Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM sarva-sevA-saMgha-prakAzana rAjaghATa. vArANasI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNa suttaM ( zramaNasUtram ) ratna traya S samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga | sarva sevA saMgha - prakAzana rAjaghATa, vArANasI For Private LALIT C. SHAH Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAMANASUTTAM Price: Rs. 21.00 sarva 'samajasutaM' grantha ke cauthe saMskaraNa kA punarmudraNa prakAzana, zrI parazurAmajI cunIlAlajI coraDiyA, pUnA ( mahArASTra) ke Arthika sahayoga se kiyA gayA 1 rAjaghATa va prakAzana parANarI saMgha samaNasutaM anuvAda : paM0 kailAzacandrajI zAstrI muni zrI nathamalajI saMskRta - chAyA-parizodhana pa0 becaradAsajI dozI prakAzaka sarva-sevA-saMgha - prakAzana rAjaghATa, vArANasI - 221001 saskaraNa : cauthA pratiyA~ : 2,000 kula pratiyA~ : 20,000 sitambara, 1989 mudraka : ratnA priMTiMga vaksaM vArANasI kamacchA, mUlya : ru0 21.00 For Private Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza kI ya 'samaNamutta' grantha kA prakAzana karate hue sarva sevA sagha gaurava evaM prasannatA kA anubhava kara rahA hai| dharma ke ananta rUpa hai / zabdI me ina rUpo ko bA~dhA nahI jA sktaa| mahApurupo tathA vicAraka manISiyoM ne deza, kAla, paristhiti ke anusAra ananta kA anantavA~ a hI prakaTa kiyA hai| mahApuraSo kA darzana sakucita nahI hotA, parantu arthagrahaNa kI sImAo zAbhiniveza kI nIva paDatI hai aura isI meM se vividha matavAdo kA udbhava ho jAtA hai / niSpakSabhAva se vizva ke saba dharmo kA gaharAI se adhyayana kiyA jAya to jJAta ho sakatA hai ki mahApuraSo kI vANI kA amuka-amuka aza usa-usa deza, kAla, paristhiti ke stara-bheda tathA bhUmikA bheda kA sUcaka hai / jaise- 1 sAmAnya vyakti kI sarvaprathama bhUmikA cArvAka bhautika darzana kI hI rahatI hai / kyoki sukha kI AkAkSA saba manuSyoM meM samAna hai / 2 vyApaka sukha kI AkAkSA bhautika stara para pUrI honA saMbhava nahI hai isakA darzana jinheM huA, unhoMne vizva kI vyavasthA kA svarUpa jAna lene kA prayAsa kiyA / vizva- samasyA ke mUla me kucha viziSTa mUla dravya hai / ina mUla dravyo aura unake pArasparika sabadho kI jAnakArI para hI vyApaka sukha nirbhara hai / yahI nyAya aura vaizeSika darzana kI buniyAda hai / 3 isase bhI sukha aura samAdhAna apUrNa hI rahatA hai, aisA jinako anubhava huA ve aura bhI gahare utare / sAkhya, pUrvamImAMsA aura uttaramImAsA yAne vedAnta isI anusandhAna kI niSpatti hai| jaina tathA bauddha darzana bhI isI paramparA me Ate haiM / ina sAre darzano kA sAra yaha hai ki vizva kI vividhatA tathA vibhinnatA kA AdhAra eka hI vibhu-sattA hai / 4 isa vibhusattA ke pratyakSa darzana tathA use jIvana meM prakAzita dekhane ke zodha meM laganevAle logo ne yoga darzana ko sAkAra kiyA / usameM se niSkarSa yaha nikalA ki yogAnuzAsana ke binA mAnava aura vizva ke astitvagata sabaMdha kA na jJAna hogA aura na jIvanavyavahAra hI phalita hogA / isalie bauddhadarzana meM kahA gayA hai ki jIvana kA yathArtha darzana prajJA aura upAya ke sAmarasya (hArmanI) para hI nirbhara hai / cAhe jaina ho yA bauddha, sAMkhya ho yA vedAnta, ina saba dArzanika niSThAo meM yogAnuzAsana ko hI prAthamika mahattva diyA jAtA hai / yahI bhArata kI saMskRti meM Atmadarzana tathA vizvadarzana kA anubhava- siddha mArga kahA gayA hai / tIna -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa mArga para agrasara mAnava kI dRSTi samatA-rana me itanI sahaja, sUkSma aura tarala ( phleksibala) ho jAtI hai ki sAre sagharSa, sAmarasya, Ananda aura saudarya meM lIna ho jAte haiM aura jIvana ko vikRta karanevAle sAre matavAda aura saMgharSa arthazUnya ho jAte hai / jaina-dharma kA anekAntavAda yA syAdvAda isIkA nidarzaka hai jo na kevala paramata-sahiSNutA hI jagAtA hai, parampara virodhI vicAro meM samanvaya bhI sthApita karatA hai / 'samaNasutta' grantha kI niSpatti ke pIche bhagavAn mahAvIra kI avyakta aura santa vinobAjI kI pAvana vyakta preraNA rahI hai / yaha apane meM apUrva aitihAsika ghaTanA hai ki bhagavAn mahAvIra ke 25 sauve nirvANa mahotsava ke varSa me dillI meM isa grantha kI sarvamAnyatA ke lie saMgIti kA Ayojana ho sakA / sagIti meM sammilita sAdhuo, vidvAno, zrAvako tathA sevako ne hara prakAra se apanA hArdika sahayoga dekara ise sarva mAnyatA pradAna kI / jainadharma ke sabhI sampradAyoM ke muniyo tathA zrAvako kA yaha sammilana vigata do hajAra varSo ke paJcAt pahalI bAra dekhane meM AyA / dillI kI isa aitihAsika eva samanvayAtmaka saMgIti kA adhivezana do dina taka cAra baiThako meM sampanna huA / cAro baiThako kI adhyakSatA cAro AmnAyo ke muni zrI suzIlakumArajI, muni zrI nathamalajI, muni zrI janakavijayajI tathA upAdhyAya muni zrI vidyAnandajI ne kii| cAro vaiThako ko AcArya zrI tulasIjI, AcArya zrI dharmasAgarajI, AcArya vijayasamudrasUrijI eva AcArya dezabhUSaNajI ke AzIrvAda prApta hue / gratha kA atima prArUpa sagIti ke cAro adhyakSa aura jinendra varNIjI ne taiyAra kiyA jisameM zurU se aMta taka AcArya tulasIjI kA sahayoga rahA / isa graMtha kA prArambhika sakalana bra0 jinendra varNIjI ne kiyA hai / sarvaprathama eka sakalana 'jainadharmasAra' nAma se prakAzita kiyA gyaa| bAda meM aneka sujhAvo aura sazodhano ko dhyAna meM rakhakara dUsarA sakalana pa0 dalasukhabhAI mAlavaNiyA ne kiyaa| santa kAnajI svAmI kI preraNA se DA0 hukumacandajI mArilla ne sakalana ke lie kAphI upayukta gAthAe~ sujhAyI / udayapura ke DA0 kamalacandajI sogAnI ne gaharAI se adhyayana karake aneka sujhAva diye / sabakA avalokana karake zrI varNIjI ne tIsarA sakalana taiyAra kiyA jo 'jiNadhamma' nAma se saMgIti meM vicArArtha rakhA gyaa| aba jo sakalana prakAzita ho rahA haiM, vaha atima eva sarvamAnya hai / isa sakalana ko paripUrNa tathA parimArjita banAne meM pa0 dalasukhabhAI mAlavaNiyA tathA muni zrI nathamalajI kA vizeSa hAtha rahA hai / DA0 e0 ena0 upAdhye, DA0 darabArIlAlajI koThiyA Adi vidvAno kA bhI sahayoga milA hai / gAthAo kI zuddhi me pa0 kailAzacandrajI zAstrI, 10 becaradAsajI dozI aura muni nathamalajI ke zrama ko bhulAyA nahI jA sktaa| saMskRta chAyA kA sazodhana aura parimArjana pa0 becaradAsajI ne eka-eka zabda ko jA~ca-parakhakara kiyA hai| hindI anuvAda pa0 kailAzacandrajI zAstrI tathA muni zrI nathamalajI ne kiyA hai| anuvAda sarala mUlAnugAmI hai / cAra - For Private Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipaya kI pUrvApara kaDI ko joDe rakhane ke lie anuvAda meM kahIM-kahI kopTako meM viziSTa zabda diye gaye hai| ina saba vidvAno ke sahayoga ke prati hama hRdaya se AbhArI hai| __ sagIti kA dvi-divamIya adhivezana aNuvrata vihAra tathA jaina bAlAzrama meM Ayojita thaa| aNuvrata Andolana ke pravartakaH AcArya zrI tulasIjI tathA upAdhyAya muni zrI vidyAnandajI kI ora se prArambha se hI isa kArya meM protsAhana milatA rahA hai| inake sAtha-sAtha dono sasthAo ke vyavasthApako tathA kAryakartAo ne bhI jo AtmIya sahayoga diyA usake lie parva-sevA-sagha AbhArI hai| zrAvaka-ziromaNi sAhU zAtiprasAdajI jaina tathA unakI dharmapatnI zrImatI ramArAnI jaina tathA zrI prabhudayAlajI DAbhar3IvAlA ke bhI hama vizeSa kRtajJa hai jinhone sagIti ko saphala banAne meM hArdika sahayoga diyaa| upAdhyAya kaviratna jamaramunijI, muni zrI satabAlajI, kAnajI svAmI, AcArya zrI AnandaRSijI, muni zrI yazovijayajI Adi santo ne bhI isa magala prayAsa kA pUrA samarthana kiyA, aneka sujhAva diye aura preraNA dI jisase hame bala milA hai / grantha ke pracAra meM pahala karanevAlo meM bhArata jaina mahAmaNDala, bambaI ke mahAmatrI zrI riSabhadAsajI rAkA tathA haidarAbAda ke prasiddha sarvodayI mitra zrI viradhIcandajI caudharI kA vizeSa sahayoga milA hai| dono sajjano ne agrima rAzi bhejakara gratha ke prakAzana ko sulabha banA diyA hai| __ bhAI zrI rAdhAkRSNajI bajAja ne to prArabha se hI isa kArya ko apanA mAnA hai| zrI jamanAlAlajI jaina kA bhI prArabha se hI sabhI kAryo meM barAbara sahayoga milatA rahA hai| zrI mAnava munijI kA bhI sahayoga milA hai| ye saba sarva-sevA-sagha ke abhinna aga hai| apano ke prati AbhAra kaise mAnA jaay| bra0 jinendra varNIjI kA ullekha kiye binA rahA nahIM jaataa| bAbA kI preraNA unhe sparza kara gayI aura ve pala-pala isa kArya meM juTa gye| kRza aura asvastha kAyA meM bhI saMjaga eva sazakta AtmA ke prakAza meM Apane yaha dAyitva ha~sate-ha~sate nibhaayaa| ve nahIM cAhate ki kahI unakA nAma Takita kiyA jAya, lekina jisakI sugadhi bhItara se phUTa rahI hai, phaila rahI hai, use kauna roka sakatA hai| hama kauna hote hai, unakA AbhAra vyakta karanevAle ! saba prabhu kI kRpA haiN| sabase bar3I bAta to yaha hai ki isa sapUrNa kArya ke pIche prabhu-pravAha, kAla-pravAha aura samAja-pravAha kI anukUlatA milI, jisase samaNasutta graMtha kI mahattvapUrNa upalabdhi huii| bhagavAn mahAvIra kI 25 sauvI nirvANa-saMvatsarI ke upalakSya meM yaha sarvamAnya grantha sabake pAsa pahu~ce, yahI maMgala bhAvanA hai / - pA~ca -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anta meM subI pATako tathA vidvAnoM se anurodha hai ki gratha meM jahA~ bhI bhUla yA azuddhi Adi dikhAI de, usakI sUcanA gItra dene kI kRpA kare, tAki AgAmI saskaraNa meM usakA parimArjana kiyA jA sake / mahAvIra jayantI caitra zuddha 13 vIra ni0 saM0 -501 24 apraila 1975 cauthA saMskaraNa vIra ni0 saM0 2501 kI mahAvIra jayantI ke zubha avasara para " samaNasuttaM" grantha kA deza ke aneka sthAnoM para atyanta utsAha pUrvaka vimocana huA aura usI samaya isa grantha kA prathama saMskaraNa samApta ho gyaa| dUsare mAha hI isakA dvitIya saMskaraNa nikAlanA paDA prasannatA kI bAta hai ki isa prAmANika graMtha kA deza ke prAyaH sabhI acalo me svAgata ho rahA hai| udayapura tathA nAgapura vizvavidyAlaya ne prAkRta evaM jaina dharma ke bI0 e0, ema0 e0 ke pAThya grantha ke rUpa meM ise mAnya kiyA hai / kRSNarAja mehatA saMcAlaka sarva-sevA-sagha- prakAzana san 1982 me rAjasthAna sarakAra dvArA grantha ko 7300 pratiyoM kA krayAdeza prApta huA thA jisakI vajaha se grantha kA tRtIya saMskaraNa prakAzita kiyA gayA thA / aba taka jisa prakAra se isa grantha ko lokapriyatA bar3hI hai usako dekhate hue hama grantha kA yaha cauthA saskaraNa prakAzita kara pAThakoM taka pahu~cA rahe haiM / hameM AzA hai ki rAjasthAna kI bhA~ti anya rAjyo meM bhI isakI mA~ga hogI aura ghara-ghara me isakA nitya pArAyaNa aura svAdhyAya hogA / For Private Personal Use Only prakAzaka
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgIti meM pramukha paMDita, vidvAn tathA zrAvakagaNa NRN . NP Vina Jarch de.. bha / Pages S S wide . .. . . bAyeM se pahalI paMkti-sarvazrI ke0 bhujabalI zAstrI, mAnava muni / dUsarI paMkti-e0 ena0 upAdhye, jamanAlAla jaina, yazapAla jaina, zAMti lAla va. seTha, rAdhAkRSNa bajAja, pa0 kailAzacandajI zAstrI, khuzAlacandra gorAvAlA, kRSNarAja mehtaa| tIsarI paMkti-pa0 sumeracandra divAkara, DA0 darabArIlAla koThiyA, agaracanda nAhaTA tathA anya vidvAn zrAvaka Adi /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI AmnAyoM ke pramukha jaina AcArya tathA munigaNa pa R . P 3 - . VENA BAAR di . SEE bAyeM se-bra0 zrI jinendra varNIjI, AcArya zrI dharmasAgarajI upAdhyAya, muni zrI vidyAnandajI, muni zrI suzIlakumArajI, muni zrI nathamalajI, AcArya zrI tulasIjI, AcArya zrI vijayasamudra sUrijI tathA anya munigaNa /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ muniyoM kA patra vinobA ke nAma ANU VRAT VIHAR 210, dInadayAla upAdhyAya mArga, vIra-nirvANa tithi 24-1-2501 nayI dillI, dinAMka 7-12-74 bhadrarariNAmI, dharmAnurAgI zrI AcArya vinobAjI, Apake samabhAvapUrNa cintana aura sAmayika sujhAva ko dhyAna meM rakhakara 'jaina-dharma-sAra' aura usakA nayA rUpa 'jiNadhamma' kI sakalanA huI, usameM zrI jinendrakumAra varNIjI aura aneka vidvAno kA yoga rhaa| sarva-sevA-sagha tathA zrI rAdhAkRSNa bajAja ke athaka parizrama aura prayatna se sagIti kI samAyojanA huii| sargati meM bhAga lenevAle sabhI AcAryo maniyo aura vidvAno ne Apake cintana kA anumodana kiyA aura mamagra jaina-samAja sammata 'gamaNasutta' nAmaka eka gratha kI nippatti huI, jo bhagavAn mahAvIra ke-25 sauve nirvANa-varpa ke avasara para eka baDI upalabdhi ke rUpa meM svIkAra kiyA gyaa| dinAka 29-30 navambara 1974 ko sagIti huI. jisame yatha kA pArAyaNa kiyA gyaa| AcAryo, muniyo aura vidvAno ke parAmarza, samIkSAe~ aura samAlocanAtmaka dRSTikoNa prApta hue| anta meM grantha ke parizodhana kA bhAra maniyo para chor3A gayA aura varNIjI kA yoga sAtha meM rakhA gyaa| eka saptAha kI avadhi meM muniyo ne bAra-bAra baiThakara cintanapUrvaka vratha kA parizodhana kiyaa| isame hama pUrA santopa huA hai| aba hama cAhate hai ki isa grantha kA Apa gaharAI se nirIkSaNa kare aura dhammapada kI bhAMti isake krama kI yojanA kre| aura bhI jo sujhAva ho, ve Apa de| hama sabako isase baDI prasannatA hogii| gIti kI vibhinna baiThako ke adhyAga farunani vidyAnandajI - munizrI muzIlakumArajI muni jana vijAna (17 - munizrI janakavijayajI - munizrI nAnajI . Cv TV jinendRvaffjIgandha sakalanakatA / hara 12. 12 1974 hastAdAra zrI vinobAjI - sAta -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAna ( vinobA ) mere jIvana meM mujhe aneka samAdhAna prApta hue hai / usameM AkhirI, antima samAdhAna, jo zAyada sarvottama samAdhAna hai, isI sAla prApta huA / maine kaI daphA jenA se prArthanA kI thI ki jaise vaidika dharma kA sAra gItA meM sAta sau zloko mila gayA hai, bauddho kA dhammapada me mila gayA hai, jisake kAraNa DhAI hajAra mAla ke bAda bhI buddha kA dharma logo ko mAlUma hotA hai, vaise jaino kA honA caahie| yaha jaMno ke lie muzkila bAta thI, isalie ki unake aneka pantha hai aura grantha bhI aneka hai / jaise bAibila he yA kuAna hai, kitanA bhI bar3A ho, eka hI hai| lekina jaino me zvetAmbara, digambara ye do hai, usake alAvA terApanthI, sthAnakavAsI aise cAra mukhya pantha tathA dUsare bhI pantha hai / aura grantha to bIsa-pacIsa hai / maiM bAra-bAra unako kahatA rahA ki Apa sava loga, munijana, ikaTThA hokara carcA karo aura jainoM kA eka uttama, sarvamAnya dharmasAra peza karo / Akhira varNojI nAma kA eka 'bevakUpha' nikalA aura bAbA kI bAta usako jaeNca gayI / ve adhyayanazIla hai, unhone bahuta mehanata kara jaina - paribhASA kA eka koza bhI likhA hai / unhone jaina-dharma-sAra nAma kI eka kitAba prakAzita kI, usakI hajAra pratiyA~ nikAlI aura jaina samAja meM vidvAno ke pAsa aura jaina samAja ke bAhara ke vidvAno ke pAsa bhI bheja dI / vidvAno ke sujhAvo para se kucha gAthAe~ haTAnA, kucha joDanA, yaha sArA karake 'jiNadhamma' kitAba prakAzita kii| phira usa para carcA karane ke lie bAbA ke Agraha se eka sagIti baiThI, usame muni, AcArya aura dUsare vidvAn, zrAvaka milakara lagabhaga tIna sau loga ikaTThe hue| bAra-bAra carcA karake phira usakA nAma bhI badalA, rUpa bhI badalA, Akhira sarvAnumati se 'zramaNasUktam' - jise ardhamAgadhI me 'samaNasutta' kahate hai, vanA / usame 756 gAthAe~ hai| 7 kA oNkaDA jainoM ko bahuta priya hai / 7 aura 108 ko guNA karo to 756 banatA hai / sarvasammati se itanI gAthAe~ lI / aura taya -- ATha For Private. Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA ki caitra zukla trayodazI ko vardhamAna-jayantI AyegI, jo isa sAla 24 apraila ko paDatI hai, usa dina vaha grantha atyanta zuddha rIti se prakAzita kiyA jAyagA / jayantI ke dina jaina-dharma-sAra, jisakA nAma 'samaNa sutta hai, sAre bhArata ko milegA / aura Aga ke lie jaba taka jaina dharma maujUda hai, taba taka sAre jaina loga aura dUsare dharma ke loga bhI java taka unake dharma vaidika, bauddha ityAdi jIvita rahege taba taka 'jaina-dharma-sAra' paDhate rhege| eka bahuta vaDA kArya huA hai, jo hajAra, pandraha sau sAla me huA nahI thaa| usakA nimittamAtra bAbA banA, lekina bAbA ko pUrA vizvAsa hai ki yaha bhagavAn mahAvIra kI kRpA hai| mai kabala karatA hU~ ki mujha para gItA kA gaharA asara hai| usa gItA ko choDakara mahAvIra se baDhakara kisIkA asara mere citta para nahI hai / usakA kAraNa yaha hai ki mahAvIra ne jo AjJA dI hai vaha bAbA ko pUrNa mAnya hai| AjJA yaha ki satyagrAhI bno| Aja jahA~-jahA~ jo uThA so satyAgrahI hotA hai| bAbA ko bhI vyaktigata satyAgrahI ke nAte gAdhIjI ne peza kiyA thA, lekina bAbA jAnatA thA vaha kauna hai, vaha satyAgrahI nahIM, satyagrAhI hai| hara mAnava ke pAsa satya kA aza hotA hai, isalie mAnava-janma sArthaka hotA hai| to saba dharmo me, saba pantho me, saba mAnavoM me satya kA jo aMza hai, usako grahaNa karanA caahie| hamako satyagrAhI bananA cAhie, yaha jo zikSA hai mahAvIra kI, bAbA para gItA ke bAda usIkA asara hai / gItA ke bAda kahA, lekina jaba dekhatA hU~ to mujhe dono meM pharaka ho nahI dIkhatA hai / brahma-vidyA mandira, pavanAra (vardhA) 25-12-74 hastAdAra zrI vinobAjI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmi kA 'samaNamutta' nAmaka isa grantha kI saracanA yA sakalanA AcArya vinobAjI kI preraNA se huI hai| usI preraNA ke phalasvarUpa magIti yA vAcanA huI aura usame isake prArUpa ko svIkRti pradAna kI gyii| yaha eka viziSTa aitihAsika ghaTanA hai| ___ vizva ke samasta dharmo kA mUla AdhAra hai---AtmA aura paramAtmA / inhI do tattvarUpa stambho para dharma kA bhavya bhavana khaDA huA hai| vizva kI kucha dharma-paramparAe~ AtmavAdI hone ke sAtha-sAtha IzvaravAdI hai aura kucha anIzvaravAdI / IzvaravAdI paramparA vaha hai jisame sRSTi kA kartA-dhartA yA niyAmaka eka sarvazaktimAn Izvara yA paramAtmA mAnA jAtA hai| sRSTi kA saba-kucha usI para nirbhara hai| use brahmA, vidhAtA, paramapitA Adi kahA jAtA hai| isa paramparA kI mAnyatA ke anusAra bhamaNDala para jaba-jaba adharma baDhatA hai, dharma kA hrAsa hotA hai, taba-taba bhagavAn avatAra lete hai aura dupTo kA damana karake sRSTi kI rakSA karate hai, usame sadAcAra kA bIja-vapana karate hai| anIzvaravAdI paramparA __ dUsarI paramparA AtmavAdI hone ke sAtha-sAtha anIzvaravAdI hai, jo vyakti ke svataMtra vikAsa meM vizvAsa karatI hai| pratyeka vyakti yA jIva apanA sampUrNa vikAsa kara sakatA hai / apane me rAga-dveSa, vihInatA yA vItarAgatA kA sarvocca vikAsa karake vaha paramapada ko prApta karatA hai| vaha svayaM hI apanA niyAmaka yA saMcAlaka hai| vaha svayaM hI apanA mitra hai, zatru hai| jainadharma imI paramparA kA anuyAyI svatantra tathA vaijJAnika dharma hai| yaha paramparA sakSepa ma 'zramaNa-saskRti' ke nAma se pahacAnI jAtI hai| isa AdhyAtmika paramparA me bauddha Adi anya dharma bhI Ate hai| IzvaravAdI bhAratIya paramparA 'brAhmaNa-saMskRti' ke nAma se jAnI jAtI hai| -dasa -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcInatA kisI dharma kI zreSThatA athavA upAdeyatA usakI prAcInatA athavA arvAcInatA para avalambita nahIM hotI, kintu yadi koI dhArmika paramparA prAcIna hone ke sAtha-sAtha sadIrghakAla taka sajIva, matriya eva pragatizIla rahI hai tathA loka ke unnayana, naitika vikAsa tathA sAskRtika samRddhi me prabala preraka eva sahAyaka siddha huI hai to usakI prAcInatA usa dharma ke sthAyI mahattva tathA usame nihita sArvakAlika eva sArvabhaumika tattvo kI sacaka hI kahI jA sakatI hai| jainadharma kI paramparA AcAra aura vicAra dono dRpTiyo se ni mandeha sadUra atIta taka jAtI hai| itihAsajJoM ne aba isa tathya ko pUrNatayA svIkAra kara liyA hai ki tIrthakara vardhamAna mahAvIra jainadharma ke mala sasthApaka nahIM the| unase pUrva aura bhI tIrthakara ho gaye hai, jinhone jinadharma kI punarsthApanA kI aura usakI prANadhArA ko Age bddhaayaa| yaha ThIka hai ki itihAsa kI pahu~ca jainadharma ke mUla udgama taka nahI hai, kintu upalabdha pugatAttvika eva sAhityika tathyo ke niSpakSa vizlepaNa se aba yaha nirvivAda siddha ho gayA hai ki jainadharma eka ati prAcIna dharma hai| vAtarazanA muniyoM, kegiyo, vrAtya-kSatriyo ke vipaya me Rgveda, zrImadbhAgavata Adi mahattvapUrNa grantho me pracura ullekha upalabdha hai| jaina-itihAsa me tirasaTha zalAkA-puruSoM kA varNana AtA hai| avasarpiNI aura utsarpiNI nAmaka pratyeka sadIrgha kAlakhaNDa me ye zalAkA puruSa hote hai, jo mAnava-sabhyatA ke vikAsa meM apane-apane samaya meM dharma-nIti kI preraNA dete hai / ina zalAkA-puruSo me 24 tIrthakaro kA sthAna sarvopari hai| vartamAna avamarpiNI kalpa meM, usake caturtha kAlakhaNDa me jo 24 tIrthakara hue hai, uname sarvaprathama RSabhadeva hai jo rAjA nAbhi tathA mAtA marudevI ke putra the| inhe AdinAtha, AdibrahmA, AdIzvara Adi bhI kahA jAtA hai| sabase atima, 24ve tIrthakara, mahAvIra DhAI hajAra varSa pUrva ho gaye hai| tathAgata buddha bhI inhIke samakAlIna the| bhagavAn mahAvIra ke 250 varSa pUrva, 23veM tIrthakara pArzvanAtha ho gaye hai, jo vArANasI ke rAjA azvasena ke putra the| bauddhaagm| me mahAvIra kA ullekha to nigaThanAtaputta ke rUpa meM milatA hI hai, pArzva-paramparA kA ullekha bhI cAturyAma-dharma ke rUpa me milatA hai| - gyAraha -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra bhI pArthya-paramparA ke pratinidhi the | yo dekhA jAya to kAla kI avicchinna dhArA meM na to RSabhadeva prathama hai aura na mahAvIra jtis| yaha paramparA to anAdi-ananta hai--na jAne kitanI caubIsiyoM ho gayI hai aura Age hogI / sAskRtika vikAsa kI dRSTi se vicAra karane para jJAta hotA hai ki pAramArthika athavA AdhyAtmika bhUmikA kI apekSA se vedika tathA zramaNa maskRtiyo me vizeSa antara nahI haiM, phira bhI vyAvahArika kSetra meM, dono ke tattvajJAna, AcAra aura darzana meM antara spaSTa hai / dono saskRtiyA~ Apasa me kAphI prabhAvita rahI hai, uname AdAna-pradAna hotA rahA hai aura sAmAjika pariveza to dono kA lagabhaga eka hI rahA hai / jo antara dikhAI par3atA hai, vaha bhI aisA nahI hai ki samajha meM na A sake / balki, yaha to manuSya-sabhyatA ke vikAsa ke snaroM ko samajhane meM bahuta sahAyaka hai / bhArata ke samRddha prAcIna sAhitya meM donoM saMskRtiyoM yA paramparAo ke pArasparika prabhAva tathA AdAna-pradAna va vipula dRzya dekhane ko milate hai / eka hI parivAra meM vibhinna vicAro ke loga apane-apane DhaMga se dharma-s - mAdhanA karate the / AtmavAda Aja jise hama jainadharma kahate hai, prAcIna kAla me usakA aura koI nAma rahA hogaa| yaha satya hai ki 'jaina' zabda 'jina' se banA hai, phira bhI 'jaina' zabda apekSAkRta arvAcIna hai / bhagavAn mahAvIra ke samaya meM isakA bodhaka zabda 'nirgrantha' yA 'nirgranthapravacana' thA | ise kahI kahI 'Aryadharma' bhI kahA gayA hai| pArzvanAtha ke samaya me ise 'zramaNadharma' bhI kahA jAtA thA / pArzvanAtha ke pUrvavartI 22ve tIrthakara ariSTanemi ke samaya me ise 'arhatdharma' bhI kahA jAtA thA / ariSTanemi karmayogI zalAkA-puruSa zrIkRSNa ke cacere bhAI the| zrIkRSNa ke dvArA gAya kI sevA tathA gorama kA pracAra vastuta ahisaka samAja-racanA kI dizA meM eka maMgala prayAsa thA / bihAra pradeza me bhI jainadharma Arhatdharma ke nAma se pracalita rahA hai / rAjarSi nami mithilA ke the, jo rAjA janaka ke vaMzaja the / inakI AdhyAtmika vRtti kA jainaAgama me sundara citraNa upalabdha hai / itihAsa ke parde para samaya-samaya para aneka nAmapaTa badalate rahe hoge, lekina itanA kahA jA sakatA hai ki isa - bAraha For Private - Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma kA, ina parampaga aura sammRti kA mUla siddhAnta vIja-pa me vhI rahA hai jo Aja hai aura vaha hai AtmavAda, anekAntavAda / isI AtmavAda kI urvarabhami para jaina dharma-parampaga kA kalpataru phalatA-phalatA rahA hai| jainadharma ke mAdhu Aja bhI 'zramaNa' kahalAte hai| 'zramaNa zabda zrama, samatA tathA vikAra-zamana kA paricAyaka hai| usama prabhUta artha nihita hai / jainadharma kA artha hai jinopadiSTa yA jinapravartita vlyaann-maarg| 'jina' ve kahalAte hai jinhone apane dehagata aura Atmagata arthAt bAhyAbhyantara vikAro para vijaya prApta kara lI hai| AtmA ke sabase pravala zatru hai rAga-dveSa mohAdi vikaar| imalie 'jaina' zabda apane me eka artha rakhatA hai--yaha jAti varga kA dyotaka nahI hai| jo bhI 'jina' ke mArga para calatA hai, Atmopalabdhi ke patha kA anusaraNa karatA hai, vaha jaina hai| vItarAga-vijJAnatA jainadharma kA lakSya pUrNa vItarAga-vijJAnatA kI prApti hai| yaha vItarAgavijJAna magalamaya hai, magala karanevAlA hai, isIke Aloka meM manuSya 'arahAta' pada ko prApta karatA hai / yaha vItarAgatA samyagdarzana, jJAna, cAritrarUpI ratnatraya kI samanvita sAdhanA se upalabdha hotI hai| zraddhA, jJAna aura cAritra kA milA-julA patha hI vyakti ko mukti yA siddhi taka le jAtA hai| darzana, jJAna aura cAritra milakara hI manuSya ko pUrNatA pradAna karate hai| janadharma kI sabase prathama aura mUlabhUta sikhAvana yahI hai ki zraddhApUrvaka viveka kI A~kha se sasAra ko dekhakara usakA yathArtha jJAna prApta karo aura use jIvana me utaaro| lekina sampUrNa AcAra-vicAra kA kendra-vindu vItarAgatA kI upalabdhi hai| vItarAgatA ke samakSa baDe se vaDA aizvarya vyartha hai| pravRtti ho yA nivRtti, gArhasthya ho yA zrAmaNya, dono sthitiyo ma antarAtmA me nirantaH vItarAgatA kI vaddhi hI zreyaskara mAnI gayI hai| kintu anekAntadapTi ke vinA vItagagatA kI upalabdhi kA mArga nahI miltaa| yaha anekAntadRSTi hI hai jo pravRtti meM bhI nivRtti, aura nivRtti meM bhI pravRtti ke darzana karAkara yathArtha aura nivRtti kA mArgadarzana karAtI hai| - teraha -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ MKEJU SE KIEL EF DIEZIR IKE ahiMsA jaina - AcAra kA mUla ahimA hai / usa ahimA kA pAlana anekAntadRSTi ke binA saMbhava nahI hai / kyoki jaina dRSTi se himA na karate hue bhI manuSya hisaka ho sakatA hai aura hiMsA karate hue bhI hisaka nahI hotA / ata' jainadharma meM hiMsA aura ahisA kartA ke bhAvo para avalambita hai, kriyA para nahI / yadi bAta honevAlI himA ko hI hisA mAnA jAya taba to koI ahamaka ho nahI sakatA kyoki jagat meM sarvatra jIva hai aura unakA ghAta hotA rahatA hai / isalie jo sAvadhAnatApUrvaka pravRtti karatA hai usake bhAvo me ahiMsA hai, ata vaha ahisaka hai aura jo apanI pravRtti meM sAvadhAna nahI hai usake bhAvo me himA hai, ata: vaha hisA na karane para bhI hisaka hotA hai / yaha saba vizleSaNa anekAnta - dRSTi ke binA saMbhava nahI hai / ata. anekAnta-dRSTi-sampanna manuSya hI samyagdRSTi mAnA gayA hai aura samyagdRSTi hI samyagjJAnI aura samyavacAritrazIla hotA hai / jisakI dRSTi samyak nahI hai usakA jJAna bhI saccA nahI hai aura na AcAra hI yathArtha hai / isIsa jaina-mArga meM samyaktva yA samyagdarzana kA vizeSa mahattva hai / vahI mokSamArga kI AdhArazilA hai / sasAra eka bandhana hai / usa bandhana me jIva anAdikAla se par3A hai, isase vaha apane yathArtha svarUpa ko bhUla usa bandhana ko hI apanA svarUpa mAnakara usame rama rahA hai aura usakI yaha bhUla hI usake isa vandhana kA mUla hai / apanI isa bhUla para dRSTi paDate hI jaba usakI dRSTi apane svarUpa kI ora jAtI hai ki caitanyazakti sampanna hU~ aura bhautika UrjA zakti se bhI viziSTa zakti merA caitanya hai jo anantajJAna, anantadarzana, anantasukha aura anantazakti kA bhaNDAra hai yaha zraddhA jagate hI use samyagdRSTi prApta hotI hai aura taba vaha samyak AcAra ke dvArA apane yathArtha svarUpa meM sthira hone kA prayatna karatA hai / ata: jainadharma kA AcAramArga samyagjJAnapUrvaka vItarAgatA taka pahu~cane kA rAjamArga hai / anekAnta vastutaH dekhA jAya to isa vizAla loka meM sadeha vyakti kA adhika-seafa jJAna bhI sImita, apUrNa aura ekAgI hI hai / vaha vastu ke ananta - caudaha For Private Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNoM kA samagra anubhava eka sAtha kara hI nahI pAnA, abhivyakti to dUra kI bAta hai| bhApA kI asamarthatA aura zabdArtha kI sImA jahA~-tahA~ jhagaDe aura vivAda paidA karatI hai| manAya kA aha usame aura vRddhi karatA hai / lekina anekAnta samanvaya kA, virodha-parihAsa kA mArga pradarata karatA hai| sabake kathana ma satyAga hotA hai aura una satyAgo ko samajhakara vivAda ko maralatA se dUra kiyA jA sakatA hai| jisakA apanA koI haTa yA kavAgraha nahIM hotA, vahI anekAnta ke dvArA gasthiyo ko bhalIbhA~ti sulajhA sakatA hai / yo pratyeka manu pya anekAnta me jItA hai, parantu usake dhyAna me nahIM A rahA hai ki vaha jyoti kahA~ hai jisase vaha prakAzita hai / A~khoM para jaba taka Agraha kI paTTI baMdhI rahatI hai, taba taka vastusvarUpa kA shI darzana nahI ho sktaa| anekAnta vastu yA padArtha kI svatatra sattA kA udghoSa karatA hai| vicAra jagat me ahisA kA martarUpa anekAnta hai| jo ahisaka hogA vaha anekAntI hogA aura jo anekAntI hogA, vaha ahisaka hogaa| Aja jainadharma kA jo kucha svarUpa upalabdha hai, vaha mahAvIra kI dezanA se anuprANita hai| Aja unhIkA dharmazAsana cala rahA hai| mahAvIra darzana aura dharma ke samanvayakAra the| jJAna, darzana evaM AcaraNa kA samanvaya hI manAya ko dukha-makti kI ora le jAtA hai| jJAnahIna karma aura karmahIna jJAna--dono vyartha hai| jJAta satya kA AcaraNa aura Acarita satya kA jAna--dono eka sAtha hokara hI sArthaka hote hai / vastu svabhAva dharma __jaina-darzana kI yaha dena bar3I mahattvapUrNa hai ki vastu kA svabhAva hI dharma hai--vatthu mahAvo dhmmo| sRSTi kA pratyeka padArtha apane svabhAvAnusAra pravartamAna hai| usakA astitva utpatti, sthiti aura vinAza se yavata hai| padArtha apane svabhAva se cyuta nahI hotA--vaha jaDa ho yA cetana / sattA ke rUpa me vaha sadaiva sthita hai, paryAya kI apekSA vaha nirantara parivartanazIla hai / imI tripadI para sampUrNa janadarzana kA prAsAda khar3A hai| isI tripadI ke AdhAra para sampUrNa loka-vyavasthA kA pratipAdana jaina-darzana kI vizeSatA hai| padravyo kI sthiti se spaSTa hai ki yaha loka anAdi ananta hai, isakA kartA-dhartA yA nirmAtA koI vyakti-vizeSa yA zakti-vizeSa nahI hai / deza - pandraha -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI AmnAyoM ke pramukha jaina AcArya tathA munigaNa kAla se pare, vastusvabhAva ke AdhAra para AtmA kI sattA svIkAra karane para samAja meM viSamatA, vargabheda, varNabheda Adi kA sthAna hI nahI raha jaataa| aisI sthiti meM, vyavahAra-jagata me mahAvIra jamA vItarAga tattvadarzI yahI kaha sakatA hai ki samabhAva hI ahimA hai, mana me mamatva kA bhAva na honA hI aparigraha hai| matya zAstra me nahI anubhava me hai, brahma me caryA karanA hI brahmacarya hai| karma se hI manuSya brAhmANa hotA hai, karma se hI kSatriya, karma se hI vaizya aura karma se hI shuudr| cAritrahIna vyakti ko sampradAya aura veza, dhana aura bala, sattA aura aizvarya, jJAna aura pothiyA~ trANa nahI dete| devI-devatAo yA prakRti kI vibhinna zaktiyo ko prasanna karane ke lie taraha-taraha ke karmakADI anaThAno se bhI mAnava ko trANa nahIM mila sktaa| Atma-pratIti, AtmajJAna aura Atma-lInatA--nijAnanda rasalInatA hI manapya ko makti dilAtI hai| nizcayata yahI samyavatva hai| mahAvIra sahI artho me nirgrantha the--grantha aura granthiyo ko bhedakara hI ve deha me bhI videha the| unhIkI nirakSarI sarvabodhagamya pIyUSavarSiNI vANI kI anugUMja vAtAvaraNa me hai| zrAvakAcAra sAdhanA zaktyanukala hI ho sakatI hai| isIlie jaina AcAra-mArga ko zrAvakAcAra aura zramaNAcAra ina do vibhAgo me vibhAjita kiyA gayA hai| zrAvako kA AcAra zramaNo kI apekSA sarala hotA hai, kyoki ve gaha-tyAgI nahIM hote aura samAra ke vyApAro me lage rahate hai| kintu zrAvaka apane AcAra ke prati nirantara saceta rahatA hai aura usakA lakSya thamaNadharma kI ora baDhane kA hotA hai| jaba zrAvaka kI Atmazakti baDha jAtI hai aura rAgadveSAdi vikAro para, krodhAdi kaSAyo para usakA niyatraNa baDhane lagatA hai, taba vaha dhIre-dhIre eka-eka zreNI baDhakara zramaNa-patha para vicarane lagatA hai| vAraha vrato kA dhIre-dhIre niraticAra pAlana karate hue aura ekAdaza zreNiyo ko uttIrNa kara zrAvaka zramaNadazA meM pahuMcatA hai| vastuta dekhA jAya to zrAvakadharma zramaNadharma kA AdhAra yA pUraka hai| yaha ullekhanIya bAta hai ki jainadharma kA sampUrNa AcAra AtmalakSI hai, aura zrAvaka tathA zramaNa ke lie vyavasthita, kramika vikAsonmukha, UrdhvagAmI sahitA upalabdha hai| kevala nIti-upadeza - solaha -
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 yA pArasparika vyavahAra kI dRSTi se AcAra - niyamo kA pratipAdana jainadharma me nahI hai / zakti kI mApekSatA eva vikAsa kI prakriyA meM vAhya kriyAkANDa yA gita lokasUtA, devamUDhatA yA gurumUDhatA ko usame kataI sthAna nahI hai / aNuvratAdi kA pAlana zrAvaka ko jahA~ sAdhaka banane kI preraNA detA hai, vahA~ vaha samAja ke sumacAlana me bhI apUrva bhUmikA nibhAtA hai / grantha- paricaya 'samaNasutta' grantha me jaina dharma-darzana kI sArabhUta vAto kA, sakSepa meM, kramapUrvaka sakalana kiyA gayA hai / grantha me cAra khaNDa hai aura 44 prakaraNa hai / kula milAkara 756 gAthAe~ hai / graMtha kI saracanA yA sakalanA prAkRta gAthAo me kI gayI hai, jo geya hai tathA pArAyaNa karane yogya hai| jainAcAryo ne prAkRta gAthAo ko sUtra kahA hai / prAkRta ke sutta zabda kA artha sUtra, sUvata tathA zruta bhI hotA hai / jaina-paramparA me sUtra zabda rUDha hai / isIlie gratha kA nAma 'samaNasutta' ( zramaNasUtram ) rakhA gayA hai / gAthAo kA cayana prAya prAcIna mUla grantho se kiyA gayA hai| ataH yaha samaNasutta Agamavat svata pramANa hai / prathama khaNDa 'jyotirmukha' hai, jisame vyakti 'khAo pIo mauja uDAo' kI nimna bhautika bhUmikA yA bAhya jIvana se Upara uThakara Abhyantara jIvana ke darzana karatA hai| vaha viSaya-bhogo ko asAra, dukhamaya tathA janma jarA naraNarUpa saMsAra kA kAraNa jAnakara, inase vikhata ho jAtA hai / rAgadveSa ko hI apanA sabase baDA zatru samajhakara vaha hara prakAra se inake parihAra kA upAya karane lagatA hai aura krodha mAna mAyA va lobha ke sthAna para kSamA / mArdava, saralatA va santoSa Adi guNo kA Azraya letA hai| kapAyo kA nigraha karake viSaya-gRddha indriyo ko sayamita karatA hai / sabhI prANiyoM ko Atmavat dekhatA huA unake sukha-dukha kA vedana karane lagatA hai aura dUsaro kI AvavyakatAo kA sammAna karate hue parigraha kA yathAzakti tyAga karatA hai / svava para ke prati sadA jAgarUka rahatA hai tathA yatanAcArapUrvaka mokSamArga me nirbhaya vicaraNa karane lagatA hai / dvitIya khaNDa 'mokSamArga' hai| isameM padArpaNa karane para vyakti kI samasta zakAe~, bhayayukta saMvedanAe~, AkAkSAe~ tathA mUDhatAe~, zraddhA jJAna va cAritra satraha For Private Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA bhakti jJAna karma kI samanvita triveNI meM dhula jAtI hai| iSTAniSTa ke samasta dvandva samApta ho jAte hai tathA samatA va vAtsatya kA jharanA phaTa par3atA hai| sAsArika bhogoM ke prati virata hokara usakA citta prazAnta ho jAtA hai| ghara me rahate hue bhI vaha jala me kamala kI bhA~ti alipta rahatA hai| vyApAradhandhA Adi saba kucha karate hue bhI vaha kucha nahIM krtaa| zrAvaka tathA kramaza. zramaNa dharma kA avalambana lekara usakA citta sahaja hI jJAna-vairAgya tathA dhyAna kI vividha zreNiyoM ko uttIrNa karate hue dhIre-dhIre Upara uThane lagatA hai, yahA~ taka ki usakI samasta vAsanAe~ nirmUla ho jAtI hai, jJAna-sUrya pUrI prakharatA ke sAtha camakane lagatA hai aura Ananda-sAgara hilore lene lagatA hai| jaba taka deha hai, taba taka vaha arhanta yA jIvanmukta dazA meM divya upadezo ke dvArA jagat me kalyANamArga kA upadeza karate hue vicaraNa karatA hai, aura java deha sthiti yA Ayu pUrNa ho jAtI hai taba siddha yA videha dazA ko prApta kara sadA ke lie Ananda-sAgara meM lIna ho jAtI hai| tatIya khaNDa 'tatva-darzana' hai, jisame jIva-ajIva Adi sAta tattvoM kA athavA puNya-pApa Adi nau padArtho kA vivecana hai| jIvAtmA pudgala-paramANu Adi SaT dravyoM kA paricaya dekara unake sayoga va vibhAga dvArA vizva saSTi kI akRtrimatA tathA anAdi-anantatA pratipAdita kI gayI hai| caturtha khaNDa 'syAdvAda' hai| Upara anekAnta kA sakSipta paricaya diyA jA cakA hai| yahI jainadarzana kA pradhAna nyAya hai| isa khaNDa me pramANa, naya, nikSepa, va saptabhagI jaise gaDha va gambhIra viSayo kA hRdayagrAhI, sarala va sakSiAta paricaya diyA gayA hai / anta me vIrastavana ke sAtha grantha samApta hotA hai| kahA jA sakatA hai ki ina cAra khaNDoM meM athavA 756 gAthAoM me jainadharma, tattva-darzana tathA AcAra-mArga kA sarvAGgINa sakSipta paricaya A gayA hai| yoM to jaina-vAGamaya vipula hai aura eka-eka zAkhA para aneka gratha upalabdha hai| sakSamatApUrvaka adhyayana karane ke lie to nizcaya hI una granthoM kA sahArA lenA Avazyaka hai| kintu sAmpradAyika abhiniveza se pare, mUla rUpa me jainadharmasiddhAnta kA, AcAra-praNAlI kA, jIvana ke kramika-vikAsa kI prakriyA kA, sarvasAdhAraNa ko paricaya karAne ke lie yaha eka sarvasammata prAtinidhika prantha hai| jainaM jayati zAsanam / - aThAraha -
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 maGgalasUta 2 jinazAsana sUtra 3 saghasUtra 4 nirUpaNasUtra 5 sasAracakrasUtra 6 karmasUtra 7 mithyAtvasUtra 8 rAga- parihArasUtra 21 sAdhanAsUtra 22 dvividha dharmasUtra 23 zrAvaka dharmasUtra 24 zramaNadharmasUtra 25 vratasUtra anukrama prathama khaNDa jyotirmukha gAthAe~ 1-16 9 dharmasUtra 17- 28 10 sayamasUtra 25-31 11 aparigrahasUtra 32-48 12 ahisA sUtra 45-55 13 apramAdasUtra 56-96 14 zikSAsUtra 67-70 15 AtmasUtra 71-81 16 mokSamArga sUtra 192-207 26 samiti - guptisUtra 17 ratnatrayasUtra 208-218 27 Avazyaka sUtra 18 samyaktvasUtra 219-244 28 tapasUtra 19 samyagjJAnasUtra 245-261 29 dhyAnasUtra 20 samyakcAritrasUtra 262-287 30 anuprekSAsUtra 288-295 31 lezyAsUtra 296-300 32 AtmavikAsasUtra 301-335 ( guNasthAna ) 336-263 33 salekhanAsUtra 368-383 dvitIya khaNDa mokSamArga - unnIsa - For Private Personal Use Only gAthAe 82-121 122-139 140-146 147-159 160-169 170-176 177-191 384-416 417-438 439-483 484-504 505-530 531-545 546-566 567-587
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaNDa : tatva-darzana gAthAe~ gAthAe~ 588-623 624-650 34. tattvasUtra 35 dravyasUtra 36 sRSTisUtra caturtha khaNDa : syAdvAda 722736 37 anekAntasUtra 28 pramANasUtra 39 nayasUtra syAdvAda va saptabhaGgIsUtra 660-673 674-689 690-713 767-744 41 samanvayasUna 42 nikSepasUtra 43. samApana 44 vIra-stavana 750-756 714-721 pRSTha 245-257 pariziSTa : 1. gAthAnukramaNikA 2. pAribhASika zabdakoza 259-276 - bIsa -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM prathama khaNDa jyotirmakha
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. maGgalasUtra 1. Namo arahatANaM / Namo siddhANaM / Namo AyariyANaM / Namo uvajjhAyANaM / Namo loe savvasAhUNaM // 1 // namaH arhadbhyaH / namaH siddhebhyaH / nama. AcAryebhyaH / namaH upAdhyAyebhyaH / namo loke sarvasAdhubhyaH // 1 // 2. eso paMcaNamokkAro, svvpaavppnnaasnno| maMgalANaM ca sanvesi, paDhamaM havai maMgalaM // 2 // eSa paMcanamaskAraH, sarvapApapraNAzanaH / maGgaleSu ca sarveSu, prathamaM bhavati maGgalam // 2 // 3-5. arahaMtA maMgalaM / siddhA maMgalaM / sAhU mNglN| kevalipaNNatto dhammo maMgalaM // 3 // arahaMtA loguttmaa| siddhA loguttamA / sAhU loguttmaa| kevalipaNNato dhammo loguttamo // 4 // arahaMte saraNaM pavvajjAmi / siddhe saraNaM pvvjjaami| sAhU saraNaM pavvajjAmi / kevalipaNNattaM dhamma saraNaM pavvajjAmi // 5 // arhanta. maGgalam / siddhAH maGgalam / sAdhavaH maGgalam / kevaliprajJaptaH dharma. maGgalam // 3 // arhantaH lokottamAH / siddhA. lokottamAH / sAdhavaH lokottamAH / kevaliprajJapta: dharma lokottamaH // 4 // arhataH zaraNa prapadye / siddhAn zaraNa prapadye / sAdhUn zaraNaM prpdye| kevaliprajJapta dharma zaraNa prapadye // 5 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. maGgalasUtra 1. arhatoM ko namaskAra / siddhoM ko namaskAra / AcAryo ko namaskAra / upAdhyAyoM ko namaskAra / lokavartI sarvasAdhuoM ko namaskAra // 2. yaha paMca namaskAra mantra saba pApoM kA vinAza karanevAlA hai aura samasta maMgaloM meM prathama maMgala hai | 3 - 5. arhat maMgala haiM / siddha maMgala hai / sAdhu maMgala hai / kevali -praNIta dharma magala hai / arhata lokottama hai / siddha lokottama hai / sAdhu lokottama hai / kevala praNIta dharma lokottama hai / arhatoM kI zaraNa letA hU~ / siddhoM kI zaraNa letA hU~ sAdhuoM kI zaraNa letA hUM / kevali -praNIta dharma kI zaraNa letA hUM / 3 - For Private Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ de samaNasutaM 6. jhAyahi paMca vi gurave, maMgalacausaraNaloyapariyarie / ArAhaNaNAyage vIre // 6 // gara- sura-kheyara - mahie, dhyAyata paJca api gurUn, maGgala - catuH zaraNa- lokaparikaritAn / narasurakhecara mahitAn, ArAdhananAyakAn vIrAn / / 6 / / 7. ghaNaghAikammamahaNA, arihA aNataNANI, aNuvamasokkhA ghanaghAtikarma mathanA., tribhuvanavarabhavyakamalamArtaNDAH / aha (arhanta. ) anantajJAnina, anupamasausyA jayantu jagati // 8. aTThavihakammaviyalA, fuTTiyakajjA paNa saMsArA / siddhA siddhi mama disaMtu // 8 // niSThitakAryA: siddhAH siddhi mama dizantu // 8 // disayalatthasArA, praNaSTasasArA: / aSTavivakarma vikalA, dRSTasakalArthasArA, 9. paMcamahavvayatuMgA, takkAliya- saparasamaya-sudadhArA / NANAguNagaNabhariyA, AiriyA mama pasIdaMtu // 9 // paJca mahAvratatuGgA, nAnAguNagaNabharitA, tihuvaNavarabhavva - kamala mattaMDA / 10. aNNANaghoratimire, bhaviyANujjoyayarA, ajJAnaghoratimire, AcAryA duraMtatIramhi hiMDamANANaM / uvajjhAyA vararmAda detu // 10 // durantatIre hiNDamAnAnAm / bhavyAnAm udyotakarA, upAdhyAyA varamati dadatu // 10 // 11. thiradhariyasIlamAlA, vavagayarAyA jasohapasihatthA / bahuviNayabhUsiyaMgA, suhAI sAhU payacchaMtu // 11 // sthiradhRtazIlamAlA, vyapagatarAgA yazaoghapratihastAH vahuvinayabhUpitAGgA, sukhAni sAdhava prayacchantu // 11 // 1 12. arihaMtA, asarIrA, AyariyA, uvajjhAya muNiNo / paMcakkharanippaNNo, oMkAro paMca paramiTThI // 12 // arhantaH azarIrA., AcAryA paJcAkSaraniSpanna, oGkAra. tatkAlikasvaparasamagazrutadhArAH / jayaMtu jae // 7 // mama For Private Personal Use Only prasIdantu // 9 // upAdhyAya munayaH / parameSThinaH // 12 // paJca
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 6. magalamvarUpa, catu zaraNarUpa tathA lokottama, parama ArAdhya eva nara-sura-vidyAdharo dvArA pUjita, karmazatru ke vijetA paca guruoM (parameSThI) kA dhyAna karanA caahie| 7. saghana ghAtikarmo kA AloDana karanevAle, tIno lokoM meM vidyamAna bhavyajIvarUpI kamalo ko vikasita karanevAle sUrya, anantajJAnI aura anupama sukhamaya arhato kI jagat me jaya ho| 8. apTakarmo se rahita, kRtakRtya, janma-mRtyu ke cakra se mukta tathA sakala tattvArtha ke drapTA siddha majhe siddhi pradAna kre| 9. paMca mahAvratoM se samunnata, tatkAlIna svasamaya aura para samaya rUpa zruta ke jJAtA tathA nAnA guNasamUha se paripUrNa AcArya mujha para prasanna ho| 10. jisakA ora-chora pAnA kaThina hai, usa ajJAnarUpI ghora adhakAra me bhaTakanevAle bhavya jIvoM ke lie jJAna kA prakAza denevAle upAdhyAya mujhe uttama mati pradAna kare / 11. zIlarUpI mAlA ko sthiratApUrvaka dhAraNa karanevAle, rAga rahita, yaza.mamUha se paripUrNa tathA pravara binaya se alaMkRta zarIravAle sAdhu mujhe sukha pradAna kre| 12. arhat, azarIrI (siddha), AcArya, upAdhyAya tathA muni--- ina pA~coM ke prathama pA~ca akSaroM (a+a+A-+-u-:-ma) ko milAkara OM (oMkAra) banatA hai jo paMca-parameSThI kA vAcaka hai--bIjarUpa hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 13. usahamajiyaM ca vaMde, saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaI ca / paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 13 // RSabhamajitaM ca vande, saMbhavamabhinandanaM ca sumati ca / padmaprabha sapArzva, jinaM ca candraprabha vande / / 13 / / 14. suvihiM ca pupphayaMtaM, sIyala seyaMsa vAsupujjaM ca / vimalamaNaMta-bhayavaM, dhamma saMti ca vaMdAmi // 14 // suvidhi ca puSpadantaM, zItalaM zreyAMsaM vAsupUjyaM ca / vimalam anantabhagavantaM, dharma zAnti ca vande // 14 // 15. kuMthaM ca jiNarivaM, araM ca malli ca sudhvayaM ca Nami / vaMdAmi riTThaNemi, taha pAsaM vaDDhamANaM ca // 15 // kunthu ca jinavarendrama, ara ca malli ca suvrataM ca namima / vande ariSTanemi, tathA pArzva vardhamAnaM ca // 15 // 16. caMdehi NimmalayarA, 'Aiccehi ahiyaM payAsaMtA / sAyaravaragaMbhIrA, siddhA siddhi mama disaMtu // 16 // candainirmalatarA, AdityaH adhikaM prakAzamAnAH / sAgaravaragambhIrA., siddhAH siddhi mama dizantu // 16 // 2. jinazAsanasUtra 17. jamallINA jIvA, taraMti saMsArasAyaramaNataM / taM savvajIvasaraNaM, gaMdadu jiNasAsaNaM suiraM // 1 // yad AlInA jIvAH, taranti saMsArasAgaramanantam / tat sarvajIvazaraNaM, nandatu jinazAsanaM suciram // 1 // 18. jiNavayaNamosahamiNaM, visayasuha-virayaNaM amidabhayaM / jaramaraNavAhiharaNaM, khayakaraNaM savvadukkhANaM // 2 // jinavacanamauSadhamida, viSayasukhavirecanam-amRtabhUtam / jarAmaraNavyAdhiharaNaM, kSayakaraNaM sarvaduHkhAnAm // 2 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 13. mai 1. RSabha, 2. ajita, 3. sambhava, 4. abhinandana, 5. sumati, 6. padmaprabhu, 7. supAva tathA 8. candraprabhu ko vandana karatA huuN| 14. mai 9. suvidhi (puSpadanta), 10. zItala, 11. zreyAMsa, 12. vAsu pUjya, 13. vimala, 14. ananta, 15. dharma, 16. zAnti ko vandana karatA huuN| 15. meM 17. kunthu, 18. ara, 19. malli, 20. munisuvrata, 21. nami, 22. ariSTanemi, 23. pArva tathA 24. vardhamAna ko vandana karatA huuN| 16. candra se adhika nirmala, sUrya se adhika prakAza karanevAle, sAgara kI bhA~ti gambhIra siddha bhagavAn mujhe siddhi (muvita) pradAna kre| 2. jinazAsanasUtra 17. jisame lIna hokara jIva ananta sNsaar-saagaa'| pAra kara jAte hai tathA jo samasta jIvoM ke lie zaraNabhUta vaha jinazAsana cirakAla taka samRddha rahe / 18. yaha jinavacana viSayasukha kA virecana, jarA-maraNarUpI vyAdhi kA haraNa tathA saba duHkhoM kA kSaya karanevAlA amRtatutya auSadha hai|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutaM 19. arahaMtabhAsiyatthaM, gaNaharadevehiM gaMthiyaM samma / paNamAmi bhattijutto, sudaNANamahohiM sirasA // 3 // arhadabhASitArtha, gaNadharadeva. granthitaM samyak / praNamAmi bhaktiyukta , zrutajJAnamahodadhi zirasA / / 3 / / 20. tassa muhuggadavayaNaM, puccAvaradosavirahiyaM suddhaM / Agamamidi parikahiyaM, teNa du kahiyA havaMti taccatyA // 4 // tasya mukhodgatavacana, pUrvAparadoSavirahita zuddham / 'Agama' iti parikathitaM, tena tukathitA bhavanti tattvArthAH // 4 // 21. jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je kareMti bhAveNa / amalA asaMkiliTThA, te hoMti parittasaMsArI // 5 // jinavacane'nuraktAH , jinavacana ye karanti bhAvena / amalA asakliSTAH, te bhavanti parItasasAriNaH // 5 // 22. jaya vIyarAya ! jayagurU ! hou mama tuha pabhAvao bhayavaM ! bhavaNivveo maggANusAriyA iTThaphalasiddhI // 6 // jaya vItarAga! jagadguro! bhavatu mama tava prabhAvato bhagavan ! bhavanirveda' mArgAnusAritA iSTaphalasiddhiH // 6 // 23. 2 pya-parasamayaviU, gaMbhIro dittimaM sivo somo / gu pakalio jutto, pavayaNasAraM parikaheuM // 7 // sjaya-parasamayavit, gambhIraH dIptimAn zivaH somaH / gutakalita. yuktaH, pravacanasAraM parikathayitum // 7 // 24. jaM icchasi appaNato, jaM ca Na icchasi appaNato / taM iccha parassa vi yA, ettiyagaM jiNasAsaNaM // 8 // yadicchasi AtmataH, yacca necchasi AtmataH / tadiccha parasyApi ca, etAvatkaM jinazAsanam // 8 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 19. jo arhat ke dvArA artharUpa me upadiSTa hai tathA gaNadharoM ke dvAra sUtrarUpa meM samyak cukita hai, usa zrutajJAnarUpI mahAsindhu ko maiM bhaktipUrvaka sira navAkara praNAma karatA hU~ / 20. arhat ke mukha se Agama kahate hai| udbhUta, pUrvAparadoSa rahita zuddha vacanoM ko usa Agama meM jo kahA gayA hai vahI satyArtha hai / ( arhat dvArA upadiSTa tathA gaNadhara dvArA saMkalita zruta Agama hai | ) 21. jo jinavacana meM anurakta hai tathA jinavacanoM kA bhAvapUrvaka AcaraNa karate haiM, ve nirmala aura asakliSTa hokara parItasaMsArI (alpa janma-maraNavAle) ho jAte hai / 22. he vItarAga / , he jagadguru he bhagavan ! Apake prabhAva se , mujhe sasAra se virakti, mokSamArga kA anusaraNa tathA iSTaphala kI prApti hotI rahe / 23. jo svasamaya va parasamaya kA jJAtA hai, gambhIra, dIptimAna, kalyANakArI aura saumya hai tathA rokar3oM guNoM se yukta hai, vahI nirgrantha pravacana ke sAra ko kahane kA adhikArI hai / 24. jo tuma apane lie cAhate ho vahI dUsaroM ke lie bhI cAho tathA jo tuma apane lie nahI cAhate vaha dUsaro ke lie bhI na cAho / yahI jinazAsana hai - - tIrthakara kA upadeza hai / For Private Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. saMghasUtra 25. saMgho guNasaMghAo, saMgho ya vimocao ya kammANaM / dasaNaNANacaritte, saMghAyaMto have saMgho // 1 // sagho guNasaMghAta., saghazca vimocakazca karmaNAm / darzanajJAnacaritrANi, saghAtayan bhavet saghaH / / 1 / / rayaNattayameva gaNaM, gacchaM gamaNassa mokkhamaggassa / saMgho guNa saMghAdo, samayo khalu Nimmalo appA // 2 // ratnatrayameva gaNaH, gaccha gamanasya mokSamArgasya / saMgho gaNasaMghAtaH, samayaH khala nirmala: AtmA // 2 / / 27. AsAso vIsAso, sIyagharasamo ya hoi mA bhAhi / ammApitisamANo, saMgho saraNaM tu savvesi // 3 // AzvAsaH vizvAsa, zItagRhasamazca bhavati mA bhaiSIH / ambApitRsamAnaH, saMghaH zaraNaM tu sarveSAm // 3 // nANassa hoi bhAgI, thirayarao dasaNe caritte ya / dhannA gurukulavAsaM, AvakahAe na muMcaMti // 4 // jJAnasya bhavati bhAgI, sthiratarako darzane caritre ca / dhanyAH gurukulavAsa, yAvatkathayA na muJcanti // 4 // jassa gurummi na bhattI, na ya bahumANo na gauravaM na bhayaM / na vi lajjA na vi neho, gurukulavAseNa kiM tassa? // 5 // yasya gurau na bhaktiH , na ca bahumAnaH na gauravaM na bhayam / / nApi lajjA nApi snehaH, gurukulavAsena ki tasya ? // 5 // 30-31. kammarayajalohaviNiggayassa, suyarayaNadIhanAlassa / paMcamahavvayathirakaNNiyassa, guNakesarAlassa // 6 // sAvagajaNamahuyaraparivuDassa, jiNasUrateyabuddhassa / saMghapaumassa bhahaM, samaNagaNasahassapattassa // 7 // karmarajajalaughavinirgatasya, zrutaratnadIrghanAlasya / paJcamahAvratasthirakaNikasya, guNakesaravataH // 6 // zrAvakajana-madhukara-parivRtasya, jinasUryatejobuddhasya / saghapadmasya zramaNagaNasahasrapatrasya // 7 // bhadra,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. saMghasUtra 25 guNo kA samUha saMgha hai / sagha karmoM kA vimocana karanevAlA hai| jo darzana, jJAna aura cAritra kA saghAta (ratnatraya kI samanviti) karatA hai, vaha sagha hai| 26. ratnatraya hI 'gaNa' hai / mokSamArga me gamana hI 'gaccha' hai / guNa kA samUha hI 'saMgha' hai tathA nirmala AtmA hI samaya hai| 27. sagha bhayabhIta vyaktiyoM ke lie AzvAsana, nizchala vyavahAra ke kAraNa vizvAsabhUta, sarvatra samatA ke kAraNa zItagRhatulya, aviSamadarzI hone ke kAraNa mAtA-pitAtulya tathA saba prANiyoM ke lie zaraNabhUta hotA hai, isalie tuma saMgha se mata ddro| 28. saMghasthita sAdhu jJAna kA bhAgI (adhikArI) hotA hai, darzana va cAritra meM vizeSarUpa se sthira hotA hai| ve dhanya hai jo jIvana-paryanta gurukulavAsa nahIM chor3ate / 29 jisameM guru ke prati na bhakti hai, na bahumAna hai, na gaurava hai, na bhaya (anuzAsana) hai, na lajjA hai tathA na sneha hai, usakA gurukulavAsa meM rahane kA kyA artha hai ? 30-31. saMgha kamalavat hai| (kyoMki) sagha karma rajarUpI jalarAzi se kamala kI taraha hI Upara tathA alipta rahatA hai| zrutaratna (jJAna yA Agama) hI usakI dIrghanAla hai| paca mahAvrata hI usakI sthira karNikA hai tathA uttaraguNa hI usakI madhyavartI kesara hai| jise zrAvakajanarUpI bhramara sadA ghere rahate hai, jo jinezvaradevarUpI sUrya ke teja se prabuddha hotA hai tathA jisake zramaNagaNarUpI sahasrapatra hai, usa saMgharUpI kamala kA kalyANa ho|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. nirUpaNasUtra 32. jo Na pamAgaNahi, gikhevegaM NiridAde atthaM / tassAjuttaM juttaM, juttamajuttaM ca paDihAdi // 1 // yo na pramANa-nayAbhyAm, nikSepeNa nirIkSata artham / tasthAyuktaM yuktaM, yuktamayukta ca pratibhAti // 1 // 33. jANaM hodi pamANaM, o vi NAdussa hidayabhAvattho / Nikkheo vi uvAo, juttIe atthapaDigahaNaM // 2 // jAnaM bhavati pramANa, nayo'pi jJAtu. hRdayabhAvArthaH / / nikSepo'pi upAyaH, yuktyA arthapratigrahaNam // 2 // 34. NicchayavavahAraNayA, mUlabheyA NayANa savvANaM / NicchayasAhaNahe, pajjayadavvatthiyaM muNaha // 3 // nizcayavyavahAranayau, malabhedo nayAnAM sarveSAm / / nizcayasAdhanahetU, paryAyadravyAthiko manyadhvam // 3 // 35. jo siya bheduvayAraM, dhammANaM kuNai egavatthussa / so vavahAro bhaNiyo, vivarIo Nicchayo hoi // 4 // yaH syAdbhedopacAra, dharmANAM karoti ekavastunaH / sa vyavahAro bhaNita, viparIto nizcayo bhavati // 4 // 36. vavahAreNuvadissai, NANissa carittaM daMsaNaM gANaM / Na vi NANaM Na caritaM, na daMsaNaM jANago saddho // 5 // vyavahAreNopadizyate, jJAninazcaritra darzana jJAnam / nApi jJAnaM na caritraM, na darzanaM jJAyakaH zuddhaH // 5 // 37. evaM vavahAraNao, paDisiddho jANa NicchayaNayeNa / NicchayaNayAsidA puNa, muNiNo pAvaMti NivvANaM // 6 // eva vyavahAranayaM, pratiSiddhaM jAnIhi nizcayanayana / / nizcayanayAzritAH punarmunayaH prApnuvanti nirvANam // 6 // -12
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. nirUpaNasUtra 32. jo pramANa, naya aura nikSepa ke dvArA artha kA bodha nahIM karatA, use ayuvata yuvata tathA yuvata ayuvata pratIta hotA hai / 33. jJAna pramANa hai| jJAtA kA hRdayagata abhiprAya naya hai / jAnane ke upAyo ko nikSepa kahate hai| isa taraha yuktipUrvaka artha grahaNa karanA caahie| 34 nizcaya aura vyavahAra---ye do naya hI samasta nayoM ke mUla hai tathA dravyAthika va paryAyAthika naya nizcaya ke sAdhana me hetu hai| 35. jo eka akhaNDa vastu ke vividha dharmo me kathacit (kisI apekSA ) bheda kA upacAra karatA hai vaha vyavahAranaya hai| jo aisA nahIM karatA, arthAt akhaNDa padArtha kA anubhava akhaNDa rUpa se karatA hai, vaha nizcaya naya hai| 36 vyavahAranaya se yaha kahA jAtA hai ki jJAnI ke cAritra hotA hai, darzana hotA hai aura jJAna hotA hai| kintu nizcayanaya se usake na jJAna hai, na cAritra hai aura na darzana hai| jJAnI to zuddha jJAyaka hai| 37. isa prakAra AtmAzrita nizcayanaya ke dvArA parAzrita vyavahAra naya kA pratipedha kiyA jAtA hai| nizcayanaya kA Azraya lenevAle munijana hI nirvANa prApta karate hai / -13 -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40. samaNasuttaM 38. jahaNa vi sakkamaNajjo, aNajjabhAsaM viNA ugAheuM / taha vavahAreNa viNA, paramatthuvaesaNamasakkaM // 7 // yathA nApi zakyo'nAryo'nAryabhASAM vinA tu grAhayitum / tathA vyavahAreNa vinA, paramArthopadezanamazakyam // 7 // 39. vavahAro'bhUyattho, bhUyattho desido du suddhaNao / bhUyatthamassido khalu, sammAiTThI havai jIvo // 8 // vyavahAro'bhUtArtho, bhUtArtho dezitastu zuddhanaya. / bhUtArthamAzritaH khalu, samyagdRSTirbhavati jIva / / 8 / / nicchayamavalaMbaMtA, nicchayato nicchayaM ajANaMtA / nAsaMti caraNakaraNaM, bAhirakaraNAlasA keI // 9 // nizcayamavalambamAnA., nizcayata. nizcayam ajAnantaH / nAzayanti caraNakaraNam, bAhyakaraNA'lasAH kecit // 9 // 41. suddho suddhAdeso, NAyanvo paramabhAvadarisIhi / vavahAra desidA puNa, je du aparame dvidA bhAve // 10 // zuddhaH zuddhAdezo, jJAtavya. paramabhAvazibhiH / vyavahAradezitA. puna-ye tvaparame sthitA bhAve // 10 // 42. nicchayao duNNeyaM, ko bhAve kammi vaTTaI samaNo / vavahArao ya kIrai, jo puvaThio carittammi // 11 // nizcayata. durjeya, kaH bhAva kasmin vartate zramaNaH ? / vyavahAratastu kriyate, yaH pUrvasthitazcAritre // 11 // 43. tamhA satve vi NayA, micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / annonnapissiyA uNa, havaMti sammattasanbhAvA // 12 // tasmAt sarve'pi nayAH, mithyAdRSTayaH svapakSapratibaddhAH / anyonyanizritA puna , bhavanti samyaktvasadbhAvAH // 12 // 44. kajja NANAdIyaM, ussaggAvavAyao bhave saccaM / taM taha samAyaraMto, taM saphalaM hoi savvaM pi // 13 // kArya jJAnAdika, utsargApavAdataH bhavet satyam / tat tathA samAcaran, tat saphalaM bhavati sarvamapi // 13 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 38. (kintu ) jaise anArya puruSa ko anArya bhASA ke binA samajhAnA sambhava nahI hai, vaise hI vyavahAra ke binA paramArtha kA upadeza karanA sambhava nahI hai / 39. vyavahAra abhUtArtha (asatyArtha ) hai aura nizcaya bhUtArtha ( satyArtha ) hai / bhUtArtha kA Azraya lenevAlA jIva hI samyagdRSTi hotA hai / 15 40. nizcaya kA avalambana karanevAle kucha jIva nizcaya ko nizcaya se na jAnane ke kAraNa bAhya AcaraNa meM AlasI yA svacchanda hokara caraNa-karaNa ( AcAra - kriyA) kA nAza kara dete hai / 41. (aise logoM ke lie AcArya kahate hai ki - ) paramabhAva ke draSTA jIvoM ke dvArA zuddha vastu kA kathana karanevAlA zuddhanaya ( nizcayanaya ) hI jJAtavya hai / kintu aparamabhAva meM sthita janoM ko vyavahAranaya ke dvArA hI upadeza karanA ucita hai / 42. nizcaya hI yaha jAnanA kaThina hai ki kauna zramaNa kisa bhAva meM sthita hai / ataH jo pUrva-cAritra meM sthita hai, unakA kRtikarma ( vandanA ) vyavahAranaya ke dvArA calatA hai / 43. ataH (samajhanA cAhie ki ) apane-apane pakSa kA Agraha rakhanevAle sabhI naya mithyA hai aura paraspara sApekSa hone para ve hI samyakbhAva ko prApta ho jAte hai / 44. jJAna Adi kArya utsarga ( sAmAnya vidhi ) evaM apavAda (vizeSa vidhi ) se satya hote haiM / ve isa taraha kiye jAyeM ki saba kucha saphala ho / For Private Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. saMsAracakrasUtra 45. adhuve asAsayammi, saMsArammi dukkhapaurAe / kiM nAma hojja taM kammayaM, jeNA'haM duggaiM na gacchejjA ? // 1 // adhruve'zAzvate, sasAre duHkhapracurake / ki nAma bhavet tat karmaka, yenAha durgata na gaccheyam // 1 // 46. khaNamittasukkhA bahukAla dukkhA, pagAmadukkhA aNigAmasukkhA | saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA, khANI aNatthANa u kAmabhogA // 2 // kSaNamAtrasaukhyA bahukAladu.khA., prakAmadu khAH anikAmasaukhyAH | saMsAramokSasya vipakSabhUtAH khAniranarthAnA tu kAmabhogAH // 2 // 47. suTThavi maggijjato, kattha vi kelIi natthi jaha sAro / iMdiavisaesa tahA, natthi suhaM suThu vi gaviTThe // 3 // supThvapi mArgya mANa, kutrApi kadatyAM nArita yathA sAraH / indriyaviSayeSu tathA nArita sukhaM supThvapi gaveSitam ||3|| 3 48. naravivuhesara sudakhaM, dukkhaM paramatthao tayaM biti / pariNAmadAruNamasAsayaM ca jaM tA alaM teNa // 4 // naravibudhezvarasaukhya, dukha paramArthatastad bruvate / pariNAmadAruNa mazAzvata, ca yat tasmAt ala tena // 4 // 49. jaha kacchrutlo kacchaM, kaMDayamANo duhaM muNai sukkhaM / mohAurA maNussA, taha kAmaduhaM suhaM biti // 5 // yathA kacchuraH kacchu, kaNDUyan dukhaM manute saukhyam / mohAturA manuSyAH, tathA kAmadukha sukha bruvanti // 5 // 50. bhogAmisadosadisanne, hiyanisseya sabuddhivoccatthe / bAle ya mandie mUDhe, bajjhaI macchiyA va khelami // 6 // bhogAmiSadoSadiSaNa, hitani. zreyasabuddhiviparyasta / bAlazca manditaH mUDha, vadhyate makSikeva zlepmaNi // 6 // - 16 For Private Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. saMsAracakrasUtra 45. adhruva, azAzvata aura dukha-bahula saMsAra me aisA kauna-sA karma hai, jisase maiM durgati me na jAU~ / 46. ye kAma-bhoga kSaNabhara sukha aura cirakAla taka du.kha denevAle hai, bahuta du kha aura thor3A sukha denevAle hai, saMsAra-mukti ke virodhI aura anartho kI khAna hai / 47. bahuta khojane para bhI jaise kele ke per3a meM koI sAra dikhAI nahI detA, vaise hI indriya-viSayoM meM bhI koI sukha dikhAI nahIM detaa| 48. narendra-surendrAdi kA sukha paramArthataH du kha hI hai| vaha hai to kSaNika, kintu usakA pariNAma dAruNa hotA hai / ataH usase dUra rahanA hI ucita hai / 49. khujalI kA rogI jaise khujalAne para du kha ko bhI sukha mAnatA hai, vaise hI mohAtura manuSya kAmajanya du kha ko sukha mAnatA hai / 50. AtmA ko dUSita karanevAle bhogAmipa (Asavita-janaka bhoga) me nimagna, hita aura zreyas me viparIta buddhivAlA, ajJAnI, manda aura mUDha jIva usI taraha (karmo se) ba~dha jAtA hai, jaise zleSma me mkkhii| -17
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 samaNasuttaM 51. jANijjai cintijjai, jammajarAmaraNasaMbhavaM dukkhaM / na ya visaesu virajjaI, aho subaddho kavaDagaMThI // 7 // jAnAti cintayati. janmajarAmaraNasambhava dukham / na ca vipayeSa virajyate, aho subaddha kapaTagranthi / / 7 / / 56--54. jo khalu saMsArattho, jIvo tatto du hodi pariNAmo / pariNAmAdo kamma, kammAdo hodi gadisu gdii||8|| gadimadhigadassa deho, dehAdo iMdiyANi jAyate / tehi du visayaggahaNaM, tatto rAgo vA doso vA // 9 // jAyadi jIvassevaM, bhAvo sasAracakkavAlammi / idi jiNavarehiM bhaNido, aNAdiNidhaNo saNidhaNo vA // 10 // ya khala samAramtho, jIvastatastu bhavati pariNAma / pariNAmAt karma, karmata bhavati gatipu gati. // 8 // gatimadhigatamya deho. dehAdindriyANi jAyante / naistu vipayagrahaNa, tato rAgo vA dvepo vA // 9 // jAyane jIvamyava, bhAva samAracakravAle / iti jinavara bhaMNito-'nAdinidhana sanidhano vA // 10 // jammaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA ya maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsanti jNtvo||11|| janma dukha, jarA dukha rogAzca maraNAni ca / aho dugna khalu sasAra , yatra klizyanti jantava. / / 11 / / 6. karmasUtra 56. jo jeNa pagAreNaM, bhAvo Niyao tamannahA jo tu / mannati kareti vadati va, vippariyAso bhave eso||1|| yo yena prakAreNa, bhAva niyataH tam anyathA yastu / manyate karoti vadati vA, viparyAso bhaved eSa // 1 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 51 jIva janma, jarA aura maraNa se honevAle dukha ko jAnatA hai, usakA vicAra bhI karatA hai, kintu vipayo se virakta nahIM ho pAtA / aho ! mAyA (dambha) kI gA~Tha kitanI sadaDha hotI hai| 52-54 masArI jIva ke (rAga-dveparUpa) pariNAma hote hai / pariNAmo se karma-badha hotA hai / karma-badha ke kAraNa jIva cAra gatiyo ma gamana karatA hai--janma letA hai| janma se zarIra aura zarIra se indriyA~ prApta hotI hai| unase jIva vipayo kA grahaNa (sevana) karatA hai| usase phira rAga-dvepa paidA hotA hai / isa prakAra jIva samAracakra meM paribhramaNa karatA hai| unake paribhramaNa kA hanubhUta pariNAma (mamyagdRSTi upalabdha na hone para) anAdiananta aura (samyagdRSTi ke upalabdha hone para) anAdi-mAnta hotA hai| '5 janma dukha hai, bur3hApA du kha hai, roga du kha hai aura mRtya du kha hai| aho / samAra du kha hI hai, jisama jIba klega pA rahe hai| 6. karmasUtra 56 jo bhAva jisa prakAra se niyata hai, use anya rUpa se mAnanA, kahanA yA karanA viparyAsa yA viparAta vuddhi hai /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 57. jaM jaM samayaM jIvo Avisai jeNa jeNa bhAveNa / so taMri. taMmi samae, suhAsuhaM baMdhae kammaM // 2 // ya yaM samayaM jIvaH, Avizati yena yena bhAvena / sa. tasmin samaye, zubhAzubhaM badhnAti karma // 2 // kAyasA vayasA matte, vitte giddha ya itthisu / duhao malaM saMciNai, sisuNAgu vva maTTiyaM // 3 // kAyena vacasA mattaH, vitte gRddhazca strISu / dvidhA malaM saMcinoti, zizunAga iva mRttikAm // 3 // 59. na tassa dukkhaM vibhayanti nAio, na mittavaggA na suyA na baMdhavA / ekko sayaM paccaNuhoi dukkhaM, kattArameva aNujAi kamma // 4 // na tasya vibhajante jJAtayaH, na mitravargA na sutA na bAndhavAH / eka svayaM pratyanubhavati du.khaM, kartAramevAnuyAti karma // 4 // 60. kammaM ciNaMti savasA, tassudayammi u paravvasA hoti / rukkhaM duruhai savaso, vigalai sa paravaso tatto // 5 // karma cinvanti svavazAH, tasyodaye tu paravazA bhavanti / vRkSamArohati svavaza, vigalati sa paravazaH tataH / / 5 / / kammavasA khalu jIvA, jIvavasAI kahiMci kammAiM / katthai dhaNio balavaM, dhAraNio katthaI balavaM // 6 // karmavazAH khalu jIvAH, jIvavazAni kutracit karmANi / kutracit dhanikaH balavAn, dhAraNikaH kutracit valavAn // 6 // 62. kammattaNeNa ekkaM, dadhvaM bhAvo ti hodi duvihaM tu / poggalapiMDo davvaM, tassattI bhAvakammaM tu // 7 // karmatvena eka, dravya bhAva iti bhavati dvividha tu / pudgalapiNDo dravya, tacchaktiH bhAvakarma tu||7|| 63. jo iMdiyAdivijaI, bhavIya uvaogamappagaM jhAdi / kammahiM so Na raMjadi, kiha taM pANA aNucaraMti // 8 // ya indriyAdivijayI, bhUtvopayogamAtmakaM dhyAyati / karmabhi. sa na rajyate, kasmAt taM prANA anucaranti // 8 // 61.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 57. jisa samaya jIva jaise bhAva karatA hai, vaha usa samaya vaise hI zubha-azubha karmo kA bandha karatA hai| 58. (pramatta manuSya) zarIra aura vANI se matta hotA hai tathA dhana aura striyoM meM gRddha hotA hai / vaha rAga aura dveSa--donoM se usI prakAra karma-mala kA saMcaya karatA hai, jaise zizunAga (alasa yA kecuA) mukha aura zarIra--donoM se miTTI kA sacaya karatA hai / 59. jJAti, mitra-varga, putra aura bAndhava usakA duHkha nahI ba~TA skte| vaha svaya akelA du.kha kA anubhava karatA hai| kyoki karma kartA kA anugamana karatA hai / 60. jIva karmo kA bandha karane me svataMtra hai, parantu usa karma kA udaya hone para bhogane meM usake adhIna ho jAtA hai| jaise koI puruSa svecchA se vRkSa para to caDha jAtA hai, kintu pramAdavaza nIce girate samaya paravaza ho jAtA hai| kahI jIva karma ke adhIna hote hai to kahI karma jIva ke adhIna hote hai| jaise kahI (RNa dete samaya to) dhanI balavAn hotA hai to kahI (RNa lauTAte samaya) karjadAra balavAna hotA hai| 62. sAmAnya kI apekSA karma eka hai aura dravya tathA bhAva kI apekSA do (prakAra kA) hai| karma-pudgaloM kA piNDa dravyakarma hai aura usame rahanevAlI zakti yA unake nimitta se jIva meM honevAle rAga-dveSarUpa dikAra bhAvakarma hai / 63. jo indriya Adi para vijaya prApta kara upayogamaya (jJAnadarzana maya) AtmA kA dhyAna karatA hai, vaha karmo se nahIM ba~dhatA / ataH paudgalika prANa usakA anusaraNa kaisa kara sakate hai ? (arthAt use nayA janma dhAraNa nahI karanA pdd'taa|)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 samaNasutaM 64-65. nANarasAvaraNijjaM, saNAvaraNaM thaa| veyaNijjaM tahA mohaM, AukammaM taheva y||9|| nAmakammaM ca goyaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameyAiM kammAiM, aTheva u samAsao // 10 // jJAnasyAva gIya, darzanAvaraNa tathA / vedanIya tathA moham, Ayu karma tathaiva ca // 9 // nAmakarma ca gotra ca, antarAya tathaiva ca / evametAni karmANi, apTaiva tu samAsata / / 10 / / 66. paDa-paDihAra-si-majja, haDa-citta-kulAla-bhaMDagArINaM / jaha eesi bhAvA, kammANa vi jANa taha bhAvA // 11 // paTa pratihArAsi-madya, haDi-citra-kulAla-bhANDAgAriNAm / yathA eteSA bhAvA., karmaNAm api jAnIhi tathA bhAvAn // 11 // 7. mithyAtvasUtra 67. hA ! jaha mohiyamaiNA, suggaimaggaM ajANamANeNaM / bhIme bhavakatAre, saciraM bhamiyaM bhayakarammi // 1 // hA / yathA mohitamatinA, sugatimArgamajAnatA / bhIme bhavakAntAre, sacira bhrAnta bhayakare // 1 // 68. micchataM vedaMto jIvo, vivarIyadaMsaNo hoi / Na ya dhammaM rocedi hu, mahuraM pi rasaM jahA carido // 2 // mithyAtvaM vedayan jIvo, viparItadarzano bhavati / na ca dharma rocate hi, madhura rasa yathA jvarita. // 2 // spaSTIkaraNa : 1 jaise paradA kamare ke bhItara kI vastu kA jJAna nahI hone detA vaise hI jJAnAvaraNa-karma jJAna ko rokne yA alpAdhika karane me nimitta hai| isake udaya kI hInAdhikatA ke kAraNa koI viziSTajJAnI aura koI alpajJAnI hotA hai / 2 jaise dvArapAla darzanArthiyo ko rAjadarzana Adi se rokatA hai, vaise hI darzana kA AvaraNa karanevAlA darzanAvaraNa-karma hai| 3 jaise talavAra kI dhAra para lagA madhu cATane se madhura svAda avazya AtA hai, phira bhI jIbha ke kaTa jAne kA asahya dukha bhI hotA hai, vaise hI vedanIya-kama sukha-du kha kA nimitta hai| 4 jaise madyapAna se manuSya madahoza ho jAtA hai--sudha-budha kho baiThatA hai, vaise hI mohanIya-karma ke udaya se vivaza jIva --
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 64-65 jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya- -ye sakSepa me ATha karma hai / jyotirmukha ------ 66. ina karmo kA svabhAva paradA, dvArapAla, talavAra, madya, hali citrakAra, kumbhakAra tathA bhaNDArI ke svabhAva kI taraha hai| 7. mithyAtvasUtra 67 hA ! kheda hai ki sugati kA mArga na jAnane ke kAraNa mai mUDhamati bhayAnaka tathA ghora bhava-vana me cirakAla taka bhramaNa karatA rahA / 68 jo jIva mithyAtva se grasta hotA hai usakI dRSTi viparIta ho jAtI hai / use dharma bhI rucikara nahIM lagatA, jaise jvaragrasta manuSya ko mIThA rasa bhI acchA nahI lagatA / apane svarUpa ko bhUla jAtA hai / 5 jaise hathi (kATha) meM pA~va pha~sA dene para manuSya rukA raha jAtA hai, vaise hI Ayu karma ke udaya meM jIva zarIra me nizcita samaya taka rukA rahatA hai / 6 jaise citrakAra nAnA prakAra ke citra banAtA hai, vaise hI nAma-karma ke udaya se jIvo ke - nAnAvidha deho kI racanA hotI hai / 7 jaise kumbhakAra choTe-baDe bartana banAtA hai, vaise hI govandarbha ke udaya se jIva ko uccakula yA nIcakula milatA hai / 8 jaise bhaNDArI (jAcI ) dAtA ko dene se Ara yAcaka ko lene se rokanA hai, vaise hI antarAya - karma ke udaya se dAna-lAbha Adi meM vAdhA paTatI hai| isa taraha ya ATha karmo ke svabhAva hai / For Private Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 samaNasuttaM 69. micchattapariNadappA, tivvakasAeNa suThTha AviTTho / jIvaM dehaM ekkaM, maNNaMto hodi bahirappA // 3 // mithyAtvapariNatAtmA, tIvrakaSAyaNa suSThu AviSTaH / jIva dehameka, manyamAnaH bhavati bahirAtmA // 3 // 70. jo jahavAyaM na kuNai, micchAdiTThI tao hu ko annA / vaDaDhai ya micchattaM, parassa saMkaM jmaanno||4|| yo yathAvAdaM na karoti, mithyAdRSTiH tataH khalu kaH anyaH / vardhate ca mithyAtvaM, parasya zaMkAM janayamAnaH // 4 // 8. rAga-parihArasUtra 71. rAgo ya doso vi ya kammavIyaM, kammaM ca mohappabhavaM payaMti / kammaM ca jAImaraNassa mulaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 1 // rAgazca dveSo pi ca karmabIja, karma ca mohaprabhava vadanti / karma ca jAtimaraNasya mUlam, du kha ca jAtimaraNa vadanti // 1 // 72. na vi taM kuNai amitto, suThTha vi ya virAhio samattho vi / jaM do vi aniggahiyA, karaMti rAgo ya doso ya // 2 // naiva tat karoti amitra, suSThvapi ca virAddha' samartho'pi / yad dvAvapi anigRhItau, kurato rAgazca dveSazca // 2 // 73. na ya saMsArammi suhaM, jAijarAmaraNadukkhagahiyassa / jIvassa asthi jamhA, tamhA mukkho uvaadeo||3|| na ca saMsAre sukhaM, jAtijarAmaraNadu khagRhItasya / jIvasyAsti yasmAt, tasmAd mokSaH upAdeyaH // 3 // 74. taM jai icchasi gaMtaM, tIraM bhavasAyarassa ghorassa / to tavasaMjamabhaMDaM, suvihiya ! giNhAhi tUraMto // 4 // tad yadIcchasi gantu, tIraM bhavasAgarasya ghorasya / tarhi tapaHsaMyamabhANDaM, suvihita ! gRhANa tvaramANaH // 4 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 69. mithyAdRSTi jIva tIvra kapAya se pUrI taraha AviSTa hokara jIva aura zarIra ko eka mAnatA hai / vaha bahirAtmA hai / 70. jo tattva-vicAra ke anusAra nahIM calatA, usase bar3A mithyA dapTi aura dUsarA kauna ho sakatA hai ? vaha dUsaroM ko zaMkAzIla banAkara apane mithyAtva ko bar3hAtA rahatA hai| 8. rAga-parihArasUtra 71 gaga aura dveSa karma ke bIja (mUla kAraNa) hai| karma moha se utpanna hotA hai| vaha janma-maraNa kA mUla hai| janma-maraNa ko dukha kA mala kahA gayA hai / 72. atyanta tiraskRta mapa jaba bhI unana hAni hI pahuMcAtA, jitanI hAni anigRhIta rAga Ara pahucAte hai / 73. isa saMsAra meM janma, jarA aura maraNa ke du.kha se grasta jIva ko koI sukha nahI hai / ataH mokSa hI upAdeya hai / 74. yadi tU ghora bhavasAgara ke pAra (taTa para) jAnA cAhatA hai, to he suvihita ! zIghra hI tapa-sayamarUpI naukA ko grahaNa kara /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 samaNasuttaM 75. bahubhayakara dosANaM, sammatacarittaguNaviNAsANaM / na hu vasamAgaMtavvaM, rAgahosANa pAvANaM // 5 // bahubhayaka radoSayo samyaktvacAritragaNavinAzayo: ! na khalu vazamAgantavya, rAgadvepayo. pApayo / / 5 / / 76. kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, savvassa logassa sadevagassa / jaM kAiyaM mANasiyaM ca kiMci, tassaMtagaM gacchai viiyraago||6|| kAmA nugRddhiprabhava khalu dukha, marvamya lokamya sadevakamya / yat kAyika mAnasika ca kiJcit , tasyAntaka gacchati vItarAgaH / 77. jeNa virAgo jAyai, taM taM savvAyareNa karaNijjaM / muccai hu sasaMvegI, aNaMtavo hoi asaMvegI // 7 // yena virAgo jAyate, tattat sarvAdareNa karaNIyam / mucyate eva samavega, anantaka bhavati asavegI // 7 // 78. evaM sasaMkappavikappaNAsu, saMjAyaI samayamuvaTTiyassa / atthe ya saMkappayao tao se, pahIyae kAmaguNesu taNhA // 8 // eva svasava pavikalpanAsa, sajAyate samatopasthitasya / arthAzca sakalpayatastasya, prahIyate kAmaguNeSu tRSNA // 8 // annaM imaM sarIraM, anno jIva ti nicchiymiio| dukkhaparIkesakara, chida mamattaM sriiraao||9|| anyadida zarIra, anyo jIva iti nizcayamatika' / du khapariklezakara, chindhi mamatva zarIrAt / / 9 / / kammAsavadArAI, niraMbhiyavvAiM iMdiyAiM ca / haMtavvA ya kasAyA, tivihaM-tiviheNa mukkhatthaM // 10 // karmAsravadvArANi, niroddhavyAnIndriyANi ca / hantavyAJca kapAyAstrividhatrividhena mokSArtham // 10 // bhAve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lipapaI bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pokkhariNIpalAsaM // 11 // bhAva bigkto manujo vizoka , etayA du khaughaparampagyA / na lipyate bhavamadhye'pi man, jaleneva puSkariNIpalAgam / / 11 / /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 27 75 samyaktva tathA cAritrAdi guNo ke vinAzaka, atyanta bhayakara rAga-dveSarUpI pApo ke vaza me nahI honA caahie| 76. saba jIvoM kA, aura kyA devatAoM kA bhI jo kucha kAyika aura mAnasika du.kha hai, vaha kAma-bhogo kI satata abhilASA se utpanna hotA hai| vItarAgI usa du kha kA anta pA jAtA hai / 77 jisase virAga utpanna hotA hai, usakA AdarapUrvaka AcaraNa karanA caahie| virakta vyavita sasAra-bandhana se chUTa jAtA hai aura Asakta vyakti kA sasAra ananta hotA jAtA hai / 78. apane rAga-dvepAtmaka saMkalpa-vikalpa hI saba doSo ke mUla hai--jo isa prakAra ke cintana me udyata hotA hai tathA indriya-viSaya TopoM ke mala nahI hai---isa prakAra kA sakarapa karatA hai, usake mana ma samatA utpanna hotI hai| usase usakI kAma-gaNo ma - 'nevAlI tRSNA prakSINa ho jAtI hai ! 75 nizcayadRSTi ke anasAra zarIra bhinna hai aura jAtmA bhinna hai| ata zarIra ke prati honevAle dukhada va klezakara mamatva kA chedana kro| 80. mokSa kI prApti ke lie karma ke Agamana dvAroM--Asravo kA tathA indriyoM kA tIna karaNa (manasA, vAcA, karmaNA) aura tIna yoga (kRta, kArita, anumati) se nirodha karo, aura kaSAyoM kA anta kro| 81. bhAva se virakta manapya zoka-makta bana jAtA hai| jaise kamalinI kA patra jala me lipta nahIM hotA, vaise hI vaha samAra me rahakara bhI aneka du kho kI paramparA se lipta nahIM hotaa|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. dharmasUtra 82. dhammo maMgalamukkiTTha, ahiMsA saMjamo devA vi taM namasaMti jassa dhamme sayA dharma' maGgalamutkRSTa, ahisA sayama devAH api ta namasyanti, yasya dharme sadA 83. dhammo vatthusahAvo, khamAdibhAvo ya dasaviho dhammo / rayaNattayaM ca dhammo, jIvANaM rakkhaNaM dhammo // 2 // dharmaH vastusvabhAva, kSamAdibhAva. ca dazavidhaH dharmaH / ratnatrayaM ca dharma:, jIvAnAM rakSaNaM dharmaH // 2 // ceva / 84. uttamakhamamaddavajjava -saccasauccaM ca saMjamaM tavacAgamakiMcanhaM, bamha idi dasaviho dhammo // 3 // uttamakSa mAmArdavArjava - satyazaucaM ca sayamaM caiva / tapastyAga. AkiJcanya, brahma iti dazavidhaH dharma // 3 // 85. koheNa jo Na tappadi, sura-Nara- tiriehi koramANe vi / uvasagge vi raudde, tassa khamA jimmalA hodi // 4 // krodhena yaH na tapyate, suranaratiryagbhiH kriyamANe'pi / upasarge api raudre, tasya kSamA nirmalA bhavati ||4|| 86. khammAmi savvajIvANaM, savve tavo / maNo // 1 // jIvA khamaMtu me / mitI me savvabhUdesu, veraM majjhaM Na keNa vi // 5 // kSame sarvajIvAn, sarve jIvAH kSamantA mama / maMtrI me sarvabhUtepu, vairaM mama na tapa / manaH // 1 // tada 87. jai kiMci pamAeNaM, na suThu bhe vaTTiyaM mae puvviM / ta me khAmemi ahaM, nissallo nikkasAo a||6|| kiJcit pramAdena, na suSThu yuSmAbhiH saha vartita mayA pUrvam / yuSmAn kSamayAmyaha, ni zalyo niSkaSAyazca // 6 // - 28 - kenApi // 5 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. dharmasUtra 82. dharma utkRSTa magala hai / ahisA, sayama aura / / usake lakSaNa hai| jisakA mana sadA dharma meM ramA rahatA hai, use maMtra bhI namaskAra karate hai| 83 vastu kA svabhAva dharma hai / kSamA Adi bhAvoM kI apekSA se vaha dasa prakAra kA hai / ratnatraya (samyagdarzana, samyagjJAna aura samyaka cAritra) tathA jIvo kI rakSA karanA dharma hai| 84. uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama satya, uttama zauca, uttama sayama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama Akicanya tathA uttama brahmacarya-~ye dasa dharma hai| 85. deva, manuSya aura tiryaJco (pazuo) ke dvArA ghora va bhayAnaka upasarga pahu~cAne para bhI jo krodha se tapta nahI hotA, usake nirmala kSamAdharma hotA hai / 86. mai saba jIvoM ko kSamA karatA huuN| saba jIva mujhe kSamA kare / merA saba prANiyo ke prati maitrIbhAva hai / merA kisIse bhI vaira nahI hai| 87. alpatama pramAdavaza bhI yadi maiMne Apake prati ucita vyavahAra nahI kiyA ho to mai ni.zalya aura kaSAyarahita hokara Apase kSamA-yAcanA karatA hai|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91. samaNasuttaM 88. kularUvajAdibuddhisa, tavasudasIlesu gAravaM kiMci / jo Navi kuvadi samaNo, maddavadhamma have tassa // 7 // kularUpajAtivuddhiSu, tapa zrutazIlepu gaurava kiJcit / ya naiva karoti zramaNa , mArdavadharmo bhavet tasya // 7 // jo avamANakaraNaM, dosaM pariharai NiccamAutto / mo NAma hodi mANI, Na du guNacattaNa mANeNa // 8 // yo'pamAnakaraNa, dopa pariharati nityamAyukta / so nAma bhavati manI, na guNatyaktena mAnena // 8 // 90. se asaI uccAgoe asaI nIAgoe, no hINe no airitte| no'pIhae iti saMkhAe, ke goyAvAI ke mANAvAI? // 9 // sa amakRduccaitri amakRnnIcargotra , no hIna no atiriktaH / na spRhyet iti sakhyAya, ko gotravAdI ko mAnavAdI? // 9 // jo citei Na vaMkaM, Na kuNadi vaMkaM Na jaMpade vaMkaM / Na ya govadi NiyadosaM, ajjava-dhammo have tassa // 10 // ya cintayati na vakra, na karoti vakra na jalpati vatram / na ca gopayati nijadopam, Arjavadharma bhavet tasya / / 10 / / 92. parasaMtAvayakAraNa-vayaNaM, mottUNa saparahidavayaNaM / jo vadadi bhikkhu turiyo, tassa du dhammo have sacca // 11 // paramatApa rANa-vacana. maktvA svapargahatavacanam / ya varzata bhikSu turIya , tasya tu dharma bhavet satyama / / 11 / / 93. mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, mve atitto duhio annisyo||12|| ma pAtrAkampa pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca dR gbI duranta / patra madanAni samAdadAna paMtRpto dugvito'nizra // 1 // 94. patthaM hidayANiTTha pi, bhaNNamANassa sagaNavAsimsa / kaDagaM va osahaM ta, maharavivAyaM havai tassa // 13 // pathya hRdayAniTamapi. bhaNamAnamya svagaNavAsinaH / kTukamivaupadha tat, madhuravipAka bhavati tasya // 13 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 88. jo zramaNa kula, rUpa, jAti, jJAna, tapa, zrata aura zIla kA tanika bhI garva nahIM karatA, usake mAdavadharma hotA hai / 85 jo dUsare ko apamAnita karane ke doSa kA sadA sAvadhAnIpUrvaka parihAra karatA hai, vahI yathArtha me mAnI hai / guNazUnya abhimAna karane meM koI mAnI nahI hotA / 90. yaha puruSa aneka bAra uccagotra aura aneka vAra nIcagotra kA anubhava kara cukA hai / ata na koI hIna hai aura na koI atirikta , (isalie vaha ucca gotra kI) spRhA na kare / [yaha purupa aneka bAra uccagotra aura nItragotra kA anabhava kara cukA hai---] yaha jAna lene para kauna gorabAdI hogA ? kauna mAnavAdI hogA ? 91. jo kuTila vicAra nahIM karatA, kuTila kArya nahIM karatA, kuTila vacana nahI bolatA aura apane dopo ko nahIM chipAtA, usake Ajava-dharma hotA hai / 90 jo bhikSa (zramaNa) dumaroM ko mantApa pahacAnevAle vacano kA tyAga karake sva-para-hitakArI bacana bolatA hai, usake cauthA matyadharma hotA hai| 93 asatya bhASaNa ke pazcAt manuSya yaha socakara dukhI hotA hai ki vaha jhUTha bolakara bhI saphala nahI ho skaa| asatya bhASaNa se pUrva isalie vyAkula rahatA hai ki vaha dUsare ko Thagane kA sakalpa karatA hai| vaha isalie bhI dukhI rahatA hai ki kahI koI usake asatya ko jAna na le| isa prakAra asatya-vyavahAra kA anta dukhadAyI hI hotA hai| isI taraha viSayo ma atAta hokara vaha corI karatA huA du.khI aura AzrayahIna ho jAtA hai / 94 apane gaNavAsI (sAthI) dvArA kahI huI hitakara bAta, bhale hI vaha mana ko priya na lage, kaTaka aupadha kI bhaoNti pariNAma me madhura hI hotI hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 samaNasuttaM 95. vissasaNijjo mAyA va, hoi pujjo guru vva loassa / sayaNu vva saccavAI, puriso savassa hoi pio // 14 // vizvasanIyo mAteva, bhavati pUjyo gururiva lokasya / svajana iva satyavAdI, puruSaH sarvasya bhavati priya. / / 14 / / 96. saccammi vasadi tavo, saccammi saMjamo taha vase sesA vi gaNA / sacca NibaMdhaNaM hi ya, guNANamudadhIva macchANaM // 15 // satye vasati tapa., satye sayama tathA vasanti zepA api guNA: / satya nibandhana hi ca, guNAnAmudadhiriva matsyAnAm // 15 // 97. jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDDhaI / domAsakayaM kajja, koDIe vi na niTTiyaM // 16 // yathA lAbharatathA lobha., lAbhAllobhaH pravardhate / dvimASakRtaM kArya, koTayA'pi na niSThitam / / 16 / / 98. suvaNNaruppassa upavvayA bhave, siyA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na tehi kici, icchA hu AgAsasamA aNantiyA / 17 / svarNarUpyasya ca parvatA bhaveya. syAt khala kailAsasamA asakhyakAH / narasya lubdhasya na ta kiJcit, icchA khalu AkAzasamA anntikaa|| 99. jahA ya aMDappabhavA balAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / emeva mohAyayaNaM khu taNhA, mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti // 18 // yathA ca aNDaprabhavA valAkA, aNDaM balAkAprabhavaM yathA ca / evameva mohAyatanaM khalu tRSNA, mohaM ca tRSNAyatana badanti // 18 // 100. samasaMtosajaleNaM, jo dhovadi tivva-lohamala-puMja / bhoyaNa-giddhi-vihINo, tassa sauccaM have vimalaM // 19 // samasantoSajalena, yaH dhovati tIvralobhamalapuJjam / bhojanagRddhivihInaH, tasya zauca bhavet vimalam / / 19 / / 101. vaya-samidi-kasAyANaM, daMDANaM taha iMdiyANa paMcaNhaM / dhAraNa-pAlaNa-Niggaha-cAya-jao saMjamo bhnnio||20|| vratasamitikaSAyANA, daNDAnA tathA indriyANA paJcAnAm / dhAraNa-pAlana-nigraha-tyAgajaya sayamo bhaNita. // 20 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 33 95. satyavAdI manuSya mAtA kI taraha vizvasanIya, janatA ke lie guru kI taraha pUjya aura svajana kI bhA~ti hotA hai / sabako priya 96. satya me tapa, saMyama aura zeSa samasta guNo kA jaise samudra matsyo kA kAraNa utpattisthAna hai, samasta guNo kA kAraNa hai / 97. jaise-jaise lAbha hotA hai, vaise-vaise lobha hotA hai / lAbha se lobha bar3hatA jAtA hai / do mAzA sone se nippanna ( pUrA ) honevAlA kArya karor3o svarNa mudrAoM se bhI pUrA nahI hotA / ( yaha niSkarSa kapila nAmaka vyakti kI tRSNA ke utAra-car3hAva ke pariNAma ko sUcita karatA hai | ) 98. kadAcit sone aura cA~dI ke kailAsa ke samAna asaMkhya parvata ho jAyeM, to bhI lobhI puruSa ko unase kucha bhI nahI hotA (tRpti nahI hotI ), kyoMki icchA AkAza ke samAna ananta hai / 99. jaise balAkA aNDe se utpanna hotI hai aura aNDA balAkA se utpanna hotA hai, usI prakAra tRSNA moha se utpanna hotI hai aura moha tRSNA se utpanna hotA hai / vAsa hotA hai / vaise hI satya 100. ( ata. ) jo samatA va santoSarUpI jala se tIvra lobharUpI malasamUha ko dhotA hai aura jisame bhojana kI lipsA nahI hai, usake vimala zaucadharma hotA hai / 101. vrata dhAraNa, samiti pAlana, kaSAya- nigraha, mana-vacana-kAyA kI pravRttirUpa daNDoM kA tyAga, paMcendriya-jaya -- ina sabako sayama kahA jAtA hai / 3 For Private Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 105. samaNasuttaM 175. visayakasAya-viNiggahabhAvaM, kAUNa jhANasajjhAe / jo bhAvaha appANaM, tassa tavaM hodi NiyameNa // 21 // viSayakaSAya-vinigrahabhAvaM, kRtvA dhyAnasvAdhyAyAn / yaH bhAvayati AtmAnaM, tasya tapaH bhavati niyamena // 21 // 103. NivvedatiyaM bhAvai, mohaM caiUNa savvadanvesu / jo tassa have cAgo, idi bhaNidaM jiNavariMdehiM // 22 // nirvedatrika bhAvayati, moha tyaktvA sarvadravyeSu / yaH tasya bhavati tyAga., iti bhaNita jinavarendra. // 22 // 104. je ya kaMte pie bhoe, laddhe vipiTThikunvai / sAhINe cayai bhoe, se hu cAi ti vuccaI // 23 // yaH ca kAntAn priyAn bhogAn, labdhAn vipRSThIkaroti / svAdhInAn tyajati bhogAn, sa hi tyAgI iti ucyate // 23 // hoUNa ya NissaMgo, NiyabhAvaM Niggahittu suhaduhadaM / NiiMdeNa du vaTTadi, aNayAro tassA''kicaNNaM // 24 // bhUtvA ca nissaMga , nijabhAva nigRhya sukhaduHkhadam / nirdvandvena tu vartate, anagAraH tasyA''kiJcanyam // 24 // 106. ahamikko khalu suddho, dasaNaNANamaio sadA'rUvI / Na vi asthi majjha kici vi, aNNaM paramANumittaM pi // 25 // ahamekaH khalu zuddho, darzanajJAnamayaH sadA'rUpI / nApyasti mama kiJcidapyanyat paramANumAtramapi / / 25 / / 107-108. suhaM vasAmo jIvAmo, jesi No natthi kiMcaNa / mihilAe DajjhamANIe, na me Dajjhai kiMcaNa // 26 // cattaputtakalattassa, nivvAvArassa bhikkhaNo / piyaM na vijjaI kiMci, appiyaM pi na vijjae // 27 // sukhaM vasAmo jIvAma , yeSAm asmAkaM nAsti kiJcana / mithilAyAM dahyamAnAyA, na ma dahyate kiJcana // 26 // tyaktaputrakala trasya, nirvyApArasya bhikSoH / priyaM na vidyate kiJcit, apriyamapi na vidyate // 27 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 35 102. indriya-viSayoM tathA kaSAyoM kA nigraha kara dhyAna aura svAdhyAya ke dvArA jo AtmA ko bhAvita karatA hai usIke tapadharma hotA hai| 103. saba dravyo me honevAle moha ko tyAgakara jo trividha nirveda (saMsAra deha tathA bhogoM ke prati bairAgya) se apanI AtmA ko bhAvita karatA hai, usake tyAgadharma hotA hai, aisA jinendra deva ne kahA hai| 104. tyAgI vahI kahalAtA hai, jo kAnta aura priya bhoga upalabdha hone para unakI ora se pITha phera letA hai aura svAdhInatApUrvaka bhogoM kA tyAga karatA hai| 105. jo muni saba prakAra ke parigraha kA tyAga kara niHsaMga ho jAtA hai, apane sukhada va dukhada bhAvoM kA nigraha karake nirdvandva vicaratA hai, usake Akicanya dharma hotA hai / 106. meM eka, zuddha, darzana-jJAnamaya, nitya aura arUpI huuN| isake atirikta anya paramANumAtra bhI vastu merI nahIM hai| (yaha Akicanyadharma hai|) 107-108. hama loga, jinake pAsa apanA kucha bhI nahI hai, sukhapUrvaka rahate aura sukha se jIte haiN| mithilA jala rahI hai usameM merA kucha bhI nahI jala rahA hai, kyoMki putra aura striyoM se mukta tathA vyavasAya se nivRtta bhikSu ke lie koI vastu priya bhI nahIM hotI aura apriya bhI nahIM hotii| (yaha bAta rAjya tyAgakara sAdhu ho jAnevAle rAjarSi nami ke dRDha vairAgya se sambaddha hai|)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutaM 109. jahA pommaM jale jAyaM, novalippai vAriNA / evaM alitaM kAhiM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 28 // yathA padma jale jAtaM, nopalipyate vAriNA / evamaliptaM kAma , taM vaya brUmo brAhmaNam // 28 // 110. dukkhaM hayaM jassa na hoi moho, moho ho jassa na hoi tnnhaa| taNhA hayA jassa na hoi loho, loho hao jassa na kiNcnnaaii||29|| duHkhaM hataM yasya na bhavati mohaH, moho hato yasya na bhavati tRSNA / tRSNAhatA yasya na bhavati lobha, lobho hato yasya na kiJcana / / 29 / / 111. jIvo baMbha jIvammi, ceva cariyA havijja jA jadiNo / taM jANa baMbhaceraM, vimukkaparadehatittissa // 30 // jIvo brahma jIve, caiva caryA bhavet yA yate: / tad jAnIhi brahmacarya, vimukta-paradehatRpteH // 30 // 112. savvaMgaM pecchaMto, itthINaM tAsu muyadi dubbhAvaM / so bamhacarabhAvaM, sukkadi khalu duddharaM dharadi // 31 // sarvAGgaM prekSamANaH strINA tAsu muJcati durbhAvam / sa bracaryabhAva, sukRtI khalu durdhara dharati / / 31 / / 113. jaukuMbhe joiuvagUDhe, Asubhitatte nAsamudayAi / evitthiyAhi aNagArA, saMvAseNa nAsamavayaMti // 32 // jatukumbhe jyotirupagUDha. Azvabhitapto nAzamupayAti / evaM strIbhiranagArAH, savAsena nAzamupayAnti // 32 // 114. ee ya saMge samaikkamittA, suduttarA ceva bhavaMti sesA / jahA mahAsAgaramuttarittA, naI bhave avi gaMgAsamANA // 33 // etAzca saMgAn samatikramya, sudustarAzcaiva bhavanti zeSAH / yathA mahAsAgaramuttIrya, nadI bhavedapi gaGgAsamAnA // 33 // 115. jaha solarakkhayANaM, purisANaM NididAo mahilAo / taha sIlarakkhayANaM, mahilANaM NididA purisA // 34 // yathA zIlarakSakANAM, puruSANA ninditA bhavanti mahilAH / tathA zIla rakSakANAM, mahilAnAM ninditA bhavanti puruSAH // 34 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 109. jisa prakAra jala me utpanna huA kamala jala se lipta nahIM hotA, isI prakAra kAma-bhoga ke vAtAvaraNa me utpanna huA jo manuSya usame lipta nahIM hotA, use hama brAhmaNa kahate hai / 110. jisake moha nahI hai, usane du kha kA nAza kara diyaa| jisake tRSNA nahI hai, usane moha kA nAza kara diyaa| jisake lobha nahI hai, usane tapNA kA nAza kara diyA (aura) jisake pAsa kucha nahI hai, usane lobha kA (hI) nAza kara diyA / 111. jIva hI balma hai| dehAmakti se makta muni kI brahmA (AtmA) ke lie jo caryA hai, vahI brahmacarya hai / 112. striyo ke sarvAGgoM ko dekhate hue bhI jo iname durbhAva nahI karatA---vikAra ko prApta nahIM hotA, vahI vAstava me durddhara bra caryabhAva ko dhAraNa karatA hai / 113. jaise lAkha kA ghaDA agni se tapta hone para zIghra hI naSTa ho jAtA hai, vaisa hI strI-mahavAsa se anagAra (muni) naSTa ho jAtA hai| 114. jo manuSya ina strI-vipayaka Asaktiyo kA pAra pA jAtA hai, usake lie zeSa sArI AsaktiyA~ vaise hI sutara (sukha se pAra pAne yogya) ho jAtI hai, jaise mahAsAgara kA pAra pAnevAle ke lie gaMgA jaisI bar3I ndii| 115. jaise zIla-rakSaka purupoM ke lie striyA~ nindanIya hai, vaise hI zIlarakSikA striyoM ke lie purupa nindanIya hai / (donoM ko eka-dUsare se bacanA caahie|)
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 samaNasuttaM 116. kiM puNa guNasahidAo, itthIo asthi vitthaDajasAo / NaralogadevadAo, devehiM vi vaMdaNijjAo // 35 // ki puna ? guNasahitAH, striya. santi vistRtayazasaH / naralokadevatA. devairapi vandanIyAH // 35 // 117. tellokkADadiuhaNo, kAmagI visyrukkhpjjlio| jovvaNataNillacArI, jaM Na Dahai so havai dhaNNo // 36 // trailokyATavidahana , kAmAgniviSayavRkSaprajvalitaH / yauvanatRNasaMcaraNacatura., yaM na dahati sa bhavati dhanyaH // 36 // 118. jA jA vajjaI rayaNI, na sA paDiniyattaI / ahammaM kuNamANassa, aphalA janti raaio||37|| yA yA vrajati rajanI, na sA pratinivartate / adharma kurvANasya, aphalA: yAnti rAtrayaH // 37 // 119-120. jahA ya tiNi vaNiyA, mUlaM ghettUNa niggayA / ego'ttha lahaI lAhaM, ego mUleNa aago||38|| ego mUlaM pi hArittA, Agao tattha vaannio| vavahAre uvamA esA, evaM dhamme viyANaha // 39 // yathA ca trayo vaNija., mUla gRhItvA nirgatAH / eko'tra labhate lAbham, eko mUlena AgataH // 38 // ekaH mUlam api hArayitvA, Agatastatra vANijaH / vyavahAre upamA eSA, eva dharme vijAnIt // 39 // 121. appA jANai appA, jahaTThio appasakkhio dhammo / appA kareMi taM taha, jaha appasuhAvao hoi // 40 // AtmAnaM jAnAti AtmA, yathAsthito AtmasAkSiko dharma. / AtmA karoti ta tathA, yathA AtmasukhApako bhavati // 40 // 10. saMyamasUtra 122. appA naI " veyaraNI, appA me kUDasAmalI / appA kAmaduhA gheNU, appA me naMdaNaM vaNaM // 1 // AtmA nadI vaitaraNI, AtmA me kUTazAlmalI / AtmA' kAmadughA dhenuH, AtmA me nandanaM vanam // 1 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 116. kintu aisI bhI zIlaguNasampanna striyA~ hai, jinakA yaza sarvatra vyApta hai / ve manuSya-loka kI devatA hai aura devo ke dvArA vandanIya hai| 117. viSayarUpI vRkSoM se prajvalita kAmAgni tInoM lokarUpI aTavI ko jalA detI hai| yauvanarUpI tRNa para saMcaraNa karane me kuzala kAmAgni jisa mahAtmA ko nahI jalAtI vaha dhanya hai| 118. jo-jo rAta bIta rahI hai vaha lauTakara nahI aatii| adharma karanevAle kI rAtriyA~ niSphala calI jAtI hai| 119-120. jaise tIna vaNik mUla pUMjI ko lekara nikle| unameM se eka lAbha uThAtA hai, eka mUla lekara lauTatA hai, aura eka mUla ko bhI gaeNvAkara vApasa AtA hai| yaha vyApAra kI upamA hai| isI prakAra dharma ke viSaya meM jAnanA caahie| 121. AtmA hI yathAsthita (nijasvarUpa me sthita) AtmA ko jAnatA hai / ataeva svabhAvarUpa dharma bhI AtmasAkSika hotA hai| isa dharma kA pAlana (anubhavana) AtmA usI vidhi se karatA hai, jisase ki vaha apane lie sukhakArI ho| 10. saMyamasUtra 122. (merI) AtmA hI vaitaraNI nadI hai| AtmA hI kUTazAlmalI vRkSa hai| AtmA hI kAmaduhA dhenu hai aura AtmA hI nandavana hai|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 samaNasuttaM 123. appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca, duppaTThiya suppttttio||2|| AtmA kartA vikartA ca, dukhAnA ca sukhAnA ca / AtmA mitramamitram ca, duSprasthitaH suprasthitaH // 2 // 124. egappA ajie sattU, kasAyA indiyANi ya / / te jiNittu jahAnAyaM, viharAmi ahaM muNI ! // 3 // eka AtmA'jitaH zatraH, kaSAyA indriyANi ca / tAn jitvA yathAnyAyaM, viharAmyahaM mune ! // 3 // 125. jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujjae / jiNe / egaM jiNejja appANaM, esa se paramo jao // 4 // yaH sahasra sahasrANAM, saGagrAme durjaye jayet / ekaM jayedAtmAnam, eSa tasya paramo jayaH // 4 // 126. appANameva jujjhAhi, ki te jujjheNa bjjho| appANameva appANaM, jaittA suhamehae // 5 // AtmAnameva yodhayasva, ki te yuddhena bAhyataH / AtmAnameva AtmAnaM, jitvA sukhamedhate // 5 // 127. appA ceva dameyatvo, appA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoi, assi loe parattha y||6|| AtmA caiva damitavya, AtmA eva khalu durdamaH / / AtmA dAnta sukhI bhavati, asmilloke paratra ca // 6 // 128. varaM me appA daMto, saMjameNa taveNa ya / mA'haM parehi dammaMto, baMdhaNehi vahehi ya // 7 // vara mayAtmA dAntaH, saMyamena tapasA ca / mAha parairdamyamAnaH, bandhanarvadhazca // 7 // egao viraI kujjA, egao ya pavattaNaM / asaMjame niryAtta ca, saMjame ya pavattaNaM // 8 // ekato virati kuryAt, ekatazca pravartanam / asaMyamAnivRtti ca, saMyame ca pravartanam // 8 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 jyotirmukha 123. AtmA hI sukha-du.kha kA kartA hai aura vikartA (bhoktA) hai| satpravRtti me sthita AtmA hI apanA mitra hai aura duSpravRtti meM sthita AtmA hI apanA zatru hai / 124. avijita eka apanA AtmA hI zatru hai| avijita kaSAya aura indriyA~ hI zatru hai| he mune ! mai unhe jItakara yathAnyAya (dharmAnusAra) vicaraNa karatA hai| 125. jo durjeya saMgrAma meM hajAroM-hajAra yoddhAoM ko jItatA hai, usakI apekSA jo eka apane ko jItatA hai usakI vijaya hI paramavijaya hai| 126. bAharI yuddhoM se kyA ? svayaM apane se hI yuddha kro| apane se apane ko jItakara hI saccA sukha prApta hotA hai / 127. svaya para hI vijaya prApta karanA caahie| apane para vijaya prApta karanA hI kaThina hai| Atma-vijetA hI isa loka aura paraloka ma sukhI hotA hai / 128. ucita yahI hai ki mai svayaM hI sayama aura tapa ke dvArA apane para vijaya prApta kruuN| bandhana aura vadha ke dvArA dUsaroM se maiM damita (pratAr3ita) kiyA jAU~, yaha ThIka nahIM hai / 129. eka ora se nivRtti aura dUsarI ora se pravRtti karanA cAhie asaMyama se nivRtti aura saMyama me pravRtti /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 130. rAge dose ya do pAve, pAvakamma pavataNe / je bhikkhU ruMbhaI niccaM, se na acchai naMDale // 9 // rAgo dveSa. ca dvau pApau, pApakarmapravartakau / yo bhikSa. ruNaddhi nitya, sa na Aste maNDale // 9 // 131. nANeNa ya jhANeNa ya, tavobaleNa ya balA nirubhaMti / iMdiyavisayakasAyA, dhariyA turagA va rajjUMhiM // 10 // jJAnena ca dhyAnena ca, tapobalena ca balAnnirudhyante / indriyaviSayakaSAyA, dhRtAsturagA iva rajjUbhiH // 10 // 132. uvasAmaM puvaNItA, guNamahatA jiNacarittasarisaM pi / paDivAteti kasAyA, ki puNa sese sarAgatthe // 11 // upazamam apyapanItaM, guNamahAnta jinacaritrasadazamapi / pratipAtayanti kaSAyA, ki punaH zeSAn sarAgasthAn // 11 // 133. iha uvasaMtakasAo, lahai aNaMtaM puNo vi paDivAyaM / na hu bhe vIsasiyatvaM, theve vi kasAyasesammi // 12 // iha upazAntakaSAyo, labhate'nanta punarapi pratipAtam / na hi yuSmAbhivizvasitavyaM stoke'pi kaSAyazeSe // 12 // 134. aNathovaM vaNathovaM, aggIthovaM kasAyathovaM ca / na hu bhe vIsasiyatvaM, thovaM pi hu taM bahu hoi // 13 // RNastokaM vraNastokam, agnistokaM kaSAyastokaM ca / na hi bhavadbhivizvasitavyaM, stokamapi khalu tad bahu bhvti||13|| 135. koho poiM paNAsei, mANo viNayanAsaNo / mAyA mittANi nAsei, loho svvvinnaasnno||14|| krodhaH prIti praNAzayati, mAno vinayanAzanaH / mAyA mitrANi nAzayati, lobha. sarvavinAzanaH // 14 // 136. uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyaM ca'jjavabhAveNa, lobhaM saMtosao jiNe // 15 // upagamena hanyAt krodha, mAna mArdavena jayet / mAyAM ca ArjavabhAvena, lobhaM santoSato jayet // 15 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 jyotirmukha 130 pApakarma ke pravartaka rAga aura dveSa ye do pApa hai| jo bhikSu inakA sadA nirodha karatA hai vaha maDala (sasAra) me nahI rukatAmukta ho jAtA hai| 131. jJAna, dhyAna aura tapobala se indriya-viSayo aura kaSAyoM ko balapUrvaka rokanA cAhie, jaise ki lagAma ke dvArA ghor3oM ko balapUrvaka rokA jAtA hai| 132. mahAguNI muni ke dvArA upazAnta kiye hue kaSAya jinezvara deva ke samAna caritravAle usa (upazamaka vItarAga) muni ko bhI girA dete hai, taba sarAga muniyoM kA to kahanA hI kyA ? 133. jaba ki kaSAyoM ko upazAnta karanevAlA puruSa bhI ananta pratipAta (vizuddha adhyavasAya kI anantahInatA) ko prApta ho jAtA hai, taba avaziSTa thor3I-sI kaSAya para kaise vizvAsa kiyA jA / katA hai ? usa para vizvAsa nahI karanA caahie| 134. RNa ko thor3A, ghAva ko choTA, Aga ko tanika aura kaSAya ko alpa mAna, vizvasta hokara nahIM baiTha jAnA caahie| kyoki ye thor3e bhI vaDhakara bahuta ho jAte hai / 135. krodha prIti ko naSTa karatA hai, mAna vinaya ko naSTa karatA hai, mAyA maMtrI ko naSTa karatI hai aura lobha saba kucha naSTa karatA hai| 136. kSamA se krodha kA hanana kareM, mArdava se mAna ko jIteM, Arjava se mAyA ko aura santoSa se lobha ko jIte /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 samaNasutaM kumme saaMgAI, sae dehe mehAvI, pAvAI ajjhapeNa svake dehe yathA kUrma svaaGgAni, pApAni medhAvI, eva adhyAtmanA 137. jahA evaM . 138. se jANamajANaM vA, kaTTu AhammiaM payaM / bIyaM taM na samAyare // 17 // saMvare khippamappANaM, sa jAnan ajAnan vA kRtvA AdhArmika padam / saMvaret kSipramAtmAnaM, dvitIyaM tat na samAcaret // 17 // dhammArAmarae 139. dhammArAme care bhikkhU, dhiimaM dhammasArahI / daMte, bambhacerasamAhie // 18 // dharmArAme cared bhikSu, dhRtimAn dharmasArathi / dharmArAmarato dAnta, brahmacarya samAhita // 18 // samAhare / samAhare // 16 // samAharet / samAharet // 16 // 11. aparigrahasUtra 140. saMganimittaM mArai, bhaNai alIaM karei corikkaM / sevai mehuNa mucchaM, apparimANaM kuNai jIvo // 1 // saMganimitta mArayati, bhaNatyalIka karoti corikAm / sevate maithuna mUrcchAmaparimANAM karoti jIva // 1 // 141. cittamaMtamacittaM vA, parigijjha kisAmavi / muccaI // 2 // kRzamapi / anaM vA aNujANAi, evaM dukkhA Na cittavantamacittaM vA, parigRhya anyaM vA anujAnAti, eva duHkhAt na 142. je mamAiya matiM jahAti se jahAti mamAiyaM / se hu diTThapahe muNI, jassa natthi yo mamAyitamati jahAti sa tyajati sa khalu dRSTapathaH muniH, yasya nAsti mucyate // 2 // mamAiyaM // 3 // mamAyitam / mamAyitam // 3 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 137. jaise kachuA apane agoM ko apane zarIra meM sameTa letA hai, vaise hI medhAvI (jJAnI) puruSa pApoM ko adhyAtma ke dvArA sameTa letA hai| 138. jAna yA ajAna me koI adharma kArya ho jAya to apanI AtmA ko usase turanta haTA lenA cAhie, phira dUsarI bAra vaha kArya na kiyA jaay| 139. dhairyavAn, dharma ke ratha ko calAnevAlA, dharma ke ArAma meM rata, dAnta aura brahmacarya me citta kA samAdhAna pAnevAlA bhikSu dharma ke ArAma me vicaraNa kare / 11. aparigrahasUtra 140. jIva parigraha ke nimitta hisA karatA hai, asatya belatA hai, corI karatA hai, maithuna kA sevana karatA hai aura atyadhika mUrchA karatA hai| (isa prakAra parigraha pA~co pApo kI jar3a hai|) 141. sajIva yA mirjI va svalpa vastu kA bhI jo parigraha rakhatA hai athavA dUsare ko usakI anujJA detA hai, vaha du.kha se mukta nahIM hotaa| 142. jo parigraha kI buddhi kA tyAga karatA hai, vahI parigraha ko tyAga sakatA hai| jisake pAsa parigraha nahI hai, usI muni ne patha ko dekhA hai|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 143-144. micchattavedarAgA, taheva hAsAdiyA ya chaddosA / cattAri taha kasAyA, caudasa abhaMtarA gaMthA // 4 // bAhirasaMgA khettaM, vatthu dhaNadhanakuppabhAMDANi / dupayacauppaya jANANi, keva sayaNAsaNe ya tahA // 5 // mithyAtvavedarAgAH, tathaiva hAsAdikA. ca paDdoSAH / catvArastathA kaSAyAH, caturdaza abhyantarA granthA. // 4 // bAhyasaMgA: kSetra, vAstudhanadhAnyakupyabhANDAni / dvipadacatuSpadAni yAnAni, caiva zayanAsanAni ca tathA // 5 // 145. savvagaMthavimukko, sIIbhUo pasaMtacitto a| jaM pAvai muttisuhaM, na cakkavaTTI vi taM lahai // 6 // sarvagranthavimuvata., zItIbhUtaH prazAntacittazca / yatprApnoti muvitasukha, na cakravartyapi tallabhate / / 6 / / 146. gaMthaccAo iMdiya-NivAraNe aMkuso va hathissa / Nayarassa khAiyA vi ya, iMdiyaguttI asaMgattaM // 7 // granthatyAga. indriya-nivAraNe aMkuza iva hastinaH / nagarasya khAtikA iva ca, indriyagupti. asagatvam // 7 // 12. ahiMsAsUtra 147. eyaM khu nANiNo sAraM, jaM na hisai kaMcaNa / ahiMsAsamayaM ceva, etAvaMte viyANiyA // 1 // etat khalu jJAnina. sAra, yat na hinasti kaJcana / ahisA samatA caiva, etAvatI vijAnIyAt // 1 // 148. savve jIvA vi icchaMti, jIviu na marijjilaM / tamhA pANavahaM ghoraM, niggaMthA vajjayaMti NaM // 2 // sarve jIvAH api icchanti, jIvituM na martum / tasmAtprANavadhaM ghoraM, nirgranthAH varjayanti tam // 2 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 143-144. parigraha do prakAra kA hai--Abhyantara aura bAhya / Abhyantara parigraha caudaha prakAra kA hai : 47 1. mithyAtva 2 strIveda, 3 puruSaveda, 4 napuMsakaveda, 5. hAsya, 6. rati, 7 arati zoka 9. bhaya, 10 jugupsA, 11. krodha, 12. mAna, 13. mAyA, 14. lobha / bAhya parigraha dasa prakAra kA hai : 1. kheta, 2. makAna, 3 dhana-dhAnya, 4. vastra, 5. bhANDa, 6. dAsadAsI, 7. pazu, 8. yAna 9 zayyA, 10. Asana / 145. sampUrNa grantha (parigraha) se mukta, zItIbhUta, prasannacitta zramaNa jaisA muktisukha pAtA hai vaisA sukha cakravartI ko bhI nahI milatA / 146. jaise hAthI ko vaza meM rakhane ke lie akuza hotA hai aura nagara kI rakSA ke lie khAI hotI hai, vaise hI indriya-nivAraNa ke lie parigraha kA tyAga ( kahA gayA ) hai / asagatva ( parigraha - tyAga ) se indriyA~ vaza meM hotI hai / 12. ahiMsAsUtra 147. jJAnI hone kA sAra yahI hai ki ( vaha) kisI bhI prANI kI hisA na kare / itanA jAnanA hI paryApta hai ki ahiMsAmUlaka samatA hI dharma hai athavA yahI ahisA kA vijJAna hai / 148. sabhI jIva jInA cAhate haiM, maranA nahI / isalie prANavadha ko bhayAnaka jAnakara nirgrantha usakA varjana karate hai / For Private Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 samaNasuttaM thAvarA / 149. jAvaMti loe pANA, tasA aduva te jANamajANaM vA, Na haNe No vi ghAyae // 3 // yAvanto loke prANA-strasA athavA sthAvarAH / tAn jAnannajAnanvA, na hanyAt no'pi ghAtayet // 3 // 150. jaha te na piaM dukkhaM, jANia emeva savvajIvANaM / attovammeNa kuNasu dayaM // 4 // sarvajIvAnAm / kuru dayAm // 4 // savbAyaramuvautto, yathA te na priyaM dukha, jJAtvaivameva sarvAdaramupayukta, Atmaupamyena 151. jIvavaho appavaho, jIvadayA appaNo dayA hoi / tA savvajIvahiMsA, paricattA attAhaM // 5 // jIvavadha Atmavadho, jIvadayA''tmano dayA bhavati / tasmAt sarvajIvahisA, parityaktA''tmakAmaiH : 11411 152. tumaM si nAma sa ceva, jaM haMtavvaM ti mannasi / tumaM si nAma sa ceva, jaM ajjAveyavvaM ti mannasi // 6 // tvam asi nAma sa eva ya hantavyamiti manyase / tvam asi nAma sa eva yamAjJApayitavyamiti manyase // 6 // 153. rAgAdINamaNuppAo, ahiMsakattaM tti desiyaM samae / tesi ce uppattI, hiMsetti jiNehi NiddiTThA // 7 // rAgAdInAmanutpAdaH, ahiMsakatvamiti dezita samaye / teSAM ced utpatti, 'hisA' iti jinairnirdiSTA // 7 // 154. ajjhavasieNa baMdho, satte mArejja mA tha mArejja / eso baMdhasamAso, jIvANaM cchiyaNassa // 8 // adhyavasitena bandha., sattvAn mArayed mA atha mArayet / eSa bandhasamAso, jIvAnAM nizcayanayasya // 8 // 155. hiMsAdo aviramaNaM, vahapariNAmo ya hoi hiMsA hu / tamhA pamattajogo, pANavvava rovao hisAto'viramaNa, vadhapariNAma ca bhavati hisA hi / tasmAt pramattayogo, prANavyaparopako nityam ||9|| NiccaM // 9 // For Private Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 jyotirmukha 149. loka meM jitane bhI trasa aura sthAvara prANI hai, nirgrantha jAna yA ajAna me unakA hanana na kare aura na kraaye| 150. jaise tumhe du.kha priya nahI hai, vaise hI saba jIvoM ko dukha priya nahI hai--aisA jAnakara, pUrNa Adara aura sAvadhAnIpUrvaka, Atmaupamya kI dRSTi se saba para dayA kro| 151. jIva kA vadha apanA hI vadha hai| jIva kI dayA apanI hI dayA hai| ataH AtmahitaiSI (AtmakAma) puruSoM ne sabhI taraha kI jIva-hisA kA parityAga kiyA hai| 152. jise tU hananayogya mAnatA hai, vaha tU hI hai| jise tU AjJA meM rakhane yogya mAnatA hai, vaha tU hI hai / 153. jinezvaradeva ne kahA hai--rAga Adi kI anutpatti ahisA hai aura unakI utpatti hisA hai| 154. hisA karane ke adhyavasAya se hI karma kA baMdha hotA hai, phira koI jIva mare yA na mre| nizcayanaya ke anusAra sakSepa meM jIvoM ke karma-baMdha kA yahI svarUpa hai| 155. hiMsA se virata na honA aura hisA kA pariNAma rakhanA hisA hI hai| isalie pramAda kA yoga nitya-prANaghAtaka hai|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 156. pANI kammassa khayattha-muTTido goTTido ya hiMsAe adadi asaDhaM ahiMsatthaM, appamatto avadhago so||10|| jJAnI karmaNa kSayArtha-matthito notthita ca hisAyai / yati azaTham .ahisArtham apramatta avadhaka. sa // 10 // 157. attA ceva ahiMsA, attA hisati Nicchao samae / jo hodi appamatto, ahiMsago hiMsago idaro // 11 // AtmaivAhisA''tmA, hiseti nizcaya samaye / yo bhavati apramatto'hisaka , hisaka itara / / 11 / / 158. tuMgaM na maMdarAo, AgAsAo visAlayaM natthi / jaha taha jayaMmi jANasu, dhammamahiMsAsamaM natthi // 12 // tujhaM na mandarAt, AkAzAdvizAlaka nAsti / yathA tathA jagati jAnIhi, dharmo'hisAsamo nAsti // 12 // 159. abhayaM patthivA ! tubhaM, abhayadAyA bhavAhi ya / aNicce jIvalogammi, ki hiMsAe pasajjasi // 13 // abhaya pArthiva / tubhyam abhayadAtA bhava ca / anitye jIvaloke, ki hisAyA prasajjasi // 13 // 13. apramAdasUtra 160. imaM ca me asthi imaM ca natthi, imaM ca me kiccaM imaM akiccaM / taM evamevaM lAlappamANaM, harA haraMti tti kahaM pamAe ? // 1 // ida ca me'sti ida ca nAsti, ida ca me kRtyamidamakRtyam / tamavameva lAlapyamAna, harA harantIti katha pramAda. ? // 1 // 161. sItaMti suvaMtANaM, atthA purisANa logasAratthA / tamhA jAgaramANA, vidhuNadha porANayaM kammaM // 2 // mIdanti svapatAm, arthA puruSANAM lokasArArthAH / tasmAjjAgaramANA, vidhUnayata purANakaM karma // 2 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 156 jJAnI karma-kSaya ke lie udyata huA hai, hisA ke vaha nizchalabhAva se ahisA ke lie prayatnazIla vaha apramatta muni ahisaka hotA hai / 51 157. AtmA hI ahisA hai aura AtmA hI hisA hai--yaha siddhAnta kA nizcaya hai / jo apramatta hai vaha ahisaka hai aura jo pramatta hai vaha hiMsaka hai / lie nahI / rahatA hai / 158. jaise jagat meM meru parvata se U~cA aura AkAza se vizAla aura kucha nahI hai, vaise hI ahisA ke samAna koI dharma nahI hai / 159. muni ne kahA: 'pArthiva / tujhe abhaya hai aura tU bhI abhayadAtA vana / isa anitya jIva-loka me tU kyo hisA me Asakta ho | rahA hai ?" 13. apramAdasUtra 160. yaha mere pAsa hai aura yaha nahI hai, yaha mujhe karanA hai aura yaha nahI karanA hai -- isa prakAra vRthA bakavAsa karate hue puruSa ko uThAnevAlA (kAla) uThA letA hai / isa sthiti me pramAda kaise kiyA jAya ? 161. jo puruSa sote hai unake jagat meM sArabhUta artha naSTa ho jAte hai / ataH satata jAgate rahakara pUrvArjita karmoM ko naSTa karo / For Private Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 samaNasutaM 162. jAgariyA dhammoNaM, ahammoNaM ca suttayA seyA / vacchAvibhagiNIe, arkAhiMsu jiNo jayaMtIe // 3 // jAgarikA dharmiNAm, ardhAmaNAM ca suptatA zreyasI / vatsAdhipabhaginyA, kathitavAn jinaH jayantyAH ||3|| 163. sattesu yAvI paDibuddhajIvI, na vIsase paNDie AsupaNe / ghorA muhuttA abalaM sarIraM, bhAraMDa-pakkhI va care'ppamato // 4 // supteSu cApi pratibuddhajIvI, na vizvaset paNDita AzuprajJaH / ghorAH muhUrttA abalaM zarIram, bhAraNDapakSIva cared apramattaH // 4 // 164. pamAyaM kammamAhaMsu, appamAyaM tahADavaraM / tabhAvAdesao vAvi, bAlaM paMDiyameva vA // 5 // pramAdaM karma Ahu-rapramAda tadbhAvAdezato tathA'param / vApi, bAlaM paNDitameva vA // 5 // 165. na kammuNA kamma khaveMti vAlA, akammuNA kamma khaveMti dhIrA / medhAviNo lobhamayA vatItA, saMtosiNo no pakareMti pAvaM // 6 // na karmaNA karma kSapayanti bAlA, akarmaNA karma kSapayanti dhIrAH / medhAvino lobhamadAd vyatItAH, santoSiNo no prakurvanti pApam // 166. savvao pamattassa bhayaM, savvao apyamattassa natthi bhayaM // 7 // sarvataH pramattasya bhayaM sarvato'pramattasya nAsti bhayam ||7|| 167. nA''lasseNa samaM sukkhaM, na vijjA saha niddayA / na veraggaM mamatteNaM, nAraMbheNa nA''lasyena samaM saukhyaM na vidyA na vairAgyaM mamatvena, nArambheNa 168. jAgaraha narA ! NiccaM, jAgaramANassa vaDDhate buddhI / jo suvati Na so dhanno, jo jaggati so sayA dhanno // 9 // jAgRta narA ! nitya, jAgaramANasya varddhate buddhiH / yaH svapiti na so dhanyaH, yaH jAgati sa sadA dhanyaH // 9 // dayAluyA // 8 // saha nidrayA / dayAlutA ||8|| For Private Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 53 162. 'dhArmikoM kA jAganA zreyaskara hai aura adhArmikoM kA sonA zreyaskara hai -- aisA bhagavAn mahAvIra ne vatsadeza ke rAjA zatAnIka kI bahana jayantI se kahA thA / 163. AzuprajJa paMDita soye hue vyaktiyoM ke bIca bhI jAgRta rahe / pramAda me vizvAsa na kare / muhUrta baDe ghora (nirdayI ) hote hai / zarIra durbala hai, isalie vaha bhAraNDa pakSI kI bhA~ti apramatta hokara vicaraNa kare / 164. pramAda ko karma (Asrava) aura apramAda ko akarma ( savara ) kahA hai / pramAda ke hone se manuSya bAla ( ajJAnI ) hotA hai / pramAda ke na hone se manuSya paDita ( jJAnI ) hotA hai / 165. ( ajJAnI sAdhaka karma-pravRtti ke dvArA karma kA kSaya honA mAnate hai kintu ) ve karma ke dvArA karma kA kSaya nahI kara sakate / dhIra puruSa akarma ( saMvara yA nivRtti) ke dvArA karma kA kSaya karate hai / medhAvI puruSa lobha aura mada se atIta tathA santoSI hokara pApa nahI karate / 166. pramatta ko saba ora se bhaya hotA hai / apramatta ko koI bhaya nahI hotA / 167. AlasI sukhI nahI ho sakatA, nidrAlu vidyAbhyAsI nahI ho sakatA, mamatva rakhanevAlA vairAgyavAna nahI ho sakatA, aura hisaka dayAlu nahI ho sakatA ! satata jAgRta rho| jo jAgatA hai usakI buddhi baDhatI hai / jo sotA hai vaha dhanya nahI hai, dhanya vaha hai, jo sadA jAgatA hai / 168. manuSyo ! For Private Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 samaNasutaM 169. AdANe frekheve, vosiraNe ThagamaNasaNe / savvattha appamatto, dayAvaro hohu hu ahiMsao // 10 // AdAne nikSepe, vyatsarjane sthAnagamanazayaneSu / sarvatrA'pramato, dayAparo bhavati khalvahsika. // 10 // 14. zikSAsUtra 170. vivattI aviNIassa, saMpattI jasseyaM duhao nAyaM, sikkhaM se vipattiravinItasya, sapattivinItasya yasyaitad dvidhA jJAta, zikSA sa. viNoassa ya / 171. aha paMcahi ThANeha, jehi sikkhA na labbhaI / thambhA kohA pasAeNaM, rogeNA'lassaeNa ya // 2 // atha paJcabhiH sthAnai', yaiH zikSA na labhyate / stambhAt krodhAt pramAdena, rogeNAlasyakena ca // 2 // abhigacchai // 1 // daMte na ya 172-173. aha aTThahi ThANehi, sikkhAsIle ti buccaI | ahassire sayA mammamudAhare // 3 // nAsIle na visIle, na siyA ailolue / akohaNe saccarae, sikkhAsIle tti vuccaI // 4 // athASTabhiH sthAna, zikSAzIla ityucyate / ahasanazIlaH sadA dAntaH, na ca marma udAharet // 3 // nAzIlo na vizIla, na syAdatilolupaH / akrodhanaH satyarataH, zikSAzIla ityucyate // 4 // ca ca / adhigacchati || 1 | 174. nANamegaggacitto a, Thio a ThAvayaI paraM / suANi a ahijjittA, rao jJAnamekAgracittazca sthita ca suasamAhie // 5 // sthApayati param zrutAni adhItya, rata. zrutasamAdhau // 5 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 55 169 vastuoM ko uThAne dharane meM, mala-mUtra kA tyAga karane meM, baiTane tathA calane-phirane meM, aura zayana karane se jo dayAlu puruSa sadA apramAdI rahatA hai, vaha nizcaya hI ahisaka hai / 170 171. ina pA~ca sthAno yA kAraNo se rikSA prApta nahI hotI . 1 abhimAna, 2 krodha, 3 prasAda. 4. roga ora Alasya / 14. zikSAsUtra avinayI ke jJAna Adi guNa naSTa ho jAte hai, yaha usakI vipatti hai aura vinayI ko jJAna Adi guNo kI samprApti hotI hai, ( yaha usakI sampatti hai / ina dono bAto ko jAnanevAlA hI grahaNa aura Asevana rUpa ) saccI zikSA prApta karatA hai / 172-173. ina ATha sthitiyo yA kAraNo se manuSya zikSa zIla kahA jAtA hai 1 ha~sI-majAka nahIM karanA, 2 sadA indriya aura mana kA damana karanA, 3 kisIkA rahasyodghATana na karanA, 4. azIla ( ( sarvathA AcAravihIna ) na honA, 5 vizIla ( doSoM se kalakita ) na honA, 6 ati rasalolupa na honA, 7. akrodhI rahanA tathA 8 satyarata honA / 174 adhyayana ke dvArA vyakti ko jJAna aura citta kI ekAgratA prApta hotI hai / vaha svayaM dharma me sthita hotA hai aura dUsaro ko dI sthira karatA hai tathA aneka prakAra ke zruta kA adhyayana karava zrutasamAdhi meM rata ho jAtA hai / For Private Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 175. vase gurukule niccaM, jogavaM uvahANavaM / piyaMkare piyavAI, se sikkhaM laddhamarihaI // 6 // vaseda garukule nitya, yogavAnupadhAnavAn / priyakaraH priyaMvAdI, sa zikSA labdhumarhati // 6 // jaha dIvA dIvasayaM, paippae so ya dippae dIvo / dIvasamA AyariyA, dippaMti paraM ca dIveti // 7 // yathA dIpAt dIpazataM, pradIpyate sa ca dIpyate dIpaH / dIpasamA AcAryAH, dIpyante paraM ca dIpayanti // 7 // 15. AtmasUtra 177. uttamaguNANa dhAmaM, savvadavvANa uttamaM davvaM / taccANa paraM taccaM, jIvaM jANeha Nicchayado // 1 // uttamaguNAnAM dhAma, sarvadravyANAM uttama dravyam / tattvAnA paraM tattva, jIvaM jAnIta nizcayata. // 1 // 178. jIvA havaMti tivihA, bahirappA taha ya aMtarappA ya / paramappA vi ya duvihA, arahaMtA taha ya siddhA ya // 2 // jIvAH bhavanti trividhAH, bahirAtmA tathA ca antarAtmA ca / paramAtmAnaH api ca dvividhAH, arhantaH tathA ca siddhAH ca // 2 // 179. akkhANi bahirappA, aMtarappA ha appasaMkappo / kammakalaMka-vimukko, paramappA bhaNNae devo // 3 // akSANi bahirAtmA, antarAtmA khalu AtmasaMkalpaH / karmakalakavimuktaH, paramAtmA bhaNyate devaH // 3 // 180. sasarIrA arahaMtA, kevalaNANeNa muNiya-sayalatthA / NANasarIrA siddhA, sanvattama-sukkha-saMpattA // 4 // sazarIrAH arhantaH, kevalajJAnena jJAtasakalArthAH / jJAnazarIrAH siddhAH, sarvottamasaukhyasaMprAptAH // 4 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 175. jo sadA gurukula me vAsa karatA hai, jo samAdhiyukta hotA hai, jo upadhAna (zruta-adhyayana ke samaya) tapa karatA hai, jo priya karatA hai, jo priya bolatA hai, vaha zikSA prApta kara sakatA hai| 176. jaise eka dIpa se maikar3oM dIpa jala uThate hai aura vaha svaya bhI dIpta rahatA hai, vaise hI AcArya dIpaka ke samAna hote hai| ve svayaM prakAzavAn rahate hai, aura dUsaroM ko bhI prakAzita karate hai| 15. AtmasUtra 177. tuma nizcayapUrvaka yaha jAno ki jIva uttama guNoM kA Azraya, saba dravyo me uttama dravya aura saba tattvoM meM parama tattva hai| 178 jAva (AtmA) tIna prakAra kA hai bahirAtmA, antarAtmA aura prmaatmaa| paramAtmA ke do prakAra hai : arhat aura siddha / 179. indriya-samUha ko AtmA ke rUpa meM svIkAra karanevAlA bahi rAtmA hai| Atma-sakalpa--deha se bhinna AtmA ko svIkAra karanevAlA antarAtmA hai ! karma-kalaka se vimukta AtmA paramAtmA hai| 180. kevalajJAna se samasta padArtho ko jAnanevAle sa-zarIrI jIva arhat hai tathA sarvottama sukha (mokSa) ko saprApta jJAna-zarIrI jIva siddha kahalAte haiN|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 181. Aruhavi aMtarappA, bahirappo chaDiUNa tiviheNa / jhAijjai paramappA, uvailaiM jiNavarihi // 5 // Ara hya antarAtmAna, bahirAtmAna tyavatvA trividhena / dhyAyate paramAtmA, upadiSTa jinavarendra // 5 // 182. caugaibhavasaMbhamaNaM, jAijarAmaraNa-royasokA ya / kulajoNijIvamaggaNa-ThANA jIvassa No saMti // 6 // caturgatibhavasabhramaNaM, jAtijarAmaraNa-rogazokAzca / kulayonijIvamArgaNA-sthAnAni jIvasya no santi // 6 // 183. vaNNarasagaMdhaphAsA, thopuMsaNavaMsayAdi-pajjAyA / saMThANA saMhaNaNA, satve jIvassa No saMti // 7 // varNarasagandhasparzA., strIpuMnapuMsakAdi-paryAyA. / sasthAnAni sahananAni, sarve jIvasya no santi / / 7 / / 184. ede satve bhAvA, vavahAraNayaM paDucca bhaNidA hu / savve siddhasahAvA, suddhaNayA saMsidI jIvA // 8 // ete sarve bhAvA vyavahAranaya pratItya bhaNitA khalu / sarve siddhasvabhAvAH, zuddhanayAt saMsRtau jIvA // 8 // 185. arasamarUvamagadhaM, avvattaM cedaNAguNamasaiM / jANa aliMgaggahaNaM, jIvamaNiddiTThasaMThANaM // 9 // arasamarUpamagandham avyavata cetanAguNamazabdam / jAnIligagrahaNa, jIvamanirdiSTasasthAnam // 9 // 186. NiiMDo NihaMdo, Nimmamo Nikkalo NirAlaMbo / NIrAgo Niddoso, NimmUDho Ninbhayo appA // 10 // nirdaNDa. nirdvandva , nirmama niSkala. nirAlamba. / nIrAgaH nipaH, nirmUDha. nirbhayaH AtmA // 10 // 187. NigaMtho NIrAgo, Nissallo sayaladosaNimmukko / NikkAmo Nikkoho, NimmANo himmado appA // 11 // nirgrantho nIrAgo, ni zalya sakaladoSanirmukta. / niSkAmo niSkrodho, nirmAno nirmadaH AtmA // 11 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 181 jinezvaradeva kA yaha kathana hai ki tuma mana, vacana aura kAyA se vahirAtmA ko choDakara, antarAtmA me ArohaNa kara paramAtmA kA dhyAna kro| 182 zuddha AtmA meM caturgatirUpa bhada-bhramaNa, janma, jarA, maraNa, roga, zoka tathA kula, yoni, jIvasthAna aura mArgaNAsthAna nahIM hote| 183. zuddha AtmA me varNa, rasa, gandha, sparza tathA strI, puruSa, napusaka Adi paryAye, tathA sasthAna aura sahanana nahI hote / 184. ye sava bhAva vyavahAranaya kI apekSA se kahe gaye hai| zuddhanaya (nizcayana ya) kI apekSA se saMsArI jIva bhI siddhasvarUpa hai| 185. zaddha AtmA vAstava meM arasa, arUpa, agadha, avyakta, caitanya guNavAlA, azabda, aliGgagrAhya (anumAna kA aviSaya) aura saMsthAna rahita hai| 186 AtmA mana, vacana aura kAyarUpa tridaDa se rahita, nirdvandva-- akelA, nirmama--mamatvarahita, niSkala--zarIrarahita, nirAlamba---paradravyAlambana sa rahita, vItarAga, nirdoSa, moha rahita tathA nirbhaya hai| 187. vaha (AtmA) nirgrantha (granthi rahita) hai, nIrAga hai. ni zatya (nidAna, mAyA aura mithyAdarzanazalya se rahita) hai, sarvadoSo se nirmukta hai, niSkAma (kAmanArahita) hai aura niHkrodha, nirmAna tathA nirmada hai /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 samaNasutta 188. vi hodi appamatto, Na pamatto jANao du jo bhAvo / evaM bhaNaMti suddhaM, gAo jo so u so ceva // 12 // nApi bhavatyapramatto, na pramatto jJAyakastu yo bhAva. / evaM bhaNanti zuddhaM, jJAto ya. sa tu sa caiva // 12 // 189. NAhaM deho Na maNo, Na ceva vANI Na kAraNaM tesi / kattA Na Na kArayidA, aNumaMtA va kattINaM // 13 // nAhaM deho na mano, na caiva vANI na kAraNaM teSAm / kartA na na kArayitA, anumantA naiva kartaNAm // 13 // 190. ko NAma bhaNijja buho, gAuM save parAie bhAve / majjhamiNaM ti ya vayaNaM, jANaMto appayaM suddhaM // 14 // ko nAma bhaNed budhaH, jJAtvA sarvAn parakIyAn bhAvAn / mamedamiti ca vacanaM, jAnannAtmakaM zuddham / / 14 / / 191. ahamikko khala saddho, jimmamao NANadaMsaNasamaggo / tamhi Thio taccitto, satve ee khayaM gemi // 15 // ahameka. khalu zuddhaH, nirmamataH jJAnadarzanasamagra. / tasmin sthitastaccitta., sarvAnetAn kSayaM nayAmi // 15 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmukha 188. AtmA jJAyaka hai / jo jJAyaka hotA hai, vaha na apramatta hotA hai aura na prmtt| jo apramatta aura pramatta nahI hotA vaha zuddha hotA hai| AtmA jJAyakarUpa meM hI jJAta hai aura vaha zuddha artha me jJAyaka hI hai| usame jJeyakRta azuddhatA nahI hai / * 189 mai (AtmA) na zarIra hU~, na mana hU~, na vANI hU~ aura na unakA kAraNa huuN| mai na kartA hU~, na karAnevAlA hU~ aura na kartA kA anumodaka hI huuN| 190. AtmA ke zuddha svarUpa ko jAnanevAlA tathA parakIya (Atma vyatirikta) bhAvoM ko jAnanevAlA aisA kauna jJAnI hogA, jo yaha kahegA ki 'yaha merA hai| 191. mai eka hU~, zuddha hU~, mamatArahita hU~ tathA jJAnadarzana se paripUrNa huuN| apane isa zuddha svabhAva meM sthita aura tanmaya hokara mai ina saba (parakIya bhAvoM) kA kSaya karatA huuN| * guNasthAno kI dRSTi se jIva ko chaThe guNasthAna taka pramatta aura sAtave se apramatta kahA jAtA hai| ye dono dazAe~ zuddha jIva kI nahI hai /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM dvitIya khaNDa mokSa mArga For Private Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194. 16. mokSamArgasUtra 192. maggo maggaphalaM ti ya, duvihaM jiNasAsaNe samakkhAdaM / maggo khala sammattaM maggaphalaM hoi NivvANaM // 1 // mArga mArgaphalam iti ca dvividhaM jinazAsane sabhAkhyAtam / mArgaH khalu samyavatvaM mArgaphala bhavati nirvANam // 1 // 193. dasaNaNANacarittANi, mokkhamaggo tti sevidavvANi / sAdhUhi idaM bhaNidaM, tehi du baMdho va mokkho vA // 2 // darzanajJAnacAritrANi, mokSamArga iti sevitavyAni / sAdhubhirida bhaNita, taistu bandho vA mokSo vA // 2 // aNNANAdo NANI, jadi maNNadi suddhasaMpaogAdo / havadi tti dukkhamokkhaM, parasamayarado havadi jIvo // 3 // ajJAnAt jJAnI, yadi manyate zuddhasamprayogAt / bhavatIti duHkhamokSaH, parasamayarato bhavati jIvaH // 3 // 195. vadasamidIguttIo, solatavaM jiNavarehi paNNattaM / kuTavaMto vi abhavo, aNNANI micchadiTThI du // 4 // vratasamitiguptI. zIlatapa. jinavaraH prajaptam / kurvan api abhavya. ajJAnI mithyAdRSTistu // 4 // NicchayavavahArasarUvaM, jo rayaNattayaM Na jANai so / je kIrai taM micchA-rUvaM savvaM jiNuddiDheM // 5 // nizcayavyavahArasvarUpa, yo ratnatrayaM na jAnAti saH / yat karoti tanmithyA-rUpa sarva jinoddiSTam // 5 // 197. saddahadi ya pattedi ya, rocedi ya taha puNo ya phAsedi / dhamma bhogaNimittaM, Na du so kammakkhayaNimittaM // 6 // zraddadhAti ca pratyeti ca, rocayati ca tathA punazca spRzati / dharma bhoganimittaM, na tu sa karmakSayanimittam // 6 // 196.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. mokSamArgasUtra 192. jinazAsana me 'mArga' tathA 'mArgaphala' ina do prakAro se kathana kiyA gayA hai / 'mArga' 'mokSa' kA upAya hai| usakA 'phala' 'nirvANa' yA 'mokSa' hai| 193 jinendradeva ne kahA hai ki ( samyak ) darzana, jJAna, cAritra mokSa kA mArga hai / sAdhuoM ko inakA AcaraNa karanA cAhie / yadi ve zvAzrita hote hai to inase mokSa hotA hai aura parAzrita hone se vandha hotA hai / 194. ajJAnavaza yadi jJAnI bhI aisA mAnane lage ki zuddha samprayoga arthAt bhakti Adi zubhabhAva se du.kha-mukti hotI hai, to vaha bhI rAga kA aMza hone se para-samayarata hotA hai| 195. jinendradeva dvArA prarUpita vrata, samiti, gupti, zIla aura tapa kA AcaraNa karate hue bhI abhavya jIva ajJAnI aura mithyAdRSTi hI hai| 196. jo nizcaya aura vyavahArasvarUpa ratnatraya (darzana, jJAna, cAritra) ko nahIM jAnatA, usakA saba-kucha karanA mithyArUpa hai, yaha jinadeva kA upadeza hai / 197. abhavya jIva yadyapi dharma meM zraddhA rakhatA hai, usakI pratIti karatA hai, usameM ruci rakhatA hai, usakA pAlana bhI karatA hai, kintu yaha saba vaha dharma ko bhoga kA nimitta samajhakara karatA hai, karmakSaya kA kAraNa samajhakara nahI krtaa|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 samaNasutaM 108. sahapariNAmo puNNaM, asuho pAva tti bhaNiyamannesu / pariNAmo ganagado, dukkhakkhayakAraNaM samaye // 7 // zubhapariNAmaH puNya azubhaH pApamiti bhaNitamanyeSu / pariNAmo nAnyagato, du.khakSayakAraNaM samaye // 7 // 199. puNNaM pi jo samicchadi, saMsAro teNa Ihido hodi / puNNaM sugaIhe,, puNNakhaeNeva NivvANaM // 8 // puNyamapi yaH samicchati, saMsAraH tena Ihita bhavati / puNyaM sugatihetuH, puNyakSayeNa eva nirvANam // 8 // 200. kammamasuhaM kusolaM, suhakammaM cAvi jANa va susIlaM / kaha taM hodi susIlaM, jaM saMsAraM pavesedi // 9 // karma azubhaM kuzIla, zubhakarma cApi jAnIhi vA suzIlam / kathaM tad bhavati suzIlaM, yat saMsAraM pravezayati // 9 // 201. sovaNiyaM pi NiyalaM, baMdhadi kAlAyasaM pi jaha purisaM / baMdhadi evaM jIvaM, suhamasuhaM vA kadaM kambhaM // 10 // sauvaNikamapi nigala, badhnAti kAlAyasamapi yathA puruSam / badhnAtyeva jIvaM, zubhamazubhaM vA kRtaM karma // 10 // 202. tamhA du kusIlehi ya, rAyaM mA kuNaha mA va saMsaggaM / sAhINo hi viNAso, kusIlasaMsaggarAyeNa // 11 // tasmAttu kuzIlazca, rAgaM mA kuruta mA vA saMsargam / svAdhIno hi vinAzaH kuzIlasasargarAgeNa // 11 // 203. varaM vayatavehi saggo, mA dukkhaM hou Nirai iyarahiM / chAyAtavaTThiyANaM, paDivAlaMtANa gurubheyaM // 12 // vara vratatapobhiH svargaH, mA duHkhaM bhavatu niraye itaraH / chAyA''tapasthitAnAM, pratipAlayatAM gurubhedaH // 12 // 204. khayarAmaramaNuya-karaMjali-mAlAhiM ca saMthuyA viulA / cakkahararAyalacchI, labbhaI bohI Na bhavvaNuA // 13 // ca rAmaramanuja-karAJjali-mAlAbhizca sastutA vipulA / cakradhararAjalakSmI:, labhyate bodhiH na bhavyanutA // 13 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 19.8 (vaha nahIM jAnatA ki-) paradravya me pravRtta zubha-pariNAma puNya hai aura azubha-pariNAma pApa hai| (dharma) ananyagata arthAt sva-dravya me pravRtta pariNAma hai jo yathAsamaya dukhoM ke kSaya kA kAraNa hotA hai| 199. jo puNya kI icchA karatA hai, vaha saMsAra kI hI icchA karatA hai / puNya sugati kA hetu (avazya) hai, kintu nirvANa to puNya ke kSaya se hI hotA hai| 200. azubha-karma ko kuzIla aura zubha-karma ko suzIla jaano| kintu use suzIla kaise kahA jA sakatA hai jo sasAra meM praviSTa karAtA hai ? 201. beDI sone kI ho cAhe lohe kI, puruSa ko donoM hI ber3iyA~ bA~dhatI hai| isI prakAra jIva ko usake zubha-azubha karma bA~dhate hai| 202 ata (paramArthata ) donoM hI prakAra ke karmo ko kuzIla jAnakara unake sAtha na rAga karanA cAhie aura na unakA ssrg| kyoki kuzIla (ko) ke prati rAga aura saMsarga karane se svAdhInatA naSTa hotI hai / 203 (tathApi-) vrata va tapAdi ke dvArA svarga kI prApti uttama hai / inake na karane para narakAdi ke du.kha uThAnA ThIka nahIM hai| kyoki kaSTa sahate hue dhUpa me khar3e rahane kI apekSA chAyA me khar3e rahanA kahI acchA hai| (isI nyAya se loka me puNya kI sarvathA upekSA ucita nhii|) 204. (isame sandeha nahI ki) zubhabhAva se vidyAdharoM, devoM tathA manuSyoM kI karAMjali-baddha stutiyoM se stutya cakravartI samrATa kI vipula rAjyalakSmI (taka) upalabdha ho sakatI hai, kintu bhavya jIvoM ke dvArA AdaraNIya samyak-sambodhi prApta nahIM hotii|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 205. tattha ThiccA jahAThANaM, jakkhA Aukkhae cuyA / urvanti mANusaM joNi, sedusaMge'bhijAyae // 14 // tatra sthitvA yathAsthAnaM, yakSA Ayu.kSaye cyutA / upayAnti mAnupI yonim, sa dazAGgo'bhijAyate // 14 // 206-207. bhoccA mANussae bhoe, appaDirUve ahAuyaM / puvvaM visuddhasaddhamme, kevalaM bohi bujjhiyA // 15 // cauraMga* dullahaM mattA, saMjamaM paDivajjiyA / tavasA dhuyakammase, siddhe havai sAsae // 16 // bhuktvA mAnupkAn bhogAn, apratirUpAn yathAyupkam / pUrva vizuddhasaddharmA, kevalA bodhi buddhvA // 15 / / caturaGga durlabha jJAtvA, saMyama pratipadya / tapasA ghUtakarmAzaH, siddho bhavati zAzvataH // 16 // 17. ratnatrayasUtra (a) vyavahAra-ratnatraya 208. dhammAdIsahahaNaM, sammattaM NANamaMgapuvvagadaM / ciTThA tavaMsi cariyA, vavahAro mokkhamaggo tti // 1 // dharmAdizraddhAna, samyaktva jJAnamaGgapUrvagatam / cepTA tapasi caryA, vyavahAro mokSamArga iti // 1 // 209. nANeNa jANaI bhAve, daMsaNeNa ya saddahe / caritteNa nigiNhAi, taveNa parisujjhaI // 2 // jJAnena jAnAti bhAvAn, darzanena ca zraddhatte / cAritreNa nigRhaNAti, tapasA parizudhyati // 2 // 210. nANaM carittahINaM, liMgaggahaNaM ca daMsaNavihINaM / saMjamahINaM ca tavaM, jo carai niratthayaM tassa // 3 // jJAnaM caritrahInaM, liGgagrahaNa ca darzanavihInam / saMyamavihIna ca tapa, yaH carati nirarthaka tasya // 3 // * manuSyatva, zruti, zraddhA, vIrya /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 205 (puNya ke pratApa se) devaloka me yathAsthAna rahakara AyukSaya hone para devagaNa vahA~ se lauTakara manupya-yoni meM janma lete haiN| vahA~ ve dazAga bhoga-mAmagrI se yukta hote hai| 206-207. jIvanaparyanta anupama mAnavIya bhogo ko bhogakara pUrvajanma me vizuddha samIcIna dharmArAdhana ke kAraNa nirmala bodhi kA anubhava karate hai aura cAra ago (manuSyatva, zrati, thaddhA tathA vIrya) ko durlabha jAnakara ve sayama-dharma svIkAra karate hai aura phira tapazcaryA se karmo kA nAza karake zAzvata siddhapada ko prApta hote hai| 17. ratnatrayasUtra (a) vyavahAra-ratnatraya 208. dharma Adi (chaha dravya) tathA tattvArtha Adi kA zraddhAna karanA samyagdarzana hai / agoM aura pUrvo kA jJAna samyagjJAna hai| tapa me prayatnazIlatA samyakacAritra hai| yaha vyavahAra mokSa mArga hai| 209. (manuSya) jJAna se jIvAdi padArtho ko jAnatA hai, darzana se unakA zraddhAna karatA hai, cAritra se (karmAsrava kA) nirodha karatA hai aura tapa se vizuddha hotA hai / 210. (tInoM eka-dUsare ke pUraka haiM isIlie kahA hai ki) cAritra ke vinA jJAna, samyagdarzana ke binA muniliga kA grahaNa aura sayamavihIna tapa kA AcaraNa karanA nirarthaka hai /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 samaNasuttaM 211. nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na huMti caraNaguNA / agaNissa natthi mokkho, natthi amokkhassa nivvANaM // 4 // nAdarzanino jJAna, jJAnena vinA na bhavanti caraNaguNA / aguNino nAsti mokSa , nAstyamokSasya nirvANam // 4 // 212. hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA aNNANao kiyA / pAsaMto paMgalo daDDho, dhAvamANo ya aMdhao // 5 // hata jJAna kriyAhIna, hatA'jJAnata kriyA / / pazyan paGagula: dagdho, dhAvamAnazca andhakaH // 5 // 213. saMjoasiddhIi phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMga ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // 6 // saMyogasiddhau phala vadanti, na khalvekacakreNa rathaH prayAti / andhazca paDa guzca vane sametya, tau saprayuktau nagara praviSTau // 6 // (A) nizcaya-ratnatraya 214. sammaiMsaNaNANaM, eso lahadi ti Navari vavadesaM / savvaNayapakkharahido, bhaNido jo so smysaaro||7|| samyagdarzanajJAnameSa labhate iti kevala vyapadezam / sarvanayapakSarahito, bhaNito ya sa samayasAra // 7 // 215. daMsaNaNANacarittANi, sevidavvANi sAhuNA NiccaM / tANi puNa jANa tiNNi vi, appANaM ceva Nicchayado // 8 // darzanajJAnacAritrANi, sevitavyAni sAdhunA nityam / / tAni punarjAnIhi, trINyapyAtmAnaM caiva nizcayataH // 8 // 216. NicchayaNayeNa bhaNido, tihi tehiM samAhido hu jo appA / Na kuNadi kici vi annaM, Na muyadi so mokkhamaggo ti // 9 // nizcayanayena bhaNita-stribhistai, samAhitaH khalu ya. AtmA / na karoti kiMcidapyanyaM, na muJcati sa mokSamArga iti // 9 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 211. samyagdarzana ke vinA jJAna nahIM hotaa| jJAna ke binA cAritra / nahI hotaa| cAritraguNa ke binA mokSa (karmakSaya) nahI ho', aura mokSa ke binA nirvANa (anataAnada) nahI hotA / 212. kriyAvihIna jJAna vyartha hai aura ajJAniyoM kI kriyA vyartha hai| jaise paMga vyakti vana meM lagI Aga ko dekhate hue bhI bhAgane meM asamartha hone se jala maratA hai aura andhA vyakti dauDate hA bhI dekhane meM asamartha hone se jala maratA hai| 213. kahA jAtA hai ki jJAna aura kriyA ke sayoga se hI phala : prApti hotI hai, jaise ki vana me paga aura andhe ke milane pArasparika samprayoga se (vana se nikalakara) donoM nagara ma praviSTa ho jAte hai| eka pahiye se ratha nahI calatA / (A) nizcaya-ratnatraya 214. jo saba naya-pakSoM se rahita hai vahI samayasAra hai, unga samyagdarzana tathA samyagjJAna kI saMjJA prApta hotI hai| 215. sAdhu ko nitya darzana, jJAna aura cAritra kA pAlana kara caahie| nizcayanaya se ina tInoM ko AtmA hI samajhanA cAhie / ye tInoM AtmasvarUpa hI hai| ata: nizcaya .. AtmA kA sevana hI ucita hai| 216. jo AtmA ina tInoM se samAhita ho jAtA hai aura atara ' nahIM karatA hai aura na kucha choDatA hai, usIko nizca.. mokSamArga kahA gayA hai|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 samaNasuttaM 217. appA appama rao, sammAiTThI havei phuDu jIvo / jANai taM saNNANaM, caradiha cArittabhaggu ti // 10 // AtmA Atmanirata, samyagdRSTi bhavati sphuTaM jIvaH / jAnAti sajJAna, caratIha cAritramArga iti // 10 // daMsaNe carite ya / joge // 11 // AtmA khalu mama jJAnaM, AtmA meM darzanaM caritra ca / AtmA pratyAkhyAna, AtmA me sayamo yogaH // 11 // 218. AyA hu mahaM nANe, AyA me AyA paccakkhANe, AyA meM saMjame 18. samyagdarzanasUtra ( a ) vyavahAra - samyaktva : nizcaya - samyaktva 219. sammattarayaNasAraM, taM mokkha mahArukkhamUlamidi bhaNiyaM / Nicchraya-vavahArasarUva dobheyaM // 1 // mokSa mahAvRkSamUlamiti bhaNitam / nizcaya vyavahArasvarUpadvibhedam // 1 // jANijjai samyaktvaratnasAraM, tajjJAyate 220. jIvAdI saddahaNaM, sammattaM jiNavarehiM paNNattaM / sammattaM // 2 // vavahArA Nicchayado, appA NaM havai jIvAdInAM zraddhAna, samyaktvaM jinavaraiH vyavahArAt nizcayata, AtmA Na bhavati samyaktvam ||2|| prajJaptam / 221. jaM moNaM taM sammaM, jaM sammaM tamiha hoi moNaM ti / nicchayao iyarassa u, samma sammattaheU vi // 3 // yan maunaM tat samyak, yat samyak tadiha bhavati maunaM iti / nizcayata. itarasya tu samyaktvaM samyaktvaheturapi // 3 // 222. sammattavirahiyA NaM, suThu vi uggaM tavaM caraMtA NaM / Na lahaMti vohilAhaM, avi vAsasahassakoDIha // 4 // samyaktvavirahitA Na, suSThu api ugraM tapaH carantaH NaM / na labhante bodhilAbha, varSasahasrakoTibhiH // 4 // api For Private Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 73 217. (ima dRSTi se) AtmA me lIna AtmA hI samyagdRSTi hotA hai / jo AtmA ko yathArtharUpa meM jAnatA hai vahI samyagjJAna hai, aura usame sthita rahanA hI samyakcAritra hai| 218. AtmA hI merA jJAna hai| AtmA hI darzana aura cAritra hai| AtmA hI pratyAkhyAna hai aura AtmA hI saMyama aura yoga hai| arthAt ye sava AtmarUpa hI haiN| 18. samyagdarzanasUtra (a) vyavahAra-samyaktva : nizcaya-samyaktva 219. ratnatraya meM samyagdarzana hI zreSTha hai aura isIko mokSarUpI mahAvRkSa kA mUla kahA gayA hai| yaha nizcaya aura vyavahAra ke rUpa meM do prakAra kA hai| 220. vyavahAranaya se jIvAdi tatvoM ke zraddhAna ko jinadeva ne samyaktva kahA hai| nizcaya se to AtmA hI samyagdarzana hai| 221. (athavA) nizcaya se jo mauna hai vahI samyagdarzana hai aura jo samyagdarzana hai vahI mauna hai| vyavahAra se jo nizcaya-samyagdarzana ke hetu hai, ve bhI samyagdarzana hai| 222. samyaktvavihIna vyakti hajAroM-karor3a varSoM taka bhalIbhAMti ugra tapa karane para bhI bodhilAbha prApta nahIM karatA /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 samaNasuttaM 223. daMsaNabhaTThA bhaTThA, daMsaNabhaTThassa patthi NivANaM / sijhaMti cariyabhaTTA, dasaNabhaTTA Na sijjhaMti // 5 // darzanabhraSTAH bhraSTAH, darzanabhraSTasya nAsti nirvANam / sidhyanti caritabhraSTA , darzanabhraSTAH na sidhyanti // 5 // 224. saNasuddho suddho dasaNasuddho lahei NivvANaM / dasaNavihINa puriso, na lahai taM icchiyaM lAhaM // 6 // darzanazuddhaH zuddhaH, darzanazuddhaH labhate nirvANam / darzanavihInaH puruSa., na labhate tam icchitaM lAbham // 6 // 225. sammattassa ya laMbho, telokkassa ya havejja jo laMbho / sammaiMsaNalaMbho, varaM khu telokkalaMbhAdo // 7 // samyaktvasya ca lAbha-stralokasya ca bhavet yo lAbhaH / samyagdarzanalAbho, varaM khalu trailokyalAbhAt // 7 // 226. kiM bahuNA bhaNieNaM, je siddhA paravarA gae kAle / sijjhihiMti je vi bhaviyA, taM jANai sammamAhappaM // 8 // ki bahunA bhaNitena, ye siddhAH naravarAH gate kAle / setsyanti ye'pi bhavyAH, tad jAnIta samyaktvamAhAtmyam // 8 // 227. jaha salileNa Na lippai, kamaliNipattaM sahAvapayaDIe / taha bhAveNa Na lippai, kasAyavisaehiM sppuriso||9|| yathA salilena na lipyate, kamalinIpatraM svabhAvaprakRtyA / tathA bhAvena na lipyate, kaSAyaviSayaH satpuruSaH // 9 // 228. uvabhogamidiyahi, davANamacedaNANamidarANaM / jaM kuNadi sammadiTThI, taM savvaM NijjaraNimittaM // 10 // upabhogamindriyaH, dravyANAmacetanAnAmitareSAm / yat karoti samyagdRSTiH, tat sarva nirjarAnimittam // 10 // sevaMto vi Na sevai, asevamANo vi sevago koI / pagaraNaceTThA kassa vi, Na ya pAyaraNo tti so hoI // 11 // sevamAnopi na sevate, asevamAno'pi sevaka. kazcit / prakaraNaceSTA kasyApi, na ca prAkaraNa iti sa bhavati // 11 // 229.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 75 223 jo samyagdarzana se bhraSTa hai vahI bhrapTa hai / darzana-bhrapTa ko kabhI nirvANa-prApti nahIM hotii| cAritravihIna samyagdRSTi to (cAritra dhAraNa karake) siddhi prApta kara lete hai / kintu samyagdarzana se rahita siddhi prApta nahI kara sakate / 224 (vAstava meM) jo samyagdarzana se zuddha hai vahI nirvANa prApta karatA hai / samyagdarzana-vihIna purupa icchita lAbha nahI kara paataa| 225. eka ora samyaktva kA lAbha aura dUsarI ora trailokya kA lAbha hotA ho to trailokya ke lAbha se samyagdarzana kA lAbha zreSTha hai| 226 adhika kyA kahe ? atItakAla meM jo zreSThajana siddha hue hai aura jo Age siddha hoMge, vaha samyaktva kA hI mAhAtmya hai / 227. jaise kamalinI kA patra svabhAva se hI jala se lipta nahIM hotA, vaise hI satpuruSa samyaktva ke prabhAva se kaSAya aura viSayoM se lipta nahIM hotaa| 228. samyagdRSTi manupya apanI indriyoM ke dvArA cetana tathA acetana dravyoM kA jo bhI upabhoga karatA hai, vaha saba karmo kI nirjarA me sahAyaka hotA hai| 229. koI to viSayoM kA sevana karate hue bhI sevana nahIM karatA aura koI sevana na karate hue bhI viSayoM kA sevana karatA hai| jaise atithirUpa se AyA koI purupa vivAhAdi kArya me lagA rahane para bhI usa kArya kA svAmI na hone se kartA nahIM hotaa|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 samaNasuttaM 230. na kAmabhogA samayaM uveti, na yAvi bhogA vigaI uveti / je tappaosI ya pariggahI ya, so tesu mohA vigaI uvei // 12 // na kAmabhogAH samatAmupayanti, na cApi bhogA vikRtimupayanti / yastatpradveSI ca parigrahI ca sa teSu mohAd vikRtimupaiti // 12 // ( A ) samyagdarzana - aMga 231. nissaMkiya nikkaMkhiya nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / uvabUha thirIkaraNe, vacchalla pabhAvaNe aTTha // 13 // niHzaMkitaM niHkAGkSitaM nirvicikitsA amUDhadRSTizca / upabRMhA sthirIkaraNe, vAtsalya prabhAvenA'STau // 13 // 232. sammadiTThI jIvA, NissaMkA hoMti NibbhayA teNa / sattabhayavipyamukkA jamhA tamhA du NissaMkA // 14 // samyagdRSTayo jIvA nirazaGkA bhavanti nirbhayAstena / saptabhayavipramuktA, yasmAt tasmAt tu nizzaGkA // 14 // " sa 233. jo duNa karedi kaMkhaM, kammaphalesu taha savvadhamesu / so NikkaMkho cedA, sammAdiTThI muNeyavvo // 15 // yastu na karoti kAGakSAm, karmaphaleSu tathA sarvadharmeSu / niSkAGakSazcetayitA, samyagdRSTirjJAtavyaH // 15 // 234. no sakkiyamicchaI na pUyaM, no vi ya vandaNagaM kuo pasaMsaM ? / se saMjae subvae tavassI, sahie Ayagavesae sa bhikkhU // 16 // na satkRtimicchati na pUjAM, no'pi ca vandanakaM kutaH prazaMsAm / sa saMyataH suvratastapasvI, sahita AtmagaveSakaH sa bhikSuH || 16 || 235. khAI - pUyA - lAhaM, sakkArAiM kimiccha se joI | icchasi jai paraloyaM, tehi kiM tujjha khyAti-pUjA - lAbhaM satkArAdi kimicchasi icchasi yadi paralokaM taiH kiM tava paraloke ? // 17 // paraloye // 17 // yogin ! |
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArma 230. (isI taraha-) kAmabhoga na samabhAva utpanna karate hai aura na vikRti (vissmtaa)| jo unake prati dvepa aura mamatva rakhatA hai vaha uname vikRti ko prApta hotA hai / (A) samyagdarzana-aMga 231. samyagdarzana ke ye ATha aMga hai : niHzaMkA, niSkAMkSA, nirvi cikitsA, amUDhadRSTi, upagRhana, sthirIkaraNa, vAtsalya aura prbhaavnaa| 232. samyagdRSTi jIva niHzaMka hote hai aura isI kAraNa nirbhaya bhI hote haiM / ve sAta prakAra ke bhayoM--isa loka kA bhaya, paralokabhaya, arakSA-bhaya, agupti-bhaya, mRtyu-bhaya, vedanA-bhaya aura akasmAt-bhaya--se rahita hote hai, isIlie ni.zaMka hote haiN| (arthAt niHzaMkatA aura nirbhayatA donoM eka sAtha rahanevAle guNa hai|) 233. jo samasta karmaphaloM meM aura sampUrNa vastu-dharmo me kisI bhI prakAra kI AkAkSA nahIM rakhatA, usIko nirakAMkSa samyagdRSTi samajhanA caahie| 234. jo satkAra, pUjA aura vandanA taka nahIM cAhatA, vaha kisIse prazaMsA kI apekSA kaise karegA? (vAratava me) jo saMyata hai, suvratI hai, tapasvI hai aura AtmagaveSI hai, vahI bhikSu hai| 235. he yogI ! yadi tU paraloka cAhatA hai to khyAti, lAbha, pUjA aura satkAra Adi kyoM cAhatA hai ? kyA inase tujhe paraloka kA sukha milegA ?
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 samaNasuttaM 236. jo Na karedi jaguppaM, cedA savesimeva dhammANaM / so khalu gividigiccho, sammAdiTThI muNeyavo // 18 // yo na karoti jugupsA, cetayitA sarveSAmeva dharmANAm / sa khalu nirvicikitsa , samyagdRSTitivya. // 18 // 237. jo havai asammUDho, cedA saddiTThI savvabhAvasu / so khala amaDhadiTThI, sammAdiTThI maNeyatvo // 19 // yo bhavati asaMmUDhaH, cetayitA sadvRSTiH sarvabhAveSu / sa khalu amUDhadRSTiH, samyagdRSTitivya. // 19 // 238. nANeNaM daMsaNeNaM ca, caritteNaM taheva ya / khantIe muttIe, vaDDhamANo bhavAhi y||20|| jJAnena darzanena ca, cAritreNa tathaiva ca / kSAntyA muktyA , vardhamAno bhava ca // 20 // .39. No chAdae No'vi ya lUsaejjA, mANaM Na sevejja pagAsaNaM ca / Na yAvi paNNe parihAsa kujjA, yA''siyAvAda viyaagrejjaa| no chAdayennApi ca laSayeda. mAna na seveta prakAzana ca / na cApi prAjJa parihAma kuryAt, na cApyAzIrvAda vyAgRNIyAt // 240. jattheva pAse kai duppauttaM, kAeNa vAyA adu mANaseNaM / tattheva dhIropaDisAharejjA, Ainnao khippamivakkhalINaM // 22 // yatraiva pazyat kvacit dupprayukta, kAyena vAcA atha mAnasena / tatraiva dhIra pratisaMharet ,AjAneya (jAtyazva.) kSipramiva khliinm|| 241. tiNNo hu si aNNavaM mahaM, ki puNa ciTThasi tIramAgao / abhitura pAraM gamittae, samayaM goyama ! mA pamAyae // 23 // tIrNa khalu asi arNava mahAnta, ki punastiSThasi tIramAgataH / abhitvarasva pAra ganta, samaya gautama / mA pramAdI. / / 23 / / 242. jo dhammiesa bhatto, aNucaraNaM kuNadi parasasaddhAe / piyavayaNaM japato, vacchallaM tassa bhavvassa // 24 // ya dhArmikeSu bhakta , anucaraNa karoti paramazraddhayA / / priyavacanaM jalpan, vAtsalya tasya bhavyasya // 24 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 236 jo samasta dharmo (vastu-gata svabhAva) ke prati glAni nahI karatA, usIko nivicikitsA guNa kA dhAraka samyagdRSTi samajhanA caahie| 237. jo samasta bhAvoM ke prati vimUr3ha nahI hai--jAgarUka hai, nirdhAnta hai, dRSTisampanna hai, vaha amUr3hadRSTi hI samyagdRSTi hai| 238. jJAna, darzana, cAritra, tapa, zAnti (kSamA) evaM mukti (nirlobhatA) ke dvArA Age bar3hanA cAhie--jIvana ko vardhamAna banAnA caahie| 239. (amUDhadRSTi yA vivekI) kisIke prazna kA uttara dete samaya na to zAstra ke artha ko chipAye aura na apasiddhAnta ke dvArA zAstra kI virAdhanA kre| na mAna kare aura na apane bar3appana kA pradarzana kare / na kisI vidvAn kA parihAsa kare aura na kisIko AzIrvAda de / / 240. jaba kabhI apane me duSprayoga kI pravRtti dikhAyI de, use tatkAla hI mana, vacana, kAya se dhIra (samyagdRSTi) sameTa le, jaise ki jAtivaMta ghor3A rAsa ke dvArA zIghra hI sIdhe rAste para A jAtA hai| 241. tU mahAsAgara ko to pAra kara gayA hai, aba taTa ke nikaTa pahuMcakara kyoM khar3A hai ? use pAra karane meM zIghratA kara / he gautama ! saNabhara kA bhI pramAda mata kr| 242. jo dhArmikajanoM meM bhakti (anurAga) rakhatA hai, parama zraddhApUrvaka unakA anusaraNa karatA hai tathA priya vacana bolatA hai, usa bhavya samyagdRSTi ke vAtsalya hotA hai /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 243. dhammakahAkahaNeNa ya, bAhirajogehiM cAvi aNavajje / dhammo pahAvidavo, jIvesu dayANukaMpAe // 25 // dharmakathAkathanena ca, bAhyayogaizcApyanavadyai. / / dharmaH prabhAvayitavyo, jIveSu dayAnukampayA / / 25 / / 244. pAvayaNI dhammakahI, vAI nemittio tavassI ya / vijjA siddho ya kavI, advaiva pabhAvagA bhaNiyA // 26 // prAvacanI dharmakathI, vAdI naimittikaH tapasvI ca / vidyAvAn siddhaH ca kavi., apTau prabhAvakA. kathitAH // 26 // 19. samyagjJAnasUtra 245. soccA jANai kallANaM, soccA jANai pAvagaM / ubhayaM pi jANae soccA, jaM cheyaM taM samAyare // 1 // zrutvA jAnAti kalyANa, zrutvA jAnAti pApakam / ubhayamapi jAnAti zrutvA, yat chekaM tat samAcaret // 1 // 246. gANA''NattIe puNo, dasaNatavaniyamasaMjame ThiccA / viharai visujjhamANo, jAvajjIvaM pi nikkaMpo // 2 // jJAnA''jJaptyA puna , darzanataponiyamasayame sthitvA / viharati vizadhyamAnaH, yAvajjIvamapi niSkampaH / / 2 / / 247. jaha jaha sayabhogAi, aisayarasapasarasaMjayamaputvaM / laha taha palhAi muNI, nvnvsNvegsddhaao||3|| yathA yathA zrutamavagAhate, atizayarasaprasarasaMyutamapUrvam / tathA tathA prahlAdate muni, navanavasaMvegazraddhAka // 3 // 248. sUI jahA sasuttA, na nassaI kayavarammi paDiA vi / jIvo vi taha sasutto, na nassai gao vi saMsAre // 4 // sUcI yathA sasUtrA, na nazyati kacavare patitA'pi / jIvo'pi tathA sasUtro, na nazyati gato'pi sasAre // 4 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-bhArga 243. dharmakathA ke kathana dvArA aura nirdopa vAhya-yoga (grISma Rtu meM parvata para khar3e hokara, varSA Rtu me vRkSa ke nIce, zIta Rtu me nadI ke kinAre dhyAna) dvArA tathA jIvoM para dayA va anukampA ke dvArA dharma kI prabhAvanA karanI caahie| 244. pravacana-kuzala, dharmakathA karanevAlA, vAdI, nimittazAstra kA jJAtA, tapasvI, vidyAsiddha tathA Rddhi-siddhiyo kA svAmI aura kavi (krAMtadarzI) ye ATha puruSa dharma-prabhAvaka kahe gaye haiN| 19. samyagjJAnasUtra 245. (sAdhaka) sunakara hI kalyANa yA Atmahita kA mArga jAna sakatA hai| sanakara hI pApa yA ahita kA mArga jAnA jA sakatA hai| ata: sunakara hI hita aura ahita donoM kA mArga jAnakara jo zreyaskara ho usakA AcaraNa karanA caahie| 246. (aura phira) jJAna ke Adeza dvArA samyagdarzana-mUlaka tapa, niyama, saMyama me sthita hokara karma-mala se vizuddha (saMyamI sAdhaka) jIvanaparyanta niSkampa (sthiracitta) hokara vihAra karatA hai| 247. jaise-jaise muni atizayarasa ke atireka se yukta apUrvazruta kA avagAhana karatA hai, vaise-vaise nita-nUtana vairAgyayukta zraddhA se AhlAdita hotA hai| 248. jaise dhAgA piroyI huI suI kacare meM gira jAne para bhI khotI nahI hai, vaise hI sasUtra arthAt zAstrajJAnayukta jIva saMsAra me par3akara bhI naSTa nahI hotaa|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 249 sammattarayaNabhaTThA, jANaMtA bahuvihAI satthAI / ArAhaNAvirahiyA, bhamaMti tattheva tattheva // 5 // samyaktvaratna bhrapTA, jAnanto vahavidhAni zAstrANi / ArAdhanAvirahitA, bhramanti tatraiva tatraiva / / 5 / / 250-251. paramANumittayaM pi hu, rAyAdoNaM tu vijjade jassa / Na vi so jANadi appANayaM tu savvAgamadharo vi // 6 // appANamayANaMto, aNappayaM cAvi so ayANaMto / kaha hodi sammadiTThI, jIvAjIve ayaannNto||7|| paramANumAtramapi khalu, rAgAdInA tu vidyate yasya / nApi sa jAnAtyAtmAna, tu sarvAgamadharo'pi // 6 // AtmAnamajAnan, anAtmAna cApi so'jAnan / katha bhavati samyagdRSTi-rjIvAjIvAn ajAnan // 7 // 252. jeNa taccaM vibujhejja, jeNa cittaM Nirujjhadi / jeNa attA visajjhajja, taM gANaM jiNasAsaNe // 8 // yena tattva vibudhyate, yena citta nirudhyate / yena AtmA vizudhyate, taj jJAna jinagAsane // 8 // 253. jeNa rAgA virajjejja, jeNa seesu rajjadi / jeNa mitI pabhAvejja, taM NANaM jiNasAsaNe // 9 // yena rAgAdvirajyate, yena zreyassu rajyate / / yena maMtrI prabhAvyata, taj jJAna jinazAsane // 9 // 254. jo passadi appANaM, abaddhapuTTha aNaNNamavisesaM / apadesasuttamamaM, passadi jiNasAsaNaM savvaM // 10 // ya. pazyati AtmAna-mabaddhaspRSTamananyamavizeSam / apadezasUtramadhyaM, pazyati jinazAsana sarvam // 10 // 255. jo appANaM jANadi, asui-sarIrAdu taccado bhinnaM / jANaga-rUva-sarUvaM, so satthaM jANade savvaM // 11 // ya AtmAna jAnAti, azucizarIrAt tattvataH bhinnam / jJAyakarUpasvarUpa, sa zAstra jAnAti sarvam // 11 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 249 (kintu) samyaktvarUpI ratna se zUnya aneka prakAra ke zAstroM ke jJAtA vyakti bhI ArAdhanAvihIna hone se sasAra meM arthAt narakAdika gatiyoM meM bhramaNa karate rahate hai| 250-251 jisa vyakti me paramANubhara bhI rAgAdi bhAva vidyamAna hai, vaha samasta Agama kA jJAtA hote hue bhI AtmA ko nahI jaantaa| AtmA ko na jAnane se anAtmA ko bhI nahI jaantaa| isa taraha jaba vaha jIva-ajIva tattva ko nahI jAnatA, taba vaha samyagdRSTi kaise ho sakatA hai ? 252. jisase tattva kA jJAna hotA hai, citta kA nirodha hotA hai tathA AtmA vizuddha hotI hai, usIko jinazAsana me jJAna kahA gayA hai| 253 jisase jIva rAga-vimukha hotA hai, zreya me anurakta hotA hai aura jisase maitrIbhAva prabhAvita hotA (baDhatA) hai, usIko jinazAsana me jJAna kahA gayA hai / 254. jo AtmA ko abaddhaspRSTa (dehakarmAtIta) ananya (anya se rahita), avizeSa (vizeSa se rahita) tathA Adi-madhya aura antavihIna (nirvikalpa) dekhatA hai, vahI samagra jinazAsana ko dekhatA hai| 255. jo AtmA ko isa apavitra zarIra se tattvata bhinna tathA jJAyaka bhAvarUpa jAnatA hai, vahI samasta zAstroM ko jAnatA hai /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 256. suddhaM tu viyANaMto, suddhaM caivappayaM lahai jIvo / jANato du asuddhaM, asuddhamevappayaM lahai // 12 // zuddha tu vijAnan, zuddhaM caivAtmAnaM labhate jIvaH / jAnaMstvazuddha-mazuddhamevAtmAnaM labhate // 12 // 257. je ajjhatthaM jANai, se bahiyA jANai / je bahiyA jANai, se ajjhatthaM jANai // 13 // yo'dhyAtma jAnAti, sa bahirjAnAti / yo bahirjAnAti, so'dhyAtma jAnAti // 13 // 258. je egaM jANai, se savvaM jANai / je samvaM jANai, se egaM jANai // 14 // yaH eka jAnAti, sa sarva jAnAti / yaH sarva jAnAti, sa ekaM jAnAti // 14 // 259. edamhi rado NiccaM, saMtuTTho hohi Niccamedamhi / edeNa hohi titto, hohidi tuha uttamaM sokkhaM // 15 // etasmina rato nityaM, santuSTo bhava nityametasmina / etena bhava tRpto, bhaviSyati tavottamaM saukhyam // 15 // 260. jo jANadi arahaMtaM, davvattaguNatapajjayattehiM / so jANAdi appANaM, moho khalu jAdi tassa layaM // 16 // yo jAnAtyahantaM, dravyatvaguNatvaparyayatvaH / sa jAnAtyAtmAna, mohaH khalu yAti tasya layam // 16 // 261. laNaM nihiM ekko, tassa phalaM aNahavei sajaNatte / taha gANI gANaNihi, bhuMjei caittu paratatti // 17 // labdhvA nidhimekastasya phalamanubhavati sujanatvena / tathA jJAnI jJAnanidhi, bhuGakte tyaktvA paratRptim // 17 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 85 556. jo jIva AtmA ko zuddha jAnatA hai vahI zuddha AtmA ko prApta karatA hai aura jo AtmA ko azuddha arthAt dehAdiyukta jAnatA hai vaha azuddha AtmA ko hI prApta hotA hai / 257. jo adhyAtma ko jAnatA hai vaha vAhya (bhautika) ko jAnatA hai / jo vAhya ko jAnatA hai vaha adhyAtma ko jAnatA hai| (isa prakAra vA hyAbhyantara eka-dUsare ke sahavartI hai / ) 258. jo eka (AtmA) ko jAnatA hai vaha saba (jagat ) ko jAnatA hai / jo sabako jAnatA hai, vaha eka ko jAnatA hai / 259. (ataH he bhavdha ! ) tU isa jJAna me sadA lIna raha / isIme sadA saMtuSTa raha / isIme tRpta ho / inoge tujhe uttamasukha (paramasukha) prApta hogaa| 260. jo arhanta bhagavAn ko dravya-gaNa-paryAya kI apekSA se (pUrNa rUpeNa) jAnatA hai, vahI AtmA ko jAnatA hai / usakA bhoha nizcaya hI vilIna ho jAtA hai / 261. jaise koI vyakti nidhi prApta hone para usakA upabhoga svajano ke bIca karatA hai, vaise hI jJAnIjana prApta jJAna-nidhi kA upabhAga para-dravyoM se vilaga hokara apane me hI karatA hai /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. samyakacAritrasUtra (a) vyavahAracAritra 262. vavahAraNayacaritte, vavahAraNayassa hodi tavacaraNaM / NicchayaNayacAritte, tavacaraNaM hodi nnicchydo||1|| vyavahArathacaritre, vyavahAranayasya bhavati tapazcaraNam / nizcayanayacAritre, tapazcaraNa bhavati nizcayata. // 1 // 263. asahAdo viNivittI, sahe pavittI ya jANa cArittaM / vadasamidiguttirUvaM, vavahAraNayA du jiNabhaNiyaM // 2 // azubhAdvinivRtti , zubhe pravRttizca jAnIhi cAritram / vratasamitiguptirUpa, vyavahAranayAt tu jinabhaNitam / / 2 / / 264. suyanANammi vi jIvo, vaTTato so na pAuNati mokkhaM / jo tavasaMjamamaie, joge na caei voDhuM je // 3 // zrutajJAne'pi jIvo, vartamAna sa na prApnoti mokSam / yastapaH sayamamayAn, yogAn na zaknoti voDhum // 3 // 265. sakkiriyAvirahAto, icchitasaMpAvayaM Na nANaM ti / maggaNNU vA'ceTTho, vAtavihINo'dhavA poto||4|| satkriyAvirahAt Ipsita saMprApakaM na jJAnamiti / mArgajJo vA'cepTo, vAtavihIno'thavA pota // 4 // 266. subahuM pi suyamahIyaM ki kAhii caraNavippahINassa / aMdhassa jaha palitA, dIvasayasahassakoDI vi||5|| subahvapi zrutamadhIta, ki kariSyati caraNaviprahINasya / andhasya yathA pradIptA, dIpazatasahasrakoTirapi // 5 // 267. thovammi sikkhide jiNai, bahusudaM jo carittasaMpuNNo / jo puNa carittahINo, kiM tassa sudeNa bahueNa // 6 // stoke zikSite jayati, bahuzrutaM yazcAritrasampUrNaH / yaH punazcAritrahIna', ki tasya zrutena bahukena // 6 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. samyakcAritrasUtra (a) vyavahAracAritra 262 vyavahAranaya ke cAritra me vyavahAranaya kA tapazcaraNa hotA hai| nizcayanaya ke cAritra me nizcayarUpa tapazcaraNa hotA hai / 263. azubha se nivRtti aura zubha me pravRtti hI vyavahAracAritra hai, jo pA~ca vrata, pA~ca samiti va tIna gupti ke rUpa meM jinadeva dvArA prarUpita hai| [isa teraha prakAra ke cAritra kA kathana Age yathAsthAna kiyA gayA hai / ] 264 zratajJAna meM nimagna jIva bhI yadi tapa-sayamarUpa yoga ko dhAraNa karane meM asamartha ho to mokSa prApta nahIM kara sktaa| 265 (zAstra dvArA mokSamArga ko jAna lene para bhI) satkriyA se rahita jJAna ipTa lakSya prApta nahIM karA sktaa| jaise mArga kA jAnakAra puruSa icchita deza kI prApti ke lie samucita prayatna na kare to vaha gantavya taka nahI pahu~ca sakatA athavA anukala vAyu kI preraNA ke abhAva meM jalayAna icchita sthAna taka nahI pahu~ca sktaa| 266 cAritrazUnya puruSa kA vipula zAstrAdhyayana bhI vyartha hI hai, jaise ki andhe ke Age lAkho-karor3o dIpaka jalAnA vyartha hai| 267. cAritrasampanna kA alpatama jJAna bhI bahuta hai aura cAritra vihIna kA bahuta zrutajJAna bhI niSphala hai /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM (A) nizcayacAritra 268. NicchayaNayassa evaM, appA appammi appaNe surdo| so hodi ha sucaritto, joI so lahai NivvANaM // 7 // nizcayanaya.4 eva, AtmA Atmani Atmane surataH / sa. bhavati khala sucaritra., yogI saH labhate nirvANam // 7 // 269. jaM jANiUNa joI, parihAraM kuNai puNNapAvANaM taM cArittaM bhaNiyaM, aviyappaM kammarahiehi // 8 // yad jJAtvA yogI, parihAraM karoti puNyapApAnAm / tat cAritra bhaNitam, avikalpaM karma rahitaH / / 8 / / 270. jo paradavvammi sahaM, asahaM rAgeNa kuNadi jadi bhAvaM / so sagacarittabhaTTho, paracariyacaro havadi jIvo // 9 // yaH paradravye zubhamazubhaM, rAgaNa karoti yadi bhAvam / sa svakacaritrabhraSTaH, paracaritacaro bhavati jIvaH // 9 // 271. jo savvasaMgamukko'NaNNamaNo appaNaM sahAveNa / jANadi passadi Niyada, so sagacariyaM caradi jIvo // 10 // ya. sarvasagamukta , ananyamanA. AtmAnaM svabhAvena / jAnAti pazyati niyataM, sa. svakacaritaM carati jIvaH // 10 // 272. paramamhi du aThido, jo kuNadi tavaM vadaM ca dhAreI / taM savvaM bAlatavaM, bAlavadaM biti savvaNha // 11 // paramArthe tvasthitaH, yaH karoti tapo vrata ca dhArayati / tat sarva bAlatapo, bAlavrataM bruvanti sarvajJAH // 11 // 273. mAse mAse tu jo bAlo, kusaggeNaM tu bhuMjae / na so sukkhAyadhammassa, kalaM agghai solasi // 12 // mAse mAse tu yo bAla:, kuzAgreNa tu bhukte / na sa svAkhyAtadharmasya, kalAmati SoDazIm // 12 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga (A) nizcaya cAritra 268. niyanaya ke abhiprAyAnusAra AtmA kA AtmA meM AtmA ke lie tanmaya honA hI (nizcaya-) samyakcAritra hai| aise cAriyazIla yogI ko hI nirvANa kI prApti hotI hai / 261. jise jAnakara yogI pApa va puNya donoM kA parihAra kara detA hai, use hI karmarahita nirvikalpa cAritra kahA gayA hai / 270. jo rAma ke vazIbhUta hokara para-dravyoM meM zubhAzubha bhAva karatA hai vaha jIva svakIya cAritra se bhraSTa paracaritAcArI hotA hai| 271. jo parigraha-mukta tathA ananya mana hokara AtmA ko jJAnadarzana maya svabhAvarUpa jAnatA-dekhatA hai, vaha jIva svakIyacaritAcArI hai| 272. jo (isa prakAra ke) paramArtha meM sthita nahI hai, usake tapazcaraNa yA vratAcaraNa Adi sabako sarvajJadeva ne vAlapana aura bAlavata kahA hai| 273. jo bAla (paramArthazUnya ajJAnI) mahIne-mahIne ke tapa karatA hai aura (pAraNA me) kuza ke agrabhAva jitanA (nAmamAtra kA) bhojana karatA hai, vaha suAkhyAta dharma kI solahavI kalA ko bhI nahI pA sktaa|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutaM 274. cAritaM khalu dhammo, dhammo jo so samoti NiddiTTho / mohakkhahavihoNo, pariNAmo appaNo hu samo // 13 // cAritra khalu dharmo, dharmo ya. sa sama iti nirdiSTa / mokSobhavihInaH pariNAma Atmano hi sama. // 13 // 275. samadA taha majjhatthaM, suddho bhAvo ya vIyarAyataM / taha cAritaM dhammo, sahAvaArAhaNA bhaNiyA // 14 // samatA tathA mAdhyasthya, zuddho bhAvazca vItarAgatvam / tathA cAritra dharma, svabhAvArAdhanA bhaNitA // 14 // zramaNa samasukha dukho, bhaNita' 276. suvididapayatthasutto, saMjamatavasaMjudo vigadarAgo / samaNo samasuhadukkho, bhaNido suddhovaoo ti // 15 // suviditapadArthasUtra, samatA mayuto vigatarAga / zuddhopayoga iti // 15 // 277. suddhassa ya sAmaNNaM, bhaNiyaM suddhassa daMsaNaM NANaM / suddhassa ya NivvANaM, so cciya siddho Namo tassa // 16 // zuddhassa ca zrAmaNya, bhaNita zuddhasya darzana jJAnam / zuddhasya ca nirvANa, sa eva siddho namastasmai // 16 // 278. aisayamAdasamutthaM, visayAtIdaM aNovamataM / avacchinnaM ca sahaM, suddhuvaogappasiddhANaM // 17 // atizaya mAtmasamutthaM, viSayAtItamanupamamanantam / avyucchinna ca sukha, zuddhopayogaprasiddhAnAm // 17 // 279. jassa Na vijjadi rAgo, doso moho va savvadavvesu NAsssavadi suhaM asuhaM, samasuhadukkhassa bhikkhussa // 18 // yasya na vidyate rAgo, dveSo moho vA sarvadravyeSu / nA''sravati zubhamazubhaM, samasukhaduHkhasya bhikSoH // 18 // (i) samanvaya 280. Nicchaya sajjhasarUvaM, sarAya tasseva sAhaNaM caraNaM / tamhA do vi ya kamaso, paDicchamANaM pabujjheha // 19 // nizcayaH sAdhyasvarUpa, sarAgaM tasyaiva sAdhanaM caraNam / tasmAt dve api ca kramaza, pratISyamANaM prabudhyadhvam / / 19 // For Private Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 274 vAstava me cAritra hI dharma hai| isa dharma ko zamarUpa kahA gayA hai| moha va kSobha me rahita AtmA kA nirmala pariNAma hI zama yA samatArUpa hai| 275. samatA, mAdhyasthabhAva, zuddhabhAva, votarAgatA, cAritra, dharma aura sva-bhAva-ArAdhanA--ye sava dAbda ekArthaka hai / 276 jisane (sva-dravya va para-dravya ke bhedajJAna ke zraddhAna tathA AcaraNa dvArA) padArthoM tathA sUtro ko bhalIbhA~ti jAna liyA hai, jo saMyana aura tapa se yukta hai, vigatarAga hai, sukha-duHkha me samabhAva rakhatA hai, usI zramaNa ko zuddhopayogI kahA jAtA hai| 277 (aise) zuddhopayoga ko hI zrAmaNya kahA gayA hai| usIkA darzana aura jJAna kahA gayA hai| usIkA nirvANa hotA hai| vahI siddhapada prApta karatA hai| use mai namana karatA huuN| 278 zuddhopayoga se siddha honevAlI AtmAo ko atizaya, Atmo tpanna, viSayAtIta arthAt atIndriya, anupama, ananta aura avinAzI sukha (prApta) hai / 279 jisakA samasta dravyo ke prati rAga, dveSa aura moha nahI hai tathA jo sukha-dukha me samabhAva rakhatA hai, usa bhikSu ke zubhAzubha karmo kA Asrava nahI hotA / (i) samanvaya 280. nizcayacAritra to sAdhya-rUpa hai tathA sarAga (vyavahAra) cAritra usakA sAdhana hai / sAdhana tathA sAdhyasvarUpa donoM cAritra ko kramapUrvaka dhAraNa karane para jIva prabodha ko prApta hotA hai /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutaM 281. abhaMtarasodhIe, bAhirasodhI vi hodi giyameNa / abhaMtara-doseNa hu, kudi Naro bAhira dose // 20 // abhyantarazuddhyA. bAhyazuddhirapi bhavati niyamena / abhyantaradopeNa hi, karoti nara. bAhyAn doSAn // 20 // 282 madamANamAyaloha-vivajjiyabhAvo du bhAvasuddhi tti / parikahiyaM bhavvANaM, loyAloyappadarisIhiM // 2 // madamAnamAyAlobha-vivajitabhAvastu bhAvazuddhiriti / parikathitaM bhavyAnAM, lokAlokaprazibhiH // 21 // 283. cattA pAvAraMbha, samuTTido vA suhammi cariyamhi / Na jahadi jadi mohAdI, Na lahadi so appagaM suddhaM // 22 // tyaktvA pApArambhaM, rAmasthito vA zubhe carite / na jahAti yadi mohAdIn na labhate sa Atmaka zuddham // 22 // 284. jaha va NiruddhaM asuhaM, suheNa suhamavi taheva suddheNa / tamhA eNa kameNa ya, joI jhAeu NiyaAdaM // 23 // yathaiva niruddham azubha, zubhena zubhamapi tathaiva zuddhena / tasmAdanena krameNa ca, yogI dhyAyatu nijAtmAnam // 23 // 2850 nicchayanayassa caraNAya-vighAe nANadaMsaNavaho'vi / vavahArasma u caraNe, hayammi bhayaNA hu sesANaM // 24 // nizca yanayasya caraNAtma-vidhAte jJAnadarzanavadho'pi / vyavahArasya tu caraNe, hate bhajanA khalu zeSayoH // 24 // 286-287. saddhaM nagaraM kiccA, tavasaMvaramaggalaM / nti niuNapAgAraM, tiguttaM duppaghaMsayaM // 25 // tavanArAyajutteNa, bhittUNaM kammakaMcuyaM / muNI vigayasaMgAmo, bhavAo parimuccae // 26 // zraddhAM nagara kRtvA, tapa.saMvaramargalAm / Anti nipuNaprAkAra, trigupta duSpradharSakam / / 25 / / laponArAntayuktena, bhitvA karmakaJcakam / munirvigatasagrAmaH, bhavAt parimucyate // 26 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 281. Abhyantara-zuddhi hone para bAhya-zuddhi bhI niyamataH hotI hI hai / Abhyantara-dopa se hI manuSya bAhya doSa karatA hai / 282. mada. mAna, mAyA Ara lobha se rahita bhAva hI bhAvazuddhi hai, aisA lokAloka ke jJAtA-drapTA sarvajJadeva kA bhavyajIvoM ke lie upadeza hai| 283. pApa-Arambha (pravRtti) ko tyAgakara zubha arthAt vyavahAra cAritra me ArUDha rahane para bhI yadi jIva mohAdi bhAvoM se mukta nahI hotA hai to vaha zuddha AtmA ko prApta nahI krtaa| 284. (isIlie kahA gayA hai ki) jaise zubha cAritra ke dvArA azubha (pravRtti) kA nirodha kiyA jAtA hai, vaise hI zuddha (-upayoga) ke dvArA zubha (pravRtti) kA nirodha kiyA jAtA hai| ataeva isI krama se--vyavahAra aura nizcaya ke pUrvApara krama se-- yogI AtmA kA dhyAna kre| nizcayanaya ke anusAra cAritra (bhAvazuddhi) kA ghAta hone para jJAna-darzana kA bhI dhAta ho jAtA hai, parantu vyavahAranaya ke anusAra cAritra kA ghAta hone para jJAna-darzana kA ghAta ho bhI sakatA hai, nahI bhI ho sakatA / (vastutaH jJAna-darzana kI vyApti bhAvazuddhi ke sAtha hai, bAhya-kriyA ke sAtha nhii|) 286-287. zraddhA ko nagara, tapa aura saMvara ko argalA, kSamA ko (burja, khAI aura zataghnIsvarUpa) trigupti (mana-vacana-kAya) se surakSita tathA ajeya sudRDha prAkAra banAkara taparUpa vANI se yakta dhanuSa se karma-kavaca ko bhedakara (AMtarika) saMgrAma kA vijetA muni saMsAra se mukta hotA hai|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. sAdhanAsUtra 288. AhArAsaNa- NiddAjayaM, ca kAUNa NiyaappA, NAUNaM jhAyavvo nijAtmA, 289. nANassa savvassa pagAsaNAe, aNNANamohassa vivajjaNAe / rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMtasokkhaM samuvei mokkhaM // 2 // jJAnasya sarvasya prakAzanayA, ajJAnamohasya vivarjanayA / rAgasya dveSasya ca nakSayeNa, ekAntasaukhya samupaiti mokSam // 2 // AhArAsana-nidrAjaya, dhyAtavya ca kRtvA jJAtvA 94 290. tassesa maggo guruviddhasevA, vivajjaNA bAlajaNassa dvarA / sajjhAyaegaMtanivesaNA ya, suttattha saMcitaNayA dhiI ya // 3 // tasyaiSa mArgo guruvRddhasevA, vivarjanA bAlajanasya dUrAt / svAdhyAyaikAntanivezanA ca, mUtrArthasacintanatA dhRtizca // 3 // jiNavaramaNa | 291. AhAramicche miyamesaNijjaM, sahAyamicche niuNatthabuddhi / nikeyamicchejja vivegajogaM samAhikAme samaNe tavassI // 4 // AhAramicched mitameSaNIya, makhAyamicched nipuNArthabuddhim / niketamicched vivekayogya, samAdhikAma zramaNastapasvI // 4 // gurupasAeNa // 1 // jinavara matena } guruprasAdena // 1 // narA 1 292. hiyAhArA miyAhArA, appAhArA ya je narA / na te vijjA tigicchaMti, appANaM te timicchgA // 5 // hitAhArA mitAhArA alpAhArA ca ye na tAn vaidyA: cikitsanti AtmAna te cikitsakA. // 5 // 293. rasA pagAmaM na niseviyavvA, pAyaM rasA dittikarA narANaM / dittaM ca kAmA samabhiddavaMti, dumaM jahA sAuphalaM va pakkhI // 6 // rasA prakAma na niSevitavyA, prAyo rasA dIptikarA narANAm / dIpta ca kAmAH samabhidravanti, drumaM yathA svAduphalamiva pakSiNaH // 6 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. sAdhanAsUtra 288. jinadeva ke matAnusAra AhAra, Asana tathA nidrA para vijaya prApta karake guruprasAda se jJAna prApta kara nijAtmA kA dhyAna karanA caahie| 281 sampUrNajJAna ke prakAzana se, ajJAna aura moha ke parihAra se tathA rAga-dveSa ke pUrNakSaya se jIva ekAnta sukha arthAt mokSa prApta karatA hai| 290. guru tathA vRddha-janoM kI sevA karanA, ajJAnI logoM ke samparka se dUra rahanA, svAdhyAya karanA, ekAntavAsa karanA, sUtra aura artha kA samyak cintana karanA tathA dhairya rakhanA--ye (du.khoM se mukti ke) upAya hai| 291. samAdhi kA abhilApI tapasvI zramaNa parimita tathA eSaNIya AhAra kI hI icchA kare, tattvArtha meM nipuNa (prAjJa) sAthI ko hI cAhe tathA vivekayukta arthAt vivikta (ekAnta) sthAna meM hI nivAsa kre| 292 jo manuSya hita-mita tathA alpa AhAra karate hai, unhe kabhI vaidya se cikitsA karAne kI AvazyakatA hI nahIM pdd'tii| ve to svaya apane cikitsaka hote hai| apanI antazuddhi meM lage rahate hai| 293. raso kA atyadhika sevana nahI karanA caahie| rama prAyaH unmAdavardhaka hote haiM--puSTivardhaka hote hai| madAviSTa sA viSayAsakta manuSya ko kAma vaise hI satAtA yA utpIDita karatA hai jaise svAdiSTa phalavAle vRkSa ko pakSI / - 95 -
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 294. vivittasejjA''saNajaMtiyANaM, omA'saNANaM damiiMdiyANaM / na rAgasattU dharisei cittaM, parAio vAhirivosahehiM // 7 // viviktazayyA'sanayantritAnAm, avamozanAnA damitendriyANAm / na rAgazatrurdharSayati cittaM, parAjito vyAdhirivauSadhaiH / / 7 / / 295 jarA jAva na pIlei, vAhI jAva na baDhaI / jAvidiyA na hAyaMti, tAva dhamma samAyare // 8 // jarA yAvat na pIDayati, vyAdhiH yAvat na varddhate / yAvadindriyANi na hIyante, tAvat dharma samAcaret // 8 // 22. dvividha dharmasUtra 296. do ceva jiNavarehi, jAijarAmaraNavippamuhi / logammi pahA bhaNiyA, sussamaNa susAvago vA vi // 1 // dvau caiva jinavarendra, jAtijarAmaraNa vipramavataiH / loke pathau bhaNito, suzramaNa suzrAvakaH cApi // 1 // 297. dANaM pUyA mukkhaM, sAvayadhamma Na sAvayA teNa viNA / jhANAjjhayaNaM mukkhaM, jaidhamma taM viNA tahA so vi||2|| dAna pUjA mukhyaH, zrAvakadharma na zrAvakA tena vinA / / dhyAnAdhyayana musyo, yatidharme ta binA tathA so'pi / / 2 / / 298. santi egehiM bhikkhUhi. gAratthA saMjamuttarA / gAratthehi ya savehi, sAhavo saMjamuttarA // 3 // santyakezyo bhikSubhya , agArasthA sayamottarA. / agArasthebhyazca sarvebhya , sAdhava. sayamottarAH / / 3 / / no khalu ahaM tahA, saMcAemi muMDe jAva pavvaittae / ahaM NaM devANuppiyANaM, aMtie paMcANubaiyaM sattasikkhAvaiya duvAlasavihaM gihidhamma paDivajjissAmi // 4 // no khalvahaM tathA saMzaknomi muNDo yAvat pravajitum / ahaM khalu devAnupriyANAm antike paJcAnuvatikam saptazikSAvatika dvAdaza vidham gRhidharma pratipatsya / / 4 / / 299.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 294. jo vivivata ( strI Adi se rahita ) zayyAsana se niyaMtrita ( yukta ) hai, alpa - AhArI hai aura damitendriya hai, usake citta ko rAga-dveSarUpI vikAra parAjita nahI kara sakate, jaise auSadhi se parAjita yA vinaSTa vyAdhi puna. nahIM satAtI / 295. jaba taka buDhApA nahI satAtA, jaba taka vyAdhiyA~ (rogAdi ) nahI baDhatI aura indriyA~ azakta ( akSama ) nahI ho jAtI, taba taka ( yathAzakti ) dharmAcaraNa kara lenA cAhie / ( kyoMki bAda me azakta evaM asamartha dehendriyoM se dharmAcaraNa nahI ho sakegA 1 ) 97 22. dvividha dharmasUtra 296. janma-jarA-maraNa se mukta jinendradeva ne isa loka me do hI mArga batalAye hai- - eka hai uttama zramaNoM kA aura dUsarA hai uttama zrAvakoM kA / ------ 297. zrAvaka-dharma me dAna aura pUjA mukhya hai jinake binA zrAvaka nahI hotA tathA zramaNa-dharma me dhyAna va adhyayana mukhya hai, jinake binA zramaNa nahI hotA / 298. yadyapi zuddhAcArI sAdhujana sabhI gRhasthoM se saMyama me zreSTha hote hai, tathApi kucha ( zithilAcArI ) bhikSuoM kI apekSA gRhastha sayama me zreSTha hote hai / 299. jo vyakti muNDita ( pravrajita ) hokara anagAradharma svIkAra karane meM asamartha hotA hai, vaha jinendradeva dvArA prarUpita zrAvakadharma ko agIkAra karatA hai / For Private Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 300. paMca ya aNuvvayAI, satta u sikkhA u desajaidhammo / savveNa va deseNa va, teNa juo hoi desajaI // 5 // paJca ca aNuvratAni, sapta tu zikSAH dezayatidharmaH / sarvaNa vA dezena vA, tena yuto bhavati dezayati / / 5 / / 23. zrAvakadharmasUtra 301. saMpattadasaNAI, paidiyaha jaijaNA suNeI ya / sAmAyAri paramaM jo, khalu taM sAvagaM biti // 1 // saMprAptadarzanAdiH, pratidivasaM yatijanAcchRNoti ca / sAmAcArI paramA ya, khalu ta zrAvakaM bruvate // 1 // 302. paMcuMvarasahiyAI, satta vi visaNAI jo vivajjei / sammattavisuddhamaI, so saNasAvao bhaNio // 2 // paJcodumbarasahitAni sapta api vyasanAni ya. vivarjayati / samyaktvavizuddhamatiH sa darzanazrAvaka bhaNitaH // 2 // 303. itthI jUyaM majjaM, migavva vayaNe tahA pharusayA ya / daMDapharusattamatthassa dUsaNaM satta vasaNAI // 3 // strI dyUta madya, mRgayA vacane tathA paruSatA ca / daNDaparuSatvam arthasya dUSaNa sapta vyasanAni // 3 // 304. mAMsAsaNeNa vaDDhai dappo dappeNa majjamahilasai / jUyaM pi ramai to taM, pi vaNNie pAuNai dose // 4 // mAsAzanena vardhate darpa. darpaNa madyam abhilapati / / dyUtam api ramate tata. tad api varNitAn prApnoti doSAn // 4 // 305. loiyasatthammi vi, vaNNiyaM jahA gayaNagAmiNo vippA / bhuvi maMsAsaNeNa paDiyA, tamhA Na pauMjae maMsaM // 5 // laukikazAstre api varNitam yathA gaganagAmina. viprAH / bhuvi mAsAzanena patitAH tasmAd na prayojayed mAsam // 5 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 300. zrAvakadharma yA zrAvakAcAra meM pA~ca vrata tathA sAta zikSAvrata hote hai| jo vyakti ina sabakA yA inama se kucha kA AcaraNa karatA hai, vaha zrAvaka kahalAtA hai| 23. zrAvakadharmasUtra 301. jo samyagdR pTi vyakti pratidina yatijanoM se parama sAmAcArI (AcAra-vipayaka upadeza) zravaNa karatA hai, use zrAvaka kahate hai / 302 jisakI mati samyagdarzana se vizuddha ho gayI hai vaha vyakti pA~ca udumbara phala (umara, kaThUmara, gUlara, pIpala tathA bar3a) ke sAtha-sAtha sAta vyasanoM kA tyAga karane se dArzanika zrAvaka kahA jAtA hai / 303. parastrI kA sahavAsa, dyUta-krIDA, madya, zikAra, vacana-paruSatA, kaThora daNDa tathA artha-dUpaNa (corI Adi) ye sAta vyasana haiN| 304 mAsAhAra se darpa baDhatA hai| darpa se manuSya me madyapAna kI abhi lASA jAgatI hai aura taba vaha juA bhI khelatA hai| isa prakAra (eka mAsAhAra se hI) manuSya ukta vaNita sarva doSoM ko prApta ho jAtA hai| 305. laukika zAstra meM bhI yaha ullekha milatA hai ki mAMsa khAne se AkAza me vihAra karanevAlA vipra bhUmi para gira par3A, arthAt patita ho gyaa| ataeva mAMsa kA sevana (kadApi) nahI karanA caahie|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 306. majjeNa garo avaso, kuNei kammANi NidaNijjAI / ihaloe paraloe, aNuhavai aNaMtayaM duvakhaM // 6 // maMdyena naraH avaza. karoti karmANi nindanIyAni / ihaloke paraloke anubhavati anantakaM dukham // 6 // 307. saMvegajaNidakaraNA, NissallA maMdaro vva NivakaMpA / jassa daDhA jiNabhattI, tasma bhayaM Nasthi saMsAre // 7 // saMvegajanitakaraNA, ni.zalyA mandara iva nikampA / yasya dRDhA jinabhavita, tasya bhayaM nAsti saMsAre // 7 // 308. satta vi mittabhAvaM, jamhA uvayAi viNayasIlassa / viNao tiviheNa tao, kAyavo desaviraeNa // 8 // zatra api mitrabhAvam yasmAd upayAti vinayazIlasya / vinayaH trividhena tataH karttavyaH dezaviratena // 8 // 309. pANivahamusAvAe, adattaparadAraniyamaNehiM ca / aparimiicchAo'vi ya, aNuvvayAI viramaNAI // 9 // prANivadhamRSAvAdA-dattaparadAraniyamanaizca aparimitecchAto'pi ca, aNuvratAni viramaNAni // 9 // 310. baMdhavahacchavicchee, aibhAre bhattapANavucchee / kohAisiyamaNo, gomaNuyAINa no kujjA // 10 // bandhavadhachavicchedAn, atibhArAn bhavatapAnavyucchedAn / krodhAdidUSitamanAH, gomanuSyAdInA na kuryAt // 10 // 311. thUlamusAvAyassa u, viraI duccaM, sa paMcahA hoi / kannAgobhu Alliya - nAsaharaNa - kUDasakkhijje // 11 // sthUlamRSAvAdasya tu, virati. dvitIya sa pacadhA bhavati / kanyAgobhUalIka - nyAsaharaNa - kUTasAkSyANi // 11 // 312. sahasA abbhavakhANaM, rahasA ya sadAramaMtabheyaM ca / mosovaesayaM, kUDalehakaraNaM ca vajjijjA // 12|| sahasAbhyAkhyAnaM, rahasA ca svadAramantrabhedaM ca / mRSopadezaM kUTalekhakaraNa ca varjayet // 12 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 hai| mokSa-mArga 206 (mAma kI taraha) madyapAna se bhI manupya madahoza hokara ninda nIya karma karatA hai aura phalasvarUpa uga loka lathA paraloka meM ananta dukho kA anubhava karatA hai / 20. jisake hRdaya meM pasAra prati vairAgya utpanna karane vAlI, zalya rahita tathA membat niAkamA aura dRDha jina-bhakti hai, use sasAra ma kisI taraha kA bhaga nahIM hai| 308 zatru bhI vinayazIla Akti kA bhitra vana jAtA hai| isalie dezavigna yA aNuvatI zrAvaka ko mana-vacana-kAya me samyaktvAdi guNo kI tathA gaNIjano nI dhinaya karanA caahie| 309 prANi-badha (himA), mRpAbAda (amatya cana), binA dI huI vastu kA gahaNa (corI), parastrI-gevana (kugIla) tathA aparimita kAmanA (parigraha) ina pAco pApo se birati aNuvrata hai| 310 prANivadha se virata zrAvaka ko-krodhAdi kapAyoM se mana ko dUSita karake pazu va manupya Adi kA bandhana, DaDe Adi se tADana-pIr3ana, nAka Adi kA chedana, zakti se adhika bhAra lAdanA tathA khAnapAna rokanA Adi karma nahIM karane caahie| (kyoMki ye karma bhI hisA jaise hI hai| inakA tyAga sthUla hisA-virati hai|) 311 sthUla (moTe taura para) asatya-virati dUsarA aNuvrata hai| (hisA kI taraha) inake bhI pA~ca bheda hai--kanyA-alIka, go-alIka va bhU-aloka arthAt kanyA, go (paza) tathA bhUmi ke viSaya me jhUTha bolanA, kisIkI dharohara ko davA lenA aura jhUThI gavAhI denaa| (inakA tyAga sthUla asatya-virati hai|) 312. (sAtha hI sAtha) satya-aNuvratI binA soce-samajhe sahamA na to koI bAta karatA hai, na kisIkA rahasyodghATana karatA hai, na apanI patnI kI koI gupta bAta mitroM Adi meM prakaTa karatA hai, na mithyA (ahitakArI) upadeza karatA hai aura na kUTalekhakriyA (jAlI hastAkSara yA jAlI dastAveja Adi) karatA hai|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 samaNasuttaM 313. vajjijjA tenAhaDa - takkarajogaM viruddharajjaM ca / kUDatulakUDamANaM, tappaDirUvaM ca vavahAraM // 13 // varjayet stenAhRta, taskarayoga viruddha rAjya ca / kUTatulAkUTa mAne, tatpratirUpa ca vyavahAram // 13 // 314. ittariyapariggahiyA-'parigahiyAgamaNA-NaMgakIDaM ca / paravivAhakkaraNaM,* kAme tivvAbhilAsaM ca // 14 // itvaraparigRhItA-parigRhItAgamanA-naGgakrIDA ca / para (dvitIya) vivAhakaraNaM, kAma tIvrAbhilASa ca / / 14 / / 315-316. virayA pariggahAo, aparimiAo aNaMtataNhAo / bahudosasaMkulAo, nrygigmnnpNthaao||15|| khittAi hiraNNAI dhaNAi dupayAi - kuviyagassa tahA / sammaM visuddhacitto, na pamANAikkama kujjA // 16 // viratAH parigrahAt-aparimitAd-anantatRSNAt / vahudoSasakulAt, narakagatigamanapathAt // 15 // kSetrAde. hiraNyAde. dhanAde dvipadAde. kupyakasya tathA samyavizuddhacitto, na pramANAtikrama kuryAt // 16 // 317. bhAvijja ya saMtosa, gahiyamiyANiM ajANamANeNaM / thovaM puNo naM evaM, gihiNassAmo tti citijjA // 17 // bhAvayecca santoSa, gRhItamidAnImajAnAnena / stokaM punaH na eva, grahIpyAma iti cintayet // 17 // 318. jaM ca disAveramaNaM, aNatthadaMDAu jaM ca veramaNaM / desAvagAsiyaM pi ya, guNavvayAiM bhave tAI // 18 // yacca digviramaNa, anarthadaNDAt yacca viramaNam / dezAvakAzikamapi ca, guNavratAni bhaveyustAni // 18 // *paro anno jo vivAho appaNo ceva sa para vivAho / ki bhaNiya hoi ? bhaNNai. visiTThasatosAbhAvAo appaNA annAo kannao pariNei ti / puNa aiyAra sadArasatuTThassa hoi ||-saavydhmm pacAsaka cUrNi, 76 /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 mokSa-mArga 313 acauryANa vratI zrAvaka ko na corI kA mAla kharIdanA cAhie na corI meM preraka bananA caahie| na hI rAjya-viruddha arthAt kara Adi kI corI va niyama-viruddha koI kArya karanA caahie| vastuo meM milAvaTa Adi nahI karanA caahie| jAlI mitrake yA noTa Adi nahI calAnA caahie| 314 sva-strI me santuSTa brahmacaryANuvratI zrAvaka ko vivAhita yA avivAhita striyo se sarvathA dUra rahanA cAhie / anaga-krIDA nahI karanI caahie| apanI santAna ke atirivata dUsaro ke vivAha Adi karAne meM dilacaspI nahI lenI caahie| kAma sevana kI tIvra lAlasA kA tyAga karanA caahie| 315-6 16. aparimita parigraha anantatRSNA kA kAraNa hai, vaha vahRta doSayakta hai tathA narakagati kA mAga hai| ata. parigraha-parimANANuvratI vizuddhacitta zrAvaka ko kSetra-makAna, sonA-cA~dI, dhana-dhAnya, dvipada-catuppada tathA bhaNDAra (saMgraha) Adi parigraha ke agIkRta parimANa kA atikramaNa nahI karanA caahie| 317 use santoSa rakhanA caahie| use aisA vicAra nahI karanA cAhie ki 'isa samaya maine vinA jAne thoDA parimANa kiyA. Age Avazyaka hone para puna adhika grahaNa kara luuNgaa| 318. zrAvaka ke sAta zIla vrato me ye tIna guNavata hote hai--dizA virati, anarthadaNDavirati tathA dezAvakAzika / apanA hI dUsarA vivAha karanA para-vivAha hai| isakA yaha Azaya hai ki viziSTa santoSa na hone se anya kanyA ke sAtha apanA vivAha karatA hai| yaha svadAra santoSavrata kA aticAra hai /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 samaNasuttaM 319. uDDhamahe tiriyaM pi ya, disAsu parimANakaraNamiha paDhamaM / bhaNiyaM guNavayaM khala, sAvagadhammammi vIreNa // 19 // Urdhvamadhastiryagapi ca, dikSu parimANaka raNamiha prathamam / bhaNita gavata khalu, zrAvakadharma vIreNa / / 19 / / vayabhaMgakAraNaM hoi, jammi desammi tattha NiyameNa / kIrai gamaNaNiyattI, taM jANa gaNavvayaM vidiyaM // 20 // batabhaGgakAraNaM bhavati, yasmin deze tatra niyamena / kriyate gamananivRtti., tad jAnIhi guNavrata dvitIyam / / 20 / / 321. viraI aNatthadaMDe, taccaM, sa caudivaho avajjhANo / pamAyAyariya hiMsappayANa pAvovaese ya // 21 // viratiranarthadaNDe, tRtIya, sa caturvidha apadhyAnam / pramAdAcaritam hisApradAnam pApopadezazca // 21 // 322. advaiNa taM na baMdhai, jamaNaTheNaM tu thovabahubhAvA / aThe kAlAIyA, niyAmagA na u aNaTThAe // 22 // arthena tat na badhnAti, yadanarthana stokabahubhAvAt / arthe kAlAdikAH, niyAmakA. na tvanarthaka // 22 // 323. kaMdappaM kukkuiyaM, mohariyaM saMjuyAhigaraNaM ca / uvabhogaparIbhogA-ireyagayaM cittha vajjai // 23 // kAndaryam kautkucya, maukharya saMyuktAdhikaraNa ca / upabhogaparibhogA-tirekagata cAtra varjayet // 23 // 324. bhogANaM parisaMkhA, sAmAiya - atihisaMvibhAgo ya / posahavihI ya savvo, cauro sikkhAu vuttAo // 24 // bhogAnAM parisaMkhyA, sAmAyikam atithisaMvibhAgazca / pauSadhavidhizca sarvaH, catasraH zikSA uktAH // 24 // vajjaNamaNaMtaguMbari, accaMgANaM ca bhogao mANaM / kammayao kharakammA-iyANa avaraM imaM bhaNiyaM // 25 // varjanamanantakamudambari-atyaGgAnAM ca bhogato mAnam / karmakataH kharakarmAdikAnAM aparam idaM bhaNitam // 25 // 325.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 105 319 (vyApAra Adi ke kSetra ko parimita karane ke abhiprAya se) Upara, nIce tathA tiryaka digAo me gamanAgamana yA samparka Adi kI sImA bA~dhanA digvata nAmaka prathama guNavata hai / jisa deza meM jAne se (kisI bhI) brata kA bhaga hotA ho yA usame dopa lagatA ho, usa deza meM jAne kI niyamapUrvaka nivRtti dezAvakAdhika nAmaka dUsarA guNavata hai / 321 prayojana-vihIna kArya karanA yA kisIko satAnA anarthadaNDa kahalAtA hai / isake cAra bheda hai---apadhyAna, pramAdapUrNacaryA, himA ke upakaraNa Adi denA aura pApa kA upadeza / ina cAroM kA mAga anarthadaNDa-virati nAmaka tIsarA guNa vrata hai / 322 prayojanavA kArya karane se alpa karmabandha hotA hai aura binA prayojana kArya karane se adhika karmabandha hotA hai| kyoki yaprayojana kArya meM to deza-kAla Adi paristhitiyo kI sApekSatA rahatI hai, lekina nipprayojana pravRtti to sadA hI ( . paryAditarUpa se) kI jA sakatI hai| 323 janarthadaNDa-virata zrAvaka ko kandarpa (hAsyapUrNa aziSTa vacana prayoga), kautkucya (zArIrika kuceSTA), maukharya (vyartha bakavAsa), hisA ke adhikaraNoM kA sayojana tathA upabhoga paribhoga kI maryAdA kA atireka nahI karanA caahie| 324 cAra zikSAvrata isa prakAra hai--bhogo kA parimANa, sAmAyika, atithi-sa vibhAga aura prossdhopvaas| 325. bhogopabhoga-parimANavata do prakAra kA hai---bhojanarUpa tathA kArya yA vyApArarUpa / kandamUla Adi anantakAyika vanaspati, udumbara phala tathA madyamAMsAdi kA tyAga yA parimANa bhojanaviSayaka bhogopabhogaparimANa vrata hai, aura kharakarma arthAt hisAparaka AjIvikA Adi kA tyAga vyApAra-viSayaka bhogopabhogaparimANa vrata hai|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 samaNasuttaM 326. sAvajjajogaparirakkhaNaTTA, sAmAiyaM kevaliyaM pasatthaM / gihatthadhammA paramati naccA, kujjA buho AyahiyaM paratthA // 26 // mAvadyayogaparirakSaNArtha, sAmAyika kevalika prazastam / gRhasthadharmAt paramamiti jJAtvA, kuryAd budha Atmahita patra // 26 // 327. sAmAiyammi u kae, samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAiyaM kujjA // 27 // sAmAyike tu kRte, zramaNa zva zrAvako bhavati yasmAt / etena kAraNena, bahuza. mAmAyika kuryAt // 27 // 328. sAmAiyaM ti kAuM, paracitaM jo u citaI saDDho / avasaTTovagao, niratthayaM tassa sAmAiyaM // 28 // sAmAyikamiti kRtvA, paracintAM yastu cintayati zrAddhaH / / ArtavazArtopagataH, nirarthaka tasya sAmAyikam // 28 // 329. AhAradehasakkAra-baMbhA'vAvAraposaho ya NaM / dese savve ya ima, carame sAmAiyaM NiyamA // 29 // AhAradehasatkAra-brahmacaryamavyApArapoSadhaH ca / deze sarvasmin ca idaM, carame sAmAyika niyamAt // 29 // 330. annAINaM suddhANaM, kappaNijjANa desakAlajuttaM / dANaM jaINamuciyaM, gihINa sikkhAvayaM bhaNiyaM // 30 // annAdInA zuddhAnA, kalpanIyAnA dezakAlayatam / dAnaM yatibhyaH ucita, gRhiNAM zikSAvrata bhaNitam // 30 // 331. AhArosaha-satthAbhaya-bheo jaM cauvihaM dANaM / taM vuccai dAyavvaM, NiddimuvAsayajjhayaNe // 31 // AhArauSadha-zAstrAnubhayabhedAt yat caturvidham dAnam / tad ucyate dAtavyaM nirdiSTam upAsaka-adhyayane // 31 // 332. dANaM bhoyaNametaM, dijjai dhanno havei sAyAro / pattApattavisesaM, saMdasaNe kiM viyAreNa // 32 // dAnaM bhojanamAtra, dIyate dhanyo bhavati sAgAra / pAtrApAtravizeSasadarzane ki vicAreNa // 32 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 326. sAvadyayoga arthAt hisArambha se vacane ke lie kevala sAmAyika hI prazasta hai / use zreSTha gRhasthadharma jAnakara vidvAn ko Atmahita tathA mokSa prApti ke lie sAmAyika karanI cAhie / 327. sAmAyika karane se zramaNa (sAmAyika-kAla me ) zrAvaka ke samAna ( sarva mAvadyayoga se rahita eva samatAbhAvayukta ) ho jAtA hai / ataeva aneka prakAra se sAmAyika karanI cAhie / 107 328 sAmAyika karate samaya jo zrAvaka para - cintA karatA hai, vaha Artta dhyAna ko prApta hotA hai| usakI sAmAyika nirarthaka hai / 329 AhAra, zarIra-saskAra, abrahma tathA ArambhatyAga ye cAra bAte proSadhopavAsa nAmaka zikSA-vrata me AtI hai / ina cAro kA tyAga ekadeza bhI hotA hai aura sarvadeza bhI / jo sampUrNata proSadha karatA hai, use niyamata sAmAyika karanI cAhie / 330. udgama Adi doSo se rahita dezakAlAnukUla, zuddha annAdika kA ucita rIti se ( muni Adi sayamiyoM ko ) dAna denA gRhasthoM kA atithisaMvibhAga zikSAvrata hai / ( isakA yaha bhI artha hai ki jo vratI tyAgI binA kisI pUrvasUcanA ke atithi rUpa me Ate hai unako apane bhojana me savibhAgI banAnA cAhie / ) 331. AhAra, auSadha, zAstra aura abhaya ke rUpa meM dAna cAra prakAra kA kahA gayA hai / upAsakAdhyayana (zrAvakAcAra ) me use dene yogya kahA gayA hai / 332. bhojanamAtra kA dAna karane se bhI gRhastha dhanya hotA hai / isame pAtra aura apAtra kA vicAra karane se kyA lAbha ? For Private Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 samaNasuttaM 333. sAhUNaM kappaNijja, jaM na vi diNNaM kahi pi kiMci tahiM / dhIrA jahuttakArI, susAvayA taM na muMjaMti // 33 // sAdhUnA kalpanIya, yad nApi datta kutrApi nimit tatra / dhIrA yathoktakAriNa , suzrAvakA tad na bhuJjate / / 3 / / 334. jo muNibhuttavisesaM, bhuMjai so bhuMjae jiNuvadiLaM / saMsArasArasokkheM, kamaso NivvANavarasokkhaM // 34 // yo munibhuktavizepa, bhaDavate sa bhuGavate jinopadiSTam / samArasArasaukhya, kramazo nirvANakarasaugvyam / / 34 / / 335. jaM korai parirakkhA, NiccaM maraNa-bhayabhIru-jIvANaM / taM jANa abhayadANaM, sihAmaNi savvadAgANaM // 35 // yat kriyate paripakSA, nitya maraNabhayabhIrujIvAnAm / tad jAnIhi abhayadAnam, zikhAmaNi sarvadAnAnAm // 35 // 24. zramaNadharmasUtra (a) samatA 336. samaNotti saMjado tti ya, risi muNi sAdhu tti viidraagotti| NAmANi suvihidANaM, aNagAra bhadaMta daMto tti // 1 // zramaNa iti sayata iti ca, RSimuniH sAdhu iti vItarAga iti / nAmAni suvihitAnAm, anagAro bhadanta dAnta iti // 1 // 337. sIha-gaya-vasaha-miya-pasa, maarud-sruuvhi-mNdrid-mnnii|| khidi-uragaMvarasarisA, parama-paya-vimaggayA sAhU // 2 // siha-gaja-vRSabha-maga-pazu, mAruta-sUryodadhi-mandarendu-maNayaH / kSiti-uragAmbarasadRzA , paramapada-vimArgakAH sAdhavaH / / 2 / / 338. bahave ime asAhU, loe vuccaMti sAhuNo / na lave asAhuM sAhu tti, sAhuM sAhu tti Alave // 3 // vahava ime asAdhava , loke ucyante sAdhavaH / na lapedasAdhu sAdhu iti sAdhu sAdhu iti Alapet // 3 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 333. jisa ghara ma sAdhuoM ko kalpanIya (unake anukUla) kicit bhI dAna nahI diyA jAtA, usa ghara me zAstrokta AcaraNa karanevAle dhIra aura tyAgI sudhAvaka bhojana nahI karate / 334. jo gRhastha muni ko bhojana karAne ke pazcAt bacA huA bhojana karatA hai, vAratava me usIkA bhojana karanA sArthaka hai| vaha jinopadiSTa sasAra kA sArabhUta sukha tathA kramazaH mokSa kA uttama sukha prApta karatA hai / 335. mRtyu-bhaya se bhayabhIta jIvo kI rakSA karanA hI abhaya-dAna hai| yaha abhaya-dAna saba dAnoM kA ziromaNi hai| 24. zramaNadharmasUtra (a) samatA 336. zramaNa, sayata, RSi, puni, sAdhu, vItarAga, anagAra, bhadanta, dAnta-ye saba zAstra-vihita AcaraNa karanevAloM ke nAma hai| 337. paramapada kI khoja meM nirata sAdhu siha ke samAna parAkramI, hAthI ke samAna svAbhimAnI, vRSabha ke samAna bhadra, mRga ke samAna sarala, pazu ke samAna nirIha, vAyu ke samAna nissaMga, sUrya ke samAna tejasvI, sAgara ke samAna gambhIra, meru ke samAna nizcala, candramA ke samAna zItala, maNi ke samAna kAtimAna, pRthvI ke samAna sahiSNu, sarpa ke samAna aniyata-AzrayI tathA AkAza ke samAna niravalamba hote hai| (sAdhu kI ye caudaha upamAe~ hai|) 338. (parantu) aise bhI bahuta se asAdhu hai jinheM saMsAra me sAdhu kahA jAtA hai| (lekina) asAdhu ko sAdhu nahI kahanA cAhie, sAdhu ko hI sAdhu kahanA caahie|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 samaNasuttaM 339. nANadaMsaNasaMpaNNaM, saMjame ya tave rayaM / evaMguNasamAuttaM, saMjaya sAhumAlave // 4 // jJAnadarzanasampanna, sayame ca tapasi ratam / evaguNasamAyuvata, sayata sAdhumAlapet // 4 // 340. na vi muNDieNa samaNo, na oMkAreNa baMbhaNo / na muNI raNNavAseNaM, kusacIreNa na tAvaso // 5 // nA'pi muNDitena zramaNa, na okAreNa brAhmaNa / na muniraraNyavAsena, kuzacIreNa na tApasa // 5 // 341. samayAe samaNo hoi, baMbhacareNa baMbhaNo / nANeNa ya muNI hoi, taveNa hoi tAvaso // 6 // mamatayA zramaNo bhavati, brahmacaryeNa brAhmaNa. / jJAnena ca manirbhavati, tapasA bhavati tApasa. // 6 / ' 342. guNehi sAhU aguNehi'sAhU, giNhAhi sAhUguNa muMca'sAhU / viyANiyA appagamappaeNaM, jo rAgadosehiM samosa pujjo // 7 // guNa sAdhuraguNai rasAdhu , gRhANa sAdhuguNAn maJcA'sAdhu (guNAn / vijAnIyAt AtmAnamAtmanA, ya rAgadveSayo samaH sa pUjya // 7 // 343. dehAdisu aNurattA, visayAsattA kasAyasaMjuttA / appasahAve suttA, te sAhU sammaparicattA // 8 // dehAdipu anugvatA, viSayAsavatAH kaSAyasayuktAH / AtmasvabhAve sAtA, te sAdhava samyavatvaparityavatA // 8 // 344. bahuM suNei kaNehiM, bahuM acchIhi pecchai / na ya diLaM suyaM satvaM, bhikkhU akkhAumarihai // 9 // vahu zRNoti karNAzyA, bahu akSibhyA prekSate / na ca dRSTa zruta sarva, bhikSurAkhyAtumarhati // 9 // 345. sajjhAyajjhANajuttA, ratti Na suyaMti te payAmaM tu / suttatthaM citaMtA, NiddAya vasaM Na gacchaMti // 10 // svAdhyAyadhyAnayuvatA, rAtrau na svapanti te prakAma tu / sUtrArtha cintayanto, nidrAyA vaza na gacchanti // 10 // TERMINI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 111 3:1. jJAna aura darzana meM sampanna sayama aura tapa meM lIna tathA isI prakAra ke guNo se yuvata sayamI ko hI sAdhu kahanA caahie| 640 kevala sira maeNDAne se koI zramaNa nahI hotA, om kA japa karane se koI brAhmaNa nahI hotA, araNya meM rahane se koI muni nahIM hotA, kuza-cIvara dhAraNa karane se koI tapasvI nahIM hotaa| 341. (pratyuta) vaha samatA se zramaNa hotA hai, brahmacarya se brAhmaNa hotA hai, jJAna se muni hotA hai aura tapa se tapasvI hotA hai / 342. (koI bhI) guNoM se sAdhu hotA hai aura aguNoM se asAdhu / ataH sAdhu ke guNoM ko grahaNa karo aura asAdhutA kA tyAga kro| AtmA ko AtmA ke dvArA jAnate hue jo rAga-dveSa me samabhAva rakhatA hai, vahI pUjya hai| 343 dehAdi me anurakta, viSayAsakta, kaSAyasayukta tathA AtmasvabhAva me supta sAdhu samyaktva se zUnya hote hai / 344 gocarI arthAt bhikSA ke lie nikalA huA sAdhu kAnoM se vahuta-sI acchI-burI vAte sunatA hai aura A~kho se vahuta-sI acchI-burI vastue~ dekhatA hai, kintu saba-kucha dekha-munakara bhI vaha kisIse kucha kahatA nahIM hai| arthAt udAsIna rahatA hai| 345 svAdhyAya aura dhyAna me lIna sAdhu rAta meM bahuta nahI sote hai / sUtra aura artha kA cintana karate rahane ke kAraNa ve nidrA ke naza nahIM hote|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 samaNasuttaM 346. nimmamo nirahaMkAro, nirasaMgo cattagAravo / samo ya savvabhUesu, tasesu thAvaresu a||11|| nirmamo nirahakAra , ni sagastyaktagaurava. / samazca sarvabhUteSu, aseSu sthAvareSu ca // 11 / / 347. lAbhAlAbhe suhe duvakhe, jIvie maraNe tahA / samo nindApasaMsAsu, tahA maannaavmaanno||12|| lAbhAlAbhe sakhe dukhe, jIvite maraNe tathA / / samo nindAprazaMsayo, tathA mAnApamAnayoH // 12 // 348. gAravesu kasAesu, daMDasallabhaesu ya / niyatto hAsasogAo, aniyANo abandhaNo // 13 // gauravebhyaH kaSAyebhya , daNDazalyabhayebhyazca / nivRtto hAsazokAt, anidAno abandhanaH // 13 // 349. aNissio ihaM loe, paraloe annissio| vAsIcandaNakappo ya, asaNe aNasaNe tahA // 14 // anizrita ihaloke, paraloke'nizritaH / vAsIcandanakalpazca, azane'nazane tathA // 14 // 350. appasatthehi dAhiM, savao pihiyAsavo / ajjhappajjhANajogehi, pasatthadamasAsaNe // 15 // aprazastebhyo dvArebhyaH, sarvataH pihitAsravaH / adhyAtmadhyAnayoga, prazastadamazAsanaH // 15 // 351. khuhaM pivAsaM dussejjaM, sIuNhaM araIM bhayaM / ahiyAse avvahio, dehe duvakhaM mahAphalaM // 16 // kSudha pipAsAM du zayyAM, zItoSNa arati bhayam / atisaheta avyathita: dehadu.khaM mahAphalam / / 16 / / 352. aho niccaM tavokamma, savvabuddhehiM vaNiyaM / jAya lajjAsamA vittI, egabhattaM ca bhoyaNaM // 17 // aho nityaM tapa.karma, sarvabuddharvaNitam / yAvallajjAsamA vRtti., eka bhavataM ca bhojanam // 17 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 113 346. sAdhu mamatvarahita, nirahakArI, nissaga, gaurava kA tyAgI tathA trama aura sthAvara jIvo ke prati samadRSTi rakhatA hai| 347 vaha lAbha aura alAbha me, sukha aura du kha me, jIvana aura maraNa ma, nidA aura prAsA meM tathA mAna aura apamAna meM samabhAva rakhatA hai| 348. vaha gaurava, kapAya, daNDa, dAlya, bhaya, hAsya aura zoka se nivatta anidAnI aura bandhana se rahita hotA hai / 349 vaha isa loka va paraloka me anAsakta, basUle se chIlane yA candana kA lepa karane para tathA AhAra ke milane yA na milane para bhI sama rahatA hai--harSa-viSAda nahIM karatA / 350 aisA zramaNa aprazasta dvAroM (hetuoM) se AnevAle AsravoM kA sarvatobhAvena nirodha kara adhyAtma-sambandhI dhyAna-yogo se prazasta sayama-zAsana meM lIna ho jAtA hai / 351 bhUkha, pyAsa, du zayyA (U~cI-nIcI patharIlI bhUmi) ThaMDha, garmI, arati, bhaya Adi ko binA dukhI hue sahana karanA cAhie / kyoki daihika dukho ko samabhAvapUrvaka sahana karanA mahA phaladAyI hotA hai / 652. aho, sabhI jJAniyo ne aise tapa-anuSThAna kA upadeza kiyA hai jisame sayamAnukUla vartana ke sAtha-sAtha dina meM kevala eka bAra bhojana vihita hai|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 353. ki kAhadi vaNavAso, kAyakaleso vicitta uvavAso / ajjhayaNamoNapahudI, samadArahiyassa samaNassa // 18 // ki kariSyati vanavAsa , kAyaklezo vicitropavAsa. / / adhyayanamaunaprabhRtaya , samatA rahitasya zramaNasya // 18 // 354. buddha parinivvuDe care, gAma gae nagare va saMjae / saMtimaggaM ca bUhae, samayaM goyama ! mA pamAyae // 19 // baddha parinirvatazcare , grAme gato nagare vA sayata. / / zAntimArga ca vRhaye, samaya gautama ! mA pramAdI. // 19 // 355. na hu jiNe ajja dissaI, bahamae dissaI maggadesie / __ saMpai neyAue pahe, samayaM goyama ! mA pamAyae // 20 // na khala jino'dya dazyate, vaha mato dazyate mArgadarzita / samprati naiyAyike pathi, samayaM gautama ! mA pramAdI // 20 // (A) veza-liga 356. veso vi appamANo, asaMjamapaesu vaTTamANassa / ki pariyattiyavesaM, visaM na mArei khajaMtaM // 21 // vepo'pi apramANaH, asaMyamapadeSu vartamAnasya / ki parivartitavepa, vipa na mArayati khAdantam // 21 // 357. paccayatthaM ca logassa, nANAvihavigappaNaM / jattatthaM gahaNatthaM ca, loge ligapaoyaNaM // 22 // pratyayArtha ca lokasya, nAnAvidhavikalpanam / yAtrArtha grahaNArtha ca, loke liGgaprayojanam / / 22 / / 358. pAsaMDIliMgANi va, gihiliMgANi va bahuppayArANi / ghituM vadaMti mUDhA, liMgamiNaM mokkhamaggo tti // 23 // pApaDiliGgAni vA, gRhiliGgAni vA vahuprakArANi / gRhItvA vadanti mUDhA, liGgamidaM mokSamArga iti // 23 // 359. pulleva muTThI jaha se asAre, ayantie kUDakahAvaNe vA / rADhAmaNI veruliyappagAse, amahagghae hoi ya jANaesu // 24 // zupirA iva muSTiryathA sa asAra , ayantritaH kUTakApiNo vA / rADhAmaNirvaiDUryaprakAzaH, amahArghako bhavati ca jJAyakepu jJeSu // 24 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 115 31.3. samatArahita zramaNa kA vanavAsa, kAyaklega, vicitra upavAsa, adhyayana aura mauna vyartha hai / 54 prabuddha aura upazAnta hokara sayatabhAva se grAma aura nagara me vicaraNa kara / zAnti kA mArga vaDhA / he gautama ! kSaNamAtra bhI pramAda mata kr| 355 bhaviSya meM loga kahege, Aja 'jina' dikhAI nahIM dete aura jo mArgadarzaka hai ve bhI ekamata ke nahIM hai / kintu Aja tujhe nyAyapUrNa mArga upalabdha hai| ata. gautama ! kSaNamAtra bhI pramAda mata kr| (A) veza-liMga 356 (saMyamamArga me) veza pramANa nahIM hai, kyoMki vaha asaMyamI janoM meM bhI pAyA jAtA hai| kyA veza badalane vAle vyakti ko khAyA huA vipa nahIM mAratA ? 357. (phira bhI) loka-pratIti ke lie nAnA taraha ke vikalpo kI veza Adi kI parikalpanA kI gayI hai / sayama-yAtrA ke nirvAha ke lie aura 'mai sAdhu hU~' isakA bodha rahane ke lie hI loka me liga kA prayojana hai| 358. loka me sAdhuo tathA gRhasthoM ke taraha-taraha ke liga pracalita hai jinhe dhAraNa karake mUDhajana aisA kahate hai ki amuka liga (cihna) mokSa kA kAraNa hai / 359. jo polI muTThI kI taraha nissAra hai, khoTe sikke kI taraha apramANita hai, vaiDUrya kI taraha camakanevAlI kA~camaNi hai usakA jAnakAroM kI dRSTi meM koI mUlya nahIM /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamaNasuttaM 360. bhAvo hi paDhamaliMgaM, Na daligaM ca jANa paramatthaM / bhAvo kAraNabhUdo, guNadosANaM jiNA biti // 25 // bhAvo hi prathamaliga, na dravyaliGga ca jAnIhi paramArtham / bhAva kAgaNabhUtaH, guNadopANA jinA truvanti // 25 // 361. bhAvavisaddhiNimittaM, bAhiragaMtharasa kIrae caao| bAhiracAoM vihalo, abhaMtaragaMthajuttassa // 26 // bhAvavizuddhinimitta, bAhya granthasya kriyate tyAga / bA hyatyAgaH viphalaH, abhyantaragranthayuvatasya // 26 // 362. pariNAmammi asuddhe, gaMthe muMcei bAhire ya jaI / bAhiragaMthaccAo, bhAvavihUNassa kiM kuNai ? // 27 // pariNAma azaddhe, granthAn muJcati bAhyAn ca yati / vAhyagranthatyAgaH, bhAvavihInasya ki karoti ? // 27 // 363. dehAdisaMgarahio, mANakasAehi sayalaparicatto / appA appammi rao, sa bhAliMgI have sAhU // 28 // dehAdisagarahita , mAnakaSAyai sakalaparityavata / / AtmA Atmani rataH, sa bhAvaliGgI bhavet sAdhuH // 28 // 25. vratasUtra 364. ahiMsA saccaM ca ateNagaM ca, tatto ya baMbhaM apariggahaM ca / paDivajjiyA paMca mahavvayANi, carijja dhammaM jiNadesiyaM viU // 1 // ahisA satya cAstenaka ca, tatazcAbrahmAparigraha ca / pratipadya paJcamahAvratAni, carati dharma jinadezita vida. // 1 // 365. Nissallassava puNo, mahatvadAiM havaMti savvAiM / vadamuvahammadi tIhiM du, NidANamicchattamAyAhiM // 2 // ni zalyasyaiva puna, mahAvratAni bhavanti sarvANi / vratamupahanyate tisRbhistu, nidAna-mithyAtva-mAyAbhiH // 2 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 117 360 (vAstava me) bhAva hI prathama yA mukhya liga hai| dravya liga paramArtha nahIM hai, kyoki bhAva ko hI jinadeva guNa-dopo kA kAraNa kahate hai| 361 bhAvo kI vizuddhi ke lie hI vAhya parigraha kA tyAga kiyA jAtA hai| jisake bhItara parigraha kI vAsanA hai usakA vAdya tyAga niSphala hai| 362 azuddha pariNAmo ke rahate hue bhI yadi vAhya parigraha kA tyAga karatA hai to Atma-bhAvanA se zunya usakA bAhya tyAga kyA hita kara sakatA hai ? 363. jo deha Adi kI mamatA se rahita hai, mAna Adi kapAyo se pUrI taraha mukta hai tathA jo apanI AtmA meM hI lIna hai, vahIM sAdhu bhAligI hai| 25. vratasUtra 364. ahisA, satya, asteya, brahacarya aura aparigraha ina pA~ca mahA vrato ko svIkAra karake vidvAn muni jinopadiSTa dharma kA AcaraNa kr| 365. ni zalya vratI ke hI ye saba mahAvata hote hai| kyoki nidAna, mithyAtva aura mAyA--ina tIna zalyo se bratoM kA ghAta hotA hai|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 samaNasuttaM 366. agaNia jo mukkhasuhaM, kuNai niANaM asArasuhaheuM / so kAyamaNikaeNaM, veruliyamaNi paNAsei // 3 // agaNayitvA yo mokSasukha, karoti nidAnamamA ramukhahetoH / na kAnamaNikRte, veryamaNi praNAzayati // 3 // 367. kulajoNijIvamaggaNa-ThANAisu jANiUNa jIvANaM / tassAraMbhaNiyattaNa, pariNAmo hoi paDhamavadaM // 4 // kulayonijIvamArgaNA-sthAnAdipu jJAtvA jIvAnAm / tasyArambhanivartanapariNAmo bhavati prathamatratam // 4 // 368. sanvesimAsamANaM, hidayaM ganbho va savvasatthANaM / sarvesi vadaguNANaM, piMDo sAro ahiMsA hu||5|| sarvepAmAzramANAM, hRdayaM garbho vA sarvazAstrANAm / sarvepAM vrataguNAnAM, piNDaH sAraH ahisA hi // 5 // 369. appaNaTThA paraTThA vA, kohA vA jai vA bhayA / hiMsagaM na musaM bayA, no vi annaM vayAvae // 6 // AtmArtha parArtha vA, krodhAdvA yadi vA bhayAt / hisakaM na mRpA yAt, nApyanyaM vadApayet // 6 // 370. gAme vA Nayare vA, raNe vA pecchiUNa paramatthaM / jo muMcadi gahaNabhAvaM, tidiyavadaM hodi tasseva // 7 // grAme vA nagare vA-'raNye vA prekSitvA paramArtham / / yo muJcati grahaNabhAvaM, tRtIyavrataM bhavati tasyaiva // 7 // 371. cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jai vA bahuM / daMtasohaNamettaM pi, oggahaMsi ajAiyA // 8 // cittavadacittavadvA, alpaM vA yadi vA bahu (mUlyata ) / dantazodhanamAtramapi, avagrahe ayAcitvA (na gRhNAnti) // 8 // 372. aibhUmi na gacchejjA, goyaraggagao muNI / kulassa bhUmi jANittA, miyaM bhUmi parakkame // 9 // atibhUmi na gacched, gocarAgragato muniH / kulasya bhUmi jJAtvA, mitAM bhUmi parAkramet / / 9 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 366. jo vratI mokSa-mukha kI upekSA yA avagaNana karake (parabhava meM) amAra sakha kI prApti ke lie nidAna yA abhilApA karatA hai vaha kA~ca ke TukaDe ke lie vaiDUryamaNi ko gavAtA hai / 367. kula, yoni, jIvasthAna, mArgaNAsthAna Adi ma jIvo ko jAnakara uname sambandhita Arambha se nivRttirUpa (Abhyantara) pariNAma prathama ahimAbata hai| 368. ahimA sava AzramoM kA hRdaya, maba nAstro kA rahaya tathA satra vrato aura guNoM kA piNDabhUta sAra hai| 369. svayaM apane lie yA dUsaro ke lie krodhAdi yA bhaya Adi ke vA hokara hisAtmaka asatyavacana na to svaya bolanA cAhie aura na dUsaro se bulavAnA caahie| yaha dUmaga satyavrata hai| 370. grAma, nagara athavA araNya me dUsare kI vastu ko dekhakara use grahaNa karane kA bhAva tyAga denevAle sAdhu ke tIsarA acauryavrata hotA hai| 371. sacetana athavA acetana, alpa athavA bahuta, yahA~ taka ki dA~ta sApha karane kI mIka taka bhI mAdhu binA diye grahaNa nahIM karate / 372. gocarI ke lie jAnevAle muni ko vajita bhUmi meM praveza nahI karanA caahie| kula kI bhUmi ko jAnakara mitabhUmi taka hI jAnA caahie|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutaM 373. mUlameamahammassa, mahAdosasamussayaM / tamhA mehuNasaMsariMga, niggaMthA vajjayaMti NaM // 10 // mUlam etad adharmasya, mahAdoSasamucchya m / tasmAt nai saMsarga, nirgranthA. varjayanti Nam // 10 // 374. mAdusudAbhagiNI viya, dalRNitthittiyaM ya paDirUvaM / itthikahAdiNiyattI, tiloyapujjaM have baMbhaM // 11 // mAtRsulAbhaginImiva ca, dRSTvA strItrika ca pratirUpam / strIkathAdinivRtti-strilokapUjya bhaved brahma // 11 // 375. savvesi gaMthANaM, tAgo hiravekkhabhAvaNApuvaM / paMcamavadamidi bhaNidaM, cArittabharaM vahaMtassa // 12 // sarvepA granthAnA, tyAgo nirapekSabhAvanApUrvam / pacamavratamiti bhaNita, cAritrabhara vahata // 12 // 376. ki kiMcaNatti takkaM, apuNabbhavakAmiNodha dehe vi / saMga ti jiNaridA, hippaDikammattamuddiTThA // 13 // ki kicanamiti tarkaH, apunarbhavakAmino'tha dehe'pi / / maMga iti jinavarendrA, niSpratikarmatvamuddiSTavantaH // 13 // 377. appaDikuTheM uvadhi, apatthaNijjaM asaMjadajaNehiM / macchAdijaNaNarahidaM, gehadu samaNo jadi vi appaM // 14 // apratipTamapadhi-maprArthanIyamasayatajanai / mUrchAdijananarahita, gRha NAtu zramaNo yadyayalpam // 14 // 378. AhAre va vihAre, desaM kAlaM samaM khamaM udhi / jANittA te samaNo, vaTTadi jadi appalevI so||15|| AhAre vA vihAre, dezaM kAlaM zrama kSamam upadhim / jJAtvA tAn zramaNa , vartate yadi alpalepI sa. // 15 / / 379. na so pariggaho vutto, nAyaputteNa tAiNA / mucchA parigaho vutto, ii vuttaM mahesiNA // 16 // na sa. parigraha ukto, jJAtaputreNa tAyinA / mUrchA parigraha uktaH, iti ukta maharSiNA // 16 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 121 373 maithuna-sasarga adharma kA mUla hai. mahAn dopo kA samUha hai| isalie brahmacarya-vratI nirgrantha sAdhu maithuna-sevana kA sarvathA tyAga karate hai / 374. vRddhA, vAlikA aura yuvatI strI ke ina tIna pratirUpoM ko dekhakara unhe mAtA, putrI aura bahana ke samAna mAnanA tathA strI-kathA se nivRtta honA cauthA brahmacarya-vrata hai| yaha brahmacarya tInoM lokoM me pUjya hai| 375 nirapekSabhAvanApUrvaka cAritra kA bhAra vahana karanevAle sAdhu kA vA hyAbhyantara, sampUrNa parigraha kA tyAga karanA. pA~cavA~ parigraha-tyAga nAmaka mahAvrata kahA jAtA hai| 376 jaba bhagavAn arahatadeva ne mokSAbhilApI ko 'zarIra bhI pari graha hai' kahakara deha kI upekSA karane kA upadeza diyA hai, taba anya parigraha kI to bAta hI kyA hai| 377. (phira bhI) jo anivArya hai, asayamI janoM dvArA aprArthanIya hai, mamatva Adi paidA karanevAlI nahIM hai aisI vastu hI sAdhu ke lie upAdeya hai| isase viparIta alpatama parigraha bhI usake lie grAhya nahI hai| 378. AhAra athavA vihAra me deza, kAla, zrama, apanI sAmarthya tathA upAdhi ko jAnakara zramaNa yadi baratatA hai to vaha alpalepI hotA hai, arthAt use alpa hI vandha hotA hai / 379. jJAtaputra bhagavAn mahAvIra ne (vastugata) parigraha ko parigraha nahI kahA hai / una maharSi ne mUrchA ko hI parigraha kahA hai /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 samaNasuttaM 380. sannihi ca na kuvejjA, levamAyAe saMjae / pakkhI pattaM samAdAya, niravevakho parivvae // 17 // sannidhi ca na kurvIta, lepamAtrayA sayata / pakSI patra samAdAya, nirapekSa. parivrajet / / 17 / / 381. saMthArasejjAsaNabhattapANe, appicchayA ailAbhe visaMte / evapmapANabhitosaejjA, saMtosapAhannarae sa pujjo // 18 // samtArakAyyAmanabhavatapAnAni, atpecchatA atilAbhe'pi sti| evamAtmAnamabhitoSayati, santopaprAdhAnyarata sa pUjya // 18 // 382. atthaMgayammi Aicce, puratthA a aNuggae / AhAramAiyaM savvaM, maNasA vi Na patthae // 19 // astagate Aditye, purastAccAnudgate / AhAramAdikaM sarva, manasApi na prArthayet // 19 // 383. saMtime suhamA pANA, tasA aduva thAvarA / jAiM rAo apAsaMto, kahamesaNiyaM care? // 20 // santi ime sUkSmA prANinaH, vasA athavA sthAvarAH / / yAn rAtrAvapazyan, katham epaNIyaM caret ? // 20 // 26. samiti-guptisUtra (a) aSTa pravacana-mAtA 384. iriyAbhAsesaNA''dANe, uccAre samiI iya / maNagattI vayagattI, kAyagattI ya aTramA // 1 // IryAbhApaiSaNA''dAne-uccAre samitaya / iti / manoguptibacogupti, kAyaguptizcApTamI // 1 // 385. edAo aTTha pavayaNamAdAo NANadaMsaNacaritaM / rakkhaMti sadA muNiNo, mAdA puttaM va payadAo // 2 // etA apTa pravacana-mAtaraH jJAnadarzanacAritrANi / rakSanti sadA munIn, mAtaraH putramiva prayatAH // 2 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 123 380. sAdhu lezamAtra bhI sagraha na kre| pakSI kI taraha sagraha se nirapekSa rahate hue kevala sayamopakaraNa ke sAtha vicaraNa kare / 381. sastAraka, zayyA, Asana aura AhAra kA atilAbha hone para bhI jo alpa icchA rakhate hue alpa se apane ko satuSTa rakhatA hai, adhika grahaNa nahIM karatA, vaha satoSa me hI pradhAna rUpa se anurakta rahanevAlA sAdhu pUjya hai / 382. sampUrNa parigraha se rahita, samarasI sAdhu ko sUryAsta ke pazcAt aura sUryodaya ke pUrva kisI bhI prakAra ke AhAra Adi kI icchA mana me nahI lAnI caahie| 383. isa dharatI para aise trasa aura sthAvara sUkSma jIva sadaiva vyApta rahate hai jo rAtri ke andhakAra meM dikhAI nahI par3ate / ataH aise samaya me sAdhu ke dvArA AhAra kI zuddha gaveSaNA kaise ho sakatI hai ? 26. samiti-guptisUtra (a) aSTa pravacana-mAtA 384. IryA, bhApA, epaNA, AdAna-nikSepaNa aura uccAra (malamUtrAdi visarjana)--ye pA~ca samitiyA~ hai| manogupti, vacanagupti aura kAyagupti--ye tIna guptiyA~ hai / 385. ye ATha pravacana-mAtAe~ haiN| jaise sAvadhAna mAtA putra kA rakSaNa karatI hai, vaise hI sAvadhAnIpUrvaka pAlana kI gayI ye AThoM mAtAe~ muni ke samyagjJAna, samyagdarzana aura samyakcAritra kA rakSaNa karatI haiN|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 386. eyAo paMca samiIo, caraNassa ya pavattaNe / guttI niyattaNe vRttA, asubhatthesu svso||3|| etA paJca samitaya , caraNasya ca pravartane / guptayo nivartane uvatA, azabhArthabhya sarvadA // 3 // 387. jaha guttassiriyAI, na hoMti dosA taheva samiyassa / guttITTiya ppamAyaM, raMbhai samiI saceTassa // 4 // yadhA guptasya ryAdi (janyA) na bhavanti dopA , tathaiva samitas / guptisthito pramAda, ruNaddhi samiti (sthita ) saceSTasya // 4 // 388. maradu va jiyadu va jIvo, ayadAcArassa NicchidA hiMsA / payadassa patthi baMdho, hiMsAmetteNa samidosu // 5 // mriyatA vA jIvatu vA jIva , ayatAcA rasya nizcitA himaa| prayatasya nAsti vandho, hisAmAtreNa samitiSu // 5 // 389-390. Ahacca hiMsA samitassa jAnU, sA davatohoti Na bhAvato u / bhAveNa hiMsA tu asaMjatassA, je vA vi satte Na sadA vadheti // 6 // saMpatti tasseva jadA bhavijjA, sA dahiMsA khalu bhAvatoya / ajjhatthasaddhassa jadA Na hojjA, vadheNa jogo duhato va'hiMsA // 7 // Ahatya hisA samitasya yA tu, sA dravyato bhavati na bhAvata tu / bhAvena hisA tu asayatasya. yAn vA api sattvAn na madA hnti|6| samprAptirtasyeva yadA bhavati, sA dravyAhasA khala bhAvato ca / adhyAtmazuddhasya yadA na bhavati, vadhena yoga dvidhA'pi ca ahisA / 7 / 391-392. uccAliyammi pAe, iriyAsamiyassa pigamaNaTTAe / AbAdhejja ligI, marijja taM jogamAsajja // 8 // Na hi tagghAdaNimitto, baMdho suhumo vi desio samae / mucchA pariggaho tti ya, ajjhappa pamANado bhaNido // 9 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 125 186 ye pA~ca samitiyA~ cAritra kI pravRtti ke lie hai / aura tIna guptiyA~ sabhI azubha vipayo se nivRtti ke lie hai| 387 jaise gapti kA pAlana karanevAle ko anacita gamanAgamanamUlaka dopa nahIM lagate, vaise hI samiti kA pAlana karanevAle ko bhI nahI lgte| isakA kAraNa yaha hai ki mani java manogapti Adi ma sthita hotA hai taba vaha aguptimUlaka pramAda ko rokatA hai, jo dopo kA kAraNa hai| jaba vaha samiti meM sthita hotA hai, tava cepTA karate samaya honevAle pramAda ko rokatA hai| 388 jIva mare yA jIye, ayatana'cArI ko himA kA doSa avazya lagatA hai| kintu jo mamitiyo me prayatnazIla hai usame bA hA hisA ho jAne para bhI use karmabandha nahIM hotaa| 389-390. (isakA kAraNa yaha hai ki) samiti kA pAlana karate hae sAdhu se jo Akasmika hisA ho jAtI hai, vaha kevala dravya-hisA hai, bhAvahisA nhii| bhAvahisA to asayamI yA ayatanAcArI se hotI hai--ye jina jIvoM ko kabhI mArate nahI, unakI hisA kA doSa bhI inheM lagatA hai| kisI prANI kA ghAta ho jAne para jaise ayatanAcArI sayata yA asayata vyakti ko dravya tathA bhAva dono prakAra kI hisA kA doSa lagatA hai, vaise hI citta-zuddhi se yukta samitiparAyaNa sAdhu dvArA (mana pUrvaka) kisIkA ghAta na hone ke kAraNa usake dravya tathA bhAva donoM prakAra kI ahimA hotI hai / 391-392 IryA-samitipUrvaka calanevAle sAdhu ke paira ke nIce acAnaka koI choTA-sA jIva A jAve aura kucalakara mara jAye to Agama kahatA hai ki isase sAdhu ko sUkSma mAtra bhI bandha nahIM hotaa|
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM uccAlite pAde, IryAsamitasya nirgamanArthAya / avAdhe kuliGgI, niyeta ta yogamAmAdya // 8 // na hi tadaghAtanimitto, vandho sakSmo'pi dezita. samaye / mUrchA parigraho iti ca, adhyAtmapramANato bhaNita // 9 // 393. paumiNipattaM va jahA, udayeNa Na lippadi siNehaguNajutta / taha samidIhi Na lippai, sAdhu kAesu iriyNto||10|| padminIpatra vA yathA, udakena na lipyate snehaguNayuvatam / tathA samitibhirna lipyate, sAdhuH kAyapu Iryan // 10 // 394. jayaNA u dhammajaNaNI, jayaNA dhammassa pAlaNI ceva / tavvuDDhIkarI jayaNA, egaMtasuhAvahA jayaNA // 11 // yatanA tu dharmajananI, yatanA dharmasya pAlanI caiva / tadvaddhikarI yatanA, ekAntasukhAvahA yatanA // 11 // 395. jayaM care jayaM ciTTha, jayamAse jayaM sae / jayaM bhaMjaMto bhAsaMto, pAvaM kammaM na baMdhai // 12 // yata caret yata tiSThen, yatamAsIta yata zayIta / yata bhujAna. bhApamANa., pApa karma na badhnAti / / 12 / / (A) samiti 396. phAsuyamaggeNa divA, jugaMtarappehiNA sakajjeNa / jaMtuNa pariharaMte-NiriyAsamidI have gamaNaM // 13 // prAgukamArgeNa divA, yugAntaraprekSiNA sakAryeNa / jantun pariharatA, IryAsamitiH bhaved gamanam // 16 / / 397. indiyatthe vivajjittA, sajjhAyaM ceva paMcahA / tammuttI tappurakkAre, uvautte iriyaM rie // 14 // indriyArthAn vivarNya, svAdhyAyaM caiva paJcadhA / tanmUrti. (san ) tatpuraskAra, upayukta ryA rIyeta / / 14 / / 398. tahevuccAvayA pANA, bhattaTThAe samAgayA / taM ujjuaM na gacchijjA, jayameva parakkame // 15 // tathaivuccAvacAH prANinaH, bhaktArtha samAgatAH / tadRjukaM na gacchet, yatameva parAkrAmet // 15 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 127 jaise adhyAtma (zAstra) meM mUrchA ko hI parigraha kahA gayA hai, vaise hI usame pramAda ko higA kahA gayA hai / 393. jame snehaguNa se yukta kamalinI kA patra jala se lipta nahI hotA, vaise hI samitipUrvaka jIvoM ke bIca vicaraNa karanevAlA sAdhu pApa (karmavandha ) se lipta nahIM hotA / 394. yatanAcAritA dharma kI jananI hai / yatanAcAritA dharma kI pAlana hAra hai| yatanAcAritA dharma ko bar3hAtI hai| yatanAcAritA ekAnta sukhAvaha hai| 395. yatanAcAra (viveka yA upayoga) pUrvaka calane, yatanAcArapUrvaka rahane, yatanAcArapUrvaka baiThane, yatanAcArapUrvaka sone, yatanAcArapUrvaka khAne aura yatanAcArapUrvaka bolane se sAdhu ko pApa-karma kA badha nahIM hotaa| (A) samiti 396. kAryavaza dina me prAsukamArga se (jisa mArga para pahale se AvA gamana zurU ho cukA ho), cAra hAtha bhUmi ko Age dekhate hue, jIvoM kI virAdhanA bacAte hue gamana karanA IryA-samiti hai| 397. indriyoM ke viSaya tathA pA~ca prakAra ke svAdhyAya kA kArya chor3akara kevala gamana-kriyA me hI tanmaya ho, usIko pramukha mahattva dekara upayogapUrvaka (jAgRtipUrvaka) calanA caahie| 398. gamana karate samaya isa bAta kI bhI pUrI sAvadhAnI rakhanI cAhie ki nAnA prakAra ke jIva-jantu, pazu-pakSI Adi idhara-udhara se cAre-dAne ke lie mArga me ikaTThA ho gaye hoM to unake sAmane bhI nahIM jAnA cAhie. tAki ve bhayagrasta na ho|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 samaNasutaM 399. na lavejja puTTho sAvajjaM, na niraTThe na mammayaM / appaNaTThA paraTThA vA, ubhayassantareNa vA // 16 // na lapet pRSTa. sAvadya, na nirartha na AtmArtha parArtha vA, marmaMgam / ubhayasyAntareNa vA // 16 // 400. taheva pharusA bhAsA, gurubhUovaghAiNI / saccA-vi sA na vattavvA, jao pAvassa Agamo // 17 // tathaiva parupA satyApi sA na vaktavyA, yato pApasya Agama // 17 // bhASA, gurubhUtopaghAtinI / 401. taheva kANaM kANe tti, paMDagaM paMDage tti vA / dAhiyaM vA vi rogi tti, teNaM core tti no vae // 18 // tathaiva kANa koNa iti, paNDaka paNDaka iti vA / vyAdhita vA'pi rogI iti, stena caura iti no vadet // 18 // 402. pesuSNahAsakakkasa paraNidAppappa saMsA vihAdI | vajjittA saparahiyaM, bhAsAsamidI have kahaNaM // 19 // paizunyahAmakarkaza - paranindAtmaprazasA vikathAdIn / varjayitvA svaparahita, bhASAsamiti bhavet kathanam // 19 // - 403. diTTha miyaM asaMdiddhaM, paDipuNNaM ayaM paramaNaviggaM, bhAsaM viyaMjiyaM / nisira attavaM // 20 // dRSTA mitAm asandigdhA, pratipUrNAM vyavatAm / ajalpanazIlA anudvignA, bhASA nisRja AtmavAn ||20|| 404. dulahA u muhAdAI, muhAjIvI vi dullahA / muhAdAI muhAjIvI, dovi gacchaMti soggaiM // 21 // durlabhA tu mudhAdAyina mudhAjIvino'pi durlabhAH / mudhAdAyinaH mudhAjIvina, dvAbrapi gacchataH sugatim // 21 // - , For Private Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 129 399 (bhApA-samiti-parAyaNa sAdhu) kisIke pUchane para bhI apane lie, anya ke lie athavA dono ke lie na to sAvadha arthAt pApa-vacana bole, na nirarthaka vacana bole aura na marmabhedI vacana kA prayoga kre| 400 tathA kaThora aura prANiyo kA upaghAta karanevAlI, coTa pahacAne vAlI bhApA bhI na bole| aisA satya-vacana bhI na bole jisase pApa kA bandha hotA ho / 401. isI prakAra kAne ko kAnA, napuMsaka ko napuMsaka, vyAdhigrasta ko rogI aura cora ko cora bhI na khe| 402 paizunya, hAsya, karkaza-vacana, paranindA, AtmaprazaMsA, vikathA (strI, rAja Adi kI rasavardhaka yA vikAravardhaka kathA) kA tyAga karake sva-para hitakArI vacana bolanA hI bhASA-samiti hai| 403 AtmavAn muni aisI bhASA bole jo A~kho dekhI bAta ko kahatI ho, mita (sakSiAta) ho, sandehAspada na ho, svara-vyajana Adi se pUrNa ho, vyakta ho, bolane para bhI na bolI gayI jaisI arthAt sahaja ho aura udvegarahita ho / 404. mudhAdAyI-niSprayojana denevAle---durlabha hai aura mudhAjIvI-- bhikSA para jIvana yApana karanevAle--bhI durlabha hai| mudhAdAyI aura mudhAjIvI donoM hI sAkSAt yA paramparA se sugati yA mokSa prApta karate hai|
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 samaNasutaM 405. uggama-uppAdaNa-esapehi, piMDaM ca uvadhi sajjaM vA / sodhaMtassa ya muNiNo, parisujjhai esaNA samidI ||22|| udagamotpAdanepaNai, piNDa ca upathi zayyA vA / zodhayatantra mune, pariSaddhayati epaNA samiti. // 22 // 406. Na vajAunAu jaTTha, Na sarIrassuvacyaTTu tejaTThaM / NANa ThasaMjamaTThe, jhATTha ceva bhuMjejjA // 23 // na balAy svAdArtha, na zarIrasyopacayArtha tejo'rtham / jJAnArtha sanamArtha, dhyAnArtha caitra bhuJjIta ||23|| Aviyai rasaM / pINei appayaM // 24 // saMti sAhuNo / dANabhattesaNerayA // 25 // Apivati rasam / prINAtyAtmAnam ||24|| loe 407-408. jahA dumassa pupphesa, bhamaro Na ya puSkaM kilAmei, so ya emae samaNA muttA, je vihaMgamA va pupphesa, yathA drumasya puSpeSu, bhramara na ca puppa klAmayati, sa ca evamete zramaNA muktA, ye loke santi sAdhava I vihagamA iva puSpeSu, dAnabhaktepaNAratA. // 25 // suddhaM sayA // 27 // 409. AhAkamma-pariNao, phAsuyabhoI vi baMdhao hoI / gavesamANo, AhAkamme viso suddho // 26 // AdhAkarmapariNata, prAkabhojI api vandhako bhavati / zuddha gaveSayan, AdhAkarmaNyapi sa zuddha. // 26 // 410. cakkhusA paDilehitA, pamajjejja jayaM jaI / Aie nikkhivejjA vA, duhaovi samie cakSapA pratilikhya, pramArjayet yatiH / AdadIta nikSiped vA, dvidhA'pi samita sadA ||27|| 411. egaMte accite dUre, gUDhe visAlamavirohe | uccArAdiccAA, padiThAvaNiyA have samidI // 28 // ekAnte acitte dUre, gUDhe vizAle uccArAdityAgaH, pratiSThApanikA bhavet yata avirodhe | samitiH // 28 // For Private Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 131 405. udgama-dopa, . utpAdana-dopa aura azana-dopo se rahita bhojana, upadhi aura zayyA-basalikA Adi kI zuddhi karanevAle muni ke epaNA mamiti zuddha hotI hai| 406 munijana na to bala yA Aya baDhAne ke lie AdAra karate hai, na svAda ke lie karate he aura na zarIra ke upacaya yA teja ke lie karate hai / ve jJAna, mayama aura dhyAna kI siddhi ke lie hI AhAra karate hai| 407-408 jaise bhramara puSyo ko tanika bhI pIDA pahu~cAye binA rama grahaNa karatA hai aura apane ko tRpta karatA hai, vaise hI loka me vicaraNa karanevAle bAhyAbhyantara parigraha se rahita zramaNa dAtA ko kisI bhI prakAra kA kaSTa diye binA usake dvArA diyA gayA prAsuka AhAra grahaNa karate hai| yahI unakI epaNA samiti hai| yadi prAsuka-bhojI sAdhu AdhAkarma se yukta evaM apane uddezya se banAyA gayA bhojana karatA hai to vaha doSa kA bhAgI ho jAtA hai| kinnu yadi vaha udgamAdi dopo se rahita zaddha bhojana kI gaveSaNApUrvaka kadAcit AdhAkarma se yukta bhojana bhI kara letA hai to bhAvoM se zuddha hone ke kAraNa vaha zuddha hai| 410 yatanA (viveka-) pUrvaka pravRtti karanevAlA muni apane donoM prakAra ke upakaraNo ko oNkho se dekhakara tathA pramArjana karake uThAye aura rakhe / yahI AdAna-nikSepaNa samiti hai| 411. mAdhu ko mala-mUtra kA vimarjana aise sthAna para karanA cAhie jahA~ ekAnta ho, harita (gIlI) vanaspati tathA trasa jIvo se rahita ho, gA~va Adi se dUra ho, jahA~ koI dekha na sake, vizAla-vistIrNa ho, koI virodha na karatA ho| yaha uccArAdi tyAgarUpa pratiSThApanA yA utsarga samiti hai| * AhAra banAte samaya honevAle dopo ko udgamadoSa kahate hai / AhAra-grahaNa karane me honevAle dopo ko azanadoSa kahate hai / utpAdana viSayaka doSo ko utpAdanadoSa kahate hai| | adhika Arambha tathA hisA dvArA taiyAra kiyA gayA bhojana /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 samaNasuttaM (i) gupti 412. saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva y| maNaM pavattamANaM tu, niyattejja jayaM jaI // 29 // saMrambhe samArambhe, Arambhe, ca tathaiva c|| manaH pravartamAna tu. nivartayed yataM yatiH // 29 // 413. saMraMbhasamAraMbhe, Arabhe ya taheva y| vayaM pavattamANaM tu, niyattejja jayaM jaI // 30 // sarabhbhe samArambhe, Arambhe ca tathaiva c|| vacaH pravartamAnaM tu, nivartayed yataM yatiH // 30 // 414. saraMbhasamArabhe, AraMbhammi taheva y| kAyaM pavattamANaM tu, niyattejja jayaM jaI // 31 // sarambhe samArambhe, Arambhe tathaiva c| kAyaM pravartamAnaM tu, nivartayed yataM yatiH // 31 // 415. khettassa vaI gayarassa, khAiyA ahava hoi paayaaro| taha pAvassa Niroho, tAo guttIo sAhussa // 32 // kSetrasya vRttinagarasya, khAtikA'thavA bhavati prAkAraH / tathA pApasya nirodhaH, tAH guptayaH sAdhoH // 32 // 416. eyA pavayaNamAyA, je sammaM Ayare munnii| se khippaM savvasaMsArA, vippamuccai paDie // 33 // etAH pravacanamAH , yaH samyagAcarenmaniH / / sa kSipraM sarvasaMsArAt, vipramucyate paNDitaH // 33 // 27. Avazyaka sUtra 417. paricattA parabhAvaM, appANaM jhAdi NimmalasahAvaM / appavaso so hodi hu, tassa du kamma bhaNaMti AvAsaM // 1 // parityaktvA parabhAvaM, AtmAnaM dhyAyati nirmalasvabhAvam / AtmavazaH sa bhavati khalu, tasya tu karma bhaNanti Avazyakam // 1 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa mArga 133 (i) gupti 412. yatanAmampanna (jAgarUka) yati ma rambha, samArambha va Arambha meM pravarttamAna mana ko roke-usakA gopana kare / 413. yatanAsampanna yati saMrambha, samAramya va Arambha me pravartamAna vacana ko roke-usakA gopana kare / 818. yatanAsampanna yati marambha, samArambha va Arambha me pravartamAna kAyA ko roke--usakA goranAre / 415. jaise kheta kI rakSA bAr3a aura nagara kI rakSA khAI yA prAkAra karate hai, vaise hI pAna-nirodhaka miyA~ mAdhu ke mayama kI rakSA karatI hai| 416. jo muni ina ATha pravacana mAnA yo kA samyaka AcaraNa karatA hai, vaha jJAnI zIghra samAra se mukta ho jAtA hai| 27. AvazyakasUtra 417. para-bhAva kA tyAga karake nirmala-svabhAvI AtmA kA dhyAtA AtmavazI hotA hai / usake karma ko 'Avazyaka' kahA jAtA hai|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutta 418. AdAsaeNa hINo, pabbhaTTho hodi caraNado smnno| puyuttakameNa puNo, tamhA AvAsayaM kujjA // 2 // Avazyakena hIna. prabhraSTo bhavati caraNataH zramaNaH / pUrvonakramega pUnA, tasmAdAvazyakaM kuryAt // 2 // 419. paDikamaNapahadikiriyaM, kuvvato Nicchayassa cArittaM / leNa du virAgacarie, samaNo abbhuTTido hodi // 3 // pratikramaNaprabhRtikriyA, kurvan nizcayasya cAritram / tena tu virAga barite, zramaNo'bhyutthito bhavati // 3 // 420. vayaNamacaM paDikamaNaM, vayaNamayaM paccakhANa niyamaM ca / AloyaNa vayaNamaya, taM savvaM jANa sajjhAu~ // 4 // vacanamaya pratikramaNa, vacanamaya pratyAkhyAna niyamazca / Alocana vacanamaya, tatsarva jAnIhi svAdhyAyam // 4 // 421. jadi sakkadi kAduje, paDikamaNAdi karejja jhANamayaM / sattivihINo jA jai, saddahaNa ceva kAyavvaM // 5 // yadi zakyate karttam pratikramaNa dika vRryAd dhyAnamayam / yAktivihIno yAvadyadi, zraddhAnaM caiva kartavyam // 5 // 422. sAmAiyaM cauvIsatthao vaMdaNayaM / paDikkamaNaM kAussaggo paccakkhANaM // 6 // sAmAyikam catuvizatistavaH vandanakam / pratikramaNam, kAyotsargaH pratyAkhyAnam // 6 // 423. samabhAvo sAmaiyaM, taNakaMcaNa-sattumittavisao ti| nirabhissaMgaM cittaM, uciyapavittippahANaM ca // 7 // samabhAvo sAmAyikaM, tRNakAJcanazatru mitraviSayaH iti / / nirabhiSvaGga cittaM, ucitapravRttipradhAnaM ca // 7 // 424. vayaNoccAraNakiriyaM, paricattA vIyarAyabhAveNa / jo jhAyaryAda appANaM, paramasamAhI have tassa // 8 // vacanoccAraNa kriyA, parityaktvA bItarAgabhAvena / yo dhyAyatyAtmA, paramasamAdhirbhavet tasya // 8 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa mArga 135 418 jo zramaNa Avazyaka karma nahIM karatA, vaha cAritra se bhraSTa hai .. anaH pUrvokta krama se Avazyaka avazya karanA cAhie / 419, jo nizcayacAritrasvarUpa pratikramaNa Adi kriyAe~ karatA hai, vaha zramaNa vItarAga cAritra meM samutthita yA ADa hotA hai / 420 ( parantu ) vacanamaya pratikramaNa, vacanamaya pratyAkhyAna vacanamaya niyama aura vacanamaya AlocanA - ye saba to kevala svAdhyAya hai ( cAritra nahIM hai) / 421. ( ataeva ) yadi karane kI zakti aura sambhAvanA ho to dhyAnamaya pratikramaNa Adi kr| isa samaya yadi zakti nahIM hai to unakI zraddhA karanA hI kartavya hai- zreyaskara hai | 422. sAmAyika, caturvigati jina stava, vandanA, pratikramaNa, kAyotsarga aura pratyAkhyAna - ye chaha Avazyaka hai / 423. tinake aura sone meM, zatru aura mitra me samabhAva rakhanA hI sAmAyika hai / arthAt rAgadveSarUpa abhiSvagarahita 1 dhyAna yA adhyayana rUpa ) ucita pravRttipradhAna citta ko sAmAyika kahate hai / 424. jo vacana-uccAraNa kI kriyA kA parityAga karake vItarAgabhAva se AtmA kA dhyAna karatA hai, usake paramamamAthi yA sAmAyika hotI hai / For Private Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNamuttaM 425. virado savvasAvajje, tigutto pihididio| tassa sAmAigaM ThAI, idi kelisAsaNe // 9 // virataH sarvamAvace, triguptaH pihitendriyaH / / tamya sAmAyika sthAyi, iti kevalizAsane // 9 // 426. jo samo savvabhUdesu thAvaresu tasesu vA / tassa sAmAyigaMThAI, idi kevalisAsaNe // 10 // yaH samaH sarvabhUtepa, sthAvarepa trasepa vaa| tamya mAmAyika sthAyi, iti kevalizAsane // 10 // 427. usahAdijiNavarANaM, NAmaNiti guNANakitti ca / kAUNa accidUNa ya, tisuddhipaNAmo thavo o||11|| Rpa bhAdijinavarANA, nAmanirukti guNAnukIti ca / kRtvA acinvA ca, trizuddhipraNAmaH stavo neyaH / / 11 / 428. dave khette kAle, bhAve ya kayAvarAhamohaNayaM / NidaNagara haNajutto, maNavacakAyeNa paDikkamaNaM // 12 // dravye kSetre kAle, bhAve ca kRtAparAdhazodhanam / nindanagaha Nayukto, manovaca kAyena pratikramaNam // 12 // 429. AlocaNaNidaNagaraha-NAhiM abbhuTTio akrnnaae| taM bhAvapaDikkamaNaM sesa puNa davvado bhaNia // 13 // Alocana nindanagarhaNAbhi, abhyutthitazcAukaraNAya / tad bhAvapratikramaNa, paM punadravyato bhaNitam // 13 // 430. icchAya aNuNNavaNA; abbAvAhaM yajatta avaNAya / avarAha-sAmaNA vi, va chaTThANA huti vadaNa e||14|| icchAca anujJApanA, avyAvAdhazca yAtrA yApanA c|| aparAdha-kSAmaNa api, ca paT sthAnAni bhavanti baMdana ke // 14 // 431. viNaovayAra mANassa-maMjaNA, pUjaNA gurujaNassa / titthayarANaya ANA-suyadhammA rAhaNA kiriyA // 15 // vinayopakAraH mAnasya-bhaMjanaM, pUjanaM gurujanasya / tIrthakarANAca AjJA-zrutadharma ArAdhanA akriyA // 15 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 425. jo sarva-mAvadya (Arambha) se virata hai, vigaliyukta hai tathA jitendriya hai, usake sAmAyika sthAyI hotI hai. aisA kevala zAsana me kahA gayA hai / 426 jo sarvabhUta sthAvara va zrama jIvo) ke prati samabhAva rakhanA hai, usake sAmAyika sthAyI hotI hai ainA keva mAsana meM kahA gayA hai / 3 137 427. Rma Adi cauvIsa tIrthakaroM ke nAmoM kI nimatti tathA unake guNo kA kIrtana karanA, gadha-puSpa-akSatAdi se pUjA-arcA karake, mana vacana kAya kI zuddhipUrvaka praNAma karanA catuvizatistava nAmaka dUsarA Avazyaka hai / 428. nindA tathA ga se yukta sAdhu kA mana vacana kAya ke dvArA, dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke vratAcaraNaviSayaka doSoM yA aparAdhoM kI AcArya ke samakSa AlocanApUrvaka zuddhi karanA pratikramaNa kahalAtA hai / 429 AlocanA, nindA tathA gI ke dvArA pratikramaNa karane meM tathA punaH doSa na karane me udyana sAdhu ke bhAva pratikramaNa hotA hai / zeSa saba to ( pratikramaNa-pATha Adi karanA dravya-pratikramaNa hai / 430. vandanA ke chaha sthAna hote hai- vadana kI icchA prakaTa karanA, guru ke maryAdita sthAna me jAne kI anujJA lenA, nirvighna dharma-sAdhanA kI icchA karanA, sayama-yAtrA ora idriya-jaya kA anumodana karanA tathA pramAdavaza hue jAcaraNoM ke lie kSamA-yAcanA karanA / 431. vaMdanA karanA upacAra nAma kA vinaya hai| uname abhimAna kA vilaya hotA hai, gurujanoM kI pUjA hotI hai. tIrthakaro kI AjJA aura zrutadharma kI ArAdhanA hotI hai tathA usakA pAramparika phala parama dhyAna (akriyA) hotA hai / For Private Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 samaNamutta 432. mIttaNa badhaNa rayaNaM, rAgAdImAbajAraNa kiccA / appANa so jhAyadi, sassa Tu hodi ti DikamtaNa // 16 // saba bacana ra calA gAdibhAvAraNa kRtvA / AjAna yo dhyAyati, nasya tu bhavana ti pratikraNam // 16 // 433. jhAlI ho sAhu, paricAga kuNai savvadosANa / tamhA du jhANameva hi, savva'dicArassa paDikkamaNa / / 17 // dhyAnanilIna mAtraH. parityAga karoti sarvadopANAm / tasmAt tu dhyAnameva hi sarvAticAramya pratikramaNam / / 17 // 434. devassiyaNiyamAdisu, jahattamANeNa uttakAlamhi / jiNa gurNAcatamajutto, kAusaggo taNuvisago // 18 // devasikaniyamAdiSu yathoktamAnena unkaale| jina guNacintanayuktaH kAyotsargastanuvimargaH // 18 // 435. je ke ubasaggA, devmaanns-tirikkh'cedniyaa| te savye adhiAse, kAusaggeThido sato // 19 // ye kenanopasargA, devamAnupa-tiryagacetanikA / tAnyanidhyAma, kAyotsarge sthitaH man // 19 // 436. mottaNa sayala jappa-maNAgayasuhamasuhavAraNaM kiccaa| appANaM jo jhAyadi, paccakkhANa have tassa // 20 // pukvA sakalajalya-manAganazubhA bhanivAraNaM kRtvA / AtmAna yA dhyAyati, pratyAkhyAnaM bhavet tasya // 20 // 437. NiyabhAvaM Na vi muccai, parabhAvaM va gehae keiN| jANadi passadi savva, so'haM idi citae NANI // 21 // nijabhAvaM nApi muJcati, parabhAva naiva gRhNAti kamapi / jAnAti pazyati sarva, so'ham iti cintayed jJAnI // 21 // 438. jaM kiMci me duccaritaM, savvaM tiviheNa vosire| sAmAiyaM tu tivihaM, karemi savvaM NirAyAraM // 22 // yatkicit me duzcaritraM, sarva vividhena vimRjAmi / sAmAyikaM tu trividhaM, karomi sarva nirAkAram // 22 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 139 432. vacana- racanA mAtra ko tyAgakara jo mAdhu rAgAdi bhAvoM ko dUra kara AtmA ko dhyAtA hai, usIke ( pAramArthika ) pratikramaNa hotA hai / 433. dhyAna me lIna sAdhu saba doSoM kA parityAga karatA hai / isalie dhyAna hI samasta aticAroM (doSoM) kA pratikramaNa hai / 434. dina, rAta, pakSa, mAsa, caturmAsa Adi meM kiye jAnevAle pratikramaNa Adi zAstrokta niyamoM ke anusAra sattAIsa zvAso - cchvAsa taka athavA upayukta kAla taka jinendrabhagavAn ke guNoM kA citavana karate hue zarIra kA mamatva tyAga denA kAyotsarga nAmaka Avazyaka hai / 435. kAyotsarga me sthita sAdhu devakRta, manuSyakRta, tiryaJcakRta tathA acetanakRta ( prAkRtika, Akasmika) honevAle samasta upasargoM ( bAdhAoM, ApattiyoM) ko samabhAvapUrvaka sahana karatA hai / 436. samasta vAcanika vikalpoM kA tyAga karake tathA anAgata zubhAzubha kA nivAraNa karake jo sAdhu AtmA ko dhyAtA hai, usake pratyAkhyAna nAmaka Avazyaka hotA hai / 437. jo nija-bhAva ko nahI chor3atA aura kisI bhI para-bhAva ko grahaNa nahI karatA tathA jo sabakA jJAtA - draSTA hai, vaha (paramatattva) 'maiM' hI hU~ / AtmadhyAna me lIna jJAnI aisA cintana karatA hai / 438. ( vaha aisA bhI vicAra karatA hai ki - ) jo kucha bhI merA duzcaritra hai, usa sabako maiM mana vacana kAyapUrvaka tajatA hU~ aura nirvikalpa hokara trividha sAmAyika karatA hU~ / For Private Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. tapasUtra (a) bAhyatapa 439. jattha kasAyaNiroho, baMbhaM jiNapUrNa aNasaNaM ca / so savo ceva tavo, visesao muddhaloyaMmi // 1 // yatra kapAyanirodho, brahma jinapUjanam anazana ca / tat sarva caiva tapo, vizepata mugdhaloke / / 1 / / 440. so tavo duviho vRtto, bAhirabbhataro tahA / bAhiro chavviho vutto, evamabbhataro tavo // 2 // tat tapo dvividhaM ukta, vAhyamAbhyantara tathA / vAhyaM paDvidhaM uktaM, evamAbhyantara tara // 2 // 441. aNasaNamUNoyariyA, bhikkhAyariyA ya rspriccaao| kAyakileso saMloNayA ya, bajjho tavo hoi // 3 // anazanamUnodarikA, bhikSAcaryA ca rasaparityAga. / kAyaklegaH salInatA ca, bAhya tapo bhavati // 3 // 442. kammANa NijjaralaiM, AhAraM pariharei lIlAe / egadiNAdipamANaM, tassa tavaM aNasaNaM hodi // 4 // karmaNAM nirjarArtham, AhAraM pariharati lIlayA / ekadinAdipramANa, tasya tapaH anazanaM bhavati // 4 // 443. je payaNubhattapANA, suyaheU te tavassiNo samae / jo a tavo suyahINo, bAhirayo so chuhaahaaro||5|| ye pratanubhaktapAnA., zrutahetoste tapasvinaH samaye / yacca tapaH zrutahInaM, bAhyaH sa kSudAdhAraH / / 5 / / 444. so nAma aNasaNatavo, jeNa maNo'maMgulaM na citei / jeNa na iMdiyahANI, jeNa ya jogA na hAyaMti // 6 // tad nAma anazanatapo, yena mano'maGgalaM na cintayati / yana nendriyahAni-ryena ca yogA na hIyante // 6 // - 140 -
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. tapasUtra (a) bAhyatapa 430 jahA~ kapAyoM kA nirodha, brahmacarya kA pAlana, jinapUjana tathA anagana (AtmalAbha ke lie) viyA jAtA hai, vaha maba tapa hai / vizeSakara mA arthAt bhavatajana yahI tapa karate hai| 440. tapa do prakAra kA hai--vAhya aura aabhyntr| bAhya tapa chaha prakAra kA hai / isI taraha Abhyantara tapa bhI chaha prakAra kA kahA gayA hai / 441. anazana, avamodarya (Unoda rikA), bhikSAcaryA, gma-parityAga, kAyakleza aura salInatA-isa taraha bAhyatapa chaha prakAra kA hai| 442. jo karmo kI nirjarA ke lie eka-do dina AdikA (yathAAtrita) pramANa taya karake AhAra kA tyAga karatA hai, usake anazana tapa hotA hai / 443. jo zAstrAbhyAsa (svAdhyAya) ke lie alpa-AhAra karate hai ve hI Agama meM tapasvI mAne gaye hai| zrutavihIna anazana tapa to kevala bhUkha kA AhAra karanA hai--bhUkhe maranA hai / 444. da stava meM vahI anazana-tapa hai jisase mana me amaMgala kI cintA utpanna na ho, indriyoM kI hAni (zithilatA) na ho tathA mana vacana kAyaspa yogo kI hAni (girAvaTa) na ho| - 141 -
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 samaNasuttaM 445. balaM thAmaM ca pahAe, saddhAmAroggamappaNo / khettaM kAlaM ca vinAya, tahappANaM nijuMjae // 7 // bala sthAma ca prekSya zraddhAm Arogyam AtmanaH / kSetra kAla ca vijJAya tathA AtmAna niyuJjIta / / 7 / / 446. uvasamaNo akkhANaM, uvavAso vaNNido sabhAseNa / tamhA bhuMjaMtA vi ya, jididiyA hoMti uvavAsA // 8 // upazamanam akSANAm, upavAsa. varNita: samAsena / tasmAt bhujAnA: api ca, jitendriyA: bhavanti upavAsAH // 8 // 447. chaTTaTThamadasamaduvAlaseMhiM, abahusuyassa jA sohI / tatto bahutaraguNiyA, havijja jimiyassa nANissa // 9 // SaSThApTa madazamadvAdazai-rabahuzrutasya yA zuddhiH / tato bahutaraguNitA, bhavet jimitasya jJAninaH // 9 // 448. jo jassa u AhAro, tatto omaM tu jo kare / jahannaNegasisthAI, evaM daveNa U bhave // 10 // yo yasya tvAhAraH, tato'vamaM tu yaH kuryAt / ghanyenai kasikthAdi, evaM dravyeNa tu bhavet / / 10 / / 449. goyarapamANadAyaga-bhAyaNaNANAvidhANa jaM gahaNaM / taha esaNassa gahaNaM, vividhassa ya vuttiparisaMkhA // 11 // gocarapramANa dAyaka-bhAjananAnAvidhAna yad grahaNam / tathA epaNIyasya grahaNa, vividhasya ca vRttiparisakhyA / / 11 / / 450. khIradahisappimAI, paNIyaM pANabhoyaNaM / parivajjaNaM rasANaM tu, bhaNiyaM rasavivajjaNaM // 12 // kSIradadhisapirAdi, praNItaM pAnabhojanam / parivarjanaM rasAnAM tu, bhaNitaM rasavivarjanam / / 12 / / 451. egaMtamaNAvAe, itthIpasuvivajjie / sayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNaM // 13 // ekAnte'nApAte, strIpazuvivajite / zayanAsanasevanatA, viviktazayanAsanam // 13 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 143 445. apane bala, teja, zraddhA tathA Arogya kA nirIkSaNa karake tathA kSetra aura kAla ko jAnakara apane ko upavAsa meM niyukta karanA cAhie / (kyoMki zakti meM adhika upavAsa karane se hAni hotI hai|) 446. sakSepa ge indriyoM ke upazamana ko hI upavAsa kahA gayA hai / ata. jitendriya sAdhu bhojana karate hue bhI upavAsI hI hote hai / 447. abahuzruta arthAt ajJAnI tapasvI kI jitanI vizuddhi do-cAra dino ke upavAsa se hotI hai, usase bahuta adhika vizuddhi nitya bhojana karane vAle jJAnI kI hotI hai| 448. jo jitanA bhojana kara sakatA hai, usame se kama se kama eka siktha arthAt eka kaNa athavA eka grAsa Adi ke rUpa meM kama bhojana karanA dravyarUpeNa UnodarI tapa hai| 449. AhAra ke lie nikalanevAle sAdhu kA, vaha vRttiparisakhyAna nAmaka tapa hai, jisame vaha grahaNa kA pramANa karatA hai ki Aja bhikSA ke lie itane gharoM me jAU~gA, amuka prakAra ke dAtA dvArA diyA gayA athavA amuka prakAra ke bartana meM rakhA gayA AhAra grahaNa karU~gA, amuka prakAra kA jaise maoNDa, sattU Adi kA bhojana milegA to karU~gA Adi-Adi / 450. dUdha, dahI, ghI Adi pauSTika bhojana-pAna Adi ke rasoM ke tyAga ko rasa-parityAga nAmaka tapa kahA gayA hai / 451. ekAnta, anApAta (jahA~ koI AtA-jAtA na ho) tathA strI purupAdi se rahita sthAna me zayana eva Asana grahaNa karanA, vidhivata-zayanAsana (pratisalI.tA) nAmaka tapa hai /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 samaNasutaM 452. ThANA uggA vIrAsaNAIyA, jIvassa u suhAvahA / jahA dharijjaMti, kAyakilesa tamAhiyaM // 14 // sthAnAni vIrAsanAdoni, jIvasya tu sukhAvahAni / ugrANi yathA dhAryante, kAyakleza sa AkhyAta. // 14 // 453. suheNa bhAvidaM NANaM, duhe jAde viNassadi / tamhA jahAbalaM joI, appA dukkhehi bhAvae // 15 // sukhena bhAvitaM jJAnaM, dukhe jAte vinazyati / tasmAt yathAbala yogI, AtmAnaM dukhai bhAvayet // 15 // tigicchiti / 454-455. Na dukkhaM Na sukhaM vA vi, jahA hetu timicchie sujuttassa, dukkhaM vA jai vA suhaM // 16 // mohakkhae u juttassa, dukkhaM vA jai vA suhaM / mohakkhae jahAheu, na dukkhaM na vi vA suhaM // 17 // na dukha na sukha vA'pi yathAhetu cikitsati / cikitsate suyuktasya dukha vA yadi vA sukham // 16 // mohakSaye tu yuktasya, dukha vA yadi vA sukham / mohakSaye yathAhetu, na dukhaM nA'pi vA sukham // 17 // ( A ) Abhyantaratapa 456. pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAvo / jhANaM ca viussaggo, eso abhitaro tavo // 18 // prAyazcittaM vinaya, vaiyAvRtyaM tathaiva svAdhyAya. / dhyAnaM ca vyutsarga, etadAbhyantara tapa / / 18 / / 457. vada-samidi - sIla-saMjama pariNAmo karaNaNiggaho bhAvo / so havadi pAyacchittaM, aNavarayaM caiva kAyavvo // 19 // vrata-samiti - zIla-sayama- pariNAma. karaNanigraho bhAva. / sa bhavati prAyazcittam, anavarata caiva kartavyaH // 19 // 458. kohAdi - sagabbhAva-kkhayapahudi-bhAvaNAe NiggahaNaM / pAyacchittaM bhaNidaM NiyaguNacitA ya Nicchayado // 20 // krodhAdi-svakIyabhAva-kSayaprabhRti - bhAvanAyA nigrahaNam / prAyazcittaM bhaNitaM nijaguNacintA ca nizcayata // 20 // 7 For Private Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 145 452 girA, kandarA Adi bhaya kara sthAno me, AtmA ke lie sukhAvaha, vIrAsana Adi ugra Asano kA abhyAsa karanA yA dhAraNa karanA kAyakleza nAmaka tapa hai / 453 sakhapUrvaka prApta kiyA haA jJAna du kha ke Ane para naSTa ho jAtA hai / ata. yogI ko apanI zakti ke anusAra du.kho ke dvArA arthAt kAyaklezapUrvaka Atma-cintana karanA caahie| 454-455. roga kI cikitsA me rogI kA na sukha hI hetu hotA hai, na duHkha hI / cikitsA karAne para rogI ko dukha bhI ho sakatA hai aura sakha bhii| isI taraha moha ke kSaya me sukha aura du.kha donoM hetu nahIM hote / moha ke kSaya me pravRtta hone para sAdhaka ko sukha bhI ho sakatA hai aura dukha bhii| (kAyakleza tapa meM sAdhaka ko zarIragata du kha yA bAhya vyAdhiyo ko sahana karanA par3atA hai| lekina vaha mohakSaya kI sAdhanA kA aMga hone se aniSTakArI nahI hotA / ) (A) Abhyantaratapa 456 prAyazcitta, vinayA, vaiyAvatya, svAdhyAya, dhyAna aura vyutsarga (kAyotsarga)--isa taraha chaha prakAra kA Abhyantara tapa hai| 457. vrata, samiti, zIla, sayama-pariNAma tathA indriyanigraha kA bhAva ye saba prAyazcitta tapa hai jo nirantara kartavya-nitya karaNIya hai| 458 krodha Adi svakIya bhAvoM ke kSaya vA upazama Adi kI bhAvanA karanA tathA nijaguNoM kA cintana karanA nizcaya se prAyazcitta tapa hai| 10
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 459. zaMtANaMtabhadeNa, samajjia-suhaasuhakammasaMdoho / tavacaraNeNa viNassadi, pAyacchittaM tavaM tamhA // 21 // anantAnantabhavena, samarjita-zubhAzubhakarmasandohaH / tapazcaraNena vinazyati, prAyazcittaM tapastasmAt // 21 // 460. AloyaNa paDikamaNaM, ubhayavivego tahA viussarago / tava chedo mUlaM vi ya, parihAro ceva saddahaNA // 22 // AlocanA pratikramaNa, ubhayaviveka' tathA vyutsarga / tapa chedo mUlamapi ca, parihAra. caiva zraddhAna / / 22 / 461. aNAbhogakidaM kamma, jaM ki pi maNasA kadaM / taM satvaM Alocejja ha, avvAkhitteNa cedasA // 23 // anAbhogakRta va.rma, yatkimapi manasA dRtam / tatsarvamAlocayet khalu avyAkSiptena cetasA // 23 // 462. jaha bAlo jaMpanto, kajjamakajjaM ca ujjuyaM bhaNai / taM taha AloijjA, mAyAmayavippamukko vi // 24 // yathA bAlo jalpan, kAryamakArya ca Rjuka bhaNati / tat tathA''locayenmAyAmadaviSamukta eva // 24 // 463-464. jaha kaMTaeNa viddho, savaMge veyaNahio hoi / taha ceva uddhiyammi u, nissallo nivvuo hoi // 25 // evamaNuddhiyadoso, mAillo teNaM dukkhio hoi / so ceva cattadoso, suvisuddho nivvuo hoi // 26 // yathA kaNTakena viddhaH, sarvAGge vedanAdito bhavati / tathaiva uddhRte tu nizzalyo nirvRto bhavati // 25 // evamanuddhRtadoSo, mAyAvI tena dukhito bhavati / sa eva tyaktadoSa , savizuddho nivRto bhavati // 26 // 465. jo passadi appANaM, samabhAve saMThavittu pariNAma / AloyaNamidi jANaha, paramajiNaMdassa uvaesaM // 27 // yaH parasatyAtmAnaM, namabhAve sasthApya pariNAmam / Alocanamiti jAnIta, paramajinendrasyopadezam // 27 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 147 459. anantAnanta bhavo me upArjita zubhAzubha karmo ke samUha kA nAza tapazcaraNa se hotA hai| ata: tapazcaraNa karanA prAyazcitta hai / 460. prAyazcitta dasa prakAra kA hai-AlocanA, pratikramaNa, ubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, parihAra tathA zraddhAna / 461. mana-vacana-kAya dvArA kiye jAnevAle zubhAzubha karma do prakAra ke hote hai-AbhogakRta aura anAbhogakRta / dUsaro dvArA jAne gaye karma AbhogakRta hai aura dUsaroM dvArA na jAne gaye karma anAbhogakRta hai| donoM prakAra ke karmo kI tathA uname lage doSoM kI AlocanA guru yA AcArya ke samakSa nirAkula citta se karanI cAhie / 462. jaise bAlaka apane kArya-akArya ko saralatApUrvaka mA~ ke samakSa vyakta kara detA hai, vaise hI sAdha ko bhI apane samasta doSo kI AlocanA mAyA-mada (chala-chadma) tyAgakara karanI cAhie / 463-464. jaise kaoNTA cubhane para sAre zarIra me vedanA yA pIr3A hotI hai aura kaoNTe ke nikala jAne para zarIra niHzalya arthAt sarvAga sukhI ho jAtA hai, vaise hI apane doSo ko prakaTa na karanevAlA mAyAvI du.khI yA vyAkula rahatA hai aura unako guru ke samakSa prakaTa kara dene para suvizuddha hokara sukhI ho jAtA hai-mana meM koI zalya nahI raha jaataa| 465. apane pariNAmoM ko samabhAva meM sthApita karake AtmA ko dekhanA hI AlocanA hai| aisA jinendradeva kA upadeza hai /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 samaNasuttaM 466. anbhuTThANaM aMjalikaraNaM, tahevAsaNadAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA, viNao esa viyAhio // 28 // abhyutthAna maJjalikaraNaM, tathaivAsanadAnam / gurubhaktibhAvazuzrUSA, vinaya epa vyAkhyAta. // 28 // 467. daMsaNaNANe viNao, carittatava-ovacArio vinno| paMcaviho khalu viNao, paMcamagaiNAigo bhnnio||29|| darzanajJAne vinaya-zcAritratapa-aupacAriko vinaya / paJcavidha. khalu vinayaH, paJcamagatinAyako bhaNita // 29 // 468. ekammi holiyammi, hIliyA huMti te savve / ekammi pUiyammi, pUiyA huMti savve // 30 // ekasmin hIlite, hIlitA bhavanti sarve / ekasmin pUjite, pUjitA bhavanti sarve // 30 // 469. viNao sAsaNe mUlaM, viNIo saMjao bhave / viNayAo viSpamukkassa, kao dhammo ko tavo? // 31 // vinaya. zAsane mala, vinItaH sayata. bhavet / vinayAt vipramuktasya, kuto dharmaH kutaH tapaH ? // 31 // 470. viNao mokkhaddAraM, viNayAdo saMjamo tavo NANaM / viNaeNArAhijjadi, Airio savvasaMgho ya // 32 // vinayo mokSadvAraM, vinayAt saMyamastapo jJAnam / vinayenArAdhyate, AcAryaH sarvasaMghazca // 32 // 471. viNayAhIyA vijjA, deMti phalaM iha pare ya logammi / na phalaMti viNayahoNA, sassANi va toyahINAI // 33 // vinayAdhItAH vidyAH, dadati phalam iha paratra ca loke / na phalanti vinayahInA, sasyAnIva toyahInAni // 3 // 472. tamhA savvapayatte, viNIyattaM mA kadAi chaMDejjA / appasudo vi ya puriso, khavedi kammANi viNaeNa // 34 // tasmAt sarvaprayatne, vinItatvaM mA kadAcit chardayet / alpazruto'pi ca puruSaH, kSapayati karmANi vinayena / / 3 / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 mokSa-mArga '466. guru nathA vRddhajano ke samakSa Ane para khaDe honA, hAtha jor3anA, unhe ucca Asana denA, gurujano kI bhAvapUrvaka bhavita tathA sevA karanA vinaya tapa hai / kA samaya Ane para mAke hogA, hama govA 467. darzanavinaya, jJAnavinaya, cAritravinaya, tapavinaya aura aupa cArikavinaya----ye vinaya tapa ke pA~ca bheda kahe gaye hai. jo pacamagati arthAt mokSa meM le jAte hai / 468. eka ke tiraskAra meM sabakA tiraskAra hotA hai aura eka kI pUjA me mavakI pUjA hotI hai| (isalie jahA~ kahI koI pUjya yA vRddhajana dikhAI de, unakA vinaya karanA caahie|) 469 vinaya jinazAsana kA mUla hai| sayama tathA tapa se vinIta bananA caahie| jo vinaya se rahita hai, usakA kaisA dharma aura kaisA tapa ? 470. vinaya mokSa kA dvAra hai| vinaya se saMyama, tapa tathA jJAna prApta hotA hai| vinaya se AcArya tathA sarvasagha kI ArAdhanA hotI hai| 471. vinayapUrvaka prApta kI gayI vidyA isa loka tathA paraloka meM phaladAyinI hotI hai aura vinayavihIna vidyA phalaprada nahIM hotI, jaise binA jala ke dhAnya nahI upajatA / 472. isalie saba prakAra kA prayatna karake vinaya ko kabhI nahIM choDanA cAhie / alpazruta kA abhyAmI puruSa bhI vinaya ke dvArA karmo kA nAza karatA hai /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 samaNasuttaM 473. sejjogAsaNijjo , tahovahipaDilehaNAhi uvaggahide / AhArosahavAyaNa-vikiMcaNaM vaMdaNAdIhi // 35 // rAyyAvakAzanipadyA, tathA upadhipratilekhanAbhiH upagRhIte / AhArauSadhavAcanA-vikicana vandanAdibhiH / / 35 // 474. addhANateNasAvada-rAyaNadIrodhaNAsive ome / vejjAvaccaM uttaM, saMgahasArakkhaNovedaM // 36 // adhvastenazvApada-rAjanadIrodhanAzive avame / vaiyAvRtyamukta, sagrahasarakSaNopetam / / 36 / / 475. pariyaTTaNA ya vAyaNA, paDicchaNANuvehaNA ya dhammakahA / thudimaMgalasaMjutto, paMcaviho hoi sjjhaao||37|| parivartanA ca vAcanA, pRcchanA'nuprekSaNA ca dharmakathA / stutimaGgalasayukta., paJcavidho bhavati svAdhyAyaH // 37 // 476. pUyAdisu Niravekkho, jiNa-satthaM jo paDhei bhattIe / kammamala-sohaNaLaM, suyalAho suhayaro tassa // 38 // pUjAdiSu nirapekSaH, jinazAstraM yaH paThati bhaktyA / karmamalazodhanArtha, zrutalAbhaH sukhakaraH tasya // 38 // 477. sajjhAyaM jANaMto, paMcidiyasaMvuDo tigutto ya / hoi ya ekaggamaNo, viNaeNa samAhio sAhU // 39 // svAdhyAyaM jAnAnaH, paJcendriyasaMvata. triguptaH ca / / bhavati ca ekAgra manA , vinayena samAhita sAdhu // 39 // 478. NANeNa jjhANasijjhI, jhANAdo savvakammaNijjaraNaM / NijjaraNaphalaM mokkhaM, NANabbhAsaM tado kujjA // 40 // jJAnena dhyAnasiddhiH dhyAnAt sarvakarmanirjaraNam / nirjaraNaphala mokSaH jJAnAbhyAsa tataH kuryAt // 40 // 479. bArasavihammi vi tave, abhitarabAhire kusaladiThe / na vi atthi na vi ya hohI, sajjhAyasamaM tavokammaM // 4 // dvAdazavidhe'pi tapasi, sAbhyantarabAhye kuzaladRSTe / nApi asti nApi ca bhaviSyati, svAdhyAyasamaM tapa.karma // 41 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 151 43 jarayA. vamati, Asana tathA pratilekhana se upakRta sAdhajano kI AhAra, auSadhi, vAcanA, mala-mala-visarjana tathA bandanA Adi se sevA-suthapA karanA vayAvRtya tapa hai| 4.74. jo mArga meM calane se thaka gaye hai, cora, svApada (himapA) rAjA dvArA vyathita, nadI kI rukAvaTa, marI (plega) Adi roga tathA dubhikSa se pIDita hai, unakI sAra-samhAla tathA rakSA karanA vaiyAvRtya hai| 475. parivartanA, vAcanA, pRcchanA, anuprekSA aura stuti-magalapUrvaka dharmakathA karanA-yaha pA~ca prakAra kA svAdhyAya tapa hai / 476. Adhone ke lie mukhakArI 476. Adara-satkAra kI apekSA se rahita hokara jo vArmampI mala ko dhone ke lie bhaktipUrvaka jinazAstro ko par3atA hai, unakA zrutalAbha sva-para mukhakArI hotA hai / 477. svAdhyAyI arthAt zAstro kA jJAtA mAdhu pA~coM indriyoM se saMvata, tIna guptiyoM se yukta, vinaya meM samAhita tathA ekAgramana hotA hai| 478. jJAna me dhyAna kI siddhi hotI hai| dhyAna se saba karmo kI nirjarA hotI hai| nirjarA kA phala mokSa hai / ataH satata jJAnAbhyAsa karanA cAhie / 479. bAhyAbhyantara bAraha tapoM meM svAdhyAya ke samAna tapa na to hai, na huA hai, na hogaa|
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 480. sayaNAsaNaThANe samaNasutaM vA, je bhikkhU na vAvare | parikittio // 42 // vyApriyate / parikIrtitaH // 42 // kAyassa viussaggo, chaTTho so zayanAsanasthAne vA yastu bhikSurna kAyasya vyutsarga, SaSThaH sa suhadukkhatitikkhayA aNuppehA | egaggo kAusaggammi // 43 // 481. dehamaijaDDasuddhI, jhAyai ya suhaM jhANaM, dehamati jADyazuddhiH sukhaduHkha titikSatA anuprekSA / dhyAyati ca zubha dhyAnam ekAgra : kAyotsarge // 43 // 482. tesi tu tavo Na suddho, nikkhaMtA je mahAkulA / jaM nevanne viyANaMti, na silogaM pavejjai // 44 // teSAmapi tapo na zuddha, niSkrAntAH ye mahAkulAH / yad naivA'nye vijAnanti, na iloka pravedayet // 44 // 483. nANamayavAyasahio, sIlujjalio tavo mao aggI / saMsArakaraNabIyaM, dahai daggI va taNarAsi // 45 // jJAnamayavAtasahitaM, zIlojjvalitaM tapo mato'gniH / sasArakaraNabIja, dahati davAgniriva tRNarAzim // 45 // 484. sIsaM jahA 29. dhyAnasUtra sarIrassa, jahA mUlaM savvassa sAdhudhammassa, tahA jhANaM dumassa ya / vidhIyate // 1 // zIrSa yathA zarIrasya yathA mUla drumasya ca / sarvasya sAdhudharmasya tathA dhyAna vidhIyate // 1 // 485. jaM thiramajjhavasANaM, taM jhANaM jaM calaMtayaM cittaM / taM hojja bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciMtA // 2 // yat sthiramadhyavasAna, tad dhyAnaM yat calatkaM cittam / tad bhaved bhAvanA vA, anuprekSA vA'thavA cintA // 2 // For Private Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotI mokSa-mArga 153 480. bhikSu kA zayana, Asana aura khar3e hone meM vyartha kA kAyika vyApAra na karanA, kASThavat rahanA, chaThA kAyotsarga tapa hai / 481 kAyotsarga karane se ye lAbha prApta hote hai---- 1. dehjAiyazuddhi--Thalepma Adi dopoM ke kSINa hone se deha kI jaDatA naSTa hotI hai| 2. matijADyazuddhi-jAgarUkatA ke kAraNa buddhi kI jar3atA naSTa hotI hai| 3. sukha-du kha titikSA-sukha-duHkha ko sahane kI zakti kA vikAsa hotA hai| 4. anuprekSA-bhAvanAo ke lie samucita avasara kA lAbha hotA hai| 5. ekAgratA-zubhadhyAna ke lie citta kI ekAgratA prApta hotI hai| 482. una mahAkulavAloM kA tapa bhI zuddha nahI hai, jo pravrajyA dhAraNakara pUjA-satkAra ke lie tapa karate hai| isalie kalyANArthI ko isa taraha tapa karanA cAhie ki dUsare logoM ko pA taka na cle| apane tapa kI kisIke samakSa prazaMsA bhI nahI karanI caahie| 483. jJAnamayI vAyusahita tathA zIla dvArA prajvalita tapomayI agni sasAra ke kAraNabhata karma-bIja ko vaise hI jalA DAlatI hai, jaise vana meM lagI pracaNDa Aga tRNa-rAzi ko| 29. dhyAnasUtra 484. jaise manuSya-garIra me sira aura vRkSa me usakI jaDa utkRSTa yA mukhya hai, vaise hI sAdhu ke samasta dharmo kA mUla dhyAna hai| 485. sthira adhyavasAna arthAt mAnasika ekAgratA hI dhyAna hai| aura jo citta kI caMcalatA hai usake tIna rUpa hai--bhAvanA, anuprekSA aura cintA /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 samaNasutaM 486. lavaNa vva salilajoe, jhANe cittaM vilIyae jassa / tassa suhAsuhaDahaNo, appAaNalo payAmei // 3 // lavaNamiva salilayoge, dhyAne citta bilIyate yasya / tasya zubhAzubhadahano, AtmAnala: prakAzayati / / 3 / / 487. jassa na vijjadi rAgo, doso moho va jogaparikammo / tassa suhAsuhaDahaNo, jhANamao jAyae angI // 4 // yasya na vidyate rAgo, dvaSo moho vA yogaparikarma / tasya zubhAzubhadahano, dhyAnamayo jAyate agni: // 4 // 488. puvAbhimuho uttaramaho va, hoUNa sui-samAyAro / jhAyA samAhijutto, sahAsaNattho suisriiro||5|| pUrvAbhimukhaH uttaramukho vA bhUtvA zucisamAcAraH / dhyAtA samAdhiyuktaH sukhAsanasthaH zucizarIraH / / 5 / / 489. paliyaMkaM baMdhelaM, nisiddhmnn-vynnkaayvaavaaro| nAsagganimiyanayaNo, mNdiikysaasniisaaso||6|| palyaGakaM bavA niSiddha manovacanakAyavyApAraH / / nyAsAgranimittanayanaH mandIkRtazvAsani.zvAsa. // 6 // 490. garahiyaniyaduccario, khAmiyasatto niyattiyapamAo / niccalacitto tA jhAhi, jAva puraovva paDihAi // 7 // gahitanijaduzcarita kSamitasattvaH nivartitapramAdaH / nizcalacittaH tAvad dhyAya yAvat purataH iva pratibhAti // 7 // 491. thirakayajogANaM puNa, muNINa jhANe suniccalamaNANaM / gAmammi jaNAiNNe, suNNe raNe va Na viseso // 8 // sthirakRtayogAnA punaH, munInA dhyAne sunizcalamanasAm / grAme janAkIrNe, zUnye'raNye vA na vizeSaH // 8 // 492. je iMdiyANaM disayA maNuNNA, na tesu bhAvaM nisire kayAi / na thA'maNuNNesu maNaM pi kujjA, samAhikAme samaNe tavassI // 9 // ya indriyANAM viSayA manojJAH, na teSu bhAvaM nisRjet kadApi / na cAmanojJeSu mano'pi kuryAt, samAdhikAmaH zramaNastapasvI // 9 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 155 486. jaise pAnI kA yoga pAkara namaka vilIna ho jAtA hai, vaise hI jimakA citta nirvikalpa samAdhi me lIna ho jAtA hai, usakI cira sacita zubhAzubha karmo ko bhasma karanevAlI, AtmarUpa agni prakaTa hotI hai| 487. jisake rAga-dveSa aura moha nahI hai tathA mana-vacana-kAyarUpa yogo kA vyApAra nahI raha gayA hai, usame samasta zubhAzubha karmo ko jalAnevAlI dhyAnAgni prakaTa hotI hai| 488. pUrva yA uttara dizAbhimukha hokara baiThanevAlA zuddha AcAra tathA pavitra zarIravAlA dhyAtA sukhAsana se sthita ho samAdhi me lIna hotA hai / 489. vaha dhyAtA palyakAsana bA~dhakara aura mana-vacana-kAya ke vyApAra ko rokakara dRSTi ko nAsikAna para sthira karake manda-manda zvAsocchvAsa le / 490. vaha apane pUrvakRta bure AcaraNa kI gardA kare, saba prANiyoM se kSamAbhAva cAhe, pramAda ko dUra kare aura citta ko nizcala karake taba taka dhyAna kare jaba taka pUrvabaddha karma naSTa na ho jAyeM / 491. jinhoMne apane yoga arthAt mana-vacana-kAya ko sthira kara liyA hai aura jinakA dhyAna meM citta pUrI taraha nizcala ho gayA hai, una muniyoM ke dhyAna ke lie ghanI AbAdI ke grAma athavA zUnya araNya me koI antara nahIM raha jaataa| 492. samAdhi kI bhAvanAvAlA tapasvI zramaNa indriyoM ke anukUla viSayoM (zabda-rUpAdi) meM kabhI rAgabhAva na kare aura pratikUla viSayoM me mana se bhI dveSabhAva na kre|
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 samaNasuttaM 493. suvidiyajagarasabhAvo, nissaMgo nibhao nirAso ya / veraggabhAviyamaNo, jhANaMmi suniccalo hoi // 10 // suviditajagatsvabhAva , nissaga nirbhaya nigAThaca / vairAgyabhAvitamanA', dhyAne munizcalo bhavati // 10 // 494. purIsAyAro appA, joI varaNANadaMsaNasamaggo / jo jhAyadi so joI, pAvaharo havadi NiiMdo // 11 // puruSAkAra AtmA, yogI varajJAnadarzanasamagraH / ya dhyAyati sa yogI, pApahara bhavati nirdvandvaH / / 11 / / 495. dehavivittaM pecchai, appANaM taha ya savvasaMjoge / dehovahivosaggaM nissaMgo savvahA kuNai // 12 // dehavivikta prekSate AtmAnaM tathA ca sarvasaMyogAn / dehopadhivyutsarga, nissagaH sarvathA karoti // 12 // 496. NAhaM homi paresi, Na me pare saMti gANamahamekko / idi jo jhAyadi jhANe, so appANaM havadi jhAdA // 13 // nAhaM bhavAmi pareSA, na me pare santi jJAnamahamekaH / iti yo dhyAyati dhyAne, sa AtmA bhavati dhyAtA // 13 // 497. jhANaTThio hu joI jaiNo saMveya NiyayaappANaM / to Na lahai taM suddhaM bhaggavihINo jahA rayaNaM // 14 // dhyAnasthito khala yogI yadi no saMvetti nijAtmAnam / to na labhate taM zuddhaM bhAgyavihIno yathA ratnam // 14 // 498. bhAvejja avatthatiyaM, piMDattha-payattha-rUvarahiyattaM / chaumattha-kevalitaM, siddhattaM ceva tassattho // 15 // bhAvayet avasthAtrikaM piNDastha-padastha-rUparahitatvam / chadmastha-kevalitva siddhatvaM caiva tasyArthaH // 15 // 499. avi jhAi se mahAvIre, AsaNatthe akukkue jhANaM / uDDhamahe tiriyaM ca, pehamANe samAhimapaDiNNe // 16 // api dhyAyati saH mahAvIraH, AsanasthaH akautkucaH dhyAnam / Urdhvamadhastiryak ca, prekSamANa. samAdhim apratijJaH // 16 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 157 nirbhaya tathA 493. jo saMsAra ke svarUpa se suparicita hai, nisaga, AgArahita hai tathA jisakA mana vairAgyabhAvanA se yukta hai, vahI dhyAna me sunizcala -- bhalIbhA~ti sthita hotA hai / 494 jo yogI puruSAkAra tathA kevalajJAna va kevaladarzana se pUrNa AtmA kA dhyAna karatA hai, vaha karmabandhana ko naSTa karake nirdvandva ho jAtA hai / 495 dhyAna-yogI apane AtmA ko zarIra tathA samasta bAhya sayogoM vivikta ( bhinna) dekhatA hai arthAt deha tathA upadhi kA sarvathA tyAga karake nisaga ho jAtA hai / 496 vahI zramaNa AtmA kA dhyAtA hai jo dhyAna me cintavana karatA hai ki "maiM na 'para' kA hU~, na 'para' ( padArtha yA bhAva) mere hai, maiM to eka (zuddha - buddha) jJAnamaya ( caitanya ) hU~ / " 497 dhyAna meM sthita yogI yadi apanI AtmA kA savedana nahI karatA to vaha zuddha AtmA ko prApta nahI kara sakatA; jaise ki bhAgyahIna vyakti ratna prApta nahI kara sakatA / 498. dhyAna karanevAlA sAdhaka piDastha, padastha aura rUpAtIta -- ina tInoM avasthAoM kI bhAvanA kare / piDasthadhyAna kA viSaya hai-- chadmasthatva -- deha - vipazyatva / padasthadhyAna kA viSaya hai kevalitva - - kevalI dvArA pratipAdita artha kA anucitana aura rUpAtItadhyAna kA viSaya hai siddhatva -- zuddha AtmA / 499. bhagavAn ukaDUM Adi AsanoM meM sthita aura sthira hokara dhyAna karate the| ve U~ce-nIce aura tirache loka me honevAle padArthoM ko dhyeya banAte the / unakI dRSTi Atma-samAdhi para TikI huI thii| ve saMkalpa-mukta the /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 samaNasuttaM 500. NAtItamaTTha Na ya AgamissaM, aTThaM niyacchati tahAgayA u / vidhUtakappe eyANupassI, NijjhosaittA khavage mahesI // 17 // nAtItamartha na ca AgamiSyantam artha nigacchanti tathAgatAstu vidhUtakalpaH etadanudarzI nizzoSayitA kSapaka maharSi ||17|| 501 mA ciTThaha mA jaMpaha, mA cintaha kiM vi jeNa hoi thiro / na appA apammi rao, iNameva paraM have jhANaM // 18 // mA ceSTadhvam mA jalpata, mA cintayata kimapi yena bhavati sthiraH / AtmA Atmani rataH, idameva paraM bhaved dhyAnam // 18 // 502. na kasAyasamutthehi ya, vahijjai mANasehi dubakhehi / IsA visAya- sogA - iehi, jhANovagayacitto // 19 // kaSAyasamutthaizca, bAdhyate mAnasairduHkhaiH / IrSyA - vipAda-zokA-dibhi dhyAnopagatacittaH // 19 // 503. cAlijjai bobhei ya, dhIro na parIsahovasahaM / suhumesu na saMmucchai, bhAvesu na devamAyAsu // 20 // cAlyate vibheti ca, dhIraH na parISahopasargaiH / sUkSmeSu na saMmuhyati, bhAveSu na devamAyAsu // 20 // 504. jaha cirasaMciryAmadhaNa-manalo pavaNasahio duyaM dahai / taha kamrmedhaNamamiyaM, khaNeNa jhANAnalo i // 21 // yathA cirasaMcitamindhana-manala pavanasahita drutaM dahati / tathA karmendhanamamitaM, kSaNena dhyAnAnala: dahati // 21 // 30. anuprekSAsUtra 505. jhANovarame'vi muNo, NiccamaNiccAibhAvaNAparamo / hoi subhAviyacitto, dhammajjhANeNa jo puvvi // 1 // nityamanityAdibhAvanAparamaH / dharmadhyAnena yaH pUrvam // 1 // dhyAnoparame'pi muniH, bhavati subhAvitacittaH, 506. adbhuvamasaraNamegatta-mannattasaMsAraloyamasuittaM / AsavasaMvaraNijjara, dhammaM bodhi ca citijja // 2 // adhruvamazaraNamekatva-manyatvasaMsAra - loka mazucitva AsravasaMvaranirjara, dharma bodhi ca For Private Personal Use Only cintayet ||2||
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 159 500. tathAgata atIta aura bhaviSya ke artha ko nahIM dekhate / kalpanA mukta maharSi vartamAna kA anupazyI ho, (karma-zarIra) kA zoSaNa kara use kSINa kara DAlatA hai| 501. he dhyAnA ! tU na to zarIra se koI ceSTA kara, na vANI se kucha bola aura na mana se kucha cintana kara, isa prakAra triyoga kA nirodha karane se tU sthira ho jAyagA--terI AtmA Atmarata ho jaaygii| yahI parama dhyAna hai| 502. jisakA citta isa prakAra ke dhyAna meM lIna hai, vaha AtmadhyAnI puruSa kaSAya se utpanna IrSyA, viSAda, zoka Adi mAnasika dukhoM se bAdhita (grasta yA pIr3ita) nahIM hotA / 503. vaha dhIra puruSa na to parISaha, na upasarga Adi se vicalita aura bhayabhIta hotA hai tathA na ho sUkSma bhAvoM va devanirmita mAyAjAla me mugdha hotA hai| 504. jaise cirasacita Idhana ko vAyu se uddIpta Aga tatkAla jalA DAlatI hai, vaise hI dhyAnarUpI agni aparimita karma-Idhana ko kSaNabhara me bhasma kara DAlatI hai / 30. anuprekSAsUtra 505. mokSArthI muni sarvaprathama dharma-dhyAna dvArA apane citta ko subhAvita kre| bAda meM dharma-dhyAna se uparata hone para bhI sadA anityaazaraNa Adi bhAvanAoM ke cintavana meM lIna rhe| 506. anitya, azaraNa, ekatva, anyatva, sasAra, loka, azuci, Asrava, saMvara, nirjarA, dharma aura bodhi--ina bAraha bhAvanAoM kA cintavana karanA caahie|
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 samaNasuttaM 507. jammaM maraNeNa sama, saMpajjai jovaNaM jarAsahiyaM / lacchI viNAsa-sahiyA, iya savvaM bhaMgura muNaha // 3 // janma maraNena sama, sampadyate yauvana jarAsahitam / lakSmI vinAzasahitA, iti sarva bhaGaguraM jAnIta // 3 // 508. caiUNa mahAmohaM, visae muNiUNa bhaMgure savve / NivisayaM kuNaha maNaM, jeNa suhaM uttamaM lahaha // 4 // tyaktvA mahAmoha, viSayAn jJAtvA bhaDagurAn sarvAn / nirvipaya kuruta manaH, yena sukhamuttamaM labhadhvam / / 4 / / 509. vittaM pasavo ya NAio, taM bAle saraNaM ti maNNai / ee mama tesi vA ahaM, No tANaM saraNaM Na vijjaI // 5 // vitta pagavazca jJAtaya , tad vAla: zaraNamiti manyate / ete mama teSvapyahaM, no trANa zaraNa na vidyate // 5 // 510. saMgaM parijANAmi, sallaM pi ya uddharAmi tivihaNaM / / gattIo samiIo, majjhaM tANaM ca saraNaM ca // 6 // sagaM parijAnAmi, zalyamapi coddharAmi trividhena / guptayaH samitayaH, mama trANa ca zaraNaM ca // 6 // 511. dhI saMsAro jahiyaM, juvANao prmruuvgviyo| mariUNa jAyai, kimI tattheva kalevare niyae // 7 // dhika samAraM yatra, yavA paramarUpavitakaH / mRtvA jAyate, kRmistatraiva kalevare nijake // 7 // 512. so natthi ihogAso, loe vAlaggakoDimitto'vi / jammaNamaraNAbAhA, aNegaso jattha na ya pattA // 8 // sa nAstIhAvakAzo, loke bAlAgrakoTimAtro'pi / janmamaraNAbAdhA, anekazo yatra na ca prAptA. // 8 // 513. bAhijaramaraNamayaro, niraMtaruppattinIranikurubo / pariNAmadAruNaduho, aho duraMto bhavasamuddo // 9 // vyAdhijarAmaraNamakaro, nirantarotpatti-nIranikurumbaH / pariNAmadAruNaduHkhaH, aho ! duranto bhavasamudraH // 9 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 507. janma maraNa ke sAtha jur3A huA hai aura yauvana vRdvAvasthA ke sAtha / lakSmI ca calA hai / isa prakAra (mapAra me) saba-kucha kSaNa-bhaMgura hai-anitya hai| 508. mahAmoha ko tajakara tathA saba indriya-vipayo ko kSaNa-bhaMgura jAnakara mana ko nirviSaya banAo, tAki uttama sukha prApta ho| 509. ajJAnI jIva dhana, pazu tayA jJAtivarga ko apanA rakSaka yA zaraNa mAnatA hai ki ye mere hai aura mai inakA huuN| kintu vAstava me ye saba na to rakSaka hai aura na zaraNa / 510. mai parigraha ko samajha-bUjhakara tajatA hU~ aura mAyA, mithyAtva va nidAna ina tIna zalyoM ko bhI mana-vacana-kAya se dUra karatA huuN| tIna guptiyA~ aura pA~ca samitiyA~ hI mere lie rakSaka aura zaraNa hai| 511. isa saMsAra ko dhikkAra hai, jahA~ parama rUpa-garvita yuvaka mRtyu ke bAda apane usI tyakta ( mRta ) zarIra me kRmi ke rUpa meM utpanna ho jAtA hai| 512. isa saMsAra me bAla kI noka jitanA bhI sthAna aisA nahIM hai jahA~ isa jIva ne aneka bAra janma-maraNa kA kaSTa na bhogA ho| 513 aho / yaha bhavasamudra duranta hai -imakA anta bar3e kaSTa se hotA hai / isame vyAdhi tathA jarA-maraNarUpI aneka magaramaccha hai, nirantara utpatti yA janma hI jalarAzi hai / isakA pariNAma dAruNa duHkha hai|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 samaNamuttaM 514. rayaNattaya-saMjutto, jIvo vi haveha uttamaM titthaM / saMsAraM tarai jado, rayaNataya-divva-NAvAe // 10 // ratnatrayasaMyukta: jIvaH api bhavati uttama tArtham / samAraM tarati yataH, ratnatrayadivyanAvA // 10 // 515. patteyaM patteyaM niyagaM, kammaphalamaNuhavaMtANaM / ko kassa jae sayaNo ? ko kassa va parajaNo bhaNio? // 11 // pratyeka pratyeka nijaka, karmaphalamanubhavatAm / kaH kasya jagati svajanaH ? kaH kasya vA parajano bhaNitaH / / 11 / / 516. ego me sAsao appA, naanndNsnnsNjuo| sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // 12 // eko me zAzvata AtmA, jJAnadarzanasaMyutaH / zeSA me bAhyA bhAvAH, sarve saMyogalakSaNAH // 12 // 517. saMjogamUlA jIveNaM, pattA dukkhprNpraa| tamhA saMjogasaMbaMdha samvabhAveNa vosire // 13 // sayogamUlA jIvena, prAdhA duHkhprmpraa| tasmAtsaMyogasambandhaM, sarvabhAvena vyutsRjAmi // 13 // 518. aNusoai annajaNaM, annabhavaMtaragayaM tu baaljnno| navi soyai appANaM, kilissamANaM bhavasamudde // 14 // anuzocatyanyajana-manyabhAvAntaragataM tu bAlajanaH / naiva zocatyAtmAnaM, vilazyamAna bhavasamudre // 14 // 519. jo jANiUNa dehaM, jIvasarUvAdu taccado bhinnaM / appANaM pi ya sevadi, kajjakaraM tassa aNNattaM // 15 // yaH jJAtvA dehaM, jIvasvarUpAt tattvataH bhinnam / AtmAnamapi ca sevate, kAryakaraM tasya anyatvam // 15 // 520. maMsaTTiyasaMghAe, muttapurIsabharie navacchidde / asuiM parissarvate, suhaM sarIrammi ki asthi ? // 16 // mAsAsthikasaMghAte, mUtrapurIpabhUte navacchidre / azuci parisravati, zubha zarIre kimasti ? // 16 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 163 514. (vAstava meM.) ratnatraya se sampanna jIva hI uttama tIrtha (taTa) hai, kyoki vaha ratnatrayarUpI divya naukA dvArA saMsAra-sAgara se pAra karatA hai| 515. yahA~ pratyeka jIva apane-apane karmaphala ko akelA hI bhogatA hai| aisI sthiti me yahA~ kauna kisakA svajana hai aura kona kisakA parajana ? 516. jJAna aura darzana se saMyukta merI eka AtmA hI zAzvata hai / zeSa saba arthAt deha tathA rAgAdi bhAva to saMyogalakSaNavAle hai-unake sAtha merA saMyogasambandha mAtra hai / ve mujhase anya hI hai| 517. isa saMyoga ke kAraNa hI jIva duHkhoM kI paramparA ko prApta huA hai| ataH sampUrNabhAva se mai isa saMyoga-sambandha kA tyAga karatA huuN| 518. ajJAnI manuSya anya bhavoM meM gaye hae dUsare logoM ke lie to zoka karatA hai, kintu bhava-sAgara me kaSTa bhoganevAlI apanI AtmA kI cintA nahIM karatA ! 519. jo zarIra ko jIva ke svarUpa se tattvataH bhinna jAnakara AtmA kA anucintana karatA hai, usakI anyatva bhAvanA kAryakArI hai / 520. mAMsa aura haDDI ke mela se nirmita, mala-mUtra se bhare, nau chidroM ke dvArA azuci padArtha ko bahAnevAle zarIra me kyA mukha ho sakatA hai ?
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutta 521. ede mohya-bhAvA, jo parivajjei uvasame liinno| heyaM ti mannamANo, AsavaaNuvehaNaM tassa // 17 // etAn mohajabhAvAn, yaH parivarjayati upazame liinH| heyam iti manyamAnaH, AsravAnuprekSaNaM tasya / / 17 // 522. maNavayaNakAyatti-diyassa samidIsu appamattassa / AsavadAraNirohe, NavakammarayAsavo Na have // 18 // manovacanakAyaguptendriyasya samitiSu apramattasya / AsravadAranirodhe, navakarmarajaAsravo na bhavet / / 18|| 523. jAUNa logasAraM, NissAraM dIhagamaNasaMsAraM / loyaggasiharavAsaM jhAhi payattaNa suhavAsaM // 19 // jJAtvA lokasAraM, niHsAraM dIrghagamanasaMsAram / lokAgrazikharavAsaM, dhyAya prayatnena sukhavAsam // 19 // 524. baMdhappadesa-ggalaNaM NijjaraNaM idi jiNe hi paNataM / jeNa have saMvaraNaM teNa du NijjaraNa midi jANa // 20 // bandha-pradeza-galanaM nirjaraNaM iti jinaH prajJaptam / yena bhaveta saMvaraNaM, tena tu nirjaraNaM iti jAnI hi // 20 // 525 jarAmaraNavegeNaM, vajjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paiTThA ya, gaI saraNamuttamaM // 21 // jarAmaraNavegena, DahyamAnAnAM prANinAm / dharmo dvIpaH pratiSThA ca, gatiH zaraNamuttamam // 21 // 526. mANussaM viggahaM lakhu, suI dhammassa dullhaa| jaM soccA pavijjati tavaM khaMtima hiMsayaM // 22 // ___ mAnuSyaM vigrahaM labdhvA, zratidharmasya durlabhA / yaM zrutvA pratipadyante, tapaH kSAntimahisranAm // 22 // Ahacca savaNaM laddhaM, saddhA prmdullhaa| ___ soccA neAuyaM maggaM, bahave paribhassaI // 23 // Ahatya zravaNaM labdhvA , zraddhA paramadurlabhA / zrutvA naiyAyika mArga bahavaH paribhrazyanti / / 23 / /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 521 moha ke udaya se utpanna honevAle ina saba bhAvoM ko tyAgane yogya jAnakara upazama (sAmya ) bhAva me la na muni inakA tyAga kara detA hai| yaha usakI Asrava anuprekSA hai| 522. tIna guptiyo ke dvArA indriyo ko vaza me karanevAlA tathA paMca samitiyo ke pAlana me apramatta muni ke AsravadvAro kA nirodha ho jAne para navIna karma-raja kA Anava nahI hotA hai / yaha saMvara anuprekSA hai| 523. loka ko niHmAra tathA saMsAra ko dIrgha gamanarUpa jAnakara muni prayatnapUrvaka loka ke sarvocca agrabhAga meM sthita munipada kA dhyAna karatA hai, jahA~ mukta (siddha) jIva su vapUrvaka sadA nivAsa karate hai| 524. ba~dhe hue karma pradezoM ke kSaraNa ko nirjarA kahA jAtA hai| jina kAraNo se saMvara hotA hai, unhI kAraNo se nirjarA hotI hai| 525. jarA aura maraNa ke teja pravAha me bahate-DUbate hue prANiyoM ke lie dharma hI dvIpa hai, pratiSThA hai, gati hai tathA uttama zaraNa hai| 526. (prathama to ca pUrgatiyo meM bhramaNa karanevAle jIva ko manuSya-zarIra hI milanA durlabha hai, phira) manuSya-zarIra prApta hone para bhI aise dharma kA zravaNa to aura bhI kaThina hai, jise sunakara tapa, kSamA aura ahisA ko prApta kiyA jAya / 527 kadAcit dharma kA zravaNa ho bhI jAya, to usa para zraddhA honA mahA kaThina hai| kyoki bahuta-se loga nyAyamagana mokSamArga kA zravaNa karake bhI usase vicalita ho jAte hai|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 528 sui ca laddhaM saddhaM ca, vIriyaM puNa dullhN| bahave royamANA vi, no eNaM paDivajjae // 24 // zruti ca labdhvA zraddhA ca, vIrya punarlabham / bahavo rocamAnA api, no ca tat pratipadyante // 24 // 529. bhAvaNAjoga-suddhappA, jale NAvA va AhiyA / nAvA va tIrasaMpaNNA, sandadukkhA tiuTTai // 25 // bhAvanAyogazuddhAtmA, jale nauriva aakhyaatH| nauriva tIrasaMpannA, sarvaduHkhAt truTyati // 25 // 530. bArasa aNuvekkhAo, paccakkhANaM taheba paDikkamaNaM / AloyaNaM samAhI, tamhA bhAvejja aNuvekkhaM // 26 // dvAdazAnuprekSAH, pratyAkhyAnaM tathaiva pratikramaNam / AlocanaM samAdhiH, tasmAt bhAvayet anuprekSAm // 26 // 31. lezyAsUtra 531. hoti kamavisuddhAo, lesAo piiypmhsukkaao| ghammajjhANovagayassa, tivva-maMdAibheyAo // 1 // bhavanti kramavizuddhAH, lezyAH pItapadmazuklAH / / dharmadhyAnopagatasya, tIbramandAdi-bhedAH // 1 // 532. jogapauttI lesmA. kasAyaudayANuraMjiyA hoii| tatto doNhaM kajja, baMdhacaukkaM samuddiTuM // 2 // yogapravRttirlezyA, kaSAyodayAnuraJjitA bhavati / / tataH dvayoH kArya, bandhacatuSkaM samuddiSTam // 2 // 533 kiNhA NIlA kAU, teU pammA ya sukkalessA ya / lessANaM NiddesA, chacceva havaMti NiyameNa // 3 // kRSNA nIlA kApotA, tejaH ghadmA ca zuklalezyA ca / lezyAnAM nirdezAt. paTa caiva bhavanti niyamena // 3 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 528. dharma-zravaNa tathA (usake prati) zraddhA ho jAne para bhI saMyama ma puruSArtha honA atyanta durlabha hai| bahuta-se loga sayama meM abhiruci rakhate hue bhI use samyakarUpeNa svIkAra nahIM kara paate| 529. bhAvanA-yoga se zuddha AtmA ko jala me naukA ke samAna kahA gayA hai| jaise anukUla pavana kA sahArA pAkara naukA kinAre para pahu~ca jAtI hai, vaise hI zuddha AtmA samAra ke pAra pahu~catI hai, jahA~ usake samasta dukhoM kA anta ho jAtA hai / 530. ata. bAraha anuprekSAoM kA tathA pratyAkhyAna, pratikramaNa, AlocanA eva samAvi kA vAramvAra cintavana karate rahanA caahie| 31. lezyAsUtra 531. dharmadhyAna se yukta muni ke kramaza vizuddha pIta, padma aura zukla ye tIna zubha lezyAeM hotI hai| ina lezyAoM ke tIvra-manda ke rUpa meM aneka prakAra hai| 532. kaSAya ke udaya se anuraMjita mana-vacana-kAya kI yoga-pravRtti ko lezyA kahate hai| ina donoM arthAt kaSAya aura yoga kA kArya hai cAra prakAra kA karma-bandha / kaSAya se karmoM ke sthiti aura anubhAga bandha hote hai, yoga se prakRti aura pradeza-bandha / 533. lezyAeM chaha prakAra kI hai~-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApota lezyA, tejolezyA (pItalezyA), padmalezyA aura zuklalezyA /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 samaNasutta 534. kiNhA nIlA kAU, tiNNi vi eyAo ahammalesAo / eyAhi tihi vi jIvo, duggaiM uvavajjaI bhuso||4|| kRSNA nIlA kApotA, timro'pyatA adharmalevyA: / etAbhirinmubhirapi jIvo, durgatimupapadyate bahuza // 4 // 535. teU pamhA sukkA, tiNNi vi eyAo dhammalesAo / eyAhi tihi vi jIvo, suggaiM uvavajjaI bahuso // 5 // teja. padmA zuklA, tisro'yetA dharmalezyAH / etAbhistisRbhirapi jIva., mugatimupapadyate bahuza // 5 // 536. tivvatamA tivvatarA, tivvA asuhA suhA tahA maMdA / maMdatarA maMdatamA, chaTThANagayA hu patteyaM // 6 // tIvratamAstIvratarA-stIvA azubhAH zubhAstathA mandAH / mandatarA, mandatamAH, SaTsthAnagatA hi pratyekam // 6 // 537-538. pahiyA je cha ppurisA, paribhaTThAraNNamajjhadesamhi / phalabhariyaruvakhamegaM, pevikhattA te vicitaMti // 7 // NimmUlakhaMdhasAhu-vasAhaM chittuM ciNittu paDidAI / khAuM phalAI idi, jaM maNeNa vayaNaM have kammaM // 8 // pathikA ye SaT puruSAH, paribhraSTA araNyamadhyadeze / phalabharitavRkSamaka, prekSya te vicintayanti // 7 // nirmUlaskandhazAkhopazAkha chitvA citvA patitAni / khAditu phalAni iti, yanmanamA vacanaM bhavet karma // 8 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa - mArga 169 534. kRSNa, nIla aura kApota ye tIno adharma yA azubha lezyAe~ hai / inake tAraNa jIva vividha durganiyo me utpanna hotA hai / 535. pIta ( teja ), padma aura zukla ye tInoM dharma yA zubha lezyAe~ hai / inake kAraNa jIva vividha sugatiyoM meM utpanna hotA hai / 536. kRSNa, nIla aura kApota ina tIna azubha lezyAoM meM se pratyeka ke tIvratama, tIvratara aura tIvra ye tIna bheda hote hai / zeSa tIna zubha lezyAoM meM se pratyeka ke manda, mandatara aura mandatama ye tIna bheda hote hai / tIvra aura manda kI apekSA se pratyeka me ananta bhAga - vRddhi, asakhyAta bhAga- vRddhi, saMkhyAta bhAga- vRddhi, sakhyAta guNa - vRddhi, asakhyAta guNa-vRddhi, ananta guNa- vRddhi ye chaha vRddhiyA~ aura inhI nAma kI chaha hAniyA~ sadaiva hotI rahatI hai| isI kAraNa lezyAoM ke bhedo me bhI uttara-car3hAva hotA rahatA hai / 537-538 chaha pathika the / jaMgala ke bIca jAne para ve bhaTaka gaye / bhUkha satAne lgii| kucha dera bAda unhe phaloM se ladA eka vRkSa dikhAI diyA / unakI phala khAne kI icchA huI / ve mana hI mana vicAra karane lage / eka ne socA ki per3a ko jar3a mUla se kATakara isake phala khAye jaayeN| dUsare ne socA ki kevala skandha hI kATA jaay| tIsare ne vicAra kiyA ki zAkhA hI tor3anA ThIka rahegA / cauthA socane lagA ki upazAkhA ( choTI DAla ) hI tor3a lI jAya / pA~cavA~ cAhatA thA ki phala hI tor3e jAyeM / chaThe ne socA ki vRkSa se Tapakakara nIce gire hue pake phala hI cunakara kyoM na khAye jaayeN| ina chahoM pathikoM ke vicAra, vANI tathA karma kramaza. chahoM lezyAoM ke udAharaNa haiM / For Private Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 539. caMDo Na muMcai veraM, bhaMDaNasolo ya dhrmdyrhio| duTTho Na ya edi vasaM, lakkhaNameyaM tu kiNhassa // 9 // caNDo na maJcati vaira, bhaNDanagIlazca dharmadayArahita / duSTo na caiti vazaM, lakSaNametattu kRSNasya // 9 // 540. maMdo buddhivihINo, NiviNANI ya visayalolo ya / lakkhaNameyaM bhaNiyaM, samAsado NIlalessassa // 10 // mando buddhivihIno, nirvijJAnI ca viSayalolazca / lakSaNametad bhaNita, samAsato nIla lezyasya // 10 // 541. rUsai Nidai anne, dUsai bahuso ya soyabhayabahulo / Na gaNai kajjAkajja, lavakhaNameyaM tu kAussa // 11 // ruSyati nindati anyAn, dUSayati bahuzazca zoka bhayavahula / na gaNayati kAryAkArya, lakSaNamet tu kApotasya / / 11 / / 542. jANai kajjAkajja, seyamaseyaM ca savvasamapAsI / dayadANarado ya midU, lakkhaNameyaM tu teussa // 12 // jAnAti kAryAkArya, zreyaH azreya. ca sarvasamadarzI / dayAdAna ratazca mRduH, lakSaNamet tu tejasaH // 12 // 543. cAgI bhaddo cokkho, ajjavakammo ya khamadi bahugaM pi / sAhugurupUjaNarado, lakkhaNameyaM tu pammassa // 13 // tyAgI bhadra: cokSa , ArjavakarmA ca kSamate bahukamapi / sAdhugurupUjanarato, lakSaNa met tu padmasya // 13 // 544. Na ya kuNai pakkhavAyaM, Na vi ya NidANaM samo ya sanvesi / patthi ya rAyaddosA, ho vi ya sukkalessassa // 14 // na ca karoti pakSapAta, nApi ca nidAna samazca sarveSAm / na sta. ca rAgadveSo, sneho'pi ca zuklalezyasya // 14 // lessAsodhI ajjhavasANavisodhIe hoi jIvarasa / ajjhavasANavisodhi, maMdakasAyassa NAyacvA // 15 // lezyAzuddhi. adhyavasAnavizuddhayA bhavati jIvasya / adhyavasAnavizuddhiH, mandakaSAyasya jJAtavyA // 15 / /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 171 539. svabhAva kI pracaNDatA, vaira kI majabUta gA~Tha, jhagar3AlU vRtti, dharma aura dayA se zUnyatA, duSTatA, samajhAne se bhI nahIM mAnanA, ye kRSNalezyA ke lakSaNa hai| 540. mandatA, buddhihInatA, ajJAna aura viSayalolupatA-ye saMkSepa me nIlalezyA ke lakSaNa haiN| 541. jaldI ruSTa ho jAnA, dUsaroM kI nindA karanA, doSa lagAnA, ati zokAkula honA, atyanta bhayabhIta honA-ye kApotalezyA ke lakSaNa hai| 542. kArya-akArya kA jJAna, zreya-azreya kA viveka, sabake prati samabhAva, dayA-dAna me pravRtti--ye pIta yA tejolezyA ke lakSaNa hai| 543. tyAgazIlatA, pariNAmoM meM bhadratA, vyavahAra meM prAmANikatA, kArya meM RjutA, aparAdhiyoM ke prati kSamAzIlatA, sAdhugurujanoM kI pUjA-sevA me tatparatA--ye padmalezyA ke lakSaNa hai| 544. pakSapAta na karanA, bhogoM kA nidAna na karanA, sabameM samadarzI rahanA, rAga, dvepa tathA sneha se dUra rahanAzuklalezyA ke lakSaNa hai / 545. AtmapariNAmoM meM vizuddhi Ane se lezyA kI vizuddhi hotI hai aura kapAyoM kI mandatA se pariNAma vizuddha hote haiN|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. AtmavikAsasUtra (guNasthAna) 546. jehiM du lakkhijjaMte, udayAdisu saMbhavehi bhAvehi / jIvA te gaNasaNNA, NihiTTA savvadarisIhi // 1 // yaistu lakSyante, udayAdipu sambhavairbhAvaH / jIvAste guNasajJA, nirdiSTAH sarvadarzibhi. // 1 // 547-548. miccho sAsaNa misso, aviradasammo ya desavirado ya / virado pamatta iyaro, apuva aNiyaTTi , suhumo ya // 2 // uvasaMta khoNamoho, sajogikavalijiNo ajogI ya / / coisa guNaTTANANi ya, kameNa siddhA ya NAyavA // 3 // mithyAtvaM sAsvAdanaH mizraH, aviratasamyaktva: ca dezaviratazca / virata: pramattaH itaraH, apUrvaH anivatti: sakSma ca // 2 // upazAntaH kSINamohaH, saMyogikevalijinaH ayogI ca / caturdaza guNasthAnAni ca, krameNa siddhAH ca jJAtavyA // 3 // 549. taM micchattaM jamasaddahaNaM, taccANa hodi asthANaM / saMsaidamabhiggahiyaM, aNabhigahiyaM tu taM tivihaM // 4 // tad mithyAtvaM yadazraddhAna, tattvAnA bhavati arthAnAm / sazayitamabhigRhItama-nabhigRhIta tu tat trividham / / 4 / / 550. sammattarayaNapanvaya-siharAdo micchabhAvasamabhimuho / NAsiyasammatto so, sAsaNaNAmo muNeyatvo // 5 // samyaktvaratnaparvata-zikharAt mithyAbhAvasamabhimukhaH / nAzitasamyavatva. saH, sAsvAdananAmA mantavya // 5 // 551. dahiguDamiva va missaM, pihubhAvaM va kAridaM sakkaM / evaM missayabhAvo, sammAmiccho ti NAyavo // 6 // dadhiguDamiva vyAmizra, pRthagbhAva naiva kartu zavayam / evaM mizrakabhAvaH, samyakmithyAtvamiti jJAtavyam // 6 // No iMdiesu virado, No jIve thAvare tase cAvi / jo saddahai jiNattuM, sammAiTThI avirado so||7|| no indriyeSa virato, no jIve sthAvare trase cApi / ya: zraddadhAti jinovataM, samyagdRSTi ravirataH saH // 7 // - 172 -
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. AtmavikAsasUtra (guNasthAna) 546. mohanIya Adi karmo ke udaya Adi (upazama, kSaya, kSayopazama Adi) se honevAle jina pariNAmo se yukta jIva pahacAne jAte hai, unako sarvadarzI jinendradeva ne 'guNa' yA 'guNasthAna' saMjJA dI hai| arthAt samyaktva Adi kI apekSA jIvoM kI avasthAe~ zreNiyA~-bhUmikAe~ guNasthAna kahalAtI hai| 547-548. mithyAtva, mAsAdana, mizra. avirata samyagdRSTi, dezavirata, pramattavirata, apramattavirata, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAya, upazAntamoha, kSINamoha, sayogikevalIjina, ayogikevalIjina-ye kramazaH caudaha jIva-samAsa yA guNasthAna hai| siddhajIva guNasthAnAtIta hote hai| 549. tattvArtha ke prati zraddhA kA abhAva mithyAtva hai| yaha tIna prakAra kA hai--saMzayita, abhigRhIta aura anabhigRhIta / 550. samyaktva-ratnarUpI parvata ke zikhara se girakara jo jIva mithyAtva bhAva ke abhimukha ho gayA hai--mithyAtva kI ora muDa gayA hai, parantu (samyaktva ke naSTa ho jAne para bhI) jisane abhI sAkSAtarUpeNa mithyAtvabhAva meM praveza nahI kiyA hai, usa madhyavartI avasthA ko sAsAdana nAmaka guNasthAna kahate hai| 551. dahI aura gur3a ke mela ke svAda kI taraha samyaktva aura mithyAtva kA mizrita bhAva yA pariNAma--jise alaga nahI kiyA jA sakatA, samyak-mithyAtva yA mizra guNasthAna kahalAtA hai| 552. jo na to indriya-viSayoM se virata hai aura na trasa-sthAvara jIvoM kI hisA se virata hai, lekina kevala jinendra-prarUpita tattvArtha kA zraddhAna karatA hai, vaha vyakti aviratasamyagdRSTi guNasthAnavartI kahalAtA hai| - 173 -
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 samaNattaM 553. jo tasavahAuvirado, No virao ettha thAvaravahAo / paDisamayaM so jIvo, virayAvirao jiNekkamaI // 8 // yastrasvadhAdvirataH, no virataH atra sthAvaravadhAt / pratisamayaM saH jIvo, viratAvirato jinaikamati. // 8 // 554. vattAvattapamAe, jo vasai pattasaMjao hoi / sayalaguNasolakalio, mahatvaI cittalAyaraNo // 9 // vyaktAvyaktapramAde, yo vasati pramattasaMyato bhavati / sakalaguNazIlakalito, mahAvratI citralAcaraNaH // 9 // 555. gaTThAsesapamAo, vayaguNasololimaMDio gANI | aNuksamao akhavao, jhANaNilINo hu appamatto so // 10 // naSTAzeSapramAdo, vrataguNazIlAvalimaNDito jJAnI / anupazamaka: akSapako, dhyAnanilIno hi apramattaH sa . // 10 // visarisasambaTThiehi jIvehi / 556. eyammi guNaTThANe, puvvamapattA jamhA, hoMti apuvvA hu pariNAmA // 11 // etasmin guNasthAne, visadRzasamayasthitairjIvaiH / pUrvamaprAptA yasmAt bhavanti apUrvA hi pariNAmAH // 11 // 557. tArisapariNAmaTThiyajIvA, hu jiNehiM galiyatimirohi / mohassa'puvvakaraNA, khavaNuvasamaNujjayA bhaNiyA // 12 // tAdRzapariNAma sthitajIvA, hi jinairgalitatimiraiH / mohasyapUrvakaraNAH kSapaNopazamanodyatAH bhaNitAH // 12 // " For Private Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 553. jo trasa jIvoM kI hisA se to virata ho gayA hai, parantu ekendriya sthAvara jIvoM (vanaspati, jala, bhUmi, agni, vAyu) kI hisA se virata nahIM huA hai tathA ekamAtra jina bhagavAn me hI zraddhA rakhatA hai, vaha zrAvaka resavirata guNasthAnavartI kahalAtA hai / 554. jisane mahAvrata dhAraNa kara liye hai, sakala zIla-gaNa se samanvita ho gayA hai, phira bhI abhI jisame vyakta-avyaktarUpa me pramAda zeSa hai, vaha pramattasaMyata guNasthAnavartI kahalAtA hai / isakA vratAcaraNa kicit sadoSa hotA hai / 555. jisakA vyakta-avyakta sampUrNa pramAda ni.zeSa ho gayA hai, jo jJAnI hone ke sAtha-sAtha vrata, guNa aura zIla kI mAlA se suzobhita hai, phira bhI jo na to mohanIya karma kA upazama karatA hai aura na kSaya karatA hai--kevala AtmadhyAna me lIna rahatA hai, vaha zramaNa apramattasayata guNasthAnavartI kahalAtA hai / 556. isa AThave guNasthAna meM visadRza (vibhinna) samayoM meM sthita jIva aise-aise apUrva pariNAmoM (bhAvoM) ko dhAraNa karate hai, jo pahale kabhI bhI nahI ho pAye the| isIlie isakA nAma apUrvakaraNa guNasthAna hai| 557. ajJAnAndhakAra ko dUra karanevAle (jJAnasUrya) jinendradeva ne una apUrva-pariNAmI jIvoM ko mohanIya karma kA kSaya yA upazama karane me tatpara kahA hai| (mohanIya karma kA kSaya yA upazama to nauve aura dasave guNa-sthAnoM meM hotA hai, kintu usakI taiyArI isa aSTama guNasthAna me hI zurU ho jAtI hai|) *apramattasayata guNasthAna se Age do zreNiyA~ prArambha hotI hai-upazama aura kSapaka / upazama zreNIvAlA tapasvI mohanIya karma kA upazama karate hue gyArahave guNasthAna taka caDhane para puna. mohanIya karma kA udaya hone se nIce gira jAtA hai aura dUsarA kSapaka zreNIvAlA mohanIya karma kA samUla kSaya karate hue Age bar3hatA jAtA hai aura mokSa prApta karatA hai|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 samaNasutaM 558. hoMti aNiyaTTiNo te, paDisamayaM jesimeva kapariNAmA / vimalayarajhANahuyavaha-sihAhiM giddaDDhakammavaNA // 13 // bhavanti anivartinaste, pratisamaya yeSAmekapariNAmA / vimalataradhyAnahutavaha-zikhAbhirnirdagdhakarmavanA // 13 // 559. kosuMbho jiha rAo, abbhaMtarado ya suhumaratto ya / evaM suhumasarAo, suhumakasAo tti NAyacvo // 14 // kausumbhaH yathA rAga, abhyantarataH ca sUkSmaraktaH ca / evaM sUkSmasarApha, sUkSmakaSAya iti jJAtavya // 14 // 550. sakadakaphalajalaM vA, sarae saravANiyaM va sayalova saMta moho, uvasaMta kasAyao katakaphalayutajala vA, zaradi sara. pAnIyam iva sakalopazAntamoha, upazAntaka pAyato 561. NissesakhINamoho, khoNakasAo nirmalakam / bhavati // 15 // phalihAmalabhAyaNadaya- samacitto / bhaNNai, NiggaMtho vIyarAehiM // 16 // ni zeSakSINamoha, sphaTikAmala-bhAjanodaka-samacittaH / kSINakaSAyo bhaNyate, nirgrantho vItarAge // 16 // 562-563. kevalaNANadivAyara-kiraNakalAva-ppaNAsi aNNANo 1 NimmalayaM / hodi // 15 // // 17 // Nava kevalaladhuggama- pAviyaparamapyavavaeso asahAyaNANadaMsaNa-sahio vi hu kevalI hu joeNa / jutto tti sajoijiNo, aNAiNihaNArise vRtto // 18 // kevalajJAnadivAkara-kiraNakalApa-praNAzitAjJAnaH / navakevalalabdhyudgama-prApitaparamAtmavyapadeza. // 17 // asahAyajJAnadarzana- sahito'pi hi kevalI hi yogena / yuvata iti sayogijina, anAdinidhana Arpe ukta ||18|| 564. selesi saMpatto, ruiddhaNissesa-Asao jovo | kammarayavippamvako, gayajogo kevalI zailezI saprApta', niruddhani zeSAsravo jIvaH / hoi // 19 // karma rajavipramukto, gatayogaH kevalI bhavati // 19 // For Private Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 558 ve jIva anivRttikaraNa guNasthAnavAle hote hai, jinake pratisamaya (nirantara) eka hI pariNAma hotA hai| (inake bhAva apTama guNasthAnavAlo kI taraha visadRza nahI hote / ) ye jIva nirmalatara dhyAnarUpI agni-zikhAoM se karma-vana ko bhasma kara dete hai| 559. kusumbha ke halke raga kI taraha jinake antaraga me kevala sakSma rAga zeSa raha gayA hai, una muniyoM ko sUkSma-sarAga yA sUkSma kapAya jAnanA caahie| 560 jaise nirmalI-phala se yukta jala athavA zaradakAlIna sarovara kA jala (miTTI ke baiTha jAne se) nirmala hotA hai, vaise hI jinakA sampUrNa moha upazAnta ho gayA hai, ve nirmala pariNAmI upazAnta-kaSAya * kahalAte hai / 561. sampUrNa moha pUrI taraha naSTa ho jAne se jinakA citta sphaTikamaNi ke pAtra me rakhe hue svaccha jala kI taraha nirmala ho jAtA hai, unhe vItarAgadeva ne kSINa-va-pAya nirgrantha kahA hai| 562-563 kevalajJAnarUpI divAkara kI kiraNo ke samUha se jinakA ajJAna andhakAra sarvathA naSTa ho jAtA hai tathA nau kevalalabdhiyo (samyaktva, anantajJAna, anantadarzana, anantasukha, anantavIrya, dAna, lAbha, bhoga va upabhoga) ke prakaTa hone se jinhe paramAtmA kI saMjJA prApta ho jAtI hai, ve indriyAdi kI sahAyatA kI apekSA na rakhanevAle jJAna-darzana se yukta hone ke kAraNa kevalI aura kAya yoga se yakta hone ke kAraNa sayogI kevalI (tathA ghAtikarmo ke vijetA hone ke kAraNa) jina kahalAte hai| aisA anAdinidhana jinAgama meM kahA gayA hai| 564. jo zIla ke svAmI haiM, jinake sabhI navIna karmo kA Asrava __ avaruddha ho gayA hai, tathA jo pUrvasacita karmo se (vandha se) sarvathA mukta ho cuke hai, ve ayogIkevalI kahalAte hai / jaise jala ke hila jAne se baiThI huI miTTI Upara A jAtI hai, vaise hI moha ke udaya se yaha upazAntakaSAya zramaNa sthAnacyuta hokara sUkSma-sarAga dazA meM pahu~ca jAtA hai| upazAntakaSAya aura kSINakaSAya me yahI antara hai ki upazAntakapAyavAle kA moha dabA rahatA hai aura kSINakaSAya kA moha naSTa ho jAtA hai| 12 .
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 samaNasuttaM 565. so tammi ceva samaye, loyage uddddhgmnnsbhaao| saMciTThai asarIro, pavaraTTa guNappao NiccaM // 20 // so tasmin caiva samaye, lokAne UrdhvagamanasvabhAvaH / saceSTate azarIraH, pravarASTaguNAtmako nityam // 20 // 566. aTThavihakammaviyaDA, sIdIbhUdA niraMjaNA NiccA / aTThaguNA kayakiccA, loyagaNivAsiNo siddhA // 2 // aSTavidhakarmavikalA:, zItIbhUtA niraJjanA nityAH / aSTaguNAH kRtakRtyAH, lokAgranivAsinaH siddhAH // 21 // ___33. saMlekhanAsUtra 567. sarIramAhu nAva tti, jIvo vuccai naavio| saMsAro aNNavo vutto, jaM taraMti mhesinno||1|| zarIramAhunauMriti, jIva ucyate nAvikaH / sasAro'rNava uvata , ya taranti maharSayaH // 1 // 568. bahiyA uDDhamAdAya, nAvakaMkhe kayAi vi| puvakammakkhayaTTAe, imaM dehaM samuddhare // 2 // vA hyamUrdhvamAdAya, nAvakADakSet kadAcid api / pUrvakarmakSayArthAya, imaM deha samuddharet // 2 // dhIreNa vi mariyavaM, kAuriseNa vi avassamariyavaM / tamhA avassamaraNe, varaM khu dhIrattaNe mariuM // 3 // dhIreNApi marttavya, kApuruSeNApyavazyamarttavyam / tasmAt avazyamaraNe, vara rUla dhIratve matam // 3 // 570. ivakaM paMDiyamaraNaM, chidai jAIsayANi bahayANi / taM maraNaM mariyavaM, jeNa mao summao hoi // 4 // eka paNDitamaraNa, hinatti jAtizatAni bahukAni / tad maraNe marttavya, yena mRta. sumRta. bhavati // 4 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 179 isa (caudahave) guNasthAna ko prApta kara lene ke uparAnta usI samaya Urdhvagamana svabhAvavAlA vaha ayogIkevalI azarIrI tathA utkRSTa ATaguNa sahita hokara sadA ke lie loka ke agrabhAga para calA jAtA hai| (use siddha kahate hai|) 566. (aise) siddha jIva apTakarmo se rahita, sukhamaya, nirajana, nitya, aSTaguNa-sahita tathA kRtakRtya hote hai aura sadaiva loka ke agrabhAga meM nivAsa karate hai| 33. saMlekhanAsUtra 567. zarIra ko nAva kahA gayA hai aura jIva ko naavik| yaha sasAra samudra hai, jise maharSijana taira jAte hai / 568. Urdhva arthAt mukti kA lakSya rakhanevAlA sAdhaka kabhI bhI bAhya viSayoM kI AkAMkSA na rkhe| pUrvakarmo kA kSaya karane ke lie hI isa zarIra ko dhAraNa kare / 569. nizcaya hI dhairyavAn ko bhI maranA hai aura kApuruSa ko bhI maranA hai| jaba maraNa avazyambhAvI hai, to phira dhIratApUrvaka maranA hI uttama hai| 570. eka paNDitamaraNa (jJAnapUrvaka maraNa) saikaDoM janmo kA nAza kara detA hai| ataH isa taraha maranA cAhie, jisase maraNa sumaraNa ho jAya /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 samaNasutta 571. ikkaM paMDiyamaraNaM, paDivajjai supuriso asaMbhaMto / khippaM so maraNANaM, kAhii aMtaM aNaMtANaM // 5 // eka paNDitamaraNa, pratipadyate sa puruSa asambhrAnta / kSipra sa maraNAnA, karipyati antam anantAnAm / / 5 / / 572. care payAI parisaMkamANo, jaM kiMci pAsa iha mannamANo / lAbhatare jIviya vahaittA, paccA pariNAya malAvadhaMsI // 6 // caretpadAni parizaGakamAna , yatkicitpAzamiha manyamAna. / lAbhAntare jIvita bRhayitvA, pazcAtparijJAya malAvadhvasI // 6 // 573. tassa Na kappadi bhatta-paiSNaM aNuvaTThide bhaye purado / so maraNaM patthito, hodi ha sAmaNNaNiviSNo // 7 // tamtha na kalpate bhavata-pratijJA anupasthita bhaya purataH / so maraNa prekSamANa , bhavati hi zrAmaNya niviNNaH // 7 // 574. saMlehaNA ya duvihA, abhitariyA ya bAhirA ceva / abhitariyA kasAe, bAhiriyA hoi ya srore||8|| salekhanA ca dvividhA, abhyantarikA ca bAhyA caiva / abhyantarikA kaSAye, bA hyA bhavati ca zarIre // 8 // 575. kasAe payaNUeM kiccA, appAhAre titikkhae / aha bhikkhU gilAejjA, AhArasseva antiyaM // 9 // kapAyAn pratanUn kRtvA, atpAhAra titikSate / atha bhikSugAyet, AhArasyeva antikam / / 9 / / 576. na vi kAraNaM taNamao saMthAro, na vi ya phAsuyA bhUmI / appA khalu saMthAro, hoi visuddho maNo jassa // 10 // nApi kAraNa tRNa maya sastAra , nApi ca prAsukA bhUmi. / AtmA khalu saratAro bhavati, vizuddha mano yasya / / 10 // 577-578. na vi taM satthaM ca visaM ca, duppautu vva kuNai veyAlo / jaMtaM va duppauttaM, sappu vva pamAiNo kuddho||11|| jaM kuNai bhAvasallaM, aNuddhiyaM uttamaTTakAlammi / dullahabohIyattaM, aNaMtasaMsAriyattaM ca // 12 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 181 571 asambhrAnta (nirbhaya) matpuruSa eka paNDitamaraNa ko prApta hotA hai aura zIghra hI ananta-maraNa kA--bAra bAra ke maraNa kA anta kara detA hai| sAdhaka paga-paga para dopo kI AzakA (sambhAvanA) ko dhyAna ma rakhakara cle| choTe se choTe doSa ko bhI pAza samajhe, usase mAvadhAna rhe| naye-naye lAbha ke lie jIvana ko surakSita rkhe| java jIvana tathA deha me lAbha hotA huA dikhAI na de to parijJAnapUrvaka zarIra kA tyAga kara de / 573. (kintu) jisake sAmane (-apane sayama, tapa Adi sAdhanA kA) koI bhaya yA kisI bhI taraha kI kSati kI AzakA nahI hai, usake lie bhojana kA parityAga karanA ucita nahIM hai| yadi vaha (phira bhI bhojana kA tyAga kara) maranA hI cAhatA hai to kahanA hogA ki vaha munitva se hI vinkta ho gayA hai| 574 salekhanA do prakAra kI hai---Abhyantara aura bAhA / kapAyoM ko kRga karanA Abhyantara malekhanA hai aura zarIra ko kRga karanA bAhya salekhanA hai / 575. (salekhanA dhAraNa karanevAlA sAdha) kapAyo ko kRTA karake dhIre-dhIre AhAra kI mAtrA ghttaaye| yadi vaha rogI hai--zarIra atyanta kSINa ho gayA hai to AhAra kA marvathA tyAga kara de / 576. jisakA mana vizuddha hai, usakA sastAraka na to tRNamaya hai aura na prAsuka bhUmi hai| usakI AtmA hI usakA sastAraka hai| 577-578. duSprayakta zastra, viSa, bhUta tathA dupprayukta yantra tathA Rddha marpa * salekhanA-dhArI ke lie prAmuka bhUmi meM tRNo kA sastAraka lagAyA jAtA hai, jisa para vaha vizrAma karatA hai / isIko lakSya karake yaha bhAva-kathana kiyA gayA hai|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 samaNasuttaM tat zastraM ca vipaM ca, duSprayukto vA karoti vaitAla. / yantra vA dupprayukta, sarpo vA pramAdina. kruddhaH / / 11 / / yat karoti bhAvagalya-manuddhRtamuttamArthakAle / durlabhabodhikatvam anantasa sArikatva ca // 12 // 579. to uddharaM / gAravarahiyA, mUlaM puNabbhavalayANaM / micchAdasaNasallaM, mAyAsallaM niyANaM ca // 13 // taduddharanti gauravarahitA, mUla punarbhavalatAnAm / mithyAdarzanazalya, mAyAzalya nidAna ca // 13 // 580. micchadasaNarattA, saniyANA kaNhalesabhogADhA / iya je maraMti jIvA, taisi dulahA bhave bohI // 14 // mithyAdarzanaraktA , sanidAnA kRSNalezyAmavagADhAH / iti ye mriyante jIvA-steSA durlabhA bhaved bodhi. // 14 // 581. sammaiMsaNarattA, aniyANA sukkalesamogADhA / iya je maraMti jIvA, tesiM sulahA bhave bohI // 15 // samyagdarzana raktAH anidAnA. zuklalezyAmavagADhA: / iti ye mniyante jIvA-steSAM sulabhA bhaved bodhiH // 15 // 582. ArAhaNAe kajje, pariyammaM savvadA vi kAyadhvaM / pariyambhabhAvidassa hu, suhasajjhA''rAhaNA hoi // 16 // ArAdhanAyA. kArya, parikarma sarvadA ati karttavyam / parikarmabhAvitasya khalu, sukhasAdhyA ArAdhanA bhavati / / 16 / / 583-584. jaha rAyakulapasUo, jogaM Niccamavi kuNai parikammaM / to jidakaraNo jaddhe, kammasamattho bhavissadi hi // 17 // iya sAmaNNaM sAdhUvi, kuNadi Niccavi jogapariyammaM / to jidakaraNo maraNe, jjhANasamattho bhavissati // 18 // yathA rAjakulaprasUto, yogyaM nityamapi karoti parikarma / tata jitakaraNo yuddhe, karma samartho bhaviSyati hi // 17 // eva zrAmaNya sAdhurapi, karoti nityamapi yogaparikarma / tataH jita karaNaH maraNe, dhyAnasamartho bhaviSyati // 18 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 183 Adi pramAdI kA utanA aniSTa nahIM karate, jitanA aniSTa samAdhikAla me mana meM rahe hue mAyA, mithyAtva va nidAna zalya karate hai| isase bodhi kI prApti durlabha ho jAtI hai tathA saMsAra kA anta nahIM hotaa| 579. ata. abhimAna-rahita sAdhaka punarjanmarUpI latA ke mUla arthAt mithyAdarzanazalya, mAyAzalya va nidAnazalya ko antaraMga se nikAla phekate hai| 580. isa sasAra me jo jIva mithyAdarzana meM anurakta hokara nidAna pUrvaka tathA pragAr3ha kRSNalezyAsahita maraNa ko prApta hote hai, unake lie bodhi-lAbha durlabha hai / 581. jo jIva samyagdarzana ke anurAgI hokara, nidAna-rahita tathA ___ zuklalezyApUrvaka maraNa ko prApta hote hai, unake lie bodhi kI prApti sulabha hotI hai / 582. (isalie maraNa-kAla me ratnatraya kI siddhi yA samprApti ke abhilASI sAdhaka ko cAhie ki vaha ) pahale se hI nirantara parikarma arthAt samyaktvAdi kA anuSThAna yA ArAdhanA karatA rahe, kyoMki parikarma yA abhyAsa karate rahanevAle kI ArAdhanA sukha pUrvaka hotI hai| 583-584. rAjakula me utpanna rAjaputra nitya samucita zastrAbhyAsa karatA rahatA hai to usame dakSatA A jAtI hai aura vaha yuddha meM vijaya prApta karane meM samartha hotA hai| isI prakAra jo samabhAvI sAdhu nitya dhyAnAbhyAsa karatA hai, usakA citta vaza me ho jAtA hai aura maraNakAla me dhyAna karane meM samartha ho jAtA hai /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 samaNasuttaM 585. mokkhapahe appANaM, Thavehi taM caiva jhAhi taM ceva / tattheva vihara piccaM, mA viharasu anndvvesu||19|| mokSapathe AtmAna, sthApaya ta caiva dhyAya ta caiva / tatraiva vihara nitya, mA viharasva anyadravyeSu // 19 // 586. ihaparalo, saMsa-ppaoga, taha jIyamaraNabhogesu / vajjijjA bhAvijja ya, asuhaM saMsArapariNAmaM // 20 // ihaparalokAzasA-prayogo tathA jIvitamaraNabhogeSu / varjayed bhAvayet ca azubhaM sasArapariNAmam / / 20 / / 587. paradavvAdo duggai, saddavvAdo hu sugaI hoI / iya NAU sadave, kuNaha raI viraI iyarammi // 21 // paradravyAt durgati , svadravyAt khalu sugati bhavati / iti jJAtvA svadravye, kuruta rati viratim itarasmin // 21 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa-mArga 185 585. bho bhavya ! tU mokSa-mArga meM hI AtmA ko sthApita kara / usIkA dhyAna kr| usIkA anubhava kara tathA usImeM vihAra kara / anya dravyo me vihAra mata kr| 586. malekhanA-rata sAdhaka ko maraNa-kAla meM isa loka aura paraloka me sakhAdi ke prApta karane kI icchA kA tathA jIne aura marane kI icchA kA tyAga karake antima sA~sa taka saMsAra ke azubha pariNAma kA cintana karanA caahie| 587. para-dravya arthAt dhana-dhAnya, parivAra va dehAdi meM anurakta hone se durgati hotI hai aura sva-dravya arthAt apanI AtmA meM lIna hone se sugati hotI hai| aisA jAnakara sva-dravya meM rata raho aura para-dravya se virata /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM tRtIya khaNDa tattva-darzana
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34. tattvasUtra dukhasambhavA 1 , 588. jAvanta'vijjApurisA, savve te luppanti bahuso mUDhA, saMsArammi yAvanto'vidyA puruSA, sava te lupyante bahuzo mUDhA sasAre'nantake // 1 // 589. samikkha paMDie tamhA, pAsajAipahe bahU | saccamesejjA, metti bhUesa kappae // 2 // paNDitastasmAt pAzajAtipathAn vahUn / satyameSayet, satyameSayet, maMtrI bhUteSu kalpayet // 2 // appaNA samIkSya AtmanA - 590 tacca taha paramaTTha, davvasahAvaM taheva paramaparaM / dheyaM suddhaM paramaM, eyaTThA huMti abhihANA // 3 // tattvaM tathA paramArtha, dravyasvabhAvastathaiva paramaparam dhyeyaM zuddhaM paramam, ekArthAni bhavantyabhidhAnAni // 3 // 591. jIvA'jIvA ya bandho ya, puNNaM pAvAsssavo tahA / saMvaro nijjarA mokkho, saMtee tahiyA nava // 4 // jIvA ajIvAzca bandhazca, puSya pApAsrava saMvaro nirjarA mokSa, santyete tathyA 592. uvaogalakkhaNamaNAi nihaNamatthaMtaraM jIvamarUvi kAri, bhoyaM ca sayassa upayogalakSaNa anAdi-nidhanamarthAntara jIvamarUpiNa kAriNa, bhoge ca svakasya karmaNa // 5 // tathA / kammassa // 5 // zarIrAt / 1 - 188 dukkhasaMbhavA / 593. suhadukkhajANaNA vA, hidapariyammaM ca ahidabhIrutaM / jassa Na vijjadi NiccaM, taM samaNA viti ajjIvaM // 6 // sukhadu khajAna vA, hitaparikarma cAhitabhIstvam / nitya ta zramaNA bruvate ajIva || 6 || yasya na vidyate - aNanta // 1 // nava // 4 // sarIrAo /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34. tattvasUtra 588. samasta avidyAvAn (jJAnI purupa) dukhI hai-dukha ke utpAdaka hai / ve vivekamUDha ananta saMsAra meM bAra-bAra lupta hote hai / 589. isalie paNDitapuruSa anekavidha pAza yA bandhanarUpa strI-putrAdi ke sambandhoM kI, jo ki janma-maraNa ke kAraNa hai, samIkSA karake svaya satya kI khoja kare aura saba prANiyoM ke prati maitrIbhAva rakhe / 590. tattva, paramArtha, dravya-svabhAva, para-apara dhyeya, zuddha, parama--- ye saba zabda ekArthavAcI hai / 591. jIva, ajIva, bandha, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA aura mokSa--ye nau tattva yA padArtha hai / 592. jIva kA lakSaNa upayoga hai| yaha anAdi-nidhana hai, zarIra se bhinna hai, arUpI hai aura apane karma kA kartA-bhoktA hai / 593. zramaNa-jana use ajIva kahate hai jise sukha-duHkha kA jJAna nahI hotA, hita ke prati udyama aura ahita kA bhaya nahIM hotaa|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 samaNasuttaM 594. ajjIvo puNa o, puggala dhammo adhamma AyAsaM / kAlo puggala mutto, rUvAdiguNo amutti sesA du // 7 // ajIvaH punaH jJeya. pudgala: dharmaH adharmaH AkAzaH / kAla: pudgala. mUrtaH rUpAdiguNa., amUrtayaH zeSA. khalu // 7 // 595. no indiyaggejjha amuttabhAvA, amuttabhAvA vi ya hoi nicco / ajjhatthahe niyaya'ssa bandho, saMsAraheDaM ca vayanti bandhaM // 8 // no indriyagrAhyo'mUrtabhAvAt, amUrtabhAvAdapi ca bhavati nityaH / adhyAtmahetuniyata. asya bandhaH, saMsArahetuM ca vadanti bandham // 8 // 596. ratto baMdhadi kamma, muccadi kamhiM rAgarahidappA / eso baMdhasamAso, jIvANaM jANa nnicchydo||9|| rakto badhnAti karma, mucyate karmabhI rAgarahitAtmA / epa bandhasamAso, jIvAnAM jAnIhi nizcayataH / / 9 / / 597. tamhA NivvudikAmo, rAgaM savvattha kuNadi mA kiMci / so teNa vIdarAgo, bhaviyo bhavasAyaraM taradi // 10 // tasmAt nirvRttikAmo, rAgaM sarvatra karotu mA kicit / sa tena vItarAgo, bhavyo bhavasAgara tarati // 10 // 598. kammaM puNNaM pAvaM, heU tesi ca hoMti sacchidarA / maMdakasAyA sacchA, tivvakasAyA asacchA hu||11|| karma puNyaM pApa, hetavaH teSAM ca bhavanti svacchetarA. / mandakaSAyAH svacchAH, tInakaSAyAH asvacchA: khalu // 11 // savvattha vi piyavayaNaM, duvvayaNe dujjaNe vi khamakaraNaM / savvesi guNagahaNaM, maMdakasAyANa diLaMtA // 12 // sarvatra api priyavacanaM, durvacane durjane api kSamAkaraNam / sarveSA guNagrahaNaM, mandakaSAyANAM dRSTAntA. // 12 // 600. appapasaMsaNa-karaNaM, pujjesu vi dosagahaNa-sIlataM / veradharaNaM ca suiraM, titvakasAyANa liMgANi // 13 // AtmaprazaMsanakaraNa, pUjyeSu api doSagrahaNazIlatvam / vairadhAraNaM ca suciraM, tIvrakaSAyANAM liGgAni // 13 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatva-darzana 191 59.4. ajIvadravya pA~ca prakAra kA hai~-pudgala, dharmadravya, adharma dravya, AkAza aura kAla / iname se pudgala rUpAdi guNa yukta hone se mUrtika hai| zeSa cAroM amUrtika hai / 595. AtmA (jIva) amUrta hai, ataH vaha indriyoM dvArA grAhya nahI hai / tathA amUrta padArtha nitya hotA hai| AtmA ke Antarika rAgAdi bhAva hI nizcayataH bandha ke kAraNa hai aura bandha ko saMsAra kA hetu kahA gayA hai / 596. rAgayukta hI karmabandha karatA hai| rAgarahita AtmA karmo se mukta hotI hai| yaha nizcaya se saMkSepa me jIvoM ke bandha kA kathana hai| 597. isalie mokSAbhilASI ko tanika bhI rAga nahI karanA cAhie / aisA karane se vaha vItarAga hokara bhavasAgara ko taira jAtA hai / 598. karma do prakAra kA hai--puNyarUpa aura paapruup| puNyakarma ke bandha kA hetu svaccha yA zubhabhAva hai aura pApakarma ke bandha kA hetu asvaccha yA azubha bhAva hai| mandakaSAyI jIva svacchabhAvavAle hote hai tathA tIvrakaSAyI jIva asvacchabhAvavAle / 599. sarvatra hI priya vacana bolanA, durvacana bolanevAle ko bhI kSamA karanA tathA sabake guNoM ko grahaNa karanA--ye mandakaSAyI jIvoM ke lakSaNa hai| 600. apanI prazaMsA karanA, pUjya puruSoM me bhI doSa nikAlane kA svabhAva honA, dIrghakAla taka vaira kI gA~Tha ko bA~dhe rakhanA--ye tIvrakaSAyavAle jIvoM ke lakSaNa hai|
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 samaNasuttaM 601. rAgaddosapamatto, iMdiyavasao karei kammAI / AsavadAhiM avi-guhehiM tiviheNa karaNeNaM // 14 // rAgadveSapramattaH, indriyavazaga. karoti karmANi / AsravadvAraravigUhita strividhena karaNana // 14 // 602 AsavadArehi sayA, hiMsAIehi kammamAsavai / jaha nAvAi viNAso, chiddehi jalaM uyahimajjhe // 15 // AsravadvAraiH sadA, hisAdikaH karmAsravati / yathA nAvo binAza-zchidreH jalam udadhimadhye // 15 // 603. maNasA vAyA kAyaNa, kA vi juttassa viriyapariNAmo / jIvassa-ppaNiogo, jogo tti jiNehi NiddiTTho // 16 // manasA vAcA kAyana, vApi yuktasya vIryapariNAmaH / / jIvasya praNiyogaH, yoga iti jinanirdiSTaH // 16 // 604. jahA jahA appataro se jogo, tahA tahA appataro se baMdho / niruddhajogissa va se Na hoti, achiddapotassa va aMbuNAthe // 17 // yathA yathA alpataraH tasya yogaH, tathA tathA alpatara tasya bandhaH / niruddhayoginaH vA sa. na bhavati, achidrapotasyeva ambunAthe // 17 // 605. micchattAviradI vi ya, kasAya jogA ya AsavA hoti / saMjama-virAya-dasaNa-jogAbhAvo ya saMvarao // 18 // mithyAtvA'virati. api ca kaSAyA yogAzca AsravA bhavanti / saMyama-virAga-darzana-yogAbhAvazca saMvarakaH / / 18 // 606. rudhiyachiddasahasse, jalajANe jaha jalaM tu NAsavadi / micchattAiabhAve, taha jIve saMvaro hoi // 19 // ruddha chidrasahasra, jalayAne yathA jala tu nAsravati / mithyAtvAdyabhAve, tathA jIve saMvaro bhavati // 19 // 607. savvabhUya'ppabhUyassa, sammaM bhUyAiM pAsao / pihiyAsavassa daMtassa, pAvaM kammaM na baMdhaI // 20 // sarvabhUtAtmabhUtasya, samyak bhUtAni pazyataH / / pihitAsravasya dAntasya, pApaM karma na badhyate // 20 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 601 rAgadveSa se pramatta banA jIva indriyAdhIna hotA hai| usake Asrava dvAra barAvara khule rahane ke kAraNa mana-vacana-kAya ke dvArA nirantara karma karatA rahatA hai| 602. hiMsA Adi AsravadvAroM se sadA karmo kA Asrava hotA rahatA hai, jaise ki samadra me jala ke Ane se sachidra naukA DUba jAtI hai| -) 603. (yoga bhI Asrava-dvAra hai|) mana, vacana, kAya se yukta jIva kA jo vIrya pariNAma yA pradeza-parispandanarUpa praNiyoga hotA hai, use yoga kahate hai| 604. jaise-jaise yoga alpatara hotA hai, vaise-vaise bandha yA Asrava bhI alpatara hotA hai| yoga kA nirodha ho jAne para bandha nahI hotA; jaise ki chedarahita jahAja me jala praveza nahIM krtaa| 605. mithyAtva, avirati, kapAya aura yoga--ye Asrava ke hetu hai / saMyama, virAga, darzana aura yoga kA abhAva--ye savara ke hetu hai| 606. jaise jalayAna ke hajAroM cheda banda kara dene para usame pAnI nahI ghusatA, vaise hI mithyAtva Adi ke dUra ho jAne para jIva me savara hotA hai| 607. jo samasta prANiyoM ko Atmavat dekhatA hai aura jisane karmAnava ke sAre dvAra banda kara diye hai, usa saMyamI ko pApakarma kA bandha nahIM hotaa| 13
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 608. micchattAsavadAraM, raMbhai sammattadiDhakavADeNa / hiMsAdiduvArANi vi, diDhavayaphalihahiM rubhati // 21 // mithyAtvAsravadvAra rudhyate samyaktvadRDhakapATena / hisAdidvArANi api dRDhavrataparica rudhyante / / 21 // 609-610. jahA mahAtalAyassa, sanniruddha jalAgame / ussicaNAe tavaNAe, kameNa sosaNA bhave // 22 // evaM tu saMjayassAvi, pAvakammanirAsave / bhavakoDosaMciyaM kamma, tavasA nijarijjai // 23 // yathA mahAtaDAgasya, sanniruddha jalAgame / utsiJcanayA tapanayA, krameNa zoSaNA bhavet / / 22 // evaM tu saMyatasyApi, pApakarmanirAsrave / bhavakoTisaMcitaM karma, tapasA nirjIryate // 23 // 611. tavasA ceva Na mokkho, saMvarahINassa hoi jiNavayaNe / Na hu sotte pavisaMte, kisiNaM parisussadi talAyaM // 24 // tapasA caiva na mokSaH, saMvarahInasya bhavati jinavacane / na hi srotasi pravizati, kRtsna parizuSyati taDAgam // 24 // 612. ja annANI kammaM khavei bahaAhiM bAsakoDIhi / taM nANI tihiM gutto, khavei UsAsamitteNaM // 25 // yad ajJAnI karma, kSayapati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tad jJAnI tribhirgupta , kSapayatyucchvAsamAtreNa // 25 / / 613. seNAvaimmi Nihae, jahA seNA paNassaI / evaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae // 26 // senApatau nihate, yathA senA praNazyati / evaM karmANi nazyanti, mohanIye kSaya gate // 26 / / 614. kammamalavippamukko, uDDhaM logassa aMtamadhigaMtA / so savvaNANadarisI, lahadi suhaNidiyamaNaMtaM // 27 // karma malavipramukta, Urdhva lokasyAntamadhigamya / sa sarvajJAnadarzI, labhate sukhamanindriyamanantam / / 27 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 195 608. mumukSujIva samyaktvarUpI dRDha kapAToM se mithyAtvarUpI AsravadvAra ko rokatA hai tathA dRr3ha vratarUpI kapAToM se hiMsA Adi dvAroM ko rokatA hai / 609-610. jaise kisI bar3e tAlAba kA jala, jala ke mArga ko banda karane se, pahale ke jala ko ulIcane se tathA sUrya ke tApa se kramaza: sUkha jAtA hai, vaise hI saMyamI kA karor3oM bhavoM meM saMcita karma pApakarma ke praveza mArga ko roka dene para tathA tapa se nirjarA ko prApta hotA hai--- naSTa hotA hai / 611. yaha jina-vacana hai ki saMvaravihIna muni ko kevala tapa karane se hI mokSa nahIM milatA; jaise ki pAnI ke Ane kA srota khulA rahane para tAlAba kA pUrA pAnI nahIM sUkhatA / 612. ajJAnI vyakti tapa ke dvArA karor3oM janmoM yA varSo meM jitane karmo kA kSaya karatA hai, utane karmo kA nAza jJAnI vyakti trigupti ke dvArA eka saoNsa me sahaja kara DAlatA hai / 613. jaise senApati ke mAre jAne para senA naSTa ho jAtI hai, vaise hI eka mohanIya karma ke kSaya hone para samasta karma sahaja hI naSTa ho jAte hai / 614. karmamala se vimukta jIva Upara lokAnta taka jAtA hai aura vahA~ vaha sarvajJa tathA sarvadarzI ke rUpa meM atIndriya anantasukha bhogatA hai / For Private Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 615. cakkikuruphaNisuredesu, ahamide jaM suhaM tikAlabhavaM / tatto aNaMtaguNidaM, siddhANaM khaNasuhaM hodi // 28 // cakrikuruphaNisurendreSu, ahamindre yat sukha trikAlabhavam / tataH anantaguNitaM, siddhAnAM kSaNasukha bhavati // 28 // 616. savve sarA niyaTRti, tavakA jattha na vijjai / maI tattha na gAhiyA, oe appaiTThANassa kheyanne // 29 // sarve svarAH nivartante, tarko yatra na vidyate / matistatra na gAhikA, ojaH apratiSThAnasya khedajJaH // 29 // 617. Na vi dukkhaM Na vi sukkhaM, Na vi pIDA va vijjade bAhA / Na vi maraNaM Na vi jaNaNaM, tattheva ya hoi NivvANaM // 30 // nApi duHkhaM nApi saukhyaM, nApi pIDA naiva vidyate bAdhA / nApi maraNaM nApi jananaM, tatraiva ca bhavati nirvANam // 30 // 618. Na vi iMdiya uvasaggA, Na vi moho vimyo Na NiddA ya / Na ya tiNhA va chuhA, tattheva ya hoi NivANaM // 31 // nApi indriyANi upasargAH, nApi moho vismayo na nidrA ca / na ca tRSNA naiva kSudhA, tatraiva ca bhavati nirvANam // 31 // 619. Na vi kammaM NokammaM, Na vi citA va aTTaruddANi / Na vi dhammasakkajhANe, tattheva ya hoi NivvANaM // 32 // nApi karma nokarma, nApi cintA naivArtaraudre / nApi dharmazukladhyAne, tatraiva ca bhavati nirvANam // 32 // 620. vijjadi kevalaNANaM, kevalasokkhaM ca kevalaM virayaM / kevaladiTThi amuttaM, atthittaM sappadesattaM // 33 // vidyate kevalajJAnaM, kevalasaukhya ca kevalaM vIryam / kevaladRSTi ramUrtatva-mastitva sapradezatvam // 33 //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 615 cakravatiyoM ko, uttarakuru, dakSiNakuru Adi bhogabhUmivAle jIvoM ko, tathA phaNIndra, surendra evaM ahamindro ko trikAla meM jitanA sukha milatA hai usa sabase bhI anantagunA sukha siddho ko eka kSaNa me anubhava hotA hai| 616. mokSAvasthA kA zabdoM meM varNana karanA sambhava nahIM hai, kyoki vahA~ zabdoM kI pravRtti nahI hai| na vahA~ tarka kA hI praveza hai, kyoMki vahA~ mAnasa-vyApAra sambhava nahI hai| mokSAvasthA saMkalpa-vikalpAtIta hai| sAtha hI samasta malakalaka se rahita hone se vahA~ oja bhI nahIM hai| rAgAtIta hone ke kAraNa sAtave naraka taka kI bhUmi kA jJAna hone para bhI vahA~ kimI prakAra kA kheda nahI hai| 617. jahA~ na du kha hai na sukha, na pIDA hai na vAdhA, na maraNa hai na janma, vahI nirvANa hai| 618. jahA~ na indriyA~ hai na upasarga, na moha hai na vismaya, na nidrA hai na tRSNA aura na bhUkha, vahI nirvANa hai / 619. jahA~ na karma hai na nokarma, na cintA hai na Artaraudra dhyAna, na dharma dhyAna hai aura na zukladhyAna, vahI nirvANa hai / 620. vahA~ arthAt muktajIvoM meM kevalajJAna, kevaladarzana, kevagsakha, kevalavIrya, arUpatA, astitva aura sapradezatva-ye guNa hotA hai|
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 samaNasuttaM 621. nivvANaM ti avAhaMti, siddhI logaggameva ya / khemaM sivaM aNAbAha, jaM caraMti mhesinno||34|| nirvANamityabAdhamiti, siddhirlokAgrameva ca / kSemaM zivam nAvAdhaM, yat caranti maharSayaH // 34 // 622. lAua eraNDaphale, aggIdhUme usU dhaNuvimukke / gai puvapaogeNaM, evaM siddhANa vi gatI tu // 35 // alAbu ca eraNDaphala-magnidhUma iSurdhanurvipramuktaH / gati pUrvaprayogaNavaM, siddhAnAmapi gatistu / / 35 / / 623. avvAbAhamaNidiya-maNovamaM puNNapAvaNimmukkaM / puNarAgamaNavirahiyaM, NiccaM acalaM aNAlaMbaM // 36 // avyAbAdhamanindriya-manupamaM puNyapApanirmaktam / punarAgamanavirahitaM, nityamacalamanAlambam / / 36 // 35. dravyasUtra 624. dhammo ahammo AgAsaM, kAlo puggala jantavo / esa logo tti paNNatto, jiNehiM varadaMsihiM // 1 // dharmo'dharma AkAzaM, kAla. pudgalA jantavaH / eSa loka iti prajJaptaH, jinavaradarzibhiH / / 1 / / 625. AgAsakAlapuggala-dhammAdhammasu patthi jIvaguNA / tesi acedaNataM, bhaNidaM jIvassa cedaNadA // 2 // AkAzakAlapudgala-dharmAdharmeSu na santi. jIvaguNAH / teSAmacetanatvaM, bhaNitaM jIvasya cetanatA // 2 // 626. AgAsakAlajIvA, dhammAdhammA ya muttiparihINA / muttaM puggaladavvaM, jIvo khalu cedaNo tesu // 3 // AkAzakAlajIvA, dharmAdharmoM ca mUrtiparihInAH / mUrta pudgaladravyaM, jIvaH khalu cetanasteSu // 3 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 199 621. jise maharSi hI prApta karate haiM vaha sthAna nirvANa hai, abAdha hai, siddhi hai, lokAgra hai, kSema, ziva aura anAbAdha hai / 622. jaise miTTI se lipta tumbI jala meM DUba jAtI hai aura miTTI kA lepa dUra hote hI Upara tairane laga jAtI hai athavA jaise eraNDa kA phala dhUpa se sUkhane para phaTatA hai to usake bIja Upara ko hI jAte hai athavA jaise agni yA dhUma kI gati svabhAvataH Upara kI ora hotI hai athavA jaise dhanupa se chUTA huA bANa pUrva - prayoga se gatimAn hotA hai, vaise hI siddha jIvo kI gati bhI svabhAvata' Upara kI ora hotI hai / 623. paramAtma-tattva, avyAvAdha, atIndriya, anupama, puNya-pAparahita, punarAgamana rahita, nitya, acala aura nirAlamba hotA hai / 35. dravya sUtra 624. paramadarzI jinavaroM ne loka ko dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala aura jIva isa prakAra chaha dravyAtmaka kahA hai / 625. AkAza, kAla, pudgala, dharma aura adharma dravyoM me jIva ke guNa nahI hote, isalie inheM ajIva kahA gayA hai / jIva kA guNa cetanatA hai / 626. AkAza, kAla, jIva, dharma aura adharma dravya amUrtika hai / pudgala dravya mUrtika hai / ina sabameM kevala jIva dravya hI cetana hai / For Private Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 samaNasuttaM 627. jIvA puggalakAyA, saha sakkiriyA havaMti Na ya sesA / puggalakaraNA jIvA, khaMdhA khalu kAlakaraNA du||4|| jIvA. pudgalakAyA , saha sakriyA bhavanti na ca zeSAH / pudgalakara : jIvA , skandhA. khalu kAlakaraNAstu // 4 // 628. dhammo ahammo AgAsaM, davvaM ikkikkamAhiyaM / aNaMtANi ya davANi, kAlo puggala jaMtavo // 5 // dharmo'dharma AkAza, dravyamakaikamAkhyAtam / anantAni ca dravyANi, kAla: (samayAH) pudgalA jantavaH // 5 // 629. dhammAdhamma ya do'vae, logamittA viyAhiyA / logAloge ya AgAse, samae smykhettie||6|| dharmA'dharmo ca dvAvapyeto, lokamAtrau vyAkhyAtau / loke'loke ca AkAzaH, samaya samayakSetrikaH // 6 // 630. annonnaM pavisaMtA, ditA ogAsamannamannassa / melaMtA vi ya NiccaM, sagaM sabhAvaM Na vijahaMti // 7 // anyo'nyaM pravizantaH, dadatyavakAzamanyo'nyasya / milanto'pi ca nityaM, svakaM svabhAvaM na vijati // 7 // 631. dhammasthikAyamarasaM, avaNNagaMdhaM asaddamapphAsaM / logogADhaM puThaM, pihulamasaMkhAdiya-padesaM // 8 // dharmAstikAyo'raso-'varNagandho'zabdo'sparzaH / lokAvagADhaH spRSTaH, pRthulo'saMkhyAtikapradezaH // 8 // 632. udayaM jaha macchANaM, gamaNANuggahayaraM havadi loe / taha jIvapuggalANaM, dhammaM davvaM viyANehi // 9 // udakaM yathA matsyAnAM, gamanAnugrahakaraM bhavati loke / tathA jIvapudgalAnAM, dharma dravyaM vijAnIhi // 9 // 633. Na ya gacchadi dhammatthI, gamaNaM Na karedi annadaviyassa / havadi gatI sa ppasaro, jIvANaM puggalANaM ca // 10 // na ca gacchati dharmAstikAyaH, gamanaM na karotyanyadravyasya / bhavati gateH sa prasaro, jIvAnAM pudgalAnA ca // 10 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 201 627. jIva aura pudgalakAya ye do dravya sakriya hai| zeSa saba dravya niSkriya hai| jIva ke sakriya hone kA bAhya sAdhana karma nokarmarUpa pudgala hai aura pudgala ke sakriya hone kA bAhya sAdhana kAladravya hai| 628. dharma, adharma aura AkAza ye tInoM dravya saMkhyA meM eka-eka hai / (vyavahAra-) kAla, pudgala aura jIva ye tInoM dravya anaMtaanata hai| 629. dharma aura adharma ye donoM hI dravya lokapramANa hai / AkAza loka aura aloka me vyApta hai| (vyavahAra-) kAla kevala samayakSetra arthAt manupyakSetra meM hI hai / 630. ye saba dravya paraspara meM praviSTa hai| eka dravya dUsare dravya ko avakAza dete hue sthita hai| ye isI prakAra anAdikAla se mile hue hai, kintu apanA-apanA svabhAva nahIM chor3ate hai / 631. dharmAstikAya rasa-rahita hai, rUpa-rahita hai, sparza-rahita, gandha-rahita aura zabda-rahita hai| samasta lokAkAza meM vyApta hai, akhaNDa hai, vizAla hai aura asaMkhyAtapradezI hai / 632. jaise isa loka me jala machaliyoM ke gamana meM sahAyaka hotA hai, vaise hI dharmadravya jIvoM tathA pudgaloM ke gamana meM sahAyaka yA nimitta banatA hai / 633. dharmAstikAya svaya gamana nahI karatA aura na anya dravyo kA gamana karAtA hai / vaha to jIvoM aura pudgaloM kI gati meM udAsIna kAraNa hai| yahI dharmAstikAya kA lakSaNa hai /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 samaNasuttaM 634. jaha havadi dhammadavvaM, taha taM jANeha davamadhammakkhaM / ThidikiriyAjuttANaM, kAraNabhUdaM tu puDhavIva // 11 // yathA bhavati dharmadravyaM, tathA tad jAnIhi dravyamadharmAkhyam / sthitikriyAyuktAnAM, kAraNabhUta tu pRthivIva // 11 // 635. ceyaNarahiyamamuttaM, avagAhaNalakkhaNaM ca savvagayaM / loyAloyavibheyaM, taM NahadavvaM jiNuddiLaM // 12 // cetanArahitamamUrta, avagAhanalakSaNaM ca sarvagatam / lokAlokadvibhedaM, tad nabhodravyaM jinoddiSTam // 12 // 636. jIvA ceva ajIvA ya, esa loe viyAhie / ajIvadesamAgAse, aloe se viyAhie // 13 // jIvAzcaiva ajIvAzca, eSa loko vyAkhyAtaH / ajIvadeza AkAza, alokaH sa vyAkhyAtaH // 13 // 637. pAsarasagaMdhavaNNa-vvadiritto agurulahugasaMjutto / vattaNalakkhaNakaliyaM, kAlasarUvaM imaM hodi // 14 // sparzarasagandhavarNavyatirivatam agurulaghukasaMyuktam / vartanalakSaNakalitaM kAlasvarUpam idaM bhavati / / 14 / / 638. jIvANa puggalANaM, huvaMti pariyaTTaNAi vivihAi / edANaM pajjAyA, vaTTate mukkhakAlaAdhAre // 15 // jIvAnAM pudgalAnAM bhavanti parivartanAni vividhAni / eteSAM paryAyA vartante mukhyakAlaAdhAre // 15 // 639. samayAvaliussAsA, pANA thovA ya AdiA bhedA / vavahArakAlaNAmA, NiddiTTA vIyarAehi // 16 // samayaAvaliucchvAsAH prANAH stokAzca AdikA bhedAH / vyavahArakAlanAmAnaH nirdiSTA vItarAgaH // 16 // 640. aNukhaMdhaviyappeNa du, poggaladavvaM havei duviyappaM / khaMdhA hu chappayArA, paramANU ceva duviyappo // 17 // aNuskandhavikalpena tu, pudgaladravyaM bhavati dvivikalpam / skandhAH khalu SaTprakArAH, paramANuzcaiva dvivikalpaH // 17 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 203 634. dharmadravya kI taraha hI adharmadravya hai| parantu antara yaha hai ki yaha sthitirUpa kriyA se yukta jIvoM aura pudgaloM kI sthiti me pRthvI kI taraha nimitta banatA hai / 635. jinendradeva ne AkAza-dravya ko acetana, amUrta, vyApaka aura avagAha lakSaNavAlA kahA hai| loka aura aloka ke bheda se AkAza do prakAra kA hai / 636. yaha loka jIva aura ajIvamaya kahA gayA hai| jahA~ ajIva kA ekadeza (bhAga) kevala AkAza pAyA jAtA hai, use aloka kahate hai| 637. sparza, gandha, rasa aura rUpa se rahita, aguru-laghu guNa se yukta tathA vartanA lakSaNavAlA kAladravya hai| 638. jIvoM aura pudgaloM me nitya honevAle aneka prakAra ke parivartana yA paryAya mukhyataH kAladravya ke AdhAra se hotI hai-unake pariNamana me kAladravya nimitta hotA hai| (isIko Agama me nizcayakAla kahA gayA hai|) 639. vItarAgadeva ne batAyA hai ki vyavahAra-kAla samaya, Avali, ucchvAsa, prANa, stoka Adi rUpAtmaka hai / 640. aNu aura skandha ke rUpa me pudgala-dravya do prakAra kA hai| skandha chaha prakAra kA hai aura paramANu do prakAra kA--kAraNaparamANu aura kArya-paramANu /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 samaNasuttaM 641. aithUlathUla thUlaM, thUlasuhumaM ca sahumathalaM ca / suhumaM aisuhumaM idi, dharAdiyaM hodi chanbheyaM // 18 // atisthUlasthUlAH sthUlA , sthUlasUkSmAzca sUkSmasthUlAzca / sUkSmA atisUkSmA iti, dharAdayo bhavanti paDbhedAH // 18 // 642. puDhavI jalaM ca chAyA, cariMdiyavisaya-kammaparamANU / chavihabheyaM bhaNiyaM, poggaladavvaM jiNavarahiM // 19 // pRthivI jala ca chAyA, caturindriyaviSaya-karmaparamANavaH / SaDvidhabheda bhaNitaM, pudgaladravya jinavaraiH / / 19 / / 643. aMtAhimajjhahINaM, apadesaM iMdiehi Na hu gejhaM / jaM davvaM avibhattaM, ta paramANuM kahaMti jiNA // 20 // antyAdimadhyahInam apradezam indriyairna khalu grAhyam / yad dravyam avibhaktam ta paramANu kathayanti jinA. // 20 // 644. vaNNarasagaMdhaphAse, pUraNagalaNAi savvakAlamhi / khaMdaM iva kuNamANA, paramANU puggalA tamhA // 2 // varNarasagandhasparza pUraNagalanAni sarvakAle / skandhA iva kurvanta. paramANava pudgalA tasmAt // 21 // 645. pANehiM cahiM jIvadi, jIvassadi jo hu jIvido putvaM / so jIvo, pANA puNa balamidiyamAu ussAso // 22 // prANaizcatubhijIvati, jIviSyati yaH khalu jIvita. pUrva / sa jIvaH, prANA, punarbalamindriyamAyu-rucchvAsa // 22 // 646. aNugurudehapamANo, uvasaMhArappasappado cedA / asamuhado vavahArA, NicchayaNayado asaMkhadeso vA // 23 // aNugurudehapramANa, upasahArapramarpata. cetayitA / asamabahata vyavahArAt, nizcayanayata asakhyadezo vA // 23 // 647. jaha paumarAyarayaNaM, khittaM khIre pabhAsayadi khIraM / taha dehI dehattho, sadehamattaM pabhAsayadi // 24 // yathA padmarAgaratna, kSipta kSIre prabhAsayati kSIram / tathA dehI dehastha, svadehamAnaM prabhAsayati // 24 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 205 641. skandha pudgala ke chaha prakAra ye haiM-- atisthUla, sthUla, sthUlasUkSma, sUkSmasthUla, sUkSma aura atisUkSma / pRthvI Adi isake chaha dRSTAnta hai | 642 pRthvI, jala, chAyA, netra tathA zeSa cAra indriyoM ke viSaya, karma tathA paramANu--isa prakAra jinadeva ne skandhapudgala ke chaha dRSTAnta hai | [ pRthvI atisthUla kA jala sthUla kA, chAyAprakAza Adi netraindriya viSaya sthUla sUkSma kA rasa-gadha-sparzazabda Adi indriya-vipaya sUkSma - sthUla kA, kArmaNa-skandha sUkSma kA tathA paramANu atisUkSma kA dRSTAnta hai / ] 643. jo Adi madhya aura anta se rahita hai, jo kevala ekapradezI hai -- jisake do Adi pradeza nahI hai aura jise indriyoM dvArA grahaNa nahI kiyA jA sakatA, vaha tribhAgavihIna dravya paramANu hai / 644. jisame raNa galana kI kriyA hotI hai arthAt jo TUTatA - jur3atA rahatA hai, vaha pudgala hai / skandha kI bhA~ti paramANu ke bhI sparza, rasa, gandha, varNa guNoM me sadA pUraNa- galana kriyA hotI rahatI hai, isalie paramANu bhI pudgala hai / 645. jo cAra prANo se vartamAna me jItA hai, bhaviSya me jIyegA aura atIta meM jiyA hai vaha jIva dravya hai / prANa cAra hai---- bala, indriya, Ayu aura ucchvAsa / 646. vyavahAranaya kI apekSA samudghAta avasthA ko chor3akara sakocavistAra kI zakti ke kAraNa jIva apane choTe yA bar3e zarIra ke barAbara parimANa (AkAra) kA hotA hai / kintu nizcayanaya kI apekSA jIva asakhyAtapradezI hai / 647. jaise padmarAgamaNi dUdha meM DAla dene para apanI prabhA se prabhAsita karatI hai -- dugdhapAtra ke nahI karatI, vaise hI jIva zarIra meM rahakara apane zarIra mAtra ko prabhAsita karatA hai- -anya kisI bAhya dravya ko nahI / dUdha ko bAhara ke kisI padArtha ko For Private Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 samaNasuttaM 648. AdA NANapamANaM, NANaM NeyappamANamuTThi / NeyaM loyAloyaM, tamhA NANaM tu savvagayaM // 25 // AtmA jJAnapramANa, jJAnaM jJeyapramANamuddiSTam / jJeyaM lokAlokaM, tasmAjjJAna tu sarvagatam // 25 // 649. jIvA saMsAratthA, NivvAdA cedaNappagA duvihA / uvaogalakkhaNA vi ya, dehAdehappavIcArA // 26 // jIvAH sasArasthA, nirvAtAH, cetanAtmakA dvividhA. / upayogalakSaNA api ca, dehAdehapravIcArAH // 26 // 650. puDhavijalateyavAU-vaNapphadI vivihathAvareiMdI / bigatigacadupaMcakkhA, tasajIvA hoMti saMkhAdI // 27 // pRthivIjalatejovAyu-vanaspatayaH vividharathAvaraikendriyAH / dvikatrikacatupaJcAkSAH, trasajIvA bhavanti zaDkhAdayaH // 27 // 36. sRSTisUtra 651. logo akiTTimo khala, aNAiNihaNo sahAvaNivvatto / jIvAjIvahiM phuDo, savvAgAsAvayavo nnicco||1|| loka: akRtrimaH khalu, anAdinidhanaH svabhAvanirvRttaH / jIvAjIvaH spRSTaH, sarvAkAzAvayavaH nityaH // 1 // 652. apadaso paramANU, padasametto ya samayasaddo jo / giddho vA lukkho vA, dupadesAdittamaNuhadi // 2 // apradezaH paramANuH, pradezamAtrazca svayamazabdo yaH / snigdho vA rUkSo vA, dvipradezAditvamanubhavati // 2 // 653. dupadesAdI khaMdhA, suhumA vA bAdarA sasaMThANA / puDhavijalateuvAU, sagapariNAmehiM jAyate // 3 // dvipradezAdayaH skandhAH, sUkSmA vA bAdarAH sasaMsthAnAH / pRthivIjalatejovAyavaH, svakapariNAmarjAyante // 3 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-darzana 207 648. ( isa prakAra vyavahAranaya se jIva zarIravyApI hai, kintu - ) vaha jJAna -pramANa hai, jJAna jJeyapramANa hai tathA jJeya loka- aloka hai, ataH jJAna sarvavyApI hai / AtmA jJAna- pramANa hone se AtmA bhI sarvavyApI hai / 649 jIva do prakAra ke hai -- saMsArI aura mukta / donoM hIM cetanA svabhAvavAle aura upayoga lakSaNavAle hai / saMsArI jIva zarIrI hote hai aura muktajIva azarIrI / 650. saMsArIjIva bhI trasa aura sthAvara do prakAra ke hai / pRthvIkAyika, jalakAyika, tejakAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ye saba ekendriya sthAvara jIva hai aura zaMkha, pipIlikA, bhramara tathA manuSya- pazu Adi kramazaH dvIndriya, trIndriya, caturindriya va paMcendriya trasa jIva haiM / 36. sRSTisUtra 651. vastutaH yaha loka akRtrima hai, anAdinidhana hai, svabhAva se hI nirmita hai, jIva va ajIva dravyoM se vyApta hai, sampUrNa AkAza kA hI eka bhAga hai tathA nitya hai / 652. (loka meM vyApta - ) pudgala - paramANu ekapradezI hai -- do Adi pradezI nahI hai, tathA vaha zabdarUpa nahI hai, phira bhI usameM snigdha va rUkSa sparza kA aisA guNa hai ki eka paramANu dUsare paramANuoM se ba~dhane yA jur3ane yA milane para do pradezI Adi skandha rUpa dhAraNa kara lete haiM / kA 653. dvipradezI Adi sAre sUkSma aura bAdara (sthUla ) skandha apane pariNamana ke dvArA pRthvI, jala, agni, vAyu ke rUpa me aneka AkAravAle bana jAte hai / For Private Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 samaNasuttaM 654. ogADhagADhaNicido, puggalakAhiM savvado logo / suhumehi bAdarehi ya, appAogehiM joggehiM // 4 // avagADhagADhanicitaH, pudgalakAryaH sarvato loka / sUkSmarbAdarazcA-prAyogyaryogyaH // 4 // 655. kammattaNapAoggA, khaMdhA jIvassa pariNaiM pappA / gacchaMti kammabhAvaM, Na hi te jIveNa pariNamidA // 5 // karmatvaprAyogyA', skandhA jIvasya pariNati prApya / gacchanti karmabhAva, na hi te jIvana pariNamitAH // 5 // 656. bhAveNa jeNa jIvo, pecchadi jANAdi AgadaM visaye / rajjadi teNeva puNo, bajjhadi kamma ti uvadeso // 6 // bhAvena yena jIva., prekSate jAnAtyAgataM viSaye / rajyati tenaiva punarbadhyate karmatyupadezaH // 6 / / 657. savvajIvANa kammaM tu, saMgahe chaddisAgayaM / savvesa vi paesesa, savvaM saveNa baddhagaM // 7 // sarvajIvAnA karma tu, saMgrahe SaDdizAgatam / sarvepvapi pradezeSu, sarva sarveNa baddhakam // 7 // teNAvi jaM kayaM kammaM, suhaM vA jai vA duhaM / kammaNA teNa saMjatto, gacchaI u paraM bhavaM // 8 // tenApi yat kRta karma, sukha vA yadi vA dukham / karmaNA tena sayukta., gacchati tu para bhavam // 8 // 659. te te kammattagadA, poggalakAyA puNo vi jIvassa / saMjAyaMte dehA, dehatarasaMkamaM pappA // 9 // te te karmatvagatA , pudgalakAyA. punarapi jIvasya / / sajAyante dehA dehAntarasakrama prApya // 9 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 tattva-darzana 654. yaha loka saba ora se ina sUTama-vAdara pudgala-skandho se ThasA Thasa bharA huA hai| unameM se kucha pudgala karmarUpa se pariNa mana ke yogya hote hai aura kucha ayogya hote hai / 655. karmarUpa meM pariNamita hone ke yogya pudgala jIva ke rAgAdi (bhAvoM) kA nimitta pAkara svaya hI karmabhAva ko prApta ho jAte hai / jIva svaya unhe (balapUrvaka) karma ke rUpa meM pariNamita nahIM krtaa| 656. jIva apane rAga yA dveparUpa jisa bhAva se saMpakta hokara indriyoM ke viSayo ke rUpa meM Agata yA grahaNa kiye gaye padArtho ko jAnatAdekhatA hai, unhIse uparakta hotA hai aura usI uparAgavaza navIna karmo kA bandha karatA hai / 657 sabhI jIvoM ke lie saMgraha (baddha) karane ke yogya karma-pudgala chahoM dizAo me sabhI AkAzapradezo me vidyamAna hai| ve sabhI karma-pudgala AtmA ke sabhI pradezo ke sAtha baddha hote hai / 658 vyakti sukha-du.kharUpa yA zubhAzubharUpa jo bhI karma karatA hai, vaha apane una karmoM ke sAtha hI parabhava me jAtA hai / 659. isa prakAra karmo ke rUpa meM pariNata ve pudgala-piNDa deha se dehAntara ko-navIna zarIrarUpa parivartana ko-prApta hote rahate hai| arthAt pUrvabaddha karma ke phalarUpa me nayA zarIra banatA hai aura naye zarIra me navIna karma kA badha hotA hai| isa taraha jIva nirantara vividha yoniyo meM paribhramaNa karatA rahatA 14
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka - darzana avaloka lokAkAza madhyaloka) alokAkAza adholoka caudaha rAju uttaMga nabha loka puruSasaMThAna / tAmai jIva anAditai bharamata hai bina jJAna //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM caturtha khaNDa syAdvAda For Private Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37. anekAntasUtra 660. jeNa viNA logassa vi, vavahAro savvahA na nivvahai / tassa bhuvaNekkaguruNo, Namo aNegaMtavAyarasa // 1 // yena vinA lokasya api vyavahAra sarvathA na nivahati / tasmai bhavanakagurave nama. anekAntavAdAsa 11 // 661. guNANamAsao davaM, egadavassiyA guNA / lakavaNaM pajjavANaM tu, ubhao assiyA bhve||2|| gaNAnAmAzrayo dravya, ekadravyAzritA gamA lakSaNa paryavANA tu, ubhayogazritA bhavanti // 2 // 662. dadhvaM pajjavaviuyaM, davaviuttA ya pajjavA gathi / uppAya-TTii-bhaMgA, haMdi daviyalakkhaNaM eye // 3 // dravya paryavaviyata, dravyaviyuktAzca paryavA na santi / utpAdasthitibhaGgA . hanta dravyalakSaNametat / / 3 // 663. Na bhavo bhaMgavihINo, bhaMgo vA sthi saMbhavavihINo / uppAdo vi ya bhaMgo, Na viNA dhoveNa attheNa // 4 // na bhavo bhaGgavihIno, bhago vA nAsti sambhavavihIna / utpAdopi ca maGgo, na vinA prauvyaNAthana // 4 // 664 umpAdadidibhaMgA, vijjate pajjaesa pajjAyA / datvaM hi saMti niyataM, tamhA davvaM hadi savva // 5 // utpAdasthinibhaGgA, vidyante paryAya paryAyA. / kA hi manti niyata. tasmAd dravya bhavati sarvam / / 5 / / 665. samavedaM khalu davvaM, saMbhavaThidiNAsasaNNidahroha / ekkammi ceva samaye ramhA davvaM khu tattidayaM // 6 // gamavanna praya, sambhavamtinAzasajitArthe / ekasmin caiva namaye. taH / 5 khalu tat tritayam // 6 // - 212 -
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37. anekAntasUtra 660 jimajhe binA loka kA vyavahAra bilakula nahIM cala sakatA vizva ke usa ekameva guru anekAntavAda ko praNAma karatA huuN| 661. dravya gaNoM kA Azraya yA AdhAra hai| jo eka dravya ke Azraya rahate hai, ve guNa hai| paryAyoM kA lakSaNa dravya yA guNa donoM ke Azrita rahanA hai / 662 paryAya ke binA dravya nahI aura dravya ke vikAsa nahI / utpAda. sthiti (dhruvatA) aura vyaya (nAma itya kA aga hai| arthAt dravya use kahate hai jisame prati mamaya utpAda yAdi tInoM ghaTina hote rahate hai / 663 utpAda vyaya ke binA nahIM hotA aura vyaya uttAda ke binA nahIM hotaa| isI prakAra utpAda aura vyaya dAnA nikAlasthAyI prauvyaartha (AdhAra) ke binA nahIM gate / 664. utpAda, vyaya ora dhrauvya (utpatti, vinAna ora ridiya tIno dravya meM nahIM hote apitu dravya ko nitya parivartanago paryAyo meM hote hai / parantu paryAyo kA samUha rakama hai, ana mara dravya hI hai / 665 dravya eka hI samaya meM utpAda, vyaya va dhrobdha nAmaka arthoM ke sAtha mamaveta-ekameka hai| isalie ye tIno vAstatra meM dravya hai / - 213 --
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 samaNasuttaM 666. pADubbhavadi ya anno, pajjAo pajjAo vayadi anno / davvassa taM pi davaM, Neva paNaThaM va uppannaM // 7 // prAdurbhavati cAnya , paryAya paryAyo vyayate anyaH / dravyasya tadapi dravya, naiva pranaSTa nava utpannam // 7 // 667. purisammi purisasaddo, jammAI-maraNakAlapajjanto / tassa u bAlAIyA, pajjavajoyA bahuviyappA // 8 // purupe puruSazabdo, janmAdi-maraNa kAlaparyanta / tasya tu bAlAdikA, paryayayogyA bahuvikalpA // 8 // 668. tamhA vatthUNaM ciya, jo sariso pajjavo sa sAmannaM / jo visariso viseso, ya mao'NatyaMtaraM ttto||9|| tasmAd vastUnAmeva, ya. sadRza paryava saH sAmAnyam / yo visadRzo vizeSa, sa mato'narthAntaraM tata. / / 9 / / 669. sAmanna aha visese, dave gANaM havei aviroho / sAhai taM sammattaM, Nahu puNa taM tassa vivarIyaM // 10 // sAmAnyamatha vizeSaH, dravye jJAna bhavatyavirodha. / mAdhayati tatsamyaktva, nahi punastattasya viparItam // 10 // 670. piu-putta-Nattu-bhavvaya-bhAUNaM egapurisasaMbaMdho / Na ya so egassa piya, tti sesayANaM piyA hoi // 11 // pita-putra-nAta-bhavyaka-bhrAtaNAm eka puruSasambandha / na ca sa ekasya pitA iti zeSakANA pitA bhavati // 11 // 671. saviyappa-NiviyappaM iya, purisaM jo bhaNejja aviyappaM / saviyappameva vA NicchaeNa, Na sa nicchao samae // 12 // savikalpa-nirvikalpam iti puruSa yo bhaNed avikalpam / savikalpameva vA nizcayena na sa nizcita. samaye // 12 // 672. annonnANugayANaM, 'imaM va taM va' tti vibhayaNamajuttaM / jaha duddha-pANiyANaM, jAvaMta visesapajjAyA // 13 // anyonyAnugatayo: 'ida vA tad vA' iti vibhajanamayuktam / yathA dugdha-pAnIyayo: yAvanta vizeSaparyAyAH // 13 //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 215 666. dravya kI anya (uttaravartI) paryAya utpanna (prakaTa) hotI hai aura anya (pUrvavartI ) paryAya naSTa (adRzya) ho jAtI hai / phira bhI dravya na to utpanna hotA hai aura na naSTa hotA hai-- dravya ke rUpa me sadA dhruva (nitya ) rahatA hai / 667. puruSa me puruSa zabda kA vyavahAra janma se lekara maraNa taka hotA hai| parantu isI bIca bacapana-buDhApA Adi aneka paryAya utpanna ho-hokara naSTa hotI jAtI hai| 668. (ataH) vastuoM kI jo sadRza paryAya hai-dIrghakAla taka banI rahanevAlI samAna paryAya hai, vahI sAmAnya hai aura unakI jo visadRza paryAya hai vaha vizeSa hai| ye dono sAmAnya tathA vizeSa paryAya usa vastu se abhinna (kathacit ) mAnI gayI hai / 669. sAmAnya tathA vizeSa ina donoM dharmo se yukta dravya me honevAlA virodha-rahita jJAna hI. samyaktva kA sAdhaka hotA hai| usame viparIta arthAt virodhayukta jJAna sAdhaka nahIM hotaa| 670. eka hI puruSa me pitA, putra, pautra, bhAneja, bhAI Adi aneka sambandha hote hai| eka hI samaya meM vaha apane pitA kA putra aura apane putra kA pitA hotA hai| ata. eka kA pitA hone se vaha sabakA pitA nahI hotA / (yahI sthiti saba vastuoM kI hai|) 671. nirvikalpa tathA savikalpa ubhayarUpa puruSa ko jo kevala nirvikalpa athavA savikalpa (eka hI) kahatA hai, usakI mati nizcaya hI zAstra meM sthira nahI hai / 672. dUdha aura pAnI kI taraha aneka virodhI dhamoM dvArA paraspara ghule-mile padArtha me 'yaha dharma' aura 'vaha dharma' kA vibhAga karanA ucita nahI hai / jitanI vizeSa paryAya hoM, utanA hI avibhAga samajhanA caahie|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 673. saMkejja yA'saMkitabhAva bhikkhU, vibhajjavAyaM ca viyAgarejjA / bhAsAdugaM dhammasamuTTitehi, viyAgarejjA samayA supane // 14 // zaGkita cAzaGkitabhAvo bhikSu vibhajyavAda ca vyAgRNIvAn / bhASAdvika ca samyak samutthitai vyAgRNIyAt samatayA suprjny.||14|| sama (a) paJcavidha jJAna 674. saMsayavimoha-vinbhaya-vivajjiyaM 38. pramANasUtra grahaNa 675. tattha appaparasarUvassa / sAyAramaNeyabheyaM tu // 1 // 1 gahaNaM samma NANaM, saMzayavimoha - vibhramavivarjitamAtma-parasvarUpasya samyagjJAnaM, paMcavihaM nANaM, suyaM ohinANaM tu taiyaM, tatra paJcavidhaM jJAnaM, avadhijJAna tu tRtIya, manojJAna ca sAkAramanekabheda tu // 1 // AbhinibohiyaM / maNanANaM ca kevalaM // 2 // zrutamAbhinibodhikam / kevalam // 2 // khaiyaM // 3 // 676. paMceva hoMti NANA, madisudaohImaNaM ca khayauvasamiyA cauro, kevalaNANaM have paJcaiva bhavanti jJAnAni, matizrutAvadhimanazca kevalam / kSAyopazamikAni catvAri, kevalajJAna bhavet kSAyikam ||3|| 677. IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavasaNA / saNNA satI matI paNNA, savvaM AbhiNibodhiyaM // 4 // IhA apohaH vimarza: mArgaNA ca gaveSaNA | saMjJA smRti mati prajJA sarvam Abhinibodhikam // 4 // 678. atthAo atyaMtara - muvalaMbhe taM bhaNati suyaNANaM / AbhiNibohiyapuvvaM, NiyameNa ya saddayaM mUlaM // 5 // arthAdarthAntaramupalambha. taM bhaNanti zrutajJAnam / AbhinibodhikapUrva niyamena ca zabdaja mUlam // 5 // For Private Personal Use Only kevalayaM /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 217 673. sUtra aura artha ke viSaya me zakAsahita sAdhu bhI garvarahita hokara sthAdvAdamaya vacana kA vyavahAra kre| dharmAcaraNa meM pravRtta mAdhuo ke sAtha vicaraNa karate hue satyabhApA tathA anubhaya (jo na satya ho aura na asatya) bhApA kA vyavahAra kare / dhanI yA nirdhana kA bheda na karake samabhAvapUrvaka dharma-kathA kahe / 38. pramANasUtra (a) paJcavidha jJAna 674. sazaya, vimoha (viparyaya) aura vibhrama (anadhyavasAya) ina tIna mithyAjJAnoM se rahita apane aura para ke svarUpa kA grahaNa karanA samyagjJAna hai| yaha vastusvarUpa kA yathArtha nizcaya karAtA hai, ataeva ise sAkAra arthAt savikalpaka (nizcayAtmaka) kahA gayA hai / isake aneka bheda hai / 675. vaha jJAna pA~ca prakAra kA hai--Abhinibodhika yA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana paryayajJAna aura kevalajJAna / 676. isa prakAra mati, zruta, avadhi, mana paryaya aura kevala ke rUpa meM jJAna pA~ca hI hai| inameM se prathama cAra jJAna kSAyopazamika haiM, aura kevalajJAna kSAyika hai| (ekadeza kSaya va upazama se utpanna hone ke kAraNa cAra jJAna apUrNa hai aura samasta karmo ke kSaya se utpanna hone ke kAraNa pA~cavA~ kevalajJAna paripUrNa hai|) 677. IhA, apoha. mImAsA, mArgaNA, gaveSaNA, sajJA, zakti, mati aura prajJA--ye sava Abhinibodhika yA matijJAna hai / 678. (anumAna yA ligajJAna kI bhA~ti ) artha (zabda) ko jAnakara usa para se arthAntara (vAcyArtha) ko grahaNa karanA zrutajJAna kahalAtA hai| yaha jJAna niyamataH Abhinibodhika jJAnapUrvaka hotA hai / isake do bheda hai--ligajanya aura zabdajanya / (dhuA~ dekhakara honevAlA agni kA jJAna ligaja hai aura vAcakazabda suna yA par3hakara honevAlA jJAna zabdaja hai|) Agama me zabdaja zrutajJAna kA prAdhAnya hai|
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 samaNasutta 679. iMdiyamaNonimittaM, jaM viSNANaM suyANusAreNaM / niyayatatthuttisamatthaM, taM bhAvasuyaM maI sesaM // 6 // indriyamanonimitta, yadvijJAna zrutAnusAreNa / nijakAryoktisamartha, tad bhAvazruta mati. zeSam // 6 / / 680. maiputvaM suyamuttaM, na maI suyapubviyA viseso'yaM / puvvaM pUraNapAlaNa-bhAvAo jaM maI tassa // 7 // matipUrva zrutamuktaM, na mati zrutapUrvikA vizeSo'yam / pUrva pUraNapAlana - bhAvAdyad matistasya // 7 // 681. avahIyaditti ohI, sImANANetti vaNiyaM samae / bhavaguNapaccaya-vihiyaM, tamohiNANa tti NaM biti // 8 // avadhIyata ityavadhi , sImAjJAnamiti vaNitaM samaye / bhavaguNapratyayavidhika, tadavadhijJAnamiti bruvanti // 8 // 682. citiyamacitiyaM vA addhaM citiya aNeyabheyagayaM / maNapajjava tti NANaM, jaM jANai taM tu Naraloe // 9 // cintitamacintitaM vA, arddha cintitamanekabhedagatam / mana paryaya. ti jJAnaM, yajjAnAti tattu naraloke // 9 // 683. kevalamegaM suddhaM, sagalamasAhAraNaM aNaMtaM ca / pAyaM ca nANasaddo, nAmasamANAhigaraNo'yaM // 10 // kevalamekaM zuddha, sakala masAdhAraNamananta ca / prAyazca jJAnazabdo, nAmasamAnAdhikaraNo'yam // 10 // 684. saMbhinnaM pAsaMto, logamalogaM ca savvao savvaM / taM natthi jaM na pAsai, bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca // 11 // saMbhinnaM pazyan, lokamaloka ca sarvataH sarvam / tannAsti yatra pazyati, bhUtaM bhavyaM bhaviSyacca // 11 //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 syAdvAda 679 indriya aura mana ke nimitta se zrutAnusArI honevAlA jJAna zrutajJAna kahalAtA hai| vaha apane viSayabhUta artha ko dUsare se kahane meM samartha hotA hai| zeSa indriya aura mana ke nimitta se honevAlA azrutAnusArI avagrahAdi jJAna matijJAna hai| (isase svayaM to jAnA jA sakatA hai, kintu dUsare ko nahI samajhAyA jA sakatA / ) zrutajJAna matijAnapUrvaka hotA hai / matijJAna zrutajJAnapUrvaka nahI hotA / yahI donoM jJAnoM meM antara hai| 'pUrva' zabda 'pR' dhAtu se banA hai, jisakA artha hai pAlana aura pUraNa / zruta kA pUraNa aura pAlana karane se matijJAna pUrva meM hI hotA hai| ata. mati pUrvaka hI zruta kahA gayA hai / 681. 'avadhIyate iti avadhi.' arthAt dravya, kSetra, kAla, bhAva kI maryAdA pUrvaka rUpI padArtho ko ekadeza jAnanevAle jJAna ko avadhijJAna kahate hai| ise Agama me sImAjJAna bhI kahA gayA hai| isake do bheda hai--bhavapratyaya aura guNapratyaya / 682. jo jJAna manupyaloka me sthita jIva ke cintita, acintita, ardha cintita Adi aneka prakAra ke artha se mana ko pratyakSa jAnatA hai, vaha mana.paryayajJAna hai / 683 kevala zabda ke eka, zaddha, sakala, asAdhAraNa aura ananta Adi artha hai| ata. kevalajJAna eka hai, indriyAdi kI sahAyatA se rahita hai aura usake hone para anya saba jJAna nivRtta ho jAte hai / isIlie kevalajJAna ekAkI hai, malakalaka se rahita hone se zuddha hai| sampUrNa jJeyo kA grAhaka hone se sakala hai| isake samAna aura koI jJAna nahI hai, ata asAdhAraNa hai| isakA kabhI anta nahI hotA, ata anata hai / 684. kevalajJAna loka aura aloka ko sarvata paripUrNa rUpa se jAnatA hai| bhUta, bhaviSya aura vartamAna meM aisA kucha bhI nahI hai jise kevalajJAna nahI jAnatA /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 samaNasutaM (A) pratyakSa-parokSa pramANa 685. gehaNai vatthusahAvaM, aviruddhaM sammarUvaM ja NANa / bhaNiyaM khu taM pamANaM, paccakkhaparokkhabheehi // 12 // gRhNAti vastusvabhAvam, aviruddha samyagrUpa yajajJAnama / bhaNitaM khalu tat pramANa, pratyakSaparokSabhedAbhyAm / / 12 / / 686. jIvo akkho atthavvavaNa - bhoyaNaguNanio jeNaM / taM pai vaTTai nANaM, . je paccakkhaM tayaM tivihaM // 13 // jIvaH akSaH arthavyApana - bhojanaguNAnvito yena / taM prati vartate jJAnaM, yat pratyakSaM tat trividham / / 13 / / 687. akkhassa poggalakayA, jaM dabindiyamaNA parA teNaM / tehiM to jaM nANaM, parokkhamiha tamaNumANaM va // 14 // akSasya pudgala kRtAni yat, dravyendriyamanAsi parANi tena / taistasmAd yajjJAna, parokSamiha tadanumAnamiva // 14 // 688. hoMti parokkhAI mai-suyAI jIvassa prnimittaao| puvovaladdhasaMbaMdha-saraNAo vANumANaM va // 15 // bhavataH parokSe mati-zrate jIvasya paranimittAt / pUrvopalabdhasambandha-smaraNAd vA'numAnamiva // 15 // 689. egateNa parokkhaM, ligiyamohAiyaM ca paccakkhaM / iMdiyamaNobhavaM jaM, taM saMvavahArapaccakkhaM // 16 // ekAntena parokSa, laiGgika madhyAdika ca pratyakSam / indriyamanobhava yat, tat savyavahArapratyakSam / / 16 / / 39. nayasUtra 690. jaM gANINa viyappaM, suyabheyaM vatthuaMsasaMgaNaM / taM iha jayaM pauttaM, NANI puNa teNa gANeNa // 1 // yo jJAninA vikalpa., zrutabhedo vastvaMzasaMgrahaNam / sa iha nayaH prayuktaH, jJAnI punastena jJAnena // 1 //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 221 (jA) pratyakSa-parokSa pramANa 685 jo jJAna vastu-svabhAva ko--yathArthasvarUpa ko-samyakapa se jAnatA hai, use pramANa kahate hai / isake do bheda hai--pratyakSa aura parokSa / 886 jIva ko 'akSa' kahate hai| yaha zabda 'azu vyAptau' dhAtu se banA hai| jo jJAnarUpa meM samasta padArtho meM vyApta hai, vaha akSa arthAt jIva hai / 'akSa' zabda kI vyutpatti bhojana ke artha meM 'am' dhAtu se bhI ko jA sakatI hai| jo tInoM loka kI samasta samRddhi Adi ko bhogatA hai vaha akSa arthAt jova hai| isa taraha donoM vyutpattiyo se (arthavyApana va bhojanaguNa se) jIva kA akSa artha siddha hotA hai / usa akSa se honevAlA jJAna pratyakSa kahalAtA hai| isake tIna bheda hai---avadhi, mana.paryaya aura kevala / 687. paudagalika hone ke kAraNa dravyendriyA~ aura mana 'akSa' arthAta jIva se 'para' (bhinna ) hai / ata. unase honevAlA jJAna parokSa kahalAtA hai| jaise anumAna meM dhUma se agni kA jJAna hotA hai, vaise hI parokSajJAna bhI 'para' ke nimitta se hotA hai| 688. jIva ke mati aura zruta-jJAna paranimittaka hone ke kAraNa parokSa hai / athavA anumAna kI taraha pahale se upalabdha artha ke smaraNa dvArA hone ke kAraNa bhI ve paranimittaka hai / 689. dhUma Adi liga se honevAlA zrutajJAna to ekAntarUpa se parokSa hI hai| avadhi, mana.paryaya aura kevala ye tInoM jJAna ekAntarUpa se pratyakSa hI hai / kintu indriya aura mana se honevAlA matijJAna lokavyavahAra meM pratyakSa mAnA jAtA hai| isalie vaha sAMvyavahArika pratyakSa kahalAtA hai| 39. nayasUtra 690. zrutajJAna ke Azraya se yavata vastu ke aMza ko grahaNa karanevAle jJAnI ke vikalpa ko 'naya' kahate hai| usa jJAna se jo yukta hai, vahI jJAnI hai| * paranimittaka = mana aura indriyo kI sahAyatA se honevAlA jJAna /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 samaNasuttaM 691. jamhA Na NaeNa viNA, hoi Narassa siyavAyapaDivattI / / tamhA so bohavvo, eyaMtaM hatukAmeNa // 2 // yasmAt na nayena vinA, bhavati narasya syAdvAdapratipatti / tasmAt sa boddhavya., ekAnta hantukAmena // 2 // 692. dhammavihINo sokkhaM, taNhAcheyaM jaleNa jaha rahido / taha iha baMchai mUDho, payarahio davvaNicchitI // 3 // dharmavihInaH saukhyaM, tRSNAcchedaM jalena yathA rahita. / tatheha vAJchati mUDho, nayarahito dravyanizcitI // 3 // 693. titthayaravayaNasaMgaha-visesapatyAra-mUlavAgaraNI / davvaDhio ya pajjavaNao, ya sesA viyappA si // 4 // tIrthakaravacanasaMgrahavizeSaprastAra - malavyAkaraNI / dravyAthikazca paryavanayazca, zeSAH vikalpA. eteSAm // 4 // 694. davaTThiyavattavvaM, avatthu NiyameNa pajjavaNayassa / taha pajjavavatthu, avatthameva davaTTiyanayassa // 5 // dravyAthikavaktavyaM - avastu niyamena paryavanayasya / tathA paryavavastu, avastu eva dravyArthikanayasya / / 5 / / 695. uppajjati viyaMti ya, bhAvA niyameNa pajjavanayassa / ravaTThiyassa savvaM, sayA aNuppannamaviNaLeM // 6 // utpadyante vyayanti ca, bhAvA niyamena paryavanayasya / dravyArthikasya sarva, sadAnutpannamavinapTam / / 6 / / 696. davaTThieNa savvaM, davvaM taM pajjayaTThieNa puNo / havadi ya annamaNannaM, takkAle tammayattAdo // 7 // dravyAthikena sarva, dravyaM tatparyAyAthikena punaH / bhavati cAnyad ananyat-tatkAle tanmayatvAt // 7 // 697. pajjaya gauNaM kiccA, davvaM pi ya jo hu giNhai loe / so davvatthiya bhaNio, vivarIo pjjytthinno||8|| paryaya gauNaM kRtvA, dravyamapi ca yo hi galAti loke / sa dravyAthiko bhaNito, viparItaH paryayArthinayaH // 8 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 691 223 naya ke vinA manuSya ko syAdvAda kA bodha nahI hotA / ataH jo ekAnta kA yA ekAnta Agraha kA parihAra karanA cAhatA hai, use naya ko avazya jAnanA cAhie / syAdvAda 692. jaise dharmavihIna manuSya sukha cAhatA hai yA koI jala ke binA apanI pyAsa bujhAnA cAhatA hai, vaise hI mUDhajana naya ke vinA dravya ke svarUpa kA nizcaya karanA cAhate hai / 693. tIrthakaroM ke vacana do prakAra ke hai- - sAmAnya aura vizeSa / dono prakAra ke vacanoM kI rAziyoM ke ( saMgraha ke ) mUla pratipAdaka naya bhI do hI hai - - dravyAthika aura paryAyArthika / zeSa saba naya ina dono ke hI avAntara bheda hai / ( dravyArthika naya vastu ke sAmAnya aza kA pratipAdaka hai aura paryAyAthika vizeSAza kA 1 ) 694. dravyArthika naya kA vaktavya ( sAmAnyAMza ) paryAyArthika naya ke lie niyamataH avastu hai aura paryAyArthika naya kI viSayabhUta vastu (vizeSAMza) dravyArthika naya ke lie avastu hai / 695. paryAyArthika naya kI dRSTi se padArtha niyamataH utpanna hote hai aura naSTa hote hai / aura dravyArthika naya kI dRSTi se sakala padArtha sadaiva anutpanna aura avinAzI hote hai / 696. dravyArthika naya se sabhI dravya hai aura paryAyArthika naya se vaha anyaanya hai, kyoMki jisa samaya meM jisa naya se vastu ko dekhate hai, uma samaya vaha vastu usI rUpa me dRSTigocara hotI hai / 697. jo jJAna paryAya ko gauNa karake loka me dravya kA hI grahaNa karatA hai, use dravyArthika naya kahA gayA hai / aura jo dravya ko gauNa karake paryAya kA hI grahaNa karatA hai, use paryAyArthika naya kahA gayA hai / For Private Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 samaNasuttaM 698. negama-saMgaha-vavahAra-ujjusue ceva hoI bodhavvA / sadde ya samabhirUDhe, evaMbhUe ya mUlanayA // 9 // naigama-sagraha-vyavahAra-RjasUtrazca bhavanti voddhavya / zabdaraca samabhirUDha , evaMbhRtazca mUlanayA. / / 9 / / 699. paDhamatiyA davvatthI, pajjayagAhI ya iyara je bhaNiyA / te cadu atyapahANA, sahapahANA hu tiNi yA // 10 // prathamatrikA. dratyArthikAH, paryAyagrAhiNazcetare ye bhnnitaaH| te catvAro'rthapradhAnAH, zabdapradhAnA: hi trayo nayAH // 10 // 700. gAiM mANAI, sAmannobhayavisesanANAhaM / jaM tehiM miNai to, Negamo Nao NegamANo ti // 12 // naikAni mAnAni, sAmAnyobhaya-vizeSajJAnAni / yataiminoti tato, nagamo nayo naika mAna iti // 11 // 701. Nivitta davakiriyA, vaTTaNakAle du jaM samAcaraNaM / taM bhUyaNaigamaNayaM, jaha ajjadiNaM nivvuo viiro||12|| nirvRttA dravyakriyA, vartane kAle tu yat samAcaraNam / ma bhUtanaigamanayo, yathA adya dina nivRto vIra // 12 // 702. pAraddhA jA kiriyA, papaNavihANAdi kahai jo siddhaM / loe ya pucchamANe, taM bhaNNai vaTTamANaNayaM // 13 // prArabdhA yA kriyA, pacanavidhAnAdi kathayati ya. siddhAm / loke ca pacchayamAne, sa bhaNyate vartamAnanayaH // 13 // 703. NippaNNamiva paryapadi, bhAvipadatthaM Naro aNipaNNaM / appatthe jaha patthaM, bhaNNai so bhAvi gaigamo tti nno||14|| nippannamiva prajalpati, bhAvipadArtha naro'niSpannam / aprasthe yathA prasthaH, bhaNyate sa bhAvinaigama iti nayaH // 14 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 225 698. (dravyArthika aura paryAyArthika naya ke bhedarUpa) mUla naya sAta hai--naigama, sagraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUr3ha tathA evNbhuut| 699. inameM se prathama tIna naya dravyAthika hai aura zeSa cAra naya paryA yArthika hai / sAtoM me se pahale cAra naya arthapradhAna hai aura antima tIna naya zabdapradhAna hai| sAmAnyajJAna, vizeSajJAna tathA ubhayajJAna rUpa se jo aneka mAna loka meM pracalita hai unheM jisake dvArA jAnA jAtA hai vaha naigama naya hai| isIlie use 'nayikamAna' arthAt vividharUpa se jAnanA kahA gayA hai| 701. (bhUta, vartamAna aura bhaviSya ke bheda se naigamanaya tIna prakAra kA hai|) jo dravya yA kArya bhUtakAla meM samApta ho cukA ho usakA vartamAnakAla me AropaNa karanA bhUta naigamanaya hai| jaise hajAroM varSa pUrva hue bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke lie nirvANaamAvasyA ke dina kahanA ki 'Aja vIra bhagavAn kA nirvANa huA hai|' 702. jisa kArya ko abhI prArambha hI kiyA hai usake bAre me logo ke pUchane para 'pUrA huA kahanA' jaise bhojana banAnA prArambha karane para hI yaha kahanA ki 'Aja bhAta banAyA hai' yaha vartamAna naigamanaya hai| 703. jo kArya bhaviSya meM honevAlA hai usake niSpanna na hone para bhI niSpanna huA kahanA bhAvI naigamanaya hai / jaise jo abhI gayA nahIM hai usake lie kahanA ki 'vaha gayA' /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 samaNasuttaM 704. avaropparamadirohe, savaM asthi ti suddhasaMgahaNe / hoi tameva asuddhaM, igajAivisesagahaNeNa // 15 // paramparamavirodhe, sarvamaratIti zuddhasagrahaNam / bhavati sa evAzuddha , ekajAtivizeSagrahaNena / / 15 / / 705. jaM saMgaheNa gahiyaM, bheyai atthaM asuddhaM suddhaM vA / so vavahAro dudiho, asuddhasuddhatthabheyakaro // 16 // yaH sagrahaNa gRhIta, bhinatti artha azuddha zuddha vA / sa vyavahAro dvividho zuddhazuddhArthabheTakara // 16 // 706. jo eyasamayavaTTI, gilai dave dhuvattapajjAyaM / so riusutto suhumo, savvaM pi sadaM jahA khaNiyaM // 17 // yaH ekasamayavartina, gRhNAti dravye dhruvatvaparyAyam / / ma RjamutraH sUkSma, sarvo'pi zabda yathA kSaNikaH / / 17 / / 707. maNuyAiyapajjAo, maNuso tti sagar3hidIsa vttto| jo bhaNai tAvakAlaM, so thUlo hoi riusutto // 18 // manujAdikaparyAyo, manuSya iti svakasthitiSu vartamAna / yaH bhaNati tAvatkAlaM, sa sthUlo bhavati RjasUtraH / / 18 / / 708. savaNaM sapai sa teNaM, va sappae vatthu jaM tao saddo / tasrAtthapariggahao, nao vi saddo tti heu vva // 19 // japanaM zapati sa tena, vA zapyate vastu yat tata hAbdaH / tasyArthaparigrahato, nayo'pi zabda iti heturiva // 19 // 709. jo vaTTaNaM Na maNNai, eyatthe bhinnaliMgaAINaM / so saddaNao bhaNio, Neo pussAiANa jahA // 20 // yo vartana ca manyate, ekArthe bhinnaliGgAdInAm / sa zabdanayo bhaNita., jJeyaH puSyAdInAM yathA // 20 // 7 10. ahavA siddha sadde, kIrai jaM ki pi atthavavaharaNaM / taM khalu sadde visayaM, 'devo' saddeNa jaha devo // 21 // athavA siddha zabdaH, karoti yat kimapi arthavyavaharaNam / tat khalu zabdasya viSayaH, 'devaH' zabdena yathA devaH // 21 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 227 704. saMgrahanaya ke do bheda hai--zuddhasaMgrahanaya aura azuddhasaMgrahanaya / zuddhasaMgrahanaya me paraspara meM virodha na karake satrUpa se sabakA grahaNa hotA hai| usame se eka jAtivizeSa ko grahaNa karane se vahI azuddhasaMgrahanaya hotA hai / 705. jo saMgrahanaya ke dvArA gRhIta zuddha athavA azuddha artha kA bheda karatA hai, vaha vyavahAranaya hai| yaha bhI do prakAra kA hai--eka azuddhArtha-bhedaka aura dUsarA zuddhArtha-bhedaka / / 706. jo dravya meM ekasamayavartI (vartamAna) adhruva paryAya ko grahaNa karatA hai use sUkSmaRjusUtranaya kahate hai / jaise saba zabdakSaNika 707. aura jo apanI sthitiparyanta rahanevAlI manuSyAdi paryAya ko utane samaya taka eka manuSyarUpa se grahaNa karatA hai, vaha sthUlaRjusUtranaya hai| 708. zapana arthAt AhvAna zabda hai, athavA jo 'gapati' arthAta AhvAna karatA hai yaha zabda hai / athavA 'zapyate' jisake dvArA vastu ko kahA jAtA hai vaha zabda hai| usa zabda kA vAcya jo artha hai, usako grahaNa karane se naya ko bhI zabda kahA gayA hai / 709. jo ekArthavAcI zabdoM meM liga Adi ke bheda se arthabheda mAnatA hai, use zabdanaya kahA gayA hai / jaise puSya zabda pulliga meM nakSatra kA vAcaka hai aura puSyA strIliMga tArikA kA bodha karAtI hai| 710. athavA vyAkaraNa se siddha zabda meM artha kA jo vyavahAra kiyA jAtA hai, usI artha ko usa zabda ke dvArA grahaNa karanA zabdanaya hai| jaise deva zabda ke dvArA usakA sugrahIta artha deva arthAt sura hI grahaNa karanA /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 samaNasuttaM 711. saddArUDho attho, atthArUDho taheva puNa saddo / bhaNai iha samabhirUDho, jaha iMda puraMdaro sakko // 22 // zabdArUDho'rtho'sTistathaiva punaH zabdaH / / bhagati iha mamabhirUDho, yathA indraH purandara zakaH // 22 // 712. evaM jaha saddattho, saMto bhUo tdnnhaa'bhuuo| teNevaMbhUyanao, saddatthaparo viseseNa // 23 // eva yathA zabdArthaH, san bhUtastadanyathA'bhUtaH / tenevabhUtanaya , zabdArthaparo vizeSeNa / .23 // 713. jaM jaM karei kammaM, dahI maNavayaNakAyaceTThAdo / taM taM khu NAmajutto, evaMbhUo have sa Nao // 24 // yad yad kurute karma, dehI manovacanakAyacepTAtaH / tat tat khalu nAmayuvata', evaMbhUto bhavet sa nayaH // 24 // 40. syAdvAda va saptabhaGgIsUtra 714. avaropparasAvekkhaM, NayavisayaM aha pamANavisayaM vA / taM sAvekhaM bhaNiyaM, hiravekkhaM tANa vivarIyaM // 1 // parasparasApekSo, nayavipayo'tha pramANaviSayo vA / tat sApekSaM bhaNitaM, nirapekSa tayoviparItam // 1 // 715. NiyamaNisehaNasIlo, NipAdaNAdo ya jo hu khalu siddho / so siyasaddo bhaNio, jo sAvekkhaM pasAhedi // 2 // niyamaniSedhanazIlo, nipAtanAcca yaH khalu siddhaH / sa syAcchabdo bhapitaH, ya. sApekSaM prasAdhayati // 2 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 229 711 jina prakAra pratyeka padArtha, apane vAcaka artha meM Ama hai, usI prakAra pratyeka zabda bhI apane-apane artha me A hai / arthAt zabdabheda ke sAtha arthabheda hotA hI hai / jaise indra, purandara aura zatra - tIno zabda devo ke rAjA ke bodhaka hai, tathApi indra zabda se usake aizvarya kA bodha hotA hai, purandara me apane zatru ke puro kA nAza karanevAle kA bodha hotA hai| isa prakAra zabdabhedAnusAra arthabheda karanevAlA 'samabhinaya' hai (yaha zabda ko arthAkhDha aura artha ko zabdAruda kahatA hai / ) 712. eva arthAt jaisA zabdArtha ho usI rUpa me jo vyavahRta hotA hai vaha bhUta arthAt vidyamAna hai / aura jo zabdArtha se anyathA hai vah abhUta arthAt avidyamAna hai / jo aisA mAnatA hai vaha 'evabhUtanaya' hai / isIlie zabdanaya aura samabhinaya kI apekSA evabhUtanaya vizeSarUpa se zabdArthatatpara naya hai / 713. jIva apane mana, vacana va kAya kI kriyA dvArA jo-jo kAma karatA hai, usa pratyeka karma kA vodhaka alaga-alaga zabda hai aura usIkA usa samaya prayoga karanevAlA evabhUtanaya hai / jaise manuSya ko pUjA karate samaya hI pujArI aura yuddha karate samaya hI yoDA kahanA | 40. syAdvAda va saptabhaGgIsUtra 714. naya kA viSaya ho yA pramANa kA, paraspara-sApekSa viSaya ko hI sApekSa kahA jAtA hai aura isase viparIta ko nirapekSa | ( pramANa kA viSaya sarva nayoM kI apekSA rakhatA hai aura naya kA viSaya pramANa kI tathA anya virodhI nayoM kI apekSA rakhatA hai, tabhI vaha viSaya sApekSa kahalAtA hai | ) 715. jo sadA niyama kA niSedha karatA hai aura nipAta rUpa se siddha hai, usa zabda ko 'syAt' kahA gayA hai / yaha vastu ko sApekSa siddha karatA hai / For Private Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 samaNasuttaM 716. satteva huMti bhaMgA, pamANaNayaduNayabhedajuttA vi / siya sAvakkhaM pamANaM, NaeNa Naya duNaya NiravekkhA // 3 // paptaba bhavanti bhaGgAH, pramANanayadurnayabhedayuktAH api / syAt sApekSaM pramANaM, nayena nayA durnayA nirapekSAH // 3 // 717. asthi tti patthi do vi ya, avvattavvaM sieNa saMjuttaM / avvattavvA te taha, pamANabhaMgI suNAyavvA // 4 // agnIti nAsti dvAvapi, ca avaktavyaM syAtA saMyuktam / / abavatavyAste tathA, pramANabhaGgI sujJAtavyA // 4 // 718. asthisahAvaM davvaM, saddavAdIsu gAhiyaNaeNa / taM pi ya patthisahAvaM, paradavvAdIhi gahieNa // 5 // astisvabhAvaM dravyaM, svadravyAdiSu grAhakanayena / taDapi ca nAstisvabhAvaM, paradravyAdibhigRhItena // 5 // 719. uyaM uhayaNaeNa, avvattavvaM ca teNa samudAe / te liya avvattavvA, NiyaNiyaNayaatthasaMjoe // 6 // ubhayamubhayanayenA-vaktavyaM ca tena samudAye / te trikA avaktavyA, nijanijanayArthasayoge // 6 // 720. asthi tti Nasthi uhayaM, avvattavvaM taheva puNa tidayaM / taha siya NayaNiravekkhaM, jANasu dave duNayabhaMgI // 7 // astIti nAstyabhayama-vaktavyaM tathaiva punastritayam / tathA syAt nayanirapekSaM, jAnIhi dravyeSu durnayabhaGgI // 7 // 721. ekaNiruddha iyaro, paDivakkho avare ya sambhAvo / sarvesi sa sahAve, kAyavvA hoi taha bhaMgA // 8 // ekaniruddhe itaraH, pratipakSo aparazca svabhAvaH / sarveSAM sa svabhAve, kartavyA bhavanti tathA bhaGgAH // 8 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 716. (anekAntAtmaka vastu kI sApekSatA ke pratipAdana me vAkya ke sAtha 'syAt' lagAkara kathana karanA sthAna nya lakSaNa hai|) isa nyAya ma pramANa, naya aura vRnaca ke ukta sAta bhaga hote hai| 'syAt'-sApekSa bhago ko . kahate hai| naya-yukta bhago ko naya kahate hai aura nirapekSa bha durna ya / 710 syAt asti, syAt nAsti. syAt asti-nAsti nyAn aba syAt arita-avaktavya, syAt nAsti-avaktavya, syAt nAsti-avaktavya--inhe pramANa saptabhagI jAnanA ca 718 sva-dravya, sva-kSetra, sva-bAla aura sva-bhAva kI apekSA astisvarUpa hai| vahau para-dravya, para-kSetra, para-kAra para-bhAva kI apekSA nAstisvarUpa hai| 719. sva-dravyAdi catuSTaya aura para-dravyAdi catA Taya dona apekSA lagAne para eka hI vastu syAt-asti aura syAt-- rUpa hotI hai| donoM dharmo ko eka sAtha kahane kI ape vastu avaktavya hai| isI prakAra apane-apane naya ke sAtha a yojanA karane para asti-avaktavya, nAsti avaktavya asti-nAsti avaktavya hai| 720. syAt pada tathA naya-nirapekSa hone para yahI sAto bhaMga bhagI kahalAte hai| jaise vastu asti hI hai, nAsti / ubhayarUpa hI hai, avaktavya hI hai, asti-avaktavya nAsti-avaktavya hI hai yA asti-nAsti avaktavya hI (kisI eka hI pahalU yA dRSTikoNa para jora denA yA / rakhanA tathA dUsare kI sarvathA upekSA karanA durnaya hai / ) 721. vastu ke eka dharma ko grahaNa karane para usake pratipakSa dharma kA bhI grahaNa apane-Apa ho jAtA hai, kyoki dona dharma vastu ke svabhAva hai / ata. sabhI vastu-dharmo meM bhagI kI yojanA karanI caahie|
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41. samanvayasUtra 722. savvaM pi ayaMtaM, parokkharUveNa jaM payAsedi / taM suyamANaM bhaNNadi, saMsaya-pahudIhi paricattaM // 1 // sarvamapi anekAnta, parokSarUpeNa yat prakAzayati / tat zrutajJAna bhaNyate, saMzayaprabhRtibhiH parityaktam // 1 // 723. loyANaM vavahAraM, dhamma-vivakkhAi jo pasAhedi / suyaNANassa viyappo, so vi Nao liMgasaMbhUdo // 2 // lokAnA vyavahAra, dharmavivakSayA yaH prasAdhayati / zrutajJAnasya vikalpaH, sa. api nayaH liGgasambhUtaH // 2 // 724. NANAdhammajudaM pi ya, eyaM dhamma pi vuccade atthaM / tasseyavivakkhAdo, Natthi vivakkhA hu sesANaM // 3 // nAnAdharmayutaH api ca, eka dharmaH api ucyate arthaH / tasya ekavivakSAta , nAsti vivakSA khalu zeSANAm // 3 // 725. te sAvekkhA 'suNayA, hiravekkhA te vi dugNayA hoti / sayala-vavahAra-siddhI, suNayAdo hodi NiyameNa // 4 // te sApekSA. sunayA:, nirapekSA. te api durnayA bhavanti / sakalavyavahArasiddhi , sunayAd bhavati niyamena // 4 // 726. jAvaMto vayaNapadhA, tAvaMto vA nayA 'vi' sddaao| te ceva ya parasamayA, sammattaM samudiyA save // 5 // yAvanto vacanapathA-stAvanto vA nayA: 'api'zabdAt / ta eva ca parasamayA, samyaktva samuditAH sarve / / 5 / / 727. parasamaeganayamayaM, tappaDivakkhanayao nivattejjA / samae va pariggahiyaM, pareNa jaM dosabuddhIe // 6 // parasamayakanayamataM, tatpratipakSanayato nivartayet / samaye vA parigRhItaM, pareNa yad doSabuddhayA // 6 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41. samanvayasUtra 722. jo parokSarUpa se samasta vastuoM ko anekAntarUpa darzAtA hai aura sarAya Adi se rahita hai, vaha zrutajJAna hai / 723. jo vastu ke kisI eka dharma kI vivakSA yA apekSA se lokavyavahAra ko sAdhatA hai, vaha naya hai / naya zrutajJAna kA bheda hai aura liMga se utpanna hotA hai / 724 aneka dharmo se yukta vastu ke kisI eka dharma ko grahaNa karanA naya kA lakSaNa hai / kyoMki usa samaya usI dharma kI vivakSA hai, zepa dharmo kI vivakSA nahIM hai / 725. ve naya ( virodhI hone para bhI ) sApekSa hoM to sunaya kahalAte hai aura nirapekSa hoM to durnaya / sunaya se hI niyamapUrvaka samasta vyavahAroM kI siddhi hotI hai / 726. (vAstava me dekhA jAya to loka me - ) jitane vacana-pantha hai, utane hI naya hai, kyoMki sabhI vacana vaktA ke kisI na kisI abhinAya yA artha ko sUcita karate hai aura aise vacanoM meM vastu ke kisI eka dharma kI hI mukhyatA hotI hai / ata. jitane naya sAvadhAraNa ( haThagrAhI ) hai, ve saba para samaya hai, mithyA hai; aura avadhAraNarahita ( sApekSasatyagrAhI) tathA syAt pada se yukta samudita sabhI naya samyak hote hai / 727. naya - vidhi ke jJAtA ko para samayarUpa ( ekAnta yA AgrahapUrNa ) anityatva Adi ke pratipAdaka RjusUtra Adi nayo ke anusAra loka meM pracalita mato kA nivartana yA parihAra nityAdi kA kathana karanevAle dravyArthika naya se karanA cAhie | tathA svasamayarUpa jina - siddhAnta meM bhI ajJAna yA dvepa Adi doSoM se yukta kisI vyakti ne doSabuddhi se koI nirapekSa pakSa apanA liyA ho to usakA bhI nivartana (nivAraNa) karanA cAhie 233 For Private. Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM 728. NiyayavayaNijjasaccA, sandarayA para viyAlaNe mohA / te uNa Na diTThasamao, vibhayai sacce va oNlae yaa||7|| nijakavacanIyasatyA., sarvanayA. paravicAraNe moghA: / tAn punaH na dRSTasamayo, vibhajati satyAn vA alIkAn vA // 7 // 729. na samenti na ya sameyA, sammattaM neva vatthuNo gamagA / vatthuvighAyAya nayA, virohao veriNo ceva // 8 // na samayanti na ca sametA, samyavatvaM naida vastuno gamakA / vastuvighAtAya nayAH, virodhato vairiNa iva // 8 // 730. savve samayaMti samma, cegavasAo nayA viruddhA vi / micca-vavahAriNo iva, raaodaasiinn-vsvttii||9|| sarve samayanti samyaktvaM, caikavazAd nayA viruddhA api / bhRtyavyavahAriNa iva, rAjodAsIna-vazavartinaH // 9 // 731. jamaNegadhammaNo vatthuNo, tadaMse ca savvapaDivattI / aMdha vva gayAvayave to, micchAddiTThiNo vIsu // 10 // yadanekadharmaNo vastuna-stadaze ca sarvapratipattiH / andhA iva gajAvayave, tato mithyAdRSTayo viSvak // 10 // 732. jaM puNa samattapajjAya - vatthugamaga tti samudiyA teNaM / sammattaM cakkhumao, savvagayAvayavagahaNe vva // 11 // yatpuna samastaparyAya-vastugamakA iti samuditAstena / samyaktvaM cakSuSmanta., sarvagajAvayavagrahaNa iva // 11 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 235 728 sabhI naya apane-apane vaktavya me macce haiM, kintu yadi dUsare nayoM ke vaktavya kA nirAkaraNa karate hai to mithyA hai| anekAntadRSTi kA yA zAstra kA jJAtA una nayo kA aisA vibhAjana nahI karatA ki 'ye sacce hai' aura ve jhUThe hai'| 729 nirapekSa naya na to sAmudAyikatA ko prApta hote hai aura na ve samudAyarUpa kara dene para samyaka hote hai| kyoMki pratyeka naya mithyA hone se unakA samadAya to mahAmithyArUpa hogaa| samudAyarUpa hone se bhI ve vastu ke gamaka nahI hote, kyoMki pRthak-pRthak avasthA meM bhI ve gamaka nahIM hai| isakA kAraNa yaha hai ki nirapekSa hone ke kAraNa vairI kI bhaoNti paraspara virodhI hai| jaise nAnA abhiprAyavAle aneka sevaka eka rAjA, svAmI yA adhikArI ke bA meM rahate hai, yA Apasa me laDane-jhagar3anevAle vyavahArI-jana kisI udAsIna (taTastha) vyakti ke vazavartI hokara mitratA ko prApta ho jAte haiM. vaise hI ye sabhI paraspara vidhI naya syAvAda kI dhAraNa ma jAkara samyakabhAva ko prApta ho jAte hai| arthAta syAdvAda kI chatrachAyA meM paraspara virodha kI kAraNabhUta sAvadhAraNatA dUra ho jAtI hai aura ve saba sApekSatApUrvaka ekatra ho jAte hai| 731. jase hAthI ke pUMcha, paira. sUMr3a Adi TaTolakara eka-eka avayava ko hI hAthI mAnanevAle janmAndha logoM kA abhiprAya mithyA hotA hai, vaise hI aneka dharmAtmaka vastu ke eka-eka aza ko grahaNa karake 'hamane pUrI vastu jAna lI hai-aisI pratipatti karanevAloM kA usa vastuviSayaka jJAna mithyA hotA hai / 732. tathA jaise hAthI ke samasta avayavoM ke samudAya ko hAthI jAnane vAle cakSuSmAn (dRSTisampanna) kA jJAna samyaka hotA hai, vaise hI samasta nayoM ke samudAya dvArA vastu kI samasta paryAyoM ko yA usake dharmo ko jAnanevAle kA jJAna samyak hotA hai|
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 samaNasuttaM 733. paNNavaNijjA bhAvA, aNaMtabhAgo tu abhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtabhAgo sudaNibaddho // 12 // prajJApanIyA. bhAvA , anantabhAga tu anabhilApyAnAm / prajJApanIyAnA puna , anantabhAga zrutanivaddhaH // 12 // 734. sayaM sayaM pasaMsaMtA, garahaMtA paraM vayaM / je u tattha viussaMti, saMsAraM te viussiyA // 13 // svakaM svaka prazasanta., garhayanta , para vaca. / ye tu tatra vidvasyante, sasAra te vyucchitA // 13 // 735. NANAjIvA NANAkamma, NANAvihaM have laddhI / tamhA vayaNavivAda, sagaparasamaehi vajjijjA // 14 // nAnAjIvA nAnAkarma, nAnAvidhA bhavella bdhiH / tasmAd vacanavivAda, svaparasamayavarjayet / / 14 / / 736. bhaI micchAdasaNa-samUhamaiyassa amayasArassa / jiNavayaNassa bhagavao, saMviggasuhAhigammassa // 15 // bhadraM mithyAdarzanasamahamayasya amRtasArasya / jinavacanasya bhagavata. savignasukhAdhigamyasya // 15 // 42. nikSepasUtra 737. juttIsujuttamagge, jaM caubheeNa hoi khalu ThavaNaM / kajje sadi NAmAdisu, taM NikkhevaM have samae // 1 // yuktisuyuktamArge, yat caturbhedena bhavati khalu sthApanam / kArye sati * nAmAdipu, sa nikSepo bhavet samaye // 1 // 738. davaM vivihasahAvaM, jeNa sahAveNa hoi taM jheyaM / tassa nimittaM kIrai, ekkaM pi ya davva caubheyaM // 2 // dravyaM vividhasvabhAvaM, yena svabhAvena bhavati taddhyeyam / tasya nimitta kriyate, ekamapi ca dravyaM caturbhedam // 2 // 739. NAma DhavaNA davvaM, bhAvaM taha jANa hoi NikkhavaM / davve saNNA NAma, duvihaM pi ya taM pi vikkhAyaM // 3 // nAma sthApanA dravya, bhAvaM tathA jAnIhi bhavati nikSepa: / dravye saMjJA nAma, dvividhamapi ca tadapi vikhyAtam // 3 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 237 733. saMsAra meM aise bahuta se padArtha hai jo anabhilApya hai / zabdoM dvArA unakA varNana nahI kiyA jA sakatA / aise padArtho kA anantavA~ bhAga hI prajJApanIya ( kahane yogya) hotA hai / ina prajJApanIya padArthoM kA bhI anantavA~ bhAga hI zAstroM meM nibaddha hai / [ aisI sthiti meM kaise kahA jA sakatA hai ki amuka zAstra kI bAta yA amuka jJAnI kI bAta hI nirapekSa satya hai / ] 734. isalie jo puruSa kevala apane mata kI prazaMsA karate hai tathA dUsare ke vacano kI nindA karate hai aura isa taraha apanA pAMDityapradarzana karate hai, ve saMsAra me majabUtI se jakar3e hue hai--dRr3harUpa meM Avaddha hai / 735. isa saMsAra me nAnA prakAra ke jIva hai, nAnA prakAra ke karma hai, nAnA prakAra kI labdhiyA~ hai, isalie koI svadharmI ho yA paradharmI, kisIke bhI sAtha vacana-vivAda karanA ucita nahIM / 736. midhyAdarzanoM ke samUharUpa, amRtarasa-pradAyI aura anAyAsa mumukSuo kI samajha me AnevAle vandanIya jinavacana kA kalyANa ho / 42. nikSepasUtra 737. yuktipUrvaka, upayukta mArga me prayojanavaza nAma, sthApanA, dravya aura bhAva me padArtha kI sthApanA ko Agama meM nikSepa kahA gayA hai / 738. dravya vividha svabhAvavAlA hai / unameM se jisa svabhAva ke dvArA vaha dhyeya yA jJeya (dhyAna yA jJAna ) kA viSaya hotA hai usa svabhAva ke nimitta eka hI dravya ke ye cAra bheda kiye gaye hai / 739. aura (isIlie ) nikSepa cAra prakAra kA mAnA gayA hai -- nAma, sthApanA, dravya aura bhAva / dravya kI saMjJA ko nAma kahate haiM / usake bhI do bheda prasiddha hai /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutaM 740. sAyAra iyara ThavaNA, kittima iyarA du bibajA paDhamA / iyarA iyarA bhaNiyA, ThavaNA ariho ya NAyacvo ||4|| sAkAretarA sthApanA, kRtrimetarA hi bimvajA prathamA / itarA itarA bhaNitA, sthApanA'rhazca jJAtavya. // 4 // 238 741-742. davvaM khu hoi duvihaM, Agama-NoAgameNa jaha bhaNiyaM / arahaMta sattha- jANo, aNajutto davva- - arihaMto // 5 // goAgamaM pi tivihaM, dehaM NANissa bhAvikammaM ca / NANisarIraM tivihaM, cuda cattaM cAvidaM ceti // 6 // dravyaM khalu bhavati dvividhaM, AgamanoAgamAbhyAm yathA bhaNitam / arhat zAstrajJAyakaH, anupayukto dravyArhan // 5 // noAgama api trividha deho jJAnino bhAvikarma ca / jJAnizarIra trividhaM, cyutaM tyaktaM cyAvitam ca iti // 6 // 743-744. Agama-NoAgamado, taheva bhAvo vi hodi davvaM vA / arahaMta satthajANo, AgamabhAvo du tagguNae ya pariNado, NoAgamabhAva hoi tagguNaeI jhAdA, kevalaNANI hu pariNado For Private Personal Use Only arahaMto // 7 // arahaMto / bhaNio // 8 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 239 740. jahA~ eka vastu kA kisI anya vastu meM arepa kiyA jAtA hai vahA~ sthApanA nikSepa hotA hai| yaha do prakAra kA hai--sAkAra aura nirAkAra / kRtrima aura akRtrima arhata kI pratimA mAkAra sthApanA hai tathA kisI anya padArtha meM arhata kI sthApanA karanA nirAkAra sthApanA hai / 741-742. jahA~ vastu kI vartamAna avasthA kA ullaghana kara usakA bhUta kAlIna yA bhAvI svarUpAnusAra vyavahAra kiyA jAtA hai, vahA~ dravyanikSepa hotA hai| usake do bheda hai--Agama aura noAgama / arhatakathita zAstra kA jAnakAra jisa samaya usa zAstra me apanA upayoga nahI lagAtA usa samaya vaha Agama dravyanikSepa se arhat hai| noAgama dravyanikSepa ke tIna bheda hai-- jJAyakazarIra, bhAvI aura karma / jahA~ vastu ke jJAtA ke zarIra ko usa vasturUpa mAnA jAya vahA~ jJAyaka zarIra na Agama dravyanikSepa hai| jaise rAjanItijJa ke mata zarIra ko dekhakara kahanA ki rAjanIti mara gyii| jJAyakazarIra bhI bhUta, vartamAna aura bhaviSya kI apekSA tIna prakAra kA tathA bhUtajJAyaka zarIra cyuta, tyakta aura cyAvita rUpa se punaH tIna prakAra kA hotA hai| vastu ko jo svarUpa bhaviSya meM prApta hogA use vartamAna meM hI vaisA mAnanA bhAvI noAgama dravyanikSepa hai| jaise yuvarAja ko rAjA mAnanA tathA kisI vyakti kA karma jaisA ho athavA vastu ke viSaya me laukika mAnyatA jaisI ho gayI ho usake anusAra grahaNa karanA karma yA tadvyatirivata noAgama dravyanikSepa hai| jaise jisa vyakti meM darzanavizuddhi, vinaya Adi tIrthakara nAmakarma kA bandha karAnevAle lakSaNa dikhAyI deM use tIrthakara hI kahanA athavA pUrNakalaza, darpaNa Adi padArtho ko loka-mAnyatAnusAra mAgalika khnaa|
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 samaNasuttaM AgamanoAgamatastathaiva bhAvo'pi bhavati dravyamiva / arhat zAstrajJAyaka., AgamabhAvo hi arhan // 7 // tadguNazca pariNato, noAgamabhAvo bhavati arhan / tadguNAtA, kevala jJAnI hi pariNato bhaNitaH // 8 // 43. samApana 745. evaM se udAhu aNuttaranANI, aNuttaradaMsI aNuttaraNANadaMsaNadhare / arahA nAyaputte bhagavaM, vesAlie viyAhie ti bemi // 1 // eva sa udAhRtavAn-anuttarajJA-nyanuttaradarzI anuttarajJAnadarzanadharaH arhan jJAtaputro bhagavAn, vaizAliko vyArayAtavAniti bravImi // 746. Nahi paNa purA aNussuyaM, aduvA taM taha No samaTriyaM / muNiNA sAmAi AhiyaM, nAeNaM jagasavvadaMsiNA // 2 // nahi nUna purA'nuzruta-mathavA tattathA no samutthitam / muninA sAmAyikAdyAkhyAta, jJAtana jagatsarvadarzinA // 2 // 747-748. attANa jo jANai joya logaM, jo Agati jANai NAgati ca / jo sAsayaM jANa asAsayaMca, jAti maraNaM ca cayaNovavAtaM // 3 // aho vi sattANa vi ThahaNaM ca, jo AsavaM jANati saMvaraM ca / dukkhaM ca jojANai NijjaraMca, sobhAsiumarihati kiriyavAda / AtmAnaM yaH jAnAti yazca loka yaH Agati nAti ca / yaH zAzvata jAnAti azAzvataM ca jAti maraNa ca cyavanopapAtam / / adha. api sattvAnAm api Urva ya Asrava jAnAti savara ca / du.kha ca yaH jAnAti nirjarA ca sa bhApitum arhati triyAvAdAn / / 749. laddhaM aladdhapuTvaM, jiNavayaNa-subhAsidaM amidabhUdaM / gahido suggaimaggo, NAhaM maraNassa bohemi // 5 // labdhamalabdhapUrva, jinavacana-subhASitaM amRtabhUtam / gRhItaH sugatimArgo, nAhaM maraNAd bibhemi // 5 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 241 743-744. tatkAlavartI paryAya ke anusAra hI vastu ko sambodhita karanA yA mAnanA bhAvanikSepa hai| isake bhI do bheda hai--Agama bhAvanikSepa aura noAgama bhAvanikSepa / jaise ahat-zAstra kA jJAyaka jisa samaya usa jJAna meM apanA upayoga lagA rahA hai usI samaya arhat hai , yaha AgamabhAvanikSepa hai| jisa samaya usame arhat ke samasta guNa prakaTa ho gaye hai usa samaya ubhe ahet kahanA tathA una guNo se yukta hokara dhyAna karane vAle ko kevalajAnI kahanA noAgamabhAvanikSepa hai| 43. samApana 745. isa prakAra yaha hitopadeza anuttarajAtI, anuttaradarzI tathA anuttarajJAnadarzanadhArI jJAtaputra bhagavAn mahAvIra ne vizAlA nagarI meM diyA thaa| 746. sarvadarzI jJAtaputra bhagavAn mahAvIra ne sAmAyika Adi kA upadeza diyA thA, kintu jIva ne use sunA nahI athavA sunakara usakA samyak AcaraNa nahI kiyA / 747-748. jo AtmA ko jAnatA hai, loka ko jAnatA hai, Agati aura anAgati ko jAnatA hai, zAzvata-azAzvata, janma-maraNa, cayana aura upapAda ko jAnatA hai, Asrava aura savara ko jAnatA hai, du.kha aura nirjarA, ko jAnatA hai, vahI kriyAvAda kA arthAt samyak AcAra-vicAra kA kathana kara sakatA hai / 749. jo mujhe pahale kabhI, prApta nahIM huA, vaha amRtamaya subhASitarUpa jinavacana Aja mujhe upalabdha huA hai aura tadanusAra sugati kA mArga maine svIkAra kiyA hai| ata: aba mujhe maraNa kA koI bhaya nahI hai| 16
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44. vIrastavana 750 NAvaM saraNaM se, daMsaNaM ca saraNaM ca cariva saraNaM ca / tava sajamaM saraNaM, ca bhagavaM saraNo mahAvIro // 1 // jJAna caraNa mama, darzana ca zaraNa ca cAritra zaraNa ca / tapa. sayamazca zaraNaM, bhagavAn zaraNo mahAvIraH // 1 // 751. se savvadaMsI abhibhUyaNANI, NirAmagaMdhe dhiimaM ThiyappA aNuttare savvajagaMsi vijjaM, gaMthA atIte abhae aNAU ||2|| sa sarvadarzI abhibhUyajJAnI, nirAmagandho dhRtimAn sthitAtmA / anuttara sarvajagati vidvAn, granthAdatItaH abhayo'nA ||2| 752. se bhUipaNe aNieyacArI, ohaMtalare dhIre anaMtacakkhU aNuttare tavati sUrie va, vairoyaNideva tamaM pagAse // 3 // sa bhUtiprajJo'niketacArI, oghantaro dhIro'nantacakSuH / anutara tapati sUrya iva, vairocanendra iva tama. prakAzayati // 3 // 753. hatthosu erAvaNamAhu pAe, sIho migANaM salilANa gaMgA / parakhI vA garule veNudevo, nivvANavAdINiha nAyaputte // 4 // hatidhverAvaNamAhuH jJAta, miho mRgANA salilAnA gaGgA / pakSiSu vA garaDI vainateya nirvANavAdinAmiha jJAtaputra. // 4 // 754. dANANa seTTha abhayappayANaM, saccesu vA aNavajjaM vayaMti / tavesu vA uttama baMbhaceraM, loguttame samaNe nAyaputte // 5 // dAnAnAM zreSThamabhayapradAna, satyeSu vA anavadya vadanti / tapassu vA uttamaM brahmacarya, lokottamaH zramaNo jJAtaputraH // 5 // 755. jayai jagajIvajoNI-viyANao jagagurU jagANaMdo / jagaNAho jagabaMdhU, jayai jagappiyAmaho bhayavaM // 6 // jayati jagajjIvayoni - vijJAyako jagadgururjagadAnandaH / jagannAtho jagadbandhu-rjayati jaganpitAmaho bhagavAn // 6 // 756. jayai suyANaM pabhavo, titthayarANaM apacchimo jayai / jayai gurU logANaM, jayai mahappA mahAvIro // 7 // jayati zrutAnAM prabhava, tIrthakarANAmapazcimo jayati / jayati guruloMkAnA, mahAvIraH // 7 // mahAtmA jayati 242 For Private Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44. vIrastavana 750. jJAna merA zaraNa hai, darzana merA zaraNa hai, cAritra merA zaraNa hai, tapa aura saMyama merA zaraNa hai tathA bhagavAn mahAvIra mere zaraNa hai| 751. ve bhagavAn mahAvIra sarvadarzI, kevalajJAnI, mUla aura utara. guNoM sahita vizuddha cAritra kA pAlana karanevAle, dhairyavAn aura granthAtIta arthAt aparigrahI the, abhaya the aura Ayakarma se rahita the| 752. ve vIraprabhu anantajJAnI, aniyatAcArI the| saMsAra-sAgara ko pAra karanevAle the| dhIra aura anantadarzI the| sarya kI bhaoNti atizaya tejasvI the| jaise jAjvalyamAna agni andhakAra ko naSTa kara prakAza phailAtI hai, vaise hI unhone ajJAnAMdhakAra kA nivAraNa karake padArtho ke satyasvarUpa ko prakAzita kiyA thaa| 753. jaise hAthiyo me airAvata, mRgoM me siha, nadiyoM meM gaMgA, pakSiyoM me veNu deva (garuDa) zreSTha hai, usI taraha nirvANavAdiyo me jJAtaputra (mahAvIra) zreSTha the| 754. jaise dAno me abhayadAna zreSTha hai, satyavacanoM me anavadya vacana (para-pIDAjanaka nahI) zreSTha hai| jaise sabhI satyatapoM me brahmacarya uttama hai, vaise hI jJAtaputra zramaNa loka me uttama the / 755. jagat ke jIvoM kI yoni arthAt utpattisthAna ko jAnanevAle, jagat ke guru, jagat ke AnandadAtA, jagat ke nAtha, jagat ke bandhu, jagat ke pitAmaha bhagavAn jayavanta hoN| 756. dvAdazAMgarUpa zrutajJAna ke utpattisthAna jayavanta hoM, tIrthakaro ma antima jayavanta hoM / lokoM ke guru jayavanta hoN| mahAtmA mahAvIra jayavanta hoN| -043 -
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa / 1 gAthAnukramaNikA gAthAMka vAyAMka 717 474 AU0 ___ a atthaMgayammi Aicce 681 atthAo atyaMtara 372 atthi tti patthi uhya 78 athitti Nasthi do vi 643 atthisahAva dava 687 addhANateNasAvada 175 ardhavamasaraNa megatta adhuve asAsayammi 598 anna imaM sarIra jIva ti 154 annAINa suddhANa annonna pavisaMtA annonnANugayANa 322 apadeso paramANa 134 appaDikuThaM uvadhi appaNachA paraTThA vA 349 appapasasaNakaraNaM appasatthehiM dArehi appA appammi rao appA kattA vikattA ya appA ceva dameyanyo 194 appA jANai appA 157 appANamayANato 747 appANameva jujjhAhi aithUlathUla thala aibharmi na gacchejjA aisayamAdasamuttha atAdimajjhahINa akkhassa poggalakayA akkhANi bahirappA agaNia jo mukkhasuha ajjIvo puNa Neo ajjhavasieNa badho aTThaviha""sIdobhUdA aTThaviha " NiTThiyakajjA aTheNaM ta na baMdhai aNathova vaNathova aNasaNamUNoyariyA aNAbhogakidaM kamma aNissio iha loe aNukhaMdhaviyappeNa du aNugurudehapamANo aNusoai annajaNa aNNANaghoravimire aNNANAdo gANI attA ceva ahiMsA attANa jo jANai 672 377 369 640 518 123 127 121 251 126 -- 245 -
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasuttaM gAthAMka gAthAMka 218 582 181 431 460 420 . . 527 389 329 appA naI veyaraNI abbhanarasodhIe abhaTThANa ajalikaraNa abhaya patthivA tubbha aramamAvamagadha arahatabhAsimattha aghatA magala arahatA logattamA arahate saraNa pavvajjAmi aghitA, asarIrA avaropparamavirohe avaropparasAvekkhaM abahoyadi tti ohI avi jhAi se mahAvIre avAbAhamaNidiya amahAyaNANadasaNa amuhAdo viNivittI aha ahahiM ThANehiM aha pacahi ThANehiM ahamikko "Nimmamao ahamikko dasaNaNANa ahavA middhe saddhe ahiMsA sacca ca ateNaga aho niccaM tavokamma aho vi sattANa vi 122 AyA hu maha nANe 281 ArAhaNAe kajje Aruhavi aMtarappA AlocaNaNidaNagarahaNa AloyaNa paDikamaNa AvAsaeNa hINo AsavadArehiM sayA AsAmo posAso Ahacca savaNa ladhu Ahacca hiMsA samitassa AhAkampariNao 714 AhAradehasakkAra 681 AhAramicchemiyame 499 AhArAmaNaNiddAjaya AhAre va vihAre 563 AhArosahamatthAbhaya idiyamaNoNimitta ikka paDiya chidai 171 ikka paDiya....paDivajjai icchAya aNuNNavaNA ittariyapariggahiyA 710 itthI jUya majja indiyatthe vivajjittA ima ca me atthi iya sAmaNNa mAdhU vi iriyAbhAsaNA''dANe iha uvasatakasAo iha paralogAsaMsa-ppaoga 623 288 378 331 s 263 172 aro 571 430 www. mm 314 303 397 " 160 584 384 A 586 AgamaNoAgamado AgAsakAlajIvA AgAsakAlapuggala AdA NANapamANa AdANe Nikkheva 625 IhA apoha vImasA 648 169 uggama uppAdaNaesaNehiM 405
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 gAthAMka 408 147 416 712 uccAliyAmma pAe uDDhamahe tiriya pi ya uttamakhamamaddavajjava uttamaguNANa dhAma udaya jaha macchANa uppajjati viyati ya utpAdalidibhagA uvaogalakSaNa uvabhogamidiyahiM uvamata khINamoho ummaNo akkhANa uvamameNa haNe kohaM uvanAma puvaNItA umahamajiya ca vade usahAdijiNavarANa uhya uhayaNaeNa 78 745 464 654 gAthAnukramaNikA gAthAMka 391 emee mamaNA muttA 319 eya khu NANiNo sAra eyammi guNaTThANe 177 eyAo pacasamiIo 632 eyA pavayaNamAyA 695 eva jaha sahattho 664 eva tu sajayassAvi 592 eva vavaharaNao 228 eva masakappavikappaNAsu 548 evaM me udAha 446 evamaNuddhi yadoso 136 emo pacaNamoyAro 132 o ogADhagADhaNicido 429 719 kadappa kukkuiyaM kajja gANadIya 114 kamma ciNati savasA kamma pugNa pAvaM 468 kammattaNapAoggA 129 kammattaNa ekkaM kammamalavippamukko 411 kammamamuha kusIla kammarayajalohaviNiggayassa 124 kammavasA khalu jIvA 120 kammANa Nijjara kammAsavadArAI kasAe payaNae kiccA 385 kAmANugiddhippabhava 522 kAyasA vayasA matta 184 ki kAhadi vaNavAso 323 44 721 998 e|| 8 mage samaikkamittA ekagiddha iyaro nima holiyammi gao virai kujjA emanamaNAvAe egane accitta dUre egale parokkha hamapA ajie sattU ego mUla pi hArittA paga me mAsao appA eDamti rado Nicca padAo apavayaNa ede mohyabhAvA ede navye bhAvA 80 57. 353
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 samaNasuttaM mAthAMka pAyAka guNehi sAhU aguNehi gelai vatthusahAva goyarapamANadAyaga 342 685 226 534 533 ghaNaghAikammamahaNA 508 ki kiMcaNatti takka ki puNa guNasahidAo ki bahuNA bhaNieNaM kiNhA NIlA kAU tiNNi kiNhA NIlA kAU teU. kathaM ca jiNavaridaM kulajoNijIvamaggaNa kularUvajAdibuddhisu kevalaNANadivAyara nAvalamegaM suddha ko NAma bhaNijja buho kosuMbhI jiha rAo kohAdisagambhAvakkhaya koheNa jo Na tappadi koho poI vaNAseDa 88 182 562 683 MG 615 410 108 283 88 caiUNa mahAmoha caugaibhavasabhamaNa cauraMgaM dullahaM mattA caDo Na mucai vera 190 cadehi NimmalayarA 559 cakkikuruphaNisuredesu 458 cakkhusA paDile hittA cattaputtakalattasta 135 cattA pAvAraMbha care payAI parisakamANo cAgI bhaddo cokkho cArittaM khalu dhammo 204 cAlijjai bIbhei ya citiyacitiyaM vA cittamaMtama "appa cittamaMtama""parigijjha ceyaNarahiyamamutta 415 chaThThaTThamadasamavAlasehiM 146 53 jai kici pamAeNa 490 jaukuMbhe joiuvagUDhe 370 ja annANI kamma 348 jaM icchasi appaNato 661 jaM kiMci me dRccaritaM vaNamettasokkhA vamAmi savvajIvANa gvayarAmaramaNuya bAIpUyAlAha khittAihiraNNAI khIradahisappimAI khuhaM pivAsaM dussejja khettassa vaI Nayarassa 543 274 503 682 371 316 450 351 635 ga 87 113 gathaccAo idiya gadimadhigadassa deho garahiyaniyaduccario gAme vA gayare vA gAravesu kasAesu gaNANamAmao davvaM 2 24 438
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA 249 gAthAMka 335 504 247 176 64.5 583 284 227 423 604 0 gAthAMka jaha cirasaciyamidhaNama 578 jaha jaha suyamogAhai 318 jaha Navi sakkamaNajjo 713 jaha te na pikaM dukkhaM jaha dIvA dIvasaya 269 jaha paumarAyarayaNa 690 jaha bAlo jaMpanto 485 jaha rAyakulapasUo 732 jaha va NiruddhaM asuhaM 221 jaha salileNa Na lippai 705 jaha solarakkhayANaM 439 jaha havadi dhammadavya 240 jahA kumme sabhaMgAI jahA jahA appataro jahA dumassa pupphesu 507 jahA pomma jale jAya jahA mahAtalAyassa jahA ya aMDappabhavA 691 jahA ya tiNNi va vaNiyA 395 jahA lAho tahA loho 755 jAgaraha narA ! nicca 756 jAgariyA dhammINaM 394 jA jA vaccaI rayaNI 22 jANai kajjAkajja 295 jANijjai cintijjai 525 jAyadi jIvassevaM jAvaMta'vijjApurisA 487 jAvati loe pANA 209 jAvato vayaNapadhA 463 jiNavayaNamosahamiNa 49 jiNavayaNe aNurattA 387 jIvavaho appavaho ja kIrai parirakkhA ja kuNai bhAvasalla ja ca disAveramaNa ja ja karei kamma ja jaM samaya jIvo ja jANiUNa joI ja gANINa viyappa ja thiramajjhavasANa ja puNa samattapajjAya ja moNa taM samma ja saMgaheNa gahiyaM jattha kasAyaNiroho jattheva pAse kai duppautta jadi sakkadi kAdu je jamagadhammaNo vatthumo jamma maraNeNa samaM jammaM dukkha jarA dukkha amalloNA jIvA jamhA Na NaeNa viNA jaya care jayaM ciTThe jayai jagajIvajoNI jayai suyANa pabhavo jayaNA u dhammajaNaNI jaya vIyarAya ! jaya guru / jarA jAva na pIlei jarAmaraNavegeNa jassa gurummi na bhattI jassa na "jogaparikammo nassa na""savvadamvesu jaha kaMTaeNa viddho jaha kacchullo kacchu jahagRttassiriyAI 0 10 17 110 97 168 118 542 54 588 140 726 W 151
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 050 samaNasuttaM mAyAka 270 111 m gAyAMka jo jANikuNa dala jo je pagAre jo Na ka redi juguppa jo Na pamANa NoDa 27 jo tamavahAuvirado 649 jo du Na karedi kara 178 jo dhammiemu bhatto jo paradacammi mUha jo pasmadi'abaddhapuTa 737 jo pasmadi "namabhAve 257 jo muNi bhuttavisesa 492 jo vaTTaNaM Na maNNa i 258 jo samo savvabhUdesu 435 jo savvasagamukko 252 jo sahassaM sahassANa 253 jo miya bheduvayAra 660 jo havai asammUDho 33 jhANa TThio hu joi 142 jhANaNiloNo sAhU jhANovarame'vi muNI jhAyaha paca vi gurave . 428 jotrA ceva ajIvA ya jIvA'jIvA ya bandhoca jovANa puggalANa jIvAdI saddaNa jovA puggalakAyA jIvA saMsAratthA jIvA havaMti tivihA jIvo akkho atthavvAvaNa jIvo babha jIvammi juttIsujuttamagge je ajjhatthaM jANaDa je iMdiyANaM visayA je egaM jANai je kei uvasaggA jeNa taccaM vibujjhejja jeNa rAgA virajjejja jeNa viNA logasma vi jeNa virAgo jAyaDa je payaNubhattapANA je mamAiyatiM jahAti je ya kate pie bhoe jehiM da lakkhijjate jo appANaM jANadi jo avamANakaraNaM dosa jo iMdiyAdivijaI jo eyasamayavaTTo jo khalu saMsArattho joga pauttI lesmA jo citei Na vaMka jojassa u AhAge jo jahavayaM na kuNai jo jANa di arahaMtaM 108 037 104 G r Som ThANA vIrAsaNAIyA 452 .. N 706 NatANatabhaveNa NaTThAsesapamAo Na dukkhaM Na sukhaM vA vi 448 Na balAusAuaTTha 70 " bhavo bhargAvahINo 260 Amo aghatANa 91 406 tI -.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAMka 701 gAthAnukramaNikA gAthAMka Ni vitta davakiriyA Nigvedaniya bhAvaDa Nissalasmava puNo NissemakhINamoho NegAi mANADa NoAgama pi tiviha No idiemu virado No chAdA goviya 06.01 524 750 Na ya kuNai pakvavAya Na ya gacchadi dhammandhI Navi idiya uvamaggA Na vi kamma Nokamma Navi dukkhaM Navi mukkha gavi hodi appamatto gasi zUNa pUrA aNussuya Na hi tampAdaNi mitto NAUNa logamAra NANaM saraNaM me jANa hodi pamANa NANAjIvA NANAkamma gANA''Nattoe puNo gANAdhammajudaM pi ya pANI kammassa khayattha mANeNa jjhANasijjhI NAtItamaTTha Na ya NAmaTThavaNAdada NAhaM deho Na maNaH NAhaM homi paresiM NiggaMtho NIrAgo NicchayaNayassa eva NicchayaNayeNa bhaNido NinchayavavahAraNayA NicchayavavahArasarUva NicchayasajjhasarUva Ni ho Nihado NippaNNamiva payapadi NimmUlakhaMghasAhuvasAha NiyabhAvaM Na vi muccai NiyamaNisehaNasIlo NiyayavayaNijjasaccA ta jai icchAsi gatu 33 ta micchatta namasaddahaNa 735 tagguNae ya pariNa do 246 / tacca taha paramaTTha 724 tattha ThiccA jahAThANa 156 tattha pacaviha nANa 478 tamhA Ni vvadikAmo 500 tamhA du kusIlehiM ya 739 tamhA vatthUNa ciya 189 tamhA savvapayatte 496 tamhA savve vi NayA tavanArAyajutteNa 268 tavasA ceva Na mokkho 16 tassa Na kappadi tasma muhuggadavayaNa 196 tassesa maggo guru taheva kANa kANe tti 186 taheva pharusA bhAsA tahevuccAvayA pANA 538 tArisapariNAmaTThiya 437 tiNNo hu si aNNava 715 titthaya raSayaNa sagaha 2188 tibbatamA tivvatarA C.0000G MARG.GK GK GWA G tI 0 0 G4 . . . . - 187 34 280 703
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNasutta gAyaka 653 404 434 nuga na madarAo tuma si nAma ma cava taU pamhA sukkA teNAvi ja kaya kamma ta te kammattagadA tellokADaviDahaNo ne sAvekkhA suNayA nemi tu tavo Na suddho to uddharaMti gAravarahiyA gAthAMka 158 dukava hya jammana 152 dupadesAdI badhA dullahA u muhAdAI 658 devAssiyaNiyamAdimu dehama ijaDDaddhI dehavivittaM pecchaDa 725 dehAdisagarahio dehAdimu aNuratA 572 do ceva jiNa va rehi 481 659 117 495 482 343 296 243 thirakaya jogANa puNa thiradhariyasIlamAlA thUlamusAvAyassa thovammi sikkhide 692 208 629 624 628 223 491 dhammakahAkahaNeNa ya dhammatthikAyamarama dhammavihINo sokgva 311 267 dhammAdIsahahaNa dhammAdhamme ya do'vae dhammArAma care bhikkhU 193 dhammo ahammo AgAsa kAlo 215 dhammo ahammo AgAma davva 467 dhammo magalamukkiTTha dhammo vatthusahAvo 224 dhIreNa vi mariyaca 741 dhI sasAro jahiya 662 738 na kammuNA kamma khaveti 694 na kasAyasamutthehi ya 430 na kAmabhogA samaya uti 551 na tassa dukkha vibhayanti 297 na ya sasArammi suha 332 naravibu hesarasukkha 754 na lamvejja puTThI 403 na vi kAraNa taNamao dasaNaNANa " mokkhamaggo dasaNaNANa * sevidavvANi dasaNaNANe viNa o dasaNabhaTThA bhaTThA daMsaNasuddhA sUddho danva khu hoi duviha dabvaM pajjava viuya danvaM vivihasahAva davvaTThieNa savva damvaThiyavattanva dabve khette kAle dahiguDamiva vAmisma dANa pUyA mukkha dANa bhoyaNametta dANAMNa seTheM abhayappayANa diTeM miya amadida 569 511 230 73 48 399 576
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAva ta kuNai aminA navina mattha ca vima navi DieNa samo namanti na ya sameyA namI pariggaho butto na hU~ jiNe ajja dissaI nAga carina hoNa nApadamaNa sapaNNa nANamapavAyasahio nANagaggacitto ya nANasma mavvassa nAgalma hoi bhAgI nANasAvara Nijja nAgaNa jANaI bhAva nANeNa dasaNeNaM ca nANeNa ya jhANeNa ya nAdayaNissa nANa nAmakamma na goyaM ca nAlasseNa sama suvakha nAsIle na visIle nicchrayao duSNeya nicchayanayasma caraNAya nicchayamavalaMbatA nimmo nirahakArI nivvANa ti abAhati nissakiya nikkaMkhiya nagama saMgrahavahAra no indiyaggejjha nA khalu yaha tahA no sakkiyamiccha pa paumiNipatta va jA gAvAnukramaNikA gAyAMka 72 577 w'd 79 379 355 210 339 483 174 289 28 64 209 238 131 211 65 167 173 42 285 40 346 621 231 698 595 299 234 393 manamahavvayatugA pacaya aNubvayAI pacavara sahiyAtra taceva hoti gANA paccayatya ca logassa pajjaya gauNa kiccA upahArasamajja paDikamaNapahudikiriya paDhamatiyA davvattho paNNavaNijjA bhAvA patteyaM pateyaM niyaMga patthaM hidiyANi pamAya kammamAhasu paradavvAdo dui paramamhi du aTThido paramANumittiyaM pihu parasatAvayakAraNavayaNa parasamaya eganayamaya paricattA parabhAva pariNAmammi asuddhe pariyaNAya vAyaNA paliyaMkaM badheja pahiyA je cha purimA pADubbhavadi ya anno prANi bahamusAvAe pAhi caduhi jIvadi pAyacchittaM viNao pAraddhA jA kiriyA pApaNI dhammakahI pAsaMDIliMgANi va pAsa rasagaMdha vaNNa piuputtaNa tu bhavvaya For Private Personal Use Only 253 gAthAMka cog 302 676 357 697 66 421 699 733 515 94 164 587 272 250 92 727 418 362 475 489 537 666 309 645 456 702 244 358 637 670
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ puDhavi jalateyavAU puDhavI jalaM ca chAyA puNNa pi jo samicchadi purasamma purimamaddo purisAyAro appA pulleda muTThI jaha se putrvAbhimuo uttaramuho yAda rakkho suhAmakakkama kAmuyamaggeNa divA pha bappadesagAlaNa dhavaccha vicchae balaM thAma ca pehAe bahave ime asAhU bahiyA uDDhamAdAya bahuM sui kahi bhayaMkara dosANa bArasa aNuvekkhAo bArasa vihambhi bAhirasamA khettaM buddhe parinivvuDe care 19 tava bhadda micchAdaNa bhAvaNAjoga suddhappA bhAvaviddhiNimitta bhAvijja ya satosa bhAvejja avatthatiya bhAveNa jeNa jIvo ba bha bhAve viratto maNuo bhAvo hi padamaliMga samaNasutaM gAthAMka 650 642 199 667 494 359 488 476 402 396 524 310 445 338 568 344 75 530 479 144 354 736 529 361 317 498 656 81 360 For Private bhogANa parisakhA bhogAminadosavimaNNe bhocatrA mANusmara bhoe maipuvva suyamatta mado buddhivihINa ma maTriyasaghAe maggo maggaphala ti ya majjeNa Naro avamo maNakAtti maNasA vAyA kAyeNa maNuyAiyapajjAo madamANamAyaloha maradu va jiyaduva mAsAsaNeNa vaDDhai mA ciTThaha mA japaha mANusa viggaha laddh mAdusudAbhagiNIva ya mAse mAsa du jo bAlo micchatta vedato jIvo micchattapariNadapA micchatta vedarAgA micchattAviradI viya micchattAsavadAra micchaddasaNarattA miccho sAmaNa missA mUla amahammassa makkhahe appANa tUNa varaNa motUNa mayalajappamogarA pacchA ya Personal Use Only gAthAka 324 50 206 680 540 521 19= 306 523 603 707 282 388 304 501 526 374 273 68 *r 143 ywk 608 580 547 373 585 432 436 J:
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA gAthAMka gAyaka hAlae u junamma m. 'no badhadi kamma jalayameva gaNa ravaNalayasaMjutto yA pagAma na niseviyavvA gagahonapamano gagAdoNamaNupAo ge dose ya do pAve rAgo ya domo viya radhiyachiddasahasse rUmai Nidai anna ww 3w.8 bayaNoccArajakiriya vayabhagakA hoi vayamamidivamAyANa vara meM ApA dato vara vayatavehi maggo vavahAraNayacaritaM vavahAreNuvadispaDa bavahAra''bhUyatyo vase gurukule nicca vAhijaramaraNamayaro vijjadi kevalaNANa viNao mokkhahAra viNao mAsANe mUla viNaovayAra mANasma vizayAhiyA vijjA vittaM pasavo ya NAio viraI aNatyadaDe virado savvasAvajje virayA pariggahAo vivattI aviNoyassa vivittasejjAsaNa vimayakamAyaviNiggaha vissasaNijjo mAyA va vasovi appamANo // laddha aladdhapuvva lakSNaM Nihi ekko lavaNa vva salilajoe lAusa eraMDaphale lAbhAlAbhe suhe dukkhe lessAsodhI ajjhavasANa loiyasatthammi vi logo akiTTimo khalu loyANaM vavahAra WM 2 YOr mrs mr 427 545 305 651 294 325 se 183 vajjaNamaNatagubari vajjijjA tenAhaDa vaNNarasagaMdhaphAsA vaNNarasagaMdhaphAsa vattAvattapamAe vadasamidIguttIo vada-samidi-sIla-sajamavayaNamayaM paDikamaNa 313 makeja yA'sakitabhAva 644 saga parijANAmi saganimitta mArai 195 rAgho guNasaghAo sajoasiddhIi phala vayaryAta 422 sajogamalA joveNa 140 457 213 517
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ -56 samaNasutta gAyAMka gAthAMka 242 mar 222 225 214 232 734 48. 567 708 671 112 722 matime muhumA pANA mathAramejjAmaNabhattapANe ranihiM ca na kubvejjA sapattadasaNAI mapatti tasseva jadA mabhinnaM pAsaMto sarabhasamArambha * kAya bharabhasamArambhe"maNa saraMbhasamArambha " vaya malehaNA ya duvihA sarvagajaNidakaraNA sasayavimohavibbhama sakarakaphala jala vA makkiriyA virahAto maccammi vasadi tavo saccammi majjhAyaM jANato majjhAyajhANajuttA mattU vi mitabhAna matteva hu~ti bhagA maddahadi ya pattedi ya maddArUDho attho maddhaM nagara kiccA manti egehiM bhikkhUhi samaNo tti sajado tti ya mamadA taha majjhatthA samabhAvo sAmaiya samayAe samaNo hoi mamayAvaliussAmA samavedaM khalu dA samasatosajaleNa samikkha paMDie tamhA sammattarayaNapanvaya 383 sammanarayaNa bhaTThA 381 nammattarayaNasAra 380 mammattavirahiyA Na mammattasya ya labho 390 sammaIsaNaNANa 684 mammadasaNarattA 414 mammaddiTThI jIvA 412 saya saya pasasatA 413 sayaNAsaNaThANe vA 574 sarIramAhu nAva tti 307 mavaNaM sapai sa teNa 674 saviyappa Ni viyappa iya savvaMgaM pecchaMto 265 saga pi aNeyata savvagathavimukko 477 savvajIvANa kamma tu 345 savvato pamattassa bhaya 308 savvattha vi piya vayaNa savvabhUyappabhUyassa 197 savve jIvA vi icchati savve samayati samma 286 savve sarA niyati 298 savvesi gathANa 336 savasimAsamANa 275 sasamayaparasamayaviU 425 sasarIrA arahaMtA 341 sahasA abbhakkhANa 639 sAmanna aha bisese sAmAiyaM cauvIsatthao sAmAiya ti kAuM 589 sAmAiyammi u kae 550 sAyAra iyara ThavaNA 591 607 148 730 375 23 180 o r ur 424 328 327 740
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukramaNikA 257 gAthAMka gAthAka 138 31 se jANamajANa vA 326 sejjogAsaNi sejjo 333 seNAvaimmi Nihae 161 se bhUipaNNe aNi" 484 selesi sapatto 337 sevato vi Na sevai 528 se mavvadasI abhibhUya NANI 47 soccA jANai kallANa 163 so tammi ceva samaye 256 so tavo duviho bano 277 mo natthi ihogAso 41 so nAma aNasaNa tavo 266 movaNiya piNiyara, 264 24.5 440 mAvagajaNamahuyara sAvajjajogaparirakkhaNaTThA sAhUNa kappaNijja motati suvatANa sosa jahA sarIrassa sohagayavasahamiyapasu suI ca ladhu saddha ca suTThavi maggijjato muttesu yAvI paDibuddha jIvI suddhaM tu viyANato muddhassa ya sAmaNNa muddho suddhAdezo subahu pi suyamahIya muyanANammi vi jIvo suvaNNaruppassa u panvayA suvididapayatthasutto suvidiyajagassabhAvo suvihiM ca pupphayataM suha vasAmo jIvAmo suhadukkhajANaNA vA suhapariNAmo puNNa suheNa bhAvida NANa muI jahA sasuttA meM asaI uccAgoe 444 hc/ 107 276 hatthIsu erAvaNamAha 493 haya nANa kiyAhINa 14 hA ! jaha mohiyamaiNA hiMsAdo aviramaNa 593 hiyAhArA miyAhArA hoti aNiyaTTiNo te 453 hoti kammavisuddhAo 248 hoti parokkhAI mai 90 hoUNa ya Nissago 758 688
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : 2 pAribhASika zabdakoza [aMka gAthAo ke dyotaka hai| jina aMko ke sAtha sUtra likhA hai, ve akaM prakaraNa ke dyotaka hai| aMga-samyagdarzana ke ATha gaNa (sUtra 18) Adi se nirapekSa janma-jAta tAttvika agAra-vezma yA ghara (298) azraddhAna (549) ajJAna-mohayukta mithyAjJAna (289) anarthadaNDavrata-prayojanavihIna kAryoM kA ajJAnI-mithyAdapTi (195) tyAga (321-322) ajIva-sukha dukha tathA hitAhita ke jJAna anazana-karmo kI nirjarArtha yathAzakti eka se (593) aura cetanA se rahita do dina Adi ke lie AhAra-tyAgapudgala Adi pA~ca dravya (625) rUpa tapa (442-447) aNavata-zrAvako ke pA~ca vrata ( sUtra 300) anitya-anaprekSA-vairAgya-vRddhi ke lie atithisaMvibhAgavata-sAdhu ko cAra prakAra jagat kI kSaNabhaguratA kA bArambAra kA dAna denA (330-331) cintana (507-508) atIndriya sukha-Atma-jAta nirAkUla anivRttikaraNa-sAdhaka kI navama bhUmi, __ AnandAnubhUti (614-615) jisame samAna samayavartI sabhI sAdhako adattAdAna-vrata-acauryavrata (313) ke pariNAma samAna ho jAte hai, aura adharmadravya-jIva tathA pudagala kI sthiti me, pratisamaya uttarottara anantagaNI pRthivI kI bhaoNti sahAyaka, lokAkAza vizuddhatA ko prApta hote rahate hai (558) pramANa eka amUrta dravya (625, 629, anuprekSA-vairAgya-vRddhi ke lie bAra-bAra cintavana kI jAnevAlI 12 bhAvanAe~ adhyavasAna-padArtha-nizcaya (545) (sUtra 30) adhyavasAya-karma-bandha kA kAraNa, jIva kI anekAnta-vastu kI svatantra sattA kA yA rAga-buddhi (154, 392) vastu kI ananta dharmAtmakatA kA nidarzaka adhyAtma-zuddhAtmA meM vizuddhatA kA AdhAra- tattva , nityatva-anityatva Adi parasparabhUta anuSThAna (167) virodhI aneka dharma-yugalo se yukta vastu anagAra-gRhatyAgI sAdhu (336) kA avibhAjya ekarasAtmaka jAtyanta ra anabhigRhIta mithyAtva-dUsare ke upadeza svarUpa (669-672) - 259 -
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNamutta antarAtmA-dehAdi se bhinna AtmasvarUpa ko yantara grantha-mithyAdarzana tathA kapAya samajhane vAlA samyagdRSTi ( 179) mAdi 14 bhAva (143) antarAya-karma-dAna lAbha Adi meM bAdhaka a antara tapa-prAyazcitta, vinaya Adi ke karma (66) pa meM vha prakAra kA Antarika tapa anyatva-anuprekSA-apane svarUpa ko dehAdi (456) se bhinna degvane kI bhAvanA (518- a pantara salekhanA-kapAyo kI kRzatA 520) apadhyAna-rAga-dvepavaza dUsaro kA aniSTa dRSTi-tattvo ke prati abhrAntadRSTi cintana (321) (237) aparabhAva-vastu kA zuddha svabhAva yA tattva amana-indriya-pratyakSa na hone ke kAraNa (595) jIva Adi paoNca dravya (626) aparamabhAva-aparabhAvavat (590) ayogI-kevalI-sAdhaka kI caudahavI athavA apavAda-zakti kI hInatAvaza vItarAga- antima bhUmi jisame mana vacana kAya kI mAgiyo ko bhI AhAra Adi ke grahaNa namasta cepTAe~ zAnta hokara zailezI kI AjJA (44) sthiti prApta jIva (564) apUrvakaraNa-sAdhaka kI aSTama bhUmi, jisame aghata yA arhanta-prathama parameSThI (1), praviSTa hone para jIvo ke pariNAma prati jIvanmukta sarvajJa (7), jo puna. deha samaya apUrva-apUrva hI hote hai (556- pAraNa nahI karate (180) 557) artha--jJAna ke viSaya dravya guNa va paryAya apradeza-jisakA anya koI pradeza nahI hotA aisA ekapradezI paramANu (652) arUpI-de0 amUrta (592) apramatta-rAgadveSa rahita, yAnAcArI aura aloka-'loka' ke bAhara sthita kevala AtmA ke prati sadA jAgRta (166-- asIma AkAza (636) adhijJAna-maryAdita deza-kAla kI apekSA apramattasaMyata-sAdhaka kI saptama bhUmi, jahA~ ntarita kucha dravyo ko tathA unake kucha kisI prakAra kA bhI pramAda vyakta nahI sukSma bhAvo taka ko eka sImA taka pratyakSa hotA (555) karanevAlA jJAna-vizeSa (681, 689) apramAda-rAga-dveSavihIna AtmajAgRti anamodarya-AhAra kI mAtrA meM kramaza. kamI (sUtra 13) karate hue eka cAvala taka pahuMcanA abhayadAna-maraNa Adi ke bhaya se grasta 1448) jIvo kI rakSA karanA (335) garata samyagdRSTi-sAdhaka kI caturtha bhUmi, abhigRhIta mithyAtva-dUsaro ke upadeza jasame samyagdarzana ho jAne para bhI bhogoM jAdi se asatya dharma tathA tattvo ke athavA hisA Adika pApo ke prati prati utpanna zraddhA aura satya ke prati virati bhAva jAgRta nahI ho pAyA azraddhA (549) (552)
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza 261 avirati-hisA Adi pA~ca pApo meM vipina ahiMsA-prANi-badha na karanA vyavahAra kA abhAva (608) ahimA hai (148) aura rAga-dvepa na azaraNa-anaprekSA-vairAgya-vaddhi ke lie na- hAnA (151) athavA yatanAcArakuTumbAdi kI agaraNatA kA cintavana apramAda (157) nizcaya ahisA hai / tathA dharma kI zaraNa meM jAne kI bhAvanA AkAza-sarva dravyo ko avakAza denevAlA (509-510) sarvagata amUrta dravya, jo loka aura azuci-anuprekSA-vairAgya-vRddhi ke lie aloka do bhAgo me vibhakta hai deha kI azucitA kA bAra-bAra cintavana (521) Akicanya-ni sagatA yA akicanavRttiazubha-bhAva-tIvra kapAya (598) nitAnta aparigrahavRtti / dasa dharmoM meM se azabha-lezyA-kRSNa Adi tIna kapAyayakta nauvA~ (105-110) tIna vRttiyA~ (534) Agama-pUrvApara-virodha-rahita jainagrantha, vItarAgavANI (20) aSTa-1. karma, 2 siddho ke guNa, 3 pravacana Agama-nikSepa-vicAraNIya padArtha viSayaka mAtA tathA 4 mada ye saba ATha-ATha hai| zAstra kA jJAtA purupa bhI kadAcit usI asaMkhyapradeza-AkAza ananta hai jisake mAya nAma se jAnA jAtA hai, jaise mazInarI loka-bhAga kevala amakhyAtapradeza pramANa kA jJAtA maikenika (781-744) hai| dharma tathA adharma dravya bhI itane hI parimANavAle hai| jIvadravya nI AcArya-svamata tathA paramata ke jJAtA paramArthata itanA hI baDA hai, parantu deha __ maghanAyaka sAdhu (9, 176) meM sakucita hone se yaha pani AtmA-vyakti kA nijatva (121-128) avyakta hai / usakI kevala-samuddhAta athavA usakA jJAna-darzana-pradhAna cetana avasthA hI aisI hai ki eka kSaNa tathA amUrta antastattva (185) lie vaha phailakara loka-pramANa ho jAnA (sUtra 15) hai (646) AdAna-nikSepaNa samiti-vastuo ko uThAneastikAya-jIva Adi chaho dravya agniva dharane meM viveka-yatanAcAra (410) yukta hai, parantu pradeza pracayayukta hona na AdhAkarma-cakkI cUlhA Adi ke adhika kAyavAn kevala pA~ca hai / paramAgaban Arambha dvArA taiyAra kiyA gayA hisAsamaya mAtra ekapradezI hone ke kAraNa yukta bhojana (409) kAladravya kAyavAn nahI hai (109, Abhinibodhika-jJAna-indriyAbhimukha vipayo kA grahaNa / matijJAna kA dUsarA asteya-binA diye koI vastu grahaNa na banna nAma (677) kA bhAva yA vrata (313, 370-3-1) Ayakarma-AtmA ko zarIra meM roka rakhaneahaMkAra-deha meM 'ma'-pana kA bhAva (3.8) vAlA karma (66)
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 samaNasuttaM Arambha-prANiyo ko dukha pahu~cAnevAlI utpAda-dravya kI nitya navIna paryAyoM kI hisAyukta pravRtti (412-414) utpatti (666-667) Arjava-nimchalatA tathA saralatA (91) utpAdana-doSa-gRhastho ko unake icchAnusAra ArtadhyAna-iSTaviyoga, aniSTasayoga tathA vidyA, siddhi yA cikitsA Adi kA vedanA Adi ke kAraNa utpanna ho nAlA upAya batAne se prApta honevAlI sadoSa dukha va khedayukta mana sthiti (328) mikSA (405) AlocanA-saralabhAva se apane doSoM kA utsarga-jJAnAdi kArya kI saphalatA kA sarvathA AtmanindanapUrvaka prakaTIkaraNa (461- nirdoSa ati karkazamArga jisameM sAdhu kisI bhI prakAra kA parigraha grahaNa nahIM Avazyaka-sAdhu ke dvArA nitya karaNIya karatA (44) pratikramaNa Adi cha karttavya' (618- udgama-doSa-apane nimitta se taiyAra kiyA 620, 624) gayA bhojana yA bhikSA grahaNa karanA Asana-dhyAna tathA tapa Adi ke lie sAdhu sadoSa (405) ke baiThane athavA khar3e hone kI vidhi| udumbara-Umara, baDa, pIpala, gUlara tathA palyakAsana (489) vIrAsana (452) pAkara ghe agrAhya pA~ca phala jiname choTeAdi ke bheda se aneka prakAra ke| choTe jIvo kI bahulatA hotI hai (302) Asrava-mana vacana kAya kI pravatti ke upagUhana-samyagdarzana kA eka aga, apane dvArA zubhAzubha karmo kA Agamana guNo ko tathA dUsaro ke dopo ko prakaTa (601-604) na karanA (239) Asrava-anuprekSA-vairAgya-vaddhi ke lie moha- upadhi-zakti kI hInatAvaza nirgrantha sAdhu ke dvArA grahaNa kiye jAnevAle AhAra janya bhAvo ko tathA mana vacana kAya kI pravRttiyo kI heyatA kA cintavana __ Adi kucha nirdoSa tathA zAstrasammata (522) padArtha (377-378) AsravadvAra-karmAgamana ke mUla kAraNa upabhoga-puna puna bhoge jAne yogya vastrAmithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga lakAra Adi padArtha yA viSaya (323) upayoga-AtmA kA caitanyAnuvidhAyI jJAnaindriya-jJAna ke pA~ca karaNa-sparzana, rasanA, darzana yukta pariNAma (649) ghrANa, netra tathA zrotra (47) upavaMhaNa-dhArmika bhAvanAo ke dvArA ihaloka-manuSya yA tiryak jagat (127) ____ Atmika zaktiyo kI abhivRddhi (238) IryA-samiti-gamanAgamana viSayaka yatanA- upazama-kSamAbhAva (136) cAra (396) upazamaka-kapAyo kA upazamana karanevAlA uccAra-samiti-de0 pratiSThApanA samiti sAdhaka (555) uttamArthakAla-salekhanAyukta maraNakAla upazamana-dhyAna-cintana Adi ke dvArA (578) __ kaSAyo ko prazAnta karanA (557)
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza upazAnta-kaSAya-sAdhaka kI gyArahavI bhUmi nimitta se bandha ko prApta honevAlA jisame kaSAyo kA pUrNa upazamana ho karmajAtIya sUkSma pudgalaskandharUpa dravya jAne se vaha kucha kAla ke lie atyanta karma jo jJAnAvaraNa Adi ATha bheda rUpa zAnta ho jAtA hai (560) hai / karma ke phalodaya vaza honevAle upazAnta-moha-upazAnta-kapAya guNasthAna rAgAdi pariNAma bhAva-karma hai (sUtra 6) kA dUsarA nAma / kaSAya-krodha, mAna, mAyA aura lobharUpI upAdhyAya-caturtha parameSThI (1), Agama- AtmaghAtaka vikAra (135-136) jJAtA sAdhu (10) kApota-lezyA-tIna azubha lezyAo meM se UnodarI-de0 avamaudarya tRtIya yA jaghanya (534, 541) RjusUtra-naya-bhUta-bhaviSyat se nirapekSa kAmabhoga-indriyo dvArA bhogya viSaya (49) kevala vartamAna paryAya ko pUrNa dravya kAya-aneka pradezo kA pracaya yA samUha svIkAra karanevAlI kSaNabhagavAdI dRSTi jisase yukta dravya kAyavAn hai (659) / (706-707) jIva ke pRthivI Adi pA~ca sthAvara RSi-Rddhi-siddhi-sampanna sAdhu (336) tathA eka trasa aise cha: jAti ke zarIra ekatva-anuprekSA-vairAgya-vRddhi ke lie apane kAya kahalAte he (650) karmo kA phala bhogane meM sarva jIvoM kI kAyakleza-grISma-Rtu me giri-zikhara para asahAyatA kA cintavana (515) utkaTa Asana lagAkara AtApana yoga dhAraNa karanA, aura isI prakAra zaradaekendriya kevala sparzana indriyadhArI pRthivI, Rtu me zItayoga aura varSARtu me varSAjala, vAyu, agni va vanaspati Adi jIva yoga dhAraNa karanA, eka tapa (452) (650) kAyagupti-kAya-pravRtti kA gopana, sakocana evaMbhUta-naya-jisa zabda kA jisa kriyAvAlA (414) vyutpatti-labhya artha hotA hai, usake kAyotsarga-kucha kAla ke lie zarIra ko dvArA usa kriyArUpa pariNamita padArtha kASThavata samajha dhairyapUrvaka upasarga sahana ko hI smjhnaa| jaise gamanArthaka 'go' karane ke rUpa meM kiyA jAnevAlA zabda ke dvArA calatI huI gAya kA hI Abhyantara tapa (434-435, 480) grahaNa karanA, na ki baiThI huI kA (712 kAla-samayapramANa ekapradezI amUrta tathA 713) niSkriya dravya, jo samasta dravyo ke eSaNA-samiti-bhikSAcaryA viSayaka viveka pariNamana me sAmAnya hetu hai (625-- yatanAcAra (404-409) 629, 637-639) karaNa-pravRtti ke sAdhana vacana va kAya kula-jIvo kI 1993 lAkha karor3a (601) athavA indriyaaN| jAtiyA~ (367) karma-mana vacana kAya kI zubha yA azubha kUTazAlmalI-narako ke ati pIr3AdAyaka pravRtti yA vyApAra (601) / usake ka~TIle vRkSa (122)
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 mattaM kRSNa-lezyA - tIna azubha lezyAoM meM se prathama yA tIvratama (534, 539 ) kevalajJAna - indriya Adi se nirapekSa tathA sarvagrAhI AtmajJAna ( 684, 689 ) kevaladarzana - kevalajJAnavat rugrAhI darzana (620 ) kevalalabdhi - kevalajJAna kI bhA~ti arhanto tathA siddho kI nava labdhiyA~ - anantajJAna, anantadarzana, ananta samyavatva, anantacAritra yA sukha / tathA ananta dAna, lAbha, bhoga, upabhoga tathA vIrya (562) kevalavIrya - kevalajJAnavat jAnane-dekhane Adi kI anantazakti ( 620 ) kevalasukha- kevalajJAnavat indriyAdi se nirapekSa anantasukha yA nirAkula Ananda (620 ) kevalI - kevalajJAna darzana Adi zaktiyo se sampanna arhanta parameSThI (562-563) kSapaka- kaSAyo kA kSapaNa karanevAlA sAdhaka (555) kSapaNa-dhyAna Adi ke dvArA kaSAyo ko samUla naSTa kara denA, jisase ve puna na ubhare (557) kSamA-dasa dharmo meM se eka (85, 135) kSINakaSAya-sAdhaka kI 12vI bhUmi, jisameM kaSAyoM kA samUla nAza ho jAtA hai / (561) kSINamoha-kSINakaSAya guNasthAna kA dUsarA nAma / khecara - vidyA ke bala se AkAza me vicaraNa karane meM samartha manuSyoM kI eka jAtivizeSa, vidyAdhara ( 204) kharakarma-koyalA banAnA, pazuo ke dvArA bojha dulAI ityAdi aise vyApAra jo prANiyoM ko pIDA pahu~ceM vinA ho nahI sakate / (325) gaccha-tIna se adhika puruSo yA sAdhuoM kA samUha (26) gaNa - tIna puruSo yA sAdhuo kA samUha athavA sthavira sAdhuo kI paramparA (26) gaNadhara - tIrthakara ke sAdhu-gaNa ke nAyaka, jo arhantopadiSTa jJAna ko zabdabaddha karate hai (19) gati - bhava se bhavAntara kI prAptirUpa cAra gatiyA~ - nAraka, tiryaJca, manuSya tathA deva (52) garhaNa - rAgAdi kA tyAga kara guru ke samakSa kRta dopo ko prakaTa karanA ( 430 ) guNa-dravya ke sampUrNa pradezo meM tathA usakI samasta paryAyo meM vyApta dharma / jaise manuSya meM jJAna tathA Amraphala meM rasa (661) guNavrata - zrAvaka ke pA~ca aNuvrato meM vRddhi karanevAle dik, deza tathA anarthadaNDa nAmaka tIna vrata ( 318) guNasthAna - karmo ke udayAdi ke kAraNa honevAlI sAdhaka kI uttarottara unnata 14 bhUmikAe~ (546 - 548 ) ( vizeSa de0 sUtra 32) gupti samitiyo meM sahAyaka mAnasika vAcanika tathA kAyika pravRttiyoM kA gopana ( 384, 386 ) ( vizeSa de0 sUtra 26-i) guru- samyaktvAdi guNo ke dvArA mahAna hone ke kAraNa arhanta siddha Adi paca parameSThI (6) For Private Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza gRhIta- mithyAtva - (de0 abhigRhIta mithyAtva ) gotrakarma - jisa karma ke kAraNa jIva ucca tathA nIca kula meM janma letA hai (66) gaurava - vacana, kalA, Rddhi tathA samRddhi ke kAraNa vyakti meM utpanna honevAlA abhimAna (348) jJAnAvaraNa-jIva ke jJAna guNa ko AvRta yA manda karanevAlA karma (66) grantha - 24 prakAra kA parigraha (143) ghAtIkarma - jIva ke jJAnAdi anujIvI guNo kA ghAta karanevAle jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya nAmaka cAra karma (7) catu - 1 artha- naya, 2 kapAya, 3 gati, 4 nikSepa, 5 paryAyArthikanaya, 6 zikSAvrata saba cAra-cAra hote hai / caturindriya- sparzana, rasanA, ghrANa tathA netra ina cAra indriyovAle bhramara Adi jIva (650) caturdaza- 1 Abhyantara parigraha, 2 guNasthAna, 3 jIvasthAna, 4 mArgaNAsthAna ye saba 14-14 hote haiM / cAritra - mana vacana kAya kI pravRtti meM nimittarUpa guNa - vizeSa ( 36 ) cetanA - jIva meM jJAna darzana kI tathA kartRtva bhovatRtva kI nimittabhUta mUlazakti (185) cyAvita - zarIra - Atma-hatyA dvArA chUTanevAlA zarIra ( 742 ) cyuta-zarIra-Ayu pUrNa ho jAne para svata chUTanevAlA zarIra ( 742) chadmastha - alpajJa ( 497) jina - indriya-jayI tathA kapAya -jayI vItarAgI arhanta bhagavAn (13) 265 jIva - cAra zArIrika prANo se athavA caitanya prANa ne jIne ke kAraNa Atmatatva hI jIva hai ( 645), yaha upayoga lakSaNavAlA (592649 ) kriyAvAn amUrta dravya hai, tathA gaNanA meM ananta hai ( 625628) jJAna kI apekSA sarvagata hote hue bhI (648) pradezo kI apekSA lokAkAza - pramANa haiM jo apanI sakocavistAra kI zakti ke kAraNa dehapramANa rahatA hai / (646-647) jIvasthAna - jIvo ke basa sthAvara, sUkSma, bAdara Adi 14 bheda (182, 367 ) jugupsA - apane dopo ko tathA dUsaro ke guNo ko chipAnA, athavA dUsaro ke prati glAni kA bhAva ( 236) tattva - dravya kA anya nirapekSa nija-svabhAva yA sarvasva (500 ) tapa-viSaya-kapAyoM ke nigrah athavA icchAoM ke nirodha ke lie bAhya tathA Abhyantara rUpa se kI jAnevAlI kriyAe~ (102, 439) tIrtha - sasAra mAgara ko pAra karane ke lie tIrthakara prarUpita ratnatraya-dharma tathA tadyukta jIva (514) tejolezyA - tIna zubha legyAo me se jaghanya yA zubha (534, 542 ) tyavata - zarIra-salekhanA - vidhi se choDA gayA zarIra (742) sa- rakSArtha yA AhAra Adi kI khoja meM svayaM calane-phirane meM samartha dvIndriyAdi sabhI jIva (650 ) tri - 1 guNavrata, 2 gupti, 3 gaurava, 4 daNDa, 5 dravyArthika- naya, 6. nirveda, For Private Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 samaNasuttaM 7. naigama, 8 naya, 9 bala, 10. bhuvana, dravya-karma-jIva ke rAgAdi bhAvo kA nimitta 11. mUDhatA, 12. yoga, 13 loka, pAkara usake sAtha banca ko prApta 14. veda, 15 zabdanaya, 16. zalya, ho jAnevAlA sUkSma pudgalaskandha 17. sAmAyika, 18. strI, ye saba (62, 654-655) tIna-tIna hai| dravya-nikSepa-AgAmI pariNAma kI yogyatA trIndriya-sparzana, rasanA, ghrANa ina tIna rakhanevAle kisI padArtha ko vartamAna meM indriyovAle cITI Adi jIva (650) hI vaisA kaha denA, jaise rAjaputra ko daNDa-mana vacana kAya (101) rAjA kahanA (741-742) damana-jJAna dhyAna va tapa dvArA indriya- dravya-pratikramaNa-pratikramaNapATha kA uccAviSayoM tathA kapAyoM kA nirodha raNa mAtra (422, 432) (127, 131) dravya-liMga-sAdhu kA bAhya veza yA cihna darzana-jJAna ke viSayabhUta padArtha kA nirA- (360-362) kAra tathA nirvikalpa pratibhAsa karane- dravya-hiMsA-prANi-badha (389-390) vAlI cetanAzakti (36) dravyAthikanaya-paryAyo ko dRSTi se ojhala darzanAvaraNa-jIva ke darzana-guNa ko AvRta karake dravya ko sadA anutpanna tathA athavA manda karanevAlA karma (66) avinaSTa dekhanevAlI dRSTi (694daza-bAhya parigraha tathA dharma dasa-dasa hai / 697) dAnta-indriyo tathA kaSAyo ko damana dvandva-iSTa-aniSTa, dukha-sukha, janma-maraNa, karanevAlA (127) saMyoga-viyoga Adi paraspara-virodhI digvata-parigraha-parimANavrata kI rakSArtha / yugala bhAva (105) vyApAra-kSetra ko sImita rakhane meM __ dvAdaza-tapa tathA zrAvaka-vrata 12-12 hai / __ sahAyaka guNavrata (319) dvipada-strI, kuTumba Adi (144) durgati-naraka va tiryaJca gatiyA~ (587) durnaya-virodhI dharma kI apekSA ko grahaNa na dvIndriya jIva-sparzana aura rasanA ina do karanevAlI kevala apanA pakSa pakar3ane ___ indriyovAle kecuA joka Adi jIva (650) vAlI dRSTi (725) dezavrata yA dezAvakAzikavrata-deza-dezAntara dveSa-aniSTa yA arucikara padArthoM ke prati meM gamanAgamana yA vyApAra-sabadhI aprIti kA bhAva (sUtra 8) maryAdArUpa vrata athavA jisa deza meM dharma-jIva ke nija-svabhAva yA tattvarUpa jAne se vratabhaga hone kA bhaya ho vahA~ samyagdarzana Adi, ahisA Adi, kSamA jAne kA tyAga (320) Adi athavA samatA Adi bhAva (83, dravya-guNo aura paryAyo kA AzrayabhatapadArtha 274, sUtra 15) (661) jo jIva pudgala Adi ke bheda dharma-anuprekSA-vairAgya-vRddhi ke lie janmase chaha hai (624) jarAmaraNarUpa isa dukhamaya saMsAra me
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza dharma kA hI rakSakarUpa meM cintavana (525) dharma-dravya-jIva tathA pudgalo kI gati me sahAyaka hetu lokAkAza pramANa niSkriya amUrtta dravya ( 625 -633 ) dharma- dhyAna - AtmA ke athavA arhanta siddha Adi ke svarUpa kA ekAgra cintavana tathA maMtra jApya Adi (505 ) dhyAna - Atma-cintavana Adi meM citta kI ekAgratA (485, sUtra 29 ) dhauvya-dravya kA nitya avasthita sAmAnya bhAva, jaise bAla yuvA Adi avasthAo me manuSyatva (662-667) naya - vaktA jJAnI kA hRdayagata abhiprAya (33), sakalArthagrAhI pramANasvarUpa zrutajJAna kA vikalArthagrAhI eka vikalpa, athavA vastu ke kisI eka aMza kA grAhaka jJAna (690 ) nava - kevalalabdhi tathA tattvArtha nau-nau hai / nAma-karma - jIva ke lie cAro gatiyo me vividha prakAra ke zarIro kI racanA karanevAlA karma (66) nAma-nikSepa - apanI icchA se kisI vastu kA kucha bhI nAma rasanA ( 739 ) niHkAMkSA-vastu kI tathA khyAti-lAbha - pUjA kI icchA se rahita niSkAma bhAva; samyagdarzana kA eka aga (233 - 235) niHzaMkA- kisI bhI prakAra ke bhaya yA AzakA se rahita bhAva; samyagdarzana kA eka aga (232) niHsaMga - sabhI bAhya padArthoM se tathA unakI AkAMkSA se rahita nirgrantha sAdhu (346 ) For Private 267 nikSepa - nAma athavA sthApanA, dravya aura bhAva dvArA kisI padArtha ko yuktipUrvaka jAnane tathA jatalAne kA mAdhyama (23, 717) nidAna marane ke pazcAt para-bhava meM mukhAdi prApta karane kI abhilApA. (366) nimittajJAna- tila, masA Adi dekhakara bhaviSya batAnevAlI vidyA athavA jyotiSa ( 244) nirgrantha- grantha aura granthirahita aparigrahI, dekho nisaga / nirjarA-sAta tattvo meM se eka, jisake do bheda hai, dukha-sukha tathA janma-maraNa Adi dvandva se atIta, jIva kI kevala jJAnAnandarUpa avasthA (617-619) arthAt mokSa (192, 211 ) nirvANa - dekhe mokSa | nirvicikitsA - jugupsA kA abhAva; samyagdarzana kA eka aga ( 236 ) nirveda - sasAra, deha va bhoga tInoM se vairAgya (22) nizcayanaya - ananta dharmAtmaka vastu ke akhaNDa tathA vAstavika svarUpa ko darzAnevAlA vaha jJAna jo na guNa-guNI rUpa bhedopacAra karake vyAkhyA karatA hai aura na hI bAhya nimitta naimittika sambandharUpa koI abhedopacAra svIkAra karatA hai (35) | jaise ki mokSamArga ko samyagdarzana Adi rUpa se trayAtmaka na kahakara sarva pakSo se atIta nirvikalpa kahanA ( 214), athavA jIva-vadha ko hisA na kahakara rAgAdi bhAva ko hI hisA kahanA (153) Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 samaNasuttaM nIla-lezyA-tIna azubha legyAo meM se para-dravya-AtmA ke atirikta deha Adi dvitIya yA tIvratara (528, 540) sahita sarva padArtha (587) naigama-naya-saMkalpa mAtra ke AdhAra para gata para-bhAva-AtmA ke zuddha svabhAva ke ati padArtha ko athavA anippanna yA ardha- rikta usake rAgAdi sarva vikArI bhAva niSpanna padArtha ko vartamAna meM avasthita tathA anya sarva padArtho ke rUpa rama Adi yA nippanna kahanA (700-703) bhAva (188-191), tattva yA vastu (vizeSa de0 bhUta vartamAna va bhAvi kA yuddha svabhAva (590) naigama naya) paramabhAva-tattva yA vastu kA zuddha svabhAva naimittika-nimittajJAnI (244) (590) noAgama-nikSepa-kisI padArtha ke jJAtA paramANu-sarva skandho kA mUla kAraNa, vyakti ke karma va zarIra ko vaha padArtha kevala ekapradezI, avibhAjya, sUkSma, kaha denA, jaise maikenika ke mRta zarIra pudgala dravya (643, 652) ko 'yaha maikenika thA' aisA kahanA paramAtmA-apTa karma se rahita tathA AtmA ke (141, 744) zuddha svarUpa meM avasthita arhanta tathA nokarma-deha Adi ko lekara jitane kucha siddha (178-179) / bhI dRSTa padArtha hai athavA unake kAraNa- paramArtha-tattva yA vastu kA zuddha svabhAva bhUta sUkSma skandha hai ve saba karma nimittaka (590) hone se nokarma kahalAte hai| parameSThI-mumukSu ke lie parama iSTa tathA no-indriya-kicit indriya hone ke kAraNa magalasvarUpa arhanta, siddha, AcArya, __ mana kA nAma / upAdhyAya va sAdhu (1-2) paMca-1 ajIva, 2 aNuvrata, 3 indriya, paraloka-mRtyu ke pazcAt prApta honevAlA 4 udumbara phala, 5 guru, 6 jJAna, anya bhava (127) 7 mahAvrata, 8 samiti, 9 sthAvara jIva pA~ca-pA~ca hai| parasamaya-Atma-svabhAva ke atirikta anya padArtho meM athavA anya bhAvo meM ipTApaMcendriya-sparzanAdi pA~co indriyovAle niSTa kI kalpanA karanevAlA mithyAdRSTi manuSyAdi jIva (650) (194-195), anya mata (23, paNDita-apramatta jJAnI (164-165) 735), pakSapAta (726-728) timaraNa-apramatta jJAniyo kA sale- TeTa Adi sahita AtmAtirikta khanAyukta maraNa (570-571) jitane bhI para-padArtha yA para-bhAva hai padastha dhyAna-vividha matro kI jApa karane unakA grahaNa yA sacaya vyavahAra-parigraha me mana kA ekAgra honA (497) hai, aura una padArtho me icchA tathA padma-lezyA-tIna zubha lezyAo me se dvitIya mamatva bhAva kA grahaNa nizcaya-parigraha yA zubhatara (534, 543) hai (sUtra 11), (379)
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza paribhoga - de0 3bhoga parISaha - mArga se cyuta na hone ke lie tathA karmoM kI nirjarA ke lie bhUkha-pyAsa Adi sahana karanA (503 ) parokSajJAna- indriya va mana kI sahAyatA se honevAlA mati aura zrutajJAna ( 687 ) paryakAsana- dono jaghAo ko milAkara Upara-nIce rakhanA (489 ) paryAya-vastu kI utpanna-dhvasI pariNamanazIla avasthAe~, athavA guNo kA vikAra / jaise manuSya kI vAla yuvA Adi avasthAeM athavA rasa guNa ke khaTTemIThe Adi vikAra (661-667) paryAyArthika naya - trikAlI dravya ko dRSTi se ojhala karake usakI vartamAna samayavartI kisI eka paryAya ko hI svataMtra sattAdhArI padArtha ke rUpa meM dekhanA ( 694 - 693), RjusUtrAdi ke bheda se cAra prakAra kI (699) piNDastha-dhyAna- arhanta va siddha kA athavA dehAkAra AtmA kA dhyAna ( 497 ) pIta-lezyA-de0 tejolezyA pudgala - paramANu aura skandharUpa sakriya tathA mUrtta bhautika dravya jo nitya pUraNa galana svabhAvI haiM (625-628, 640-644) pratikramaNa - nindana garhaNa Adi ke dvArA kRta doSo kA zodhana ( 430 ) pratilekhana - vastu ko uThAte-dharate athavA uThate-baiThate samaya usa sthAna ko jIva rakSA ke bhAva se acchI taraha dekhanA (410) 269 pratiSThApanA samiti - mala-mUtra Adi ke nikSepaNa yA visarjana meM vivekayatanAcAra (411) pratyakSajJAna- indriya va mana se nirapekSa kevala Atmottha jJAna ( 686) pratyAkhyAna - AgAmI doSo ke tyAga kA sakalpa (436-438) pradeza- eka paramANu-parimANa AkAza isI prakAra jIvAdi sabhI dravyoM meM pradeza kI sthiti (620, 657 ) pramatta - Atma-svabhAva ke prati supta yA ajAgarUkatA ( 162 - 164 ) athavA rAga-dveSa-rata (601 ) pramatta-saMyata-sAdhaka kI paSTha bhUmi jahA~ sayama ke sAtha-sAtha manda rAgAdi ke rUpa meM pramAda rahatA hai (554) pramANa - sazayAdirahita samyagjJAna ( 685 ) pramAda - Atma- prasupti, cAritra ke prati anutsAha tathA anAdara (sUtra 13 ) pramAdacaryA -baiThe-baiThe apane Amana meM se sUta yA tinake toDate rahanA, pAnI kA nala khulA choDa denA ityAdi aprayojanIya sAvadyakriyA (321 ) pramArjana vastuoM ko uThAte-dharate yA uThate baiThate samaya usa sthAna ko kSudra jIvo kI rakSA ke lie kisI komala upakaraNa se jhADanA ( 410 ) pravacanamAtA - mAtRvat ratnatraya kI rakSaka rUpa pacasamiti aura tIna gupti (385) prANa - mana-vacana-kAya rUpa tIna bala, pA~ca indriyoM, Ayu aura zvAsocchvAsa ye dasa prANa hai ( 645) For Private Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 samaNasuttaM prAsuka-jIvo ke sayoga athavA savAra se bhaya-sAta hai-ihaloka-bhaya, paraloka-bhaya, rahita bhojana (409), bhUmi (576), vedanA-bhaya mRtyu-bhaya, arakSA-bhaya, mArga (396) ityAdi / agupti-bhaya aura Akasmika-bhaya proSadhopavAsa-eka bAra bhojana karanA propadha hai aura bilakula bhojana na karanA bhava-deha se dehAntara kI prApti ke rUpa me upavAsa / parva se pahale dina sabere ke caturgati-bhramaNa (182) samaya aura usake agale dina sandhyA ke bhAraNDa pakSI-pakSI-vizeSa jisake eka samaya kevala eka-eka bAra bhojana karanA zarIra meM do jIva, do grIvA aura tIna aura parvavAle dina dono samaya bhojana paira hote hai / jaba eka jIva sotA hai na karanA / isa prakAra 16 prahara taka taba sAvadhAnI ke lie dUsarA jAgatA sarva Arambha kA tathA bhojana kA tyAga ___ rahatA hai (163) (329) bhAva-karma-dravya-karma kI phaladAna-zakti bandha-jIva ke rAgAdi pariNAmo ke nimitta ___ athavA usake udayavaza honevAle jIva ke se, karma-jAtIya sUkSma pudgala paramANuo rAgAdika bhAva (62) kA jIva ke pradezo meM avasthita ho bhAva-nikSepa-vivakSita paryAyayukta vastu jAnA (556-557) ko hI usa nAma se kahanA, jaise ki bala-tIna hai-mana vacana va kAya (645) rAjyaniSTha rAjA ko rAjA kahanA bahirAtmA-deha ko AtmA mAnanevAlA (743-744) ___ mithyAdRSTi (69) bhAva-pratikramaNa-doSa-zuddhi ke lie kiyA bAla-ajJAnI, mithyAdRSTi (50, 272) gayA Atmanindana va dhyAna Adi bAhya-kSetra makAna Adi dasa prakAra kA (431-432) parigraha (148) anazana Adi chaha bhAva-liga-sAdhu kA ni saga tathA niSkaSAya prakAra kA tapa (441) deha kRzatA rUpa samatAbhAva (363) rUpa salekhanA (574) ityaadi| bhAva-hiMsA-AtmahananasvarUpa rAgAdi kI bodhi-ratnatraya (580-581) utpatti ke rUpa meM honevAlI hiMsA bhakta-pratyAkhyAna-salekhanAvidhi me zarIra (153, 389-392) kRza karane ke lie dhIre-dhIre bhojana bhAvi naigamanaya-sakalpamAtra ke AdhAra para tyAga karane kI prakriyA-vizeSa (573) aniSpanna padArtha ko bhI usI nAma se bhaMga-syAdvAda-nyAya ke anusAra anekAnta kahanA jaise ki pASANa ko pratimA rUpa vastu ke jaTila svarUpa kA kahanA (703) pratipAdana paraspara virodhI pratyeka __bhASA-samiti-bolacAla viSayaka vivekadharma-yugala meM sAta-sAta vikalpa utpanna yatanAcAra (391-403) karake karane kI paddhati (sUtra 40) bhuvana-tIna hai-Urdhva, madhya va adho (7)
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza bhUta naigamanaya - sakalpamAtra ke AdhAra para gata padArtha ko vartamAna meM avasthita kahanA / jaise 'Aja dIpAvalI ke dina bhagavAna dIra nirvANa ko prApta hue ' (701) bhoga- paribhoga parimANa - vrata- bhogalipsA ko niyantrita karane ke lie bhoga tathA paribhoga kI vastuoM ke grahaNa ko sImita karanA ( 325) matijJAna- de0 Abhinivodhika jJAna mada-garva ATha hai - kula, jAti, lAbha, bala, rUpa, jJAna, tapa, sattA (88, 187 ) manaHparyava jJAna --dUsare kI mana kI bAta pratyakSa jAna lenevAlA jJAna ( 682, 689 ) manogupti- mana kI pravRtti kA gopana (412) mamakAra - AtmAtirikta dehAdi anya padArtho meM mai-merepana kA bhAva (186, 346 ) mamatva - mamakAra (79, 142) mala - karma skaMdha (58) mahAvrata-sAdhuo ke sarvadezavrata / dekhe--vrata / mAdhyasthya bhAva - moha kSobhavihIna samatA yA vizrAnta bhAva ( 274-275) mArga mokSa kA upAya ( 192 ) mArgaNAsthAna - jina-jinake dvArA jIvoM kA anveSaNa (khoja) kiyA jAya, ve saba dharma 14 hai - gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, sayama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, sajJitva, AhArakatva (182, 367) mArdava - abhimAnarahita mRdu pariNAma, dasa dharmo meM se dvitIya (88) mithyAtva yA mithyAdarzana- tattvo azraddhAna yA viparIta zraddhAna kA aura For Private 271 tatpariNAmasvarUpa yathArtha dharma meM aruci / 14 guNasthAno meM prathama (68, 549) mizra - sAdhaka kI tRtIya bhUmi jisame usakA pariNAma dahI va guDa mizrita svAda kI bhA~ti, samyaktva tathA mithyAtva ke mizraNa jaisA hotA hai (551) mUrcchA-icchA yA mamatvabhAva mohAndhatA yA Asakti ( 379, 142 ) mUr3hatA - rUDhigata bheDacAla kI svIkRtirUpa mithyA andha-vizvAsa, jo tIna prakAra kA hai - lokamUDhatA, devamUDhatA, gurumUDhatA (186) mUrta - indriyagrAhya hone se mAtra pudgala dravya (595, 626 ) mokSa - sakala karmo kA nAza ho jAne para jIva kA kevalajJAnAnandamaya svarUpa ko prApta hokara, deha ke chUTa jAne para, Urdhvagamana svabhAva ke dvArA Upara loka ke agrabhAga meM sadA ke lie sthita ho jAnA (614-623), mukti yA nirvANa / moha - zreyAzreya viveka se vihIna bhAva arthAt mithyAdarzana / yahI rAga-dveSa kA tathA karmabandha kA mUla hai (71) mohanIya - madyapAna kI bhA~ti zreyAzreya ke viveka ko naSTa karanevAlA prabala karma (66, 613) yoga - mana vacana kAya kI ceSTA kA kAraNabhUta antaraga prayatna yA vIryapariNAma (603) yoni - jIvo kI utpatti ke yogya 84 lAkha sthAna (367) Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 samaNasuttaM ratnatrapa-mokSamArgarUpa samyagdarzana, samya- vartamAna naigamanaya-saka pamAtra ke AdhAra rajJAna aura samyakcAritra (sUtra 17) para koI kAma prArambha karate samaya hI rasa-parityAga-svAda-vijaya ke lie dhI dUdha use ho gayA khnaa| jaise bhAta pakAnA namaka Adi raso ke tyAgarUpa meM eka prArambha karate hI kaha denA ki 'bhAta paka bAhyatapa (450) gayA' (702) rAga-ipTa-viSayo ke prati prIti kA bhAva viratAvirata-sAdhaka kI pacama bhUmi jisame (sUtra 8) trasa-hisA Adi sthUla pApo ke prati to rUkSa-paramANu kA vikarSaNa gaNa jo AkarSaNa mAvikarSaNa gaNa jo AkarSaNa virakti ho jAtI hai, parantu sthAvara ke sAtha milane para bandha kA mUla hetu hisA Adi sUkSma pApo se virati nahI hotA hai (652) hotI (553) rUpasthadhyAna-aneka vibhUti-sampanna arhanta virAgacAritra yA vItarAgacAritra-vAhyAkA dhyAna (497) bhyantara sakala parigraha ke pUrNa tyAgarUpa rUpAtItadhyAna-kevalajJAna-zarIrI siddha nirapavAda utsarga cAritra (421) bhagavAn kA athavA tatsadRza nija vivikta zayyAsana-ekAntavAsa (451) zuddhAtmA kA dhyAna (497) zeSavi-dUsare kI apekSA visadRza pariNAma, liga-buddhi yA anumAna jJAna (185), jaise bAlyAvasthA aura vRddhAvasthA paraspara sAdhu kA vAhyAbhyantararUpa (sUtra 24 _ visadRza hone se manuSya ke vizeSa -A) dharma hai (668) lezyA-mana vacana kAya kI kapAyayukta vIrAsana-dono pairo ko dono jaghAo ke vattiyA~ jinake svarUpa kA kathana kRSNa Upara rakhanA (452) nIla Adi chaha rago kI upamA dvArA vedanIya-dukha-sukha kI kAraNabhUta bAhya kiyA gayA hai (mUtra 31) sAmagrI ke sayoga-viyoga meM heturUpa loka-asIma AkAza kA madhyavartI vaha karma (66), isake do bheda hai| purupAkAra kSetra jisame chaha dravya avasthita vaitaraNI-naraka kI ati durgandhita rakta va hai (636, 651) / yaha tIna bhAgo mavAda maya nadI (122) meM vibhakta hai-jadhAlAka (naraka), vaiyAvatya-rogI, glAna va zramita zramaNa madhyaloka (manupya va tiryaJca) aura Adi kI premapUrNa sevA (473-474) avaloka (svarga) ( dekhe pRSTha 210) lokAna-lokAkAza kA zIrSa bhAga (565, vRtti-parisaMkhyAna-aTapaTe abhigraha lekara bhikSAcaryA ke lie nikalanA (449) 621) lokAnta-loka kA antima bhAga arthAt vyaya-dravya meM nitya hotA rahanevAlA pUrvalokazikhara (614) pUrva paryAyo kA nAza (666-667) vacanagupti-vacana kI pravRtti kA gopana vyavahAra-naya-ananta dharmAtmaka vastu ke eka ___rasAtmaka bhAva kA guNa-guNI Adi rUpa TTT
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza 273 vizlepaNa dvArA bhedopacAra kathana, athavA zIla-sAdhu ke aneka guNa (555) anya vastuo ke sAtha nimittaka- zIlavata-zrAvaka ke pA~ca aNuvrato ke rakSaka naimittika sambandharUpa abhedopacAra tIna gaNavrata aura cAra zikSAvrata kathana (35) / jaise akhaNDa mokSamArga (300) ko samyagdarzana Adi tIna rUpa se kahanA zaklalezyA-tIna zabha lezyAo me se antima (214) athavA dUsare prANI ke ghAta utkRSTa yA zubhatama (534, 544) ko himA kahanA (388-392) zuddhabhAva-karmo ke udaya upazama va kSaya vyasana-Teva yA burI Adate / jUA khelanA, Adi se nirapekSa jIva kA traikAlika para-strI gamana karanA Adi sAta vyasana svabhAva yA tattva (188, 590) hai / anya sabhI kuTevo kA inhIme / zuddhopayoga-jJAna va cAritrayukta sAdhu kI, antarbhAva ho jAtA hai (303) zubhAzubha bhAvo se nirapekSa, kevala AtmA vrata-hisA Adi pApo se virati / ekadeza ke zuddhasvabhAva meM avasthiti athavA tathA sarvadeza ke bheda se vrata do prakAra moha kSobha vihIna sAmyabhAva (274-- kA hai / ekadeza-vrata aNuvrata kahalAtA 279) hai aura sarvadeza-vrata mahAvrata (300) zauca-lobha va tRSNArahita santopabhAva dasa (mUtra 25) dharmo meM se zabda-naya-padArtho ke vAcaka zabdo me hI zramaNa-mokSamArga meM zrama karane ke kAraNa jinakA vyApAra hotA hai, ve naya zabdanaya samatAdhArI (341) nirgrantha tathA kahalAtI hai, jo tIna prakAra kI hai-zabda, __ vItarAgI (821), sayatajana (336) samabhirUDha ora evabhUta / ye uttarottara (mUtra 28) sUkSma hai (699) / inameM me prathama zabdanaya lokagAstra meM svIkRta ekArthavAcI zramaNa-dharma-isameM dhyAnAdhyayana kI pramukhatA hAbdo meM se samAna liga, kAraka Adi hotI hai| (29.) (sUtra 24) vAle gabdo ko hI ekArthavAcI mAnatA zrAvaka-guramukha se dharmopadeza sunanevAlA hai, asamAna liga AdivAlo ko nahI dharmAtmA avirata yA aguvratI gRhastha (708) zayyAsana-mAdhu ke baiThane, sAne Adi ke zrAvaka-dharma-isameM dayA, dAna, bhakti, vinaya upakaraNa phalaka, pATA Adi (873) Adi kI pramugyatA hotI hai (297) zalya-kaoNTe kI bhA~ti pIDAkA, mAyA, (vizepa de0 mUtra 23) mithyA va nidAna nAnaka tIna bhAvarUpa zruta-zAstra yA Agama (178) pAramAthika galya (577-579) zrutajJAna-dhuMA dekhaka ra agni ko jAnane kI zikSAvrata-zramaNa-dharma kI zikSA yA abhyAsa bhA~ti artha meM arthAntara kA grahaNa karane me heturUpa sAmAyika Adi cAra-trata vAlA mana va idriyo kI sahAyatA se (324) honevA parokSajAna / vAcaka se 18
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 samaNasuttaM vAcyArtha ko graraNa karanevAlA zabda- saMstara-malevanAdhArI sAdha ke lie jhADaligaja jJAna / (678) bahArakara taiyAra kI gayI nirjantu bhUmi paDa-1 jAzyantara tapa, Avazyaka, athavA ghAsa kA vichaunA (576) 3 jIva kAya, 4 dravya, 5 bAhyatama, saMsthAna-garIra tathA anya pudgala-skandho 6 leNyA, 7 skandha ye sava chaha- ke vividha AkAra (183, 653) saMhanana-desthita asthiyo ke na yA kamasaMga-dehasahita samasta vAhyAbhyantara pari- jora bandhana tathA joDa Adi / yaha chaha graha (363, 143-148) prakAra kA hai (183) saMgrahanaya-loka sthita samasta jaDa-cetana sapta-1 tattva, 2 naya, 3 bhaga, 4 bhaya, dravyo meM astitva sAmAnya kI apekSA 5 vyasana, 6 samudghAta sava sAtaekatva kI, athavA pratyeka jAti ke sAna hai| aneka dravyo ma usa jAti kI apekSA samatA-sagva-dukha chAtra-mitra Adi dvandvo me ekatva kI dRSTi (704) yamAna rahanevAlA vItarAgiyo kA moha saMgha-ratnatraya Adi aneka guNo se yukta kSobha vihIna pariNAma (279, 349, zramaNo kA samudAya (sUtra 3) / 274) sajJA-dandriya jJAna (677) athavA AhAra samabhiruDha-naya-tIna gavda nayo meM se bhaya maithuna nidrA parigraha Adi kI dvitIya, jo prathama naya ke dvArA svIkRta vaasnaaeN| samAna liga AdivAle ekArthavAcI saMyama-vrata samiti Adi kA pAlana, mana, zabdo meM bhI arthabheda mAnatA hai vacana, kAya kA niyantraNa, indriya-jaya, (711) aura kapAya nigraha Adi saba bhAva / samaya--AtmA (26), dharma patha yA mata (101) (sUna 10) sarambha-kArya karane kI prayatnazIlatA samayasAra-- divAlpo se atIta AtmA (412-418) ka guddha svabhAva (214) (de0 zuddha saMbara-sambanabAdi dvArA navIna karmo kA bhAva) __ Agamana rokanA (60-608) samAdhi-annA kA nirvikalpa dhyAna saMdega-dharma ke prati anurAga (77) (826) athavA zAstrAdhyAna meM saMzaya-mithyAtva-tandho ke rakasma meM gA hai ta mAnatA (108) ___ yA ropA ke nA dera meM rahanA (549) sAyana-Arya prArambha karane ke lie saMsAra-nma- ma rapanagaraNa (5:--', 4) mA. nA (863-498) sasAra-anakSa-gagya-vadi ke lie samiti-nA kA prati (38: sasAra ne jama-maraNa mA devate gae 88) (vizepa de0 sUtra 26) isase masta hone kI bhAvanA kA puna rAmabahAnA Adi ke niti ro, deha puna. cintavana (58) __. ti AmA ke kucha pradezo kA deza
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza se bAhara nikalakara phaila jAnA / yaha sAta prakAra kA hotA hai ( 646 ) samyaktva - 30 samyagdarzana samyakcAritra-vrata-samiti Adi kA pAlana vyavahAra cAritra hai (263) aura nijasvarUpa meM sthitisvarUpa (268) moha-kSobhavihIna samatA yA prazAnta bhAva nizcaya - cAritra hai ( 274 ) sabhya mithyAtva de0 mizra zAstrajJAna samyagjJAna- samyagdarzana-yukta vyavahAra-sabhyagjJAna (208, 245) aura rAgAdi kI nivRtti meM preraka zuddhAtmA kA jJAna nizcaya - samyagjJAna (250 - 255) samyagdarzana - sapta-tattva kA zraddhAna vyavahAra-samyagdarzana aura Atmaruci nizcaya samyagdarzana (220-221) sayogI- kevalI - sAdhaka kI terahavI bhUmi jahA~ pUrNakAma ho jAne para bhI deha zeSa rahane se pravRtti banI rahatI hai / arhanta yA jIvanmukta avasthA (562-563) sarAga cAritra - vrata samiti gupti Adi kA dhAraNa va pAlana hone para bhI, rAga bhAva ke kAraNa, jisa cAritra meM AhAra tathA yogya upAdhi ke grahaNasvarUpa kucha apavAda svIkAra kara liyA jAtA hai / nizcaya cAritra kA sAdhana / ( 280 ) salekhanA-sayama kI sAmarthya na rahane para, deha kA yukta vidhi se samatApUrvaka tyAga karanA (sUtra 33 ) sAmAcArI - dharmopadeza ( 301 ) / sAmAcArI dama hai| sAmAnya - aneka visadRza padArtho me eka sadRza pariNAma, jaise ki bAlyAvasthA For Private 275 tathA vRddhAvasthA meM manuSyatva (667668) sAmAyika- pApArambhavAle samasta kAryo me nivRtti vyavahAra sAmAyika hai / (427 ) aura tRNa kacana Adi meM (425) athavA sarvabhUto meM samabhAva (428) nizcaya sAmAyika hai / sAvadya - pra - prANI-pIr3AkArI pravRtti, bhASA tathA kArya (326, 391, 427 ) sAsAdana - sAdhaka kI dvitIya bhUmi / isakI prApti eka kSaNa ke lie usa samaya hotI hai jaba sAdhaka karmodayavaza samyaktva se cyuta hokara mithyAtvaabhimukha hotA hai, parantu sAkSAt mithyAtvAvasthA meM praviSTa nahI ho pAtA ( 550 ) sivatha - bhAta kA kaNa yA cAvala (448 ) siddha- 14 bhUmiyo kA atikrama kara lene para ATha karmo kA nAza ho jAne se aSTa guNo kI prApti ke phalasvarUpa deha chor3akara loka ke zikhara para jAnevAlA (566) siddhi - mokSa prApti (621 ) sunaya - apekSAvAda ke dvArA virodhI-dharma kA samanvaya karanevAlI niSpakSa dRSTi (725) sUkSma- kaSAya- de0 sUkSma sAmparAya sUkSma-sarAga - de0 sUkSma sAmparAya sUkSma sAmvarAya - sAdhaka kI dasavI bhUmi jahA~ saba kaSAeN upazAnta yA kSINa ho jAne para bhI, lobha yA rAga kA koI sUkSma lava jIvita rahatA hai (559) Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 samaNasutta skandha-do yA adhika paramANuo ke sayoga syAt-'aisA hI hai', aise ekAnta haTa kA se utpanna, dvayaNaka Adi chaha prakAra niSedha karake 'kaJcit aisA bhI hai' ke sUkSma-sthUla bhautika tattva (660- isa prakAra kA samanvaya sthApita karane661, 648-650) vAlA eka nipAta (715) strI-tIna prakAra kI--manaSyaNI, tirya- syAdvAda--'syAt' padayukta vAvaya dvArA, cinI aura devI (374) vastu ke jaTila svarUpa kA vivecaka sthApanA-nikSepa-kisI puruSa yA padArtha ke hA samanvayakArI nyAya (sUtra 40) citra ko, pratimA ko athavA kisI sva-dravya-zuddha-AtmA (587) padArtha meM kalpita AkAra ko 'yaha vahI haiM sva-samaya-zuddha AtmA meM hI apanatva kA hai' aisA mAnakara vinaya Adi rUpa draSTA samyagdRSTi sva-samaya hai (271), vyavahAra karanA (740) / sva-mata (23, 735), paraspara virodhI mato kA yuktipUrNa samanvaya, sthAvara-pRthivI, apa, teja, vAyu aura sAdhaka kA nippakSa bhAva (726) vanaspati ina pA~ca kAyovAle ekendriya __ svAdhyAya-zAstrAdhyayanarUpa tapa, jo pA~ca jIva (650) prakAra kA hai (475) sthitikaraNa-kisI kAraNavaza adharmamArga hisA-jIva-vadha yA prANAtipAta vyavahArameM pravRtta ho jAne para apane ko yA yA hisA hai (389) aura rAgAdi kI sAdharmI bandhu ko vivekapUrvaka dharmamArga meM utpatti (153) athavA ayatanAcArapuna ArUr3ha karanA (240-241) rUpa pramAda (157) nizcaya hisA hai| snagdha-paramANu kA AkarSaNa guNa jo hiMsAdAna-prANi-pIDAvArI yA vadhakArI vikarSaNa kA yoga pAkara bandha kA hetu upakaraNa (kassI, kudAlI, cUhedAnI ho jAtA hai (652) Adi) kA lena-dena (321)