakArI sutastava / taM nivAraya devi ! tva - manyathA nAsya maMgalaM // sA jagA dezaH sAMbo, vidito'sti na durnyii| jiSNurjajalpa sihI svaM putraM saumyaM vicArayet // kiMtu jAnaMti mAtaMgA, eva tasya balAbalaM / tathA tvamapi putrasya svarUpaM vetsi no manAk // pratItirmama vAkyasya, na bhavedyadi te hRdi / pratyakSeNa pramANena svarUpaM darzayAmi tat // 57 // kathayitveti kRSNenA-bhIrarupaM vinirmitaM ! AbhIrI janitA jAMbavatI ratividhAyino 158 /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zAMba-pradhuna cAstri kRtenatena rUpeNa, vikrINAnAvubhau dadhi / vizaMto dvAravatyAM tau, sAMbena pravilokitau 59 / avrato yAvadAbhIrI, dadhi vikretumAgatA / tAvatsAMbo'vadaddehi, mamApyabhIri ! gorasaM 160 / mama dAsyasi yahi tvaM, tatsarvamapi gorasaM / grahISyAmi tava dravyaM, datvA pracuramaMjasA // 61 // kathayitveti sArthe sa, tAmAdAya tato'calat / gacchan devakulaM dRSTvA, praviSTo'rcakamayaMvat // pravizyAbhIrikAM tatrA-hUtavAn sa riraMsayA / sA prAha dehi manmUlyaM, na pravekSyAmi sarvathA // tayetyukta svahastena, dhRtvA tAmAcakarSa saH / tAvattatra samAyAta, AbhIraH pRSThato drutaM // 64 // re pAtakina ! durAcAra! parastrIlaMpaTaH shtthH| kimAkarSasi matpatnI-mityAkrozena taadditH| tADayitvA nijaM rupa-mubhAbhyaM prakaTIkRtaM / pitaraM mAtaraM dRSTvA, mukhamAcchAdya naSTavAn / 66 / dayitveti saumyatyaM, jAMbavatyAH sutasya ca / tayA sahAgamadgehaM, goviMdo guptatAnvitaH / 67 / pradyumna deguMdakadevanI jema vaidabha Adi rAjakanyAo sAthe sukha bhogavI rahyo che. zAba paNa hemAMgadarAjAnI putrI sahiraNya sAthe ana5 sukha bhogavI rahyo che. eka divase paraspara kIDA karatA zAMbakumAre subhAnukumArane khUba mAra mAryo. tethI gaddagadda svare rUdana karatA subhAnukumAre potAnI mAtA satyabhAmAM pAse jaIne zAMba sAthe thayelA jhaghaDAnI vAta karI. putranA dukhe du:khI thayelI satyabhAmAe kRSNa pAse jaIne zAMba virUddha phariyAda karI :- "jAMbavatIne putra zaba eTale udaMDa thaI gayo che ke vAraMvAra mArA subhAnane herAna kare che. eTaluM ja nahI, tene mana phAve tevI rIte mAra mAre che. te Apa zabane Thapako ApIne ThekANe lAva." kRSNa satyabhAmAne saMtoSa ApIne vidAya karI ane jAMbavatIne lAvIne kahyuM- "tArA putra jhaghaDAra che, te devi, tene tuM roka, nahItara tenuM parINAma sArUM nahI Ave." tyAre jAMbavatIe kahyuM- "svAmina, Apa kaho cho te pramANe mAro putra udaMDa nathI." viSNue kahyuM: "sihaNa potAnA putrane to saumya tarIke ja mAne, paraMtu tenuM balabala te hAthIe ja jANe ke siMha keTalo krura che. te pramANe tuM paNa tArA putranuM svarUpa jAtI nathI. tema chatAM tane mArA vacana upara vizvAsa na hoya to tane huM pratyakSa batAvuM ke tArA putrane kevA apalakSaNa che." ema kahIne kRSNa pite bharavADanuM rUpa dhAraNa karyuM ane jAMbavatIne yauvanavaMtI ane rUpavaMtI suMdara bharavADaNa banAvI. baMne nagarInI bahAra jaIne, mAthe dahI dUdhanA maTakA laIne, vecavA mATe nagarIma AvyAM. dUrathI AvatI suMdara bharavADaNane joIne zAMbe kahyuM - "he bharavADaNa, ahIM Ava. mane gorasa A5, mane je A badhuM gerasa ApIza te tane ghaNu dravya ApIza." ema kahIne bharavADaNane sAthe laIne cAlyA. AgaLa jatA zunya devakulikA joIne, zAMba pUjArInI jema devamaMdiramAM peTho. bharavADaNane paNa devamaMdiramAM bolAvI. bahAra UbhI UbhI bharavADaNe kahyuM - "tamAre gorasa joitu hoya te bahArathI ja laI le, ane mArU mUlya cUkavI dyo. huM aMdara nahIM AvuM.' bharavADaNe devakulamAM javAnI nA pADavA chatAM zAMba tene hAtha pakaDIne aMdara kheMcI gayo ke tarata ja tenI pAchaLa bharavADa Avyo. ane zAbanI tarjanA karate be - " re pApI, durAcArI, parastrIlaMpaTa, zaTha, mArI patnIne te hAtha kema lagADayo ? choDa pApI, mArI patnIne hAtha choDa" A pramANe belatA bharavADe AkrozapUrvaka zabane khUba mAryo. tyArabAda
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-12 167 te baMnee pitAnuM mULa rUpa prakaTa karyuM. potAnA ja mAtApitAne joIne stabdha banI gayela zAMba maDha DhAMkIne tyAMthI bhAgI gayA. kaNe jAbavatIne kahyuM - "joyuM ne tArA putra mANasa ? ke nAlAyaka che ? ene tuM vazamAM rAkha." A pramANe kahIne sAgarasamA gaMbhIra zrI kRSNa potAnA sthAne gayA. sabhAsthitasya tAtasya, praNAmArtha trapAvazAt / dvitIye divase nAgA-dviSNurAkArayattadA / 68 / anAgacchannapi hrINA-''nItaH sacivairbalAt / AgAtkRpANikApANi-rghaTayana kIlikAM tdaa|| nArAyaNena dRSTvoktaH, karoSi kimu kolikAM ? / vAcAlacapalatvAbhyAM, tAtasyApi jagAda sH| zastanasya dinasyAtha, vArtA yaH saMsmariSyati / prakSepArthaM mukhe tasya, kIlitA ghaTayate mayA // ityukta kupito viSNu-rjagAda taM prayAhi re / vadanaM darzanIyaM me, tvayA nA'nyAyakAriNA // pitrApamAnitaH so'pi, tata eva vinirgataH / uttamA mAnamohaMte, teSAM mAnaM hi saddhanaM // 73 // bIje divase kRSNa zAMbane rAjasabhAmAM bolAvyo chatAM lajAthI pitAne praNAma karavA mATe paNa nA gayo. kRSNa maMtrIone kahyuM "jAva, zAMbane pakaDIne laI Avo." rAjAnA AdezathI maMtrIe tene parANe lAvyA. hAthamAM kRpANikA (eka jAtanuM zastra) laIne, temAM khIlI Theka Thokata zAMba rAjasabhAmAM Avyo. kRSNa jeIne pUchayuM - "are, A zuM karI rahyo che ?" tyAre vAcAla ane capala levAthI zAMbe pitAne paNa saMbhaLAvI dIdhuM -"gaI kAlanI vAta je koI karaze tenA moDhAmAM A khIlI jaDI daIza." tenA zabdothI gusse thayelA viSNue kahyuM: "jA nAlAyaka, ahIMthI cAlyo jA. tArUM meMDhuM mane dekhADIza nahIM." A pramANe pitAthI apamAnita thayelA zAMba tyAMthI nIkaLI gayo. uttama purUSe kharekhara mAnane IcchatA hoya che. teonuM svamAna e ja mUlyavAna dhana kahevAya che. atha prajJaptividyAvAn, pradyumnA'pi subhAnukaM / proccarapIDayatso'pi, bhAmAyai tadabhASata 74 / sa! jajalpa prakopena, pApistvamapi sAMbavat / na gacchasi kathaM puryAH, subhAnukaM nipIDyan // sa proce kutra gacchAmi, sAkhyatkopAt zmazAnake / zrutveti sa punaH prAha, samAgamyaM mayA kdaa|| AnayAmi yadA sAMba, gRhItvA karasaMpuTe / tadA tayA sametavyamanyathA na kadAcana // 77 // mAturvAkyaM pramANa syAditi kRtvA sa niryyau| gataH zmazAnameodanyAM, tatra saaNbo'pyupaagtH|| zmazAnapAlako bhUtvA, tatra sthitavubhAvapi / dAhazulkamagRha NItAM, mRtakAnAM purIbhuvAM // have prajJapti vidyAvALe pradyumna subhAnukumArane ghaNu herAna karavA lAgyo. tyAre gusse thayelI satyabhAmAe kahyuM- " are pApI, tuM paNa zAbanI jema nagaranI bahAra kema nA gayo? ahI rahIne mArA putrane herAna-parezAna karI rahyo che ja, ahIMthI cAlyo jA." tyAre pradhune kahyuM:mAtA, kayAM jAuM?" satyabhAmAe kahyuM- "mazAnamAM jA." pradyune kahyuM - "te pAche kayAre
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMkha-pradyumna caritra AvuM ?' tyAre satyabhAmAe kahyuM:- ' huM jyAre zAMbanA hAtha pakaDIne nagarImAM lAvuM tyAre tAre AvavAnuM, anyathA nahIM.' satyabhAmAnuM vacana pramANa karIne pradyumna zmazAna bhUmimAM gayA. tyAM zAMkhanI sAthe rahyo. baMne bhAI e zmazAna--pAlaka banIne nagarInA mRtakAnA agnisaMskAra mATenA kara le che ane prasannatA pUrvaka rahe che. 168 itaH subhAnave kanyA -: - zatamekonamagrahIt / bhAmAthA'traikakanyArtha preSayAmAsa sevakaM // 80 // prajJaptividyayA vArttA, tAM jJAtvA manmathaH sudhIH / vikurvya vipulaM sainyaM, jitazatrunRpo'bhavat // cArurUpadharAM kanyAM, sAMbaM punazrcakAra saH / sakhIbhiH kurvatIM koDAM, vIkSitA sA subhAnunA // tenoktaM satyabhAmAyA - stayApi preSito naraH / gatvA tena nRpasyokta, kanyA deyA subhAnave // nRpeNa kathitaM yahi, satyabhAmA kanIM mama / gRhItvA paMcazAkhena, pravized dvArikAM purIM // kAle'nyacca vivAhasya. subhAnukakaropari / kArayetkarametasyAstahyetAM pradadAmyaham // 85 // jitazatrumahozena, samAcAro niveditaH / Agatya satyabhAmAyai, dUtena tena bhASitaH // 86 // tadaMgIkRta mathinyA, tayApyutsukacetasA / nArthI hi janayan kRtthaM zubhAzubhaM vicArayet // prajJaptimuktavAn sAMbo - 'haM rUpadvayadhArakaH / karaNIyastvayAvazyaM tasyA vAkyavimittaye // satyA tatparivAra, kumAroM mAM prapazyatu / lokazca dvArikAvAsI, sAMbarupatayaiva ca // 89 // prajJaptividyayA sAMba - vacane vihite sati / paMcazAkhe gRhItvA tAM bhAmA puryA samAyayau // dakSiNena kareNaM gRhItvA kevalaM kanIM / AgacchaMtI vijAnAti bhramAzramasamanvitA / 91 / sAMbameva prapazyaMto, hasaMto nAgarA jaguH / aho subhAnuvivAhe, sAMbodhanayA hi nIyate / 92 / sAMba vAmena hastena, subhAnordakSiNaM karaM / adhaH kRtvA yayau satya - bhAmAbhuvanamaMjasA / 93 / kanyAnAM zatamekonaM zAMbospasavyapANinA / gRhItvA yugapadvaizvAnarasyAdAtpradakSiNAM / 94 / zAMbarupaM prapazyatyaH kanyA prAhuraho mahat / bhAgyaM yadvidhinA bharttA melito'yaM svabhAvataH // ekonasya zatasyAsssau, kanyAnAM karapIDanaM / vidhAya gatavAn vAsasadma tAbhiH samaM mudA || subhAnurapi tatrAthA - gato yAvadvibhUSitaH / zAMbena tADitastA -jjanIpAzrvamAyayA // 97 // mAtarvAsagRhe zAMbaH samAgato'sti pAtakI / sa vegAdabhyadhAdbhAmAM, bhIrohi jananIbalaM / 98 / tadazraddadhatI sApi, tatra taM vIkSya duHkhadaM / kruddhA jagAda re kena, samAnIto'si duSTadhIH / 99| satyabhAme tvayaivAha - mAnIto'smIti so'vadat / pratyakSaM sarvalokAnAM puryAmatra nivAsinAM / mahotsavena vivAha - stvayaiva kArito mamaH / madvAkye pratyayazvanna, pRSTavyA nAgarAstadA // 1 // nArAyaNasamakSaM sA papracchAkArya nAgarAn / prAvezito mayA sAMba, udvAhitazca kiM nanu ? |2| jaguH paurAstadAsmAsu, pazyatsvAdAya hastayoH / samAnItastvayaivAya - mudrA hitazca kanyakA // nAga. kathitaM zrutvA, samastajanasAkSikaM / zAMbAya pradadau viSNu-rapyekonakanIzataM ||4||
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-12 kapaTI kapaTenAzu, kapaTinyAzca naMdanaH / kanyA udavahaddhanyA, bhAmA jagAda gadgadaM // 5 // saMpUrNIbhavanatvena, pratijJAyA manobhavaH / svagehaM prAptavAMzcAbhU-tsAMbasya karapIDanam // 6 // rukmiNIjAMbavatyozca, vabhUva pramado mahAn / mAnase satyabhAmAyAH, prAjyaM duHkhamajAyata / 7 / subhAnukumAranA lagna mATe satyabhAmAe navvANuM kanyAo ekaThI karI. somI kanyAnI zodha mATe anucarone mokalyA. A vAta prajJaptividyA pAsethI pradyumnakumAre jANI. teNe eka meTuM sainya vika" ene pote jitazatrurAja banIne rahyo. zAMbane suMdara rUpavatI kanyA banAvI. satyabhAmAnA udyAnamAM vipula sainya sAthe jitazatru rAjA chAvaNI nAkhIne rahyo. zAMbakumArI sakhIonI sAthe udyAnamAM kIDA karI rahI hatI. tyAM subhAnukumAra udyAnamAM pharavA mATe Avyo. sakhIo sAthe krIDA karI rahelI zAMbakumArIne joIne tenA rUpamAM mugdha banI gayo. ghera AvIne potAnI mAtA satyabhAmAne vAta karI. satyabhAmAe maMtrIne mokalI udyAnamAM rahelA jitazatru rAjA pAse subhAna mATe kanyAnI mAgaNI karI. jitazatrurAjAe zarata mUkIH- mArI kanyAno hAtha jhAlIne sarvaloka samakSa satyabhAmAM dvArikA nagarImAM praveza karAve, ane pANigrahaNa samaye subhAnukumAranA hAtha upara mArI kanyAne hAtha rAkhe, to ja mArI kanyA satyabhAmAnA putra subhAnukumArane ApuM." maMtrIoe jaIne satyabhAmAne jitazatru rAjanI zarato kahI. garajavALI satyabhAmAe kaI jAtane vicAra karyA vinA utsukatAthI tenI zarato svIkArI lIdhI. kharekhara atisvArthI mANase zubhAzubha kAryane vicArI zakatA nathI. have prajJaptividyAne zAMbakumAre kahyuM -"mArAM be rU5 banAvavAM che. satyabhAmAM ane satyabhAmAno badho ja parivAra mane kumArikA rUpe dekhe, ane nagaravAsIo temaja badhA yAdavo mane zAMba tarIke dekhe. rIte nagarapraveza samaye ane vivAha samaye tAre mArA be rUpa avazya banAvavAnAM.' lagnanA divase vAjate gAjate satyabhAmAe udyAnamAM jaIne kumArikAno hAtha jhAlIne dhAmadhUmapUrvaka nagara praveza karAvyo, tyAre nagaravAsIoe satyabhAmAne zAMbakumArane hAtha jhAlIne AvatI joI, ane zAMkhakumArane hasato joIne bolavA lAgyA - "aho, juvo to kharA, satyabhAmAM kevI vivekI che rIsAIne gayelA zAMkhakumArane manAvIne potAnA putra subhAnunA vivAha prasaMge hAtha jhAlIna lAvI rahI che. tyArabAda zAMkhakumAra potAnA DAbA hAthanI nIce subhAnukumAranA jamaNe hAtha rAkhIne satyabhAmAnA mahelamAM AvyA. pANigrahaNa samaye sabhAnuno hAtha nIce rAkhI tenA hAtha upara zAMbane hAtha rAkhI ane potAnA DAbA hAthamAM navvANuM kanyAone hAtha rAkhI agnidevanI sAkSIe pherA pharyo. navvANuM kanyAo zAbanA rUpane joIne vicAravA lAgIH- "aho, amArUM keTalu mahAna bhAgya che ke vidhAtAe amane A tejasvI ane pratApI pati meLavI Ape ! " A pramANe khUza thatI navvANuM kanyAo sAthe pANigrahaNa karI zAMbakumAra, rAtrinA samaye kanyAonI sAthe (zayyAgRha) gRhamAM Avyo. zayanakhaMDamAM navANuM kanyAe sAthe hAsya vineda karI rahyo hato. tyAM vastrAbhUSaNethI alaMkRta thayela subhAnukumAra Avyo. tyAre zAMkhakumAre teno tiraskAra karIne bahAra kADhI mUko. gaddagaddasvare 5DatA subhAnukumAre mAtA pAse AvIne kahyuM:-"mA, mA, zayanakhaMDamAM to kanyAonI sAthe duSTa pApI zAMba AvIne beThe che. huM gaye te mane mArIne kADhI mUko." subhAna upara vizvAsa nahI AvavAthI satyabhAmAM 22
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zAMba-pradyumna caritra svayaM pote deDatI vAsagRhamAM AvI. duHkhadAyI evA zabane joIne satyabhAmAM stabdha banI gaI. krodhathI belI - "he duSTa, pApI tuM ahIM kema AvyuM che? tane koNe bolAvyo che? pArakI strIonI sAthe besatAM tane zarama nathI AvatI?" tyAre zAMbe kahyuM - "mAtA tane namaskAra thAo. te pote ja mane bolAvyo ane mAro hAtha jhAlIne te tuM mane nagarImAM lAvI che. mArA vacana upara vizvAsa na Avato hoya te pUchI je badhA nagaravAsIone. ane ane te ja sarvaloka samakSa A kanyAonI sAthe mAre vivAha karAvyo che, ane have pharI jAya che? vAha dhanya che tArI caturAIne. " vyAkuLa banelI satyabhAmAe kRSNa samakSa balabhadra Adi yAdava rAjAo temaja nagaravAsIone bhegA karIne pUchayuM- "nagarajano, tame je hoya te sAcesAcu kaheje-"zabane zuM meM nagarapraveza karAvyuM hatuM? A badhI kanyAo sAthe zuM meM enA vivAha karAvyo hato?" tyAre nagarajanee hyuM:- "hA, amArA badhAnA dekhatA ja satyabhAmAe zAbakumArane hAtha jhAlIne nagarapraveza karAvyo hato, ane A kanyAo sAthe zAMbakumAra vivAha paNa satyabhAmAe ja karAvyo che." nagaravAsIonuM A pramANenuM nivedana sAMbhaLIne sarva leka samakSa viSNue navvANuM kanyAo zAMbane ApI. kapaTI, kapaTathI mArI badhI kanyAone paraNI gayo" A pramANe jora jorathI gadagadasvare bolatI satyabhAmAM duHkhI duHkhI thaI gaI. potAnI pratijJA pUrNa thavAthI pradyumna paNa nagarImAM AvI zAMbakumArane dhAmadhUmapUrvaka vivAha mahotsava karAvyo. tyAre rukimaNI ane jAMbavatIne jeTaluM AnaMda thayo tenA karatA kaMI gaNuM vadhAre duHkha satyabhAmAnA dilamAM thayuM. pANigrahaNaharSeNa, vasudevaM pitAnahaM / namaskartuM gataH sAMbo, hya tamo vinayI bhavet // 8 // nakA pitAmahaM proce, yuSmAbhirguNazAlibhiH / cakre dezAMtare bhrAma, bhrAmaM kAMtAvivAhanaM // mayA tvatra sthitenaiva, tA ekonazataM drutaM / udvAhitA iti zrutvA, so'vagmA darzayAnanaM / 10 / pitrA nirvAsitaH kopA-danAhUto'pi kaitavAt / pravizya dvArikAmadhye, knyaastvyopyemire|| kUpadarduratulyastvaM, vartase'dyApi bAlakaH / puryAmitastato bhrAMtvA, pazya mAtRmukhaM punH||12|| ahaM dezAMtare gatvA, nijabhAgyaM parIkSya ca / saMgrAmamutkaTaM kRtvA, prAjyAH paryaNayaM kanIH / 13 / bhrAtrApamAnitaH kiMci-niHsRtya rahasi svayaM / vAMchitaH svajanairAgAM,-kAMtAsamRddhipUritaH // na punastvamivavyAjAt, praviSTazcauravatpuri / tiraskArivacaH zrutvA, jagau sAMbaH kRtAMjaliH / / ajJAnavazataH prokta, yanmayA bAlyato'pi ca / pitAmahaH samastaM ta-rakSaMtavyaM vatsavatsalaiH / pANigrahaNanA harSamAM zAMbakumAra pitAmaha vasudevane namaskAra karavA mATe gaye. 'uttama purUSomAM vinaya guNa sahaja hoya che." dAdAne namaskAra karIne potAnI bahAdurI batAvatA kahyuM: Apa te mahA guNavAna che. chatAM deza-dezAMtaromAM bhamI bhamIne A strIone paraNyA, jyAre huM te ahIMyA rahIne ja ekI sAthe navvANuM kanyAo paraNyo." tyAre vasudeva khIjAIne bolyA- "jA jA, tAruM moDhuM batAvIza nahI. zAnI tuM bahAdurI mAre che? tArA pitAe te tane dezanikAla karyo hato. bela,vyA vinA ja kapaTathI dvArikAmAM pravezI gayo, ane eja kapaTa
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-12 171 kalAthI bIjA mATenI kanyAo paraNI gayo .. emAM te jANe potAnuM parAkrama batAvavA nIkaLI paDayo che ! kuvAnA deDakAnI jema te te pharI pharIne A nagarI ane tArI mAnuM moTuM ja joyuM che. bAkI te joyu che zuM? hajI tuM bAlaka che. jyAre meM te dezadezAMtara pharI, bhAgya ajamAvI aneka saMgrAmo karIne, A badhI kanyAo bhegI karI che. moTA bhAithI apamAnita thayela huM svayaM pote ja nagaramAMthI nIkaLIne jato rahyo hato. ane ddhi, siddhi, saMpatti ane strIothI parivarele mAnapUrvaka nagaramAM Avyo hate. jyAre tuM te cAranI jema kapaTa karIne nagarImAM pravezI gayo. emAM zuM te moTuM parAkrama karyuM che ke te mane kahevA nIkaLI paDayo che?" A pramANe pitAmaha (vasudeva)nA tiraskRta vacana sAMbhaLIne zAMba hAtha joDIne vinayapUrvaka belyo - dAdAjI, mane kSamA karaje. ajJAnatA ane bAlaceSTAthI meM je ApanI avajJA karI, te mArA aparAdhanI Apa vAtsalyanidhi, jarUra kSamA ApazojI." A pramANe dAdAjInA manane zAMta karIne pote svasthAne AvyA. pradyumnasya mahAbhogAn, bhuMjAnasyAtha shrmnnaa| ratyA sAkaM smarasyevA-'niruddho'jani naMdanaH // sAMbasya zatazaH putrAH, pavitrAzayadhArakAH / babhUvU rUpasaMpattyau-dAryazauryaguNAnvitAH // 18 // nijaputreNa sAMbasya, putraiH sAMbena sNyutH| vanavApItaDAgeSu, pradyumnaH kelimAcarat // 19 // gRhe tiSTannapi svargi-tulyAn bhogAn bhunakti sH| vasaMtagrISmavarSAdi-SaDatubhiH samudbhavAn / akharvavIryavaryA ye, ye ca vidyAvizAradAH / te sarve taM ca sevaMte, tad jJeyaM puNyajaM phalaM // 21 // pitroH prAjyatamaM saukhyaM, yena putreNa jAyate / putraH sa eva mAtuzco-dare bhArakaro'paraH // 22 // cititAnAM padArthAnAM, saMprAptirjAyate javAt / yataH putraH sa puNyAtmo-dare bhArakaraH paraH // pitRbhyAM bhrAtRbhiH putraiH, strobhimitraH samRddhibhiH / svajanaiH sevakAdyazva, pradyumnaH sukhamAptavAn / devAdapyadhikaM tena, yadAptaM sukhamadbhutaM / tatsarvamapi vijJeyaM, phalaM puNyaprabhAvajaM // 25 // pu.yAnniraMtarAya, saukhyaM sarva vijayasaMprApti / jJAtveti dharmakarma-prahvA santvatra bhavyajanAH // 26 // iti paDitacakracakatipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIsAMbapradyumnacaritre zrIpradyumnasAMbajanmavivAhapuNyaphalavarNano nAma dvAdazaH saH samApta: | zrI ratu . ratikumArI sAthe sAMsArika sukha bhogavatAM pradyumnane kAmadeva samAna rUpavALA "anirUddha" nAmane putra thayo. ane zAMbakumArane paNa seMkaDo strIonI sAthe sukha bhegavatA pavitra AzayavALA rUpavAna seMkaDo parAkramI putro thayA. rAjamahelamAM rahelA zAMba ane pradyumna potAnA putronI sAthe vana-udyAna-vAva, sarovara vageremAM vividha prakAranI kIDA karatA, rAjahelamAM svargIya sukha ane AnaMda mANI rahyA. vasaMta. grISma, varSA vagere chae Rtune anusAra sukhano anubhava karI rahyA. akhUTa vIryavAna, parAkramI ane vidyA vizArada paNa pradyumnanAM sevako thaIne rahyA. te
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 zAMba-pradyumna caritra kharekhara, tenA pUrvakRta puNyanuM phala jANavuM. je putra mAtA pitAne sukha Ape che, te ja kharekhara putra kahevAya. bAkInA bIjA mAtAnA udaramAM bhArarUpa che. ane je puNyazALI putra mAtApitAnI IcchAne pUrNa kare che, tene ja putra kahevAya che. bAkInA mAtAnA udaranA bhArarUpa che. mAtApitA, bhAIe, putra, mitra, svajane, sevako ane samRddhithI pradyumna, deva karatAM paNa adhika sukhane anubhava karI rahyo che. te tenA purvakRta puNyane prabhAva jANa. puNyathI jIvane niraMtarAya evuM sukha temaja vijayanI prApti thAya che. mATe bhavyajIe dharmakAryamAM udyamazIla banavuM. A pramANe paMDitemAM cakavatI' samA zrI rAjasAgaragaNInA vidvAna ziSya paMDita zrI ravisAgaragaNIe racelA zrI zAMba pradyumna caritramAM zrI zAMba janma, pradyumna zAMbane vivAha temaja puNyanA phalanuM varNana karate 326 zloka pramANu bArame sarga samApta thayo. // atha trayodazaH sargaH prArabhyate // yavanadvIpato'nyedhu-statrAyayurjalAdhvanA / AdAya bhUribhAMDAni, narA vyApArakAriNaH // 1 // vastUnyanyAni vikrIya, lAbhastaiH smupaajitH| noccairlAbhecchayA tatra, vikrItA rtnkNblaaH|| prasiddha magadhe deze, vare rAjagRhe pure / jarAsaMdho nRpastatra, trikhaMDAdhipatirjayo // 3 // tajjIrNaM nagaraM cAsti, rAjadhAnyapi bhUyasI / tatra mUlyAdhikaprAptyA, vikrayA rtnkNblaaH|| vicAryeti tatazca lu-rvaNijaste samutsukAH / tatrAgatya gatA bhUpa-putrIjIvayazAgRhe // 5 // iMgitAnmArgato mlAna-kAMtIn samavalokya taan| ayAciSTArdhamUlyena, tadA jIvayazA'pi tAn hAhAkAraM tadA kRtvA, te sarve'pi samutthitAH / anyo'nyaM jagurasmAka-mabhAgyamasti saaNprtN|| purI dvAravatI muktvA, prabhUtalAbhalipsayA / atrAgatA na so'trApi, saMjAtaH svasamohitaH // cittodvegakaraM vAkyaM, zrutvA jIvayazA'bravIt / purI dvAravatI kvAsti, kastatrAsti mhiiptiH|| te procustvaM na jAnAsi, saMsthitAtrAtisaukhyabhAk / bhramaMti paradeze ye, tatsvarUpaM vidaMti te // dattaM jaladhinA sthAnaM, zrIdena sA nivaasitaa| suvarNazAlasadratna-kapizIrSavirAjitA // 11 // surASTrAbhidhadeze'sti, vikhyAtA dvArikA purii| tatrAsti vAsudevAkhyo, devakyAstanayo nRpaH / / tatrA kRSNetinAmnA yo, prasiddho mhiimNddle| rAmapradyumnasAMbAdyaiH, pAti tAM yAdavairvRtaH // 13 // teSAM vadanataH zrutvA, kRSNAdiyAdavAbhidhaM / ahidaMyaccaTatkAra, utthitastacchirasyalaM // 14 // madbhartR mArako gopau, vaidhavyapravidhAyinau / jIvato'dyApyaho rAma-kezavau yAdavAdhipau / 15 / athAhaM tarhi jIvAmi, yadyetau nijapANinA / niHzeSayadubhiH sArdha, prakSepAmi hutAzane // 16 // rudaMtIti pratijJAya, vikiirnnmaulikuNtlaa| purato janakasyAsau, vaNigbhirgaditaM jagau // 17 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-13 173 adyApi jIvatastAta, patighAtakarAvubhau / tau ca gopAMgajanmAnA, dvAravatyAH puro nRpau |18| nizammeti mutAvAya, garAsaMgha: sudhALaH / samAvAsya naLAvokhyuM--marolI: putri ! sarvathA / / tava bhartuH pravarttate, bahavo'dyApi puNyataH / prakRSTataraguNAkRSTAH, smArakA rodakAH punaH // anayoryAdavAnAM ca mamAparAdhakAriNAM / vaMzavArttApi no tiSThet, smArake raudakavitA | tathA yadi prakurve'ha - mavilaMbena putrike ! / satyasaMdho jarAsaMdha - stadA jheyo'nthA na tu // 22 // uditveti prayANasya, so'pi bherImavAdayat / sarvatastanninAdena, mimela prabalaM balaM / / / / 23 / 1 koi eka vakhata yavanadvIpathI vyApArI leAkeA ghaNA vahANeA bharIne vyApAra karavA mATe samudramArge magadezamAM AvyA. aneka prakAranI vastuo vecIne ghaNuM dravya upArjana karyuM. vizeSa lAbhanI IcchAthI ratnaka balanA vepArIe magadha dezanI rAjadhAnI rAjagRhI nagarImAM AvyA. tyAM traNakha'DanA adhipati 'jarAsaMdha' nAmanA rAjA rAjya karatA hatA. 'A jInuM purANuM rAjagRha nagara heAvA chatAM rAjadhAnI hAvAthI ApaNane adhika mUlyanI prApti thaze.' ema vicArIne ratnaka'khaleA vecavA mATe vyApArI leAkeA utsAhathI rAjamahelamAM jarAsa`dha rAjAnI putrI jIvayazAnA mahelamAM gayA. jIvayazAe lAkha seAnaiyAnI kiMmatanI ratnakaMbalane aDadhA mUlyamAM kharIdavAnI icchA pradarzita karI. tyAre mlAna mukhavALA thaI gayelA vyApArIonA igita AkArane joIne jIvayazA vicAramAM paDI gaI. aDadhA mUlyanI vAta sAMbhaLIne hAhAkAra karatA vyApArIe ubhA thaI gayA ane arasaparasa eka khIjAne kahevA lAgyA :- ' khare, ApaNuM durbhAgya ke dvArikA jevI nagarIne cheADI vadhAre lAbhanI icchAthI ahI` AvyA. ratnaka khalanuM eka lAkha seAnAmahArAnuM mUlya cUkavanAra te drArikAmAM ghaNA paDayA che. dvArikAmAM ekeka ratnakaMbalanA lAkha rUpiyA teA maLata. khera jevA bhAvibhAva ! ? A pramANe vepArIonI cittane udvega karanArI vAta sAMbhaLIne, jIvayazAe kahyuM - 'e dvArikA nagarI kayAM che? ane tyAMnA rAjA koNa che?' tyAre vepArIoe kahyuM:- 'are, ahIM ati sukhamAM rahelAM tame dvArikAne nathI jANatA ? khera, je leAkeA deza-paradezamAM phare che te ja tenA svarUpane jANe che. sAMbhaLeA, saurASTra dezamAM pazcimasamudranA kinAre samudradeve ApelI jagyA upara indranA AdezathI svaya' kuberabhaMDArIe suvarNa nA killeA banAvyA. enA upara ratnanA kAMgarA ramyA; ane sAkSAt sva purI samAna sucAbhita nagarI vasAvI. vasudeva ane devakInA putra zrI kRSNa vAsudevane vasavA mATe arpaNu karI. hAla dvArikA nagarImAM karoDA yAdavAthI piravarelA, khalarAma, zAMkha, pradyumna Adi rAjAe tathA rAjakumArAthI sevAtA kRSNa rAjya karI rahyA che.' vepArIonAM mukhathI kRSNa Adi yAdavAnuM nAma sAMbhaLatA ja sarpadaMzathI jema mastakamAM jhATakA lAge tema jIvayazAnA mAthAmAM zalya utpanna thayuM. * are, mArA patinA ghAta karanArA, mane vaidhavyanuM duHkha ApanArA e be gAvALIyAe zuM haju sudhI jIve che? ane te kRSNa cADhavAnA rAjA banyA che? basa, have huM tyAre ja jIvI zakIza ke mArA hAthe samasta yAdavA sahita e gAvALIyAone agnimAM bhasmIbhUta thatA joIza.' A pramANe pratijJA karI mAthAnA vALa chUTA mUkIne rUdana karatI karatI peAtAnA pitA jarAsadha rAjA pAse gaI, ane vepArIoe kahelI vAta karI:-hai pitA, mArA patinA ghAta karanArA pelA e gAvALIyAe hajI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zAMba-pradyumna cAstri jIve che. ane te dvArikAmAM sukhapUrvaka rAjya bhogavI rahyA che. A pramANe kahIne potAnI pratijJA jarAsaMdhane kahI. potAnI putrInI dukhapUrNa vAta sAMbhaLIne kradhAtura bana jarAsaMdha, putrIne AzvAsana ApIne bolyo -"putrI, tuM rUdana karIza nahI. tArA patinuM te haju ghaNuM puNya che ke tenA guNothI AkarSAyelA, tene yAda karanArA ane tenA mATe duHkhathI rUdana karanArA ghaNA che jabare mArA aparAdhI e be zevALIyA ane yAdavane evo nAza karI nAMkhIza ke tenA vaMzanuM nAmanizAna nahI rahe. eTaluM ja nahi, temane yAda karanArA ke tenA mATe be AMsu pADanAra koI nahI maLe. mATe beTA, tuM jarA paNa ciMtA nA karIza. tArUM duHkha dUra karavA mATe huM hamaNu ja raNabherI vagADuM chuM. mArA para vizvAsa rAkha. satyapratijJAvALo jarAsaMdha tyAre ja tAre jANe ke jyAre e badhAnI rAkhane Dhagale tArI pAse karIza." A pramANe putrI ja yazAne AzvAsana ApIne teNe jorathI raNabherI vagaDAvI. pelayitvA camaM sarvA sa prAha yuddhakAraNaM ! bAhyotsAho' bhavat so taccha tvA hi kSINadhIH kssye| vIrA api mahAzauryAH, sahadevAdayoMgajAH / SaNmAsAyurdharA devA, iva cukSubhire hRdi // 25 // cedirAjaH zizupAlo, yoddhA hiraNyanAma / duryodhano'pare'pozAH, sarve mUkA ivAbhavan / 26 / ityAdye mimite sainye, vAryamANo'pi mNtribhiH| yuyutsuH svayamevAzu, jarAsaMdho'bhavadyadA // maulestadApatanmauli-harizca kaMThapIThataH / kuMDale patite tUrNaM, skhalitAsyagatistathA // 28 // kSutamagre'bhavattasya, viNmUtramakarotkariH / pavanaH pratikUlo'bhUt, paspaMde vAmalocanaM // 29 // abhraman gagane gRddhA, mAMsabhakSaNalolupAH / ityAdayo'pazakunA, babhUvustatprayANake // 30 // tathApi na jarAsaMdho, yuddhkRtyaannyvrtt| pUraNArthaM pratijJAyAH, sunibaddhakamAnasaH // 31 // militvA kaTake'zeSa, calite purataH pathi / tumulastAdRzo jAto, yena na zrUyate zrutau // 32 // kaMpayan vasudhApoTha-mAruhya gNdhhstinN| cacAla pazcimAmAzAM. jarAsaMdhaH krudhAruNaH // 33 // jarAsaMdhanI raNabherInA avAjathI cArebAjuthI sainya bheguM thayuM. sainikoe yuddhanuM kAraNa pUchayuM tyAre jarAsaMdhe kahyuM- "yAdavane saMhAra karavA mATenuM A yuddha che." sAMbhaLIne mahAparAkramI evA jarAsaMdhanA sahadeva Adi putra, potAnuM cha mAsanuM AyuSya bAkI jAne jema de hatotsAha banI jAya tema hasAha banI gayA. temaja cerIrAja zizupAla, hiraNya nAmane parAkramI senApati temaja duryodhana Adi bIjA rAjAe paNa manamAM kSobha pAmIne mauna banI gayA. maMtrIoe nA pADavA chatAM jarAsaMdha pote ja yuddha karavA mATe tatpara banyo. prayANanI taiyArI karatA jarAsaMdhanA mastaka uparathI mugaTa nIce paDI gayo. gaLAmAMthI hAra tUTI paDayo, kAnamAMthI kuMDalo paDI gayAM, temaja jevo paga upADe che tyAM Thokara khAdhI. tenI AgaLa chIMka thaI, paTTahastie viSTA-mutra karyA. pavana pratikULa thayo, tenuM DAbuM netra kurAyamAna thayuM. temaja AkAzamAM mAMsabhakSI pakSIo bhamavA lAgyAM. A rIte jarAsaMdhanA yuddha prayANa samaye aneka apazukana thavA chatAM potAnI pratijJAmAM draDhacittavALA jarAsaMdha pAcho vaLyo nahIM. kharekhara vinAzakALe viparIta budhi thAya che. rastAmAM cAlatA samasta sainyane eTale badho kalA
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 175 hala thatuM ke kAnathI sAMbhaLI zakAya nahIM. A pramANe karaDenI caturaMgI senA sAthe pRthvItalane kaMpAvato gaMdhahati upara ArUDha thaIne dhAtura banela jarAsaMdha, pazcima dizA tarapha cAlyo. nAradazcolataM jJAtvA, taM prativAsudevakaM / carainirUpayAmAsa, vAsudevAya dhImate // 34 // mArtaDeneva kRSNena, tadAkhaMDapratApinA / tenApi tADitA bhaMbhA, raNAraMbhavidhAyinI // 35 // mimilastanninAdena, yAdavo'nye'pi pArthivAH / udaye hi vaco lopyaM, na bhavetkaThinairapi / 36 / samudravijayo rAjA, vRddho'pi ca parAkramI / amobhistanayaH sAkaM, tatrAditaH samAgataH // 37 // jyeSTaputro mahAnemiH, satyanemidvitIyakaH / tRtIyo rathanemizcA-riSTanemijinAdhipaH / 38 // jayaseno mahAsena-stejaHseno jayaH punaH / citrako gautamo megha-stathA ca zivanaMdakaH // 39 // viSvakseno mahAvIrya, ityAdyA varasUnavaH / samudravijayezasyA-yayuH zauryasamanvitAH // 40 // akSobhyo'pyanujastasyA-yayau yuddhcikiirssyaa| varttate tanayAstasyete, me'STau spaSTaparAkramAH / / aMbhodhirudadhireva-mabhonidhimahodadhiH / jalanidhirvAmadevo, dRDhavAto dRDhavrataH // 42 // himavAnAgatastatra, tasya putrA amI trayaH / vidyutprabho vidyutprabho, mAlyavAn gNdhmaadnH|| UrmimadvasumadvIra-pAtAlapavanaiH sutaiH / tatputrerapi zauryADhayaH sametaH stimitAbhidhaH // 44 // sAgaraH kheTakAkhyAko niSkaMpo'kaMpanAbhidhaH / ityAdisUnubhiH sAkaM, samAgAtsamarecchayA / acalastatsutA ete, manojamalayAbhidhau / sahyo girizca zailAkhyo, nago balo balAnvitaH // dharaNaH paMcabhiH putrai-rAgAtkarkoTakaH sutaH / dhanaMjayo vizvarUpo, vizvAdhArazca kAmukI // pUraNena catubhiH svAM- gajanmabhiH samAgataM / duHpUro durmukhAkhyAko, darduradurdazAviti // 48 // abhicaMdraH sutaH SaDibha-rAgAccaMdrazazAMkako / caMdrAbhazazinau somA-mRtaprabhAmRtaprabho / 49 / Ayayau vasudevo'pi, bahavastatsutA api / ucyate nAmadhayena, mayA te balagavitAH // 50 // vijayasenayA jAto', ro'krUro'paro'pi ca / balanAkhyo mahAzauryaH, zyAmastanaMdhayAvubhau // gaMdharvasenayA patnyA, prasUtAstanayAstvime / vegAkhyazca mahAvego, maheMdro'mitazaktikaH // 52 / / sunIlayazasA sUtau, sutau dvau ca smaagto| nAmato nAradazcaiko-'paro'pi marudevakaH // 53 // mitrazriyAH sumitrazca, kAMpila: kapilaH punaH / payovatyAstanUjau dvau, payazca kumudAhvayaH // azvaseno'zvasenotthaH, puMDAMgajaztra puMDakaH / ratnagarbho jvalanabAhU, ratnavatyAzca bAhubhRt // somazriyaH sutau caMdra-kAMtazaziprabhAvubhau / vegavatyA imau putrau, vegavAn vAyuvegakaH / 56 / sutA madanavegAyA, anAdhRSNimukhAstrayaH / dRDhamuSTiI DhamuSTi-himamuSTirariSTabhit // 57 // baMdhumatyAH sutau baMdhu-kSepAsyasiMhasenako / anaMtasuMdarIsUtaH, zilAyudhAbhidhaH sudhIH // 58 // prabhAvatyAH sutAve, gAMdhArapiMgalAhvayau / jarAdevyAzca bAhrIko-jarAkumAranaMdanaH / 59 / sumukhaH sumukho vidyu-ddevyAzca dumukhAbhidhaH / rohiNyA rauhiNeyAkhyo, rAmo vighnarathaH punaH //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zAMba-pradyumna caritra bAlacaMdrAsutau vajra-daMSTrAmitaprabhau shubho| rAmasya vahavaH putrAH, kathyate teSu mukhyakAH / 61 // ulkAkAMto mahAkAMtaH, zrImaddazarathAhvayaH / devAnaMdazca naMdAkhya-stathA madanapIThako // 62 // auvananaMdano thato, : zAMtanudyA . pRtha: rAtanuM thAto, navo mahAba: drA kRSNasyApi sutAH sarve, tatrAgatA jayArthinaH / teSu mukhyA ime jJeyA, nAmato bhavikarjanaiH / 64 / bhAnuH subhAnukazcApi, mahAbhAnustathA khalu / bRhadhdhvajo'gnizikhAkhyo, dhRSNuzca saMjayo jyo|| akaMpanAbhidho dhIro, mahAseno gabhIrakaH / udadhigau tamazcApi, vasuvarmA prasenajit // 66 // sUryAkhyazcAMdravarmAkhya-stathaiva devadattakaH / devasuMdaradattAkhyau, bharata : zaMkhasaMjJakaH // 67 // pradyamnasAMbamukhyAzcA-pare'pi proDhavikramAH / viSNoH sahasrazaH putrAH, sametAstatra saMgare / ugrasenanRpastasya, putrA gaNadharA dhrH| zAktiko durdharAkhyAka, AgatazcaMdrasAgaraH // 69 // samudravijayAdhIza-pitRvyasya tathAMgajAH / viSNumitro mahAsenaH, sumitro dAnamitrakaH // 70 // mahasenanRpasyApi, suSeNastanayasthA / hRdiko vipramitrazca, siniH prathitasatyakaH // 71 // kRtavarmadRDhavarma-suvarmanaMdanA ime / satyaketuH sunaMdo'zva-gaMdhastattanayo'pi ca // 72 // dazAnAM ca dazArhANAM, raamgoviNdyostthaa| mAtRSvasRpitRSvasro:-putrA AguranekazaH // 73 // dine kokinA prokta, dArusArathineritaH / tAmaMcihna rathaM sphAra-mAruhya yAdavairya tH|| yuddha mATe dvArikA jaI rahelA prativAsudeva jarAsaMdhane jANIne, nArade temaja carapurUSoe kRSNa-vAsudevane nivedana karyuM. sUryanI jema akhaMDa pratApI kRSNa paNa raNabhaMbhA vagaDAvI. tene avAja sAMbhaLIne badhA yAdave temaja rAjAe zastrothI sajaja thaI ne bhegA thaI gayA. jeno puNyodaya hoya tenuM vacana dujane paNa lopI zakatA nathI. daza dazAhamAM sahuthI moTA mahAparAkramI samudravijaya potAnA 16 putronI sAthe sahuthI pahelA AvyA. (mahAnemi, satyanemi, rathanemi, ariSThanemi, jayasena, mahAsena, teja sena, jaya, citraka, gautama, megha, zivanaMdaka, vizvasena ane mahAvIrya Adi mahAparAkramI seLa putra hatA.) bIjA dazAha akSolya (samudravijayanA nAnA bhAI) aMbhadhi, udadhi, aMbhenidhi, mahodadhi, jalanidhi, vAmadeva, draDhavAla ane draDhatrata nAmanA ATha parAkramI putra sAthe AvI gayA. trIjA dazAha himAvAna paNa vidyaprabha, mAlyavAna ane gaMdhamAdana nAmanA pitAnA traNa putro sAthe AvI gayA. cothA dizAha timita-ukiMmata, vasumata, vIra, pAtAla ane pavana nAmanA pAMca parAkramI putro sAthe AvyA. pAMcamAM dazAha sAgara-kheTaka, niSkapa ane akaMpana nAmanA traNa parAkramI putra sAthe yuddha karavA mATe AvI gayA. chaThThI dazAha acala-majha, malaya, sahya, giri, la, naga ane bala nAmanA sAta putro sAthe AvyA. sAtamA dazAha dharaNa-karkoTaka, dhanaMjaya, vizvarUpa, vizvAdhAra ane kAmukI nAmanA pAMca parAkramI putro sAthe AvI gayA. AThamA dazAha puraNadupura, durmukha, dara ane durdaza nAmanA cAra putro sAthe AvI gayA. navamA dazAha abhicaMdra-ca, zazAMka, candrAbha, zazina, semAmRta ane prabhAmRta nAmane cha putro sAthe taiyAra thaIne AvyA. ane dazamA dazA vasudeva pitAnA savA kareDa baLavAna putronI sAthe yuddha karavA mATe AvI gayA.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-13 177 (vasudevanA thADA putronA nAma batAvavAmAM AvyAM che, te A pramANe - vasudevanI patnI vijayasenAnA cha putro krUra, akrUra, jvalana, mahAzauya, zyAma ane stana dhaya hatA. gaMdhava senAnA cAra putro-- vega, mahAvega, mahendra ane amitakti hatA. sunIlayazAnA-nA24 ane marUdevaka nAmanA be putro hatA. mitrazrInA sumitra, kAMpila ane kapila ema traNa putro hatA. paryAvatInA paya ane kumuda nAmanA be putro hatA. azvasenAnA-azvasena, puDrAMgaja ane pu`DUka nAmanA traNa putrA hatA. ratnavatInA ratnagarbhA, javalakbAhu ane bAhubhUta nAmanA traNa putreA hatA. seAmazrInA candrakAMta ane zaziprabha nAmanA be putro hatA. vegavatInA vegavAna ane vAyuvega nAmanA be putro hatA. madanavegAnA anAdhRSNi, draDhamuSTi ane himamuSTi nAmanA traNa putro hatA. baMdhumatInA bakSepa ane siMhasena nAmanA be putro hatA. anaMtasuMdarInA zilAyudha nAmanA eka putra hatA. prabhAvatInA gAMdhAra ane piMgala nAmanA be putro hatA. jarAdevInA khAlIka ane jarAkumAra ema be putrA hatA. vidyutadevInA sumukha ane durmukha nAmanA be putrA hatA. rAhiNInA rAma ane vighnaratha nAmanA be putra hatA. bAlacaMdrAnA vAdraSTra ane amitaprabha ema be putrA hatA. A pramANe vasudevanI 72 hajAra rANIonA satrA kareADa putro hatA.) balabhadranA paNa ghaNA putre AvI gayA. (temAM mukhya hatA temanAM nAma ApyA che. ulkAkAMta, mahAkAMta, dazaratha, devAnaMda, na, mana, pIThaka, zrIdhvaja, naMdana, vidratha, zAMtanu, pRthu, zatadhanu, naradeva ane mahAdhana) kRSNanA paNu hajAro putrA yuddha karavA mATe utsAhita thayelA AvI gayA. ( temAM je mukhya hatA tenA nAmeA:bhAnu, subhAnu, mahAbhAnu, bRhadRdhvaja, agnizikhA, dhRSNa, saMjaya, jayI, akapana, dhIra, mahAsena, gabhIraka, udadhi, gautama, vasuvarmA, prasenajita, sUrya varmA, candravarmA, devadattaka, devasu...dara, datta, sarata, za kha, zAMkha, pradyumna Adi ) ugrasena rAjA paNa peAtAnA gaNadhara, dhara, zAktika, dura ane caMdrasAgara Adi putrAne laIne AvyA. samudravijayanA kAkA viSNumitra mahAsena, sumitra ane dAnamitraka nAmanA peAtAnA putrone laIne AvyA. mahAsena rAjA paNa suSeNu, dika vipramitra, sini, prathitasatyaka, kRtavarmA, draDhavama, suvama, satyaketu, sunaMda ane azvagaMdhA Adi putrAnI sAthe AvyA. A pramANe daze dazA` bhAI enA, rAma ane kRSNa peAtAnA temaja mAsIyAi bhAIe ane phAinA putro-- badhA maLIne karADAnI saMkhyAmAM hAjara thayA. nimittaiH zakunairbhavya - rAgacchajjayamaMgalaiH / AzAM pUrvottarAM kRSNa- icacAla vijigISayA // yojanaiH paMcacatvAriM-zatAcca nagarAnnijAt / atikramya bhuvaM sIma-pallIgrAme'cyutaH sthitaH // jarAsaMdhabalAdarvAk caturbhiryojanairhariH / tasthivAn sthApayitvA ca niHzeSAmapi vAhinIM // tadA tatra samAyAtA, vidyAdharA mahaujasaH / samudravijayaM kSoNi-nAthaM natvA babhASire / 78 / mahIpAla tava bhrAturvasudevasya sazriyaH / guNAkRSTAH samAyAtA, vayamatra didRkSayA // 79 // neminAthaH kule yasyAnAthanAthAH samarthatAM / dadhAno jagatAM rakSA-vidhau tvaM ca pitAsya tu // vartate rAmagoviMdau, kramAkrAMtabhuvastalau / tava sainye mahAyodhau, lIlayA koTiyodhinau // 81 // na tatra kSobhanA cityA, jarAsaMdheziturbalAt / sihaputraiH kareNunAM, mattAnAM saMgamAdiva // 82 // 23
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zAMba-pradyumna caritra tathApi sannidhAne te. prasaMgataH samAgatAn / asmAn svakIyasAmaMta-sthAnake tvaM vicitaya // samudravijayezena, bhUyAditthamitoritaM / tadA vidyAdharAH procu- tAH smaH sevakAstava / 8 / / teSAM mukhyo jagAdAtha, samudravijayaM prati / asmAkaM svAminaH saMti, bhUrividyAdharA nage / 85 / jarAsaMdho jaratsadhi-rivocchedyo'sti zAGgiNaH / vaitADhayaparvatAttIpyAkAryAH khecarottamAH // tatra saMti jarAsaMdhaputrakAH sukhvaasinH| yAvadAyAritAstena tAvadAkArayAzu tAn / 87 / zrutvA taduktamAhezaH, kastatra preSayiSyate / te prAhuvartate'smAsu, senAnIrvasudevakaH // 88 // pradyumnasAMbasaMyuktA, ete kenApi no jitAH / preSaNe yogyatA tasmA-deteSAmeva vartate // 89 // samudravijayo lAtvA-jJAM viSNuvasudevayoH / pradyumnaM ca tadA preSIta, sasAMbaM khecaraiH saha // tadAstravAriNI dattau-SadhI sudhiirtaakrii| devairbaddhA janurmAtra, neminAnakaduMdubheH // 91 // kauTuki jyotiSIe ApelA zubhamuha dArU nAmanA sArathithI prerAyelA tAryu dhvaja (garUDanA cinhavALA) ratha upara ArUDha thaIne karoDo yAdavothI parivarelA kRSNa e zubha zukane pUrvaka jayamaMgala karatA pUrva uttaranI vidizA IzAna khUNA tarapha vijaya prayANa karyuM. pitAnI dvArikA nagarIthI pIstAlIza pejana dUra AvelA sImapallIgrAma (hAlanuM samI, athavA khArAghoDAnI hada) nI bahAra kRSNa sainyane paDAva nAkhyo. jarAsaMdhanA sainyathI cAra yojana dUra potAnI samasta senAne rAkhI, tyAM mahAparAkramI vidyAdhara rAjAoe AvIne samudravijayane namaskAra karIne kahyuM- "rAjanuM, ApanA laghubaMdhu vasudevanA guNothI AkarSAIne yuddha jevA mATe ame AvyA chIe. jemanA kulamAM traNe jagatanI rakSA karanArA evA traNe lokanA nAtha bhagavAna neminAtha che. ApanA jevA pratApI purUSa teonA pitA che, vaLI sainyamAM karoDo ddhAone lIlAmAtramAM jItI le ane dharatIne dhrujAvI de tevA rAma-kRSNa, zAMba-pradyumna jevA mahAyoddhAo che. te jarAsaMdhanA sainyathI Apane keAI bhaya nathI. zuM siMhabALane hAthIonA ToLAthI bhaya hoI zake khare? te paNa avasare AvelA amane ApanA sAnnidhyamAM rahevAnI maMjurI Apa. ane amane Apa potAnA sAmaMta tarIke svIkAro. samudravijaye kahyuM - "bhale, Apa rahI jAva." tyAre vidyAdharoe kahyuM: "AjathI ame ApanA sevake chIe. te vidyAdharomAM je mukhya hatA, temaNe samudravijayane kahyuM - "amArA svAmI vidyAdhara rAjAo vaitADhaya parvata upara che. teo jarAsaMdhanA vazavata che. mATe game tema karIne e vidyAdhara rAjAone Apa bolAvI lyo. kAraNa ke jarAsaMdhathI badhA trAsI gayA che. kRSNa vAsudevathI tene ucheda thavo ja joIe. mATe jyAM sudhI jarAsaMdha vidyAdhara rAjAone potAnA pakSamAM bolAvI nA le, te pahelAM ja ApaNe ApaNuM pakSamAM teone AmaMtraNa ApIe. amArA senApati to vasudeva banaze." vidyAdharanI mahattvanI vAta sAMbhaLIne samudravijaye kahyuM: "teone bolAvavA mATe kone mokalIzuM ?" vidyAdharoe kahyuM - "te mATe te zAMba ane pradyumna egya che. teo kaMInAthI paNa parAjita thaI zake tema nathI. tyAra pachI samudravijaye kRSNa ane vasudevanI AjJA laIne, vidyAdharonI sAthe zAMba ane pradyumnane vaitADhaya parvata upara vidyAdhara rAjAone belAvavA mATe mokalyA. tyAre dee temanA DhIMcaNa upara, rathanA cakra upara ane raNabherI upara anivAriNI nAmanI auSadhI bAMdhI.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ sage-13 17 ito bhUpaM jarAsaMdha, dhosakhairaparaiH saha / maMtrI vijJapayAmAsa, haMsakaH paripakvadhIH / / 92 // kasena janitaM kArya-mavicArya prabho yadi / dratameva phalaM tahi, prAtaM jIvitanAzanAt // 13 // tatastvamapyanAlocya, mAkArSIH kRtyamaMjasA / mAjJAsIMzca camUtkarSA-sAmAnyamamumacyutaM // sAmAvyamapi dakSeNa, jJAtvA zatru balAdhikaM / saMgrAmaH kriyate yahi, tava driyate jayaH / 95 / etau tu devakosUnu-rAmau prAdurbhavacchubhau / staH samastaprakAreNa, sukRtAdadhunAdhikau // 16 // sAmarthya vajudevasya, rohiSyAzca svayaMvare / tvayakA dadRze nAthA-nyarAjamlAnitApradaM // 97 // vartete tatsutAvetau, puruSottamasAnvatau / dattA dvAravatI vastuM. yayovai zramaNena ca // 98 // tasya kRSNasya putrau dvau, pradyumnazAMbakAbhidhau / vidyAparAkramaiHstotuM, mukuMdAdadhikAviva / 99 / yoddhAraH pAMDavAH paMca, gaNayaMti na kottishH| balino'pi mahAzatrUn, yuddha paMcAnanA iva // eko'pyanekatAM bibhra-nneminAtho'sti tatra yaH / ekacchatrAM mahIM kartuM, sa samarthaH svliilyaa| tava sanye dhurINau yau, zizupAlAkhyarukmiNau / rukmiNyA apahAre ta-dvalaM jJAtaM samairapi // 2 // kurudezasamudbhUto, duryodhano mahIpatiH / gAMdhAraH zakunizmApo, gaNyete na bhaTeSu tau // 3 // aMgadezAdhipaH karNaH, prAjye tasya bale sa tu / gharaTTasyeva godhUma-dhoraNIva bhaviSyati // 4 // tatrAsti neminAtho yaH, sa tvajeyaH surairapi / kRSNo'pi balabhadro'pi, vartete durdharAvimau // 5 // atra saMstUyate nAtha, tavaiva kevalaM balaM / apareSAM na vizvAsa-stvayA jJeyo mahattamaH // 6 // catuHSaSTisuparvedrA, namaMti yatkramAMbujaM / neminAthaH sa kenApi, jeyo na jAyate manAk // 7 // daivaM parAGa mukhaM tAva-konamasti vibho'dhunA / no cettadA kathaM kAlo, devyApi nihatazchalAt // tvAM pramANamakurvANA, baliSTA api yAdavAH / mathurAyAH praNazyAgu-rikAyAM same'pi te|| yasmAdmibhyaMti sarve'pi dhAtito yena so'pyahiH / tavAbhimukhamAyAtaH, sa eva kezavo blii| jAteSveteSu cinheSu, raNAraMbho na yujyate / vyAvRtte tvayi tatkRtyAt, svayaM so'pi gamiSyati // iti zrutvA vacastasya, dhosakhasya bhayaMkaraM / bhRkuTIbhairavo bhUtvA, jarAsaMdho jagAda taM // 12 // re daSTA'sti tvayA jagdhA, laMcA cApalyatAkarI / tata eva tvamasmAkaM, bhedakhedakaro''bhavaH // varAkA hariNAH prAjyA, milaMtu purato hareH / teSAM syAtsamudAyena, tejaH kSaNikameva ca // pazyatastava gopAnA-meteSAM sakalaM balaM / bhasmasAdyadi kurve'haM, tova me parAkramaH // 15 // tadA taM kulamaMtryUce, Dibhako DibhakopamaH / svAminnatra samAgatya, tyajyate'tha raNa : kathaM ? / 16 / jaye zrIzca mRtau svargo, dvedhApi raNakarmaNi / vIrANAM zubhameva syA-tatra bhIzcityate kathaM ? // ghanodadhimivAbhedyaM, cakravyUhaM vidhAya ca / jeSyAmaH sakalaM sainyaM, gopAlapakSakArINAM // 18 // Dibhasya vacanaM zrutvA, jarAsaMdhastutoSa ca / prAyaso hi jarAjIrNo, DibhavAkyena tuSyati //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zAMba-pradyumna caritra A bAju mahAbuddhizALI haMsaka nAmanA mahAmaMtrIe bIjA maMtrIone sAthe laIne jarAsaMdhane vijJapti karI : "mahArAjA, kese avicArI kArya karyuM, tenuM phaLa tene jIvitanA nAzathI tatkALa malI gayuM. te Apa paNa vicAra karyA vinA yuddha kArya karaze nahIM. Apa jANe che ke samudrasamAna khaLabhaLatI jenI pAse senA che, e kRSNa keI sAmAnya rAA nathI. sAmAnya rAjA paNa sainyabalathI adhika evA zatrune jANavA chatAM jo yuddha kare che, tene parAjaya nizcita hoya che. vaLI, A devakInA putra rAmakRSNanuM puNyabaLa, samasta prakAre dina pratidina vadhatuM jAya che. temaja he nAtha, rahiNInA svayaMvaramAM vasudevanuM sAmarthya te Ape najaronajara joyuM che. tenA ja putro kRSNabalabhadrane rahevA mATe kuberabhaMDArIe dvArikA vasAvI paNa ApI che. evA puNyazALI kRSNanA-putro zAMba-pradyumna vidyA ane parAkramamAM te khUda kRSNane paNa haMphAvI de tevA che. temAM siMhasamAna pAMca pAMDave to karoDo yoddhAone gaNatrImAM letA nathI. te badhAmAM sahuthI agresara ekalA nemikumAra, eka paNa anekatAne dhAraNa karanArA samasta pRthvIne lIlA mAtramAM ekachatro karavAnuM sAmarthya dharAve che. jyAre ApaNuM sainyamAM agresara zizupAla ane rUjhimakumAra che. temanuM parAkrama te rUkimaNInA apaharaNa vakhate Apa sahue jANyuM che. kurUde. zIya duryodhana rAjA, gAMdhAra ane zakunirAjA to zizupAla ane rUkamakumArane ddhA tarIke . gaNatA ja nathI. hA, ApaNAmAM eka mahAdhanurdhArI aMgadezane adhipati kahyuM che. paraMtu tenAM sainyanI paNa ghaMTImAM rahelA ghauM jevI dazA thaze. jyAre sAmApakSamAM bhagavAna nemikumAra che, te deva-devedrothI paNa jItI zakAya tema nathI. kaNa ane balabhadra paNa durdhara che. ApaNAmAM te nAtha eka A5 ja mahAbalavAna che. bAkI bIjA keI upara vizvAsa rAkhavA jevo nathI. sAmA pakSamAM jyAM sudhI cesaTha IdrothI levAyelA bhagavAna neminAtha che, tyAM sudhI nizcaya vijaya teone ja che. he prabhu, hamaNAM ApanuM bhAgya viparIta che, nahIMtara devInA chalathI "kAla" jevA ApanA parAkramI putranuM akALe avasAna kema thAya? ApanI AjJAnuM ullaMghana karIne balavAna yAdave mathurAthI nAsIne dvArikAmAM sthira thayA. te yAda keTalA mAthAbhAre che? jenAthI mathurAvAsI athavA tenI AsapAsanA gAmavALA loko DaratA hatA. te bhayaMkara kAlInAgane jeNe kSaNa mAtramAM lIlApUrvaka haNI nAkhyo, te A balavAna kRSNa ApanI sAme Avyo che. to he prabhu, Apa kaMIka vicAro. prayANa samaye bhaviSyanI AgAhI rU5 je apazukane thayA te paNa eka vicAra mAge che. amArA saunA maMtavya pramANe A5 yuddha kAryathI pAchA phare, e ja zreSTha che. temAM ja ApanuM gaurava che. A5 yuddhathI nivRtta thaze to kRSNa paNa ApoApa ahIMthI cAlyo jaze" haMsakamaMtrInA bhayaMkara vacana sAMbhaLIne atyaMta reSathI raudrasvarU5 banelA jarAsaMdhe kahyuMre duSTa, te e kRSNanI pAsethI lAMca khAdhI lAge che. tethI ja tuM amArAmAM A pramANe bheda ane kheda upajAvanArAM vacano bolI rahyo che. te bicArA rAMkaDA haraNIyAnuM kezarI siMha AgaLa zuM gaju? bhalene te game teTalA bhegA thaIne AvyA hoya, e badhAnuM teja kSaNika che. tuM paNa joI leje. tArA jetA ja e govALIyAone kSaNamAtramAM bhasmIbhUta karI nAkhIza. tyAre tane paNa khabara paDaze ke e lokenuM keTaluM baLa che, ne mAruM keTaluM parAkrama che. tyAre avasara pAmIne haMsaka maMtrInA pratispadhI bhika maMtrIe jarAsaMdhane kahyuM- "svAmina, haMsakamaMtrIe Apane salAha ApI te kharekhara ApanA gaurava ane ApanA parAkramane
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 181 kalaMkti karanArI che. ApanA jevA traNakhaMDanA adhipati mahAparAkramI mahArAjAne yuddhamAMthI pAchuM pharavuM, te kaI rIte yogya nathI. yuddhamAM vIrapurUSone jIvatA jayalakSamI maLe ane maratAM svargalamI male che. to zUravIra yoddhAo mATe yuddha e to mahotsavarUpa che. temAM bhayanuM kaI sthAna ja nathI. ghanedadhinI jema abhedya cakabUhanI racanA karIne, govALIyAnA sakala sainyane ApaNe vinA vilaMbe jItI laIzuM. Apa jarApaNa ciMtA karaze nahIM." A pramANe utsAhapreraka bhikamaMtrInA vacana sAMbhaLIne jarAsaMdha khuza thayo. prAya: jarAe jarjarita vRddha mANasane DiMbha eTale ke bALakanI vAta vadhu pasaMda paDe che. Adideza tadA rAjA, tatra sainyAdhinAyakAn / cakravyUhavidhAnAya, samAdhAnAya cetasaH / 20 / maMtriNI haMsakAkhyAka-Dibhakau ca valAdhipAH / cakravyUha pracakruste-'rdhacakrivAkyayogataH // cakravyUhe sahasrAre, taukako nRpaH sthitaH / pratyekabhUbhRtAM teSAM-mekaM zataM suhastinAM // 22 // dve sahasra rathAnAM ca, vAjipaMcasahasrakaM / pattInAM prAjyazaktInAM, sahasrANi ca SoDaza / / 23 / / paridhau ca pratirAjJAM, SaT sahasrI sapAdikA / sAgrA paMcasahasrI caH'sthAttanmadhye'dhacakrirAT / gAMdhArasaiMdhavAnIkaM, jarAsaMdhasya pRSTataH / dhRtarASTratanUjAnAM, zataM tadakSiNe'bhavat // 25 // madhye mApAstathA vAme, purazca gaNanAyakAH / zakaTAzvAH paMcapaMcAza-saMdhau saMdhau nRpaaNtike|| aMtare cAMtare gulmA'gulmAnAmaMtare gaNAH / tasthurvyahAd bahirbhUpA, vividhavyUhasaMzritAH // 27 // atho magadhadezeza:-satyapratijJayAnvitaM / bhUyaH saMgrAmakozalyaM, dadhataM kozalAdhipaM // 28 // hiraNyanAbhabhUpaM ca, cakravyUhe'tra durjaye / asthApayacca senAnI-tayA cAstamito raviH // 29 // pitAnA mananuM samAdhAna karIne jarAsaMdha rAjAe senApatione cakabUhanI racanA karavA mATe Adeza Apyo. rAjAnI AjJAthI haMsaka ane hiMbhakamaMtrI temaja senApatioe cakravyuhanI A pramANe racanA karI:-cakravyuhanI racanAmAM be hajAra rAjAone AgaLa niyukta karavAmAM Ave. temAM eka (pratyeka) rAja pAse se hAthIe, be hajAra rathI, pAMca hajAra azvo ane soLa hajAranuM pAyadaLa sainya hoya che. dareka rAjAonI baMne paDakhe cha cha hajAra pAyadaLa sainya ane AgaLa pAMca hajAra sainike rahe che. te badhAnI vacamAM ardhacakavata-prativAsudeva jarAsaMdha rAjA rahe. jarAsaMdha rAjAnI paDakhe gAMdhAra ane saidhava rAjA pitAnA sainya sAthe rahe. jamaNI bAju dhRtarASTranA so putra sainya sahita UbhA rahe, tenI pAchaLa zakaTavyuhanI racanA karI. jemAM vacamAM rAjAo, DAbI bAju ane AgaLa senA nAyako ane dareka rAjAonI vacamAM pacAsa pacAsa gaNanAyake goThavyA. A pramANe vividha prakAranA vyuhonI racanA karI. bRhonI bahAra AMtare AMtare, eka bIjAnI madhyamAM gucchAkAre sainikone goThavyA. dareka sainikanA guccha mAM ekeka rAjAone rAkhyA, jarAsaMdha rAjAe samasta sainyanuM saMcAlana karavA mATe satyapratijJA vALA ane jemaNe aneka saMgrAmamAM kauzalyapaNuM dAkhaveluM che, evA kezaladezanA adhipati hiraNyanAbha" rAjAnI mukhya senApati tarIkenI nimaNuMka karI. A pramANe cakravyuhanI racanA karI. tyAM sUrya paNa astAcale cAlyo gayo, arthAt rAtri thaI.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zAMba-pradyumna caritra cakravyUharipUbhUtaM, rajanyAM yAdavA api / cakrire garuDavyUha, durjeyamaripArthivai // 30 // tasya vyUhasya vaktre'sthaH, kumArA ardhakoTayaH / tanmastake ca goviMda-baladevau savikramau // akrUraH sAraNaH padmaH, kumudaH kumudAnanaH / jayojaratkumAro'pi, samukho dRDhamuSTikaH // 32 // vighnarathastvanAdhRSNi-rvasudevasutA iti / rathaikalakSasaMyuktA, goviMdapRSTarakSakAH // 33 // ugrasenanRpasteSAM, pRSTe koTiratho'bhavat / tasyApi pRSTarakSAyai, sthitaM putracatuSTayaM // 34 // bhoje svAMgajasaMyukta, pRSTasthe rakSitA napaH / raNaH sAraNazca dro, durdharaH satyakAbhidhaH // 35 // samudravijayo rAjA, pArzvamAzritya dakSiNaM / bAMdhavaistatsutaiH sArdhaM, tasthau svasthatayAnvitaH // mahAnemyabhidhaH sty-nemisudRddhneminau| sunemirneminAtho'rhana megho mahIjayo jayaH // 37 // jayasenastathA tejaH-seno jypraakrmii| kumArA abhavannete, samudravijayAMtike // 38 // paMcaviMzatilakSazca, rathairanye'pi pArthivAH / samudravijayasyAsan, bhRtyavatpAvarakSakAH // 39 // vAmapA samAzritya, balabhadrasya nNdnaaH| yadhiSTirAdayaH sarve, pAMDavA api cotkaTAH // niSadholmukazamanu-damanAH satyakiH punaH / prakRtidyutizrIdhvajo, devAnaMdazca zAMtanuH // 41 // AnaMdaH zatadhanvA ca, dazarathastu viprthH| vizvapRthurmahAdhanu-I DhadhanvAtivIryakau // 42 // devAnaMdananAmA ca, devAnaMdavidhAyakaH / lakSazca paMcaviMzatyA, syaMdanaiH saMyutA amI // 43 // paSTasthAH pAMDavAnAM ca, jAtA rkssaavidhaaykaaH| teSAmapi tathA jAtA, yate caMdrayazAH punaH // siMhalababbarAkhyAkau, kAMbojaH keralAhvayaH / draviDo bhUpatirvairividrAvako daridrabhita // 45 // syaMdanAnAM sahasra zca, SaSTayA teSAmapi sphuTaM / pRSTasya rakSako jAto, mahasenapitAbhitaH / 46 / pakSarakSAkRte dakSA, bhAnuH, subhAnubhAnarau / saMjayo'mitabhAnuzca, kaMpitau viSNagautamau // 47 // zatrujayaH zatrujayo, mahaseno gabhIrakaH / bRhadhdhvajo vasudharmA-dayazca kRtavarmakaH // 48 // prasenajid dRDhadharmo, vikrAMtazcitravarmakaH / ete syurgaruDavyUhe, garuDadhvajavigrahe // 49 // yadyapyAsta virAgo hi, neminAtho jinezvaraH / tathApi dustyajastasya, dRSTirAgo mahAtmanaH // tena rAgeNa yuddhAya, jJAtveMdro nemimAgataM / rathaM mAtalinA' praiSI-dajeyaM zastrasaMyutaM / 51 / mAbhUdghAtoMjasAmISAM, bhotiLahavinirmiteH / prApyAtIvAstamAdityaH, prAptavAnudayaM punaH // mama yAnAtpuro bhAnu-rmAkArSIdagamanaM drutaM / / iti mAtalinA pUrva-mAdAya rathamAgataM // prAbhRtIkRtamAruhya, rathaM surasamarpitaM / nemonAtho'pyabhUyuddha-vidhAnAya samudyataH // 54 // baMdhuM nArAyaNAjyeSTa-manAdhaSNiM mahAbalaM / samudravijayAdhIzaH, pracakAra camUpati // 55 // - zatrupakSamAM "cakravyuha" nI racanA jANIne, yAdavoe rAtrimAM ja zatrurAjAo mATe durjaya evA "garUDavyuha" nI racanA karI. je garUDavyuhanA mukha AgaLa pacAsa lAkha yAdavakumArone - rAkhyA. garUDanA mastakabhAgamAM kRSNa ane balabhadra rahyA. temanI pAchaLa temanA rakSakarUpe akkara, sA27, pama, mu, muhAnana, bhaya, bhA2, sabhuma, draDhamuSTi, vina25 bhane manAlog
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 183 e agIyAra vasudevaputro eka lAkha rathanI sAthe rahyA. teonI pAchaLa ugrasenarAjA eka karoDa rathanI sAthe rahyA. temanI pAchaLa temanA cAra putro sainya sAthe rahyA. garUDanI ane bhujanA sthAne raNa, sAraNa, caMda, durdhara ane satyaka nAmanA rAjAe potAnA putro sahita rahyA. dakSiNa bAju samudravijaya pitAnA baMdhuo temaja putro sAthe rahyA. mahAnemi, satyanemi, daDhanemi, sunemi, rathanemi, ariSTanemi, megha, mahIjaya, jaya, jayasena, tejasena ane vajasena Adi samudravijayanA putro, samudravijayanI najIkamAM rahyA. temaja samudravijayanI be bAju pacIsa lAkha rathanI sAthe bIjA rAjAo paNa sevakanI jema UbhA rahyA. garUDanI DAbI pAMkhamAM balabhadranA putre, yudhiSThira Adi pAMDavo, temaja baladevanA putro niSadha, unmuka, zamanu, damana, satyaki, prakRti, zrIdhvaja, devAnaMda, zAMtanu, AnaMda, zattadhana, dazaratha, vipratha, vizva pRthu, mahAdhana, draDhadhanu, ativIrya ane devono AnaMdadAyaka devAnaMda Adi paccIsa lAkha rathanI sAthe rahyA. pAMDavonI rakSA mATe pAchaLa caMdrayazA, siMhala, bambara, kAMboja, kerala, zatruone vidAraNa karanAra draviDarAjA, ane daridrabhita Adi rAjAo sAITha hajAra rathanI sAthe rahyA. tenI paDakhe mahasena pita nAmanA rAjA rahyA. tenA pakSanI rakSA mATe bhAna, subhAna, bhAmara, saMjaya, amitabhAnu. kapi, viSNu, gautama, zatruMjaya, mahasena, gabhIraka, bRhadadhvaja, vasudharma, udaya, kRtavarmaka, prasenajita, draDhadharma, vikrAMta, ane citravatmaka A pramANe garUDanA cinhavAlI dhvajAthI yukta sainikanA garUDavyuhanI racanA karI. mahApurUSone paNa dRSTirAga dutyajaya (arthAt dAkSiNyatAne tyAga karatA nathI. ) hoya che. tema bhagavAna zrI neminAtha pote virAgI hovA chatAM, viSNunI dAkSiNyatAthI yuddha karavA mATe raNasaMgrAmamAM AvyA. A jANIne Indra bhagavAnane mATe temanA sArathinI sAthe ajeya evA zastrothI paripUrNa ratha mekalyo. AvA prakAranI addabhUta garUDavyuhanI racanAthI "jIvone ghAta nA thAo." ema mAnIne jIvahiMsAnA bhayathI ja jANe sUrya astAcala pratye gayo nA hoya! "mArA rathanI pahelA sUryanuM Agamana nA thavuM joIe." ema mAnIne jANe mAtalisArathie sUryodaya pahelAM ja rathane laIne bhagavAna neminAthanI AgaLa AvI namaskAra karI rathanuM bheTazuM karyuM. Indra mokalelA ratha upara ArUDha thaIne neminAtha paNa yuddha karavA mATe taiyAra thayA. samudravijaye kRSNanA moTAbhAI mahAparAkramI evA anAvRSNuinI senApati tarIke nimaNuMka karI. samaste'pi hareH sainye, babhUvAtha jayAravaH / kaTake magadhezasya, babhUva kSobhanA ghanA // 56 // vyUhayorubhayoragra-subhaTAzcakrire raNaM / kurvatastAMDavaM nRtya-kArakA iva raMgataH // 57 // petuvividhazasrANi, samAdAya dvayorapi / subhaTA varSayAmAsuH, kalpAMtajaladA iva // 58 // ubhayorapi vAhinyo-~hau dvAvapi bhedatAM / na cApaturmadotkaTaya, dadhAnau tAkikAviva / / jarAsaMdhasya sainyAdhi-patihakkAritA bhaTAH / agragAna bhaMjayAmAsu-mukuMdasainyasaMsthitAn / / subhaTAn garuDavyUha-saMsthin garuDadhvajaH / patAkocchAlanAccakre, sarvAn dhairyasamanvitAn / tadA zauryAnmahAnemi-pAthoM pakSasthitAvapi / madhyasthito'pyanAdhRSNi-ryodhdhuM trayo'pi nirgtaaH| zaMkho'dhamat mahAnemiH siMhanAdaM mahadbhUtaM / arjunadevadattAkhyamanAdhRSNirbalAhakaM // 63 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zAMba-pradyumna cAritra taryANAM mahatAM koTIryAdavA apyavAdayan / bANairbANA iva dhvAnastannAdAH saMdhitA drutaM // trayANAmapi zaMkhAnAM, vAditrANAM ca niHsvanaiH / ajAyata jarAsaMdha-senAyAM kSobhatA bhRzaM // mahAnemiranAdhRSNi-rdhanaMjayazca durjayaH / trayo'pi vavRSurbANAn, hutAzanA ivolmakAn // mahAnemerato vyUha-saMdhisthitA mahIbhRtaH / prakSobhitA jarAsaMdha-bhUpasainyAdhinAyakaiH / / 67 / / tadA nAmAMkita cihna-miva kartutrayo'pi te / vibhedaM cakrire cakra-vyUhasya sthAnakatraye // tatra mArge kRte te'pi, cakravyU he'vizan javAt / viSame sthAnake mArge, saMjAte pravizenna kaH // duryodhananRpo rukmo, rodhiroza iti trayaH / svasainyAn sthApayaMtaste, saMgrAmAya samutthitAH // duryodhano'tha mAtsaryA-nirurodha dhanaMjayaM / rodhirozastvanAdhRSNiM, mahAnemi ca rukmirAT // teSAM SaNNAmapi dvaMdva-yuddha babhUva bhairavaM / rathikAnAM pareSAM ca, bhaTAnAmAbhimAninAM // 72 // bibhrANamapi vIreSu, mAnitvaM rukmiNaM haThAt / viyukta syaMdanAsrAbhyAM, mahAnemiracIkarat // vadhyasthAnaM sametasya, rakSAmAzritya rukmiNaH / zatrutapanAdyAH sapta, rAjAno yodhdhumutthitAH // taiH sarvai yugapanmuktA, yA yA mArgaNadhoraNo / ucciccheda mahAnemi-stAM tAM kodaMDasaMyutAM // kriyamANe ciraM yuddhe, na vairI kSayamAptavAn / tAvatA mumuce zakti-nUpeNa vyaktazaktibhAk // AgacchaMtI jvalajjvAlAM, zaktimAlokya yaadvaaH| citte cukSubhire vajrA-gamena kSobhate na kH|| tasyAzca kiMkarIbhUtAH, zaktibANAH sahasrazaH / sahasA yugapatpetu-huMtAzanakaNA iva // 78 // vyacaSTAthAriSTanemi, mAtaliyuddhakovidaH / dehi prabho mahAneme-vajra vairiparAjayi 79 / zakteH zaktivibhedyAsti, vajra Naiva mahIyasA / na kimapyetayA sAka-manyacchastra jayapradaM / / tadA nemirjagau bANe, saMkrAmaya tvameva tat / tenApi neminirdezA-dvajra saMkAmitaM kSaNAt // zakti tenaiva bANena, pAtayitvA mahItale / saketuM rathamacchetso-cchatrANi ca nRpasya saH / 82 // SaNNAmavanipAlAnA-manyeSAM sArthavatinAM / akhaMDAnapi kodaMDA-nasau ciccheda lIlayA // Aropya bhrakuTi bhAle, tadA dhanvani pijinIM / saMgrAmAyAgato rukmI, samAruhya rathAMtaraM // zatrujayAdayo'nye'pi, bhUpA aSTau samAgatAH / rukmiNA taizca saMgrAmo, dvedhApi navatAM yayau // jagrAha kArmukaM yadya-drukmirAT pratyayAvahaM / samudravijayakSmApa-tanayastattadacchidat // 86 // cchidatastasya saMjAtA, chedapaMktau ca dhanvAnA / saMkhyayA viMzatI rukmI, jAtaH kssiinnpraakrmH|| kauberInAmadheyaM ca, zastra mumoca rukmirAT / Agneyena zareNAnya-zvakAra bhasmasAda blii|| varSataM bANalakSANi, rukmi vairocanAbhidhaM / bANaM mumoca zaiveya-prajighAMsAkRte drutaM / 89 // maheMdrAkhyeNa bANena, mahAnemirbalAdhikaH / AnalpAmati tacchakti, kSiptvA jaghAna rukmiNaM // nipIDitaM prahAreNa, kvaNaMtaM patitaM bhuvi / rukmibhUpaM samAdAya, veNudAspadaM gataH // 91 // mahAnemermahIpAlAH, kSobhanAM prApuruccakaiH / vijaye'pi mahAsainyA-cchaMkAM citte hi jAyate // 12 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-13 185 kRSNanA samasta sainyamAM jayajayAravane pracaMDa zeSa sAMbhaLIne jarAsaMdhanA sainyamAM ekadama bha vyApI gayo. jarAsaMdhanA cakravyuha ane kRSNanA garUDabhRha-e baMne vyuhanI AgaLa rahelA subhaTo raNutAMDavane khelatA jANe AnaMdathI nRtya karatA nA hoya tema lAgatA hatA. baMne pakSanA subhaTo aneka prakAranA zastro laIne kalpAMtakALanA meghanI jema zastronI varSA karavA lAgyA. chatAM baMnemAMthI eka paNa vyuhane jarApaNa bhedI zaktA nathI. jema mahAna tArkika (naiyAyika) eka bIjAnI yukti-prayuktine bhedI zake nahIM. tema eka paNa vyuha bhedI zakAto na hato. tyAre jarAsaMdhanA mukhya senApati hiraNyaprabharAjAe, hakkAra karIne kRSNanA sainyanI mekhare rahelA subhaTane hAMkI mUkyA. garUDavyuhanI AgaLa rahelA parAkramI ane dauryavAna evA sarva subhaTa ane garUDadhvajanI patAkAne uchaLatI joIne paDakhe rahelA mahAnemi ane pArtha, temaja madhyamAM rahelA anAvRSNi tarata ja sAme AvIne ubhA rahyA. mahAnemie adbhuta zaMkha phUMkIne siMhanAda karyo. anAvRSNie arjuna ane devadatta nAmano zaMkha phUko. temaja bIjA karoDo yAdavoe paNa jorathI raNavAjiMtro vagADayAM. vAjiMtronA ane traNe zaMkhanA bhayaMkara avAjathI jarAsaMdhanI senAmAM ekadama kSobha vyApI gayo. mahAnemi, anAvRSNi ane dhanaMjaya-e traNe durjaya yoddhAoe kalpAMtakAlanA agninA goLAnI jema bANanI varSA varasAvI. ane traNenA nAmathI akita nA hoya tema cakravyuhanA traNa sthAnane bhedI, vacamAM mAga karI, traNe subhaToe cakavyuhamAM praveza karyo. tarata ja jarAsaMdhanA sainyamAM rahelA duryodhana, rUkimakumAra ane rUdhirarAjA, pota potAnA sainya sahita yuddha mATe sAme AvIne ubhA rahyAmAtsaryabhAvathI duryodhane dhanajayane, rUdhirarAjAe anAvRSNine ane rUkimakumAre mahAnemine rokI rAkhyA. e chae rAjAonuM yuddha ane bIjA paNa abhimAnI subhaTonuM ratha sAthenuM bhayaMkara ratha-yuddha jAmyuM. mahAnemie potAnI jAtane vimAnI mAnatA rUjhimarAjAne ratha ane zastro vinAne karI nAkhyA. vadhasthAne rahelA zastra-astra vinAnA rUjhimarAjAnI rakSA karavA mATe tarata ja zatrutapana Adi sAta rAjAo yuddha karavA mATe AvyA. te sarvee ekIsAthe bANeno varasAda varSAvyo, paraMtu mahAnemie temanA dhanuSya bANane kSaNamAtramAM chedI nAkhyAM. A pramANe lAMbu yuddha cAlavA chatAM, mahAnemino kSaya nahIM thavAthI zatrutapana rAjAe pragaTaprabhAvI zakti nAmanuM bhayaMkara rAstra choDayuM. cAre bAju agninI javAlAo cheDatI zaktine AvatI joIne yAdavonI senAmAM kSobha vyApI gayo. hAhAkAra karatA yAdavoe zaktine teDavA mATe cAre taraphathI hajAro bANenI varSA varasAvI. paraMtu zakti zastranI AgaLa te badhA bANe AganA taNakhAnI jema uDI gayA. tyAre yuddhavizArada mAtali sArathIe bhagavAna neminAthane kahyuM - "prabhe, A zakti mahAneminA prANa laI leze, te enA bacAva mATe vA sivAya bIju kaMI zastra kAmamAM nahIM Ave. Apa kRpA karIne zaktine teDavA bANamAM vajane saMkramAve." bhagavAna neminAthe kahyuM - "tuM ja vajanuM saMkramaNa karIne bANa mUka." bhagavAnanA AdezathI mAtali-sArathie tarata ja bANamAM vajane mUkayuM, vaje zaktine toDIne jamInamAM ghUsADI dIdhI. rAjAnA dhvajA sahita rathane ane tenA chatrane chedI nAMkhyuM. temaja tenI sAthe rahelA chae rAjAnA bANane kSaNavAramAM chedI nAkhyAM. tyAre bhrakuTi caDhAvIne krodhe bharAyelo rUjhimarAjA bIjA ratha upara ArUDha thaI, zatruMjaya Adi ATha rAjAonI sAthe mahAneminI sAthe yuddha karavA tatpara thayA. rUkimarAjA Adi AThe rAjAo je je dhanuSyabANa caDhAve che, te te bANene samudravijayane parAkramI putra mahAnemi kSaNamAtramAM chedI nAkhe 24.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zAMba-pradyumna caritra che. A rIte ekI sAthe rUkiMmarAjAnA vIza bANane chedI nAkhyAM. tethI parAmarahita thayelA mirAjAe "kaudharI " nAmanuM zastra mUkyuM tene mahAnemie "Agneya" nAmanA zastrathI bhasmIbhUta karI nAkhyuM. tyAra pachI rUkimae lAkho bANane varasAvatuM "vairacana" nAmanuM bANa mUkyuM. tene mahAnemie "zaiveya" nAmanA bANathI chedI nAkhyuM. chelle mahAneminA nAza mATe rUkie maheMdra nAmanuM bANa mUkayuM, tyAre parAkramI evA mahAnemie "Ana5" nAmanI zaktithI rUkamarAjA upara prahAra karyo, zaktinA prahArathI ghAyala thayelA bhUmi para paDIne kaNasatA rUjhimarAjAne bAMdhIne mahAnemi kRSNanI zibiramAM laI gaye. A pramANe mahAnemithI AThe rAjAo kSobha pAmI gayA. jarAsaMdhanuM moTuM sainya hovA chatAM rAjAonA manamAM vijaya mATe zakA utpanna thaI. samudravijayasvAmI, varisenApati kSaNAt / bhadrakaM stimitazcApi, mAlavezaM bhayAvahaM / 93 / vasusenaM ca vasusena-makSobhyo'kSobhyadhairyabhAk / puromitrezvaraM mitre-zvaraM ca sAgarAbhidhaH / 94 / dhRSTaM pratijJayA dhRSTaM, lakSmIvAn lakSmilakSitaH / athinAM dyumnadAtAraM, dyumnAkhya himavAn punH|| dharaNeMdra ivojasvo, dharaNAMbarASTakaM / ajaiSIcchatadhanvAna-mabhicaMdro maheMdravat // 96 // kalyANApUraNo loko, pUraNo draupadaM napaM / satyanemirmahApadma, sunemiH kuMbhibhojakaM // 97 // zrIdevaM dRDhanemizca, vibhinnA yAdavairiti / napA hi raNato'nye'pi, bhagnAH zaraNamAzritAH / 98 / ito bhImo raNe bhImo-'rjuno'rjunopamaprabhaH / rAmo rAmasutAH zveta-vadanA radanAMzubhiH // 99 // dhRtarASTrasutAnAM te, sainyaM vyadrAvayan drutaM / vidrutAste'pi saMjAtA, vAtakaMpitapatravat // 200 // bANaiH khagairivAkAza-mAcchAditaM samaMtataH / babhUva durdinaM megha -biMdUnAM patanairiva // 1 // pArtha AkRSya gAMDIvaM, yadA muMcati mArgaNAt / .rasthAne karo'nyeSAM, dhana sthAne dhanustadA // atha duryodhano yodhaH, kRtvA hukAramutthitaH / jitakAsinamAtmAnaM, jAnana svIyabaloddhataH // yuddha ripuka baMdhaughe- tagatastrigartakaH / citrasenazcitraseno, rAmarAjo jayadrathaH // 4 // sauvIranRpatiH zara-senezo jayasenakaH / somakaH somavaktrazca, bhUpAlA militA iti // 5 // saMbhUya te'pyayuddhayata, pArthena zaravarSiNA / zakuniH sahadevena, bhIme duHzAsano'pi ca // 6 // nakulena saholako, yudhiSThireNa zalyakaH / drupadezena satyAMko, rAhulo bhaupalena ca / 7 / / bhUpAlA apare zeSA, vidveSAnvitacetasaH / cakrire samaraM ghora, saMkarSaNasutaiH samaM // 8 // duryodhananRpAdInAM, varSatAM bANadhoraNIH / drutaM saMdhitabANaistA, ucciccheda dhanaMjayaH // 9 // ahan duryodhanezasya, sArathiM rathikAnapi / pArtho'bhAMkSIdrathAn bANaiH sannAhamapyapAtayat // tadA krodhoddhatAH sarve, bhUpAlAH pUrvavaNitAH / yugapatsamApatan pArthe, varSati bANadhoraNIM / / dazAnAmapi zatrUNAM, bhUpAnAM zaravarSaNaH / dhanaMjaya ivAkArSA-dupadravaM dhanaMjayaH // 12 // yudhiSThiramahezasya, spaMdane saMsthitaM dhvajaM / zalyaH zalyamivAdUraM, pAtayAmAsa mArgaNaH // 13 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 187 tadauSadhavidhAnAya yudhiSThiro'pi bhUpatiH / zalyasyApi cakartAzu, kodaMDakalitAna zarAn / aparaM kAmuka krodhA-dAdAya zalyapArthivaH / vegAdAcchAdayAmAsa, dharmaputraM zilImukhaiH // 15 // vidyujjhAtkArasaMkAza-mitaH pArthaH zilImukhaM / zalyaM prati mumocAzu. tena so'pi gato mRti // jIvarakSAkRte'nazyan, bhUpAlAH pArzvavartinaH / sevyasevakatA tAva-dyAvajjIvasya rakSaNaM / 17 / AropitagadaH skaMdhe, bhImo duryodhanezituH / baMdhu durodaravyAja-jayaM saMsmArayannahan // 18 // mAyAyuddhavidhAnena. gAMdhAreNa niyodhitaH / mumoca sahadevAkhyo, mArgaNa jIvanAzanaM // 19 // prAptameva zaraM pRSTAt spaMdane zakunerapi / duryodhana'cchetsI-ca lena tIkSNapatriNA // 20 // mAdrIsutastadAbasyau re duryodhanapApadhIH / saMgrAme'pi tavA'pyenaM eva pravartate balaM // 21 // bhavyaM jAtaM yuvAM prAptau bhUyaHkapaTakaMTakau / yugapad ghAtayiSyAmi viyogaM kartumakSamaH // 22 // uktveti sahadevena, deveneva baloyasA / bANA mumucire taistu, duryodhanastirodadhe // 23 // tenApi tIkSNabANAnAM, prakSepeNa dhanuzchidA / vidrAdilo'pi mAdreyo. na manAgapyupa drutaH // 24 // punaH so'pyamucada bANaM, maMtramaMtritacitaM / prANinAM prANanAzAya, dharmarAjazaropamaM // 25 // aMtarAlAdapi chitvA, tIkSNena garuDeSuNA / dUrocake tanmAhAtmyaM, dhanaMjayena dhanvinA // 31 // duryodhanamahIzasya, pakSapAtavidhitsayA / zakunirdhanurAropya, vavarSa zaramaMDalIH // 32 // zakunerapi ca chitvA, mArgaNAnsahadevakaH / sUtaM zakunivadrathyA-nuDDApya tacchiro'cchidat // divAkarakaraistIkSNai-rivAtinizitAyudhaiH / nizAbala ulUko'pi, nakulenopadudruve // 34 // ulUko'pi divA pazyan, naSTavA durmarSaNezituH / syaMdane gatavAMzcitra, vidrutA apare'pi SaT // naMSTvA duryodhanaM bhUpaM, taM te SaDapi zizriyuH / militvA tairmahIzaizca, pArthena so'pyyuddhyt|| baladevasUtaiHprAcyairyuktazcakrIva phAlgunaH / vAhinIM bhaMjayAmAsa, kurudezezituH zaraiH // 37 // da yodhanAvanIbhartu-gajAnaMdhAna prakurvatA / dhanaMjayena vANena, vyApAdito jayadrathaH / / 38 / / valAdAkarNamAkRSTa-kodaDaH karNarATa tadA / dadhAve vegataH pArtha-jighAMsayA dayojjhitaH / / zarIrakaMda kenocca-vizAlakhaGgayaSTinA / ramamANAvapazyaMstau, karNapAthI surA api / / 4 / / bhaktvAnekarathAna vIrAna, zastramAtrasamanvitaH / karNo viloDayAmAsa, yAdavAnAM ca vAhinIM // siMhanAdena bhImazca, zaMkhanAdena phAlgunaH / cakratuH zatrusenAyAM, kSobhanAM mahoM tadA // 42 // duryodhananRpo'dhAva-dAdAya hastinAM ghttaaN| vadhAya bhImasenasya, samudyataH krudhAkulaH // 43 // rathyAn rathyairhayairazvAn, mataMgajairmataMgajAn / bhImo duryodhanaM sainya-miti sarvamayodhayat // 44 // yuddhayamAno'pi taiH sArdha-meva bhImaH parAkramAt / na saMgrAmarasaM pUrNI-cakAra dyUtakelivat // tadA duryodhano mAno, svayamAzvAsya sainikaan| cacAla gaMdhahastIva, bhettuM bhImabaladvipAn // tau pArAvArakallolA-viva hyAsphAlanaM mithaH / janayaMtau jayaM bhIma-staM nihatyopalabdhavAn / /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zaba-pradyumna caritra hate duryodhane tasya, sainikAH svAmijitAH / bhejuhiraNyanAbhAkhyaM, senAnItvena vizrutaM / 48 / samudraviye zatrunA senApati hiraNyanAbhane, svimite mAlavanareza bhadrakane, abhyaya. vAna akSobhya vasusenane, sAgare mitrapura nareza mitrezvarane, lakSmIvAne dhRSTrane, himavAne athI. enA dAtA ghumnane, dharaNendra jevA tejasvI dharaNe aMbarASTakane, IdrasamAna abhica zatadhanvAne, lekanAM kalyANakAraka pUraNe draupada rAjAne, satyanemie mahApadmane. sanemie kuMbhijakane, draDhamie zrIdevane haNamAtramAM niHzastra karI dIdhA. ane temane zaraNe lAvyA, temaja bIjA paNa parAkramI yAdavee zatru senAnA anya subhaTone ghAyala karI baMdIvAna banAvyA. cAlI rahelA bhayaMkara saMgrAmamAM bhIma, suvarNanI kAMtisamAna arjuna, veta dAMtanI paMktithI zobhatA rAma (balabhadra) nI "tavadana" nAmane putra ane balabhadra... A badhA dhRtarASTranA putranA sainyanuM vidAraNa karatA hatA tyAre te dhRtarASTranA putra vAyuthI kaMpAyamAna thayelAM pAMdaDAonI jema dhra jatA hatA. pakSIonI jema cAre bAjuthI bANAnI varSothI AkAza AcchAdita thaI gayuM. te jANe vAdaLothI gherAyelA TurdinamAM jema meghanA biMduo paDatA heya tema ghaDAdhaDa paDatA bANonI varSo lAgatI hatI. jyAre arjune pitAnuM gAMDIva dhanuSyane kheMcIne bANa choDayA tyAre zatruonA hAthanAM sthAna hAtha ane dhanuSyanA sthAne dhanuSya staMbhI jatAM hatAM. pitAnA baLathI uddhata thayelo potAnI jAtane vijetA mAnate duryodhana, abhimAnathI huMkAra karIne yuddha karavA mATe tatpara thaye. yuddhamAM zatruonA mAthAM, mAthA vinAnA dhaDa, chUTA paDelA hAtha paganA samuhathI traNa prakAranA jANe khADA nA hoya, tema mAthA, dhaDa ane hAthapaganA DhagalA thayA. citrasena, rAmarAja, jayadratha, sauvIrarAjA, sUrasena, jayasena ane semaka Adi rAjAo sAthe maLIne bANAvaLI arjunanI sAthe yuddha karavA lAgyA. zakuni sahadevanI sAthe, duzAsana bhImanI sAthe, uluka nakulanI sAthe, zalpaka yudhiSThitnI sAthe, satyaka drapadanI sAthe, rAhula bhaupalanI sAthe temaja zatrubhAvane dhAraNa karanArA bIjA rAjAo kRSNanA putronI sAthe bhayaMkara yuddha khelI rahyA hatA. arjune duryodhana Adi rAjAonA bANenI paMktine potAnA bANothI cheTA nAkhI, temaja duryodhananA sArathi ane rathane paNa kSaNamAtramAM bhAMgI nAkhyAM. tyAre krodhAyamAna thayelA badhA rAjAoe ekIsAthe arjuna upara bANane varasAda varasAvyo. te daze zatrurAjAonA bANone agninI jema arjune bhasmIbhUta karI nAkhyA. zalyarAjAe yudhiSThirarAjAnA ratha upara rahelI dhvajAne bANothI uDADI mUkI. tyAre yudhiSkirarAjAe paNa jANe zalyanI cikitsA karatA nA hoya tema, zalyarAjAnA dhanuSyabANone chedI nAkhyAM. tyAre krodhAyamAna thayelA zalyarAjAe bIjA dhanuSyabANa laIne vegapUrvaka bANanI varSothI yudhiSThirane DhAMkI dIdhA. te joIne arjune vijaLI nA jhabakArAnI jema zalya upara "zakti" nAmanA zastrane mUkayuM. tethI tyAMne tyAM ja zalya maraNane zaraNa thayA. tyAre zalyarAjAnI rakSA mATe paDakhe rahelA bIjA rAjAe potAnA jIvananI rakSA mATe tyAMthI nAsI chUTayA. kharekhara se-sevakabhAva tyAM sudhI ja rahe che ke jayAM sudhI jIvita hoya che. duryodhanane baMdhu duzAsana ke je vAraMvAra jugAramAM hArI gayelA pAMDene yAda karAvI karAvIne cIDavatuM hatuM, te duzAsanane bhIme gadA prahAra karIne mAryo. kapaTayuddha karavAmAM kuzala evA (zakuni) gAMdhAra upara sahadeve jIvitane nAza karanArUM bANa mUkyuM. zakuninA rathamAM pAchaLathI AvatA te bANane duryodhane tIkSaNa charIthI chedI nAkhyuM. tyAre
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-14 189 mAdrIputra sahadeve kahyuM - "he pApabuddhi duryodhana, saMgrAmamAM paNa tArU ane zakuninuM kapaTa cAle che? bahu sAruM thayuM ke tame baMne kapaTakaMTaka sAthe maLIne AvyA che. eTale tamAre eka bIjAne viyAga sahana nahIM karavo paDe. huM tamArA baMnene ekIsAthe ja ghAta karIza." ema kahIne devasamAna balavAna sahadeve bANonI varSothI duryodhanane DhAMkI dIdho. duryodhane paNa tIkSaNa bANathI sahadevanA dhanuSyane chedI nAkhyuM. chatAM sahadeva jarA paNa vicalita thayo nahIM. pharIthI duryodhane maMtrathI abhimaMtrita yamarAjanA bANa samAna jIvitane nAza karanArUM bhayaMkara bANa sahadeva upara mUkyuM. paraMtu tene ajUne "garUDa" nAmanA tINa bANathI vacamAM ja chedI nAkhyuM. duryodhananA pakSapAtane karanArA zakunie dhanuSya caDhAvIne bANanI varSA karI. sahadeve zakuninA bAne chedI tenA rathane pakSInI jema uDADIne zakunine ziracheda karI nAkhyo. rAtri e ja bala che jena, evo ghuvaDa jema sUryanA tINa kiraNane sahI zakato nathI, tema ulakarAjA nakulanA tIkSaNa bANone nahIM rahI zakavAthI, divase jotA chatAM tyAMthI nAzIna durmarSaNarAjAnA rathamAM gayo. tyAM paNa nakule bIjA cha rAjAone trAsa pokarAvI dIdhuM. te chae rAjAo bhAgIne duryodhananA zaraNe gayA. have te e rAjAone sAthe laIne duryodhana, arjunanI sAthe yuddha karavA mATe AvyA. parAkramI baladevanA putronI sAthe cakavatI samAna arjune bANanI varSothI duryodhana rAjAnI senAne chinnabhinna karI nAkhI. A pramANe duryodhana rAjAnA hAthIone aMdha karatA arjune bANathI jayadrathane mArI nAkhyo. tyAre dhanuSyane kAna sudhI kheMcIne nirdaya karNarAjA vegathI arjunane mAravAnI IcchAthI daDo. zarIrane daDAnI jema uchALatAvizAla khaga (talavAra) ane bANa vaDe yuddha karatA, karNa ane arjunane joIne devo paNa vismita banI gayA. zastra saraMjAmathI sahita evA yAdavanA aneka rathone bhAMgIne kaNe yAdavonI senAmAM hAhAkAra vartAvI dIdhuM. tyAre bhIme siMhanAdathI ane arjune zaMkhanAdathI zatrunI senAne bha pamADI dIdhA. duryodhana hastisenA laI ne nAmasenane mAravA mATe AvyA. tyAre ratha rAnI sAthe, hAthIo hAthIonI sAthe ane azvo azvonI sAthe AthaDI paDayA. duryodhana ane bhImasenanuM bhayaMkara yuddha thayuM. duryodhananI sAthe yuddha karatA bhIme parAkramathI duryodhananA sainikone ghAtakIDAnI jema saMgrAmarasa pUro karyo nahI. arthAta duryodhananuM sainya chinna bhinna karI nAkhyuM. tyAre abhimAnI duryodhane pitAnA sainikone AzvAsana ApyuM ane te bhImasenanA hAthIone bhedavA mATe gaMdhahastinI jema sAme Avyo. duryodhana ane bhImasena baMne samudranA moTA moTA taraMgonI jema paraspara ekabIjA sAthe athaDAyA. bhIme duryodhanane ghAyala karI dIdho. tyAre bhImasenane jayajayakAra thayo. potAnA svAmi duryodhananA vadhathI svAmi vinAnA banelA tenA sainike hiraNyanAbha nAmanA senApatinA zaraNe AvyA. vAmadakSiNapakSasthAH, pAMDavA yAdavA api / senAnIzamanAdhaSNiM, zizriyuH sevakA iva / 49 / rAjA hiraNyanAbho'tha, DuDhauke prerito ruSA / senAnIsvAmitAmAnaM, dadhAno bhApayan yadUna // abhyadhAdabhicaMdrastaM, tadA re mUDha durmate / yadUna bhApayasi tvaM kiM, svabAhubalavitaH // 51 // ityukta saha tenaiva, lagnaH samarakarmaNe / hiraNyanAbhabhUpAlo, vyakiraccharasaMhatIH // 52 // vicAlAdapi ciccheda, tAM phAlgunaH zarainijaiH / puMsAM hyapadazAyoge, kSIyate sakalaM balaM 53 / pArthasyApi vighAtAya, sa mumoca zilImukhAn / bhIbhastu gadayA zIghra, cUrNayAmAsa tAnapi //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zAMba-pradyumna caritra atyantabalo'pyuccai-hira yanAbhabhUpatiH / vANAnugrAna pracikSepa, bhImasyApi zaracchide // tai tiSThana rathI sAdo, nibAdI vAjipattayaH / mahatyAmapi senAyAM, yadUnAM balagaviNAM // dvedhAvI jayasenAkhyo, hiraNyagrahaNenchayA / dadhAve dhanurAkRSya tadarthaM ko na dhAvati // 57 / ki bAlamiva me vaktraM, nirIkSyase bruvanniti / sArathi jayasenasya, hiraNyanAbhako'vadhIt // jayasenAbhidhAno'pi, hiraNyanAbhabhUbhujaH / kodaMDaM ca rathaM caiva, sArathimapyaghAtayat // 59 // hiraNyanAbhako muktvA, dAruNAn daza mArgaNAn / mastakaM jayasenasya, ciccheda khedakheditaH // mahIjayastadA kruddha , sahodaravighAtanAt / pANau kRpANamudyamyA-dhAvatArivadhAya ca // 61 // tasyaiva dhAvato vakSaH-sthale kSiptvA zilImukhaM / cakarSa bhUpatirvari-jIvaM zalyamivAtmanaH // mAraNAda dvayaputrasthA-nAdhRSNiH prtighaarunnH| hiraNyanAbhapAtAyA-dhAvatkhaDgAdipUritaH // jarAsaMdhamahIzasyA-nye'pi bhUpAH pRthakpRthak / pArthAdipAMDavaizvApi, yadubhiryuddhamAcaran / 64 / kAmarUpAbhidhe deze, nAyakatvena vizrutaM / bhagadattaM gajArUDhaM, mahAnemiradhAvata // 65 // tadoce sa * va bhrAtu-hiM zyAlo'smi rukmirAT / kiMtu nArakavatte'haM khaMDakhaMDaMkaro'smyahaM // uktveti prerayaMstasya, sanmukhaM hastinaM nijaM / maMDalena mahAneSi-statas bhrAmayadrathaM // 67 // dvipaH pAdatale bANai-nihato nyapatattadA / tenAtha bhagadatto'pi, papAta pRthivItala // 68 // rukmI nAsIti taM smitvA, koTayA ca dhanuSaH spRzan / mahAne maLamuMcattaM, nottamo'bhibhavAptikRt bhUrizravaHsatyakibhyAM, kurvada bhyAM dAruNaM rnnN| tatra satyakinA bhUri-zravA abaddhayata drutaM // dRDhamapyAnayeddhanva-karNAtaM sabalo yathA / pRSTe kaMThaM samAnIya, satyiinajaghAna taM // 71 // ito hiraNyanAbhasya, jIvamAdAtumutsukaH / anAdhRSNiH svabANenA-ditastaddhanuracchidat / 72 / kruddhena mumuce tena, zaro ghAtavidhAyakaH / aMtarA cheditaH so'pi, tena vairyabhibhUtinA // 73 // vikarAlA tato jvAlAM, vinirgatAM smNttH| satIkSya tAmanAdhRSNiH, pAdAbhyAmeva dhAvitaH // vicAle kezavajyeSTha-sahodaro'pi bhUrizaH / darzanArthaM svakIyastha, balasya tamakhedayat / anAdhRSNirapi jJAtvA, sabhayaM zatrughAtanaM / tadA hiraNyanAbhasya, cakregaM jIvajitaM // hate hiraNyanAbheze, tatsainyattino nRpAH / jarAsaMdhasya zaraNa-murarIcakriretarAM // 77 // jAne tenaiva duHkhena. mArtaDo'pyastamApya ca / mRtasnAnamivAdhAtuM, mamajja pazcimAMbudhau / 78 // labdhvA jayamanAdhRSNiH, pAMDavaiH puujitkrmH| jagAma kezavopAMte, tenApi sa prapUjitaH / 79 / garUDamUhanI DAbI ane jamaNI pAMkhamAM rahelA pAMDa ane yAdavo sevakenI jema senApati anAvRSNine AzrayIne rahyA. jarAsaMdhane senApati hiraNyanAbha rAjA, pitAnA senAdhipati tarIkenA abhimAnathI yAdavone jANe DarAvatA na hoya te rIte roSathI AgaLa AvyA, tyAre abhicanTe kahyu - are mUDha, durmati, tuM tArA manamAM zuM samaje che? zuM tArAthI yAda
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 191 gabharAI javAnuM che? tArA bAhubalathI garvita thayele tuM, AvI jA mArI sAme, jouM tAruM baLa keTaluM che?" ema kahIne abhicandra hiraNyanAbhanI sAthe yuddhamAM utaryo. hiraNyanAbhe bANa nA varasAdathI abhicandrane AcchAdita karI nAkhyA. paraMtu arjune potAnA bANathI vacamAM ja tenA bANone chedI nAkhyAM. (kharekhara, mANasonI avadazA hoya tyAre tenuM saghaLuM baLa paNa kSaya pAme che.) tyAre hiraNyanAbhe arjunano vadha karavA mATe tenA tarapha tINa bANe choDayAM. tene vacamAMthI bhIme gadAthI cUrNa karI nAkhyA. balavAna evo hiraNyanAbha senApati bhImane mAravA mATe je je bANa pheMkato hato. te badhAne bhIma gadAthI cUrNa karI nAkhatA hatA. balagavita yAdavonI moTI senA hovA chatAM, hiraNyanAbhanI bANavaSaM AgaLa rathike, gheDesvAre, mahAvato ke koI sainiko TakI zakyA nahI. tyAre jayasena hiraNyane pakaDavAnI IcchAthI dhanuSya kheMcIne tenI sAme Avyo. "bAlakanI jema zuM mAruM moDhuM joI rahyo che?" ema belatA hiraNyanAbhe jayasenanA sArathine mArI nAkhyo. jayasene paNa hiraNyanAbharAjAnA dhanuSyane, rathane ane sArathIne haNI nAkhyAM. tyAre roSe bharAyelA hiraNyanAbhe ekIsAthe bhayaMkara daza bANane mUkIne jayasenanuM mastaka chedI nAkhyuM. tyAre potAnA bhAInA vadhathI kedhe bharAyela mahajaya hAthamAM kRpANa (talavAra) ugAmIne hiraNyanAbhane mAravA mATe doDa. paraMtu hiraNyanAbhe doDatA mahIjayanI chAtImAM tIkaNa bANa mAryuM ane tvarAthI mahIjayanA prANanI sAthe chAtImAMthI bANane kheMcI kADhyuM. baMne bhAI enA maraNathI ke dhAtura banele anAdhRSNi, hiraNyanAbhane mAravA mATe talavAra Adi zastro laIne doDo. jarAsaMdhanA bIjA rAjAoe paNa arjuna Adi pAMDavo sAthe ane yAdavanI sAthe bhayaMkara yuddha AraMvyuM. kAmarUpa dezane adhipati bhagadatta hAthI upara ArUDha thaIne mahAnemi sAthe yuddha karavA mATe Avyo ane bolyo - "are, huM tArA bhAIne sALo rUjhimarAja nathI. tethI nArakanI jema tArA zarIranA TukaDe TukaDA karI nAkhIza." A pramANe bAlAna pitAnA hAthIne mahAneminI sanmukha lAvyo. tyAre mahAnemie pitAnA rathane hAthInI AsapAsa bhamAvIne bANothI hAthInA paga chedI nAkhyA bhagadatta jamIna para paTakAyo. 'tuM rUkima nathI." ema hatI tenA dhanuSyabANane chedI niHzastra karIne choDI mUko. "khera, uttamapurUSe nItine anusaranAra hoya che" rizravA ane satyakinuM bhayaMkara yuddha thayuM, temAM satyakie bhuriznavAne baMdIvAna banAvyo. dhanuSyanI paNacha kheMcI. tenI Doka maraDIne bhurizravAne vadha karyo. A bAju baMdhuonA vadhathI hiraNyanAbhano jIva levA mATe utsuka thayelA anAvRSNuie, pitAnA bANothI hiraNyanAbhanA dhanuSyane chedI nAkhyuM. parAkramI evA hiraNyanAbhe paNa anAdhRSNinA bANane vacamAMthI ja chedI nAkhyAM. cArebAju bhayaMkara jvAlAone varSAvatA hiraNyanAbhane joIne anAgha bsi page cAlIne tenI sAme doDayA. pitAnuM parAkrama dekhADavA mATe doDatA AvatA anAdha SNine joIne hiraNyanAbha bhayathI dhrujI uThayo. e takano lAbha laI anAdhaSNuie talavArathI hiraNyanAbhanA aMgane nijIva banAvI dIdhuM. arthAt tene ziracheda karyo. hiraNyanAbha senApati haNAvavAthI tenA sainyamAM rahelA rAjAoe jarAsaMdhanuM zaraNa svIkAryuM. hiraNyanAbha rAjAnA mRtyuthI jANe du:khI thayo hoya tema surya paNa asta pAmI gayA. mRtasnAna karavA mATe jANe pazcimasamudramAM gaye nA hoya! vijaya prApta karIne AvelA anAvRSNine pAMDee satkAryA. temaja viSNu pAse laI gayA. tyAM kRSNa Adi yAdava rAjAoe paNa anAvRSNine khUba zAbAzI ApI.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zAMba-pradyumna cAritra sarve'pi mAnitA anye, prauDhaprollAsasaMyatAH / balaM nijaM nijaM jgmu-naaraaynnnideshtH||40|| jarAsaMdhamahIzo'tha, mahatAmapi bhabhujAM / kSayaM jJAtvA zizupAlaM, senApati yA vyadhAt // jarAsaMdho jagada bhartA, kRtvAne zizupAlakaM / yadUnAkArayajjIrNa-paMcAsya iva kuMjarAn // vRddhatvAttaM balakSINaM, jJAtvA te'pyAgaman drutaM / jarAsadhastadAprAkSI-ddhaMsakaM vRddhadhIsakhaM / 83 / maMtrinnatra pravartate ko baladevakezavau / tena tau darzitau tasyA-prerayatsanmukhaM rathaM // 4 // tamAgacchaMtabhAlokya, dazApi sAnvatAMgajAH / drutaM ca dvAdazAMbhodA, ivAvarSan sarodakaM / 85 / zizupAlo'tha kRSNasyA-bhimukhaM syaMdanaM svakaM / nItvA mumoca kopena, zilImukhAnanekaza. // kRSNena zizupAlasya, bANo'mucyata lIlayA / chinnAstenaiva kodaMDa-rathasArathimaulayaH / 87 / jarAsaMdhasutA aSTA-viMzatirbaladussahAH / rAmeNa saha yuddhAyo-dyatAH samabhavan drutaM / 88 // yuddhayamAnena tenApi, mArgaNairatidAruNaiH / nihatya prASitA dharma-rAjamaMdiramokSituM / 89 / skaMdhodhdhurAnmRtAn putrAn samIkSya magadhAdhipaH / putrAn saMkarSaNasyApi, prabhUtAnnijadhAna ca // mastake baladevasya, gadAprahAramutkaTaM / sa mumoca punastena, so'pi mUrchAmavAptavAn // 91 // rAmajighAMsunA rAjJA, jarAsaMdhena vigrahaM / kapidhvajotarAkarSI-tsubhaTaH kaTake hareH // 92 // pataMtaM mUrchayA jyeSTa, bhrAtaraM vIkSya kezavaH / nijaghAna jarAsaMgha-putrAnekonasaptati / 93 / sutAn saptatimekonAM, mRtAnipatitAn bhuvi / dRSTvA pradyotanodyotaH, khadyota iva bhUtavAn / nidezaM svAminoH prApya, svasthAnaM sainikA api / prayAtA viratA yuddhA-drAtro syAtsamarona hi| yuddhamAM je je subhaToe potAnI zUravIratA batAvelI te badhAnA nArAyaNanI AjJAthI satkAra ane sanmAna karavAmAM AvyAM. jagatanA svAmi jarAsaMdhe potAnA pakSanA moTA rAjAone kSaya jANIne zizupAlana mukhya senApati tarIke nimaNuMka karI. vRddha thaI gayelA siMhanI jema huMkAro karIne, yArUpI kuMjarane yuddhamAM AhavAna ApyuM vRddha hovAthI kSINa parAkramI jarAsaMdhane jANIne, yAda paNa yuddha karavA mATe tatpara thayA. tyAre jarAsaMdhe vRddha maMtrI hasakane pUchayuM- "maMtrI, e baladeva ane kRSNa koNa che?" maMtrIe IzArAthI batAvyA. tarata ja jarAsaMdhe rAmakRSNa sAme potAnA rathane doDAvyA, jarAsaMdhane ratha Avato joIne balabhadranA daza putroe bAre megha tUTI paDe tema dhaDAdhaDa bANenI varSA karI. zizupAle kRSNanI sanmukha potAnA rathane laI jaIne kepathI kRSNa upara aneka bANe choDayAM. kRSNa zizupAla upara eka bANa evuM cheDayuM ke zizupAlano ratha, dhanuSya ane sArathinuM mastaka chedAI gayuM. jarAsaMdhanA aThThAvIza balavAna putra balabhadranI sAthe yuddha karavA taiyAra thayA. balabhadra ati bhayaMkara bANathI haNane e aThThAvIza putrone yamasadanamAM pahoMcADI dIdhA. skaMdhanI dhurAne vahana karanArA aThThAvIsa putrone marAyA joIne revAtura banelA jarAsaMdhe balabhadranA ghaNA putrone mArI nAkhyA. ane balabhadranA mastaka upara gadAne utkaTa prahAra karyo. jethI balabhadra mUchita thaI gayA. mUrzita thayelA balabhabhadrano vadha karavA mATe taiyAra thayelA jarAsaMdhane joIne kapidhvaja nAma subhaTa balabhadranA zarIrane tarata ja kRSNanI zibiramAM (chAvaNImAM) uThAvI lAvyA. mUrzita thayelA meTAbhAIne
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga - 13 193 joIne rASAtura banelA kRSNe, jarAsa'dhanA 69 putrone mArI nAkhyA. haNAI ne jamIna upara paDelA peAtAnA 69 putronA zakhAne sUryanA prakAzamAM jema khajue lAge tema jarAsa'dhanuM teja jhAMkhu thai gayuM. pAtAnA rAjAonI AjJAthI sainike yuddhathI virAma pAmI, peAta peAtAnI chAvaNImAM gayA. kema ke nItizAstra pramANe rAtrimAM yuddha thAya nahI. J ajeyAnAyudheH zatrUn, vijJAya magadhezvaraH / duHkarmArijaye rAtrau dadhyau nidrojjhitarSivat // utpanno dhyAyatastasyo - pAyo muMcAmyahaM jarAM / balasya sakalasyApi kASThasyeva vidhAyinIM // rajanyAM cintayitveti, magadhasvAminA purA / ArAdhitA jarAdevI, muktA sainye vRSAkapeH // 98 zrImannemijinaM muktvA, balabhadraM ca mAdhavaM / sAnyeSAmapi sarveSAM dehe zalyamivAvizat / 99 / jarAM vinApi vRddhatvaM mRrti vinApi vA mRtiH / rAgaM vinApi rogitvaM teSAmaMge'bhavattayA // vastre rahitAH kecit srastare bAlakA iva / dhUlyAcchAditadehAzca, kecid bhikSAcarA iva // vamaMti rudhiraM keci-llAlAM kecitkaphaM punaH / pRthivyAM patitA eva, mUtrayaMti ca kecana |2| prAtarnirIkSya sainyAnAM svarUpaM ca virUpakaM / kRSNo glAnamukhaH prAha, neminaM jagadIzvaraM |3| bhrAtaratra bale'bhUvan, ye sahasraniyodhinaH / lakSaniyodhino ye ca teSAmapIdRzI gatiH // 4 // pIDayA vidhuro rAmo - spareSAM sainyavattanAM / ujjvale nayane zvAso, manAk ceSTeti jIvite // varttate pratipakSo'pi duHsAdhyo'smAbhiraMjasA / jJAtvetyanaMtazaktistvaM, rakSa sainyaM nijaM ripoH / ekAkyapi yathA yuddha, vidhAya vairiNA samaM / vRNomi vijayaM zIghra N yadeSa daMbhabhAk ripuH // nArAyaNavacaH zrutvA - vadhijJAnAnubhAvataH / viceSTitaM jarAdevyA, vijJAyA'vAdi neminA |8| jarAsaMdhena muktAsti, tAvake kaTake jarA / tayeda sakalaM sainyaM, vidhuraM jAtamasti hi // 9 // jayAmi zatru mityuktaM yattvayA tattu sUnRtaM / jIvaMto'pi mariSyaMti, paramete jarAvazAt // tataH prathamameteSAM paricaryA drutaM kuru / jagAda mAdhavo baMdho !, sA kathaM pravIdhiyate ? | 11 | nemiH provAca pAtAle, dharaNeMdrajinAlaye / Aste bhaviSyataH pArzva - nAthasya pratimA zubhA // upavAsaistribhiH kRtvA, tamArAdhya tribhirdinaH / tAM mUttiM mahimAnvItAM, yAcasva sukhahetave // tAM te dAsyati nAgeMdraH samyagArAdhitastvayA / devA ArAdhitA eva bhavaMtIha sukhAvahAH // tasyA: snapananIreNa, kAsazvAsajarAdayaH / netrodarAMghrirogAzca, prayAMti kSaNamAtrataH // 15 // namISAmapi kSipraM dUre jarA prayAsati / suSTaMzca bhaviSyati, sarve'pi tava sainikAH / 16 / tadA janArdano'jalpat trIn vAsarAna sahodara ! / rakSiSyati camUmenAM, ko jarAparipIDitAM // " 25
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zAMba-pradyumna cAritra jinaH prodhAca yAvatte, dhyAnaM pUrNa bhaviSyati / tAvatsaMrakSayiSyAmi, tAvakIM vAhinImimAM / / iti prokte jinezena, kRSNaH saMtuSTamAnasaH / pavitre sthAnake dhvAna-cikIrSayaiva saMsthitaH // jarAsaMdha ito jJAtvA, jarAgrastaM harerbalaM / caturaMgabalAnvIta, AgAdyuddhavidhitsayA // 20 // tasmina varSati baannaughaa-'nvcchinnprdhaaryaa| aMgArAna varSati cAbhra,kimityAzaMkitaM naraiH // atha nemyAjJAyA divyaM, rathaM saMnyasya sarvataH / mAtalimiyAmAsa, jalAvarttamivAnilaH / 22 / trijagadvyApinA zaMkha-zabdenAkhilavairiNAM / trAsaM vidhAya zakrasyA-sphAlayadbhagavAn dhanuH / / TaNatkAraH kRtastasya, yadA shriineminaahtaa| tadAdadhata bAdhirya,, jarAsaMdhasya sainikAH // 24 // prakSiptA dhanuSA tena, yadA jinena mArgaNAH / azRNvAnAstadA te'sthu-badhirA iva dUrataH / 25 / bibhyaMste jarAsaMdha-sainikA mArgaNaughataH / dUrameva sthitAH sarve, prANarakSAvidhitsayA // 26 // tatasteSAM jineMdro'pi, prabhUtakaruNAvazAt / ciccheda varmakodaMDa-bANAn punarna jIvitaM // 27 // pitAnA putronI temaja sainyanI khuvArIthI rAtrimAM nidrA nahIM AvavAthI jarAsaMdha vicAre che ke "zatruo zastrothI koI rIte jItI zakAya tema nathI. enA mATe bIjo koI upAya vicAravo paDaze." Ama vicAratA yAda AvI gayu ke "zatrunA samasta sainya upara kASThanI jema mRtaHprAyaH karI nAkhe evI jAvidyAne mukuM. jethI zastra vinA ja zatrusainya maraNane zaraNa thaI jaze." A pramANe rAtrimAM vicArIne magadhapati jarAsaMdhe jarAdevInI ArAdhanA karI. prasanna thayelI jarAdevIe kRSNanA caturaMgI sainya upara jarAvidyA mUkI. bhagavAna neminAtha, kRSNa ane balabhadra A traNa sivAya karoDo sainikonA zarIramAM zalyanI jema jarAno praveza thayo. jarAvidyAnA prabhAvathI jarA vinAnuM vRddhapaNuM maraNa vinAnuM maraNa ane roga vinAnuM rogIpaNuM, yAdanA zarIramAM anubhavAvA lAgyuM. keTalAka bALakanI jema nirvastra banIne, jamIna upara ALoTavA lAgyA, keTalAka dhULamAM jema tema paDI rahyA. keTalAkanA mukhamAMthI rUdhiranuM vamana thayuM. keTalAkanA mukhamAMthI lALa TapakavA lAgI. keTalAkane kaphanI pIDA thaI te keTalAka sainikone jhADA-pezAba thavA lAgyA, prabhAtamAM zUnyazUnyAkAra evI sainyanI kaI hilacAla nahI jevAthI gabharAyelA kRSNa chAvaNImAMthI bahAra AvIne sainyanuM ekAeka AvuM viparIta svarUpa joIne, myAnamukha za thaI gayA. bhagavAna neminAthane kaNe kaI- bhAI. ApaNA sainyamAM lakSayAdhi ane sahastrAdhi yoddhA che. teonI paNa kema AvI parIsthiti thaI? balabhadra paNa pIDAI rahyA che. bAkI sainyamAM rahelA tamAma subhaTenI AMkha uparathI ane kaMIka dhIrA zvAsozvAsa cAlatA hAvAthI lAge che ke A leke jIvita che, bAkI ApaNA mahAyoddhAomAM eka mAkhI uDADavAnI paNa zakti lAgatI nathI. have mArAthI te A zatru duHsAdhya lAge che. Apa anaMtazaktinA dhAraka cho, to Apa zatruthI ApaNA sainyanuM rakSaNa kare. zatru daMbhI lAge che. chatAM huM ekale paNa zatrunI sAthe yuddha karIne, vijayazrIne varIza. paraMtu ApaNu A sainya sArU kevI rIte thaze?' nArAyaNanA dIna vacana sAMbhaLIne nemikumAre avadhijJAnanA prabhAvathI "A jarAvidyAnuM kAma che." ema jANune kRSNane kahyuM- "viSNu, tamArA sainya upara jarAsaMdhe jarAvidyA mUkI che. tethI saghaLuM sainya vidhura banI gayu che. tame kahyuM ke huM ekalo zatrune chatIza." e
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-13 195 vAta sAcI che, paraMtu A karADA jIvAnA prANa hAla mUThImAM che. jarAvidyAthI saghaLu sainya jIvatu heAvA chatAM maraNa pAmaze jo traNa divasamAM enI paricaryA karavAmAM nahI Ave tA. mATe badhu, sau pahelA sainyane bacAvavAnA prayatna karo.' kRSNe kahyuM :- baMdhu, enI paricaryA kevI rIte karavI ? ' naimikumAre kahyuM:- ' pAtALaleAkamAM dharaNendranA jinAlayamAM bhagavAna pArzva - nAthanI suMdara pratimA che. traNa upavAsa (ajhUma) karI, traNa divasa dharaNendranI ArAdhanA karI, sukhazAMti mATe tenI pAsethI mahimAzALI evI mUrtinI mAgaNI karI. samyakprakAranI ArAdhanAthI prasanna thayelA nAgendra tamane te mUrti Apaze. (kema ke devA sAdhanA karavAthI prasanna thAya che.) te pratimAnA evA prabhAva che ke tenA snAnajalathI khAMsI, zvAsa, jarA, netraroga, udararoga ke hAthapaganA rogA, A badhA kSaNamAtramAM nAza thaI jAya che. tethI pratimAnA snAnajalanA prabhAve jarAvidyAnA nAza thaze ane tArA badhA sainikA sArA zarIravALA svastha banI jaze.' kRSNe kahyuM:-' baMdhu, traNa divasa sudhI jarAthI jarjarita evI A senAnuM rakSaNa kANu karaze ? ' naimikumAre kahyu:- ' jyAM sudhI tamArUM dhyAna pUrNa nA thAya tyAM sudhI senAnuM huM rakSaNa karIza. mATe ci'tA karyA vinA tame dhyAnamAM magna banI jAo.' bhagavAna neminAthanA vacanathI saMtuSTa thayelA kRSNa, pavitra sthAnamAM nAgendrI ArAdhanA mATe dhyAnamAM lIna banI gayA. A bAju jarAsa'dha kRSNanA sainyane jarAgrasta jANIne ha ta thayA. te caturaMgI senA sAthe yuddhabhUmimAM AvyA. ane cAre tarapha satata aMgArA samAna mANeAnI ekadhArI varSo cAlu karI. tyAre bhagavAna nemikumAranI AjJAthI mAli sArathIe peAtAnA divyaratha jalanA AvartanI jema cArebAju ghUmAvyA. naimikumAre tribhuvanamAM vyApta thanAro zaMkhanAda karyAM. temaja IndradhanuSyane dharatI sAthe evuM pachADayuM ke tenA avAjathI jarAsaMdhanA sainikA baherA banI gayA, ane indradhanuSyamAMthI mANeAnA varasAda varSAvyA. tyAre adhira banelA jarAsa*dhanA sainikA peAtAnA prANAnI rakSA mATe dUra dUra jaIne UbhA rahyA. tyAra pachI karUNAnA sAgara bhagavAna neminAthe te bANAthI sainikAnA bakhtarA, dhanuSyA temaja khAAne chedI nAkhyAM. paraM'tu koInA ya prANa lIdhA nahI. ito rAtrau tRtoyasyAM dhyAnalInasya zAGgiNaH / pratyakSamAgatA padmAvatI dyutimatI drutaM // puraH sthitAM vibhAnvItAM tAM nirokSya narAyaNaH / natvA ca bhaktisaMyukto, jagAdeti priyaM vacaH // dhanyo'haM sarvamAnyo'haM supuNyo'hamatho'bhavaM / jAtA me phalitAH kAmA, vIkSitA tvaM mayAdya yat // cityaM tava mahAsthya, vaivi ! vAyatuM kSamA / na levA savinAyaMte, prabhUtavasaMyutA ||rU| tasyeti yogyayA stutyA, saMprItA devyAbhASata / kimarthaM tvayakA dhyAna - yogena saMsmRtAsmyahaM // so'vocadyadi tuSTAsi paramezvari ! zaktibhAk / tarhi zrIpAzvanAthasya, pratimAM me samarpaya // tasyAH snAtrasya pAnIyaiH, siktvA sainyaM jarAditaM / sajjIkaromi zatruM ca, jisvA tAM pUjayAmi ca prAjyapadmAvatI padmAvatI prItimatI jagau / sA mUrtiH sphUrtisaMyuktA, nAtrAgacchedatucchadhIH // tAM mUrtimaMtarazaiva, satttoyaro,vi / samastamapi sainya te, citA ja dui vezava ! ||rUddA durjeyamapi te zatru, jarAsaMdhaM nihanmyahaM / athavA nAgapAzena badhdhvAnayAmi te puraH ||37 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zAMba-pradyumna caritra yattubhyaM rocate'haM ta-dvidadhAmi kSaNAdapi / tattvaM vada yathAbhISTaM, mUrtimAzritya mA vada // goviMdo'pyavadaddevi ! , tatsatyaM yattvayoditaM / paramevaM kRte'smAkaM, mAhAtmyaM na pravartate // riporapi camatkAro, na bhotizca prjaayte| tAmeva tvaM tato dehi, dehi saukhyavidhAyinI // 40 // yathA tasyAH kramAMbhoja-kSAlanodakasecanaiH / ahameva samutthApya, sainyaM karomi vigrahaM // 41 // tava devi prasAdena, sakalaiH sainikaiH saha / ghoraM vidhAya saMgrAma, jayAmi durjayaM ripuM // 42 // viSNorityAgraheNava, padmAvatyapi hRSTahRt / mUrtimAnIya tAmeva, zaktyA datvA tirodadhe / 43 / kRSNo'pi pUjayitvA tAM, tasyAzna caraNodakaiH / siktvaudasthApayatsainyaM, nidrotthitamanuSyavat / / tenaiva secanenAzu, samutthite'khile bale / kRSNaH prAmumudattasmA-tpAMcajanyamavAdayat // 45 // have trIjA divasanI rAtrimAM dhyAnamAM lIna banelA viSNunI AgaLa kAtimayI padmAvatIdevI pratyakSa thayAM. prakAzamayI devIne jeIne nArAyaNe bhaktipUrvaka namaskAra karIne priya zabdothI rastuti karI:- "he devi, ApanA darzanathI Aje huM dhanya banyo chuM. huM mahApunyavaMta banyo chuM, huM sarvamAnya banyo chuM. Aje mArI badhI kAmanA saphala thaI. he devi, ApanA aciMtya prabhAvanuM varNana karavA mATe ghaNuM samRddhizALI devo paNa samartha nathI. te mArA jevo raMka mAnavI ApanI stuti zuM kare?" nArAyaNanI AvI yogya stutithI prasanna thayelI padmAvatIdevIe kahyuM- "mAdhava, te mAruM dhyAna zA mATe karyuM ? zA mATe mane yAda karI?" kRSNa kahyuM : he paramezvari, je Apa mArA para prasanna thayA hoya to bhagavAna pArzvanAthanI pratimA mane Ape. te prabhAvazALI mUrtinA snAnajalane jarAthI pIDAyelA mArA sainya upara chAMTIne, sainyane sajaja karI zatrune jItIna, haMmeza pratimAnuM pUjana karIza." tyAre zreSTha pa samAna komala padmAvatI devIe prItipUrvaka kahyuM- hari, prabhAvazAlinI e mUti to ahIMyA nA AvI zake. kema ke pratimA te mane prANathI paNa adhika priya che. tuM kahe te mUti vinA ja tArA samasta sainyane huM sajaja karuM. pachI tAre zuM ciMtA che ? athavA te tArA durjaya zatru jarAsaMdhano vadha karUM. athavA tene nAgapAzathI bAMdhIne tArI AgaLa lAvuM. A badhAmAM tane je yogya lAge te kSaNamAtramAM karI ApuM. tane je ISTa hoya te kahe. bAkI mUrtine AzrayIne kaMI belIza nahI." tyAre goviMde kahyuM - "vi, Ape je kahyuM te satya che, paraMtu ema karavAthI amAruM zuM mAhAsya? zatru camatkArathI vaza thatuM nathI. ene te potAnA parAkramathI ja vaza karavo joIe. tethI he mAtA, sukhane karanArI evI mUrti mane Apo. mAre bIjuM kaMI nA joIe. aciMtya prabhAvazAlinI e pratimAnA prakSAlajalanuM siMcana karIne mArA sainyane uThADIza, ane ApanI kRpAthI sakala sainyanI sAthe ghera saMgrAma karIne durjaya zatrune nAza karIza. viSNunA ati Agrahane vaza thaI harSita thayelI paDhAvatI devIe pitAnI zaktithI kSaNamAtramAM mUrtine lAvIne, kRSNane arpaNa karI ane te aMtardhAna thaI gayAM. harSa pAmelA kRSNa mUrtinI bhAvabhaktipUrvaka pUjA karIne mUrtinA prakSAlajalane samasta sainya upara chAMTayuM. chAMTatAnI sAthe ja UMghamAMthI uThe tema saghaLuM sainya beThuM thaI gayuM. svastha thaI gayelA sainyathI harSAvezamAM AvI kRSNa pAMcajanya zaMkha vagADo. tyAre yAdanA sainyamAM jayajayAkAra thaI gayo.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 197 goviMdAkhilasainyasya, sjjiibhvnvaartyaa| pAMcajanyasya zabdena, cukopa magadhAdhipaH // 46 // prativiSNurbhavedvadhyo, viSNunaiveti neminA / jarAsaMdhaM nRpaM muktvA, jigye lakSaM mahIbhRtAM / 47 / saMgrAmakRtaye sajjI-bhUte sainye'khile'pi ca / zrInemiLaramayuddhakRtyAtkaruNayA yadA // 48 // tadA kSiptvA jarAsaMdha-prahAroda bhUtavedanAM / muzalI muzalenaivA-cUrNayadvahuzo balaM // 49 // atha rAjA jarAsaMdhaH, krodhAMdho mAdhavaM prati / acAlayadrathaM kurvana, divApi rajanI zaraiH / 50 / kRSNo'pyakRSNayA kIA, janayannujjvalAM mahIM / jarAsaMdhopari bANa-varSaNaM kRtavAn bhRzaM // ubhayo rathacakrAbhyAM, spRSTA bhUH piSTasannibhA / babhUva bhuvanakSobho, lobho'nyeSAM jayazriyaH / / astrairlohamayairloha-mayAni nizitAnyapi / divyadivyAni tau vIrau, cicchedatuH parasparaM // durdazAyAH prasaMgena, kSINAstro magadhAdhipaH / smRti cakAra cakrasyA-gataM tadapi tatkare // jarAsaMdhastadAvAdo-dare gopAlabAlaka ! / adyApi mama manyasva nidezaM kuzalAgamaM / 55 // svakIyA SyapUrNe'pi, kathaM ca mriyase mudhA / cejjIviSyasi tadrAjyaM, gopAlatvaM ca lapsyase / / hitabuddhayA mayokta'pi, yadyAjJAM na kariSyasi / varSadvahnikaNAneta-ccakaM tvAM jvAlayiSyati // abhimAnena saMyukta, vacanaM magadhezituH / nizamya mAdhavo'voca-nmAkArSIpaMDha ! re smayaM // duSTaM vyAghramahaM hatvA, gavAM ca pravinAzakaM / sukhena pAlayiSyAmi, samastAmapi gAmahaM / / 59 // yathA tava zarIrasya, sukRtasya balasya ca / sAMprataM kSINatA jAtA, cakrasyApi tathaiva sA / 60 / evaM na cettadA cakra-mocane kiM vicAraNAM / karoSi tvaM ca muMcAzu, raNe hi vArtayA sRtaM / aSTApada ivotkarSA-tkRSNavAkyAbdagarjanaM / mumocAsahamAno'pi, cakraM magadhabhUdhavaH // 62 // dazAyAM kamanIyAyAM, viSamapyamRtaM bhavet / zatravo'pi parAM maitrI, bhajate zubhakarmaNA // 63 // tatastasyApi taccakra, tato gaganamaMDale / bhrAMtvA pradakSiNAvartta, samAgataM kare hareH // 64 // so'pi prAdurbhavatpuNyo, jAnan svamardhacakriNaM / tadeva bhrAmayitvA ca, mumoca magadhezvare // 65 // puMsAmapadazAyoge, vizvastamapi yadbhavet / parAbhavettadapyuccai-AlitAtmIyadehavat // 66 // iti tenaiva tasyApi, chinnamastakamastaka / sa mRtvA ca mahApApai-zcaturthaM narakaM yayau // 67 // navamo vAsudevo'sau, bibhradabhraguNo hariH / bra vANA iti gIrvANAH, puSpavRSTi pracakrire / 68 / yo mRto'tha sa evAtra, mRtaH svakIyakarmaNA / mriyate na samaM tena, putramitrasahodarAH // 69 // jarAsaMdhanRpasyeti, sahadevAdayaH sutaaH| sametya svArthavAMchAya, praNemuH puruSottamaM // 70 // mukuMdo'pi pituH zoka-duHkhavismRtihetave / sanmAnya pradadau teSAM, rAjyaM rAjagRhasya ca 71 / vAsudevo'tha vAmeya-jinasya muurtimdbhutaaN| praNamya yadubhiH sarvai-statavAsthApayanmudA / 72 / sevAyai tatpuro mUrti, sthApayitvA nijAM hariH / tatra tannAmatazcakre, puraM zaMkhezvarAbhidhaM / 73 / zrIzaMkhezvarapArzvasyA-citvA tAM pratimAM shubhaaN| smaraMtastada guNAMzcitte, sarve'pi yaadvo'stuvn|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zAMba-pradyumna caritra vIkSitaujazcamatkAra, jinezamapi neminaM / kusumaiH pUjayAmAsu-ryAdavAhlAdamedurAH // 75 // labdhvA bhagavadAjJAM ca, natvA mAtalirapyagAt / iMdraM tatra gataH so'pya-toSayanna mikIrtanaiH // pAMDavAnAM dadAvidra-prasthaM ca kauzalAM purIM / rukmanAbhezca goviMdo, mahAnemezca zauryakaM 77 / anyebhyo'pi mahIzebhyo, vibhajya ca yathocitaM / dezapattanapUrNAmAn, samArpayajjanArdanaH 78 // pAMcajanya zaMkhanA avAjathI kRSNanuM samasta sainya sajaja thayeluM jANIne jarAsaMdharAjA krodhAyamAna thayo. bhagavAna nemikumAre kahyuM - "vAsudevathI prativAsudevano vadha nizcita che. tethI jarAsaMdhane mUkIne bIjA rAjAo ane lAkha sainikone huM vijaya meLavI ApIza." A pramANe kahIne nemikumAra yuddhathI virAma pAmyA. saMgrAma mATe saghaLuM sainya taiyAra thaI gayuM. jarAsaMdhanA prahArathI thayelI vedanAne gauNa karIne balabhadre muzalavaDe jarAsaMdhanA ghaNA sainyane cUrNa karI nAkhyuM. have dhAMdha banela jarAsaMdha divase rAtrinI bhramaNA pedA karatA bANonI varSA karato pitAne ratha kRSNa sAme lAvyA. ujvaLa kIrtithI pRthvIne ujavala karatA kRSNa paNa jarAsaMdha upara atyaMta bANAnI varSA karI. baMnenA rathanA cakrathI sarala pRthvI loTa jevI cUrNa banI gaI. kharekhara ekabIjAnI jayalakSamIne lebha jagatane kSe bha karanArA hoya che. lehamaya divya astrothI lehamaya tIkSNa bAne varSAvatA baMne yuddhavI ekabIjAnA bANone chedI nAkhe che. jarAsaMdhanI durdazA pragaTa thaI hovAthI, tenA badhA astra-zastro khUTI paDayAM. tyAre chellAmAM cheluM amogha zastra "cakaratna" tene yAda AvyuM. smRtimAM AvatAnI sAthe ja "cakraratna' jarAsaMdhanA jamaNA hAthamAM AvI gayuM. cakarata uparanA ati vizvAsathI madAMdha banelA jarAsaMdhe kRSNane kahyuM - "re govALiyAnA chokarA, haju paNa mAruM kahyuM mAna. huM tArUM kuzaLa IcchuM chuM. nAhaka AyuSya pUrNa nahIM thavA chatA zA mATe maravA teyAra thayo che? huM tane hitabuddhithI kahuM chuM ke jIvatA hoIza te tArUM rAjya karIza ane gAyone carAvavAnuM zevALIyApaNuM paNa karI zakIza. tema chatAM mAruM kahyuM na mAnavuM hoya to "cakaratna" kedanI zarama nahI rAkhe. AganA goLA varSAvatuM cakra tene bALIne bhasmIbhUta karI nAkhaze. mATe haju kahuM chuM ke jA, jIvato rahIza to tArI bharavADaNenuM paNa pAlana karIza." A pramANe magadhanaza jarAsaMdhanA abhimAnI vacane sAMbhaLIne mAdhave kahyuM - "re mUDha, ATalo badho garva zA mATe kare che? gAyo (pRthvI) ne nAza karanArA tArA jevA duSTa vAghane haNIne huM sukhapUrvaka rAjya karIza. eTaluM ja nahI paNa samasta traNa khaMDa pRthvI (gAya)nuM huM pAlana karIza. jema tArUM zarIra, puNya ane bala kSINa thayAM che, tema tArUM bacakaratna" paNa kSINa thaI jaze. nahIMtara duzmana upara caratna mUkavAmAM vilaMba zA mATe kare ? raNasaMgrAmamAM vAta karavAnI hotI nathI. mUka, mUka, tArUM caka jaladI mUka' aSTApada samAna kRSNanA utkaTa garjanA karatA zabda sAMbhaLIne atyaMta roSe bharAyelA jarAsaMdhe cakane AkAzamAM traNa vakhata ghUmAvIne kRSNa upara mUkayuM. kahevAmAM AvyuM che ke mAnavInI zubhadazA hoya tyAre viSa paNa amRta thaI jAya che. zatrue paNa mitra banI jAya che. paraMtu jyAre puNyadazA paravAre che tyAre tenuM badhu viparIta banI jAya che. tema jarAsa dhanuM puNyabala kSINa thavAthI cakraratna AkAzamaMDaLamAM pharIne kRSNane traNa pradakSiNa daIne, kRSNanA hAthamAM AvIne sthira thaI gayuM. pitAnuM vAsudevapaNAnuM puNyabala pragaTa thayeluM jANIne, kRSNa cakaranane traNa vakhata ghumAvIne magadhezvara
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-13 199 jarAsaMdha upara mUkayuM. puNyadazA paravArI javAthI suMdara ane sArI vastu pAnAnI hAvA chatAM parAyI banI jAya che. te ja cakraratnathI mugaTakuM Dala sahita jarAsaMdhanuM mastaka kapAIne nIce paDI gayuM. bhayakara raudradhyAna pUrvaka marIne jarAsaMdhanA jIva ceAthI narakamAM cAlyA gayA. tyAre AkAzamAM rahelA devAe ' avasarpiNIkALanA A navamA vAsudeva tarIke kRSNane jANavA ' A pramANe AkAzavANI karI, kRSNa upara puSpavRSTi karI. saMsAranA sanAtana rIvAja che ke je maryA te peAtAnA karmAMthI marI gayA, tenI sAthe putra, mitra, saheAdara ke svajane maratA nathI. e pramANe jarAsaMdhanA sahadeva Adi putrA potAnA svArtha mATe AvIne purUSottamane praNAma karIne UbhA rahyA kRSNe paNa te putrAnu pitAmahanA mRtyunuM duHkha ane zAkanA vismaraNa mATe teonuM sanmAna karIne teAna rAjagRhanagarInuM rAjya pAchuM ApyuM. kRSNavAsudeve bhagavAna pArzvanAthanI adbhuta mUrtinu` namaskAra karI pUjana karyuM. yAdaveA sahita thADA samaya tyAM ja rahyA. kRSNe tyAM addabhUta jinama`diranuM nirmANa karI pArzvanAtha bhagavAnanI sthApanA karI. prabhunI sevA mATe tyAM zaMkhezvara nAmanu' nagara vasAvyuM.... mUrtinuM 'zrI zakhezvarapAnAtha nAmakaraNa karI prabhunA aciMtya prabhAva ane guNAnu smaraNa karatA yAdavA, prabhubhaktimAM lIna banI gayA. ejasvI ane aciMtya camatkArI evA zrI neminAtha bhagavAnanI paNa yAdaveAe puSpAthI pUjA karI. bhagava`tanI AjJA meLavI, prabhune praNAma karI, mAlisArathI ratha laIne sva leAkamAM indra pAse gayA, tyAM bhagavAna zrI naimikumAranA parAkrama Adi guNNAnI khUba prazasA karI. kRSNe pAMDavAne indraprasthanagaranu, kimakumArane kauzalApurInuM ane mahAnaimine zaurIpuranu` rAjya ApyuM. khIjA rAjAene paNa sau saunI cAgyatA mujaba kRSNe deza, nagara ane gAmA vigerenAM rAjya ApyAM. atho sAdhayituM cakrAnugo'rdhabharataM hariH / mArge milanmahAbhUpai - zvacAla yadubhirvRtaH // 79 // koTizilAM vRtAM deva-rbharatArdhanivAsibhiH / caturaMgulamUrvIta, uddhArAcyuto drutaM // 80 // mAyA sAdhayitvA sa vasudhAM SoDazAMkitaiH / sahasra bhUbhujAM yuktaH, prApotsavanijA purIM // surevidyAdharairbhUpaiH sevitAMghrisaroruhaH / rAjyamekAtaSatraM cA- pAlayannavamo hariH // 82 // kRSNe abharata pRthvI jItavA mATe cakraratnane AgaLa karI, mArgomAM maLatA rAjAe ane yAdavAnI sAthe yuddha prayANa karyuM.... a bharatanA nivAsI devAthI adhiSThita keATizilA ( eka karADa maNa vajananI) ne kRSNe pRthvIthI cAra AMgaLa addhara uMcakI. A pramANe taratanI traNa khaMDa (a bharata) pRthvI para cha mahinAmAM vijaya meLavIne AjJAMkita seAla hajAra rAjAonI sAthe, zrIkRSNe mahAtsavapUrvaka dvArikAmAM praveza karyAM. devA, rAjAe ane vidyAdharA vaDe sevAtA navamA vAsudeva zrIkRSNa traNa khaMDa pRthvInu pAlana karavA lAgyA. athAtyavA pravULayAM, samudravinayAAima: / samAyAM saMsthite vaLI, neminAthaH samAta: / / vayasyaivividhairbhRtyaiH, kRtyaikapravidhAyibhiH / yuktaM tamAgataM bIkSyo-tthitAH sarve'pi pArthivAH / / samIpe vAsudevasya siMhAsane samarpite / sarvaiH sanmAnito nemi - rupaviSTaH prakRSTadhIH // 85 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMkha-pradyumna caritra sabhAyAM tatra bhUpeSu niviSTeSu yathocitaM / vIrANAM nirgatA vArttA, balAbalavicAriNI // 86 // jagadurvAsudevasya zakti kecidgarIyasIM | pAMDavAnAM punaH kecitkecinmuzalino balaM // 87 // kecanA'varNayannuccaiH, pradyumnasya parAkramaM / kecicchAMbasya bhAnozva, sAmarthyaM kecanA'bruvan // tatraiva kecidAcakhyu - baliSTaH puruSottamaH / prabhUtAkSauhiNIjetA, netArdhaM bharatasya ca // 89 // sahaitena dvitIyo'pi tulyo nAsti mahItale / yo'bhUdyasyAzayaiH zUraH sa eva tena bhASitaH // balabhadra iti zrutvA, jagAda dhUnayan ziraH / neminAthe'pareSAM ki, prazaMsA kriyate mudhA / 91 | kRSNo vA baladevo vA, pare vIrAH sahasrazaH / bhavaMtu neminAthasya, puraH kasyApi no balaM / 92| ityukte baladevena neminAthena lajjayA / adhastAjjanitaM vaktra-muttamA hi syurIzAH / 93 / tadA janAIno'vAdI - dbalinaM neminaM jinaM / AvAbhyAM sAMprataM malla - yuddhamatra vidhIyate / 94 / kathayitveti kRSNo'pi sajjIbhUya samutthitaH / tAvannemijino'jalpa- nnaitadyogya mahAtmanAM // pAdapIThAspada' yahi tvaM me cAlayituM kSamaH / baliSTastahi sarveSu yadahaM vijito hare ! // iti zrI minA prokte, vIraMjanyo nArAyaNaH / alagaJcaraNe meru-miva no tamacAlayat / 97 pratyuta ra bhUmiSTA - svedabiMdusamAkulaH / analpazrayasaMyukta-zarIraH samajAyataH // 98 // punarnamistadA proce bAlaya tvaM karaM mama / tena prasAritaH pANiH, kathayitveti satvaraM / 99 / kRSNo'pi nijavorthasya, garva TiTTibhavaddadhat / vilagnaH punarapyAsI - holA khelaka martyavat // 400 // tadA vitarkataH proce, pArSadyAn puruSottamaH / vaco'tigaM mama bhrAtu-yUyaM pazyata vikramaM // 1 // uktveti mAyayA smitvA, janArdano'gamad gRhaM / svasthAnaM jinanAtho'pi, svajana saha jagmivAn 200 eka divase samudravijaya Adi rAjAethI paripUrNa rAjasabhAmAM kRSNavAsudeva si'hAsana upara birAjyA hatA. tyAM sarakhe sarakhA mitro ane sevakAnI sAthe mikumArane AvatA joine sarve rAjAe UbhA thai gayA. sarvamAnya evA nemikumAra, vAsudevanI samIpamAM kRSNe arpaNa karelA si'hAsana upara beThA. peAta peAtAne yAgya Asana upara beThelA rAjAonI samakSa rAjasabhAmAM vIrapurUSonA parAkrameAnI vicAraNA cAlI. temAM kAi vAsudevanI balavAna zaktinI prazasA karavA lAgyA, tA kAI pAMDavAnI, kAi balabhadranI, to vaLI keAI zAMba-pradyumnanI, teA kAI bhAnukumAranA baLanI praza'sA karavA lAgyA. temAM eke hyuM:- ' sahuthI vadhAre balavAna tA purUSottama kRSNa ja kahevAya. ke jee ghaNI akSohiNI senAnA vijetA ane abharatanA netA che. temanA jevA A jagatamAM bIjo koI baLavAna zUravIra purUSa nathI. kharekharA zUravIra tA kRSNa ja che.' A pramANe sAMbhaLIne balabhadra mAthu dhRNAvIne mAlyA - khATI vAta che. namakumArane choDIne bIjAnI prazaMsA karavI phAgaTa che.' balabhadranA kathanathI nemakumAra lajjAthI nIcu' joI gayA. (uttama purUSo svaprazaMsAne mAnatA nathI.) tyAre kRSNe nemikumArane kahyuM - 'cAle! ApaNe mallayuddha karIe. tethI darekanA mananu samAdhAna thaze ke adhika balavAna kANu
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 201 che.' ema kahIne kRSNa mallayuddha karavA taiyAra thayA. tyAre nemikumAre kahyuM- "mahApurUSone akhADAmAM AthaDavAvALuM malayuddha karavuM ucita nathI. enA karatA he kRSNa, ApaNe ema karIe ke tuM tArA siMhAsana upara rahIne mAro hAtha kheMcIne mane calAve to mAnavuM ke sarvemAM tuM balavAna ane vijetA che." nemikumAranA kahevAthI pitAnI jAtane vimAnI mAnatA kRSNa, prabhune paga kheMcavA lAgyA paraMtu merUnI jema nizcala evA prabhucaraNane eka Ica mAtra paNa calAvI zakyA nahI. ulTAnuM kRSNanuM mukha zvAsozvAsathI bharAI gayuM. zarIra parasevAthI rebajheba thaI gayuM zarIrane atyaMta parIzrama lAge. pharIthI nemikumAre kRSNane kahyuM- "tuM mArA hAthane vALa." ema kahIne potAno hAtha lAMbo karyo. tyAre pitAnA baLathI garviSTha banelA harie hAtha vALavA mATe ghaNI kaziza karI, paraMtu hiMcakA (jhAlA) upara rahelA mAnavanI jema hAthane vaLagI rahyA ! paraMtu eka tasumAtra paNa hAthane vALI zakayA nahI. tyAre aneka kalpanAo karatA purUSarame rAjasabhAmAM kahyuM - "juo, mArA priyabhrAtAnuM vacanAtIta baLa te juo ! keTaluM parAkema che? pote dhAre to eka hAthe AkhA bhAratavarSane jItI zake." A pramANe kahI, mAyAthI hasIne kRSNa svagRhe gayA. nemikumAra paNa svajane sAthe potAnA sthAne gayA. nirokSya neminAthasyA-tIvabikramamutkaTaM / sAnvatenasamaM bibhya-nacitayannarAyaNaH // 3 // sarvebhyo'pi balAdhikyaM, dhriyate'nena neminA / tato me mAgrahodeSa, sAmrAjyaM bhuvanepsitaM // iti vyAkulacitto'so, kaMcinnaimittikaM hariH / papraccha nemivRttAMtaM, niHzeSamapi cAditaH / / nijagAda sa mA bhaiSoH sarvathaiva tvamavyuta ! / naiSa rAjyaM gRhItAte, vairAMgiko'styasau punaH / vividhAnAM mRgAdInAM, pazUnAM vIkSya baMdhanaM / na kariSyati vivAha-mApa kAruNyayogataH // svayameva samAdAya, dIkSA raivatakAcala / sakalAnyapi karmANi, kSiptvA mokSaM gamiSyati // iti zrutvA vacastasya, naimitti, sya suMdaraM / mukuMdo'pAlayadrAjyaM, bhayena parivajitaH // 9 // namikumAranuM ati utkaTa baLa joIne vyAkula ane bhayabhIta banelA kRSNa balidranI sAthe vicAraNA karavA lAgyA:-"A nemikumAra sarve karatAM adhika balavAna che, e dhAre te ApaNuM rAjya eka paLamAM chInavI le eTalI enI tAkAta che. te have ApaNe zuM karavuM ? keI nimittiyAne nemikumAranuM pahelethI chelle sudhInuM bhaviSya pUchIe ?" A pramANe vyAkuLa citta banelA baMne bhAIoe kauTuki nimitajJane bolAvIne nemikumAranuM bhaviSya pUchayuM. naimittike kahyuM " are kRSNa ! tame zAne ciMtA karI che? e tamAruM rAjya lenArA nathI. e pite te janmathI ja vairAgI che. haraNIyA Adi pazuonA baMdhana joIne karUNAnA sAgara bhagavAna neminAtha vivAha paNa karaze nahI. svayaM revatAcala parvata para jaIne dIkSA grahaNa karI, sakala karmone kSaya karI mAkSamAM jaze." A pramANe naimittikanA suMdara vacana sAMbhaLIne kRSNa nirbhayapaNe rAjayanuM pAlana karavA lAgyA. anyadA sama ttAva-vasaMtasamayodayaH / kAminAM kAminInAM ca, krIDAvinodakArakaH // 10 // 26
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 zAMba-pradyumna caritra pravAlasumanaHpatra-phalaiH krIDitumutsukaiH / pAdapA api manye'haM, jAtAH pallavitA bhRzaM / 11 // tatra raMtumanA viSNu-rapi kAnanavama'ni / nijagAma tadAnekA-nekapAvavazAvRtaH / / 12 // vivAho mAnayitavyo, yuSmAbhirneminaHprabhoH / satyabhAmAdikAMtAnA, zikSAM dattveti so'gamat / ekastu markaTaH so'pi, saMdaSTo vRzcikena ca / ceSTitaM tasya ki bra mo janAnAM haasykaarkN|| tathaikA tu vazAnyacca, dhavenAjJA smppitaa| devarasya kathaM nyUnA, bhavehinodanimitau // 15 // iti tAbhiHprabhUtAbhiH, saMbhUya neminoMtike / gatvA hAsyavinodAnAM, vacanAmyaciretarAM // 16 // he devara tvamuttiSTho-ttiSTha krIDA vidhIyate / vasaMte sA kRtA no ce-danyatra karaNena kiM // pUrvameva tava bhrAtA, prayAto'sti rirNsyaa| kAminIbhiradaMbhAbhi-rveSTito'bhISTapAthirvaiH // iti prokta 'bravInnemi-rmama tatra na yogyatA / balenotpATaya tAbhiH sa, AnItaH kAnane tdaa| tatrAnIya samaM tena. krIDAstAbhiranekadhA / cakrire kuMkumaiH puSpa- ghRSTodyaccaMdanodakaiH // 20 // aparA api kAminyaH, krIDAM kRtvA murAriNA / samIpe neminAthasya, sametAH kelikAmyayA // krIDArasonmukhISTavA, svakIyA hariNIdRzaH / zikSAM dattvA mukuMdo'pi, prayayau kaannaaNtre|| kusumAdAnadaMbhena, pAdapebhyo'pi yoSitaH / kucAbhyAM mardayAmAsu- rAgamapi neminaM // 23 // ki hiyA rahitahasyaii-hasyio bhavasi devara / iti tAbhiH smitairhAva-bhAvAdyairhasito jinaH / / jalArdravasanaM tAva-nmuktvA jAMbavatIpuraH / nirgatya dIghikAnIrA-jjagAda jinanAyaka. // mamedamaMzuka devi ! pAnIyaparivajitaM / kuruSva tvaM gaditveti, neminA tatsamarpitaM // 26 / / bhAle bhakuTimAropya, jagau jAMbavatI tdaa| are mUDhedRzaM vastraM kathaM tvaM pradadAsi me // 27 // IdazAMzukadAnecA, yadi syAttava cetati / kasyAzcidyoSitastahi, tvaM pANigrahaNaM kuru // 28 // milaMtI na bhavedyahi, yadA tvekAkinastava / tahi yAcasva me bhartuH, samIpe tAM manoramAM // 29 // anyeSAmapi nirvAhaM, karoti yadi bAMdhavaH / tadA tava vizeSeNa, nirvAhaM sa kariSyati // 30 // mama yo varttate naath-strailokyoddhrnnkssmH| prauDhaM sudarzana cakraM, tarjanyA bhrAmayatyalaM // 31 // mRNAlamiva zAriyaM, dhanurvA layati kSaNAt / zayyAmAruhya nAgasya, pAMcajanyaM prapUrayet / 32 // sa mamApIzaM kRtyaM, kadApi na samarpayet / tasyA vacanato'marSo, neminaH samajAyata // 33 // tadA rukmiravocattAM, mAvAdIrIdRzaM vcH| nemerbalasvarUpaM tvaM, na vijAnAsi mUDhadhIH // 33 // it ditvA tayA tasyA, vasanaM tatsamapitaM / tayApi tatpradAnenA-dAyAMbuvajitaM kRtaM // 34 // anayA gavato vAkyaM, madIyaM norarIkRtaM / darzayAmi balaM tahi, kSobhanAjanaka bhuvi // 35 // balaM darzayituM kRSNA-yudhazAlAM gato jinaH / praviSTo dvAramevAthA-dade cakraM ca kArmukaM // 36 // AdAya nAgazayyAyAM, suSvApa vAlayan dhanuH / bhrAmayan mardayazcakra, pAMcajanyamapUrayat // 37 // neminA pUryamANe hi, zaMkhe neshusturNgmaaH| tresurgajAH samastaM ca, babhUva vadhiraM jagat // 38 // tacchabdakSubhito viSNu-rapyAgatya camatkRtaH / jagau nemimaho baMdho, kSobhanaM kiM karoSyadaH //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 ' 203 uttiSThottiSTha he bhrAtaH, kopaM vimuMca dussahaM / AvAbhyAM nilaye gatvA, bhojanaM kriyate varaM // iti saMtoSya kRSNena, sudhAsodarayA girA / samutthApya tataH sthAnAniye nemijino gRhaM // sAdaraM bhojayitvA taM, kRtvA vyAkulatojjhitaM / zivAdevogRhe gatvA, natvA sa prajajalpa tAM / / he mAtarneminAthasya, saMjAtaM yauvanaM sphuTaM / adyApyasya na vivAhaM, kuryAstat ki nibaMdhanaM / / sAjalpadanvaye'smAkaM, vRddhastvameva vartase / tataH ki vRcchasi tvaM mAM, tvameva tatkuruSva bhoH / / iti zrutvA vacastasyA, Alocya halinA samaM / kRSNo gatvograsenA, rAjImatImayAcata / 45 / tena tasyAM yAcitAyA-mitthamevAstvavakpitA / nArAyaNastadAtmIya-mAcayau maMdiraM mudA // vidhAya tatra vivAha-saMketaM puruSottamaH / sametya svagRhe neme-vivAhotsavamAcarat // 47 // AhUtAH svajanAH sarve, yAdavA apare'pi ca / putroka trAdhA-stathaiva te'pyumaagtaaH||48|| pAtrANi nanRtuH protyA, catuHpathe ca catvare / vAditrANAM vicitrANAM, vAdanaM samajAyata / 49 / patAkAropaNaM haTTa, gRhe vaMdanamAlikA / dvAra tyAtamabhUtsthAnaM, tanna yatrotsavo na ca // 50 // sahasralakSapAkena, tailena mardanaM bhRzaM / kArayitvA snapito'rhan, gAyaMtISu vadhUSvapi // 51 // vividhabhUSaNairvastra-bhUribhUSA tataH kRtaa| vibhUSito vizeSeNa, dadhau zobhAM jinezvaraH / / 52 // kAmI strI-purUSanAM cittane AnaMdadAyI evI vasaMtaRtu AvI. tyAre patra, puSpa ane phalo vaDe vRkSo paNa navapallavita thaI gayAM. ahIM kavi usvekSA kare che - " jANe vRkSa paNa mAsamAM hAsya-vinoda ane krIDA karavA mATe utsuka thayA nA hoya ! tethI ja navapallavita thayA haze." AvA vasaMmAsamAM kRSNane navapallavita udyAnamAM aneka strIonI sAthe kIDA karavA mATe javAnI icchA thaI, tyAre satyabhAmA Adi paTTarANIone kahyuM - ke "tamAre game tema karIne nemikumArane vivAha mATe taiyAra karavAnA che. A pramANe kahIne pate udyAnamAM krIDA karavA mATe gayA. eka te mAMkaDe hoya ane vIMchI DaMkhyo hoya, tyAre tenI dazA kevI thAya ? lokemAM hAsyAspada banI jAya. te rIte eka te strIonuM capalapaNuM, ane temAM patinI AjJA maLe eTale devaranI hAsyavinoda karavAnI ceSTAmAM kaMI bAkI rAkhe kharI? badhI strIo bhegI thaIne nemikumAra pAse jaIne hAsyavinoda Adi ceSTA karavA lAgI:he devara, uTho, uThe, kema besI rahyA cho? vasaMtaRtumAM kIDA nahI karo te kayAre karaze ? tamArA bhAI te rAjAo ane strIonI sAthe kayAranAye udyAna mAM krIDA karavA mATe gayA che." tyAre nemikumAre kahyuM. "mArI e yogyatA nathI ke tyAM jaIne kIDA karUM." tyAre badhI strIo * bhegI thaIne nemikumArane uMcakIne udyAnamAM lAvI, ane temanI sAthe aneka prakAranI kaDA karavA lAgI kuMkuma, puSpa ane caMdananA sAthe ghaselA jala vaDe nemikumAra upara pIcakArIo mAravA lAgI kRSNanI krIDA karIne bIjI paNa strIo neminAthanI samIpe AvI. kriIDArasamAM nimagna banelI potAnI rANIAne joIne ane temane zikhAmaNa ApIne kRSNa bIjA udyAnamAM gayA. vRkSa uparathI puSpa lAvI ApavAnA bahAne strIo virAgI evA nemikumArane pitAnA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zAMba-pradyumna catri stanAnuM mardana karAvatI ane khelatIH- devara, tamane lajjA nathI AvatI ? amArI sAthe AvI hAMsI karI che ?" A pramANe hasatI hasatI gopIe nemikumAranI AgaLa hAvabhAva ane kaTAkSa karavA lAgI. A badhu mAhanu nATaka jANIne naimikumArane kaMika hasavu AvyuM. hasatA hasatA nemikumAra vAvaDImAM snAna karavA mATe gayA. snAna karIne vAvaDImAMthI nIkLIne jA'bavatIne kahyuM:- ' A mArUM vastra pANIthI bhIMjAi gayu che, tA ene sApha karIne sUkavI de.' tyAre kapALamAM bhrakRti caDhAvIne jA'bavatIe kahyuM:- ' are mUDha, AvuM kAma karavAnuM mane kaheA che ? tamArA kapaDA dhAvaDAvavAnI icchA hoya teA kAi strIne zeAdhI lAvA. tenI sAthe pANigrahaNa karIne peAtAnI patnI pAse vastra dhAvaDAvA. jo ekAkI evA tamane kAi kanyA nA maLatI hAya tA jAva mArA patinI pAse ane kanyAnI mAgaNI karo. tamArA bhAI tA khIjAnA nirvAha kare che. tamArA tA vizeSa prakAre nirvAha karaze. mArA nAtha te traNe leAkanA uddhAra karavAmAM samartha che. atibhAre evA sudarzanacakrane tarjanI AMgaLIthI sheje bhamAvI zake che. zAMga jevA bhAre dhanuSyane mRNAla (kamalanI nAla) nI jema vALI zakavAnI tAkAta dharAve che. ane nAgazayyAmAM ArUDha thaIne pacajanya za`kha pUre che. ATalA khalavAna tamArA bhAI e mane kyAre paNa Avu... kAma karavA mATe Apyu... nathI. tema chatAM kapaDA dhAvAnuM kAma tA potAnI patnI ja kare! mATe kAI kanyAnI sAthe pANigrahaNa karA,' jAMbavatInA AvA tamatamatA vacana sAMbhaLIne mikumArane gussA AvyA. temanA mukha paranA bhAvAnu` parivartIna joine rUkimaNIe jAMbavatIne ThapakA ApatA kahyuM H- are mUDha buddhivALI, bhUkhI, tuM zuM khAlI rahI che? tuM kAne ni`La kahe che ? zuM tuM nemikumAranA baLane jANatI nathI ?' A pramANe jAMbavatIne dhamakAvIne rUkimaNIe mIThA zabdothI naimikumArane kahyuM : 'devarajI, lAvA. ApanuM vastra huM dheAI Apu. abhimAnI evI jA'bavatInA khelane manamAM lAvazeA nahIM.' ema naimikumArane zAMta karIne rUkimaNIe teonA vastrane sApha karI ApyuM, paraMtu nemikumArane manamAM viSAda rahyoH-' abhimAnathI A strIe mArU vacana mAnyu nahIM, tA have ene mArU khaLa khatAvuM.' A pramANe vicArI nemikumAra kRSNanI AyudhazAlAmAM gayA. AyudhazALAmAM pravezIne sudarzanacakra ane dhanuSyane hAthamAM laIne, nAgazayyAmAM sUIne, dhanunA TaMkArava karyA. cakrane bhamAyu' ane jorathI pA~caja-ya za'kha phUMkA. mikumAre zaMkhane pUravAthI azvazAlAmAMthI gheADAe nAzabhAga karavA lAgyA. hastizAlAmAMthI hAthIe AlAnastaMbhane ukheDIne bhAgavA lAgyA ane AkhuM jagata badhira (mherU) khanI gayu. za`khanA avAjathI vyAkuLa banelA kRSNa doDatA AyudhazALAmAM AvyA. tyAM naimikumArane joine vismita banI gayA ! naimikumArano viSAdapUrNa caherA joIne kRSNa badhI vAta samajI gayA. naimikumArane zAMta karavA mATe madhura svare kRSNe kahyuM - ' are baMdhu, kSeAbha kema karI che ? bhAi uThA uThA. kapane mUkI mArI sAthe cAlA. ApaNe ghera jaine sAthe bhAjana karIe.' A pramANe amRtasamAna madhura vANIthI naimikumArane sa tASIne tyAMthI uThADI peAtAnI sAthe ghera lai gayA. bahu Adara ane premapUrvaka bhAjana karAvIne viSAda-mukta ryAM. tyAra pachI zivAdevInA ghera jai praNAma karIne kRSNe kahyuM:- 'mAtAjI, naimikumAra yuvAvasthAmAM AvyA chatAM hajI sudhI Ape vivAha karavAnuM kema vicAryuM nathI ?' zivAdevIe hyuMH ' vatsa, ApaNA mULamAM tuM mATe che. te mane zuM pUche che? e badhu tA tAre ja karavAnuM hoya ne !' zivAdevInA vacanathI khalabhadranI sAthe vicAraNA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ sage-13 205 karI kRSNa ugrasena rAjAne tyAM jaIne temanI "rAjImatI' nAmanI kanyAnI nemikumAra mATe mAgaNI karI. ugrasena rAjAe svIkRti ApI. baMnee maLIne vivAhanuM nakkI karyuM. nArAyaNe ghera AvIne nemikumAranA vivAha mahotsavanI taiyArI karI. sarve svajane, jJAtijane, yAdava, temaja putrapautra, putrIo Adine vivAha mATe AmaMtraNa pAThavyAM. cArene cauTe nATakIyAo nAca karavA lAgyA. vividha prakAranA vAjiMtronA avAjathI dvArikA nagarI utsAhita banI gaI. dukAne dukAne dhajApatAkAo zaNagAravAmAM AvI. ghera ghera raMgoLI pUravAmAM AvI. A pramANe dvArikAmAM jyAre paNa nahIM thayela te abhUtapUrva vivAha mahotsava karAvyo. maMgalagIte gAtI strIoe nemikumArane sahastrapAka ane lakSapAka telathI mardana karyuM ane sugaMdhI jalathI snAna karAvyuM. vividha prakAranA vastro ane AbhUSaNothI nemikumArane zaNagAravAmAM AvyA. ugrasenanRpeNApi, vivAhasyotsavo gRhe / prArabdhaHsvajanAn sarvA-nAkArya ca samaMtataH // 53 // varo nemijino yatra, yatra rAjomatI knii| tayovivAhasAmagrayA-mutsavAnAM kathAsti kA // unasenamahIzena, svakIyAH sevakAH zubhAH / preSitA varamAnetuM, bhUSaNarapadUSaNaH // 55 // samudravijayezasya, te'pi gehaM gatA mudaa| tatrApi mAnitAste tu, yAdavaraparairapi // 56 // pakvAnnavividhaiH zuddha- jitAste prmoditaaH| gamanAvasare teSAM, yAnAni yAdavA dduH||57 zivAdevI devakI ca, satyabhAmA ca rukminnii| rohiNIpramukhA devya-zcakuvivAhamaMgalaM / 58 / mAMgalyakRtikAle ta-jjananyAmastakAMzuke / lagitvA dIpazikhayA, maMgalaM cApyasUtryat / / 59 // rathArohaNakAle ca, biDAlyA vartma khaMDitaM / tathApyarhastamAruhya, pracacAlAvilaMbitaH // 60 // avAryatUryaniHsvAna-baMdInAM jyghossnnaiH| suvAsinyaMganAgAnaH, zrUyate'nyanna karNayoH // 61 // samudravijayakSoNI- nAtha AnakaduMdumiH / baladevo vAsudevaH, pradyumnasAMbabhAnavaH // 62 // gajArUDhA rathArUDhA, hayArUDhAzca kecana / pracelurneminA sArdha-mapare'pi mahIbhujaH // 63 // jino'pyadhvanI dAnAni, pradadAnothinAM nRNAM / nyastacchatraH zirasyApa, zRMgAritaM sutoraNa / / bhartuvilokanAkAMkSA, prAyazo hrinniidRshH| prathamaM mahatI syAttaM, pazyatyeva yathA tathA // 65 // rAjImatI gavAkSasthA, sakhIparivatA ttH| netrAbhyAmanimeSAbhyA-mapazyanneminaM varaM // 66 // prakSiptA vA Ta ke'bhUvana, jIvAzchAgamRgAdayaH / teSAM bhayabhRtAM nemiH, zuzrAva karuNasvaraM / 67 / ugrasenanRpAgAre, suvAsinyo mRgIdRzaH / mAMgalyAn kalazAn lAtvA, tAvadgAyaMtya aagtaaH|| ito mRgazazAdInAM, vAmadakSiNattinAM / pazUnAM dInavAkyAni, zrutvArhan dayayAvadat // 69 // bhoH sArathe kuto dInaH, khalu shbdo'ymaagtH| sa prAha tvadvivAhArtha-mAnItapazuvAgiyaM 70 / tvatpANigrahaNe jAta !, eteSAM prANinAM hateH / bhojane svajanAnAM hi, gauravaM prakariSyate // nizamya vacanaM tasya, kRpAkaMpitamAnasaH / citayajjinaH pANi-pIDanaM pApakAraNaM // 72 // aho lokA durAcArAH, pApebhyo yanna bibhyatI / svakIyasukhasiddhayarthaM, ghnaMti jiivaannekshH||
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zAMba-pradyumna caritra - - - ajJAnAnna vijAnaMti, sukRtaM. karuNAmayaM / na ca jIvavinAzena, nArakavedanAmapi // 74 // punarnetyapi jAnaMti, varAkAH pshvstvmii| tRNAzanapaya pAna-tuSTA jIvaMti kAnane // 75 // mAraNaM kathameteSA-masmAbhiH kriyate rasAt / jIvitAzAtmano yAdRg, parasyApi ca taadRshii|| kaMTake'pi pade bhagne, kaSTAyate'khilaM vapuH / zastreNa mAryamANAnAM, kohagduHkhaM prajAyate // 77 // pazUnAM dehaghAtena, cekriyetApamaMgalaM / tadAtmanaH kathaM hA hA, bhavitA maMgalaM tahat // 78 // ete ghAtanaM yahi, jJAnayogena vA mayA / nivArayiSyate naivA-hamapyetAdRzastadA // 79 // cintayitveti sUtasya, kathayitvA ratha punaH / vAlayitvA jino nebhiH, sarvAn jovAnamocayat // jinena mocayitvA tAn, sarvAna vATakasaMsthitAn / toraNAccAlite tUrNaM, rathe'bhUttumulastadA // pAdayonamyamAne'pi, vAryamANe'pi yAdavaiH / srobhirAkraMdyamAne'pi, proccai rodananimiteH // saMsArasaukhyAnityatvaM, bhAvayan bhagavAn bhRzaM / dharaMzca caraNaM citte, prAptavAn svaM niketanaM // api lokAMtikairdevai-zvAritrakAlabodhakaH / samayo jJApito nemeH, prastAvajJA hi devatAH / 8 / / nemi dIkSonmukhaM jJAtvA, nijagAda jnaardnH| sahodaraikazaH pANi-grahaNaM tvaM kuru prabho! // yathA tava vadhUvaktraM, dRSTa vA bhavAmi harSavAn / mama mUrdhni kalaMko'pi, na samAyati jAtucit // vasudevo'khilajyeSTaH, samudravinayaH prabhuH / nRpA vijJapayAmAsu-ranye'pi snehalAlasAH // 87 // pitAmahasya tAtasya, kRSNasya cAgrahAdapi / pradAtuM dAnamAvarSa, gRhavAse sthito vibhuH||88|| dInanAM yAcakAnAM ca, dattvA dAnaM yathepsitaM / prakSipya ca daridratvaM, yo'bhavatsaMyamodyataH // 89 // ugrasena rAjAe paNa pitAnA ghera vivAha mahotsavamAM potAnA svajanene AmaMcyA. nemikumAra ane rAmatInA vivAha mahotsavamAM zuM kamI hoya? ugrasena rAjAe varane ApavA mATenAM suMdara AbhUSaNe laIne maMtrIo mokalyA. maMtrIoe samudravijayanA ghera jaIne harSathI AbhUSaNe ApyAM. tyAre samudravijaya temaja bIjA yAdavee teone vividha pakavAnanAM bhajana karAvIne khUza karyA. pAchA javAnA samaye maMtrIone yAdae vAhano ApyAM. zivAdevI, devakI satyabhAmA, rukimaNI ane rohiNI Adi mukhya mukhya strIoe vivAha maMgala karyuM. mAMgalika kArya karavAnA samaye mAtAnA mastaka upara meMDhIyo bAMdhI, dIpazikhA (rAmaNadIvo) lagAvIne maMgAlaka kayuM. paraMtu jyAre nemikumAra ratha upara ArUDha thavA mATe nIkaLyA tyAre bilADI ADI utarI ! chatAM nemikumAra ratha upara ArUDha thayA. tyAre vividha prakAranA vAjiMtronA avAjathI vAtAvaraNa ullasita banI gayuM baMdAjane jayaghoSaNA karavA lAgyA. ane saubhAgyavaMtI strIo mAMgalika lagnagIta gAvA lAgI. makumAranA rathanI sAthe samudravijaya, baladeva, vAsudeva, pradyumna, zAMba ana bhAnukumAra bAda cAlyA. keI hAthI upara, kaI azva upara te kaI ratha upara, ema aneka rAjAo ane yAdavo namikumAranI jAnamAM sAthe cAlyA. teraNAthI zaNagArelA rathamAM chatra dhAraNa karI rahelA namakumAra paNa rastAmAM yAcakone dAna detA AgaLa cAlI rahyA hatA. kumArikA ke prAyaH pati ne jovAnI utkaMThA vizeSa hoya che. game tema karIne paNa bhAvi patinuM mukha jue tyAre ja tene saMtoSa thAya che. tema sakhIo
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-13 207 -- 6 thI piravarelA rAjumatI paNa gavAkSamAMthI jAna lai ne AvatA nimakumArane animeSa nayane joi joIne AnaMda mANI rahI che. tyAM jAnaiyAonA bheAjana mATe haraNIyAM, bakarA Adi pazupakSIne vADAmAM rAkhelA, te bhayabhIta thayelA jIvAnA karUNa svara - A nAda naimikumAre sAMbhanyA. teTalAmAM ugrasena rAjAnA mahelamAMthI suhAgaNa strIe mahagala kalaze! laI ne gAtI gAtI AvI. jamaNI ane DAbI bAju rahelAM mRgalAM ane sasalA Adi pazuonA AnAda sAMbhaLIne karUNAnA bhaMDAra naimikumAre sArathIne pUchyu ' sArathi, A karUNa svara kayAMthI Ave che?" sArathie kahyuM HtamArA vivAha mATe lAvelA pazuonA A AnAda che. ApanA pANigrahaNa pachI A pazuonA vadha karI svajanAne tenuM bheAjana karAvavAmAM Avaze.' sArathInuM vacana sAMbhaLIne karUNArdra hRdayavALA nemikumAra vicAravA lAgyA :- prANIone pIDA karavI e pApanuM kAraNa che. ahA, durAcArI leAkeA pApathI jarAye DaratA nathI. peAtAnA sukhane mATe aneka jIvAnI hatyA kare che. ajJAnI leAkeA ajJAnavaza dayAmaya dharmone samajatA nathI. ema paNa nathI jANatA ke A jIvitanA nAza pachI narakanI kevI bhaya'kara vedanA bhAgavavI paDaze. e tA ThIka, paNa eTalA teA vicAra karavA joie ke A bicArA pazue tRNu ane ghAsa khAnArA, jharaNAnA pANI pInArA, ane jagalamAM rahenArA, temane eka mAtra rasanA svAda khAtara zA mATe mAravA joie ? jevuM ApaNuM jIMvata ApaNane vhAluM che, tevuM pazuone paNa pAtAnu jIvita vhAlu hAya che. eka kAMTA ApaNA pagamAM lAgavAthI zarIramAM kevI pIDA thAya che ? teA A bicArA pazuAne zastranA ghAtathI kevI pIDA thatI haze? kevuM duHkha thatuM haze? are, eka bAju moMgalakArya kare che, jyAre khIjI bAju pazuAnA ghAtathI apama'gala kare che, tA e peAtAnuM mahAna maMgala kayAM rahyuM ? jo huM mArA jJAnathI A jIvAnI hiMsAnuM nivAraNa nA karU' teA ajJAnI pApI jIvAmAM ane mArAmAM pharaka zuM?' A pramANe vicArIne naimikumAre sArathIne kahyuM :* ratha pazuonA vADA pAse lai jA.' prabhunI AjJAthI sArathI rathane vADA pAse lAvyA. rathamAMthI utarIne karUNAvata bhagavaMte vADAmAM rahelA sarve jIvAne mukta karyA. tAraNathI (lagnama`DapathI) rathane pAchA vALI pazuonA vADA tarapha laI javAmAM AvyA tyAre kolAhala thaI gayA. kRSNa Adi yAdavAe paga pakaDIne namaskAra karavA chatAM, ghaNuM ghaNu* samajAvavA chatAM ane strIAe karUNa rUdana karavA chatAM, sAMsArika sukhanI anityatAne bhAvatA ane manamAM cAritragrahaNanA saMkalpa draDha karIne, bhagavAna nemikumAre dvArakA nagarI tarapha prayANa karyuM.. ane peAtAnA AvAsamAM AvyA. tyAre cAritrakALane jaNAvanArA leAkAMtikadevAe avasara pAmIne naimikumArane cAritragrahaNa mATe vijJapti karI. prabhune cAritragrahaNanI icchAvALA jANIne kRSNe kahyuM :- * he bhrAtA, mArI eka vinati svIkAro. Apa eka vakhata pANigrahaNa karI vadhUnu' mukha mane ane mAtA zivAdevIne batAvA. jethI amane ghaNI zAMti ane saMtASa thaze. ane mArA mAthe kalaMka nA Ave.' e pramANe samudravijayathI mAMDIne vasudeva sudhInA daze dazArghAe, khIjA rAjAoe, yAdavAe ana kRSNanA pitA, pitAmahe paNa ghaNA ghaNA Agraha karyo, chatAM nemikumAra kAI rIte lagna karavA mATe sa`mata thayA nahI. paraMtu badhAnA AgrahathI eka varSe gharavAsamAM rahI yAcakAne ipsita dhana ApI lokonI daridratA dUra karI. tiryaglokAdvazAyuktA, nareMdrAzca narA api / tadAjagmucatuHSaSTi- sureMdrA bhUribhaktayaH // 90 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zAMba-pradyumna caritra manuSyajanitairdeva-janitaizca mhotsvaiH| puryabhUdyAhagAnaMda-stAharavaktuM na pAryate // 92 // dIkSAdAnadine nemi, sthApayitvA zubhAsane / maditaH zobhanaistailaiH, snapitazca varodakaiH / 93 / liptaHsugaMdhibhirdravyaiH, sahasraH paridhApitaH / maMdArapArijAtAbja-puSpaiH smeraiH prpuujitH|94| mastakakramaNo yAva-dalaMkAraivibhAsuraiH / alaMkRtastathA reje, prApadyathA zriyaM ghanAM // 15 // ubhayoH pArzvayomuktA-ratnerjanitadaMDakaH / saudharmazAnanAthAbhyAM, vIjyamAno'gracAmaraiH / 96 / AdAtumiva kaivalya-tarucAruphalAnova / ArUDhaH zibikAM nemi-nAtho dIkSAjighRkSayA // arhannutpadyate yatra, tasyaiva pUjyatA bhavet / utsannatvAnmanuSyeSu, manuSyasyaiva mAnyatA // 98 // unpATiteti sA pUrva manuSyaireva harSataH / pazcAtsarvasurAdhIza-jyotiSkAsuranAyakaH // 99 // devdubhinirghossai-mnussyvaadyvaadnH| surAsuramanuSyodya- kAMtAnAM gAyanairghanaiH // 500 // asNkhyairsuraamyN-mrtyryossitsmnvitaiH| jayajayetyucyamAnaH, pracacAla jagatprabhuH // 1 // mArge'thinAM dadaddAnaM, bhUri dakSiNapANinA / jino varojjayaMtAdri -sahasrAmravanaM yayo // 2 // zatAni trINi varSA ya-tikramya gRhavAsake / pUrvAhna dvArikAmadhyA-citrAyAM zaziAna sthite // kRtvA SaSTatapastatra, saha pArthivaijinaH / uttArya bhUSaNAn kezAn, luloca paMcamuSTibhiH // 4 // A pramANe nemikumAra, eka varSa sudhI akhaMDa dAnadhArA varasAvIne saMyama levA taiyAra thayA. tyAre dezadezathI rAjAo, strI-purUSa, temaja bhaktibhAvapUrvaka cosaTha Indro AvyA. mAna ane devee cAritra mahotsavanuM Ayojana karyuM. te kharekhara eTaluM AnaMdadAyaka hatu ke te Anadane vyakta karavA mATe koI zabda nathI. have dIkSAnA divase prabhune suvarNanA zubha Asana upara besADIne sugaMdhI tela vaDe marthana karyuM. zItala ane sugaMdhI jala vaDe snAna karAvI suMdara vastronuM paridhAna karAvyuM. pagathI mAMDIne mastaka sudhI AbhUSaNothI zaNagAravAmAM AvyA, tyAre jANa sAkSAt lakSamI ja nA hoya, tevA prakAranI zebhA lAgatI hatI. saMyama grahaNa karavA mATe prayANa karatA bhagavAna Indra nirmita suMdara zibikAmAM ArUDha thayA. temanI baMne bAju saudharmendra ane IzAnendra, ratnanA daMDavALA be cAmara vIM javA lAgyA, te jANe bhagavAna kevalyarUpI vRkSanA suMdara phaLone grahaNa karavA jatA na hoya, tevuM dazya lAgatu hatuM. arihaMta paramAtmA jyAM utpanna thAya che tyAM temanI pUjyatA thavI joIe. manuSyalekamAM utpanna thavAthI pahelo avasara manuSyone mala joIe, ema mAnIne jANe zibikA prathama manuSyae upADI! tyAra pachI vArApharatI saudharmendra, IzAnendra, bhavanapatinA Indra, vyaMtarendra, jyotindra temaja bIjA paNa sAmAnika dee bhAvabhaktipUrvaka upADI. devaduMdubhine madhura avAja, mAnavIya vAjiMtrone mIThe madhura avAja ane deva-manuSyanI strIothI gavAtA maMgalagI nA guMjanathI AkAza-pRthvI zabdamaya banI gaI. A pramANe sthAne sthAne jayakAra karAtA prabhu jamaNe hAthe yAcakavargane dAna ApatA, ujajayaMta (giranAra) parvatanA sahastrAgravanamAM paryA. traNa varSa gRhavAsamAM rahI, citrA nakSatramAM caMdrane yoga prApta thatAM, nemikumAre pahelAM praharamAM dvArikAnI madhyamAMthI nIkaLI, chaThTha (be upavAsa)ne tapa karI, AbhUSaNe
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 204 utArI, kezano paMcamuSTi leca karI, eka hajAra rAjAonI sAthe asaMkhya deva manuSya strIpurUSenI samakSa cAritra grahaNa karyuM. iMdro'thApi jinezasya, kacAna kSIrapayonidhau / kSiptvA punaH samAgatya, skaMdhe duSyaM mumoca c| tato gRhItacAritraH, siddhebhyaH prANamadvibhuH / siddhanatyeva tasyAsI-caturthaM jJAnamaMjasA // 6 // kalyANakaM tRtIyaM tu, kRtvA sNkrNdnaahvyH| devA jagmunijaM sthAnaM, lokA api vissaadinH| sa tRtIyadine goSTe, varadattadvijAlaye / gatastatrAbhavattasya, paramAnnena pAraNaM // 8 // aho dAnamaho dAnaM, kRtetyudghoSaNA suraiH / vAditAni vicitrANi, vAditrANi nabhoMgaNe // jinAnAM niSphalaM dAnaM, na jAyate kadAcana / iti tasya gRhe devA-zcakrurvRSToranekadhA // 10 // patrANAM ca prasUnAnAM phalAno vAsasAM punH| sArdhadvAdazakokInA, svarNAnAM varSaNaM dadhuH // 11 // varItumiva nirvANa-hariNIdRzamakSayAM / pArago'pi tato'nyatra, vijahAra zubhAzayaH // 12 // Indra prabhujInA kezane kSIrasamudramAM padharAvIne khabhA upara devaduSya mUkyuM. tyAra pachI bhagavaMte "namaH siddhabhya " kahIne siddha paramAtmAne namaskAra karyA. te vakhate prabhune cothuM mana:paryAvajJAna utpanna thayuM. bhagavAna neminAthanAM trIjA dIkSA kalyANakanI ujavaNI karIne Idra Adi de svasthAne gayA. kRSNa vagere yAdavo paNa viSAdane dharatA potAnA sthAne gayA. trIjA divase varadatta nAmanA brAhmaNanA goSThamAM bhagavAnanuM paramAtrathI pAraNuM thayuM. tyAM devoe "ahadAnama, ahadAnama' nI uddaghoSaNA karI. gaganamaMDalamAM vividha prakAranAM vAjiMtra vagADyA. 'prabhune ApeluM dAna niSphala nA jAya." ema mAnIne devoe AkAzamAMthI patra, puSpa, phalo, vastro ane sADAbAra karoDa senaiyAnI vRSTi karI. tyAra pachI neminAtha zivarUpIvadhUnI sAthe pANigrahaNa karavA mATe jatA nA hoya tema tyAMthI bIjA sthaLe vihAra karyo itazca neminAthasyA-nujena rthneminaa| kAmabANAnuviddhana, rAjomatyabhilASiNA // 13 // saMpreSitAnyapUrvANi, vasrANi bhUSaNAni ca / ramyANi nAgavallInAM, dalAni komalAni ca / 14 / RjusvabhAvatastasyA, bhAvAnabhijJacittayA / tayApi tAni vastUni, sarvANi rakSitAni ca // rathanemistadAjJAsIda, dhRto rAgo'nayA mayi / anyathA preSitaM sarva, vastu rakSedasau kathaM // 16 // manobhavavazastuccha-matI rAjImatIgRhaM / sa gatvA bhrAtRjAyAtvA-tasyA hAsyAdikaM vyadhAt / rahaHsthitAM babhASe tA-manyadA sa pojjhitaH / duHprApaM yauvanaM mugdhe, kathaM karoSi niSphalaM / 18 / tava bhogAnabhijJena, muktA tvaM neminA tadA / niHsnehena gRhItA ca, tena dIkSA mahotsavaH / 19 / tvayakA prArthyamAno'pi, parityajyaiva so'gamat / yAvajjIvaM na mokSyAmi, tvAM mayeti pratizrutaM / rAjImati tadAvAdI-dare mUrkhaziromaNe / ! avimRzya kathaM nidAM, karoSi tvaM mahAtmanaH // 21 // 27
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zAMba-pradyumna caritra so'pi saMsArabhogebhyo, virakto'sti jgtprbhuH| bhavapaMke nimagnastvaM, bhogAn vAMchasi mAnuSAn bAMdhavAya pradattAM mAM, pratijJAta pativratAM / bhogAya yAcamAnastvaM, nirbuddhe ! ki na lajjase ? / 23 / anyakAMtAbhilASeNa, lokalajjA gatA tava / mahAnarakaduHkhAnA, prApterapi bibheSi na // 24 // vacanairiti nirbhartya, kaThinaiH komalairapi / bodhito rathanemistu, rAjImatyA vidagdhayA / 25 / / tathApi viSayadhyAnA-nna tasya vyaramanmatiH |updesho hi satyA na, rAgagrastaM naraM laget / 26 / zrI neminAthamevora cai-ryAyaMtI kevalaM hRdi / duHkhato gRhavAse'pi, tasthau rAjomatI stii|27| dugdhamanyezurAkaMTha-muSNaM rAjImatI ppau| tatra kAmAbhilASeNa, rathanemiH samAgataH // 28 // tadA viSayavAMchAta-staM kartuM viparAGa mukhaM / jaghrau sa madanaphalaM, nipItadugdhavAMtaye // 29 // rathanemistayA proce, svarNasthAlaM samAnaya / tattenApi samAnItaM, tatra sApi payo'vamat / 30 / vAMtvA sovAca re mUDha, vada vAtamidaM pyH| niHsvasya kSudhitasyApi, pAnAya kiM prajAyate // 31 // tathAhamapi saMsAra-bhogAbhilASavajitA / vAMtA zrIneminAthena, bhogAya syAM kathaM tava / 32 // so'pi pravartate tAva-kIno bhrAtAgrajo jinaH / tasya patnI kathaM tvaM mAM, samIhase'dhamAdhamaH / / nAtaHparaM tvayA kAmina, kathanIyamidaM vacaH / yadi vakSasyahaM tattvAM, kariSye mAnavajitaM / 34 / iti nirbhasiMtorAjI-matyA matyA vishaalyaa| so'pi zyAmamukho bhUtvA, vikalpAnakarodimAn hA hA mama vahudravya-hAniH purA babhUva ca / anayApi vacaH pazcAt, svIkRtaM me na sarvathA // tato dvAvapi me hastau, patitau pRthivItale / vilakSazcitayannevaM, so'gamadmadiraM nijaM // 37 // A rAjimatInI abhilASAthI, kAmabANathI vIMdhAyelA neminAtha bhagavAnanA nAnA bhAI rathanemi, rAjimatIne apUrva vastro, AbhUSaNe ane nAgaravelanA pAna Adi mokalavA lAgyA. rathaneminA Azayane nahI jANanArI sarala hRdaya rAjimatI devara taraphathI AvelI bheTe saharSapUrvaka svIkAra karatI. tyAre rathanamie jANyuM ke mArA pratye rAjimatI anunAgiNuM thaI lAge che. te ja mArI mekalelI vastu rAkhe che, nahIMtara pAchI mekalI nA de? kAmadevane vaza thayelA tarachamatIvALA rathanemi vakhatovakhata rAjimatInA ghera jaIne bhAbhI hovAthI hAsyavinoda Adi kare che. temAM eka vakhata ekAMta pAmIne rathanemie nirlajapaNe rAjimatIne kahyuM - "he mugdha, prApya evuM yauvana zA mATe niSphaLa banAve che ? bhogasukhane nahIM jANatA niHsnehI evA nemikamAre tane tarachoDIne mahotsavapUrvaka dIkSA aMgIkAra karI. te ghaNI ghaNI prArthanA karI chatAM teNe nirdayatAthI tane tyajI dIdhI. je tuM mAruM kahyuM mAne to jIvanaparyata tane huM nibhAvIza. eka kSaNamAtra paNa tane viga nahIM thavA dauM." rathaneminA asabhya vacana sAMbhaLIne AkrezapUrvaka rAjimatIe kahyuM- "are mUrkha ziromaNI, tuM vagara vicAre konI niMdA karI rahyo che? AvA traNa jagatanA nAtha, mahApurUSanI niMdA karatAM tArI jIbha kema upaDe che ? te traNajagatanA nAtha te saMsAra sukhethI virakta thayA che, te A bhogasukharUpI kAdavamAM kema Dube? jyAre tuM e mAnavIya viSayarUpI kAdavamAM DubavA taiyAra thayo che?" "he nibuddhi, tArA baMdhune manathI varI cUkelI vAgdattA-pativratA evI mArI pAse bhegane mATe yAcanA karatAM tane zarama nathI AvatI?
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-13 parastrInI abhilASA karatAM tane leAkalA nathI naDatI ? ane tenA lasvarUpa narakanI mahAyAtanAonA paNa tane Dara nathI lAgatA ? A pramANe viduSI rAjimatInA kAmala ane kaMThAra vacanAthI rathanemi jhaMkhavANA paDI gayA. te paNa viSaya vAsanAthI tenI buddhi virAma pAmI nahI'. kharekhara mahAsatIneA upadeza rAgAMdha mANasane asara karatA nathI. bhagavAna neminAthanu` hRdayamAM nIraMtara dhyAna karatI rAjImatI gRhasthavAsamAM udAsIna bhAve rahetI hatI. tyAM kAmAMdha evA thanemi rAjimatI pAse AvIne pharIthI bhAganI prArthanA karavA lAgyA, tyAre rAjimanIe rathanamine viSayeAthI parAD-mukha karavA mATe garamAgarama dUdhanuM AkaMTha pAna karyuM ane tenA upara eka madanakula (mIDhaLa) khAI gaI, ane rathanama pAse suvarNa nA thAla magAvyA, temAM rAjimatIe dUdhane vamI nAMkhyuM. ulTI karIne yamine kahyuM :- * re mUDha, A vamana karelu dUdha kAi pI zake kharU? bhUkhyA evA paNa daradra mANasa vadhelA dUdhanu' pAna karavA mATe taiyAra thAya nahI, teA sAMsArika sukhanI abhilASAthI virakta banelI evI mane, bhagavAna neminAthe vamI nAkhI che. te vamana karelI evI mArI tuM bhAga mATe abhilASA kare che, te zuM ceAgya che? tArA vaDilabaMdhu bhagavAna neminAthanI patnI evI mArI tu spRhA kare che, te tArI keTalI adhamAdhamatA ? he kAmAMdha, AjathI mAMDIne tAre Avu' kaI paNa aghaTita vacana khelavuM nahIM ane jo ahIM AvIne AvuM kaI ayeAgya vacana mAlIza tA tane mAnabha`ga karIne kADhI mUkIza.' vizAlabuddhivALI rAjimatIthI tiraskRta thayelA rathanemi, zyAma mukhavALA thaI ne A pramANe vicAravA lAgyA :- ' arere, meM gmA strI mATe ghaNu dravya khacchu", keTakeTalI mUlyavAna vastue ene ApI, chatAM e keTalI kapaTI che ke mArI mAkalelI badhI vastuo laIne pachI mArA tiskAra karyAM. kharekhara, mArA be hAtha dharatI upara heThA paDayA.' A pramANe vicAra karatA rathanemi nirAza thaine peAtAnA AvAsamAM gayA. 211 tyaktApi neminA rAjI-matI vairAgyayogataH / tasminnevAnuraktA bhU-daho kAMtApi nizcalA // cAritrAccatuH paMcAza - ddinAn bihRtya bhUtale / ujjayaMtasahasrAsra - vane'tha nemirAgamat / / 39 // tatra vetasavRkSasya, tale dhyAnavidhAyinaH / nemeraSTamato ghAti-karmANi tutrustamAM // 40 // tadAzvinAmAvAsyAyAM citrAyAM saMsthite vidhau / zrInemiH kevalajJAna -majJAnadhvaMsamAptavAn / sametya tatra deveMdra - statkAlaM calitAsaneH / janitA samavasRti-dapravapratrayAnvitA // 42 // vizatidhanvazatoccaM - caityadrumaM samaMtataH / pUrvadvArA pravizyArhan dadau pradakSiNAtrayIM || 43 // tIrthAya praNataM kRtvA, dvAviMzatitamo jinaH / siMhAsane sthitaH pUrva - sanmukhaM jagatAM guruH // tisRSvapyarhato dikSu, pratibimbAni cakrire / vyaMtarairamare ratna - siMhAsanasthitAni ca // 45 // upaviSTA yathAyogya-sthAne devAstadaMganAH / catuvidhanikAyAnAM bhedena nemidarzane // 46 // nemi samavasaraNe, sthitaM devaniSevitaM / avalokya mukuMdAya, jajalpuH zailapAlakAH // 47 // pradattAstasya rUpyANAM, sArdhadvAdazakoTayaH / kRSNena so'pi mattebha- mAruhya vaMdituM yayau |48 sArdha vA vA zra, vAMdhava: svanane: samaiH / kumAre: noTisaththA:, sarvairataH raiHpunaH 46 /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zAMba-pradyumna caritra SoDazabhiH sahasra zca, rAjJAM mukuTadhAriNAM / samRddhayAdabhrayA viSNuH, prApa revatakAcalaM 50 // yAvatsamavasaraNa-samIpaM samupAgataH / hastitastAvaduttIrya rAjacihnAni so'mucat // 51 // pravizya samavasRtyA, uttaradvAri kezavaH / nemi pradakSiNIkRtya, vavaMde bhUribhaktitaH // 52 // anuzakraM sthito viSNu-ryathocitaM pare'pi ca / punarnatveMdragoviMdau, nemistuti pracakratuH / 53 / namo devAdhidevAya, namo duHkhavinAzine / namo dAridrayaghAtAya, namastathAstakarmaNe // 54 // yogyaM tavaiva vairAgyaM, jJAnaM dhyAnaM japastapaH / yenAbAlyAdapi svAmi-stvayA brahmavrataM vRtaM // darzanAttavapApAni, darzanAtte vipattayaH / bhavyAnAM vilayaM yAMti, phalaMti ca manorathA : 56 / dhyAnaM vidhIyate yena, tAvakonaM jinezvara / sa ghorAgviAtApi, bhavetkarmavinAkRtaH // 57 // yatra tatra sthitenApi, yattatkRtyaM prakurvatA / nareNa dhyAyase cettvaM, toSa na parAbhavet / / 58 / / iti stutvA yathAsthAnaM, yAdiMdrAcyutau sthitau| tAvadbhagavatArebhe, dezanA klezanAzinI // bhagavAna neminAthe tyAga karelI hovA chatAM rAjimatI vairAgyathI neminAtha pratye draDha anurAgane dhAraNa karatI rahI. cAritragrahaNa karyA bAda neminAtha bhagavAna cepana divasa sudhI bhUmaM. Dala para vicarIne giranAra parvatanA sahastrApravanamAM padhAryA. tyAM "vetasa' nAmanA vRkSa nIce amane tapa karI zakala dhyAnane dhyAvatA bhagavAna neminAthe ghAtakarmano kSaya karyo. A vada amAvasyAnA divase citrA nakSatramAM candrane yoga prApta thatAM bhagavaMtane kaivalyajJAnanI prApti thaI. potAnuM siMhAsana calAyamAna thavAthI, avadhijJAnathI bhagavaMtane kevalyajJAna thayeluM jANIne, devendroe tarata ja sahastrApravanamAM AvIne traNa gaDhavALA samavasaraNanI racanA karI. tenA upara 120 dhanuSya UMcA ramaityavRkSanuM nirmANa karyuM. pUrva dvArathI praveza karIne samavasaraNane traNa pradakSiNa daI "namo tisthamsa A pramANe tIrthane namaskAra karI, bAvIsamA tIrthaMkara bhagavAna neminAtha pUrvAbhimukhe siMhAsana upara birAjamAna thayA. traNa dizAmAM ratnanAM siMhAsana upara vyaMtaradevoe bhagavaMtanAM traNa pratibiMba mUkyAM. cAre nikAyanA devadevIo potapotAne gya sthAne beThA. samavasaraNamAM devadevIothI sevAtA bhagavAna neminAthane joIne zailapAlake e kRSNane vadhAmaNI ApI. bhagavAnane kevalajJAnanI prApti thayAnA samAcAra sAMbhaLIne AnaMdavibhora banI beThelA kRSNa vadhAmaNI ApanAra zailapAlakane sADA bAra karoDa rUpiyAnuM dAna ApyuM ane dvArikA nagarImAM paDaha vagaDAvI gheSaNa karAvI. sola hajAra mugaTabaMdhI rAjAo, daze dizAha baMdhuo, svajane, bAMdho, karoDonI saMkhyAmAM rAjakumAra temaja batrIsa hajAra aMtaHpuranI rANIo sahita gaMdhahasti upara ArUDha thaIne samRddhizALI viSNu, neminAtha bhagavaMtane vaMdana karavA mATe raivatAcala parvata upara AvyA. samavasaraNanI najIkamAM AvyA tyAre pita hAthI uparathI utarIne rAjacinho (mugaTa, rAjadaMDa-pAdUkA Adi)ne bahAra mUkI, uttara daravAjethI samavasaraNamAM praveza karI, kRSNa neminAtha bhagavaMtane traNa pradakSiNA ApIne bhAvabhaktipUrvaka vaMdana karyuM ane IndranI pAchaLa rahelA bIjA rAjAe pitAne gya sthAne beThA. tyArabAda kRSNa pharIthI namaskAra karI bhagavaMtanI stuti karI - "he devAdhideva, Apane namaskAra thAo. Apa duHkha ane dAridrayane nAza karanAra che. Apa karmothI mukta banyA che. ApanA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-13 213 zAna, dhyAna, ta5, 45, ane vaizaya 5252 prazasanIya che. mA5 mAyAvasthAthI mama brahmacArI che. ApanA darzanathI pApa ane vipattio nAza pAme che ane bhavyajIvonA maneratha pUrNa thAya che." he jinezvara, je kaI ApanuM hRdayamAM dhyAna kare che, tenA gherAtighAra karmono kSaya thAya che. game te sthAne rahelA jIvo ApanuM mana-vacana-kAyAthI dhyAna kare che. tene kadIye parAbhava thato nathI. evA anaMtazaktinA dhAraka paramAtmA, Apane mArA kaTi keTi na / .' A pramANe bhagavAnanI stuti karIne Indra ane kRSNa yogya sthAne beThA. tyAre bhagavAne phalezanAzinI dharmadezanAno prAraMbha karyo. kSaNikA eva saMpatti-prAptayaH kathitA nRNAM / saMdhyArAgasamaM jJeyaM, yauvanaM cApi pAvanaM // 60 // pArAvArakakallola-lolaM jIvitamaMginAM / mRgatRSNAsamA tRSNA, bhogA rogAtihetavaH / 61 / saMyogAH svapnasaMkAzA, viyogA duHkhdaaykaaH| yogAbhyAsAH sukhAya syu-rAbhogA vyagratAkRtaH / Aryadeze kule kAMte, smutpttijnmni| paMceMdriyapaTutvaM ca, durlabhaM kAmakuMbhavat // 63 // zrutistatrApi dharmasya, duHprApA vAsanA punH| vizuddhe saMyame vIrya, pravidhAnaM ca duHkaraM // 64 // sAmagrayAmiti jAtAyA-matijJAnavatAhatA / dharmoM vAcaMyamazrAddha-bhedena gadito dvidhA / 65 / mahAvratAni paMcApi, yatidharme babhASire / vratAni dvAdaza zrAddha-dharme proktAni muktaye // 66 // duHkaro muktidaH zIghra, sAdhudharmo'stirdhAmaNAM / tatsamArAdhane yaH syA-dazaktaH sa gahivataH / zuddhe devegurau dharme, vidhAya dRDhatAM bahu / prathamaM tatra samyaktva- mArAdhanIyamuttamaiH // 68 // paMcasamyaktvamUlAnya-NuvratAni guNatrayaM / zikSAvratAni catvAri, gRhamadhye 'pi pAlayet / 69 / dvAviMzati tvabhakSyANi, yatnataH parivarjayet / dvAtriMzadanaMtakAyA-napi cAvadyavarddhakAn / 70 / madhu madyaM navanItaM, mAMsa paMcApyuduMbarAn / rajanIbhojanaM zrAddha-dharmasthito vivarjayet // 71 // lokazAstre'pi saptAnAM, grAmANAM jvAlanotthitaM pAtakaM prApyate puMsAM, tena durgatikAraNaM / 73 / surApAnavidhAnena, dakSo'pi vikalo bhavet / jAnAti jananI yoSAM, yoSAM ca jananI nijaaN|| jIvato'pi surApAnA-mRtakasyeva dehinaH / mUtrayaMtyAnane zvAno, makSikAzabdasaMkule // 75 // navanItAzane doSA-nanalpAn jJAnino'vadan / jIvAH paMceMdriyA yatra, saMmUrchati yto'tulaaH|| mAMsAzanavilubdhAnAM, na bhavetprANinAM dayA / krUratAdhyavasAyazca, prayAti na kadAcana // 77 // tenaivAdhyavasAyena, mRtvA te maaNslolupaaH| pataMti narake ghore, paramAdhArmikArdane, // 78 // uduMbaravaTaplakSa-kAkoduMbarabhUruhAM / piSpalInAM phalAnyuccai- rye bhujaMtyavivekataH // 79 // teSAmajJAninAM nRNAM, trasajIvakabhakSaNAt / jAyate pApasaMparko, narakAyuvidhAyakaH // 80 // bAdarasyApi jIvasya, saMghAtasya klevrN| rAtrau nirIkSyate naiva, pradIpeSu bahuSvapi // 81 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zAMba-pradyumna caritra yeSAM pradIpasAmagrI, nAsti dAridrayatau hhaa| ki vipAkakaraM teSAM. bhaviSyati nizAzanaM 82 / iti zrIneminA proktAM, nizamya dharmadezanAM / varadattanapaHpApA dvibhyannabhyadadvibhuM // 83 // tava vAkyazruteH svAmin, bhIto'smi bhvbhiititH| rakSa rakSa kSamAyukta, svAMghrau diikssaaprdaantH| he bhavya jIva, manuSyAnI saMpatti kSaNika che. vauvana saMdhyAnA raMge jevuM kSaNavinAzI che. manuSyanuM jIvana samudranA taraMga jevuM caMcaLa che. tRSNA, mRgatRSNA samAna nirarthaka che. bhegasukha roganA kAraNarUpa che. saMgo svapna samAna kSaNika ane aMte viga karAvanAra duHkhadAyI che. bhege vyagratA karAvanArA che. gAbhyAsa ja sAcuM sukha ApanAra che. manuSya janma, Aryadeza, Aryakula, pAMce indriyanI paTutA, te badhu malavuM kAmakuMbha jevuM durlabha che. ATaluM badhuM malavA chatAM temAM dharmanI prApti thavI ghaNI durlabha che. dharmanI prApti thavA chatAM vizuddha saMyamanuM pAlana karavuM ghaNuM duSkara che. tIrthakaree sAdhu dharma ane zrAvakadharma ema be prakArane dharma kahe che. sAdhudharmamAM cAra mahAvratanuM pAlana karavAnuM hoya che. AvA mahAna sAdhudhama zIghratAthI muktisukha ApanAro hoya che. duSkara sAdhudharma pALavAne azakta evA jIvo mATe gRhastha dharma che. jemAM zuddha deva-gurU ane dharma pratye ananya zraddhA rAkhavI tene samyakatva kahevAya che. e samyaktvamUla pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAtrata-ema bAra vratamaya gRhastha dharma kahyo che. enI samyaphaprakAre ArAdhanA karavAthI zAzvata sukhanI prApti thAya che. gRhastha dharmamAM bAvIza abhaya ane batrIsa anaMtakAyanuM bhakSaNa vajarya hoya che. temaja mAMsa, madira, madha ane mAkhaNa- e cAra mahA vigaIo, pAMca uMbara (vanaspati) temaja rAtribhojanane paNa gRhasthoe tyAga karavo joIe. laukikazAstromAM paNa kahyuM che ke sAta gAmane bALavAthI je pApa lAge tevuM pApa rAtribhejana karavAthI lAge che. mATe durgatinA kAraNarUpa rAtribhejanane sadaMtara tyAga karavo joIe. madirApAnathI DAhyo mANasa paNa vikala banI jAya che. madIrApAnamAM cakacUra thayela mANasa, mAtAne patnI, ane patnIne mAtA rUpe mAne che. madirApAnathI jIvatA paNa mRtakanI jema mANasanA mukhamAM zvAna mUtare che ane tenA moMDhA upara mAkhIo baNabaNATa kare che. mAkhaNanA bhakSaNamAM paNa jJAnIoe ghaNA doSa batAvyA che. mAkhaNamAM samaye samaye saMmUcchima paMcendriya jIva utpanna thAya che. mAMsAhArI chAmAM dayAne aMza paNa hotuM nathI. haMmezAM tene krUra adhyavasAya cAlyA kare che. ane kara adhyavasAyathI te mAMsa lolupta jIvo marIne ghera narakamAM upanna thAya che. tyAM kSetrakRta ane paramAdhAmIonI ghora yAtanAo bhegavavI paDe che. uda, uMbara, vaDa, pIMpaLI ane kAka- A pAMca vRkSenI pIMpaLa temaja TeTAo ajJAnI cho khAya che, te temAM rahelA trasakAya jIvonI hiMsA thavAthI bhayaMkara pApa bAMdhIne te che narakanA atithi bane che. rAtribhejanamAM rAtrinA aMdhakAramAM ghaNu sUkSama chene samudAya pharate heya che. bhale, ghaNA dIpakano prakAza hoya, chatAM e sUkSma jIvo eTalA sUkSma hoya che ke dekhAtA nathI, ane daridra manuSyanA gharamAM te dIpaka paNa nahIM hovAthI, teone rAtribhojana duHkhadAyI ane jIvitano nAza karanAra che.ne che" A pramANe bhagavAna neminAthanI dharmadezanA sAMbhaLIne pApathI dhrujI uThelA varadattarAjAe bhagavaMtane vijJapti karI :- "svAmin, ApanI dharmadezanAthI huM A saMsArathI bhayabhIta banyo chuM. te mAruM rakSaNa kare, rakSaNa kare. ApanA caraNanuM mane zaraNa Apo. Apa kRpA karIne mane pratrajyA pradAna karo."
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa- 13 215 atrAMtare'cyuto'prAkSI-nnAtha tvadanurAgiNaH / samastA api varttate, lokA bhaktisamanvitAH // rAjImatI vizeSeNa kathaM tvayyanurAgiNI / varttate sarvanArIbhyo, vimuktApi tvayA vibho / 86 / tadA dhanadhanavatI-bhavAdArabhya neminA / jagade'STabhavasnehaH, spaSTaM parSaJcamatkRtiH // 87 // viSNoH pratyuttaraM datvA varaMdattaM mahIbhujaM / virakta bhavabhogebhyo jJAtvA dIkSitavAn jinaH // svarUpaM pRthivIbhartu -- dRSTvA vairAgyavattinAM / kSatrANAM dvisahasrANi pazcAtpravrajitAni ca // anuja dhanadevAsya - dhanapAla dhanodbhavau / maMtrI vimalabodhAkhyo -- sparAjitabhave'nujaH // bhojane zayane zaile, vane kelau gRhAzrame / bhave'trApi jineMdrasthA - bhavaMste sahacAriNaH // 91 // trayo'pyupAgatAstatra zrutvA rAjImatIbhavAn / te jAtajAtismRtayo, vairAgyAtprAjaMstadA // teSAM dIkSAM pradAyetyu-tpAdadhrauvyavyayAtmikAM / tripadIM datvArhannaSTA- dazAkArSId gaNezvarAn / yakSiNI nAmato rAja - putrI buddhipavitritA / prabhUtarAjakanyAbhiH prAvAjInneminoMtike / 94 / tatrAdimaM gaNadharaM, varadattamacIkarata / bhagavAnneminAtho'pi yakSiNIM ca pravartanIM // 95 // naMdaprabhRtayazvogra - senanArAyaNAdayaH / kumArAH pradyumnamukhyAH, zrAddhadharmamazizrayan // 96 // zrImahAsuvratAdyAzva, devakIrohiNIzivAH / ityAdyAH zrAvikA jAtAH, zrAddhadharmorarIkRteH // tasmin samavasaraNe, saMghamevaM catuvidhaM / zrInemiH sthApayAmAsa dharmasAdhanahetave // 98 // evaM prathamapauruSyAM, dezanAM bhagavAnadAt / dvitIyasyAM ca pauruSyAM, varadatto gaNAgraNIH // 99 // tato nemijinaM natvA, devAH saMkraMdanAdayaH / vAsudevAdayo bhUpAH, svasthAnamapare'pyaguH / 600 / jineMdro'pi vyavasthApya, caturdhA saMghamadbhutaM / vijihIrSuH kSamApIThe - 'gacchadraivatakAcalAta |1| nIlotpaladalazyAma - mapi zrInemino vapuH / citrametatsamastAnAM jAyate prItaye bhRzaM // 2 // maMdArodAramAlAto, jinadehe sugaMdhini / dRzo bhRMgAyamANAzca pataMti devayoSitAM // 3 // " 6 zrIkRSNe neminAtha bhagavaMtane pUchyuM: 'bhagavana, sahu leAkeA ApanA pratye bhaktibhAvavALA che, paraMtu te badhAmAM vizeSarUpe Ape tarachoDI hAvA chatAM, rAjimatIne ApanA pratye vizeSa anurAga che. tenuM zu` kAraNa ?' tyAre neminAthe leAkeAnA Azcaya sAthe kahyu`:- - dhanazeTha ane dhanavatI zeThANIthI ArabhIne mArA ane rAjimatInA ATha bhavanA sneha saMbadha che.' ema kahIne bhagavAne viratArathI AThabhavanuM svarUpa batAvyuM. A pramANe kRSNane pratyuttara ApIne, sa'sArathI virakta banelA varadattarAjAne bhagavAne dIkSA ApI. varadattarAjAnI dIkSA joI ne vairAgI khanelA be hajAra kSatriyakumAreAe dIkSA aMgIkAra karI, tyAra pachI bhagavAna neminAthanI sAthe gRhasthavAsamAM bhAjana, zayana ane patAmAM, vanamAM-- udyAnAmAM sAthe bhramaNa karatA evA traNa mitrA (dhanazeThanA bhavanA dhanadeva ane dhanapAla e putrA temaja aparAjita rAjAnA bhavamAM laghukha ane hAla vimalamAdhamatrI ema traNe mitrA) rAjimatInA bhavA sAMbhaLIne jAtismaraNa jJAna pAmyA. pUnA bhavAne joI ne vairAgI banelA e traNe mitrae dIkSA agIkAra karI. teone
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zAMba-pradyumna caritra utpAda, vyaya ane dhrauvya rU5 tripadI ApIne, neminAtha bhagavAne aDhAra gaNadharonI sthApanA karI. buddhizAlinI yakSiNI" nAmanI rAjakanyAe ghaNI rAjakanyAonI sAthe neminAtha bhagavAna pAse dIkSA aMgIkAra karI. temAM varadattarAjAne prathama gaNadhara ane yakSiNI rAjakumArIne prathama sAdhI (pravartinI rUpe) sthApanA karI. naMda, ugrasena, nArAyaNa Adi rAjAo temaja pradyumna Adi rAjakumAroe zrAvakadharma aMgIkAra karyo. zrI mahAsutratA, devakI, rohiNuM ane zivAdevI Adi zrAvikA banI. A pramANe prathama samavasaraNamAM bhagavAna neminAthe caturvidhasaMghanI sthApanA karI. prathama prahAramAM bhagavAne dezanA ApI. bIjA praharamAM varadatta gaNadhare dezanA ApI. tyAra pachI neminAtha bhagavaMtane namaskAra karIne Indra Adi devo ane kRSNa vAsudeva Adi rAjAe pota potAnA sthAne gayA. bhagavaMta paNa caturvidha saMghanI sthApanA karIne saMghasahita revatAcala parvata uparathI pRthvItala upara vihAra karI gayA. neminAtha bhagavAnanuM kamala samAna zyAma zarIra hovA chatAM, samasta jIvarAzine AnaMdadAyaka hatuM. ka95vRkSanI sugathI mALA karatAM adhika sugaMdhIdAra bhagavaMtanA zarIra upara devAMganAnA netre bhramararUpe paDatAM hatAM. arthAt animeSa nayane devAMganAe bhagavaMtanA darzanarUpI sudhApAna karatI hatI. AjanmataH sudhAsvAda-karaNenaiva vigrahaH / prajAyate'rhataH svedamalAbhyAM parivajitaH // 4 // payojakaNikAgaMdho, mukhazvAso jagatpateH / avitra cArugokSora-dhArAbhaM rudhirAmiSaM // 5 // vibhorAhAranohAra-vidhAnaM carmacakSuSAM / na gocare samAyAti, vAyurUpamivAnizaM // 6 // AbAlyAdapyamI jAtA-zcatvAro'pi sahotthitAH / jinasyAtizayAH pUrva-janmapuNyAnubhAvataH / kSetre yojanamAtre'pi dharmopadezake surAH / tiryaGa narAzca saMmAMti, koTizaH saparicchadAH / / teSAmapi samastAnAM, svasvabhASAtibhASakaM / vAkyamekamapIzasya, bhavedyojanagAmi ca // 9 // dvAdazAnAM gabhastInAM, tejobhyo'SyadhikaM mahaH / vibhrabhAmaMDalaM mauli-paSTe virAjate vibhoH / yatra yatra jinAdhIzo, vicarettatra tatra tu / na syuH sAgre'pi gabyUti-zatadvaye gadApadaH // 12 // Itayo mUSakAdInAM, nijAnyacakra bhItayaH / dubhikSaM mArivairANya-tivRSTayastvavRSTayaH // 13 // bhaveyuH karmaghAtenai-kAdazAtizayA ime / susevaka iva vyomni, dharmacakra puro vrajet / 14 / pAdapIThayate siMhAsane sthito jino'maraiH / vojitazcAmaraiH zveta-zca draacchkirnnojjvlaiH|| sahasrayojanaM vajridhvajaM jinapade pade / sthApayaMti surAH svarNa-navapaMkeruhANi ca // 16 // jJAnadarzanacAritra-rakSArthamiva vistRtaM / sAlatrayaM surAH kuryu-rUpyasvarNamaNImayaM // 17 // sthitatiryagnadevAnAM, catasRSvapi dikSu ca / vaktuM dharma caturdhArhana, kAmaM bhAti caturmukhaiH / 18 / caityavRkSamadhovakrAn, vidhAya kaMTakAn surAH / duMdubhi vAdayaMtazca, nAmayaMti mahIruhAn / 19 / zaMbhorvAyurazyo'pya-nukala iva jAyate / pradakSiNAM svabhAvena, dadate vihagA api // 20 // gaMdhodakaM lasatpaMca-varNAni kusumAni ca / devA varSati naidhate, ziraHzmazrukacA nakhAH // 21 // jadhanyAtkoTisaMkhyAkA, niSevaMte jinaM surAH / RtUnAmapi SaNNAM ca, bhavedbhogAnukUlatA // 22 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-13 217 etairekonaviMzatyA-tizayai kinimitaiH / yukto'rhana rAjate paMca-trizadvANoguNAnvitaH / 23 / saMskRtazabdadhAritva-mudAttaM copacArakRt / meghavacchabdanimnatvaM, gabhoratvaM samaMtataH // 24 // ramyopanItarAgatvaM, dakSiNatvaM mhaarthtaa| ziSTatvamavyAhatatvaM, svabhAvAtsaMzayakSayaH // 25 // paridhvastAnyottaratvaM-manogamanatA punaH / samayaucityaM tattvaika-niSThAlAkAMkSatA mithaH / asvazlAghAnyaniditvaM-maprakIrNaprasAritaM / AbhijAtyaM samAdhurya, prazasyatAsamanvitaM // 27 // marmabhASitayA honaM, dharmArthakAmabhASi c| kArakAdikayukta ca, vibhramAdikazanyakaM // 28 // adbhutatvaM citrakRtva-mavilaMbitvamuccakaiH / anekajAtivaidagdhya, dhRtacArutvamathAbhitaH // 29 // vaNavAkpadavaiviktyaM sattvaprakRSTatA kathA / akheditaM samastAnA-mavyucchittiH kathAMtare // 30 // dAnabhogopabhogAti-lAbhavotirAyakAH / jugupsA sAdhvasaM hAsyaM, zoko ratyaratI punH||31|| ajJAnAvirato kAmo, nidrA mithyAtvasevanaM / rAgadvepAvano doSA, nASTAdaza syurarhataH // 32 // catustrizadatizayaH, paMcatriMzadvacoguNaiH ! iti yukto vRSaNaSTA-dazadoSazca vajitaH // 33 // viharan bahudezeSu, bhavyajobAMzca bodhayan / zrImannemijinaH prApa, puraM ca bhaddilAbhidhaM // 34 // tIrthakara bhagavaMtone nIce pramANe 34 atizaya hoya che- tIthakanAM janamathI cAra mULa atizayo? 1. janmathI amRtapAna [ aMguThAmAM amRta hoya ] karanArA tIrthakaronuM zarIra parasevA rahita hoya. 2. temane mukhane zvAsocchavAsa kamaLanI suvAsa jevo sugaMdhI hoya. 3. temanA zarIramAM lohI ane mAMsa, gAyanA dUdha jevAM veta ane suMdara hoya. 4. temanA AhAra-nihAra carmacakSuthI joI zakAtA nathI. vAyunI jema adazya heya. karmayathI utpanna thatA 11 atizaH 1. eka yojana pramANa samavasaraNa bhUmimAM karaDe tiyaca-manuSya ane devo samAI jAya che. 2. tIrthakaranI vANIne manuSyo ane tiryae pota-potAnI bhASAmAM samaje che. 3. bAra sUryanA tejathI paNa adhika tejasvI bhAmaMDala, tIrthaMkaranA mastaka pAchaLa zebhe che. 4. tIrthakare jyAM vicare tyAM 25 yojanAnA vistAramAM roga utpanna thatA nathI, je hoya te zAMta thAya che. 5. thI 11. tIrthakara vicaratA hoya tyAM 1. ativRSTi. 2. anAvRSTi. 3. svarASTrabhaya. 4. pararASTrabhaya. 5. dukALa. 6. mArI-marakIne upadrava ane 7. paraspara vairabhAva thatA nathI. devakRta 19 atizayoH 1. tIrthakaranI AgaLa AkAzamAM "dharmacaka" cAle che. 28
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zaba-pradyumna caritra 2. pAdapIyukta ujajavala siMhAsana upara beThelA tIrthakaranI cArebAju caMdra jevA ujjavala cAmaro vIMjAya che. 3. pAdapIyukta ujjavala sphaTika ratnanA siMhAsana para tIrthakara bese che. 4. eka hajAra yojana UMcAIvALI IndradhanA tIrthaMkaranI AgaLa cAle che. 5. deve suvarNanAM nava kamala sthApita kare che, tIrthakara tenA para pagalAM mUkIne cAle che. 6. de rUpA-senA ane ratnanA traNa gaDha banAve che. 7. vyaMtara deva tIrthakaranI traNa dizAomAM tIrthakaranAM pratibiMba mUke che. tIrthaMkara pUrva dizAmAM bese che. 8. tIrthaMkaranA zarIra karatAM bAra gaNuM UMcuM azokavRkSa hoya che. 9. tIrthaMkara vicaratA hoya tyAM kAMTAo adhomukhavALA thaI jAya che. 10. tIrthaMkaranI AgaLa AkAzamAM devaduMdubhI vAge che. 11. bhagavaMtane vRkSe paNa jhukIne praNAma kare che. 12. bhagavaMta vicaratA hoya tyAM jana pramANa bhUmimAM pavana paNa anukULa vahe che. 13. sahaja rIte pakSIo paNa bhagavaMtane pradakSiNA Ape che. 14. sugaMdhI jalanI vRSTi thAya che. 15. devo pAMca varNanA puSponI vRSTi kare che, chatAM puSpone pIDA thatI nathI. 16. dIkSA lIdhA pachI bhagavaMtanA dADhI, mUcha, keza ane nakha vadhatA nathI. 17. ochAmAM ochA eka karoDa deve bhagavaMtanI sevAmAM niraMtara rahe che. 18. chae Rtuo anukULa vate che. 19 traNe jagatanuM adhipatipaNuM batAvatA na hoya tema bhagavaMtanA mastaka upara traNa chatre zobhe che. kula 34 atizayone samAveza mukhya cAra atizayamAM thAya che. 1. jJAnAtizaya, 2. vacanAtizaya, 3. pUjAtizaya ane 4. apAyApagamaatizaya. tIrthakaranI vANInA 35 guNe - 1. sau koI potapotAnI bhASAmAM samajI zake, 2. eka yojana sudhI sAMbhaLI zakAya, 3. prauDha, meghanI samAna gaMbhIra svaravALI, 4. spaSTa zabdovALI, 5. saMtoSakAraka, 6. pratyeka jIvo pitAne anurUpa laI zake tevI, 7. guDha AzayavALI, 8. pUrvApara vidhathI rahita, 9. mahApurUne yogya, 10. saMdeha rahita, 11. dUSaNa rahita, 12. kilaSTa (kaThIna) viSayane saralatAthI samajAvI zake tevI, 13. avasare cita, 14. mahAna arthavALI, 15. yuktiyukta, 16. pada racanA sahita, 17. cha dravya ane navatane puSTa karanArI, 18. madhura, 19. keInuM rahastha kahetA bIjA nA samajI zake tevI catura, 20. dharma arthathI pratibaddha, 21. dIpaka samAna arthanA prakAzane karanArI, 22. paraniMdA ane sva prazaMsAthI rahita, 23. kartA-karma-kriyA-kAla
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 sa-13 ane vibhaktithI sahita, ra4. Azcaya kArI, 25. sarvAMgu! sauMpanna, 26, dhI vALI, 27. vila kharahita, 28. bhrAMtirahita, 29. aneka bhASAethI samizra, 30. ziSTabuddhine utpanna karanArI, 31. vaNu -vAkaya-padathI susa`gata, 3ra. sAhasapUrNa, 33. punarUktidoSathI rahita. 34. kAI ne paNa duHkha nA thAya tevI, ane 35. dareka jIvAnAM saMzayAne chaMdanArI. tIthakara 18 dASAthI rahita hAya : 1. dAnAMtarAya, 2. bhAgAMtarAya, 3. upabhAgAMtarAya, 4. lAbhAMtarAya, 5. vIryA...tarAya, 6. hAsya, 7. rati, 8. arita, 9. bhaya, 10. zeAka, 11. jugupsA, 12. ajJAna, 13. avirati, 14. kAma, 15. mithyAtva, 16. nidrA, 17. rAga ane 18. dveSa. A aDhAra DhASAthI rahita tItha karA hAya che. pUrvokta caiAtrIsa atizayAvALA, vANInA pAMtrIsadguNlRAthI yukta temaja aDhAra dASAthI rahita bhagavAna zrI neminAtha ghaNA dezAmAM bhavyajIvAne pratibAdha karatA karatA lipura nagaramAM padhAryAM. devakIjaTharodbhUtAH, sulatAnAganaMdanAH / ye naigameSiNA dattA-ste SaT tatra pure'bhavan // 35 // pitRbhyAM yauvane tetra, kanyA dvAtriMzadadbhutAH / drAg pariNAyitAstAbhiste'pi bhuMjaMti nivRtiM / tAvattatra samAyAtaM, neminaM jagatAM pati / Agacchan vaMdituM paurA-stathA SaDapi bAMdhavAH |37| pradakSiNAtrayeNaiva, natvA ca jinadezanAM / nizamya prApya vairAgyaM, SaDapyAdadire vrataM // 38 // dIkSAmAdAya tatraiva bhave mokSAbhilASiNaH / dvAdazAMgadharA ugra - tapaste'pyatapaMstamAM // 39 // taiH SaDbhirapi nemIza - sevA tathA vinirmitA / tasminneva bhave mokSa - saukhyaM te'sAdhayan yathA / vivAho bhavatItarAzravakAro yo durgatiprAptaye, vairAgyAya babhUva so'pi zivakRdyasyArhato neminaH tasyedaM caritaM nizamya hRdaye tuSyaMti ye mAnavA - steSAM sadmani maMgalAni vipulAnyAvirbhavaMtyuccakaiH iti paMDitacakracakravatti paMDIta zrIrAja sAgaragaNiziSya paMDitazroravisAgaragaNiviracite zrI sAMpradyumnacaritre zrIneminAthavivAhavairAgyadIkSAjJAnasamavasaraNadezanAvihArAdivarNano nAma trayovarA: sarva: samApta: - / / zrIratu / devakInA garbhothI utpanna thayelA cha putrAne hiraNagameSIdeve bhilapuravAsI nAgazreSThInI sulasA zrAvikAne ApyA hatA, te chae putrA anukrame yuvAvasthAmAM AvyA tyAre mAtApitAe te darekane suMdara khatrIza,trIza kanyAe sAthe paraNAvyA. te chae doDu dakadevanI jema sAMsArika sukhanA anubhava karavA lAgyA. bhagavAna neminAtha vicaratA vicaratA phlipura nagaramAM padhAryA. rAjA-prajA Adi nagaravAsI leAkeA, temaja e chae baMdhue bhagavaMtane vaMdana karavA mATe AvyA. bhagavaMtane traNa pradakSiNA darda, namaskAra karIne dharmadezanA sAMbhaLavA mATe beThA. bhagavaMtanI vairAgyapUrNa madhura dha vANI sAMbhaLIne vairAgya pAmI e chae baMdhue bhagavaMta pAse cAritra grahaNa karyuM. te ja bhavamAM mekSe janArA chae ba'e cAritra laI dvAdazAMgInuM adhyayana karI, ugra tapazcaryA karavA lAgyA. jJAna, dhyAna, vinaya, vaiyAvacca, tapa, japa Adi karavA lAgyA. bhagavAna neminAthanI sevAmAM tallIna banI meAkSasukhanI lAgyA. je vivAha sAdhanA karavA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zAMba-pradyumna caritra sAmAnya mAnavone durgatinI prApti karAvanAro AzrayakArI che, te ja vivAha prasaMga bhagavAna naminAthane vairAgyanI puSTi karAvanAra ane mokSanA kAraNarUpa banyo. je le ke bhagavAna neminAthanuM A addabhuta caritra sAMbhaLIne hRdayamAM saMtoSa anubhave che, teonA ghera vipula mAMgalikanI mAtA sarjAya che. A pramANe paMDitamAM cakuvatI samA zrI rAjasAgaragaNanA vidvAna ziSya zrI ravisAgara e 2lA zrI zAMba gharanacaritramAM zrI neminAtha vivAha, vairAgya, dIkSA, samavasaraNa, dhama dezanA ane vihAra AdinuM varNana kate 641 kaleka pramANa teramo sarga samApta thaze. // atha caturdazaH sargaH prArabhyate // itazca vicarannemi-svAmI dvAravatImagAt / kAnane samavAsArSIt, sahasrAnavanAMtike // 1 // abhI TAgamanaM tasya, zrutvA ninaMsayA narAH / tathaiva vaMdituM jagmu-rna kasya mujjinAgame ? // 2 // devakIsUnavaH SaT te, SaSThasya pAraNeca yA / saMghATakatrayaM kRtvA, gocarya dvArikAM yayuH // 3 // teSvekatrAnIkayazo-'naMtasenau babhUvatuH / viharaMto gatAvetau, devakImAtRmaMdiraM // 4 // va68 68mAdeto, kRNAbhAviva devakI / vaMditvA modakaiH siMha-kesaraiH pratyalAbhayat / / tau pratilAbhitau yAva-dagatau tAvat parau munii| AgatAvajitasena-jitArinAmako drutaM / yAvattayA mahAbhaktyA, tAvapi prtilaabhitau| tAvaddevayazaH zatru-senAkhyo samupeyataH // 7 // tAvapi pratilAbhyocca-staireva modakaiH zubhaiH / devakI samabhUcitte, camatkArasamanvitA // 8 // anyatrAlabdhabhikSAko, tAveva munipuMgavau / vAraMvAraM samAyAtau, bhikSArthaM mama maMdire // 9 // rUpeNa bhASaNenApi, bhedaM saMghATakatraye / ajAnaMtI jagau sAdhU, devakI racitAMjaliH // 10 // ki digmUDhatayA yUyaM, bho munIMdrAH punaH punaH / atrAgacchatha vA mAma-kInA AbhrAMtirasti kim?| yuvAM pRthakpRthak ki dA, sametau vijihIrSayA / ahaM tAveva jAnAmi, vilocanamatibhramAt // athavA dhanadhAnyebhyaH, pUrNAyAM tAviSazrimi / asyAM puryA maharSINA-mAhArAptirbhavena kiM ? // procaturaho bhadre-'smAkaM digmUDhatAsti na / tAvakasyApi cittasya, na bhrAMtirapi vartate / / dvArikAnagarImadhye, bhikSAptirnAsti durlabhA / yallokAstatparAH saMti, dharmArthakAmasAdhane / vayaM sahodarAH SaT smo, bhahilapuravAsinaH / sulasAnAgayoH putrAH, pavitrAzayadhAriNaH / 16 / dezanAM neminAthasya, nizamya narakacchidAM / samaM saMyamamAdAya, ziSyAstasya vabhavima / 17 / te vayaM trINi yugmA na, kRtvA viharaNAya ca / paryaTato'tra gocaryA, saMprAptA bhuvanaM tava // 18 // tayoriti vacaH zrutvA. devakI hacitayat / ke'mI SaDapi vartate, kRSNavanmohakAriNaH / 19 / tataH samavasaraNe, zrInemijagadIzituH / gatvA vRttAMtameteSAM, pRcchAma sarvamAditaH // 20 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-14 221 athavA mama jIvaMto-'timuktakamaharSiNA / aSToktAH prAksutAH saMtya-motyeSveva pravatinaH / / vimRzyeti dvitIyasmin, divase tatra sA gatA / Sa NAmapi mumukSUNAM, papraccha ca svarUpakaM / / zrInemirabravIddevi! sulasAyAH sureNa ye / pAlanArthaM sunA dattAH, SaT te'mo kukSijAstava // iti zrInemino vAkyaM, zrutvAtmAnaM zuzoca sA / aho bhAgyavihInAhaM, varta strISvakhilAsvapi / udare navamAsAMzca, mayA garbhA dhRtA ime / eteSAM sakalaM kaSTa, mayaiva kSAMtamuccalaH // 25 // eko'pi lAlito naiva, pAlitazca suto myaa| dhanyA sAsulasAnyasyA apyete lAlitA yyaa|| matto'nyA mahilA dhanyA, siMhI magyapi zunyapi / yA vAlyAdati bAlAn sjAn, lAlayetpAlayetpunaH // 27 // duHkhato devakI yA.-dAtmAnamilizocati / sametAH sAdhavastatra, tAvat SaDapi sannibhAH / tAMzca vAcaMyamAn vokSya, praNamya deva kI jagau / putrA me kukSijAnAM vo, rAjyaM vA caragaM varaM / devakoM vihvalAM mohAd, dRSTvA nemijino'vadat / khedaM devaki ? mAkArka-vi ddhi prAgjanmanaH phalaM // 30 // jIvena triyate yAha- prArajanmani zubhAzubhaM / prApyate sahajenaiva, tAkSamatra janmani // 31 // purA janmanyahArkastvaM, sapatnyA ratnasaptakaM / rudatyA ratnamekaM tu, tasyAstvayA samapitaM // 32 // putrAstvayA na saMprAptAH, karmaNA tena te'pi paT / yaddattaM ratnamekaM ta-tputramekamavApi ca / 33 / neminokta samAkarNya, zocaMtI nijakarma sA / vimanA nilayaM gatvA, sthitA sutaabhilaassinnii| kRSNastAM tAdRzIM vIkSya, jagAda jananIzI / kathaM tvaM vartase putre, mayi satyapi duHkhinI // soce sUno mamAbhAgya-vArtA kAM vacmi te purH| prasUtAstanayAH saptai-ko'pi no khelito myaa| tvaM tu naMdayazodAbhyAM, pAlayitvA pravadhitaH / SaDanye'pi ca nAgena, vadhitA mama naMdanAH / 37 / yasmAbizyati sarve'pi, tenaiva te prapAlitAH / nAgAttato'pyapuNyAhaM, yadeko'pi na laalitH| iti putrAbhilANa, vacanaM duHkhagabhitaM / svajananyAH samAkarNya, prajajalpa janArdanaH // 39 // mAtastvaM duHkhinI mAbhUH, sarvathA putrakAmyayA / dIyAmavilaMbena, pUrayiSyAmi tAmahaM / 40 / ityuktvA devakI devI, gatvA ca maMdire hariH / sthitaH pauSadhazAlAyAM, dhyAnaM kartumahanizaM // kRtvASTamaM tapo devo, vidhinArAdhito bhRzaM / zatrasenApatI rAtrau, prAsIdannaigameSyapi // 42 // prasannIbhUya so'pyUce, kthmaaraadhitstvyaa| jiSNurjagau jananyA me, devakyA dehi naMdanaM / 43 / devo'vAdIdahaM sUnuM, dAsyAmi kiMtu yauvane / sa samAdAsyate dIkSAM, bhavabhogaparAGa mukhaH / 44 / bhagavAna neminAtha pRthvItala para vihAra karatA karatA anukrame sahastrA>>vananI pAse dvArikA nagarInA udAmAM samasya, bhagavaMtanuM Agamana sAMbhaLIne khUza thayelA dvArikAvAsI nara-nArIo prabhune vaMdana karavA mATe gayA. bhagavaMtanA AgamanathI kone harSa na thAya? devakIne te cha putra-munie iDUnA pAraNe chaThThanI tapazcaryA karatAM pAraNuM karavAnI IcchAthI traNa saMghATaka karIne
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zAMba-pradyumna caritra gaucarI mATe dvArikA nagarImAM gayA. eka saMghATaka anIyaza muni ane anaMtasena munine hato. te munivara pharatA pharatA devakImAtAnA AvAsamAM gayA. kRSNa samAna AkRtivALA be munivarane joIne khUza thayelI devakIe siMhakezarIyA modaka baMne munIvarone harAvyA. te be munivare gocarI laIne gayA bAda ajitasena muni ane jitArI muni nAmanA be munivara baMdhuo bhikSA mATe devakInA ghera padhAryA. tyAre bhaktibhAvapUrvaka devakIe te baMne munivarone paNa siMha kezarIyA lADu vahorAvyA. te baMne munIvara gayA pachI, tarata ja devayazamuni ane zatrusenamuni devakInA AvAsamAM padhAryA. temane paNa devakIe zubhabhAvapUrvaka mAdaka laherAvyA. paraMtu devakInA manamAM eka Azcarya thayuM ke : "zuM A be munivarone bIje kyAMya gecarI nahI maLatI hoya? pharI pharIne A be munivaro mArA ghare kema padhAryA haze? rU5 ane bhASAthI eka sarakhA hovAthI babbenI joDImAM traNa saMghATakanA bhedane nahI jANatI devakIe hAtha joDIne te be munivarane pUchayuM :- "he munivare, tame zuM dizA bhUlI javAthI trIjI vakhata mArA tyAM padhAryA ke mArI jovAmAM kaI bhrAMti thaI che? tame be zuM alaga alaga vihAra kare che, ke mArI matimUDhatAthI tame mane eka sarakhA dekhAo cho? athavA dhanadhAnyathI paripUrNa svargalakSamI samAna dvArikApurImAM munivarone zuM bhikSA ApanAra keI nathI? munivaroe kahyuM : bha, amArI ke dimUDhatA nathI thaI, temaja tamArA cittanI koI bhrAMti paNa nathI. dvArikA nagarImAM leke dharma-artha ane kAma purUSArthanI sAdhanAmAM tatpara che. tethI bhikSA prApti kaMI durlabha nathI. paraMtu bhaddilapuravAsI nAga ane sulasAnA pavitra AzayavALA ame cha sahodarabaMdhuo chIe. bhagavAna neminAthanI durgatine chedanArI dharmadezanA sAMbhaLI, saMsArasukhathI virakta banI, chae bhAIoe sAthe cAritragrahaNa karI, bhagavAna neminAthanA ame ziSya banyA chIe. ame cha bhAIo babbenI TukaDImAM dvArikAmAM gocarI mATe pharatA, vArApharatI cha bhAIo tamAre tyAM AvyA. te be munivaronI vANI sAMbhaLIne devakI manamAM vicAravA lAgI :- "A chae munivarone joIne, temanA para mane kRSNa jeTale prema Ave che. tethI samavasaraNamAM jaIne bhagavAna neminAthane A chaenuM vRttAMta pUchuM. athavA atimukta munie mane kaheluM ke devakI, tane ATha putro thaze." te zuM A che mArA putro haze? khera, huM zA mATe saMkalpa karU? bhagavaMtane pUchIne samAdhAna meLavI laIza." A pramANe vicArIne devakI bIjA divase neminAtha bhagavAnanA samavasaraNamAM gaI. bhagavAnane vaMdanA karI, dharmadezanA sAMbhaLIne e chIe mumukSu munivaronuM svarUpa pUchayuM. bhagavAna neminAthe kahyuM - "devakI, hariNagameSa deve pAlana karavA mATe sulasAne je cha putro ApelA, te A chae sAdhu tArI kukSImAMthI utpanna thayelA tArA ja putro che." bhagavaMtanI vANI sAMbhaLIne devakI manamAM zoka karavA lAgI :- "aho, saghaLI strIomAM huM kevI bhAgyahIna chuM ke jene meM nava nava mahinA sudhI peTamAM garbharUpe dhAraNa karyA. mahAkaTe chae ne janma Apyo, paraMtu emAMnA eka paNa putranuM lAlana pAlana karI zakI nahIM. eka paNa putrane dhavarAvyA nahIM ane ramADa paNa nahI. dhanya che sulasAne ke jeNe A deva jevA putranuM lAlana-pAlana karyuM. dhanya che bIjI strIone ke je strIo potAnAM putronuM bAlyAvasthAmAM lAlana pAlana kare che. are, pelI mRgalI, siMhaNa ke kutarI Adi pazu strIo paNa mArAthI adhika bhAgyavaMtI che, ke je potAnA putronuM lAlana pAlana kare che." A pramANe devakI duHkhathI manamAM zeka karI rahI che, tyAM ekasarakhA suMdara AkRtivALA che e sAdhue AvyA. chae munivarone joIne, temane praNAma karIne devakI belI : 'mArI kukSIthI
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-14 223 utpanna thayelA huM mArA putra, tamArA bhAgyamAM te rAjya hoya, tyAre tame te cAritra grahaNa karI lIdhuM. A pramANe mehathI vihuvala thaIne belatI devakIne bhagavAne kahyu - "devakI, tuM nahI. A badhu pUrvajanmanuM phaLa che. jIva pUrvajanmamAM jevuM zubha kArya kare che, tevuM ja A janmamAM tene phaLa maLe che. te janmAMtaramAM tArI zakayanA sAta ratna laI lIdhAM hatAM, te tArI zokya ka9pAMta karavA lAgI hatI. tArA patie tene samajAvI tyAre te tene phakta eka ratna pAchu ApyuM hatuM. bAkInAM cha ratno tene ApyAM nahotAM. tArI pAse rAkhyAM hatAM. te karmane anusAra tArA cha putro harAI gayA ane eka putra (kRSNa) tArI pAse rahyo." A pramANe bhagavAna neminAthanI vANI sAMbhaLIne potAnA karmane doSa detI udAsa banI gayelI devakI, potAnA AvAsamAM AvI, ane putranI IcchA karatI rahI. teTalAmAM zrIkRSNa mAtA devakIne praNAma karavA mATe AvyA. mAtAno cahero utarI gayela joIne kRSNa pUchayuM - "mAtA, mArA je tane putra che, chatAM te duHkhI kema lAge che?" tyAre devakIe kahyuM- "beTA, mArA durbhAgyanI vAta tenI AgaLa karUM? sAta sAta putrone janma ApyA chatAM, eka paNa putrane khoLAmAM khelAvyo nahI, ramADo nahI, ene dhavaDAvyA nahI. tArUM paNa naMda yazodAne tyAM rAkhIne pAlana karAvyuM. tyAM ja tane moTo karyo. bAkI tArI pahelAnAM cha putrone janma thatAMnI sAthe ja hariNagamethIdave harIne nAgasulatAne tyAM mUkyA, are tyAM ja moTA thayA. kaMsanA bhayathI eka paNa putrane huM ramADI zakI nahI. te mArAthI vadhAre nipuNyA bIjI kaI strI hoya " putranI abhilASiNI evI mAtAnA duHkhagarbhita vacana sAMbhaLIne kRSNa kahyuM : "mAtA, tuM dukhI nA thA. tArI putra kAmanA huM a5samayamAM pUrNa karIza." A pramANe mAtA devakIne saMtoSa ApIne kRSNa pauSadhazAlAmAM gayA. tyAM aThThama tapa karI IndranA senApati hariNagameSIdevanI vidhipUrvaka ArAdhanA karatA dhyAnamAM sthira rahyA. trIjA divasanI madhya rAtrie prasanna thayelA hariNagameSIdeve kRSNane kahyuM - he mahAnubhAva, kayA kAraNe mArI ArAdhanA karI?" viSNue kahyuM - "mArI mAtA devakIne eka putra Apo." tyAre deve kahyuM - "putra to ApIza paraMtu e putra bhogathI virakata thaIne, yauvanavayamAM ja cAritra grahaNa karaze." kRSNa kahyuM - bhale, mArI mAtAne te bAlaputrane ramADavAnI IcchA che." "tathAstu" kahIne deva adazya thaI gayo. prabhAte kRSNa mAtA pAse jaI praNAma karI, zubha samAcAra ApIne, aThThamanuM pAraNu karyuM. tridazaH kathayitveti, jagAma nijamAspadaM / svargAccyutvA tato devo, devakIkukSimAzrayat // prAsUta samaye sApi, taM gajasvapnasUcitaM / nAmnA gajasukumAlo, devakyAkAri tena saH // 46 // kSaNaM pANau kSaNaM kroDe, kSaNaM gItaizca cUMbanaiH / devakI lAlayaMtI taM, kRtArthaM svamamanyata / durlabho vallabho mAtu-rdhAtuH klptruupmH| AbAlyAdapi puNyenA-bhavatso'pyApa yauvnN|48|| tadA prabhAvatI kanyA, sbardvamasya drumezituH / pitRbhyAmutsavastasya, bhrAtApi ca vivAhitA // somazarmadvijanmastrI-kSatriyAkukSisaMbhavAM / punaH somAbhidhAM kanyA-mupayeme sa AgrahAt / 50 / itastatra jino nemi-stadaiva samavAsarat / naMtu gajasakumAlo, gataH patnIsamanvitaH // 51 // natvA yathocitaM sthitvA, zuzrAva dharmadezanAM / tAM zrutvA bhUrivairAgyaM, saMprApto yauvane'pi ca / tatprApya gRhamAgatya, caraNagrahaNotsukaH / dIkSAmAzritya so'prAkSIt, pitarau snehadhAriNau / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 zAMba-pradyumna caritra tat zrutvA devako mUrchA-mavApya nyapatatkSitau / gatamUryopacAraiH sA, rudaMtIti jagAda taM // aho putra ! gRhANa tvaM, rAjyaM tvabAMdhavApitaM / athavA kuru vivAha, rUpiNyA anyyossitaa|| sUno ! saptasu putreSu, tvameva lAlito'STamaH / so'pi tvaM saMgama yahi, lAsyati kA gatirmama ? / tava dIkSAnivRkSAce-dbhaveccetasi bhUyasI / tAvazyaM tvayA brAhyA, bhogAn bhuktvA ca vaardhke| putro'vaka vRddhatAmevaM, mAtarjAnAmyahaM na hi / sadyaH prasadya taddehi, dokSAzikSA mamotsavAt / / tAruNya eva vairAgyA-dIkSAmeva gRhopyto| proktamasti sureNApi, puraiva mama sAgrahaM // 59 // dhyAyaMtIti vavastasya, duHkhayuktApi devako / bahuzaH kayane gAya-bhavannaunAvalaMbino / 60 / tatastasyotsanaM kRtvA, dIkSA kRSNena daapitaa| ruraMto mohato gehaM. jAnuH kRssnnaadiyaadvaaH|| dvAbhyAM strIbhyAM yuto dokSA-mAdAya sa vineyatAM / bibhratasyaiva ghatrasya, sAyaM nemi vyajijJapat / bhagavan yadi budhamAka- mAjJA bhavati tAhaM / adyaiva niHza |tsstthaami, zmazAne pratimAdharaH // tathaiva neminAthena, mukti tasya vividha ca / yathAsukhaM batAye-yuktvAdezo niveditH||64|| zirasyAdezamAropya, natvA ca neminaM jinaM / gatvA zmazAna medinyAM, tasthau pratimayA muniH // bahirgatena vipreNA-bhidhayA soma zarmaNA / saMsthitaH sa pratimayA, dRSTo nigraMtha veSabhAk // 66 // sa cakopa tanAlokya, cetyAkhaMDakRtI matiH / asyA'bhavatkayaM tahi, mama putro viDabitA / 67 / iti jvalaccitAMgAra-ghaMTokaMTho vRtA ruSA / mUdhina saMsthApitaH sAdho-ranena ghAtakabuddhinA // dhyAnalInastadudbhUtAM, vedanAmasahanmuniH / jvAlayan karmasamidhaH, prAptajJAno gataH zivaM / 69 / tyAra pachI kaI deva svargamAMthI AvIne devakInI kukSImAM avataryo. anukrame zubha divase devakIe putraratnane janma Apyo. gajasvapnathI sUcita putranuM nAma devakIe "gajasukumAla" rAkhyuM. devakI putrane joIne AnaMdavibhera banI jatI. kSaNavAra kheALAmAM te kSaNavAra hAthamAM ! kSaNavAra hAlaraDA gAya to kSaNavAra cUMbane karI snehathI navarAvI de! A pramANe gajasukumAlanuM lAlana-pAlana karatI devakI potAnA jIvanane kRtArtha mAnavA lAgI. janmathI ja mAtA-pitA -baMdhuone ati vallabha temaja karoDo bhAIo ane bhatrIjA enA lADIlA kAkA gajasukumAla yuvAvasthAmAM AvyA, tyAre mAtApitA ane baMdhue svadrama rAjAnI putrI prabhAvatI sAthe mahAtsava pUrvaka pANigrahaNa karAvyuM. temaja samazarmA brAhmaNanI kSatriya patnIthI utpanna thayelI somA nAmanI kanyA sAthe paNa pANigrahaNa karAvyuM. thoDA samaya bAda bhagavAna neminAtha dvArikA nagarImAM samavasaryA. kRSNa Adi rAjAo, prajAjane temaja gajasukumAla paNa be patnIo sAthe bhagavaMtane namaskAra karavA mATe gayA. namaskAra karI, yathAyogya sthAne bhagavaMtanA zrImukhe dharmadezanA sAMbhaLI. dharmadezanA sAMbhaLIne vairAgya utpanna thayo. yauvanakALamAM cAritragrahaNanI IrachAvALA gajasukumAle ghera AvIne, mAtApitAnI pAse dIkSA grahaNa karavA mATe anumati mAgI. dIkSAnuM nAma sAMbhaLatAM ja devakI mUcha khAIne jamIna upara paDI gaI. zItale pacAra vaDe mUchamAMthI svastha thayA bAda devakI atyaMta rUdana karavA lAgI :- "he putra, tArA bhAIe ApelA rAjyane tuM grahaNa kara. athavA bIjI svarUpavaMtI kanyAonI sAthe vivAha kara. he putra, mArA
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-14 sAta sAta putra thayA paraMtu me. abhAgiNIe eka paNa putrane ramADayA nahI. tuM AThameA putra deve dIdhelA che. tenu pAlana karyuM. have tuM jo sayama grahaNa karIza te mArI zuM gati thaze ? tArI jo dIkSA levAnI prabaLa icchA hoya teA bhAgasukhAne bhAgavIne vRddhAvasthAmAM jarUra le je.' kumAre kahyuM = 'mAtA, vRddhAvasthA Avaze, e huM jANatA nathI. mATe mane hamaNAM ja kRpA karIne dIkSAnI anumati Ape.' 'yuvAvasthAmAM ja A putra dIkSA grahaNa karaze.' evu' devAe mane pahelethI ja kahyuM hatu. A pramANe vicAratI devakIe duHkhI thavA chatAM paNa ene eka zabda paNa kahyo nahI. mauna dhArIne besI gaI. 'maunameva anumatam' e nyAye gajasukumAle mAtAnI anumati meLavI, pitA vasudeva temaja kRSNamahArAjAnI paNa rajA meLavI. tenI dIkSAnA ceAkakasa niNaeNya jANIne kRSNe mahAtsavapUrvaka tene bhagavAna nemanAtha pAse dIkSA apAvI. meAhathI rUdana karatA kRSNa Adi yAdaveA ghera AvyA. baMne patnIe sAthe dIkSA grahaNa karIne AkhA divasa zubhadhyAnamAM pasAra karI, sAMje gajasukumALe bhagavAna neminAthane vijJapti karI : 'bhagavan jo ApanI AjJA hAya tA Aje ja rAtrinA samaye smazAna bhUmimAM kAussagga dhyAne rahu.' tyAre neminAthe tenI mukti nizcita jANIne ' jahAsukham '-' jema tane sukha paDe tema kara. ' e pramANe kahIne anumati ApI. bhagavaMtanA Adeza zirodhAya karI; bhagavaMtane namaskAra karIne zmazAnabhUmimAM jaine gajasukupAla muni kAussagga dhyAne rahyA. gajasukumAle jyAre dIkSA lIdhI tyAre tenA sasarA sAmazarmA brAhmaNa, kAya prasa`ge bahAragAma gayelA. bahAragAmathI AvatAM teNe rAtrinA samaye gajasukumAlane sAdhunA veSamAM kAussaggadhyAne UbhA rahelA joyA. joI ne kreAdhAtura banelA sAmazarmA brAhmaNe vicAryuM : 'jo Ane AvA pAkhaMDa karavA hatA tA mArI putrIne kema paraNyA ? muMDIyeA banIne eNe mArI dIkarIne duHkhI karI dIdhI.' A pramANe krodhathI vicAratA sAdhunI hatyA karavA mATe bhInI mATI lAvIne kAussaggadhyAnamAM rahelA gajasukumAla muninA mAthA upara sagaDI banAvI, ane temAM khaLatA mRtakanA saLagatA agArA lAvIne bharyAM. tenAthI utpanna thayelI vedanAne samabhAve sahana karatA dhyAnastha mahAmuni mastakanI sAthe zukala dhyAnathI ka rUpI kASThane khALatA ghAtIkanA kSaya karI kevalajJAna pAmI aMtarmuhurtAmAM ja aMtakRta kevala thaine meAkSamAM gayA. 225 atha prAta kuMdo'pi parivAreNa pUritaH / cacAla neminaM naMtuM, gajaM dRSTuM samutsukaH // 70 // dvAravatyA bahiryAva-nirgataH puruSottamaH / brAhmaNaM tAvadaikSiSTa, mUrdhnA vahaMta miSTikAM // 71 // taM vIkSyAcitayatkRSNa, ekAmekAmapoSTikAM / vahan vRddho dvijanmAyaM kadA neSyati pUrNatAM // tasya vRddhasya viprasya viSNunetyanukaMpayA / lAtveSTikA kareNaikA, muktA devaniketane // 73 // tato dvijanmanastasya sarvA apoSTikA janaiH / AdAya nijapANibhyAM tatrAmucyaMta tatkSaNAt // brAhmaNaM taM sukhIkRtya, nemipArzve gato hariH / natvA sthito gajaM dRSTuM na tamaikSata kutracit // 75 // aho vAcaMyameSvepu, na dRzyate gaja kvacit / nemi pRcchAmyahaM tahyaM pRcchaddhyAtveti taM hariH / svAminnamI vineyAste, dRzyaMte zobhanAnanAH / ekastu nUtanaH ziSyo, nekSyate kutracinmayA // 77 // yuSmAbhiH preSitaH kvA'pi dhyAnalIno'sti vA kvacit / paThatyanyatra sAdhUnA -mAcAraM ca sthitaH kvacit // 78 // 29
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zAMba-pradyumna caritra iti zrutvA harervAkya-mabravInnemibodhidaH / somadvijasya sAhAyyA-tenA'sAghi zivAspadaM // iti zronemitaH zrutvA, duHkhAnmUI dharan hariH / papAta pRthivIpIThe-'rudan sarve'pi yAdavAH // upacAravidhAnena, vimUjhe mAdhavo'vadat / madbhAtRghAtako nAtha, vijJAyate kathaM mayA // 82 // iti dveSajuSaM vAcaM. nizamya narakadviSaH / zrInemiya'gadadviSNo, tasmiMstvaM mA kuru krudhaM // 83 // yathA dvijasya vRddhasye-STikAprApaNatastvayA / upakAraH kRtastasya, tathA tena dvijanmanA / / 84 // upakAraH kRto yayaM-bhaviSyattasya tena na / tUrNamevAbhaviSyatta-nmuktistasya muneH kathaM ? // vizaMtaM puri dRSTvA tvAM, bhinnamaulimriyeta yaH / jAnihi somazarmANaM, taM tvabAMdhavaghAtakaM // iti zrIneminAthena, proktamAkarNya mAdhavaH / duHkhaM dharan rustasya, dehasaMskAramAcarat / 87 / taM vidhAya mahAduHkhA-dvizatA dvArikAM puraiH / yathokto neminA vipro, dRSTastathaiva viSNunA // taM dRSTvA baMdhayitvA'Ga ghrayordhAmayitvA naraiH purIM / gRghrAdipakSiNAM manye, balaye'kSepayabahiH / gajasukamAlano pUrvabhava : [rmanAM jati vijitrATa janma-janmAMtaromAM karmane anusAra rAzIlAkha jIvAyonimAM bhaTakatA jIvo je karma jevA svarUpe ane jevA bhAve bAMdhe che, te karma tevA ja svarUpe tenuM phaLa Ape che. gajasukamAlanA purvabhavamAM A ja vAta jovA maLe che. eka gAmamAM eka zeTha hatA. tene be patnIo hatI temAM junI patnIne putra nahoto ane navI patnIne putra thayo. paraMtu sapatnI-zakaya hovAnA kAraNe navI patnInA putra upara junI patnIne dveSa thayo. te vicAravA lAgI ke : "basa, have to navInAM ja mAna thaze. mAruM to A gharamAM koI mulya nahI rahe.' vigere dveSabhAvathI vicAratA teno dveSabhAva parAkASThAe pahoMcyo. teNe manamAM nakakI karyuM ke : "koI paNa upAye zokayaputrane mArI nAkhuM.' enA mATe rAta divasa chidra zodhavA lAgI. eka divase bALakanI mAtA kAryaprasaMge bALakane potAnI zakaya pAse mukIne bahAra gaI. tyAre junI patnI rasoI karatI hatI. nAnuM bALaka pAse beThuM hatuM. roTalA ghaDatAM ghaDatAM duSTabhAve junI patnIe bALakanA mAthA upara garamA garama roTalo mukI dIdho. kula jevuM sukamALa bALakanuM mAthuM phadaphadI gayuM. bIjo roTale paNa te rIte muko ane bALakanA prANa paralokamAM cAlyA gayA. sArAMzamAM - zekayane jIva e bhavamAM lokothI tiraskRta thaI jema tema AyuSya pA karI, ArtadhyAnathI marI, aneka durgatiomAM bhaTakI devakInA putra gajasukumAla rUpe thayo, ane bALakane jIva mazarmA brAhmaNa thayo, pUrvabhavanuM bAMdheluM karma bhegavavAnuM bAkI rahevAthI, gajasukumAlanA bhAvamAM mAthe saLaganA aMgAra thI bharelI sagaDI mukAi.] prabhAte gajasukumAlane jovA mATe utsuka thayelA kRSNa parivAra sahita bhagavAna neminAtha pAse AvavA nIkaLyA. tyAM dvArikA nagarInI bahAra mAthe ITe mUkIne jatA eka vRddha brAhmaNane je. ekeka ITane laI jatA garIba brAhmaNane joIne zrIkRSNa dayAbhAvathI vicAravA lAgyA : are, A vRddha bicAro brAhmaNa ekeka ITa laIne jAya che, te enuM kAma kayAre purUM thaze?" A pramANe vicArI anukaMpAthI svayaM kRSNa potAnA hAthe eka ITa laIne devamaMdira pAse mUkI. temanI sAthe rahelA bIjA mANasoe paNa ITa laI javA mATe madada karI. A pramANe brAha NanA sukha mATe madada karIne kRSNa neminAtha pAse gayA. bhagavaMtane namaskAra karIne gajasukumAla
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-14 227 ne jovA mATe cArebAju najara pheravI. paraMtu kyAMya gajasukumAla munine joyA nahI. "aha, ATalA badhA sAdhuomAM mAre laghubaMdhu kema nathI dekhAto? bhagavaMtane pUchI te jouM." ema vicArI bhagavaMtane pUchyuM- "svAmin, ApanA saMyamazIla ATalA badhA mahAtmAomAM eka ApanA navA ziSya gajasukumAla kema nathI dekhAtA? zuM Ape kayAMya mokalyA che? ke dhyAnamAM beThA che? ke abhyAsa karavA bIjA sthaLe beThA che? athavA sAdhuono AcAra zIkhavA keI mahAtmA pAse gayA che?" kRSNanA prazno sAMbhaLIne bhagavAna neminAthe kahyuM - " viSNu, e tArA laghubaMdhu samazarmA brAhmaNanI sahAyathI mekSane pAmyA che." bhagavaMtanuM vacana sAMbhaLatAnI sAthe ja AghAtathI kRSNa mUchita thaIne jamIna upara DhaLI paDayA, ane sarve yAda kalpAMta karavA lAgyA. zItala upacArothI mAdhavanI mUcha dUra thaI. duHkhathI gaddagadda svare kRSNa kahyuM :- "bhagavaMta, e mArA bhAInA ghAtaka duSTane mAre kevI rIte jANo ?" kRSNanA zreSapUrNa vacana sAMbhaLIne bhagavaMte kahyuM: "viSagu, tuM tenA upara krodha nA kara. je vRddha brAhmaNane te ITa mUkAvavA mATe madada karI hatI, e ja semazarmA brAhmaNe gajasukumAlane jaldIthI mukti prApta karavA mATe madada karI che, je ene A rItane maraNAMta upasarga nA karyo hota to ATalI jaladIthI gajasukumAlanI mukti nA thAta ! tethI gajasukumAla mATe te semila sasare upakArI banyo che. je kALe je banavAnuM hoya che te ja banyA kare che. mATe tuM roSa ane zoka nA kara. ahIMthI dvArikAnagarImAM jatAM tene joIne ja bhayabhIta thayelA e brAhmaNanuM mastaka bhedAI jaze. e ja tArA badhune ghAtaka jANavo." A pramANe bhagavAna neminAthanA vacana sAMbhaLIne, duHkhane dhAraNa karatA ane rUdana karatA kRSNa Adi yAdavoe gajasukumAlamuninA zarIrano agnisaMskAra karyo. mahAduHkhapUrvaka kRSNa dvArikAmAM praveza karyo. tyAM bhagavAne je pramANe kahyuM hatuM te mujaba marelA brAhmaNane joyo. tene jotAnI sAthe dveSa utpanna thayA. mANase pAse kUtarAnA maDadAnI jema marelA brAhmaNanA be paga baMdhAvIne nagaramAM bhamAvIne nagarIthI bahAra jaMgalamAM pheMkAvI dIdho. jANe ke gIdha Adi hiMsaka pakSIone bali ApI dIdhuM. tenaiva duHkhagarbheNa, vairAgyeNa jinAMtike / bahavo jagRhurdIkSAM, gehaM vimucya yAdavAH // 90 // dazArhA api yoddhAraH, samudravijayAdayaH / vinaiva vasudevenA-gRhaNan saMyamasaMpadaM // 91 // zivAdevI jinasyAMbA, tathA saptApi sodarAH / mukuMdasya kumArAzcA-pare'pyAdadire vrataM / 92 / bhUyAnna mijinasyaiva, hasto madIyamastake / rAjomatyapi matveti prAvAjInnemisannidhau / 93 / devI ca kanakavatI, devakI rohiNIM vinA / prAvAjana vasudevasya, mahilAH pravalA api / 94 / anyadA gRhavAse'pi, sthitA kanakavatyalaM / ArUDhA kSapakaNi, kevalajJAnamAsadat // 95 // tasyA jJAnasamutpAda-vRttAMtaM nemirabravIt / sabhAyAM nAkinaH zrutvA, taddhAmnyevotsavaM vyadhu // aho me kevalajJAnaM, prasiddhaM samajAyata / gRhavAso'tha yogyo na, tataH sA prAvajatsvayaM / 97 / tato nemivibhoH pArve, gatvA pRSTvA ca taM jinaM / cakArAnazanaM zubhra, dinAnAM triMzato vne| tenAnazanayogena, zukladhyAnavatI mRtaa| samAdade mahAnaMda-padaM kanakavatyapi // 99 // gajasukumAlamuninA avasAnathI duHkhI thayelA ghaNA yAdavee duHkhagarbhita vairAgyathI bhaga
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 zAMba-pradyumna caritra vAnanI pAse jaIne dIkSA grahaNa karI, vasudeva vinA samudravijaya Adi daza dazAe, bhagavatanI mAtA zivAdevI, temaja bhagavAnanA sAta bhAI e ane zrIkRSNanA ghaNA kumAre e paNa saMyama aMgIkAra karyuM. "mArA hAtha upara hAtha nA Avyo, paraMtu mArA mastaka upara bhagavAnane hAtha mUkAvuM." ema mAnIne rAjimatIe paNa bhagavAna neminAtha pAse dIkSA grahaNa karI. kanakAvatI, devakI ane rohiNI sivAya vasudevanI 72 hajAra patnIomAMthI ghaNI strIoe paNa cAritragrahaNa karyuM. rANI kanakAvatI gRhasthavAsamAM rahelI hatI. chatAM zubha bhAvanA bhAvatAM kSapakazreNI upara ArUDha thaIne kevalajJAna pAmI, tyAre bhagavAna neminAthe samavasaraNamAM kanakavatIne kaivalyajJAna prApta thayAnI vAta karI. te sAMbhaLIne devoe tyAM jaIne kevalajJAnane mahotsava karyo. aha, mArA kevalajJAnanI prasiddhi thaI gaI che, te have gRhavAsamAM rahevuM yogya nathI." ema mAnIne kanakavatIe (pUrvabhavamAM nalarAjAnI rANI damayaMtI hatI, te A kanakAvatI) paNa svayaM pravajyA grahaNa karIne, bhagavAna neminAtha pAse jaIne prabhune pUchIne, trIsa divasanuM anazana karyuM. tyAM zukaladhyAnamAM lIna banI kanakavatI nirvANa pAmI. atha neminAthasya, vidhAya vinayaM svabhUH / papraccha dezanAprAMte, dvArikAyAH svarUpakaM // 100 // utpattisthitinAzADhya, svarupaM vastunastridhA / tataH kathaM dvArikAyA, yAdavAnAM ca me kSayaH / sa kiM bhAvI svabhAvena, pareNa janito'thavA / parasminnapi devena, manuSyeNa kRto'thavA // 2 // tadovAca jinau viSNuM, dvAravatyAzca tApasaH / bahiH zauryapurAkhyasyA-zrame tiSThati zarmaNA // sa cAnyadA nIcakulAM, kAMcidAdApya kanyakAM / jagAma yamunAdvIpaM, bubhuje tatra tena sA // 4 // tayA sUtaH sutastasya, kRtAM dvaipAyanAbhidhA / brahmacArI paraM tatra, sa tiSThedyadusauhRdAt // 5 // sAMbAdyAstADayiSyaMti, madyapAnAttamekadA / kruddhaH so'pi purImenAM, sayadUna jvAlayiSyati // jarAkumArato bhrAtu-bhaviSyati mRtistava / zrutaM tanneminA proktaM, samagrairapi yAdavaH // 7 // aho yadukulAMgAro, vartate'yaM durAzayaH / anyonyaM kathayAmAsu-riti vyagrAzayAH same // 8 // dvAravatyA manuSyANAM, vadanAnnirgataM vcH| nizamya neminAthena, bhASitaM khedavAnabhUt // 9 // vasudevasuto bhUtvA-pyahaM cebaMdhughAtakaH / tamutra kimavasthityA, vartate me prayojanaM // 10 // vimRzyanniti citte sa, namaskRtya jinAdhipaM / niketanaM nijaM gatvA, tUNIradvayamagrahIt / 11 / ubhayoH pakSayorAtma-rakSAyai tUNayugmamRt / haste dhanurdadhatkRSNa-rakSArthaM vanavAsyabhUt // 12 // adabhro dvArikAloko dvaipAyano'pi taapsH| dvArikAyadurakSArtha, vanavAsamasevata / / 13 // kRSNo'pyanarthamUlAM ca, madirApAnanimiti / vijAnannagarImadhyA-tsarvatrApi nyaSedhayat // kadaMbapAdapAtpArzva-pravatina ziloccaye / zilAkuMDeSu madyAni, jorNAnyApa jahurjanAH // 15 // dezanAnA aMte bhagavAna neminAthane vaMdana karI kRSNa vinayapUrvaka dvArikAnuM svarUpa pUchyuM: 'mata, tanA pahA utpatti, sthiti bhane vinAzazIla choya che. to zinA, bhaare| ane yAdone kSaya kaI rIte thaze? te kSaya svAbhAvikapaNe thaze ke keInA upadravathI thaze?
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-14 229 te manuSyathI thaze ke devathI thaze?" bhagavaMte kahyuM - "viSNu, dvArikAnI bahAra zauryapura nAmanA AzramamAM eka tApasa rahetuM hatuM. te eka divase keI nIcakRlanI kanyAne joI mugdha banyo. kanyAne laIne te yamunA nAmanA dvIpamAM gayo. tyAM kanyAnI sAthe viSayasukha bhogavatAM tene kaipAyana' nAmane eka putra thayo. te AbAla brahmacArI dvaipAyana tApasa yAdavano mitra banIne rahyo che. paraMtu eka vakhata madirApAnamAM lubdha banelA zAMba Adi kumAro pAyanane ghaNe mAra mAraze, tethI krodhita thayelo kaipAyana yAdava sahita dvArikAnagarIne bhasmIbhUta karI nAkhaze. eTale dvArikAno kSaya dvaipAyana tApasathI thaze. ane tArUM maraNa ajANatA tArA bhAI jarAkumArathI thaze." bhagavAna neminAthanA zrImukhe dvArikAne kSaya ane kRSNanuM jarAkumAranA hAthe maraNa sAMbhaLIne badhA yAdavo khinna manavALA thaI gayA. jarAkumArane jema phAve tema belavA lAgyA :- "aho juo to kharA, yAdavonA kUlamAM kevo aMgAro pAkayo ke je potAnA sagAbhAI ane te paNa traNa khaMDanA adhipati kRSNane mAranAra ghAtakI banaze. kevo pApAtmA? enuM moDhuM jevuM paNa pApa che." A pramANe vyagra banIne arasaparasa vAta karatA dvArikAnA mANasanI vAta sAMbhaLIne ane bhagavAne kaheluM te pote paNa sAMbhaLIne, jarAkumAra khinna thaI gaye. "arere, huM kevo pApI? vasudevane putra thaIne morA baMdhu ghAtaka thaiza? je huM ahIM rahe te bhAIne mAranAre thAuM ne? A rIte ghAtakI banIne mAre ahIM rahevAnuM zuM prajana?" A pramANe manamAM vicArI, bhagavaMtane namaskAra karI, potAnA ghera jaIne bANanA be bhAthA khabhe bharAvI, dhanuSyane dhAraNa karI, keIne paNa kahyA vinA potAnA bhAI kRSNanI rakSA mATe jarAkumAra dvArikAmAMthI nIkaLI dUra dUra jaMgalamAM jaIne vanavAsI banI gayo. "AvA sajana dvArikAvAsI yAdone ane varga purI samAna dvArikAno nAza mArA hAthe nA thavo joIe," ema vicArI pAyana tApasa paNa gIranAranA jaMgalamAM vanavAsI banIne rahyo. "sarve anarthanuM mULa madirApAna che." ema jANatA kRSNa nagarImAM madirApAna niSedha karAvyA. dvArikA nagarImAM je koI madirApAna karaze tene mRtyudaMDa thaze. A pramANe paDahaSaNa karAvI. AkhI dvArikAmAMthI madirAne zodhI zodhIne mANasoe gIranAra parvata para rahelA kadaMbavRkSanI pAse zilAkuMDamAM pheMkI dIdhI. siddhArthasArathiH kRSNa-jyeSTabaMdhuM vyajijJapat / svAmin me dehi dIkSAjJAM, yathA na vIkSyate kssyH| dvAravatyA yadUnAM ca, pralayaM bIkSya duHkhitaa| bhaviSyati mama prAjyA, tasmAd gRha NAmi saMyamaM / balabhadro'bhaNabhadra, pradAya vacanaM mama / parivrajeryadi tvaM ta-dIkSAdezaM dadAmyahaM // 18 // parivrajya tapastIva, taptvA ca tridshaalye| vadArako bhavestvaM ce-ttato mAM pratibodhayeH / 19 / aMgIkRtya vacaH so'pi, prAvrajannemisannidhau / tapo vidhAya SaNmAsoM, babhUva svargasaukhyabhAk / kRSNanA vaDilabaMdhu balabhadranA siddhArtha nAmanA sArathIe balabhadrane vijJapti karIsvAmina, mane dIkSA levAnI anumatI Ape. mArAthI dvArikAne nAza ane yAdavakula kSaya nahI jovAya. e badhe vinAza joIne duHkhI thavuM, enA karatA saMyama grahaNa karI, cAritradharmanI ArAdhanA karI mArA AtmAne pavitra banAvuM, tethI A5 mane rajA Apo. balabhadre kahyuM:"dIkSAnI anumati te ApuM, paraMtu tAre mane eka vacana ApavuM paDaze. tuM cAritradharmanI
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 zAMba-pradyumna caritra ArAdhanA karI, tapa tapIne devalokamAM jAya te tAre mane pratibaMdha karavA AvavuM paDaze." je tuM ATaluM vacana Ape to tane dIkSA levAnI anumati ApuM. siddhArtha sArathIe balabhadranuM vacana mAnya rAkhI, bhagavAna neminAtha pAse dIkSA aMgIkAra karI. cha mAsa sudhI tIvra tapa karIne siddhArtha devalokamAM devapaNe utpanna thaye. itaH kSiptaM purA madyaM, zilAkuMDeSu yajjanaH / vRkSANAM puSpapAtena, tattIvra pratyutAbhavat / 21 / grISmakAle tRSAkrAMtaH, sAMbasya ko'pi pUruSaH / paryaTana prayayau tatra, sa zilAkuMDamakSata // 22 // yatheSTaM tatra pItvA tAM, surAM svAdukarI mukhe / sa prAptabhUrisauhitya-stAM lAtvA dvArikAM yayau / tena sAMbakumArasya, tasyA akAri DhaukanaM / tAM nipIya kumAro'vi, modamAno'vadannaraM / 24 / itaM tvayA kutaHprAptA, surANAmapi durlabhA |so'bgydi dihakSA te, darzayAmi tadA vibho / 25 / sthAnapradarzinA tena, kumArarutkaTaH saha / dvitIyadivase sAMbaH, zilAkuMDeSu jagmivAn / 26 / nirIkSya cirakAlena, teSu tAM madirAM varAM / gRdhratvena papau sAMbo, bhrAtR-bhrAtRvyamitrakaiH // tAruNyena surApAna-vidhAnena ydRcchyaa| sarve'pi te madonmattA, babhUvuddhiradA iva // 28 // gAyaMto nipataMtaste, dadato hastatAlakAn / dhyAnaM prakurvato dvaipA-yanasya pArzvamAgatAH / 29 / tApasaM vIkSya taM jAgra-tkopaH zAMbo'bravIdidaM / mAryatAM mAryatAmeSo-'smadveSotpAdadhArakaH / / varAko mArito'smAkaM, dvArikAyAH kulasya ca / jvAlanena paridhvaMsaM, pravidhAsyatyayaM kathaM? // muSTibhizca capeTAbhi-rleSTubhizcaraNaistathA / nihataH pAtayitvoyAM, mukto mRtakavatkRtaH / 32 // madAd dvaipAyanaSi taM, jAnaMto mAnase mRtaM / purI dvAravatI gatvA, te svagehamazizrayan / / 33 / / gIranAra parvatanA zilAkuMDamAM nAkhelI madirA najIkamAM rahelA vRkSonA puponA paDavAthI tIvrapaNe vadhI. A zilAkuMDa madirAthI chalochala bharAI gaye. have eka vakhata cImakAlamAM zabakumArane ke mANasa paryaTana karavA mATe gayelo. tRSAtura thayelo te pANInI zodhamAM pharatA pharatA daivayoge zilAkuMDa pAse AvyA. kuMDamAM maghamaghAyamAna sugaMdhI madirA jeIne khUza thayo. teNe AkaMTha madirApAna karyuM. tyAM vRkSanI chAyAmAM thoDo samaya ArAma karIne, potAnA svAmi zAMbakumAra mATe thoDI svAdiSTa madirA sAthe lIdhI ane dvArikAmAM jaIne zabakumArane ApI. kumAra paNa madirAnuM pAna karIne, khUza thaIne pelA mANasane pUchyuM: "are, AvI devone paNa durlabha evI svAdiSTa maTirA kyAMthI lAvyo?" teNe kahyuM - "svAmina, Apane jovAnI IcchA hoya te batAvuM" bIje divase ucchakhaMla evA rAjakumArone sAthe laIne zAMbakumAra potAnA mANase batAvelA sthAne gaye. tyAM zilAkuMDamAM lAMbA samaye sugaMdhI madirA joIne zAMba Adi rAjakumAre khUza thaIne nAcavA lAgyA. lAlupatAthI zAMbe, tenA bhAIoe, bhatrIjAoe ane mitroe AkaMTha madirApAna karyuM. rUpa, yauvana, sattA ane temAM pAchuM madirApAna. eTale bAkI zuM rahe? e save kumAra madonmatta banIne jaMgalI hAthIonI jema mastI karatA, hAthathI jora jorathI tAlIo pADatA, gIto gAtA parvata para Ama tema pharavA lAgyA. pharatA pharatA parvatanI eka guphAmAM gayA. tyAM dhyAnamAM beThelAM pAyana tApasane je. dvaipAyanane joI ne kIdhAtura
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-14 231 banelA zAbe badhA kumArone kahyuM: "are, mAro, mAro A duSTa pApIne khatama karI nAkho. ene mArI nAkhyA pachI, A rAMkaDe dvArikAne ane ApaNuM yAdavakuLano kevI rIte kSaya karavAne hate? mATe ene pUre ja kare." A pramANe zAMbakumAranA AdezathI kumAroe mukkA mArIne, capeTA mArIne, pattharo mArIne, temaja paganI lAta mArI-mArIne dvaipAyanane adhamUo karI nAkhyA. behoza thaIne dvaipAyana mRtakanI jema jamIna upara DhaLI paDayo. madAMdha banelA zAMba Adi kumAre tene tyAM paDatuM mUkIne, sau dvArikAmAM AvI pota potAnA sthAne gayA. vRttAMtaM taM caraitviA , vyaSIdanmadhusUdanaH / athAyaM kupito hA hA, yadukSayaM kariSyati // 34 // citayitveti govidaH, sAnvatena samaM yayau / upadvaipAyanaM bibhyad, dvArikAkSayahetutaH // 35 // khaMDIkRtaM khalamiva, raktAkSaM krodhadurdharaM / samIkSya tamubhau baMdhU, mRduvAkyairjajalpatuH // 36 // aho tApasamukhyatva-maho kriyAparAyaNaH / tava kodhavidhAnaM na, yogyatAmeti sarvathA // 37 // krodhena durgatiprAptiH, krodhena vairavardhanaM / krodhena kSINasaMsAra-vatAmapi bhavApadaH // 38 // madAMdhaiH punarajJAna-balakairmama yadyapi / bhRzaM saMtApito maMtuM. kSamasva tvaM tathApi taM // 39 / / bAlakaiH kRtamanyAyaM, kSamate tridazA api / tava tApasadIkSasya, kSamaivAkSINabhUSaNaM // 40 // vacanaiH komalairevaM, prazAmito'pi tApasaH / na prAzAmyamatakSepai-dhUMmadhvaja ivedhitaH // 41 // kruddho'bhyadhAt tridaMDI sa, mAvAdIH kRSNa bhUrizaH / yadahaM tAvakaiH putra-niSkAruNyanipIDitaH // kRtasya tapaso me syAt, phalaM yadi mnaagpi| dvArikAyAH salokAyA, bhUyAsaM jvAlakastadA // tadaiva mayakAkAri, nidAnamiti dussahaM / tatastava vaco moghaM, bhaviSyati puro mama // 44 // vAraMvAraM mukuMda ! tvaM, vijJApayasi mAM yadi / yuvAM dvau bAMdhavau tahi, mokSyAmi dvArikApuri // tadA nyavArayadrAmo, vAsudevaM shodrN| tApasenAmunA naiva, prajalpanamathocitaM // 46 // vAmanaH kaNapaH paMgu-hInAMgo bdhirstthaa| prazAmito'pi sadvAkya-rupazAMti prayAMti na // 47 // tridaMDini varAke'smin, kathaneH kiM prayojanaM / zronemibhASitaM sarvaM, kadApi na vRthA bhavet // tataH zokena saMyukto, bahuduHkhaM dharan hRdi / dvArikAnagarI prAptaH, sarAmo madhusUdanaH // 49 // nidAnaM prakaTIbhUtaM, kRtaM tena tridaMDinA / dvitIyasmin dine puryA, mukuMdo'pyudaghoSayat // 50 // dvArikAnagarIdAha-kRte dvaipAyanarSiNA / nidAnaM kRtamastyasmAt, dharme bhUyAsta saadraaH||51|| UdghoSaNAM kezavakAritAM tA-mevaM samAkarNya purImanuSyAH / vizeSato dharmaratA babhUvu-dharmeNa vighnA vilayaM prayAMti // 52 // iti paMDitacakacakravartipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSya paMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIsAMbapradyumnacaritre gajasukumAladIkSAgrahaNamuktigamanakRSNapraznavarNano nAma caturdazaH sargaH samAptaH zrIrastu //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zAMba-pradyumna caritra carapurUSa dvArA A badhe vRttAMta jANIne, kRSNa bebAkaLA banI gayA- "arere, A chokarAoe zuM karyuM? dhAyamAna thayela tApasa nakkI yAdavakulane ane dvArikAno kSaya karaze. te pahelA tenA mananuM samAdhAna karI AvuM. tene zAMta pADuM." A pramANe vicArIne kRSNa balabhadranI sAthe manAvavA dvaipAyana pAse gayA. kodhathI surdhara, lAla AkhevALA ane lehIluhANa thayelA dvaipAyanane joIne, baMne baMdhuo kemala vacanathI vinavavA lAgyA - "aho, caraNakriyAmAM tatpara - tApasomAM mukhya, evA Ape kodha karavo jarAye yogya nathI. kedhathI durgatinI prApti thAya, krodhathI vairanI paraMparA vadhe ane kedha bhavonI paraMparA vadhAranAra che. te ApanA jevA sujJa purUSe zAMta rahevuM joIe. jo ke huM jANuM chuM ke mArA uzruMkhala ane ajJAnI chokarAoe tamane herAna karavAmAM bAkI nathI rAkhyuM, paraMtu Apa te kSamAzIla cho. emanA aparAdhanI kSamA Apo. devo paNa bALakanA aparAdhane gaNatA nathI ane tene kSamA karI de che. Apa te tApasa che, sAdhu che, kSamA e ApanuM bhUSaNa che. te mArA ajJAnI bALako vatI huM ApanI vAraMvAra kSamA mAguM chuM. Apa jarUra bALakanA anyAyanI kSamA Apaze ja." kRSNa ane balabhadranA amRta samAna kemaLa zAMta vacanothI dvaipAyana zAMta thavAnA badale jema agnimAM ghInuM sIMcana karavAthI agni vadhe che, tema dvaipAyanano krodha vadhu prajavalita banyA. kodhAMdha banelA tApase kahyuM - "kRSNa, tuM zuM joIne mane vAraMvAra zikhAmaNa Ape che? tArA nirdeya putroe niraparAdhI evA mane phUTI nAkhe che. tethI mArA tapanuM kaMI phaLa hoya te loka sahita dvArikAnagarIne bALanAro huM thAuM. e mAre dusaha tapa vecIne meM AvuM niyANuM karyuM che te niSphala nahI jAya. tethI vAraMvAra boleluM tAruM vacana phegaTa jaze. mATe mukuMda, mane vAraMvAra vijJapti nA kara. hA, tame baMne bhAIo mArI AgaLa kSamA cAcanA kare che, te tamane be bhAIone choDIne huM dvArikAne bhasmIbhUta karIza." tyAre baLadeve vAsudevane kahyuM:- "baMdhu, have A tApasane kaMI paNa kahevuM yogya nathI. vaLI kahyuM che keH "vAmana, kANe, paMgu, hIna aMgavALo, temaja bahere, ATalA mANasane game teTalA zAMta pADavA mATe mIThA madhura vacano kahevAmAM Ave, to paNa teo zAMta thatA nathI." to rAMkaDA evA A tApasane kahevAnuM kaMI prayojana nathI. bhagavAna neminAthanuM kathana kayAre paNa mithyA thayuM nathI, thavAnuM nathI ane thaze paNa nahI.' A pramANe kahIne zekasahita kRSNa ane balabhadra manamAM du:khane dhAraNa karatA dvArikAnagarImAM A yA. bIje ja divase nagarImAM tApase karelA niyANAnI udaSaNa karAvI :- " dvArikA nagarInA dAha mATe dvaipAyana RSie pratijJA karI che, te nagaravAsIe, "puNyathI pApa ThelAya, e siddhAMtathI dharmakAryamAM vadhune vadhu AdaravALA bane." A pramANe kezave karAvelI niyANAnI uSaNa sAMbhaLIne nagaravAsI manuSyo vizeSathI dharmakAryamAM rakta banyA. vinanA nAza mATe AyaMbila Adi tapazcaryA karavA lAgyA. A pramANe paMDitamAM cakravatIMsamA zrIrAjasAgaragaNInA vidvAna ziSya zrI ravisAgara gaNue racelA zrI zAMbapradyumnacaritramAM gajasukumAlanI dIkSA, mukti gamana ane kRSNanA praznanuM varNana karate 15ra leka pramANa caudama sarga samApta thayo.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-15 233 // atha paMcadazaH sargaH prArabhyate // atha tatra jino nemi-vihRtya bahu bhUtale / bhAgyena samavAsArka-llokAnAM dharmacetasAM // 1 // samAgamanamAkarNya, zrImato nemino vibhoH / tutuSurikAlokA, nidAnazaMkayAkulAH // 2 // kecijjAnaMti cAritraM, grahISyAmo jinaaNtike| kaizcidvizeSato dharmA-nuSThAnaM ca kariSyate / / iti dharmaratalokaH, samanvito narAyaNaH / yayau nemyaMtike natvA-auSIddharmopadezanAM // 4 // tAM nizamya mahAmoha-nidrAvidrAvakAriNIM / kecidAdadire dIkSAM, kecidvairAgyamAdadhuH // 5 // kRSNo'pi vAsudevatvA-dIkSA grahItumakSamaH / vairAgyeNa yuto geha-mAgatya bubhuje sukhaM // 6 // have bhagavAna neminAtha pRthvI upara vihAra karatA karatA dhArmika lokenA bhAgyathI dvArakApurImAM samavasaryA. bhagavaMtanuM Agamana sAMbhaLIne nidAnanI zaMkAthI vyAkuLa thayelA dvArikAvAsI leke saMtuSTha thayA. ane judI judI vicAraNA karavA lAgyA. keTalAka loke vicAre che ke "bhagavaMtanI pAse ApaNe cAritra grahaNa karIzuM." keTalAka vicAre che ke "ApaNe gRhasthadharmanI vizeSa ArAdhanA karIzuM' dhArmika lekenI sAthe zrIkRSNa zrI neminAtha bhagavAnanI pAse jaI vaMdanA karIne dharmadezanA sAMbhaLavA beThA. moharUpI nidrAne dUra karanArI bhagavaMtanI vairAgyamayI dezanA sAMbhaLIne, keTalAka loke vairAgya pAmI dIkSA grahaNa karavA mATe tatpara banyA. zrIkRSNa, pUrvajanmanA nidAnanA kAraNe vAsudevapaNuM prApta thavAthI dIkSA levA mATe asamartha hovAthI, vairAgyabhAve sAMsArika sukhene bhegavatA gRhasthavAsamAM rahyA. balabhadreNa bhUpAla-vidyAdharaizca yAdavaiH / pUritAyAM sabhAyAM ca, siMhAsane sthito hariH // 7 // birudairbahubaMdInAM, stUyamAnaH samaMtataH / cAmarojyamAnaH sa, parSadoMdra ivAbabhau // 8 // tadA rAjAMgajairyukta-statra pradyumna IyivAn / praNamya pitaraM prApya, samayaM sa vyajijJapat // 9 // saMsArAnityatAvaktrI, nizamya nemidezanAM / saMjAtaM mama vairAgyaM, saMyamagrahaNAtmakaM // 10 // pitastava prasAdena, bhogA bhuMtA mayAkhilAH / tAnapyazAzvatAn jAnan, jAto vairaMgiko'smyahaM / ato dehi mamAdeza-mupadezaM yathAhaMtaH / cAritraratnamAdAya, zRNomyahaM niraMtaraM // 12 // iti tadvacanaM zrutvA, kRSNo'bhUdbhariduHkhabhAk / baladevAdayo bhUpA, jAtAH saduHkhavismayAH // mukuMdo'pi tato'vAdI-dare putra! pavitradhIH / saMpratyavasaro dIkSA grahaNasya tavAsti kaH // dhIreSu dhIratAdhArI, vIreSu voratAnvitaH / bhUribhogiSu bhogI tvaM, kAMtimatsu ca kAMtimAn // rAjyabhogavilAsAnAM, dinAni tava yauvane / varttate sAMprataM puna, na cAritrocitAni ca // 16 // tato gRhANa sAmrAjyaM, bhukSva bhogAnanekadhA / gRhItavyastvayA pazcAt, saMyamo vArdhake suta! // aparepa nRpAH prAhuH, pradyumnaM dhairyasaMyutAH / bibheSi prathamaM kiM tva-meva dvAravatIkSayAt / 18 / 30
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zAMba-pradyumna caritra na jJAyate bhaveda vRSTi-rathavA nAbdamunnataM / vIkSya prasphoTayeH kubhaM, kathaM tvaM jalapUritaM // 19 // evaM pituH pareSAM ca, nizamya snehilaM vacaH |prdyumno'bhyddhtsneh-vjitH sphUjitadyutiH / 20 / tvayASi jJAyate tAtA-sti rAjyaM narakaprada / bhogA rogavidhAtAro, vilAsAH svpnsnnibhaaH| kamalA capalA vidyu-tjhAtkAra iva vrtte| yauvanaM vanavacchuSye-dAyuHpAnIyamaMtarA // 22 // bhavaMto'pi ca zRNvaMtu, bho bhUpA vacanaM mama / syAdvAdo'pi na yaSmAbhi-vijJeyo jinabhASite // prAcItaH pazcimAyAMce- dudeti ggndhvjH| tathApi no vibhornemeH, kathitaM viphalaM bhvet|| asmAdasArato dehAt, kaivalyaM yadi sAdhyate / tada vAyaM pramANaM syA-danyathA ki prayojanaM / 25 / zuddhaM pradyumnavairAgya-miti jJAtvA sbhaasdH| camatkRtA dadhusteSu, ke'pi vairAgyamutkaTaM // 26 / / putraM vijJAya bibhrANaM, bhavasaukhyaviraktatAM / pitApi maunamAdhAya, saMsthito duHkhapUritaH / 27 / eka vakhata balabhadra, vidyAdhare, rAjAo ane yAdavothI paripUrNa rAjasabhAmAM siMhAsana upara zrIkRSNa beThA hatA. baMdIjane stuti karatA hatA ane sevake cAmaro vIMjatA hatA. IndranI jema kRSNa zobhI rahyA hatA, tyAM rAjakumAranI sAthe pradyumnakumAre rAjasabhAmAM AvI pitAne namaskAra karIne avasarane pAmI vijJapti karI :- "pitAjI, saMsAranI anityatAne samajAvanArI bhagavAna neminAthanI dezanA sAMbhaLIne mAruM mana vairAgI banyuM che. saMyama grahaNa karavA mATe utsuka banyuM che. pitAjI, ApanI kRpAthI meM badhI jAtanA bhoge bhagavyA, have te bhogone nAzavaMta jANuM mAruM mana bhegothI ubhagI gayuM che. AthI A5 mane dIkSA grahaNa karavA mATe AjJA Apo. jethI huM cAritra grahaNa karIne bhagavaMtanI dezanA niraMtara sAMbhaLuM." pradyumnanA verAgyapUrNa vacana sAMbhaLIne zrIkRSNa atyaMta duHkhI thayAbaladeva Adi rAjAe paNa pradyumnane vairAgI jANI du:khI thayA, chatAM Azcarya pAmyA. mukuMde kahyuM - "pavitrabuddhivALA, he putra, hamaNa zuM tAre dIkSA levAnA avasara che ? dhIrapurUSomAM dhIra, vIrapurUmAM vIra. bhegI purUSomAM udAra bhegI, ane tejasvIomAM tuM atyaMta tejasvI che. tArA A yauvanakALamAM rAjyabhoga ane vilAsanA divaso che, ene tuM bhogavaTo kara. hAla tArA mATe cAritra grahaNa karavuM jarA paNa yogya nathI. tethI he putra, hamaNAM tuM sAmrAjyane grahaNa kara ane aneka prakAranA udAra bhegone bhagava, vRddhAvasthAmAM saMyama leje. A pramANe kRSNa pradyumnane samajAvyA bAda, e vAtane ja puSTa karatA bIjA rAjAoe paNa pradyumnane kahyuM - "pradyumna, tArA jevA auryavAna ane parAkramI putra, dvArikAne kSaya thavAne che, e jANIne pahelethI ja DarI jAya che? "gaganamaMDalamAM megha caDhayo che tethI vRSTi thaze, evuM mAnIne jalathI bharelA kuMbhane zuM kaI pahelethI phADI nAkhe kharA?' tema dvArikAne kSaya thavAnA che eTale zuM pahelethI DarIne bhAgI javAnuM hoya e te je kALe je banavAnuM haze te banaze. mATe pradyumna, hamaNAM tuM dIkSA levAnI vAta karIza nahI." A pramANe pitAnA ane bIjA rAjAonAM snehapUrNa vacana sAMbhaLIne virAgI banelA tejasvI evA pradyumna kahyuM: "pitAjI, Apa paNa jANe che ke rAjya narakane ApanArUM che. bhege rogane karanArA che. vilAsa svapna samAna che. lakSamI vijaLInA camakArA samAna caMcaLa
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-15 235 che. yauvana saMdhyAnA raMga samAna che ane AyuSyarUpI jala niraMtara sukAI rahyuM che. vaLI rAjyasabhAnA sabhAsado, Apa sau paNa mAruM vacana sAMbhaLe. jenadharmamAM syAdvAda siddhAMta mukhya che. paraMtu sUrya pUrvamAMthI kadAca pazcimamAM uge to paNa bhagavAna neminAthanuM vacana kayAre paNa mithyA thayuM nathI, ane thavAnuM paNa nathI. te asAra evA A zarIrathI je kaivalyanI sAdhanA thaI zakatI hoya te te pahelA karI levI joIe. to ja ApaNane A zarIra malyuM te sArthaka thAya. e sivAya A zarIranuM zuM prayojana che? pradyumnane zuddha vairAgya jANIne sabhAsado Azcarya pAmyA ane tethI keTalAka bIjA lokone paNa vairAgya utpanna thayA. saMsArasukhathI virakta banelA putrane jANIne duHkhI thayelA pitA zrIkRSNa mauna dhAraNa karIne rahyA. duHkhitaM janakaM jJAtvA, muktvA zAMbaM nijAspade / sa jagAma gRhaM mAtu-natvA tAM vinayAt sthitaH tatra sthitvA kSaNaM proce, pradyumno mAtaraM nijA / vairAgyaM prakaTobhUta-masti me nemivAkyataH / tato dehi prasadya tvamAjJAM maavickssnne| vidadhAmopsitaM kRtyaM, yathAhamavilaMbitaM // 30 // iti tasya vacaH zrutvA, rukmiNI mUchitAbhavat / jagau sA labdhacaitanyA, tanaya tvaM bravISi kiM ? tava mAtA pitA baMdhuH, snehilaH svajanaH punaH / vidyArUpaM ca lAvaNyaM, yauvanaM yoSito dhanaM / / nyUnA na kApi saMpatti-vartate tava naMdana / tataH kathaM parivrajyA-vArtA karoSi sAMprataM // 33 // sa jagAda bravISi tvaM yattajjanani suMdaraM / kasya kasya bhavasyAMbA, pitA ca saMsmariSyate / 34 / proktaM samastazAstre'pi, nIrAgairapi pAragaiH / yAvaMti saMti toyAni, nadIpu ca payodhiSu / 35 / stanyapAnAni tebhyo'pya-dhikAni bhamatA mama / mAtu vena potAni, kAni kAni smraamyhN| ekodarasamudabhUtAH, snehayuktAH sahodarAH / svArthasaMprAptyabhAvena, te'pi vighaTayaMti ca / 37 / AtmanyaizvaryasaMyukte, milaMti svajanA api / tadabhAve na ko'pi syA-bhuvane svajano nijH|| tAvadeva sphuradvidyA, tAvadrUpaM manoharaM / tAvadeva ca lAvaNyaM, yAvatpuNyaM purAtana // 39 // pAvanaM tAvadevAtra, dRzyate nayanadvayaiH / yAvadrogajarAgrastaM, zarIraM ca nRNAM bhavet // 40 // kAminyo nIcagAminyo, nimnagAvaniraMtaraM / manovacovabhinnA, tAsu kA pratinirmitiH / / yena prAjyodyamenApi, draviNaM samupAjitaM / sthiraM cetsyAnna tasyApi, kriyate kiM dhanena tat / / yattvayoktaM samastApi, saMpUrNA saMpadasti te / tatsatyaM tava mahAtmyA-ttathaiva mama vartate // 43 // kiMca tvadanubhAvena, rasA aSTau vilokitaaH| puratastava tAn vacmi, tvamanukramataH zRNu / / vimuMcaMtyAH kaTAkSeSun, jayaMtyA hariNIM dRzaH / yasyA rUpeNa muAMti, yoginazca surAsurAH // vadane ca vapuHsnehe, padmasaurabhyadhAraNAt / padminI yAMganA sApi, bhuktA zRMgAritA mayA // laMbodaraM vakragIvra, doghahastakamAnvitaM / daMturaM bhagnakaTikaM, bhillarUpaM mayA kRtaM // 47 // tena rUpavidhAnena, hAsyAya bhAnukanyakA / apahRtya samAnItA, mayakA tava sannidhau // 48 // ye zerate prasUnAnAM, zayyAyAM bhAgino narAH / kaaNtaaliNgnsNyuktaa-staaNbulbhkssnnaannaaH|49|
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zAMba-pradyumna caritra raMkAH sAdhAraNAste'pi, pRthivyAM prastare kvacita / karuNArthI labhaMte na, rAtrau zayanamapyaho / pratyakSa devalokena, samAnA yA samRddhibhiH / apyasyA dvArikAyAzca, yadUnAM ca kulakSayaH // bhaviSyati tadA kohaga, raudraM janani ! dussahaM / kolAhalairmanuSyANAM, rakSarakSeti jalpatAM // 52 // sahasrayodhino mA, bhavaMti lakSayodhina / dadhAnA hRdyahaMkAraM, saMgrAme nApyapAsaran // 53 // tadIyamabhimAnitvaM, vijJeyaM sakalaM mudhA / duHkarmazAtravA vIra-rasena vijitA na taiH||54|| saMsAre vasatAM puMsAM, dehe rogajarotthitaM / dhane ca pRthvInAtha-taskarANAM bhavedbhayaM // 55 // etebhyo'pi bhavedrakSA, kadAcitpUrvapuNyataH / tathApi mRtyutazcittaM, bhayAnakaM prajAyate / 56 / parastrIbhiH samaM lubdhA, bhaveyurye narAdhamAH / atRptAH kAmabhogeSu, yAMti te narakaM mRtaaH|57| paramAdhArmikA dArai- mAsyarvahnivignahaiH / bIbhatsAni svarUpANi, vidhAyAliMgayaMti tAn / / abhavyairapyavApyaMta, aihikAni sukhAni ca / tatazcitraM na saMsAra-sukhabhoge zarIriNAM // 59 // purISamalamUtrANAM, bhAMDAgAramidaM vapuH / asmAccetsAdhyate mokSa-sukhaM tadbhuitaM mahat // sAMsArikANi saukhyAnyu-pAyena yena kenacit / labhyate mokSazarmANi, na hi zAMta rasaM vinA // tataH stuvaMta mAM keci-nidaMtu kuTTayaMtu vaa| nighnaMtu leSTubhizcAru-caMdanenArcayaMtu ca / / 62 // teSu hAreSvaho puSpa-zayyAyAmupale punaH / tRNe strINe ripau mitre, bhavatAtsamatA mama / 63 / siddhasaMsiddhaye kAyotsargamAdhAya kAnane / sthitasya me kadA vaktra-mAghrAsyaMti vane mRgAH / / iti zAMtarasaM mAta-navamaM tvtprsaadtH| prasAdhayitumicchAmi, tvamAdezaM samarpaya // 65 // itthaM vairaMgikaM vAkyaM, samAkarNya manobhuvaH / jananyapyavadanmoha-samanvitA svanaMdanaM // 66 // tvayA tanaya saMsAra-svarUpaM yAhagIritaM / tAhagevAhamapyeta-jjAne jinavacaHzruteH // 67 // kiMtu putropari snehaH, kAminInAM bhavenmahAn / ato vacmyadhunA dIkSAM, mAnahostvaM syauvnH| sarvathaiva kadAcicce-pravajiSyasi vallabha / tadAhamapi cAritraM, grahISyAmi tvayA saha // 69 / / tavAdhAreNa saMsAre, tiSThatyAsamahaM khalu / tvameva pravrajeyahi, tadAdhAro mamAtra kaH // 70 // pitAne duHkhI thayelA jANI potAnA sthAne zAbane mUkIne pradyumna mAtA pAse gaye. mAtA rUkamaNIne vinayapUrvaka praNAma karI thoDI kSaNa rahIne, mAtAne kahyuM: mAtA, bhagavAna neminAthanA vacanathI mAruM mana vairAgI banyuM che, vicakSaNa evI mArI mA, mane AjJA Apo, te mArUM Isita huM vinA vilaMbe karuM, pradyumnanI upara mujabanAM zabda sAMbhaLatAnI sAthe ja rukimaNI mUcha khAIne bhUmi para paDI gaI. zItalapacArathI svastha thaIne 3bhipIne 4dhu :- 'TA, mAtuzumA cha 1 sneha mAtA, pitA, madhu, svana, bhitro, vidyA, 35, sAvaeya, yovana, su42 2trImA, dhana, sapatti / 5 4 tArI pAse che. ane devakumAra jevA suMdara te tAre putra che. e sivAya A saMsAramAM tane kaI vAtanI nyUnatA che, ke jethI tuM dIkSA levAnI vAta kare che?" tyAre pradyumna mAtAne samajAvatA kahyuM: "mAtA, tame
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-15 237 je je vAta kahI te barAbara che. paraMtu huM kayA kayA bhavanI mAtAo ane kayA kyA bhavanA pitAone yAda karuM? tIrthakara bhagavatee kahyuM che ke A jagatamAM jeTalI nadIonAM pANI ane jeTalA samudranA pANI che, enA karatA paNa adhika saMsAramAM bhramaNa karatA jIve mAtAnA stananA dudhanuM pAna karyuM che. to mA, tuM mane kahe, huM kaI kaI mAtAne yAda karuM? eka ja mAtAnA udarathI utpanna thayelA snehayukta sagA bhAI e paNa potAnA svArthanI prApti nahI thavAthI kSaNamAtramAM te duzmana banI jAya che. jyAM sudhI potAnI pAse azvarya ane saMpatti hoya che tyAM sudhI ja svajane sva-jano rahe che. tenA abhAvamAM badhAye cheDIne cAlyA jAya che. vidyA, manohara rUpa, ane lAvaya tyAM sudhI ja che ke jyAM sudhI pUrvanA puNyane udaya che, zarIranI suMdaratA tyAM sudhI ja dekhAya che ke jyAM sudhI A zarIra roga ane jarAthI grasta thayuM nathI. kAminIo nadInI jema nIcagAminI hoya che. tenA mana, vacana ane kAyA judAjudA rUpe hoya che. evI strIo upara koNa prIti kare? vaLI ghaNAM prayatnathI upArjana kareluM dhana je sthira nA hoya to evA dhana ane saMpattinuM zuM prayojana ? mAtA, teM je kahyuM ke tArI pAse saMpUrNa saMpatti Adi che, te tArI vAta barAbara che, tamArA prabhAvathI badhuM ja mane malyuM che. ane mAtA, tArI kRpAthI meM nave jAtanA rasane anubhava karyo che, te rasenuM varNana karUM te tuM sAMbhaLa. zRMgAra rasa : jenA rUpamAM yogIo, deve ane asuro paNa mugdha banI jAya, evI hariNAkSI patnIo ke jenA mukha ane zarIramAMthI pa- suvAsa nIraMtara mahekI rahI che. evI paddhinI strIonI sAthe meM pAMca indrionA viSayasukhane AkaMTha anubhava karyo che.-A pramANe jIvanamAM zRMgArarasane sArI rIte anubhava karyo che. hAsyarasaH moTuM lAMbu peTa, vAMkI Doka, capaTuM nAka, TUMkA hAtha-paga, moTA dAMta, pILA keza, lAla AMkho ane kAjaLa jevuM zyAma zarIra, AvA prakAranuM hAsyAspada jilarUpa karIne, bhAnukumArane ApelI duryodhananI rAjakanyA- udadhikumArInuM apaharaNa karIne tArI pAse lAvyo hato. A rIte hAsyarasane paNa jIvanamAM anubhava karI lIdho. karUNarasa je bhogIpurUSa tAMbUlabhakSaNa karIne kAMtAne AliMgana ApIne puSpanI zayyAmAM sue che, tevA bhegI purUSane paNa jyAre pApadazA Ave che tyAre rAtrimAM paNa suvA mATe jamInane eka TukaDo paNa maLato nathI. are, sAkSAt svargapurI samAna samRddhizAlinI dvArikA nagarI ane devakumAra jevA yAdavone jyAre nAza thaze tyAre kevuM karUNA vAtAvaraNa sarjAze? mAtA, tenI huM kalpanA karuM chuM tyAre mAruM hRdaya karUNAthI bhIMjAI jAya che. A pramANe karUNArasane paNa anubhava karI lIdho. raudrarasa mAtA, jyAre dvArikA saLagI rahI haze tyAre "bacAvo, bacAve, bacAvo" ne pikAra
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zAMba-pradyumna caritra karatA manuSyane kelAhala ke bhayaMkara ane dusaha haze? tenI kalpanA karatA huM raudrarasane anubhava karUM chuM. vIrarasa sahastrothI ane lakSadhI vIra subhaTe raNabhUmimAM ahaMkArathI haMkArA karatA vIrarasamAM masta banI, hajAre ane lAkho zatruone parAbhava kare che, paraMtu jyAre te vIra subhaTone duSkarmarUpI zatru parAjita kare che tyAre tenA ahaMkAra ane vIrarasa havAmAM uDI jAya che. mAtA, A pramANe meM paNa saMgrAmamAM ghaNuM vIrarasane anubhava karyo, paraMtu have dukarma rUpI zatruthI parAjita thavuM nathI. bhayAnakarasa saMsAramAM vasatA manuSyonA zarIramAM roga ane jarAne bhaya che, dhanamAM rAjA ane cAraDAno bhaya rahelo che. A badhA bhayane kadAca pUrva pUNyanA udayathI bacAva thaI zake, paraMtu mRtyunA bhayathI te kaI paNa bacAvI zake tema nathI. ane te mRtyu kayAre Ave te kahI zakAya tema nathI. mRtyu sAme AvIne ubhuM rahe tyAre jIvanI kevI bhayaMkara azaraNadazA thAya, tenI ka9panA karuM chuM ne mA, mArAthI jI javAya che. bibhatsa rasa parastrImAM lubdha banelA je narAdhamo kAmabhogathI tRpta thatA nathI, te marIne narakanI kSetrakRta ghera yAtanAo bhogave che ane paramAdhAmIo teone bhayaMkara mukhavALI agnithI tapAvelI loDhAnI putaLI sAthe AliMgana karAve che, tyAre te lokonA bibhatsa svarUpano vicAra karatA kaMpArI chUTe che. A pramANe mAtA, huM bIbhatsarasane kalpanAthI anubhava karUM chuM. addabhutarasa : A loka ane paralokanA bhautika sukha to abhavya jIne paNa prApta thAya che. tethI sAMsArika sukha bhogomAM kaMI Azcarya pAmavA jevuM nathI. paraMtu mala, mUtra ane viSTAnA bhaMDAra svarUpa A audArika zarIrathI mokSasukha mATenI sAdhanA karI levAya, te ja kharekhara adabhutamAM addabhuta Azcarya che ! zAMtarasa : sAMsArika sukha te kaIne kaI upAye prApta thAya che, paraMtu mokSasukha te jIvane zAMtarasa vinA kyAre paNa prApta thatuM nathI. te zAMtarasa-kaI mArI stuti karo ke niMdA karo. kaI mukakA mArIne kUTo ke pattharanA TukaDAthI mAro. zarIra upara kaI caMdanano lepa karo ke viSTA lagADo. keI puSponA hAra paherAve ke khAsaDAne hAra paherAva, puSponI zayyAmAM suvAnuM maLe ke pattharanI dhagadhagatI zilA para zayana karavAnuM maLe, tRNa hoya ke maNI hoya, suvarNa hoya ke mATInuM DhekuM hoya, zatru hoya ke mitra hoya, te badhAmAM jIvane samabhAva rahe te ja kharekhara zAMtarasa che. mAtA, upara kahelA AThe rasane to meM ApanI kRpAthI anubhava karI lIdho che, paraMtu bhagavate kahelA navamAM zAMtarasane tamArA prasAdathI sAdhavA mATe mAruM mana taDapI rahyuM che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-15 mane evI evI bhAvanAe thAya che ke muktinI siddhi mATe huM jaMgalamAM jaIne kAyAtsargadhyAne rahuM ane paramAtma-dhyAnamAM lIna banelA mArUM mukha mRgalAe sUMdhe, hiMsaka pazue mArA zarIranA hADamAMsa khAya, chatAM huM dhyAnamAM nizcala rahI kSapakazreNI mAMDI, ghAtIkamAMnA kSaya karI, kaivalyajJAna prApta karI, akhaMDa avicala zAzvata evA mahAnada padane prApta karU'. AvI mArI ucca bhAvanAne sala karavA mATe mA, mane Adeza Ape!!' pradyumnanAM vairAgyapUrNa vacana sAMbhaLIne snehAtU banelI rUkamaNIe kahyuM:-' putra, te je saMsAranuM svarUpa batAvyuM te huM paNu bhagavaMtanA vacanathI jANu... chuM. para Mtu saMsAramAM strIone putra upara ghaNe! sneha hAya che. AthI tane kahu chuM ke beTA, tuM A uMmaramAM (yauvanavayamAM) dIkSA nA le. tema chatAM tuM balAtyAre dIkSA laIza to huM paNa tArI sAthe cAritra grahaNa karIza. tArA AdhAre teA huM A saMsAramA beThI chuM. tuM dIkSA grahaNa kare to mArA AdhAra kANu ? mATe haju kahuM chuM ke mAnI jA! tAro Agraha jatA kara. tArA sivAya gRhavAsamAM huM eka kSaNa paNa rahI zakIza nahI.' 239 iti zrutvA jananyukta, pradyumno hRSTamAnasaH / gatvAMtaHpuramAtmIyaM. mRgekSaNA nyavIvadat // bhavatIbhiH samaM bhogA, mayA bhuktAstvanekadhA / athAhaM bhavabhogebhyaH, saMjAto'smi parAGmukhaH / svarloke'nena jIvena, bhogA hRdayavAMchitAH / bhuktAH satrA surastrIbhistRptistathApi nAbhavat / manuSyeSvapi tiryakSu, narakeSvapi duHkhiSu / na bhogA durlabhA ete, jIvasya bhavavartinaH // 74 // catasRSvapi gatipu jIvasya bhramataH sataH / aizvaryabhogasAmagrI, durlabhA na pravarttate // 75 // manuSye prabhutA kAMtA - yoge'pi yacca durlabhaM / taddIkSAratnamAdAtu-mutsAho mama varttate // 76 // yuSmAkamAjJayA pUrNa, utpannaH sa bhavenmama / tato yUyaM pradattAjJAM pUrNIkaromi taM yathA // 77 // patyurvacanamAkarNya, kAcidvairAgyasaMmadaM / kAcicca duHkhamAdhattau-dAsInyaM kAcidapyalaM // 78 // vilapatyo vimuMcaMtyo- niHzvAsAn vitatAn mukhAt / jagurgadgadayA vApyA, tato ratnAdikAH striyaH // 79 // prANanAtha bhaveyuryA, yoSitaH sukulodbhavAH / tAsAM ramaNa eva syA- daivataM paramaM vahu 580nA bhokSyase tvaM mahAbhogAn, saMsAre saMsthito yadi / tadA vayamapi svAmi-netA bhokSyAmahe tvayA / pativrata prayuktAnAmasmAkaM guNacetasAM / tava saukhye mahAsaukhyaM, dukhe dukhaM bhavatvatha // 83 // cedgrahISyasi cAritraM, tadA vayamapi prabho / tvayA sArdhaM grahISyAma - statkarmapravinAzanaM // 84 // mAtAe paNa sAthe sayama grahaNa karavAnI vAta kahevAthI, harSita thayelA pradyumnakumAre peAtAnA aMtaHpuramAM jaIne mRganayanA peAtAnI patnIne kahyuM:- ' priye, me* tamArA badhAnI sAthe aneka prakAranA bhAgasukha bhAgavyAM che. have e bhAgasukhAthI mArU' mana parAD*mukha thai gayuM che. svarga leAkamAM paNa A jIve devAMganAenI sAthe aneka vakhata ipsita bhAgasukhA bhAgavyAM, chatAM tenAthI tRpti thaI nahI. manuSya ane tiyA~ca pazuonA bhavamAM paNa A jIve asa`khya bhAgasukhA bhAgavyAM, chatAM jIva viSayAnA kIDA banIne temAM marcA rahyo. tevI ja rIte bhavacakramAM pharatAM narakanI gheAra yAtanAo paNa asakhya ane anaMta vakhata bhAgavI. A rIte cAre
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zAMba-pradyumna caritra gatimAM bhamatA jIvane aizvaryA ane bhogasAmagrI anaMta-anaMta vakhata prApta thaI. evI ja rIte A bhavamAM paNa tamArA jevI rUpasuMdarIo maLI ane bhogasukhamAM lIna banI gayo. cAre gatimAM bhogasukhe durlabha nathI, e te sahelAIthI maLI jAya che, paraMtu durlabhamAM durlabha badhirana che ane bhagavaMte kahela saMyamadharma che. mATe evA durlabha cAritraratnane levA mATe mAruM mana utsAhita thayuM che. je tamArI AjJA hoya te mAre mane ratha pUrNa thAya tethI tame AnaMdapUrvaka mane dIkSA grahaNa karavAnI AjJA ApIne, mArUM Icchita saphala banAvo." patinAM vairAgyapUrNa vacana sAMbhaLIne ratikumArI Adi keTalIka strIo dukhI thaIne mana rahI, keTalIka udAsa banI gaI, keTalIka nisAsA nAkhavA lAgI, ane keTalIka vilApa karatI gadagadU vANIthI patine vinavavA lAgI. "prANanAtha, je strIo kulavAna che-sukulamAM utpanna thaI che, tenA mATe te pati ja paramezvara che. mATe svAmina, haju ApaNe yauvanakALa che. bharyo bharyo vaibhava, saMpatti badhu ja ApaNI pAse che, te ApanI irachA hoya to hamaNAM nahIM paraMtu vRddhAvasthAmAM ApaNe sau sAthe saMyama laIzuM. Apa saMsAramAM raheze to ame ApanI sAthe viSayasukha bhogavIzuM tema chatAM jo ApanuM mana udvigna thatuM hoya te amAre pativratA strIone eka ja dharma che ke "ApanA sukhamAM ame su kI, Apane duHkhamAM ame dukhI. prabhu. Apa je cAritranA paMthe jaze to ame paNa ApanI sAthe karmavinAzaka evA cAritramA AvIzuM." iti strINAM nizamyokti, pradyumno hlAdameduraH / bAlye'pi sahacArINi, sAMbaMmitrANi cAvadat / aho bhrAtarvayasyA bho, bAlatvakRtakelayaH / / yuSmAbhiH saha bAlve'pi,binodA vihitA mayA // teSvapi kriyamANeSva-parAdho yo mayA kRtaH / kSatavyaH sa bhavadbhirme, caaritraadaancetsH|87| saMsAre bhramato'bhUvan, jIvasyAsya sahodarAH / vahavaH suhRdo dArA, mokSo'bhUnna kadAcana / 88 / yupmAbhirapi tatkSipra-mAdezo dIyatAM mama / baMdhumitreSu yuSmAsu, sAdhayAmi yathA zivaM // 89 // ityukta baMdhumitrANi, prajajalpuH sahodara / iyaMtaM samayaM yAvat, kIDA kRtA tvayA samaM / / 90 // atha ki tvAM vinA gehe, tiSThAmo nirdhiishvraaH| bAMdhava pravajiSyAma-stato vayamapi tvayA / patnIonuM vacana sAMbhaLIne pradyumna atyaMta harSita banyo. teNe zAMba Adi baMdhuo ane bAlamitronI pAse jaIne kahyuM :- aho baMdhuo ane mitro, ApaNe badhA sAthe bAlyakALathI ghaNI ramata ramyA, aneka kIDAo karI, aneka jAtanA hAsya-vineda ane kutUhala karyA. e badhu karatAM mArAthI tamAre koIne kaMI paNa aparAdha thayo hoya, te badhAnI kSamA mAgu chuM. mAruM mana saMyama levA mATe usuka thaI gayuM che. saMsAracakamAM bhamatA A jIvane mitro, baMdhuo ane strIo Adi badhuM maLyuM, paraMtu eka mokSa nA maLyo, te tame badhA mane jaladIthI Adeza Ape, jethI huM saMyama grahaNa karI zivasukhane sAdhuM." pradyumnanuM kathana sAMbhaLIne baMdhuo ane mitroe kahyuM - "are bhrAtA, ATalo samaya tamArI sAthe rahIne kIDAo karI, ramyA ane hAsyavinoda karyA. te tamArA vinA ame gharamAM kevI rIte rahI zakIe ? amane nirAdhAra mUkIne tamArAthI nA javAya. tame amane sAthe laI jAva. baMdhu, tame saMyama leze te ame paNa tamArI sAthe ja saMyama grahaNa karIzuM."
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-15 241 sahodarasuhadvAkya-mitthamAkarNya manmathaH / tairjananyA ca kAMtAbhiH, samAroha hastina / 92 // rukmiNImastuvan kecit kecittadA narAyaNaM / pradyumnasAMbamitrANi, striyaH kecicca neminaM // sA dhanyA jananI yasyAH, kukSijaH suna IdRzaH / dhanyaH sa padmanAbho'pi, yasya vaMzaH pradIpakaH / / dhanyaH sAMbakumAro'pi, yastasya sahacAryabhUt / dhanyAni tAni mitrANi, yamaitro prtipaalitaa| etA dhanyAH striyo rUpa-lAvAddhasamanvitAH / samyak pativratAdharma-pAlakA abhavaMzca yaaH| dhanyo nemijino yena, trailokyottApakArakaH / sudhAmadhurayA vANyA, pradyumno'pi prabodhitaH // ayaM dhanyaH kumAro'pi, vinodAn parihRtya yaH / kaivalyasAdhanAyAbhU-tAruNye'pi samudyataH // dvArikAnaranArIbhiH, stutyeti kriymaannyaa| dadaddAnaM mahaddhaH, pradyumnaH prApa neminaM // 99 // natvA pradakSiNAbhiH sa, zrIneminaM vyajijJapat / bhavodvignasya me dehi, cAritraM nijapANinA / duHkhitAnAmanAthAnAM, dharmiNAM pApinAM nRNAM / tvameva vartase nAtha, saMsArAttAraNakSamaH // 1 // tataH zrIneminAthena, teSAM dIkSA smpitaa| svajanmanyamanyaMta, sarve'pi te kRtArthatAM // 2 // rukmiNyA jAMbavatyA ca, gRhitaH saMyamo yadA / tadopAdadire prAjyA, api tadyAdavAMganAH // A pramANe mAtA, patnIo, baMdhuo ane mitronI anumati meLavI pradyumna potAnA pitA kRSNa pAse jaI namaskAra karI potAnI sAthe saMyama levA mATe utsuka thayelI mAtA, patnIe, baMdhu ane mitronI vAta karI. sAMbhaLIne duHkhI thayA chatAM jinezvara bhagavaMtanAM vacanone AtmasAt karanArA samayakatvadhArI kRSNa pradyumnakumAra AdinI dIkSAne mahAmahotsava karAvyo, ane dvArikAnagarImAM uSaNa karAvI ke, "je keIne paNa neminAtha bhagavaMtanI pAse pratrajyA aMgIkAra karavI hoya, tene dIkSA mahotsava rAjya taraphathI thaze ane tenA kuTuMbanI Arthika javAbadArI rAjya upADI leze." A pramANe uSaNa karAvI kRSNa zAMba-pradyumna Adi kumAra, rUkimaNI, jAMbavatI Adi paTTarANIo, ratikumArI Adi pradyumnanI patnIe temaja bIjA paNa nagaravAsI strI-purUSane mahAmahotsavapUrvaka pote vidAya ApI. mAtA ane patnInI sAthe hasti upara ArUDha thayelA pradyumnakumAra, zAMba Adi mitro temaja bIjA karaDe yAdava strIpurUSa hAthI, ghoDA, ratha, zibikA Ada judA judA vAhanomAM besIne varasIdAna detA cAritragrahaNa karavA mATe, dvArikAmAMthI nIkaLI sahastrApravanamAM bhagavAna neminAtha pAse gayA, jyAre zAMba-pradyumna Adino varagheDe dvArikAmAMthI pasAra thayo, tyAre keTalAka loko rUkimaNInI, keTalAka kRSNanI, keTalAka zAMba-pradyumna Adi mitranA te keTalAka zAMba-pradyumnanI patnIonI prazaMsA karatA hatA. keTalIka strIe bhagavAna neminAthanI stuti karatI hatI, keTalIka strIo harSanAM AMsu sAratI belatI hatIH "dhanya che te mAtAne ke jenI kukSImAM Avo putraratna utpanna thayo. dhanya che kRSNane ke jenA vaMzamAM Avo kuladIpaka pedA thayo. dhanya che zAMbakumArane ke jene A pradyumna jevo baMdhu sahacArI banyo. dhanya che pradyumnanA mitrone ke jeoe mitra dharmanuM barAbara pAlana karyuM. dhanya che rUpa sauMdaryavatI pradyumnanI patnIone ke jeoe pati 31
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zAMkha-pradyumna caritra vratA dharmanuM sAMgopAMga pAlana karyu.... dhanya che bhagavAna neminAthane ke jeoe traNe leAkanA saMtApane dUra karI, sudhA samAna madhurI vANIthI pradyumna jevA kumArane pratibaMdha karyo. temAMye sahuthI dhanyAtidhanya che pradyumnakumArane, ke jeNe rAjaRddhi, sauMpatti, vaibhava, azva temaja vinAda ane kutUhalAnA tyAga karI, yauvanavayamAM daivalyanI prApti mATe cAritra levA utsuka banyA.' A pramANe dvArikAvAsI strIpurUSothI stuti karAtA, varasIdAna detA haOpUrvaka parivAra sahita pradyumnakumAra bhagavAna neminAtha pAse AvyA. bhagavAnane namaskAra karI, traNa pradakSiNA daI, pradyumnakumAre vijJapti karI H- 'bhagava'ta, sa`sArathI udvigna banelA evA mane ane A badhAne ApanA svahaste cAritraratna arpaNa karo. du;khI, anAtha ane pApI AtmAene he nAtha, Apa sauMsAra-samudramAMthI tAravA mATe sama che, te amAre badhAnA hAtha pakaDI amane sa'sArasamudrathI pAra utArA' tyAra pachI bhagavAna neminAthe potAnA svahaste te badhAne vidhipUrvaka dIkSA pradAna karI. dIkSita thayelA sahu pAtAnA janmane kRtArtha mAnavA lAgyA. rUkimaNI ane jAMbavatInI sAthe bIjI paNa kRSNanI rANIoe temaja hajArA yAdavastrIoe sa'yamadha a'gIkAra karyAM. papraccha padmanAbho'tha, trikAlavijjinezvaraM / kadA dvAravatIdAhaM, dvaipAyanaH kariSyati ||4|| babhANa bhagavAnnemi - dvAdaze hAyane hare / dvArikAM jvAlayiSyatya-sau prakopaprapUritaH // 5 // prabhorvAkyaM nizamyeti citayAmAsa kezavaH / adhanyo'hamapuNyo'haM gRhavAse sthito'smi cet // dhanyAH samudravijayA - dikA vRddhAzca bAMdhavAH / sutAH kAMtA mamAnye'pi, bhUpAlA yAdavAMganAH / durAtmA bahusaMsAro, lubdho vaiSayike sukhe / varte'haM yena cAritra - grahaNe'pi na me manaH // 8 // iti khedaM prakurvANaM, vijJAya madhusUdanaM / prajajalpa jino nemi - rmAkArSIH khedamacyutaH || 9 || bhaveyurvAsudevA ye na teSAM tatra janmani / dIkSA bhavedyataste syu - nidAnena samanvitAH / 10 / avazyaM te mRtA yAMti, nidAnAnnarakAvanau / tadvAlukAprabhAM viSNo, mRtvA tvamapi yAsyasi // dadhAnamapi mAdhurya- mAkarNya nemibhASitaM / prAjyaM prathamato duHkha - mavApa madhusUdanaH // 12 // tadArhan punarapyUce, mA viSIda janArdanaH / bhaviSyasyatra bharate, dvAdazastvaM tu tIrthapaH / / 13 / / brahmaloke suro bhAvI, baladeva ito mRtaH / tatazcyutvA pumAneva, tato'pi tridazaH punaH / 14 / tato'pi ca manuSyatva - mApya tIrthe tavAcyuta / karmANi tapasA kSitvA, mahAnaMdamavApsyati // uktveti padmanAbhasya, vijavha 'nyatra pAragaH / kRSNo'pi tannati kRtvA, dvAravatyAM samAyayau / udAsa banelA kRSNe nemijInezvarane pUchyuM :- 'prabhA, dvArikAnA nAza dvaipAyana kayAre karaze ?" bhagavaMte kahyuM:-- 'kRSNa, AjathI bArame varSe krodhAkula banela dvaipAyana dvArikAne bhasmIbhUta karaze.' prabhunuM vacana sAMbhaLIne hatAza banelA kRSNa ciMtana karavA lAgyA :-'huM kevA adhanya ane nipuNya chuM ke gharavAsamAM besI rahyo chuM. dhanya che samudravijaya Adi vaDIlAne, dhanya che khaMdhuone, temaja dhanya che rUkimaNI Adi mArI kAMtAone, ane dhanya pradhumna Adi kumArAne, temaja rAjAe ane yAdavAne ke jee bhAgasukhAne tRNanI jema ThukAvI prabhunA paMthe che
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-15 243 vicarI rahyA che. huM durAtmA, bahula saMsArI ke je viSaya sukhamAM lubdha banI saMsAramAM cUMTI rahyo chuM. mAruM mana cAritra levA mATe kema taiyAra thatuM nathI ? A pramANe kheda karatA kRSNane joIne bhagavAna neminAthe madhura vacanathI kahyuM :- 'kRSNa, tame evuM nA karo. je vAsudeva hoya che, te pUrvajanmamAM nidAna (niyANuM) karIne AvyA hoya che. tethI vAsudevanA bhavamAM teo saMsAra tyAga karI zakatA nathI. tethI teo marIne avazya narakamAM jAya che. viSNu, tame paNa marIne "vAlukAprabhA" nAmanI trIjI narakamAM jaze." bhagavaMtanuM vacana sAMbhaLIne kRSNane atyaMta duHkha thayuM. tyAre bhagavaMte pharIthI kahyuM - "kRSNa, tame viSADha nA kare. A bharata kSetramAM AvatI covIsImAM tame bAramA amama nAmanA tIrthaMkara thazo.' balabhadra ahIMthI marIne brahmaleka nAmanA pAMcamA devalokamAM devapaNe utpanna thaze. tyAMthI cyavIne manuSya thaze. tyAMthI bharI devalokamAM devarUpe thaze. ane tyAMthI cyavIne manuSyabhava pAmI tamArA ja ( bAramA tIrthaMkaranA ) tIrthamAM tapavaDe karmano kSaya karI mokSagatine pAmaze." A pramANe kRSNane bhaviSyavANuM kahIne bhagavAna zrIneminAtha parivAra sahita anyatra vihAra karI gayA, ane kRSNa paNa namaskAra karIne udAsInabhAve dvArikA nagarImAM AvyA. jAnannazcayikI vArtA-maviSAdo'pi mAdhavaH / dvAravatyAM punarbhUtyai-rudghoSaNAmakArayat / / nayatyAnnagarIdAho, dvAdazAbde bhaviSyati / ato dharmekakarttavye, pravartavyaM sukhAthibhiH // 18 // tadudghoSaNamAkayeM,lokAH sukhAbhilASiNaH / AcAmlAditapodharme prAvati bhayAturAH // tato dvaipAyano mRtvA, bbhuuvaagnikumaarkH| vibhaMgajJAnatastatra, smaran prAgvairamAyayau // 20 // devapUjAtapodAna-vratayAtrAkriyAdiSu / dharmakarmasu tatrAsau, nirataM janamaikSata // 21 // dharmakartavyamAhAtmyA-cchalaM vilokayannapi / sa duSTAtmAvakAzaM na, kathamapyupalabdhavAn // dvAdaze hAyane pUrNe, jAte tatra nivaasinH| ajAnan manujAH kvApi, kSayaM gataH sa tApasaH // atha krIDAM vayaM kurmo, yathecchamiti nAgarAH / citayaMto'bhavanmadya-pAnAdirasikA bhRzaM / 24 / tataH pAtakinA tenA-pyavApyAvasaraM nijN| utpAtA vividhA vyaktI-cakrire tatra dusshaaH|| niyati ane bhagavaMtanI satya vANIne jANatA chatAM kRSNa dvArikA nagarImAM pharIthI udgheSaNa karAvI - "AjathI bArame varSe dvArikAne dAha nizcita che, tethI sukhAthIoe dharmakAryamAM rakta banavuM." A pramANenI uddaSaNa sAMbhaLIne sukhanA abhilASI ane bhayathI vihala banI gayelA loko AyaMbila Adi tapadharmamAM vizeSa pravRtti karanArA thayA. dvaipAyana nidAnapUrvaka tyAMthI marIne agnikumAra nikAyamAM devarUpe utpanna thayo. utpanna thatAnI sAthe vilaMgajJAnathI potAnA pUrvajanmanuM maraNanuM kAraNa jANIne pUrvane vairabhAva jAgrata thayo. te deva dvArikA nagarImAM Avyo. tyAM tapa, japa, devapUjA, dAna, vrata, paracakhANa, yAtrA Adi dharmakriyAmAM satata lIna thayelA dvArikAnA lokone joyA. e chidrane jete rahyo, paraMtu dharmakAryanA prabhAvathI te duSTAtmAne keI avakAza malyo nahI. ema karatAM anukrame bAra varSa pUrNa thatAM dvArikAvAsI loko ajJAnatAthI samajyA ke "have e tApasa te kayAMya gaya haze! ene te nAza thaI gayo. ApaNe have tapa japa Adi dharma karavAnI kaMI jarUra nathI. have te khAva, pIo ne
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zAMba-pradyumna caritra moja majA kare. udyAna AdimAM yatheSTha krIDA karIe.' A pramANe ajJAnadazAthI vicAratA dvArikAvAsIo madirApAna Adi sAte vyasanamAM lIna banI gayA. tyAre pApAtmA dvaipAyanadeve avasara pAmIne, dvArikAmAM pahelA aneka prakAranA dusaha utpAto karyA. ulkApAtastriyAmAyAM, mlAnA nakSatrarAzayaH / vidyutpAta ivAMgAra-vRSTistebhyo'pyajAyata / / hagbhrAMtyakSataM tatratyAH, kssiinnNtejo'rkcNddyoH| svayamevApatan zRMgA-jyAtmaprAsAdagAni ca // bhayaMkaroTTahAso'pi, kASThAcatuSTayotthitaH / azrUyata janai rAtrau, nidrAbhaMgavidhAyakaH // 28 // phetkAradhakazabdAnA, zravaNaM pUrvamazrutaM / digdAho bhUmikaMpazca, mAnasodvegakArakaMNaH // 29 // pASANollikhitAnAM ca, putrakANAM pradarzanaM / vetAlazAkinIbhUtA-dibhiryukto'suro'bhramat / / utpedire yathA puNyA-cchIracakrAdikAni ca / ratnAni hAlano viSNo-rnezustAnyaghatathA // vicakArAtha vAtaM sa, saMvartaH sparzataH kharaM / ekatra sarvatastena, tRNakASTAnyamelayan // 32 / / purobAhye'pi ye'bhUvaM-stRNakASTamahIruhaH / tAnapyAnIya tatraiva, pracikSepAsuro'dhamaH / 33 / yAdavAnAM tataHSaSTi-kulakoTIbahiH sthitaa| madhye dvAsaptati piMDo-kRtya so'gnimadIpayata // yatra tatra gataM mayaM, yathA yamo na muMcati / pAvako'pi praNazyaMta-mapi pauraM tathAgrahot / 35 / dhagadhagiti zabdena, traTatkAreNa bhISaNaH / jvAlAbhirudyato vahni-riva jvAlayituM jagat // kalpAMtakAlasaMkAzA, jvAlA muMcana dhnNjyH| ko'pi mA nazyatAdeva, dhUmadhvAMtamiva vyadhAt / devakIvasudevAkhyau, rohiNyapi nijAMgajau / jvalajjvalanatApena, nipIDitA avIvadan / 37 / dvAbhyAmeva yuvAbhyAM cA-kSauhipyo bahavo jitAH / sAMprataM gopyate sauvaM, balaM kathaM blaacyutau| duHkhamasmAkamaikSethAM, yuvAM pUrva mnaagpi| kathanena vinai vaita-dhuvAbhyAM tu nirAkRtaM / 39 / saMpratyasahamAno'smAM-stApo nipIDayatyayaM / tathApi na yuvAM sArAM, kurutaH kka galo sutau / pitroriti vacaH zrutvA, duHzravyaM duHkhabhitaM / samAropayatAM rAma-mAdhavau tau nijaM rathaM // tAvavAhayatAM yAva-ttAvattasyaiva vAjinaH / yaMtritA asureNAzu, maMtreNa manujA iva // 42 // dvAbhyAmapi sagarvAbhyAM, svayamutpATito rathaH / tadA tasya yugaM bhagraM, dhanubhaMga ivAhave / 43 / pitro rakSArthamAtmoya-balenaivAtha sodyamau / AnayAmAsatU rAma-mAdhavau taM pratolikAM // 44 // hA rakSa baladeva tvaM, hA rakSa tvaM janArdana / dahAmA vayamityAsI-drudanaM parito nRNAM // 45 // kapATau tasya rAmeNA, bhaktvA dakSiNapANinA / bhujAbhyAM veSTitaH puryAH, syaMdanaH kaSito bahiH / tadA sAkSatprakAreNa, duSTo'suro jajalpa saH / balakRSNAvayaM mohaH, kriyate kiM biDaMbakaH // pUrvameva mayA prokta, samasti yuvayoH puraH / asyA puryA vimokSyAmi, yuvAM vinA na kaMcana // etadarthameva mayA, vikrItaM sakalaM tapaH ! niSphalaM tannidAnaM kiM, bhaviSyati bhavabalAt // ityukta tena pApena, pitarau prajajalpatuH / yuvAbhyAM tad bhavadbhyAM tu, jIvaMtu yaduvaMzajAH / 50 /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-15 245 asmadartha yuvAbhyAM tu, prayatno janito mahAn / tathApi mucyate mAsmAn, dusAdhyA bhavitavyatA / yadi prathamamasmAbhiH, zrInemikramasannidhau / nAdade saMyamaH karma-phalaM bhokSyAmahe tadA // 52 // ityukte'pi na gacchetAM, yAvattau sIrizAGgiNau / azrupAtaM prakurvANau, saMsthitau tatra mohtH|| devakIrohiNItAta-vasudevairmahArhataH / tAvaccavidhAhAra-pratyAkhyAnaM vinirmame // 54 // atha zrIneminAthasya, saMsAraduHkhanAzinaH / asmAkaM zaraNaM bhUyA-dbhavetrA'pi bhavAMtare / 55 / zaraNaM bhavatAdaha-siddhasAdhuvRSasya naH / svayamArAdhanAM kRtvA, namaskArAn mukhe'smaran / 56 / vimuktajIvitAkAMkSA-strayo'pi te'bhavan yadA / tadA vahnimayaM megha, so'surassteSvavarSayat // trayo'pyAsana zubhadhyAnA-nmRtAste svrgbhaajinH| tataH sAnvatagovidau, jIrNodyAnaM prceltuH|| rAtrimAM ukApAta thavA lAgyA. candra, nakSatra, tArA Adi jhAMkhA paDI gayA. nakSatra rAzimAMthI vijaLInAM jevA aMgArAnI vRSTi thavA lAgI. tyAM rahelA lokone draSTinI bhrAMti thavA lAgI. caMdra-sUryanuM teja kSINa thaI gayuM. potAnA prAsAdo upara rahelA zikharo ApoApa paDavA lAgyAM. rAtrimAM cAre dizAmAMthI thatAM bhayaMkara aTTahAsyanA avAjathI bhayabhIta thayelA lokenI nidrA uDI gaI. pUrve kayAre paNa nahIM sAMbhaLelA evA ghUvaDa AdinA bhayaMkara avAje AvavA lAgyA. dizAomAM agni utpanna thate dekhAvA lAgyo. lokenA manane udvegakArI evA dharatIkaMpanA avAja thavA lAgyA. pASANamAM katarelI pUtaLIo jANe sAkSAt hasatI nA hoya tevuM drazya dekhAvA lAgyuM. ane rAtrinA samaye bhUta-preta, pizAca, vaitAla AdinI sAthe dvaipAyana asura dvArikAmAM bhamavA lAgyo. puNyakarmanA udayathI viSNune zaMkha, cakra Adi sAta ratna, ane baladevane cAra ratna utpanna thayelAM hatAM, te ratno pApakarmanA udayathI ApoApa cAlyA gayAM. arthAt nAza pAmyAM. tyArabAda asure pracaMDa "saMvata" nAmanA (vAvAjhoDu) vAyune vikaryo. tenAthI nagarImAM ane nagarInI bahAra rahelA tRNa-kASTa Adi eka jagyAe (nagarInI madhyamAM) bhegA karyA. ane nagarInI bahAra rahelA kASTa, tRNu ane vRkSone lAvI lAvIne adhama evA asure nagarInI madhyamAM ekaThA karyA. yAdavanI sAITha kulakaTi je bahAra rahelI, te ane nagarImAM rahelI hoMtera kulakoTi yAdavone bhegA karIne, teo upara agnino varasAda varSo. pAtAlamAM jAya ke AkAzamAM jAya, guphAmAM pese, ke bheMyarAmAM pese, paraMtu mAnava jema yamarAjAthI mUkAte nathI tema A adhama asure eka paNa mAnava ke pazu-pakSIne choDayA nahIM. jyAM tyAMthI lAvI lAvIne agnimAM bhasmIbhUta karavA lAgyo. dhagadhagU karatI agninI bhayaMkara jvAlAo jANe AkhA jagatane bALI nAMkhavA mATe taiyAra thaI nA hoya, te prakAre dvArikA nagarImAM cAre bAju vistarI gaI. kalpAMta kAlanI Aga samAna bhayaMkara javAlAone vamatA agnimAMthI keI bahAra jaI zake nahI te mATe nA hoya, tema dhUmADAnA goTe geTA karate aMdhakAra vyApI gayo. agninI jvAlAothI pIDAI rahelA vasudeva, devakI ane rohiNI paNa potAnA putro kRSNa ane balabhadrane pikAravA lAgyAM - "he balabhadra, he kRSNa, tame kema Ama UbhA rahyA cho? kayAM gayuM tamAruM bala? tame be jaNe to moTI moTI akSauhiNI senAne jItI lIdhI che, ame ATalA du:khI thaI rahyA chIe, ne tame kaMI paNa karatA nathI? he putro, amArAthI A duHkha sahana thatuM nathI. tamArA sivAya amAruM duHkha keNu dUra karaze? he putro, tame kayAM gayA? tame jaladI Avo.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zAMba-pradyumna caritra amane A tApathI dUra laI jAva." mAtApitAnA AvA duHzrAvya ane du:khapUrNa vacana sAMbhaLIne rAma ane kRSNa pitAnA ratha upara baMne mAtAone ane pitAne besADyA. ane azvone jetarIne jevA calAvavA jAya che, tyAre asure AvIne maMtrita manuSyanI jema azvone thaMbhAvI dIdhA, ane e azvo upara agnine varasAda varasAvyo. kSaNamAtramAM azvonI rAkha thaI gaI. kRSNa ane balabhadra pote garvathI ratha upADo ke turta ja saMgrAmamAM jema dhanuSya bhaMga thAya tema rathanuM dhAMsaruM bhAgI gayuM. tema chatAM paNa mAtApitAnI rakSA karavA mATe baMne bhAIo jema tema karIne balapUrvaka dvArikAnA daravAjA sudhI rathane lAvyA. daravAjA sudhI AvatA rastAmAM lokone ArtanAda saMbhaLAte :- "he kRSNa, he baladeva, amArI rakSA karo. amArI rakSA kare. amo baLI rahyA chIe. emAMthI amane bacAvo." A pramANe lokone pokAra ane rU sAMbhaLatA kRSNa ane balabhadra duHkhI duHkhI thaI gayA. dvArikAnagarInA baMdha karelA daravAjAnA kamADane balabhadra jamaNA hAthe teDIne, be hAthe rathane jyAM bahAra kADhe che, tyAM duSTa asure sAkSAt pratyakSa thaIne kahyuM :- "are rAma-kRSNa, ATale badhe moha zA mATe rAkho cho ? zA mATe ATalI viDaMbanA karo cho ? meM tamane pahelAM kaheluM che ke tamane be bhAIone choDIne AkhI dvArikAne bhasmIbhUta karIza. e mATe to meM mArA tapane vecIne nidAna (niyANuM) karyuM che. te e niyANuM zuM tamArA balathI phegaTa jaze? mATe tame ahIMthI cAlyA jAva. A pramANe pApAtmA asuranA kathanathI du:khI thayelA mAtApitAe kahyuM - "rAma-kRSNa, tame be jAva. tamo jIvatA haze, te ApaNe yaduvaMza jIvita raheze. amArA mATe to tame ghaNo prayatna karyo, paraMtu kALa keIne cheDato nathI. bhavitavyatA duHsAdhya che. ame pahelA bhagavAna neminAtha pAse saMyama lIdhuM nahIM. te A karmanA phaLa bhegavavAno samaya Avyo. khera, have ame paramAtmAnA dhyAnamAM lIna banIe chIe. tame ahIMthI jAva." A pramANe mAtApitAe kahevA chatAM AMkhamAMthI azrudhArA vahAvatA baMne bhAIo mehathI tyAM UbhA rahyA. vasudeva, devakI ane rohiNIe prathama bhagavaMtanI sAkSIe cAre prakAranA AhAranA paracakhANa karyA. "saMsAranA duHkhano nAza karanArA evA zrIbhagavAna neminAtha A bhava ane bhavAMtaramAM amArA zaraNarUpa ho! arihaMta, siddha, sAdhu ane jinapraNIta dharma e cArenuM amane zaraNa ho." A pramANe svayaM ArAdhanA karIne jIvitanI AzAthI mUkAyelA e traNe AtmAo mukhamAM paMcaparameSThi maMtrano jApa karatA rahyA, tyAre duSTAtmA asure e traNe upara agnine varasAda varasAvyo. traNe jIvo zubha dhyAnathI mArIne devakamAM utpanna thayA. pitAnI najara samakSa mAtApitAnA dehane rAkha(bhasma) thatA joIne rodhAra AMsuthI raDatA rAma-kRSNa nagarInI bahAra jIrNa udyAnamAM gayA. gatvA tatra sthitau yAva-ttau duHkhai sphuTadurbalau / jvAlAmAlAkulAM dahya-mAnAM puriimpshytaaN|| nirgacchato mahAjvAlA-hastenaiva parAkramAt / AkRSyAkRSya madhye'gni-rakSipannAgarAnihava / / ratnAnAM bhittayastatra, babhUvazchagaNopamAH / gozIrSacaMdanastaMbhAH, zuSkaMdhanAnukAriNaH / 61 // yathA parvata,gANi, kalpAMtakAlamAruteH / pataMtyatra tathA sadma-kapizIrSANyapIpatan / na to zuzruvatubaMdhU, hAhAkAraravaM vinaa| jvAlAdhUmAn vinA nAnyat, samaikSetAM nijekSaNaH / /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-15 247 duHkhapUrNastadAvAdI-baladevaM narAyaNaH / idaM sahodara zrotuM, varte vIkSitumakSamaH // 64 // yAvastata itaH kvApi, nAzrAvyaM zrUyate yathA / etadaprekSaNIyaM na, yatrAvAbhyAM nirIkSyate / 65 / abhAgyavazatastAva-dvadAvAM ca kimAspadaM / gacchAvastatra saMpUrNI-kurva Ayuhi durmarau / 66 / iti prokte halI prAha, bhrAtazcitAM karoSi kiM / tvadIyabhAgyayogena. saMti sthAnAni bhUrizaH // sAMprataM pAMDuputrANA-mAvAM yAvo niketanaM / te'pi saMbaMdhino'smAkaM, vartate bAMdhavatvataH / 68 / babhASe bAMdhavaM viSNu-staddhAmni gamyate kathaM / mayaiva te purA kopAt, karSitAH saMti dezataH // varaM mRtyuvaraM siNh-sNktvnsevnN| AvayorlajjayA teSAM, gehe na gamanaM varaM // 70 // tadA jagAda rAmo'pi, bhrAtareSA vicAraNA / sAMprataM tava yogyA na, yogyaM ca prANarakSaNaM / teSAM tvayopakArAstu, saMti prAjyAH purA kRtAH / saMti te'pyupakArajJAH, kariSyaMtyarcanaM tava // bahuzaH prerito jyeSTa-bAMdhaveneti mAdhavaH / pUrvadakSiNadigbhAge, sa pAMDumathurAmagAt // 73 // cha udyAnamAMthI bhaDake baLatI dvArikAne joIne rAma-kRSNa dukhathI raDI paDayA. kapAta kAlanI mahAvAlAe nagarInA khUNe khAMcare rahelA nagarajanone kheMcI kheMcIne jANe pitAnuM parAkrama batAvatI nA hoya tema agnimAM bhasmIbhUta karatI hatI. ratnanI bhIMte baLI gayelA chANAnA jevI thaI gaI. gazIrSa caMdananA staMbha saLagI gayelA vRkSonA ThuMThA jevA thaI gayA. ka9pAMtakAlanA vAyuthI jema parvatanA zikharo tUTI paDe tema mahelo upara rahelA ratnonA kAMgarA. tUTI tUTIne nIce paDatA hatA. baMne baMdhuone nagarImAMthI hAhAkAra sivAya keI zabda saMbhaLAte nahato. aninI jvAlAo ane dhUmADA sivAya bIju kaMI dekhAtuM na hatuM, duHkhathI bharelA hRdayavALA kRSNa AMkhamAMthI azrupAta karatA baladevane kahyuM H- "bhAI, mArAthI jovAtuM nathI, ane saMbhaLAtuM nathI. bhAI, AvuM kyAMya paNa sAMbhaLyuM nathI ane joyuM paNa nathI. ApaNuM kevuM durbhAgya pragaTa thayuM ke ApaNe vasAvelI dvArikAnI A durdazA najaronajara jevI paDI. ApaNA dekhatA ja ApaNuM yAdava baMdhuo baLIne rAkha thaI gayA. have ApaNe kayAM jaIzuM ? ApaNuM zeSa AyuSya kayAM purU karIzuM ?" A pramANe kRSNanA duHkhagabhita vacana sAMbhaLIne balabhadre kahyuM - "bhAI, tuM ciMtA zA mATe kare che ? tArA bhAgyayoge ApaNA mATe haju paNa ghaNA sthAne che. hamaNAM te pAMDurAjAnA putro pAMDanA tyAM jaIe. e ApaNA saMbaMdhI ane mitra che. tyAre kRSNa kahyuM :- "baMdhu, pAMDavone tyAM ApaNAthI kema javAya ? pahelA meM ja krodhathI temane dezavaTo Apyo che. tethI maravuM sAruM, siMhanI bakholamAM vasavuM sAru, para lajajAthI temanA ghera javu e ApaNuM e mATe egya nathI." tyAre rAme kahyuM - "ApaNe hamaNuM A vicAra karavo yogya nathI. hamaNAM to game tema karIne prANurakSA karavI e ja barAbara che. vaLI, pUrve te te loko upara ghaNuM upakAra karyA che. temaja pAMDavo sajajana ane kRtajJa che. e jarUra tAre Adara satkAra karaze. A pramANe balabhadranI ghaNuM ghaNuM preraNAthI rAma-kRSNa baMne bhAIoe pagapALA pUrvadakSiNa bhAgamAM (agnikhUNAmAM) rahelI pAMDu-mathurA nagarI tarapha prayANa karyuM.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zAMba-pradyumna caritra itazca neminAthasya, ziSyo rAmasya cAtmajaH / tApAkrAMto gRhoparyA-rUDho'vaka kubjvaarkH|| aha zrIneminAthena, kathito'smi zivaMgamI / ahamatraiva bhasma syA, tatsatyaM bhavitA kathaM / 75 / kadAcidyadi tatsatyaM, bhagavadvacanaM bhavet / mAmutpATaya tadA ko'pi, nemipArve vimuMcatu 76 / yathAhamaparAdhaM svaM, kSAmayitvA tadaMtike / gRhNAmi bhavabhedaika-karaNaM caraNaM varaM // 77 / / tenetyukte surAstiryag-bhagA nijazaktitaH / utpATaya bhagavatpAdAM-tike'mucana kSaNAdapi / pallavAkhye tadA deze, gato'bhUdviharan jinaH / sa tatpArve vrataM lAtvA, zivasaukhyamasAdhayat // baladevamukuMdAdi-yadUnAmatha yoSitaH / pUrva zrIneminaH pArve, saMyamaM jagRhuH na yAH // 80 // tAH zrInemijinezasya, dhyAyaMtyo nAma mAnase / catuHzaraNamApannA, vipannAH svargamAsadat / 81 // jvalaMtyAM puri SaNmAsoM, yAvaccaDakRzAnunA / SaSTisaptatirdagdhA, yadUnAM kulakoTayaH / / 82 // mRtakasyopari protyA, jalaM prakSipyate janaH / itova dvArikAzIti-kartumAplAvitAbdhinA // A bAju bhagavAna neminAthane ziSya rAma-baladevane "kunzavAraka' nAmane putra, agninA tApathI akaLAI gayelo, potAnA mahelanI agAsI upara caDhIne bolyo :- "are kaI sAMbhaLe, bhagavAna neminAthe mane mokSagAmI kahe che. huM to ahIM baLIne marI jAuM chuM. te bhagavaMtanuM vacana satya kema thaze ? je bhagavAnanuM vacana satya hoya te mane keI upADIne bhagavAna neminAtha pAse mUke. jethI huM mArA aparAdhone bhagavAnanI pAse khamAvIne saMsArano ucheda karanArI bhAgavatI pratrajyA aMgIkAra karUM." A pramANenA kuvArakanA vacanathI ticaMgUjA bhaga" devoe pitAnI zakitathI tene upADIne kSaNamAtramAM palavadezamAM vicarI rahelA bhagavAna neminAtha pAse mUkyo, temanI pAse vratagrahaNa karIne te mujjavAraka muni cha mahinAmAM ArAdhanA karIne mokSasukhane pAmyA. kRSNa ane balabhadranI patnIo temaja bIjI yAdava strIo ke jeoe bhagavAnanI pAse cAritra grahaNa karyuM na hatuM, te badhI strIo cAra zaraNa svIkArI, bhagavAna neminAthanuM dhyAna karatI, AgamAM baLIne marIne devalokamAM utpanna thaI. dvArikA nagarInA bahAra rahelA chAMsaTha kulakaTI ane nagarImAM rahelA mhoMtera kulakeTI yAdo dvArikAmAM baLIne bhasmIbhUta thaI gayA. A praNANe dvArikA nagarI pracaMDa agni vaDe cha mahinA sudhI baLatI rahI. jema mRta zarIranI bhasma upara ravajane pANI chAMTe arthAt jalAMjali Ape che tema baLIne bhasma thaI gayelI dvArikAnI rAkha upara samudranuM pANI pharI vaLyuM arthAt samudramAMthI pragaTa thayelI dvArikA samudramAM vilIna thaI gaI. hastakalpapuraM gaccha-nAtha nArAyaNo'dhvani / babhUva kSuttRSAkrAMta-statpIDA hyatulA pathi // tadA jiSNurjagau baMdho, bAdhete kSuttaSe mama / nijagAda satiSTa tva-matra pramAdajitaH / 85 / gatvaitanagaraM bhojyaM, tvadarthamAnaye yathA / gatasya mama cetpIDA, prajAyate kadAcana // 86 // siMhanAdaM kariSyAmi, tadAhaM zatrupoDitaH / tamAkarNya tvayA tUrNaM, sametavyaM sahodara // 87 // uditveti mukuMdasya, yAvattatra gatA hlii| tAvaddivyAkRtiH ko'yaM, tatratyairiti vIkSitaH / 88
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga - 15 249 dvaipAyanena kopena, jvAlitA dvArikA purI / tato nirgatya rAmo'yaM samAyAto'styavasthayA // lokenetyanumAnena, kiMvadaMtI mithaH kRtA / uTTkenaiva lokaH syAt, prAyazo bhASako yataH // jagrAha baladevo'pi, bhojyaM kAMdavikApaNAt / svahastamudrikAM datvA kaTakena ca vAruNIM // bhojyapAne samAdAya, balabhadro'pi gopuraM / yAvatsamAgatastAva - dArakSA bhUpatiM gatAH / 92 / tatrAsti dhRtarASTrasya suno'cchaM ina bhUvibhuH / murArisevakaiH pAMDu putrairmukto mRtopamaH / 93 / taM gatvA rakSakAH procuH, prabho'tra nagare tava / pumAna ko'pi sameto'sti, taM bra uvaMti balaM janAH / / tena taskaravatsvIye, datvA kaTakamudrike / bhojyapAne upAdatte sa bahiryAti saMprati / 95 / iti zrutvA smaran vaira - macchaMdano jagAda tAn / ArakSa kA na mocyo'yaM, rAmo'stu taskaro'thavA / AruDhaH kathayanneva - mazvaM sainyena bhUyasA / bhUpastatra samAyAto, yatra pravarttate halI // 97 // acchaMdanaM nRpaM vokSyA - gacchaMtaM haMtumudyataM / pratolyAH pradadAte drA- kkapATau sIrapANinA / 98 / yAvattaiH samudAyeno- dghATitau tau parAkramAt / tAvadAlAnamunmUlyA - dhAvaddhaMtuM muzalyapi / / bAMdhavajJApanArthaM ca, kSveDA tena vinirmitA / tAmAkarNya mukuMdo'pi, sahasA samupAgataH / 200 so'pi kapATazastreNa, bhaMjayAmAsa tadbalaM / prAha re bhuMkSva rAjyaM tva-masmAkamaparAdhyapi // gacchAcchaMdana jovaMstvaM, muktaH karuNayA mayA / kRpaiva sAMprataM jAtA, tvadIyaprANarakSikA // 2 // ityuktvA bhojyapAne te, vimukta sthAnake purA / AdAya yayatubaMdhU, dvAvapi kvApi kAnane / / tatrobhAvapi gatvA tau, kSuttRSAbhyAM nipIDitau / AkaMThaM bubhujAte ca, duSkAlaprAptadhAnyavat // A bAju kRSNa ane balabhadra, pAMDumathurA jatAM 'hastapa' nAmanA nagara sudhI AvatA rastAmAM zrIkRSNa kSudhA ane tRSAnI vedanAthI vyAkula banI gayA. kRSNe balabhadrane kahyuM 'bhAi, mane bhUkha ane tarasa bahu lAgI che. mArAthI eka Dagalu paNa AgaLa cAlI zakAze nahI. balabhadre kahyuM :- 'baMdhu, tuM ahIMyA ja vRkSanI chAyAmAM esa. jAgratapaNe esaje. huM tArA mATe sAme dekhAya te hastakalpa nagaramAM jaIne bheAjya padAtha laI AvuM. A nagaramAM zatrunu rAjya che, teA kadAca zatruthI huM gherAi jAuM te siMhanAda karIza. mArA siMhanAdane sAMbhaLIne tuM vinA vilaMbe satvara Avaje.' A pramANe kRSNane sAvadhAna karIne khalabhadra nagaramAM gayA. balabhadranuM suMdara rUpa ane divya AkRti joIne lAke vicAravA lAgyA :- are, A divya AkRtivALA purUSa kANu haze ? sAMbhaLyuM che ke haipAyananA kApathI dvArikA nagarI baLIne bhasma thaI gaI. tethI tyAMthI nIkaLIne balarAma ahIM AvyA nA hAya ? lAge che teA balabhadra jevA !' A pramANe paraspara leAkeA vAtA karI rahyA che. balabhadre paNa peAtAnI mudrikA ane kaDuM ApIne kaMdoInI dukAnethI miSTAnna ane ghaDAmAM madirA laIne nagaranA AvyA. tyAre tyAMnAM ArakSakA (keTavALA) joine ALakhI gayA. tarata ja acchedana (dhRtarASTranA putra accha Mdana ke jene pAMDavAe raNasa`grAmamAM jIvatA cheADI dIdhA hatA.) dvAra para teoe rAjA 3ra
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zAMba-pradyumna caritra pAse jaIne kahyuM - "vAmina, ApaNA nagaramAM kaI baLavAna purUSa Avyo che. jene loke balabhadra tarIke kahe che. te potAnI hIrakamudrikA ane kaDu ApIne kaMdoInI dukAnethI bhejyapAna laIne cAranI jema nagaranI bahAra jaI rahyo che." sAMbhaLIne pUrvanA vairane yAda karatA acchedane ArakSakone kahyuM - "jAva tame jaldI jAva, e rAma hoya ke gera haya, game te hoya, paraMtu tene pakaDIne rAkhe. bahAra javA deze nahI. ArakSakane Adeza ApIne acchedana rAjA pote azva upara ArUDha thaIne, vipula sainyanI sAthe balabhadrane mAravA mATe AvyA. balabhadde paNa pitAne mAravA mATe AvelA acchedanane joIne, tarataja daravAjAnA kamADa baMdha karI dIdhAM. tyAre achaMdananA sainikoe bhegA thaIne daravAjA kholI dIdhA, tyAre balabhadra paNa AlAnastaMbha ukheDIne tene mAravA mATe doDayA. pitAnA bAMdhava kRSNane jaNAvavA mATe siMhanAda karyo. siMhanAda sAMbhaLIne kRSNa paNa doDatA AvyA. potAnI pAse kaI zarma-astra nahI hovAthI bhAIoe daravAjAnA kamADa uThAvIne tenA sainyane naSTabhraSTa karI nAkhyuM, ane acchedanane azva uparathI nIce jamIna upara paTakayo. tenI chAtI upara paga mUkIne kRSNa kahyuM :- re duSTa, dayAbhAvathI tane jIvate choDuM chuM. bAkI tArA aparAdha kSamA karavAne lAyaka nathI, re durjana, tAruM rAjya amAre joItuM nathI. jA, tAruM rAjya tuM bhegava. paraMtu havethI keInI sAthe anyAyathI vatIza nahI." A pramANe karUNabhAvathI kRSNa tene jIvate mUkI dIdhA. baMne bhAIe ekAMtamAM mUkelA bhejyapAnane laIne dUra jaMgalamAM jaI vaDanA vRkSanI chAyAmAM beThA. tyAM sudhAtura tRSAtura banelA baMne baMdhuoe AkaMTha bhajana karIne tenA upara madirApAna karyuM. bhuktvA pracalitau rAma-govidau pratyapAgdizi / gacchaMtau pathi kauzAMbI-kAnanaM samupeyatuH // madirApAnataH kSAra-bhojyato grISmatastathA / puNyahAnerbabhUvoccaiH, kRSNastRSNAsamAkulaH // babhANa balabhadraM sa, lagnA me mahato tRSA / ahamasmAdatho gaMtuM, na padamAtramapi kSamaH // 7 // so'bhaNadbhAtaratraivA-pramattastiSTha sAMprataM / ahaM salilamAnetuM, yAmi kvApi jalAzaye / / kathayitveti rAmo'pi, yaavtprclitoNbhse| jAnapari mukuMdena, tAvatsaMsthApitau padau // 9 // AcchAdya pItavastreNa, zarIraM sakalaM nijaM / supto nidrAmavApAsau, dIrghanidropasUcinI / 10 / asmAkaM puNyahInAnAM, zubhA dazAdhunAsti na / tato nidrAyitaM baMdhuM, mamainaM ko'pi mAvadhIt // vimRzyeti balaH pratyAgatyAzu punarapyavaka / nidrAdikaM pramAdaM mA-kArporbAdhava vallabha / 12 / asmAkaM bahavaH saMti, zatravo'padazAvatAM / tvayA tadapramAdena, sthAtavyamatra zAkhinI // 13 // nidrANitacakSuH sa, unmukhImUya cAbhyadhAt / zritasya zaraNaM tAva-kInaM me bhoH kuto'pi na // vraja vraja drutaM bhrAtaH, zotaM tauyaM samAnaya / tRSA saMharati prANAM-stAlvoSTau mama zuSyataH // baMdhunetyadite rAmo, jalAya jagmivAn javAt / bhraman jarAkumArazca, tAvattatra samAgataH // tanau parAihatavyAghra-tvagvastro laMbakarcakaH / mRgayAyAM mRgAnighnana, vyAdhavaddhanvadhArakaH // sthitena dUratastena, pracchAdya pItavAsasA / suptaM mRgopamaM kRSNaM, samIkSyA'moci mArgaNaH // magamatyA vimuktaH sa, yadA tenA'vivekinA / bhavitavyatayA lagnaH, sa tadAMghritale hreH||19||
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-15 kRSNo'pi tena bANena, sahasotthAya dRSTavAn / pazyatetastatastena, samIkSitaH sa puruSaH // 20 // dRSTvA tamabravIdviSNu, ko re puruSa vartase / adyaprabhRti kenApya-jJAtanAmnA hato'smi na / / tato re puruSa brUhi, nijajAtyabhidhAdikaM / drumAMtarasthitaH so'pi proce ki martya ! pRchasi // harivaMzamahAkAza- caMDamArtaMDadodhiteH / vasudevasya putro'haM nAmnA jarAkumArakaH ||23|| bAMdhavau rAmagovidau, pravarttate mamAnujau / parAkrameNa saMgrAme, vijetArau sahasrazaH ||24|| bhaviSyati jarAputra - pANinA maraNaM hareH / iti zrInemino vAkyaM zrutvAhaM nirgato bahiH // mAbhUnmadIyahastena, hananaM narakadviSaH / bhItyeti bhrAtRrakSArthaM, karomi vanasevanaM // 26 // kAnanaM sevamAnasya, baMdhusnehavato mama / jAtAni dvAdazAbdAni dRSTaH ko'pi naro'tra na // 27 // brUhi tadvarttase stavaM sa prAha harirasmyahaM / tvamatrAgaccha mA bhaiSI-rnAnyathA bhavitavyatA |28| yadbhayAdvanavAsastu tvayA baMdho vinirmitaH / dehachAyeva saMjAtaH, so'grataH sahacAti tat // ahaM tvetena ghAtena, jIviSyAmi na sarvathA / tathApyehi kSaNaM vArttA prakurvaH sukhaduHkhayoH / / ityukte sa samAgatyo -palakSya ca narAyaNaM / pAdaviddhaM samAlokya mUrcchA jAreya IyivAn // kathamapyApta caitanyo, vilApAn vividhAnasau / pracakAra vikA reNa, varjito'jitapAtakaH / 32 / hA ! hA! prAtaH ! kka yAsyAmi, prakariSyAmyahaM ca kiM ? / , 251 madIyamathavizvAsaM, janayiSyati ko janaH // 33 // nIcasyApi na martyasya, mAraNaM mahatAM zubhaM / kiM punarvAsudevasya, sahodarasya ghAtanaM ||34|| nimaMtUnAM manuSyANAM mArakasya narasya tu / kutrApi sthAnakaM bhAvi, baMgho na narake mama |35| bhrAtaH ! fka dvArikA dagdhA, devakIvasudevayoH / abhUtkiM maraNaM sarva-yadUnAmapi ca kSayaH // tenAtra tvaM bhramannAgA, durbhAvitavyatAbalAt / mayi ghoramaghaM dAtuM tvajjIvitavyanAzakaM // 37 // sahacArI tava bhrAta- rbaladevaH kka vartate / jagAda padmanAbho'pi gato'sti payase mama // 38 // yadA bANo mayA kSipto, mUrkheNAjJAnayogataH / na kathaM dhanuSA sAka-maMgulyastruTitAstadA / 39 / vilApAn janayan bADha- svareNeti rurodasaH / yathA kAnanagAn sarvAn, zvApadAnapyarodayat // tadoce viSNunA bhrAtaH, kathaM rodiSi duHkhataH / bhAvinI karmarekhA na calennAnAprayatnataH // atha tvamapasavyena, gacha dUraM padena ca / yathA tvadanusRtyA tvAM na hatyAdAgato halI // 42 // apare yAdavA'bhvan, bhasmasAd dvArikApuri / cetteSAmanvaye yaha, jIvettadapi suMdaraM ||43|| idaM kaustubhamANikyaM gRhItvA gaccha pAMDavAn / dvArikAdisvarUpaM ca kathanoyaM tvayAkhilaM / / kSamaNIyo'parAdho'pi, madIyo dharma vRddhaye / pUrvaM te klezitAH saMti, mayA rAjyopabhoginA // proktaM nArAyaNeneti, kRSTvA caraNataH zaraM / AdAya kaustubhaM ratnaM, pracacAla jarAMgajaH // 46 // bhAjana karI, thADA ArAma laine rAma ane kRSNa, pazcima dizA tarapha cAlyA. AgaLa
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 zAba-pradyumna caritra cAlatA kauzAMbI' nAmanA jaMgalamAM AvyA. kSAravALA bhajanathI, madirApAnathI, grISmaRtu hovAthI temaja pApakarmanA udayathI kRSNane joradAra tRSA lAgI. balabhadrane kahyuM : "baMdhu, mane khUba ja tarasa lAgI che. huM ahI thI eka pagaluM paNa cAlI zake tema nathI, mAre kaMThe zeSAI rahyo che. mAruM tAlavuM sUkAI jAya che. mane game tyAMthI thoDuM pANI lAvI Apo.' ema kahIne kRSNa eka vRkSa nIce besI gayA. balabhadre kahyuM :- "bhAI, tuM sAvadhAna thaIne besaje. huM jAuM chuM. ATalAmAM koI jalAzaya hoya to tene pANI lAvIne ApuM chuM. paraMtu tuM jAgratapaNe raheje.' A pramANe kahIne balabhadra pANI levA mATe gayA. kRSNa eka paga lAMbA karI bIjo paga DhIMcaNa upara mUkI pItAMbara (pItavastra) oDhIne sUI gayA. zramathI ciranidrAnuM sUcana karatI nidrA AvI gayI. "puNyahIna evA amArI hAla mAThI dazA beThI che, tethI UMghI gayelA baMdhune koI vadha nA karI jAya, ema vicArI thoDe dUra gayelA balabhadra pAchA AvyA. AvIne nidrAthI gherAyelA baMdhune joIne balabhadre kahyuM : "are bhrAtA, te pramAda nA kara. ApaNI avadazAmAM ghaNA zatru sthAne-sthAne rahelA che, mATe bhAI, tAre jAgatA rahevAnuM. tuM A vRkSa nIce besIne jAgate raheje. huM jaldI pANI laIne AvuM chuM. nidrAthI gherAyelI AMkhevALA kRSNa kahyuM - "huM tamAre Azrita chuM. mane ApanuM zaraNa che pachI bhaya kyAMthI hoya ? mATe ciMtA karyA vinA tame jadI jAva. mane ThaMDuM pANI lAvI Ape. mAruM tALavuM ane hoTha sukAI 'jAya che. je vilaMba karaze te kadAca A tRSA ja mArA prANane harI leze. mATe jaladI jAva." mana nahI mAnavA chatAM kRSNane kahevAthI balabhadra pANInI zodha mATe jaladI jaldI cAlyA. A bAju vyAdhracamaM ane vakIla (vRkSanI chAlanA vastro) dhAraNa karI dADhI-mUcha vadhArI, khabhe dhanuSyabANanA bhAthA rAkhIne zikArI banI gayele jarAkumAra mRgalAne zikAra karato jIvana gujArI rahyo hato. e jarAkumAra bhavitavyatAnA yoge e ja kauzAMbIvanamAM pharato pharato Avelo. teNe pItAMbara oDhIne sUtelA kRSNane joyA. tene mRga (haraNa)nI bhrAnti thaI. teNe zikAra karavA mATe tIkSaNa bANa choDayuM. avivekI evA jarAkumAranuM bANa bhavitavyatAthI kRSNane paganA taLIyAmAM pesI gayuM. bANanA prahArathI sahasA uThIne kaNe Ama tema joyuM te dUra dUra Ubhele eka purUSa dekhAyo. purUSane joIne viSNue kahyuM - "are purUSa, tuM keNa che ? haju sudhI ajANyA koI paNa mANase mane eka saLI paNa mArI nathI. te tuM bela, tuM kaeNNa che? tArI jAti, kula ane tAruM nAma mane jaNAva. tyAre vRkSanI pAchaLa rahelA jarAkumAre kahyuM - zuM tame koI manuSya cho ? huM harivaMza kularUpI gaganamAM prakhara tejasvI sUrya samAna vasudevane jarAkumAra" nAmane huM putra chuM. jeoe raNasaMgrAmamAM hajAro ane lAkho yoddhAone parAsta karyA che, evA rAma ane kRSNa mArA be laghu baMdhuo che. "jarAdevInA putra jarAkumAranA hAthe kRSNanuM maraNa thaze." A prakAranA bhagavAna neminAthanA vacana sAMbhaLIne huM nagara choDIne bahAra nIkaLI gayo. "mArA hAthe mArA bhAIne vadha nA thAya. e bhayathI ane bhAInI rakSA mATe huM vanacara (vanavAsI) banI gayo. baMdhunA snehathI vanavAsa sevatA mane bAra varSa thaI gayA, paraMtu ahIMyA (A vanamAM) Aja sudhI koI mANasa dekhAyo nathI. te tame keNu cho, te mane kaho." tyAre kRSNa kahyuM :- "huM kRSNa chuM. jenA mATe tuM bAra varSa vanavAsa sevI rahyo che, te ja huM kRSNa chuM, tuM ahIM Ava. bhaya nA rAkhIza. bhavitavyatA kayAre paNa mithyA thatI nathI. bhagavAna neminAthe kahyuM te pramANe ja badhu banyuM che. tAre vanavAsa phegaTa gayo. have huM tArA A prahArathI jIvIza nahI. be ghaDI chuM, te bhAI, tuM jaladI Ava. ApaNe be DI
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-15 253 vAra sukhaduHkhanI vAta karI laIe. dehanI chAyAnI jema sAthe rahenArA rAma pANuM levA gayA che, e pahelAM tuM AvI jA." A pramANe kRSNanA vacana sAMbhaLIne najIka AvI page viMdhAyelA kRSNane oLakhIne, jarAkumAra mUchita thaI gayo. muzkelIe citanya prApta keIpaNa jAtanI durbhAvanAthI rahita durbhAgI e jarAkumAra kapAta karavA lAgyA :- "arere, e bhAI, meM zuM karyuM? dhIkkAra ho mane. huM kayAM jAuM ? zuM karIza? mAro vizvAsa koNa karaze ? are, huM nIcamAMthI paNa nIca mANasa chuM. adhamAdhama chuM. meM mArA sagAbhAIno vadha karyo. niraparAdhI jIvone mAratA evA pApInuM narakamAM paNa sthAna nathI. arere, vasudevane putra thaIne meM adhama kaya karyuM. bhagavAne kahyuM tyAre huM kema nA marI gaye ? are baMdhu, za dvArikA baLI gaI ? ApaNA mAtA-pitA vasudeva-devakI e badhAnuM zuM maraNa thayuM ? zuM badhA ja yAdone nAza thaI gayo ? tethI bhamatA-bhamatA tame ahIM AvI gayA ? mane ghera pA5 ApavA mATe ane ApanA jIvitane nAza karavA mATe, bhAI tame ahIM kema AvyA? ApanA sahacArI baMdhu balabhadra kyAM gayA ? kRSNa kahyuM: 'mArA mATe pANI levA gayA che. arere, bhAI, ajJAnathI bANa choDatAM mUrkha evA mArA hAthanI AMgaLIo dhanuSyanI sAthe kema tUTI nA paDI ?" A pramANe vilApa ane rUdana karato jarAkumAra pazuone revaDAvate vyAkuLa banI gayA, tyAre viSNue kahyuM - "bhAI, have tuM zA mATe rUdana kare che ? je thavAnuM hatuM te thaI gayuM. bhAvI karma rekhA balavAna che. game teTalA prayatna karavA chatAM paNa bhavitavyatA calita thatI nathI. te have tuM duHkha nA karIza. pAchalA page dUra dUra cAlyo jA. jethI tArA pagale pagale balabhadra Ave nahI, ane tAre vadha kare nahI. dvArikApurI temaja badhA yAdave bhasmIbhUta thaI gayA che. emAMthI koIpaNa bacyuM nathI. je ApaNu yAdavavaMzamAM tuM jIvato rahIza, to sAruM che. le A kaustubhamaNI. tene laIne tuM pAMDava mathurA jaI pAMDavone badhA samAcAra Apaje. dvArikAnuM badhuM svarUpa teone kaheje. teonA upara karelA mArA aparAdhonI kSamA ApavAnuM kaheje. meM teone pUrve ghaNA saMtApyA haze, te badhA kalezenI mane kSamA ApavAnuM kaheje. basa, have tuM pAchA paga mUkate mUkato jahadI cAlyo jA. nahItara balabhadra Avaze to anartha thaze. A pramANe AgrahapUrvaka nA kahevAthI, jarAkumAra kRSNanA pagamAM lAgelA bANane kheMcIne kaustubharatnane laIne, rUdana karatA karate pAchuM vaLI vaLIne jete, tyAMthI cAlI nIkaLyo. gate kumAre tasyAbhU-dvadanA caativednaa| bhAvitIrthakaratvena, tadvayAnamapyabhUcchubhaM // 47 // tataHprAha namo'rhadbhyaH, siddhebhyo'pi namo mama / AcAryebhya upAdhyAya-sAdhubhyo bhvtaannmH| AbAlyAt brahmacaryasya, pAlakAya svayaMbhuve / namaH zrIneminAthAya, yaduvaMzapradIpine // 49 // namaskRtyeti suptaH sa, srastare tRNanimite / jAnUpari kramaM nyasmA-cchAdya pItAMbaraM tanau // varadattAdayo bhUpA, rukmiNyAdyA mamAMganAH / putrAH pradyumnasAMbAdyA-ste dhanyA yavataM dadhe // pUrvajanmani janita-nidAnaghanakarmaNA / ahaM tu vAsudevo'pi. sahAmIti viDaMbanAM // 52 // zayito bhAvayannevaM, pAdaghAtAtipIDitaH / krUradhyAnadharaH kRSNaH, kRSNavartmavadajvalat // 53 // pipAsAzokavAtena, vidhApyaMge nipiidditH| kezavatvAdadhogAmI, nArAyaNo vyacitayat / 54 /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zAMba-pradyumna caritra pUrva tApasamAtreNa, jvAlitA nagarI mama / kRtaH sarvaviyogazca, rAmo'pi sAMprataM gataH / 55 / , ahaM devena kenApya-pareNa bhUcareNa vA / samudAyavatA pUva, na hato'smi kadAcana // 56 // racanecarAnukAreNe-kAkinApi durAtmanA / hato jarAkumAraNo-chAya gRhyAmi taM zaThaM / 57 / khaMDa khaMDaM vidhAyAhaM, tasyAMgasyAparAdhinaH / dadAmi vanajovAnAM, bhakSaNaM mAMsakAMkSiNAM / 58 // dhyAnenetyatiraudreNa, tRtIye narake hariH / AyuH sahasravarSANAM, saMpUrNIkRtya jagmivAn // 59 // jarAkumAranA gayA pachI kRSNanA page atyaMta vedanA thavA lAgI. paraMtu bhAvI tIrthakara thavAnA kAraNe samyakatvadhArI hovAthI zubha dhyAnamAM lIna banI gayA. zrIkRSNa zubha bhAvanA bhAvatA belyA- "arihaMta bhagavaMtane mAre namaskAra thAo,siddha paramAtmAne mAre namaskAra thAo, AcArya bhagavaMte, upAdhyAya temaja sAdhuone mAro namaskAra thAo, yAdavavaMzanA kuladIpaka AbAlabrahmacArI bhagavAna zrI neminAthane mAre namaskAra thAo." A pramANe cAra zaraNa svIkArI, zaraNyane namaskAra karIne, tRNano saMthAre karI, paga upara paga caDhAvI, zarIra upara pItAMbara oDhIne sUtA. teo zubhabhAvanAmAM caDhayA : dhanya che varadatta Adi rAjAone, dhanya che rukimaNI Adi yAdavastrIone, ane dhanya che pradyumnazAMba Adi kumArane, ke jeo sAMsArika sukhene tRNavat choDIne bhagavaMta pAse vrata grahaNa karI, jIvana dhanya banAvI rahyA che. pUrvajanmamAM karelA niyANAnA pApe vAsudeva thayelo evo huM, A badhI viDaMbanAe bhegavI rahyo chuM. A pramANe zubha bhAvanA bhAvI rahyA hatAM tyAre mRtyunI aMtamuhUrta ghaDI AvI pahoMcI. "gati evI mati" e siddhAMtane anusAre kRSNane vAsudevapaNuM hovAthI narakagatimAM javAnuM hoI, krUra raudradhyAna zarU thayuM. paganI pIDA, bhayaMkara tRSA ane zoka, traNe prakAranA vAtaSathI asahya vedanAne anubhavatA narakagAmI kRSNa bhayaMkara raudradhyAnamAM caDhI gayA. pelA tApase mArI svargapurI samI dvArikAne bALI nAkhI, ane mane badhAnI sAthe viyAga karAvyuM. e duSTa pApI dvaipAyananA zarIranA khaMDa khaMDa TukaDA karIne vanacara pazuone balI mATe ApI dauM ! kayAM gayo e duSTAtmA tApasa ? e jyAM hoya tyAMthI ke pakaDI lAve. are, kaI deva, dAnava ke bhUcara ekalo hoya ke samudAyamAM hoya, keInI tAkAta nathI ke mane eka jarA sarakho ghA karI zake. tyAre pelA vanecara adhamAdhama jarAkumAre mane bANa mAryuM ? e duSTa pApI, tuM ahIM Ava. tAruM gaLuM pakaDIne tane guMgaLAvI nAkhuM. e zaTha, luccA, tuM kyAM bhAgI gayo ? tArA zarIranA TukaDA karI karIne mAMsabhakSI gIdhaDAone ApI dauM. tArA zarIranI ujavaNI karatA gIdhaDAone joIne mane zAMti thaze. A pramANe raudradhyAnamAM marI, eka hajAra varSanuM AyuSya pUrNa karI, kRNa trIjI narakamAM utpanna thayA. atha pAnIyamAnIya, samAgacchan vidUrataH / nizca STaM kASTavad dRSTvA, baMdhu balociMtayat // mAbhUtkenApi jIvena, hato'yaM vairiNAthavA / pazyAmi tvaritaM gatvau-tsukyAdAgAttadaMtike / 61 // Agatya tasya tenokta-muttiSTottiSTa bAMdhava / tvadarthaM tAyamAnItamasti, tRSNAcchide piba / 62 // nottiSThennavadedyAva-nmohena vihvalastadA / vilApairiti vAkyAni, rAmo rudannabhASata // 63 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-15 255 satyaM bhrAtarvadestvaM na, salilArtha gate mayi / babhUva mahato velA, tena ruSTo'si mAM prati // 64 // iyaMtaM samayaM yadya-pyaparAdhA anekadhA / mayA kRtAstathApi tva-masthA mauno kadApi na / 65 / dIrgharoSyapi nAbhUstvaM, dIrghanidro'pi kezava / varAke mayi ki dIrghaH, kopaHprArabhyate tvayA // bho vanadevatA yUyaM, mayi ruSTaM sahodaraM / mAnayatAMtare bhUtvA, yathA jalpedayaM mayA // 67 // sa muMcana dIrghani zvAsA-nUce bho kuladevatAH / yUyaM kutra gatA duHkhaM, nirAkurutha no kathaM // 68 // paMcAsya tvayi zaurya ce-dbhavetkSveDAM tadA kuru / yathA cAsahamAno'ya-muttiSThattvajjighRkSayA // aho mRgAH samAyAMtu, bhavaMto'pi bhayojhitAH / yathAyaM khelayedyuSmAn, mRdusvabhAvadhAriNaH // mayUrAstAMDavaM yUyaM, sametya kurutAdarAt / yathAyaM bhavatAM nRtyaM, samIkSeta sahodaraH / / 71 // kokilAH paMcamaM rAgaM, prakurudhvaM nijecchayA / yathA madbAMdhavo yuSma-dgItagAnaM zrRNotyayaM // tenaiva vacanaH proce, balabhadrastadAvadat // brUhi baMdho'hamekAkI, vibhemyatra bane ghane // 73 // dagdhA dvAravatI pUrva, pitabhyAM mumuce punaH / svajanaizca viyogo'bhU-tathApyasthApi hattvayi / 74 / na prajalpasi yahi tva-mapi tahi gatirmama / kA bhaviSyati baMdho ta-dvada tvaM vadanAnmayA / / 75 / tRSayA pIDitasyAsya mUrchAgatA bhaviSyati / samyak tasyAM nivRttAyAM, vadiSyati mamAnujaH // citayitveti rAmeNa, zabamutpATitaM hareH / nijaskaMdhopari snehAt, vadiSyati mamAnujaH // yadA bhUkta sa AhAraM, tadA prathamameva tu / kRSNAsye kavalAn muMcana, brUte gRhANa bhojanaM // yadA zabaM na tallAti, baladevastadAvadata / kadApi kSudhayA sthAtuM, na kSamastvamabhUhare // 79 // bhrAtaH kathamidAnIM tva-mAgRhIto'pi lAsi na / tvatsvarUpaM na jAnAmi, ruSTo'si kena hetunA // yadA pibati pAnIyaM, tadA tena nimaMtrayet / rajanyAmAmRzetpAda-tale balo'timohataH // 81 // kadApyetasya kRSNasya, mAmUduHkhaM manAgapi / tiSTetsevanayaiveti, divArAtrau sa sAtvataH / 82 / SaNmAsyAmiti jAtAyAM, jIvaH siddhArthasAratheH / yaH svarga jagmivAnnemi-pAva AdAya sNymN|| svavAcApratibaMdhena, svargAdetya sa nirjaraH / rAmasya pratibodhArtha, rathamazmamayaM vyadhAt // 84 // viSamaM girimuttIrya, yAvatsame samAgataH / tAvatsa syaMdanastasya, khaMDakhaMDamajAyata // 85 // devaH kuTuMbirUpeNa, sajjocakAra taM yadA / AsamaMjasyamAlokya, tadA rAmastamabravIt // 86 // bho mUrkhaH yaH same sthAne, bhagno'sti syaMdanastava / saMpratyeva vinopAyaM, kathaM sajjIbhaviSyati / / kuTuMbI prAha bho martya, jIviSyati yadA zabaM / tadAyamapi me kSipraM, rathaH saMdhi gamiSyati / 88 / pASANe padminImagre, gatvA so'vaapytsurH| halo prAha kadApyeSA-styudgatA dRSadi svayaM // 89 // sa prAhotpATitaM skaMdho-paryetatkuNapaM yadA / jIviSyati tadA pani-nyuda gamiSyati copale // aho rAma mRto maryo, na karotyadanAdikaM / na pibetsalilaM jalpe-nna vetti janasevanaM // 91 // atastvamapi kiM moha-mauDhyena narakadviSaH / zarIraM vahase sevAM, karoSi prativAsaraM // 12 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 zAMba-pradyumna caritra kalevaramidaM viSNo-rjIvenAsti vijitaM / tatastvayA kRtau bhakti-mohI vetti na sarvathA // eka tadIyavAkyena, pratibodhamavApya c| dehasaMskAramAsUtrya, vairAgyAd vratamAdade // 94 // dIkSodyataM balaM jJAtvA, zrInemipreSitasya ca / vidyAdharamuneH pArve, rAmo dokSAM gRhItavAn / / pANI laIne tvarAthI AvatA balabhadra, gharathI kASThanI jema nizreSTa paDelA baMdhane joI vicAravA lAgyA - "zuM mArA bhAIne kaI duzmane mAryo te nahIM hoya ? athavA najIkamAM jaIne jouM." ema utsukatAthI doDatA balabhadra kRNanI najIkamAM AvIne kahyuM - " uTha uTha bhAI, je tArA mATe pANI lAvyo chuM. A ThaMDuM pANI pIne tArI tRSAne zAMta kara." A pramANe kahevA chatAM kRSNa uThayA nahI, ane bolyA nahIM, tyAre mohathI vihuvala banelA balabhadra vilApa karavA lAgyA ane rUdana karatA karatA balavA lAgyA - "he bhAI, tuM sAcuM kahe huM tArA mATe pANI levA gayo ne ghaNo samaya thaI gayo, tethI tuM roSe bharAya che? Aja sudhI meM tArA ghaNu ghaNA aparAdho karyA haze, chatAM tuM kayAre paNa roSe bharAye nathI, ane mArI sAthe abolA lIdhA nathI. he kezava, tuM A rIte lAMbA samaya sudhI koI nA kara. zuM tuM UMghI gayo che? ATalI lAMbI UMgha tAre karavI nA joIe. are kezava, tuM mArA sAmuM te je. mArA jevA rAMka upara ATalo badho gusse karo zuM tane ucita lAge che? tArA a. lAthI mane zuM zuM thatuM haze ? bhAI, mArA upara jarA te dayA lAva. tuM AMkha kholIne mArA sAme te jo. he vanadevatA, mArA upara roSe bharAyelA mArA sahodarane tame manAve ke te mArI sAthe bele." pharI pAchA kRSNanuM mukha uMcu karIne belyA :- "uTha bAMdhava uTha, mArA vahAlA bhAI, tuM kema bela nathI ?" pAchA dIrgha nisAsA nAkhatA kuladevIne udezIne bolyAH "he kuladevatA, tame amAruM duHkha kema dUra karatA nathI ? atyAre badhI kuladevIe kayAM cAlI gaI? bhale, amAruM badhu cAlyuM gayuM, paraMtu eka mArA bhAIne mArI sAthe bela karo. mAre bIjuM kaMI joItu nathI." have siMhane uddezIne kahe che : "he siMho, je tamArAmAM zaurya hoya to eka siMhanAda kare. tamAre siMhanA nahIM sahI zakavAthI tamane mAravA mATe mAre bhAI ubho thaze." "he mRgalAo, bhaya mUkIne tame ahIM Ave. mRdu svabhAvavALA tamane joIne, tamArI sAthe krIDA karavA mATe mAro bhAI uThaze." "he meralAe, tame ahIM AvIne nRtya karo, tamAruM nRtyatamArI kalA joIne mArI baMdhu khuza thaze." "are kokilAo, tame te ahIM Avo. tamAre madhura paMcama sUra sAMbhaLIne mAre bAMdhava khUza thAya." A pramANe pazu pakSIone uddezIne kahyA bAda balabhadra kRSNanA zabane kheLAmAM laIne rUdana karatA karatA bole che - "he baMdhu, A bhayaMkara jaMgalamAM huM ekale DarI rahyo chuM. mATe tuM bola, tuM mArI sAthe bolIza to pachI mane koIne paNa bhaya nathI. dvArikAno nAza thayo. mAtA pitA temaja svajana Adi badhAne viyoga thayo. tema chatAM eka tAra sahAre mArA mATe sarvasva che. AvI vikaTa paristhitimAM he baMdhu, tuM Ama rIsa karIne besI jAya te mAruM zuM thaze? tuM mArA sAmuM te je. huM keTale duHkhI thaI rahyo chuM? tuM belIne mane khuza kara," ati tRSAthI mAro bhAI mUchita thaI gayo lAge che, tethI enA moDhAmAM pANI nAkhu. jalapAna karavAthI enI tRSA zAMta thaze pachI mArA bhAI bolaze." A pramANe vicArIne balabhadra kRSNanuM zaba gAdamAM laIne mukhamAM pANI reDavA mAMDayuM. pANI bahAra cAlyuM jAya che, chatAM "bhAI tuM pANI pI ! tuM kema
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-15 pItA nathI ? ' A pramANe kheAlatA ane raDatA rAma, kRSNane manAvavA mATe athAga parIzrama kare che. paraMtu mAhathI vihvaLa banI gayelA balabhadra, kRSNane maraNa pAmelA mAnavA taiyAra nathI. pachI tA mAhAMdha banelA balabhadra, khabhA upara kRSNanu' mRtaka upADIne tyAMthI AgaLa jAya che. jyAre pAte snAna kare che tyAre zatrane snAna karAve che. peAte leAjana kare che te pahelAM kRSNanA zakhanA mukhamAM kALIyA mUkIne kahe che ke ' bhAI, tuM bhAjana kara.' jyAre zaba bhajana nA le tyAre 'huM bhAI, pahelAM tA tArAthI eka kSaNa mAtra bhUkha sahana thatI naheAtI. kANu jANe tArU A svarUpa nathI samajAtuM ke tuM kayA kAraNe ATalA badhA rASe bharAyA che ? bhAI tuM mane kSamA kara ! le A bhAjana karI le!' A rIte jyAre pAte pANI pIve che tyAre paNa kRSNane nima'traNa kare che. rAtrimAM pAte sUve che te pahelAM balabhadra kRSNunA mATe jamIna sApha karI, zayyA pAtharIne sUvADe che. ' mArA priya baMdhu kRSNane jarA paNa duHkha nA thAo.' tene mATe balabhadraM ati mAhathI rAta-divasa tenI sevAmAM satata tatpara rahe che. A rIte zane khabhe ucakIne gAmogAma pharatA balabhadrane cha mahinA thai gayA. tyAre siddhArthasArathInA jIva (balabhadranA sArathIe dIkSA lIdhA pahelA balabhadrane pratibeAdhavAnu vacana ApyuM hatu) ke jeNe bhagavAna neminAtha pAse saMyama grahaNa karyuM hatuM ane te svaleAkamAM utpanna thayelA. peAtAnA vacana pramANe balabhadrane pratibAdha karavA mATe svargamAMthI pRthvI para AvyA ne eka kheDUtanuM rUpa dhAraNa karyuM.. teNe pattharanA ratha banAvyA. te rathane viSama (khADA TekarAvALI) bhUmimAMthI nIce utArIne sama bhUmimAM lAvyA. tenI sAthe ja rathanA TukaDe TukaDA thaI gayA. kheDUtarUpe daiva rathanA pattharanA TukaDA joDavA mATe niSphala prayAsa kare che. AvuM asamajasa kA joine balabhadra kheDUtane kahe cheH* huM mUrkha, je tArI ratha samabhUmimAM bhAgI gayA, te hamaNAM sAdhana vinA kai rIte sAre thaze ?" kheDUte kahyuM :- he mAnava, jo tArU* A zakha jivIta thaze te mArA A ratha kema sajja nahI thAya?' aNugamA dAkhavIne alabhadra tyAMthI AgaLa cAlyA. tyAre deva AgaLa jaI ne temanA rastAmAM pattharanI zilA para kamala ugADavAnA prayatna karavA lAgyA ! balabhadre kahyuM :' are mUrkha zirAmaNI, tuM A phogaTa bAlaceSTA karI rahyo che, kayAre paNa jANyu che. patthara upara kamala ugavAnuM ?" tyAre deve kahyuM: ' jo tArA skaMdha upara rahelu' maDaduM jIvatuM thatuM hoya teA patthara upara kamala kema nA ugI zake? ' tyAra pachI deve pratyakSa thaI ne kahyuM :- * aheArAma ! marelA mAnavI kayAre paNa bheAjana kare kharA ? kayAre paNa maDaduM pANI pIve kharU...? ane kayAre paNa khele kharU ? tame mehamUdratAthI A zuM karI rahyA che ? jIva vinAnA viSNunA kalevarane khabhe upADI upADIne haMmezA pharyA kare che, balabhadrajI, ApanI keTalI mehamUDhatA viSNunu maraNa tA AjathI cha mahinA pahelA jarAkumAranA bANuthI thayelu che. chatAM Apa viSNu pratyenA anurAgathI pAgalanI jema AcaraNa karI rahyA che. huM ApanA sArathi siddhA, dIkSA letI vakhate Apane vacana Apelu'. sayamanI ArAdhanA karIne hu* khIjA devalAkamAM devapaNe utpanna thaye| chuM. avadhijJAnathI ApanuM svarUpa joine Apane pratibAdha karavA AvyA chuM. tA have ApaNe kRSNa vAsudevanA dehanA agnisa`skAra karIe.' ema kahIne deve siMdhunInA kAMThe caMdnananI ciMtAmAM kRSNanA dehanA agnisa`skAra karyAM. tyAra bAda deva svasthAne gayA ane balabhadra vairAgya pAmI dIkSA levA mATe udyata thayA. bhagavAna neminAthe balabhadrane dIkSA levA mATe utsAhita thayelA jANI vidyAdhara munine balabhadra pAse mAkalyA. -- 33 257
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 zAMba-pradyumna caritra vairAgyeNa zarIrAdi-sukhe jAnannanityatAM / babhUva pratimAdhAro, mArgayitvA gurorvacaH / 96 / pAraNAya yadA yAti, nagare sa munistadA / sthAnAtsthAnAdvazAvRdaM, nirgacchedrUpamokSituM // sAnvato nagare'nye yu-sakSapaNapAraNe / samAyAto narastrINAM, maMDalAnyamilaMstadA // 98 // bAlakena yutA kAci-tkAmino kUpato jalaM / samAnetuM samAyAtA, yAvatkRpataTe mudA / 99 / tAvadAhAramAdAtuM, balabhadramunigireH / pAraNasyAbhilASeNa, purImadhyaM samAgataH / / 300 // tadrUpadarzanautsukyaM, dadhAnA jalakarSiNI / ghaTasthAne sutasyaiva, kaMThe ca rajjUmakSipat // 1 // rUpadarzanalubdhAyA-stasyAH svarUpamAtmanA / vilokya balabhadrAkhyo, munirevaM citayat / 2 / dhigastu mama rUpaM ca, yasya pradarzanotsukA / aprekSaNIyamIdRkSaM, karoti karma kAminI // 3 // madrUpamohitA strI ce-dvidhatte kaarymiihshN| kadApyAhAramAdAtuM, nAgaMtavyaM pure mayA // 4 // ityabhigrahadhArI sa, bhUtvA kAnana eva ca / tiSThannAhAramAdatte, na cAptau kurute tapaH // 5 // SaSTimAsakSapaNAni, pakSakakSapaNAni ca / caturmAsIzcatasrazca, munirevaM tapo vyadhAt // 6 // tuMgikAsAnumacchRge, kriyamANe tapasyalaM / saMsthitA kAnane'bhUvana, zvApadA vazavattinaH // 7 // tiSThatastasya tatraiva, militA mahatI sbhaa| paMcAnanamagavyAghra-zazAdijaMtUparitA // 8 // rAmamAhAtmyato'nyonyaM, muktadveSeSu teSvalaM / sameteSu munirdatte, dezanAM duHkhanAzinI // 9 // tAM zrutvA zrAvakAH ke'pi, samyaktvadhAriNo'bhavan / ke'pyamI cakrire deza-virati rtidaayinii| ke'pi kaMdaphalAhAraM, ke'pi mAMsasya bhakSaNaM / ke'pi kAdaMbarIpAnaM, pratyAkhyAti tadaMtike // tiryagbhavavinAzAya kAyotsarga vitenire / kepi cAnazanaM prAMte, vidadhuH svayiyAsayA / 12 / kecinmanuSyato bhIti-majAnaMto magAdayaH / bibhrato bhadrakatvaM ca, saMjAtAH sevakA iva / 13 / jAtismaraNataH kazci-tsaMvegI ziSyavanmuneH / pUrvajanmAbhisaMbaMdhI, saMjAto hariNAgraNIH / 14 / sa pAraNadine sAdho- ruttoNaM sArthamikSyate / taM dRSTvA jJApayetpuccha-zironetrAdisaMjayA / 15 / vAcaMyamo'pi tAM jAnan, dhyAnaM muktvoparodhataH bhikSAyai kAnane gacche-ttenaiva mArgadarzinA / evaM tapasvinastasya, yadAgacchati pAraNA / sa eva hariNaH pUrva, samIkSya jJApayettadA // 17 // anyadA pAraNe sAdho-snena sArthaH samIkSitaH / na tathApi sa kutrApi, lebhe bhaktibhRtA ytau|| bhUyo'pi bhramatA tena, tatraiva kAnane'bhitaH / vRkSAdicchedanAyeto, rathakAro nirIkSitaH / 19 / niSpannaM bhojanaM tasya, samAlokya magaH sudhIH / jJApayed vatinaH so'pi, tenaiva saha jarimavAn kadAciccetsamAgacchet, kazcidabhyAgato'dhunA / tadAhaM bhAgyayogena, datvA karomi bhojanaM // evaM vycitydyaav-drthkRddaanbuddhitH| tAvattatrAgato raam-munibhikssaajighRkssyaa||22|| jaMgamaM svargiNAM vRkSa-mivAgacchaMtamadbhutaM / nirIkSya rathakAro'pi, vyamRzadvismayAkulaH / 23 / aho na rUpamIhakSaM, svargaloke suparvaNAM / martyaloke manuSyANA-maparasyApi kasyacit / 24 /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-15 259 adya dhanyo'vatAro me, dhanye adya vilocane / yenAhArAya pazyAmyA - gacchaMtamamumaMtike // 25 // samAgataM samAlokya, balabhadraM mahAmuniM / paMcAMga praNipAtena, praNatya rathakRjjagau ||26|| prasAraya prabho pAtra, pAtraM tvatto'paro na hi / gRhANa tvaminAM bhikSAM, mAM nistAraya saMsRteH / AdaraM rathakArasya, nirIkSya munipuMgavaH / saMtuSTo'bhUt pradattAhi, bhikSAdareNa satphalA |28| ajJAsInmunirapyucca -- raho bhAgyodayo mama / kAnane'pi hi nirdoSa - mAhArAptirajAyata / 29 / AhAraM na grahiSyAmi, yadyenaM doSarvAjataM / mama tarhi zarIrasya, dhAraNA na bhaviSyati // 30 // asyApi militasvargo - citakarmadalasya ca / aMtarAyavidhAne'haM bhaviSyAmi nibaMdhanaM // 31 // matveti muninA pAtraM, puratastasya maMDitaM / tadA tulyagatigrAhI, pArzvastho'citayanmRgaH // 32 // dhanyo munirayaM yena, nirdoSAzanamApyata / dhanyo'yaM rathakAro'pi yenAhAraH samarpitaH // 33 // tiryagbhavadharaM mAM dhi-gdAnapuNyavivarjitaM / nidanniti nijaM karma, sa bhAvanAmabhAvayat // 34 // niravadyAzanAvAptyA, pAtraprAptyA ca vardhakiH / mRgI bhAvanayA zuddhA - strayo'pIme'bhavaMstamAM / abhUdyo rathakAraNa, mukto'dhaMcchinnapAdapaH / sa vAtena pracaMDena, papAta tat trayopari // 36 // nihatAstarupAtena trayo'pi prAptamRtyavaH / Utpedire brahmaloka - padmottaravimAnake // 37 // avalokyAvadhijJAnA-dbhrAtaraM narakasthitaM / rAmajIvasurastattra, gatavAn baMdhumohataH ||38|| gatvA cAliMganaM datvA, jagAda kezavaM suraH / bhrAtastvatsnehataH svarga-lokAnmilitumAgataH // tato brUhi tavAbhISTaM kiM samasti karomi tat / kathayitveti tena sva- pANibhyAM sa samudhdhRtaH // baladevakarasparzA-dvapustasya pRthakpRthak / bhUtvA ca nyapatatsUta ivAmilatpunardrataM // 41 // zarIraM militaM yAvatsamastamapi tAvatA / upalakSya balaM baMdhu, natvA ca prAha mAdhavaH // 42 // bhrAtaH zrIneminA puNyAtproktastvaM svargagAmukaH / ahaM tu viSayAsaktaH, kathito narakAtithiH // tatsarvameva saMjAtaM, sUnRtaM nemibhASitaM / bhuMkSva tena divaH saukhya - mahaM narakaduHkhitAM // 44 // atha cettava sAmarthyaM, tadeto mAM samuddhara / suraH prAha taduddhAra, itaH kartuM na zakyate // 45 // anyatkimapi yatte syA-dvAMcchitaM vidadhAmi tat / athavA sannidhAne'haM tiSThAmi prItaye tava / kRSNaH prAha yadi bhrAtaH sthitastvaM mama sannidhau / tathApi nijakarmocyaM dukhaM na yAti nArakaM / karmaNopArjite duHkha - saukhye zarIradhAriNAM / svayamevopabhujyete, apareNa na kenacit // 48 // avasthayaitayA mitra, mokSye duHkhaM svakarmajaM / atra sthito'hamekAkI, sarvathA sukha varjitaM / / 49 // tatastvaM bharate gatvA, zaMkhacakragadAdharaM / potAMbaraM suparNA kaM, mAM vimAne pradarzaya // 50 // AtmAnaM nIlavastraM ca, tAlAMkaM lAMgalAyudhaM / martyaloke manuSyANAM pra darzaya samaMtataH // 51 // vimAnasaMsthitau rAma - goviMdau vyomacAriNau / krIDAM prakurutaH svairaM, pUrayaMtau janepsitaM / 52 / pratItirbharata kSetra - vAsinAM prANinAmiti / yathA bhavati vArtApi, na me narakagAminI // 53 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zAMba-pradyumna caritra rAmo'pi vacanaM viSNoH, pramANIkRtya bhArate / gatvA tathaiva cakrAte, bhrAtRmohena moditaH // vimAnasthitayo rAma-madhusUdanayoH zubhe / rupe dve tridazaH kRtvA, samastAnAmadarzayat // 55 // rAmamAdhavayormUrtI, pUjayiSyati yo janaH / tasya putrakalatrAdi, sarvamiSTaM bhaviSyati // 56 // utkRSTaM devatAbuddhi, naitayorya: kariSyati / dhanadhAnyakuTuMbAnAM, hAnireva tadAlaye // 57 // etAveva jgtsRsstti-sNhaarprvidhaayinau| rAmakRSNau pravartete, na paraH ko'pi nirjaraH // 58 // tato dvAravatIpuryA, asmAbhireva nirmitau| utpattipralayau kenA-pyapareNa na nAkinA // 59 // kathayAmAsa niHzeSa-lokAnAmiti nirjaraH / sakalo'pi tato loko-'pUjayatpratime tayoH // kArayitvA svagoviMda-pratimApUjanaM balAt / baladevaH suro'gaccha-tpaMcame tridazAlaye // 61 // puNyAjjayaH syAbahusaukhyakartA, pApAtkSayazcAtuladuHkhakartA / pratyakSametabaladevaviSNo-vilokanIyaM vibudhena puMsA // 62 // balabhadra vidyAdhara muni pAse cAritra grahaNa karI, ghera tapazcaryA zarU karI. zarIra Adine anitya ane kSaNika jANatA virAgI balabhadra gurUnI AjJAnusAra pratibhAdhArI banyA. eka mAsakSamaNa, be mAsakSamaNa, cAra mAsakSamaNa Adi ugra tapazcaryAne pAraNe munivara jyAre nagaramAM bhikSA mATe jAya che tyAre sthAne sthAne strIonAM TeLAM balabhadranA rUpane jovA mATe bhegAM thAya che. eka vakhate mAsakSamaNanA pAraNe balabha dramuni taMgIyApura nagaramAM jatA hatA tyAre kuvAnA kAMThe pANI bharavA AvelI strIo, muninuM rUpa jovAmAM mazagula banIne UbhI rahI, temAMnI eka strI muninA rUpamAM Asakta banelI kuvAmAMthI jala levA mATe ghaDAnA badale pAse rahelA bALakanA gaLAmAM doraDAne phase nAkhIne, bALakane kuvAmAM utAratI hatI. teTalAmAM balabhadramuni najIkamAM AvI gayA. AvuM aghaTita kArya joIne bAIne kahyuM -"are, mugdhA, A zuM kare che? mArA rUpamAM mugdha banelI tuM, tArA bALakane kuvAmAM pheMkavA taiyAra thaI gaI che?" tarata ja bAI sabhAna thaI gaI, paraMtu balabhadramuni vicAravA lAgyA -"dhikkAra che mArA rUpane, ke mArA rUpamAM Asakta banelI strIo AvA prakAranuM aghaTita kArya kare che. basa, havethI mAre nagara ke kaI gAmamAM AhAra levA mATe javuM nahI." A pramANene utkRSTa abhigraha dhAraNa karI, tapazcaryA karatA temaNe jaMgalamAM ja nivAsa karyo. jaMgalamAM kayAreka AhAranI prApti thAya te pAraNu kare, nahItara kAyama upavAsa karatA. koIka vakhata cha mahine nAnA upavAsa thAya te kayAreka paMdara divasa, vIsa divasa, mAsakSamaNa ke cAra mAsakSamaNanI tapazcaryA thatI. taMgikAparvatanA zikhara upara tapazcaryA karatA balabhadramunine jaMgalamAM rahelA jaMgalI pazuo vaza thayA. muni jyAre kAyotsarga-dhyAnamAMthI mukta thAya tyAre siMha, vAgha, ziyALa, haraNiyAM, sasalAM Adi pazuo emanI pAse AvIne besatA. muninA tapobalathI pazuo parasparanA vairane bhUlI mitrarUpe sAthe besatA, muni teone dukha vinAzinI dezanA ApatA ! dezanA sAMbhaLIne keTalAka pazuo samyakatvane dhAraNa karanArA thayA, to keTalAka dezaviratidhArI banyAM. keTalAke te kaMdamULanuM bhakSaNa temaja mAMsabhakSaNa paNa choDI dIdhuM. A pramANe pazuo potAnA tiryaMca bhavanA vinAza mATe muninI pAse kAyotsarga-dhyAnamAM rahetAM. aneka pazuo muninI pAse anazana karIne svargalokamAM gayAM. manuSyanA bhayane na gaNakAratA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-15 261 haraNIAo bhadraka (sarala) bhAvane dhAraNa karatA sevakanI jema muninI sevA karatA. jAtismaraNajJAnathI, pUrvabhavane saMbaMdhI eka mukhya haraNIya, vairAgya pAmI balabhadramuninA ziSyanI jema rAta-divasa muninI sevAmAM raheto. pAraNanA divase parvata uparathI utarIne jaMgalamAM cAre bAju tapAsa karI Ave. jagalamAM kaI sArtha ke mANase AvyA hoya te pitAnA pUMchaDAthI athavA mastaka ane netronI saMjJAthI munine tyAM laI jAya, ane mukti AhAra kare tyAre te haraNa nAcI uThe. ghaNI ghaNI anumodanA kare. muni paNa tenA AgrahathI dhyAna pUrU karI tenI sAthe jAya. A pramANe nityakrama mujaba haraNa eka divasa jaMgalamAM tapAsa karavA mATe gaye, tyAM eka rathakAra (suthAra) lAkaDA kApavA mATe potAnA mANasanI sAthe jaMgalamAM Avela. bhejana veLAe raseI karatA mANasone joIne haraNu munine Agraha karIne tyAM bolAvI gayuM. muni paNa tenA AgrahathI bhikSA levA mATe tyAM AvyA. rathakAra paNa bhejananI taiyArI karatA pahelA vicAre che ke : "A jaMgalamAM mArA bhAgyayoge koI atithi, abhyAgata athavA saMnyAsI Ave te temane bhejana karAvIne pachI huM bhojana karUM" A pramANe rathakAranA zubhasaMkalpathI tene tarata ja munirAjanAM darzana thayA. jaMgama kalpavRkSa samAna munivaranuM addabhuta rUpa joIne, rathakAra vismita banIne vicAramAM paDayo - "aho ! svargalokanA devonuM paNa AvuM rUpa nahIM hoya, te manuSya lekamAM te AvA abhUte rUpane saMbhava ja kayAMthI hoya ? oho ! AvA addabhUta rUpavAna munivara keNa haze ? dhanya bhAgya mArAM, ke mane AvA tapasvI muninA darzana thayAM ! dhanya che Ajane pavitra divasa ane dhanya che mArA netrone ! AvA munivaranA darzana karIne pAvana thayA. AhArane mATe AvatA munivara pAse jaIne jouM, temane vaMdana karUM ane mArA AtmAne saphaLa banAvuM." A pramANe vicArI rathakAre munivara sAme jaI paMcAMga praNipAta (namaskAra) karIne munivarane bhAvapUrvaka vijJapti karI :- "prabho, Apa pAtra prasAre. ApanAthI zreSTha bIju kaI pAtra nathI. A5 bhikSAne grahaNa karI saMsAra samudrathI mAre nistAra karo." muni paNa rathakArano Adara-bhAva jANIne saMtuSTa thayA ane bhikSA levA mATe pAtra laine zubhabhAvanA bhAve che :- "aho, Aja mAro bhAgyodaya ke jaMgalamAM paNa mane nirdoSa AhAranI prApti thaI. nirdoSa AhAra nahI lauM to zarIra TakI zake nahI. ane nirbaLa zarIrathI saMyamanI ArAdhanA thaI zake nahI. je huM AhAra grahaNa nA karuM, te rathakArane aMtarAya karanAro thAuM, A pramANe balabhadramuni zubhabhAvanA bhAvatA ubhA rahyA. rathakAra paNa potAnI jAtane kRtArtha mAnI rahyo. ane pAse Ubhele mRga paNa muni ane rathakAranI anumodanA karI rahyoH "dhanya che anine ke jemane jaMgalamAM paNa nirdoSa AhAranI prApti thaI. dhanya che rathakArane ke je AvA mahAmunine AhAra ApIne, temanI saMyamanI sAdhanAmAM sahAyaka banI rahyo che. huM nipuNya chuM ke pazubhava (tiryaMcabhava)mAM AvuM keI sukRta karI zakato nathI. dhikkAra che mArA AtmAne." A pramANe muni, rathakAra ane haraNa-traNe chAe svargalokane ucita zubhabhAvanApUrvaka devAyune baMdha karyo. tyAM rathakAre adhuM kApeluM vRkSa pracaMDa pavanathI e traNenA mastaka upara paDayuM. paDatAnI sAthe ja muni, rathakAra ane haraNa traNe ja manuSya Ayu pUrNa karI, maraNa pAmI, pAMcamAM brahmadevalokanA pakvottara vimAnamAM devarUpe utpanna thayA. balabhadradeva avadhijJAnathI narakanA duHkha bhogavI rahelA zrI kRSNane joIne, baMdhupremathI prerAIne svargalokamAMthI naraka lokamAM gayA. kRSNane AliMgana ApIne deve kahyuM H- "baMdhu, tArA pratyenA snehathI prerAIne huM balabhadrane AtmA deva, svargalekamAMthI tane maLavA mATe Avyo chuM. tethI he bhAI, tuM kahe, tAruM zuM abhiSTa
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 zAMba-pradyumna caritra karUM ?' ema kahIne deve potAnA be hAthe kRSNanA zarIrane upADayuM, ke tarata ja balabhadradevanA hAthanA sparzathI kRSNanuM zarIra vikharAIne chUTuM chUTuM paDI gayuM. tyArabAda chUTA paDelA avayavo tarata ja bhegA thaI gayA. avayava zarIrarUpe banyA pachI kRSNanA AtmAe balabhadrane oLakhI namaskAra karIne kahyuM : "baMdhu, bhagavAna neminAthe tane svargagAmI kahelo ane mane narakagAmI kahele. bhagavaMtanuM te vacana yathArtha banyuM. tuM puNyazAlI svargamAM devapaNe utpanna thayo ane viSayAsakta pApAtmA evo huM narakano atithi banyA. tethI tuM devalekanA divyasukhane bhagava ane huM narakanI ghara vedanA bhogavIza. kharekhara, bhagavAne kaheluM te badhuM satya banyuM che. have tene zoka karavAthI zuM ? jIve jevAM karmo bAMdhyA hoya, tevA tene kaTu vipAka bhogavavA ja paDe che. tema jANavA chatAM baMdhu, mArAthI narakanI A ghara vedanAo sahana nathI thatI. je tArUM sAmarthya hoya te A narakathI mAre uddhAra kara." deve kahyuM : "bhAI, narakamAMthI uddhAra karavAnuM mAruM sAmarthya nathI. paraMtu bIju kaMI tane je Icchita hoya te karI zakuM. tuM kahe te tArA snehanI khAtara tArI pAse rahuM. tArAthI vadhIne mAre svarganA sukhanuM kaI prayojana nathI." kRSNa kahyuM :- 'bhAI, tuM mArI pAse rahe to paNa mArA karelA kAma to mAre ja bho che. tArA rahevAthI narakanA dukha ochA thavAnAM nathI. ahIM huM ekalo rahIne karmanAM phaLo bhegavIne ja chUTakAre pAmIza. Apa svargamAM padhAre. mArA mATe Apa zA mATe duHkhI thAo cho ? hA, eka vAta cheH bharatakSetramAM ApaNuM duzmane dvArikAnA dAhathI ane mArA maraNathI khuzI thaI rahelA che. to tame bharatakSetramAM jaIne zaMkha, cakra, gadAdhArI, pItAMbara ane garUDanA cihnathI yukta mArU svarUpa (mArI mUrti) vimAnamAM sthApana karI, mArI pAse nIlavastradhArI, tAlAMka ane lAMgala Ayudha (zastrothI yukta evuM tamArU svarUpa banAvI, manuSya lokamAM jaIne, AkAzamAM vimAnane rAkhI, lokone jaNAvo ke "ame baLarAma ane kRSNa AkAzagAmI chIe. vRndAvanamAM rahIe chIe, ane svecchApUrvaka kIDA karatA, lokonAM Icchita pUrNa karIe chIe. dvArikAne dAha karanAra keI bIje deva nathI, ame ja dvArikAnuM sarjana karyuM ane ame ja dvArikAnuM visarjana karyuM che. mATe sRSTi sarjanAra ke saMhAra karanAra jagatamAM baLarAma ane kRSNa sivAya bIjA keI deva nathI. mATe jene jene putra, parivAra, saMpatti ane sukhanI cAhanA hoya te baLarAma ane kRSNanI mUrti banAvI maMdiramAM padharAvI, tenI pUjA-upAsanA kare. tenAM badhA ja manavAMchita phaLaze." A pramANe baMdhu, manuSyalokamAM jaIne uddaghaSaNa karo. jethI mArUM narakagamana kaI jANe nahIM, ane duzmanonA mu kha zyAma banI jAya. kRSNanA uparyukta vacana sAMbhaLI, bhAIne AzvAsana ApI zakAtura banelA balabhadradeva narakamAMthI nIkaLIne manuSyalokamAM AvyA. baMdhupremathI prerAIne je pramANe kRSNa kaheluM te pramANe deve baLarAma ane kRSNanI mUrtine banAvI AkAzamAM vimAnamAM sthApanA karI, lekIne AkAzavANIthI kahyuM ke- je kaI A baLarAma ane kRSNanI mUrtinI pUjA-upAsanA karaze, tene putra-parivAra Adi sarva Icchita phaLa malaze. ane je koI manuSya devAdhidevanI buddhithI baLarAma ane kRSNanI mUrtinI pUjA-upAsanAbhakti nahI kare tenA dhana dhAnya, ane kuTuMbanI hAni thaze." A pramANe lekene kahIne deve leke pAse maMdira baMdhAvI kRSNanI upAsanA zarU karAvI. je loke rAma-kRSNanI bhakti karatA, tarata ja deva tenA manavAMchita pUrNa karatA, AthI sukhanA abhilASI loke viSNunI upAsanA karatA thaI gayA. ane je kaI duzamana baLarAma ane kRSNanI helana kare ke niMdA kare, tene
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA-16 263 baLadeva duHkhI duHkhI karI nAkhe. A pramANe balAtkAre rAma-kRSNanI mUrtinI pUjA karAvI, baladeva pitAnA svasthAne (pAMcamA devalokamAM) gayA. punyaprabhAve atisukhadAyI jaya-vijayanI prApti thAya che, ane pApakarmathI atiduHkhadAyI evo vinAza sarjAya che. te mATe baLarAma ane kRSNanuM A dRSTAMta paMDitapurUSone jANavAsamajavA yogya che. iti paMDitacakacakravatipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitazrI ravisAgaragaNiviracite zrIsAMbapradyumnacAritre pradyumnasAMbadIkSAgrahaNadvArikAdAhakRSNamaraNabaladevadIkSAsvargaga manavarNanonAma paMcadazaH sargaH samAptaH ||shriirstu|| A pramANe paMDitamAM cakavatI samA zrI rAjasAgara gaNInA ziSya paMDita zrI ravisAgaragaNue racelA zrI zAMbapradyumnacaritramAM zAMbapradyumnanuM dIkSA grahaNa, dvArikAno dAha, kRSNanuM maraNa, baLadevanI dIkSA temaja svargagamana AdinuM varNana karatAM 362 zloka pramANa paMdaramo sarga samApta thayo. // atha SoDazaH sargaH prArabhyate // atha zrInemihastena, gRhItazucisaMyamaH |prdyumnstu niradhyaSTa, dvAdazAMgI jinoditAM // 1 // adhItyeta guroH pArve, pAlayana saMyamaM varaM / dhyAnamugraM tapazcograM, cakAra munipuMgavaH // 2 // itazca dvArikAdAhaM, maraNaM narakadviSaH / pradyumnamunirAkA -tapadghorataraM tapaH // 3 // pAraNaM SaSThaSaSThAbhyA-maSTamairaSTamairvyadhAt / dazamaidazaibhUyaH, pakSamAsopavAsakaiH // 4 // arhatsiddha pravacanA-nUcAnasthavirAstathA / upAdhyAyAnagArAzca, vinayo jJAnadarzane // 5 // cAritraM brahmacarya ca, kriyAtapasvigautamAH / jinAzcAritrasadjJAna-zrutatIrthAni siddhaye // viMzatisthAnakAnyevaM, kriyate'hatpadaiSibhiH / pradyumnamunirekaikaM, te'STabhakta na nirmame // 7 // duHkaratamaM tato'kArSIt, siMhaniSkrIDitaM laghu / caturthatapasA pUrva-miSTaM karoti pAraNaM // SaSTaM tapazcaturthaM cA-STamaSaSTaM prakRSTakaM / ugraM nAnAvidhaM caitya, SaSTamaSTamamuttamaM // 9 // caturdazaM dvAdazaM ca, SoDazaM ca caturdazaM / aSTAdazaM SoDazaM ca, janayanmuninAyakaH // 10 // viMzatitamASTAdaze, drAgviMzatitamaM punaH / SoDazaM caturdazaM ca, SoDazaM vyadadhAttapaH // 11 // dvAdazaM caturdazaM ca, manojJaM dazamaM tapaH / dvAdazamaSTamaM bhUyo, dazamaM SaSThamaSTamaM // 12 // caturtha SaSTamityAdi tapaH kRtvA muniishvrH| manaHkAmitamAhAraM, pArayetpAraNAdine / 13 / SaDbhirmAsairahorAtraiH, saptAdhijinoditA / siMhaniSkrIDitasyAdyA, paripATI laghoriyaM / / paripATayAM dvitIyasyA-metAvAn syAdvizeSakaH / caturthAditapaHprAMte, pArayedvikRti vinA //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMkha-pradyumna caritra paripATyAM tRtIyasyAM pArayelleparvAjitaH / caturthyAM paripATyAMcA - cAmlena pArayenmuniH // catasraH paripATI, hAyanadvitayena tu / aSTAviMzatyahorAtre - rArAdhayediti vratI // 17 // 264 pradyumnakumAra bhagavAna neminAtha pAse saMyama grahaNa karI, zurU pAse vinayapUrvaka dvAdazAMgInu` adhyayana karI, sayamanI utkRSTa ArAdhanA karatA, zubhabhAvapUrvaka ugra tapazcaryA karI rahyA hatA. dvArikAnA nAza ane kRSNanuM maraNa sAMbhaLIne tIvra vairAgya pAmI pradyumnamunie ghAra tapazcaryA zarU karI, temAM pahelAM aThThamathI vizasthAnaka zarU karyAM. 1. arihaMta, 2. siddha, 3. pravacana, 4. gaNI, 5. sthavIra, 6. upAdhyAya, 7. sAdhu, 8. vinaya, 9. jJAna, 10. darzana 11. cAritra, 12. brahmacaya, 13. kriyA, 14. tapa, 15. gautama, 16. jina, 17. sayama, 18. abhinavajJAna, 19. samyaktva, ane 20. tI-A dareka padanI aThThamathI ArAdhanA karI. tyAra pachI duSkara evA 'laghusiMhaniSkrIDita'nAmanA tapa zarU karyAM. te tapa A pramANe che : pahelAM cAra upavAsa ane pAraNuM, pachI chaThThuM ane pAraNuM, tyArapachI arjuma, pachI chaThTha, pachI chaThTha, pachI aDUma, pachI cauda upavAsa, pachI bAra upavAsa, pachI sALa, pachI cauda, pachI aDhAra, pachI seALa, pachI viza, pachI aDhAra, pachI bAvIza, pachI seALa, pachI cauda, pachI seALa, pachI seALa, pachI bAra, pachI cauda, pachI daza, pachI bAra, pachI arUma, pachI daza, pachI chaThTha, pachI ahUma, pachI cAra ane pachI chaThTha' A pramANe cha mAsa ane sAta divasa sudhI jinezvara bhagavaMte kahelAM 'laghu siMha niSkrIDita tapanI pahelI paripATI pUrNa karI. khIjI paripATImAM upavAsa Adi vizeSa karavAnA hoya che. ane pAraNe vigaI vinAnA AhAra levAnA hoya che. trIjI paripATImAM paNa pAraNe lepa vinAnA AhAra levAnA hoya che ane ceAthI pirapATImAM pAraNe Aya...bila karavAnuM heAya che. A rIte cAra paripATI vALA A tapa be varSa ane aThThAvIza divasamAM pradyumnamunie pUrNa karyAM. vizeSeNAyatA siMha - nikrIDitaM tapo mahat / caturthAditapastriza - tparyaMtaM janayenmuniH || prathamA paripATI syAdekena hAyanena ca / SaDbhirmAsairahorAtra - raSTAdazAdhikaistathA / 19 / paripATyazzrcatasro'pi SaDbhiH saMvatsarairguroH / mAbhyAM dvAbhyAmahorAtraiH, pUrNAH syurddhAdazAdhikaiH // pUrNIkRtya laghu jyeSTa, sihanIkrIDitaM tapaH / padmottaraM mahAbhadraM sarvatobhadramapyadhAt // 21 // dhAvajI muttAvarI, ratnAvatnI vanit / sarvAMgasuMra mAM, sudharmacavAI / / anazanamaunodaryaM vRttisaMkSepaNaM punaH / rasatyAgI vapuHklezaH, saMlInatA bahistapaH ||23|| prAyazcittaM vinayo'pi vaiyAvRttyaM tapasvinAM / svAdhyAyakaraNaM dhyAnaM, kAyotsargAkhyamAMtaraM // SaT prakAraM tapo bAhyaM tathASaTvidhamAMtaraM / anekadheti mokSAya, tapo'tapattavyo ||25|| paMcAzravAdviramaNaM, paMcedriyAtinigrahaH / kaSAyavijayo daMDa - trayasya viratistridhA // 26 // iti vAcaMyamAnAM ca mArge kaivalyasAdhakaM / saMyataH saMyamaM sapta- dazabhedairapAlayat // 27 // grISma grISmakAlIna, zItattau zItakAlikIM / jagrAhAtApanAM varSA - kAle saMlInatAM dadhau / kSudhAtRSAtizItoSNa - daMzAMcelAratistriyaH / caryAvanikhaTvAzayyA - krozatADanayAcanAH / 29 /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-16 tRNAdibhirvapuH sparza - malasatkArasaMjJakAH / prajJA tvajJAnasamyaktve, dvAviMzatiH parISahAH / 30 / asurAmayaM martyona - tiryagrbhAinimitAnapi / asahattAn munirmArge, grAmapattanasaMsthitaH // 31 // AcAryAkhya upAdhyAyo, glAnaH sArdhAmakastathA / tapasvI sthavirazekSa- kulaM saMgho mahAn gaNaH / evaM dazaprakArasya, vaiyAvRtyasya vAMcchayA / dvicatvAriMzatAdoSai- raduSTaM so'nnamagrahIt / 330 so'thavA prANarakSAyai, kSudvedanopazAMtaye / IryArthaM saMyAmArthaM taddharmAcitArthamAdade ||34|| na tu svakIyasaubhAgya - rUpasaMpattivRddhaye / kevalaM nirjarAyeta - tpravRttiH samajAyata ||35|| 265 tyAra pachI pradyumnamunie jyeSTha siMhaniSkrIDIta tapa zarU karyAM. temAM eka upavAsathI mAMDIne trIza upavAsa sudhI caDhavAnuM hoya che. prathama paripATI eka varSa, cha mAsa ane aDhAra divasanI hoya che. pAraNe Aya bilanA tapa heAya che. ema cAre paripATI cha vaSa-e mAsa ane khAra divase pUrNa thAya. A pramANe pradyumnamunie gurUnI nizrAmAM laghu ane jyeSTha sa`hu niSkriDita tapa pUrNa karIne, padmottara, mahAbhadra, savAbhadra, ekAvali, muktAvali, ratnAvali, kaSAyati, sarvAMgasuMdara, bhadra ane sudha cakravAla nAmanA tapa karyAM. e pramANe 1. anazana, ra. uSNeAdarI, 3. vRttisaMkSepa, 4. rasatyAga, 1. kAyakleza, ane 6. sa'lInatA, e cha khAdyutapa, 1. prAyazcita, 2. vinaya, 3. vaiyAvacca, 4. svAdhyAya, 5. dhyAna ane 6. kAyAtsaga -e cha abhya'tara tapa, ema cha bAhya ane cha abhya tara-kula bAra prakAranA tapa meAkSanI siddhi mATe pradyumnamuni karatA rahyA. temaja pAMca indriyanA nigraha, pAMca AzravAnA tyAga, cAra kaSAyanA jaya ane manadaMDa, vacanaDa ane kAyadaMDa ema traNa prakAranA daMDanA virAma-A rIte 17 prakAranA sayamanuM pAlana karI rahyA hatA, ke je kevaLa jJAnanu' sAdhaka che. temaja grISmakAlamAM AtApanA, zItakAlamAM vasra vinA ThaMDaDIne sahana karavI, ane varSAkAlamAM saMlInatA. (a'ge pAMgane sa`keAcIne rAkhavA)-A rIte traNe RtumAM munizvara sayamanI utkRSTa sAdhanA karatA hatA. 1. kSudhA, 2. tRSA, 3. zIta, 4. uSNu, 5. daMza, 6. acelaka, 7. rati, 8. srI, 9. carcA, 10. niSadyA, 11. zayyA, 12. Akroza, 13 vadha, 14. yAcanA, 15. alAbha 16. rAga, 17. tRNu5, 18. mala, 19. satkAra, 20 prajJA, 21. ajJAna, ane 22. samyaktva. A pramANe khAvIza parISaheA sahana karatA hatA. gAma-nagara ane ja'galamAM pharatA deva, manuSya ane tiya "cAe karelA ghAra upasargAne samabhAvapUrvaka sahana karI rahyA hatA. temaja pradyumnamuni, 1. AcAya, ra. upAdhyAya, 3. glAna, 4. sAdharmika, 5. tapasvI, 6. sthavira, 7. zaikSa-(nUtana ziSya) 8. kula, 9. saMgha ane 10. gaNu-ema dazaprakAranA vaiyAvacce dharmanI ArAdhanA karatA betAlIza deSathI rahita AhArane grahaNa karatA hatA. e AhAra paNa potAnA saubhAgya mATe ke zarIranI puSTi mATe nahAtA letA, paraMtu prANanI rakSA mATe, kSudhAnI zAMti mATe, iryosamitinu* pAlana karavA mATe, sayamanI ArAdhanA mATe ane dharmAM 34
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMba-pradyumna caritra thAnanA ciMtana mATe grahaNa karatA hatA. A kAraNoe AhAra grahaNa karavAthI karmanirjarA thAya che. AhAraM gahaNatA vAcaM-yamena pAtradhAriNA / varjanIyA ime doSAH, pAkakriyAvidhAyinaH 36 / SoDazodgamikA doSAH, SoDazotpAdasaMbhavAH / dazeSaNotthitAHproktA, dvictvaariNshditymii| AdhAkarmoddezikaca, mizrajaH pUtikarmakaH / sthApanottha prAbhRtika, udbhinnaH parivartanaM / 38 / prAduHkaraNapAmitye, mAlApahRtyakastathA / AcchedyamabhyAhRtAni-sRSTe adhyavapUrakaH // 39 // amI audgamikA doSA, gRhasthena vinirmitAH / bhavaMti SoDazAhAre, varjanIyA mumukSubhiH / dhAtrI dUtI nimittaM cA-jIvo vniipkaabhidhH| cikitsA pratigho mAno, mAyA-lobhavime daza / saMstavapUrvapAzcAtyo, vidyA maMtrazca cUrNakaH / yogazca mUlakarmAkhyaH, SoDazotpAdakA ime // 42 // vAcayamakRtA ete, doSA vAH prayatnataH / zaMkitomrakSitaca vaM, nikSiptaH pihitaH punaH / saMhRtodayako mizro, lipto pariNatastathA / chaditazceSaNAdoSA, vA amI dazaSibhiH / dvicatvAriMzatAmIbhi-mahAdoSaradUSitaM / AhAraM yaH samAdatte, siddhiH syAttasya hstgaa|45| AhArasya bhavecchuddhi-durlabhA zramaNAdhvani / vyavahArasya saMzuddhi-duSkarA gRhamedhinAM // 46 // AhAro yAdRzaH prAya, udgAro'pi ca tAdRzaH / dIpena bhakSite dhvAMte, dhRmamevodgired hysau|| pradyumnopi tataH sAdhu-dvicatvAriMzatA'nizaM |dossairvjitmaahaarN, kAyarakSArthamagrahIta // 48 // asAvadyAM jinaproktAM, bhikSAM gRhaNan sa pAraNe / cAritraM pAlayAmAsa, dvAdazabhAvanAnvitaM / sthavira pAtradhArI sAdhuone bhikSA grahaNa karatAM nIce kahelA beMtAlIza doSono tyAga karavo joIe. temAM gRhasthanA kAraNe thatA seLa uddagamadoSa, sAdhunA kAraNe thatA seLa utpAda doSe, ane sAdhu ane zrAvaka baMnethI utpanna thatA daza eSaNAnA doSe kahyA che, ema kula malIne beMtAlIsa doSa batAvyA che. :- 1 AdhAkama, 2 uddezika, rU pUtikama, 4 mizradoSa, 5 sthApita, 6 pAhuDI, 7 ukribhana, 8 parAvartita, 9 prAduSkaraNa, 10 pAmiya, 11 mAlApahata, 12 Arachedya, 13 abhyAhata, 14 anAvRSTi, 15. adhyavapUraka ane 16. katadoSa A seLa doSa gRhasthathI utpanna thAya che mATe mumukSu sAdhue e doSone varjavA joIe. 1 dhAtrIdoSa, 2 dUtI, 3. nimitta 4. AjipiMDa 5. vanIyaka 6. cikitsA 7. krodhapiMDa 8. mAnapiMDa9. mAyApiMDa 10. lapiMDa 11. pUrva saMstava ane pazcAta saMstava 12. vidyApiMDa 13. maMtrapiMDa 14. cUrNa piMDa 15. yogapiMDa ane 17. mULakarmapiMDa. A sola utpAda doSa sAdhuthI utpanna thAya che. tene paNa tyAga karavo joIe. 1. zakti 2. prazcita 3. nikSita 4. pihita 5. saMhata 6. dAyaka 7. umizra 8. lipta 9. apiriNita ane 10. charditadoSa. A daza Sa sAdhu ane gRhastha baMnethI utpanna thAya che. A pramANe kula beMtAlIza thI rahita zuddha bhikSAne grahaNa kare che, te mahAtmAone mukti prApta thAya che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-16 267 saMyamamArgamAM AhAranI zuddhi durlabha heya che. ane gRhasthane vyavahArazuddhi duSkara Deya che. - je AhAra hoya te ja oDakAra Ave che. kahyuM che ke dIpaka aMdhakAranuM bhakSaNa kare kare che to te dhUmADArUpa oDakAra kare che. tema je AhAra te vicAra ane jevo vicAra tevuM prAya: vartana hoya che. mATe mumukSue khAsa AhArazuddhi rAkhavI joIe. pradyumna muni paNa nIraMtara beMtAlIza dethI rahita AhArane saMyamanI rakSA mATe grahaNa karatA hatA. tapazcaryAnA pAraNe bhagavaMte kahelI nirdoSa bhikSAne grahaNa karI bAra bhAvanAthI bhAvita cAritradharmanuM pAlana karatA hatA. anityatvamazaraNaM bhavasvarupamekatA / anyatvamAzravavidhi-razaucaM saMvaraH punaH // 50 // kamaikanirjarA ramya-dharmamAhatmyavarNanaM / caturdazarajjumAno, lokazca bodhibhAvanA // 51 // manojJerazanaiH pAnaH, khAdyaH svAdyazra poSitaM / zarIraM tadapi svIyaM, vinazyati kSaNAdapi // gajArUDhA hayArUDhA, rathAruDhAzca ye nraaH| abhraman pArthivaMmanyA-steSAmapi daridratA // 53 // yatsvarUpaM prabhAte syA-nmadhyAhna tanna zyate / triyAmAyAM virUpaM ta-dvastUnAmityanityatA // UDhogoM yayA mAtrA, navamAsAn sutaashyaa| AtmanA vihite maMtau, bhUpAlAtsA na rakSikA // bAlye'pi vadhito yena, pUrayitvA manorathAn / janakena na tenApi, rakSyate yamataH sutaH // 56 // yayA paMceMdriyAlAdA, bhuktA bhogA aharnizaM / mRgekSaNA na sApyAdhi-vyAdhimyaH zaraNaM bhavet / siddhAMtapAradRzvAno, ye bhavaMti tapodhanAH / teSAmapyeSa saMsAro-'sAro narakakAraNaM // 58 // sniAti ye janAHsvArtha-kRtaye bAMdhavA iva / tadaprAptau ta eva stu-ribhyopyadhikA iha // anAdikAlametena, saMsAre bhramatAtmanA / na spRSTaM janmamRtyubhyAM, yattatsthAnakamasti na // 60 // ekAkI labhate janma-kAkyeva mriyane pumAn / ekAko duHkhamApnotye-kAkyeva yAti durgati / ekenopAjitaM vittaM, prAjyA bhoktuM milAMta ca / tasya duHkhe samAyAte, vibhajya ko'pi lAti na / eka eva bhavatyaMdha, eka eva jaDatvabhRt / eka eva dharenmauDhaya-meka eva ca rogitAM // 3 // bhinnA mAtA pitA bhinno, bhinnAH svajanabAMdhavAH / _ bhinnAni dhanadhAnyAni, bhinnAH kalatraputrakAH // 64 // etebhyo nikhilebhyo'pi, bhinno'haM nijakarmabhiH / yAsyAmi devatAmaya'tignArakakAM gati / 65 / ya evaM citayeccitte, sa eva dharmakarmaThaH / vijAnannanyamAtmAnaM, mokSasaukhyAna sAdhayet / 66 / zraMvaMti pApakarmANi, paMceMdriyeSu dehinAM / kathitA AzravAstena, svrgaadisaukhyvaarinnH|67| zravaNenAnyapaizunya- zravaNenaizvaryadhAraNAt / netreNa paradArANAM, rupA lokanena ca // 68 // gaMdhAdAnena puSpANAM, bhogArthaM nAsayA punaH / pareSAmatinidaika- pravidhAnena jihvayA // 69 // sparzaneMdriyakeNoccaiH, pareSAM dArasevayA / pApakarmAgamaH puMsAM, bhavetpaMcabhirAzravaiH // 7 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAMkha-pradyumna caritra yadbhuktaM ghRtapUrAdi, pakvAnnaM cArupAyasaM / jaTharAMtaH praviSTaM tadbhaveddaugaMdhyasaMyutaM // 71 // yAsAM mRgIdRzAM rUpaM, vaktrakaTAkSavibhramAn / avalokya prajAyeta, zarIrI vikalastridhA // 72 // tadaMge dvAdazazrotra - zravaddaugaMdhyamuccakaiH / mUDhAtmAno na jAnaMti, ki mohAcchAditAzayAH // 73 // AzravANAM ca paMcAnAM saMvaraH syAnnirodhakaH / jinedvedhA sa tu dravya-bhAvabhedena bhASitaH // zironayanahastAnAM caraNAnAM tathaiva tat / yataH saMvaraNaM bhUyAt sa dravyasaMvaraH smRtaH // 75 | krodhato mAnato duSTa-mAyAto lobhatastathA / manasaH saMvRtiryA syAt sa bhaved bhAvasaMvaraH / yatkSudhAtRSayA zItA - tapAbhyAM duHkhavedanaM / nirjarA soditA sArvaiH, sakAmAkAmabhedataH // 77 vipattAvAmaye duHkhe, saMkaTe ca samAgate / svakarmANyeva yaH zocet, sakAmA tasya nirjarA // 78 // yastadA parakIyAni, dUSaNAni vicitayet / akAmA nirjarA tasya, saMjAyate zarIriNaH / / 79 // narake naranArIryo, nipataMtIH samuddharet / dharmo'bhidhIyate tenA-nAdikAlaM jinezvaraH // 80 // pApinAmapi martyAnAM kAlatrayapravattinAM / uddhArakaraNAddharmaH, satyAM prakurute'bhidhAM // 81 // atIte samaye martyA zvaturhatyAvidhAyinaH / Asan dRDhaprahAryAdyA-ste'pi dharmAcchivaM gatAH // mAMso'nAgate kAle, setsyatyapi ca dharmataH / dvaipAyanAdayo duSTA, bhUyaH saMhArakAriNaH // 83 // kaivalyagamanaucityaM, kSede bibhrati sarvadA / vartamAne'pi kAle ca siddhayaMti dharmato janAH // jJAtavyo'yamupAsyo'yaM, dhyAtavyo'yaM manISibhiH / kartavyo'yaM vizeSaNa, dharmaH sarvArthasAdhakaH // dharmeNa vAMchitaM saukhyaM dharmeNa rogahAnayaH / dharmeNa kulavRddhizva, dharmeNa zivasaMpadaH // 86 // vaizAkhasthAnakasthasya, kaTisthitakarasya ca / narasya tulyayAkRtyA, loka eSa pravartate // 87 // dharmAstikAyAdharmAsti kAyAkAzAstikAyakAH / pugdalajIvAstikAyau, kAlo'stikAyavarjitaH ebhi: SaDbhirbhRto dravyaiH sthityutpattivyayAnvitaH / " brahmAdibhiH kRto loko, nAyamAdhAravarjitaH // 89 // anAdyanaMtasaMsAre, jIvena bhramatA satA / sthAvaratvaM trasatvaM vA, labhyate karmalAghavAt // 90 // tataH paMceMdriyatvaM ca mAnuSyamAryadezaka: / sarvAkSapaTutA jAtiH prabhutA prApyatetamAM // 91 // prApteSvapi padArtheSva-mISu sarveSu cAruSu / bodhibIjaM manuSyANAM, mANikyamiva durlabhaM / 92 / bhAsvatIrbhAvayannetA, bhAvanA bhavabhedinI: / sa sAdhuH sarvasattveSu, sAmyaM vizeSato dadhau // 93 // 26: 1. anitya 2. azaya 3. sasAra 4. kheDatva pa. syamanyatva 6. yAzrava 7. azIya 8. sauMva2 9. nirbh2| 10. dharma bhAhAtmya 11. bolAvanA bhane 12. modhihursala bhAvanA. pradyumnamuni A bAra bhAvanAnu haMmezAM parizilana karatA hatA. 1 : anityabhAvanA. sudara azana, pAna, khAdima ane svAdima A cAra prakAranA AhArathI zarIrane puSTa karavAmAM Ave chatAM A zarIra vijaLInA camakArAnI jema kSaNu vinAzI che. hasti, azva ane
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-16 . ratha upara ArUDha thatAM rAjA-mahArAjAo paNa kSaNamAtramAM raMka banI jAya che. eTale saMpattivaibhava ane aizvarya saMkhyAnA raMgonI jema kSaNabhaMgura che. je svajanene savAramAM joyA hoya te madhyAhamAM dekhAtA nathI. ane madhyAhnamAM joyA hoya te rAtrimAM dekhAtA nathI. eTale ke anuSanuM AyuSya aMjalimAM rahetA jalanI jema kSaNa-kSaNa vinAzI che. tethI ja jJAnI purUSee kahyuM che ke - AvA vinazvara zarIra, saMpatti ane svajana saMyogane jANI he jIva, avinAzI evA paramAtmAne sAkSAtkAra karI le. e ja tArA mATe hitAvaha che. pradyumna muni A pramANe anityabhAvanAnuM niraMtara ciMtana karatA hatA. 2 : azaraNa-bhAvanA je mAtAe ghaNI ghaNI AzAthI putrane nava mAsa garbharUpe udaramAM vahana karyo hoya che, te putrane jayAre rAjA kopAyamAna thaIne haNuM nAMkhe che tyAre mAtA putranuM rakSaNa karI zakI nahIM. bAlyAvasthAmAM putranA badhA manoratha pUrNa karI tene mATe karyo hoya, te putranuM ene vahAlaseyA pitA paNa yamarAjAthI rakSaNa karI zakatA nathI. ane jenI sAthe niraMtara pAMce IndriyonA manahara viSayasukhe anubhavyAM hoya tevI premALa patnI paNa Adhi-vyAdhithI patine zaraNa ApI zakatI nathI. eTale A saMsAramAM mAtA, pitA, patnI, snehI-svajananI vacamAMthI beM beM karatA bekaDAnI jema jIvane yamarAjA upADI jAya che, tyAre keI yamarAjAnA mukhamAMthI choDAvanAra nathI ke koI zaraNa ApanAra nathI 3 : saMsAra svarUpa bhAvanA RSimunio temaja jinezvaroe kahyuM che ke A saMsAra asAra che. tuccha che, dagAbAja che ane te ja vane narakamAM laI javA mATe kAraNarUpa che. je mANase potAnA svArtha mATe baMdhuonI jema prema rAkhe che, sneha dhAraNa kare che, te ja manuSyo jyAre potAno svArtha ghavAya che arthAt svArthanI siddhi thatI nathI tyAre duzamana karatAM paNa adhika vizvAsaghAta kare che. A saMsAramAM mAtA-pitA-snehI-svajana vigere potapotAnA svArthanI siddhi mATe ja tatpara rahe che. te AvA dagalabAja saMsArathI mukta thaI pitAnuM AtmakalyANa sAdhI levuM joIe. saMsAranA badhA saMbaMdho paNa zAzvata nathI. anAdikALathI bhramaNa karatA A jIvane evuM kaMI sthAna nathI ke evo koI saMbaMdha nathI ke jyAM janmyo nA hoya, maryo nA hoya ke koI saMbaMdha karyA vinA ne bAkI rahyo hoya. A pramANe saMsArasvarUpanI bhAvanA pradyumna muni roja bhAvatA hatA. 4: ekatva.bhAvanA. anAdikALathI jIva ekale janme che ane ekalo mare che. ekalo duHkha bhogave che ane ekalo ja saddagati ke durgatimAM jAya che. upArjana karelI dhana-saMpattine bhegavaTo badhA ja kare che, paraMtu dhana upArjana karatA bAMdhela karmonA phalasvarUpa duHkha jIva ekalo ja bhogave che. emAM koI bhAga paDAvatu nathI. azubha karmanI phaLazruti rUpe aMdhatva, jaDatva, murkhava, rAgIpaNuM vagere ekalAne ja bhogavavuM paDe che. te che jIva, sacidAnaMdasvarUpa tArA paramAtmasvarUpane pragaTa karavA mATe purUSArtha kara.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 zAMba-pradyumna caritra 5 : anyatva-bhAvanA. he jIva, tuM mAtA, pitA, svajana, baMdhu vagere badhAthI bhinna che. dhana-dhAnya, kuTuMba parivArathI tuM judo che, putra-bhAyathI paNa tuM bhinna che. are, tAruM zarIra paNa tArAthI bhinna che. tuM zuddha svarUpI AtmA che. tArUM kaI hoya te tArA jJAnAdi guNa che. te je vastu ke je vyakti tArI nathI, tenA pratye zA mATe mamatva bhAva rAkhavo joIe ? tArA pitAnA sahajAnaMdIpaNAne prApta karavA mATe prayAsa kara, jethI tuM muktinuM parama sukha pAmavA mATe bhAgyazALI banIza. A pramANe anyatva bhAvanAne pradyumna muni pratidina bhAvatA hatA. 6 : Azrava-bhAvanA. pAMca Idriyo dvArA durgatinA kAraNarUpa pApakarmo niraMtara AtmAmAM AvyA ja kare che. kAna dvArA bIjAnI niMdA, avarNavAda sAMbhaLavA vigere zravaNendriyano pApAzrava kahevAya. netra dvArA parI AdinA rUpane rAgathI jovA, bIjAnuM ezvarya, saMpatti, ane unnati joIne IrSA karavI, vigere cakSurindriyane pApAzrava kahevAya. nAsikA dvArA puSpa Adi sugaMdhI padArthone bhoga mATe prabala rAgathI upayoga kara, te dhrANendriyo pApAzrava kahevAya. jIbha dvArA ati niMdanIya abhaNya padArthanA rasAsvAdamAM lubdha banavuM, te indriyane pApAzrava kahevAya. sparzendriya dvArA parastrI AdinA kemalasparzamAM Asakta banavuM te sparzendriyanA pApAzrava kahevAya. A pramANe pAMce IndriyanA pAMca Azra dvArA jIvane samaye samaye karmabaMdha thAya che. A rIte pradyumna muni AzravabhAvanAnuM ciMtana karatA hatA. 7 : azauca-- bhAvanA. mahAmUlA ghebara Adi pakavAnna temaja madhura kSIrapAkanuM bhojana karyuM hoya, paraMtu te peTamAM gayA pachI, sArAmAM sArA pakavAne kSaNamAtramAM viSTA, mUtra, maLa ane mAMsa rUpe pariName che. ane strIonA suMdara rUpa, lAvaNya, hAvabhAva, kaTAkSa ane vibhrama joIne, jIva mana-vacana-kAyAthI temAM mUDha banI potAnA pauruSano nAza karI nAkhe che. paraMtu mehamUDha banela mAnavI nathI jANato ke strInuM hArathI dekhAtuM ramaNIya zarIra malamUtranI kathaLI che, ane te strInA zarIramAMthI pratyeka samaye bAra azuci dvAramAMthI nIraMtara azuci vahI rahI che. evA durga"dhamaya zarIra upara mAre zA mATe maha karavA joIe ? A pramANe azuci bhAvanAne pradyumna muni bhAvI rahyA hatA. 8H saMvara-bhAvanA. pAMca IndriyanA pAMca Azravono rodha karavo tene saMvara kahevAya che. jinezvara bhagavaMte te saMvarane dravya ane bhAvathI be prakAre kahyo che. hAtha, paga, netra, mukha ane mastaka AdinI ku othI virAma pAmavuM athavA te kuceSTAone rokavI, te dravyasaMvara kahevAya che. krodha, 'mAna, mAthA ane lobha Adi kaSAthI aTakavuM, arthAta te kalAne niSphaLa banAvavA, tene bhAvasaMvara kahevAya che. he AtmA, je tuM mekSasukhane Irachuka hoya te tAre dravyasaMvara ane bhAvasaMvarathI tArA AtmAne bhAvita karavA joIe.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ saga-16 : ra7 9: nija rA-bhAvanA. sudhA, tRSA, zIta, Atapa Adi duonuM vedana karavAthI dhIme dhIme thate karmano kSaya tene nirjarA kahevAya che. sarvajJa bhagavaMte te nirjarA be prakAranI kahI che. temAM vipatti, duHkha, kaSTa, rAga, saMtApa ke saMkaTa AvI paDe tyAre jIva vicAre ke "A badhuM mArA pUrve bAMdhelA azubha karmonuM phala che. temAM bIjA keIne doSa nathI. te karmanAM phaLane mAre samabhAve sahana karavAM joIe. A rIte vicArIne zeka, saMtApa, du:kha Adi samabhAve sahana kare, tene sakAma nijarA kahevAya che. ajJAnI jIva duHkha, kaSTa Ave tyAre bIjAne doSa kADhe che ane hAyaveya karIne duHkha bhogave che. kSetrakRta ke kAlakRta vedanAne anicchAe bhegave tene akAmanija rA kahevAmAM Ave che. pUrvakRta karmane anusAra je kaI duHkha, kaSTa ke roga Adi Ave tene te jIva, tuM samabhAve bhegavI laIza te karmanA leNAmAMthI tuM mukta thaIza. mATe game tevI paristhitimAM tAre tArA AtmabhAvane calita kare nahI. A pramANe nirjarAbhAvanAne pradyumna muni niraMtara bhAvatA hatA. 10 : dharma-bhAvanA, durgatimAM paDatA jIvane dhAraNa karI rAkhe arthAt tene uddhAra kare tene jinezvara bhagavate dharma' kahyA che. bhUta, bhaviSya ane vartamAna-ema traNe kALamAM rahelA pApI jIvano uddhAra karavAnuM je sAmarthya dharAve che te dharmanuM ajaba gajabanuM mAhAmya hoya che. bhUtakALamAM thaI gayelA draDhaprahArI Adi pApI che ke jeoe jIvanamAM cerI, lUMTaphATa ane khUna-kharAbI sivAya bIjuM kaI kAma karyuM nahotuM. ane chelle chele.badhA dharmothI niMdita evI strIhatyA, bAlahatyA, brahmahatyA ane gehatyA jevI cAra mahAbhayaMkara hatyA karI hAthane lohIthI kharaDayA hatA, evA bhayaMkara DAkU draDhaprahArI jevAne paNa A dharmo uddhAra karI, zAzvasukhane bhoktA banAvyo. bhaviSyakAlamAM paNa dvaipAyana jevA bhayaMkara tApasane ke jeNe karaDe manuSyo, pazu, pakSI Adi jIvane bALIne bhasma karI nAkhyA hatA. krUra karmane karanArAne paNa A dharma uddhAra karI, tene mokSasukhane bhaktA banAvaze. vartamAnakAlamAM mokSagamana egya kSetramAMthI haMmezA dharmanA prabhAve seMkaDe jIva kevalya prApta karI akSaya, anaMta sukhanA bhaktA banI rahyA che, tethI paMDita purUe dharma jANavA gya che, dhyAna karavA yogya che, upAsanA karavA yogya che. sarvakArya sAdhaka dharmathI vAMchita sukha prApta thAya che, dharmathI zarIra nirogI bane che, dharmathI kulanI vRddhi thAya che, dharmathI ziva-saMpatti prApta thAya che, ane dharma ja sarva vastune siddha karI ApanAra che. mATe dharmane aciMtya prabhAva jANuM, he jIva, tAre dharmakAryamAM naraMtara udyamazIla banavuM joIe. 11 : lokasvarUpa bhAvanA. vaizAkha (meTuM zarApa) saMsthAnarUpe rahelo ane keDa upara be hAtha rAkhelA purUSasamAna AkRtivALo A "loka' (cauda rAjaloka) kahevAya che. temAM 1. dharmAstikAya, 2. adharmAstikAya, 3. AkAzAstikAya, 4. pudgaglAstikAya, 5. jIvAstikAya ane 6. kALa. A cha dravyothI paripUrNa cauda rAjaloka che. te lokamAM rahelA jaDa-cetana padArtho utpatti, sthiti ane vinAza
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra72 zAMba-pradyumna caritra zIla che. A cauda rAjalokamAM svarga, mRtyu ane pAtAla-ema traNa loka samAviSTa che. he jIva, anAdi-anaMta saMsAramAM bhamatAM, cauda rAjalokamAM evuM kaI kSetra nathI ke evI kaI jAti nathI ke jemAM tuM jamyo nA hoya, ane maryo nA hoya. arthAt cauda rAjalokamAM tuM anaMtI vAra bhramaNa karI cUkyo che. to have cauda rAjalokanA mastaka upara rahelI siddhazilA ke jemAM anaMtAnaMta siddha AtmAo rahelA che, te Atma jyotimAM tArI Atmajyotine abhedabhAve meLavavA mATe purUSArtha karI che. A pramANe lakasvabhAva-bhAvanA pradyumna muni bhAvatA hatA. 12 : bodhidulabha-bhAvanA. anAdi-anaMta saMsAramAM bhamate A jIva avyavahArarAzi (sUkSamanida)mAMthI vyavahArarAzi (bAdara nigoda) mAM Avyo. bhavitavyatAnA paripAkathI sthAvaramAMthI trasa paNuM pAmyo, ane karmanI laghutAthI pacindriyapaNuM pAmyA. temAM vaLI, manuSyapaNuM pAmyo. mAnavabhava malavA chatAM AryadezamAM janma maLa mahAdurlabha che. AyaM dezamAM paNa Aryakula, AryajAti malavI te enA karatA paNa adhika durlabha che. Aryakula malavA chatAM pAMca indriyanI paTutA maLavI adhika durlabha che. temAM paNa puNyakarmathI nirogI zarIra, sukha-saMpatti, snehALa parivAra maLa, te vizeSa prakAre durlabha che. te badhuM hajI paNa puNyakarmathI saheje maLI zake che, paraMtu deva-gurU ane dharmanI sAmagrI maLavI e mahAna durlabha che. sAmagrI maLavA chatAM raMkajanene ciMtAmaNI ratnanI prApti thavI jema durlabha hoya che, tema adhikamAM adhika durlabha samyaphavA (badhi) nI prApti che. he jIva, ATalI muzkelIthI maLelI mAnavabhavanI sAmagrImAM tAre meLavavA jevuM kaMI hoya to te bodhi (samyaktta) ja che. mATe te bodhibIjane meLavavA mATe tuM bhagIratha prayatna karI le. A pramANe pradyumna muni saMsArane uccheda karanArI bAra bhAvanAnuM ciMtana karI samagra jIvarAzi upara samabhAvane dhAraNa karatA hatA. dIkSAM SoDazavarSANya-ticAraparivajitAM / pradyumnaH saha sAMbenA-pAlayaMjanayaMstapaH // 94 // atha ghorANi pApAni, vidhAtAro'pi puruSAH / atra siddhi yataH prApuH, siddhAdristena kathyate // bAhyArInaMtaraMgArI-nasmAjjayaMti dehinaH / tasmAccha@jayaM tIrtha, nirUpyate manISibhiH / 96 / tIrthAnAmuttamaM tIrtha, girINAmuttamo giriH / kalikAle'pri siddhAdre-mahimA hi vijaM bhate // yeSAM ca zithilAni syuH, karakarmANi dehinAM / siddhakSetraM samAsAdya, taivimuktiravApyate / 98 // bhaveyuniviDAnyatra, yeSAM karmANi bhUrizaH / na te zatrujayaM tothaM, vinA zuddhayaMti sarvathA // 19 // dhyAnenaitasya tIrthasya, yAtrayApi ca pUjayA / nAmasaMsmaraNAdapya-naMtaM prayAti pAtakaM // 100 / zRgANi saMti tIrthasyA-syASTottarazatAni ca / teSvekaviMzatimukhyA-nyAhustIrthakarAdayaH / / tAni sarvANi saMspRzya, zatrujayaziloccaye / AdidevaM namaskRtyA-nyAnapi jinanAyakAn / / ujjayaMtAkhyamuttuMgaM, nemikalyANakatrayaM / siddhAdreH paMcamaM zRMgaM, pradyumnazramaNo yayau // 3 // sahasrAmravane tatra, nemikalyANakAspadaM / natvaikaM zRMgamArUDhaH, kSapakazreNimAzrayat // 4 // tAmArUDhaH zubhadhyAnAt, pradyumnaH shrmnnaagrnniiH| caturaH kSapayAmAsA-dAvanaMtAnubaMdhinaH // 5 //
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa-16 273 mithyAtvamohinI mizra-samyaktvamohinI punaH / ntiryksuraayuuNssyek-vigleNdriyjaatyH||6|| styA ddhatrikamudyota-nAmakarmApi suMdaraM / tiryagnarakasthAvara-dvikaM sAdhAraNAtapau // 7 // pratyAkhyAnApratyAkhyAnA-dibhedenASTakaM tathA / napuMsakastriyorvedo, hAsyAdiSaTkamutkaTaM // 8 // puMvedasaMjvalanAdi-catuSkaM dve pramIlike / jJAnadarzanAvaraNa-navakaM vighnapaMcakaM // 9 // ityetAH prakRtoH kSiptvA, pradyumnarSiranukramAt / aMtakRtkevalI bhUtvA, siddhasaudhamavAptavAn / sAMbo'pi munirAruhya, girIdrazikharaM varaM / prakSipyAkhilakarmANyaM-takRtkevalyajAyata // 11 // yayoH zikharayoH siddhau, pradyumnatAMbasaMyatau / adyApi te tayornAmnA, vidyete khyaatidhaarinnii|| vivAhakRtye janayaMti lokA, mahotsavAn yahi bahuprakArAn / prabhutavAditrasuvAdanena, nRtyena ca bhrAjitagItagAnaiH // 13 // pradyumnanAmApi zivAMganAM maho-dokSAM gRhItvAvRNutAtidurlabhAM / prakurmahe tadvayamapyanekadhA, dhyAtveti tAnirjarakoTayo vyadhuH // 14 / / gItAnyagAyan pramadena keci-nnRtyAni tatra vyadadhuzca kecit / dhanyastvamurtyA tava mAtRtAtau, dhanyau surAstuSTuvurevameke // 15 / / gaMdhodakAnAM prathamaM suvRSTi, tataH prasUnaprakarasya sAdhoH / paMcollasadvarNayutasya vRSTi, cakruH surAstasya tanUrapi drAg // 16 // na jIvatAmapyasudhAkarANAM, keSAMcidaMgaM labhate kadAcit / / pradyumnasAdhozca zivaM gatasyA-pyahovapuH prApadanalpapUjAH // 17 // gozIrSasaMjJena sucaMdanena, saMskAramaMgasya vidhAya devAH / prApunijaM sthAnamadabhrabhaktyA pradyumnanigraMthaguNAn stuvaMtaH / / 18 / / yena prabodhyA padezadAna , pradyumnanAmApi kRto vineyaH / tasyApi citraM pradade vimuktiH, svakIyarAjye jayatAtsa nemiH // 19 // samasti na vyAkaraNe tathAvidhiH, parizcamazchaMdasi cApalaMkRtau / tathApyado'kAri mayA caritrakaM, pradyumnasAdhonibiDAghanAzanaM // 20 // ajJAvatastucchamate pramAdA-dvaiyagrayato yacca kimapyazuddha / akAri vA yallikhitaM mayAtra, kSatavyametadvaralabdhavarNaiH // 21 // athAtra ye syurbahumatsareNa, samanvitAHzAstravido'pi mAH / vacaH pramANaM na tadIyamastya-bhimAnadurmatsaradhAraNena / / 22 // anyopakArapratibhAyutA ye pradhvastamAtsarya kalaMkadoSAH / taireva sUkSmekSikayA vizodhya-metaccaritraM vibudhapravRttyai // 23 // 35
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zAMba-pradyumna caritra varASTamAMgaM caritaM ca neme-mAhAtmyamudvimalAcalasya / digaMbarANAM caritaM vilokya, pradyumnasaMjJaM vidadhe caritraM // 24 // paThiSyati zroSyati vAcayiSya-tyadazcaritraM zubhabhAvato yaH / / tasyahikAmuSmikamaMgalAni, prAdurbhaviSyaMtyatulAni nityaM // 25 // aneka prakAranI tapazcaryA karatA zAbamuni ane pradyumna munie soLa varSane dIkSA paryAya niraticArapaNe pAlana karyo. - ghera bhayaMkara pApane karanArA evA paNa strI-purUSe je parvata upara siddhipadane pAmyA che, te A jagatamAM "siddhAdri" athavA "siddhAcala" tarIke prasiddha che. je parvata para rahIne purUe bAhya ane atyaMtara zatru upara vijaya meLavyo che, tethI paMDita tene "zatruMjaya" tIrtha paNa kahe che. tAre te tItha kahevAya. saMsArasamudrathI pAra utAre te bhAvatItha. te jagama ane sthAvara-ema be prakAre che : jagamatIrtha sAdhu-sAvI-saMdha, prathama gaNadhara vigere che. rathAvara tIrtha- zatruMjaya, gIranAra, sametazikhara, aSTApada Adi tIrtho che. AvA tIrthomAM uttama tIrtha ane parvatemAM uttama parvata tarIke siddhAcalatIrtha prasiddha che. kalikAlamAM paNa te siddhagirIne mahimA aparaMpAra che. AvA siddhakSetrane #rakamane karanArA paNa manuSya ke tiryaMce bhAvapUrvaka sparze che te temanA nikAcita karmo zithila thaI jAya che ane teo muktipadane prApta kare che. zatruMjaya tIrthanI sparzanA karyA vinA manuSyonA nikAcita karmonI prAyaH zuddhi thatI nathI. A mahAna tIrthanuM dhyAna, yAtrA, pUjA, upAsanA ane nAmasmaraNa karavAthI paNa manuSyanA anaMta pApa nAza pAme che. AvA pavitra zatruMjaya tIrthanA ekane ATha zikhara che. temAM tIrthaMkara Adi mukhya ekavIza zikhare che. zAbamuni ane pradyumna Adi munivara zatruMjaya parvatanA sarve zikharanI sparzanA karIne, jinezvaramAM nAyakaprathama tIrthaMkara bhagavAna Adidevane namaskAra karIne, jemAM bhagavAna neminAthanAM traNa kalyA ke thayA che, evA siddhagirIne pAMcamA zikhara "uyaMta" upara pradyumna muni gayA. bhagavAna neminAthanI dIkSA kalyANaka bhUmi "sahastrAvana" mAM jaI te pavitra bhUmine namaskAra karyo. te pachI pradyumna mahAmuni eka zikhara upara caDhI dharmadhyAnamAM ArUDha thayA. zubha dhyAnamAMthI kSapaka zreNI mAMDI. prathama cAra anaMtAnubaMdhI kaSAyone kSaya karyo, tyArabAda mithyAtvamehanIya mizramehanIya, samyaphavamohanIya, manuSya Ayu, tiryaMcAyu, devAyu, ekedriya, vikaseMdriya jAti, nidrA-nidrA, calA-pracalA, ratyAddhi (ema nidrAtrika], udyota nAmakarma, tiryaMcagati, naraka gati, sthAvara, sUkama, sAdhAraNa Ata5 pratyAkhyAnIya cAra kaSAya, apratyAkhyAnIya cAra kaSAya, napuMsakaveda triveda, hAsyAdi cha pariSada, saMjavalana, krodha Adi cAra kaSAya, nidrA, pracalA, jJAnAvaraNIya pAMca, darzanAvaraNIya nava, ane pAMca aMtarAya karma- A pramANe kSapakazreNImAM ArUDha thaI karmanI eka aThThAvana prakRtine anukrame mUlamAMthI kSaya karI, aMtakRta kevalI [ AyuSyanuM aMtarmuhUrta bAkI rahe ne kevalajJAna thAya, tene "AMtakRta kevali' kahevAya che] thaIne pradyumnamahAmuni siddhigatine pAmyA. anaMtAnaMta zAzvat sukhanA bhetA banyA. zAMba muni paNa siddhagirIne bIjA zikhara upara jaI dhyAnArUDha banI kSapakazreNI mAMDIne sarva karmone kSaya karI aMtakRta kevali thaIne te ja divase siddhigatine pAmyA. je zikhara upara zAMba, pradyumna Adi
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga-16 275 munivare mekSagatine pAmyA, te zikharanAM nAma- thAvaracaMdradivAkarI prasiddha banI gayAM. Aja sudhI paNa bhavyajI zAMba-pradyumna zikharanI sparzanA karI, potAnA jIvanane dhanya banAvI rahyA che. [ kahevAya che ke phAgaNa suda terasanA pavitra divase siddhagirInA bhAMDavAnA DuMgara upara zAMba-pradyumna sADA ATha karoDa munivaronI sAthe muktipadane varyA hatA tethI tene mahimA Aje paNa jovAmAM Ave che. phAgaNa suda terase gAmegAma ane dezadezathI loko AvIne siddhagirInI cha gAunI sparzanA karI, chele bhAMDavAnA zikharanI sparzanA karI, jIvanane dhanya banAve che. khAsa te cha gAunI yAtrAne mukhya Azaya bhAMDavA zikharanI yAtrAne che.] vivAha kAryamAM loko aneka prakArane mahatsava kare che, maMgalagIta gAya che, nRtya kare che ane aneka prakAranA vAjiMtro vagaDAve che, tema zAMba-pradyumna mahAmunione atidurlabha evI zivalayamI nAmanI nArI sAthe vivAha thavAthI, karoDo dee rAjI thaIne aneka prakArane mahotsava karyo. keTalAka de madhura svare mahAmuninA guNonI prazaMsA karatA gIto gAtA, keTalAka nRtya karatA ane keTalAMka de pradyumna muninI janmabhUminI ane temanA mAtA-pitAnI stuti karatA. tyAra pachI devoe pradyumnamuninA acetana deha upara sugaMdhI jalanI vRSTi karIne tenA para paMcavarNanA puSponI vRSTi karI. jIvaMta evA devAnI paNa AvI aMgapUjA thatI nathI. pradyumna muninA kSagamana pachI paNa, temanA zarIranI karaDe ke pUjA karI rahyA hatA. dhanya che e mahAmuninA dehane! tyArapachI gezISacaMdanathI muninA dehane agnisaMskAra karI, tenI bhasmane sAthe laIne bhaktipUrvaka pradyumna muninA guNenI prazaMsA karatA de potapotAnA sthAne gayA. jemaNe dharmadezanA vaDe pratibodha karIne pradyumnane potAne ziSya banAvyo, ane potAnA ja zAsanamAM pradyumnane muktisukha ApyuM. te bhagavAna neminAtha jayavaMtA varto. vyAkaraNa, alaMkAra ke chaMdazAstramAM mAro parizrama nathI, chatAM alpabuddhivALA evA meM, ghora pApone nAza karavAmAM samartha evA A pradyumnanA caritranI racanA karI che. temAM anAnatAthI, alpabuddhithI, pramAdathI ane vyagratAthI A caritramAM kaMI paNa azuddha lakhAI gayuM hoya te sAkSaravaryo (paMDitapurUSa) mArI bhUlane kSamA karaze. zAstronA jANakAra hovA chatAM IrSALu ane te dveSI purUSo hoya che ke je mAtsarya. bhAvathI bIjAnA deze ja jotA hoya che, tevA durjanapurUnA vacananI kaMIpaNa kiMmata hotI nathI. paraMtu paropakArI sajjana purUSo ke jeo mAtsaryAdi doSathI rahita hoya che. tevA prajJAvaMta saMtapurUSo sUkamabuddhithI A caritramAM rahelI kSatione dUra karI mArA jevA alpabuddhivALAnA baMdha mATe sUcana karo. agIyAra aMga paikI " aMtakRtadazAMga' nAmanA AThamA aMgamAM varNavela pradyumnakumAranuM caritra, zatruMjayamAhAmyamAM neminAthanA varNanamAM AveluM caritra, temaja digabarazAstramAM AveluM pradyumnacaritra, te traNe caritranuM avalokana karIne, A zAMba-pradyumnacaritranI racanA karavAmAM AvI che.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 zAMba-pradyumna caritra je kaI bhavya cha zubha bhAvathI A pradyumnacaritrane bhaNaze, sAMbhaLaze ane vAMcaze-tenI A loka ane paralokamAM haMmezA atula maMgalanI paraMparA sajAze. gujaradezanA kheMgAra rAjyamAM AvelA "mAMDala nAmanA suMdara nagaramAM vikrama saMvata 1645nI sAlamAM 7200 (hotera so ) leka pramANa, mahAmaMgalakArI pradyumnacaritranI maMgala pUrNAhuti karavAmAM AvI. -A pradyumnacaritra" yAvacaMdradivAkara jayavaMtu varte. tasminmaMDali nAmni cAsnagare kheNgaarraajottme| saMpUrNa samajAyatAgra caritaM pradyumnanAmAnadhaM // saMkhyAtazca sahasrasaptakamidaM dvAbhyAM zatAbhyAM zubhaM / paMcAMbhonidhiSaNNizApatimite varSe ciraM naMdatAn ||grnthaaguu 7200 // iti paMDita cakacakatipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSya paMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIsAMbapradyumnacaritre zrIpradyumnasAMbatapaHkaraNakevalajJAnotpattinirvANagamano nAma ghorAH : samApta: | zrIraraMtu che A pramANe paMDitamAM cakravartI samA zrI rAjasAgara gaNInA vidvAna ziSya paMDita zrI ravisAgara gaNIe racelA zrI zAMba-pradyumnacaritramAM-zrI pradyumna-zAMbanA tapa, saMyama, kevalajJAna ane nirvANagamananuM varNana karato 125 zloka pramANa sola sarga samApta thayA. matha gzarita prAduzcakre jagati guruNA yena saudharmamArgo / gacchan duSTaprakRtitatibhiH khaMDitaH kAlayogAt // bhAsvaMtI bhinapatinutibhiH zuddhasAdhukriyAbhiH / kaivalyaikaprathamapadavIsAdhikAbhiH prakAmaM // 1 // prazasti mahA pratApazALI rAjAo vaDe namaskAra karAtA, zuddha sAdhumArganA prakRSTa ArAdhaka, temaja mokSamArganA sAdhaka evA gurUbhagavaMte ke jeoe kalikAlanA doSathI duSTa prakRtivALA kuvAdIethI khaMDana karAtA jinezvarabhagavaMtanA mArgane arthAt jenazAsanane suvyavasthita karyuM che, teo jayavaMtA va. jainadharmAdbhavati niyamAjanmanISTe tRtIye, muktiprAptirvihitazaraNAnme'pyato bhAvinI saa| tatpazyAmi prathamamadhikaM svargasaukhyaM manuSyA-nmanye dhyAtvAgamaditi divaM yasya jIvo vipadya // yAtasyApi tridazanilayaM samyAgArAdhya dharma, yasyAdyApi sphurati mahimodyadyazo nAma loke / zrImAnAnaMdavimalaguruH sa kriyAtsatkriyANA- muddhArasya prakaTanapaTutvaM dadhAnaH zivAni // 3 // jenadharmanI ArAdhanAthI ane jenazAsanane zaraNe gayelA evA mArI niyamAM trIjA bhave mukti thavAnI che, tema chatAM "prathama varganA sukhane anubhava karUM." ema vicArIne jANe ahIMthI kALadharma pAmI svargamAM gayA nA hoya!
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti 277 samyapha prakAre dharmanI ArAdhanA karIne svargalokamAM gayA chatAM, jene mahimAzALI yaza haju sudhI lokomAM prasiddha che, evA saddhiAraka pravacana paTu zrI AnaMdavimalagurU maMgalane karanArA thAo. sukRtaguNanidhAnaM yo dadhArAvadhAnaM, paramamatividhAnaM mokSadarzipradhAnaM / trijagati vibudhAnAM hRtpramodaM dadhAnaM, pramuditavibudhAnAM zarmakRtsannidhAnaM // 4 // ajayadakhilamAnaM mAnmathaM vardhamAnaM, kSitipatibahumAnaM rAjavadrAjamAnaM / zucimukhamasamAnaM yo dadhAnopamAna, dhRtajagadupamAnaM nirjarairgIyamAnaM // 5 // zazadharavizadAnaM taprabhAmAdadAnaM. guNatatimatidAnaM donajaMtau dadAnaM / bhajata vijayadAnaM sUrimukhyaM dadAnaM varamatitatidAnaM taM janAmodadAnaM // 6 // ujajavala guNonA bhaMDAra, avadhAnane karanArA, sUthama matinA dhAraka, mokSamArgane batAvanArA, traNe jagatamAM rahelA paMDito-devonA hRdayane ulasita karanArA, AnaMdita banelA devo niraMtara jemanA caraNakamalanI sevAmAM tatpara che, evA traNe jagatanA jInA mAnane mUkAvanAra kAmadevane jemaNe jItI lIdho che, evA rAjA-mahArAjAothI sanmAna pAmelA, rAjanI jema jaina zAsananuM sAmrAjya bhogavanArA, candra samAna nirmala ane pavitra, jenI upamA jagatamAM keI ne pAmI zake evA anupama, jemanA guNAnuvAda deve haMmezAM gAI rahyA che evA candra jevI ujajavala kAMtinA dhAraka, dIna, hIna ane pApIjanene paNa guNonI paraMparAnuM dAna karanArA, mUrkha ziSyane paNa paMDita banAvanArA evA janamanane AnaMda ApanArA zrI vijayadAnasurIzvarajI jayavaMtA varto. arhaniketanajinArcanamaMDalazrI-yukta'grayapAlhaNapure nagare prasiddha / Ukeza zuddhatamavaMzabhavo babhAse, kurAbhidho'tulaguNo vyavahArimukhyaH // 7 // audAryadheryasuvizAlaguNaprayuktA, nAthIti tasya vanitA nitarAM viniitaa| tatkukSijaH samabhabattanayo virAjan, hIrAbhidhaH sakalalakSaNalakSitAMgaH / / 8 / / AbAlyato'pi vavRdhe bhuvi tasya kIti-kAMtA tato bahuguNAM caraNAbhidhAnAM / yoSAM jighRkSurabhavadgurusevanAto, vAMcchedvazAmabhinavAM taruNo naro hi // 9 // satyAmapi prasRmaradyutikItiyoSi-tyAdattabAMzcaraNayoSitamAdareNa / sAdhaM tayAsya samajAyata bhUrirAgaH, spardhA cakAra vahulAM kila kIrtikAMtA // 10 // yasya striyau rucirarUpayute bhavetAM, bhUyiSTagehadhanadhAnyasamanvite ca / nAthasya tasya na sukhaM bhavatIha tAbhyAM spardhAvazAdatulamatsarakArikAbhyAM // 11 // kArAgRhe nivasanaM bahuduHkhadAyi, dezAMtareSu yadi vA bhramaNaM vidheyaM / te dve tato na viduSA puruSeNa kArye, svasminnadabhrasukhamaMgalakAmukena // 12 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zAMba-pradyumna caritra sasphUtikIrtivanitA prathamA dvitIyA, dIkSAvilAsiramaNI ramaNIyarupA / sUrIzahIravijayasya yatastvime dve, sto yoSitau sphuradalaMkRtipUritAMgyau // 13 // prAyo bhavettanumataH prathamAMganAyAM, rAgastanuH sa gurutAkalito'parasyAM / dRSTvA gurorapi tathA prathamA svarUpaM, jAtA viSAdasahitA smayadhAraNena // 14 // te cakratuH pratidinaM bahu kAcapicya-mIrSAvazAttadasahiSNurasau ca dadhyau / naitatsahAmyahamitIva vicitya mAnA-ttIrthAni kartumagamat trijagadyathecchaM // 15 // sammetazailazikhare'tra pavitrayAtrAM, kartuM gatA sthitavatI nizi cAMtarAle / ramyAgarAkhyanagare varakItikAMtA, zuzrAva tatra naranAtha upAgatAM tAM // 16 // saMsasthitaistu sakalairapi tatprazaMsAM, niSpAditAmatizayAnnapatinizamya / citte camatkRtidharaH samajAyatocca-staddarzanotsukamanAH sa babhUva tasmAt // 17 // AkAritA nRpatinA pravilokituM sA, tAvattataH pracalitA tridazAMganeva / dadhyau tadA kSitipatinijamAnasAMtaH, pazyAmi ki striyamahaM mama saMti vahvayaH // 18 // pazyAmi tahi ramaNaM kamanIyamasyA, yasyeyamasti bhuvanatrayamohinI strI / dhyAtvetvakabbaramahIpatinA pramodA-dAkArito drutataraM khalu hIrasUriH // 19 // yasya pratApatapane tapati kSamAyAM, smaratnabhRtkuvalayaM bhavatIti citraM / saMkocasaMyutamatIvamadena mAdya-dvidveSyasaMkhyavanitAvadanAravidaM // 20 // lokatraye madayutA dviradA ivAsaM--ste cakrire gatamadAH sthAvarA IvAzu / sAmAnyavRttisahitA atha sajjanA ye, te svAmitorugajavAjidhanAzrayena // 21 // yasya pratApagaganadhvajataH zuzoSa, svIyeSu suMdaragRheSvapi saMsthitAnAM // rAmapayodharapayastilakaM lalATe, niSThIvanaM ca vadane ripubhUpatInAM // 22 // tenApyakabbaramahIramaNena tattva--zraddhAluneva racitAMjalinottamAMge / sUrIzahIravijayasya puro bahUni, bastUni cAmumucire draviNAdikAni // 23 // sadyoginAmapi manAMsi vibhedayaMtya-stIvaiH kaTAkSavizinayanadvayotthaiH / saMdarzitA mRgadRzo'pi manojJarUSA-zcittaM tathApi calitaM na munIzvarasya // 24 // no tAni saMjagRhire guruNA vasUni, satsvAmineva ca zApi na vIkSitAstAH / evaMsvarUpamavalokya jineMdradharme, zraddhA babhUva mahatI jagatIpateAk // 25 // dharmeSu bhAti sakaleSvapi jainadharmaH, sUrIzahIravijayazca guruSvapIha / tasmAdayaM mama kRpAkalito'stu dharmaH, zrImadgururbhuvi jagadgurunAmadhArI // 26 // nopAdade kimapi te na puro vimukta, yAvanmumukSupatinA sa jagAda tAvat //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti 279 sarvavratIza vada kiM pradadAmi tahi, tubhyaM prasiddhijanaka zivadAyi dAnaM // 27 // sUrijagAda yadi dAsyasi mAgitaM me, tad dvAdazArpayatamAM divasAni yAvat / jaMtordhanAzrayajalasthalacAriNo'pi, niHsvAmino'pyabhayadAnamamAnapuNyaM // 28 // zrutvA guroramRtatulyamazeSajaMtu-protyAvahaM vacanamunnatikArakaM ca / bhUpo vabhANa bhagavaMstvayakA yadukta, nityaM bhaviSyati hitAya mamApi tatt / / 29 // tasmAttvaduktamanadhaM vacanaM kariSyA-myuktveti bhAnubhavabhAnvadhikaprabhAya / AjJAsti yatra sadakabbarapAtasAhiH, preSIcca tatra nijanAmapavitralekhAn // 30 // kecidbhayena sukRtena ca kecidetAn, sallajjayA manasi kecidamAnayaMstAna // kenApi kiMtu valinA viphalIkRtA na, lekhAH kRpAkaraNataH sphuratIzagIhi // 31 // jinezvara bhagavaMtanA suMdara jinacaityothI suzo bhitaprasiddha prahalAdanapura (pAlanapura) nAmanA nagaramAM vizuddha osavAla vaMzamAM zreSThIomAM agraNI "kurA" nAmanA guNavAna zreSThI hatA. temanI daurya vatI, audAryazAlinI Adi guNavALI "nAthIdevI" nAmanI pativratA patnI hatI. tenI kukSIthI saMpUrNa zubha lakSaNathI lakSita "hIra" nAmano putra hato. te hIrakumArane bAlyAvarathAthI ja kIrtirUpI kAMtA jagatamAM prasiddha hatI, paraMtu hIrakumArane vadhAre guNavatI dIkSArUpI kumArI sAthe, ghaNo prema hovAthI tenI sAthe pANigrahaNa karavAnI IcchAthI, gurujananI pAse AvI dIkSAkumArInA hAthanI mAgaNI karI. gurUdeve paNa tarUNa hIrakumAranA dIkSAkumArI sAthe vivAha karAvI ApyA. dIkSAkumArInI sAthe harakumArane ati rAga jANIne, kurAyamAna kAMtIvALI kIrtirUpI prathama patnI IrSyA karavA lAgI. lekamAM paNa dhana, dhAnya, saMpatti aizvarya badhuM hovA chatAM paNa je purUSane suMdara rUpavatI be patnIo hoya, tene prAya: sukha na thI hotuM. kema ke te baMne bhAryAo IrSAthI ekabIjAnI spardhA karatI ja hoya che. baMne zeyanA jhaghaDAthI teno pati herAna parezAna thaI jAya che. tethI bahadu:khadAyI kArAgRhamAM vasavuM sArUM, ane dezAMtaramAM bhramaNa karavuM sAruM, paraMtu sukhazAMtinA abhilASI paMDita purUSe kadApi be patnInA pati banavuM nahIM. ahIMyA paNa zrI hIravijayasurine skurAyamAna kIrtirUpI vanitA, prathama bhAryA hatI ane guNothI alaMkRta zarIravALI manahara rUpavatI dIkSArUpI bIjI patnI hatI. prAyaH karIne purUSane prathama-junI patnI upara rAga ocho hoya che ane navI-bIjI patnI upara rAga vizeSa hoya che. e pramANe hIravijayasUrine kIrtirUpI junI patnI upara rAga bilakula ocho hovAthI, kIrtirUpI bhAryA mAtsaryabhAvathI haMmezA kaca-kaca karatI rahetI. eka vakhata viSAdane dhAraNa karatI kIrtirUpI strIe vicAra karyo - "mArA patine mArA upara bilakula rAga nathI, te mATe ahIM rahevAnuM zuM prajana? ema mAnIne jANe pite vecchAthI traNa jagatamAM pharavA nIkaLI paDI ! (arthAt hIravijayasUrInI kIrti traNe jagatamAM digaMtavyApI hatI.) A badhI kavinI ubekSA- ka95nA batAve che.) pavitra sametazikhara tIrthanI yAtrA karI, rAtrinA samayamAM vacamAM rokAIne hIrasUrinI kIrtirUpI bhAryA suMdara AgrA nAmanA nagaramAM AvI. tenI prazaMsA AgrAnA rAjA akabara bAdazAha pAse pahoMcI. prazaMsA sAMbhaLIne Azcaryamugdha
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 zAMba-pradyumna caritra banele rAjA kIrtinA pati hIravijayasUrinA darzana karavA mATe utsuka banyA. rAjAe vicAryuM ke "devAMganA samI te kIrtirUpI strIne huM jouM. mAre ghaNI patnIo che, paraMtu A hIravijayasUrinI kIrtirUpI bhAryA te traNe jagatane meha pamADanArI addabhuta strI che, te tene pati kevo addabhuta jyotirdhara haze ! mAre enA darzana karavA ja joIe." ema vicArIne akabara bAdazAhe AnaMdapUrvaka hIravijayasUrine potAnI pAse bolAvyA. jenA pratAparUpI sUryathI pRthvI tapI rahI che paraMtu Azcarya che ke kamalo vikasita bane che, ane zatruonI asaMkhya vanitAonA mukharUpI kamano saMkacita thAya che. traNe lokamAM rahelA madamatta hAthIo mada vinAnA banI vRddha jevA thaI jAya che. svAminInI kRpAthI ja hAthI-gheDA, dhana ane saMpattithI sajajane samAna vRttivALA thaI jAya che. vaLI, jenA pratAparUpI sUryathI pitAne suMdara gharamAM rahelA zatrurAjAenA kapALamAM lakSmI devIe kareluM tilaka bhUsAI jAya che. teonAM zatrunA mukhamAM dhUMka AvI paDe che. evA mahAnuM sAmrAjyanA bhaktA akabara bAdazAhe, hIravijayasUrinI pAse zraddhALu zrAvakanI jema hAtha joDI mastaka namAvI, sUrijIne prArthanA karI. aDhaLaka dhanasaMpattine rAzi sUrijI pAse karyo temaja suMdara rUpavatI evI strIone sUrijIne arpaNa karatA kahyuM- "bhagavana, A dhanasaMpatti temaja sauMdaryavatI A strIono Apa upabhoga kare." jenA hAvabhAva ane kaTAkSathI bhalabhalA cogIo calita thaI jAya, paraMtu hIravijayasUrijIe na to dhana sAme najara karI ke na te strIo sAme najara karI. bAdazAhane kahyuM:- "rAjana, jaina munio kaMcana kAminInA sadaMtara tyAgI hoya che. agninA sparzanI jema teno sparzamAtra paNa karatA nathI. eTaluM ja nahI paraMtu bIjA pAse karAvatA nathI ane je leke kaMcana kaminI rAkhe che, tenuM anumaMdana ame karatA nathI." A pramANe sUrijInA zrImukhe jenadharmanuM svarUpa jANIne, akabara bAdazAhane jainadharma pratye atUTa zraddhA thaI. bAdazAhe kahyuM - "kharekhara, jagatanA sarve dharmomAM jainadharma zreSTha dharma che. jagatanA gurUomAM hIravijayasUri jagadaguru che. tethI teonA dayAmaya dharmane huM aMgIkAra karuM chuM. paraMtu Apa, AmAMnI mArI kaI paNa vastu nahIM svIkAro ? Apane huM zuM ApuM? mArA para kRpA karIne Apa kaMIpaNa kArya mane batAve. Apa kahezo te karavA taiyAra chuM. tyAre bAdazAhane ghaNe ghaNe Agraha joIne, AcArya bhagavaMta bolyA :- "rAjana, je Apane ApavAnI IcchA che te tamArI prasiddhine karanAra, tamArU kalyANa karanAruM evuM bAra divasanuM abhayadAna mane Ape. bAra divasamAM tamArA rAjyamAM jalacara ane thalacara nirAdhAra jIvonI hiMsA thavI joIe nahI. jIvamAtrane ApeluM abhayadAna mahAna puNyanuM sarjana karanArU thAya che." rAjAe kahyuM - "bhagavad, Ape je kahyuM ke te mArA hitane mATe che. huM haMmezAM kaI jIvanI hiMsA karIza nahI. ApanA mahAmUlyavAna vacana pramANe mArA samagra rAjyamAM bAra divasa sudhI sadaMtara hiMsA thaze nahI. te mATenA mArA AjJApatro rAjyanA vibhAgamAM mekalI ApuM chuM,' ema kahIne bAra sUrya samAna bAra AjJApatro (pharamAno) potAnA nAmathI lakhIne mokalAvyA. te AjJA patrona keTalAka subAee bhayathI, keTalAke puNyanuM kArya pANI, keTalAke dayAbhAvathI, keTalAke lajajAthI, te keTalAka subAoe rAjAnA mAnathI e AjJApatrone zirasAvaMgha karIne svIkAryA. A pramANe akabara bAdazAhe hIravijayasUrinA upadezathI potAnA jIvanamAM ahiMsA-dayAmaya dharmane utAryo ane pitAnA rAjayamAM paNa sakhta rIte amAripravartana karAvyuM. brahmastanaMdhavavadhUsurabhiprahArI, sAraMgazUkaramataMgajasiMhamArI / yenedRzo'pi nRpatiH pratibodhito drA-gjIyAdguruH sa iti kecidavarNayaMzca // 32 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti 281 vighnauSadhapravaramaMtragataM parokSA-kRtyaM vinaiva hRdi niHspRhatAM nirIkSya / yo'mAnayadgurumakabbarapAtasAhiH, sUrIzahIravijayaM sa nRpo'pi dhanyaH // 33 // jIvA jalasthalakhagA nijajIvitavya -dAnena cArukaruNAkaraNena lokAH / AzIrvacoHdadurakabbarapAtasAhe, joyAtpiteva pRthivItalapAlako'sau // 34 // kecid dvijAn zucikulAn pratibodhayaMti, sUkSma kriyAn svakRtasaMgaranivahotkAn / kecitsvakIyakalayA vaNijaH kulInA-nanyAnapi pravaradhadhiyazca kecit // 35 // lokAtibhItikaramudgalajAtijo'pi, bhuuyissttpaapkRdkbbrpaatsaahiH|| yenogradharmamatinA pratibodhito'laM, sUrIzahoravijayo'tra guruH sa pUjyaH // 36 // AcAryanAmadharaNapravaNAH prabhUtAH, saMti svacittaparikalpitabhUrigarvAH // kenApi kiMtu birudaM na dadhe nareMdrA-nmAnyaH sa yo'khilajagadgururityadhAttat // 37 // zrIsthUlabhadravadaho bhuvane svanAma, zrIhemasUririva yaH prathitaM cakAra // sUrIzahIravijayo vijayonnataH sa, jIyazciraM muniSu sanmukuTAyamAnaH // 38 // iti bhaTTArakapuraMdarazrI 5 zrIhIravijayasUrizvarakItisaMyamaramaNIsaMvAdodbhUtapAtisAhi zrIakabbarabahumAnadAnavarNanadvAtrizikA // brAhatyA, bAlahatyA, strI hatyA ane gauhatyA-AvI bhayaMkara cAra hatyAo karanAra temaja pazu, pakSIo, Dukkara, hAthI ane siMhane zikAra karanAra mahAbhayaMkara hiMsaka bAdazAhane paNa jemaNe pratibaMdha karI ahiMsaka ane dayALu banAvyA, evA jagadagurU hIravijayasuri jagatamAM jayavaMtA varto. evA prabhAvazALI gurUnA guNonuM varNana karavA mATe bRhaspati paNa samartha nathI. vidana, auSadha, maMtra, taMtra AdinI parIkSA karyA vinA ja, jemanA hRdayanI nispRhatA jeIna akabara bAdazAhe jemane gurU tarIke mAnyA, evA bAdazAha paNa dhanyavAdane pAtra che. jalacara, thalacara ane khecara jIvone abhayadAna ApavAthI ane prajAnuM karUNabhAve pAlana karavAthI jagatanA cha akabara bAdazAhane nIraMtara AzIrvAda Ape che ke - "pRthvInA pAlaka, jagapitA akabara bAdazAha jaya pAme, jaya pAme." keTalAMka AcAryo pavitrakulamAM utpanna thayelA brAhmaNane pratibaMdha kare che, keTalAMka pitAnA kAryane karanAra sUmakiyAnA ArAdhakone pratibaMdha kare che, keTalAka pitAnI vAkapaTutAthI vANIkone pratibaMdha kare che, te keTalAka anya dharmane karanArA kulIna purUSone pratibaMdha kare che. jyAre hIravijayasUrijIe to lokomAM bhayaMkara evI megalajAtimAM utpanna thayelA hiMsaka ane kura evA akabara bAdazAhane pratibaMdha karyo. te gurU kharekhara jagat pUjya che. AcArya padavIne dhAraNa karavAmAM tatpara ane potAnI kahipata kItine vadhAravA mATe prayatna karanArA ghaNuM santa che, paraMtu hIravijayasUri te keIpaNa jAtanA birUdane dhAraNa nahI karanArA, nispRhI evA te 36
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 zAMba-pradyumna caritra gurUne svayaM bAdazAhe "jagadagurU' tarIke bIradAvelA, evA jagadagurU hIravijayasUri jagatamAM jaya pAme. zrI sthUlabhadrajI ane zrI hemacandrAcAryanI jema jemanuM nAma jagatamAM prasiddhine pAmyuM che evA munione viSe mugaTa samAna zrI hIravijayasUrizvarajI jayavaMtA varto. A pramANe AcAryomAM IdrasamAna zrI hIravijayasUrIzvarajInI kIta ane saMyama rahIe baMnenA saMvAda pUrvaka, akacra bAdazAha dvArA karAyelA sanmAna ane bahumAnanuM varNana sItathI 38 kaleka sudhInA batrIza zlokomAM karavAmAM AvyuM. dAga dvAdazAruNamarIcyadhikapratApaM, bhAgyodayadhumaNimAdadhataH sphuraMtaM // AcAryavaryapadavIbhavanena yasya, khaMDaM javAtsamabhavatkumatAMdhakAre // 39 // dhvAMtasya tasya parikhaMDanake prajAte, yadbhAgyabhAsuradivAkara udgate ca // bhUpAlabhaktibahumAnavidhAnayogA-dudyota Azu samajAyata sarvaloke // 40 / / yadbhAgyakAMtasavitA varasaptasaptate-rAdhikyamAcarati tIkSNamayUkhadaiH // rAtrAvapi kSayamupaiti na so'paro'rkaH, prApnoti taM nikhilaviSTapaduHkhahetuM // 41 // yabhAgyabhAnuradhiko varivati loke, rAjJo'pi dIdhitivinirmititaH sa caivaM / anyaHkSayaM dinakaraH prakaroti rAjJa-stannimiteH svayamapIha labheta taM saH // 42 // tadyauvarAjyadavIM ca dadhanmunInAM, kurvan sukhAni bhuvanaM ca vimohayan saH // bhaTTArako vijayasenaguruH prasanno, bhUyAdbhavAbhibhavabhArabharaprabhedI // 43 // bAra sUryanA kiraNothI adhika pratApI jemane bhAgyodaya rUpI sUrya rAyamAna che, jeoe AcArya padanA padArpaNathI kumatarUpI aMdhakArane khaMDa khaMDa (cUrNa) karI nAkhyo che, tevA ajJAnarUpI aMdhakArane nAza thavAthI dedIpyamAna bhAgyarUpI sUryano udaya thavAthI rAjA nI bhakti ane bahumAna pAmelA, sarvalokamAM prasiddha, bhAgyarUpI sUryanA tINa kiraNothI AkAzamAM rahelA sUryane jhAMkhe pADanArA, gaganavihArI sUryane samasta jagatanA duHkhanA kAraNarUpa rAtrimAM kSaya thAya che. jyAre A AcArya bhagavaMtano bhAgyarUpI sUrya divasa ane rAtrimAM adhika prakAza karanAra che. lokonA ajJAnarUpI aMdhakArane dUra karanAro, temaja rAjAone paNa jJAnane prakAza ApanAra, jemane prakhara pratApI bhAgyodaya jagatamAM prasarI rahyo che evA ane muniomAM yuvarAja padavIne dhAraNa karanArA, lokone AnaMda ApanArA ane jagatene moha pamADanArA evA bhaTTArakAcArya vijayasenasUri amArA upara prasanna thAo. saMsAra samudrane pAra karAvanArA thAo. zuddhakriyodhdhatilasatsamayasya sAdho-rAdAvazobhayadalaMkRtivadvapurvA / vibhrAjivAcakapadaM zramaNeSu mukhya-mAcAryayogyapadavIbhavanAspadaM yaH // 44 / / bhUyastapojapavizuddhatamakriyAbhi-rArAdhito bhagavato nanu yena dharmaH /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti 283 zrIharSasAgarasamullasane zazI sa, zrIharSasAgaramanoramavAcako'bhUt // 45 // pradyotanena pRthivIvalayaM svagobhi-niSpAdyate ghanatamorahite yathaitat // ajJAnatAmasatata ca tathA vinAzya, mithyAhazAmakRta yo jinadharmatejaH // 46 // saMkaMdanasya kaThinAcalabhedanAya, vajJa yathA bhavati sarvajanaprasiddhaM / AbAlyato'pi samajAyata yasya bhAgyaM, puNyAttathA nikhilavighna vinAzanAya // 47 // zrIrAjasAgarasamapramadapradaMtaM, zrIrAjasAgarasutA janakaM prakAmaM / zrIrAjasAgaratamoraNanimnagAbhaM, zrIrAjasAgaraguru vibudhaM ca vaMde // 48|| adhyApitAH prathamatastvapare vineyAsteSAM ca yena padavI pradade svakIyA / Adhikyato'dhIyata tena gurorapIha, pUjyo janaiH sahajasAgarako vidagdhaH // 49 // svacchandazAstradhanatarkajinAgamAnA-madhyApako vizadasaMyamazobhamAnaH / sAdhukriyAvinayasAgara IhitArthI cakre nRNAM vinayasAgaralabdhavarNaH // 50 // iti zrImada guruparaMparAprazastipaMcAzikA // eteSAmanubhAvato bhagavato dhyAnAnmahAnaMdato, bhAsaMpattikRtevipattyapahRtermuryoniduHkhApahAt / sollAsaM ravisAgaro racitavAn prajJAnusArAdida, zrIpradyumnacAritramatra sakalazrotRzrutau zarmadaM / yatrAbhUdracanArhatAM samavasRtyAH sarvakRtyAdhikA, pApardheniyamaM cakAra ca caturdazyA dine bhUpatiH / bhUvAH khecarapAraNAjananamAvarSaM saharSaM jina-prAsAdodhdhRtinirmitiH samabhavad dravyavyayairbhUrizaH / tasminmAMDalinAmni cArunagare kheMgArarAjottame, saMpUrNa samajAyatorucaritaM pradyumnanAmAnaghaM / saMkhyAtazca sahasrasaptakamida N dvAbhyAM zatAbhyAM 7200 zubhaM, paMcAM bhonidhiSanizApatimite 1645 varSe ciraM naMdatAt // 53 // zuddha sAdhukriyAnA uddhAraka, sAdhudha rUpI AbhUSaNeAthI alaMkRta zarIravALA vAcaka (upAdhyAya) padmathI vibhUSita ane AcAya padavIna ceAgya, tapa, japa, dhyAna, svAdhyAya Adi vizuddha kriyA vaDe jaina dharmonI ArAdhanA karI rahelA, ane haSa (AnaMda) rUpI samudrane ullaMsita karavAmAM candrasamAna, evA zrI hasAgara mahApAdhyAya jaina zAsanamAM zAbhatA hatA. peAtAnA kiraNA vaDe pRthvIvalayane prakAzita karanArA, ajJAnarUpI a`dhakArane dUra karanArA, mithyAdRSTienA hRdayeAmAM paNa ajJAnarUpI adhakAranA nAzakarIne, jainadhama rUpI kiraNeAnA prakAza karanArA, indranu vajra jema kaThInamAM kaThIna paryaMtane paNa bhedI zake che tema bAlyAvasthAthI ja puNya prabhAvathI vighnArUpI pahADAne tADI nAkhanArA evA rAjasAgaraputra peAtAnA pitAne rAjasamudra samAna AnaMdane ApanArA, rAjA-ca`dra jema sAgarane ullaMsita kare che tema bhavyajIvAmAM AnadarUpI sAgarane unnati karanArA evA zrI rAjasAgara gurune huM vAraMvAra vaMdana 33 4. vaLI, je gurUe khIjAenA paNa ziSyAne zAstrAdhyayana karAvI paMDita banAvyA, tethI jee
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zAMba-pradyumna caritra vAcaka (upAdhyAya) padavIne dhAraNa karanArA hatA ane sahajapaNe samudra samAna gaMbhIra, loko vaDe pUjya zrI rAjasAgaragaNI, svapara zAstranA jANakAra, jenAgamanA prakhara paMDita, tArkika ziromaNI, nIraMtara sAdhu-zrAvakane adhyayana karAvanArA, sAdhukriyAmAM tatpara, vizuddha saMyamathI suzobhita, vinayadharmanA himAyatI, vacanasiddha, ane jeonA prabhAvathI manuSyonI Icchita arthanI siddhi karanAra, evA zrI rAjasAgaragaNIvaryanA ziSya ravisAgaragaNu hatA. gurU kRpAthI tathA bhagavatanuM dhyAna, mahAnaMdapakanA Icchuka, azubha karmaja vipattione dUra karanArA temaja saMyamanI sAdhanA vaDe durgationA duHkhane dUra karanArA evA zrI ravisAgaragaNIe pitAnI buddhine anusAra samasta zrotAgaNanA hRdayane AnaMda ApanArA evA pradyumnacaritranI ghaNuM u9lAsathI racanA karI. jeNe caturdazI (caudaza) nA divase athavA parvatithie zikAra nahI karavAno niyama karelo, pazupakSIone abhayadAna ApanArA, ane potAnA dravya vaDe jyAre jinezvara bhagavAnanAM maMdirane jemaNe jirNoddhAra karAve tyAre ghaNuM ullAsa pUrvaka ghaNA rUpiyA kharacelA evA kheMgAra nAmanA rAjAnA rAjyamAM AvelA mAMDala nAmanA suMdara nagaramAM (ke je nagaramAM jinezvarabhagavaMtanA samavasaraNanI suMdara racanA thaI hatI.) ghaNuM rasika ane pApone haranAruM, maMgalane karanArU, pradyumnacaritra purUM karyuM hatuM. vi. saM. selane pIstAlIsa [1645] nI sAlamAM 7ra 00 zleka pramANuvALuM "zAMbapradyumnacaritra" yAvacaMdradivAkarI jayavaMtu varto. puSpikA pAtisAhazrIakabaradattabahumAnapUrvajagadguru-zrImatapAgacchagagane gaganadhvajasamAnazrobhaTTAraka puraMdara zrIzrIzrI hIravijayasUrIzvararAjye''samAne zrovijayasenasUripramukhAnekasuvihitasAdhusamudAyarAjamAne saMvata 1645 varSe caitrasita pratipadi guru-revatIyoge zrIbibhItakanagare mahopAdhyAyazrIharSasAgaragaNi-tacchiSya-paMDitaprakAMDa paM. rAjasAgaragaNi tacchiSya-nUtanacaritrakaraNaparAyaNa paNDita cakacakravati paM0 zrIzrIzrI ravisAgaragaNi tacchiSyakaNa jinasAgara phata madra che __ suzrAvakapunyaprabhAvaka-jinAjApratipAlaka- dvAdazavatadhAraka-sarvopamAyogyAbhidhabhAradhUrINa siddhasAdhya zrIhIravijayasUriAjJApratipAlaka-sAhaziromaNi sA0 chItarapu0 sAha tAlhaNa pu0 hemarAja nayaNA sA0 udayavaMta kuvara sAMdUruvArapAla samasta parati pratilAbhitA paM0 zrI zrI zrI ravisAgara ziSya jinasAgara parati dattA patilAbhitA panyArtha paMcamI nimittAtha zubhaM bhavatu gra0 7200 samastaM kalyANaM bhUyAt // // iti zrIsAMbapradyumnacaritraM samAptaM // pupikA: bhArata samrATa akabare bahumAna pUrvaka jemane jagadagurunI padavI ApelI, evA zrI tapagaccharUpI AkAzamAM sUrya samAna ane jemanuM sAmrAjya (zAsana) zrI vijayasenasUri Adi
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ pupikA 285 aneka vAcake, paMDita Adi suvihita sAdhugathI suzobhita hatuM. bhaTTArako (AcAryo) mAM IsamAna evA zrI zrI zrI hIravijayasUrIzvarajInA asamAna sAmrAjyamAM rahelA mahApAdhyAyazrI harSasAgaragaNunA ziSya paMDita prakAMDa zrI rAjasAgaragaNIvaryAnA ziSya navanavA caritra graMthanuM nirmANa karavAmAM tatpara, paMDitomAM cakavatIMsamA zrI ravisAgaragaNIe pradyumnacaritrane bibhItaka (haDAnagara) nagaramAM zubhAraMbha karelo. ane vikrama saMvata 194panA rautra suda ekamanA gurUvAre revatI nakSatramAM zubhAgamAM mAMDalanagaramAM pradyumnacaritranI racanA saMpUrNa karI. evA zrI paMDitacakravata ravisAgaragaNInA ziSya jinasAgare gurUcaraNe A puSpakanuM samarpaNa karyuM. | sarva prakAranI upamAne gya pavitra nAmadheya zrI hIravijayasUrijInA AjJAvartI suzrAvaka puNya prabhAvaka, jinAjJAnA pAlaka, bAra vratanA dhAraka, zAhaziromaNI zAha chItarazAnA putra zAha tahaNazA, temanA putra zAha hemarAja, udayavaMta, kuvAra, sAMdu, urvIrapAla Adi samasta parivArathI pratilAbhita paMDita zrI ravisAgaranA ziSya jinasAgaranA upadezathI saubhAgya-jJAnapaMcamInI ArAdhanA nimite, zAha hemarAjanA parivAre pradyumnacaritranuM Alekhana karAvavAne saMpUrNa lAbha lIdhe che. : anuvAdikAnI kSamAyAcanA : vi. saM. 2040nA ceSTha kRSNa navamI ane zanivAranA siddhiyogamAM zubha coghaDiyAmAM, madrAsa zaheranI aMtargata 'malApura' nAmanA parAmAM 'zAMba-pradyumna-caritra" nA gurjara bhASAnuvAdanI maMgala pUrNAhuti thaI. anuvAdamAM kaI bhUla ke azuddhi rahI gaI hoya athavA jinAjJA viruddha kaMI paNa lakhAI gayuM hoya te sujJa purUSe mane kSamA karaze. A zrute pAsanAthI je puNya upArjana thayuM hoya tenAthI sarva jIvone sukha maLe, zAMti maLe. : anuvAdikA : sva. pravartinI sAdhvIjI sunaMdAzrIjInI aMtevAsinI sAvI sulocanAthI saMpUrNa
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dArzanika aNamola graMtha syAdvAdamaMjarI [ bIjI AvRtti ] (mULa zloka-TIkA ane gujarAtI anuvAda) je tamAre jaina darzananA syAdavAdane, anekAntavAdane jANavo che, samajavo che, te tamAre A graMthanuM adhyayana karavuM ja joIe. pUjya viduSI sAdhvIjI sulocanAzrIjIe saraLa gujarAtI bhASAmAM anuvAda karyo che. thoDI ja nakalo sTokamAM che. mUlya rUA. 25 TapAla kharca rU. 7 prApti sthAna kIrITa je. zAha kaMbaInagara pAse, mahesANA-384002 hira saubhAgya hira saubhAgya [ mahAkAvya] bhAga : trIjo jagadguru AcAryadeva harasUrIzvarajI ma. nuM bAdazAha akabarane pratibaMdha pamADI, samagra jIvana caritra A mahAkAvyamAM guMthAyeluM bhAratamAM ahiMsA dharmano prasAra karanArA che. tene saraLa anuvAda viduSI sAdhvIjI | jagadaguru 'hIrasUrIzvarajInuM A rasapUrNa sulocanAzrIjIe karelo che. jIvanacaritra che. dareka jaina-jainetare vAMcavA jevuM preraNAdAyI A graMtha che. theDI ja bhAga : bIje nakalo sTokamAM hovAthI, jyAM sudhI haze DI ja nakala TekamAM che. jJAnabhaMDAromAM tyAM sudhI mokalI ApIzuM. te A graMtha ho ja joIe. [ pahelA bhAganI ekeya nakala sTokamAM nathI, prApti sthAna upara mujaba. mATe pahelo bhAga keIe maMgAvavo nahIM ] mUlya : rUA. 25 TapAla kharca rUA. 8 mUlya : rU. 50 TapAla kharca rU. 8