Book Title: Sagar Dharmamrut
Author(s): Ashadhar Pandit, Lalaram Jain
Publisher: Digambar Jain Pustakalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022362/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digaMbara jainagraMthamAlA naM. 36. NOSTRADA I L .TA.ORa% . // zrIvItarAgAya namaH // zrImatpaNDitapravara AzAdhara viracita sAgAradhAmRta -- - - puurvaarddh| - DOOD anuvAdakapaMDita lAlArAma jain-indaur| A prakAzakamUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA-sUrata / sUratanivAsI sAha, kisanadAsa pUnamacanda kApaDiyAkI ! sau. svargavAsI patnI ( hamArI mAtA) hIrAkorabAI / - aura bhAvanagaranivAsI svargavAsI seTha mUlacaMda gulAbacaMda - amarajI vAgaDiyAkI vidhavA maNIbAIkI orase apanI svargIya sau. putrI saMtokake smaraNArtha 'digaMbara jaina' ke grAhakoMko AThaveM varSakA cauthA uphaar| prathamAvRtti. vIra saM. 2441. pratiyA~ 2250. mUlya Der3ha rupyaa| All rights reserved. G-gaganagana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - medisins sa.. . edib Printed by Matoobhai Bhaidas at the K. A.'s Surat Jain" Printing Press, Khapatia Chakla-Surat. Published by Moolchand Kisandas Kapadia, Proprietor, 'Digamber Jain Poostakalaya' and Hon: Editor "Digambar Jain" Published from Khapatia Chakla, Chandawadi-Surat. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unameMse AdhI sUratanivAsI sAha kisanadAsa pUnamacaMda kApar3iyAkI svargIya sau. patnI hIrAkorabAI(hamArI mAtAjI)ke smaraNArtha aura AdhI bhAvanagaranivAsI svargIya seTha mUlacaMda gulAbacaMda amarajI vAgaDiyAkI vidhavA maNIbAIkI orase apanI svargIya sau. putrI saMtokake smaraNArtha vitaraNa kI gaI haiM aura hIrAkorabAI tathA saMtokabAIkA citra bhI AdhI pratiyoMmeM alaga 2 prakaTa kiyA gayA hai| hameM AzA haiM ki aba to aise zAstradAnakA anukaraNa hamAre hindI bhASAke jAnakAra anya bhAI bhI kreNge| hamArI mAtRbhASA gujarAtI hai / hindI bhASAkA kucha sAdhAraNa paricaya honese hamane isa granthako prakaTa karanekA sAhasa kiyA hai ataeva dRSTidoSase kucha azuddhiyAM raha gaI hoM, vidvad | pAThakagaNa unheM zuddha karake par3heMge aisI hameM AzA haiM / vIranirvANa saM. 2441 / jainajAtikA sevaka- . jyeSTha zukla 5 saM. 1971 } mUlacaMdu kisanadAsa:kApar3iyA-sUrata. tA. 17-6-15. + Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai zuddhipatra / yoniyoMmeM samyak pApA pApAH kabhI na kabhI utpanna mapavargo hrImaya vaidyaka pRsstt| pNkti| ashuddh| yogiyoMmeM 9 17 samyaka 17 14 24 16 kabhI utanna mavargo homaya 27 2 vaidaka 27 14 vyayopya 43 18 pratibhA 43. 22 padhimyo 47 9 prAyazcita pakArakI - saMkSapa madhu 58 11 63 12 . usa 65 4 dhikkAra 66 18 ikaThe 71 8 gAtAkA 72 3 tyadhaM 1TT1 BOLE 'm wouTEAM vyayoya pratimA padhibhyo prAyazcitta prakArakI saMkSepa madhU dyUtaM - ... dyutaM -**mAPANHUATIALA isa dhikkAra ikahe mAtAkA tyacaM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRsstth| pNkti| - ashuddh| vavAnn vvvo 78 11 mukte -- * 80 82 18 7 kAmameM 90 - vm . 92 . 9 zUdra phalagu phalgu bhukte rAtrI rAtri juA jUA savaira savere kAmama ghisI ghise . tyajeta tyajet caturdazIko rAtrIkI caturdazIkI rAtriko ' zudra gurUnyA gurUnpA muhUrta zAdi Adi dvAra dvArA lAgAke logoMke svAdhina svAdhIna vidhargI vidharmI gRhasya gRhastha ataraMga aMtaraMga ikaThA ikaTThA mapi 95 5 muhUrta 98 20 . . 106 14 106 15 108 4 108 9 11 4 111 9 mayi 115 15 8. - . guravo 19 14 12. 14 gUravo ataHkaraNa T aMta:karaNa - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pRsstth| pNkti| azuddha / anwr-a- wrimr shuddh| jhArese puNya jherase puSya dapatyoH bhAvAnekSipa zuma daMpatyoH bhAva nikSepa zubha vaisA vaise 128 3 128 2. 133 16 144 15 148 17 148 20 149 9 150 5 150 15 151 14 151 21 152 3 mogoM bhogoM - vaizyA vezyA rUddhiyoM pApakA mUkharAyAM RddhiyoM bAlUkA mUSarAyAM gatAH riMgate udgama m gratAH riMgate udgrama 153 6 155 19 157 15 158 1 ArjikA striyoM duA zcedamabhaya asAvadhAnI AraMmI dIna mevArthA arjikA striyAM huA zcedabhaya asAvadhAnI AraMbhI 160 15 164 16 166 15 18. 6 183 19 185 14 dona mevArthAt prArabdha pArabdha Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRsstth| pNkti| bhshuddh|. . shuddh| tanvan dvata tattvan dvata jamaDe gRhastha saMdha camaDe vaizya saMgha 186 2 189 4 192 1 206 18 208 17 217 15 220 19 225 20 226 15 229 11 231 16 231 19 235 4 236 11 247 20 247 21 257 1 aThAIsa dRyA viSava aThAIsa / dayA viSaya upavazana dhAta - tAtku use ciranA svarUpa svarUpa rUpa tyAgake upavezana ghAta tAvatku usa cIranA svarUpa rUpa pApa tyAgake samAna kurelA kUralA kara tA .263 21 265 1 265 18 kanyAloka . kare to kanyAlIka isI kabhI isa / kamI kalpe donoM bhI 269 9 271 17 kalye donoM meM ... Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha | paMkti / 273 276 11 279 13 280 19 281 1 282 18 285 1 287 2 287 16 291 294 295 298 18. 1 1 6 302 20 304 7 305 3 305 7 305 8 305 8 308 6 310 20 azuddha / dhoDe mere virUddha mUla tarajU ullaMdhana antha vaizyA brahmAcaryA strI aura samAla gInAye vAstavAdi bhodhi loma dhIkI AhUti athadhA lAbha zuddha / ghoDe mare viruddha mUlya tarAjU ullaMghana anya vezyA brahmacaryA hai jo strI bhaMga aura saMbhAlane ginAye vAstvAdi bhodhi lobha ghIkI AhUti hai athavA lobha (<) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargavAsI saMtokavhena urpha nirmalA ( bhAvanagaranivAsI svargIya sAha mUlacaMda guLAvacaMda amarajI vAgaDiyAko svargIya sau. putrI) janma vikrama saM. 1953 mRtyu vikrama saM. 1970 SURAT "JAIN" PRESS-SURAT, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargavAsI bhImatI hIrAkorabAI (sUratanivAsI sAha kisanadAsa pUnamacaMda kApaDiyAkI svargavAsI sau. patnI aura 'digaMbara jaina' ke saMpAdakakI pUjya mAtA) janma vikrama saM. 1910 mR tyu vikrama saM. 1970 SURAT "JAIN" PRESS-SURAT. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDitaprakara AzAdharakA pricy| - - " AzAdharo vijayatAM kalikAlidAsaH" isa RSitulya vidvAnkA nAma AzAdhara thaa| AzAdharake pitAkA nAma sallakSaNa ( salakhaNa) aura mAtAkA nAma zrIratnI thaa| jainiyoMkI 84 jAtiyoMmeM bagheravAla nAmakI eka jAti hai| hamAre caritranAyakane isI bagheravAla jAtikA mukha ujjvala kiyA thaa| sapAdalakSa dezameM maMDalakara nAmakA eka nagara hai| paMDita AzAdharakA janma usI maMDalakara nagarameM huA thaa| sapAdalakSa dezako bhASAmeM savAlakha kahate haiM / nAgaurake ni. kaTakA pradeza savAlakhake nAmase prasiddha hai / isa dezameM pahale cAhamAna (cauhAna) rAjAoMkA rAjya thaa| phira sAMbhara aura ajamerake cauhAna rAjAoMkA sArA deza sapAdalakSa kahalAne lagA thA aura usake sambandhase cauhAna rAjAoMke liye "sapAdalakSIya nRpatibhUpati" Adi zabda likhe jAne lage the| 1-zrImAnAsti sapAdalakSaviSayaH zAkaMbharIbhUSaNa stana zrIrAtidhAmamaNDalakaraM nAmAsti durga mahat / zrIralyAmudapAdi tatra vimalavyAravAlAnvayAt zrIsallakSaNato jinendrasamayazraddhAlurAzAdhAraH // 1 2-prAcIna kAlameM 'kamAUke' AsapAsake dezako bhI sapAdalakSa khtethe| - Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (2) AzAdharake samayameM sapAdalakSa dezameM sAMbharakA rAjya bhI zAmila thA, yaha unake diye hue "zAkaMbharIbhUSaNa" vizeSaNase spaSTa hotA hai| zAkaMbharI jhIla jisameM ki namaka paidA hotA hai aura jise Ajakala sAMbhara kahate haiM, savAlakha dezakI zrRMgArarUpa thii| maMDalakaradurgako Ajakala ' mAMDalagar3hakA kilA' kahate haiM / yaha isa samaya mevAr3a rAjyameM hai / usa samaya mevAr3akA sArA pUrvIya bhAga cauhAnoMke AdhIna thA / cauhAna rAjAoMke bahutase zilAlekha vahAM abataka milate haiM / mahArAjAdhirAja pRthvIrAjake samaya taka mAMDalagar3ha sapAdalakSa dezake antargata thA aura vahAMke adhikArI cauhAna rAjA the / pIche ajamerapara musalamAnoMkA adhikAra honepara vaha kilA bhI unake hastagata ho gayA thaa| AzAdharakI strI sarasvatIse eka chAhar3a nAmakA putra thA, jisane dhArAke tatkAlIna mahArAjAdhirAja arjunadevako apane guNoMse mohita kara rakkhA thaa| vaha apane pitAkA supUta putra thA / yadyapi usake kIrtizAlI kAryoMke jAnanekA koI sAdhana nahIM hai| parantu isameM sandeha nahIM hai ki, vaha hogA apane pitA hI jaisA vidvAn / isIliye paMDitarAjane eka zlokameM apane sAtha usakI tulanA kI hai ki " jisa taraha sarasvatIke (zAradAke ) viSayameM maiMne apane Apako | utpanna kiyA, usI tarahase apanI sarasvatI nAmakI bhAryAke - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) garbhase apane atizaya guNavAn putra chAhar3ako utpanna kiyA'" chAhar3a sarIkhe guNavAn putrako pAnekA eka prakArase unheM abhimAna thaa| jAna par3atA hai, unake chAhar3ake atirikta aura koI putra nahIM thA / yadi hotA, to ve apane granthoMkI prazastimeM chAhar3ake samAna usakA bhI ullekha karate / anagAradharmAmRtakI bhavyakumudacandrikA TIkA vi0 saM0 1300 kI banI huI hai, jaba ki unakI Ayu kamase kama 65 varSakI hogI, jaisA ki hama Age siddha kreNge| isa avasthAke pazcAt putra utpanna honekI saMbhAvanA bahuta kama hotI hai / AzAdharane apane granthoMkI prazastiyoMmeM apanA bahuta kucha paricaya diyA hai / parantu kisImeM apane janmakA samaya nahIM batalAyA hai / to bhI unhoMne apane viSayameM jo bAteM kahIM haiM, unase anumAna hotA hai ki vikrama saMvat 1235 ke | lagabhaga unakA janma huA hogA / jisa samaya gajanIke bAdazAha zahAbuddInagorIne sAre 1- sarasvatyAmivAtmAnaM sarasvatyAmajIjanat / kaH putraM chAhaDaM guNyaM rAMjatArjunabhUpatim // 2 // 2-mlecchezena sapAdalakSaviSaye vyApte suvRttakSatitrAsAdvindhyanarendradoHparimalasphUrjatrivargojasi / prApto mAlavamaMDale bahuparIvAraH purImAvasat yo dhArAmapaThajjinapramitivAkzAstraM mahAvIrataH // 5 // prazAstikI TIkAmeM 'mlecchezena'kA artha"sAhabadInaturuSkana" likhA hai / / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) sapAdalakSa dezako vyApta kara liyA thA, usa samaya sadAcAra bhaMga honeke bhayase musalamAnoMke atyAcArake Darase AzAdhara apane parivArake sAtha deza chor3akara nikale the, aura mAlavAkI dhArA nagarImeM A base the / usa samaya mAlavAke paramAravaMzake pratApI rAjA vindhyavarmAkA rAjya thaa| vahAM unakI bhujAoMke pracaMDa balase tInoM puruSArthoMkA sAdhana acchI tarahase hotA thaa| zahAbuddIna gorIne IsvI san 1193 meM arthAt vikrama saMvat 1 2 49 meM pRthvIrAjako kaida karake dillIko apanI rAjadhAnI banAI thii| usI samaya arthAt saMvata 1249 ( I0 san 1193 ) meM usane ajamerako apane AdhIna karake vahAMke logoMkI katala karAI thI aura isI sAla vaha apane eka saradArako hindusthAnakA sArA kArabhAra sopa karake gajanIko lauTa gayA thaa| isake pazcAt san 1194 aura 95meM hindusthAnapara usakI chaThI aura sAtavIM car3hAI aura bhI huI thii| chaThI car3hAImeM usane kanoja phataha kI thii| aura sAtavIM meM dillI, gavAliyara, bundelakhaMDa, bihAra, baMgAla,aura gujarAta pradeza usane apane rAjyameM milA liye the| phira san 1202 meM vaha gyAsuddInagArIke maranepara gaz2anIke takhtapara baiThA thA, aura san 1206 meM siMdha nadIke kinAre use gakara jAtike jaMgalI logoMne mAra DAlA thaa| isase mAlUma par3atA hai ki, zahAbuddIna gorIne pRthvIrAja cauhAnase dillIkA siMhAsana chInate hI ajamerapara dhAvA kiyA hogaa| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) kyoMki ajamera pRthvIrAjake hI adhikArameM thA aura usI samaya arthAt san 1193 IsvImeM sapAdalakSadeza zahAbuddInake atyAcAroMse vyApta ho gayA hogaa| yahI samaya paMDitapravara AzAdharake mAMDalagar3ha choDakara dhArA nagarImeM AnekA nizcita hotA hai| mAMDalagar3hase dhArAnagarImeM A basaneke pazcAt paMDita AzAdharane eka mahAvIra nAmake prasiddha paMDitase jainendrapramANa aura jinendravyAkaraNa ina do granthoMkA adhyayana kiyaa| AzAdharake guru paM. mahAvIra, vAdirAja paMDita dharasenake ziSya the| prasiddha vidyAbhilASI mahArAjA bhojako mare hue yadyapi una dinoM 150 varSa bIta cuke the, to bhI dhArAnagarImeM saMskRta vidyAkA acchA pracAra thA / una dinoM saMskRtake kaI nAmI nAmI vidvAn ho gaye haiM jinameM vAdIndra vizAlakIrti, devacandra, mahAkavi | madanopAdhyAya, kavirAja bilhaNa (maMtrI), arjunadeva, kelhaNa, / AzAdhara Adi mukhya gine jAte haiN| vi0 saMvat 1249meM jaba ki paMDita AzIdhara dhArAmeM Aye hoMge, unakI avasthA adhika nahIM hogii| kyoMki dhArAmeM Aneke pazcAt unhoMne nyAya aura vyAkaraNa zAstra par3he the| hamArI samajhameM usa samaya unakI avasthA 20 varSake bhItara bhItara hogI / aura isa hisAbase unakA janma vi0 saM0 | 1230-35 ke lagabhaga huA hogA, jaisA ki hama pahale | likha cuke haiN| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) jisa samaya AzAghara dhArAmeM Aye the, usa samaya mAlavA ke rAjA vindhyanarendra, vindhyavarmA, athavA vijayavarmA the / prazastikI TIkA meM ' vindhyabhUpatikA ' artha ' vijayavarmA nAma mAlavAdhipati ' kiyA hai / jisase mAlUma hotA hai ki vindhyavarmA kA dUsarA nAma vijayavarmA hai / vindhyavarmAkA yaha nAmAntara abhItaka kisI zilAlekha yA dAnapatra meM nahIM pAyA gayA hai | vijayavarmA paramAra mahArAja bhojakI pAMcavIM pIr3hImeM the / pippaliyAke arjunadeva ke 'dAnapatra meM unakI kulaparamparA isa prakAra likhI hai: - ' bhoja - udayAditya - naravarmA, yazovarmA, ajayavarmA, vindhyavarmA ( vijayavarmA ), subhaTavarmA, arjunavarmA / " arjunavarmA ke koI putra nahIM thA / isaliye usake pIche ajayavarmAke bhAI lakSmIvarmAkA pautra devapAla ( sAha - (samalla) aura devapAla ke pIche usakA putra jaitagideva ( jayasiMha ) rAjA huA / AzAdhara jisa samaya dhArA meM Aye, usa samaya vindhyavarmAkA rAjya thA aura vi0 saM0 1296 meM jaba unhoMne sAgaradharmAmRtakI TIkA banAI, taba jaitugideva rAjA the / arthAt ve apane samayameM dhArAke siMhAsanapara pAMca rAjAoM ko dekha cuke the / kevala 50 varSake bIca meM pAMca rAjAoMkA honA eka Azcarya kI bAta hai ! AzAgharakA vidyAbhyAsa samApta hote hote unake pAfuscast kIrti cAroM ora phailane lgii| unakI vilakSaNa prati 1-baMgAla eziyATika susAITIkA janarala jilda 5 pRSTha 378 / . Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aanaaaaaaaaaaaaaaaaa bhAne vidvAnoMko cAketa staMbhita kara diyaa| vindhyavarmAke sAndhi. vaigrahika maMtrI (phArena sekreTarI)bilhaNa nAmake eka mahAkavi the| unhoMne AzAdharakI vidvattApara mohita hokara ekavAra nimnalikhita zloka kahA thA,-- ____ "AzAdhara tvaM mayi viddhi siddhaM nisargasaundaryyamajaryamArya / sarasvatIputratayA yadetadarthe para vAcyamayaM ' prpnycH||" jisakA Azaya yaha hai ki " he AzAdharaH! tathA he Arya ! | tumhAre sAtha merI svAbhAvika sahodarapanA (bhrAtRtva) aura zreSTha mitrapanA hai| kyoMki jisa taraha tuma sarasvatIke (zAradAke) putra ho usI taraha maiM bhI huuN| eka udarase paidA honevAloMmeM mitratA aura bhAIpanA hotA hI hai|" isa zlokase isa bAtakA bhI patA lagatA hai ki AzAdhara koI sAmAnya puruSa nahIM the| eka bar3e bhArI rAjyake mahAmaMtrIkI jinake sAtha itanI gAr3ha mitratA thI, unakI pratiSThA thor3I nahIM samajhanA cAhiye / ukta bilhaNa kavikA ullekha mAMDUke eka khaMDita zilAlekhameM hai| use choDakara na to unakA banAyA huA koI grantha milatA hai aura na AzAdharako choDakara unakA kisIne ullekha kiyA hai / aise rAjamAnya pratiSThita kavikI jaba yaha dazA hai taba pAThaka soca sakate haiM ki kAlakI kuTila gatine 1-ityupazlokito vidvAdvilhaNena kavIzinA / zrIvindhyabhUpatimahAsAndhivigrahakeNa yH||7|| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) hamAre dezake aise kitane vidvAnoMkI kIrtikA nAma zeSa na kara diyA hogA! ___ AzAdharakI prazastimeM bilhaNa kavIzakA nAma dekhakara pahale hamane samajhA thA ki kAzmIrake prasiddha kavi bilhaNa hI jinakI upAdhi vidyApati thI, AzAdharakI prazaMsA karanevAle haiM / parantu vaha kevala eka bhrama thaa| vidyApati bilhaNa aura mAlavA rAjyake maMtrI kavIza bilhaNake samayameM lagabhaga Der3ha sau varSakA antara hai / vidyApati bilhaNa kAzmIranareza kalazake rAjyakAlameM vikrama saMvat 1120ke lagabhaga kAzmIrase nikalA thaa| jisa samaya vaha dhArAmeM AyA thA, 'bhojadevakI mRtyu ho cukI thii| isase spaSTa hai ki vindhyavarmA ke maMtrI bilhaNase vidyApati bilhaNa bhinna puruSa the| bilhaNacarita nAmakA eka kAvya bilhaNa kavikA banAyA huA prasiddha hai| parantu itihAsajJoMkA mata hai ki usakA kartA bilhaNa nahIM hai| kisI dUsare kavine usakI racanA kI hai aura yadi bilhaNane kI ho, to vaha vidyApati bilhaNase bhinna honA cAhiye / parantu bhinna hokara bhI vaha vindhyavarmAkA maMtrI bilhaNa nahIM ho sakatA / kyoMki ukta kAvyameM jisa vairisiMha 1-rAjA bhojakI mRtyu vi. saM. 1112ke pUrva ho cukI thI aura 1115meM udayAdityako rAjya mila cukA thA, aisA paramAra rAjAoMke lekhoMse siddha ho cukA hai| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjAkI kanyA zazikalAke sAtha bilhaNakA premasambandha honA varNita hai, vaha vikramasaMvat 900 ke lagabhaga huA hai| isase AzAdharake samayake sAtha usakA bhI ThIka nahIM baiTha sakatA hai| zArGgadharapaddhati aura sUktamuktAvalI Adi subhASita granthoM meM bilhaNa kavike nAmase bahutase zloka aise milate haiM, jo na to vidyApati bilhaNake vikramAMkadevacarita tathA 'karNasundarI nATikAmeM haiM aura na bilhaNacaritameM haiN| kyA Azcarya hai, jo unake banAnevAle AzAdharakI prazaMsAkaranevAle bilhaNa hI hoN| ___AzAdharane apanI prazaMsA karanevAle do vidvAnoMke nAma | aura bhI likhe haiM, jinameMse ekakA nAma udayasena aura dUsarekA | nAma madanakIrti hai / ye donoM hI digambara muni the| kyoMki inake nAmake sAtha muni aura yatipati vizeSaNa lage hue haiM / dekhiye, udayasena kyA kahate haiM: 1. karNasuMdarInATikAke maMgalAcaraNameM jinadevako namaskAra kiyA gayA hai / isakA kAraNa yaha nahIM haiM ki vidyApati bilhaNa jainI the| kintu ukta nATikA aNahilapATanake rAjA karNake jaina maMtrI sampatkarake banavAye hue AdinAtha bhagavAnke yAtrAmahotsavapara khelaneke liye banAI gaI thI, isaliye usameM jinadevako namaskAra karanA hI unhoMne ucita samajhA hogaa| pIchese apane iSTadeva zivapArvatIko bhI namaskAra kiyA hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) vyAghreravAlavaravaMzasarojahaMsaH kAvyAmRtaugharasapAnasutRptagAtraH / sallakSaNasya tanayo nayavizvacakSu- rAzA vijayatAM kalikAlidAsaH // 3 // arthAt - jo bagharavAloM ke zreSThavaMzarUpI sarovarase utpanna huA haMsa hai, kAvyAmRta pAnase jisakA hRdaya tRpta hai, jo sampUrNa nayakA jAnanevAlA hai aura jo zrIsallakSaNakA putra hai, vaha kaliyugakA kAlidAsa AzAdhara jayavanta hove / isI prakArase zrImadanakIrtimunine kahA thA kiityudayasenamuninA kavisuhRdA yo'bhinanditaH prItyA / prajJApuJjasIti ca yo'bhihito madanakIrtiyatipatinA // 4 // " arthAt Apa prajJA ke puMja haiM arthAt vidyA ke bhaMDAra haiM / " ina donoM vidvAnoM meM se hamako udayasenake viSaya meM to kevala itanA hI mAlUma hai ki ve kavike mitra the aura madanakIrtike viSayameM isase adhika aura kucha nahIM kahA jA sakatA ki ve eka 'yatipati' vA jaina muni the / madanopAdhyAya vA bAlasarasvatI 'madana' se kucha nAmasAmya dekhakara bhrama hotA hai ki madanakIrti aura madanopAdhyAya ( rAjaguru ) eka hoMge / parantu isake liye koI saMtoSaprada pramANa nahIM | Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) mAlavAdhIza mahArAja arjunadeva bar3e bhArI vidvAna aura kavi the| amaruzatakakI unakI banAI huI rasasaMjIvinI nAmakI eka TIkA kAvyamAlAmeM prakAzita huI hai| isa TIkAmeM jagaha jagahapara 'yaduktamupAdhyAyena bAlasarasvatyaparanAmnA madanena' isa prakAra likhakara madanopAdhyAyake aneka zloka udAharaNasvarUpa uddhRta kiye haiM aura bhavyakumudacandrikA TIkAkI prazastike navamazlokake antimapadakI TIkAmeM paM0 AzAdharane bhI likhA hai, " ApuH prAptaH, ke baalsrsvtimhaakvimdnaadyH|" isase spaSTa ho jAtA hai ki amaruzatakameM jinake zloka udAharaNasvarUpa grahaNa kiye gae haiM, ve hI AzAdharake ziSya mahAkavi madana haiN| isake sivAya prAcIna lekhamAlAmeM arjunavarmadevakA jo tIsarA dAnapatra prakAzita huA hai, usake antameM "racitamidaM rAjaguruNA madanena" isa prakAra likhA huA hai| isase isa viSayameM bhI zaMkA nahIM rahatI hai ki AzAdharake ziSya madanopAdhyAya jinakA dUsarA nAma 'bAlasarasvatI' thA, mAlavAdhIza mahArAja arjunadevake guru the| __amaruzatakakI TIkAmeM jo zloka uddhRta kiye gae haiM, unase mAlUma par3atA hai ki mahAkavi madanopAdhyAyakA banAyA huA koI alaMkArakA grantha hogA jo abhItaka kahIM prasiddha nahIM hai| hamAre eka vidvAn bhitrane likhA hai ki bAlasarasvatI madanopAdhyAyakI banAI huI eka pArijAtamaMjarI nAmakI nATikA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) hai| parantu usake dekhanekA hamako abhItaka saubhAgya prApta nahIM huaa| madanakIrtike sivAya AzAdharake aneka ziSya the| vyAkaraNa, kAvya, nyAya, dharmazAstra Adi viSayoMmeM unakI asAdhAraNa gati thI / ina saba viSayoMmeM unhoMne saikaDoM ziSyoMko niSNAta kara diyA thaa| dekhiye, ve kyA kahate haiM: yo drAgvyAkaraNAbdhipAramanayacchuzrUSamANAnnakAn SaTatarkIparamAstramApya na yataH pratyarthinaH ke'kSipan / ceruH ke'skhalitaM na ye na jinavAgdIpaM pathi grAhitAH pItvA kAvyasudhAM yatazca rasikeSvApuH pratiSThAM na ke // 9 // bhAvArtha-zuzrUSA karanevAle ziSyoMmeMse aise launa haiM, jinheM AzAdharane vyAkaraNarUpI samudra ke pAra zIghra hI na pahuMcA diyA ho tathA aise kauna haiM, jinhoMne AzAdharase SaTdarzanarUpI parama zastrako lekara apane prativAdiyoMko na jItA ho tathA aise kauna haiM, jo AzAdharase nirmala jinavacanarUpI (dharmazAstra) dIpaka grahaNa karake mokSamArgameM pravRtta nahIM hue hoM, arthAt muni na hue hoM aura aise kauna ziSya haiM, jinhoMne AzAdharase kAvyAmRtakA pAna karake rasika puruSoM meM pratiSThA nahIM pAI ho| ___ isa zlokakI TIkAmeM paMDitavaryane pratyeka viSayake pAra pahuMce hue apane eka 2 do 2 ziSyoMkA nAma bhI de diyA hai| | paMDita devacaMdrAdiko unhoMne vyAkaraNajJa banAyA thA, vAdIndra | Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) vizAlakIrti Adiko SaTdarzananyAyakA jJAtA banAkara vAdiyoMpara vijaya prApta karAI thI, bhaTTAraka devacandra vinayacandra Adiko dharmazAstra par3hAkara mokSamArgameM pravRtta kiyA thA aura madanopAdhyAyAdiko kAvyake paMDita banAkara arjunavarmadeva jaise rasika rAjAoMkI pratiSThAkA adhikArI ( rAjaguru ) banA diyA thA / pAThaka isase jAna sakate haiM ki AzAdharakI vidvattA, par3hAnekI zakti aura paropakArazIlatA kaisI thI / gRhastha hone para bhI baDe 2 muni unake pAsa vidyAdhyayana karake apanI vidhAtRSNAko pUrNa karate the| usa samayake itihAsakI yaha eka vilakSaNa ghaTanA hai, jo nItike isa vAkyako smaraNa karAtI hai "guNAH pUjAsthAnaM guNiSu na ca liGgaM na ca vayaH" arthAt, guNavAnoMmeM unake guNa hI pUjanake yogya hote haiM, unakI umara athavA veSa nhiiN| vindhyavarmAkA aura unake pIche unake putra subhaTavarmAkA rAjyakAla samApta ho cukanepara AzAdharane dhArAnagarIko chor3a dI aura nalakacchapurako apanA nivAsasthAna banAyA / nalakacchapurameM A rahanekA kAraNa unhoMne apane pyAre dharmakI unnati karanA batalAyA hai, zrImadarjunabhUpAlarAjye zrAvakasuMkule / jinadharmodayArtha yA nalakacchapure'vasat // 8 // . Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) isase yaha bhI anumAna hotA hai ki ve dhArAse akele Aye hoMge / gRhasthAzrama se unhoMne eka prakArase sambandha chor3a diyA hogA / nalakacchapurako isa samaya nAlachA kahate haiM / yaha sthAna dhArase 10 kosakI dUrIpara hai / sunA hai, isa samaya vahAMpara jainiyoM ke thoDese ghara aura jainamaMdira haiM / parantu AzAdhara ke samaya vahAM para jainiyoMkI bahuta bar3I bastI thii| jainadharmakA jora zora bhI vahAM bahuta hogA / aisI hue vinA AzAdhara sarIkhe vidvAn dhArA jaisI mahAnagarIko choDakara vahAM rahane ko nahIM jAte / avazya hI vahAMpara jainadharmakI unnati karaneke liye dhArAse adhika sAdhana ekatra hoMge / jisa samaya paMDitavarya AzAdhara nAlachA ko gaye, usa samaya mAlavA meM mahArAja arjunavarmadevakA rAjya thA / arjunavarmadeva ke abhItaka tIna dAnapatra prApta hue haiM, jinameMse eka vikramasaMvat 1267kA hai, jo pippaliyA nagara meM hai aura maMDapadurgameM diyA gayA thA / 'dUsarA vi. saM. 1270kA bhopAla meM hai aura bhRgukaccha (bharoMca ) meM diyA gayA thA aura tIsarA 1272kA hai, jo amarezvara tIrthameM diyA gayA thA aura bhopAla meM hai / isake pazcAt arjunadeva ke putra devapALadeva ke rAjatvakAlakA eka zilAlekha 1 1- amorakan oriyaMTala susAiTIkA janarala bhAga 7, 2 - a0 o0 suM0 kA janarala bhAga 7, pRSTha 25 / pRSTha 32 / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) harasodAmeM milA hai, jo vi. saM. 1275kA likhA huA hai| isase mAlUma paDatA hai ki 1272 aura 1275ke bIcameM kisI samaya arjunadevake rAjyakA anta huA thA aura 1267 ke pahale unake rAjyakA prAraMbha huA thA / kava prAraMbha huA thA, isakA nizcaya karaneke liye vindhyavarmA aura subhaTavarmA ina do rAjAoMke rAjyakAlake lekha milanA cAhiye, jo abhItaka hamako prApta nahIM hue haiM / to bhI aisA anumAna hotA hai ki 1267ke adhikase adhika 2-3 varSa pahale arjunavarmAko rAjya milaahogaa| kyoMki saMvat 1250meM jaba AzAdhara dhArAmeM Aye the, taba bhI vindhyavarmAkA rAjya thA / aura jaba ve vidvAn ho gaye the, taba bhI vindhyavarmAkA rAjya thaa| kyoMki maMtrI bilhaNane AzAdharakI vidvattAkI prazaMsA kI thii| yadi AzAdharake vidyAbhyAsa kAlake kevala 7-8 varSa gina jAveM, to vindhyavarmAkA rAjya vi0 saM0 1257-58 taka samajhanA cAhiye / vindhyavarmAke pazcAt subhaTavarmAke rAjyake kamase kama 7 varSa mAne jAveM, to arjunadevake rAjyAraMbhakA samaya vi0 saM0 1265 ginanA cAhiye / isI 1265 ke lagabhaga AzAdhara nAlachemeM Aye hoNge| paMDitapravara AzAdharakI mRtyu kaba huI isake jAnanekA koI upAya nahIM hai / unake banAye hue jo 2 grantha prApya haiM, / unameMse anagAradharmAmRtakI bhavyakumudacandrikA TIkA kArtika Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) | sudI 5 somavAra saM 0 1300 ko pUrNa huI hai / isake pIchekA unakA koI bhI grantha nahIM milatA hai / isa grantha ke banAneke samaya hamAre qhayAla meM paMDitarAjakI Ayu 65-70 varSake lagabhaga hogI / kyoMki unakA janma vi0 saM0 1230-35 ke lagabhaga siddha kiyA jA cukA hai / isa granthakI prazastise yaha bhI mAlUma hotA hai ki ve usa samaya nAlachemeM hI the / aura zAyada saM0 1265 ke pazcAt unhoMne kabhI nAlachA chor3A bhI nahIM / kyoMki unake 1265 aura 1300 ke madhyake jo do grantha milate haiM, ve bhI nAlacheke bane hue haiM / eka vi0 saM0 1285 kA aura dUsarA 1296 kA / nAlachemeM kavivara jainadharmakA udyota karanekeliye Aye the, phira kyA pratijJA pUrI kiye binA hI cale jAte ? aMta samaya taka ve nAlachemeM hI rahe aura vahIM unhoMne apane apUrva granthoM kI racanA karake jainadharmakA mastaka uMcA kiyA / vartamAnameM paM0 AzAdhara ke mukhya tIna grantha sulabha haiM aura prAyaH pratyeka bhaMDArameM mila sakate haiM / eka jinayajJakalpa, dUsarA sAgaradharmAmRta aura tIsarA anagAradharmAMmRta / ina tInoM hI granthoMmeM ve apanI vistRta prazasti likhake rakha gaye haiM / vi0 0 saMvat 1300 taka unhoMne jitane granthoM kI racanA kI hai, una sabake nAma ukta tInoM prazastiyoM meM likhe hama unheM yahAM kramase prakAzita karate haiM: haiM 1 hue Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) - syAdvAdavidyAvizadaprasAdaH prameyaratnAkaranAmadheyaH // tarkaprabandho niravadyapadyapIyUSapUro vahatisma yasmAt // 10 // siddhayarDsa bharatezvarAbhyudayasatkAvyaM nibandhojjvalam yastravidyakavIndramodanasahaM svazreyase'roracat / yo'haMdvAkyarasaM nibandharuciraM zAstraM ca dharmAmRtam nirmAya vyadadhAnmumukSuviduSAmAnandasAndraM hRdi // 11 // AyurvedavidAmiSTAM vyaktuM vAgbhaTasaMhitAm / aSTAGgahRdayodyotaM nibandhamasRjacca yaH // 12 // yo mUlArAdhaneSTopadezAdiSu nibandhanam / vidhattAmarakoze ca kriyAkalApamujagau 1 // 13 // (jinayajJakalpa.) - bhAvArtha-syAdvAdavidyAkA nirmala prasAdasvarUpa prameyaratnAkara nAmakA nyAyagrantha jo sundara padyarUpI amRtase bharA huA hai, AzAdharake hRdayasarovarase pravAhita huaa| bharatezvarAbhyudaya nAmakA uttama kAvya apane kalyANake liye banAyA, jisake pratyeka sargake aMtameM 'siddha' zabda rakkhA gayA hai, jo tInoM vidyAoMke jAnanevAle kavIndroMko AnandakA denevAlA hai aura svopajJaTIkAse 1-ye 13 zloka tInoM prazastiyoM meM ekase haiN| anagAradharmAmRtakI TIkAmeM bArahavA~ zloka 19 veM nambarapara hai aura terahavAM caudahaveM nambara para hai| unake sthAnapara jo dUsare loka haiM, ve Age likhe gaye haiN| 2-3 ye donoM grantha sonAgirake bhaTTArakake bhaNDArameM haiN| - Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) RvuAvvvvvvvv prakAzita hai| dharmAmRtazAstra jo ki jinendra bhagavAnakI vANIrUpIrasase yukta hai aura TIkAse sundara hai, banAkara mokSakI icchA karanevAle vidvAnoM ke hRdayameM atizaya Ananda utpanna kiyA / Ayurvedake vidvAnoMkI pyArI vAgbhaTTasaMhitAkI 'aSTAMgahRdayodyotinI nAmakI TIkA banAI, mUla ArAdhanA aura mUla 2iSTopadeza ( pUjyapAdakRta ) AdikI TIkAe~ banAI aura amarakoSapara kriyAkalApa nAmakI TIkA banAI / isameM jo Adi zabda diyA hai, usase ArAdhanAsAra, bhUpAlacaturviMzatikA AdikI TIkAe~ samajhanI cAhiye / arthAt ina granthoMkI TIkAe~ bhI paMDitavaryane bnaaii| ye saMba grantha vikrama saMvat 1285 ke pahaleke bane hue: haiM / jinayajJakalpakI prazastimeM itane hI granthoMkA ullekha hai| inake pazcAt saM0 1296 taka arthAt sAgAradharmAmRtakI TIkA banAneke samaya taka nimnalikhita granthoMkI racanA aura bhI huI: rodraTasya vyadhAt kAvyAlaGkArasya nibandhanam sahasranAmastavanaM.sanibandhaM ca yo'rhatAm // 14 // 1 isase jAna par3atA hai ki AzAdhara vaidyavidyAke bhI bar3e bhArI paMDita the| 2. pUjyApAdakA mUla iSTopadeza bambaIke mandirameM hai / isakI bhASATIkA bhI kisI jayapurI paMDitakI banAI huI hai| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sanibandhaM yazca jinayajJakalpamarIracat / triSaSTismRtazAstraM yo nibandhAlaGkRtaM vyadhAt // 15 // yo'hanmahAbhiSekA vidhi mohatamorAvim cakre nityamahodyotaM snAnazAstraM jinezinAm // 16 // (sAgAradharmAmRta TIkA ) bhAvArtha--rudraTa kavike 'kAvyAlaMkAra granthakI TIkA banAI, arahaMta devakA 'sahasranAma - TIkAsahita banAyA, jinayajJakalpa saTIka banAyA, triSaSTismRtizAstra ( saMkSipta) TIkAyukta banAyA aura nityamahodyota nAmaka abhiSekakA grantha banAyA, jo bhagavAnkI abhiSeka pUjAvidhi sambandhI aMdhakArako nAza karaneke liye sUryake samAna hai| vi0 saMvat 1296 ke pIche bane hue granthoM ke nAma | anagAradharmAmRtakI TIkAmeM isa prakAra milate haiM: rAjImatIvipralambhaM nAma nemIzvarAnugam / vyadhAtta khaNDakAvyaM yaH svayaMkRtanibandhanam // 12 // AdezApituradhyAtmarahasyaM nAma yo vyadhAt / zAstraM prasannagambhIraM priyAmArabdhayoginAm // 13 // ratnatrayavidhAnasya pUjAmAhAtmyavarNakam / ratnatrayavidhAnAkhyaM zAstraM vitanutesma yaH // 18 // (anagAradharmAmRta TIkA ) 1. yaha bhI sonAgirake bhaMDArameM hai / 2. AzAdharakRta mUla sahasranAma prAyaH saba jagaha milatA hai| bundelakhaMDameM prAyaH isI sahasranAmakA pracAra hai / 3. nityamahodyota bambaIke bhaMDArameM hai| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) bhAvArtha--rAjAmatI vipralaMbha nAmakA khaMDakAvya svopajJa TIkAsahita banAyA, pitAkI AjJAse adhyAtmarahasya nAmakA grantha banAyA, jo zIghra hI samajhanemeM Ane yogya, gaMbhIra aura prAraMbhake yogiyoMkA pyArA hai aura ratnatraya vidhAnaka pUjA tathA mAhAtmyakA varNana karanevAlA ratnatrayavidhAna nAmakA grantha banAyA / saMvat 1300 ke pazcAt yadi paMDitavarya daza hI..varSa jIvita rahe hoMge, to avazya hI unake banAye hue aura bhI bahutase grantha hoNge| grantharacanA karanA hI unhoMne apane jIvanakA mukhya kartavya samajhA thaa| AzAdharake banAye hue graMthaM bahuta hI apUrva haiN| una sarIkhe granthakartA bahuta kama hue haiN| unakA banAyA huA "sAgAradharmAmRta' antha bahuta hI acchA hai / jisane ekavAra bhI isa granthakA svAdhyAya kiyA hai, vaha isapara mugdha ho gayA hai| anagAradharmAmRta aura jinayajJakalpa grantha bhI aise hI apUrva haiN| adhyAtmarahasya kavivarane apane pitAkI AjJAse bnaayaa| isase mAlUma par3atA hai ki unake pitA saM0 1296 ke pIche | bhI kucha kAla taka jIvita the| kyoMki isa granthakA pahale do granthoMkI prazastimeM ullekha nahIM hai; anagAradharmAmRtakI TIkAmeM hI ullekha hai aura usameM jo adhika grantha batalAye gaye haiM, ve 1296 ke pIcheke haiN| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnAAAAAA... (21) mahArAja arjunadevake vi0 saMvat 1272ke dAnapatrake antameM likhA huA hai:-" racitamidaM mahAsAndhi0 rAjA salakhaNasaMmatena rAjaguruNA madanena " isase aisA mAlUma hotA hai ki paM0 AzAdharake pitA salakhaNa ( sallakSaNa ) mahArAjA arjunadevake sandhivigraha sambandhI maMtrI the / yadyapi AzAdharake pitA mahAjana the aura dAnapatrameM sammati denevAle salakhaNake sAtha ' rAjA' pada lagA huA hai, isase anya kisI salakhaNa nAmaka rAjAkI bhI saMbhAvanA bhI ho sakatI hai, parantu AzAdharake pitAkA saMdhivigrahako maMtriyoMkA rAjA honA kucha Azcarya kI bAta bhI nahIM hai / kyoMki usa samaya prAyaH mahAjana | loga hI rAjyamaMtrI hote the| aba hama yahAMpara tInoM graMthoMkI prazastiyoM ke bAkI zloka jo Upara kahIM nahIM likhe gaye haiM, bhAvArthasahita uddhata karate haiM: prAcyAni saMvayaM jinapratiSThAzAstrANi dRSTA vyavahAramaindram / AmnAyavicchedatamazchido'yaM granthaHkRtastena yugAnurUpam // 14 // khaNDilyAnvayabhUSaNAlhaNasutaH sAgAradharme rato vAstavyo nalakacchacArunagare kartA paropakriyAm / sarvajJArcanapAtradAnasamayodyotapratiSThAgraNIH pApAsAdhurakArayatpunarimaM kRtvoparodhaM muhuH // 15 // vikramavarSasapaJcAzItidvAdazazateSvatIteSu / AzvinasitAntyadivase saahsmllaapraakhysy-||16|| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrIdevapAlanRpateH pramArakulazekharasya saurAjye / nalakucchapure siddho grantho'yaM neminAthacaityagRhe // 17 // anekAhatpratiSThAntapratiSThaiH kelhaNAdibhiH / sadyaH sUktAnurAgeNa paThitvA'yaM pracAritaH // 18 // alamatiprasaGgena-- yAvatrilokyAM jinamandirArcAH tiSThanti zakrAdibhirarcyamAnAH / tAvajinAdipratimApratiSThAM zivArthino'nena vidhApayantu // 19 // nandyAkhANDilyavaMzotthaH kelhaNo nyAsavittaraH / likhitaM yena pAThArthamasya prathamapustakam // 20 // ityAzAdhara viracito jinyjnyklpH| bhAvArtha-prAcIna pratiSThApAThoMko varjita karake aura iMdrasambandhI vyavahArako dekhakara yaha vartamAna yugake anukUla graMtha banAyA, jo ki AmnAyavicchedarUpI aMdhakArako nAza karanevAlA hai / khaMDelavAla vaMzake bhUSaNarUpa alhaNake putra, zrAvakadharmameM lavalIna rahanevAle, nalakacchapuranivAsI, paropakArI, devapUjA, pAtradAna tathA jinazAsanakA udyota karanevAle aura pratiSThAgraNI pApAsAdhune vAraMvAra anurodha karake yaha graMtha bnaavaayaa| Asoja sudI 15 vi. saM. 1285ke dina paraMmArakulake mukuTa devapAla urpha sAhasamalla rAjAke rAjyameM nalakacchapura nagarake neminAtha caityAlayameM yaha graMtha samApta huaa| aneka jinapratiSThAomeM pratiSThA pAye hue kelhaNa Adi vidvAnoMne navIna sUktiyoM ke Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) anurAgase isa graMthakA pracAra kiyA |jbtk tIna lokameM jina | maMdiroMkI pUjA iMdrAdikoMke dvArA hotI hai, taba taka kalyANakI icchA karanevAle isa granthase jinapratimAoMkI pratiSThA kraaveN| khaMDelavAlavaMzameM utpanna hue aura nyAsagraMthako acchI tarahase | jAnanevAle kelhaNane pATha karaneke liye jinayajJakalpakI pahalI pustaka likhii| so'haM AzAdharo ramyAmetAM TIkAM vyarIracam / dharmAmRtoktasAgAradharmASTAdhyAyagocarAm // 17 // pramAravaMzavA/ndu-devasenanRpAtmaje / zrImajjaitugidevesi sthAmnAvantImavatyalam // 18 // nalakacchapure zrImannemicaityAlaye'sidhat / TIke'yaM bhavyakumudacandriketyuditA budhaiH / / 19 // SaNNavaddhayekasaMkhyAnavikramAGkasamAtyaye / saptamyAmasite pauSi siddheyaM nandatAcciram // 20 // zrImAnzroSThasamuddharasya tanayaH zrIpaurapATAnvayavyomenduH sukRtena nandatu mahIcandrodayAbhyarthanAt / cakre zrAvakadharmadIpakamimaM graMnthaM budhAzAdharograMthasyAsya ca lekhito malAbhade yenAdimaM pustakam // 21 // alamitiprasaMgenayAvattiSThati zAsanaM jinapatezchedAnamantastamoyAvaccArkanizAkarau prakurutaH puMsAM dRzAmutsavam / tAvattiSThatu dharmasUribhiriyaM vyAkhyAyamAnAnizaMbhavyAnAM purutotra dezaviratAcAraprabodhoddhurA // 22 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) ityAzAdharaviracitA svopajJadharmAmRtasAgAraTIkA bhavyakumudacandrikAnAmnI smaaptaa| bhAvArtha-maiMne (AzAdharane) sAgAradhAmRtakI yaha sundara TIkA banAI jisake ATha adhyAya haiM / jaba paramAravaMzaziromaNi devasena rAjAke putra zrImAn jaitugideva apane khaDgake balase mAlavAkA zAsana karate the, taba nalakacchapurake neminAtha caityAlayameM yaha bhavyakumudacandrikA TIkA pauSavadI 7 saM0 1296 ko pUrNa huI / yaha zrAvakadharmadIpaka grantha paMDita AzAdharane banAyA aura poravAr3avaMzarUpI AkAzake candramA zrImAn samuddharazreSThIke putrane mahIcandrakI prArthanAse isakI pahilI pustaka likhI / usa zreSThIpUtrake puNyakI bar3havArI ho| antaraMgake aMdhakArako naSTa karanevAlA jinendradevakA zAsana jaba taka rahe aura jabataka candrasUrya logoMke netroMko Anandita karate raheM, taba taka yaha zrAvakadharmakA jJAna karAnevAlI TIkA bhavya janoMke mAge dharmAcAryoMke dvArA nirantara par3hI jAve / so'hamAzAdharo'kArSe TIkAmetAM munipriyAm / svopajJadharmAmRtoktayatidharmaprakAzinIm // 20 // zabde cArthe ca yatkiJcidatrAsti skhalitaM mama / chadmasthabhAvAtsaMzodhya sUrayastatpaThantvimAm / nalakacchapure paurapaurastyaH prmaarhtH| jinayajJaguNaucityakRpAdAnaparAyaNaH // 22 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) khAMDalyAnvayakalyANamANikyaM vinayAdimAn / sAdhuH pApAbhidhaH zrImAnasItpApaparAGakhaH // 23 // tatputro bahudevo' bhUdAdyaH pitRbharakSamaH / dvitIyaH padmasiMhazca padmAliMgitavigrahaH // 24 // bahudevAtmajAzcAsanharadevaH sphuradguNaH / udayistaMbhadevazca trayastraivargikAdRtAH // 25 // mugdhabuddhiprabodhArtha mahIcandreNa sAdhunA / dharmAmRtasya sAgAradharmaTIkAsti kAritA // 26 // tasyaiva yatidharmasya kuzAgrIyAdhiyAmapi / sadurbodhasya TIkAyai prasAdaH kriyatAmiti // 27 // haradevena vijJapto dhanacandroparodhataH / paNDitAzAdharazcakre TIkAM kSodakSamAmimAm // 28 // vidvadbhirbhavyakumudacandriketyAkhyayoditA / tiSThApyAkalpameSAstAM cintyamAnA mumukSubhiH // 29 // pramAravaMzavA/ndudevapAlanRpAtmaje / zrImajjaitugidevesi sthAmnAvantImavatyalam // 30 // nalakacchapure zrImannemicaityAlayesidhat / vikramAbdazateSveSA trayodazasu kArtike // 31 // anuSTupchandasAmasyAH pramANaM dvizatAdhikaiH / sahIdazamitairvijJeyamanumAnataH // 32 // alamatiprasaMgena-- zAntiH zaM tanutAM samastajagataH saMgacchatAM dhArmikaiH zreyaH zrIH parivardhatAM nayadhurAdhuryo dhritriiptiH|| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) sadvidyArasamudgirantu kavayo nAmApyaghasyAstu mA prArthaM vA kiyadeka eva zivakRddharmojayatvahatAm // 33 // ityAzAdharAviracitAbhavyAtmaharadevAnumatAdharmAmRtayatidharmaTIkA smaaptaa|| bhAvArtha--mujha AzAdharane yaha anagAradharmAmRtakI muniyoMko pyArI laganevAlI aura yatidharmakA prakAza karanevAlI | svopajJaTIkA banAI / yadi isameM kahIMpara kucha zabda arthameM bhUla huI ho to use munijana paMDitajana saMzodhana karake par3heM, kyoMki maiM chadmastha hUM / nalakacchapurameM ( nAlachameM ) pApAnAmake eka sajjana jainI haiM, jo ki khaMDelavAlavaMzake haiM, nagarake ague haiM, jinapUjA kRpAdAnAdi karanemeM tatpara haiM, vinayavAn haiM, pApase parAGmukha haiM aura zrImAn haiM / unake do putra haiM eka bahudeva aura dUsare padmasiMha / bahudevake tIna putra haiM-haradeva, udaya aura staMbhadeva (1) / dharmAmRta granthake sAgArabhAgakI TIkA mahIcandra nAmake sAdhune bAlabuddhi janoMke samajhAneke liye banavAI aura usI dharmAmRtake anagArabhAgakI TIkA banAne ke liye haradevane prArthanA kI aura dhanacandrane Agraha kiyaa| ataeva ina donoMkI prArthanA aura Agrahase paNDita AzAdharane yaha TIkA jisakA ki nAma bhavyakumudacandrikA hai kuzAgrabuddhivAloMke liye bnaaii| - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) yaha mokSAbhilASI jIvoMke dvArA paThana pAThanameM AtI huii| kalpAnta kAlataka Thahare / paramAra vaMzIya mahArAja devapAlake putra jaitugideva jisa samaya avantI ( ujjainameM ) rAjya karate the, usa samaya yaha TIkA nalakacchapurake neminAtha bhagavAnake caityAlayameM vi0 saMvat 1300 ke kArtika mAsa meM pUrNa huii| isameM lagabhaga bAraha hajAra zloka ( anuSTup ) haiN| paM0 AzAdharake viSayameM jitanA paricaya mila sakA, vaha hamane pAThakoMke Age nivedana kara diyaa| isase adhika paricaya pAneke liye AzAdharake dUsare granthoMkI khoja karanA cAhiye / mAlavAmeM prayatna kiyA jAve, to hamako AzA hotI hai ki, unake bahutase grantha mile jaaveNge| isa lekhake likhanemeM hamako suprasiddha itihAsajJa paM0 gaurIzaMkara hIrAcanda ojhAse bahuta kucha sahAyatA milI hai, isa liye hama unakA hRdayase AbhAra mAnate haiN| - " jaina hitaiSI "se uddhRta / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) ~ ~ ~ ~ ~ ~ vissyaanukrmnnikaa| m m m s >> m m vissy| pRsstth| shlok| prathama adhyAya / TIkAkArakA maMgalAcaraNa 1 1-2 mUla graMthakA maMgalAcaraNa aura pratijJA sAgAra va gRhasthakA lakSaNa dUsarI tarahase sAgArakA lakSaNa samyaktva hI sAgAra honekA kAraNa hai aura mithyAtvase sAgArapanA nahIM ho sakatA mithyAtvake udAharaNa sahita tIna bheda samyagdarzanakI kAraNasAmagrI samyaktvakI kAraNasAmagrImeM sadguruke upadezakI AvazyakatA aura isasamaya unakI durlabhatApara kheda 11 7 yogya zrotAoMke abhAvameM bhadra puruSa hI upadeza sunaneyogya hoM aisI AzA 13 8 bhadra abhadrakA lakSaNa aura unheM upadeza dene na denekI vidhi13 9 suzrUSA Adi guNasahita samyaktvahIna puruSako bhI samyaktvIke samAna mAnanekA udAharaNa sahita upadeza 15 10 sAgAradharmako pAlana karanevAle gRhasthakA lakSaNa pUrNa sAgAradharma 32 12 asaMyamI samyagdRSTI jIvoMko bhI azubha Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) viSaya / karmoM ke phalakI maMdatA yazakI AvazyakatA samyagdarzana honepara sakalasaMyamI honekI sAmagrIke abhAvameM dezasaMyamI vA zrAvaka honekI AvazyakatA 40 gyAraha pratimAoM meM se eka pratimA dhAraNa karanevAlekI prazaMsA gyAraha pratimAoMke nAma nitya pUjA Adi dharmakriyAoMke liye khetI vyApAra Adi AjIvikA aura pakSa prAyazcitta Adike dvArA usake doSa dUra karanekA upadeza pakSa, caryA aura sAdhanakA svarUpa zrAvakake pAkSikAdi tIna bheda dUsarA adhyAya / sAgAradharmako svIkAra karane yogya bhavya puruSakA lakSaNa zrAvakake ATha mUlaguNa anya AcAryoMke matameM mUlaguNoM meM bheda madyake tyAga karanekA upadeza * madya pInemeM hiMsA aura usake sevana karanevAle tathA tyAga karanevAloMko kaise phalakI prApti hotI hai pRSTha | zloka | 33 38 usakA udAharaNa vizuddha AcaraNakA ghamaMDa karate huye bhI mAMsabhakSaNa karanevAloMkI niMdA 42 43 46 50 53 61 13 14 64 svayaM mare huye jIvoMkA mAMsa khAnemeMbhI hiMsAkA nirUpaNa 65 15 16 17 18 19 g 54 1 57 2 58 3. 61 4 20 7 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 8 viSaya / (30) pRSTha / shlok| mAMsake khAne yA chUnese bhAvahiMsA aura durgatiyoMmeM paribhramaNa mAMsakI icchA karanevAleke doSa aura tyAga karanevAleke guNa udAharaNa sahita annake samAna mAMsa khAne bhI doSa nahIM hai aisA kahanevAloMke liye uttara madhu vA zahatake doSa zahatake samAna makkhanake doSa aura usake . tyAga karanekA upadeza pAMcoM udaMbaroMke khAnemeM donoM prakArakI hiMsAkA nirUpaNa 75 13 rAtribhojana aura vinA chane pAnIke tyAgakA upadeza 77 14 rAtribhojana tyAgakA udAharaNa sahita uttama phala 78 15 pAkSika zrAvakako zaktike anusAra aNuvatoMke abhyAsakA upadeza 79 16 vezyA aura zikArake samAna jUA khelaneke tyAgakA upadeza dUsarI tarahase ATha mUlaguNa ___82 18 samyagdarzanako zuddha rakhakara yajJopavIta dhAraNa karanevAle dvijoMko hI jainadharmake sunanekA adhikAra 83 svAbhAvika aura pIchese grahaNa kiye huye alaukika guNoMko dhAraNa karanese bhavyoMke do bheda 84 20 mithyAtvako choDakara jainadharma dhAraNa karanekI vidhi aura dhAraNa karanevAlekI prazaMsA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya / (31) zuddha AcaraNavAle zUdrako bhI yathAyogya dharma yAoMke karanekA adhikAra pAkSika zrAvakako pUjanAdi karaneke liye preraNA athavA pAkSikakA kartavya jinapUjAkI mahimA nityamahakA svarUpa ASTAnhika aura aiMdradhvajakA svarUpa mahAmaha kalpavRkSa yajJa bali snapana AdikA inhI pUjAoMmeM aMtarbhAva aSTa dravyase honevAlI pUjAkA phala pUjAkI uttama vidhi aura usase honevAlA lokottara vizeSa phala aNuvratIko jinapUjAse icchAnusAra phalakI prApti jinapUjA meM vighna na AnekA upAya snAnakara pUjA karanA, yadi snAna na kiyA ho to dUsare karAnA jinapratimA aura maMdira banAnekA upadeza jinapratimAkI AvazyakatA jinamaMdiroMke AdhArapara hI jainadharmakI sthiti vasatikAkI AvazyakatA svAdhyAyazAlA vA pAThazAlAkI AvazyakatA annakSetraM, pyAU, auSadhAlayakI AvazyakatA aura jina pRSTha / 92 94 95 97 99 99 .. zloka 22 23 24 25 26. 27 2 2 100 28 .101 29 10130 103. 31 105 32 106 33 107 34 109 35 111 36 112 37 113 38 114 39 1 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya / (32) pRSTha | zloka | pUjAke liye puSpavATikA ( bagIcI ) Adi banavAnA 115 40 jinapUjAkA phala 117 41 siddha, sAdhu aura dharmakI pUjAkA upadeza 11742 118 43 sarasvatI pUjanakA upadeza jinavANIke pUjaka jineMdradevake hI pUjaka haiM 119 44 11945 120 46 121 47 122 48 122 49 123 50 124 51 128 53 127 52 gurukI upAsanA gurukI upAsanA karanekI vidhi vinayase gurukA citta prasanna karanekA upadeza Grant for aura tapazcaraNa karanekA upadeza pratidina kiye huye dAna aura tapakA phala kina kinako dAna denA aura kyoM denA dharmapAtroMko unake guNoM ke anusAra tRpta karane kA upadeza samAnadattikA upadeza aura jainatva guNakI prazaMsA jainiyoMpara anugraha karanekA upadeza nAma sthApanA Adi nikSepoMse cAraprakArake jainI pAtra aura uttarottara unakI durlabhatA bhAvajaina para prema karanekA phala gRhasthAcArya vA gRhasthoMke liye kanyA suvarNa Adi denekA upadeza samAna dharmI zrAvakako kanyA Adi denekA kAraNa kanyAdAnakI vidhi aura phala uttama kanyA dene se bhArI puNyakA lAbha gRhasthoMko vivAha karanekA upadeza 12854 12955 130 56 131 57 13258. 137 59 139 60 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya / (33) jisake strI nahIM hai use dAna denekA vyarthapanA viSayasukhoMkA upabhoga svayaM chor3a dene aura dUsaroMse chur3AnekA upadeza dAtAoM ko kucha upadeza dAtAoM kA kartavya dAtAoM ke kartavyakA samarthana pAttradAnake phalase utpanna huye bhogabhUmiyoMkI avasthA muniyoMko kaisA dAna denA cAhiye anna Adi dAnoMke phaloMke dRSTAMta jJAna, tapa aura jJAnI tapasviyoMke pUjya honemeM kAraNa 146 66 mithyAdRSTi aura samyagdRSTiyoM ko pAtra apAtrako dAna denekA phala muniyoMko banAne aura vartamAna muniyoMke guNa bar3hAte rahanekI preraNA isa kAlameM muni banAnA vyartha hai aisA kahanevAloMkA samAdhAna arjikA aura zrAvikAoMke upakAra karanekA upadeza kAryapAtroMke upakAra karanekA upadeza dayAdattikA upadeza pRSTha / zloka / 1 139 61 bharaNa apane Azrita tathA nirAzrita jIvoMkA poSaNakara dinameM bhojana karanA aura davAI pAnI pAna Adi rAtrimeM khA sakane kA nirUpaNa jo bhogopabhoga jabataka prApta na ho sakeM tabataka ke liye tyAga karanekA upadeza . 140 62 141 63 142 64 145 65 147 67 152 68 153 69 154 70 155 71 156 72 157 73 159 74 159 75 162 76 163 77 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 85 viSaya / (34) pRSTha / zloka / pAkSika zrAvakako tapazcaraNa karanekI vizeSa vidhi 163 78 vratoMkA grahaNa, rakSaNa, aura bhaMga honepara prAyazcita lekara phira sthApana karanekI vidhi 164 79 vratakA lakSaNa 165 80 jIvoMkI rakSA karanekI vidhi 165 81 saMkalpI hiMsAke tyAgakA upadeza 166 82 ghAtaka aura dukhI sukhI jIvoMke ghAta karanekA niSedha 168 83 samyagdarzanako vizuddha rakhane aura logoMkA citta saMtuSTa karaneke liye pAkSika zrAvakakA kartavya 172 84 kIrti phailAnekI AvazyakatA kIrti saMpAdana karanekA upAya 173 86 pAkSika zrAvakako pratimA dhAraNakara munivrata dhAraNa karanekA upadeza 174 87 tIsarA adhyAya / naiSThikakA lakSaNa 176 1 gyAraha pratimAoMke nAma aura unakI gRhastha, brahmacArI aura bhikSuka tathA jaghanya madhyama uttama saMjJA 181 2-3 kaisA naiSThika pAkSika kahalAtA hai 182 4 kisI pratimAmeM aticAra lagAnese dravyakI apekSA vahI aura bhAvakI apekSA usase pahilI pratimA honekA nirUpaNa 183 5 phira isIkA samarthana 184 6 darzanika pratimAkA svarUpa 185 7-8 madya Adike vyApArakA niSedha 189 9 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amoNGRA viSaya / (35) pRSTha / zloka / jinake saMbaMdhase madyatyAga Adi vratoMmeM hAni pahuMcatI hai unakA upadeza 189 10 madyatyAgake AticAra 190 11 mAMsatyAgake aticAra 191 12 madhutyAgaka AtacAra 192 13 udaMbaratyAgavatake aticAra 193 14 rAtribhojanatyAgavatake aticAra 193 15 jalagAlanabatake (pAnI chAnaneke) aticAra 194 16 saptavyasanase hAni udAharaNasahita 195 17 vyasanoMko pApake kAraNa batalAkara upavyasanoMke tyAga karanekA upadeza 196 18 dyUtatyAgavatake AticAra 197 19 vezyAtyAgavatake aticAra 198 20 cauryavyasanatyAgavatake aticAra zikAratyAgavatake AticAra parastrItyAgavratake AtacAra jisakA svayaM tyAga kiyA hai use dUsaroMke liye prayoga karanekA niSedha 201 24 pratijJAnivAhake liye kucha zikSA 202 25 strIko dharmaniSTha banAnekA upadeza 204 26 patimeM strIkA prema bar3hAnekI rIti 204 27 strIko patikI icchAnusAra calanekI zikSA 205 28 svastrImeM bhI atyaMta AsaktikA niSedha 206 29 suputra utpanna karanekI preraNA 207 30 putrake vinA AgekI pratimAoMke honekI kaThinatA 208 31 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya / (36) pRSTha / shlok| darzanapratimAkA upasaMhAra aura vrata pratimA dhAraNa karanekI yogyatA 2.9 32 cauthA adhyaay| vrata pratimAkA lakSaNa 211 1 zalyoMke dUra karanekA kAraNa 214 2 zalyasahita pratoMko dhikkAra 215 3 zrAvakake uttaraguNa 216 4 aNuvratoMkA sAmAnya lakSaNa aura bheda 217 5 sthUla zabdakA artha 225 6 utsargarUpa AhesANuvratakA lakSaNa 225 7 phira usI ahiMsANuvratakA samarthana 227 8-9 gRhasthazrAvakake AhiMsANuvratakA upadeza 229 10 sthAvara jIvoMkI hiMsA na karanekA upadeza 230 11 saMkalpI hiMsAkA niyama 232 12 prayatnapUrvaka tyAga karane yogya hiMsAkA upadeza 232 13 aNuvrata pAlana karanevAlA zrAvaka 233 14 AticAroMko TAlakara bhAvanAoMse aNuvratakA pAlana karanA 233 15 maMda buddhiyoMke liye phira unhIM AticAroMkA khulAsA 239 16 phira isI viSayakA samarthana 242 17 aticArakA lakSaNa aura saMkhyA 243 18 maMtra taMtra Adise bAMdhanA Adi bhI aticAra haiM isaliye unake tyAga karanekA upadeza 245 19 ahiMsAvratake svIkAra karanekI vidhi 246 20 - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya / (37) pRSTha / shlok| hiMsya hiMsaka hiMsA aura hiMsAkA phala 246 21 AhiMsANuvratake nirmala rakhanekI vidhi 247 22 ahiMsANuvrata pAlana karanA kaThina hai isa zaMkAkA nirAkaraNa 249 23 rAtribhojana tyAgakara AhiMsAkA pAlana 250 24 rAtribhojanake doSa aura karanevAloMko tiraskAra 251 25 udAharaNa dekara rAtribhojanake doSakA mahAnpanA 253 26 laukika kAryoMko dikhAkara rAtribhojanakA niSedha 255 27 dinarAtake bhojanase manuSyoMkI uttama madhyama jaghanyatA 255 28 rAtribhojanatyAgakA pratyakSa vizeSaphala 256 29 bhojanake aMtarAyoMke tyAga karanekI AvazyakatA 257 30 aMtarAyoMke nAma svarUpa Adi 257 31-33|| maunavrata 259 34 hetupUrvaka maunavratakA phala 260 35-36| yamaniyamarUpa maunavratakA udyApana 262 37 kisa samaya mauna dhAraNa karanA aura usakA phala 263 38 satyANuvratakI rakSA karanekA upAya 264 39 lokavyavahArake anusAra kaunasA vAkya bolanA aura kaunasA nahIM 266 40 satyasatyakA svarUpa asatyasatya aura satyAsatyakA svarUpa asatyAsatyakA svarUpa 269 43 bhogopabhogameM AnevAle jhuThake sivAya sadalapana Adi pAMcoM tarahake jhUThake tyAgakA upadeza 270 44 267 267 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissy| .. :(38) pRSTha / shlok| 273 45 276 46 277 47 278 48 satyANuvratake aticAra acauryANuvratakA lakSaNa pramattayogase eka tRNa bhI lene athavA uThAkara kisIko denese acauryavratakA bhaMga honA paDe yA gaDhe dhanake tyAgakA upadeza jisameM apanA saMdeha hai aise dhanake tyAgakA bhI upadeza acauryANujatake aticAra svadArasaMtoSa aNuvrata dhAraNa karanekI vidhi svadArasaMtoSa kisake ho sakatA hai abrahmake doSa parastrIsevanameM bhI sukhakA abhAva svastrIsevanameM bhI hiMsA brahmacaryakI mahimAkI stuti pativratA strIkI pUjyatA brahmacaryANuvratake aticAra parigrahaparimANANuvrata aMtaraMga parigrahake tyAga karanekA upAya bahiraMga parigrahake tyAga karanekI vidhi parigrahake doSa parigrahaparimANake aticAra parigrahaparimANakA udAharaNa sahita phala aNuvratiyoMkA prabhAva 279 49 279 285 51 286 52 289 53 291 54 291 55 292 56 293 57 294 58 301 59 302 60 303 61-62) 306 64 311 65 312 66 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrImatpaMDitapravara AzAdhara viracita . - sAgAradharmAmRta prathama adhyAya - saMskRta TIkAkA maMgalAcaraNa / zrIvarddhamAnamAnamya maMdabuddhiprabuddhaye dharmAmRtoktasAgAradharmaTIkA karomyahaM / samarthanAdi yannAtra bruve vyAsabhayAtkacit tajjJAnadIpikAkhyaitatpaMjikAyAM vilokyatAM // ____ artha - maiM zrIvarddhamAna svAmIko namaskAra kara alpabuddhiyoM ko samajhAnekeliye dharmAmRtameM kahe huye sAgAradharmAmRtakI TIkA karatA huuN| isameM vistAra hojAneke Darase samarthana Adi jo kucha nahIM kahAgayA hai vaha isakI jJAnadIpikApaMjikA nAmakI TIkAmeM dekha lenA cAhiye / Age-dharmAmRtake cauthe adhyAyameM sudRgbodho galavRttamoho viSayaniHspRhaH / hiMsAdorvirataH kAtyA'dyatiH syAcchAvakoM'zataH Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] prathama adhyAya arthAt - - " jisake samyagdarzana aura samyagjJAna vidyamAna hai, jisake caritramohanIya karmakA kSayopazama huA hai aura jo viSayoM se nispRha hai aisA puruSa yadi hiMsA Adi pAMcoM pApoM kA pUrNarItise tyAga kare to vaha yati vA muni hotA hai aura yadi vaha inhIM hiMsAdi pApakA ekadeza tyAga kare to vaha zrAvaka kahalAtA hai " aisA kaha cuke haiM / isakAraNa ziSyoM ke liye graMthake madhya meM maMgalAcaraNa kahakara sAgAradharmAmRtako kahane kI pratijJA karate haiM / atha natvA''to'kSUNacaraNAn zramaNAnapi / taddharmarAgiNAM dharmaH sAgarANAM praNeSyate // 1 artha - mohanIya karmake atyaMta kSaya honese jinakA yathAkhyAta cAritra pUrNa ho gayA hai aise arahaMta tIrthaMkara parama devako namaskAra kara tathA aticAra rahita sAmAyika chedopasthApanA Adi cAritrako dhAraNa karanevAle aura bAhya AbhyaMtara tapazcaraNa karanevAle AcArya upAdhyAya sAdhugaNako zuddha bhAvoMse namaskAra kara sakala cAritrarUpa muniyoM ke dharmameM lAlasA rakhanevAle aise zrAvakoM kA dharma nirUpaNa kiyA jAtA hai| bhAvArtha - jo zaktirAta athavA dIna saMhanana honeke kAraNa munitrata dhAraNa nahIM kara sakate kiMtu usake dhAraNa karaneke liye jinakI lAlasA sadA banI rahatI hai unheM hI zrAvaka kahate haiM, jinake munitrata dhAraNa karanekA anurAga nahIM hai Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 3 unakA dezavrata bhI kisI kAmakA nahIM haiN| kyoMki mahAvrata dhAraNa karanekA anurAga rakhanA hI dezavrata dhAraNa karanevAlA pariNAma kahalAtA hai / jisake aise pariNAma haiM unhIM gRhasthoM kA dharma isa graMthameM pratipAdana kiyA jAyagA // 1 // aba sAgAra arthAt gRhasthakA lakSaNa likhate haiM anAdyavidyAdoSottha catuH saMjJAjvarAturAH / zazvatsvajJAnavimukhAH sAgArA viSayonmukhAH // 2 // artha -- jo anAdi kAlake avidyArUpa bAta pitta kapha ina tIna doSoMse utpanna huye AhAra bhaya maithuna aura parigraha ina saMjJArUpa cAra prakAra ke jvaroMse dukhI haiM, aura isaliye hI jo apane AtmajJAnase sadA vimukha haiM tathA strI bhojana Adi iSTa aniSTa padArthoM meM rAgadveSa karanevAle haiM unheM sAgAra arthAt sakala parigraha sahita gharameM nivAsa karanevAle gRhastha kahate haiM / bhAvArtha - - vAta pitta aura kapha ke doSoMse sAdhya prAkRta, asAdhya, prAkRta sAdhya vaikRta aura asAdhya vaikRta ye cAra prakAra jvara utpanna hote haiM usI taraha anitya padArthoM ko nitya mAnanA, dukha ke kAraNoMko sukharUpa mAnanA, apavitrako pavitra mAnanA aura zarIra strI putra Adi apane ( AtmAke) nahIM hai unheM apanA mAnanA avidyA kahalAtI hai; usI avidyArUpa doSase AhAra Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4] prathama adhyAya bhaya maithuna aura parigraha rUpa cAra prakArakA jvara utpanna hotA hai, jisa prakAra jvarase mUrchA ( vehozI ) aura saMtApa hotA hai usI taraha ina saMjJAoMse bhI mUrchA (mamatva) aura saMtApa hotA hai / isaprakArake saMjJArUpa jvarase jo dukhI haiM aura isaliye jo-- ego me sAsado AdA NANadaMsaNa lakkhaNo / ___ sesA me vAhirA bhAvA savve saMjogalakkhaNA // arthAt--"merA yaha AtmA jJAnadarzanasvarUpa, nitya tathA eka hai aura zeSa rAgadveSa Adi karma ke saMyogase honevAle | | bAhyabhAva arthAt vibhAva haiM,"isa prakArake AtmajJAnako bhUla gaye haiM tathA bhojana vastra strI Adi viSayoMmeM sadA lIna rahate haiM, 'merA AtmA svapara prakAzaka hai' isa bAtako jo bhUle huye haiM ve sAgAra vA gRhastha kahalAte haiM // 2 // Age-sAgArakA lakSaNa phira bhI dUsarItarahase kahate haiM anAdyAvidyA'nusyUtAM graMthasaMjJAmapAsituM / apArayaMtaH sAgArAH prAyo viSayamUrchitAH // 3 // artha-jisaprakAra bIja se vRkSa aura vRkSase bIja utpanna hotA hai usIprakAra anAdikAlase cale Aye ajJAnase jo parigrahasaMjJA utpanna hotI hai arthAt parigrahase ajJAna aura ajJAnase parigraha rUpI saMjJA utpanna hotI hai isaprakArakI anAdi kAlase vidyamAna parigraha rUpI saMjJAko jo chor3a nahIM nAma Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAgAradharmAmRta sakate haiM aura isaliye hI jo strI dhana dhAnya Adi viSayoM meM 'mUrchita haiM arthAt jo samajhate haiM ki ye strI dhana dhAnya Adi sava. mere haiM, maiM inakA svAmI hUM, isa prakArake mamatvake jo AdhIna haiM, unheM sAgAra arthAt gRhastha kahate haiN| isa zlokameM jo prAyaH zabda hai usase graMthakArane gRhasthoMke viSayoMmeM mUrchita honekA vikalpa dikhalAyA hai, arthAt kitane hI samyagdRSTi puruSa cAritramohanIyakarmake udayase viSayoMmeM mUrchita | ho jAte haiM paraMtu jinhoMne pahile janmoMmeM ratnatrayakA abhyAsa kiyA hai usa ratnatrayake prabhAvase yadyapi bar3I bhArI rAjyalakSmIkA upabhoga karate haiM tathApi tattvajJAnake sAtha2 dezasaMyamako dhAraNa karate huye udAsIna rUpase una viSayoM kA sevana karate haiN| isaliye jisa prakAra jisakI strI vyabhicAriNI hai vaha puruSa usakA tyAga bhI nahIM kara sakatA paraMtu udAsIna hokara upabhoga karatA hai usI prakAra ve sevana karate huye bhI sevana na karanevAloMke hI samAna haiM / isase yaha siddha huA ki koI samyagdRSTi to viSayoM meM * 1 mArchatakA lakSaNa vapuhaM dhanaM dArAH putramitrANi zatravaH / sarvathAnya svabhAvAni mUDhaH svAni prapadyate // 1 // artha-deha, ghara, dhana, strI, putra, mitra, aura zatru Adi jinakA svabhAva AtmAse sarvathA bhinna hai unheM apanA mAnanevAlA mArchata kahalAtA hai // 1 // POST Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] prathama adhyAya mUrchita haiM aura ralatrayake prabhAvase koI nahIM bhI haiN| yahI prAyaH zabda se sUcita hotA hai // 3 // Age sAgArapanA hone kA kAraNa vidyA arthAt samyaktva hai tathA sAgArapanA na honekA kAraNa avidyA arthAt mithyAtva hai yahI bAta dikhalAte haiM naratvepi pazUyaM mithyAtvagrastacetasaH / pazutvepi narAyaMte samyaktvavyaktacetanAH // 4 // artha - saba jIvoM meM manuSya yadyapi hita ahitakA vicAra karanemeM catura haiM tathApi yadi unakA citta viparIta zraddhAna karane rUpa mithyAtva se bharA huA ho to phira unase hita ahitakA vicAra nahIM ho sakatA, phira ve pazuke samAna haiM / api zabda se yaha sUcita hotA hai ki java mithyAdRSTi manuSya hI pazuoM ke samAna haiM taba pazuoM kI to bAta hI kyA hai ? isI prakAra pazu hita ahitake vicAra karanemeM catura nahIM haiM tathApi jinameM 'prazama saMvega anukaMpA aura 4 Astikya ye guNa .f 1 - rAgAdiSu ca doSeSu cittavRtti nivarhaNam / taM prAhuH prazamaM prAjJAH samastatratabhUSiNam // 1 // artha -- rAgAdi doSoMmeM apane cittakI vRtti rokanA hI prazama hai, yaha prazama guNa satra guNoMkA bhUSaNa hai aisA vidvAn loga kahate haiM / 2- zarIramAnasAgaMtu vedanAprabhavAdbhavAt / svapneMdrajAlasaMkalpAdbhItiH saMvega ucyate // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [7 pragaTa ho rahe haiM aise tattvoM ke zraddhAna karane rUpa samyagdarzanase jinakI cetanA rUpI saMpatti sApha dikhAI de rahI hai aise pazu bhI manuSyoMke hI samAna haiM arthAt ve bhI apane AtmAkA hita ahita vicAra sakate haiM / api zabdase yaha artha nikalatA hai ki samyagdarzanake mAhAtmyase jaba pazu bhI apane heya (chor3ane yogya) upAdeya (grahaNa karane yogya) tattvoMko jAnane lagate haiM taba manuSyoMkI to bAta hI kyA hai ? abhiprAya yaha hai ki samyagdarzana jJAnakA kAraNa hai aura mithyAdarzanaajJAnakA kAraNa hai // 4 // artha-jisameM zarIra saMbaMdhI, mAnasika AgaMtuka isa tarahake aneka duHkha bArabAra utpanna hote haiM aura jisakI sthiti svapnake samAna athavA iMdrajAlake samAna asthira hai aise saMsArase bhaya utpanna honA saMvega kahalAtA hai| 3-sattve sarvatra cittasya dayArdratvaM dayAlavaH / ___dharmasya paramaM mUlamanukaMpAM pracakSate // artha-aneka yogiyoMmeM paribhramaNa karanese sadA dukhI aise samasta prANiyoMmeM dayA karanA arthAt unake dukhase apanA citta dayAse bhIga jAnA, isIko dayAlu muni anukaMpA kahate haiN| yahI anukaMpA | dharmakA mukhya kAraNa hai| 4-Apte zrute vrate tattve cittamastitvasaMyutaM / ____ AstikyamAstikairuktaM muktiyukti dhare nare // artha-mokSamArgAbhilASI puruSameM Apta arthAt hitopadezI sarvajJa vItarAga paramezvara, zAstra, vrata aura jIvAdi tattvoMmeM jo astitva buddhi hai usako Astika puruSa Astikya kahate haiN| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8] prathama adhyAya isaprakAra sAmAnyarItise mithyAtvakA prabhAva dikhalAkara aba Age usI mithyAtva ke dRSTAMta dikhalAkara tIna bheda dikhalAte haiM-- keSAMcidaMdhatamasAyate'gRhItaM grahAyatenyeSAM / mithyAtvamiha gRhItaM zalyati sAMzayikamapareSAM // 5 // artha-- mithyAtvake tIna bheda haiM agrahIta, grahIta aura sAMzayika / paropadezake vinA anAdikAlase saMtAna dara saMtAnarUpase cale Aye aise tattvoMmeM zraddhAna na karanerUpa jIvoM ke pariNAmoMko agrahIta mithyAtva kahate haiM / paropadezase tattvoMkA zraddhAna na karanA athavA atattvoMkA zraddhAna karanA grahIta mithyAtva hai / isItaraha mithyAtva karmake udaya honepara aura jJAnAvaraNa karmake vizeSa udaya honepara " vItarAga sarvajJake dvArA kahe huye arahaMtake matameM jIvAdi padArthoM kA svarUpa jo aneka dharmAtmaka mAnA hai vaha yathArtha hai athavA nahIM hai " aisI caMcala pratItiko sAMzayika mithyAtva kahate haiN| isa saMsAra meM ekedriyase lekara kitane hI saMjJI paryaMta jIvoMke agrahIta mithyAtva gADha aMdhakArake samAna kAma karatA hai, kyoMki jisaprakAra gADha aMdhakArameM kisI padArthakA vizvAsa nahIM hotA usI prakAra agrahIta mithyAtvameM bhI gADha ajJAnatAkA pariNAma honese kisI padA rthakA vizvAsa vA zraddhAna nahIM hotA / dUsarA grahIta mithyAtva | kitane hI saMjJI paMceMdriya jIvoMko car3he huye bhUtake samAna u Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta nmatta banA detA hai, kyoMki vaha paropadeza pUrvaka honese aneka tarahake vikAra utpanna kara detA hai / tathA tIsarA sAMzayikamithyAtva zvetAMbarAdikoMke hRdayameM bANake samAna duHkha detA hai, jisaprakAra hRdayameM lagehuye bANase adhika duHkha hotA hai usIprakAra sAMzayika mithyAtvIke saba padArthoM meM anizcaya honese sadA hI duHkha banA rahatA hai // 5 // Age--avidyAkA mUlakAraNa mithyAtva hai usake nAza karanekI sAmarthya samyagdarzanameM hai usa samyagdarzana pariNAmoM ke utpanna honekI sAmagrI kitane prakArakI hai yahI dikhalAte haiM AsannabhavyatAkamahAnisaMjJitvazuddhibhAk / dezanAdyastAmathyAtvo jIvaH samyaktvamaznute // 6 // __artha-jisa jIvake ratnatraya vyakta honekI yogyatA hai use bhavya kahate haiM aura jo thor3e hI bhava dhAraNa kara mukta hogA use Asanna kahate haiM, jo jIva Asanna hokara bhavya ho use Asannabhavya athavA nikaTabhavya kahate haiM / jo jIva Asanna bhavya hai, jisake samyaktva nAza karanevAle anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha tathA mithyAtva samyakmithyAtva aura samyaka prakRtimithyAtva ina mithyAtva karmoMkA yathAsaMbhava upazama, kSayopazama athavA kSaya ho cukA hai, jo 'zikSA, kriyA 1 manovaSTaMbhataH zikSAkriyAlApopadezavit / yeSAM te saMjJino mAM vRSakIragajAdayaH // artha-jinake zikSA kriyA AlApa aura upadezako acchI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] prathama adhyAya AlApa upadezarupa saMjJAko dhAraNa karanevAlA saMjJI hai aura jisake pariNAma vizuddha haiM tathA sadguruke upadezase aura Adi zabdase jAtismaraNa, devAgamana, jinapratimAdarzana Adise jisakA mithyAtvakarma naSTa ho gayA hai aise jIvake samyaktva utpanna hotA hai| bhAvArtha-AsannabhavyatA, karmoMkA kSayopazamAdi honA, saMjJI honA aura pariNAmoMkI vizuddhi honA ye samyaktvake aMtaraMga kAraNa haiM aura gurukA upadeza, jAtismaraNa jinapratimAdarzana Adi bAhya kAraNa haiM, inase mithyAtva naSTa hokara samyaktva utpanna hotA hai / isa zlokameM graMthakArane cAra labdhiyoMkA svarUpa dikhalAyA hai / ' jo nikaTa bhavya hai aura jisake mithyAtva Adi taraha jAnanevAlA mana hai aise manuSya baila tote hAthI Adi saMjJI kahalAte haiN| bhAvArtha-saMjJIke mukhya cAra bheda haiN| jisa kAryase apanA hita ho vaha karanA aura jisase hita na ho vaha nahIM karanA isaprakArake jJAnako zikSA kahate haiN| isa zikSAko manuSya grahaNa kara sakatA hai / hAtha paira mastaka Adike hilAneko kriyA kahate haiM, yaha kriyA yadi baila vagairahako sikhalAI jAya to ve ise sIkha sakate haiM jaise sarakasake ghoDe athavA nAMdI baila Adi / zloka athavA zabda Adike paDhAneko AlApa kahate haiM, isa AlApako totA mainA Adi jIva sIkha sakate haiN| saMjJAvAcaka zabda athavA saMketa Adike dvArA hitAhita jAnanekA nAma upadeza hai, isa upadezako hAthI kutte Adi jIva sIkha sakate haiM / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv sAgAradharmAmRta karmoMkA kSayopazama Adi ho gayA hai| aisA kahanese prAyogika labdhi dikhalAI hai| 'jo saMjJI vA senI hai| aisA kahanese kSayopazama labdhi dikhalAI hai / 'jisake pariNAma vizuddha haiM' aisA kahanase vizuddhi labdhi dikhalAI hai 'tathA guruke upadezase jisakA mithyAtvakarma dUra hogayA hai| aisA kahanese dezanA labdhi dikhalAI hai| ye cAroM hI labdhiyAM samyaktva utpanna honekI yogyatAmeM kAraNa haiM isaliye yahAMpara cAra hI labdhiyAM likhI haiM / karaNa labdhike pIche to samyaktva ho hI jAtA hai isaliye yahAMpara usakA grahaNa nahIM kiyA hai / Age--samyagdarzanakI kAraNasAmigrImeM sadgurukA upadeza avazya honA cAhiye aura isa bharatakSetra meM isasamaya sadupadezaka guru bahuta thoDe haiM isaliye zoka karate huye unakA durlabhapanA dikhalAte haiM-- kaliprAvRSi mithyAdiGmeghacchannAsu dikSviha / khadyotavatsudeSTAro hA dyotaMte kvacit kvacit // 7 // artha-isa bharatakSetrameM kalikAla arthAt paMcamakAla rUpI varSAkAlameM bauddha naiyAyika Adi mithyAdRSTiyoMke upadeza rUpI meghoMse sadupadeza rUpI saba dizAyeM Dhaka rahI haiM usameM jIva ajIva Adi tattvoMkA pUrNa upadeza denevAle suguru khadyotake samAna kahIM kahIM para dikhalAI par3ate haiN| bhAvArtha-jisa prakAra varSARtumeM saba dizAyeM meghoMse Dhaka jAtI haiM aura usameM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvv wwwww 12] prathama adhyAya sUryakA prakAza na honese khadyota (jugunU) jarAsA prakAza karate huye kahIM kahIM para camakate haiM usI prakAra isa duHkhama paMcamakAlameM anekAMtarUpa samyak upadeza bauddha naiyAyika Adi sarvathA ekAMtI mithyAdRSTiyoMke upadezase Dhaka rahA hai| isakA kAraNa yaha hai ki caturthakAlameM jaise kevalI zrutakevalI Adi sUryake samAna tattvoMko prakAza karate huye saba jagaha vihAra karate the vaise kevalI zruta kevalI vartamAna samayameM nahIM haiM, kevala suguru Adi sadupadezaka khadyotake samAna tattvoMkA thor3AsA svarUpa pragaTa karate huye kahIM kahIM para dikhalAI dete haiN| graMthakArane isI viSayakA zoka aura aMtaraMgakA saMtApa kaSTArthaka hA zabdase pragaTa kiyA hai| 1 vidvanmanyatayA sadasyatitarAmudaMDavAgDaMbarAH zRMgArAdirasaiH pramodajanakaM vyAkhyAnamAtanvate / ye teca pratisadma saMti bahavo vyAmohavistAriNA yebhyastatparamAtmatattvaviSaya jJAnaM tu te durlabhAH // artha- Apako vidvAna mAnakara jo sabhAoMmeM zabdoMkA ghaTATopa dikhalAte huye bahuta ADaMbara karate haiM tathA jo zrRMgAra Adi rasoMke dvArA AnaMda denevAle aneka vyAkhyAna dete haiM aura logoMko mohajAlameM phaMsAte haiM aise upadezaka to bahuta haiM, pratyeka gharameM maujUda haiM, paraMtu jinase kucha paramAtma tatvakA jJAna ho aise upadezaka bahuta durlabha haiN| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [13 Age--isa paMcamakAlameM jaise sadupadezaka durlabha haiM vaise hI darzanamohanIyakarmake udayase jinake cittapara paradA | par3A huA hai aise zrotA loga bhI upadeza sunaneke yogya nahIM haiM isaliye bhadra puruSa hI upadeza sunaneke yogya hoM aisI AzA karate huye paMDitavarya kahate haiM-- nAthAmahedya bhadrANAmapyatra kimu sadRzAM / hemnyalabhye hi hemAzmalAbhAya spRhayenna kaH // 8 // artha--isa bharatakSetrake Aja isa paMcamakAlameM hama bhadrapuruSoMse hI aisI AzA rakhate haiM ki ve upadeza sunane ke yogya hoM / jaba hama bhadrapuruSoMse hI aisI AzA rakhate haiM taba phira samyagdRSTiyoMse to kahanA hI kyA hai, unase to bhadrapuruSoM se bhI adhika AzA rakhate hI haiN| jisa samaya suvarNakA milanA asaMbhava hai usa samaya yadi suvarNa pASANa hI milajAya to bhalA kauna puruSa usakI abhilASA nahIM karatA ? arthAt saba hI karate haiN| bhAvArtha-samyagdRSTI upadeza sunaneke yogya hoM to bahuta acchA hai, yadi samyagdRSTI | na hoM to bhadrapuruSa hI isake yogya hoN| ___ Age bhadrakA lakSaNa kahakara vahI upadeza sunaneke yogya hai aisA dikhalAte haiM-- - kudharmasthopi saddharma laghukarmatayA'dviSan / bhadraH sa dezyo dravyatvAnnAbhadrastadviparyayAt // 9 // artha-jisakA saddharma arthAt jainadharmase dveSa karanekA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhyAya wwww kAraNa mithyAtva karma bahuta thor3A raha gayA hai aura isaliye hI jo pramANase bAdhita aise kudharmameM tallIna hokara bhI svarga mokSakA kAraNa aura pratyakSaparokSa Adi pramANoMse abAdhita aise samIcIna dharmase (jaina dharmase) dveSa nahIM karatA hai use bhadra kahate haiM / api zabdase yaha bhI sUcita hotA hai ki jo kudharma saddharma donoMmeM madhyastha hokara bhI jaina dharmase dveSa nahIM karatA hai vaha bhI bhadra kahalAtA hai| aise bhadrako samIcIna dharmameM lAneke liye upadeza denA cAhiye kyoMki baha dravya samyagdRSTI hai / AgAmI kAlameM samyaktva guNake utpanna hone kI yogyatA rakhatA hai / tathA jo abhadra hai arthAt kudharmameM tallInaM hotA huA mithyAtva karmake, prabala udayase saddharmakI niMdA karatI hai aise jIvako upadeza denA 'vyartha hai, kyoMki usake AgAmI kAlameM bhI samyaktva guNa pragaTa honekI yogyatA nahIM hai| 1-yahAMpara abhadra arthAt jinamukhase parAnmukhako upadeza denekI manAI likhanese zAstrakArake hRdayakI saMkIrNatA nahIM samajha lenA cAhiye, kyoMki 'abhadroMko upadeza nahIM hI denA' yaha unakA abhiprAya nahIM hai kiMtu unakA abhiprAya yaha hai ki abhavyoMko diyA huA upedaza vyartha jAtA hai / jaise koraDU mUga hajAra ami denepara bhI gala nahIM sakatA isa liye usakA pakAnA vyartha hai isI taraha abhadra bhI upadezoM dvArA kabhI mokSamArgake anukUla nahIM ho sakatA isa liye usako upadeza denA vyartha hI hai| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta Age-jo puruSa vItarAga sarvajJake upadezase suzrUSA | Adi guNoM ko dhAraNa karatA hai vaha yadyapi samyaktva rahita ho tathApi vyavahArameM vaha samyaktvI jIvake samAna hI jAna par3atA hai, isI bAtako dRSTAMta dekara dikhalAte haiM-- zalAkayevAptagirAptasUtra pravezamArgo maNivacca yaH syAt / hInopi rucyA rucimatsu tadvad bhUyAdasau sAMvyavahArikANAm // 10 // ___ artha--jisa prakAra eka motI jo ki kAMti rahita hai usameM bhI yadi salAIke dvArA chidrakara sUta (DorA) pirone / yogya mArga kara diyA jAya aura use kAMtivAle motiyoMkI mAlAmeM piro diyA jAya to vaha kAMti rahita motI bhI kAMtivAle motiyoMke sAtha vaisA hI arthAt kAMti sahita hI suzobhita hotA hai| isIprakAra jo puruSa samyagdRSTI nahIM hai vaha bhI yadi sadguruke vacanoM ke dvArA araMhatadevake kahe huye zAstroM meM praveza karanekA mArga prApta karale arthAt zAstroMke samajhane yogya suzrUSA Adi guNa pragaTa karale to vaha samyaktva rahita hokara bhI samyagdRSTiyoMmeM nayoMke jAnanevAle vyavahArI loMgoko samyagdRSTIke samAna hI suzobhita hotA hai / yadi vaha samyagdRSTI ho to vaha to atyaMta suzobhita hotI hI hai yaha api zabdase sUcita hotA hai / abhiprAya yaha hai ki jo samyagdRSTI nahIM hai paraMtu zAstroke sunane Adike liye suzrUSA bhAdi guNoMko dhAraNa karanevAlA hai use samyagdRSTike samAna hI ginanA cAhiye aura usItaraha usakA Adara satkAra karanA cAhiye // 10 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhyAya isa prakAra upadeza denevAle aura upadeza sunanevAle donoMkI vyavasthAkara sAgAra dharmako pAlana karanevAle gRhasthakA lakSaNa kahate haiM nyAyopAttadhano yajanguNagurUn sadgIstrivarga bhajananyonyAnuguNaM tadarhagRhiNIsthAnAlayo hrImayaH / yuktAhAravihAra AryasamitiH prAjJaH kRtajJo vazI zRNvan dharmavidhiM dayAluraghabhIH sAgAradharma caret // 11 // artha--jo puruSa nyAyase dravya kamAtA hai, sadguNa aura guruoMkI pUjA karanevAlA hai, jo satya aura madhura vacana bolatA hai, dharma, artha aura kAma ina tInoM puruSArthIko paraspara virodha rahita sevana karatA hai, Upara likhe huye puruSArtha sevana karane yogya nagara athavA gAMva ke gharameM tInoM puruSArtha sevana karane yogya strIke sAtha nivAsa karatA hai, jo lajjA sahita hai, yogya rItise AhAra vihAra karatA hai, sajjAnoMkI saMgati karatA hai, vicArazIla hai, kRtajJa hai, iMdriyoMko vazameM rakhanevAlA hai, jo sadA dharmavidhiko sunatA rahatA hai, jo dayAlu hai aura pApoMse DaratA rahatA hai, aisA puruSa sAgAradharmako sevana karane yogya hai| bhAvArtha-apane svAmIse virodha karanA, mitrase virodha karanA, vizvAsaghAta karanA aura corI karanA Adi niMdya (nIca) kArya kahalAte haiM, aise nIca kAryoMko chor3akara brAhmaNa kSatriya vaizya zUdra Adi Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [17 apanI apanI jAtike anusAra sadAcArarUpa jo dravya kamAneke upAya haiM unheM nyAya kahate haiM, aise lokamAnya nyAyase jo dravya kamAyA jAtA hai vaha nyAyopAtta arthAt nyAyase kamAyA huA kahalAtA hai / jo dravya nyAyase kamAyA jAtA hai vaha isa loka aura paraloka donoMmeM sukha denevAlA hotA hai kyoMki use icchAnusAra kharca karane aura bhAI baMdhu kuTuMba Adiko bAMTa denemeM kisI tarahakI zaMkA nahIM hotii| corI Adi niMdya kAryoMse ikaTThe kiye huye dhanake kharca karanemeM jaisA bhaya hotA hai vaisA bhaya isameM nahIM hai| jo 2 anyAyase dhana kamAtA hai use rAjA bhI daMDa detA hai, lokameM bhI usakA apamAna hotA hai tathA aura bhI aneka tarahake duHkha bhogane par3ate haiM / isaliye nyAyasehI dhana kamAnA cAhiye, isIse yaha jIva isa lokameM sukhI raha 1-sarvatra zucayo dhIrAH sukarmabalagarvitAH / sukarma nihitAtmAnaH pApA sarvatra zaMkitAH // artha-jo dhIra puruSa acche kAma karaneke balase AbhimAnI haiM unakA citta saba jagaha nirmala rahatA hai unheM kahIM kisI tarahakA bhaya nahIM hotA / tathA jo durAcArI haiM una pApIyoMko saba jagaha zaMkA (bhaya) banI rahatI hai| 2-anyAyopArjitaM vittaM daza varSANi tisstthti| prApte tvekAdaze varSe samUlaM ca vinazyati // artha-anyAyase kamAyA huA dhana Adhikase adhika daza varSa taka ThaharatA hai, gyArahaveM varSa mUlasahita nAza ho jAtA hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MANJRivvvvvvvvvvvAAMR.. 18 ] prathama adhyAya sakatA hai, ' nyAyase kamAyA huA dhana hI satpAtrako dene aura dukhI jIvoM ke dukha dUra karanemeM kAma AtA hai aura aisA karanese yaha jIva paralokameM bhI sukhI hotA hai / vinA dhanake gRhasthadharma cala nahIM sakatA isaliye hI graMthakArane zlokameM sabase pahile ise likhA hai / __ sadAcAra, sujanatA, udAratA,caturatA,sthiratA aura priyavacana 1-yAMti nyAyapravRttasya tiryaMcopi shaaytaaN| apasthAnaM tu gacchaMtaM sodaro'pi vimuNcti|| artha-nyAyamArgameM calate huye puruSako pazu pakSI bhI sahAyatA dete haiM aura anyAya mArgameM calanevAleko sagA bhAI bhI chor3a detA hai| 2 vartamAnameM logoMke pAsa hajAroM lAkhoM karoDoM rupaye hote huye bhI dharmakAryoM meM kharca karaneke liye unakA jI nahIM cAhatA, koI koI lajjAse athavA kevala abhimAna yA yazake liye thoDAbahuta kAma karate haiM paraMtu ve isataraha vA aise kAma karate haiM ki jisameM unakA rupayA to Adhika laga jAtAhai aura phala bahuta thoDA hotA hai / isakA mukhya kAraNa yahI hai ki aise logoMkA dhana nyAyase kamAyA huA nahIM hai / yaha nIti hai ki jisa rItise dhana kamAyA jAtA hai prAyaH usI rItise vaha kharca hotA hai / yadi nyAyase kamAyA jAyagA to avazyahI dharmakAryoM meM lagegA; yadi anyAyase kamAyA huA hogA to vaha avazyahI adharma kAryoMmeM lagegA, athavA jisatisataraha kharca ho jAyagA / isaliye kahanA cAhiye ki dharmonnati, jAtyunnati, vidyonnati Adi karaneke liye mukhya kAraNa nyAyasa dhana kamAnA hai| 3 lokApavAdabhIrutvaM diinaabhyuddhrnnaadrH| kRtajJatA sudAkSiNyaM sadAcAraH / prkiirtitH|| artha-lokApavAdase bhaya honA, dIna puruSoM ke uddhAra karanemeM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwww sAgAradharmAmRta Adi apane aura dUsareke upakAra karanevAle AtmAke dharma guNa kahalAte haiM; satkAra, prazaMsA, sahAyatA Adise una guNoMko pUjya mAnanA athavA baDhAnA guNapUjA hai| mAtA pitA aura AcAryako guru kahate haiM, inako tInoM samaya arthAt savere, dopahara aura zAmako praNAma karanA, inakI AjJA mAnanA tathA aura bhI vinaya karanA 'gurupUjA hai| athavA jo jJAna saMyama Adi guNoMse guru arthAt baDe vA pUjya haiM unako guNaguru kahate haiN| aise puruSoMkI sevA karanA, Ate huye guruko dekhakara khaDe ho jAnA, unheM UMcA Asana denA, namaskAra karanA Adi guNaguruoMkI pUjA kahalAtI hai| sIH -jo madhura, prazaMsanIya aura utkRSTa bacana kahatA hai, dUsarekI niMdA aura apamAna karanevAle tathA kaThora prIti rakhanA, dUsareke kiye huye kAryakA upakAra mAnanA, aura dAkSiNya rakhanA arthAt kaThoratA aura durAgraha nahIM karanA sadAcAra kahalAtA hai| 1 yanmAtApitarau klezaM sahete saMbhave nRNAM / na tasya niSkRtiH zakyA kartuM varSazatairapi ||arth-hmaare janma leneke samaya hamAre mAtA pitA jo dukha aura kleza sahana karate haiM yadi usakA koI badalA cukAnA cAhe to vaha unakI sau varSa sevA karane para bhI nahIM cukA sktaa| 2 yadicchasi vazIkartuM jagadekena karmaNA / parApavAdasasyebhyo gAM caraMtI nivaary|| artha-he jIva ! yadi tU samasta saMsArako eka hI upAyase vaza karanA cAhatA hai to vaha upAya yahI hai ki tU apanI vANIrupI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 20] prathama adhyAya apriya Adi bacana kabhI nahIM kahatA, vahI sadrI arthAt satya va madhura bacana kahanevAlA kahalAtA hai| trivarga arthAt dharma artha kAma / jisase abhyudaya arthAt deveMdra nAgeMdra cakravartI Adi pada aura niHzreyasa arthAt mokSapadako siddhi hotI hai use ' dharma kahate haiM / jisake dvArA laukika samasta kAryoMkI siddhi hotI hai use artha kahate haiN| isIke dravya dhana saMpatti Adi nAma hai / sparzana rasanA Adi pAMcoM iMdriyoMkI sparza rasa Adi viSayoMmeM jo prIti hai use kAma kahate haiN| isa prakAra dharma artha kAma ina tInoM puruSArthoMko trivarga kahate haiM / ina tInoM puruSArthoM kA sevana gRhasthako nitya ' karanA cAhiye, paraMtu vaha sevana isaprakAra gAyako paraniMdArupI dhAnake khAnese re|k, arthAt kisIkI niMdA mata kr| 3 paraparibhavaparivAdAdAtmotkarSAca vadhyate karma / nIcargotraM pratibhavamaneka bhavakoTidurmocaM // artha-yaha jIva parakI niMdA aura apamAna karanese tathA apanI prazaMsA karanese pratyeka bhavameM nIcagotrakarmakA aisA baMdha karatA hai ki jisakA chUTanA karoDoM bhavoMmeM bhI kaThina ho / bhAvArtha- dUsarekI niMdA aura apanI prazaMsA karanese isa jIvako karoDoM varSoMtaka cAMDAla Adi nIca gotroMmeM janma lenA paDatA hai / 1. 'saMsAraduHkhataH sattvAn yo dharatyuttame sukhe ' jo saMsArake duHkhoM se nikAlakara jIvoMko uttama sukhameM pahuMcAde vahI dharma hai / | 2. yasya trivargazUnyAni dinAnyAyAMti yAMti ca / sa lAhakArabhastreva Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [21 kiyA jAya ki jisase ekake sevana karanese dUsarekI hAni na ho / isakA abhiprAya yaha hai ki dharma aura arthakA sarvathA nAza karake viSayAdika sukhoMkA anubhava nahIM karanA cAhiye, kyoMki kAmakI prApti artha arthAt dhanase hotI hai aura arthakI prApti dharmase hotI hai, isaliye jaise bIjake nAza honepara vRkSa nahIM uga sakatA usItaraha dharma aura arthake nAza honepara kAmakI prApti bhI nahIM ho sktii| jo puruSa kevala kAmasevanameM hI lagA rahatA hai vaha avazya hI dharmase bhraSTa hotA hai, usake saba dhanakA bhI nAza ho jAtA hai aura usake zarIrakI bhI baDI bhArI hAni hotI hai| isaliye dharma arthakI rakSA karatehuye kAmakA sevana karanA ucita hai / isItaraha jo puruSa dharma aura kAmakA ullaMghana kara arthAt nAza kara kevala dhana kamAnemeM lagA rahatA hai vaha bhI mUrkha hI hai, kyoMki hamArA kamAyA huA dhana yadi dharmakAryameM kharca na hogA zvasannapi na jIvati // artha-dharma artha kAma ina tInoM purUSArthoMke sevana kiye binA hI jisake dina Ata aura cale jAte haiM vaha purUSa luhArakI bhAtIke samAna zvAsa letA huA bhI mare hUyeke samAna hai| 3. trivarga saMsAdhanamaMtareNa pazorivAyurviphalaM narasya / tatrApi dharma pravaraM vadaMti na taM vinA yadbhavatorthakAmau // artha- trivarga sevana kiye vinA manuSyakI Ayu pazuke samAna vyartha hai / usa trivarga meM bhI AcAryoMne dharmako hI mukhya batalAyA hai kyoMki dharma ke vinA artha aura kAmakI prApti nahIM hotii| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAA 22] prathama adhyAya to vaha Ageke janmake liye athavA AgAmI kAlake liye sukhakA sAdhana nahIM ho skegaa| yadi vahI dhana dharmakAryoM meM la. gAdiyA jAyagA to usa dhanake dvArA upArjana kiyehuye dharmake saMbaMdhase Ageke janmoMmeM bhI aneka tarahake sukhoMkI prApti hogii| isItaraha yadi isa bhavameM bhI dhanakA upayoga na kiyA jAyagA arthAt kamAye huye dhanase kAmasevana na kiyA jAyagA to vaha IMTa pattharoMkI taraha paDA va gaDA raha jAyagA aura hamAre maraneke pIche avazyahI kisI dUsarekA ho jAyagA, usake kamAnemeM jo hiMsA jhUTha Adi pApa hamane kiye haiM ve kevala hamako hI bhogane paDeMge / isaliye manuSyako ucita hai ki dharma aura kAmako yathAyogya rItise sevana karatAhuA dhana kamAve / artha aura kAmako choDakara kevala dharmasevana karanA muniyoMkA kAma hai, | gRhasthoM ke pAsa to dhana honA hI cAhiye, vinA dhanake gRhasthadharma hI nahIM cala sakatA paraMtu dharma aura kAmako sarvathA choDakara dhana kamAnA ucita nahIM hai / kisI puruSako pUrvopArjita dharmake prabhAvase atula saMpatti kI prApti ho aura yadi vaha usa saMpattikA koI bhI bhAga dharma kAryameM kharca na karai to vaha jIva agile janmameM isataraha dukhI hogA 1 pAdamAyAnnidhiM kuryAtpAdaM vittAya khttvyet| dharmopabhogayoH pAdaM pAdaM bhrttvypossnne|| gRhastha apane kamAye huye dhanake cAra bhAga kare, usameMse eka bhAga to jamA rakkhe, dUsare bhAgase vartana vastra Adi gharakI / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgara v ~ sAMgIradharmAmRta [23 ki jaise vaha kisAna dukhI hotA hai jisake yahAM bahuta anAja utpanna honepara bhI jisane agilI phasalake boneke liye bIja nahIM rakkhA hai yA bIja kharIdaneke liye dhana nahIM rakkhA hai| saMsArameM vahI jIva sukhI samajhanA cAhiye ki jo paralokake sukha bhogatA hai / jo puruSa apanA saba dhana kharcakara kevala dharma aura kAmakA sevana karatA hai vaha bhI aMtameM dukhI hotA hai, tathA jo puruSa kAmasevana na karatA huA kevala dharma aura arthakA sevana karatA hai vaha to gRhastha hI nahIM kahalA sakatA kyoMki zrI somadevane likhA hai ki 'gRhiNI gRhamucyate na punaH kASThasaMgrahaH' arthAt strIkA nAma hI ghara hai| IMTa patthara, kATha Adike samudAyako ghara nahIM kahate / dhanI puruSoMke tIna bheda haiM-tAdAtvika, mUlahara aura kadarya / ye tInoM hI aise haiM ki inake hAthase dharmakI rakSA aura kAmasevana nahIM ho sakatA / jo puruSa AgekA kucha bicAra na kara mile huye dhanako kevala ayogya kAryoMmeM kharca karatA hai use tAdAlika kahate haiM, jo pUrvajoMke kamAye huye dhanako cIjeM kharIde, tIsarA bhAga dharmakArya aura apane bhoga upabhogoMmeM kharca kare aura cauthe bhAgase apane kuTuMbakA pAlana karai // athavA-AyArddha ca niyuMjIta dharme samAdhakaM ttH| zeSeNa zeSaM kurvIta ytntstucchmaihikN|| artha-apane kamAye huye dhanakA AdhA athavA kucha adhika | dharmakAryameM :kharca karai . aura vace huye dravyase yatnapUrvaka kuTuMba Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvvvvvvvvvvvvvwwww vv vvvNNNNNNNA 24 ] prathama adhyAya anyAya mArgase kevala khAne pInemeM uDA detA haiM use mUlahara kahate haiM aura jo puruSa Apako tathA apane kuTuMba sevaka Adi logoMko atyaMta duHkha dekara dhana bacAtA hai, kisI bhI kAryameM use kharca nahIM karatA vaha 'kadarya ( kRpaNa) hai / ina tInoMmeMse tAdAtvika aura mUlaharakA to saba dhana kharca ho jAtA hai| dhana kharca honepara vaha dharma aura kAma ina donoM puruSArthoMkA sevana nahIM kara sakatA, isaliye usakA kalyANa nahIM ho sktaa| kadarya arthAt kRpaNakA dravya yA to rAjA le letA hai athavA cora corI kara le jAte hai, isaliye use donoM nahIM mila sakatA / isaliye dharma artha kAma ina tInoM puruSAthoMko paraspara bAdhA rahita sevana karanA caahiye| kisI azubha karmake udayase kadAcita inameM koI vighna AjAya to jahAMtaka bane pahile pahileke puruSArthoMkI rakSA karanI cAhiye / bhAvArtha-tInoMmeM vighna AnekI saMbhAvanA ho to dharma aura arthakI rakSA karanA cAhiye, kyoMki ina donoMkI rakSA honese kAmakI siddhi kabhI apaneApa ho jaaygii| kadAcit ina donoMkI bhI rakSA na ho sake to dharmakI hI rakSA karanA cAhiye kyoMki anya donoM puruSArthoMkA mUla kAraNa dharma hI hai| isa AdikA pAlana poSaNa kare / kyoMki isa lokakA sukha tuccha hai isaliye isameM Adhika dhana kharca karanA yogya nahIM hai / 1 kutsitaH arthaH svAmI kadaryaH / nIca mAlikaM / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [25 prakAra gRhasthako dharma artha kAma ina tInoM puruSArthoMkA sevana parasparake 'anurodhase karanA cAhiye / / gRhiNI sthAna Alaya-jo apane samAna kulameM uptanna huI ho; agni, mAtA, pitA, guru aura sabhyajanoMke sAmane jisake sAtha vivAha huA ho aisI sadAcArase calanevAlI strIko gRhiNI kahate haiM; gharakI svAminIkA nAma hI gRhiNI haiM / gharameM aisI strI honese dharma artha va kAma ye tInoM hI puruSArtha acchI taraha sadha sakate haiM / jo patike sAtha kisI 1 parasparAnurodhena trivargo yadi sevyte| anargalamataH saukhyamavargopyanukramAt // artha-yadi dharma artha kAmakA sevana parasparake anurodhase kiyA jAya to isa bhavameM bhI niraMtara sukha milatA hai aura anukramase mokSakI prApti bhI hotI hai| 2 abhyutthAnamupAgate gRhapatau tadbhASaNe namratA tatpAdArpitadRSTirAsanavidhau tasyopacaryA svayaM / supte tatra zayAMta tatprathamato jahyAcca zayyAmati prAjJaiH putri niveditAH kulavadhUsiddhAMtadharmA ime // artha-sItA jisasamaya apanI susarAlako calane lagI usa samaya rAjA janakane usako yaha upadeza diyA thA ki he putri ! apane patike Anepara usakA satkAra karaneke liye uThakara khar3A honA, jo vaha kahe use vinayake sAtha sunanA, patike vaiThane para apanI dRSTi usake caraNoMpara rakhanA, patikI sevA svayaM karanA, patike soneke pIche sonA aura usase pahile uThanA ye saba kulavadhuoMke siddhAMtakarma haiM arthAt kulIna striyoMko avazya karanA cAhiye aisA vidvAn loga kahate haiN| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] prathama adhyAya tarahakA chala kapaTa na kare, daurAnI jiThAnI nanada sAsu AdikI sevA kare, anya kuTuMbI logoMko snehakI dRSTise dekhe, sevaka logoM para dayA rakkhe aura sauta ke sAtha kisI tarahakA virodha na karai vahI strI guNavatI aura acchI kahalAtI hai / isatirahaM gRhasthako aise gAMva athavA nagara meM rahanA cAhiye ki jahAM jinamaMdira, zAstrabhaMDAra, jaina pAThazAlA, aura sajjana puruSoM kI saMgati Adi dharmavRddhi ke sAdhana hoM tathA apane kuTuMba Adi acchI taraha nirvAha karaneke liye dhana kamAnekI bhI : anukUlatA ho / aise gAMva athavA zaharameM gRhasthako apanA ghara banAnA cAhiye | ghara bhI aisA honA cAhiye jisameM usako kisI bhI RtumeM kisI taraha kI takalIpha na ho, tathA jinapratimA virAjamAna karane ke liye, dharmadhyAna svAdhyAya Adi karane ke liye jisameM svataMtra ekAMta sthAna ho / isaprakAra gRhasthake liye trivarga sevana karane yogya strI, gAMva va zahara aura ghara honA cAhiye / hrImayaH - - arthAt lajjAsahita / lajjAvAn gRhasthako apane aizvarya, caya ( umara ) avasthA, deza, kAla, aura kulake anusAra vastra alaMkAra Adi pahananA cAhiye / nirlajja hokara apane deza kula aura jAtimeM niMdya aise AcaraNa karanA ucita nahIM hai| yuktAhAra bihAra - arthAt jisake bhojana aura Ane jAneke sthAna donoM hI yathAyogya hoM, zAstrAnusAra hoM / dharma 1 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [27 zAstrameM jina padArthoMke khAnekA niSedha kiyA haiM unako nahIM khAnA cAhiye tathA vaidakazAstrake anusAra bhojana karanA cAhiye, yogya deza tathA yogya kAlameM ghUmanA phiranA Adi vihAra karanA cAhiye ki jisameM ratnatrayadharmakI hAni na ho| Aryasamiti-arthAt gRhasthako sadAcArI aura 'sajjanoMkI saMgati karanA cAhiye / juArI, dhUrta, vyabhicArI, mithyAtvI, bhAMDa, mAyAvI aura naTa Adi duSTa puruSoMkI saMgati kabhI nahIM karanA cAhiye / - prAjJa-arthAt UhApoharupa 2 vicAra karanevAlA / jo vicAravAna hai vaha bala abalakA vicAra karatA hai, dIrghadarzI 1 yadi satsaMganirato bhaviSyasi bhaviSyasi / atha saMjJAnagoSThISu patiSyasi patiSyasi // artha-jo tU sajjanoMkI saMgati karegA to nizcaya hI uttama jJAnakI goSThImeM paDegA arthAt jJAna saMpAdana kregaa| 2 idaM phalamiyaM kriyA karaNametadeSa kramo vyayopyamanuSaMgajaM phalamidaM dazaiSA mama / ayaM suhRdayaM dviSatpriyatadezakAlAvimAviti prativitarkayan prayatate budho netaraH / artha-yaha phala hai, isake utpanna karaneke liye yaha kriyA karanI paDatI hai, usa kriyAkA yaha sAdhana hai, usakA krama aisA hai, usake karanemeM itanA kharca hogA, usake saMbaMdhase yaha phala milegA, merI dazA aisI hai, yaha merA zatru hai, yaha merA mitra hai, yaha deza aisA hai, samaya aisA hai ina saba bAtoMkA vicAra karake kisI kAryameM pravarta honA buddhimAnakA hI kAma hai, mUlko itanA | vicAra nahIM ho sktaa| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VVVVVVVV vvvvvvvvvvvvvvwvwwvvwvvvvvvvvvvwvvvvv 28 ] prathama adhyAya arthAt Ageko dUrataka socanevAlA hotA hai, aura saba manuSyoMse vizeSa jAnakAra hotA hai / bala cAraprakAra hai-dravyabala, kSetrabala, kAlabala aura bhAvabala / ye cAroM hI bala ApameM kitane haiM aura dUsaremeM kitane haiM isake vicAra karaneko balAbalavicAra kahate haiM / jo kArya bala abalake vicAra kiye vinA hI kiyA jAtA hai usameM sadA vipatti AnekI saMbhAvanA rahatI hai / jo manuSya kisI kAryako prAraMbha athavA samApta karake AgAmI kAlameM honevAle usake hAni lAbhako bhI usI samaya samajha letA hai athavA vicAra kara letA hai use dIdI kahate haiM / bastu avastumeM, kRtya akRtyameM, Apa aura dUsarameM kyA aMtara hai isako jo jAnatA hai vahI 'vizeSajJa hai / isaprakAra jisako bala abalakA vicAra hai, jo dUradarzI hai aura vizeSa jAnakAra hai use prAjJa kahate haiN| kRtajJa-jo dUsareke kiye huye upakArako 2 mAnatA hai tathA upakAra karanevAleke hita aura kuzalakI icchA rakhatA hai 1 pratyahaM pratyavekSeta narazcaritamAtmanaH / kiM nu me pazubhistulyaM kiM nu satpuruSairapi // manuSyako pratidina apane AcaraNa dekhane cAhiye aura vicAra karanA cAhiye ki pazuoMke samAna hai athavA sajjanoMke ? / 2 vidhitsurenaM yadihAtmavazyaM kRtajJatAyAH samupaihi pAraM / guNairupetopyakhilaiH kRtaghnaH samastamudvejayate hi lokaM // yadi tU isa Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m/NMARARAM - sAgAradharmAmRta [ 29 use kRtajJa kahate haiM / aisA puruSa saba logoMko priya hotA hai aura saba loga Avazyaka samaya para usakI sahAyatA karate haiN| vazI--jo iSTa padArthoM meM adhika Asakta nahIM hai, jisakI pravRtti viruddha padArthoM meM nahIM hai, jo pAMcoM iMdriyoM ke vikAroM ko rokanevAlA aura kAma krodha Adi aMtaraMga zatruoMko nigraha (vaza) karanevAlA hai use vazI kahate haiM / kAma krodha lobha mAna mada aura harSa ye chaha aMtaraMga zatru hai, svastrImeM atyaMta Asakta rahanA tathA vivAhita avivAhita parastrIkI abhilASA karanA kAma kahalAtA hai| apanA athavA dUsareke nAza va hAnikA kucha vicAra na karake krodha karanA krodha hai / satpAtrako dAna na denA tathA vinA kAraNa hI paradravya grahaNa karanA lobha hai| abhimAna karanA, yogya vacana na mAnanA, aura anya logoM ko apanese choTA mAnanA mAna hai| yauvana, suMdaratA, aizvarya, aura balake honese unmatta honA, hi ta ahitakA vicAra na karanA tathA icchAnusAra kriyA karanA Adiko mada kahate haiM / vinA kAraNa kisI dUsareko dukha dekara athavA jUA zikAra Adi pApakarma kara prasanna honA, khuzI mAnanA harSa kahalAtA hai / ina parivArako aura samasta logoMko apane vaza karanA cAhatA hai to kRtajJatAkA pAragAmI ho arthAt kRtajJa bana, kRtaghna mata ho kyoMki sapUrNa guNoMse bharapUra honepara bhI kRtaghna puruSa saba logoMko kSomita kara dete haiM, arthAt saba loga usase prIti choDa dete haiM / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sin 30] prathama adhyAya chahoM aMtaraMga zatruoMko sadA vaza rakhanevAlA hI vazI| athavA jiteMdriya kahalAtA hai| / dharmavidhiko 'sunanevAlA--svarga mokSake sukhake prApta honekA jo kAraNa hai use dharma kahate haiM, usa dharmakI jo vidhi hai arthAt yukti aura Agamake anusAra usakI jo sthiti hai usakA jo mArga athavA kAraNa hai use dharmavidhi kahate hai| usa dharmavidhiko arthAt dharmasAdhana karaneke kAraNoMko jo sadA sunatA rahatA hai vaha dharmavidhiko sunanevAlA kahalAtA hai| dayAlu --dukhI jIvoMke dukha dUra karanekI jisakI sadA icchA rahatI hai use dayAlu kahate haiM / dayA dharmakA mUla 1 bhavyaH kiM kuzalaM mameti vimRzan duHkhA-dRzaM bhItivAn saukhyaiSI zravaNAdibuddhivibhavaH zrutvA vicArya sphuttN| dharma zarmakaraM dayAguNamayaM yuktyAgaNAbhyAM sthitaM gRhNan dharmakathAzrutAvAdhikRtaH zAsyo nirastAgrahaH // jo apane hitakA vicAra karatA rahatA hai, saMsArake dukhoMse DaratA hai, sukhakI icchA karatA hai, zAstra Adike sunanese jisakI buddhi nirmala ho gaI hai, jo yukti aura Agamase siddha aura kalyANa karanevAle aise dayAmayI dharmako sunakara tathA usakA dRDha vicAra kara grahaNa karatA hai, jo durAgraha rahita aura bhavya hai vahI dharmazAstrake sunanekA adhikArI hai aise manuSyako avazya upadeza denA caahiye| 2 prANA yathAtmano'bhISTA bhUtAnAmapi te tathA / Atmaupamyena | bhUtAnAM dayAM kurvIta mAnavaH // jisaprakAra tumheM apane prANa ialitime Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [31 hai| jisake dayA nahIM hai use jainadharma dhAraNa karanekA adhikAra nahIM hai / yadi zatru bhI ho tathApi usapara dayA karanI caahiye| jo dayAlu hai usameM saba guNa Akara nivAsa karate haiN| aghabhI--arthAt pApabhIru-jo hiMsA jhUTha corI zarAba jUA Adi bure kAmoMse DaratA hai use pApabhIru vA pApoMse DaranevAlA kahate haiN| isaprakAra Upara likhe huye caudaha guNa jisa puruSameM vidyamAna hai vahI sAgAra dharmake pAlane yogya hai // 11 // priya haiM usIprakAra saba jIvoMko apane apane prANa priya haiN| isaliye manuSyoMko apane AtmAkI taraha saba jIvoMkI dayA karanI cAhiye / zrUyatAM dharmasarvasvaM zrutvA caivAvadhAryatAM / AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret // bho bhavyajana ho ! dharmakA mukhyasAra suno aura sunakara use dhAraNa karo arthAt usake anusAra clo| vaha dharmakA mukhyasAra yahI hai ki apane AtmAke pratikUla jo duHkha Adi haiM unheM kisI dUsare jIvako mata hone do arthAt kisIko duHkha mata do, sabapara dayA kro| avRttivyAdhizokAninuvarteta shktitH| AtmavatsatataM pazyedapi kITapipIlikAH // jinakI koI jIvikA nahIM hai tathA jo roga zoka Adise dukhI haiM aise jIvoMpara dayAkara unakA dukha dUra karanA cAhiye aura kIDe ciuMTI Adi choTe choTe jIvoMko bhI sadA apane samAna dekhanA caahiye| . . . - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] prathama adhyAya aba maMdabuddhivAle ziSyoMko sahaja hI smaraNa rahe isa - liye pUrNa sAgAradharmako kaha dete haiM- samyaktvamamalamamalAnyaNuguNazikSAtratAni maraNAMte / sallekhanA ca vidhinA pUrNaH sAgaradharmoyam || 12 || artha-- jisameM zaMkA, AkAMkSA Adi koI doSa nahIM hai aisA nirmala samyagdarzana dhAraNa karanA, aticAra rahita aNuvrata, aticArarahita guNatrata, aura aticArarahita zikSAvratoMkA pAlana karanA tathA marane ke aMtima samaya meM vidhipUrvaka sallekhanA arthAt samAdhimaraNa dhAraNa karanA yaha pUrNa sAgAradharma kahalAtA hai / bhAvArtha -- pUrNa sAgAradharma meM samyaktva aura saba vrata aticArarahita hone cAhiye, jabataka aticAra sahita vrata haiM tabataka usakA dharma apUrNa kahalAtA hai / samyaktva, aNuvrata, guNatrata, zikSAvrata aura sallekhanA inake sivAya devapUjA svAdhyAya Adi aura bhI zrAvaka ke dharma haiM paraMtu ve saba inhIM meM aMtarbhUta (zAmila) ho jAte haiM isaliye unheM alaga nahIM kahA hai, athavA zloka meM jo ca zabda hai usase devapUjA svAdhyAya Adi jo isa loka meM nahIM kahe haiM una sabakA grahaNa ho jAtA hai / sallekhanA vrata maraNake aMtima samaya meM dhAraNa karanA cAhiye / jisameM zarIra naSTa ho jAya vahI maraNa yahAMpara liyA hai, sallekhanA meM AvIcimaraNakA grahaNa nahIM kiyA hai kyoMki Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [33 AvIcimaraNa to saba jIvoMke pratyeka samayameM hotA rahatA hai| ( pratyeka saMsArI javike pratyeka samayameM jo Ayukarmake niSeka khirate rahate haiM use AvIcimaraNa kahate haiM ) kisI vastuke lAbhakI icchA na karake bAhya tathA AbhyaMtara tapazcaraNake dvArA zarIra aura kaSAyoMko kRza karanA arthAt ghaTAnA sallekhanA kahalAtI hai / putra, mitra, strI, viSaya Adike sukha, krodha Adi kaSAya ina saba parigrahoMko choDakara zAMta cittase dharmadhyAnameM lIna ho jAnA hI sallekhanA hai / yaha sallekhanAvrata sAgAradharmarupI rAjamaMdira para kalazake samAna hai| abhiprAya yaha hai ki vinA sallekhanAke sAgAradharmakI zobhA nahIM hai| isa salle. khanAkI vidhi isI graMthake aMtima adhyAya likheMge / // 12 // Age-asaMyamI samyagdRSTi jIvoMke bhI azubha karmoMkA phala maMda hotA hai yahI dikhalAte haiM bhUrekhAdisadRkkaSAyavazago yo vizvadRzvAzayA heyaM vaiSAyakaM sukhaM nijabhupAdayaM tviti zraddadhat / cauro mArayituM dhRtastalavareNevAtmaniMdAdimAn zarmAkSaM bhajate rujatyapi paraM nottapyate sopyadhaiH // 13 // artha--" bhagavAna sarvajJa vItarAgadevakI AjJA | kabhI ullaMghana karane yogya nahIM hai kyoMki sarvajJa vItarAgadeva kabhI mithyA upadeza nahIM de sakate " isaprakArake dRDha vizvAsase jo unakI AjJA mAnatA hai arthAt jisake gADha samya Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] prathama adhyAya gdarzana vidyamAna hai aisA jo puruSa " Apako acche laganevAle strI Adike viSayalukha choDane yogya haiM, kabhI sevana karaneyogya nahIM haiM, kyoMki inake sevana karanese dukha denevAle azubha karmoMkA baMdha hotA hai| tathA apane AtmAse utpanna huA nitya avinAzIka mokSasukha grahaNa karaneyogya hai arthAt ratnatrayarUpa upayogake dvArA AtmAmeM pragaTa karane yogya hai " isaprakArakA gADha zraddhAna karatA hai, kabhI svapnameM bhI isake pratikUla vicAra nahIM karatA, tathA jisaprakAra mAranekeliye kotavAlake dvArA pakaDA huA cora kotavAlakI AjJAnusAra kAlA muMha karanA, gadhepara caDhakara zaharameM phiranA Adi niMdya kArya karatA hai usIprakAra jo 'pRthvIkI rekhA Adike samAna apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura 1 anaMtAnubaMdhI kroghakA udAharaNa-pattharakI rekhA, apratyAkhyAnakrodha-pRthvIkI rekhA, pratyAkhyAnakrodha-bAlU athavA dhUlikI rekhA, saMjvalana krodha-jalakI rekhA, isapakAra cAroM krodhake ye cAra dRSTAMta haiM / isItaraha mAnake udAharaNa--pASANakA staMbha, haDDI, lakaDI aura latA haiN| mAyAke udAharaNa-bAMsakI jaDa, meDhekA sIMga, gomUtrikA ( calate huye bailakA pezAva karanA ) aura likhanemeM kalamakI 'TiDhAI hai / lobhake udAharaNa-majIThakA raMga, kAjala, kIcaDa aura haldIkA raMga hai / yahAMpara anaMtAnubaMdhI kaSAyako choDakara zeSa tInoMkA udAharaNa batalAyA hai kyoMki avirata samyagdRSTike ina tInoMkA hI udaya hai / samyagdarzana ho jAnese anaMtAnubaMdhIkA udaya nahIM hai| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 35 saMjvalana saMbaMdhI krodha mAna mAyA lobha ina mukhya bAraha kaSAya rUpa cAritramohanIya karmake udayase arthAt usa cAritramohanIya karma ke udayake paravaza hokara jo iMdriyoMse utpanna huye sukha kA anubhava karatA hai, cakSu rasanA Adi iMdri yoMke rupa rasa Adi iSTa padArthoM kA sevana karatA hai itanA hI nahIM kiMtu trasa aura sthAvara jIvoM ko bhI vaha pIDA detA hai, dukha pahuMcAtA hai / paraMtu ina kAryoM se vaha apanI niMdA avazya karatA hai, vaha samajhatA hai ki " merA AtmA hAthameM dIpaka lekara bhI aMdhe kUpameM paDa rahA hai, mujhe bAra bAra dhikkAra ho 19 isaprakAra jo apanI niMdA karatA hai tathA guruke samIpa jAkara bhI isaprakAra apanI niMdA karatA hai ki "he bhagavan ! maiM isaprakAra - ke kumArgameM jA rahA hUM, naraka Adi durgatiyoM ke dUkha mujhase kaise sahe jAyeMge " | abhiprAya yaha hai ki jaise pakaDA huA cora jAnatA hai ki kAlA muMha karanA gadhepara caDhanA Adi niMdya kAma hai tathApi kotavAlakI AjJAnusAra use saba kAma karane paDate haiM isIprakAra samyagdRSTI puruSa jAnatA hai ki trasa sthAvara jIvoM ko dukha pahuMcAnA iMdriyoM ke sukha sevana karanA niMdya aura ayogya kArya haiM, tathApi cAritramohanIyakarmake udayase use ye saba kAma karane paDate haiM, dravyahiMsA bhAvahiMsA bhI karanI paDatI hai, kyoMki apane samaya ke anusAra jo karmoMkA udaya AtA hai vaha kisIse rokA nahIM jA sakatA, usakA phala bhoganA hI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36] prathama adhyAya paDatA hai / bhAvArtha yaha hai ki jisake samyagdarzana utpanna ho gayA hai paraMtu cAritramohanIya karmake prabala udayase, jo iMdriyasukhoM ko choDa nahIM sakatA, trasa sthAvara jIvoMkI hiMsAkA tyAga nahIM kara sakatA aisA 'avirata samyagdRSTI jIva bhI pApoMse | 'atyaMta klezita nahIM hotA hai / jaba avirata samyagdRSTI jIva hI aneka pApoMse adhika dukhI nahIM hai to jisane viSayasukha saba choDa diye haiM athavA jisane ekadeza kiMvA sarvadeza hiMsAdikA tyAga kara diyA hai aisA jIva bhI pApoMse klozita nahIM ho sakatA / yaha zlokameM diye huye api zabdase sUcita hotA hai / isase yaha bhI abhiprAya nikalatA hai ki samyagdarzana utpanna 1 No iMdiaisu virado No jIve thAvare tase cAvi / jo saddahadi jiNuttaM sammAiThI avirado so // jo na to iMdriyoMke viSayoMse virakta huA hai aura na trasa sthAvara jIvoMkI hiMsAse virakta huA hai paraMtu jineMdradevake kahe huye padArthoMpara pUrNa zraddhAna karatA hai use avirata samyagdRSTI kahate haiN| 2 na duHkhabIjaM zubhadarzanakSitau kadAcana kSipramapi prarohati / sadApyanuptaM sukhabIjamuttamaM kudarzane tadviparItamiSyate // samyagdarzanarUpI bhUmimeM yadi dukhake bIja paDa bhI jAyaM to ve zIghra utpanna nahIM hote, aura sukhake bIja yadi na bhI paDe hoM to bhI sukha utpanna hotA hai| mithyAdarzanarUpI bhUmimeM ThIka isake pratikUla phala utpanna hote haiM, arthAt usameM yadi sukhake bIja paDa bhI jAyaM to bhI ve utpanna nahIM hote aura dukhake na paDate huye bhI duHkha utpanna hotA hI hai| - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 37 honeke pahile jisake AyukarmakA baMdha nahIM huA hai aisA samyagdRSTI jIva bhI zreSTha deva aura uttama manuSya honeke sivAya anya gatiyoM meM paribhramaNa nahIM kara sakatA arthAt usakA anya saMsArake paribhramaNakA kleza saba dUra ho jAtA hai / tathA jisane samyagdarzana utpanna hone ke pahile AyukarmakA baMdha kara liyA ho aura vaha narakAyukA baMdha huA ho to vaha jIva ratnaprabhA bhUmimeM arthAt pahile narakameM hI jaghanya athavA madhyama sthitikA hI anubhava karegA, use vahAM adhika dinataka dukha sahana nahIM karane pdd'eNge| isaliye jo bhavya jIva saMsArake duHkhoMse bhayabhIta haiM unheM jabataka saMyamakI prApti na ho tabataka 2 durgatAvAyuSo baMdhAtsamyaktvaM yasya jAyate / Ayuzchedo na tasyAsti tathApyalpatarA sthitiH // durgatimeM AyubaMdha honeke pIche jisake samyaktva utpanna huA hai usake yadyapi AyukarmakA cheda nahIM hotA tathApi sthiti ghaTakara bahuta thoDI rahajAtI hai / isaliye use thoDe dina hI duHkha bhogane par3ate haiN| yaha samyaktvakI mahimA hai| 1 janmonmAjyaM bhajatu bhavataH pAdapadmaM na labhyaM taccetsvairaM caratu na ca durdaivatAM sevatAM saH / aznAtyannaM yAdaha sulabhaM durlabhaM canmudhAste kSudyAvRtyai kavalayati kaH kAlakUTaM bubhukSuH // 1 // he deva ! janmamaraNarUpI duHkhoMke nAza karanekI jisakI icchA hai vaha durlabha aise Apake caraNakamaloMkI bhakti kare ApameM dRDha bhakti rakhakara yadi vaha svecchAnucArI bhI ho arthAt kisI bhI cAritrako Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wnnnnnnnnn 38 ] prathama adhyAya samyagdarzanakI ArAdhanA karaneke liye nitya prayatna karate rahanA cAhiye / isI vidhiko kahane ke liye yaha uparakA sUtra kahA gayA hai // 13 // Age-dharma aura sukhake samAna yaza bhI manako prasanna karanevAlA hai, isaliye ziSTa puruSoMko usakA bhI avazya saMgraha karanA cAhiye arthAt yaza phailAnA cAhiye aisA upadeza dete haiM dharma yazaH zarma ca sevamAnAH kepyekazo janma viduH kRtArtha / anye dvizo vidma vayaM tvamoghA nyahAni yAMti trayasevayaiva / / 14 / / artha--saMsArameM kitane hI aise jIva haiM ki jo puNya yaza aura sukha ina tInoM meM se kisI ekake sevana karanese apanA janma kRtArtha mAnate haiN| saba logoM kI ruci ekasI nahIM hotI alaga alaga hotI hai isaliye koI to kevala dharmasAdhana karanese hI apanA janma saphala mAnakara kevala usIkA sevana karate hai yaza aura sukhako choDa dete haiN| koI apanA yaza phailAkara hI dhAraNa na kare tathApi kucha hAni nahIM hai, kyoMki jo samyaktva utpanna huA hai to use cAritra bhI kabhI na kabhI avazya mila jaaygaa| paraMtu use kudavoMkA sevana nahIM karanA cAhiye / kyoMki bhUkhe purUSako yadi anna milanA sulabha hai to usase usakI bhUkha miTahI jAyagI / yadi kadAcit annakA milanA durlabha ho to usa samayameM bhI aisA kauna bhUkhA puruSa hai jo annake badale viSa khAnA cAhatA ho ? -II Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 39 apanA janma saphala mAnate haiM aura koI kevala sukhakA sevana karanese hI apanA janma saphala mAnate haiM / isItaraha loka aura vedako mAnanevAle tathA Apako zAstroM kA jAnakAra mAnanevAle aise bahuta se puruSa haiM jo ina tInoMmeMse do doko sevana karane se apanA janma saphala mAnate haiM arthAt kitane hI dharma aura yazako, kitane hI dharma aura sukhako tathA kitane hI yaza aura sukhako sevana karane se hI apanA janma saphala mAnate haiM / paraMtu loka aura zAstra ke jAnakAra ina donoM ko saMtoSa denevAle hama logoMkA to yaha hI mata hai ki dharma yaza aura sukha ina tInoM ko sevana karanese hI manuSyajanmake dina saphala gine jAte haiM arthAt tInoMke sevana karate huye jo dina nikalate hai vehI saphala haiM / sUtrameM diye huye evakArakA yaha abhiprAya hai ki ina tInoM se eka eka athavA do doke sevana karane se manuSyajanma kI saphalatA kabhI nahIM ho sakatI / isake kahane se graMthakArakA yaha abhiprAya hai ki pratyeka manuSyako pratidina apanI zaktike anusAra ina tInoMkA sevana karanA cAhiye, manuSyakA yaha eka kartavya hai // 14 // Age-samyagdarzana prApta honeke pIche yadi sakalasaMyamI hone kI sAmagrI na mile to kAlalandhi Adi ke milane para saMyatAsaMyata arthAt ekadeza saMyamI avazya honA cAhiye isIkA upadeza dete haiM Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] prathama adhyAya artha -- jo guru Adise dharmakA mUlottaraguNaniSThAmadhitiSThan paMcagurupadazaraNyaH / dAnayajanapradhAno jJAnasudhAM zrAvakaH pipAsuH syAt ||15|| upadeza sunatA hai use zrAvaka kahate haiM / jo uttaraguNoM ke utpanna hone meM kAraNa ho aura jinheM saMyama dhAraNa karanevAle prathama hI dhAraNa kareM unheM mUlaguNa kahate haiM / jo mUlaguNoM ke pIche dhAraNa kiye jAya aura jo utkRSTa hoM unheM uttaraguNa kahate haiM / mUlaguNa aura uttaraguNa ye donoM hI saMyamake bheda haiN| jo zrAvaka arthAt dezasaMyamI puruSa arahaMta Adi pAMcoM parameSThiyoM ke caraNakamaloko hI zaraNa mAnatA hai, unhIMko apanA dukha dUra karanevAlA samajhatA hai unhIMmeM apanA AtmA samarpaNa karatA hai aisA puruSa arthAt pAMcoM parameSThiyoM para zraddhA rakhanevAlA samyagdaSTI jo puruSa laukika sukhoM kI icchA na karake nirAkulatAse mUlaguNa aura uttaraguNoM ko dhAraNa karatA hai, jo ' pAtradAna Adi cAra prakArake dAna aura nityamaha Adi pAMcaprakArake yajJa ( pUjana) ina donoM kriyAoM ko mukhya rItise karatA hai aura jo svapara arthAt AtmA aura zarIra Adi pudgaloM ko bhinna bhinna jAnanevAle jJAnarupI amRtako sadA pIne kI icchA rakhatA hai use zrAvaka kahate haiM / isase 1 dhyAnena zobhate yogI saMyamena tapodhanaH / satyena bacasA rAjA gehI dAnena zobhate || muni dhyAnase, tapasvI saMyamase, rAjA satya bacanoMse aura gRhastha pAtrako dAna denese hI zobhAyamAna hotA hai| 1 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 41 yaha bhI siddha hotA hai ki zrAvakake khetI vyApAra Adi AjIvikA kArya gauNa haiM, tathA dAna pUjA paDhanA Adi kArya mukhya haiM, zrAvakako inheM apanA kartavya samajhakara karanA cAhiye / dUsarI yaha bAta siddha hotI hai ki samyagdarzanapUrvaka hI dezasaMyama dhAraNa kiyA jAtA hai aura dezasaMyamIko dAnapUjana avazya karanA cAhiye // 15 // isaprakAra pAMcaveM guNasthAnakA varNana kiyA / aba Age pAMcave guNasthAnake dravya bhAvarUpa je gyAraha bheda haiM arthAt zrAvakakI jo gyAraha pratimA haiM unameM se mahAvrata pAlana karanekI utkaTa icchA rakhanevAlA jo samyagdRSTi zrAvaka apanI " 2 AyuzrIvapurAdikaM yadi bhavetpuNyaM puropArjitaM syAtsarvaM na bhavenna tacca nitara|mAyAsite'pyAtmani / ityAryAH suvicArya kAryakuzalAH kArye'tra maMdodyamAH drAgAgAmibhavArthameva satataM prItyA yaMtaMte tarAm // artha- jo pUrva janma meM puNyakarma upArjana kiye haiM to isa janma meM dIrgha Ayu, lakSmI, suMdara va nIroga zarIra Adi saMsArake sukhoMkI samasta sAmagrI prApta hotI hI hai tathA jo pUrvajanmameM puNya nahIM kiyA hai to atyaMta prayatna karanepara bhI sukha nahIM milatA / isaliye jo AryapuruSa vicAra pUrvaka kArya karane meM kuzala haiM ve loga isa loka saMbaMdhI kAryo meM sAdhAraNa prayatna karate haiM aura AgAmI bhavakI sukhasAmagrI ke liye niraMtara adhikase adhika prayatna karate rahate haiM, arthAt dAna pUjA adhyayana Adi dharma kriyAoMko mukhya mAnate haiM aura khetI vyApAra Adi laukika kriyAoMko gauNa mAnate haiM / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] prathama adhyAya - zaktike anusAra kisI eka pratimAko dhAraNa karatA haiM usakI prazaMsA karate haiM raagaadikssytaartmyvikscchuddhaatmsNvitsukh-| svAdAtmasvabahirbahistrasavadhAdyahovyapohAtmasu // saddRgdarzanikAdidezaviratisthAneSu caikaadsh-| svekaM yaH zrayate yativrataratastaM zraddadhe zrAvakam / / 16 // artha--Age jo gyAraha pratimA kaheMge unameM anukramase uttarottara rAgadveSa mohakA adhika adhika kSayopazama hotA jAtA hai, jyoM jyoM rAga dveSa mohakA adhika adhika kSayopazama hotA jAtA hai tyoM tyoM nirmala caitanyarUpI anubhUti pragaTa hotI jAtI hai / vaha nirmala caitanyarUpI anubhUti hI eka prakArakA AnaMda hai athavA usa anubhUti (jJAna) se eka prakArakA AnaMda utpanna hotA hai| usa nirmala caitanyarUpI anubhUtise utpanna huye AnaMdakA anubhava karanA athavA usa anubhUti svarUpa AnaMdakA anubhava karanA hI una gyAraha pratimAoMkA aMtaraMga svarUpa hai / abhiprAya yaha hai ki rAgadveSa mohake uttarottara adhika adhika kSayopazama honese jo zuddha AtmAkI anubhUti pragaTa hotI hai usake AnaMdakA anubhava karate jAnA hI gyAraha pratimAyeM kahalAtI haiM / tathA mana bacana kAyase trasa jIvoMkI ( saMkalpI ) hiMsA sthUla jhUTha corI maithuna parigraha Adi pApoMkA deva guru aura sarmiyoM ke sAmane vidhi Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [43 | pUrvaka tyAga karanA tathA uttarottara adhika adhika tyAga karate jAnA una pratimAoMkA bAhya svarUpa kahalAtA hai / isaprakAra jinakA aMtaraMga aura bAhya svarUpa hai aise darzanika vrata Adi dezasaMyamI zrAvakake gyAraha sthAnoMmeMse arthAt gyAraha pratimAoMmeMse muniyoMke mahAvratoMmeM arthAt hiMsAdi pApoMkA pUrNarUpase tyAga karanerUpa pariNAmoMmeM Asakta huA samyagdRSTI puruSa eka pratimA bhI dhAraNa karatA hai usa zrAvakako bahuta dhanyavAda hai, vaha bahuta hI acchA karatA hai / yahAMpara pratimAoMko dhAraNa karanevAle samyagdRSTI zrAvakakA mahAvratoMmeM Asakta honA vizeSaNa diyA hai, usakA yaha abhiprAya hai ki jaise maMdira banAkara usa para kalaza caDhAte haiM usI prakAra zrAvakoMke vrata dhAraNa kara aMtameM mahAvrata avazya dhAraNa karane cAhiye / kalazoMke vinA jaise maMdirakI zobhA nahIM usIprakAra aMtameM munidharma dhAraNa kiye vinA zrAvakadharmakI zobhA nahIM hai / zrAvakadharmarUpI maMdirake zikhara para mahAvratarUpI kalaza caDhAnA hI cAhiye / sUtrameM diye huye ca zabdakA prayojana yaha hai ki vaha jisa pratimAkA pAlana kare use pUrNa gItase pAlana karai arthAt usa pratibhAkA pUrNa cAritra pAlana karai // 16 // Age-una gyAraha pratimAoMke nAma kahate haiMdRSTyA mUlaguNASTakaM vratabharaM sAmAyika proSadhaM saccittAnadinavyavAyavanitAraMbhopadhimyo matAt / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] prathama adhyAya uddiSTAdapi bhojanAJca viratiM prAptAH kramAtprAgguNa prauDhyA darzanikAdayaH saha bhavatyekAdazopAsakAH // 17 // ___artha-jo samyagdarzana ke sAtha sAtha ATha mUlaguNoMko dhAraNa karatA hai use pahilI pratimAkA dhAraNa karanevAlA darzanika kahate haiM / jo darzanika zrAvaka aticAra rahita aNuvrata tathA guNavrata aura zikSAvratoMko pAlana karatA hai vaha dUsarI pratimAkA dhAraNa karanevAlA pratika athavA vratI kahalAtA hai / vratI java aticAra rahita tInoM samayameM vidhipUrvaka sAmAyika karatA hai tava tIsarI sAmAyika pratimAkA dhAraNa karanevAlA kahalAtA hai| tIsarI pratimAkA dhAraNa karanevAlA java aSTabhI caturdazI ina parvake dinoM meM niyamase vidhipUrvaka proSadhopavAsa karatA hai taba use cAthA proSadha pratimAkA dhAraNa karanevAlA kahate haiN| jaba vaha saci. tta bhojanakA tyAga kara detA hai taba use pAMcavIM sacitta tyAga pratimA dhAraNa karanevAlA kahate haiM / java vaha dinameM maithuna karane kA tyAga kara detA hai taba vaha chaTTI divAmaithunatyAgI pratimAkA dhAraNa karanevAlA kahalAtA hai / jaba vaha strImAtrakA tyAga kara detA hai taba vaha brahmacaryapratipAvAlA kahA jAtA hai / jaba vaha khetI vyApAra Adi AraMbhoMkA tyAga kara detA hai taba use AraMbhatyAgI kahate haiM / jaba parigrahoMkA tyAga kara detA hai taba use parigrahatyAgI kahate haiM / isane mere liye yaha kAma acchA kiyA hai isaprakArakI anumodanAkA naba vaha tyAga kara detA | Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAragharmAmRta [ 45 1 hai taba use dazamI pratimAvAlA anumatityAgI kahate haiM / jo apane liye kiye huye bhojanoMkA tyAga kara detA hai use gyArahavIM pratimAvAlA uddiSTatyAgI kahate haiM / isa prakAra ye gyAraha pratimAyeM haiM / jo gyArahavIM pratimAvAlA anumodanA kiye huye tathA kahakara taiyAra karAye huye bhojanoM ko bhI nahIM karatA hai vaha khetI vyApAra Adi pApakAryoM meM apanI saMmati kyoM degA ? kaha kara taiyAra karAye huye athavA apane liye taiyAra huye vasatikA vastra Adiko kyoM kAmameM lAvegA ? arthAt kabhI nahIM / yaha api zabdase sUcita hotA hai / ye gyAraha pratimAyeM ekake bAda dUsarI aura dUsarIke bAda tIsarI isa prakAra anukrama se hotI haiM kyoMki isa jIvake anAdikAla se viSayavAsanAoMkA jo abhyAsa ho rahA hai usase utpanna huA asaMyama eka sAtha chUTa nahIM sakatA, isaliye vaha kramase chUTatA jAtA hai isaliye hI agalI agilI pratimAoM meM pahilI pahilI pratimAoMke guNa avazya rahate haiM, aura ve uttarottara baDhate jAte haiM / vratapratimA meM samyagdarzana aura mUlaguNoMkI utkRSTatA rahatI hai, sAmayika meM samyagdarzana, mUlaguNa aura vratoMkI utkRSTatA rahatI hai| isIprakAra sava pratimAoMmeM pahilI pahilI pratimAoMke guNa adhikatA se rahate haiM / isaprakAra anukramase jo dezasaMyamako 1 1 zrAvakapadAni devairekAdaza dezitAni khalu yeSu / svaguNAH pUrvaguNaiH saha saMtiSThate kramavivRddhAH // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhyAya dhAraNa karate haiM ve darzanika Adi gyAraha prakArake zrAvaka vA upAsaka kahalAte haiM // 17 // Age-pApoMke dUra karaneke liye nityapUjA Adi dharmakriyAyeM karanI cAhiye aura una dharmakriyAoMko siddha karaneke liye AjIvikAke liye khetI vyApAra Adi chaha karma karanese jo avazya honevAlA pApakA leza hai vaha zrAvakoM ko pakSa Adike dvArA tathA prAyazcittake dvArA avazya hI dUra karanA cAhiye / isIkA upadeza dene ke liye kahate haiMnityASTAhnikasaccaturmukhamahaH klpdrumaindrdhvjaa-| vijyAH pAtrasamakriyAnvayadayAdattIstapaHsaMyamAn / / svAdhyAyaM ca vidhAtumAdRtakRSIsevAvaNijyAdikaH / zudhdyA''ptoditayA gRhI malalavaM pakSAdibhizca kSipet // 18 // artha-'nityamaha, ASTAhnikamaha, caturmukhamaha, kalpadrumamaha aura aiMdradhvaja yaha pAMca prakArakI ijyA arthAt pUjA, 1 bhagavajinasenAcAryane AdipurANameM likhA hai-proktA pUjArhatAmijyA sA caturdhA sadArcanam / caturmukhamahaH kalpadrumazcASTAhviko'pi ca // artha-arahaMtokI pUjAkA nAma ijyA hai aura vaha cAra prakArakI hai-nityamaha, ASTAhnikamaha, caturmukha aura kalpavRkSa / tatra nityamaho nAma zazvajinagRhaM prati / svagRhAnnIyamAnA'rcA gandhapuSpAkSatAdikA // caityacaityAlayAdInAM bhaktyA nirmApaNaM ca yat / zAsanIkRtya dAnaM ca grAmAdInAM sadArcanam // artha-pratyeka dina Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OMMEENIgamAmA-upadhAramA sAgAradharmAmRta [47 pAtradatti, samAnadatti, anvayadatti, aura dayAdatti ye cAra dAna, tapa saMyama aura svAdhyAya ye zaMca kriyAyeM zrAvakoMke karaneke liye jaina zAstroMmeM prasiddha haiM / inheM karaneke liye hI zrAvaka khetI, vyApAra, sevA, zilpa, maSi aura vidyA ye AjIvikAke chaha karma AraMbha karatA hai / ina chaha karmoM meM use pApa bhI avazya lagatA hai / isaliye pUjA, dAna, tapa, saMyama aura svAdhyAya ina kriyAoMko pUrNa rItise karaneke liye khetI vyApAra Adi AjIvikA karanevAle gRhasthoM ko arahaMtadevakI AjJAnusAra athavA gurUke upadezAnusAra kisI prAyazcitase athavA pakSa jinamaMdirameM apane gharase gaMdha akSata puSpa Adi pUjanakI sAmagrI le jAkara bhaktipUrvaka jineMdradeva aura jinAlayakI pUjA karaneko nityamaha kahate haiM / tathA navIna jinamaMdira, jinapratimA banavAnA, maMdiroMkA jIrNoddhAra karanA aura nityapUjA sadA honeke liye gAMva kheta AdikA dAna denA bhI nityamaha hai| yA ca pUjA munIMdrANAM nitydaanaanussngginii| sa ca nityamaho zeyo yathA zaktyupakalpitaH // apanI zaktike anusAra munIzvaroMkI pUjA karake jo unako nitya AhAradAna detA hai use bhI nityamaha kahate haiN| mahAmukuTabaddhaistu kriyamANo mahAmahaH / caturmukhaH sa vijJeyaH sarvatobhadra ityapi // mahAmukuTavaddha rAjAoMke dvArA jo mahAmaha arthAt mahA yajJa ( mahApUjA ) kiyA jAtA hai use caturmukhayajJa kahate haiM isakA dUsarA nAma sarvatobhadra bhI haiN| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] prathama adhyAya caryA sAdhana ina upAyoMse khetI vyApAra AdimeM honevAle pApoMko dUra karanA cAhiye / isa zlokoM caturmukha yajJakA jo sat vizeSaNa diyA hai usase usakI pradhAnatA dikhalAI hai kyoMki vartamAna samayameM kalpavRkSayajJa honA to asaMbhava hai isa___datvA kimicchakaM dAnaM samrAbhiryaH pravartate / kalpavRkSamahaH so'yaM jagadAzAprapUraNaH // cakravartI kimicchaka dAna dekara arthAt tumako kyA cAhiye ? isaprakAra pUcha pUchakara mAganevAloMkI pUrNa icchAnusAra dAna dekara jo mahAyajJa karatA hai jisameM saMsArake saba logoMkI sava AzAyeM pUrI ho jAtI haiM use kalpavRkSayajJa kahate haiM / ___ASTAhniko maha: sArvajaniko rUDha eva saH / mahAnaidradhvajo'nyastu surarAjaiH kRto mahaH // cauthA ASTAhnika yajJa hai yaha yajJa jagatameM prasiddha hai aura rUDha hai arthAt aSTAhnikAke dinoMmeM jo vidhipUrvaka pUjA kI jAtI hai use ASTAhnikayajJa kahate haiN| inake sivAya eka pAMcavAM aiMdradhvaja yajJa hai jisako iMdra hI karatA hai| __valislapanamityanyantrisaMdhyAsevayA samaM / ukteSveva vikalpeSu zeyamanyacca tAdRzaM // Upara likhI huI pAMca prakArakI pUjAke sivAya bali (bhAta Adi naivedya caDhAnA ) abhiSeka, sadA tInoM samaya pUjana karanA tathA inake samAna aura bhI jo pUjAke prakAra haiM ve saba upara kahe huye pAMca prakArake bhedoMmeM hI AjAte haiM / evaM vidhavidhAnena yA mahejyA jinezinAM / vidhijJAstAmuzaMtIjyAM vRtti prAthamakalpikIM // isaprakAra vidhipUrvaka jo zrI jineMdradevakI pUjA karatA hai use AcArya loga zrAvakakA prathama kartavya samajhate haiM / - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta . [49 wwwwwwwwwvvvvvv liye caturmukha yajJa hI atyaMta uttama hai yahI aiMdradhvajake samAna hai // 18 // vArtA vizuddhavRtyA sthaatkRssyaadiinaamnusstthitiH| caturdhA varNitA dattirdayAdAnasamA'nvayaiH // artha-zuddha AcaraNapUrvaka arthAt apane kulakI ucita nIti ke anusAra khetI vyApAra Adi chaha prakArakI AjIvikA karanA vArtA kahalAtI hai| tathA dayAdatti, dAnadatti, samAnadAtti, aura anvayadatti ye cAra prakArake dAna kahalAte haiN| sAnukampamanugrAhye praannivRnde'bhyprdaa| trizudhdyAnugatA seyaM dayAdattirmatA budhaiH // artha-anugraha karaneyogya aise dIna prANiyoMpara kRpApUrvaka mana bacana kAyase unakA bhaya dUra karaneko paMDitaloga dayAdatti kahate haiN| mahAtapodhanAyAA pratigrahapuraHsaraM / pradAnamazanAdInAM pAtradAnaM tdissyte|| artha-uttama tapa karanevAle mahAtapasvI muniyoMke liye unakA satkArapUrvaka paDagAhana pAdaprakSAlana pajA Adikara jo unake liye AhAra auSadha pustaka pIchI kamaMDalu Adi denA hai use pAtradAna athavA dAnadatti kahate haiN| samAnAyAtmanA'nyasmai kriyAmantravratAdibhiH / nistArakottamAyeha bhUhemAdyatisarjanam // samAnadattireSA syAt pAtre madhyamatAmite / samAnapratipattyaiva pravRttA zraddhayA'nvitA // artha-garbhAdhAnAdika kriyA, maMtra aura vrata Adise jo apane samAna hai tathA jo saMsArarUpI samudrake pAra :jAneke udyogameM lagA huA hai aise gRhasthake liye jo bhUmi suvarNa Adi denA hai use samAnadAtta kahate haiM / athavA madhyamapAtra arthAt zrAvakake liye samAnabuddhise zraddhApUrvaka rAna deneko bhI samAnadatti kahate haiN| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] prathama adhyAya Age-pakSa caryA aura sAdhana ina tInoMkA svarupa kahate haiMsyAnmaitrAdyupabRMhito'khilabadhatyAgo na hiMsyAmahaM / dharmAdyarthamitIha pakSa uditaM doSaM vishodhyojjhitH|| sUnaunyasya nijAnvayaM gRhamatho caryA bhavetsAdhanaM / tvaMte'nnehatanUjjhanAdvizadayA dhyAtyAtmanaH zodhanaM / / 19 // artha-maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyastha ina cAra guNoMke nimittase vRddhiko prApta huA jo saba prakArakI hiMsAkA tyAga hai, arthAt- dharma, AhAra, auSadha, devatA aura maMtrasiddhi Adi kAryoM ke liye maiM kabhI trasa jIvoMkA ghAta nahIM AtmAnvayapratiSThArtha sUnave ydshesstH| samaM samayavittAbhyAM svavargasyAtisarjanam // saiSA sakaladattiH syAt svAdhyAyaH zrutabhAvanA / tapo'nazanavRtyAdi saMyamo vratadhAraNam // artha-apanA vaMza sthira rakhane ke liye apane putrako samasta dhana aura dharmake sAtha apanA kaTuMba samarpaNa karaneko sakaladatti kahate haiN| zAstroMkA paDhanA paDhAnA citavana karanA Adi svAdhyAya hai| upavAsa Adi karanA tapa hai aura vrata dhAraNa karanA saMyama kahalAtA hai / 1-sava prANiyoMpara dayAkara unakA duHkha dUra karanA athavA kisI prANiko duHkha na ho aisI icchA rakhanA athavA kisIke sAtha baira na rakhanA maitrI kahalAtI hai| 2-apanI apekSA jo guNoMmeM bar3e haiM unheM dekhakara prasanna honA, unake sAtha IrSA Adi na karanA pramoda hai| 3-dIna, duHkhI aura daridrI jIvoMpara anugraha karanA kArUNya hai / 4-mithyAdRSTi jIvoMpara rAgadveSa na kara madhyasthabhAva rakhanA mAdhyastha hai|| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [51 karUMgA, kabhI sthUla jhUTha corI Adi pApa nahIM karUMgA, bhAvArthakabhI kisIko duHkha nahIM pahuMcAUMgA, isaprakArakA jo samasta trasa jIvoMkI hiMsAkA tathA sthUla jhUTha corI AdikA tyAgarUpa AhiMsA pariNAma hai use pakSa kahate haiM / yahAMpara sAgAradharmakA prakaraNa hai isaliye trasa jIvoMko hiMsAkA tyAga hI lenA caahiye| saba pakArakI hiMsAke tyAgase yaha abhiprAya hai ki usake hiMsAke sAtha sAtha sthUla jhUTha, corI, parastrIsevana aura adhika mamatvakA bhI tyAga hai / isa pakSako pAlana karanevAlA arthAt pAkSika zrAvaka cAhe maMdakaSAyI hI ho tathApi usake kevala saMkalpI hiMsAkA tyAga ho sakatA hai AraMbhI hiMsA kA nhiiN| kyoMki vaha gRhasaMbaMdhI samasta kAryoM meM lagA huA hai, gharake saba kAma use karane par3ate hai, isaliye use AraMbhI hiMsA avazya karanI paDegI, ataeva dharma AhAra auSadhi Adike liye jo trasa jIvoMkI saMkalpI hiMsAkA tyAga hai tathA sthUla jhUTha corI AdikA tyAga hai use pakSa kahate haiM / pakSake saMskAroMse arthAt pAkSika zrAvakake vrata niraMtara pAlana karanese jo vairAgyarUpa pariNAma rAta dina baDhate rahate haiM, una vairAgya pariNAmoMse jo khetI vyApAra Adise utpanna huye hiMsA Adi doSoMko prAyazcitta Adi zAstroMmeM kahe huye upAyoMse vidhipUrvaka dUra karatA hai tathA apane putra ke liye athavA yadi putra na ! ho to putrake samAna bhAI bhatIjA Adi apane vaMzameM utpanna Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] prathama adhyAya huye kisI vArisa ke liye jise vaha svayaM pAlana poSaNa karatA thA aise kuTuMbako tathA dhana aura dharmako jo sauMpa detA hai aura phira jo apanA ghara choDanA cAhatA hai yA choDanekA abhyAsa karatA hai aise zrAvaka ke jo pahilI darzanapratimAse lekara dazavIM anumatityAga pratimAtaka vrata niyama Adi AcaraNa haiM use caryA kahate haiM / tathA jo gharake tyAga karanekA aMtima samaya hai jisasamaya prANa chUTanekA samaya samIpa AgayA hai usa aMtake samaya meM kisI niyata ' samayataka athavA jIvanaparyaMta jaisA usasamaya ucita ho usI taraha AhAra, zarIrakI saba ceSTAyeM aura zarIra inake chor3a denese jo vizuddha dhyAna utpanna hotA hai usa dhyAna se jo caitanyasvarUpa AtmAko zuddha karanA hai arthAt rAga dveSa saba choDa denA hai use sAdhana kahate haiM / sAdhanameM bhI prAyacitta Adike dvArA khetI vyApAra Adike doSa dUra karanA cAhiye yaha zloka meM diye huye tu zabdase sUcita hotA hai / abhiprAya yaha hai ki mUlaguNa tathA aNuvrata Adi vrata pAlana karanA pakSa hai / virakta hokara tathA ghara kuTaMbakA saba bhAra putrako dekara pahilI pratimAse dazavIM pratimAtaka ke vrata pAlana karanA caryA hai aura samAdhimaraNa dhAraNa karanA sAdhana hai ||19|| Age - pakSa caryA sAdhana inake dvArA zrAvakake jo tIna bheda hote haiM unhIMko saMkSapase kahate haiM 1 jahAM jIne maranekA saMdeha ho vahAM kisI niyata samayataka AhArAdikA tyAga kiyA jAtA hai / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [53 / - pAkSikAdi bhidA tredhA zrAvakastatra pAkSikaH / taddharmagRhyastaniSTho naiSThikaH sAdhakaH svayuk // 20 // artha-- jo pakSameM kahe huye AcaraNoMko pAlana kare athavA una AcaraNoMse suzobhita ho use pAkSika kahate haiM / pAkSika naiSThika aura sAdhaka ina tInoMke bhedoMse zrAvakake tIna bheda hote haiN| unameMse jisake ekadeza hiMsAke tyAga karanerUpa zrAvakake dharma vA vratake grahaNa karanekA pakSa hai, arthAt jisane zrAvakake vrata dhAraNa karanekI pratijJA kI hai, athavA jisane dezasaMyama prAraMbha kiyA hai, athavA zrAvakakA dharma svIkAra kiyA hai use pAkSika kahate haiM / tathA jo pUrNa rItise zrAvakake vratoMkA nirvAha karatA hai, jise dezasaMyamakA khUba abhyAsa ho gayA hai, jo aticArarahita zrAvakadharmakA pAlana karatA hai aura jo zrAvakakI saba vratakriyAoMkA pAlana karatA hai use naiSThika kahate haiM / isItaraha jo samAdhimaraNa dhAraNa karatA hai, jisakI samAdhi AtmAmeM lagI huI hai, jisakA dezasaMyama pUrNa hogayA hai aura jo apane AtmAke dhyAna karanemeM tallIna hai use sAdhaka kahate haiM // 20 // isaprakAra paMDitapravara AzAdharaviracita sAgAradharmAmRtakA unhIMkI bhavyakumudacaMdrikA saMskRtaTIkAke anusAra kiye huye bhASAnuvAdameM sAgAradharmakI sUcanA karanevAlA 'pahilA adhyAya samApta huaa||1|| | yahI adhyAya dharmAmRtakA dazavAM adhyAya hai / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] dUsarA adhyAya wwwwwwwwwwwwwwwmmmmm. wa dUsarA adhyAya / 1 saprakAra pahile adhyAyameM kevala sAgAradharmako sUcita kiyA / aba Age isa dUsare adhyAyameM pAkSikazrAvakake *AcAra vistArase kaheMge / usameM bhI pahileke AcAryoMne kaise bhavyapuruSako sAgAradharma svIkAra karanekI AjJA dI hai usIkA svarUpa kahate haiM tyAjyAnajasraM viSayAn pazyato'pi jinaajnyyaa| mohAttyaktumazaktasya gRhidharmo'numanyate // 1 // artha-jo bhavya jIva vItarAga sarvajJadevake anullaMghya zAsanake dvArA arthAt samyagdarzanake utpanna hojAnese strI bhojana vastra Adi viSayoMko niraMtara sevana karaneke ayogya mAnatA hai / api zabdase yaha abhiprAya nikalatA hai ki jaise yaha jIva anaMtAnubaMdhI kaSAyake vaza hokara viSayoMkA sevana karaneyogya samajhatA hai isaprakAra vaha una viSayoMko sevana karaneyogya nahIM samajhatA, unheM sadA choDaneyogya hI samajhatA hai tathApi pratyAkhyAnAvaraNa nAmake cAritramohanIyakarmake tIvra u. dayase una viSayoMko choDa nahIM sakatA, aise puruSoM ke liye dharmAcArya gRhasthadharma pAlana karanekI AjJA dete haiM / abhiprAya yaha hai ki jo gRhastha hiMsA Adi pApoMko pUrNa rItise nhiiN| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [55 choDa sakatA / jaba ekadeza unake tyAga karanekI pratijJA karatA hai taba AcArya use svIkAra karate haiN| yahAMpara koI yaha prazna kara sakatA hai ki yadyapi gRhasthadharmameM trasa jIvoMkA ghAta nahIM hotA tathApi sthAvara jIvoMkA ghAta hotA hai / aisI avasthAmeM AcAryane jo gRhasthadharmake svIkAra karaneke liye saMmati dI hai vaha yogya na hogI, kyoMki usa sammatimeM sthAvara jIvoMke ghAta karanekI anumatikA doSa AcAryako lagegA, paraMtu isakA samAdhAna upara likhe vAkyoMse hI ho jAtA hai aura vaha isaprakAra hai ki jisasamaya sabataraha hiMsA karanevAlA jIva samyagdRSTI hokara zrAvakadharmako svIkAra karatA hai taba vaha apanI 'asamarthatAke kAraNa samasta viSayoMkA tyAga nahIM kara sakatA, kevala apane yogya viSayoMke sevana karanemeM lagA rahatA hai usasamaya 'pahi 1. viSayaviSaprAzanotthitamohajvarajAnatatIvratRSNasya / niHzaktikasya bhavataH prAyaH peyAdyupakramaH zreyAn // artha-viSayarUpI viSama annake sevana karanese jo mohajvara utpanna huA hai usa mohajvarake saMbaMdhase jisako tIvra tRSNA arthAt viSayasevana karanekI lAlasA lagI huI hai aura jo atyaMta azakta hogayA hai aise jIvako peya padArthoMkA denA hI kalyANakArI hogA, arthAt jaise jvarase azakta aura tRSNAtura manuSyako pahile pIneyogya padArtha aura phira khAneke padArtha diye jAte haiM isIprakAra mohAbhibhUta puruSako pahile yogya viSayoMkA sevana karanA aura phira kramase choDanA hI kalyANakArI hogaa| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] dUsarA adhyAya lekI apekSA bahuta acchA hai ' isaprakAra karate huye AcAryane sthAvara jIvoMke ghAta karanekI sammati dI yaha kabhI siddha nahIM hotA kyoMki Upara jo likhA hai ki "jo gRhastha hiMsAdi pApoMko pUrNa rItise nahIM chor3a sakatA aura taba vaha ekadeza unake tyAga karanekI pratijJA karatA hai usasamaya AcArya use svIkAra karate hai" usakA abhiyAya yaha hai ki AcArya prathama hI sarva tyAga karanekA upadeza dete haiM / yadi vaha usameM asamartha hotA hai aura AcAryase nivedana karatA hai ki mahArAja ! mujhase sarvatyAga na ho sakegA, maiM ekadezakA tyAga karatA hUM taba AcArya "acchA" aisI sammati dete haiM, athavA sarvatyAgameM asamartha dekhakara ekadezakA tyAga karAte haiN| bhAvArtha-yaha hai ki AcAryane tyAga karanekI sammati dI hai gRhasthake dharma dhAraNa karanekI nhiiN| isaliye ve gRhasthase honevAle sthAvara jIvoMke ghAtameM sahamata bhI nahIM haiM, ataeva usameM sammati denekA doSa bhI unapara nahIM laga sakatA // 1 // ____ Age-zuddha samyagdRSTI pAkSika zrAvakase ahiMsA pAlana karanekeliye madya AdikA tyAga karAte haiM / athavA zrAvakake ATha mUlaguNa kahate haiM| 2- sarvavinAzI jIvastrasahanane tyajyate yato jaineH / .. sthAvarahananAnumatistataH kRtA taiH kathaM bhavati // 1 // artha-jaba AcAryane sabatarahakI hiMsA karanevAle jIvase trasa jIvoMke ghAta karanekA tyAga karAyA hai taba usase yaha kaise siddha ho sakatA hai ki unhoMne sthAvara jIvoMkI hiMsA karanemeM apanI sammati dI ? arthAt kabhI nhiiN| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaridharmAmRta tatrAdau zraddadhajjainImAjJAM hiMsAmapAsituM / madyamAMsamadhunyujjhatpaMcakSIraphalAni ca // 2 // ___ artha-jo jIva gRhasthadharmameM rahakara prathama hI zrI jIneMdradevakI AjJApara zraddhAna karatA hai arthAt jineMdradevake kahe huye zAstroMko pramANa mAnatA hai aura jo dezasaMyama dhAraNa karanA cAhatA hai aise gRhasthako madya Adi viSayoMke sevana karanese unameM rAga karanerUpa jo bhAvahiMsA hotI hai aura una madya AdimeM utpanna honevAle jIvoMkA vinAza ho jAnese jo dravyahiMsA hotI hai ina donoM taraha kI hiMsAkA tyAga karane ke liye 1 madya mAMsa madhukA aura pIpala Adi pAMcaprakArake ' kSIravRkSake phaloMkA avazya tyAga karanA cAhiye / inhIM ATha vastuoMke tyAga karaneko ATha mUlaguNa kahate haiM / zlokameM diye huye 'ca' zabdakA yaha abhiprAya hai ki Upara likhI huI madyamAMsa Adi ATha cIjoMke sAtha sAtha use navanIta (launI vA makkhana ), rAtriko bhojana aura vinA chanA huA pAnI ityAdi cIjoMkA 1-mAMsAziSu dayA nAsti na satyaM madyapAyiSu / AnRzaMsyaM na matryeSu madhUduMbaraseviSu // artha-mAMsa lAnevAle hamArAbahIM hotI, madyapAna karanevAle satyabhASaNa nahIM kara sakate aura madhu tathA udaMvara khAnevAle jIva ghAtaka athavA milate haiN| " 2-jina vRkSoMke toDanese dUdha nikalatA hai aise baDa gUlara pIpala Adi vRkSoMko kSIravRkSa alavA chidaMbara kahate haiN| - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA adhyAya bhI avazya tyAga karanA cAhiye / Upara jo "zrI jineMdradevakI AjJApara zraddhAna karatA hai" aisA likhA hai usakA abhiprAya yaha hai ki jo jIva zrI jinendradevakI AjJApara zraddhAnakara madyamAMsa Adiko tyAga karatA hai vahI dezavatI ho sakatA hai, yadi kisI puruSake kulaparaMparAse madyamAMsa AdikA sevana na hotA ho aura usIke anusAra vaha puruSa bhI unakA | tyAga karade to bhI vaha dezavratI nahIM ho sakatA // 2 // Age-apane aura anya AcAryoMke matase mULaguNama kucha bheda dikhalAte haiM - aSTaitAn gRhiNAM mUlaguNAn sthUlavadhAdi vA / phalasthAne smared dyutaM madhusthAna ihaiva vA // 3 // artha-upAsakAdhyayana arthAt zrAvakAcAra zAstroMke anusAra gRhasthoMko sabase pahile dhAraNa karaneyogya jo 'madya mAMsa 1 madyamAMsamadhutyAgAH sahodaMbarapaMcakaiH / aSTAvete gRhasthAnAmuktA mUlaguNAH zrute // 2 // (zrImatsomadevAcAryaH) artha-pAMca prakArake uMdabara phaloMke sAtha sAtha madya mAMsa aura madhukA tyAga karanA ye ATha mUlaguNa zrAvakake hote haiM aisA zAstroMmeM kahA hai| madyaM mAMsaM kSaudraM paMcodubaraphalAni yatnena / hiMsAvyuparatakAmai moktavyAni prathamameva // (zrImadamRtacaMdrAcAryaH) artha-hiMsA tyAga karanekI icchA karanevAloMko prathama hI yatnapUrvaka madya mAMsa madhu aura Umara kaThumara pIpara baDa pAkara ye pAMcoM udaMbara phala choDa dene yogya haiN| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 59 MnAmwww sAgAradharmAmRta madhu aura pAMcoM udaMbaroMkA tyAga karanA ' ye mATha mUlaguNa kahe haiM, unameM mUlaguNa dhAraNa karAnevAle AcAryako itanA smaraNa aura rakhanA cAhiye ki inhIM mUlaguNoMko anya AcAryoMne dUsarI taraha se likhA hai, vahI 'vA' zabdase dikhalAte haiM / Upara jo pAMca udaMbara phaloMkA tyAga karanA kahA hai unake badalemeM zrI samaMtabhadrAcAryane hiMsA, jhUTha, corI, parastrI aura parigraha ina pAMcoM pApoMkA sthUlarItise arthAt ekadeza tyAga karanA 'kahA hai arthAt unake matameM pAMcoM pApoMkA ekadeza tyAga tathA madya mAMsa madhukA tyAga ye hI ATha mUlaguNa haiM isItaraha bhagavajinasenAcAryakA yaha mata hai ki svAmI samaMtabhadrAcAryane jo ATha mUlaguNa kahe haiM unameM madhuke badale jUA khelanekA tyAga karanI cAhiye arthAt unake matameM pAMcoM 1-madyamAMsamaghutyAgaiH sahANuvratapaMcakaM / aSTau mUlaguNAnAhurgahiNAM zramaNottamAH // (svAmisamataMbhadrAcAryaH) ___ artha-madyamAMsa aura madhuke tyAgake sAtha pAMcoM aNuvratoMkA pAlana karanA gRhasthoMke ATha mUlaguNa haiM aisA gaNadharAdi devoMne kahA hai| 2 hiMsAsatyastyeyAdabrahmaparigrahAcca baadrbhedaat| dyUtAnmAMsAnmadyAdviratihiNo'STa saMtyamI mUlaguNAH // (zrIbhagavajinasenAcAryaH) artha-hiMsA, jhUTha, corI, abrahma aura parigraha ina pAMcoM pApoMko sthUlarItise tyAga karanA tathA jUA mAMsa aura madyakA tyAga karanA ye | gRhasthoMke ATha mUlaguNa hote haiN| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] dUsarA adhyAya | pApoMkA ekadeza tyAga tathA madya mAMsa aura jUAkA tyAga karanA ye ATha mUlaguNa haiM / isaprakAra do vA zabdoMse tIna pakSa sUcita kiye haiN| Upara jo " itanA smaraNa aura rakhanA cAhiye" yaha likhA hai usakA abhiprAya yaha hai ki hiMsA, jhUTha, corI, parastrI aura parigraha ye pAMca pApa, pAMca udaMbaraphala, | madya mAMsa madhu aura jUA inakA tyAga karanA mokSakA kAraNa hai isaliye AcAryoMko yama niyamarUpase inakA tyAga karanA cAhiye aura gRhasthoM ko avazya tyAga karanA cAhiye / mUlaguNoMko to janmabharake liye dhAraNa karanA cAhiye aura bAkI bace huoMko ho sake to janmabhara ke liye aura yadi na ho sake to niyamarUpase avazya tyAga karanA cAhiye // 3 // . Age-madya' arthAt zarAbameM bahutase jIva rahate haiM tathA usake sevana karanese isaloka aura paralokameM atyaMta duHkha hotA hai isaliye zarAba pInekA avazya tyAga karanA cAhiye aisA dikhalAte haiM 3-janmabharake liye tyAga karanA yama hai aura kucha dinoMke liye tyAga karanA niyama hai| ... 1. manomohasya hetutvAnnidAnatvAccadurgateH / madyaM sadbhiH sadA tyAjyamihAmutra ca doSakRt // 1 // artha-madya manako mohita karanevAlA hai, narakAdi durgatiyoMkA kAraNa hai aura isaloka tathA paralokameM duHkha denevAlA hai / isaliye satpuruSoMko sadA isase alaga rahanA cAhiye arthAt ise choDanA caahiye| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAgAradharmAmRta [61 yadekabiMdoH pracaraMti jIvAzcettat trilokImapi pUrayati / yadviklavAzcemamamuM ca lokaM yasyati tatkazyamavazyamasyat // 4 // artha-jisakI eka bUMdameM utpanna huye jIva nikalakara yadi uDane lageM to unase Urdhvaloka madhyaloka aura adholoka ye tInoM hI loka bharajAyaM isake sivAya jisake pAnase mohita huye jIva isa bhava aura paraloka donoM lokoMkA sukha naSTa karate haiM donoM bhavoMko duHkhasvarUpa banA dete haiM aisA jo madya hai usakA avazya tyAga karanA cAhiye / apane AtmAkA hita cAhanevAle puruSako madya na pInekA dRDha niyama lenA cAhiye // 4 // Age--madya pInese dravyahiMsA aura bhAvahiMsA donoMtarahakI hiMsA hotI hai yaha kahakara usake tyAga karanevAleko kyA kyA lAbha hote hai aura usake paneivAloMko kyA kyA hAni hotI hai athavA isake tyAga karane aura pInemeM kyA kyA guNa doSa haiM isIko dRSTAMtadvArA spaSTarItise dikhalAte haiM pIte yatra rasAMgajIvanivahAH kSipraM mriyate'khilAH / kAmakrodhabhayabhramaprabhRtayaH sAvadyamudyati ca / vivekaH saMyamo jJAnaM satyaM zaucaM dayA kSamA / madyAtpravIyate sarve tRNyA vanhikaNAdiva // artha-jaise AmikA eka hI kaNa tRNoMke samUhako nAza kara detA hai usItaraha madya pInese vicAra, saMyama, zAna, satya, pavitratA, dayA, kSamA, Adi samasta guNa usIsamaya naSTa ho jAte haiN| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] mamman dUsarA adhyAya tanmadyaM vratayanna dhUrtilaparAskaMdIva yAtyApadaM tatpAyI punarekapAdiva durAcAraM caranmajjati // 5 // artha-jisa 'madyake panike bAda hI usa madyake rasameM utpanna huye athavA jinake samUhoMse milakara vaha madyakA rasa banA hai aise aneka jIvoMke saba samUha usI samaya mara jAte haiM, tathA kAma, krodha, bhaya, bhrama arthAt mithyAjJAna athavA cakra ke samAna :zarIrakA phiranA, abhimAna, hAsya, arati, zoka Adi niMdya aura pApa baDhAnevAle pariNAma ra utpanna hote haiN| 1 rasajAnAM ca bahUnAM jIvAnAM yoniriSyate madyaM / madyaM bhajatAM teSAM hiMsA saMjAyate'vazyaM // artha-madya rasase utpanna huye bahutase jIvoMkI yoni arthAt utpanna honekA sthAna hai / isaliye jo madyakA sevana karate haiM unake una jIvoMkI hiMsA avazya hotI hai| samutpadya vipadyeha dehino'nekazaH kil| madye bhavaMti kAlena manomohAya dehinAM // artha-madyameM aneka jIva utpanna hote aura marate rahate haiM aura samaya pAkara ve jIva usa madyake pInevAloMke manako moha utpanna karate rahate haiM / __ madyaM mohayati mano mohitacittastu vismarati dharma / vismRtadharmA jIvo hiMsAmavizaMkamAcarati // artha-madya manako mohita karatA hai tathA mohitacittaghAlA puruSa dharmako bhUla jAtA hai aura dharmako bhUlAhuA jIva nIDara hokara hiMsA karatA hai| 2-abhimAnabhayajugupsAhAsyAratizokakAmakopAdyAH / hiMsAyAH paryAyAH sarve'pi ca sarakasannihitAH // artha-AbhamAna, bhaya, glAni, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [63 tathA jisake na pInekA vrata grahaNa karanese jisaprakAra dhUrtila nAmake corako kIsItaraha kI vipatti nahIM huI thI usIprakAra jisa kulameM madya nahIM piyA jAtA aise kulameM utpanna hokara bhI jo deva guru paMca AdikI sAkSIpUrvaka madya na pInekA vrata grahaNa karatA hai, aneka tarahake doSoMse bharehuye madyake choDanekA pakkA niyama kara letA hai usako kisItarahakA duHkha nahIM hotA, aura jisake pInese jisaprakAra ekapAda nAmake sanyAsIne ( mithyAtapasvI ) avivekI hokara cAMDAlinIke sAtha sahavAsa kiyA thA, mAMsa khAyA thA aura na pIne yogya cIjeM pIyIM thIM tathA aise durAcaraNa karatA huA vaha aMtameM naraka Adi durgatiyoMmeM gayA thA, usIprakAra jisa madyake pInevAle aneka durAcaraNa karatehuye naraka Adi durgatiyoMmeM DUbate haiM, usaprakArake madyako avazya choDa denA cAhiye / abhiprAya yaha hai ki madya pInese usameM utpanna honevAle aneka jIvoMkA ghAta hotA hai isase dravyahiMsA hotI hai aura usake pInevAloMke pariNAma krodha kAma Adi rUpa hote haiM isaliye 'bhAvahiMsA bhI hotI hai| ataeva madya pInese donoM tarahakI hiMsA hotI hai hAsya, arati, zoka, kAma, krodha Adi saba hiMsAkI paryAya haiM arthAt ve saba eka tarahakI hiMsA haiM aura ve saba madyake samIpa rahate haiN| bhAvArtha-madya pInese abhimAna Adi bhAva utpanna hote haiM aura ve saba hiMsAke hI bheda haiM isaliye madya (zarAba) pInese bhAvahiMsA avazya hotI hai| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] dUsarA adhyAya aura usake pInevAle ekapAdake samAna mahA dukhI hote haiM tathA usake tyAga karanevAle donoM tarahakI hiMsAse bacate haiM aura ve dhUrtilakI taraha sukhI hote haiM // 5 // Age- jo vizuddha AcaraNoMkA ghamaMDa karate huye bhI mAMsabhakSaNa karate haiM unako niMdya ThaharAte huye kahate haiM sthAne'naMtu palaM hetoH svatazcAzucikazmalAH / zvAdilAlAvadapyadhuH zuciMmanyAH kathaM nu tat // 6 // artha-- jo jAti kula AcAra Adise malina arthAt nIca haiM ve lohU vIrya Adise apavitra athavA viSTAkA kAraNa Ara viSTAsvarUpa honese svabhAvase hI apavitra aise mAMsako yadi bhakSaNa kareM to kisItaraha ThIka bhI ho sakatA hai kyoMki kadAcit nIca logoMkI aisI pravRtti ho bhI sakatI hai paraMtu jo Apako pavitra mAnate haiM AcAra vicArase AtmAko pavitra mAnate haiM ( paraMtu vAstavameM mAMsa Adi abhakSya vastuoMke khAnese pavitra nahIM hai ) ve loga bAja kuttA Adi apavitra jIvoMkI lAra mile huye mAMsako athavA bAja kuttA AdijIvoMkI lArake samAna apavitra mAMsako kaise 'khAte haiM ! kyoMki yaha 1 raktamAtrapravAheNa strI niMdyA jAyate sphuTaM / dvidhAtujaM punamAMsa pavitraM jAyate kathaM // artha-jaba strI raktake bahanemAtrase niMdya aura apavitra ginI jAtI hai taba do dhAtuoMse utpanna huA mAMsa bhalA kaise pavitra ho sakatA hai ? Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 65 baDA bhArI nIca kRtya hai / paMDitavara aise puruSoMke liye baDA bhArI dhikkAra dete haiM aura api zabdase Azcarya pragaTa karate haiM / graMthakArane isa kRtyako nIca dikhalAne ke liye aura unheM dhikkAra denekeliye hI gardA artha meM saptamI vibhakti dI hai // 6 // Age-apane Apa marehuye machalI Adi paMceMdriya jIvoMke mAMsa khAne meM koI doSa nahIM hai aisA mAnanevAloMke liye kahate haiM- hiMsraH svayaM tasyApi syAdaznan vA spRzanpalaM / pakkApakA hi tatpezyo nigodaughasutaH sadA // 7 // artha - jo jIva mAMsa khAnevAleke binA kisI prayatnase apane Apa mare huye machalI bhaiMsA Adi prANiyoMkA mAMsa khAtA hai athavA kevala usakA sparza karatA hai vaha bhI dravyahiMsA karanevAlA hiMsaka avazya hotA hai / kyoMki mAMsakA TukaDA bhakSayaMti palamastacetanAH saptadhAtumayadehasaMbhavaM / yadvadaMti ca zucitvamAtmanaH kiM viDaMbanamataH paraM budhAH // artha - sAtaprakArakI dhAtuoMse bhare huye zarIrase utpanna huye mAMsako ajJAnI loga bhakSaNa karate haiM so to kisItaraha ThIka bhI ho sakatA hai paraMtu "hama pavitra hai" aisA abhimAna karanevAle kitane hI paMDitajana mAMsa bhakSaNa karate haiM unako kyA kaheM unakI viDaMbanA isase adhika aura kyA hogI 1 / yato mAMsAziSaH puMso damo dAnaM dayArdratA / satyazaucamatAcArA na syurvidyAdayo'pi ca // artha- mAMsa khAnevAle jIvoMke iMdriyadamana, dAna, dayA, satya, pavitratA, vrata, AcAra, vidyA, hitAhitakA vicAra Adi samasta sadguNa naSTa ho jAte haiM / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] dUsarA adhyAya mmmmm cAhe kaccA ho, cAhe agnimeM pakAyA huA ho, athavA paka rahA ho usameM anaMta sAdhAraNa nigoda jIvoMkA samUha sadA utpanna hotA rahatA hai usakI koI avasthA aisI nahIM hai jisameM jIvoMkA samUha utpanna na hotA ho / abhiprAya yaha hai ki mAMsa kaisA hI ho cAhe kaccA ho cAhe pakAhuA ho aura cAhe paka rahA ho harasamaya usameM anaMta jIva utpanna hoterahate haiM / mAMsa khAne athavA sparza karane meM Upara dravyahiMsA dikhalAI hai, bhAvahiMsA Ageke zlokameM dikhalAyaMge / isataraha vaha donoMtarahakI hiMsA karanevAlA hotA hai / isa zlokameM svayaM pratasyApi' yahAM para jo api zabda hai jisakA artha apane Apa 'mare huyekA bhii'| hotA hai usakA yaha abhiprAya hai ki jaba apane prayatna ke vinA hI svayaM mare huye jIvakA mAMsa sparza karane athavA khAnese hiMsaka hotA hai to prayatnapUrvaka mAre hUye jIvake mAMsabhakSaNa karanevAlekA kyA kahanA hai vaha to mahAhiMsaka hai hI // 7 // 1 AmAM vA pakvAM vA khAdati yaH spRzati vA pizitapezIM / sa nihaMti satatanicitaM piMDaM bahujIvakoTInAM // artha-jo jIva kaccI athavA AgnimeM pakI huI mAMsakI DalIko khAtA hai athavA chUtA hai vaha puruSa niraMtara ikaThe huye aneka jIvoMke samUhake piMDako naSTa karatA hai arthAt unakA ghAta karatA hai| AmAsvapi pakkAsvapi vipacyamAnAsu mAMsapezISu / sAtatyenotpAdastajAtInAM nigotAnAM // artha-vinA pakI, pakI huI, tathA pakatI huI bhI mAMsakI DaliyoMmeM usI jAtike sAdhAraNa jIva niraMtara hI utpanna hote rahate haiN| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [67 vvvvww. Age-mAMsake khAne yA chUnese anaMta jIvoMkI hiMsA hotI hai iMdriyoMkA darpa baDhatA hai isaliye usake sevana karanese bhAvahiMsA avazya hotI hai yahI dikhalAtehuye usake khAnevAle naraka Adi durgatiyoMmeM paribhramaNa karate haiM isakA upadeza dete haiM prANihiMsArpitaM darpamarpayattarasaM traaN| rasayitvA nRzaMsaH svaM vivartayati saMsRtau // 8 // artha---jo mAMsa prANiyoMkI hiMsA karanese utpanna hotA hai arthAt jo paMceMdriya jIvoMke mAranese athavA unakI dravyahiMsA karanese utpanna hotA hai aura jo madakA atyaMta Aveza ( joza ) utpanna karatA hai arthAt jisake khAnese iMdriyoMkA mada khUba baDhatA hai khUba bhAvahiMsA hotI hai aisA jo mAMsa hai use jo khAtA hai vaha krUra karma karanevAlA hiMsaka a. pane AtmAko dravya, kSetra, kAla, bhava, bhAva ina paMca parAvartanarUpa duHkhamaya saMsArameM anaMtakAlataka paribhramaNa karAtA hai| abhiprAya yaha hai ki mAMsa khAnese dravyahiMsA tathA bhAvahiMsA hotI hai aura vaha khAnevAlA anaMta durgatiyoM meM bhramaNa karatA huA duHkha bhogatA hai // 8 // 1. na vinA prANavidhAtAnmAMsasyotpattiriSyate yasmAt / mAMsaM bhajatastasmAtprasaratyanivAritA hiMsA // artha-prANoMkA ghAta kiye vinA mAMsakI utpatti kabhI nahIM ho sakatI isaliye mAMsabhakSI puruSake anivArya hiMsA lagatI hai / bhAvArtha-mAMsa zarIrakA eka bhAga hai jo zarIrako choDakara dUsarI jagaha nahIM pAyA jAtA / jaba zarIrakA ghAta kiyA jAyagA taba hI mAMsakI utpatti hogii| isaliye binA jIvaghAtake mAMsa kabhI nahIM mila sakatA / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] dUsarA adhyAya Age -- jo mAMsa khAne kA saMkalpa bhI karatA hai usakI icchA bhI karatA hai usake doSa tathA usake tyAga karanevAle ke guNa udAharaNa dvArA dikhalAte haiM REINLES bhramati pizitAzanAbhidhyAnAdapi saurasenavatkugatIH / tadviratirataH sugatiM zrayati narAMDabatkhadiravadvA ||9|| artha -- jo jIva mAMsabhakSaNa karanekI icchA bhI karatA hai vaha saurasena rAjAke samAna naraka Adi aneka durgatiyoMmeM anaMtakAlataka paribhramaNa karatA hai / jaba usakI icchA karanevAlA hI durgatiyoM meM paribhramaNa karatA hai to use khAnevAlA avazya hI bhramaNa karegA aneka tarahake dukha bhogegA isameM koI saMdeha nahIM hai tathA jisaprakAra kisI pUrvakAlameM ujjaina nagarI meM utpanna huye caMDa nAmake cAMDAlane athavA khadirasAra nAmake bhIloM ke rAjAne mAMsakA tyAga kara sukha pAyA thA usa prakAra jisane mAMsabhakSaNa karanA chor3a diyA hai vaha prANI svarga Adi sugatiyoMke aneka sukha bhogatA hai // 9 // Age - - geMhU jo uDada Adi jo manuSyoMke khAne ke anna haiM ve bhI ekeMdriya jIvoMke aMga haiM, jaba unake bhakSaNa kara ye bhakSayaMtyanyapalaM svakIyapalapuSTaye / ta eva ghAtakA yanna vada ko bhakSakaM vinA // artha - jo loga apanA mAMsa puSTa karaneke liye dUsare prANiyoMkA mAMsa khAte haiM ve hI ghAtaka haiM / yadi ve ghAtaka ( hiMsaka ) nahIM hai to kaho una khAnevAloM ke vinA anya kauna hiMsaka hai ? mAMsAsvAdana lubdhasya dehino dehinaM prati / haMtuM pravartate buddhiH zAkinya iva durdhiyaH || artha - mAMsakA svAda lenemeM lubdha huye aise kubuddhI puruSakI buddhi zAkanIkI kubuddhike samAna anya prANiyoMke mArane meM hI pravarta hotI hai / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 69 nemeM doSa nahIM hai to mAMsa bhakSaNa karanemeM bhI doSa nahIM hai kyoMki anna ke samAna mAMsa bhI prANiyoMkA aMga hai isaprakAra anumAnakara mAMsabhakSaNa karanemeM doSa na mAnanevAle athavA mAMsabhakSaNa karanemeM catura aise logoM ke liye kahate hai - prANyaMgatve sameSyannaM bhojyaM mAMsaM na dhArmikaiH / bhogyA strItvAvizeSe'pi janairjAyaiva nAMbikA ||10|| artha -- mAMsa prANIkA 'aMga hai aura anna bhI prANIkA 1 1. mAMsaM jIvazarIraM jIvazarIraM bhavenna vA mAMsaM / yadvannibo vRkSo vRkSastu bhavenna vA niNbH|| artha-mAMsa prANiyoMkA zarIra hai paraMtu saba prANiyoMke zarIra mAMsa nahIM kahalAte / kyoMki gehUM ur3ada Adi dhAnya ekeMdriya jIva hai paraMtu unameM rakta majjA Adi nahIM hai isaliye aikeMdriya jIvoMke zarIrako mAMsa nahIM kaha sakate isakA dRSTAMta dekhiye - nImako vRkSa kaha sakate haiM paraMtu saMsAra meM jitane vRkSa haiM sabako nIma nahIM kaha sakate / kyoMki vRkSa zabdakI vyApti samasta vRkSoMpara hai / jaba vRkSoMko nIma kahane lageMge to Ama babUla Adi vRkSoM ko bhI nIma kahanA paDegA aura aisA kabhI ho nahIM sakatA / isaliye anna jIvakA zarIra hokara bhI mAMsa nahIM kahalA sakatA aura na usake khAne meM doSa hai / vyavahArameM bhI rezama Adi padArtha prANiyoM ke aMga honepara pavitra mAne jAte haiM aura unake samAna haDDI nakha Adi padArtha pavitra nahIM mAne jAte / isIprakAra roTI dAla bhAta Adi annake padArtha sevana karaneyogya haiM aura bhakSya haiM tathA mAMsa abhakSya hai kyoMki mAMsa khAnese dravyahiMsA va bhAvahiMsA donoM hI adhika hotI haiM / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] dUsarA adhyAya aMga hai / isataraha yadyapi donoM samAna haiM tathApi mAMsa loha Adike vikArase utpanna hotA hai ataH usameM doSa hai isaliye ahiMsA dharmake pAlana karanevAloMko mAMsa bhakSaNa nahIM karanA cAhiye / tathA geMhU jo uDada Adi dhAnya yadyapi ekeMdriya jIvoMke aMga haiM tathApi ve lohU Adike vikArase utpanna nahIM hote isaliye usake khAne meM doSa nahIM hai vaha bhakSya hai / annameM prANIkA aMga honese mAMsa kalpanA nahIM ho sakatI kyoMki jo jo prANIkA aMga hotA hai vaha saba mAMsa hotA hai aisA niyama nahIM hai| yadi zuddhaM dugdhaM na gormAsaM vastuvaicitryamIdRzaM / viSaghnaM ratnamAheyaM viSaM ca vipade yataH // artha-eka hI jagaha utpanna honevAlI do vastuoMmeM kitanA aMtara hotA hai ? dekho! gAyakA dUdha zuddha hai paraMtu usakA mAMsa zuddha nahIM hai / jaise ratna aura viSa donoM hI sarpameM utpanna hote haiM paraMtu to bhI una donoMmeM baDA aMtara hai / ratna viSakA nAza karanevAlA hai aura viSa prANoMkA nAza karanevAlA hai| yaha kevala vastuke' svabhAva kI hI vicitratA hai / athavA heyaM palaM payaH peyaM same satyapi kAraNe / viSadrorAyuSe patraM mUlaM tu mRtaye mataM // artha-gAyake dUdha aura mAMsake utpanna honekA ghAsa pAnI Adi eka hI kAraNa hai tathApi mAMsa choDane yogya hai aura dUdha pIne yogya hai / jaise eka hI jala miTTIse utpanna honevAle viSavRkSake patte Ayu baDhAnevAle haiM aura usako jaDa Ayuko nAza karanevAlI hai| / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [71 aisA niyama mAna liyA jAyagA to jaise nIma vRkSa hotA hai isataraha vRkSa bhI saba nIma hone cAhiye aura phira azoka Adiko bhI nIma kahanA paDegA isaliye anna prANIkA aMga honepara bhI mAMsa nahIM hai / jaise mAtA aura sahadharmiNI strI ina donoMmeM yadyapi strIpanA ekasA hai arthAt donoM hI strIparyAyako dhAraNa karanevAlI haiM tathApi puruSoMko sahadharmiNI strI hI bhogane yogya hai mAtA nahIM / bhAvArtha-puruSa kevala strIkA hI upabhoga karatA hai gAtAkA nahIM isItaraha dhAnya hI bhakSya haiM mAMsa nahIM / // 10 // paMceMdriyasya kasyApi badhe tanmAMsabhakSaNe / yathA hi narakaprApti na tathA dhAnyabhojanAt // artha-kisI bhI paMceMdriya prANIke mArane athavA usake mAMsa bhakSaNa karanese jaisI naraka Adi durgati milatI hai vaisI durgati annake bhojana karanese nahIM hotii| dhAnyapAke prANivadhaH paramekovaziSyate / gRhiNAM dezayaminAM sa tu nAtyaMtabAdhakaH // artha-gehUM Adi dhAnyake pakanepara kevala ekeMdriyakA hI ghAta hotA hai so eka dezasaMyamako dhAraNa karanevAle gRhasthoMke liye vaha atyaMta bAdhaka nahIM hotA, arthAt gRhastha usakA tyAgI nahIM hotaa| mAMsakhAdakagati vimRzaMtaH sasyabhojanaratA iha sNtH| prApnuvaMti surasaMpadamuccai a~nazAsana juSo gRhiNo'pi // artha-mAMsa khAnevAloMke bhayaMkara pariNAmoMko vicArakara arthAt mAMsakA tyAgakara kevala dhAnyakA bhojana karanevAle aura jainadharmakI zraddhA rakhanevAle sajana cAhe gRhastha hI hoM tathApi unheM svargalokakI uttama saMpatti prApta hotI hai| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] dUsarA adhyAya Age-kramake anusAra madhu arthAt zahatake doSa dikhalAte haiMmadhukRbAtaghAtotthaM madhvazucyapi biMduzaH / khAdan badhnAtyadhaM saptagrAmadAhAMhaso'dhikaM // 11 // artha-bhaurA DAMsa madhumakkhI Adi prANiyoMke samudAyake vinAza honese zahata utpanna hotA hai isake sivAya usameM harasamaya jIva utpanna hote rahate haiM aura makkhI Adi prANiyoMkI vaha jhUThana hai isaliye vaha atyaMta apavitra hai kabhI kabhI zahata nikAlanevAle mleccha jIvoM kI lAra vagairaha bhI usameM ApaDatI hai isataraha vaha zahata mahA apavitra aura tuccha hai / jo koI manuSya aise apavitra zahatakI eka bUMda bhI khAtA hai use sAta . 1. anekajaMtu saMghAtanighAtanasamudbhavaM / jugupsanIyaM lAlAvatkaH svAdayati mAkSikaM // 2 // artha-aneka prakArake prANiyoMke samudAyako vinAza karanese utpanna huye aura lArake samAna ghRNita aise zahatako bhalA kauna dharmAtmA puruSa bhakSaNa kara sakatA hai ? athavA makSikAgarbhasaMbhUtabAlAMDakanipIDanAt / jAtaM madhu kathaM saMtaH sevaMte kalalAkRti // 2 // artha-jo madhumakkhIke garbhase utpanna hotA hai aura choTe choTe aMDe baccoMko dAbakara nicoDanese nikalatA hai aise mAMsake samAna zahatako sajjana puruSa kaise sevana karate haiM ? // ekaikakusumakroDAdrasamApIya makSikAH / yadvamaMti madhUcchiSTaM tadanaMti na dhArmikAH // 3 // artha-madhumakkhI eka eka phUlake madhya bhAgase rasa pakira phira use jo vamana karatI hai use zahata kahate haiM aise jhUThana zahatako dhArmika loga kabhI nahIM khAte / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [73 gAMva jalAneke pApase bhI adhika pApa lagatA hai / jaba usakI eka bUMda khAne meM itanA pApa hai taba usako adhika khAne yA anya kisI kAmameM lAnese mahA pApa hogA hI isameM koI saMdeha nahIM hai| Age-zahatake samAna navanIta arthAt makkhana athavA launImeM bahuta doSa hai isaliye usake bhI tyAga karanekA upadeza dete haiM-- madhuvannavanItaM ca muMcettatrApi bhUrizaH / dvimuhUrtAtparaM zazvatsaMsajatyaMgirAzayaH // 12 // __ artha-jisaprakAra zahatameM sadA anaMta jIva utpanna hote rahate haiM usIprakAra makkhana vA launImeM bhI do muhUrta ke bAda niraMtara aneka sammUrchana jIva utpanna hote rahate haiM isaliye 1-grAmasaptakavidAhirephasA tulyatA na mdhubhkssirephsH| tulyamaMjalijalena kutracinnimnagApatijalaM na jAyate // artha-sAta gAMvoMke jalAnese jo pApa huA hai vaha kucha zahata khAnese utpanna huye pApakI samAnatA nahIM kara sakatA kyoMki hAthakI hathelIpara rakkhAhuA pAnI kyA samudrake pAnI kI barAbarI kara sakatA hai ? arthAt kabhI nahIM / abhiprAya yaha hai ki sAta gAMvoMke jalAneke pApase bhI zahata khAnemeM Adhika pApa lagatA hai isaliye usake khAnekI icchA kabhI nahIM karanA caahiye| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] dUsarA adhyAya dharmAtmA puruSoMko zahatake samAna makkhana vA launIkA bhI 1 tyAga kara denA cAhiye / abhiprAya yaha hai ki makkhana vA launImeM do muhUrta ke bAda jIva utpanna hote haiM aura phira niraMtara utpanna hote tathA marate rahate haiN| isaliye vaha tyAjya hai||12|| ___yazciravAdiSati sAradhaM kudhI maikSikAgaNavinAzanaspRhaH / pApakardamaniSedhanimnagA tasya haMta karuNA kutastanI // artha-jisa durbuddhike zahata khAnekI icchA hotI hai usake madhumakkhiyoMke nAza karanekI hI icchA hotI hai / aise manuSyake pAparUpI kIcaDako dho denevAlI nadIke samAna karuNA kahAM raha sakatI hai ? arthAt duHkhake sAtha kahanA paDatA hai ki usake karuNA kabhI nahIM raha sakatI / athavA svayameva vigalitaM yo gRhNIyAdvA chalena mdhugolaat| tatrApi bhavAti hiMsA tadAzraya prANinAM ghAtAt // artha-jo zahatake chattese kapaTase athavA makkhiyoM dvArA svayameva ugalA huA zahata grahaNa kiyA jAtA hai vahAM bhI usake Azraya rahanevAle aneka prANiyoMke ghAtase hiMsA avazya hotI hai| 1-yanmuhUrtayugataH paraM sadA mUrcchati pracurajIvarAzibhiH / tadliMti navanItamatra ye te vrajati khalu kAM gati mRtAH // 'artha-do muhUrta arthAt cAra ghaDIke pIche jisameM aneka sammUchana jIva bhara jAte maiM tathA niraMtara utpanna hote rahate haiM aise makkhanako jo loga khAte haiM ve maraneke pIche kisa durgatimeM jAyaMge ? yaha kaha nahIM skte| - - Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta sAgAraghamAmRta [75 ___ Age-pAMcoM udaMbara phaloMke khAnemeM bhI dravyahiMsA aura | bhAvahiMsAkA doSa lagatA hai isIko pratipAdana karate haiM pippaloduMbaraplakSavaTaphalaguphalAnyadan / hatyArdANi trasAn zuSkANyapi svaM rAgayogataH // 13 // artha-pIpala, Umara (gUlara ), pAkara, bar3a aura kaThUmara ( kAle gUlara athavA aMjIra ) ina pAMcoM vRkSoMke hare phala khAnevAlA jIva sUkSma aura sthUla donoM taraha ke trasa jIvoMkI hiMsA karatA hai kyoMki ina phaloMmeM aneka sUkSma sthUla jIva isa viSayameM anya AcAryoMkA aisA bhI mata hai aMtarmuhUrtAtparataH susUkSmA jaMturAzayaH / yatra mUrcchati nAdyaM tannavanItaM vivekibhiH // artha- makkhana vA launImeM aMtamuhUrta ke pIche aneka sUkSma jIva utpanna ho jAte haiM isaliye vaha vivekI puruSoMko nahIM khAnA caahiye| 2-azvatthoduMbaraplakSanyagrodhAdiphaleSvapi / pratyakSAH prANinaH sthUlAH sUkSmAzcAgamagocarAH // artha-udaMbara Adi pAMcoM phaloMmeM sthUlajIva kitane bhare huye haiM ve to pratyakSa hI dekha paDate haiM paraMtu unameM sUkSma bhI aneka jIva haiM jo ki dekha nahIM paDate kevala zAstroMse jAne jAte haiN| 3-sasaMkhyajIvavyapaghAtavRttibhirna dhIvarairasti samaM samAnatA / anaMtajIvavyaparopakANAmuduMbarAhAravilolacetasAM // artha--dhIvara loga nadI AdimeM jAla DAlakara machalIyAM mArate haiM paraMtu una mare huye jIvoMkI saMkhyA hotI hai aura uduMbara khAnemeM maranevAloMkI saMkhyA hI nahIM hai anaMta jIva mara jAte haiM isaliye isameM bhI adhika pApa hai|| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 76] dUsarA adhyAya bhare rahate haiN| aura jo jIva inhIM phaloMko sukAkara khAtA hai athavA bahuta dina par3e rahanese jinake saba trasa jIva mara gaye haiM aise phaloMko khAtA hai vaha bhI una phaloM meM adhika rAga rakhanese unameM adhika prema rakhanese apane AtmAkA ghAta karatA hai| abhiprAya yaha hai ki ina phaloMko hare khAnese dravyahiMsA bhAvahiMsA donoM hI hotI haiM aura 'sUke khAnese mukhyatayA bhAvahiMsA hotI hai aura gauNatAse 'dravyahiMsA hotI hai isaliye hare sUke donoM taraha ke uduMbaroMkA tyAga karanA cAhiye / vaha zloka aMtardIpaka arthAt bIca meM rakkhe huye dIpakake samAna hai| bIcameM rakkhA huA dIpaka jaise pIche rakkhe huye padArthoM ko bhI prakAza karatA hai usItaraha yaha zloka bhI sUke madya mAMsa madhuke khAne kA bhI niSedha karatA hai| bhAvArtha-jaise uduMbara Adi phala hare aura sUke donoM choDaneyogya haiM usItaraha madya mAMsa madhu bhI rasa sahita aura sUke 1-yAni tu punarbhaveyuH kAlocchinnatrasANi zuSkANi / bhajatastAnyapi hiMsA viziSTarAgAdirUpA syAt // artha-samaya pAkara jinake trasa jIva mara gaye haiM aise sUke udaMbara Adi phaloMke khAnese bhI vizeSa rAgarUpI bhAvahiMsA hotI hai| 2-yadyapi sUke gUlara Adi phaloMmeM trasa jIva mara jAyaMge tathApi unakA mAMsa usImeM rahegA isaliye sUke udaMbara khAnese mAMsa khAnekA doSa bhI avazya lgegaa| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [77 donoM hI choDaneyogya haiN| kyoMki sUke madya AdimeM vizeSa rAga honese AtmaghAta hotA hai // 13 // Age-jisaprakAra madya mAMsa Adike khAnemeM doSa hai| usIprakAra rAtribhojana karane aura vinA chane pAnIke pInemeM | bhI doSa hai isaliye ina donoM ke tyAga karanekeliye kahate haiM rAgajIvavadhApAya bhUyastvAttadvadutsRjet / rAtribhaktaM tathA yuMjyAnna pAnIyamagAlitaM // 14 // __ artha-dharmAtmA puruSa jisaprakAra madya AdikA tyAga karate haiM usIprakAra unheM rAtribhojanakA tyAga bhI avazya karanA caahiye| kyoMki rAtrimeM bhojana karanese dinakI apekSA vizeSa 'rAga hotA hai, adhika jIvoMkA ghAta hotA hai aura jalodara Adi aneka roga ho jAte haiM / tathA ye hI saba doSa vinA chane pAnIke pInemeM hai, isaliye dharmAtmA puruSoMko vinA chane pAnI pInekA tyAga bhI karanA caahiye| pAnI pIne yogya padArtha haiM isaliye pAnI zabdase pIne yogya arthAt pAnI ghI taila dUdha rasa Adi samasta patale padArtha lenA cAhi 1-rAgAdyudayaparatvAdanivRtti tivartate hiMsAM / rAtri divamAharataH kathaM hi hiMsA na saMbhavati ||arth-tiin rAga Adi bhAvoMke udayase kisIkA tyAga nahIM ho sakatA aura binA tyAga kiye hiMsA chUTa nahIM sakatI / isaliye jo loga rAta aura dina khAte rahate haiM unake hiMsA kyoM nahIM ho sakatI? arthAt avazya hogii| - Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rva - 78 ] dUsarA adhyAya ye aura ina sabako chAnakara pInA cAhiye, tathA vinA chanekA tyAga karanA cAhiye // 14 // ___ Age-bhole logoMkI ruci baDhAnakolaye rAtribhojanake tyAgakA uttamaphala dRSTAMtadvArA dikhalAte haiM citrakUTe'tra mAtaMgI yAmAnastamitavratAt / svabhA mAritA jAtA nAgazrIH sAgarAMgajA // 15 / / artha--yahAM hI arthAt mAlavA dezake uttaradizAmeM prasiddha citrakUTaparvatapara rahanevAlI eka cAMDAlinIko jAgarika nAmake usake patine mAra DAlA thA paraMtu usa cAMDAlInIne eka yadyevaM tarhi divA kartavyo bhojanasya parihAraH / bhoktavyaM tu nizAyAM netthaM nityaM bhavati hiMsA // naivaM vAsaramukte bhavati hi rAgAdhiko rajanibhuktau / annakavalasya bhukteH bhuktAviva mAMsakavalasya // bhAvArtha-yadi sadAkAla bhojana karanese hI hiMsA hotI hai to dinake bhojanakA tyAga karake rAtriko hI bhojana karanA cAhiye, kyoMki aisA karanese sadA hiMsA nahIM hogI ? so aisA nahIM hai kyoMki jaise annake bhojanase mAMsake bhojanameM adhika rAga hotA hai usItaraha dinake bhojanase rAtrike bhojanameM adhika rAga hotA hai / 2-arkAlokena vinA bhuMjAnaH pariharetkathaM hiMsAM / api bodhite pradIpe bhojyajuSAM sUkSmajIvAnAM // artha-sUrya ke prakAzake vinA arthAt rAtrimeM bhojana karanevAle puruSoMke jalAye huye dIpakameM bhI bhojanameM mile huye sUkSma jaMtuoMkI hiMsA kisaprakAra dUra kI jA sakatI hai / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaasee AAAAAAAAAAAAAAAN sAgAradharmAmRta [79 paharataka arthAt tIna ghaMTe taka rAtrIbhojana tyAgakA vrata pAlana kiyA thA isaliye usI puNyake prabhAvase vaha cAMDAlinI marakara zeTha sAgaradattakI nAgazrI nAmakI putrI huI thI / abhiprAya yaha hai ki eka paharataka hI rAtribhojanakA tyAga kara denese cAMDAlinIne bhI eka dhArmika zrImAnake yahAM janma liyA thaa| / yadi ise acche gRhastha dhAraNa kare to phira unakI bAta hI kyA hai unheM avazya hI svargAdike sukha mileMge // 15 // / Age--jisane madyamAMsa madhu AdikA tyAga kara diyA hai ATha mUlaguNa dhAraNa karaliye haiM aise pAkSika zrAvakako apanI zakti ke anusAra ahiMsA Adi aNuvratoMkA bhI abhyAsa karanA cAhiye aisA kahate haiM sthUlahiMsAnRtasteyamaithunagraMthavarjanaM / pApabhIrutayAbhyasyebalavIryAnigUhakaH // 16 // artha--AhAra Adise utpanna honevAlI zaktiko bala kahate haiM aura svAbhAvika zaktiko parAkrama vA vIrya kahate haiN| zrAvakako apane bala aura parAkramako na chipAkara arthAt apanI zaktike anusAra pApa hone ke Darase sthUlahiMsA, jhUTha, corI, parastrI aura dhana dhAnya dAsI dAsa Adi adhika - parigraha ina pAMcoM pApoMke tyAga karanekA abhyAsa karanA cAhiye, arthAt inake tyAga karanekI bhAvanA rakhanA cAhiye / zrAvakako hiMsA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAwar 80] dUsarA adhyAya dikameM pApa honeke Darase sthUla hiMsAAdike tyAga karanekA abhyAsa karanA cAhiye rAjA Adike Darase nahIM, kyoMki yadi vaha rAjAdike Darase hiMsAdike tyAga karane kA abhyAsa karegA to usase usake karma naSTa nahIM hoMge // 16 // Age-sthUla hiMsAdike tyAga karanevAle zrAvakako vezyA Adike samAna jUAkA bhI tyAga karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM dyUte hiMsAnRtasteyalobhamAyAmaye sajan / ka svaM kSipati nAnarthe vezyAkhaTAnyadAravat // 17 // artha--jUA khelanemeM hiMsA, jhUTha, corI, lobha aura kapaTa Adi doSoMkI hI adhikatA hotI hai / arthAt jUA ina doSoMse bharapUra bharA huA hai / jUAke samAna vezyAsevana, parastrIsevana aura zikAra khelanA bhI hiMsA jhUTha corI Adi pApoMse bharA huA hai / isaliye jaise vezyAsevana parastrIsevana aura zikAra khelanese yaha jIvaM svayaM naSTa hotA hai, jAtibhraSTa hotA hai aura dharma artha kAma ina puruSArthoMse bhraSTa hotA hai usIprakAra jo zrAvaka hiMsA jhUTha corI lobha aura kapaTa ina pApoMse bhare huye aise juAke khelanemeM atyaMta Asakta hotA hai vaha apane AtmAko tathA apanI jAtiko kisa kisa ApattimeM nahIM DAla detA hai ! arthAt vaha svayaM naSTa hotA hai usake dharma | artha kAma ye saba puruSArtha naSTa ho jAte haiM aura vaha apanI Re ALLAHABAD - Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 81 jAtiko bhI rasAtalameM pahuMcA detA hai| abhiprAya yaha hai ki pAkSika zrAvakako vezyAsevana parastrIsevana aura zikAra khelanekA bhI tyAga karanA cAhiye tathA isItaraha jUA khelane meM bhI Asakta nahIM honA cAhiye | kyoMki ina sabameM hiMsAdi pApa hote haiM / 1 yahAMpara "jUA meM Asakta nahIM honA cAhiye" aisA jo likhA hai usakA yaha abhiprAya hai ki pAkSika zrAvaka kevala krIDA karane vA citta prasanna karane ke liye juA khelanekA tyAga nahIM kara sakatA | pAkSika zrAvaka ke liye kevala jUA meM Asakta honekA niSedha hai // 17 // 1 - sarvAnarthaprathanaM mathanaM zaucasya sadma mAyAyAH / dUrAtparihartavyaM cauryAsatyAspadaM dyUtaM // artha - juA khelanA saba anathakA kAraNa hai, pavitratAkA nAza karanevAlA hai, mAyAkA ghara aura corI jhUThakA sthAna hai isaliye ise dUrase hI choDa denA cAhiye | kaupInaM vasanaM kadannamazanaM zayyAdharA pAMsulA / jalpAzlaligiraH kuTuMbakajanadrohaH sahAyA viTAH // vyApArAH paravaMcanAni suhRdacaurA mahAMto dviSaH / prAyaH saiSa durodaravyasaninaH saMsAravAsakramaH // artha - juArI logoMke pAsa laMgoTIke sivAya anya vastra nahIM Thaharate, bure anna hI khAneko milate haiM, dhUlIvAlI jamIna hI soneko milatI hai, unake bacana sadA azlIla rahate haiM ve kuTuMbIjanoMse sadA dveSa rakhate haiM, lucce laphaMge unake sahAyaka hote haiM, dUsaroMko ThaganA hI unakA vyApAra hotA hai, cora hI unake mitra hote haiM aura pUjya vA baDe puruSoM ko ve zatru samajhate haiM / juArI logoMke saMsArameM rahanekA nivAsa prAya: isItarahakA hotA hai / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] dUsarA adhyAya Age- dharmAcAryoMkA upadeza jainasiddhAMtase viruddha na hokara bhI ziSyoM ke anurodhase aneka taraha kA hotA hai isaliye hI zrAvakoMke ATha mUlaguNa dUsarItarahase bhI kahate haiM madyapalamadhunizAsanapaMcaphalIviratipaMcakAptanutI / jIvadayA jalagAlanamiti ca kvacidaSTamUlaguNAH // 18 // artha-'madyakA tyAga, mAMsakA tyAga, zahatakA tyAga, rAtrIbhojanakA tyAga, pAMcoM udaMbaraphaloMkA tyAga, savaira dopahara aura zAma ina tInoM samaya devapUjA (devavaMdanA ) karanA, dayA karane yogya prANiyoM para dayA karanA aura pAnI chAnakara kAmama lAnA zrAvakoM ke liye ye ATha mUlaguNa bhI kisI kisI zAstra meM likhe haiM // 18 // Age--isa mUlaguNoM ke prakaraNakA upasaMhAra karate haiM aura jo samyagdarzanako sadA zuddha rakhakara madya mAMsa Adiko tyAga karate haiM tathA yajJopavIta dhAraNa karate haiM aise brAhmaNa 1-madyoduMbarapaMcakAmiSamadhutyAgAH kRpA prANinAM / naktaM bhuktivimuktirAptavinutistoyaM suvastranutaM // eteSTau praguNA guNA gaNadharairAgAriNAM kIrtitA / ekenApyamunA vinA yadi bhavedbhUto na gehAzramI // artha-madyakA tyAga, pAMcoM udaMbaraphaloMkA tyAga, mAMsakAM tyAga, madhukA tyAga, rAtribhojanakA tyAga tathA prANiyoMpara dayA karanA, tInoM samaya devabaMdanA karanA aura pAnI chAnakara kAmameM lAnA ye ATha mukhya guNa arthAt mUlaguNa gRhasthoMke liye gaNadharadevane kahe haiN| inameMse yadi eka bhI guNa kama ho to use gRhastha nahIM kaha sakate / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 83 kSatriya vaizyako hI jainadharmake sunanekA adhikAra hai aisA pragaTa kara dikhalAte haiM yAvajjIvamiti tyaktvA mahApApAni zuddhadhIH / jinadharmazruteryogyaH syAtkRtopanayo dvijaH / / 19 / / 99 artha -- brAhmaNa kSatriya aura vaizya ye tInoM varNa dvija kahalAte haiM kyoMki zAstroM meM likhA hai " trayovarNA dvijAtayaH arthAt tInoM varNa dvija haiM / jo do bAra janma le use dvija kahate haiM / brAhmaNa kSatriya vaizya ye prathama to mAtA ke garbha se janma lete haiM aura phira inakA dUsarA janma jaina zAstroM meM kahe huye yajJopavIta Adi saMskAroM se hotA hai / ye saMskAra athavA ina saMskArIdvArA janma samyagjJAnAdi baDhAneke liye hI hotA hai / ina do prakArake janma lenese hI ye dvija kahalAte hai / jo puruSa ina tInoM varNoMmeMse kisI varNakA ho aura jisane vidhipUrvaka mauMjIbaMdhana sahita yajJopavIta (janeU) dhAraNa kiyA ho usakI buddhi yadi samyagdarzanase vizuddha ho gaI ho arthAt usake samyagdarzana ho aura vaha anaMta saMsArako baDhAnevAle madya mAMsa Adi pahile kahe huve mahApApoMko janmabhara ke liye upara likhe anusAra tyAga kara de arthAt vaha yadi samyagdarzanapUrvaka ATha mUlaguNa dhAraNa karale taba vaha puruSa vItarAga kahuye upAsakAdhyayana ( zrAvakAcAra ) Adi sarvajJadeva ke dharmazAstroM ke Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [84] dUsarA adhyAya sunanekA adhikArI hotA hai / abhiprAya yaha hai ki jinake garbhAdhAna Adi saba saMskAra huye haiM aise brAhmaNa kSatriya vaizya yajJopavIta dhAraNa karaneke pIche ATha mUlaguNoMko dhAraNakara jaina dharma aura zrAvakAcAra Adi zAstroMke paDhane sunaneke yogya hote haiM / ( zUdroMke liye bAisavAM zloka dekhiye ) // 19 // Age--svAbhAvika aura pIchese grahaNa kiye huye | alaukika guNoMko dhAraNa karanevAle bhavya puruSoMko yathAyogya rItise kahate haiM jAtA jainakule purA jinavRSAbhyAsAnubhAvAdguNaiH ye'yatnopanataiH sphurati sukRtAmagresarAH ke'pi te / ye'pyutpadya kuDakule vidhivazAhIkSocite svaM guNaividyAzilpivimuktavRttini punaMtyanvIrate te'pi taan||20|| artha--jo jineMdradevakI upAsanA karate haiM arthAt jo arahaMta bhagavAnako hI deva mAnate haiM unheM jaina kahate haiN| unakA jo kula hai arthAt dAdA paradAdA Adi pahileke puru| poMkI paraMparAse AyA huA jo vaMza hai jo ki jaina zAstroMmeM kahe huye garbhAdhAnAdi nirvANa paryaMta kriyA maMtra saMskAra Adike 1. aSTAvaniSTadustaraduritAyatanAnyamUni parivartya / jinadharmadezanAyA bhavati pAtrANi zuddhadhiyaH // artha-duHkha denevAle, dustara aura pApoMke sthAna aise ina madya mAMsa Adi AThoM padArthoM kA parityAga kara arthAt ATha mUlaguNa dhAraNa kara nirmalabuddhivAle puruSa jinadharmake upadeza sunaneke pAtra hote haiN| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . sAgAradharmAmRta [85 saMbaMdhase vRddhiko prApta huA hai use jainakula kahate haiN| jo puruSa pahileke aneka janmoM meM bAra bAra sarvajJadevake kahe huye jainadharmake pAlana karanese prApta huye puNyakarma ke udayase jainakulameM 'utpanna huye haiM, aura vinA hI prayatna kiye arthAt jainakulameM utpanna honese hI apane Apa prApta huye samyagdarzana Adi guNoMse jo logoMke cittameM Azcarya utpanna karate haiM aise puruSa samyagdarzana ke sAtha sAtha prApta honevAle puNyakarmake udayase puNyavAna puruSoM meM bhI mukhya gine jAte haiM aura ve isa vartamAna samayameM bahuta thoDe haiM / tathA kitane hI bhavyapuruSa aise haiM ki jo mithyAdRSTiyoMke aise kulameM utpanna huye haiM ki jisameM jIvikAke liye nAcanA gAnA Adi vidyA aura vaDhaIkA kAma zilpa ye donoM kAma nahIM hote haiM arthAt jisa kulameM vidyA aura zilpako choDakara zeSa asi masi kRSi aura vyApAra ye cAra hI jIvikAke upAya haiM aura jo kula dIkSA grahaNa karaneke yogya hai / vratoMko pragaTa kara dikhAnA athavA vratoMke sanmukha apanI vRtti rakhanA isako dIkSA kahate haiM / yahAMpara upAsakadIkSA arthAt zrAvakoM ke vrata dhAraNa karanA, jinamudrAdIkSA arthAt muniyoM ke vrata dhAraNa karanA aura yajJopavItasaM 1. jo jIva pUrva janmameM jainadharmakA pAlana karate the ve isa janmameM bhI Akara jainakulameM utpanna hote haiM kyoMki unakA saMskAra hI vaisA hotA hai| - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA adhyAya skAra ye tIna dIkSAyeM grahaNa kI gaI haiM / ina tInoMmeMse vaha kula kisI dIkSAke yogya ho / jo puruSa mithyAtvake sAtha sAtha honevAle puNyapharmake udayase mithyAdRSTiyoMke aise kulameM janma lekara Age kahe huye tattvoMkA zraddhAna karanA Adi guNoMse apane AtmAko pavitra karate haiM ve bhI jainakulameM utpanna honevAloMke samAna hI ho jAte haiN| graMthakArane aise logoM ke liye api zabdase Azcarya pragaTa kiyA hai arthAt yaha bhI eka Azcarya hai ki mithyAdRSTiyoMke kulameM utpanna honevAle bhI tatvArthazraddhAna Adi guNoMko dhAraNa kara jainakula meM utpanna honevAle puNyavAna samyagdRSTiyoM ke samAna gine jAte haiN| abhiprAya yaha hai ki bhavya do prakArake haiM-eka to ve ki jo jainakulameM janma lekara pUrva janmake saMskArase svabhAvase hI dharmAtmA haiM, aura dUsare ve ki jo mithyAdRSTiyoMke kulameM janma | lekara jainadharma dhAraNakara dharmAtmA huye haiM // 20 // Age-brAhmaNa kSatriya vaizya ina dvijAtiyoM meM se kulakramase Aye huye mithyAdharmako choDakara aura vidhipUrvaka jainadharmako dhAraNa kara jo svAdhyAya dhyAna Adike nimittase azubha karmoMkA nAza karatA hai usa bhavya puruSakI prazaMsA karate haiM tattvArtha pratipadya tIrthakathanAdAsAdya dezavrataM taddIkSApradhRtAparAjitamahAmaMtro'stadurdaivataH / AMgaM paurvamathArthasaMgrahamadhItyAdhItazAstrAMtaraH parvAte pratimAsamAdhimupayan dhanyo nihNtyNhsii||21|| ANTHATION Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [87 artha-mithyAdharma choDakara jainadharma dhAraNa karaneke liye ATha prakArake saMskAra karane par3ate haiM aura ve saMskAra isa prakAra hai ki jo mithyAdRSTi bhavya puruSa tIrtha arthAt dharmAcArya athavA gRhasthAcAryake uttama upadezase jIva ajIva Adi tattvoMkA nizcaya karatA hai arthAt unakA zraddhAna karatA hai ( isakA nAma avatArakriyA hai ) phira 1. ina saMskAroMkA vizeSa varNana bhagavajjinasenAcAryapraNIta AdipurANake 39 veM parvameM dIkSAnvayAkriyAke aMtargata kahA hai / aNuvrata athavA mahAvrata svIkAra karane meM sanmukha huI manuSyoMkI vRttiko dakSiA kahate haiM / dakSiA saMbaMdhI kriyAoMko dIkSAnvayAkrayA kahate haiN| usake 48 bheda hai unameM se jo bhavya jIva mithyAdRSTi kulameM utpanna hokara jainadharma svIkAra karate haiM unake liye ATha kriyAyeM kahI haiM aura ve kramase ye haiM avatAro vRttalAbhaH sthAnalAbho gaNagrahaH / pUjArAdhyapuNyayajJau dRddhcryopyogitaa||arth-avtaar, vRttalAbha, sthAnalAbha, gaNagraha, pUjArAdhya, puNyayajJa, dRDhacaryA aura upayogitA ye ATha kriyA haiM inameMse pratyekakA lakSaNa isaprakAra hai ki digaMbaramuni athavA dharmaniSTa vidvAn gRhasthAcArya inameMse kisI ekake uttama upadezase bhithyAtvako choDakara arahata devake kahe huye tattvoMke zraddhAna karaneko avatArakriyA kahate haiM / isakA dUsarA nAma dharmajanma bhI hai kyoMki ___ gurujanayitA tattvajJAnaM garbhaH susaMskRtaH / tathA tatrAvatIrNosau bhavyAtmA dharmajanmanA // artha-guru hI pitA hai aura usase utpanna huA tattvajJAna uttama saMskAra sahita eka garbha hai usa jJAnagarbhase yaha Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] dUsarA adhyAya pahile kahe huye mUlaguNa aNuvrata Adi 'dezavratako dhAraNa karatA hai, ( ise vratalAbhakriyA kahate haiM ) tadanaMtara prathama hI zrAvakakI dIkSA dhAraNakara arthAt zrAvakake vrata grahaNakara guruke mukhase gaNadharAdi devoMke dvArA pUjya aise aparAjita remahAmaMtrabhavyAtmA dharmasvIkArarUpa avatAra letA hai isaliye isa avatArako dharmajanma kahate haiM / abhiprAya yaha hai ki jaba yaha jIva eka zarIrako choDakara dUsare zarIrako dhAraNa karatA hai taba vaha usakA zarIrajanma ginA jAtA hai / isItaraha yaha jIva jaba mithyAtvadharmako choDakara samyagdarzana svIkAra karatA hai taba vaha usakA dharmajanma kahanA hI cAhiye / 1-tatosya vRttalAbhaH syAttadaiva gurUpAdayoH / praNatasya vratavAtaM vidhAnenopaseduSaH // artha-jisasamaya isa bhavyake gurUke upadezase samyaktva pragaTa hotA hai usIsamaya yadi vaha guruke caraNakamaloMko namaskArakara vidhipUrvaka ATha mUlaguNa Adi vrata dhAraNa kare to usakI vaha vRttalAbhAkriyA kahI jAtI hai| 2-tataH kRtopavAsasya pUjAvidhipurassaraM / sthAnalAbho bhavedasya tatrAyamucito vidhiH // artha-vRttalAbhake pIche jineMdradevakI pUjAkara upavAsAdi karaneko sthAnalAbha kahate haiN| isakA krama isaprakAra hai jinAlaye zucau raMge padmamaSTadalaM likhet / vilikhedvA jinAsthAnamaMDalaM samavRttakaM // zlakSNena piSTacUrNena salilAloDitena vA / vartanaM maMDalasyeSTaM caMdanAdidraveNa vA // tasminnaSTadale padme jaine vAsthAnamaMDale / vidhinA likhite tajjaiviSvagviracitArcane // jinAAbhimukhaM sUrividhinainaM nivezayet / tavopAsakadIkSeyamiti mUrdhni muhuH spRzan // paMcamuSTi Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradhAmRta [89 ko arthAt paMcanamaskAra mahAmaMtrako svIkAra karatA hai, ( isako sthAnalAbha kriyA kahate haiN|) phira vaha kudevoMkA vidhAnena spRSTvainamadhimastakaM / pUtosi dIkSayetyuktvA siddhazeSAM ca laMbhayet // tataH paMcanamaskArapadAnyasmAyupAdizat / maMtroyamakhilAtpApAttvAM punItAditIrayan // kRtvA vidhimimaM pazcAtpAraNAya visarjayet / guroranugrahAtsopi saMprItaH svaM gRhaM vrajet // ... artha-jinAlayake nirmala maMDapameM aneka raMgake vArIka pise cUrNase athavA pAnImeM milAye huye pise cUrNase athavA caMdana Adi sugaMdhita ghisI huye dravyoMse kisI jAnakAra manuSyase zAstrAmeM kahI huI vidhike anusAra ATha pAMkhurIkA kamala athavA samAna golAkAra zrI jineMdradevakA samavasaraNamaMDala likhAve / aura usake madhyabhAgameM zrIjineMdradevakI pratimA sthApanakara usakI pUjA karAve / tadanaMtara vaha guru usa ziSyako vidhipUrvakaM usa pratimAke sAmane biThAkara :' tujhe yaha upAsakadIkSA detA hUM" aisA kahatA huA usake mastakako bAra vAra sparza kare / isaprakAra paMcamuSThi kare arthAt pAMca bAra usake mastakako sparza kare aura phira " tU pavitra hai aba upAsakadIkSA grahaNa kara " isaprakAra kahakara usake mastakapara tIrthodaka chiDake usake bAda " yaha maMtra tujhe samasta pApoMse pavitra karegA" yaha kaha kara usa ziSyako paMca namaskAramaMtrakA upadeza de / isaprakAra saba vidhi karake use pAraNA karanekeliye AjJA deve, tathA vaha ziSya bhI " Aja mujhapara gurukI baDI kRpA huI hai " isaprakAra baDA harSa mAnakara ghara jaave| ise sthAnalAbha kahate haiN| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] dUsarA adhyAya tyAga karatA hai, ( ise 'gaNagraha kriyA kahate haiM) tadanaMtara gyAraha aMga saMbaMdhI uddhAragraMtha sUtra Adi grathoMko paDhatA hai, (ise 'pUjArAdhyakriyA kahate haiM ) phira caudaha pUrva saMbaMdhI zAstroMko paDhatA hai, (ise 'puNyayajJakriyA kahate haiM) isake bAda vaha nyAya vyAkaraNa alaMkAra gaNita aura buddha mImAMsA nyAya ghara Anepara- iyaMtaM kAlamajJAnAtpUjitAH stha kRtAdaraM / pUjyAstvidAnImasmAbhirasmatsamayadevatAH // tatopamRSitenAlamanyatra svairamAsyatAM / iti prakAzamevaitA nItvAnyatra kacittyajeta // gaNagrahaH sa eSaH syAtprAktanaM devatAgaNaM / visajyArcayata: zAMtA devatAH samayocitaH // artha- mithyAdevatAoMko uddeza karake isaprakAra kahe ki "Aja taka maiMne apane ajJAnase tumhArA baDA AdarasatkAra kiyA hai, aba mere jinazAstra aura jinadevatA hI pUjya haiM isaliye aba mujhapara krodha na karake apanI icchAnusAra kahIM dUsarI jagaha cale jAiye" isaprakAra kahakara usa mithyAdevatAkI mUrtiko gharake bAhara kahIM bhI jAkara rakhade isaprakAra pahileke mithyAdevatAoMko choDakara jinadharmameM mAnya aise zAMta devatAoMkI pUjA kiyA kare ise gaNagraha kahate haiN| 1- pUjyArAdhyAkhyayA khyAtA kriyAsya syAdataH praa| pUjopavAsasaMpatyA gRhNato'gArthasaMgrahaM // artha-tadanaMtara pUjA aura upavAsa karake dvAdazAMgakA artha grahaNa karanA ise pUjArAdhyakriyA kahate haiN| 2-tatonyA puNyayajJAkhyA kriyA puNyAnubaMdhinI / zrRNvataH pUrvavidyAnAmarthaM sabrahmacAriNaH ||arth--uske bAda guruke mukhase apane saha. dharmiyoMke sAtha sAtha pUrvavidyA arthAt caudaha pUrvokA artha sunanA so puNyabaMdha karanevAlI puNyayajJakriyA kahalAtI hai| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 91 Adike darzanazAstra ko paDhatA hai, aura ( isakA nAma haDhacaryA haiM) tadanaMtara vaha pratyeka mahInekI donoM aSTamI aura donoM caturdazIko rAtrI kI pratimAyoga dhAraNa karanekA abhyAsa karatA hai / ( isakA nAma upayogitAkriyA hai) : isaprakAra AThoM saMskAra kara vaha dhanya aura puNyavAna puruSa dravya aura bhAva donoM prakArake pApoMko naSTa karatA hai / abhiprAya yaha hai ki jo koI anyadharmI apanA mithyAdharma choDakara jainadharma pAlana karanA cAhe to use ye Upara likhe huye ATha saMskAra karane hI cAhiye / yaha usake liye ekatarahakA prAyazcitta hai| ina saMskAra vA kriyAoMke kiye binA vaha jainadharma pAlana karanekA yogya pAtra nahIM ginA jAtA / jabataka usake saMskAra na badale jAyaMge tabataka usapara mithyA saMskAroMkA asara banA hI rhegaa| isaliye ye kriyAyeM kahIM gaI haiM // 21 // 3- tadAsya dRDhacaryAkhyA kriyA svasamayazrutaM / niSThApya zrRNvato graMthAn bAhyAnanyAMzcakAMcana || artha- phira apane dharmazAstra acchItaraha paDhakara anyamatake darzana Adi laukika graMthoMke abhyAsa karaneko DhacaryAkriyA kahate haiM / 4-dRDhavratasya tasyAnyA kriyA syAdupayogitA | parvopavAsaparyaMta pratimAyogadhAraNaM // artha - jisake vrata dRDha ho cuke haiM aisA bhavya jIva pratyeka aSTamI aura caturdazIke pavameM upavAsa karake rAtriko pratimAyoga dhAraNa karatA hai use upayogitA kriyA kahate haiM / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANNARA | 92] dUsarA adhyAya ___Age- jisake AcaraNa Adi zuddha haiM aise zUdrako bhI brAhmaNa Adike samAna yathAyogya dharmakriyAoMke karanekA adhikAra hai aisA mAnate huye kahate haiM zUdro'pyupaskarAcAravapuHzudhdyAstu taadRshH| jAtyA hIno'pi kAlAdilabdhau hyAtmAsti dharmabhAk / / artha- jisake Asana Adi upakaraNa arthAt sone baiThanekI saba cIjeM zuddha haiM, madya mAMsAdikA tyAga karanese jisake AcaraNa bhI zuddha haiM aura jisakA zarIra bhI zuddha hai aisA zudra bhI jainadharmake sunaneke yogya ho sakatA hai| isakA kAraNa yaha hai ki jo jAtise hIna haiM athavA choTI jAtivAle haiM, apizabdase jo uttama jAtike tathA madhyama jAtike brAhmaNa kSatriyAdika haiM ve bhI kAlalabdhi dezalabdhi Adi dharma dhAraNa karanekI yogya sAmagrI milanepara hI zrAvaka dharmako dhAraNa kara sakate haiM / abhiprAya yaha hai ki jaise brAhmaNa Adi uttama varNavAle puruSa kAlalabdhi dharma sAdhana karanekI sAmagrI milaneparahI zrAvakadharmako dhAraNa karate haiM usIprakAra 'zUdra bhI AcaraNa Adise zuddha honepara aura kAlalabdhi Adi jAtigotrAdikarmANi zukladhyAnasyahetavaH / yeSu te syustrayo varNAH zeSAH zUdrAH prakIrtitAH // artha-zukladhyAnake kAraNa aise uttama jAti aura uttama gotrAdi karma jinameM vidyamAna haiM aise tIna ( brAhmaNa kSatrI vaizya ) varNa haiM aura zeSa saba zUdra haiM kyoMki unameM jAti kula Adika zuddha nahIM hai| - - Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 93 dharmasAdhana karane kI sAmagrI milane para zrAvakadharmako 1 pAlana kara sakatA hai | zrAvakake mUlaguNa tathA aNuvrata Adi sarvasAdhAraNa haiM inheM harakoI pAlana kara sakatA hai 1 isaprakAra ahiMsA pAlana karanA, satya bhASaNa karanA, acauryavrata pAlanA, icchAkA parimANa kara lenA aura vezyAM Adi niSiddha striyoMmeM brahmacarya dhAraNa karanA arthAt unakA tyAga karanA ye sarva sAdhAraNa dharma haiM inheM harakoI dhAraNa kara sakatA hai yaha bAta kaha cuke // 22 // 1 - isase yaha bhI samajha lenA cAhiye ki zUdroMko brAhmaNa kSatriya vaizyoMke samAna kevala zrAvakadharmake pAlana karanekA tathA jainadharmake sunekA adhikAra diyA hai / brAhmaNAdike samAna unake saMskAra nahIM hote haiM isaliye unake aura dvijoMke sAtha paMkti bhojana tathA kanyAdAna AdikA vyavahAra nahIM hotA / pratyeka dharma sAdhAraNa haiM unheM pratyeka jIva dhAraNa kara sakatA hai cAhe vaha brAhmaNa ho cAhe cAMDAla aura cAhe pazupakSI ho / paMktibhojana aura kanyAdAna AdikA saMbaMdha jAtike sAtha hai| dharmazAstra ke anusAra jina jina jAtiyoMkA jina jina jAtiyoMke sAtha paMktibhojana AdikA vyavahAra kahA hai unhIM ke sAtha ho sakatA hai anyake sAtha nahIM, kyoMki vaha sarvasAdhAraNa nahIM hai / paMktibhojanAdikA 1 saMbaMdha jAtike sAtha hai dharmake sAtha usakA koI saMbaMdha nahIM hai tathA dharmako bhI jAtike sAtha koI saMbaMdha nahIM hai / jisa vaiSNavadharmako brAhmaNa kSatriya vaizya pAlana karate hai usIko cAMDAla bhI pAlatA hai paraMtu cAMDAlake sAtha brAhmaNAdikA paMktibhojana vA kanyAdAnakA vya Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94] dUsarA adhyAya Age-paDhanA, pUjana karanA aura dAna denA ye brAhmaNa kSatriya vaizyoM ke samAna dharma haiM paraMtu paDhAnA pUjana karAnA aura dAna lenA ye brAhmaNoM ke hI vizeSa kAma haiM isI viSayako kahanekeliye Ageke prakaraNakA prAraMma karate haiM aura prathama hI pUjanAdi karanekeliye pAkSika zrAvakako preraNA karate haiM yajeta devaM seveta gurUnyAtrANi tarpayet / karma dharmya yazasyaM ca yathAlokaM sadA caret // 23 // artha--zrAvakako iMdrAdi devoMke dvArA pUjya aise paramAtmA vItarAga sarvajJadevakI pratidina pUjA karanA cAhiye, dharmAcArya Adi digaMbara muniyoMkI upAsanA sevA sadA karanI cAhiye, pUjya mokSamArgameM tallIna huye aise uttama madhyama jaghanya pAtroM se kisIko tRpta karanA cAhiye arthAt pratidina pAtradAna denA cAhiye, tathA "apane Azrita logoMko khilAkara khAnA, rAtribhojana nahIM karanA Adi kArya jinameM dayA pradhAna hai jo dharmakArya kahalAte haiM aura yaza baDhAnevAle haiM aise kArya bhI avazya karane cAhiye / 'ca' zabdase yaha sUcita hotA hai ki vahAra nahIM ho sakatA / isI taraha zUdra bhI kevala zrAvakadharma pAlana kara sakatA hai, dvijoMke samAna vaha yajJopavIta Adi saMskAra tathA unake sAtha paMktibhojana Adi vyavahAra nahIM kara sakatA / aise laukika vyavahAra vaha unhIMke sAtha kara sakatA haiM ki jinake sAtha usakI jAtike vyavahAra hote vA ho sakate hoM cAhe ve kisIdharmakA pAlana karanevAle hoN| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 95 dharmakArya avazya karane cAhiye, aura yadi unhIM dharmakAryoMse yaza baDhatA ho to vaha kArya svayaM kalyANa karanevAlA hai, use karanA hI cAhiye athavA jo Avazyaka vAteM isa zlokameM nahIM kahIM haiM unakA grahaNa bhI 'ca' zabdase hotA hai / jaise brahmamuhUrtameM arthAt sUryodayase do ghaDI pahile uThanA, zauca jAnA, datauna karanA, snAna karanA Adi jo Arogya baDhAnevAle AyurvedameM prasiddha haiM ve kArya pratidina karanA cAhiye / ye saba kArya lokAnusAra karane cAhiye athavA arahaMtadevake upadezake anusAra saMdhyAvaMdana Adi kAryoMko nitya karanA cAhiye / / 23 / / ___Age-aThAraha zlokoMmeM jinapUjAko vistAra rAtise likhate hai yathAzakti yajetArhadevaM nityamahAdibhiH / saMkalpatopi taM yaSTA bhekavatsvarmahIyate // 24 // artha-pratyeka manuSyako apanI pUrNa zaktike anusAra nityamaha Adi yajJoMke dvArA zrI arahaMtadevakI pUjA karanI 1. dAnaM pUjA jinaiH zIlamupavAsazcaturvidhaH / zrAvakANAMH mato dharmaH saMsArAraNyapAvakaH // artha-dAna, pUjA, zIla aura upavAsa yaha jo jineMdradevakA kahA huA cAra prakArakA zrAvakoMkA dharma hai vaha duHkhamaya saMsAra vanako jalAnekeliye anike samAna hai| ArAdhyate jineMdrA guruSu ca vinatirdhArmike prItiruccaiH / pAtrebhyo dAnamApannihatajanakRte tacca kArUNyabudhyA // tattvAbhyAsaH ..... . .. - - Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA adhyAya cAhiye / kyoMki aba mujhe jinapUjA karanI cAhiye aise saMkalpa karanemAtrase jinapUjA karanevAlA jIva rAjagraha nagarake zeThake jIva meMDakake samAna svargalokameM bhI pUjya hotA hai| api zabdase yaha sUcita hotA hai ki jaba meMDaka aise tiryaMca jIva kevala jinapUjAkA saMkalpa karanese hI svargameM bhI pUjya huA taba jo manuSya apane zarIrase aSTa dravya lekara tathA bacanoMse aneka taraha ke stotra paDhakara bhagavAnakI pUjA stuti karatA hai usakI mahimA kauna barNana kara sakatA hai ? abhiprAya yaha hai ki manuSyameM jJAna Adi guNoMkI yogyatA sabase adhika hai, jaba meMDaka aisA tiryaMca hI pUjAke saMkalpamAtrase uttama deva huA to jo manuSya mana vacana kAyase aSTa dravya lekara bhagavAnakI pUjA karatA hai usakI kyA vAta hai, use sabase adhika sukha milanA hI cAhiye aura milatA hI hai // 24 // svakIyavrataratiramalaM darzanaM yatra pUjyaM / tadgArhasthyaM budhAnAmitaradiha punarduHkhado mohpaashH|| artha-jineMdradevakI ArAdhanA, guruke samIpa vinaya, dharmAtmA logoMpara prema, satpAtroMko dAna, vipattimeM phaMsehuye logoMkA karuNA buddhise duHkha dUra karanA, tattvoMkA abhyAsa, apane pratoMmeM lIna honA, aura nirmala samyagdarzanakA honA ye saba kri. yAyeM jahAM mana bacana kAyase calatI haiM vahI gRhasthadharma vA gRhasthapanA vidvAnoMko mAnya hai aura jahAMpara ye kriyAyeM nahIM haiM vaha gRhasthapanA isa loka aura paraloka donoMmeM duHkha denevAlA kevala mohakA jAla hai| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 97 Age-nityamahako kahate haiM prokto nityamaho'nvahaM nijagRhAnnItena gaMdhAdinA pUjA caityagRhe'haMtaH svavibhavAccaityAdinirmApaNaM / bhaktyA grAmagRhAdizAsanavidhAdAnaM trisaMdhyAzrayA sevA sve'pi gRhe'rcanaM ca yaminAM nityprdaanaanug||25|| artha-pratidina apane gharase gaMdha puSpa akSata Adi pUjAkI sAmagrI le jAkara jinamaMdirameM arahaMtadevakI pUjA karanA, apanA dhana kharcakara jinabiMba athavA jinamaMdira banavAnA, jinamaMdira tathA pAThazAlA AdimeM pUjA svAdhyAya tathA adhyayana Adike liye bhaktipUrvaka rAjanItike anusAra sanadapatra Adi likhakara athavA rajiSTarDa karAkara gAMva ghara kheta dukAna Adi denA apane ghara athavA jinamaMdirameM savere dopahara aura zAmako 1. yadi yahAMpara koI aisI zaMkA kare ki maMdirake liye kheta Adi denemeM pApabaMdha hotA hai kyoMki khetake jotane bonemeM hiMsA hotI hai isaliye khetakA denA hiMsAdAna hai / paraMtuM aise kahanevAleko yaha vicAra karalenA cAhiye ki maMdirake liye jo kheta Adi dene meM pApabaMdha hotA hai vaha kisako hotA hai ? kyA maMdirake svAmI tIrthaMkarako hotA hai yA denevAleko ? tIrthakarako ho nahIM sakatA kyoMki ve rAmadveSarahita haiM nispRha haiM, unake liye denA na denA samAna hai aura na ve grahaNa karate haiM na unake kisI kAmameM AtA hai isaliye unheM kisItaraha pApabaMdha nahIM ho sakatA / isItaraha denevAleko bhI pApabaMdha nahIM ho sakatA kyoMki usa kheta Adike de cukanepara phira vaha usakA svAmI nahIM hai / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMANAVARAN 98.] dUsarA adhyAya tInoM samaya nitya arahaMtadevakI ArAdhanA karanA aura saMyamI muniyoM ko pratidina AhAradAna Adi dekara unakI pUjA karanA yaha saba alaga alaga nityamaha kahalAtA hai // 25 // usake sAtha phira usakA koI saMbaMdha nahIM hai, vinA svAmIsaMbaMdhake usa saMbaMdhI hiMsA Adi pApa kisIko nahIM laga sakate / yadi vinA saMbaMdhake bhI pApa laga sakate hoM to muniyoMko bhI saMsAramAtrakI hiMsAke pApa lagane cAhiye / yaha avazya hai ki khetake jotane bonemeM hiMsA hotI hai paraMtu yadi jinamaMdira meM na dekara vaha bhUmi gRhasthake bhogopabhogake kAma AtI to kahanA cAhiye ki hiMsA Adi pApase utpanna huA dhana phira bhI pApakAryameM lagAyA gayA ! yadi vahI bhUmi yA kheta jinamaMdirameM de diyA jAya to usase pApakArya na hokara phira puNyakArya hone lgeN| jisa gRhasthake jisa bhUmikA dhana bhogopabhogameM laganese pApa hotA thA usI dhanake jinamaMdirameM laganese jo baDA bhArI puNya hotA hai usakA bhAgIdAra vahI gRhastha hotA hai ki jisane vaha bhUmi dI hai / bhUmidhana aTala dhana hai / sonA cAMdI rupaye Adika naSTa ho sakate haiM, corI jA sakate haiM, jala sakate haiM, paraMtu bhUmidhana kabhI naSTa nahIM hotA kabhI jala nahIM sktaa| jabataka usa maMdirakI sattA rahegI tabataka usakI rakSAkA aTala aura nirvighna upAya bhUmidhana hai / jahAMpara maMdiroMkI rakSAke liye bhUmi denA pracalita hai aise karnATaka zAdi dezoMmeM hajAroM varSoM ke jinamaMdira abhItaka surakSita haiM unakA prakSAla pUjana Adi nirvighna hotA rahatA hai / isaliye jinamaMdira pAThazAlA AdikI yAvajIva aTala rakSA karaneke liye usake liye kheta Adi bhUmikA denA hI sabase acchA upAya hai| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradhAmRta Age-ASTAhika aura aiMdradhvajako kahate haiMjinArcA kriyate bhavyairyA naMdIzvaraparvaNi / aSTAhniko'sau seMdrAdyaiH sAdhyA vaidradhvajo mahaH / / 26 // artha-naMdIzvara parvake dinoMmeM arthAt prativarSa asADha kArtika aura phAlguna mahIneke zuklapakSakI aSTamIse paurNimA taka aMtake ATha dinoMmeM jo aneka bhavyajana milakara arahaMtadevakI pUjA karate haiM use ASTAhika maha kahate haiN| tathA jo iMdra pratIMdra aura sAmAnika Adi devoMke dvArA eka vizeSa jinapUjA kI jAtI hai use aiMdradhvajamaha kahate haiM aisA AcAryoMne kahA hai // 26 // Age-mahAmahako kahate haiM.. bhaktyA mukuTabaddhairyA jinapUjA vidhIyate / tadAkhyAH * sarvatobhaMdracaturmukhamahAmahAH // 27 // artha-aneka zUravIra Adi logoMne jinapara mukuTa bAMdhA ho unheM mukuTabaddha rAjA kahate haiM aise mukuTabaddha rAjA oMke dvArA bhaktipUrvaka jo jinapUjA kI jAtI hai use caturmukha, sarvatobhadra athavA mahAmaha kahate haiM / yaha yajJa prANImAtrakA kalyANa karanevAlA hai isaliye isakA nAma sarvatobhadra hai, caturmukha arthAt cAra daravAjevAle maMDapameM kiyA jAtA hai isaliye caturmukha kahalAtA hai aura aSTAhnikakI apekSA baDA hai| | isaliye ise mahAmaha kahate haiM / isaprakAra isake tInoM hI nAma | Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] dUsarA adhyAya sArthaka haiM / mukuTabaddha rAjA loga bhaktipUrvaka hI ise karate haiM, cakravartIkI AjJA athavA bhayase nahIM / yaha yajJa bhI kalpavRkSake samAna hai, aMtara kevala itanA hai ki kalpavRkSa yajJameM saMsArabharako icchAnusAra dAna Adi diyA jAtA hai aura isa yajJameM kevala usa mukuTabaddha rAjAke svAdhIna dezameM hI dAnAdi diyA jAtA hai // 27 // Age--kalpavRkSa yajJako kahate haiM kiAmacchakena dAnena jagadAzAH prapUrya yaH / cakribhiH kriyate so'haMdyajJaH kalpadrumo mataH // 28 // artha--yAcakoMkI icchAnusAra saMsArabharake logoMke manorathoMko pUrNakara cakravartI rAjAoM ke dvArA jo arahatadevakI pUjA kI jAtI hai use kalpavRkSamaha kahate haiM / yahI AcAryoMkI saMmati hai / bhAvArtha--tumako kyA cAhiye? tumhArI kyA icchA hai ? icchA ho so lIjiye isaprakAra premapUrvaka pUchakara sabakara icchA pUrNakara cakravartI jo jinapUjA karatA hai use kalpavRkSamaha kahate haiM / ( jisaprakAra kalpavRkSase logoMkI saba icchAyeM pUrNa hotI haiM usIprakAra isa yajJase bhI saba yAcakoMkI icchA pUrNa ho jAtI haiM isaliye hI isakA nAma kalpavRkSayajJa hai // 28 // ___ Age--bali snapana Adi vizeSa pUjAyeM saba nityamahAdikoMmeM hI aMtarbhUta haiM aisA dikhalAte haiM Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 raamrakam mA ... sAgAraghamAmRta sAgAradharmAmRta rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr balisnapananATyAdi nityaM naimittikaM ca yat / bhaktAH kuvati teSveva tadyathAsvaM vikalpayet // 29 // __ artha-bhaktajana loga jo nitya athavA kisI parvake dina jo bali arthAt naivedya Adi bheTa athavA pUjanakI | sAmagrI, abhiSeka, nRtya, gAnA, bajAnA, pratiSThA, rathayAtrA Adi karate haiM una sabakA samAveza yathAyogya una Upara likhe yajJoMmeM hI karanA cAhiye / bhAvArtha- abhiSeka Adi Upara kahe huye pUjana saba nityamaha Adi yajJoMke hI bheda haiM // 29 // / Age-jala Adi dravyoMse honevAlI pratyeka pUjAkA phala kahate haiM vArdhArA rajasaH zamAya padayoH samyakprayuktArhataH saddhastanusaurabhAya vibhavAcchedAya sNtyksstaaH| yaSTuH sragdivijasraje carurumAsvAmyAya dIpastviSe dhUpo vizvagutsavAya phalamiSTArthAya cArghAya sH||30|| artha-zAstroMmeM kahI huI vidhike anusAra zrI jineMdrade- vake caraNakamaloM meM arpaNa kI huI jaladhArA pApoMko zAMta kara detI hai athavA jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karmoMko zAMta kara detI hai / bhAvArtha- arahaMtadevake caraNakamaloMko jala caDhAnese saba pApa naSTa ho jAte haiM athavA jJAnAvaraNa darzanAvaraNa karma naSTa ho jAte haiM / tathA zrI jineMdradevake caraNakamaloM meM vidhipUrvaka gaMdha (caMdana ) caDhAnese caDhAnevAlekA zarIra sugaMdhita + Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] dasarA adhyAya ho jAtA hai / vidhipUrvaka akhaMDa akSatoMke dvArA pUjA karane se pUjA karanevAlekA aizvarya tathA aNimA mahimA Adi vibhUti niraMtara banI rahatI hai / zrI arahaMtadeva ke caraNakamaloM meM vidhipUrvaka puSpamAlA caDhAnese caDhAnevAleko svarga meM kalpavRkSoMkI mAlAyeM prApta hotI haiM / vidhipUrvaka naivedya se pUjA karanevAlA anaMta lakSmIkA svAmI hotA hai / vidhipUrvaka dIpakI Arati karanevAle kI kAMti baDha jAtI hai / arahaMtadeva ke caraNakamaloM meM vidhipUrvaka dhUpa caDhAnese parama saubhAgyakI prApti hotI hai, anAra bijorA Adi phaLa caDhAnese pUjA karanevAleko icchAnusAra phalakI prApti hotI haiM aura vidhipUrvaka argha arthAt puSpAMjali caDhAnese pUjA karanevAleko vizeSa Adara satkAra kI prApti hotI hai athavA vaha saMsArameM pUjya mAnA jAtA hai / athavA pUjA karanevAleko gAnA bajAnA nRtya karanA Adi jo jo acchA lagatA hai usIse vidhipUrvaka zrI jineMdradevakI pUjA karanese usa manuSyako usI vastukI prApti hotI hai / abhiprAya yaha hai ki jisa kisI uttama vastuse vidhipUrvaka jineMdra devakI pUjA kI jAtI hai pUjA karanevAleko vaisI hI uttama uttama vastuoM kI prApti hotI hai| bhagavAnakI kI huI pUjA kabhI niSphala nahIM hotI // 30 // Age-- zrI jineMdradeva kI pUjAkI uttama vidhi aura usase honevAle lokottara vizeSa phalako kahate haiM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAragharmAmRta [ 103 caityAdau nyasya zuddhe niruparamaniraupamyatattadguNaughazraddhAnAtso'yamarhanniti jinamanadhaistadvidhopAdhisiddhaiH nIrAdyaizcArukAvyasphuradanaNuguNagrAmarajyanmanAbhibhavyo'rcan dRgvizuddhiM prabalayatu yayA kalpate tatpadAya // 31 // artha -- arahaMtadeva meM aneka asAdhAraNa guNa haiM jo kabhI nAza nahIM hote aura na saMsArameM jinakI kucha upamA hai jaise vyavahAra nayase jinameM darzana vizuddhi AdikI bhAvanAyeM mukhya hai aise paMcakalyANaka guNa haiM aura nizcayanayase caitanya acaitanya Adi padArthoM ke AkArarUpa pariNata honA arthAt una saba padArthoM kA jAnanA Adi haiN| bhavya jIvako prathama hI ina saba guNoM ke samUhameM zraddhAna vA anurAga athavA prema karanA cAhiye, aura phira vaha rudra Adike AkArase rahita zuddha nirdoSa pratimA meM athavA Adi zabdase pratimA na milanepara jineMdradeva ke AkAra se rahita aise akSata AdikoMmeM bhI zrI jineMdradevakI sthApanA kara arthAt "utsarpiNIke tRtIya aura avasarpiNIke caturthakAlameM jo arahaMtadeva cautIsa atizaya aSTa mahAprAtihArya aura anaMta catuSTayasahita samavasaraNa meM virAjamAna hokara tattvoMkA upadeza dete huye bhavya jIvoMko pavitra karate the, ye ve hI arahaMta deva haiM" isaprakAra nAma sthApanA dravya bhAvake dvArA sthApanA kare arthAt usa pratimAmeM athavA akSata AdikoMmeM arahaMtadevako sAkSAta mAneM aura phira jo kAvya zabda aura athoMke doSoMse rahita hai Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 104 ] dUsarA adhyAya jisameM mAdhurya Adi guNa haiM upamA Adi alaMkAra haiM aura isaliye hI jo kAvya jAnanevAle rasika logoMke cittako prasanna karanevAlA hai tathA jisameM lokottara varNana hai aise gadyapadyamaya ramaNIya kAvyoMke dvArA jisa jala caMdana Adi sAmagrI ke svA. bhAvika nirmalatA aura sugaMdhi Adi bar3e bar3e guNoMke samudAya bhavya logoM ke cittameM camatkAra utpanna kara rahe haiM arthAt aise uttama kAvyoMke dvAra jisakI prazaMsA gAI jA rahI hai aura isaliye hI una bhavya lAgAke citta jisa jala caMdana Adi sAmagrImeM jabardastI laga rahe haiM tathA jo jala caMdana Adi sAmagrI haThapUrvaka nahIM lAI gaI hai, cittako mAlana karanevAlI nahIM hai, apane tathA anya kisI 'puruSake khAneke bAdakI bacI huI nahIM hai aura bhI koI pApa utpanna karanevAle doSa jisameM nahIM hai aura pAparahita kAraNoMse taiyAra kI gaI hai aisI jala caMdana Adi sAmagrIse zrI mineMdradevakI pUjA karate huye bhavyajana zaMkAdi doSoMse rahita aise tattvoMke zraddhAna karanerUpa vizuddha samyagdarzanako aura bhI dRDha kareM arthAt usa vizuddha samyagdarzanako itanA majabUta karaleM ki jisase vaha apanA utkRSTa phala de sake, aura usI majabUta kiye huye vizuddha samyagdarzanase vaha bhavya tIrthakara padavIko prApta ho jAya / kyoMki yaha 1 jo sAmagrI kisI anya devatApara caDhI huI hai vaha bhI nahIM caDhAnA caahiye| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 105 prasiddha hI hai ki utkRSTa vizuddha samyagdarzana yadi akelA bhI ho to bhI usa ekase hI atizaya puNyasvarUpa tIrthakara prakRtikA baMdha ho jAtA hai / abhiprAya yaha hai ki arahaMta ke guNoMmeM anurAga rakhakara tadAkAra vA atadAkAra pratimA meM una arahaMtadevakA sthApana karanA cAhiye aura phira jala caMdana Adi uttama sAmagrI se manohara kAvya paDhate huye unakI aisI pUjA | karanI cAhiye ki jisase una bhavya jIvoMkA vizuddha samyagdarzana aura bhI majabUta ho jAya aura usase use tIrthakara pada mila jAya // 31 // Age--ahiMsAdi aNuvratoM ko pAlana karanevAle aise jineMdradevakI pUjA karanevAle bhavya jIvoMko icchAnusAra vizeSa phalakI prApti hotI hai aisA kahate haiM- dRkpUtamapi yaSTAramarhato'bhyudayazriyaH / zratyahaM pUrvikayA kiM punarbrabhUSitaM ||32|| artha -- graMthakAra api zabdase Azcarya pragaTa karate haiM arthAt Azcarya dikhalAte huye kahate haiM ki jo kevala samyagdarzanase hI vizuddha hai mUlaguNa uttaraguNoM se rahita haiM aise arahaMtadevakI pUjA karanevAle zrAvakoM ko baDappana, AjJA, aizvarya, bala, parivAra aura bhogopabhoga Adi saMpadAyeM " pahile maiM prApta hoUM, pahile maiM prApta hoUM " isaprakAra paraspara IrSA karatI huIM bahuta zIghra prApta ho jAtI haiM taba phira jo samyagdarzanase pavitra haiM aura Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] dUsarA adhyAya ahiMsAdi vratarUpa alaMkAroMse bhUSita haiM aise jineMdradevakI pUjA karanevAle zrAvakoMko una saMpattiyoM ke prApta honekA kyA ThikAnA hai unheM to ve saMpadAyeM vizeSa rUpase avazya milatI haiM // 32 // Age--jinapUjAmeM vighna na AnekA upAya batalAte haiM yathAvaM dAnamAnAdyaiH sukhIkRtya vidharmiNaH / sadharmaNaH svasAtkRtya sidhdyarthI yajatAM jinaM / / 33 // artha-jisakI aisI icchA hai ki jinapUjA nirvighna samApta ho athavA zuddha AtmAkI prApti ho aise bhavya puruSoMko ucita hai ki vaha prathama hI zaiva vaiSNava Adi vidharmI logoMko athavA saba dharmoMse vimukha logoMko yathAyogya dhanAdika dekara, unakA Adara satkAra kara, unake Anepara khaDe honA, unake pIche calanA, Asana denA Adi samayAnusAra Adara satkArase unheM sukha dekara anukUla kare, aura phira sahadharmI arthAt jainiyoMko apane svAdhina kara jina pUjA karAve / abhiprAya yaha hai ki jina pUjA rathayAtrA AdimeM vighna karanevAle prAyaH vidharmI loga hI hote haiM isaliye jisatisatarahase pahile unako prasanna karanA cAhiye tathA sahadharmiyoMko bhI apanemeM zAmila kara lenA cAhiye aisA karanese daivI vighnake sivAya koI laukika vighna nahIM A sakate // 33 // Age-'snAnakara zarIra zuddhakara jinapUjA karanI 1-nityaM snAnaM gRhasthasya devArcanaparigrahe / yatestu durjana| sparzAtsnAnamanyAdvigarhitaM // artha-jinapUjA Adi karaneke liye Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / m mandu sAgAradharmAmRta [107 cAhiye tathA jisane snAna nahIM kiyA hai use snAna kiye huye kisI anyase pUjA karAnI cAhiye aisA kahate haiM-- jyAraMbhasevAsaMkliSTaH snaatvaa''kNtthmthaashirH| svayaM yajetAhatpAdAnasnAto'nyena yAjayet // 34 // artha-jo manuSya sIsamAgama, khetI, vyApAra Adi AjIvikAke upAyoMse thakA huA hai arthAt ina kAmoMse jisake gRhasthako nitya snAna karanA cAhiye aura muniko durjana arthAt sparza na karaneyogya aise cAMDAla Adi zUdroMke sparza ho jAnepara snAna karanA cAhie / vinA durjanake sparza huye snAna karanA munike liye niMdya hai| vAtAtapAdisaMspRSTe bhUritoye jalAzaye / avagAhyAcarensnAnamato' nyadgAlataM bhajet // artha-jisa jalAzayameM pAnI bahuta ho aura usaparase bhArI pavanakA (havAkA) jhakorA nikala gayA ho athavA usapara dhUpa paDa rahI ho to usameM avagAhana karake arthAt DubakI mArakara gRhasthako snAna karanA cAhiye aura jo aisA jalAzaya na mile to phira chane huye pAnIse snAna karanA cAhiye / pAdajAnukATigrIvAziraHparyaMtasaMzrayaM / snAnaM paMcavidhaM jJeyaM yathAdoSaM zarIriNAM // artha-kevala paira dho lenA, ghuTanetaka dhonA, kamarataka dhonA, kaMThataka zarIra dho DAlanA aura zirataka snAna karanA isaprakAra snAna pAMca prakArakA hai| unameM se prANiyoMko jisa doSakeliye jaisA snAna ucita ho vahI karanA caahiye| - brahmacaryopapannasya nivRttAraMmakarmaNaH / yadvAtadvA bhavetsnAnamaMtyamanyasya tu dvayaM // artha-jo brahmacArI haiM aura jinhoMne khetI vyApAra ! Meanemarawwa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] dUsarA adhyAya zarIra aura manameM saMtApa ho rahA hai jisakA zarIra aura mana pasInA, taMdrA Alasya aura manakI caMcalatA Adi doSoMse Adi AraMbhakarma choDa diye haiM unheM ina pAMcoMmeMse icchAnusAra koI bhI snAna kara lenA cAhiye paraMtu jo gRhasya haiM, khetI vyApAra Adi AraMbhakarma karate haiM unheM kaMThataka athavA ziraparyaMta ye do hI snAna karanA cAhiye / ___sarvAraMbhaviz2aMbhasya brahmajihmasya dehinaH / avidhAya bahiHzuddhiM nAptopAstyadhikAritA // artha-jo khetI Adi sabatarahake AraMbha karatA haiM aura jo strI sahita gRhastha hai usakA ataraMga zuddha honepara bhI bAhya zuddhi arthAt snAna Adike vinA use jinapUjA karanekA adhikAra nahIM hai| - AplutaH saMplutazcAMtaH shucivaasovibhuussitH| maunasaMyamasaMpannaH kuryAddevArcanAvidhiM // artha-prathama hI zuddha jalase snAna karanA cAhiye phira maMtrapUrvaka Acamana Adise aMtaHkaraNakI zuddhi karanI cAhiye aura phira zuddha vastroMse suzobhita hokara mauna aura saMyama dhAraNa kara bhavya puruSako vidhipUrvaka devapUjA karanI caahiye| daMtadhAvanazuddhAsyo mukhavAsovRtAnanaH / asaMjAtAnyasaMsargaH sudhIdevAnupAcaret // artha-prathama hI zaucAdikase Akara hAtha.paira dhokara datauna (nIma babUla AdikI 12 aMgula laMbI choTI ugalIke samAna moTI lakaDIse) karanA cAhiye, phira mukhazuddhi (kurale ) kara snAna karanA cAhiye, phira DupaTTese mukha Dhakakara apavitra manuSya athavA apavitra padArthake sparzase bacate huye vidvAn puruSako arahaMtadevakI pUjA karanI caahiye| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAVVVVVVVVVVVVVVVVV sAgAradharmAmRta [ 109 dUSita ho rahA hai aise bhaktapuruSako apane apane doSake anusAra kaMThaparyaMta athavA ziraparyaMta snAnakara pavitra hokara svayaM zrI jineMdradevake caraNakamaloMkI pUjA karanI caahiye| yadi kAraNavaza vaha snAna na kara sake to usa bhakta gRhasthako kisI apane sAthIko, sAtha paDhanevAlako athavA kisI sahadharmIko (jainIko) snAnakarAkara usase pUjA karAnI cAhiye / abhiprAya yaha hai ki gRhasthako vinA snAna kiye pUjA karane kA adhikAra nahIM hai||34|| bhAge-jinapratimA aura jinamadira Adike banAne meM vizeSa phala hotA hai aisA kahate huye unake banAnekA samarthana karate haiM nirmApyaM jinacaityatadgRhamaThasvAdhyAyazAlAdikaM zraddhAzaktyanurUpamasti mahate dharmAnubaMdhAya yat / hiMsauraMbhAvivartinAM hi gRhiNAM tattAhagAlaMbanaprAgalbhIlasadAbhimAnikarasaM syAtpuNyacinmAnasaM // 35 // artha-pAkSika zrAvakako apanI zraddhA aura sAmarthyake anusAra jinabiMka, jinamaMdira, maTha, pAThazAlA, svAdhyAyazAlA Adi dharmAyatana (dharmake sthAna ) 'banabAne cAhiye ! 1-isase yaha bhI siddha hotA hai ki snAna karanese aura manake saMtApa pasInA taMdrA Alasya aura kheda Adi doSa saba dUra ho jAte haiM tathA zarIra aura mana zuddha ho jAtA hai| datauna karanese muha zuddha ho jAtA hai| 2-yadyapyAraMbhato hiMsA hiMsAyAH pApasaMbhavaH / tathApyA kRtAraMbho mahatpuNyaM samaznute // artha-yadyapi AraMbha karanese hiMsA hotI hai Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] dUsarA adhyAya kyoMki unake banabAnese baDA bhArI dharmAnubaMdha hotA hai arthAt jise dharmakA lAbha nahIM hai use dharmakA lAbha hotA hai, jise lAbha huA hai usake dharmakI rakSA hotI hai aura jisa dharmakI rakSA ho rahI hai usakI vRddhi hotI hai / ye saba kAma jinamadira Adi dharmAyatanoMse hI hote haiM tathA inhIM dharmAyatanoMse jinameM prAyaH hiMsA hotI hai aise khetI vyApAra Adi ArabhoMmeM niraMtara lage rahanevAle gRhasthoMkA mana puNyako baDhAnevAlA aura pavitra nirmala caitanyarUpai jJAnako pragaTa karanevAlA hotA hai| arthAt khetI vyApAra Adi karanevAle gRhastha bhI jinamaMdira Adi dharmAyatanoMse hI apanA puNya baDhAsakate haiM athavA apanA nirmala jJAna pragaTa kara sakate haiM / isake sivAya jinamaMdira svAdhyAyazAlA Adi tathA inhIMke samAna tIrthayAtrA Adi jo jo samyagdarzanako vizuddha karanevAle sAdhana hai, unakI dRDhatA vA majabUtI honese cittameM ahaMkArase Atmagauravase bharA huA aura hiMsAse pApa utpanna hotA hai tathApi jinamaMdira pAThazAlA svAdhyAyazAlA Adike banavAne meM miTTI patthara pAnI lakaDI Adike ikaDe karanese AraMbha karanevAlA puruSa mahA puNyakA adhikArI hotA hai| . nirAlaMbanadharmasya sthitiryasmAttataH satAM / muktiprAsAdasopAnamAtairukto jinAlayaH // artha-jina jinamaMdiroMmeM AdhArarahita dharmakI sthiti banI huI hai isaliye ve jinamaMdira sajjanapuruSoMko mokSarUpI mahalapara caDhanekaliye sIDhIke samAna haiM aisA jineMdradevane kahA hai| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [111 Ananamamanan eka prakArakA harSa pragaTa hotA hai| abhiprAya yaha hai ki jina maMdira svAdhyAyazAlA Adi banavAnese dharmakI rakSA aura vRddhi hotI hai usase khetI vyApAra Adi hiMsArUpa AraMbha karanevAle bhI puNya ikaThA karalete haiM aura samyagdarzanakI vizuddhi ho jAnese ekatarahakA harSa banA rahatA hai / isa zlokameM dharmAnubaMdhakA mahat arthAt baDA bhArI vizeSaNa dekara graMthakArane yaha dikhalAyA hai ki yadyapi jinamaMdira Adi banavAnemeM hiMsAdi | doSa lagate haiM paraMtu ve doSa nahIM hai puNyabaMdhake kAraNa haiN| | kisI graMthameM kahA bhI hai ' tatpApamayi na pApaM yatra mahAndharmAnubaMdhaH' arthAt vaha pApa bhI pApa nahIM hai ki jisameM baDA bhArI dharmAnubaMdha ho // 35 // Age--isa kalikAlameM prAyaH vidvAn puruSoMkA citta bhI jinapratimAke dekhanese hI jineMdradevakI sevA pUjA karane meM tatpara hotA hai isaliye isa kalikAlako dhikkAra dete hai-- dhigduHSamAkAlarAtriM yatra zAstradRzAmapi / caityAlokAte na syAtprAyo devavizA matiH // 36 // * artha yaha paMcamakAla eka prakArakI kAlarAtri arthAt | maranekI rAtake samAna hai kyoMki isameM aise tIna mohanIya karmakA udaya hotA hai jo kisIse, nivAraNa nahIM kiyA jA sakatA isaliye isa paMcamakALako dhikkAra ho| ise dhikkAra -- Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] dUsarA adhyAya | denekA bhI kAraNa yaha hai ki isa kAlameM jinake zAstrarUpI netra hai aise vidvAna logoMkI buddhi arthAt aMtaHkaraNakI pravRtti bhI prAyaH jinapratimAke darzana kiye vinA jinabhakti karanemeM arthAt unhIMko ekamAtra zaraNa mAnakara pUjA sevA karanemeM pravRtta nahIM hotI ? / prAyaH zabdase yaha abhiprAya hai ki koI koI jJAna aura vairAgyabhAvanAmeM tatpara bhavyajIva pratimAdarzanake vinA bhI paramAtmAke ArAdhana karanemeM lIna ho jAte haiM aura anyaloga pratimAke darzana karanese hI paramAtmAkA ArAdhana kara sakate hai / / 36 // Age--isa kalikAlameM jinadharmakI sthiti acche acche jinamaMdiroMke AdhArapara hI hai aisA kahate haiM pratiSThAyAtrAdivyatikarazubhasvairacaraNa- .. sphuraddharmoddharSa prasararasapUrAstarajasaH / kathaM syuH sAgArAH zramaNagaNadharmAzramapadaM na yatrAIdhaM dalitakalilIlAvilasitaM / / 37 // artha--jisake nimittase kalikAlameM honevAle duSTa lIlAke vilAsa arthAt duSTanIti athavA vinA kisI roka Tokake baDhanevAle saMkleza pariNAma naSTa ho jAte haiM aura jo muniyoMko dharmasevana karaneke liye nivAsasthAna hai aisA jinamaMdira jisa nagara vA gAMvameM nahIM hai usa jagaha nivAsa karanevAle gRhastha pratiSThA, yAtrA, pUjA, abhiSeka, rathotsava, jAgaraNa Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwww sAgAradharmAmRta [113 Adi puNyakAryoMke samudAyameM jo svecchApUrvaka manabacanakAyakI zubha pravRtti arthAt puNya baDhAnevAlI pravRtti hotI hai aura | usa zubha pravRttise jo dharmakA utsava sphurAyamAna hotA hai tathA usa dharmake utsavase bahutadera taka ThaharanevAlA jo eka prakArakA harSa pragaTa hotA hai usa harSarUpI jalake pravAhase jinako samasta pAparUpI dhUla naSTa ho gaI hai aise kisaprakAra ho sakate haiM ? bhAvArtha- jahAM jina maMdira hotA hai vahAMke gRhastha pUjA abhiSeka Adi dharmakArya karake sadA dharmotsava karate rahate haiM jisase unake puNyakA baMdha hotA rahatA hai aura azubha karma naSTa hote rahate haiM / paraMtu jahAM jinamaMdira nahIM hai vahAMke gRhastha isa dharmakAryase vaMcita rahate haiM, isaliye vahAM na to dharmakA udyota hotA hai aura na ve gRhastha puNyabaMdha kara sakate haiM na azubha karma naSTa kara sakate haiM / isaliye dharmakI sthitimeM jinamaMdira hI mukhya kAraNa hai // 37 // Age-isa kalikAlameM vasatikAke vinA sajjana muniyoMkA citta bhI sthira nahIM raha sakatA hai isaliye usakI AvazyakatA dikhalAte haiM mano maThakaTherANAM vAtyayevAnavasthayA / cekSipyamANaM nAdyatve kramate dharmakarmasu // 38 // artha-jisaprakAra vAyuke samuhase ruI idhara udhara uDatI phiratI hai usIprakAra isa kalikAlameM maThase daridra arthAt Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] dUsarA adhyAya jinake rahanekA koI ekAMta sthAna nahIM hai aise banameM rahanevAle muniyoMkA citta bhI thoDe bahuta rAga dveSake vikArarUpa pariNAmoMse bAra bAra caMcala hotA huA arthAt idhara udhara bhaTakatA huA sAmAyika Adi avazya karaneyogya dharmakriyAoMmeM utsAha nahIM karatA hai / AbhiprAya yaha hai ki Ajakala cittakI sthiratA itanI nahIM hai ki jisase muni banameM raha skeN| isaliye vinA vasAtakAke unakA citta sthira nahIM raha sakatA aura phira na unase dhakriyAyeM hI bana sakatI haiM isaliye muniyoM ke liye vasatikAyeM avazya banavAnI cAhiye // 38 // __Age-svAdhyAyazAlAke vinA baDe baDe paMDitoMkA zAstroMkA marmarUpa tattvajJAna sthira nahIM raha sakatA aisA dikhalAte haiM vineyavadvinetRgAmapi svAdhyAyazAlayA / vinA vimarzazUnyA dhIISTe'pyaMdhAyate'dhvani // 39 // , artha--pAThazAlA aura svAdhyAyazAlAke vinA jisa prakAra ziSyoMkI buddhi tattvoMko nahIM jAna sakatI usIprakAra vinA pAThazAlAke athavA svAdhyAyazAlAke bar3e bar3e paMDitoMkI buddhi samasta zAstroMkA abhyAsa karanepara bhI niraMtara tattva. vicAra karane ke vinA zAstroMmeM athavA mokSamArgarUpa kalyANamAmeM aMdhI ho jAtI hai, arthAt tattvoMko nahIM jAna sakatI, athavA jAnehuye tattvoMko bhUla jAtI hai| bhAvArtha-pAThazAlA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArvvvvNAAnm/vvvvvvvvv sAgAradharmAmRta [ 165 aura svAdhyAyazAlAke vinA paMDita aura upAdhyAya logoMkA abhyAsa bhI chUTa jAtA hai tathA vinA abhyAsake ve paDhA huA bhI bhUla jAte haiM aura tattvavicArameM aMdha ho jAte haiM isaliye dharmakI rakSAkA mukhya upAya pAThazAlA vA svAdhyAyazAlA | sthApana karanA hai| tAtparya yaha hai ki dhanADhya puruSoMko jinabiMba, jina1 maMdira, vasatikA aura svAdhyAyazAlA avazya banavAnA cAhiye, isa kAlameM ye hI kalyANa karanevAle haiM tathA ye hI dharmAddhake mukhya kAraNa haiM // 39 // Age-kRpA karane yogya prANiyoMpara kRpAkarake annakSetra aura auSadhAlaya bhI kholanA cAhiye tathA aneka AraMbha karanevAle gRhasthoMko jinapUjAke liye puSpavATikA (bagIcI) vagairaha banAnemeM bhI koI doSa nahIM haiM, aisA dikhalAte huye kahate haiM satramapyanukaMpyAnAM sRjednujighRkssyaa| cikitsAzAlavaduSyannejyAyai vATikAdyapi // 8 // artha-jina jIvoMpara avazya kRpA karanI cAhiye arthAt | | jo avazya kRpA karaneke pAtra haiM bhUkha pyAsa aura rAga Adise dukhI haiM unake upakAra karanekI icchAse pAkSika zrAvakoM ko auSadhAlaya kholanA cAhiye aura usItaraha sadAvartazAlA (annakSetra, jahAMse nitya anna diyAjAtA ho) aura pyAU (pAnI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] dUsarA adhyAya pInekA sthAna ) bhI banavAnA cAhiye / tathA jinapUjAke liye puSpavATikA (bagIcI) vAvaDI sarovara Adike banavAne meM bhI koI doSa' nahIM hai / pahile api zabdase pyAUkA grahaNa kiyA gayA hai / dUsarA api Adara vAcaka hai aura yaha sUcita karatA hai ki jo jIva apane viSayasukha sevana karane ke liye khetI vyApAra Adi karate haiM ve yadi dharmabuddhise bagIcI vAvaDI Adi banavAveM to unako lokameM vyavahArakI dRSTise koI doSa nahIM haiM tathApi jo bagIcI Adi banavAnA nahIM cAhate haiM ve bhI yadi dravyake badale puSpa Adi lekara unase bhagavAnakI pUjA kareM to bhI unheM bar3e bhArI puNyakI prApti hotI hai / abhiprAya yaha hai ki auSadhAlaya, annakSetra kholanA, pyAU banavAnA aura jinapUjA meM puSpa jala Adi caDhAneke liye bagIcA vAvaDI kumA Adi banavAnA pAkSika zrAvakakA kartavya hai | ||40 // Age - kapaTarahita bhakti se kisItaraha bhI jineMdradeva kI sevA karanevAle jIvake samasta duHkhoMkA nAza ho jAtA hai 1- jinamaMdira samavasaraNakI pratikRti arthAt nakala hai / jisaprakAra samavasaraNa meM puSpavATikA vAvaDI taDAga Adi hote haiM usI prakAra jinamaMdira kI sImA meM bhI hone cAhiye anyathA ekatarahakI kamI samajhI jaaygii| jinapUjanameM puSpoMkI AvazyakatA par3atI hI hai isaliye puSpoMke liye bagIcA aura jalake liye vAvaDI Adi banavAnA sarva ucita aura zAstrokta hai / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ annnnnnnnnnnnnn 9 sAgAradharmAmRta [117 aura saba jagaha samasta iSTa saMpadAoMkI tathA icchAnusAra padArthoM kI prApti hotI hai aisA kahate haiM yathAkathaMcidbhajatAM jinaM nirvyAjacetasAM / nazyaMti sarvaduHkhAni dizaH kAmAn duhaMti ca // 41 // artha-jo jIva chala kapaTa rahita bhaktipUrvaka abhiSeka, | pUjana, stotra Adi kisItaraha bhI arahaMtadevakI sevA karate haiM unake samasta zarIrake aura manake saMtApa naSTa ho jAte haiM aura samasta dizAyeM unake manoratha pUrNa karatI haiM arthAt chala kapaTa rahita bhaktipUrvaka jineMdradevakI pUjA karane. vAloM ko jisa jisa padArthakI icchA hotI hai ve saba padArtha unheM saba jagaha mila jAte haiM // 41 // Age--arahaMtadevakI pUjA to pratidina karanI hI cAhiye paraMtu arahaMtadevakI pUjAke samAna siddha parameSThIkI pUjA bhI | karanI cAhiye aisA upadeza dete haiM jinAnika yajansiddhAn sAdhUna dharma ca naMdati / te'pi lokottamAstadvaccharaNaM maMgalaM ca yat // 42 // ___ artha-yaha jIva jisaprakAra arahasadevakI pUjA karatA hai usIprakAra yadi siddha bhagavAnakI pUjana kare tathA mokSakI siddhiko hI siddha karanevAle sAdhu logoMkI arthAt sArthaka nAma honese AcArya, upAdhyAya aura muniyoMkI pUjA kare tathA vyavahAra aura nizcaya ina donoM prakArake rakhatrayarUpa dharmakI bhI | Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] dUsarA adhyAya pUjA kare to vaha aMtaraMga aura bahiraMga vibhUtise avazya hI vRddhiko prApta hotA hai| kyoMki siddha bhagavAn AcArya upAdhyAya sAdhu aura dharma ye saba arahaMtadevake samAna hI lokameM utkRSTa haiM unhIM ke samAna zaraNa haiM arthAt pApoMse rakSA karanevAle vA duHkha dUra karanevAle haiM aura unhIM arahaMtadevake samAna maMgalasvarUpa haiM arthAt pApoMko naSTa karanevAle haiM aura puNya baDhAnevAle haiN| abhiprAya yaha hai ki arahaMta siddha sAdhu aura dharma ye cAroM samAna haiM inakI samAna rItise pUjA karanI cAhiye / / 42 // Age-pUjya pUjAvidhiko prakAzakara sabase bar3A upakAra karanevAlA zruta devatA hai isaliye usake pUjana karane ke liye kahate haiM yatprasAdAnna jAtu syAtpUjyapUjAvyatikramaH / tAM pUjayejjagatpUjyAM syAtkAroDumarAM giraM / / 43 // artha-jisake prasAdase pUjya arthAt arahaMta siddha sAdhu aura dharmakI pUjA karanemeM zAstrokta vidhikA kabhI ullaMghana nahIM hotA arthAt jisake prasAdase pUjAko zAstrAnusAra vidhi jAnI jAtI hai, saba loga jisakI pUjA karate haiM aura jo ' syAt / / vA ' kathaMcit ' zabdake prayogase sarvathA ekAMtavAdiyoMse ajeya | hai arthAt koI jisakA ullaMghana nahIM kara sakatA aisI zrutadevatA arthAt jinavANIkI pUjA bhI kalyANa cAhanevAle | pAkSika zrAvakoMko avazya karanI cAhiye // 43 // - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 119 Age- jinavANIkI pUjA karanevAle paramArtha se (yathArthameM) jineMdradevakI hI pUjA karanevAle haiM aisA upadeza dete haiM ye yajate zrutaM bhaktyA te yaja'teM'jasA jiMnaM / na kiMcidaMtaraM prAhurAptA hi zrutadevayoH // 44 // artha- jo loga bhaktipUrvaka zrutapUjA karate haiM ve paramArthase arthAt vAstava meM jineMdradevakI hI pUjA karate haiN| kyoMki AcAryoM ne jineMdradeva aura zrutadevatA arthAt jinavANImeM kucha bhI aMtara nahIM kahA hai / jo arahaMta deva hai vahI jinavANI hai aura jo jinavANI hai vahI arahaMtadeva hai aisA samajanA cAhiye // 4 // isaprakAra devapUjAkI vidhi khii| aba Age - guru sAkSAt upakAra karanevAle haiM isaliye unakI nitya upAsanA karanI cAhiye aisA kahate haiM upAsyA guravo nityamapramattaiH zivArthibhiH / tatpakSatArkSyapakSAMtazcarA vighnAragottarAH // 45 // artha - jo parama kalyANa arthAt mokSakI icchA karanevAle sajjana puruSa haiM unako pramAda choDa kara nitya hI dharmakI ArAdhanA karanekI guruoM kI sevA karanI cAhiye / guruoM kI AdhInatA athavA AjJArUpI preraNA karanevAle T kyoMki jo puruSa garuDapakSI ke samIpa Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] dUsarA adhyAya rahatA hai vaha dharmakArya karanemeM AnevAle vighnarUpI sarpoMse dUra hI rahatA hai / abhiprAya yaha hai ki apakAra karanese vighna sarpoMke samAna haiM aura unako dUra karanevAlI gurukI AjJA vA AjJAke anusAra calanA garuDapakSI ke samAna hai / jo gurukI AjJAnusAra calate haiM unheM kabhI kisI dharmakArya meM vighna nahIM Ate / isake sivAya guru sadA dharmakArya karanekI preraNA kiyA karate haiM isa - liye gurukI upAsanA vA sevA nitya karanI cAhiye | 45 || Age -- gurukI upAsanA karane kI vidhi batalAte haiMnirvyAjayA manovRttyA sAnuvRttyA gurormanaH / pravizya rAjavacchazvadvinayenAnuraMjayet // 46 // artha -- jisaprakAra sevaka loga rAjAke manako prasanna kiyA karate haiM usIprakAra kalyANa cAhanevAle zrAvakoM ko daMbha aura chalakapaTarahita apane citta kI vRttise tathA unakI icchA 1 nusAra una guruke ataHkaraNa meM pravezakara mana bacana kAyakI vinayase nitya hI gurukA mana prasanna karanA cAhiye / Ate hI unake sAmane khar3e ho jAnA, unake pIche pIche calanA Adi kAkI vinaya hai, hitamita vacana kahanA bacanakI vinaya hai aura unakA zubha ciMtana karanA manakI vinaya hai / ina tInoM taraha kI vinayase gurukA citta prasanna karanA cAhiye // 46 // Age -- vinayase gurukA citta prasanna karanA cAhiye safat pragaTa kara dikhalAte haiM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta pArzve gurUNAM nRpavatprakRtyabhyadhikAH kriyAH / aniSTAkA tyajetsarvA mano jAtu na dUSayet // 47 // [ 121 artha -- jisaprakAra rAjAoMke samIpa krodha hAsya Adi svabhAvase adhika kriyAyeM nahIM kI jAtIM usIprakAra guruke samIpa bhI koSa hAsya vivAda Adi jo kriyAyeM svabhAva se adhika arthAt vikArase utpanna honevAlI haiM ve kriyAyeM nahIM karanI caahiye| inake sivAya guruke samIpa jina kriyAoMkA vA ceSTAoMkA zAstroM meM niSedha kiyA hai arthAt jo zAstraviruddha haiM aisI kriyAyeM bhI nahIM karanI cAhiye | ye Upara likhI huIM kriyAyeM guruke samIpa kabhI nahIM karanI cAhiye yadi zrAvaka rogI vA duHkhI ho tathApi use bhI ye kriyAyeM nahIM karanI cAhiye // 47 // 1 Age -- dAna dekara pAtroM ko bhI saMtuSTa karanA cAhiye aisA jo pahile likhA gayA thA usI dAnakI vidhiko bar3hAkara dikhalAte haiM - 1-niSThIvanamavaSTaMbhaM jRMbhaNaM gAtrabhaMjanaM / asatyabhASaNaM narmahAsyaM 1 pAdaprasAraNaM // abhyAkhyAnaM karasphoTaM kareNa karatADanaM / vikAramaMgasaMskAraM varjayedyatisannidhau // artha - thUkanA, garva karanA, jaMbhAI lenA, zarIra moDanA, jhUTha bolanA, khelanA, haMsanA, paira phailAnA, jhUThA doSa AropaNa karanA, hAtha ThoMkanA, tAlI bajAnA, tathA zarIrake anya vikAra karanA aura zarIrakA saMskAra karanA ityAdi kriyAoMko guruke samIpa nahIM karanA cAhiye / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] dUsarA adhyAya pAtrAgamavidhidravyadezakAlAnatikramAt / dAnaM deyaM gRhasthena tapazcaryaM ca zaktitaH / / 48 / / artha - - gRhasthako 'pAtra, zAstra, vidhi, dravya, deza aura kAlake anusAra ratnatraya ke baDhAnevAlI vastu dAna denI cAhiye aura apanI zaktike anusAra anazana Adi tapa karanA cAhiye | abhiprAya yaha hai ki pratyeka gRhasthako apanI zaktike anusAra dAna aura tapazcaraNa karanA cAhiye // 48 // Age ----- samyagdRSTI zrAvakake nitya Avazyaka samajhakara kiye huye dAna aura tapake avazya honevAle vizeSa phalako kahate haiM- niyamenAnvahaM kiMcidyacchato vA tapasyataH / saMtyavazyaM mahIyAMsaH pare lokA jinazritaH || 49|| artha - - paramAtmAkI bhakti karanevAlA bhavya puruSa yadi pratidina niyamase zAstrAnusAra thoDA bhI dAna de athavA thoDA hI tapazcaraNa kare to bhI use paraleokameM arthAt dUsare janma meM iMdra Adike zreSTha pada avazya milate haiM ||43|| 1- varyamadhyajaghanyAnAM pAtrANAmupakArakaM / dAnaM yathAyathaM deyaM vaiyAvRtyavidhAyinA // artha - vaiyAvRtya karanevAloMko uttama madhyama aura jaghanya aise tInoM tarahake pAtroMko upayogI aisA dAna vidhipUrvaka apanI zaktike anusAra denA cAhiye / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [123 Age-kina kinako dAna denA cAhiye aura kyoM denA cAhiye yahI dikhalAte haiM dharmapAtrANyanugrAhyANyamutra svArthasiddhaye / kAryapAtrANi cAtraiva kI tvaucityamAcaret // 50 // arma-ratnatrayako sAdhana karanevAle muni zrAvaka Adi dharmapAtra gine jAte hai / dharma artha kAma ina puruSArthoMmeM sahAyatA denevAle kAryapAtra gine jAte haiN| apanA kalyANa cAhanevAle zrAvakako paralokameM svArtha sAdhana karaneke liye arthAt dusare janmameM svarga Adike uttama sukha prApta karane ke liye muni Adi dharmapAtroMko unake upayogI padArtha dekara unakA upakAra karanA cAhiye / tathA isa lokameM apanA svArtha siddha karaneke liye arthAt dharma, artha aura kAma ina tInoM puruSArthoMkI prApti honeke liye ina tInoM puruSArthoM ke sahAyaka aise kAryapAtroMko yathAyogya padArtha dekara anugRhIta karanA cAhiye, aura apanI kIrti phailaneke liye yathAyogya kArya karanA cAhiye arthAt yathAyogya dAna dekara aura priyavacana kahakara sabako saMtuSTa karanA caahiye| __abhimAya-yaha hai ki paraloka sudhArane ke liye dharmapAtroMko |dAna denA cAhiye / isa janmameM apanA kArya siddha karaneke liye apane sahAyaka logoMko saMtuSTa rakhanA cAhiye aura apanA yaza baDhAne ke liye dharmakI rakSA karate huye yathAyogya rItise sabako saMtuSTa karanA cAhiye // 50 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvvvvvvvvvvvvvAA 124 ] dUsarA adhyAya . Age--dharmapAtroM ko unake guNoM ke anusAra unheM tRpta karanA cAhiye aisA dikhalAte haiM-- samayikasAdhakasamayadyotakanaiSThikagaNAdhipAna dhinuyAt / dAnAdinA yathottaraguNarAgAtsadgRhI nityaM / / 51 // artha-jinasamaya arthAt jineMdradevake kahe huye zAstroM ke Azraya rahanevAle arthAt zAstroMkI AjJAnusAra calanevAle muni athavA gRhasthoMko 'samayika kahate haiM / jyotiSa maMtravAda Adi saMsArI logoMke upakAra karanevAle zAstroMke jAnanevAleko sAdhaka kahate haiM / vAdavivAda Adi kara apane mokSamArgakI 1-gRhastho vA yAtarvApi jainaM samayamAzritaH / yathAkAlamanuprAptaH pUjanIyaH sudRSTibhi : // artha-samyagdRSTI zrAvakako dezakAlake anusAra jainadharmako dhAraNa karanevAle aura yathAyogya samayapara apane ghara Aye huye muni athavA gRhasthakA AdarasatkAra karanA hI cAhiye / 2-jyotirmatranimittajJaH suprajJaH kAryakarmasu / mAnyaH samathibhiH samyak parokSArthasamarthadhIH // artha-jyotiHzAstra, maMtrazAstra, zakunazAstra, 'vaidyakazAstra Adi zAstroMko jAnanevAle tathA parokSa (dUra vA chipe huye) padArthoMko jAnanevAle aura kArya karanemeM catura aise logoMkA bhI zrAvakako yathAyogya Adara satkAra karanA cAhiye arthAt use dAna aura mAna denA cAhiye / kyoMki dakSiAyAtrApratiSThAdyAH kriyAstadvirahe kutaH / tadarthe parapRcchAyAM | kathaM ca samayonnatiH // artha-jyotiHzAstra maMtrazAstra Adi jAnane Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwww sAgAradharmAmRta [ 125 | prabhAvanA karanevAleko samayadyotaka kahate haiN| mUlaguNa aura uttaraguNoMse prazaMsanIya aise tapa karanevAleko naiSThika' kahate haiM / dharmAcArya athavA usIke samAna buddhimAna gRhasthAcAryako gaNAdhipa kahate haiN| ina pAcoMtarahake pAtroMko vAloMke vinA dIkSA yAtrA pratiSThA Adi kriyAyeM kaise ho sakeMgI aura yadi unake liye anya dharmiyoMke pAsa jAoge to phira apane dharmakI unnati kaise hogI? 1-lokavittvakavitvAdyairvAdavAgmitvakauzalaiH / mArgaprabhAvanodyuktAH saMtaH pUjyA vizeSata : // artha-jo loka cAturya, kavitA, tathA vAda upadeza AdikoMkI kuzalatAse jinamatakI prabhAvanA karanemeM sadA tatpara rahate haiM aise sajana puruSoMkI pUjA (AdarasatkAra). vizeSatAse karanI caahiye| 2--muulottrgunnshlaaghyaistpobhinisstthitsthitiH| sAdhuH sAdhu bhajetpUjyaH puNyopArjanapaDitaH / artha-~-puNyake upArjana karanemeM catura lo goMko mUlaguNa aura uttaraguNoMse prazaMsanIya aise tapake karanevAle sAdhukI pUjA sevA uttama prakArase karanI caahiye| .3-jJAnakAMDe kriyAkAMDe caaturvrnnypurssrH| sUriva ivArAdhyaH sNsaaraabdhitrNddkH| artha-jJAnakAMDa aura kriyAkAMDake calAnemeM cAroM voMmeM zreSTha aise dharmAcArya athavA gRhasthAcArya saMsArarUpI samudrase pAra karanemeM nAvake samAna haiM isaliye devake samAna unakI pUjA karanI caahiye| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamman ... | 126 ] dUsarA adhyAya unake utkRSTa guNoMmeM prema rakhakara athavA jisameM jo guNa uskRSTa ho usImeM prema rakhakara unheM dAna dekara, mAna dekara, Asana dekara, vacanAlApakara tathA aura bhI AdarasatkArake upAyoMse pAkSika zrAvakako athavA brAhmaNa kSatriya vaizya ina tInoM varNomeMse kisI gRhasthako tRpta karanA cAhiye / abhiprAya yaha hai ki pratyeka gRhasthako ye pAMcoM taraha ke pAtra tRpta karane caahiye| yahAMpara mokSa prApta karanevAle muni aura zrAvakoMko ratnatraya guNoMke baDhAneke liye tRpta karanA pAtradAna kahalAtA hai aura bhogopabhoga sevana karanevAle gRhasthoMko vAtsalya bhAvase yathAyogya anugraha karanA samAnadatti kahalAtI hai / zAstrakArane isaprakAra do vibhAga kiye haiM // 11 // ___ Age-samAnadattikI vidhikA upadeza dete haiMsphuratyekopi jainatvaguNo yatra satAM mataH / tatrApyajainaiH satpAtrotyaM khadyotavadravau / 52 // artha-eka jineMdra hI deva hai kyoMki vahI mujhe saMsAra samudrase pAra karanevAlA hai aise gADha zraddhAnakA nAma jainatva guNa hai / yaha jainatva guNa sAdhu logoMko bhI iSTa hai| jisa puruSameM jJAna tapase rahita kevala eka jainatva guNa arthAt samyagdarzana daidIpyamAna ho usaka sAmane mahAdevakI bhAkta vipNuko bhAkta Adi bhUtoM se jakar3e huye ajaina puruSa yadi jJAna KAARIAGIRIHamamacmeaniwa-MITRARA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avowww sAgAradharmAmRta [ 127 aura tapazcaraNasahita hoM tathApi ve aise prabhArahita jAna paDate haiM jaise sUryake sAmane khadyota / abhiprAya yaha hai ki jaise sUryake sAmane khadyota prabhA rahita ho jAtA hai usIprakAra jJAna tapazcaraNase rahita samyagdRSTi jainIke sAmane jJAnatapazcaraNa sahita mithyAdRSTi bhI prabhArahita ho jAtA hai / jainI jJAna tapase rahita hokara bhI sUryake samAna hai aura anyadharmI jJAna tapa sahita bhI khadyotake samAna hai / api zabdase yaha sUcita hotA hai ki jaba jainI jJAna tapa rahita hokara bhI sUryake samAna hai taba phira yadi vaha jJAna tapa sahita ho to phira usakI mahimAkA kyA pAra hai / / 52 // Age--apanA kalyANa cAhanevAle logoMko jainiyoMpara avazya anugraha karanA cAhiye aisA kahate hai varameko'pyupakRto jaino nAnye sahasrazaH / dalAdisiddhAnko'nveti rasasiddhe praseduSi // 53 // artha--yadi kisI ekahI jainIkA upakAra kiyA jAya to vaha bahuta acchA hai paraMtu anyamatavAle hajAroM puruSoMkA bhI upakAra karanA usase acchA nahIM hai isI bAtako dRSTAMta dekara spaSTa dikhalAte haiM ki yadi pAre Adi auSadhiyoMse hI daridratA vyAdhi buDhApA Adiko avazya dUra karanekI zakti rakhanevAlA prasanna hokara apanA anugraha karanA cAhe to use choDakara jisase koI dUsarI cIja nahIM kharIdI jA sakatI aise - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] dUsarA adhyAya kRtrima suvarNa rakhanemeM prasiddha puruSako athavA varNakI utkRSTatAse prasiddha puruSako kauna DhUMDatA hai ? bhAvArtha--jisaprakAra jherase hI daridratA roga Adi saba tarahake duHkha dUra karanevAlA koI tAMtrika puruSa prasanna hokara apanI daridratA Adi saba dUra karanA cAhatA ho to use chor3akara jhUThA banAyA huA suvarNa rakhanevAle puruSake samIpa koI nahIM jAtA usIprakAra buddhimAna puruSa prathama jaunayoMkA hI upakAra karate haiM, anyamatavAloMkA nahIM / kyoMki unakA upakAra karanese dharmakI kucha vRddhi nahIM hotI // 53 // Age--nAma sthApanA Adi nikSepoMse vibhAga kiye huye cAroMprakArake jainI pAtra haiM aura unameM bhI uttarottara durlabha hai aisA dikhalAte haiM nAmataH sthApanAto'pi jainaH pAtrAyate traaN| sa labhyo dravyato dhanyai bhavatastu mahAtmabhiH // 54 / / - artha-jisakI jaina aisI saMjJA hai aisA nAmajaina, tathA jisameM yaha vahI jaina hai athavA vaisA hI jaina hai aisI kalpanA kI gaI ho aisA sthApanAjaina ye donoM hI jaina ajaina pAtroMkI apekSA mokSake kAraNa aise ratnatrayaguNoMko prApta karanevAle pAtrake samAna bahuta utkRSTa pAtra jAna paDate haiM / kyoMki ina donoMke samyagdarzana ke sAtha sAtha honevAle puSyakarmoMkA Asrava hotA rahatA hai / tathA vahI dravyajaina arthAt jisameM bhAgAmI Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwww sAgAradharmAmRta [ 129 kAlameM samyagdarzanaguNake prApta honekI yogyatA hai aisA jaina baDe puNyavAnoMko prApta hotA hai aura bhAvanaina arthAt jisameM usIsamaya jainatvaguNa arthAt samyagdarzana vidyamAna ho aisA jaina bar3e mahAtmAoMko athavA mahAbhAga arthAt baDe bhAgyavAna logoMko prApta hotA hai / abhiprAya yaha hai ki ajainoMkI apekSA nAmakA jainI tathA sthApanA kiyA huA jainI bhI acchA hai / dravyajainI bhAgyavAnoMko hI milatA hai arthAt durlabha hai aura bhAvajainI aura bhI durlabha hai // 54 // ___Age-bhAvajainapara kapaTarahita prema karanevAleko usakA phalasvarUpa svarga aura mokSakI saMpatti prApta hotI hai aisA dikhalAte haiM pratItajainatvaguNe'nurajyannirvyAjamAsaMsRti tadguNAnAM / dhuri sphurannabhyudayairahaptastRptastrilokItilakatvameti // 55 // ____ artha-jisakA jainatva guNa prasiddha hai arthAt jisake vAstavameM samyagdarzana vidyamAna haiM aise bhavyapAtra puruSapara jo gRhastha kapaTa rahita svayaM prema karatA hai vaha puruSa mokSa prApta honetaka pratyeka janmameM vAstavameM samyagdarzana guNako dhAraNa | karanevAle logoMke sAmane bhI adhika tejasvI hotA hai| tathA samyagdarzanake sAtha rahanevAle puNyakarmake udayase kisI tarahakA 1 jinake samyagdarzana nahIM hai paraMtu jo rUDhi yA kulaparaMparAse jainadharma pAlana karate haiM ve nAmajaina vA sthApanAjaina kahalA sakate haiM / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mararwwwwwwwwwwwwww 130 ] dUsarA adhyAya abhimAna nahIM karatA aura AjJA aizvarya Adi prApta huI | saMpadAoMse tRpta hotA huA arthAt unameM kisI tarahakI tRSNA na karatA huA aMtameM tInoM lokoMkA tilaka hotA hai arthAt mokSapadako prApta karatA hai / bhAvArtha-samyagdRSTI puruSapara anurAga karanevAlA puruSa bhI aneka taraha kI sukha saMpattiyoMkA u| pabhoga karatA huA aMtameM mukta hotA hai // 55 // Age-gRhasthAcAryakeliye athavA yadi gRhasthAcArya na ho to kisI madhyama pAtrake liye kanyA suvarNa Adi dAna denA pAkSika zrAvakakA kartavya hai aisA upadeza dete haiM nistArakottamAyAtha madhyamAya sadharmaNe / kanyAbhUhemahastyazvaratharatnAdi nirvapet / / 56 / / artha--jo saMsArasamudrase pAra jAne ke liye prayatna karAnevAle gRhasthoM meM zreSTha haiM aura jisake kriyA maMtra vrata Adi saba apane samAna haiM aise gRhasthAcArya ke liye athavA yadi aisA gRhasthAcArya na mile to madhyama athavA jaghanya zrAvakake liye kanyA, bhUmi, suvarNa, hAthI, ghoDe, ratha, ratna, aura Adi zabdase vastra, ghara, nagara, Adi dharma artha kAma ina tInoM puruSArthoMko siddha karanevAle padArthoM kA dAna denA cAhiye / isa zlokameM jo atha zabda diyA hai vaha dUsare pakSako sUcita karatA hai athavA adhikArako sUcita karatA hai / isa zlokake Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [131 | pahile jaghanya samadattikA vyAkhyAna kara cuke the aba isa zlokase madhyama samAnadattikA adhikAra karate haiM arthAt yahAMse madhyama samAnadatti kahate haiM / gRhasthameM yadi adhika bhI guNa hoM tathApi vaha munikI apekSA madhyama pAtra hI ginA jAtA hai (graMthakArane | isa zlokameM deneke arthameM vap dhAtukA prayoga kiyA hai jisakA artha 'bonA' hotA hai isake denekA yaha abhiprAya hai ki jaise bIjake bonese kaI gunA milatA hai isItaraha kanyA Adi denese svayaM adhika bhogopabhogakI prApti hotI hai // 16 // __ Age--samAnadharmI zrAvakake liye kanyA Adi denekA kAraNa batalAte haiM AdhAnAdi kriyaamNtrvrtaadycchedvaaNcchyaa| pradeyAni sadharmebhyaH kanyAdIni yathocitaM // 57 artha-garbhAdhAna, prIti, suprIti Adi gRhasthoMko avazya karane yogya aisI arahaMtadevakI kahI huI kriyAyeM haiM, tathA 1-cAritrAsArameM likhA hai- " samadAttaH svasamakriyAmaMtrAya nistArakottamAya kanyAbhUmisuvarNahastyazvaratharatnAdidAna / svasamAnAbhAve madhyamapAtrasyApi dAnamiti" // arthAt-jisake kriyA maMtra vrata Adi saba apane samAna haiM aise gRhasthAcAryake liye arthAt jo saMsArase pArajAneke udyogameM lagA hai tathA dUsaroMko lagAtA hai aise uttama gRhasthake liye kanyA, bhUmi, suvarNa, hAthI, ghoDA, ratha, ratna Adi dAna denA cAhiye / yadi gRhasthAcArya na mile to madhyamapAtrake liye hI Upara kahe huye padArtha denA cAhiye ise samAnadatti kahate haiM / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] dUsarA adhyAya arahaMtadevake kahe huye jo unhIM kriyAsaMbaMdhI maMtra haiM, athavA aparAjita maMtra haiM, madyakA tyAga mAMsakA tyAga Adi jo vrata haiM tathA Adi zabdase devapUjA pAtradAna Adi jo jo dharmakArya haiM unakA kabhI nAza na ho ve sadA jyoM ke tyoM niraMtara calate raheM aisI icchAse gRhasthAko samAnadharmI gRhasthoMke liye yathocita arthAt jo jisake yogya ho usako vahI denA athavA jisako jisakI AvazyakatA ho usako vahI denA aisA vicArakara kanyA bhUmi suvarNa Adi padArthoM ko uttama banAkara denA caahiye| bhAvArtha--samAna dharmiyoMko kanyA Adi denese jainadharmakA viccheda kabhI nahIM ho sakatA, kyoMki usakI pratyeka saMtAna jainadharma dhAraNa karanevAlI hogI / isataraha kanyA AdikA dAna jainadharmakI vRddhi hone aura zAstrokta maMtra vrata kriyA AdikoMkA niraMtara pracAra hone meM kAraNa haiM isaliye vaha puNyakA bhI kAraNa hai // 17 // Age-kanyAdAnakI vidhi aura usakA phala kahate haiM nirdoSAM sunimittasUcitAzavAM kanyAM varAhaiMrguNaiH sphUrjataM pariNayya dharmyavidhinA yaH stkrotyNjsaa| daMpatyoH sa tayostrivargaghaTanAt traivargikeSvagraNIbhUtvA satsamayAstamohamahimA kArye pare'pyUrjati // 5 // artha-jo kanyA sAmudrika zAstrameM kahe huye doSoMse rahita hai ora jisameM sAmudrikazAstra, jyotiHzAstra tathA jisase bhaviSyatakI bAta jAnI jAya aise anya zAstroMke anu Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [133 sAra apanA aura varakA kalyANa sUcita karanevAle lakSaNa vidyamAna haiM aisI kanyAko jisameM varake yogya kula, zIla, mAtA pitA Adi gurujana, vidyA, dhana, suMdaratA, yogya umara aura kanyAko grahaNa karanekI icchA Adi jo jo guNa haiM ve saba vicAra karanevAloMke cittameM sApha dikhAI de rahe haiM / aise sAdharmI puruSake liye dharmazAstrameM kahI huI 'vidhike anusAra agni dvija aura devoMkI sAkSIpUrvaka brAhma prAjApatya ArSa aura daiva ina cAroM prakArake vivAhoMmeMse 1-bhagavajinasenAcArya praNIta AdipurANameM vivAhakI | saMkSipta vidhi isaprakAra likhI hai tato'sya guvanujJAnAdiSTA vaivAhikI kriyA / vaivAhike kule kanyAmucitAM pariNyeSyataH // siddhArcanavidhiM samyagnivartya dvijsttmaaH| . kRtAgnitrayasaMpUjAH kuryustatsAkSikAM kriyAM // .. puNyAzrame kvacitsiddhapratimAbhimukhaM tayoH / dapatyoH parayA bhUtyA kAryaH pANigrahotsavaH // vedyAM praNItamagnInAM trayaM dvayamathaikakaM / tataH pradakSiNIkRtya prazayya vinivezanaM / pANigrahaNadIkSAyAM niyuktaM tdvdhuuvrN| AsaptAhaM caredbrahmavrataM devAgnisAkSikaM // krAMtvA svasyocitAM bhUmiM tIrthabhUmIvihRtya ca / svagRhaM pravizedbhUtyA parayA tadvadhUvaraM / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] dUsarA adhyAya yathAyogya kisI eka vivAhakI vidhise vivAhakara vastra Adise yathAyogya satkAra kara detA hai vaha kanyA dekara satkAra karanevAlA gRhastha una donoM varavadhUoMke liye dharma artha aura vimuktakaMkaNaM pazcAtsvagRhe zayanIyakaM / adhizayya yathAkAlaM bhaugAMgairupalAlitaM // saMtAnArthamRtAveva kAmasevAM mitho bhajet / zaktikAlavyapekSoyaM kramo'zakteSvato'nyathA // artha-tadanaMtara arthAt vratAvaraNa kriyA samApta honeke pIche pitAkI AjJAnusAra vivAhake yogya kulameM janmI huI kanyAko vivAhakara svIkAra karanevAleko vaivAhikI kriyA kahI hai| usakI vidhi yaha hai ki prathama hI siddhArcanavidhi arthAt vidhipUrvaka siddhaparameSThIkI ArAdhanA acchItaraha kare / pIche gArhapatya dAkSiNAmi aura AhavanIya aisI tIna agmiyoMko sthApanakara vidhipUrvaka unakI pUjA kare aura vivAhakI samasta kriyAyeM ina amiyoMke samakSameM hI kre| kisI kisI pavitra pradezameM siddhapratimAke sanmukha athavA siddhapratimA na honepara siddhayaMtrake sanmukha una donoM vara kanyAoMke pANigrahaNakA utsava baDe ThAThase kare / vadhU aura vara donoM hI vedIpara siddha kIgaI tIna do athavA eka hI agnikI pradakSiNA deM aura phira Asana badalakara baiTha jAyaM arthAt varake Asanapara vadhU aura vadhUke Asanapara vara baiThe / jinako pANigrahaNa dIkSA de dI gaI hai arthAt jinakI vivAhavidhi samApta ho cukI hai aise ve donoM hI varavadhU deva aura agnike samakSa sAta dinataka brahmacarya vrata dhAraNa kareM / tadanaMtara unake vihAra karane yogya kisI bhUmikA ( kisI deza vA nagarakA ) dezATana / - Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [135 kAma ina tIno puruSArthIko saMpAdana kara detA hai| isaliye vaha dharma artha kAma ina puruSAke sevana karanevAloMmeM pradhAna ginA jAtA hai tathA sajjana puruSoMkI saMgati aura jaina zAstroMke nimittase cAritramohanIyakarmakI tIvratA naSTa kara avazya karane yogya aise 'isaloka saMbaMdhI aura paraloka saMbaMdhI kAryoMke karanemeM samartha hojAtA hai / abhiprAya yaha hai ki karAkara tathA kisI tIrthasthAnake darzana karAkara una donoM varavadhU oMko baDI vibhUtike sAtha gharameM praveza karAve / ghara jAkara ve donoM hI apanA kaMkaNa choDeM aura bhogopabhoga sAmagrIse zobhAyamAna aise gharameM komala zayyApara zayana kreN| una donoMko saMtAna utpanna karaneke liye RtukAlameM hI paraspara kAmasevana karanA cAhiye anya kAlameM nhiiN| zakti aura kAlakI apekSA rakhanevAlA yaha krama kevala samartha logoMke liye kahA hai asamartha logoMke liye isase ulaTA samajhanA cAhiye arthAt asamartha loga yathAzakti brahmacaryakA pAlana kreN| 1-dau hi dharmo gRhasthAnAM laukikaH pAralaukikaH / lokAzrayo bhavedAdyaH paraH syAdAgamAzrayaH // artha-gRhasthoMkA dharma do prakArakA hai eka isa lokameM kAma AnevAlA laukika aura dUsarA paralokameM kAma AnevAlA pAralaukika / unameMse pahilA jo laukika hai vaha to dezakAlake anusAra lokake Azraya hai arthAt dezakAlake anusAra usakI vidhi badalatI bhI rahatI hai paraMtu vaha dharmazAstrase viruddha kabhI nahIM hotii| tathA dUsarA jo pAralaukika hai vaha jainasiddhAMtake anusAra sadA ekasA hI rahatA hai| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 136 ] dUsarA adhyAya jo yogya kanyAko suzikSita kara yogya vara ke liye vivAhakara detA hai vaha gRhasthoMmeM mukhya ginA jAtA hai tathA vahI isa loka saMbaMdhI aura paraloka saMbaMdhI saba kAma kara sakatA hai| api zabdase isa loka saMbaMdhI kAryoMkI sAmarthya sUcita hotI hai / / 58 // ___jAtayo'nAdayaHsarvAstakriyApi tathAvidhAH / zrutiHzAstrAMtaraM vAstu pramANaM kAtra naH kSatiH // artha-saba jAtiyAM anAdise calI AtI haiM aura unakI kriyAyeM bhI anAdise calI AtI haiN| ina kriyAoMko kahanevAlA cAhe veda ho, smRti ho athavA aura koI zAstra ho hameM pramANa hai kyoMki isameM hamArI koI hAni nahIM hai / sarva eva hi. jainAnAM pramANaM laukiko vidhiH / yatra samyaktvahAni naM yatra na vratadUSaNaM // artha-jisameM samyagdarzanakI kSati na ho aura vratoMmeM kisI tarahakA doSa na Ave aisI lokameM pracalita samasta vidhi jainiyoMko pramANa haiN| bhAvArtha-vAyuzuddhi, gomayazuddhi, mRttikAzuddhi, jalazuddhi Adi aisI samasta vidhi jo ki logoMne pracalita haiM mAnya haiM ki jinake karanemeM samyaktvakI hAni aura vratoMmeM doSa na Ave ve saba jainiyoMko pramANa haiN| svajAtyaiva vizuddhAnAM varNAnAmiha ratnavat / takriyAviniyogAya jainAgamavidhiH paraM // artha-jisaprakAra ratna svabhAvase hI zuddha hai paraMtu use zANapara rakhanA kone nikAlanA Adi usake saMskAra kevala usakI zobhA baDhAneke liye kiye jAte haiN| usIprakAra apanI jAtise zuddha honepara bhI brAhmaNa kSatriya aura vaizya ina tInoM vargoM ko vizeSa mahattva / lAne ke liye jainazAstroMke anusAra saba saMskAra Adi vidhi karanA caahiye| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAgAradharmAmRta [137 Age-uttama kanyA denevAleko eka sAdharmIkA upakAra karanese baDe bhArI puNyakA lAbha hotA hai aisA dikhalAte haiM satkanyAM dadatA dattaH satrivargo gRhAzramaH / gRhaM hi gRhiNImAhu ne kuDyakaTasaMhatiM // 59 // . artha-apanI strImeM saMtoSa rakhanA, iMdriyoMko vaza karanA, deva guru AdikI sevA karanA aura satpAtrako dAna denA Adi zrAvakoMkA dharma kahalAtA hai / vezyAsevana Adi vyasanoMse rahita hokara nirvighna dravyakA upArjana karanA, upArjana kiye huye arthAt kamAye huye dravyakI rakSA karanA aura rakSA kiye huye dravyako baDhAnA ina tInoM ke dvArA apane bhAgyake anusAra prApta huI jo grAma suvarNa Adi saMpatti hai use artha kahate hai / apane AtmAke eka yatheSTa aura apUrva rasasahita jo samasta idriyoM ko prema utpanna karAnemeM kAraNa hai arthAt jisase samasta iMdriyAM tRpta hotI haiM aura sukha milatA hai use kAma kahate haiM / apanI kulIna striyoMke sAtha samAgama karanevAloM ko isakA anubhava hotA hai / anya zAstroM meM bhI aisA hI likhA hai ki-" saMkalparamaNIyasya prItisaMbhogazobhinaH / rucirasyAbhilASasya nAma kAma iti smRtiH // 1 // arthAt-jo cittako acchA lage, jo prema aura upabhoga karane meM acchA jAna paDe aisI suMdara icchAkA nAma kAma hai / ye tInoM hI arthAt dharma artha kAma suyogya strIke sAtha honese hI siddha ho Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwww | 138 ] dUsarA adhyAya / sakate haiM / jabataka gharameM suyogya strI na hogI tabataka ye tInoM hI siddha na ho skeNge| isaliye jisa sadgRhasthane sAdharmI zrAvakake liye sAmudrika doSoMse rahita, kulInatA Adi guNoMse suzobhita aisI prazasta kanyAkA dAna kiyA usane usa sadharmIke liye dharma artha kAma ina tInoM puruSArthoM sahita gRhAzrama hI diyA aisA samajhanA caahiye| kyoMki vidvAn loga kulastrIko hI ghara kahate haiM miTTI kATha Adise dIvAla aura chata banAkara khaDe kiyeko ghara nahIM batalAte haiM / abhiprAya yaha hai ki kanyA gRhAzrama deneke hI samAna hai / jisa avasthAmeM gharameM rahakara hI dharmAnuSThAna kiyA jAya athavA jisa avasthAmeM dhara hI tapazcaraNa karanekA sthAna mAnA jAya use gRhAzrama kahate haiM / gRhastha vA zrAvaka gharameM rahakara hI sabatarahake dharmAnuSThAna karatA hai athavA zaktike anusAra dAna tapa Ada karatA hai aura ve dAna tapa vA dharmAnuSThAna vinA suyogya strokI sahAyatAke ho nahIM sakate isaliye kanyA denA dharmAnuSThAna karanekA sAdhana banA denA hai, aura isaliye hI use baDa bhArI puNyakI prApti hotI hai // 13 // Age--vivAhakara kulastrI svIkAra karanA donoM lokoMmeM abhimata phala denevAlA hai isaliye dharma artha kAma ina tInoM puruSArthoMko sevana karanevAle gRhasthoM ko avazya svIkAra karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta dharmasaMtAtimakiSTAM ratiM vRttakulonnatiM / devAdisatkRtiM cecchan satkanyAM yatnato vahet // 60 // artha - niraMtara dharma calAne ke liye putra pautra Adi saMtAna honA, athavA dharmakA kabhI viccheda na honA, klezarahita nirvighna saMbhogasukha kI prApti honA, AcaraNa aura kulakI unnati karanA tathA devapUjA, AhAradAna, dvija bAMdhava AdikoM kA Adara satkAra karanA ityAdi kAmoMkI icchA karanevAle puruSako yalapUrvaka zreSTha kanyA ke sAtha athavA sajjana puruSakI kanyA ke sAtha vivAha karanA cAhiye / yadi zrAvaka kisI zreSTha kanyA ke sAtha vivAha na karegA to Upara likhe huye dharmakArya usase kabhI nahIM ho sakeMge // 60 // [ 139 Age -- jisake strI nahIM hai athavA jisake duSTa strI hai aise pAtrako bhUmi suvarNa Adi dAna denese kucha upakAra nahIM hotA, isaliye zreSTha kanyA dekara sapana kAra karanA hI cAhiye / isI vidhiko sthApana Upara likhe arthakA prakArAMtara se samarthana karate haiM-sukalatraM vinA pAtre bhUhemAdivyayo vRthA / kITairdadazyamAneM'taH koMbusekAt drume guNaH // 61 // puruSoM kA upakaraneke liye artha -- jisake zreSTha strI nahIM hai aise pAtrako arthAt jisameM mokSake kAraNa samyagdarzana Adi guNa vidyamAna Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] dUsarA adhyAya haiM paraMtu jisake zreSTha strI nahIM hai aise gRhasthako pRthvI suvarNa Adi dAna denA vyartha hai kyoMki jisa vRkSakA madhyabhAga ghuna ke kIDoMne buratirahase khA DAlA hai aise vRkSako jala sIMcane se kyA lAbha hai ! arthAt kucha nahIM / abhiprAya yaha hai / ki jaba vinA strIvAleko dhana denA vyartha hai taba sAdharmI puruSako zreSTha kanyA dekara dhana denA cAhiye // 61 // Age - viSayasukhoM kA upabhoga karanese hI cAritramohanIya karmake udayakI tIvratA hotI hai aura unhIM viSayasukhoMkA upabhoga karanese vaha cAritramohanIya karmake udayakI tIvratA zAMta ho jAtI hai / isaliye unhIM upabhogoM ke dvArA cAritramohanIya karma kA tIvra udaya zAMta kara phira vaha viSayasukhoM kA upabhoga choDa denA cAhiye aura apane samAna anya dharmI logoM se bhI chur3Akara unheM virakta karAnA cAhiye aisA upadeza dete hai viSayeSu sukhabhrAMti karmAbhimukhapAkajAM / chitvA tadupabhogena tyAjayettAn svavatparaM // 62 // artha - apane phala deneke sanmukha huye cAritramohanIya karmake udayase viSayoMmeM jo sukhakI bhrAMti utpanna huI hai arthAt ye viSaya sukha ke kAraNa haiM athavA sukhasvarUpa haiM aisI jo viparIta buddhi utpanna huI hai use viSayasevana ke dvArA naSTa kara phira una viSayoM ko chor3a denA cAhiye / tathA jisaprakAra una viSa Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 141 yoMko choDakara vaha svayaM virakta huA hai usIprakAra jisako zreSTha kanyA vA dhana Adi diyA hai aise sAdharmA puruSase vA anya sAdharmI puruSase bhI viSayoM ko chuDAnA cAhiye, aura unheM virakta karanA cAhiye // 62 // Age--isa paMcamakAlake kAraNa loga prAyaH AcaraNa - rahita hI dekhe jAte haiM isase kitane hI dAtA logoMke citta saMzaya athavA glAnise bharajAte haiM isaliye aise dAtAoMko samAdhAna karaneke liye cAra zloka kahate haiM daivAllabdhaM dhanaM prANaiH sahAvazyaM vinAzi ca / bahudhA viniyujAnaH sudhIH samayikAn kSipet // 63 // artha-jo dhana isa janmameM kevala pUrva puNyake udayase vinA puruSArtha kiye arthAt pitA Adi pUrvajoMkA kamAyA huA hI milA hai vaha bhI apane prANoM ke sAtha avazya hI naSTa hogA arthAt mara. neke pIche apane kAma na AvegA, apane sAtha na jAyagA aise dhanako mo lajjA bhaya aura pakSapAta Adi aneka tarahase kharca karatA hai aisA apanA kalyANa cAhanevAlA kauna buddhimAna puruSa hai jo jainadharmako dhAraNa karanevAle gRhastha athavA munikA tiraskAra kare, arthAt koI nahIM / abhiprAya yaha hai ki dhanAnya| loga jaba apane liye pUrvajoMke mile huye dhanako kArya akAryakA 9-pUrvajoMke kamAye huyese yaha abhiprAya hai ki aisA dhana uttama nahIM ginA jAtA, uttama dhana apanA kamAyA huA ginA jAtA hai| - Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwww MAAVAJYA 142 ] dUsarA adhyAya vicAra na karate huye jisAtesaMtaraha kharca kara dete haiM to unheM kisI dharmAtmA bhAIkI vipatti dUra karanekA samaya Anepara u. sake avaguNa nikAlakara athavA guNoMko hI avaguNa kahakara usakI niMdA kabhI nahIM karanI cAhiye // 13 // Age-use kyA karanA cAhiye so kahate haiM vinyasyaidaMyugIneSu pratimAsu jinAniva / bhaktyA pUrvamunInacetkutaH zreyo'ticarcinAM // 64 // artha--jisaprakAra ratna pASANa AdikI pratimAoMmeM RSabhadeva Adi jineMdradevakI sthApanAkara unakI pUjA karate haiM usIprakAra sadgRhasthako isa paMcamakAlameM honevAle muniyoMmeM nAma sthApanA Adi vidhise pUrvakAlake muniyoMkI sthApanAkara bhaktipUrvaka unakI pUjA karanI cAhiye / kyoMki atizaya pIsanevAleko arthAt sabajagaha parIkSA karanevAle 1-isaviSayameM somadeva AcAryane isaprakAra likhA hai bhuktimAtrapradAne tu kA parIkSA tapasvinAM / te saMsaH saMtvasaMto vA gRhI dAnena zudhyati // artha-kevala AhAradAna deneke liye muniyoMkI kyA parIkSA karanA cAhiye ? arthAt kucha nahIM / ve muni cAhe acche hoM yA bure hoM gRhastha to unheM dAna denese zuddha hI ho jAtA hai arthAt gRhasthako puNya hI hotA hai| ___sarvAraMbhapravRttAnAM gRhasthAnAM dhanavyayaH / bahudhAsti tato'tyartha na kartavyA vicAraNA // artha-isa saMsArameM saba prakArake khetI vyApAra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 143 ko bhI sukha aura puNya kahAMse mila sakatA hai ! abhiprAya yaha hai ki sthApanA karanese apUjya vastu bhI pUjya ho jAtI hai / jisaprakAra pratimAmeM arahaMtakI sthApanAkara arahaMtakI pUjA Adi AraMbha karanevAle gRhasthoMkA dhana pratyeka kAryameM cAhe jitanA kharca hotA hai jaba udhara usakA lakSya nahIM hai to dAna denemeM bhI bahutasA vicAra nahIM karanA cAhiye / yathAyathA viziSyate tapojJAnAdibhirguNai: / tathA tathAdhikaM pUjyA munayo gRhamedhibhiH || artha - tapa aura jJAna Adi guNoMke dvArA muniyoMkI yogyatA jaisI jaisI adhika hotI jAtI hai usI taraha gRhasthoMko unakI adhika adhika pUjA karanI cAhiye / daibAllabdhaM dhanaM dhanyairvaptavyaM samayAzrite / eko munirbhavellabhyo na labhyo vA yathAgamaM // artha - puNyavAna puruSoMko pUrva puNyake udayase jo dhana milA hai use apane dharmako pAlana karanevAle zrAvakakoMke liye yathAyogya kharca kara denA cAhiye / kyoMki zAstrAnusAra pUrNa cAritrako pAlana karanevAlA koI eka Adi muni mile athavA na bhI mile / uccAvacajanaprAyaH samayo'yaM jinezinAM / naikasmin puruSe tiSThedekastaMbha ivAlaya : // artha - yaha zrI jineMdradevakA kahA huA dharma UMca nIca donoM prakArake manuSyoM se bharA huA hai / jisaprakAra eka khaMbeke AdhAra para ghara nahIM Thahara sakatA usIprakAra yaha dharma bhI kisI eka UMca athavA nIca manuSya ke AdhArapara nahIM raha sakatA / te nAmasthApanAdravyabhAvanyAsaizcaturvidhAH / bhavaMti munayaH sarve dAnamAnAdikarmasu // artha - dAna mAna Adi kriyAoMke karaneke liye Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] dUsarA adhyAya karate haiM usIprakAra Ajakalake muniyoMmeM pahileke muniyoMkI sthApanA kara una pahileke muniyoMkI hI pUjA karanI caahiye| sthApanA mAtra karane ke liye vizeSa parIkSAkI AvazyakatA nahIM hai // 6 // Age--phira bhI Upara likhe huye viSayako hI samarthana karate huye kahate haiM-- arthAt dAna Adi deneke liye ve saba muni nAma sthApanA dravya bhAva ina nikSepoMse cAraprakArake hote haiM / bhAvArtha-cAroM prakArake muni pUjya dAna deneyogya aura satkAra karaneyogya haiN| paraMtu itanA vizeSa hai ki uttarottarabhAvena vidhisteSu viziSyate / puNyArjane gRhasthAnAM jinapratikRtiSviva // artha-jisaprakAra jineMdradevakI pratimA aura sAkSAt jineMdradeva ina donoMkI pUjAmeM prApta honevAle puNyameM vizeSatA hai usIprakAra una muniyoMmeM uttarottara arthAt nAmamunikI apekSA sthApanAmuni, sthApanAse dravya aura dravyanikSapase bhAvanikSapadvArA pUjA karanese gRhasthoMke puNyopArjanameM bhI vizeSatA hotI hai arthAt uttarottara nikSepadvArA pUjA karanese Adhika adhika puNyopArjana hotA hai| kAle kalau cale citte dehe caannaadikiittke| etacitraM yadadyApi jinarUpadharA narAH // artha-isa kalikAlameM citta sadA calAyamAna rahatA hai zarIra eka tarahase kevala annakA kIDA hI bana rahA hai aisI avasthAmeM bhI vartamAnameM jinarUpa dhAraNa karanevAle (muni) vidyamAna hai yahI Azcarya hai| / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAAAAAAAAAAAAAANANMAAAAAAAAAAAAAA sAgAradharmAmRta [145 bhAvo hi puNyAya mataH zubhaH pApAya cAzubhaH / tahuSyaMtamato rakSeddhIraH samayabhaktitaH // 65 // ___artha--siddhAMtake anusAra zubha pariNAmoMse puNyabaMdha hotA hai aura azubha pariNAmoMse pApakA baMdha hotA hai isaliye jinake svabhAvameM kucha vikAra nahIM hotA aise dhIra puruSoMko ucita hai ki ve jainazAsanakI bhaktise arthAt kalikAlameM bhI ye jainazAsanako (jainamatako) dhAraNa karate haiM isaliye ye jinadevake samAna pUjya haiM aisI anurAga buddhise haTate huye arthAt dUSita hote huye apane pariNAmoMkI rakSA kareM / abhiprAya yaha hai ki jinadharmake dhAraNa karanevAloM meM bhakti na honA azubha pariNAma haiM aise pariNAmoMko rokanA cAhiye aura unameM bhaktirUpa zubha pariNAma karanA cAhiye ki jisase puNyakA baMdha ho // 65 // Age--jJAna aura tapa donoM alaga alaga, tathA mile huye aura unake dhAraNa karanevAle kyoM pUjya haiM usameM hetu kahate haiM-- __yathA pUjyaM jineMdrANAM rUpaM lepAdinirmitaM / tathA pUrvamunicchAyAH pUjyAH saMprati saMyatAH // artha-jisaprakAra citra Adise banAyA jineMdradevakArUpa pUjya hai usI prakAra vartamAnakAlake muni pUrvakAlake muniyoMke pratirUpa haiM isaliye hI ve pUjya haiN| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA adhyAya jJAnamaya' tapoM'gatvAttapo'ya tatparatvataH / dvayamaya' zivAMgatvAttadvaMto'rdhyA yathAguNaM / / 66 // ___ artha--dIkSA yAtrA pratiSThA AdimeM kAma AnevAlA aisA jo sAdhakakA jJAna hai vaha pUjya hai kyoMki vaha anazana Adi tapakA kAraNa hai / tathA naiSThikama rahanevAlA tapa bhI pUjya hai kyoMki vaha jJAnakI vRddhimeM kAraNa hai aura gaNadharadevameM rahanevAle jJAna aura tapa donoM hI pUjya haiM kyoMki ye donoM hI mokSake kAraNa hai / tathA jJAna aura tapa donoMko dhAraNa karanevAle jJAnI aura tapasvI apane apane guNoM ke anusAra vizeSa rItise pUjya haiM arthAt jo guNa jisameM adhika hai usIkI mukhyatAse vaha adhika pUjya hai| abhiprAya yaha hai ki jJAna tapakA kAraNa hai aura tapa jJAna baDhAnemeM kAraNa hai tathA donoM hI mokSake kAraNa haiM isaliye yadi ye alaga alaga ho taba bhI inakI pUjA karanI cAhiye / yadi donoM eka jagaha mile huye hoM taba bhI pUjA karanI cAhiye aura inaka dhAraNa karanevAloMkI bhI pUjA karanI cAhiye // 66 // Age--mithyAdRSTi samyagdRSTI puruSoMko supAtrake liye AhAradAna denese jo puNya prApta hotA hai usakA vizeSa phala aura apAtroMko dhana denA vyartha hai aisA dikhalAte huye kahate haiM 1yahAMpara 'tat jJAnaM paraM yasmAt ' aisA samAsa karanA caahiye| - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - lAgAradharmAmRta [147 nyagmadhyottamakutsyabhogajagatIbhuktAvazeSAvRSAttAdRkpAtravitIrNabhuktirasudRgdevo yathAsvaM bhavet / saddRSTistu supAtradAnasukRtodrekAtsubhuktottamasvarbhUmartyapado'zrute zivapadaM vyarthastvapAtre vyayaH // 67 // artha-pAtra cAra prakArake haiM jaghanya madhyama uttama aura kupAtra / ina cAroMprakAra ke pAtroMko AhAradAna denevAlA mithyAdRSTi puruSa maraneke pIche anukramase jadha.ya, madhyama, uttama bhogabhUmi tathA kubhogabhUmimeM janma letA hai, vahAM kalpavRkSoMse milanevAle icchAnusAra sukhoMko bhogakara Ayu pUrNa honeke pIche bacehuye puNyake prabhAvase jaisA dAna diyA thA vaisA hI deva hotA hai / bhAvArtha-samyagdRSTi jaghanyapAtra hai use dAna 1-utkRSTapAtramanagAramaNuvratADhyaM, madhyaM vratena rahitaM sudRzaM jaghanyaM / nidarzanaM vratanikAyayutaM kupAtraM, yugmojjhitaM naramapAtramidaM hi viddhi // artha-anagAra arthAt samyagdarzana sahita mahAvratI digaMbara muni uttama pAtra hai, aNuvratI samyagdRSTI madhyama pAtra haiM aura vrata rahita sagyagdRSTI jaghanya pAtra haiN| ye tInoM hI satpAtra gine jAte haiN| samyagdarzana rahita vratI jIva kupAtra hai tathA jo samyagdarzana aura vrata ina donoMse rahita haiM ve apAtra haiN| uttamapattaM sAhU majjhamapattaM ca sAvayA bhnniyaa| aviradasammAiThI jahaNNapattaM muNeyavvaM // artha-uttamapAtra sAdhu haiM, madhyamapAtra aNuvratI zrAvaka haiM aura jaghanyapAtra avirata samyagdRSTI jAnanA / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 148] dUsarA adhyAya denevAlA mithyAdRSTi jIva marane ke pIche jaghanya bhogabhUmimeM janma letA hai vahAMpara eka palyakI Ayu dhAraNakara kalpavRkSa Adise utpanna huye viSayopabhogoMke sukha bhogatA hai aura Ayu pUrNa honepara apane bace huye puNyake anusAra svargameM deva hotA hai / samyagdarzana aura aNuvratoMse pavitra zrAvaka madhyamapAtra ginA jAtA hai, use dAna denevAlA mithyAdRSTi jIva marakara madhyama bhogabhUpimeM janma letA hai, vahAM do palyakI Ayu hotI hai, niraMtara do palyataka vahAMke kalpavRkSoMse utpanna huye sukha bhogakara Ayu pUrNa honepara apane bace huye puNyake anusAra svargameM deva utpanna hotA hai / isItaraha samyagdarzana aura mahAvratoMse vibhUSita muni uttamapAtra gine jAte haiM / unheM dAna denevAlA mithyAdRSTi marakara utsama bhogabhUmimeM janma letA hai, vahAM tIna palyakI Ayu hotI hai, tIna palyataka barAbara kalpavRkSoMse utpanna huye aneka taraha ke sukha bhAgakara bace huye puNyake anusAra deva hotA hai isameM pAtroMke bhedase usake sukhameM bheda paDanekA kAraNa yaha hai ki vaha jaise pAtrako dAna detA hai usa pAtrake nimittase usake pariNAma bhI vaisehI zuma hote hai arthAt uttama pAtrake saMyogase uttama zubha pariNAma hote haiM aura jaghanyase jaghanya / tathA jaise zubha pariNAma hote haiM vaisA hI puNya hotA hai aura jaisA puNya hotA hai vaisA hI bhogamUmi aura svargoM ke sukha milate haiM / tathA jo samyagdarzanarahita hai paraMtu vrata aura tapa Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMANA sAgAradharmAmRta [149 sahita hai| use kupAtra kahate haiM 'kupAtrako dAna denevAlA mithyAdRSTi marakara kubhogamUmimeM utpanna hotA hai / vahAM eka palyakI Ayu hotI hai, rahane ke liye acchI acchI guphAyeM darI aura vRkSa haiM, khAneke liye svAdiSTa miTTi aura phala puSpa milate hai una kubhogabhUmiyoMmeM janma lenevAloMmeMse kisIke eka paira hotA hai kisIke laMbe kAna hote haiN| koI koI azvamukha gomukha vyAghramukha sIMgavAle Adi aDatAlIsa kubhogabhUmiyoM meM alaga alaga jAtike jIva nivAsa karate haiM ve jIva apane samAna aisI strIke sAtha niraMtara bhogopamogoMkA sevana karate huye Ayu pUrNa honepara bace huye puNyase svargameM bAhanadeva, jyotiSI, vyaMtara, bhavanavAsI Adi nIca 1-mithyAtvagrastacitteSu cAritrAbhAsabhAgiSu / doSAyaiva bhaveddAnaM payaHpAnamivAhiSu // artha-cAritrAbhAsako dhAraNa karanevAle mithyAdRSTiyoMko dAna denA sarpako dUdha pilAneke samAna kevala azubhake liye hI hotA hai / tathApi kAruNyAdathavaucityAtteSAM kiMciddizannapi / dizeduddhatamevAnnaM gRhe bhuktiM na kArayet // artha-jo kadAcit karuNAbuddhise athavA aura kisI ucita saMbaMdhase kisIko kucha denA ho to annAdika hI uThAkara de denA cAhiye, use apane ghara bhojana karAnA ucita nhiiN| satkArAdi vidhAveSAM darzanaM dUSitaM bhavet / yathA vizuddhamapyaMbu viSabhAjanasaMgamAt // artha-jisaprakAra atyaMta zuddha jala bhI viSake pAtrameM rakhanese dUSita ho jAtA hai usIprakAra ina kupAtroMke satkArAdi karane meM bhI samyagdarzanameM doSa lagatA hai| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] dUsarA adhyAya durgatiyoM ko prApta hote huye saMsA deva hokara aMtame aneka rameM paribhramaNa karate haiN| yahAMpara yaha bhI samajhalenA cAhiye ki jo bhogabhUmiyomeM utpanna hote haiM, mAnuSottara parvata se lekara svayaMprabha prarvata taka jo tiryaMca ha, tathA jo mleccha rAjA haiM, hAthI ghoDe Adi sukhI jAnavara haiM, vaizyA Adi nIca manuSya haiM, jo ki bhogopabhogoMkA sukha bhogate huye sukhI jAna paDate haiM ve saba kupAtradAna se utpanna huye mithyAtva ke sAtha rahane vAle puNyakarma ke udaya se hI huye haiM / jabataka unakA puNyodaya hai tabataka hI ve sukhI rahate haiM, pIche mithyAtva karma ke sAtha honevAle tIvra pApase ve aneka durgatiyoM meM duHkha pAte haiM / isItaraha 'samyagdRSTI jIva supAtra arthAt mahAtapasviyoMko athavA uttama madhyama jaghanya ina tInoM tarahake pAtrako apane aura usa pAtra ke kalyANa ke liye jo kucha dAna detA hai aura usa dAna dene se jo kucha use puNya prApta hotA hai usa puNyake udayase baDIbaDI rUddhiyoMko dhAraNa karanevAle kalpavAsI devoMke sukha 1 - pAtrAya vidhinA datvA dAnaM mRtvA samAdhinA / acyutAMteSu kalpeSu jAyate zuddhadRSTayaH // jJAtvA dharmaprasAdena tatra prabhavamAtmanaH / pUjayaMti jinArthyAste bhaktyA dharmasya vRddhaye // artha - samyagdRSTI jIva vidhipUrvaka satpAtrako dAna dekara aMtameM samAdhipUrvaka maraNakara acyuta svargaparyaMta kisI svarga meM deva hote haiN| vahAM ve dharma ke prasAda se svargameM apanA janma jAnakara dharmavRddhikeliye bhaktipUrvaka zrI jineMdra devakI pUjA karate haiM / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta donoMse rahita bhogakara aura phira isa manuSya lokameM cakravartI uttama padoM ke sukha bhogakara tathA aMtameM dIkSA prApta karatA hai / tathA jo samyagdarzana aura vrata hai use apAtra kahate hai aise apAtrako dAna denA vyartha hai arthAt viparIta phala (duHkhAdi) denevAlA hai athavA niSphala ' hai / abhiprAya yaha hai ki pAtrako dAna dene se acchA phala milatA hai aura apAtrako denA vyartha jAtA hai usakA kucha phala nahIM hotA // 67 // Age -- pAtradAna ke puNyodaya se bhogabhUmimeM janma lenevAle prANiyoM kI janmase sAta saptAha meM hI kyA avasthA ho jAtI hai vahI dikhalAne ke liye kahate haiM [ 151 tIrthaMkara Adi dhAraNakara mokSa apAtradAnataH kiMcinna phalaM pApataH paraM / labhyate hi phalaM khedo bAlukApuMjapeSaNe || artha - apAtrako dAna denese pApake sivAya aura kucha phala nahIM milatA / kolhUmeM pApakA samUha pelanese kheda hI phala milatA hai / apAtrAya dhanaM datte yo hitvA pAtramuttamaM / sAdhuM vihAya caurAya tadarpayati sa sphuTaM // artha - jo gRhastha satpAtrako choDakara apAtrako dhana detA hai vaha sAdhu puruSako choDakara dekhate dekhate corako arpaNa karatA hai / yatra ratnatrayaM nAsti tadapAtraM vidurbudhAH / utaM tatra vRthA sarvamukharAyAM kSitAviva // artha - jisameM ratnatraya na ho vaha apAtra hai usako diyA duA dAna Upara meM boye huye bIjake samAna niSphala hai| 1 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] dUsarA adhyAya saptottAnazayA lihaMti divasAnsvAMguSThamAryAstataH ko riMgaMti tataH padaiH kalagiro yAMti skhalAdbhastataH / stheyobhizca tataH kalAguNabhRtastAruNyabhogodagratAH saptAhena tato bhavaMti sudRgAdAne'pi yogyAstataH // 68 // ___ artha--bhogabhUmimeM janme huye manuSyoMko Arya kahate haiM ve Arya apane janma dinase sAtadinataka arthAt pahile saptAhameM UparakI ora apanA mukha kiye huye par3e rahate haiM aura apanA aMgUThA cokhate rahate haiN| usake bAda sAta dinataka arthAt dUsare saptAhameM ve pRthvIpara riMgate haiM arthAt dhIre dhIre ghuTanoMke bala calate haiN| tadanaMtara sAta dinataka arthAt tIsare saptAhameM ve Arya madhura bhASaNa karate huye tathA idhara udhara paDate huye aTapaTI cAlase calate haiN| cauthe saptAhameM sAtadinataka pRthvIpara sthiratAse paira rakhate huye calate haiN| usake bAda pAMcaveM saptAhameM sAtadinataka gAnA bajAnA Adi kalAoMse tathA lAvaNya Adi guNoMse suzobhita ho jAte haiM / tadanaMtara chaTe saptAhameM sAta dinameM hI nava yauvana aura apane iSTa bhogAdike bhoganemeM samartha ho jAte haiM tathA usake bAda sAtaveM saptAhameM ve Aryaloga samyagdarzana grahaNa karaneke yogya ho jAte haiM / graMthakArane api zabdase Azcarya pragaTa kiyA hai arthAt Azcarya hai ki manuSya hokara bhI unacAsa dinameM hI ve baDha jAte haiM aura samyaktvake yogya ho jAte hai // 18 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [153 Age-muniyoMko kaisA dAna denA cAhiye isIkA nirNaya | karaneke liye kahate haiM tapaHzrutopayogIni niravadyAni bhaktitaH / munibhyo'nnauSadhAvAsapustakAdIni kalpayet // 69 // artha-tapa aura zrutajJAnako upakAra karanevAle tathA AhArazuddhimeM kahe huye 'ucchiSTa udgrama utpAdana Adi doSoMse rahita aise anna auSadhi vasatikA pustaka aura Adi zabdase pIchI kamaMDalu Adi padArtha muniyoM ke liye bhaktipUrvaka zrAvakako denA cAhiye // 69 // 1-vivarNa virasaM viddhamasAtmyaM prabhRtaM ca yt| munibhyo'nnaM na taddeyaM yacca bhuktaM gadAvahaM // ucchiSTaM nIcalokAhaMmanyoddiSTaM vigarhitaM / na deyaM durjanaspRSTaM devayakSAdikalpitaM // grAmAMtarAtsamAnItaM maMtrAnItamupAyanaM / na deyamApaNakrItaM viruddhaM vA yathartukaM // dadhisarpiSayorbhakSyaprAyaM paryuSitaM mataM / gaMdhavarNarasabhraSTamanyatsarvaM viniMditaM // artha-jisakA varNa rasa bigaDa gayA hai, jo ghunA huA hai, jo prakRti viruddha hai, jo roga utpanna karanevAlA hai aisA anna munike liye kabhI nahIM denA caahiye| jo ucchiSTa ho, nIca logoMke yogya ho, kisI dUsareke liye tayAra kiyA gayA ho, jo niMdya ho, jise kisI duSTane sparza kara liyA ho, jise kisI deva yA yakSake liye kalpanA karaliyA ho, jo dUsare gAMvase lAyA gayA ho, jo maMtrase arpitakara lAyA gayA ho, jo bheTameM AyA ho, jo bAjArase kharIdA gayA ho, jo usa Rtuke viruddha ho, jo ghI dahImeM khAne yogya ho, jisakA gaMdha varNa Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 1 dUsarA adhyAya Age-anna Adi dAnoMke phaloMke dRSTAMta dikhalAte haiM bhogitvAdyaMtazAMtiprabhupadamudayaM saMyate'nnapradAnAt zrISeNo rugniSedhAddhanapatitanayA prApa sarvoSadhArddha / prAka tajjanmarpivAsAvanazubhakaraNAcchUkaraH svargamayyaM kauMDezaH pustakArcA vitaraNavidhinApyAgamAMbhodhipAraM // 7 // artha--rAjA zrISeNane Adityagati aura ariMjaya nAmake cAraNamuniyoMko vidhipUrvaka AhAradAna diyA thA usI AhAradAnake prabhAvase vaha prathama to uttama bhogabhUmimeM uttama Arya huA aura phira kaIvAra svargoMke sukha bhogakara aMtameM usane solahaveM zAMtinAthatIrthakarakA pada paayaa| yahAMpara kevala bIja mAtra dikhalAyA hai arthAt vaha kevala AhAradAna denese hI tIrthaMkara nahIM hogayA thA kiMtu AhAradAna denese usane aise puNya aura padakI prApti kI thI ki usa puNyake prabhAvase usa padameM phira tIrthakara prakRtikA baMdha kiyA thaa| yadi vaha AhAradAna na detA to use vaha puNya aura vaha pada nahIM milatA ki jisa padameM jisa puNyodayase vaha tIrthakarakA baMdha kara sakA thaa| isaliye usake tIrthaMkarapadameM bhI paraMparAse AhAradAna hI kAraNa hai| rasa Adi guNa calita hogaye hoM, jo jalA huA ho tathA aura bhI jo niMdya bhojana ho vaha muniko kabhI nahIM denA cAhiye / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 155 isIprakAra devakula rAjAke yahAM buhArI denevAlI koI kanyA thI usane auSadhadAna dekara kisI munikA roga dUra kiyA thA usa auSadhadAna ke prabhAvase vaha marakara zeTha dhanapatikI vRSabhasenA nAmakI putrI huI thI aura vahAM use jvara atisAra Adi aneka rogoMko dUra karanevAlI sarvoSadhi Rddhi prApta huI thI / tathA eka sUkarane apane pahile bhavameM muniyoMke liye basatikA banavAnekA abhiprAya kiyA thA aura usa bhavameM munikI rakSA kI thI ina donoM kAryoMmeM jo kucha usake zubha pariNAma huye the una zubha pariNAmoMse vaha saudharmasvarga meM baDI Rddhiko dhAraNa karanevAlA uttama deva huA thA / tathA goviMda nAmakA eka gvAliyA thA usane pustakakI pUjA kara vidhipUrvaka vaha pustaka munike liye arpaNa kI thI isaliye usa dAnake prabhAvase vaha kauMDeza nAmakA muni hokara dvAdazAMga zrutajJAnarUpI mahAsAgarakA pAragAmI ho gayA thA // 70 // Age - jinadharma kI paraMparA calAneke liye jo muni na hoM to unakI utpatti karanA aura jo vidyamAna muni haiM unake ratna - traya Adi guNa baDhAte rahanA ina donoM kAryoMke liye prayatna karane ko kahate haiM- jinadharma jagadvaMdhumanubudhdumapatyavat / yatIn janayituM yasyettathotkarSAyituM guNaiH // 71 // artha -- hama loga apane kulakI paraMparA niraMtara calAne Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] dUsarA adhyAya ke liye putra pautra Adi saMtAna utpanna karanekA jaisA prayala karate haiM usIprakAra samasta saMsArakA upakAra karanevAle jinadharmako niraMtara calAne ke liye navIna navIna muni banAnekA prayatna karanA cAhiye arthAt acche acche udAsIna sajjana vidvAnoMko dekhakara isataraha prArthanA karanA cAhiye ki jisase ve jinadIkSA dhAraNa kreN| tathA usI jinadharmako niraMtara calAneke liye jo muni vidyamAna haiM unheM zrutajJAna Adi guNoMse utkRSTa banAnekA prayatna karanA cAhiye, arthAt unake paThanapAThanakI sAmagrI milAnA cAhiye aura yogya AhAra auSadha zAstra aura vasatikA inakA dAna dekara unake jJAna tathA tapameM sahAyatA pahuMcAnA cAhiye // 71 // ___ Age---kadAcit koI yaha kahe ki " isa paMcamakAlameM loga prAyaH duSkarma karanevAle hote haiN| yadi kisIko munidIkSA bhI dI jAyagI tathApi utkRSTa guNa nahIM Asakate / isaliye muni banAnekA prayatna karanA vyartha hai" isaprakAra kahanevAle gRhasthoMke cittakI taraMgoMko rokaneke liye kahate haiM zreyo yatnavato'styeva kalidoSAdgaNadyutau / asiddhAvapi tatsiddhau svaparAnugraho mahAn // 72 // __ artha--isa paMcamakAlake doSase athavA pApakarmoM ke dopase prayatna karanepara bhI jo jJAna tapa Adi guNoMko pragaTa kara Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___sAgAradharmAmRta [ 157 nevAle muni utpanna nahIM huye tathApi guNavAna muniyoM ke utpanna honekA prayatna karanevAle gRhasthAko puNya hI hotA hai| tathA prayatna karanepara pApakarmoM ke pratighAtase koI muni utpanna hogayA arthAt kisIne jinadIkSA grahaNa kara lI to prayatna karanevAleko, una munikI vaiyAvRtya karanevAloMko, anya sAdharmI logoMko aura sAdhAraNa logoMko baDA bhArI upakAra hotA hai / isaliye jinadIkSA grahaNa karane karAne kA prayatna sadA karate rahanA cAhiye // 72 // Age--aNuvrata aura upacArarUpa mahAvrata dhAraNa karanevAlI striyoM ko bhI dharmapAtra jAnakara unakA upakAra karanA cAhiye aisA kahate haiM AryikAH zrAvakAzcApi satkuryAdguNabhUSaNAH / caturvidhe'pi saMghe yatphalatyuptamanalpazaH / / 73 // artha-jinake zruta tapa aura zIla Adi guNa hI AbhUSaNa haiM aisI jo upacArase mahAvrata dhAraNa karanevAlI ANikA haiM tathA jo apanI zaktike anusAra mUlaguNa aura uttaraguNoMko dhAraNa karanevAlI zrAvikA haiM, gRhasthako yathAyogya dAna vinaya aura mAna Adise unakA bhI Adara satkAra karanA cAhiye / api zabdase yaha sUcita hotA hai ki kevala vrata dhAraNa karanevAlI striyoMkA hI Adara satkAra nahIM karanA cAhiye kiMtu jo vrata rahita aura samyagdarzana sahita Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwww 158 ] dUsarA adhyAya triyoM haiM unakA Adara satkAra bhI karanA cAhiye / kyoMki ratnatraya Adi guNoM ke samUhako dhAraNa karanevAle muni ArjikA zrAvaka zrAvikA ina cAra prakArake saMghako vidhipUrvaka bhojana vasatikA bhAdi diyA huA dAna aneka prakArake iSTa phaloMko detA hai / ' caturvighe'pi ' isameM jo api zabda hai usase yaha sUcita hotA hai ki kevala cAra prakArake saMghako diyA duA dAna hI iSTa phoMse nahIM phalatA hai kiMtu arahaMtadevakI pratimAarahaMtadevakA caityAlaya aura arahaMtadevakA kahAhuA zAstra inake liye vidhipUrvaka diyA huA apanA thoDA dhana bhI bahuta hokara phalita hotA hai / abhiprAya yaha hai ki jaise cAraprakArake saMghako diyA huA dAna baDI vibhUtike sAtha phalatA hai usIprakAra caitya caityAlaya aura zAstra inako diyA huA dAna bhI baDI vibhUtike sAtha phalatA hai / isaparase yaha bhI samajha lenA cAhiye ki gRhasthako apanA dhana kharca karaneke liye ye Upara likhe huye sAta sthAna hai| inhIM sAtoM sthAnoM meM gRhasthoM ko apanA dhana kharca karanA cAhiye / inameM dhana kharca karanese bar3A bhArI puNya hotA hai| dharmapAtroMkA upakAra karanA gRhastha ke liye eka Avazyaka kArya hai arthAt gRhasthako avazya karanA cAhiye yaha bAta kaha cuke // 73 // ___aba Age--gRhasthako kAryapAtroMke upakAra karanekA vidhAna batalAte haiM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta dharmArthakAmasadhrIco yathaucityamupAcaran / sudhItrivargasaMpatyA pretya ceha ca modate // 7 // artha--jo buddhimAna puruSa dharma artha aura kAma ina tInoM puruSArthoMke sAdhana karanemeM sahAyatA pahuMcAnevAle puruSoMko yathAyogya arthAt jo jisake yogya hai usako usItaraha dAna mAna Adi dekara uthakAra karatA hai vaha puruSa isa janma aura paraloka donoM lokoMmeM dharma artha kAma ina tInoM puruSArthoM kI saMpadAoMse AnaMdita hotA hai| isa zlokameM jo do 'ca' zabda diye haiM ve yaha sUcita karate haiM ki dharma artha kAma ina puruSArthoMkI sahAyatA pahuMcAnevAloM ko dAna mAna Adi denese jaisA isa. lokameM tInoM puruSArthoM kI saMpadAoMkA AnaMda prApta hotA hai ThIka vaisA hI AnaMda paralokameM bhI milatA hai / bhAvArtha-donoM lokoMmeM use samAna AnaMda milatA hai___isaprakAra samAnadatti aura pAtradatti ina donoMkA nirUpaNa acchItaraha kara cuke // 74 // aba Age--gRhasthako dayAdatti avazya avazya karanA cAhiye aisA upadeza dete huye kahate haiM sarveSAM dehinAM dukhAdvibhyatAmabhayapradaH / dayArdo dAtRdhaureyo nirbhIH saurUpyamaznute // 75 // artha--jo gRhastha mana aura zarIra saMbaMdhI saMtApa Adi dukhoMse bhayabhIta ( Dare huye ) aise samasta prANi Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] dUsarA adhyAya yoMko jo 'abhayadAna detA hai arthAt sabakA bhaya dUra karatA hai vahI dayAlu hai aura vahI anna Adi dAna denevAloM meM mukhya hai / aisA puruSa nirbhaya hokara suMdaratA, tathA upalakSaNase sthiratA, gaMbhIratA, parAkrama, prabhAvazAlIpanA, saubhAgya, zAMtapanA, nIrogapanA, aneka taraha ke bhogopabhoga, yazasvIpanA aura baDI 1 - tenAdhItaM zrutaM sarve tena tasaM paraM tapaH / tena kRtsnaM kRtaM dAnaM yaH syAdabhayadAnavAn // artha - jisane eka abhayadAna hI diyA usane samasta dvAdazAMgakA adhyayana kiyA, utkRSTa tapa kiyA aura AhAra Adi samasta dAna diye aisA samajhanA cAhiye / dharmArthakAmamokSANAM jIvitaM mUlamipyate / tadrakSatA na kiM dattaM haratA tanna kiM hRtaM // artha - dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAroM puruSArthoM kA mUla kAraNa eka jIvana hI hai| jisane aise isa jIvanakI rakSA kI usane kyA nahIM diyA arthAt saba kucha diyA / tathA jisane isakA haraNa kiyA usane saba kucha haraNa kara liyA / dAnamanyadbhavenmA vA narazcedamabhayapradaH / sarveSAmeva dAnAnAM yatastaddAnamuttamaM // artha- jo manuSya abhayadAna detA hai vaha anya dAna de athavA na de kyoMki saba dAnoM meM eka abhayadAna hI uttama dAna hai| use denevAlA manuSya svayaM uttama ho jAtA hai / yo bhUteSvabhayaM dadyAdbhUtebhyastasya no bhayaM / yAdRgvitIryate dAnaM tAdRgAdhyAsyate phalaM // artha - jo samasta prANiyoM ko abhayadAna detA haiM usako kisI bhI prANIse bhaya nahIM hotA kyoMki jo jaisA dAna detA hai use vaisA hI phala milatA hai / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [161 Ayu Adi aneka lokottara ( utkRSTa ) guNoMko prApta hotA hai| dharma, artha, kAma aura mokSa ye cAroM hI puruSArtha jIvita rahanepara siddha ho sakate haiM isaliye jIvana arthAt abhayadAna denevAloMko kauna kaunase icchAnusAra padArtha prApta nahIM hote hai? arthAt saba hI hote haiN| bhAvArtha-abhayadAna denA sabase uttama dAna hai|75|| Age--pahile jo karma dharmya ityAdi 23 veM zlokameM kahA thA usIkA kucha vistAra karate haiM usameM bhI apane Azrita logoMko poSaNa aura nirAzrita logoMko karuNAbuddhise dAna dekara dinameM bhojana karanA cAhiye aura pAnI Adi cIjoMkA vaha rAtrimeM bhI tyAga nahIM kara sakatA yehI saba bAteM dikhalAte haiM saurUpyamabhayAdAhurAhArAdbhogavAn bhavet / ArogyamauSadhAj jJeyaM zrutAtsthAtazrutakevalI // artha-abhayadAnase suMdararupa AhAradAnase bhogopabhoga aura auSadhadAnase Arogya milatA hai tathA zAstradAna arthAt vidyAdAna denese zrutakevalI hotA hai| ___manobhUriva kAMtAMgaH suvarNAdririva sthiraH / sarasvAniva gaMbhIro vivasvAniva bhAsuraH // AdeyaH subhagaH saubhyastyAgI bhogI yshonidhiH| bhavatyabhayadAnena cirajIvI nirAmayaH // artha-abhayadAna denevAlA manuSya kAmadevake samAna suMdara, meruparvatake samAna sthira, samudrake samAna gaMbhIra, sUryake samAna tejasvI, prabhAvazAlI zarIra dhAraNa karanevAlA, sabako priya, zAMta, tyAgI, bhogI, yazasvI, cirajIvI aura nIroga hotA hai| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] dUsarA adhyAya bhRtvAzritAnavRtyArtAn kRpayAnAzritAnapi / bhuMjItAnhAMbubhaiSajyatAMbUlailAdi nizyapi // 76 // artha ---- anya kisI jIvikAke na honese jinakA citta vyAkula rahatA hai aise Azrita logoM ko arthAt apane sivAya aura koI jinakA Azraya nahIM hai aise sevaka pazu AdikoM ko, tathA jo anAzrita haiM jinakA saMsAra meM koI Azraya nahIM hai aise anAtha manuSya aura pazuoM ko karuNAbuddhise khilA pilAkara phira Apa dAla bhAta Adi bhojana kare aura vaha dinameM hI kare rAta meM nahIM / pAkSika zrAvaka rAtrimeM kevala jala, auSadhi, pAna, supArI, ilAyacI, aura Adi zabdase jAyaphala kapUra mukhako sugaMdha karanevAle dravya khA sakatA hai / / 76 / / Age -- svastrI, puSpamAlA Adi jo sevana karaneyogya padArtha haiM ve bhI jabataka prApta na hosake tabatakakI maryAdA 1- tAMbUlamauSadhaM toyaM muktvAhArAdikAM kriyAM / pratyAkhyAnaM pradIyeta yAvatprAtardinaM bhavet // artha - tAMbUla auSadha aura jala ina padArthoMko choDakara zeSa padArthoMkI AhArAdi kriyAkA tyAga rAtrike prAraMbhase prAtaHkAlataka karanA cAhiye / ( noTa ) Ajakala jo rAta meM bahuta se loga peDA baraphI rabaDI Adi khAte haiM vaha bilakula zAstraviruddha aura burI cAla hai| gRhasthoMko pAna supArI Adi Upara likhe padArthoM ke sivAya rAtameM kucha nahIM khAnA cAhiye / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAAAAAAAAAw sAgAradharmAmRta [163 lekara unakA tyAga karanA cAhiye, kyoMki aise tyAgakA bhI phala avazya milatA hai isI bAtako samarthana karate haiM yAvanna sevyA viSayAstAvattAnApravRttitaH / vratayetsavato daivAnmRto'mutra sukhAyate // 77 / / __ artha-apane sevana karane yogya jo svastrI pAna Adi padArtha haiM unake sevana karanemeM jabataka apanI pravRtti na ho arthAt jabataka unake milanekI saMbhAvanA na ho, gRhasthoMko tabatakake liye unakA tyAga kara denA cAhiye / kyoMki jo kadAcit daivayogase bIcameM hI maraNa ho gayA to vrata sahita honese arthAt maraneke samaya vratI honese use paralokameM sukha milatA hai / / 77 // ___ Age-tapazcaraNa bhI apanI zaktike anusAra karanA cAhiye aisA jo pahile kaha cuke the usIkI vizeSa vidhi dikhalAte haiM paMcamyAdividhiM kRtvA zivAMtAbhyudayapradaM / udyotayed yathAsaMpanimitte protsahenmanaH // 78 // ___ artha-gRhasthoMko iMdraM cakravatI Adi aneka sukha aura aMtameM mokSasukha denevAle aise paMcamo puSpAMjali muktAvali ratnatraya Adi vidhAnoMko vidhipUrvaka pAlanakara aMtameM apanI saMpatti aura vibhUtike anusAra unakA udyApana Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] dUsarA adhyAya karanA cAhiye / yahAM kadAcit koI aisI zaMkA kare ki nityAnuSThAna meM yaha saba hai hI phira yahAM ise vizeSa kyoM kahA hai to isake uttara meM graMthakAra kahate haiM ki nitya anuSThAnakI apekSA naimittaka anuSThAna karanemeM gRhasthoM kA citta atyaMta utsAhako prApta hotA hai arthAt naimittaka anuSThAnoM meM gRha - sthoMkA citta adhika lagatA hai // 78 // Age -- vratoMkA grahaNa karanA, rakSA karanA aura daivayoga se bhaMga honepara prAyazcita lekara phira sthApana karanA ina sabakI vidhi kahate haiM-- samIkSyatratamAdeyamAttaM pAlyaM prayatnataH / chinnaM darpAtpramAdAdvA pratyavasthApyamaMjasA / / 79 / / artha - apanA kalyANa karanevAle puruSoMko apanI zakti, deza, kAla, avasthA aura sahAyaka AdikoMkA acchItaraha vicArakara vrata grahaNa karanA cAhiye / tathA jo vrata grahaNaM kara liye haiM unheM baDe prayatna se pAlana karanA cAhiye, aura kadAcit kisI madake Avezase athavA asAvaghAnIse vratakA bhaMga ho jAya athavA bhArI aticAra laga jAya to usI samaya prAyazcitta lekara phirase dhAraNa karanA cAhiye vA nirmala karanA cAhiye / bhAvArtha - apanI sabataraha kI zakti dekhakara vrata lenA 1 cAhiye, liye huye vratoMkI rakSA karanI cAhiye aura kadAcit kisItaraha vratakA bhaMga ho gayA to prAyazcitta se zuddhakara pAlana karanA cAhiye // 79 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____sAgAradhAmRta [ 165 | Age-vratakA lakSaNa kahate haiMsaMkalpapUrvakaH sevye niyamo'zubhakarmaNaH / nivRttirvA vrataM syAdvA pravRttiH zubhakarmaNi // 8 // artha-svastrI, tAMbUla, gaMdha Adi jo sevana karaneyogya bhogopabhogake padArtha haiM unameM saMkalpapUrvaka niyama karanA ki maiM itane padArthoMko itane kAlataka sevana nahIM karUMgA athavA maiM itane padArthoM ko itane dinoMtaka hI sevana karUMgA Age nahIM / isa prakAra saMkalpapUrvaka tyAga karaneko vrata kahate haiM / athavA hiMsA Adi azubhakarmoMkA saMkalpapUrvaka tyAga karanA vrata hai| athavA pAtradAna Adi zubhakarmoM meM pravarta honA bhI vrata hai / bhAvArtha-vrata do prakArake haiM pravRttirUpa aura nivRttirUpa / azubha karmoMkA tyAga karanA nivRttirUpa hai aura zubhakAryoMkA karanA pravRttirUpa hai / kitane hI vrata donoM rUpase hote haiM // 80 // ___ Age-vizeSa AgamakA pramANa dekara jIvoMkI rakSA kara. nekI vidhi kahate haiM na hiMsyAtsarvabhUtAnItyArSa dharme pramANayan / sAgaso'pi sadA rakSecchaktyA kiM nu nirAgasaH // 81 // artha-"kalyANa cAhanevAloMko trasa aura sthAvara samasta jIvoMmeMse saMkalpapUrvaka kisIkI hiMsA bhI nahIM karanI cAhiye " aisA mahA RSiyoMne kahA hai / isakA pramANa mAna Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] dUsarA adhyAya kara dharmAtmA puruSoMko dharma ke liye apanI zaktike anusAra aparAdhI jIvoMkI sadA rakSA karanI cAhiye / tathA jo niraparAdhI jIva haiM unakI vizeSa rakSA karanI cAhiye // 81 // Age -- saMkalpI hiMsA ke tyAgakA upadeza dete huye prakArAMtara se use samarthana karate haiM AraMbhe'pi sadA hiMsAM sudhIH sAMkalpikIM tyajet / nato'pi karSakAducaiH pApo'nannapi dhIvaraH / / 82 // artha - - jo zAstrAnusAra hiMsA ke phalako acchItaraha jAnatA hai use sudhI kahate haiM aise sudhI arthAt vidvAna puruSako jinapUjA pAtradAna aura kuTuMbapoSaNa Adike liye khetI vyApAra Adi AjIvikAke kAyako karate huye bhI una kAryoM meM saMkalpI hiMsA arthAt maiM amuka prayojana ke liye isa jIvako mArUMgA aisI saMkalpapUrvaka hiMsAkA tyAga sadA ke liye avazya kara denA cAhiye / kyoMki AraMmI hiMsAkA tyAga usase ho nahIM sakatA, itanA avazya hai ki khetI vyApAra Adi AraMbha bhI use yatnapUrvaka karane cAhiye / isakA abhiprAya yaha hai ki saMkalpI hiMsA meM bahuta pApa hotA hai AraMbhI hiMsA meM utanA pApa nahIM hotA / isIko dRSTAMta dvArA dikhalAte haiM / jo kisAna vinA saMkalpake deva brAhmaNa aura kuTuMbapoSaNa ke liye khetI karane meM bahutasI hiMsA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 167 karatA hai usakI apekSA machalI pakar3anevAlA dhIvara ki jisane machaliyAM pakaDane ke liye jAla phailA rakkhA hai vaha yadi hiMsA na bhI kara sake arthAt yadi usake jAlameM eka bhI machalI na Ave tathApi vaha 'mahA pApI hai / bhAvArtha - khetI Adike karane meM hiMsA hotI hI hai tathApi usameM saMkalpa nahIM karanA cAhiye / kyoMki saMkalpa karanese hI adhika hiMsAkA bhAgI hotA hai / dhIvara machaliyoM ke mArane kA saMkalpakara jAla phailAtA hai, isaliye jAla meM machalI na Anepara bhI use bhArI hiMsAkA pApa lagatA hai / tathA khetI karanevAlA vinA saMkalpa ke aneka jIvoMkA ghAta karatA hai to bhI vaha hiMsaka nahIM kahalAtA ||82 // 1 Age -- anyamatAvalaMbiyoMne siMha Adi ghAtaka jIvoMkI hiMsA karane kA vidhAna tathA dukhI sukhI Adi jIvoMke ghAta karane kA vidhAna kahA hai usake nirAkaraNa karane ke liye kahate haiM 1 - annannapi bhavetpApI nighnannapi na pApabhAk / abhidhyAnavizeSeNa yathA dhIvarakarSakau // artha - yaha jinamatakA eka vilakSaNa rahasya hai ki jIvoMkA ghAta karatA huA bhI pApI nahIM hotA aura hiMsA nahIM bhI karatA huA pApI hotA hai yaha kevala saMkalpakA phala hai jaise ki kisAna aura dhIvara / kisAna khetI Adi meM hiMsA karatA huA bhI pApI nahIM hai aura dhIvara jAlameM machalI nahIM Anepara bhI saMkalpa karanese hI mahA pApI hai / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] dUsarA adhyAya hiMsra duHkhisukhiprANighAtaM kuryAnna jAtacit / atiprasaMgazvabhrArtisukhacchedasamIkSaNAt / / 83 // artha-apanA kalyANa cAhanevAle gRhasthoMko hiMsaka dukhI, sukhI Adi jIvoMkA bhI kabhI ghAta nahIM karanA cAhiye, kyoMki aisA karanese nIce likhe huye atiprasaMga Adi doSa Ate haiM / kramase unhIM doSoMko dikhalAte haiN| kitane hI logoMkA aisA mata hai ki " siMha vyAghra sarpa rIcha Adi jA hiMsaka pazu haiM unheM avazya mAra denA cAhiye kyoMki ve sadA apanese azakta jIvoMko mArate rahate haiM isaliye unase dUsare jIvoMko bhI duHkha hotA hai aura unheM svayaM bahuta hiMsA lagatI hai / jisase ve janmAMtarameM durgatiko prApta hote haiM, yadi aise siMha Adi jIva mAra diye jAyaMge to ve bhI adhika pApa karanese baceMge aura dUsare jIvoMko bhI duHkha na hogA" paraMtu yaha unakA kahanA ThIka nahIM hai kyoMki atiprasaMga doSa AtA 1-rakSA bhavati bahUnAmekasyaivAsya jIvaharaNena / iti matvA kartavyaM na hiMsanaM hiMsrasattvAnAM // artha-isa ekahI jIvake mAranese bahutase jIvoMkI rakSA hotI hai aisA mAnakara hiMsaka jIvoMkA ghAta kabhI nahIM karanA cAhiye / / bahusattvaghAtino'bhI jIvaMta upArjayaMti gurupApaM / ityanukaMpAM kRtvA na hiMsanIyAH zarIriNo hisrAH // artha- bahuta jIvoMko ghAta karanevAle ye jIva jIte raheMge to adhika pApa upArjana kareMge' isaprakArakI dayA | karake hiMsaka jIvoMko nahIM mAranA cAhiye / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [169 hai / dekho, " hiMsaka jIvoMko mAra denA cAhiye " aisA kahanevAlA bhI hiMsAkA upadeza detA hai isaliye vaha bhI hiMsaka huA to phira usakA bhI ghAta karanA cAhiye aura phira usako mAranevAlA bhI hiMsaka huA isaliye usakA bhI ghAta karanA cAhiye / isataraha aise matavAloMko lAbhake badale unake mUlakA hI nAza ho jAyagA / tathA anya bahutase jIvoMkI rakSA karane ke abhiprAyase hiMsaka jIvoMkA ghAta karanese bhI dharmakA saMcaya athavA pApakA nAza nahIM ho sakatA kyoMki dharmakA saMcaya athavA pApakA nAza to dayA karanese hotA hai hiMsAse nahIM / isaliye koI jIva cAhe jaisA hiMsaka ho tathApi usakA vadha kabhI nahIM karanA cAhiye / isItaraha kitane hI logoMkA aisA mata hai ki " jo jIva dukhI haiM unako mArakara duHkhase chuDA denA cAhiye " paraMtu unakA yaha kahanA bhI asaMgata' hai kyoMki unake mAranese isalokameM honevAle duHkha kisItaraha chUTa bhI gaye to bhI vaha isa durmaraNase marakara narakameM paDA to vahAM use asaMkhyAta varSaparyaMta asahya duHkha bhogane 1- bahuduHkhA saMjJapitAH prayAMti tvacireNa duHkhavicchittiM / iti vAsanAkRpANImAdAya na duHkhino'pi haMtavyAH // artha-'aneka duHkhoMse pIDitahuye jIvoMko mAra denese unakA duHkha zIghra hI naSTa ho jAyagA' isaprakAra tarkavitarkarUpI talavArako svIkArakara duHkhI jIvoMko bhI nahIM mAranA caahiye| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 1 dUsarA adhyAya paDeMge isaliye unakA yaha kahanA thoDese duHkhase chuDAkara adhika duHkhameM DAladeneke samAna hai / jisa azubha karmake udayase use duHkha huA hai usake mAranese vaha karma naSTa nahIM ho jAtA, isaliye usako to phira bhI duHkha hogA hI paraMtu mAranevAlA use mArakara vyartha hI pApakA bhAra letA hai, isaliye kitane hI duHkhoMse duHkhI kyoM na hoM unakA ghAta nahIM karanA cAhiye / anya kitane hI mahAzayoMkA aisA mata hai ki "jo jIva sukhI haiM unheM mAra denA acchA hai, kyoMki saMsArameM sukha durlabha hai, jo jIva sukhAvasthAmeM mAra diye jAyaMge ve sukhI hI hoMge, isaliye sukhI jIvoMko sadA sukhI banAneke liye mAra denA acchA hai" paraMtu unakA yaha kahanA bhI bhUlase bharA huA hai| kyoMki sukhI jIvake mAranese usake cittako atyaMta kleza hotA hai, maranemeM vaha duHkhI hotA hai, isaliye usake sukhakA nAza huA, 1-kRcchreNa sukhAvApti bhavaMti sukhino hatAH sukhina eva / iti tarkamaMDalAnaH sukhinAM ghAtAya nAdeyaH // artha-"sukhakI prApti baDI kaThinatAse hotI hai isaliye mAre huye sukhI jIva sukhI hI hoMge" sukhI jIvoMkA ghAta karaneke liye isaprakAra kutarkakI talavAra kabhI hAthameM nahIM lenI caahiye| upalabdhisugatisAdhanasamAdhisArasya bhUyaso'bhyAsAt / svaguroH ziSyeNa ziro na kartanIyaM sudharmamabhilaSitA // artha-satyadharmakI AbhalASA karanevAle ziSyako adhika abhyAsa karanese mokSakA kAraNa aisA samAdhikA sAra arthAt dhyAna prApta karanevAle apane gurukA mastaka | nahIM kATa DAlanA caahiye| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [171 isake sivAya usakI isaprakAra mRtyu honese usake ArtadhyAna aura raudradhyAna hotA hai jisase marakara vaha durgatiko jAtA hai aura vahAM use aneka prakArake duHkha bhogane par3ate haiM, isaliye sukhI jIvako mAranA usake vartamAna sukhakA nAza karanA aura use durgatimeM DAlanA hai / isaliye sukhI jIvakA ghAta bhI kabhI nahIM karanA cAhiye / inake sivAya aura bhI bahutase aise mata haiM jo aisI aisI hiMsAmeM dharma mAnate haiM paraMtu una sabakA samAdhAna anya zAstroM meM likhA hai isaliye isa prakaraNako yahAMpara nahIM baDhAte haiM / isa sabakA abhiprAya yaha hai ki hiMsA cAhe svagata (apanI) ho athavA paragata (dUsare jIvakI hiMsA) usase dharmopArjana kabhI nahIM ho sakatA usake karanese kevala pApakA bojhA hI lAdanA paDatA hai aisA jAnakara dharmakI icchA karanevAloMko apanI zaktike anusAra hiMsAke tyAga karanekA sadA prayatna karate rahanA cAhiye / yahI AptasUktopaniSat arthAta arahaMtadevakA kahA huA uttama yuktiyoM se bharA huA suMdara vAkya hai // 8 // dharmoM hI devatAbhyaH prabhavati tAbhyaH pradeyamiha sarva / iti durvivekakalitAM dhiSaNAM na prApya dehino hiMsyAH // artha-dharma devatAse utpanna hotA hai isaliye isalokameM unake liye saba kucha de denA yogya hai aise Avivekase bharI huI buddhiko pAkara dehadhArI jIvoMko nahIM mAranA caahiye| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA adhyAya ___ Age-pAkSika zrAvakako samyagdarzanako vizuddha rakhanake liye tathA logoMkA citta saMtuSTa karaneke liye kyA kyA karanA cAhiye so kahate haiM sthUlalakSaH kriyAstIrthayAtrAdyA dRgvizuddhaye / kuryAttatheSTabhojyAdyAH prItyA lokAnuvRttaye // 84 // artha-jisake vyavahAra hI pradhAna hai aura jo dAna | denemeM udAra hai aise gRhasthako sthUlalakSa kahate haiM / aise pAkSika zrAvakako samyagdarzana nirmala karanekeliye tIrthayAtrA arthAt sammedAcala giranAra Adi jahAM ki pahile tIrthaMkara Adi puNyapuruSoMne nivAsa kiyA thA unakI yAtrA karanA, rathayAtrA karanA, muniyoMkI yAtrA karAnA (yAtrAke liye saMgha nikAlanA) aura yadi zaharake pAsa koI naziyAM (zaharake pAsa bAhara jo maMdira hotA hai use naziyAM kahate haiM) ho to vahAMkI ko nAma vizati mohaM nayabhaMgavizAradAnupAsya gurUn / vidita jinamatarahasyaH zrayannAhiMsAM vizuddhamatiH // artha-nayabhaMgoMke jAnanemeM pravINa aise guruoMkI upAsanA kara jinamatake rahasyoMko jAnanevAlA aura nirmalabuddhiko dhAraNa karanevAlA aisA kauna hai jo ahiMsAdharmako jAnakara svIkAra karatA huA bhI pUrvokta matoMmeM mUDhatAko prApta ho ? arthAt koI buddhimAn aise hiMsaka matoMmeM pravarta nahIM hotaa| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAgAradharmAmRta [173 yAtrA nikAlanA ityAdi kriyAyeM karanI cAhiye / tathA logoM ke citta saMtuSTa karanekeliye prItipUrvaka samAnadharmI zrAvakoMko, iSTa mitroMko aura kuTuMbI logoMko apane ghara bhojana karAnA cAhiye / Aye huye atithiyoMkA satkAra aura 'bhUtabali Adi kriyAyeM bhI karanA cAhiye // 84 // ___Age-apanA kalyANa cAhanevAloMko kIrti bhI saMpAdana | karanA cAhiye aisA kahate haiM-- akIrtyA tapyate cetazcetastApo'zubhAsravaH / yattatprasAdAya sadA zreyase kIrtimarjayet // 85 // artha-apayazase athavA yazake na honese cittako saMtApa hotA hai tathA cittako saMtApa honA arthAt manakI kaluSatA honA pApakA kAraNa hai / isaliye gRhasthako puNyopArjana karanekeliye citta prasanna rakhanA cAhiye aura citta prasanna karanekeliye kIrti saMpAdana karanA cAhiye / athavA puNya baDhAnekeliye aura apanA citta prasanna karaneke liye apanA yaza phailAnA cAhiye // 5 // bAge--kIrti saMpAdana karanekA upAya batalAte haiMparAsAdhAraNAnguNyapragaNyAnaghamarSaNAn / guNAn vistArayennityaM kIrtivistAraNodyataH // 86 // 1-yakSoMke liye jo bheTa dIjAtI hai use bhUtabali kahate haiN| | yaha kriyA bhI gRhasthoMke liye grAhya hai| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvv 174 ] dUsarA adhyAya artha-jisa puruSako cAroM ora apanI kIrti phailAnekI icchA hai arthAt jo apanA yaza phailAnA cAhatA hai use yaza phailAneke liye jo anya sAdhAraNa manuSyoM meM nahIM ho sakeM, jinheM guNavAna loga bhI utkRSTatAse mAne aura jo pApoMko nAza karanevAle haiM aise satya, dAna, zauca aura zIla Adi guNoMko dhAraNa kara nitya baDhAte rahanA cAhiye // 86 // Age-isaprakAra AcaraNa dhAraNa karanevAle pAkSika zrAvakako anukramase eka eka sIDhI caDhakara aMtameM munivrata svIkAra karanA cAhiye aisA kahate haiM saiSaH prAthamakalpiko jinavaco'bhyAsAmRtenAsakannidrumamAvapan zamarasodgArobura bibhrati / pAkaM kAlikamuttarottaramahAMtyetasya caryAphalAnyAsAdyodyatazaktiruddhacaritaprAsAdamArohatu / / 87 // artha-jisane ekadeza saMyama pAlana karanA prAraMbha kiyA hai aisA yaha pAkSika zrAvaka jineMdradevake kahe huye zAstroMke abhyAsa karanerUpa amRtase vairAgyarUpa vRkSako arthAt saMsAra zarIra aura bhogopabhogase virakta honerUpa vRkSako ( vairAgyabhAvanAko) bAra bAra siMcana karatA huA tathA rasanAiMdriyake dvArA grahaNa karane yogya aise prazama sukharUpI ( zAMtatAke sukharUpI) rasake pragaTa honese jo utkRSTa mAne jAte haiM aura jo kAlalabdhike Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [175 anusAra prApta huye haiM aise AtmAke pariNAmoMko dhAraNa karanevAle tathA uttarottara baDhate huye aise vairAgyarUpI vRkSake darzanika vrata Adi gyAraha pratimArUpa phaloMkA svAda letA huA arthAt anubhava karatA huA aura una pratimArUpa phaloMke svAda lenese hI jisakI sAmarthya pragaTa hogaI hai aisA yaha pAkSika zrAvaka sallekhanAke aMtameM honevAlA jo muniyoMkA dharmarUpa rAjabhavana hai usapara caDhau / bhAvArtha- isa pAkSika zrAvakako svAdhyAya Adike dvArA bhogAdikoMse udAsa hokara anukramase gyAraha pratimAoMko dhAraNa karate huye sallekhanA arthAt gyArahavIM pratimAke aMtameM munivrata dhAraNa karanA cAhiye / isaprakAra paMDitapravara AzAdharaviracita svopajJa sAgAradharmako prakAza karanevAlI bhavyakumudacaMdrikA TIkAke anusAra hiMdIbhASAnuvAdameM dUsarA adhyAya (prAraMbhase gyArahavAM ) samApta huaa| TAHain Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176] tIsarA adhyAya 10 tIsarA adhyAya - Age--prathama hI naiSThikakA lakSaNa kahate haiMdezayamanakaSAyakSayopazamatAratamyavazataH syAt / darzanikAyekAdazadazAvazo naiSThikaH suleshytrH||1|| artha-dezasaMyamako ghAta karanevAle apratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobharUpa kaSAyakA jyoM |jyoM 'kSayopazama hotA jAtA hai arthAt jisameM madyatyAga Adi mUlaguNa aticAra rahita nirmala pAlana kiye jAte haiM aura zuddha samyagdarzana hai aisI darzanapratimAse lekara Age apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoMkA jaisAjaisA adhika kSayopazama hotA jAtA hai usIke anusAra danika vrata Adi jo saMyamake gyAraha sthAna pragaTa hote haiM jinheM gyAraha pratimA kahate haiN| una gyAraha pratimAoMke jo vazIbhUta hai, AdhIna hai arthAt una gyAraha pratimAoMkA jo pAlana karate haiN| bhAvArtha-jo 1-anaMtAmubaMdhI krodha mAna mAyA lobha, apratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA lobha ina sarvaghAtI AThoM prakRtiyoMke udayAbhAvI kSaya honese tathA inhI AThoM prakRtiyoMkI sattAvasthAkA upazama honese aura pratyAkhyAnAvaraNa saMjvalana nokaSAya ina dezaghAtI prakRtiyoMkA yathAsaMbhava udaya honese dezasaMyama pragaTa hotA hai| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 177 ghaTamAna dezasaMyama zrAvaka haiM, tathA jinake dvArA yaha jIva puNya aura pApako svayaM svIkAra kare athavA jo AtmAko kRza kara deM arthAt jinake dvArA AtmAke guNa Dhaka jAyaM aisI jo kaSAyake udayase milI huI yogoM kI pravRtti hai use bhAva lezyA kahate haiM / zarIrake varNako dravya dezyA kahate haiM ye donoM hI prakArakI lezyAyeM kRSNa nIla kApota pIta padma aura zukla ke bhedase chaha prakAra kI hotI haiM / ina chaha prakArakI 'lezyAoM meM se jisake prazasta lezyA haiM aura ve bhI Age Age adhika adhika prazasta hotI gaI haiM arthAt pAkSika kI apekSA darzana pratimAvAleke utkRSTa lezyAyeM 1 - limyatyAtmIkarotyAMtmA puNyapApe yayA svayaM / sA lezyetyucyate sadbhirdvividhA dravyabhAvataH || artha - jisake nimittase AtmA svayaM puNya pApako svIkAra karatA hai use lezyA kahate haiM vaha do prakArakI hai eka dravya lezyA aura dUsarI bhAva lezyA / pravRttiyaugikI lezyA kaSAyodayaraMjitA / bhAvato dravyato dehacchaviH SoDhobhayI matA // artha - kaSAyoM ke udayase milI huI yogoM kI pravRttiko bhAva lezyA kahate haiM aura zarIra ke kAle pIle Adi varNako dravya lezyA kahate haiM / ina donoM ke hI chaha chaha bheda haiM kRSNA nIlAtha kApotI pItA padmA sitA smRtA / lezyA SaDbhiH sadA tAbhirgRhyate karma janmibhiH // artha - kRSNA nIlA kApotI pItAM padmA zuklA - ye chaha lezyA haiM / saMsAra meM samasta jIva ina chahoM lezyAoMke dvArA karma grahaNa karate haiM / 12. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 178] tIsarA adhyAya haiM tathA darzana pratimAvAlese dUsarI vrata pratimAvAleke utkRSTa haiM, dUsarIse tIsarI pratimAmeM utkRSTa arthAt adhika zubha haiM, isIprakAra anukramase jisakI lezyAyeM vizuddha hotI gaI haiM aise yogAviratimithyAtvakaSAyajAnato'ginAM / saMskAro bhAvalezyAsti kalmASAsravakAraNaM // artha- prANiyoMke yoga avirati mithyAtva aura kaSAyase jo saMskAra utpanna huA hai vahI bhAva lezyA hai aura vaha azubhakarmake AsravakA kAraNa hai| kApotI kathitA tIvro nIlA tIvrataro jinaiH / kRSNA tIvratamo lezyA pariNAmaH zarIriNAM / / pItA niveditA maMdaH padmA maMdataro budhaiH / zuklA maMdatamastAsAM vRddhiH ghaTsthAnayAyinI // artha-dehadhArI jIvoMke jo tIvra pariNAma haiM unheM kApotI lezyA, unase bhI adhika tIvra pariNAmoMko nIlA lezyA tathA sabase adhika tIvra pariNAmoMko kRSNa lezyA kahate haiN| tathA isataraha maMda pariNAmoMko pItA, unase bhI adhika maMda pariNAmoMko padmA aura sabase maMda pariNAmoMko zuklA lezyA kahate haiM isaprakAra lezyAoMkI vRddhi chaha sthAnoM meM hotI hai| rAgadveSagrahAviSTo durgraho duSTamAnasaH / krodhamAnAdibhistItrairgrasto'naMtAnubAMdhibhiH // nirdayo niranukrozo mdymaaNsaadilNpttH| sarvadA kadanAsaktaH kRSNalezyAnvito janaH // artha-kRSNalezyAvAlA puruSa rAgadveSarUpI grahase ghirA rahatA hai, durAgrahI, duSTa vicAroMko karanevAlA anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina kaSAyosahita, nirdaya, kaThora, madya, mAMsa Adike sevana karanemeM laMpaTa aura pApa karanemeM Asakta hotA hai| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 179 zrAvakako naiSThika kahate haiM / bhAvArtha -- apratyAravyAnAvaraNa kaSAyake kSayopazamake anusAra jo gyAraha pratimAoMmeMse kisI krodhI mAnI mAyI lobhI, rAgI dveSI mohI zokI / hiMsraH krUrazcaMDazvaro mUrkha stabdhaH sardhAkArI || nidrAluH kAmuko maMdaH kRtyAkRtyAvicArakaH / mahAmUccha mahAraMbho nIlalezyo nigadyate // artha - jo jIva krodhI, mAnI, mAyAvI, lobhI, rAgI, dveSI, mohI, zokI, hiMsaka, krUra, bhayaMkara, cora, mUrkha, susta, irSA karanevAlA, bahuta soneadhika vAlA, kAmI, jar3a, kRtya akRtyakA vicAra na karanevAlA, parigraha rakhanevAlA aura adhika AraMbha karanevAlA hai usake nIla lezyA samajhanA cAhiye / zokabhI matsarAsUyA paraniMdAparAyaNaH / prazaMsati sadAtmAnaM stUyamAna: prahRSyati // vRddhihAnI na jAnAti na mUDhaH svaparAMtaraM / ahaMkAragrahagrastaH samastAM kurute kriyAM // zlAghito nitarAM datte raNe martumapIte / parakIyayazodhvaMsI yuktaH kApotalezyayA || artha - zoka, bhaya, matsaratA, asUyA, paraniMdA Adi karanemeM tatpara, sadA apanI prazaMsA karanevAlA, dUsare ke mukhase apanI prazaMsA sunakara harSa mAnanevAlA, hAni lAbhako nai jAnanevAlA, apane aura dUsareke aMtarako na dekhanevAlA, ahaMkArarUpI grahase ghirA huA, icchAnusAra sava kriyAoMkoM karanevAlA, prazaMsA karanepara sadA denevAlA, yuddhameM maranetakakI icchA karanevAlA aura dUsareke yazako nAza karanevAlA jo manuSya hai usake kApotI leyyA samajhanA cAhiye / samadRSTiravidveSo hitAhitavivecakaH vadAnyaH sadayo dakSaH patilezyo mhaamnaaH|| artha - sabako samAna dekhanevAlA (pakSapAtarahita), Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmAvvvv www 180 ] tIsarA adhyAya pratimAkA pAlana karate haiM aura jinake uttarottara vizuddha lezyAyeM haiM aise zrAvakoMko naiSThika zrAvaka kahate haiM // 1 // dveSarahita, hita aura ahitakA vicAra karanevAlA, dAnazUra, dayAlu, satkAryoMmeM nipuNa aura udAracittavAlA puruSa pItalezyAvAlA samajhanA caahiye| zucirdInara to bhadro vinItAtmA priyaMvadaH / sAdhupUjodyataH sAdhuH padmalezyo nayakriyaH // artha-AcAra aura manase zuddha, dAna denemeM sadA tatpara, zubha citavana karanevAlA, vinayavAn , priya vacana kahanevAlA, sajana puruSoMke satkAra karane meM sadA udyata, nyAyamArgase calanevAlA aisA jo sajana puruSa hai usake padma lezyA samajhanI cAhiye / ninidAno'nahaMkAraH pksspaatojjhito'shtthH| rAgadveSaparAcInaH zuklalezyaH sthirAzayaH // artha-nidAnarahita arthAt mujhe dhana mile, putrakI prApti ho, yaha mile, vaha mile ityAdi vikalpoMse rahita; ahaMkAra rahita, pakSapAta rahita, sajana, rAgadveSase parAnmukha aura sthira buddhivAlA jo mahAtmA hai usake zukla lezyA jAnanA caahiye| tejaH padmA tathA zuklA lezyAstisraH prshstikaaH| saMvegamuttamaM prAptaH krameNa pratipadyate // artha-pIta padma aura zukla ye tInoM zubha lezyAyeM haiM / jo puruSa uttama saMvega arthAt dharmameM prItiko prApta hotA hai usIko ye kramase prApta hotI haiN| . SaT paT caturpu vijJeyAstisrastisraH zubhAstriSu / zuklA guNeSu SaTaravekA lezyA nirlezyamaMtimaM // artha-prathamake cAra guNasthAnoMmeM pratyekameM chaha chaha lezyA haiM Ageke tIna guNAthAnoMmeM arthAt pAMcaveM chaThe aura sAtaveM guNasthAnoMmeM pIta padma zukla ye tInoM zubha lezyA haiM / sAtase Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 181 Age ---- darzanika Adi pratimAoM ke nAma kahakara unake gRhastha brahmacArI aura bhikSuka tathA jaghanya madhyama uttama aiseM bheda dikhalAte huye kahate haiM -- darzaniko'tha pratikaH sAmayikI proSadhopavAkhI ca / sacittadivA maithunaviratau gRhiNo'NuyamiSu haniAH SaT // 2 // abrahmAraMbhaparigrahaviratA varNinastrayo madhyAH / anumativiratoddiSTaviratAvubhau bhikSuko prakRSTau ca // 3 // - artha ----yahAMpara atha zabdakA artha anaMtara hai aura ukA pratyeka pratimA ke sAtha anvaya hai / isase yaha sUcita hotA hai ki pratimAyeM ekake bAda dUsarI aura dUsarI ke bAda tIsarI isaprakAra anukramase hotI haiM / darzanika, vratika, sAmayikI, proSadhApavAsI, sacitavirata aura divAmaithunavirata ye chaha arthAt prathanakI chaha pratimAoMko dhAraNa karanevAle zrAvaka dezasaMyamiyoM meM jaghanya haiM aura 'gRhastha (gRhasthAzrama pAlana karanevAle) kahalAte haiM / tathA abrahmavirata ( brahmacArI) AraMbha Age chaha guNasthAnoMmeM arthAt AThaveMse terahaveM guNasthAnataka kevala eka zukla lezyA hai aura aMtake caudahaveM guNasthAna meM lezyAkA sarvathA abhAva hai / 1 - SaDatra gRhiNI jJeyAstrayaH syurbrahmacAriNaH / bhikSukau dvau tu nirdiSTau tataH syAtsarvato yatiH // artha - ina gyAraha pratimAoM meMse pahilI chaha pratimAoMko dhAraNa karanevAlA gRhastha hotA hai / usake bAdakI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1821 tIsarA adhyAya tyAgI aura parigraha tyAgI inakI brahmacArI saMjJA hai aura ye madhyama zrAvaka kahalAte haiN| tathA anumatavirata aura uddiSTavirata inakI bhikSuka saMjJA hai, aura ye utkRSTa kahalAte haiM / alpa bhikSuko bhikSuka kahate haiM ye donoM munikI apekSAse hIna avasthAke haiM isaliye bhikSuka kahalAte haiM / ( muni bhikSu kahalAte haiN|) // 2-3 // Age-naiSThika bhI kaisA honese pAkSika kahalAtA hai so | kahate haiM durlezyAbhibhavAjjAtu viSaye kacidutsukaH / svalannapi kvApi guNe pAkSikaH syAnna naiSThikaH // 4 // artha--yadi naiSThika zrAvaka kRSNa, nIla, kApota ina tInoM azubha lezyAoM meM se kisI lezyAke vaza hokara arthAt kisI nimittake milanese cetanazaktikA azubhalezyArUpa saMskAra tIna pratimAoMko dhAraNa karanevAlA brahmacArI aura aMtakI do pratimAoMko dhAraNa karanevAlA bhikSuka hotA hai| tathA isake bAda parigrahoMkA tyAgI muni hotA hai| ___AdyAstu SaDjaghanyAH syumadhyamAstadanu trayaH / zeSau dvAvuttamAvuktau jaineSu jinazAsane // artha-jainiyoMmeM pahilI chaha pratimAdhArI zrAvakoMkI jaghanya saMjJA hai usake AgekI tIna pratimAoMko dhAraNa karanevAloMkI madhyama aura zeSakI do pratimAoMko dhAraNa karanevAloMkI uttama saMjJA hai / aisA jinazAsanameM kahA hai / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [1831 pragaTa honese athavA kisI nimittake milanepara una azubha lezyAoMkA Azraya lekara strIsevana Adi pAMcoM iMdriyoMke viSayomeMse kisI viSayameM kisI eka samaya bhI abhilASA kare athavA pUrvakAlameM abhyAsa na honese vA saMyama ati kaThina honese madyavirati Adi kisI guNameM bhI vaha aticAra bhI lagAve to vaha gRhastha pAkSika hI kahalAtA hai, naiSThika nahIM / abhiprAya yaha hai ki cAhe vaha saba guNoM meM aticAra na lagAve kisI eka guNameM hI aticAra lagAve athavA saba iMdriyoM ke viSayoMkI abhilASA na kare kiMtu kisI eka iMdriyake viSayakI abhilASA kare aura vaha bhI hamezA nahIM kabhI kisI samaya, tathApi vaha naiSThika nahIM kahalA sakatA vaha pAkSika hI ginA jAyagA // 4 // Age--darzana Adi gyAraha pratimAoM se kisI eka pratimAtaka pAlana karatA huA zrAvaka usa pratimAmeM honevAle kisI guNameM yadi aticAra lagAde to dravyakI apekSA use usI pratimAkA pAlana karanevAlA kaheMge, paraMtu bhAvakI apekSA usake usase pahilekI pratimA samajhanA cAhiye yahI vAta kahate haiM tadvadarzanikAdizca sthairya sve sve vrate'vrajan / labhate pUrvamevArthAvyapadezaM na tUttaraM // 5 // artha-jisapakAra naiSThika zrAvaka madyavirati Adi gu|NoMmeM aticAra lagAtA huA pAkSika kahalAtA hai usIprakAra - Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nvvvvvvvvw-~ | 184 ] tIsarA adhyAya darzanika vratika Adi pratimAdhArI zrAvaka bhI yadi aticAra rahita ATha mUlaguNa Adi apane apane guNoMmeM sthira na rahe, kisI jagaha kisI samaya kisItaraha calAyamAna ho jAyaM to paramArthase ve usa pratimAse pahilI pratimAmeM gine jAyaMge, usa pratimAmeM nahIM / vyavahArase usa pratimAmeM gine jA sakate haiM / bhAvArtha-jisane pAMcavIM yA sAtavI pratimA dhAraNa kI hai / yadi vaha usa pAMcavIM yA sAtavIM pratimAmeM aticAra la. gAve to usake cauthI yA chaTThI pratimA hI ginI jAyagI / yadi vaha cauthI yA chaTThI pratimAmeM bhI aticAra lagAve to usake tIsarI yA pAMcavIM hI ginI jAyagI / isIprakAra pratyeka pratimAdhArI zrAvaka yadi usa pratimA meM AticAra lagAve to use usase pahilI pratimAmeM ginanA cAhiye / vyavahArase vahI pratimA ginI jA sakatI hai // 5 // Age--isI bAtako phira samarthana karate haiM prArabdho ghaTamAno niSpannA zcAhatasya dezayamaH / yoga iva bhavati yasya tridhA sa yogIva dezayamI // 6 // ____ artha--prArabdhayoga, ghaTamAnayoga aura niSpannayoga aise yogake tIna bheda haiM / inako dhAraNa karanevAlA yogI naigama Adi nayoMkI apekSAse jaise prArabdhayogI (jisane yoga sAdhana karanA prAraMbha kiyA hai vaha naigama nayakI apekSA yogI hai), Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sAgAradharmAmRta ghaTamAna yogI (jise yogakA acchA abhyAsa hai) aura niSpanna yogI ( jisakA yoga pUrNatAko prApta ho gayA hai ) aise tIna prakArakA kahalAtA hai usIprakAra arahaMtako hI zaraNa mAnanevAle jisakisI sajjanakA dezasaMyama, prArabdha, ghaTamAna aura niSpanna aise tIna prakAra hai unako dhAraNa karanevAlA vaha dezasaMyamI, prArabdhadezasaMyamI (jisane dezasaMyama prAraMbha vA svIkAra kiyA hai aura jo naigama nayase dezasaMyamI ginA jAtA hai ), ghaTamAna dezasaMyamI (jise dezasaMyamakA acchA abhyAsa hai) aura niSpannadezasaMyamI (jisakA dezasaMyama pUrNatAko prApta ho cukA hai) aise tIna prakArakA kahalAtA hai bhAvArtha--dezasaMyamake prArabdha ghaTamAna aura niSpanna aise tIna bheda haiM aura unake dhAraNa karanevAle bhI kramase prArabdha, ghaTamAna aura niSpanna kahalAte haiM / jo dezasaMyamako pAlana karanA prAraMbha karatA hai usako pArabdha kahate haiM, jise pAlana karanekA acchA abhyAsa ho jAtA hai use ghaTamAna kahate haiM aura jisakA dezasaMyama pUrNa ho jAtA hai use niSpanna kahate haiM // 7 // isaprakAra pratimAoMkI vizuddhatA kaha cuke| aba Age--darzanikakA svarUpa kahaneke liye do zloka kahate hai pAkSikAcArasaMskAradRDhIkRtavizuddhadRk / bhavAMgabhoganirviNNaH parameSThipadaikadhIH // 7 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] tIsarA adhyAya nirmuulynmlaanmuulgunnessvgrgunnotsukH| nyAyyAM vRttiM tanusthityai tatvan darzaniko mataH // 8 // artha-pAkSika zrAvakake AcAra jo pahile dUsare adhyAyameM nirUpaNa kara cuke haiM unako utkRSTa rItise dhAraNakara jisane apanA nirmala samyagdarzana nizcala kiyA hai, jo saMsAra, zarIra aura bhogopabhogAdi iSTa viSayoMse virakta hai, athavA saMsArake kAraNa aise bhogoMse arthAt gRddhatApUrvaka strI Adi viSayoMke sevana karanese virakta hai, bhAvArtha-jo pratyAkhyAnAvaraNa nAmA cAritramohanIyakarmake udayase strI Adi viSayoMkA sevana karatA huA bhI usameM atizaya lIna nahIM hotA, arahaMta siddha Adi paMcaparameSThiyoMke caraNakamaloM meM hI jisakA aMtaHkaraNa hai, arthAt jo bhArI vipatti paDanepara bhI usake dUra karaneke liye zAsana devatA AdikA ArAdhana nahIM karatA, jisane ATha mUlaguNoMke aticAra jaDamUlase nAza kara diye haiM, arthAt jo 'mUlaguNoMko niraticAra pAlana karatA hai, jo vrata Adi 1-AdAvate sphuTamiha guNA nirmalA dhaarnniiyaaH| pApadhvaMsi vratamapamalaM kurvatA zrAvakIyaM / kartuM zakyaM sthiramurubharaM maMdiraM gatapUraM / na stheyobhidRDhatamamRte nirmitaM grAvajAlaiH // artha-jo puruSa pApake nAza karanevAle zrAvakake vrata nirdoSa pAlanA cAhatA hai usako prathama hI madyavirati Adike mUlaguNa nirdoSa arthAt niraticAra pAlana karane cAhiye / kyoMki jo ghara bar3e majabUta pattharoMse banAyAgayA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [187 | bhAgekI pratimAoke dhAraNa karanemeM utkaMThita hai aura jo kevala zarIrakI rakSA karaneke liye apane varNa, kula aura vratoMke manusAra khetI vyApAra Adi AjIvikA karatA hai use evaMbhUta nayakI apekSAse darzanika zrAvaka kahate haiM / yahAM itanA aura samajhalenA cAhiye ki darzana pratimAko dhAraNa karanevAlA viSaya sevana karanekeliye AjIvikA nahIM karatA kevala zarIrarakSA aura kuTuMba pAlana karanekeliye karatA hai| tathA yaha jo likhA ki " vaha bhArI vipatti paDanepara bhI usake dUra karaneke liye zAsana devatAoMkA ArAdhana kabhI nahIM karatA isakA yaha abhiprAya hai ki darzana pratimAvAlA vipatti dUra karaneke liye zAsanadevatAoMkA ArAdhana nahIM karatA, kiMtu pAkSika zrAvaka vipatti Adi par3anepara usake dUra karaneke liye zAsanadevatAoMkA ArAdhana kara sakatA hai| isI AbhiprAyako sUcita karaneke liye "paramaSThipadakadhIH" isa padameM eka zabda diyA hai / arthAt darzanapratimA dhArI hai yadi usakI nIma pakkI na ho to vaha Thahara nahIM sktaa| isItaraha mUlaguNake abhAvameM uttaraguNa nahIM ho skte| . 1-kRrSi vaNijyAM gorakSyamupAyairguNinaM nRpaM / lokadvayAviruddhAM ca dhanArthI saMzrayet kriyAM // artha-jisako dhanakI icchA hai vaha kisI upAyase guNI rAjAkA Azraya lekara donoM lokoMse Aviruddha aisI kRSi, vyApAra gorakSaNa Adi kriyAoMko karai / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] tIsarA adhyAya zrAvakakI buddhi eka rUpase parameSThI ke caraNakamaloM meM hai paraMtu pAkSikakI buddhi ekarUpase parameSThIke caraNoM meM nahIM hai vaha zAsanadevatA Adike ArAdhana karanemeM bhI lagatI haiN| isI taraha "evaMbhUtanayakI apekSAse darzanika zrAvaka kahate haiM" yaha jo likhA hai usakA yaha abhiprAya hai ki upara likhe huye guNa jisameM haiM vaha evaMbhUta nayase darzanika zrAvaka hai aura jo pAkSika ke AcaraNa pAlana karatA hai arthAt jo pAkSika hai vaha naigama nayakI apekSAse darzanikazrAvaka hai| isaprakAra kahanese zrI samaMtabhadrasvAmIne jo likhA hai "zrAvaka padAni devairekAdaza dezitAni yeSu khalu / svaguNaH pUrvaguNaiH saha saMtiSThate krama vivRddhAH" arthAt "bhagavAnane zrAvakoMke gyAraha sthAna (pratimA) kahe haiM unameM apane apane sthAnake guNa pahilI pratimAke guNoM ke sAtha sAtha kramase baDhate huye rahate haiM" / isameM bhI koI virodha nahIM AtA / bhAvArtha-jaba zrAvakake gyAraha hI sthAna haiM taba gyAraha pratimAdhAriyoMkI hI zrAvaka saMjJA hogI pAkSikakI zrAvaka saMjJA nahIM hogI, paraMtu dravyAnikSepase pAkSikakI bhI darzanikasaMjJA mAnanese koI virodha nahIM aataa| isaliye darzanapratimAkA jo Upara lakSaNa likhA gayA hai vaha evaMbhUta nayakI apekSAse hai naigamanaya athavA dravyAnakSepase pAkSikako bhI darzanika kahate haiM // 8 // ___Age-madyatyAga Adi vratoMko pragaTa karaneke liye Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradhamAmRta [ 189 // | madyamAMsa AdikA vyApAra bhI nahIM karanA cAhiye aisA dikhalAte haiM madyAdivikrayAdIni nAryaH kuryAnna kArayet / na cAnumanyeta manovAkAyaistadvatadyute // 9 // artha--madyavirati ATha mUlaguNoMko nirmala karaneke liye darzanika zrAvakako madya mAMsa madhu makkhana Adi padArtha nahIM becanA cAhiye arthAt inakA vyApAra nahIM karanA caahiye| Adi zabdase acAra murabbA Adike banAnekA upadeza bhI nahIM denA cAhiye na inakI vidhi Adi batalAnA cAhiye / tathA inakA vyApAra Adi dUsarese bhI nahIM karAnA cAhiye aura na mana vacana kAyase dUsareke vyApAra Adi karane meM sammati denA cAhiye athavA anumodanA bhI nahIM karanI cAhiye // 9 // Age--jinake saMbaMdhase madyatyAga Adi vratoMmeM hAni pahuMcatI hai unakA upadeza dete haiM bhajanmadyAdibhAjaH strIstAdRzaiH saha saMsRjan / bhuktyAdau caiti sAkIrti madyAdiviratikSatiM / / 10 // artha--jo vratI puruSa madyamAMsa Adi bhakSaNa karanevAlI striyoMko sevana karatA hai, athavA madyamAMsa Adi khAnevAle logoMke sAtha bhojana' vartana Asana AdikA saMbaMdha rakhatA hai, 1-madyAdisvAdigeheSu pAnamannaM ca nAcaret / tadAmatrAdisaMparka na kurvIta kadAcana // artha-madyamAMsa Adi sevana karanevAlake ghara Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvv VVVY | 190 ] tIsarA adhyAya saMsArameM usakI niMdA bhI hotI hai aura usake aSTamUlaguNa bhI naSTa ho jAte haiM // 10 // isaprakAra sAmAnya rItise mUlavatoMke aticAra dUra ka| raneke liye nirUpaNa kara cuke / ____ aba Age-madyatyAga Adi vratoMke aticAra dUra karaneke liye kahate haiM saMdhAnakaM tyajetsarva dadhi takraM vyahoSitaM / kAMjikaM puSpitamapi madyavratamalo'nyathA // 11 // __ artha--darzanika zrAvakako acAra murabbA Adi saba prakArakA saMdhAna nahIM khAnA cAhiye, dahIvaDAkA bhI tyAga karanA cAhiye / isakA bhI kAraNa yaha hai ki acAra AdimeM bahutase jIva utpanna hote rahate haiM / dUsarI jagaha likhA bhI hai" jAyate'naMtazo yatra prANino rasakAyikAH / saMdhAnAni na balbhyate tAni sarvANi bhAktikA : // " arthAt " bhakta loga jisameM rasakAyake anaMta jIva utpanna hote rahate haiM aise saba tarahake saMdhAnoMko nahIM khAte haiN|" tathA isItaraha jise do dina aura do rAta vItacukI haiM aise dahI aura chAchako nahIM khAnA cAhiye aura jisake Upara sapheda sapheda phUlase Agaye haiM athavA jise do dina aura do rAta vItacukI haiM aisI kAMjI anna pAnakA sevana nahIM karanA cAhiye aura na kabhI usake bartana Adi cIjoMse sparza karanA cAhiye / - Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 191 (chAchameM moTha jau bAjarIke ATeko milAkara aura khaTTI ho jAnepara auTAte haiM use rAbaDI athavA kAMjI kahate haiN|) bhI nahIM khAnA cAhiye / yadi vaha ina padArthoMko sAyagA bo mavatyAga vratameM aticAra lageMge / bhAvArtha-ye Upara likhe huye madyatyAga vratake aticAra haiM, darzanika zrAvakako inheM bilkula choDa denA cAhiye // 11 // Age--mAMsatyAgavatake aticAra kahate haiM carmasthamaMbhaH snehazca hiMgvasaMhRtacarma ca / sarva ca bhojyaM vyApannaM doSaH syAdAmiSavrate // 12 // artha--camaDeke vartanameM rakkhA huA jala, ghI, tela Adi, camaDekI lapeTI huI yA usameM rakkhI huI hIMga aura jo svAdase calita ho gaye haiM aise ghI Adi samasta padArtha inakA sevana karanA mAMsatyAga vratake aticAra haiN| bhAvArtha-carasa masaka Adi camar3eke vartanoMmeM rakkhA huA vA camar3eke vartanase nikAlA huA jala, kuppA Adi camar3eke vartanameM rakkhA huA tela ghI Adi padArtha, camar3eke vartanoMmeM vA jo camar3ese gasI gaI hai aisI TokanImeM, talavArakI myAna AdimeM rakkhe huye Ama Adi phala, camar3ekI banI huI cAlanI, sUpa, tarAjU AdimeM nikAlA huA ATA Adi padArtha, jisane camar3A aura mAMsako hIMgarUpa nahIM banA liyA hai aisI camar3emeM rakkhIhuI camaDemeM baMdhI huI camaDese DhakIhuI vA camaDepara Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ] tIsarA adhyAya sukhAI huI hIMga isIprakAra jamaDepara rakkhAhuA camaDe meM baMdhA huA vA phailAyAhuA namaka Adi padArtha aura jinakA svAda bigaDa gayA hai aise ghI bhAta Adi khAne ke saba padArtha ina sa taraha ke padArthoM kA khAnA mAMsatyAgavatake aticAra haiM / isaliye mAMsa tyAga karanevAloMko ina sabakA tyAga karanA cAhiye // 13 // Age -- madhutyAga vratake aticAra dUra karaneke liye kahate haiM- prAyaH puSpANi nAzrIyAnmadhuvratavizuddhaye / vastyAdiSvapi madhvAdiprayogaM nArhati vratI / / 13 / / artha - - zahatake tyAga karanevAle darzanika zrAvakako usa madhutyAgatratako vizuddha rakhaneke liye arthAt niraticAra pAlana karaneke liye prAyaH kisI taraha ke phUla nahIM khAnA cAhiye / prAyaH zabda kahane se yaha tAtparya hai ki mahuA aura bhilAve Adike phUla ki jinheM acchI taraha zodha sakate haiM unake khAnekA atyaMta niSedha nahIM hai, isIprakAra nAgakesara Adike sUke phUloMke khAnekA bhI atyaMta niSedha nahIM hai / tathA isItaraha madhuvirata zrAvakako vastikarma, piMDadAna, netroMmeM aMjana lagAnA tathA muMhameM makaDI Adike cale jAnepara ilAja karanA Adi kAryoM ke liye bhI madya mAMsa madhukA upayoga nahIM karanA cAhiye / api zabdase yaha sUcita hotA hai ki zarIrakA 1 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 193 svAsthya rakhanekeliye vAjIkaraNa Adi vIrya baDhAnevAlI auSadhiyoMmeM bhI madya mAMsa aura madhukA upayoga nahIM karanA cAhiye // 13 // Age--paMcoduMbaratyAga vratake aticAra dUra karaneke liye kahate haiM sarva phalamavijJAtaM vArtAkAdi tvadAritaM / tadvadbhallAdisiMbIzca khAdennoduMbaravratI // 14 // artha---pIpalaphala Adi udaMbara phaloMke tyAga karanevAle zrAvakako ajAnaphala jinheM vaha nahIM pahacAnatA hai nahIM khAnA cAhiye tathA kakaDI vA kacariyAM, vera, supArI Adi phaloMko aura ramAsa maTara AdikI phaliyoMko vidAraNa kiye vinA arthAt madhyabhAgako zodhana kiye vinA nahIM khAnA cAhiye / bhAvArtha-ajAnaphala tathA bhItara vinA dekhe huye phala phaliyAM Adi udaMbara tyAga vratake aticAra haiM / udaMbara tyAgIko inakA tyAga avazya kara denA cAhiye // 14 // Age-rAtribhojanatyAgavatake aticAra kahate haiMmuhUrte'tye tathA''ho valbhAnastamitAzinaH / gadacchide'pyAnaghRtAdhupayogazca duSyati // 15 // artha-jisako sUrya asta honeke pahile hI bhojana karanekI pratijJA hai aise zrAvakako dinake pahile aura aMtake Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vvvvvv vavi 194] tIsarA adhyAya muhUrtameM arthAt sUryodayase do ghaDItaka aura sUrya asta honemeM jo do ghaDI zeSa rahIM haiM unameM bhojana nahIM karanA cAhiye / tathA roga dUra karanekeliye Ama, ciroMjI, kelA, dAlacInI Adi phala aura ghI, dUdha, IkhakArasa Adi rasa bhI usasamaya arthAt sUryodayase do ghaDItaka aura sUrya asta honekI pahilI do ghaDImeM nahIM khAnA cAhiye / api zabdase yaha bhI sUcita hotA hai ki jaba usasamaya roga Adi dUra karanekeliye phala Adi padArtha nahIM khAnA cAhiye taba apanA khAsthya banAye rakhanekeliye to usasamaya inako kabhI nahIM khAnA cAhiye / bhAvArtha-sUryodayase do ghaDItaka aura sUrya asta honemeM jo do ghaDI bAkI rahatI haiM unameM kucha bhI cIja khAnA rAtribhojanatyAgavatake aticAra haiM / rAtribhojanatyAgI darzanika zrAvakako isasamaya khAnekA avazya tyAga karanA cAhiye // 15 // Age-jalagAlanavratake aticAra choDaneke liye kahate haiMmuhUrtayugmordhvamagAlanaM vA durvAsasA gAlanamaMbuno vaa| anyatra vA gAlitazeSitasya nyAsonipAne'sya na tvrtec'H||16|| artha-chane huye pAnIko bhI do muhUrta arthAt cAra ghaDIke | pIche nahI chAnanA, tathA choTe, chedavAle maile, aura purAne kapa| Dese chAnanA aura chAnaneke bAda bacehuye pAnIko kisI dUsare | jalAzayameM DAlanA ye jalagAlanavratameM doSa utpanna karanevAle vA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [195 niMdya vA aticAra haiM / darzanika zrAvakako aise aticAra kabhI nahIM lagAne cAhiye // 16 // Age-zrI vasunaMdi siddhAMtacakravartIne darzanika zrAvakakA lakSaNa aisA likhA hai-" paMcoduMbarasahiyA sattavi vasaNAi jo vivajeI / sammatta visuddhamaI so daMsaNa sAvao bhnnio|" arthAta-" jisane pAMcoM udaMbaroMke sAtha sapta vyasanoMkA tyAga kara diyA hai aura samyagdarzanase jisakI buddhi vizuddha ho rahI hai use darzanika zrAvaka kahate haiM / " isIke anusAra jUA Adi vyasanoMke choDanekA upadeza denekeliye ina vyasanoMse isa lokameM nAza hotA hai aura paralokameM niMdya honA paDatA hai isIko udAharaNa dikhalAte huye kahate haiM dyUtAddharmatujo bakasya pizitAnmadyAdyadUnAM vipacAroH kAmukayA zivasya curayA yadbrahmadattasya ca / pApA paradArato dazamukhasyoccairanuzrUyate . dyUtAdivyasanAni ghoraduritAnyujjhettadAyavidhA // 17 // artha-jUA khelanese mahArAja yudhiSTharako, mAMsa bhakSaNa karanese rAjA bakako, madyapAna karanese yaduvaMziyoMko, vezyAsevana karanese zeTha cArudattako, corI karanese zivabhUti brAhmaNako, zikAra khelanese brahmadatta aMtima cakravartIko aura parastrIkI abhilASA karanese rAvaNako baDI bhArI vipatti AI thI manuppusse Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 196 ] tIsarA adhyAya aisA vRddha logoMkI paraMparAse sunate Ate haiM isaliye sadvatI gRhasthako durgatike duHkhoMke kAraNa aura pApoMko utpanna karanevAle aise dyUta, mAMsa, madya, vezyA, corI, zikAra aura parastrI ina sAtoM vyasanoMko mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanAse tyAga karanA caahiye||17|| Age--vyasana zabdakI nirukti dikhalAkara jUA Adi vyasana ghora pApake kAraNa haiM aura kalyANako rokaneke hetu haiM yahI dikhalAte haiM tathA ina vyasanoMke tyAga karanevAloMko rasAyana banAnA Adi upavyasana bhI dUrase hI choDanA cAhiye kyoMki inakA phala bhI vyasanoMke hI samAna burA hai| Age yahI upadeza dete haiM jAgrattInakaSAyakarkazamanaskArArpitairduSkRtai / baitanyaM tirayattamastaradapi dyUtAdi ycchreysH| puMso vyasyati tadvido vyasanamityAkhyAMtyatastadrataH kurvItApi rasAdisiddhiparatAM tatsodarI dUragAM // 18 // ___ artha-niraMtara udayameM Aye huye aura jo kisItaraha nivAraNa na kiye jA sakeM aise tIna krodha, mAna, mAyA, lobha ina kaSAyoMke nimittase jo cittake pariNAma atyaMta kaThina ho jAte haiM arthAt dRDha karmabaMdhana karanekeliye taiyAra ho jAte haiM aise una pariNAmoM ke dvArA utpanna huye pApoMse jo AtmAke caitanya pariNAmoMko Dhaka lete haiM tathA jo mithyAtvako bhI ullaM. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [197 ghana karate haiM aura api zabdase jo mithyAtvameM rahanevAle manuSyako bhI ulaMghana karate haiM, aise ye jUA mAMsa Adi sAtoM pApa manuSyoM ko unake kalyANoMse lauTA lete haiM arthAt manuSyoMkA akalyANa karate haiM isaliye hI vidvAna loga ina sAtoM pApoMko vyasana kahate haiM / isaliye jUA Adi sapta vyasanake tyAga karanevAloMko rasAyana siddha karanA Adi upavyasanoM ko bhI dUra kara denA cAhiye kyoMki rasAyana siddha karanA Adi bhI jUA Adi vyasanoMke hI samAna haiN| isakA bhI kAraNa yaha hai ki jaise jUA Adi vyasanoMse duraMta pApoMkA baMdha hotA hai aura manuSyoM kA akalyANa hotA hai usIprakAra rasAyana siddha karanA Adi upavyasanoMse bhI pApakA baMdha aura akalyANa hotA hai / 'rasAyana Adi siddha karanA' isameM jo Adi zabda diyA hai usase aMjanaguTikA | pAdukAvivarapraveza (khaDAUke chedameMse nikalajAnA) Adi grahaNa kiyA hai / 'kurvAtApi' isameM jo api zabda hai usakA yaha tAtparya hai ki sAtoM vyasanoM ke tyAga karanevAle darzanika zrAvakako kevala sAtoM vyasanoMkA hI tyAga nahIM karanA cAhiye, kiMtu rasAyana Adi upavyasanoMkA bhI avazya tyAga karanA cAhiye // 18 // __ Age-chUtatyAgavatake aticAra kahate haiMdoSo hoDhAdyapi manovinodArtha paNojjhinaH / harSomarSodayAMgatvAtkaSAyo hyahaseMjasA // 19 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AN - - 198] tIsarA adhyAya _____ artha-jisane jUA revalane kA tyAga kara diyA hai aise | darzAnaka zrAvakako kevala mana prasanna karanekeliye bhI hoDa arthAt zarta lagAkara dauDanA yA eka dUsarekI IrSAse dauDanA, Adi zabdase jUA dekhanA Adi bhI usake vratameM doSa utpanna karanevAle haiM arthAt aticAra haiM / jaba kevala mana prasanna karanekeliye zarta lagAnA doSa hai taba phira dhana milanekI icchAse zarta lagAnA yA zarta lagAkara koI kAma karanA darzanika zrAvakakeliye baDA bhArI doSa hai isakA bhI kAraNa yaha hai ki zarta lagAne yA jUA dekhane se harSa aura krodha utpanna hotA hai aura harSa tathA krodha arthAt rAgadveSa pariNAma paramArthase pApake kAraNa haiM isaliye zarta lagAne kiMvA jUA dekhane Adise pApa hI utpanna hotA hai // 19 // Age--vezyAtyAgavatake aticAra choDaneke liye kahate haiMtyajettauryatrikAsaktiM vRthATyAM SiGgasaMgatiM / nityaM paNyAMganAtyAgI tadnehagamanAdi ca // 20 // artha-jisane vezyAsevanakA tyAga kara diyA hai aise zrAvakako gIta nRtya aura bAje ina tInoMmeM Asakta nahIM honA cAhiye, vinA prayojana idhara udhara phiranA nahIM cAhiye, viTa vyabhicArI logoMkI saMgati nahIM karanI cAhiye aura vezyAke ghara AnA jAnA usake sAtha bAtacIta karanA aura usakA Adara satkAra karanA AdikA bhI sarvathA tyAga kara DAHAL AAAAAAAACHAR Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta denA cAhiye / isa zlokameM jo nitya zabda diyA hai usakA yaha tAtparya hai ki isa vratako pAlana karanekeliye sadA prayatna karate rahanA cAhiye-Upara likhe doSoMse sadA bacate rahanA cAhiye / tathA gIta nRtya aura bAjemeM Asakta nahIM honA cAhiye yaha jo likhA hai usakA yaha abhiprAya hai ki vaha ina tInoMmeM atyaMta Asakta nahIM hove kiMtu yadi vaha jinamaMdira vA caityAlayameM dharmavRddhikeliye gIta nRtya vAje Adi sune yA dekhe to usameM usako koI doSa nahIM hai // 20 // Age-cauryavyasanatyAgavatake aticAra kahate haiMdAyAdAjjIvato rAjavarcasAdgRhNato dhanaM / dAyaM vApanhuvAnasya kAcauryavyasanaM zuci // 21 // artha-jo kulakI sAdhAraNa saMpattimeM bhAga lenevAle bhAI kAkA bhatIje Adi haiM unheM dAyAda kahate haiN| jo darzanika zrAvaka deza kAla jAti kula Adike anusAra nahIM kiMtu rAjAke pratApase dAyAdake jIvita rahate huye bhI usase gAMva suvarNa Adi dravya le letA hai athavA jo kulake sAdhAraNa dravyako bhAI dAyAdoMse chipA letA hai usake kisa deza aura kisa kAlameM acauryavrata niraticAra ho sakatA hai ? arthAt kabhI nahIM / bhAvArtha-ye acauryavratake aticAra haiM inake tyAga karanese hI acauryavrata nirmala rahatA hai / Upara jo dAyAdake jIvita rahate huye bhI usase jo gAMva suvarNa Adi le letA hai|" Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwx 200 ] . tIsarA adhyAya yaha likhA hai usakA abhiprAya yaha hai ki yadi vaha kisI dAyAdake marane para yathAyogya nyAya aura nItike anusAra usakA dhana le to usameM use koI doSa nahIM hai // 21 // Age-pAparddhityAgavatake ( zikAra khelaneke tyAgake ) aticAra choDaneke liye kahate haiM vastranANakapustAdinyastajIvacchidAdikaM / na kuryAttyaktapAparddhistaddhi loke'pi garhitaM // 22 // artha-jisane zikAra khelane kA tyAga kara diyA hai aise zrAvakako paMcaraMge vastra, rupayA, paisA, Adi mudrA, pustaka, | kASTha, pASANa, dhAtu, dAMta AdimeM nAma nikSepa athavA " yaha vahI hai " isaprakArake sthApanA nikSepase sthApana kiye huye hAthI ghoDe Adi jIvoMkA chedana bhedana Adi kabhI nahIM kara nA cAhiye / kyoMki vastra pustaka AdimeM banAye huye jIvoMkA | chedana bhedana karanA kevala zAstroMmeM hI niMdya nahIM hai kiMtu lokavyavahArameM bhI niMdya ginA jAtA hai / / 22 // Age-parastrItyAgavatake aticAra choDaneke liye kahate haiM kanyAdUSaNagAMdharvavivAhAdi vivarjayet / parastrIvyasanatyAgavatazuddhividhitsayA // 23 // artha-parastrI tyAga karanevAle darzanika zrAvakako parastrI vyasanake tyAgarUpa vratako zuddha rakhanekI icchAse kisI kumArI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [201 kanyAke sAtha viSaya sevana nahIM karanA cAhiye athavA isa kanyAkA vivAha kisI anyake sAtha na ho mere hI sAtha ho isa abhiprAyase arthAt apanA vivAha karaneke liye kisI kanyAke doSa pragaTa nahIM karanA cAhiye / tathA kisI kanyAke sAtha gAMdharva vivAha bhI nahIM karanA cAhiye / mAtA pitA bhAI AdikI saMmati aura pramANake vinA puruSa aura kumArIke parasparake premase jo vivAharUpa saMbaMdha ho jAtA hai use gAMdharvavivAha kahate haiM aisA vivAha bhI usake liye sadoSa hai tathA Adi zabdase kisI kanyAko haraNakara usake sAtha vivAha nahIM karanA cAhiye / bhAvArtha-ye saba parastrItyAgake aticAra haiM darzanika zrAvakako inakA avazya tyAga karanA cAhiye // 23 // isaprakAra pAMca vyasanoMke aticAra yahAM kahe tathA madya aura mAMsa vyasanake aticAra pahile kahacuke haiM isataraha sAtoM vyasanoMke aticAra kaha cuke / ___ aba Age--jaise donoM lokoMke viruddha honese madya mAMsa Adi vyasanoMkA svayaM tyAga karatA hai usaprikAra vratoMko vizuddha rakhanekeliye dUsaroMke liye bhI unakA prayoga nahIM karanA cAhiye / isakA upadeza dete haiM vratyate yadihAmutrApyapAyAvadyakRtsvayaM / tatpare'pi prayoktavyaM naivaM tadvatazuddhaye // 24 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] wwwm tIsarA adhyAya ___artha--jo vastu isaloka aura paralokameM apAya karane. vAlI arthAt kalyANase alaga rakhanevAlI hai akalyANa karanevAlI hai aura avadya arthAt niMdya hai aisI vastukA saMkalpapUrvaka jaise svayaM tyAga karatA hai usIprakAra apanA vrata zuddha rakhanekeliye kisI dUsare puruSake kAmameM usa tyAgI huI vastukA prayoga | nahIM karanA cAhiye / bhAvArtha-jisa vastukA svayaM tyAga kara diyA hai use dusareko khilAnA yA dUsareke kAmameM lAnekA tyAga bhI kara denA cAhiye // 24 // isaprakAra jisane darzanapratimA dhAraNa kI hai aise zrAvakoMko apanI pratijJA nirvAha karane ke liye Age ke zlokoMse kucha zikSA dete huye kahate haiM anAraMbhavadhaM muMceccarennAraMbhamuddharaM / svAcArApratilobhena lokAcAraM pramANayet // 25 / / __ artha-darzanika zrAvaka tapa saMyama AdikA sAdhana jo apanA zarIra hai usakI sthitike liye jo khetI vyApAra Adi karatA hai aisI kriyAoMke sivAya use anya saba prANiyoMkI hiMsAkA tyAga kara denA cAhiye / bhAvArtha-zarIrakI sthitike liye jo khetI vyApAra AdimeM hiMsA hotI hai vaha to hotI hI hai isake sivAya bAkI saba hiMsAkA tyAga kara denA cAhiye / aisA kahanese svAmI samaMtabhadrAcAryane darzanapratimAkA lakSaNa | " darzanikastattvapathagRhyaH " arthAta "darzanika zrAvaka tAttika Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta mArgako arthAt dikhalAye huye aNuvrata Adiko dhAraNa karanevAlA hotA hai" yaha jo likhA hai usakA bhI grahaNa ho jAtA hai kyoMki jaba khetI vyApAra AdimeM honevAlI hiMsAke sivAya bAkI hiMsAkA tyAga karAdiyA taba pAMcoM aNuvratoMke anukUla apanI saba kriyAyeM karane ke liye upadeza ho hI cukA, arthAt aNuvratoMke anusAra hI use saba kriyAyeM karanI cAhiye / tathA apane nirvAha karaneyogya khetI vyApAra Adi AraMbhoMko svayaM na karanA cAhiye, kyoMki yadi vaha khetI vyApAra Adi svayaM karegA to pratijJA kiye huye dharmakAryoMke karanemeM avakAza na milanese use baDI vyAkulatA uThAnI paDegI / yadi vaha dUsaroMse karAvegA to eka kAma ghaTa jAnese phira use dharmakAryoM meM kisI tarahakI vyAkulatA nahIM hogI, isaliye khetI vyApAra Adi AraMbha dUsaroMse hI karAnA ThIka hai / isake sivAya jisameM apane pratijJA kiye huye vratoMke pAlana karanemeM kisItarahakI hAni na ho isaprakArase svAmI kI sevA, kharIdanA, vecanA Adi laukika kriyAoMko svIkAra karanA cAhiye, arthAt jisa kAma karanemeM apane vratoMmeM virodha na Ave aise kAmoMke karanekeliye kisItarahakA visaMvAda yA jhagaDA nahIM karanA cAhiye / bhAvArtha-darzanika zrAvakako ye Upara | likhI huI saba zikSAyeM svIkAra karanA cAhiye // 25 // - Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mann 204 ] tIsarA adhyAya Age-strIko svayaM dharmaniSTha banAneke liye upadeza | dete haiM vyutpAdayettarAM dharme patnI prema paraM nayan / sA hi mugdhA viruddhA vA dharmAdbhazayate tarAM // 26 // __ artha-darzanika zrAvakako apanA samasta parivAra dharma meM vyutpanna karanA cAhiye tathA apanemeM aura dharmameM donoM meM strIkA utkRSTa prema baDhAtA huA use dharmameM sabase adhika vyutpanna karanA cAhiye / kyoMki yadi strI dharmako nahIM jAnatI hogI vA dharmase viruddha hogI athavA apanese ( patise ) viruddha hogI to vaha parivAra ke logoMse adhikatara dharmase bhraSTa kara degii| bhAvArtha-dharmako nahIM jAnate huye athavA dharmase vimukha aise pa. rivAra ke loga manuSyako dharmase cyuta kara dete haiM aura yadi aisI hI strI huI to vaha una parivArake logoMse bhI adhika dharmabhraSTa kara detI hai / kyoMki gRhasthoMke dharmakArya bhI prAyaH saba striyoM ke AdhIna haiM / isaliye apane dharmakA nirvAha karaneke liye strIko dharmazikSA denA avazya kartavya hai // 26 // ___ Age-Upara jo likhA hai " apanemeM strIkA prema utkRSTa rItise baDhAnA cAhiye" usIkA samarthana karate haiM strINAM patyurupekSaiva paraM vairasya kAraNaM / tannopekSeta jAtu strIM vAMcchan lokadvaye hitaM // 27 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 205| artha-striyoM kA anAdara karanA hI patike liye parama virAgatA athavA parama virodhakA kAraNa ho jAtA hai patikI kurUpatA athavA daridratAse striyAM kabhI virodha nahIM karatI haiM athavA patiko kaSTa nahIM pahuMcAtI haiM / isaliye isa loka aura paralokameM sukha aura sukhake kAraNoMkI abhilASA karanevAle puruSako strIkI avajJA athavA dharmakAryoMke samaya usakI upekSA kabhI nahIM karanI cAhiye / bhAvArtha- pati cAhe kurUpa ho yA daridra ho usapara strIkA svAbhAvika prema hotA hI hai yadi pati usakI avajJA karatA hai yA dharmakAryoM meM use vaMcita rakhatA hai, vA upekSA karatA hai taba paraspara vaimanasya honA saMbhava ho jAtA hai / isaliye strIkI avajJA karanA yA dharmakAryoMse use alaga rakhanA sarvathA anucita hai // 27 // Age-dharma sukha AdikI icchA karanevAlI kulastriyoMko sadA patike anusAra hI calanA cAhiye aisI prakaraNake anusAra striyoMko zikSA dete huye kahate haiM nityaM bhartRmanIbhUya vartitavyaM kulstriyaa| dharmazrIzarmakItyekaketanaM hi pativratAH // 28 // artha-kulastrIko mana vacana kAyase sadA patike cittake anusAra hI calanA cAhiye arthAt patike cittake anukUla hI citavana karanA cAhiye, anukUla hI kahanA cAhiye aura HAAN main Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] tIsarI adhyAya pati ke anukUla hI saba kAma karanA cAhiye / kyoMki patikI sevA karanA hI jina kA vrata hai, jinakI pratijJA hai, athavA patikI sevA karanA hI jinakI zubha karmameM pravRtti vA azubha karmase nivRttirUpa vrata hai aisI pativratA striyAM hI dharma arthAt puNya, zrI arthAt vibhUti vA sarasvatI, tathA AnaMda aura kIrti inakA eka ghara vA dhvajA haiM / bhAvArtha-pativratA strI hI dharma sevana karanevAlI hai, vahI zrImatI arthAt vibhUti aura sarasvatIko dhAraNa karanevAlI hai, vahI AnaMda vA sukha bhoganevAlI aura apanI kIrti phailAnevAlI hai / isaliye striyoM ko sadA patike anukUla hI calanA cAhiye // 28 // Age-dharma, artha aura zarIrakI rakSA karanevAle puruSako apanI kulastrImeM bhI atyaMta Asakta nahIM honA cAhiye | aisA kahate haiM bhajedehamanastApazamAMtaM striyamannavat / kSIyate khalu dharmArthakAyAstadatisevayA // 29 // artha-jisaprakAra deha aura manakA saMtApa dUra karanekeliye parimita annakA sevana kiyA jAtA hai usIprakAra darzanika zrAvakako athavA brAhmaNa kSatriya aura gRhastha ina tInoM vargoMko zarIra aura manake saMtApakI zAMti jitanemeM ho utanA hI parimita strIkA sevana karanA caahiye| kyoMki jisaprakAra Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 207 annakA adhika sevana karanese dharma artha aura zarIra tInoM hI naSTa hote haiM usIprakAra strIkA adhika sevana karanese bhI dharma artha aura zarIra tInoM naSTa ho jAte haiM // 29 // Age-satputra utpanna karanekeliye prayatna karanekI vidhi batalAte haiM prayateta sadharmiNyAmutpAdAyatumAtmajaM / vyutpAdayitumAcAre svavattrAtumathApathAt // 30 // artha-darzanika zrAvakako sadharmiNI arthAt jisakA dharma sadA apane samAna hai aisI kula strImeM aurasa putra utpanna karanekeliye prayatna karanA cAhiye / putra kA nAma Atmaja hai jisakA artha ' apanese utpanna huA' hai / apanese utpanna huye aise putra ke liye kulastrIkI rakSA karanemeM nitya prayatna vA parama | Adara karanA cAhiye / tathA putra ko AcAra arthAt loka aura lokake vyavahAra meM apane samAna aneka tarahake utkRSTa jJAna saMpAdana karAnekA prayatna karanA cAhiye / tathA dharmase bhraSTa karanevAle durAcArase usakI rakSA karanekeliye apane samAna hI sadA prayatna karanA caahiye| bhAvArtha-putrake liye strIkI rakSA karanI caahiye| aura putra honepara use pAramArthika vyAvahArika zikSA dekara tathA kulaparaMparAse calI AI aisI vizeSa bAtoMko batalAkara saba viSayameM nipuNa kara denA cAhiye / tathA kumArgase bhI use sadA bacAte rahanA cAhiye / yaha vAta dhyAnameM rahe ki ina satra | Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] tIsarA adhyAya vAtako kumArga se bacanA aura kula tathA lokake vyavahAra meM nipuNa honA Adi bAtoMko pahile svayaM kara lenA cAhiye aura phira vaisA hI putrako banA lenA cAhiye / yadi vaha svayaM ina bAtoM meM nipuNa na hogA to vaha apane putrako bhI kabhI nipuNa nahIM kara sakatA / yadyapi vaha bhAI bhatIje Adiko putra mAna sakatA hai vA dattaka lesakatA hai paraMtu ve na to apane samAna hI ho sakeMge aura na aurasa putrakI barAbarI hI kara sakeMge / isaliye aurasa putra utpanna karaneke liye strIkI rakSA karanA Avazyaka hai || 30 // Age - zrAvaka ko apane putrake vinA AgekI pratimAyeM prApta honA kaThina hai isI viSayako udAharaNa dikhalAte huye kahate haiM vinA svaputraM kutra svaM nyasya bhAraM nirAkulaH / gRhI suziSyaM gaNivatprotsahata pare pade // 31 // artha - jisaprakAra dharmAcArya apane hI samAna arthAt AcArya padakI yogyatA rakhanevAle ziSya ke vinA saMghake nirvAha kararUpa bhArako chor3a nahIM sakatA aura saMghakA bhAra choDe binA nirAkula hokara apane AtmAke zuddha saMskAra karane athavA mokSa prApta karane meM utsAha nahIM kara sakatA, usIprakAra darzanika zrAvaka athavA gRhastha bhI apane hI samAna putrake vinA apane kuTuMba ke pAlana karanekA bhAra kisapara choDakara Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 209 nirAkula hotA huA vrata sAmAyika Adi AgekI pratimAoMmeM athavA vAnaprastha Azrama meM utsAha karegA arthAt na vaha kuTaMba pAlana karanekA bhAra chor3a sakatA hai aura na nirAkula hokara AgekI pratimAyeM vA vAnaprastha Azrama dhAraNa kara sakatA hai / isaliye mokSapada cAhanevAle AcAryako apane hI samAna yogyatA rakhanevAlA ziSya taiyAra karanA cAhiye aura AgekI pratimAyeM athavA vAnaprastha Azrama dhAraNa karane kI icchA karanevAle darzanika zrAvakako apane hI samAna yogyatA rakhanevAlA putra taiyAra karanA cAhiye / tathA jisaprakAra AcArya apane yogya ziSyako AcArya pada dekara mokSa prApta karanekA prayatna karatA hai usIprakAra gRhasthako bhI athavA darzanika zrAvakako bhI apane putrako gharakA saba bhAra sauMpakara AgekI pratimAyeM dhAraNa karanA cAhiye // 31 // Age-- darzanapratimA ke lakSaNakA upasaMhAra karate huye vrata pratimA dhAraNa karanekI yogyatA dikhalAte huye kahate haiMdarzanapratimA mitthamAruhya viSayeSvaraM / virajvan sattvasabjaH san vratI bhavitumarhati // 32 // artha - jo zrAvaka " pAkSikAcAra saMskAra" Adi tIsare adhyAya ke sAtaveM zlokase lekara jo darzana pratimAkA svarUpa kahA hai use dhAraNa kara cukA hai tathA jo strI Adi iMdriyoM ke viSayoMse cha Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] tIsarA adhyAya pAkSika zrAvakakI apekSA athavA apanI pahilI avasthAkI apekSA svayaM adhika virakta hogayA hai aura jo dhairya Adi sAttvika bhAvoMko dhAraNa karatA hai aisA zrAvaka dUsarI vrata pratimA dhAraNa karane yogya hotA hai // 32 // isaprakAra paMDitapravara AzAdharaviracita svopajJa ( nijaviracita) sAgAradharmAmRtako pragaTa karanevAlI bhavyakumudacaMdrikA TIkA anusAra navIna hiMdIbhASAnuvAda meM dharmAmRtakA bArahavAM aura sAgAradharmAmRtakA tIsarA adhyAya samApta huA / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [211 se cauthA adhyAya, Age-vratapratimAkA nirUpaNa tIna adhyAyoMmeM kareMge usameM prathama hI vratapatimAkA lakSaNa kahate haiM saMpUrNadRgmUlaguNo niHzalyaH sAmyakAmyayA / dhArayannuttaraguNAnakSUNAn vatiko bhavet // 1 // artha-jo puruSa kevala upayogake Azraya rahanevAle aMtaraMga aticAroMse tathA ceSTA vA kriyAke Azraya rahanevAle | bahiraMga aticAroMse rahita nirmala pUrNa samyagdarzana pAlana karatA hai tathA donoMtarahake aticAroMse rahita pUrNa akhaMDa mUlaguNoMko dhAraNa karatA hai, jo zalyarahita hai / zalya nAma bANakA hai| | jo chAtImeM lagehuye bANake samAna zarIra aura manako duHkha denevAlA karmoM ke udayakA vikAra ho use zalya kahate haiN| usake tIna bheda haiM-mithyAtva, mAyA aura nidAna / viparIta zraddhAnako mithyAtva kahate haiM / baMcanA, ThaganA vA chalakapaTa karanA mAyA hai / tapa saMyama Adise honevAlI vizeSa AkAMkSA vAicchAko nidAna' kahate haiM / ina tInoM zalyoMse rahita samyagdarzana -tapaHsaMyamAdyanubhAvena kAMkSAvizeSaH nidaan| tavedhA prazastetarabhedAt / prazastaM punardvividhaM vimuktisaMsAranimittabhedAt // tatra vimuktinimittaM karmakSayAdyAkAMkSA // artha-tapazcaraNa saMyama Adike - Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] cauthA adhyAya aura mUlaguNoM sahita jo puruSa iSTa aniSTa padArthose rAgadveSa dUra karanakolaye aticArarahita uttaraguNoMko sugamatAse dhAraNa karatA hai vaha vratI kahalAtA hai / yahAMpara itanA aura samajha lenA cAhiye ki iSTa aniSTa padArthoMse rAgadveSa dUra karanekeliye vaha uttaraguNoMko niraticAra pAlana karatA hai kisI dvArA kisI iSTa phalakI prAptikI icchA karanA nidAna hai / vaha do prakArakA hai-eka prazasta aura dUsarA aprazasta / usameMbhI prazastake do bheda haiM-eka muktikA kAraNa aura dUsarA saMsArakA kAraNa / samasta kA~ke kSaya karanekI AkAMkSA karanA muktikA kAraNa prazasta nidAna hai / kahA bhI hai --- ____ karmavyapAyaM bhavaduHkhahAni bodhiM samAdhiM jinabodhasiddhiM / AkAMkSitaM kSINakaSAyavRttevimuktihetuH kathitaM nidAnaM // artha-jisake kaSAya naSTa hogaye haiM aisA puruSa karmakA nAza, saMsArake duHkhakI hAni, ratnatraya, samAdhi aura kevalajJAnakI siddhi hone kI icchA kare to usa icchAko muktikA kAraNa prazasta nidAna kahate haiN| jinadharmasiddhayarthaM tu jAtyAdyAkAMkSaNaM saMsAranimittaM / arth-jin| dharmakI siddhi aura vRddhi karanekeliye apanI jAti AdikI AkAMkSA karanA so saMsArakA kAraNa nidAna hai / kahA bhI hai jAtiM kulaM baMdhavivarjitatvaM daridratAM vA jinadharmasidhdyai / prayAcamAnasya vizuddhavRtteH saMsAraheturgaditaM nidAnaM // artha-vizuddha cAritravAleko jinadharmakI vRddhi karanekeliye jo uttama jAti, uttama kula, baMdhase rahita honA, aura parigrahase rahitapanAkI jo icchA hotI | hai usako saMsArakA kAraNa prazasta nidAna kahate haiM / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI icchAse hI natI zalyarahita sAgAradharmAmRta [213 lAbha yA anyakI icchAse nahIM / yadi vaha kisI lAbha AdikI icchAse hI vrata pAlana karai to vaha vratI nahIM samajhA jA sakatA / tathA vaha vratI zalyarahita honA cAhiye / yahAMpara kadAcit koI yaha prazna kare ki 'saMpUrNadRgmUlaguNaH' arthAt 'jisake samyagdarzana aura mUlaguNa pUrNa haiN| aisA kahanese hI usake zalyoMkA abhAva siddha hotA hai phira "vaha zalyarahita honA cAhiye" yaha vizeSaNa vyartha hI kyoM diyA hai ? paraMtu isakA samAdhAna isaprakAra hai ki tuma kahate ho vaha ThIka hai mUlaguNaH' hI aprazasta nidAnake bhI do bheda haiM-eka bhogArthanidAna aura dUsarA mAnArtha nidAna / eka ghAtakatva nidAna bhI hai paraMtu vaha mAnArthanidAnameM aMtarbhUta ho jAtA hai isaliye use alaga nahIM kahA hai| Upara likhe nidAnoMmeMse pahilI pratimA dhAraNa karanevAleko muktinidAna hI upakArI hai, bAkIke tIna nidAna sAkSAt va paraMparAse janmamaraNarUpa duHkhoMke hI kAraNa haiM isaliye ye kabhI nahIM karane cAhiye kyoMki mokSe'pi mohAdabhilASadoSo vizeSato mokssnissedhkaarii| yatastato'dhyAtmarato mumukSurbhavetkimanyatra kRtaabhilaassH|| artha-kadAcit kisI jIvako mohakarmake udayase mokSakI abhilASA hotI hai, paraMtu yaha abhilASA bhI vizeSakara mokSase rokanevAlI hai| kyoMki mokSAbhilASI jIvako niraMtara AtmAmeM lIna honA cAhiye use anya kisIkI bhAbhilASA karanA ucita nahIM hai / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] cauthA adhyAya kiMtu usameM itanA aura vizeSa hai ki jisane thoDe dinase hI vrata dhAraNa kiye haiM vaha una vratoMko zalyarahita pAlana karane ke liye pahileke vibhramarUpa saMskAroMse uptanna huye pariNAmoMkI paraMparAko dUra karanekA phira bhI prayatna karatA hai, arthAt yadyapi pAhileke vibhramarUpa pariNAma usake nahIM haiM tathApi usa vibhramake saMskArase una pariNAmoMkI jo paraMparA banI huI hai unake dUra karanekA vaha phira bhI prayatna karatA hai isIkA upadeza denekeliye niHzalya yaha vizeSaNa diyA hai| upadeza dene meM yadi koI bAta prakArAMtarase duvArA bhI kahI jAya to bhI usameM koI doSa nahIM mAnA jAtA // 1 // Age-tInoM zalyoMke dUra karanekA hetu batalAte haiMsAgAro vAnagAro vA yanniHzalyo vratISyate / tacchalyavatkudRgmAyAnidAnAnyuddhareSTadaH // 2 // artha--cAhe gRhastha ho athavA muni ho jo zalya rahita vrata dhAraNa karatA hai vahI vratI kahalAtA hai| yahAMpara isaprakAra samajhalenA cAhiye ki zalyake dUra honepara hI vratoMke hotehuye vratI kahalAtA hai / vrata honepara yadi niHzalya na ho to vaha vratI nahIM kahalA sakatA / jaise jisake bahutasA ghI dUdha hotA hai use gAya, bhaiMsa pAlana karanevAlA | gvAliyA kahate haiM paraMtu jisake aneka gAya bhaiMsa honepara bhI ghI Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 215 gvAliyA nahIM kahatA isIprakAra rakhatA ho arthAt gvAliyA nahIM dUdha na ho to use koI bhI mI dUdha honepara bhI yadi vaha gAya bhaiMsa na kharIdakara hI ghI dUdha rakhatA ho to bhI use kahate / isIprakAra jo zalyarahita hai paraMtu ahiMsA Adi vrata pAlana nahIM karatA vaha bhI vratI nahIM hai, tathA ahiMsA Adi vrata pAlana karatA huA bhI yadi zalyarahita na ho to bhI vaha vratI nahIM hai kiMtu jo vrata pAlana karatA ho aura zalyarahita ho vahI vratI kahalAtA hai / isaliye jaise hamaloga chAtImeM lage | huye bANako nikAla DAlate haiM usIprakAra mithyAtva mAyA aura nidAna ina tInoM zalyoMko hRdayase nikAla DAlanA cAhiye // 3 // Age -- zalyasahita vratoMko dhikkAra dete huye kahate haiMAbhAMtya satyadRgmA yAnidAnaiH sAhacaryataH / yAnyatratAni vratavadduHkhAdarkANi tAni dhik || 3 || artha - jo asatyadRk arthAt viparIta zraddhAna vA mithyAtva, mAyA aura nidAna ina tInoM zalyoMke saMbaMdha se vratoMke samAna jAna paDate haiM aura jo aMta meM kevala duHkha hI denevAle haiM aise avratoM ko dhikkAra ho / bhAvArtha - zalyasahita vrata avrata hI haiM aura isaliye hI aMtameM duHkha denevAle haiM / aise atrata (zalyasahita vrata) niMdya hai unakeliye AcArya vAravAra dhikkAra dete haiM // 3 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAMANAV 216 ] cauthA adhyAya Age-uttaraguNoMkA nirNaya karanekeliye kahate haiMpaMcadhANuvrataM tredhA guNavatamagAriNAM / zikSAvrataM catuti guNAH syurdAdazAttare // 4 // artha-pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAtrata ye bArahanata gRhasthoM ke uttaraguNa haiN| yahAMpara guNa zabdakA artha saMyamake bheda haiN| saMyamake mUla bhedoMko mUlaguNa aura uttara bhedoMko uttaraguNa kahate haiM / ye madyatyAga Adi ATha mUlaguNa dhAraNa karane ke pIche dhAraNa kiye jAte haiM aura mUlaguNoMse utkRSTa haiM isaliye inheM uttaraguNa kahate haiM / mahAvratoMkI apekSA jo laghu vA choTe hoM unheM aNuvrata kahate haiM aura ve ahiMsA Adi pAMca haiN| yaha aNuvratoMkI pAMca saMkhyA AcAryoM ke bahumatase likhI gaI hai arthAt prAyaH bahutase AcArya pAMca hI aNuvrata mAnate haiM / jo aNuvratoMkI saMkhyA pAMca mAnate haiM ve rAtribhojanatyAgavatako ahiMsA aNuvratakI bhAvanA honese usImeM aMtarbhUta karalete haiM paraMtu kisI kisI AcAryane rAtribhojanatyAgavatako chaTA aNuvrata mAnA hai arthAt isataraha aNuvratoMkI saMkhyA 'chaha mAnI hai / jo aNuvratoMkA upakAra 1-cAritrAsArameM likhA hai-- vadhAdasatyAcauryAcakAmAdgraMthAnnavarttanaM / paMcadhANuvrataM rAjyabhuktiH SaSThamaNuvrataM // artha-hiMsA, jhUTha, corI, maithuna aura pAragraha inakA tyAga karanA pAMca aNuvrata haiM tathA rAtribhojanatyAga bhI chaTThA aNuvrata hai| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvr sAgAradharmAmRta [ 217 kareM unheM guNavrata kahate haiM, dignata Adi aNuvratoMko baDhAte rahate haiM isaliye ve guNavrata kahalAte haiM aura ve tIna prakArake haiM / jo vrata zikSA vA abhyAsake liye kiye jAte haiM unheM zikSAvata kahate haiM; dezAvakAzika, sAmayika Adi vratoMkA pratidina abhyAsa kiyA jAtA hai isaliye ye zikSAvrata kahalAte hai aura ve cAra prakAra ke haiN| guNavrata aura zikSAvratoMmeM yahI bheda hai ki zikSAvratoMkA abhyAsa pratidina kiyA jAtA hai aura guNavrata prAyaH janmabharake liye dhAraNa kiye jAte haiN| athavA vizeSa zrutajJAnakI bhAvanAoMmeM pariNata honese arthAt zrutajJAnakI bhAvanAoMkA citavana karanese hI dezAvakAzika Adi zikSAvratoMkA nirvAha acchI taraha ho jAtA hai isaliye jinameM zikSAjanaka vidyAoMkA grahaNa kiyA jAya athavA jinameM zikSA hI pradhAna ho unheM zikSAvrata kahate haiM / isaprakAra bhI ye guNavrata vA aNuvratoMse bhinna haiM // 4 // Age-sAmAnya rItise pAMcoM aNuvratoMkA lakSaNa kahate haiMviratiH sthUlavadhAdermanovacoM'gakRtakAritAnumataiH / kacidapare'pyananumataiH paMcAhiMsAdyaNuvratAni syuH // 5 // artha-sthUla vadha Adi arthAt sthUla hiMsA,sthUla asatya, sthUla corI, sthUla abrahma aura sthUla parigraha ina pAMcoM sthUla |pApoMkA mana vacana kAyase tathA kRtakArita anumodanAse jo anmintm anema Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 218] cauthA adhyAya tyAga karanA hai use aNuvrata kahate haiM aura vaha aNuvrata ahiMsA satya, acaurya,brahmacarya aura parigrahapariNAmake bhedase pAMcaprakArakA hai / isameM bhI itanA vizeSa aura hai ki ina aNuvratAko dhAraNa karanevAle zrAvaka do prakArake hote haiM eka to ve ki jo gharameM rahanese virakta ho cuke haiM arthAt jinhoMne ghara rahanA choDa diyA hai, jo udAsIna hogaye haiM, aura dUsare ve jo gharameM hI rahate hai arthAt jo gRhastha haiM / ina donoMmeMse jo udAsIna vA gharase virakta zrAvaka haiM unake to mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanA ina nauprakArase pAMcoM sthUla pApoMkA tyAgarUpa aNuvrata hote hai aura jo gRhastha zrAvaka haiM unake anumatikA tyAga nahIM hotA unake mana vacana kAya aura kRta kArita aise chaha prakArase hI pAMcoM sthUla pApoMkA tyAga hotA haiN| Age--isIko kucha vistArase likhate haiM jisameM sthUla jIvoMkA ghAta hotA ho athavA anya mithyAdRSTiyoM meM bhI jo hiMsArUpase prasiddha ho use sthUla hiMsA kahate haiM isItaraha jhUTha corI Adi bhI jo saba jagaha prasiddha hoM aura sthUla viSayaka hoM ve sthUla corI jhUTha Adi kahe jAte haiM / ina sthUla hiMsA jhUTha corI abrahma aura parigraha pAMcoM sthUla pApoMkA mana vacana kAya, kRta kArita anumodanA ina nauprakArase tyAgarUpa jo ahiMsA satya acaurya brahmacarya aura parigrahaparimANa pAMca aNuvata haiM ve gRhatyAgI zrAvakake hote haiM aura ye utkRSTa bhaNuvrata kahalAte haiN| tathA jo gRhastha zrAvakake mana vacana kAya aura kRtakArita inake saMbaMdharUpa chahaprakArase pAMcoM sthUla pApoMkA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta sAgAradharmAmRta [219 tyAgarUpa aNuvrata haiM ve madhyama vRttise aNuvrata kahe jAte hai | arthAt ve madhyama aNuvrata haiM / gRhastha ina madhyama aNuvratoMko hI pAlana kara sakatA hai / kyoMki yadyapi vaha hiMsAdi pApa mana vacana kAyase na karatA hai aura na karAtA hai paraMtu usake putra pautra Adi jo hiMsAdi pApa karate karAte haiM athavA hiMsAdike kAraNa milAte haiM usameM vaha apanI anumati vA saMmatikA tyAga nahIM kara sakatA aura isataraha vaha anumodanAse tyAga nahIM kara sakatA isaliye vaha chahaprakArase hiMsAdi pApoMkA tyAga kara madhyama aNuvrata dhAraNa karatA hai / isaprakAra sthUla hiMsAdi pApoMke tyAgarUpa jo aNuvrata haiM unake do yA tIna bheda hote haiM aura ina tInoMmeMse koI bhI eka prakArakA aNuvrata dhAraNa karanA acchA aura kalyANa karanevAlA hI hai, kyoMki aNuvrata na dhAraNa karanese jo bahutase hiMsAdi pApa lagate haiM unameMse jitane pApa chUTa jAyaM utane hI acche haiN| isaliye kisIprakArakA bhI aNuvrata dhAraNa kara lenA acchA hai / zlokameM jo api zabda diyA hai vaha yaha sUcita karatA hai ki yadi kisI 'anyaprakArase bhI sthUla hiMsA Adi pApoMkA tyAga kiyA jAya 1-isakA yaha AbhiprAya hai ki koI manuSya sthUla hiMsAdi pApoMko svayaM nahIM karatA paraMtu vaha karAnekA tyAga nahIM kara sakatA athavA mana vacanase tyAga nahIM kara sakatA, kevala zarIrase tyAga karatA hai| yadi vaha svayaM karanekA hI tyAga kara de yA zarIrase hI tyAga karade athavA kevala manase vA vacanase hI tyAga kara de athavA aura bhI kisI kisI maryAdAse thoDA bahuta tyAga kara de to vaha usakA tyAga aNuvrata hI ginA jaaygaa| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220] cauthA adhyAya to vaha bhI aNunata ginA jAtA hai / kyoMki jo vrata apanI zaktike anusAra pAlana kiyA jAtA hai usIkA nirvAha sukhapUrvaka hotA hai aura usase isa jIvakA kalyANa hotA hai| pApoMke tyAga karaneke bheda mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanA inake saMbaMdhase unacAsa hote haiN| jaise hiMsA manase nahIM karanA, vacanase nahIM karanA, zarIrase (kAyase) nahIM karanA, mana aura vacanase nahIM karanA, mana aura kAyase nahIM karanA, vacana aura kAyase nahIM karanA tathA mana vacana kAya ina tInoMse milakara nahIM karanA / isaprakAra kRta arthAt kara| neke sAta bheda huye / isIprakAra kArita arthAt karAne ke sAta | bheda aura anumodanA arthAt saMmati deneke sAta bheda huye / saba ikaIsa bheda huye / tathA hiMsAke karane karAnekA manase tyAga karanA, vacanase tyAga karanA, kAyase tyAga karanA, mana vacanase tyAga karanA, mana kAyase tyAga karanA, vacana kAyase tyAga karanA aura mana vacana kAya tInoMse tyAga karanA isaprakAra karane karAneke sAta bheda huye / isIprakAra kRta anumodanA arthAt karane aura saMmati deneke sAta bheda, kArita aura anumodanA arthAt karAne aura saMmati deneke sAta bheda, aura kRta kArita anumodanAke sAta bheda isaprakAra saba aThAIsa bheda ye huye / 'saba milakara unacAsa bheda huye / ye unacAsa nIce likhe koSTakase spaSTa jAna par3ate haiM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana vacana kAya manakRta vacanakRta / kAyakRta | mana vacanakRta mana kAyakRta vacana kAyakRta manakArita | vacana kArita | kAya kArita | mana vacanakArita | mana kAyakArita | vacana kAyakArita / mana vacana kAya kArita | vacanAnumata kAyAnumata nAnumata manaHkAyAnumata | vacanakAyAnumata mana vacana kAyAnumata 4 mana kRtakArita vacanakRtakArita | kAyakRtakArita mana vacanakRtakArita|mana kAyakRtakArita vacana kAyakRtakAritAmana vacana kAyA kRtakArita sAgAradharmAmRta 5/mana kRtAnumata vacana kRtAnumata kAya kRtAnumata mana vacanakRtAnumata mana kAyakRtAnumata vacana kAyakRtAnumata mana vacana kAya kRtAnumata hai 6 manakAritAnumata vacanakAritAnu | kAyakAritAnu mana vacanakAritAnu- mana kAya kAritAnu-vacana kAyakAritAnu- mana vacanakAya__mata .. mata / mata / mata matakAritAnumata mana kRta kAri-vacana kRta kAri- kAya kRta kAri- mana vacanakRtakAri-mana kAyakRtakAritA- vacana kAyakRta- manavacanakAya tAnumata | tAnumata | tAnumata tAnumata numata | kAritAnumata kRtakAritAnumata / - Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] cauthA adhyAya isaprakAra hiMsA Adi pApoMke tyAgake Upara likhe huye unacAsa bheda huye|inke bhUtakAla, vartamAnakAla aura bhaviSyatkAla saMbaMdhI tyAga karanese tigune arthAt ekasau seMtAlIsa bheda hote haiN| jaise-unacAsa prakArase pahile kiye hiMsA Adi pApoMkA pazcAttApa karanA athavA pahile kiye huye pApoMkA unaMJcAsa tarahase pazcAttApa karanA, vartamAna kAlameM unacAsa tarahase hiMsAkA tyAga karanA aura bhaviSyatkAlameM ina unaccAsatarahase hiMsAdi pApa na karanekA nizcaya karanA / isaprakAra tyAgake saba ekasau seMtAlIsa bheda hote haiN| yahAMpara ahiMsAvratake jo ekasau seMtAlIsa bheda dikhAlAye haiM usaprikAra satya, acaurya, brahmacarya aura parigrahatyAga ina vratoMke bhI pratyekake ekasau seMtAlIsa bheda jAnanA / isaprakAra pAMcoM aNuvratoMke saMkSepase sAtasau peMtIsa bheda huye| Upara jo mana vacana kAyake bheda dikhalAye gaye haiM unameM se do do tIna tanike kucha eka bheda lekara yathAsaMbhava dikhalAte haiM / jo sthUlahiMsA manase vacanase aura kAyase svayaM nahIM karatA na dUsarese karAtA hai tathA jo sthUla hiMsA manase aura vacanase nahIM karatA aura na karAtA hai tathA anumati bhI nahIM detA, athavA manase aura zarIrase, athavA vacanase aura zarIrase karatA karAtA nahIM aura na anumati detA hai ityAdi / inameMse jaba vaha mana aura vacanase hiMsA karane karAnekA tyAgI Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [223 hai taba vaha usa hiMsAkA manase ciMtavana nahIM karatA aura na vacanase koI hiMsaka zabda kahatA hai paraMtu vaha asenI jIvake samAna kevala zarIrase hI duSTa vyApAra karatA hai| isItaraha jaba vaha mana aura kAyase hiMsA nahIM karatA na karAtA hai usasamaya vaha manase bhI hiMsAkA vicAra nahIM karatA aura na zarIrase kucha duSTa vyApAra ( kriyA) karatA karAtA hai paraMtu vaha vacanase " maiM ise mAratA hUM vA satAtA hUM" Adi zabda kahatA hai| isIprakAra jaba vaha vacana aura kAyase hiMsA nahIM karatA na karAtA hai usasamaya vaha kevala manase hI hiMsA karane karAnekA saMkalpa karatA rahatA hai / Upara likhe huye udAharaNoMmeM mana, vacanase vA mana kAyase vA vacana kAyase vA tInoMse vaha karane karAnekA tyAgI hai isaliye vaha apanI saMmati mana vacana kAya tInoMse de sakatA hai| kyoMki vaha anumodanAkA tyAgI nahIM hai / jisaprakAra Upara likhe huye do tIna udAharaNa dikhalAye haiM usIprakAra bAkIke saba bheda samajhalenA cAhiye / isa zlokameM ' sthUlahiMsA Adi pApoMkA tyAga' aisA kahA hai / yaha sthUla zabda upalakSaNarUpa hai arthAt isameM aura bhI kaIprakArakI hiMsAkA tyAga kiyA jA sakatA hai aura isaliye hI " niraparAdhI jIvakI saMkalpapUrvaka hiMsAkA tyAga - - Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAwar 224 1 cauthA adhyAya bhI isameM zAmila kiyA jAtA hai " arthAt ahiMsA aNuvratI | niraparAdhI jIvakI saMkalpapUrvaka hiMsAkA bhI tyAgI hotA hai| isase yaha siddha hotA hai ki aNuvratI niraparAdhI jIvoMkI saMkalpapUrvaka hiMsAkA tyAgI hai vaha aparAdhI jIvoMkI saMkalpI hiMsAkA tyAga nahIM bhI kara sakatA hai / isaliye hI " daMDo hi kevalo lokamimaM cAmuM ca rakSati / rAjJA zatrau ca putre ca yathAdoSaM samaM dhRtaH / " arthAt-" cAhe vaha rAjAkA zatru ho athavA putra ho usake kiye huye doSake anusAra daMDa denA hI rAjAko isa loka aura para lokameM rakSA karatA hai|" isa vacanase aparAdhI jIvoMko unake aparAdha ke anusAra yathAyogya daMDa denevAle cakravartI Adi rAjAoMke bhI aNuvrata ho sakate haiM tathA -- aNuvrata dhAraNa karanevAloMne bhI aneka yuddha kiye haiM aneka zatruoMko mArA hai ' Adi jo aneka purANoM meM sunA jAtA hai usameM bhI koI virodha nahIM AtA hai| kyoMki unhoMne apane padake anusAra aNuvrata grahaNa kiye the // 5 // 1-paMgukuSTikuNitvAdi dRSTvA hiMsAphalaM sudhIH / nirAgastrasajaMtUnAM hiMsAM saMkalpatastyajet // artha-laMgaDe honA, koDhI honA, bahirA honA, kubaDA honA Adi saba hiMsAke phala haiN| aisA dekhakara buddhimAnoMko niraparAdhI jIvoMkI saMkalpapUrvaka hiMsAkA tyAga avazya kara denA caahiye| Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , sAgAradharmAmRta [225 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww ktmdoda un Age--sthUla isa vizeSaNakA prayojana dikhalAte haiMsthUlahiMsAdyAzrayatvAtsthUlAnAmapi durdshaaN| tattvena vA prasiddhatvAvadhAdi sthUlamiSyate // 6 // artha--jisake Azraya hokara hiMsA Adi pApa kiye jAte haiM vaha sthUla ho arthAt jisa jIvakI hiMsA karanA hai vaha sthUla vA bAdara athavA trasa ho, jisake viSayameM jhUTha bolanA hai vaha koI bar3I bAta ho, jisako corI karanA hai vaha bar3I arthAt kImatI ho, jisa strI ke sAtha saMbhoga karanA hai vaha sthUla arthAt dUsarekI ho, apanI na ho, jisa vastukA saMgraha karanA hai vaha bhI bahuta ho / aise aise sthUla padArthoM ke Azraya honevAle jo hiMsA Adi pAMcoM hI pApakarma haiM ve sthUlavadhAdi kahalAte haiM / athavA sUkSmajJAnase rahita aise mithyAdRSTi logoMmeM bhI jo hiMsA jhUTha corI Adi pAparUpase hI prasiddha hoM unheM sthUlavadhAdi (sthUla hiMsA Adi ) kahate haiM / vA zabdase jo hiMsA jhUTha corI Adi sthUlarUpase kiye jAte haiM ve bhI sthUlahiMsA Adi hI kahalAte haiM / bhAvArtha--jo hiMsA jhUTha corI Adi lokameM prasiddha haiM, unhIMkA tyAga karanA aNuvrata hai // 6 // Age--utsargarUpa ahiMsANuvratako kahate haiM zAMtAdyaSTakaSAyasya saMkalpairnavabhikhasAn / ahiMsato hayArdrasya syAdahiMsetyaNuvrataM // 7 // artha--jisake anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha - 15 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] cauthA adhyAya tathA apratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA lobha ye AThoM kaSAya zAMta ho gaye haiM athavA jisane ye AThoM kaSAya zAMta kara diye haiM, tathA jo Ageke do zlokoMmeM likhe anusAra mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanAse arthAt nau prakArase saMkalpapUrvaka dvIMdriya teiMdriya cauiMdriya aura paMceMdriya jIvoMkI hiMsA nahIM karatA hai| aura jo dayAlu hai arthAt jisakA aMtaHkaraNa karuNAse komala hai, kAraNa paDanepara sthAvara jIvoMkA ghAta karatA hai tathApi | usake hRdayameM usasamaya bhI bahuta dayA AtI hai| aise bhavya jIvake pahilA ahiMsA aNuvrata hotA hai / ___yahAMpara kRta kArita anumodanA tInoMkA grahaNa kiyA hai, usameM kRtakA grahaNa apanI svataMtratA dikhalAneke liye hai, kAritakA grahaNa kisI dUsare manuSyakedvArA karAnekI apekSAse hai aura anumodanAkA grahaNa manake pariNAma dikhalAneke liye hai| bhAvArtha-vaha na svayaM karatA hai, na kisI dUsarese karAtA hai aura na karate huyeko bhalA mAnatA hai / isI viSavako spaSTa rItise dikhalAte haiM / (1) manase trasa jIvoMkI hiMsA karanekA tyAga karanA arthAt manameM kabhI mAranekA saMkalpa nahIM karanA / (2) manase hiMsA karAne kA tyAga karanA arthAt manameM kabhI dUsarese hiMsA karAnekA saMkalpa nahIM karanA / (3) manase hiMsAmeM anumati nahIM denA arthAt kisI dUsarene kI huI hiMsAmeM | " usane acchA kiyA" isaprakAra manase anumodanA nahIM Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAradharmAmRta [ 227 karanA / ( 4 ) vacana se hiMsA nahIM karanA arthAt maiM mAratA hUM aisA zabda uccAraNa nahIM karanA / (5) vacanase hiMsA nahIM karAnA arthAt " tU mAra vA hiMsA kara " isaprakAra vacanase nahIM kahanA / (6) bacanase hiMsAkI anumodanA nahIM karanA arthAt jo hiMsA kisI dUsarene kI hai usameM " usane acchA kiyA athavA tUne acchA kiyA " isaprakAra zabdoM kA uccAraNa nahIM karanA athavA aise zabda muMhase nahIM nikAlanA / ( 7 ) kAyase hiMsA nahIM karanA arthAt trasa jIvoMkI hiMsA karane keliye svayaM hAtha thappaDa Adi nahIM uThAnA athavA kisI jIvakI hiMsA karane keliye zarIrakA koI vyApAra nahIM karanA / kAyase hiMsA nahIM karAnA arthAt trasa jIvoMkI hiMsA karane keliye uMgalI Adise izArA nahIM karanA athavA aura bhI zarIrase kisI taraha kI preraNA nahIM karanA / tathA kAya se hiMsA meM anumatinahIM denA arthAt jo koI trasa jIvakI hiMsA karanemeM pravRtta ho rahA hai usakeliye tAlI yA cuTakI bajAkara sammati nahIM denA / isaprakAra nau prakArake saMkalpa hote haiM ina nauprakAra ke saMkalpoMse trasa jIvoMkI hiMsAkA tyAga karadenA utkRSTa ahiMsANuvrata haiM // 7 // Age-do zlokoM se isI viSayako spaSTa karate haiMimaM sattvaM himasmImaM hiMdhi hiMdhyeSa sAdhvimaM / nistIti vadannAbhisaMdadhyAnmanasA girA // 8 // varteta na jIvavadhe karAdinA dRSTimuSTisaMdhAne / na ca vartayetparaM tatpare nakhacchoTikA na ca racayet ||9|| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 228] cauthA adhyAya artha-jisane gharameM rahanekA tyAga kara diyA hai aise gRhatyAgI zrAvakako " maiM isa sAmane ke jIvako mAratA hUM" aisA manameM kabhI citavana nahIM karanA cAhiye aura na aise zabda hI muMhase nikAlane cAhiye / tathA isItaraha "isa jIvako tU mAra" aura "isa jIvako yaha mAratA hai so bahuta acchA karatA hai" aise vicAra kabhI manameM nahIM lAnA cAhiye aura na muMhase hI aise zabda nikAlane caahiye| isIprakAra AMkhase dekhane aura hAtha muTThI Adise uThAneyogya pustaka Asana Adi jo jo upakaraNa haiM unase honevAlI hiMsAmeM bhI hAtha uMgalI Adi aMga upAMgase pravRtti na kare / jaisA kisI dUsare AcAryane bhI likhA hai-" AsanaM zayanaM yAnaM mArgamanyacca vastuyat / adRSTaM tanna seveta yathAkAlaM bhjnnpi||" arthAta-" zrAvakako Asana zayyA savArI mArga Adi jo jo vastu samayAnusAra kAmameM lAnI cAhiye vaha use dekha zodhakara kAmameM lAnI cAhiye vinA dekhe zodhe kabhI koI vastu kAmameM nahIM lAnI cAhiye / " yahAMpara dRSTi muSTi saMghAna arthAt AMkhase dekhaneyogya aura hAtha uMgalI Adise uThAneyogya aisA jo likhA hai usameMse AMkhase dekhane yogyakA yaha abhiprAya hai ki jJAnase vicAra karaneyogya jo kriyAyeM haiM unheM vicArakara kare aura hAtha uMgalI Adise uThAneyogyakA yaha abhiprAya hai ki jisa vastuko vaha zrAvaka rakkhe yA uThAve use dekha zodhakara rakkhe uThAve vinA vicArakara aura vinA dekha zodhakara koI kAma na KIRMIREATRENDRAPATAmawastDDFISRMeeramanane Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nonnonas - sAgAradharmAmRta [222 kare / isIprakAra gRhatyAgI zrAvakako kisI trasa jIvake ghAta karAnekeliye kisI anya puruSase preraNA nahIM karanA cAhiye arthAt kisI anyase hiMsA nahIM karAnA cAhiye aura na | svayameva hiMsA karate huye kisI manuSyakoliye tAlI cuTakI / Adi bajAkara usakI anumodanA karanI cAhiye // 8-2 // isaprakAra gRhatyAgI zrAvakake ahiMsANuvratakI vidhi kahIM! ___ aba Age-gRhastha zrAvakake ahiMsANuvratakA upadeza dete huye kahate haiM ityanAraMbhajAM jahyAddhiMsAmAraMbhajAM prati vyarthasthAvarahiMsAvadyatanAmAvahedgRhI // 10 // artha-jisaprakAra gRhatyAgI zrAvaka Asana upavezana (baiThanA) Adi anAraMbha kriyAomeM hiMsAkA tyAga karatA hai usIprakAra gRhastha zrAvakako bhI Asana zayyA Adi anAraMbha kriyAoMmeM honevAlI hiMsAkA tyAga karanA cAhiye 1-hiMsA dvedhA proktAraMbhAnAraMbhabhedato dakSaiH / gRhavAsato nivRtto dvedhApi trAyate tAM ca // gRhavAsasevanarato maMdakaSAyaH pravartitAraMbhaH / AraMbhajAM sa hiMsAM zaknoti na rakSituM niyataM // artha-hiMsA do prakArakI hai eka khetI vyApAra Adi AraMbhase honevAlI aura rakhanA uThAnA Adi anAraMbhase honevAlI / gRhatyAgI zrAvaka ina donoM prakArakI hiMsAkA tyAgI hotA hai tathA khetI vyApAra Adi AraMbha karanevAlA aura krodhAdi kaSAya jisake maMda hogaye haiM aisA gRhastha zrAvaka khetI vyApAra Adi AraMbhase honevAlI hiMsAkA tyAga nahIM kara sakatA aisA niyama hai| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 230] cauthA adhyAya arthAt uThanA baiThanA rakhanA uThAnA Adi kriyAoMko dekha zodhakara sAvadhAnIse karanA cAhiye / kahA bhI hai-"gRhakAryANi sarvANi dRSTipUtAni kArayet " arthAt gharake saba kAma dekhakara karanA cAhiye ki jisameM kisI jIvakI hiMsA na ho ske| tathA jisaprakAra vinA kAraNa ekeMdrIya jIvoMkI hiMsA na hone denemeM sAvadhAnI rakkhI jAtI hai usIprakAra khetI vyApAra Adi AraMbha kAryoMse honevAlI hiMsAmeM bhI samiti rakhanI cAhiye arthAt usameM bhI aise yatnase calanA cAhiye ki jisase adhika hiMsA na hone pAve // 10 // Age-sthAvara jIvoMkI hiMsA na karanekA upadeza dete haiM yanmuttayaMgamahiMsaiva tanmumukSurupAsakaH / ekAkSavadhamapyujjheyaH syAnnAvaya'bhogakRt // 11 // artha-yaha vAta siddha hai ki dravyahiMsA aura bhAvahiMsAkA tyAga karanA hI mokSakA sAdhana hai isaliye mokSakI icchA karanevAle zrAvakako sevana karane yogya jina bhogopabhogoMkA tyAga ho hI nahIM sakatA athavA jinakA saMgraha karanA hI cAhiye aise sevana karane yogya bhogopabhogoMmeM honevAlI ekeMdriya jIvoM kI hiMsAko choDa kara bAkI bace huye 'ekeMdriya jIvoM 1-je tasakAyA jIvA puvuddiThA na hisidavvA te / egeMdriyAvi NikkAraNeNa paDhamaM vadaM thUlaM // artha-pahile kahe huye trasa kAyake jIvoMko nahIM mAranA tathA vinA kAraNake ekeMdriyAdi jIvoM ko bhI nahIM mAranA so pahilA sthUlavrata arthAt ahiMsA aNuvrata haiN| - Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ sAgAradharmAmRta [231 kI hiMsAkA tyAga bhI avazya kara denA cAhiye / bhAvArtha-yogya bhogopabhogoMke sevana karanemeM jo ekeMdriya jIvoMkI hiMsA hotI hai vaha to gRhasthase chUTa hI nahIM sakatI paraMtu jisaprakAra vaha trasa jIvoMkI hiMsAkA tyAga karatA hai usIprakAra una bhogopabhogoMmeM honevAlI hiMsAke sivAya jo sthAvara jIvoMkI hiMsA hai usakA tyAga bhI usa mokSakI icchA karanevAle zrAvakako avazya kara denA cAhiye / yahAMpara 'mokSakI icchA karanevAle zrAvakako ' aisA jo likhA hai usakA yaha abhiprAya hai ki bhogopabhogoMkI icchA karanevAle zrAvakake liye una bhogopabhogoMmeM honevAlI hiMsAke sivAya sthAvara nIvoMkI hiMsAke tyAga karanekA niyama nahIM haiM yaha niyama kevala mumukSu zrAvakake liye hai // 11 // stokaikeMdriyaghAtAdgRhiNAM sNpnnyogyvissyaannaaN| zeSasthAvaramAraNaviramaNamapi bhavati karaNIyaM // artha-iMdriyoMke viSayoMkI nyAyapUrvaka sevA karanevAle zrAvakoMko kAmameM AnevAle thoDe ekeMdriya jIvoMke dhAta karaneke sivAya bAkI sthAvara jIvoMke mAranekA tyAga bhI avazya karane yogya hai| bhUpayaH pavanAgnInAM tRNAdInAM ca hiMsanaM / yAvatprayojanaM svasya tAtkuryAdajaMtujit // artha- ahiMsaka zrAvakako jitanemeM apanA prayojana ho utanI hI pRthvI apa teja vAyu aura vanaspatikAyika jIvoMkI hiMsA karanI cAhiye / bhAvArtha-zeSakA tyAga kara denA cAhiye / PRASADARP Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 232] cauthA adhyAya Age-saMkalpI hiMsAkA niyama karate haiMgRhavAso vinAraMbhAnnAcAraMbho vinA vadhAt / tyAjyaH sa yatnAttanmukhyo dustyajastvAnuSaMgikaH / / 12 / / artha-khetI vyApAra Adi jo AraMbha AjIvikAke upAya haiM unake vinA gRhasthAzrama cala nahIM sakatA, aura khetI vyApAra Adi AraMbha vinA hiMsAke nahIM hosakate isaliye zrAvakako "maiM apane isa prayojana ke liye isa jIvako mAratA hUM" aise saMkalpapUrvaka jo saMkalpI hiMsA hai usakA tyAga prayatnapUrvaka arthAt sAvadhAnIse avazya kara denA cAhiye / kyoMki khetI vyApAra Adi AraMbhase honevAlI hiMsAkA tyAga karanA gRhastha zrAvaka ke liye ati kaThina hai // 12 // Age-prayatnapUrvaka tyAga karaneyogya hiMsAkA upadeza dete haiMduHkhamutpadyate jaMtormanaH saMklizyate'syate / tatparyAyazca yasyAM sA hiMsA heyA prayatnataH // 13 // artha-jisa hiMsAke karanese apane jIva aura parajIvako duHkha hotA hai arthAt apane parAye zarIrako kaSTa pahuMcatA hai, tathA usake manako atyaMta saMtApa hotA hai aura jisakI hiMsA kI jAtI hai usa jIvakI vartamAnakAla kI paryAya naSTa ho jAtI hai aisI hiMsA gRhastha zrAvakako prayatnapUrvaka choDa denI cAhiye // 13 // Age--yahAMse Age ahiMsA aNuvratakI ArAdhanA - -- - - Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 233 karanekA upadeza denekeliye likheMge usameMbhI pahile aNuvrata pAlana karanevAle zrAvakako uddezakara kahate haiM saMtoSapoSato yaHsyAdalpAraMbhaparigrahaH / bhAvazudhdhakasargo'sAvahiMsANuvrataM bhajet / / 14 // artha-jo zrAvaka adhika saMtoSa honese khetI vyApAra Adi thoDA AraMbha karatA hai tathA strI, putra,dhana, dhAnya Adi parigrahameM ' yaha merA hai maiM inakA svAmI hUM' aisA mamatva pariNAma bhI thoDA rakhatA hai, arthAt jise AraMbha parigraha se Arta aura raudradhyAna vizeSarUpase nahIM hotA, thoDe hI AraMbha parigrahameM jo saMtuSTa rahatA hai, tathA jo manako vizuddha rakhanemeM sadA tallIna rahatA hai aise gRhasthako ahiMsA aNuvrata pAlana karanA cAhiye // 14 // Age-pAMcoM aticAroMko TAlakara vacanagupti, manogupti Adi pAMcaprakArakI bhAvanAoMse ahiMsA aNuvratako sAdhana | karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM muMcan badhaM vadhacchedamatibhArAdhiropaNaM / muktirodhaM ca durbhAvAdbhAvanAbhistadAvizet // 15 // artha--kisI duSTa hetuse kiye huye baMdha Adi pAMcoM arthAt bAMdhanA, mAranA, chedanA, adhika bojhA lAdanA tathA anna|pAnakA nirodha karanA ina pAMcoM ahiMsA aNuvratoMke aticAroMko - Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234] cauthA adhyAya choDakara zrAvakoMko vAggupti, manogupti, IryAsamiti, AdAnanikSepaNasamiti aura AlokitapAnabhojana ina pAMcoM bhAvanAoMse ahiMsA aNuvratako pAlana karanA cAhiye / ___isakA vistAra vA khulAsA isaprakAra hai- rassI Adise gAya manuSya AdikoMko bAMdhanA vA roka rakhanA baMdha kahalAtA hai / yaha ahiMsA aNuvratakA pahilA aticAra hai| isameM itanA vizeSa hai ki vinaya namratA Adi guNa sikhAnekeliye putra ziSya AdikoMko bhI kabhI kabhI rassI Adise bAMdhanA vA rokanA paDatA hai paraMtu vaha bAMdhanA aticAra nahIM hai isI ko dikhalAne ke liye isa zlokameM durbhAvAta aisA kahA hai| durbhAvakA artha bure pariNAma haiN| bure pariNAmoMse arthAt tItra kaSAyake udayase jo rassI Adise bAMdhanA vA rokanA hai vaha aticAra hai aisA aticAra vratI zrAvakako choDa denA caahiye| isa aticArake choDanekI vidhi isaprakAra hai-manuSya, pakSI Adi dvipada aura ghoDA, baila Adi catuSpadoMko bAMdha rakhanA baMdha hai| vaha do prakArakA hai eka sArthaka ( jisameM apanA kucha prayojana ho ) aura dUsarA anarthaka arthAt jisameM apanA kucha prayojana na ho / ina donoM meM se jo anarthaka baMdha hai vaha zrAvakako karanA yogya nahIM hai, arthAt use kabhI nahIM karanA cAhiye / sArthaka baMdha bhI do prakArakA hai, eka sApekSa arthAt kisI apekSAse and Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [25] aura dUsarA nirapekSa arthAt jo vinA kisIkI apekSAse kiyA gayA hai / ghoDA baila Adi jAnavaroMko jo rassIkI DhIlI gAMThase bAMdhate hai ki jisase ami Adi laganepara athavA aura koI upadrava honepara ve jAnavara use gAMTha vA rassIse svayaM chUTa sakeM athavA use toDa sakeM / ise sApekSa baMdhana kahate haiN|| tathA inhIM jAnavaroMko dRDhatApUrvaka bahuta kar3I rItise bAMdhanA | nirapekSa baMdhana hai / isIprakAra dAsI, dAsa, cora, jAra tathA pramAdI putra ziSya AdikoMko bhI jaba bAMdhanA paDeM to unheM | isarItise bAMdhanA cAhiye ki jisameM ve halacala sakeM / baMdhama karanevAloM ko yaha vAta bhI dhyAnameM rakhanA cAhiye ki jisako baMdhanameM rakkhA hai usakI rakSA bhI pUrNa rItise kI jAya ki jisase ami Adise usakA vinAza na ho jAya / athavA dAsI, dAsa Adi dvipada aura ghoDA, baila Adi catuSpada, ina sabakA saMgraha zrAbakako isaprakAra karanA cAhiye athavA aise dAsI dAsa ghoDA baila AdikoMkA saMgraha karanA cAhiye ki jo vinA bAMdhe hI raha skeN| isaprakAra baMdha nAmakA ahiMsA aNuvratakA pahilA aticAra hai| vadha-lakaDI cAbuka Adise mAraneko vadha kahate haiM / vaha bhI yadi bure pariNAmoMse kiyA jAya to baMdhake samAna aticAra hotA hai / yadi koI ziSya yA dAsa vinaya vA namratA na kare to usake marmasthAnako choDa kara kisI latA athavA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] cauthA adhyAya hAtha Adise eka yA do vAra mAranA cAhiye / yadyapi vadha | zabdakA artha prANaghAta hotA hai paraMtu vratI zrAvaka prANaghAtakA sarvathA tyAga prathama hI kara cukA hai isaliye aticAroM meM grahaNa kiye huye vadha zabdakA artha chaDI Adise tADana karanA hI lenA cAhiye / isaprakAra yaha vadha nAmakA ahiMsANuvratakA / dUsarA aticAra hai| cheda---nAka kAna Adi zarIrake avayavoMke kATaneko cheda kahate haiM / ve zarIrake avayava yadi bure pariNAmoMse kATe | jAyaM to aticAra hai / jaise nirdaya hokara hAtha paira Adi kATa lete haiM / yadi kisIke zarIrameM phoDA yA gUmaDA ho gayA ho | aura usakI svAsthyarakSA karane ke liye use ciranA yA kATanA paDe athavA jalAnA paDe to AzvAsana dekara cIranA, kATanA yA jalAnA bhI aticAra nahIM hai, kyoMki usameM cIrane yA kATanevAle ke pariNAma bure nahIM haiN| isaprakAra yaha tIsarA aticAra hai| atibhArAropaNa-baila ghoDA Adi pazu athavA dAsa dAsI AdikI pIThapara athavA sira vA gardanapara usakI zaktise adhika bojhA lAdaneko atibhArAropaNa kahate haiN| vaha bhI yadi bure pariNAmoMse arthAt krodha vA lobhase kiyA jAya to aticAra hotA hai / isake pAlana karanekI bhI yaha vidhi hai ki zrAvakako dAsa dAsI athavA ghoDA baila Adipara bojhA lAdakara Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [237 jIvikA karanA pahilese hI choDa denA cAhiye, yahI sabase acchA pakSa hai / yadi koI zrAvaka aisI AjIvikA nahIM choDa sakatA ho to dAsa dAsiyoMpara itanA bojhA lAdanA vA rakhanA cAhiye ki jitaneko ve svayaM uThAleM aura vayaM utArale tathA unheM ucita samayapara choDa denA cAhiye / ghoDA baila Adi jAnavaroMpara jitanA bhAra ve le jA sakeM usase kucha kama hI rakhanA cAhiye, hala gADI AdimeM lage huye pazuoMko khAne pIne aura ArAma lenekeliye ucita samayapara choDa denA cAhiye / isapakAra yaha atibhArAropaNa nAmakA cauthA aticAra hai / muktirodha-dUsare jIvoMke khAne pIne ke nirodha karane vA roka deneko bhuktirodha kahate haiM / vaha bhI yadi bure pariNAmoMse kiyA jAya to baMdhake samAna aticAra hotA hai / jisasamaya kisI bhI prANIko tIvra bhUkha yA pyAsa lagatI hai yadi usasamaya usakI zAMti karaneke liye kucha upAya na kiyA jAya athavA usakI zAMti na ho to vaha prANI taDapha taDaphakara mara jAtA hai / isaliye kisI bhI jIvake khAne pInekI rukAvaTa kabhI nahIM karanA cAhiye / yadi kisIse kucha aparAdha bhI huA ho to usase bacanase hI kahanA cAhiye ki " Aja tujhe bhojana nahIM diyA jAyagA" paraMtu bhojanake samaya use avazya bhojana denA cAhiye / zrAvakoMko pratyeka dina apane bhojanake samaya apane Azrita jIvoMko athavA aura bhI kisI meaner Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] cauthA adhyAya bhUkhe jIvako bhojana karAkara hI svayaM bhojana karanA cAhiye / yadi kisIne upavAsa kiyA ho athavA jo kisI jvarAdi rogase pIDita ho to use bhojana denA ucita nahIM hai arthAt aise samaya bhojana na denA bhI aticAra nahIM hai / tathA isItaraha kisI tarahakI (jvara AdikI athavA kisI pApakI) zAMti karanekeliye apane Azrita logoMse upavAsa Adi bhI karAnA cAhiye, aise upavAsa karAnemeM bhuktinirodhakA doSa nahIM hai kyoMki vaha bure pariNAmoMse nahIM karAyA gayA hai| isaprakAra yaha bhuktinirodha nAmakA ahiMsANuvratakA pAMcavAM aticAra hai / yahAMpara bahuta kahane se kucha vizeSa lAbha nahIM haiM vratI zrAvakako itanA avazya dhyAnameM rakhanA cAhiye ki jisameM mUlaguNa aura ahiMsANuvratameM kisItarahakA 'aticAra na lagane pAve isaprakAra yatnapUrvaka apanA vartAva rakhanA cAhiye // 15 // Age--maMdabuddhi jIvoMko sahaja rItise smaraNa ho isaliye Upara likhehuye kathanako hI phira thoDAsA spaSTa karate huye kahate haiM 1-vratAni puNyAya bhavaMti jaMto ne sAticArANi niSevitAni / sasyAni kiM kApi phalaMti loke malopalIDhAni kadAcanApi // artha-jIvoMko vrata karanese puNya hotA hai isaliye una vratoMko sAticAra pAlana nahIM karanA cAhiye aticAra rahita pAlana karanA caahiye| kyoMki saMsArameM malina dhAnya bonese kabhI bhI phala lagate huye | dekhe haiM ? arthAt kabhI nhiiN| Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta vAdyairnaiSThiko vRttiM tyajedvedhAdinA vinA / bhogyAn vA tAnupeyAttaM yojayedvA na nirdayaM // 16 // [ 239 artha -- naiSTika zrAvakako gAya, bala, ghoDe Adi pazuoMse apane jIvikAke vyApAra bilakula choDa dene cAhiye yaha sabase uttama pakSa hai / athavA vaha naiSThika zrAvaka gAya, ghoDe Adi pazuoM ko dUdha athavA savArI Adikeliye rakha sakatA he paraMtu unheM vinA bAMdhe aura vinA tADanA kiye vA vinA mAre hI rakhanA cAhiye arthAt unheM tADanA mAranA vA bAMdhanA nahIM cAhiye yaha madhyama pakSa hai / tathA kadAcit unheM bAMdhanA hI paDe to unheM nirdayatAse arthAt bahuta kaThinatAse nahIM bAMdhanA cAhiye aura na kaThinatAse baMdhAnA hI cAhiye yaha: tIsarA ama ( jaghanya ) pakSa hai / yahAMpara yaha aura samajhalenA cAhiye ki ye saba niyama naiSThika zrAvakake liye haiM pAkSika ke liye nahIM hai / yahAM kadAcita koI yaha zaMkA kare ki aNutratoM meM zrAvakane kevala hiMsAkA hI tyAga kiyA hai bAMdhane vA mAranekA tyAga nahIM kiyA hai isaliye kisIko bAMdhane vA mArane meM bhI vratI zrAvakako koI doSaM vA aticAra nahIM hai kyoMki hiMsAkA tyAgarUpa vrata kisIke mArane vA bAMdhane se khaMDita nahIM hotA arthAt bAMdhane vA chaDI Adise mAranemeM kisIkI hiMsI nahIM hotI ahiMsANuvratakA pUrNa pAlana hotA hai / kadAcit yaha kaho ki hiMsA ke tyAga karate samaya bAMdhane mArane AdikA Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 240] cauthA adhyAya bhI tyAga kara diyA hai to phira bAMdhane vA mAranese usake vratoMkA hI bhaMga ho jAyagA, kyoMki jisakA tyAga kiyA thA vahI apane hAthase phira huaa| isaprakAra bhI baMdha Adiko aticAra vA doSa nahIM kaha sakate / isake sivAya eka vAta yaha bhI hai ki kadAcit baMdha, vadha, cheda AdikoM kA bhI tyAga karAyA jAyagA to phira vratoMkI saMkhyAkA bhaMga ho jAyagA kyoMki pratyeka vatoMmeM aticAroM kI saMkhyA bahuta hai yadi una sabakA hI tyAga kiyA jAyagA to bahutase vrata ho jAyaMge aura phira aNuvrata pAMca hI haiM aisA nahIM kaha sakoge / isaliye baMdha, vadha, cheda Adi aticAra nahIM hai yahI mAnanA sabase acchA hai / paraMtu isakA samAdhAna isaprakAra hai ki-zrAvakane kevala hiMsAkA hI tyAga kiyA hai baMdhAdikA nahIM paraMtu hiMsAke tyAga karanese artharUpase unakA bhI tyAga ho jAtA hai kyoMki baMdha Adi bhI hiMsAke kAraNa haiM / itanA avazya hai ki bAMdhane mArane Adise vratoMkA bhaMga nahIM hotA kiMtu vratoM meM aticAra hI lagate haiM / isI bAtako spaSTa rItise dikhalAte haiM / vrata do prakArake haiM eka aMtaraMgase tyAga karanA aura dUsarA bahiraMgase tyAga karanA / unameM se baMdhana Adi karanevAleke yadyapi " maiM isa jIvako mAratA hUM athavA mArUMgA" aise pariNAmoMkA abhAva hai tathApi krodhAdi kaSAyoMke Avezase dUsare jIvoMkI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 241 mmiman prANahAniko nahIM ginatA huA bAMdhane vA mAranemeM pravRtta hotA hai, paraMtu usase usa jIvakA ghAta nahIM hotaa| isaprakAra nirdayatAke tyAgakI apekSA na karake bAMdhane vA mAranemeM pravRtta honese aMtaraMga vratakA bhaMga hotA hai aura hiMsA na honese bahi. raMga vratakA pAlana hotA hai / isaliye vratake ekadeza bhaMga honese aura eka deza pAlana honese bAMdhane, mArane Adiko aticAra saMjJA hI hotI hai| vahI bAta anya AcAryoMne bhI likhI hai-jaise"na mArayAmIti kRtavratasya vinaiva mRtyuM ka ihAticAraH / nigadyate yaH kupito vadhAdIn karotyasau syaannymaanpekssH| mRtyorabhAvAniyamo'sti tasya kopAyAhInatayA hi bhaMgaH / dezasya bhaMgAdanupAlanAca pUjyA atIcAramudAharaMti // 2 // " __arthAt-jisane "maiM kisI jIvakI hiMsA nahIM karUMgA" aisA vrata dhAraNa kiyA hai usake krodha karane vA kisIko bAMdhanemeM kabhI aticAra nahIM ho sakate kyoMki bAMdhane vA krodha karanemeM kisI tarahakI hiMsA nahIM hotI aura na usane bAMdhane vA mAranekA tyAga hI kiyA hai / kadAcit koI aisI zaMkA kare to usakA samAdhAna yaha hai ki krodha karanA vA mAranA bAMdhanA Adi hiMsAke kAraNa haiM, jaba yaha vratI zrAvaka bure pariNAmoMse pazuoMke bAMdhane vA mAranemeM pravRtta hotA hai usasamaya usake Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] cauthA adhyAya krodhAdi vidyamAna hai paraMtu ahiMsANuvratako dhAraNa karanevAle zrAvakakA aMtaHkaraNa sarvathA dayApUrNa honA cAhiye aura yadi vaha vaisA na hokara krodha sahita huA to yadyapi usake hAthase sAkSAt hiMsA nahIM huI hai tathApi hiMsA ke kAraNa krodhAdi utpanna honese aMtaraMga dayArUpa vratakA nAza huA aura usa baMdhanAdi vyApArase pratyakSa prANahAni nahIM huI / isaliye bahiraMga vratakA pAlana huA / isaprakAra ekadezake bhaMga hone aura eka deza ke pAlana honese pUjya AcAryoMne baMdhAdiko aticAra kahA hai / " / isake sivAya yaha jo kahA thA ki vratoMkI saMkhyAkA bhaMga hogA so bhI ThIka nahIM hai kyoMki vizuddha ahiMsA vratakA sadbhAva honese vadha baMdhana AdikA svayameva abhAva ho jAtA hai / isaliye yaha bAta siddha huI ki vadha Adi aticAra hI haiM // 16 // Age isI viSayako phira dikhalAte haiM na hunmIti prataM krudhyannirdayatvAnna pAti na / bhanaktyannan dezabhaMgatrANAtvaticaratyadhIH ||17|| artha- jo zrAvaka krodha karatA hai vaha vicArarahita puruSa " maiM isa jIvako nahIM mArUMgA " isa vratakA pAlana nahIM kara sakatA, kyoMki krodha karate samaya usakA hRdaya karuNA rahita Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta / [243 ho jAtA hai tathA krodha karanese kisI jIvakA sAkSAt ghAta hotA nahIM hai isaliye vaha usa vratakA nAza bhI nahIM karatA hai kiMtu krodha Adi karate samaya dayArahita honese aMtaraMga vratakA bhaMga hojAtA hai aura prANaghAta na honese bahiraMga vratakI rakSA banI rahatI hai isaliye ekadezakA bhaMga aura ekadeza vratoMkI rakSA karanese vaha usa vratameM aticAra lagAtA hai // 17 // Age-aticAra zabdakA artha kahakara "muktirodhaM ca" paMdrahaveM zlokameM diye huye ca zabdase grahaNa kiye huye aticA. roMko kahate haiM__ sApekSasya vrate hi syAdaticAroM'zabhaMjanaM / / ' maMtrataMtraprayogAdyAH pare'pyUhyAstathAtyayAH // 18 // artha-" maiM grahaNa kiye huye ahiMsA vratakA bhaMga nahIM karUMgA" aisI pratijJA karanevAle zrAvakake vratakA eka aMza bhaMga honA arthAt cAhe aMtaraMga vratakA khaMDana honA athavA bahiraMga vratakA khaMDana honA usavatameM aticAra kahalAtA hai / bhAvArtha-nirdaya hone Adise aMtaraMga vratoMkA khaMDana honA bhI aticAra hai aura aMtaraMgakI pravRttike vinA prANaghAta Adi hokara bahiraMga vratakA khaMDana honA bhI aticAra hai| yadi aMtaraMga bahiraMga donoM tarahase vratabhaMga ho jAya taba phira vaha anAcAra kahalAtA hai / jabataka aMtaraMga athavA bahiraMga ina | Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244] cauthA adhyAya donoM se kisI aMzameM bhI usakA pAlana hotA hai tabataka vaha anAcAra nahIM kahalA sakatA, aticAra hI kahalAyagA / tathA pahile kahe huye pAMca aticAroMke sivAya kisIkI gatiko rokanA, buddhi bigADanA, aura uccATana Adi duSTa kriyA oMke siddha karane ke kAraNa aise maMtra arthAt jo iSTa kAryoM ke siddha karanemeM samartha haiM aura jisake pATha karanese hI siddhi hotI hai aise akSaroMkA samudAya tathA taMtra arthAt auSadhi AdikI kriyAyeM, ina sabakA vidhipUrvaka prayoga karanA arthAt duSTa kriyAoMko siddha karanekeliye maMtra taMtra AdikA prayoga karanA, Adi zabdase ina duSTa kriyAoMkeliye dhyAna dhAraNa karanA Adi bhI aticAra haiN| inake sivAya anya zAstroM meM bhI jo aise bure vyApAra kahe hoM ki jinameM vratoMkA eka deza 'bhaMga hotA ho ve saba aticAra haiM / abhiprAya yaha hai ki jo jo vratako eka deza bhaMga karanevAle haiM ve saba aticAra haiM / aticAroMkI jo pAMca saMkhyA likhI hai vaha lakSaNArUpa hai vratoMke saba doSa arthAt eka deza bhaMga karanevAle abhiprAya vA kriyAyeM saba inhIM pAMcoMmeM aMtarbhUta ho jAtI haiM // 18 // 1-Atakramo mAnasazuddhahAni yatikramo yo viSayAbhilASA / tathAticAraH karaNAlasatvaM bhaMgo hyanAcAramiha vratAnAM // / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 245 Age-maMtra Adise jo bAMdhanA chedanA Adi vyApAra kiyA jAtA hai vaha bhI aticAra hai aisA samarthana karate huye vratI zrAvakako una aticAroMko choDanekeliye prayatna karAnekA upadeza dete haiM maMtrAdinApi baMdhAdiH kRto rjvaadivnmlH| tattathA yatanIyaM syAnna yathA mAlanaM vrataM // 19 // artha-maMtra taMtra Adise kiye huye baMdhana tADana Adi vyApAra bhI rassI cAbuka Adise kiye huye baMdhana tADana Adike samAna aticAra hote haiM / kyoMki maMtra taMtra Adise jo baMdhana tAr3ana Adi kiyA jAtA hai usase ahiMsA aNuvratameM pahile kahe anusAra jaisI zuddhi honI cAhiye vaisI nahIM hotii| isaliye vratoMkA ekadeza bhaMga honase aticAra ginA jAtA hai / api zabdase yaha sUcita hotA hai ki rassI cAbuka Adise kiye huye baMdhana tADana Adi to aticAra haiM hI isameM kisI tarahakA saMdeha nahIM hai| isaliye vratI zrAvakako maitrI pramoda | Adi bhAvanAoMkA ciMtavanakara aura pramAda rahita apanI ceSTAoMse isaprakAra prayatna karate rahanA cAhiye ki jisase usake vratameM koI kisIprakArakA aticAra na lage aura usake vrata zuddha rItise pAlana hoM / bhAvArtha-maitrI pramoda Adi bhAvanAoMse aMtaraMga vratakA bhaMga nahIM ho sakatA aura pramAda rahita ceSTAse bahiraMga vratakA bhaMga nahIM ho sakatA / isaprakAra vratI zrAvakako nirdoSa vrata pAlana karanA cAhiye // 19 // - Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] cauthA adhyAya Age - ahiMsA vrata ke svIkAra karane kI vidhi kahate haiMhiMsyahiMsaka hiMsA tatphalAnyAlocya tattvataH / hiMsAM tathojjhena yathA pratijJAbhaMgamApnuyAt ||20|| artha -- jisakI hiMsA kI jAtI hai use hiMsya kahate haiM, hiMsA karanevAleko hiMsaka kahate haiM, prANoMke viyoga karaneko hiMsA kahate haiM aura hiMsA karanese jo kucha narakAdi duHkha milate haiM use hiMsA kA phala kahate haiM / vratI zrAvakoMko guru, sAdharmI aura kalyANa cAhanevAloM ke sAtha hiMsya, hiMsaka, hiMsA aura hiMsA ke phalako yathArtha rItise vicArakara apanI zaktike anusAra hiMsAkA tyAga isaprakAra karanA cAhiye ki jisameM phira kabhI bhI kI huI pratijJAkA bhaMga na ho // 20 // Age--hiMsya, hiMsaka, hiMsA aura hiMsA ke phalako dikhalAte haiM pramatto hiMsako hiMsyA dravyabhAvasvabhAvakAH / prANAstadvicchidA hiMsA tatphalaM pApasaMcayaH // 21 // artha - - jo puruSa krodha Adi kaSAya sahita hai vaha hiMsaka kahalAtA hai / isakA varNana pahile yatyAcAra meM ahiMsA mahAvratake kathana karate samaya bahuta vistAra ke sAtha kaha cuke haiM isaliye yahAMpara dUbArA likhanA vyartha hai / iMdriya bala Ayu aura zvAsocchrAsa ina pudgalake vikAroM ko dravyamANa kahate haiM aura caitanyake pariNAmoko bhAvaprANa kahate haiM / dravyamANa aura bhAvaprANa Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [247 donoMkI hiMsA kI jAtI hai isaliye ye donoM hI hiMsya haiN| dravyaprANa aura bhAvaprANoMkA viyoga karanA hI hiMsA hai aura pApoMkA saMcaya honA arthAt azubha karmokA baMdha honA hiMsAkA phala hai // 21 // Age--gRhasthoMke liye ahiMsA aNuvratake nirmala rakhanekI vidhi kahate haiM kaSAyavikathAnidrApraNayAkSavinigrahAt / nityodayAM dayAM kuryAtpApadhvAMtaraviprabhAM // 22 // artha-krodha, mAna, mAyA, lobha ye cAra kaSAya, bhaktakathA, strIkathA, rAjakathA aura dezakathA ye cAra vikathA, sneha, nidrA, aura sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra ye pAMca iMdriyAM isaprakAra ye paMdraha pramAda haiM / ahiMsANuvratako nirmala rakhanevAle zrAvakako ina paMdraha pramAdoMko vidhipUrvaka nirodhakara baMdhana chedana Adi aticArarUpa pApa joki puNyarUpa prakAzake virodhI honese aMdhakAra ke samAna haiM unheM dUra karanekeliye jo sUryakI 'prabhAke samAna hai aura jisakA nitya ullAsa hotA rahatA hai aisI dayA nitya karanA cAhiye / 1-puNyaM tejomayaM prAhuH prAhuH pApaM tamomayaM / tatpApaM puMsi kiM tiSTheddayAdIdhitamAlini // artha-puNya prakAzamaya hai aura pApa aMdhakArasvarUpa svarUpa hai aisA pUrvAcAryoMne kahA hai / jo puruSa dayArUpI prakAzakA sUrya hai aise puruSameM aMdhakArarUpa kaise raha sakatA hai ? arthAt kabhI nhiiN| Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naannnnnnnnnnn 248] cauthA adhyAya jo khAye huye annake paripAka honemeM kAraNa hai athavA mada kheda Adi dUra karanekeliye jo sonA hai use nidrA kahate haiM / 'snehake vazIbhUta hokara ' yaha merA hai maiM isakA svAmI hUM" ityAdi durAgrahako sneha vA praNaya vA moha kahate haiM / mArgaviruddha kathAoMko vikathA kahate haiM, ve cAra haiN| inameMse " laDDu, khAje Adi padArtha khAnemeM acche hote haiM, devadatta inheM acchItaraha khAtA hai, maiM bhI khAUMgA' isaprakArakI khAne pInekI kathAko bhaktakathA vA bhojanakathA kahate haiN| striyoM ke aMga, hAva, bhAva, vastra, AbhUSaNa AdikA varNana karanA, usake netra acche haiM vaha suMdarI hai ityAdi kahanA athavA ' karNATI suratopacAra caturA lATI vidagdhA priyA' ityAdi varNana karanA svIkathA hai / hamArA rAjA zUra hai, kazmIra ke rAjAke pAsa bahutasA dhana hai, amuka rAjyameM bahutase hAthI haiM, bahutasI senA haiM vA bahutase ghoDe haiM ityAdi varNana 1-snehAnuviddhahRdayo jJAnacaritrAnvito'pi na zlAdhyaH / dIpa ivApAdayitA kajalamalinasya kAryasya // artha-jisakA hRdaya sneha arthAt mohase baMdhAhuA hai aisA puruSa jJAna athavA cAritrako dhAraNa karalenepara bhI malina kajalako utpanna karanevAle dIpake samAna prazaMsanIya nahIM hai / bhAvArtha-jaise sneha arthAt tela honese dIpaka kajala utpanna karatA hai usIprakAra sneha moha sahita jIva bhI mala utpanna karatA rahatA hai| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [249 karanA rAjakathA hai aura dakSiNa dezameM annakI upaja adhika hai vahAMke nivAsI bhI adhika vilAsI haiM, pUrvadezameM aneka taraha ke vastra guDa, zakkara, cAvala Adi hote haiM, uttara dezake puruSa zUra hote haiM, ghoDe teja hote haiM, vahAM geMhU bahuta hote haiM, kuMkuma, dAkha, dADima Adi sulabhatAse milate haiM, pazcimadezameM komala vastra hote haiM, Ikha bahuta aura pAnI svaccha hotA hai ityAdi varNana karanA dezakathA hai / isaprakAra ye cAra vikathAyeM haiM / yadi ye hI kathAyeM rAgadveSarahita dharmakathAke rUpase kevala artha aura kAma puruSArtha dikhAnekeliye kahI jAyaM to vikathA nahIM kahalAtI / isItaraha praNaya bhI yadi dharmakA virodhI ho to pramAda hotA hai nahIM to nhiiN| isaprakAra ina pramAdoMko choDakara pratyeka zrAvakako dayA pAlana karanA ucita hai // 22 // Age-ahiMsANuvrataM pAlana karanA kaThina hai aisI gRhasthakI zaMkAkA nirAkaraNa karate haiM vizvagjIvacite loke va caran ko'pyamokSyata bhAvaikasAdhanau baMdhamokSau cennAbhaviSyatAM // 23 // artha--yadi baMdha aura mokSakA utkRSTa pradhAna kAraNa AtmAke pariNAma na hote to trasa sthAvara jIvoMse cAroMorase bhare huye isa lokameM kahAM nivAsa karatA huA yaha mokSakI icchA karanevAlA koI bhI jIva mukta hotA? bhAvArtha-AtmAke Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] cauthA adhyAya zubha pariNAma puNyabaMdhake kAraNa haiM azubha pariNAma pApabaMdhake kAraNa haiM aura zuddha pariNAma ( zuddhopayoga ) mokSake kAraNa haiM yadi yesA na mAnA jAya to kisI bhI jIvako mokSa na ho sake, kyoMki isa lokameM koI bhI aisA pradeza nahIM hai jahAM asaMkhyAta aura anaMta jIva na bhare hoN| phira aise lokameM rahakara halana calana Adi kriyAyeM karatA huA hiMsAse kaise baca sakatA hai ? aura hiMsAse bace vinA puNyabaMdha aura mokSa kaise ho sakatA hai| isaliye AtmAke dayA kSamArUpa zubha pariNAmoMse puNyabaMdha aura zuddha pariNAmoMse mokSa hotA hai / dayA kSamA rUpa pariNAma hote huye usake halana calana AdimeM jIvoMkA ghAta hote huye bhI hiMsA nahIM ginI jAtI kyoMki usake pariNAma hiMsA karaneke nahIM hai, isaprakAra dayAdharmako dhAraNa karanevAle zrAvakoM ke ahiMsANuvrata sahaja rItise pala salatA hai / 23 // isaprakAra aticAroMko choDakara ahiMsANuvrata ke pAlana karanekA upadeza de cuke / aba Age--rAtribhojana tyAga rUpa vratake jorase ahiMsANuvrata pAlana karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM ahiMsAvatarakSArtha mUlavratavizuddhaye / naktaM bhuktiM caturdhApi sadA dhIrastridhA tyajet // 24 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sAgAradharmAmRta [251 __ artha-jo pariSaha aura upasargose kabhI vicalita nahIM hotA arthAt jIvoMkI rakSA karanemeM sadA tatpara rahatA hai aise dhIravIra zrAvakako mUlaguNoMko nirmala karanekeliye aura mahiMsANuvratakI rakSA karanekeliye jIvanaparyaMta mana bacana kAyase rAtrimeM roTI, dAla, bhAta Adi anna, dUdha, pAnI Adi pAna, peDe, baraphI Adi khAdya aura pAnasupArI Adi lehya ina cAroM prakArake AhArakA tyAga kara denA cAhiye / bhAvArtha-vratI zrAvakako rAtrimeM cAroM prakArake AhArake khAnekA tyAga kara denA cAhiye // 24 // Age-rAtribhojanameM pratyakSa parokSa Adi aneka doSa honepara bhI rAtribhojana karanevAloMko vakroktise tiraskAra karate huye kahate haiM jalodarAdikRDkAdyaMkamaprekSyajaMtukaM / pretAyucchiSTamutsRSTamapyannizyaho sukhI // 25 // artha--jo jIva rAtrimeM bhojana karate haiM unheM jalodara kuSTa Adi aneka roga utpanna karanevAle aise juM ko- | lika Adi jIva jisameM mile huye haiM athavA jo aise aneka tarahake kIDoMse kalaMkita hai aise bhojana karane par3ate haiN| bhojanake sAtha jUM khA jAnese jalodara roga ho jAtA hai, kolika khA jAnese kuSTa ( koDha ) roga ho jAtA hai makkhI khAjAne / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] cauthA adhyAya . se vamana ho jAtA hai, mudrikA khA jAnese medAko hAni pahuMcatI hai, yadi viccha bhojanameM mila jAya to usa bhojanase tAluroga ho jAtA hai| kAMTA vA lakaDIkA Tukar3A bhojanake sAtha cale jAnese gaLemeM roga ho jAtA hai / bhojanameM milA huA bAla yadi galemeM laga jAya to usase svarabhaMga ho jAtA hai isaprakArake aneka doSa rAtrimeM khAnese hote haiM jo ki pratyakSa dikhAI vA sunAI paDate haiM / ye saba pratyakSa doSa haiM, inheM saba koI mAnate haiM / isake sivAya jo aMdhakArameM dikhAI nahIM paDate aise bahuta sUkSma jIva rAtrimeM ghI pAnI AdimeM par3a jAte haiM, laDDa Adi bhojanoMmeM mila jAte haiM, vaha bhojana bhI unheM khAnA paDatA hai| isake sivAya rAtrimeM bhojana karanevAloMko vaha bhojana rAtrimeM hI taiyAra karanA paDegA aura rAtrimeM bhojana banAnese chahoM kAyake jIvoMkI hiMsA avazya karanI pddegii| ( yadi vaha dinameM bhojana banAtA vA khAtA to jina jIvoMkA saMcAra dinameM nahIM hotA hai aise aneka jIvoMkI hiMsA baca jAtI ) tathA bartana Adi dhonese aMdhakAra vA thoDe prakAzameM na dikhanevAle jalameM rahanevAle bahutase jIvoM kA vinAza karanA paDegA, tathA vaha dhovanakA jala jahAM DAlA jAyagA vahAMke cIMTI kuMthu Adi bahutase jIvoMkI hiMsA ho jAyagI / isake sivAya rAtri pizAca rAkSasa Adi nIca vyaMtara deva phirA karate haiM unake sparza kara lenese vaha bhojana abhakSya ho jAtA hai| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [253 | aura vahI bhojana rAtrimeM khAnevAloMko khAnA par3atA hai| ye saba parokSa doSa haiN| bAharameM dikhAI nahIM paDate paraMtu lagate avazya haiM / isake sivAya jisa vastuke khAnekA tyAga kara diyA hai vaha vastu bhI yadi bhojanameM mila jAyagI to rAtrimeM usakA pahicAnanA asaMbhava ho jAyagA aura vinA pahicAne vaha vastu bhI khAnI pddegii| isaprakAra rAtrimeM khAnevAleko yaha parokSa doSa bhI lagatA haiM / isataraha rAtri meM khAnevAloMko Upara likhe huye cAraprakArake doSa lagate haiN| rAtrimeM khAnevAlA ina cAraprakArake doSoMse kalaMkita bhojana karatA huvA bhI Apako sukhI mAnatA hai ! graMthakAra usakolaye Azcarya aura duHkha prakAza karate haiN| bhAvArtha-Upara likhe huye aneka doSoMse kalaMkita aisA rAtribhojana karanevAlA puruSa isa loka aura paraloka donoMmeM duHkhI hotA hai vaha kabhI sukhI nahIM ho sakatA / isa lokameM use aneka tarahake roga bhogane paDate haiM aura paralokameM aneka jIvoMkI hiMsAke pApase durgatiyoMke aneka dukha bhogane par3ate haiM // 25 // Age--canamAlAkA dRSTAMta dekara rAtribhojanake doSakA | mahAnpanA dikhalAte haiM-- tvAM yadyupaimi na punaH sunivezya rAmaM lipye vadhAdikRdadhaistaditi zrito'pi / saumitriranyazapathAn vanamAlathaikaM doSAzidoSazapathaM kila kArito'smin // 26 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] cauthA adhyAya artha--" rAmacaMdrako pahuMcAkara yadi maiM phira loTakara tere samIpa na AUM to maiM govadha athavA strIvadha Adi pApoMse lipta hoU" aisI zapatheM lakSmaNane aneka kI tathApi vanamAlAne isalokameM samasta zapathoM ko choDakara " yadi lauTakara na Ave to rAtrimeM bhojana karaneke samAna mahA pApa lage" aisI zapatha kahAI thI / bhAvArtha- rAmAyaNameM yaha kathA isa. prakAra hai ki pitAkI AjJAse rAmacaMdra sItAke sAtha jaba vanako nikale the usasamaya lakSmaNa bhI bhAIke aTala premase unake hI sAtha gaye the| una tInoMne dakSiNa dezako gamana kiyA thaa| mArgameM lakSmaNane uttarakUrcana nagarake mahArAja mahIdharakI kanyA vanamAlAke sAtha vivAha kiyA thaa| jaba lakSmaNa priyapatnI vanamAlAko choDakara rAmacaMdra ke sAtha jAne lage utaptamaya virahase kAtara huI aura phira lauTanekI asaMbhAvinA karatI huI usa vanamAlAne lakSmaNase phira lauTa Anekeliye zapatha karane ko khaa| lakSapaNane bhI kahA ki-" he priye ! rAmacaMdrako unake icchAnusAra sthAnameM pahuMcAkara aura unakI yogya vyavasthAkara yadi maiM lauTakara apane darzanase tujhe prasanna na karUM to mujhe hiMsAdi pApoMke karanekA doSa lage, " paraMtu vaha viduSI vanamAlA isa zapathase saMtuSTa nahIM huI aura bolI ki-he priyatama ! yadi Apa rAtribhojana karaneke samAna doSa laganekI zapatha karate ho to maiM yahAM raha sakatI huuN| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 255 uttarameM lakSmaNa bhI " acchA aisA hI ho" kaha kara rAmake sAtha cale gye| isakathAse yaha acchItaraha samajha lenA cAhiye ki rAtribhojana pAMca mahApApoMse bhI baDhakara mahA pApa hai // 26 // | Age-laukika kAryoMko dikhAkara rAtribhojanakA niSedha karate haiM- . yatra satpAtradAnAdi kiMcitsatkarma neSyate / ko'dyAttatrAtyayamaye svahitaiSI dinAtyaye // 27 // artha- aneka doSoMse bharI huI aisI jisa rAtrimeM mithyAdRSTi loga bhI satpAtradAna, snAna, devArcana, AhUti, zrAddha aura vizeSa bhojana Adi satkarma nahIM karate haiM to isa loka aura paraloka donoM meM apanA hita cAhanevAlA aisA kauna zrAvaka hai jo aneka doSoMse bharI huI rAtrimeM bhojana kare ? aarthAt koI nahIM // 27 // ___Age--dina rAtrike bhojanase manuSyoMkI uttama ma| dhyama jaghanyatA kahate haiM muMjate'hnaH sakRdvaryA dvirmadhyAH pazuvatpare / rAtryahastadvataguNAn brhmodyaannaavgaamukaaH||28|| __ artha--mukhyatAse zubha karma karanevAle uttama puruSa dinameM ekavAra bhojana karate haiM tathA madhyama rItise zubha karma - Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] cauthA adhyAya karanevAle madhyama puruSa dinameM do vAra bhojana karate haiM, aura pApa karma karanevAle adhama puruSa sarvajJa devake dvArA kahe huye rAtri bhojana tyAgarUpa vratake aneka upakAra karanevAle guNoM ko nahIM jAnate huye gAya bhaiMsa Adi pazuoM ke samAna rAtadina khAte rahate haiM // 28 // Age -- zAstroM ke udAharaNoM ke vinA jo saMsAra meM saba logoM ke anubhavameM ArahA hai aisA rAtribhojanatyAgakA vizeSa phala dikhalAte haiM yo'tti tyajan dinAdyaMtamuhUrtI rAtrivatsadA / sa varNyatopavAsena svajanmArddha nayat kiyat / / 29 // artha -- jo gRhastha rAtri ke samAna prAtaHkAla sUryodayake anaMtara do ghaDI aura sAyaMkAla sUryAsta ke pahile do chor3akara bAkI bace huye dinameM sadA bhojana karatA hai, vaha apanA AdhA janma cAroM prakArake AhArake tyAgarUpa upavAsase vyatIta karatA hai arthAt usane Adhe janmataka barAbara upavAsa kiyA aisA samajhA jAtA hai, isaliye sajjanapuruSa usakI kitanI stuti kareM ? bhAvArtha - - vaha apAra stuti ke yogya hai| yahAMpara ardha zabdakA artha barAbara AdhA athavA kucha adhika AdhA samajhanA cAhiye / kyoMki vaha sUryodaya se do ghar3I aura sUryAsta ke pahale do ghaDIke sAthasAtha rAtrimeM bhojanakA tyAga karatA hai isaliye usakA Adhe janmase kucha adhika bhAga upavAsa sahita hotA hai // 29 // / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta _ [ 257 Age-rAtribhojanake tyAgake bhojanake aMtarAyoMkA tyAga karanA bhI mUlaguNoMko vizuddha karanevAlA aura ahiMsAtratakI rakSA karanevAlA hai isaliye cAra zlokoMmeM unhIM zrAvakoM ke bhojanake aMtarAyoMko kahate haiM atiprasaMgamasituM parivarddhayituM tpH|| vratabIjavRtI(kteraMtarAyAn gRhI zrayet // 30 // artha--vratI gRhasthoMko kahe huye aticAroMse aura Upara Upara honevAlI pravRttiko rokane keliye aura icchAkA nirodha karanerUpa tapazcaraNako sabataraha baDhAne keliye bIjake samAna vratoM kI rakSA karanevAle athavA jo rakSAke upAyasvarUpa honese ahiMsANuvratake svabhAvasvarupa haiM aise bhojana ke tyAga karane ke kAraNarUpa aMtagayoM ko pAlana karanA cAhiye / bhAvArthaaMtarAyoMkA tyAga karanese bhI vratoMkI rakSA aura tapazcaraNakI vRddhi hotI hai isaliye bhojana karate samaya unako bhI avazya TAlanA cAhiye // 30 // Age-tIna zlokoMmeM unhI aMtarAyoM ko kahate haiMdRSTvArdracarmAsthisurAmAMsAsRkpUyapUrvakaM / spRSTvA rajasvalAzuSkacarmAsthizunakAdikaM // 31 // zrutvAti karkazAkaMdaviDaraprAyaniHsvanaM / / bhuktvA niyamitaM vastu bhojye'zakya vivecanaiH // 32 // saMsRSTe sati jIvadbhijIvairvA bahubhirmRtaiH / idaM mAMsamitIdRkSasaMkalpe cAzanaM tyajet // 33 // - Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] cauthA adhyAya ____ artha-jo sUke nahIM haiM gIle haiM aise camaDA, haDDI, madya, mAMsa, rudhira, pIva, carmI aMtar3I Adi padArthoM ko dekhakara yA chUkara tathA rajasvalA strI, sUkA camaDA, sUkI haDDI, kuttA, Adi zabdase billI aura cAMDAla AdikA sparza ho jAnepara tathA " isakA mastaka kATa lo" ityAdi atyaMta karkaza zabda, hAya hAya aise ArtanAda, paracakrakA AnA, mahAmArIkA phailanA Adi zabdoMke suna lenepara tathA jisa vastukA tyAga kara diyA hai usake bhojana karalenepara, tathA jinheM bhojanameMse alaga nahIM kara sakateM aise jIvita do iMdriya teiMdriya cauiMdriya jIvoMke saMsarga ho jAnepara ( milajAnepara ) athavA tIna cAra Adi mare huye jIvoMke mila jAnepara aura khAnekI vastumeM yaha mAMsa hai, yaha rudhira hai, yaha haDDI hai, yaha sarpa hai aisA manameM saMkalpa ho jAnepara vratI zrAvakako usa samayakA AhAra chor3a denA cAhiye / bhAvArtha-Upara likhe huye saba zrAvakake bhojana ke aMtarAya haiM / ina aMtarAyoMke Anepara zrAvakako usasamayakA bhojana choDa denA cAhiye, dUsare kisI samaya vaha bhojana kara sakatA hai // 31-32-33 // Age--mauna dhAraNa karanA bhI ahiMsANuvratakA zIla hai isaliye mauna dhAraNa karanekA vyAkhyAna bhI pAMca zlokoMmeM kahate haiM Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [259 gRdhdyai huMkArAdisaMjJAM saMklazaM ca puro'nugaM / muMcanmaunamadana kuryAttapaHsaMyamabRMhaNaM // 34 // artha-vratI zrAvakako iSTa bhojanakI prAptikeliye athavA bhojanakI icchA pragaTa karanekeliye huM huM karanA, khakAranA, bhoha calAnA, mastaka hilAnA vA uMgali calAnA Adi apane abhiprAya pragaTa karanevAle izAroMko chor3akara tathA bhojanake pahile aura pIche krodha, dInatA Adi saMklezarUpa pariNAmoMko choDakara icchAke nirodha karanerUpa tapazcaraNa aura iMdriyasaMyama prANisaMyamako baDhAnevAlA maunavrata bhojana karate samaya avazya dhAraNa karanA cAhiye bhAvArtha-maunavratase tapazcaraNa aura saMyama baDhatA hai isaliye bhojana karate samaya ise avazya dhAraNa karanA cAhiye / mauna dhAraNa kiye pIche bhojanakI lAlasA icchA karanekeliye koI kisI tarahakA izArA 1-huMkArAMgulikhAtkArabhramUrdhacalanAdibhiH / maunaM vidadhatA saMjJA vidhAtavyA na gRddhaye // artha-maunavrata dhAraNa karanevAle puruSako bhojanakI lolupatA vA abhilASA karanekeliye huM huM karanA, khakAranA, bhoha calAnA vA mastaka hilAnA Adi kriyAoMse kisItarahakI saMjJA vA izArA nahIM karanA cAhiye / bhrUnetrahuMkArakarAMgulIbhiddhipravRtyai parivayaM saMjJAM / karoti bhuktiM vijitAkSavRttiH sa zuddhamaunavratavRddhikArI // artha-jo jiteMdriya puruSa kisI padArthakI AvazyakatA honepara bhI bhoMha, netra, huMkAra, uMgalI Adise saMjJA (izArA) karanA choDakara bhojana karatA hai vahIM zuddha maunavratako baDhAnevAlA hai / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260] cauthA adhyAya nahIM karanA cAhiye, paraMtu yadi vaha bhojanake niSedha karanekeliye kisItarahakA izArA karanA cAhe to usameM koI doSa nahIM hai // 34 // Age-maunavrata tapazcaraNake baDhAnevAlA aura kalyANoMkA saMcaya karanevAlA hai aisA do zlokoMse samarthana karate haiM - abhimAnAvane gRddhirodhAdvardhayate tapaH / maunaM tanoti zreyazca zrutaprazrayatAyanAt // 35 // ___ artha-- 'maunavrata dhAraNa karanA bhojanakI lolupatAko dUra karanevAlA hai aura isI maunavratase yAcanA na karanerUpa vratakI rakSA hotI hai isaliye yaha tapako baDhAtA hai| tathA maunavrata dhAraNa karanese zruta jJAnakA vinaya hotA hai isaliye vaha puNyako bhI baDhAtA hai / isaprakAra maunavratase do prakArake lAbha hote haiM // 35 // zuddhamaunAnmanaH sidhyA zukladhyAnAya kalpate / vAkAsadhdyA yugapatsAdhubailokyAnugrahAya ca // 36 // 2-sarvadA zasyate joSaM bhojane tu vizeSataH / rasAyanaM sadA zreSThaM sarogatve punarna kiM // artha-maunavrata sadA prazaMsA karane yogya hai aura phira bhojana karaneke samaya to aura bhI adhika prazaMsanIya hai| rasAyana ( auSadha ) sadA hita karanevAlA hai aura phira roga honepara to pUchanA hI kyA hai usasamaya vaha adhika hita karanevAlA hai hii| Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [261 __ artha-bhojana AdimeM aticAra rahita zuddha 'maunavrata pAlana karanese mana vaza ho jAtA hai tathA mana vaza honese vaha sAdhu arthAt saMyamI muni athavA dezasaMyamI gRhastha zukladhyAna | karane yogya ho jAtA hai aura usI zuddha maunavratase vacanakI siddhi honese arthAt eka sAtha tInoM lokoMkA anugraha karanemeM samartha aisI sarasvatIkI vibhUti prApta ho jAnese vaha gRhastha vA muni eka sAtha tInoM lokoMke bhavya puruSoMkA upakAra karane yogya ho jAtA hai / / 36 // 1. saMtoSaM bhAvyate tena vairAgyaM tena daya'te / saMyamaH poSyate tena maunaM yena vidhIyate // artha-jo mauna dhAraNa karatA hai vaha apanA saMtoSa baDhAtA hai vairAgya dikhAtA hai aura saMyamako puSTa karatA hai aisA samajhanA caahiye| laulyatyAgAttapovRddhirAbhimAnasya rakSaNaM / tatazca smvaapnoti| manaHsiddhiM jagatraye // artha-lolupatAkA tyAga karanese tapakI vRddhi hotI hai, kisIse yAcanA nahIM karanA isa abhimAnakI rakSA hotI hai aura usase tInoM lokoMmeM usakA mana vaza ho jAtA hai| zrutasya prazrayAccheyaH samRddheH syAtsamAzrayaH / tato manujalokasya prasIdati sarasvatI // artha-mauna dhAraNa karanese zrutajJAnakA vinaya hotA hai aura usase puNyakI vRddhi hotI hai aura usa puNyake nimittase manuSyapara sarasvatI prasanna hotI hai| vANI manoramA tasya zAstrasaMdarbhagarbhitA / AdeyA jAyate yena kriyate maunamujvalaM // artha-jo gRhastha nirdoSa maunavrata pAlana karatA / - Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 262 ] . cauthA adhyAya Age-niyatasamayataka aura sadA maunavratake vizeSa | udyApana ke nirNaya karane ke liye kahate haiM udyotanaM mahenaikaghaMTAdAnaM jinAlaye / asArvakAlike maune nirvAhaH sArvakAlike // 37 // artha-jo maunavrata apanI zakti ke anusAra kisI niyamita kAlaparyaMta pAlana kiyA gayA hai usakA udyApana' arthAt vizeSa phala prApta honekeliye usakA mAhAtmya pragaTa karanA cAhiye / baDe bhArI utsava athavA pUjAke sAtha2 arahaMta bhagavAnake maMdirameM eka ghaMTA samarpaNa karanA hI usakA udyApana hai| tathA jo maunavrata janmaparyaMta sadApheliye dhAraNa kiyA gayA hai usako janmaparyaMta nirAkula rItise nirvAha karanA hI usakA udyApana' hai // 37 // hai usakI vANI zAstrakI racanAse bharI huI, manohara aura sabako grahaNa karane yogya ho jAtI hai| padAni yAni vidyate vaMdanIyAni kovidaiH / sarvANi tAni labhyate prANinA maunakAriNA // artha-vidvAnoMko mAnya aise jitane pada haiM ve saba mauna dhAraNa karanevAleko svayaM milajAte haiM / 1-bhavyena zaktitaH kRtvA maunaM niyatakAlikaM / jineMdrabhavane deyA ghaMTaikA samahotsavaM // artha-bhavya zrAvakako apanI zaktike anusAra niyatakAlataka maunavrata pAlana karake usake udyApana karanekeliye jina maMdira meM utsavake sAtha eka ghaMTA arpaNa karanA cAhiye / 2-na sArvakAlike maune nirvAhavyatirekataH / udyotanaM paraM prAjJaiH - Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [263 Age--AvazyakAdi kAryoM meM apanI zaktike anusAra tathA sadA maunavrata dhAraNa karanese vANIke saba doSa naSTa ho jAte haiM aisA kahate haiM Avazyake malakSepe pApakArye ca vAMtivat / maunaM kurvIta zazvadvA bhUyo vAgdoSavicchide // 38 // ___artha-jisaprakAra vAMtimeM Acamana (kUralA ) karane taka mauna dhAraNa kiyA jAtA hai usIprakAra sAmAyika Adi chaha koMmeM, malamUtra nikSepaNa karanameM, dUsareke dvArA hiMsAdika pApakriyA honemeM, ca zabdase snAna maithuna Acamana Adi karanemeM dezasaMyamI gRhasthako maunavrata dhAraNa karanA cAhiye / muniyoM ko Upara likhI kriyAoMmeM jo jo kriyAyeM karanI paDatI haiM unameM tathA AhArako jAtesamaya aura AhAra lete samaya bhI maunavrata dhAraNa karanA caahiye| athavA kAyadoSakI apekSA kaThoravacana Adi aneka vANIke doSoMse kiMcanApi vidhIyate // artha-maraNa paryaMta pAlana kiye jAnevAle maunavratameM usake nirvAha karaneke sivAya aura kucha usakA udyApana nahIM hai| 3-sAmAyika vA devapUjanameM jo sAmAyikapATha vA pUjanapATha paDhA jAtA hai vA use svayaM bolanA paDatA hai usase maunavrata bhaMga nahIM ho jAtA / vaha pATha paDhanA to usake usa Avazyaka kAryameM hI zAmila hai| usa pAThake sivAya yadi vaha kucha laukika bAtacIta kare yA kisI laukika bAtakeliye izArA kera tA usase vaha maunavrata bhaMga ho jAtA hai| - Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAMy 264 ] cauthA adhyAya honevAle pApAsavako dUra karanekeliye sadA maunavrata dhAraNa karanA cAhiye / bhAvArtha-sadA mauna rahanA acchA hai paraMtu yadi sadA na bana sake to Upara likhI huI kriyAyeM karate samaya avazya dhAraNa karanA cAhiye // 38 // Age-satyANuvratakI rakSA karanekeliye kahate haiMkanyAgokSmAlIkakUTasAkSyanyAsApalApavat / syAtsatyANuvratI satyamapi svAnyApade tyajan // 39 // artha-vratI zrAvaka jisaprakAra kanyAsaMbaMdhI jhUTha bolanA, | gAya, bhaiMsa Adi pazu saMbaMdhI jhUTha bolanA, bhUmi saMbaMdhI jhUTha bolanA, jhUThI gavAhI denA aura rakSAkaliye rakkhe huye kisI dusare puruSake suvarNa Adi dravyako pacA jAnA AdikA tyAga karatA hai usIprakAra jisa satyake bolanase apanA tathA dUsarekA vadha baMghana hotA ho jaise corako cora kahanese apanA tathA usakA vadha baMdhana ho sakatA hai aise satyako bhI choDatA huA vaha satyANuvratI ho sakatA hai / jisa bAta ke kahanese rAjyakI orase apanA aura dUsarekA vadha baMdhana ho sakatA hai vaha sthUla jhUTha hai, aise sthUla jhUThako tathA yadi aisI koI saca bAta bhI ho to use bhI jo svayaM nahIM bolatA aura na kisI dusarese bulAtA hai vaha satyANuvratI zrAvaka kahalAtA hai / ___anya jAtikI athavA anyakI kanyAko apanI athavA apanI jAtikI kahanA athavA apanI vA apanI jAtikI SummGAINS Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [265 kanyAko dUsarekI athavA dUsarI jAtikI batalAnA kanyAloka vA kanyAsaMbaMdhI jhUTha hai| yahAMpara kanyA zabda upalakSaNa hai arthAt kanyA kahanese laDakA laDakI dAsa dAsI Adi saba manuSya striyAM lenI cAhiye |sbkeliye Upara likhe anusAra viparIta kahanA kanyA saMbaMdhI jhUTha hai / isIprakAra gAya bhaiMsa Adi pazuoMmeM jo thoDA dUdha detI hai use bahuta dUdhavAlI kahanA athavA jo bahuta dUdha detI hai use thoDA dUdha denevAlI kahanA gavAlIka vA gAyasaMbaMdhI jhUTha hai| yahAMpara bhI gAya zabdase saba pazu lene cAhiye / tathA dUsarekI bhUmiko apanI batalAnA athavA apanIko dUsare kI kahanA mAlIka athavA bhUmisaMbaMdhI jhUTha hai / yahAMpara bhI bhUmi kahanese bhUmi, vRkSa, makAna Adi | saba sthAvara (sthira ) cIjeM samajhanA caahiye| kanyAlIka, gavAlIka aura mAlIka ye tInoM hI jhUTha lokameM atyaMta niMdyarUpase prasiddha haiM isaliye zlokameM inakA hI nAma liyA hai, inake badale dvipada arthAt manuSyasaMbaMdhI jhUTha athavA catuSpada arthAt pazu saMbaMdhI jhUTha isaprakAra nahIM likhA hai / ye tInoM prakArake jhUTha saMsArameM atyaMta viruddha haiM isaliye inheM kabhI nahIM bolanA cAhiye / isaprakAra jhUThI gavAhI bhI nahIM | denA cAhiye / kisI viSayameM jisako pramANa mAna liyA hai | vaha yadi rizavat lekara athavA kisI IrSyA vA dveSase viparIta bolatA huA kahatA hai ki ' yaha aisA hI huA hai aura mere Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamrrrrrrammmmmmmm 266 ] cauthA adhyAya sAmane huA hai ' yaha jhUThI gavAhI kahalAtI hai / isa jhUThI gavAhImeM dUsare kisI puruSapara pApakA Aropa kiyA jAtA hai isaliye Upara kahe huye tInoM prakArake jhUThoMse yaha bhinna hai / jhUThI gavAhI denA dharma viruddha hai kyoMki gavAhI dete samaya pratipakSIkI yahIM prArthanA rahatI hai ki dharmase kahanA, adharma | mata karanA / isaliye dharmaviruddha honese jhUThI gavAhI kamI nahIM denI cAhiye / jo koI kisIke yahAM rakSA karanekeliye dharohara rakhatA hai use nyAsa kahate haiM yadi kisIne apane yahAM kucha sonA cAMdi Adi dharohara rakkhA hai to use pacA jAnekeliye kabhI jhUTha nahIM bolanA cAhiye, kyoMki aisA karanese vizvAsaghAta hotA hai / jisaviSayameM kucha jJAna nahIM hai athavA kisI tarahakA saMdeha hai usa viSayameM bhI kabhI jhUTha nahIM bolanA cAhiye / jaba ajJAna aura saMzayameM hI jhUTha bolanekA niSedha hai taba phira rAga dveSase jhUTha bolanA bahuta hI burA hai aisA jhUTha to kabhI nahIM bolanA cAhiye // 39 // ____ Age-lokavyavahArake anusAra kaunasA vAkya bolanA cAhiye aura kaunasA nahIM isakA upadeza dete hai lokayAtrAnurodhitvAtsatyasatyAdi vAkatrayaM / brUyAdasatyAsatyaM tu tadvirodhAnna jAtucit // 4 // artha--satyANuvratI zrAvakako lokavyavahArake anu| sAra Age kahe huye satyasatya, asatyasatya, satya asatya aise Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 267 tIna prakArake vacana bolane cAhiye aura asatyAsatya lokavyabahAra ke viruddha hai isaliye use kabhI nahIM bolanA cAhiye // 40 // Age - satyasatya AdikA svarupa tIna zlokoMmeM kahate haiM - yadvastu yaddezakAlaprabhAkAraM pratizrutaM / tasmiMstathaiva saMvAda satyasatyaM vaco vadet // 41 // artha -- jo padArtha jisa dezameM jisa kAlameM kahA hai, jo kucha usakA pariNAma vA saMkhyA kahI hai tathA jo kucha usakA raMga AkAra Adi kahA hai usa padArthako usI deza usI kAlakA kahanA, vahI usakA parimANa vA saMkhyA batalAnA aura vahI usakA raMga vA AkAra kahanA / vaha jaisA hai use vaisA hI jyoMkA tyoM yathArtha kahanA satyasatya hai / zrAvaka ko aisA satyasatya vacana sadA bolanA cAhiye // 41 // asatyaM vaya vAsoM'dho raMdhayetyAdi satyagaM / vAcyaM kAlAtikrameNa dAnAtsatyamasatyagaM // 42 // artha -- satyANutratI zrAvakako satyake Azrita vAkya arthAt jo loka vyavahAra ke anusAra satya mAne jAte hai aise asatya vacana bhI volanA caahiye| jaise lokameM kahate haiM "kapar3e buna" isa vAkyameM jo bunanA kriyA hai vaha kapaDepara nahIM hotI kiMtu taMtuoM para ( sUtapara) hotI hai, sUta bune jAte haiM kapaDe nahIM | isaliye kapaDepara bunanA kriyAkA prayoga karanA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] cauthA adhyAya yadyapi asatya hai tathApi lokameM aise vAkya bole jAte haiM aura ve asatya nahIM mAne jAte isaliye satyANuvratI zrAvakako aise vAkya bolanemeM satyANuvratakA ghAta nahIM hotA, isIprakAra raso. iyeko kahate haiM " bhAta pakA" isa vAkyameM bhI pahileke samAna satyase milA huA asatya bhASaNa hai kyoMki ' bhAta pakA' isa vAkyameM bhAta zabdakA prayoga cAMvaloM ke badalemeM kiyA gayA hai, vAstavameM cAMvala pakAye jAte haiM, bhAta nahIM, kyoMki jaba cAvala paka jAte haiM aura sugaMdha komala aura svAviSTa ho jAte haiM taba unheM bhAta kahate haiM / paraMtu loka vyavahArameM bhAta pakAo aisA prayoga hotA hai isaliye loka vyavahArake anusAra aisA prayoga karanemeM bhI satyANuvatakA ghAta nahIM hotaa| isIprakAra -- ATA pIso ' ' makAna banAo' Adi vAkya jAnanA / ye saba asatyasatya vAkya haiM kyoMki lokameM ye bole jAte haiM isaliye satya haiM aura vAstavameM asatya haiM isaliye asatyasatya haiM / inake bolanemeM satyANuvratakI hAni nahIM hotii| isIprakAra jo satya vacana asatyAzrita hoM arthAt satyAsatya hoM unake bolanese bhI satyANuvratameM kucha hAni nahIM hotI isaliye aise vAkya bhI vratI zrAvakako volane | cAhiye / jaise " yaha vastu tujhe paMdraha dinameM dUMgA" aisA kahakara bhI usa vastu ke na milanese athavA anya kisI kAraNase | paMdraha dinake badale vaha mahine vA varSa dina bAda detA hai| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sAgAradharmAmRta [ 269 isaliye " yaha vastu tujhe paMdraha dinameM dUMgA" yaha vAkya satyAsatya hai, kyoMki usane jisa vastu ke deneko kahA thA vaha dI isaliye usa vAkyameM itanA satya hai aura paMdraha dinake badale mahine vA varSadinameM dI yaha asatya hai / isaprakAra aise vAkya satyAsatya kahalAte haiN| aise vAkya lokameM bole jAte haiM isaliye aise vAkyoMse satyANuvratakA nAza nahIM hotA / ataeva aNuvratI zrAvakako aise vAkya bhI kahIM kahIMpara bolanA cAhiye // 42 // yatsvasya nAsti tatkalpe.dAsyAmItyAdi saMvidA / vyavahAraM viraMdhAnaM nAsatyAsatyamAlapet // 43 // artha-jo padArtha apanA nahIM hai usake viSayameM aisI pratijJA karanA ki " tujhe maiM yaha padArtha kala dina avazya dUMgA" aise vAkyoMko asatyAsatya kahate haiM / kyoMki jaba vaha padArtha apanA hI nahIM hai to kala dina vaha use kahAMse de sakegA ? arthAt kabhI nahIM isaliye aise vAkyoMse loka vyavahAra ruka jAtA hai, usameM aneka tarahakI bAdhAyeM A jAtI haiN| ataeva satyANuvratI zrAvakako aise asatyAsatya vAkya kabhI nahIM bolanA cAhiye / aise vAkya satyANuvratakA nAza karanevAle haiM // 43 // Age-bhogopabhogameM kAma AnevAle jhUThake sivAya jo Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 270 ] cauthA adhyAya pAMcaprakArakA jhUTha hai usakA sadA tyAga karanA cAhiye aisA kahate haiM moktuM bhogopabhogAMgamAnaM saavdymkssmaaH| ye te'pyanyatsadA sarva hiMsetyujjhaMtu vAnRtaM / / 44 // artha-jo gRhastha samasta ayogya bacanoMke tyAga karanemeM asamartha haiM ve bhogopabhogake sAdhana mAtra jhUThako bola sakate haiM yaha bAta vA zabdase sUcita hotI hai / vA arthAt bahuta kahanese kyA ? jo gRhastha bhojana Adi bhoga aura strI vastra Adi 'upabhoga ina donoM ke sAdhana aise 'kheta jota' ityAdi prANiyoMkI hiMsA karanevAle 'pApasahita vacanoM ko choDa nahIM 1-bhuktvA parihAtavyo bhogo bhuktvA punazca bhoktavyaH / upabhogo'zanavasanaprabhRtipaMceMdriyo viSayaH // artha-jo bhojana, gaMdha, mAlA Adi paMceMdriyoMke aise viSaya haiM ki jo bhogakara choDa diye jAte haiM jinakA bhoga phira nahIM ho sakatA unheM bhoga kahate haiM, aura jo vastra strI Adi aise viSaya hai ki jo vehI bAra bAra bhoganemeM Ate haiM unheM upabhoga kahate haiN| -yaha bhUmi merI hai, maiM isa khetako jotatA hUM kiMvA jotUMgA ityAdi vAkyoMko pApasahita vacana kahate haiN| kyoMki yaha bhUmi merI hai aisA kahanese usa bhUmi saMbaMdhI honevAlI hiMsA bhI usIko lagatI hai, -- maiM jotatA hUM' 'tU jota ' aisA kahanemeM jotanemeM jo hiMsA hogI usakA bhAgI vaha hogA hI aura hiMsA honA vA karanA pApa hai vaha pApa jina vacanoMse sUcita hotA hai ve saba pApasahita vacana kahalAte haiN| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 271 sakate aise dharmAtmA puruSoMko jitane jhUTha haiM ve saba hiMsAke paryAya honese 'hiMsAsvarupa hI haiM kyoMki jaisA pramattayoga hiMsAmeM hai vaisA hI ina nIce likhe huye asatyoM meM hotA hai yahI samajhakara bhogopabhogoMke sAdhana aise pApasahita vacanoMke sivAya sadalapana Adi pAMca prakArake jo jhUTha haiM una sabakA tyAga sadAkeliye kara denA caahiye| yahAMpara itanA aura samajha lenA cAhiye ki pramattayogake vinA jahAM heya upAdeyakA upadeza diyA jAtA hai vahAMpara zrotAko burA laganepara bhI asatya nahIM hai / isaparase kisIne jo yaha kahA hai ki "sA mithyApi na gImithyA yA gurvAdiprasAdinI " arthAt "jo guru Adiko prasanna karanevAlI vANI hai vaha yadi mithyA (jhUTha ) bhI ho tathApi vaha mithyA nahIM ginI jAtI" isakA bhI grahaNa kara lenA cAhiye kyoMki usameM bhI pramattayoga nahIM hai| 1-asatya bhASaNako hiMsA isaprakAra samajhanA cAhiye ki asatya aura hiMsA ina donoMmeM dUsareke cittako duHkha pahuMcAnevAle samAna pariNAma hote haiM tathA pramattayoga arthAt kaSAyasahita mana vacana kAyakI pravRtti bhI donoM bhI samAna hai / jisaprakAra rAgadveSake abhAva honepara jIvake prANoMkA ghAta hote huye bhI hiMsA nahIM ginI jAtI usIprakAra rAga dveSa Adi kaSAyoMke abhAva honepara jhUTha vacana bhI asatya nahIM mAne jAte / likhA hai hetau pramattayoge nirdiSTe sakalavitathavacanAnAM / heyAnuSThAnAde| ranuvadanaM bhavati nAsatyaM // saba prakArake jhUTha bolanemeM pramattayoga hI Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] cauthA adhyAya sadalapana, asadudbhAvana, viparIta, apriya, aura garhita aise pAMca prakAra ke asatya vacana haiN| usameM se ' AtmA koI padArtha nahIM hai / aise vacanoMko sadalapana kahate haiM kyoMki aise vacanoM meM vAstavameM jisakI sattA hai aura jisake dvArA vaha kaha rahA hai aise AtmAkA apalapana arthAt niSedha kiyA gayA hai| " yaha AtmA samasta jagatameM vyApta hai athavA cAMvalakI kaNikAke samAna hai " aise vacanoMko asadudbhAvana kahate haiM / kyoMki aise vAkyoM meM AtmAkA jo parimANa kahA gayA hai vaha vAstavika nahIM hai| isaliye jina vacanoMse vA. stavika na hone para bhI kalpanA kiyA jAtA hai aise vacanoMko asadudbhAvana kahate hai| gAyako ghoDA kahanA viparIta hai| kAneko kAnA kahanA apriya hai / kyoMki kAne manuSyako kAnA kahanA apriya lagatA hai| are vezyA putra ! vidhavA putra ! Adi kahanA gahita vA niMdya vacana haiM, inheM sAkroza bhI kahate haiM / ye pAMcaprakArake asatya vacana vratIzrAvakako avazya choDa dene cAhiya // 44 // kAraNa batalAyA hai isaliye heya upAdeya Adi anuSThAnoMkA kahanA bhI jhUTha nahIM hotA / bhAvArtha-jhUThavacanake tyAgI mahAmuni bArabAra heyo. pAdeyakA upadeza dete haiM unake pApaniMdaka vacana pApI jIvoMko tIrase | apriya lagate haiM unheM sunakara saikaDoM pApI jIva dukhI hote haiM paraMtu una munirAjako asatya bhASaNakA doSa nahIM lagatA, kkoMki unake bacanoMmeM kaSAya aura pramAda nahIM hai| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta .. [273 | Age--satyANuvratake pAMca aticAra choDa denekeliye | kahate haiM mithyAdizaM rahobhyAkhyAM kUTalekhakriyAM tyajet / nyastAMzavismatranujJAM maMtrabhedaM ca tadvataH // 45 // artha--satyANuvrata pAlana karanevAle zrAvakako mithyopadeza, rahobhyAkhyA, kUTalekhakriyA nyastAMzavismartranujJA, aura maMtrabheda ina pAMcoM aticAroMkA tyAga kara denA cAhiye / mithyApadezako hI mithyAdik kahate haiM / svargamokSakI sAdhana aisI vizeSa vizeSa kriyAoMmeM kisI dUsare puruSakI viparIta pravRtti karAneko mithyopadeza kahate haiN| jaise svarga ki sataraha milatA hai, mokSakA kAraNa kyA hai, ityAdi viSayameM kisIko saMdeha huA aura usake dUra karanekeliye usane pUchA to ajJAnase hI svarga mokSa. milatA hai ityAdi viparIta kathana karanA mithyopadeza hai / athavA satyANuvratI zrAvakako dUsareko duHkha pahuMcAnevAle vacana kahanA asatya hI hai / isaliye pramAdase athavA dveSase jinavacanoMse dUsaroMko duHkha pahuMcatA ho aise vacana kahanA satyANuvratIkoliye aticAra hai| jaise ' ina ghor3e UMToMpara bojhA lAdo' 'corako mAro' ityAdi niSprayojana bacana kahanA athavA kisI vivAdameM dUsareko phaMsAnekI yukti svayaM kahanA athavA kisI anyase kahalavAnA Adi saba mithyopadeza hai| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwww. m ammimeman 274 ] cauthA adhyAya rahobhyAkhyA--jisake prakAza karanese una donoM strIpuruSoMko athavA anya strI puruSoMko tIvra rAga vA krodha utpanna ho aisI kisI ekAMta sthAnameM strIpuruSoMke dvArA kI huI gupta kriyAoMko prakAza kara denA rahobhyAkhyA hai / yadi haMsI khela AdimeM hI ye gupta kriyAyeM prakAza kI jAyaM to aticAra hai / yadi ye hI gupta kriyAyeM kisI doSako pragaTa karaneke abhiprAyase kI jAyaM to phira usakA satyANuvrata hI | bhaMga ho jAtA hai, aisA samajhanA caahiye| kaTalekhakriyA--kisI puruSane jo vacana nahIM kahA hai athavA jo kAma nahIM kiyA hai usako kisI anya puruSakI preraNAse phaMsAne vA Thaganekeliye " isane aisA kahA hai athavA aisA kAma kiyA hai " aise vAkya likhanA kUTalekhakriyA hai / athavA kisI dUsare puruSake akSaroMke samAna akSara likhanA vA mohara banAnA Adi bhI kisIke matameM kUTalekhakriyA mAnI jAtI hai| nyastAMzavismanujJA--kisI puruSake dvArA rakkhe huye suvarNa Adi dravyake kucha aMza bhUlajAnepara use dete samaya vaisI hI saMmati vA AjJA denA nyastAMzavisarcanujJA hai / jaise jinadattane dhavaladattake pAsa pAMca hajAra rupaye jamA kiye the, kucha dina bAda jinadatta apane rupaye lene AyA paraMtu | vaha apane rupayoMkI saMkhyA bhUla gayA thA aura pAMca hajArakI | Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradhAmRta [275 jagaha cAra hajAra smaraNa rahe the, isaliye usane dhavaladattake pAsa jAkara cAra hajAra rupaye mAMge / dhavaladattako mAlUma hai ki isake pAMca hajAra rupaye jamA haiM tathApi " hAM bhAI, tU apane saba rupaye le jA" aisA kaha kara use cAra hajAra rupaye hI dilAnekI saMmati denA nyastAMzavismatranujJA nAmakA aticAra hai isIko nyAsApahAra kahate haiM / maMtrabheda-kisI zarIrake vikArase athavA bhoha calAnA Adise dUsareke abhiprAyako jAnakara IrSyA athavA dveSase use pragaTa karanA athavA apanemeM vizvAsa rakhanevAle mitroMne apane sAtha jo lajjA Adi karanevAlI vAtacIta kI hai use prakAza | kara denA maMtrabheda hai| zrI somadevane apane yazastilakacaMpUmeM " maMtrabhedaH parIvAdaH paizUnyaM kUTalekhanaM / mudhAsAkSipadoktizca satyasyaite vighAtakAH " arthAt " maMtrabheda, niMdA, cugalI khAnA, jhUThe lekha likhanA aura mithyA sAkSI denA" aise pAMca aticAra kahe haiM / tathA svAmI samaMtabhadrAcAryane bhI isIprakAra kahe haiN| ye aticAra Upara likhe huye mithyopadeza Adi aticAroMse bhinna haiM tathApi ve saba " pare'pyUhyAstathAtyayAH " arthAt ." isIprakArake aura bhI aticAra kalpanA karalenA " isa isI adhyAyake aThArahaveM zlokake vAkyase grahaNa kiye jAte haiN| bhAvArtha-satyANuvratIko ye saba aticAra choDa dene caahiye||45|| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ] cauthA adhyAya Age-acauryANuvratakA lakSaNa kahate haiMcauravyapadezakarasthUlasteyavrato mRtasvadhanAt / paramudakAdezcAkhilabhogyAnna harehadIta na prsv||46!! artha-jisane sthUla corIkA tyAga kiyA hai arthAt yaha cora hai, yaha dharmapAtakI hai, yaha hiMsaka hai ityAdi nAma dharAnevAlI corIko sthUla corI kahate haiM athavA kisIkI dIvAla phoDakara vA aura kisItaraha vinA diyA huA dUsarekA dhana le lenA bhI sthUlacorI hai aisI sthUlacorIkA jisane tyAga kara diyA hai aise acauryANuvratI zrAvakako jisake putra pautra Adi koI saMtAna nahIM hai, jo vinA saMtAna choDe hI bhara gayA hai aise mere huye bhAI bhatIje Adi kuTuMbI puruSake dhanako choDakara tathA jala ghAsa miTTI Adi padArtha joki sArvajanika haiM jinako vahAMke sabaloga athavA dUsarI jagahase Aye huye loga bhI apanI icchAnusAra kAmameM lAte haiM, jinheM kAmameM lAne ke liye rAjA vA usake svAmIne sAmAnya AjJA de rakharakhI hai aise padArthoMko choDakara bAkI saba dUsarekA vinA diyA huA cetana acetanarUpa dravya na to svayaM grahaNa karanA cAhiye aura na uThAkara kisI dUsareko denA cAhiye / bhAvArtha-acauryANuvratI zrAvaka jinakA koI aura vArisa nahIM hai aise mare huye kuTuMbI puruSoMkA dhana vinA diyA huA bhI le | sakatA hai paraMtu unake jIvita rahate huye unake dhanako vinA RPINK.RLAITAMINADIA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [277 diye nahIM le sakatA / jo dravya apane liye de diyA gayA hai vaha phira dUsarekA nahIM kahalA sakatA, phira vaha apanA hI kahA jAtA hai / isIprakAra pAnI, ghAsa, miTTI Adi sAdhAraNa sabake kAmameM Ane yogya padArthoM ko bhI acauryANuvratI vinA diye le sakatA hai kyoMki usa padArthako sabake lenekeliye usake svAmIkI sAdhAraNa AjJA hai aura usa padArthako lenase vaha cora vA pApI bhI nahIM kahA jA sakatA / isaliye ina do tarahake padArthoM ko choDakara bAkI saba taraha ke dUsareke padAA~ko acauryANuvratI na svayaM letA hai aura na uThAkara kisIko detA hai // 46 // Age-pramattayogase vinA diye huye eka tRNako bhI grahaNa | karane athavA uThAkara kisI ko denese acauryavrata bhaMga ho jAtA hai aisA kahate haiM saMklezAbhinivezena tRnnmpynybhrtRkN| adattamAdadAno vA dadAnastaskaro dhruvaM // 47 / / artha-jo puruSa saMkleza pariNAmoMse arthAt yaha padArtha mujhe cAhiye aise lobha athavA usakI hAni karanerUpaM dveSase vinA diye huye dusareke tRNa Adi nakucha padArtha bhI grahaNa karatA hai athavA uThAkara dUsareko de detA hai vaha avazya hI cora hai, aisA karanese usakA acauryavrata naSTa ho jAtA hai| isase itanA aura Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] cauthA adhyAya samajha lenA cAhiye ki jaba lobha vA dveSase tRNa grahaNa karatA huA bhI cora hai taba yadi vaha usI lobha vA dveSase suvarNa Adi | kImatI padArtha grahaNa kare athavA uThAkara kisIko de deve to vaha avazya cora hai hI, isameM koI saMdeha nahIM hai / isase yaha bhI siddha hotA hai ki jaba vaha pramattayogase vinA dIhuI kisIkI | vastu legA yA kisIko degA to cora hai / yadi vinA pramattayogake vinA dI huI koI vastu grahaNa bhI karale tathApi vaha cora nahIM hai jaise mahAmuni pramattayogake vinA vinA diye huye karmavargaNAoMko grahaNa karate huye bhI ve cora nahIM kahalAte // 47 // Age-jo dhana pRthvImeM gaDhA hai yA aisA hI kahIM paDA hai vaha bhI rAjAkA hai usake bhI na lenekA niyama karanA cAhiye aisA kahate haiM na svAmikamiti grAhyaM nidhAnAdi dhanaM yataH / dhanasyAsvAmikasyeha~ dAyAdo medinIpatiH / / 4 / / artha--acauryANuvratI zrAvakako isakA svAmI koI | nahIM hai isaliye yaha dUsarekA dravya nahIM hai aisA samajhakara jo dravya nadI, guphA gaTThA vA khAni AdimeM rakkhA hai use bhI nahIM lenA cAhiye / kyoMki jisakA koI svAmI nahIM hai aise dhanakA sAdhAraNa svAmI rAjA mAnA jAtA hai // 48 // ___ Age--jo dravya apanA hI hai, paraMtu yadi usake apane Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [279 honemeM saMdeha ho to usake bhI na lenekA niyama karanA cAhiye aisA kahate haiM svamapi svaM mama syAdvA na veti dvAparAspadaM / yadA tadAdIyamAnaM vratabhaMgAya jAyate // 49 // artha--jisasamaya apane dravyameM bhI " yaha dravya merA hai yA nahIM " aisA saMdeha ho usasamaya yadi vaha usa apane dravyako bhI svayaM letA hai yA anya kisIko de detA hai to usake acauryANuvratakA bhaMga ho jAtA hai / bhAvArtha--jisa dravyameM merA hai yA nhiiN| aisA saMdeha ho to use bhI nahIM lenA cAhiye // 49 // Age-acauryANuvratake aticAra choDanekeliye kahate haiM caurpryogcauraahtgrhaavdhikhiinmaantulN| pratirUpakavyavahRtiM virUddharAjye'pyatikramaM jahyAt // 50 // __ artha-acauryANuvratI zrAvakako cauraprayoga, caurAhRtagraha, adhika hInamAnatulA, pratirUpakavyavahRti aura virUddharAjyAtikrama ye pAMcoM aticAra choDa dene caahiye| cauraprayoga-jo puruSa svayaM corI karatA hai athavA kisI anyakI preraNAse corI karatA hai use "tU corI kara" isaprakAra preraNA karanA, athavA jisako corI karanekI preraNA kI hai use corI karanemeM " yaha tU bahuta acchA karatA hai " aisI Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cinema - epalaansonawan | 280 ] cauthA adhyAya anumati denA, tathA corI karaneke sAdhana kusA, kaiMcI, kamaMda, Adi padArtha denA athavA aise padArtha becanA Adiko caurapayoga kahate haiM / yahA~para jisane " maiM corI nahIM karUMgA aura na karAUMgA" aisA vrata svIkAra kiyA hai usakA acauryavrata Upara kahe huye cauraprayogase bhaMga ho jAtA hai phira bhI isako aticAra kahA hai isakA kAraNa yaha hai ki " tuma vinA vyApArake vyartha hI kyoM baiThe rahate ho ? yadi tumhAre pAsa kucha khAne pIne ko nahIM hai to maiM detA hUM, tumhArI lAI huI vastuko kharIdane vAlA yadi koI nahIM hai to mujhe de jAnA, maiM beca dUMgA" isaprakArake vacanoMse coroMko corI karanemeM preraNA karatA hai| unako spaSTa rItise nahIM kahatA ki tuma corI karo paraMtu corako uddezakara aise vAkya kahatA hai ki jinheM sunakara ve corI karanemeM laga jAyaM paraMtu vaha svayaM aisI kalpanA karatA hai ki 'maiMne vyApAra karanekeliye ye padArtha magAye haiM' isaprakAra aMtaraMga vratakA bhaMga aura bAhyavatakA abhaMga honase cauraprayogako aticAra kahA hai| caurAhatagraha-jisako corI karanekI preraNA bhI nahIM kI hai aura na jisakI anumodanA hI kI hai aisA cora yadi suvarNa vastra Adi dravya lAve aura vaha mUla dekara kharIda liyA jAya athavA adhika leliyA jAya to use caurAhRtagraha kahate haiN| corake dvArA lAyA huA padArtha adhika mUlyakA hokara bhI gupta rItise editainmetersn raem asarnindmemo Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namara. sAgAradharmAmRta [ 281 ( chipakara ) thoDese mUlyameM le liyA jAtA hai athavA tarajUmeM pAsaMgakara adhika le liyA jAtA hai, isaliye lenevAlA cora ginA jAtA hai aura isataraha usake bAhyavratakA bhaMga ho jAtA hai| paraMtu lenevAlA yaha hI samajhatA hai ki maiM yaha vyApAra karatA hUM, corI nahI, isaprakAra usake aMtaraMga vratakA bhaMga nahIM hotA / isataraha corAhRtagrahameM vratakA bhaMga aura abhaMga | donoM honese vaha aticAra ginA jAtA hai| ____ adhikahInamAnatulA--sera pAyalI gaja hAtha Adi mApaneko mAna kahate haiM aura tolaneko unmAna vA tulA kahate haiM / koI padArtha dUsareko dete samaya choTe mApase nApanA athavA halake bajanase taulanA aura letesamaya baDe mApase nApakara lenA vA bhArI bajanase taulakara lenA adhika hInayAnatulA kahalAtA hai yaha bhI bhaMgAbhaMgasvarUpa honese aticAra hotA hai| pratirUpaka vyavahRti--kisI adhika kImatI vastumeM usIke sadRza kama kImatI koI anya padArtha milAkara becanA yA vyavahAra karanA pratirUpakavyavahRti kahalAtI hai / jaise cAMvaloMmeM palaMji, ghImeM carvI vA tela, hIMgameM goMda, telameM mUtra, asalI sonA cAMdImeM nakalI sonA cAMdI Adi milAkara asalIke bhAvase becanA pratirUpakavyavahRti hai adhikahInamAna Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arramanawrrrrrrrrrrrrrrr wrmwarrammmwww.x 282 ] cauthA adhyAya tulA aura pratirUpakavyavahRti ina donoMse dUsarekA adhika dravya liyA jAtA hai isaliye corI honese donoMse hI vratakA bhaMga hotA hai paraMtu ina donoMko karanevAlA aisA samajhatA hai ki kisIkA ghara phoDakara mAla nikAlalenA hI corI hai, yaha corI thoDe hI hai, yaha to vyApArakI eka kalA vA caturAI hai, yaha vyApArakI caturAI maiM karatA hUM, corI nahIM / isaprakAra apane pariNAmoMse acauryavratakI rakSA karanekeliye vaha sadA taiyAra rahatA hai isaliye usakA aMtaraMga vrata bhaMga nahIM hotaa| isaprakAra vratakA bhaMga abhaMga donoM honese adhikahInamAnatulA aura pratirUpakavyavahRti ye donoM hI aticAra haiM / viruddha rAjyAtikrama--kisI rAjAkA chatra bhaMga honepara vA rAjya naSTa honepara athavA usapara kisI balavAna rAjAkA AkramaNa honepara ucita nyAyase anyathA arthAt anucita pravRtti karanA, adhika kImatI vastu kama kImatame lenA athavA kama kimatI vastu adhika kimatameM becanA Adiko viruddha rAjyAtikrama kahate haiM athavA paraspara dveSa karanevAle rAjAoMkI jo bhUmi aura senA Adi niyamita hai use viruddha rAjya kahate haiM usakA ullaMghana karanA arthAt una donoMke paraspara kiye huye niyamoMko toDanA vA unake niyamoMke viparIta calanA viruddha rAjyAtikrama hai / jaise kisI eka rAjyameM rahanevAle manuSyako usake viruddhavAle dUsare Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta . rAjyameM bhejadenA athavA dUsare rAjyake kisI manuSyako apane rAjyameM bulA lenaa| yadyapi eka rAjyase dUsare rAjyameM jAnemeM koI doSa nahIM hai paraMtu vaha rAjAkI AjJAnusAra nahIM gayA hai| lokameM isaprakAra svAmIkI AjJAke vinA viruddhavAle rAjyameM jAnevAle logoMko corI karane kA hI daMDa diyA jAtA hai kyoMki svAmIkI AjJA vinA niyamita kAmase bAhara kAma karanA corI ginI jAtI hai / isaliye paraspara dveSa rakhanevAle rAjyoM meM se vinA rAjAkI AjJAke eka dusareke rAjya meM jAnA athavA chatrabhaMga Adi honevAle viruddha rAjyameM kImatI padArtha kama kImatameM lenA vA kama kImatI adhika kImatameM becanA Adi kAmoMse acauryavratakA bhaMga hotA hai paraMtu eka rAjyase dUsare rAjyameM jAnevAlA samajhatA hai ki maiMne kucha corI nahIM kI hai maiM kevala vyApAra karane ke liye yahAM AyA hUM corIke liye nahIM, isaprakAra vaha apane vratoMkI rakSA karane meM bhI tatpara rahatA hai / tathA kImatI vastuko kama kImatameM lenevAlA vA kama kImatI vastuko adhika kImatameM becanevAlA bhI samajhatA hai ki maiM yaha vyApAra karatA hUM corI nahIM, isaprakAra usake pariNAmoMse vratoMkI rakSA bhI hotI hai tathA aise kAma karanevAloMko saMsArameM bhI koI cora nahIM kahatA isaliye usake aMtaraMga vratoMkA bhaMga nahIM hotaa| isaprakAra acauryavratakA bhaMga aura abhaMga honese viruddharAjyAtikrama bhI aticAra hI ginA jAtA hai| WHATSA M SUSILAGHAASHASABAISIPORADABAD Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] cauthA adhyAya athavA isaprakAra samajhanA cAhiye ki cauraprayoga Adi pAMco hI spaSTa corI haiM paraMtu yadi ve kisI ke saMbaMdhase kiye jAyaM athavA kisI anya prakArase kiye jAyaM to ve aticAra kahalAte haiN| yahAMpara koI koI aisI zaMkA karate haiM ki Upara likhe huye cauthaprayoga Adi pAMco hI aticAra rAjA aura rAjasevakoMke saMbhava nahIM ho sakate paraMtu unakA yaha kahanA ThIka nahIM hai kyoMki pahilA aura dUsarA arthAt cauraprayoga aura caurAhRtagraha ye do to rAjAoMke tathA rAjasevakoMke sahaja ho sakate haiN| tIsarA aura cauthA arthAt adhika hInamAnatulA aura pratirupakavyavahRti ye donoM bhI unake ho sakate haiM / jaba rAjA apane khajAne athavA bhaMDAra AdikI taula mApa karatA hai athavA sevakoMse karAtA hai usasamaya usase tathA usake sevakoMse adhika hInamAnatulA aticAra ho sakatA hai / tathA jaba rAjA apanI kisI vastu ke badale dUsarI vastu kharIdatA hai athavA aura koI vastu kharIdatA vA becatA hai usasamaya una donoM ke pratirUpakavyavahRti aticAra saMbhava ho sakatA hai| isIprakAra viruddharAjyAtikrama bhI ho sakatA hai / jaba koI zUra puruSa kisI rAjAkI sevA karatA hai vaha yadi kisItaraha apane svAmIke viruddha rAjAkI sahAyatA kare to usake viruddha rAjyAtikrama aticAra lagatA hai / jaba koI mAMDalika rAjA arjas Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 285 apane samrATke viruddha kisI anya rAjAkI sahAyatA karatA hai taba usake viruddha rAjyAtikrama aticAra hotA hai / zrI somadeva AcAryane adhika taulanA vA mApanA aura kama taulanA vA mApanA ina donoMko alaga alaga do aticAra mAne haiM / unhoMne likhA hai - " mAnavannyUnatAdhikye stenakarma tato grahaH / vigrahe saMgraho'rthasyAsteyasyaite nivartakAH // " arthAt -" jo vastu taulane vA nApane yogya hai use dete samaya kama taulakara vA kama nApakara denA lete samaya adhika taulakara vA adhika mApakara lenA, corI karAnA, corase curAye huye padArthako lenA vA kharIdanA aura yuddha ke samaya padArthoMkA saMgraha karanA ye pAMca acauryavrata ke aticAra haiM // 50 // Age -- svadAra saMtoSa aNuvratako svIkAra karane kI vidhi kahate haiM-- pratipakSabhAvanaiva na ratI riraMsAruji pratIkAraH / ityapratyayitamanAH zrayatvahiMsraH svadAra saMtoSaM // 51 // artha - - " strIke saMbhoga karanekI icchA honA eka prakArakA roga hai aura usake dUra karanekA upAya usa icchA ke pratikUla brahmacaryakI bhAvanA hai arthAt cittameM brahmacaryavratakA bArabAra citavana karanese hI strI ke sAtha saMbhoga karanekI icchArUpa rogakA nAza ho jAtA hai strIke sAtha saMbhoga karane se vaha naSTa nahIM hotA " aisA dRDha nizcaya jisake aMtaHkaraNameM nahIM huA hai aise thoDIsI hiMsA karanevAle aNuvratI zrAvakako svadAra saMtoSavrata dhAraNa karanA cAhiye, arthAt use Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina Rav - 286 ] cauthA adhyAya kevala apanI hI strImeM athavA kevala apanI hI strIyoMke dvArA maithunarUpa rogI zAMtikara zarIra aura manakA svAsthya saMpAdana karanA cAhiye / bhAvArtha-jo brahmacaryavrata dhAraNa nahIM kara sakatA use svadArasaMtoSavrata svIkAra karanA cAhiye // 51 // Age-svadArasaMtoSa kisake ho sakatA hai so kahate haiMso'sti svadArasaMtoSI yo'nytriiprkttstriyau| na gacchatyaso bhItyA nAnyairgamayati tridhaa||52|| __ artha--parigRhIta athavA aparigRhIta dUsare kI strIko anyastrI kahate haiM, jo strI apane svAmIke sAtha rahatI ho use parigRhIta kahate haiM aura jo svataMtra ho athavA jisakA pati paradeza gayA ho aisI kulAMganA anAtha strIko aparigRhItA kahate haiM / kanyAkI ginatI bhI anyastrImeM hai, kyoMki usakA pati honevAlA hai athavA mAtA pitA AdikI parataMtratAmeM rahatI hai isaliye vaha sanAtha anyastrI ginI jAtI hai| vezyAko prakaTastrI kahate haiM / jo puruSa kevala pApake bhayase mana vacana kAyase, kRta kAritase athavA anumodanAse bhI anyastrI aura vezyAoMko sevana nahIM karatA hai aura na parastrIlaMpaTa puruSoMko sevana karAnekI preraNA karatA hai vaha gRhastha svadArasaMtoSI kahalAtA hai arthAt jo apanI dharmapatnI meM hI saMtoSa rakhatA ho, maithunasaMjJAke pratIkAra karanekI icchAse kevala apanI hI strIko sevana karanerUpa svadArasaMtoSa aNuvrata - - Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [287 | ko dhAraNa karatA ho vahI svadArasaMtoSI hai / Upara jo kevala pApake bhayase anya strI aura vaizyAoMko sevana nahIM karatA" aisA likhA hai usakA abhiprAya yaha hai ki yadi vaha rAjA Adike bhayase parastrI vA vezyAkA tyAga kare to vaha svadAra saMtoSI nahIM ho sktaa| yahAMpara itanA aura samajha lenA cAhiye ki jo madya mAMsa madhu aura pAMcoM udaMbaroMke tyAgarupa aSTa mUlaguNoMko aticAra rahita pAlana karatA hai aura vizuddha samyagdRSTI hai usIkeliye yaha kathana hai, jo puruSa svastrIke samAna sAdhAraNa striyoMkA ( vezyAoMkA ) bhI tyAga nahIM kara sakatA, kevala parastrIkA hI tyAga karatA hai vaha bhI brahmacaryANuvratI mAnA jAtA hai / isakA bhI kAraNa yaha hai ki brahmacaryANuvrata do prakArakA hai eka svadArasaMtoSa aura dUsarA parastrItyAga / saMsArameM apanI strIke sivAya do prakArakI striyAM hai eka anyastrI aura dUsarI vezyA vA prakaTastrI / ina donoMke tyAgakI apekSAse brahmAcaryANuvrata bhI do prakArakA ho jAtA hai / jo donoMko tyAga karatA hai vaha svadArasaMtoSI haiM aura jo kevala parastrIkA tyAga karatA hai vaha parastrItyAgI 'kahalAtA 1-zrI samaMtabhadrasvAmIne bhI kahA hai-" na ca paradArAn gacchati na parAn gamayati ca pApabhIteryat / sA paradAranivRttiH svadArasaMtoSa nAmApi // " arthAt-" jo pApake bhayase parastrIsevana nahIM karatA aura na dUsaroMko sevana karanekI preraNA karatA hai usakA vaha parastrItyAga vrata kahalAtA hai aura vaha svadAra saMtoSarUpase bhI hotA hai|" mar Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ] cauthA adhyAya hai / unameM se jisako dezasaMyamakA khUba abhyAsa hai aise naiSThika zrAvakako pahilA svadArasaMtoSa vrata hotA hai aura jo dezasaMyamake abhyAsa karane ke liye taiyAra huA hai athavA jo usakA sAdhAraNa abhyAsa kara rahA hai usake | dUsarA parastrItyAga aNuvrata hotA hai / zrI somadeva AcAryane bhI yahI bAta kahI hai-"vadhUvittastriyau muktvA srvtraanytjjne| mAtA svasA tanUjeti matirbrahma gRhAzrame // " arthAt ' apanI strI aura vittastrI vezyAko choDakara zeSa samasta striyoM meM mAtA bahina aura putrIke samAna buddhi rakhanA gRhasthAzramameM brahmacarya mAnA jAtA hai " zrIvasunaMdisaiddhAMtikadevane darzanapratimAkA | svarUpa " paMcuMbarasahiyAI satta vi vasaNAi jo vivajjeI samma tavisuddhamaI so daMsaNasAvao bhaNio" arthAta-"jo pAMcoM udaMbara sahita sapta vyasanoMkA tyAgakara vizuddha samyagdarzana dhAraNa karatA hai vaha darzanika zrApaka hai '' jo aisA kahA hai unake mata ke anusAra brahmacarya aNuvratakA svarUpa isaprakAra jAnanA "pavvesu itthisevA aNaMgakIDA sayA vivajeI / thUla aDa vaMbhayArI jiNehiM bhaNido pvynnmmi||' arthAt-"jo parva ke dinoM meM strIsevanakA tyAga karatA hai tathA anaMgakrIDAkA sadA tyAga karatA hai use jinAgamameM sthUlabrahmacArI kahate haiM " / svAmI samaMtabhadrane darzanika pratimAkA svarUpa jo " samyagdarzanazuddhaH saMsArazarI|rabhoganirviNaH / paMcagurucaraNazaraNo drshnikstttvpthgRhyH|" - Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [289 | arthAt " jisakA samyagdarzana zuddha hai jo saMsAra zarIra aura bhogoMse virakta hai, paMcaparameSThIke caraNoMko hI zaraNa mAnatA hai | aura yathArtha mArgako grahaNa karatA hai vahI darzanika zrAvaka hai|" aisA kahA hai unake matAnusAra brahmacaryANuvratakA svarupa kevala aticAra chuDAnakolaye kahAgayA hai aisA samajhanA cAhiye // 59 // __ Age-yadyapi jo gRhastha zrAvaka svIkAra kiyehuye vratoM kA pAlana karatA hai usake aisA bhArI pApakA baMdha nahIM hotA hai tathApi munidharma pAlana karanakolaye jisakA anurAga horahA hai aura munidharma dhAraNa karanese pahile gRhastha avasthAmeM hI kAmabhogoMse virakta hokara zrAvakadharmakA pratipAlana karatA hai usake vairAgyakI utkRSTatA baDhAnekeliye sAmAnya rItise abrahmake doSa dikhalAte haiM saMtAparUpo mohAMgasAdatRSNAnubaMdhakRt / strIsaMbhogastathApyeSa sukhaM cetkA jvare'kSamA // 53 // artha-strIsaMbhoga saMtAparUpa hai kyoMki strIko sparza karanA pittako kupita karanekA kAraNa hai / athavA vaha saMtApa karanevAlA hai isaliye bhI saMtAparUpa hai, isake sivAya strIsaMbhoga karate samaya hita ahitakA bhAna nahIM rahatA isaliye vaha hita ahitake vicAra rahita rUpa mohako utpanna karanevAlA | Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ] cauthA adhyAya hai, tathA zarIrako zithila vA kRza karatA hai aura tRSNAko baDhAtA hai, kyoMki strIsaMbhogase usakI tRSNA dinoMdina baDhatI jAtI hai / yaha strIsaMbhogakA jaisA hAla hai ThIka vahI hAla jvarakA hai kyoMki vaha bhI saMtAparUpa hai, hita ahitake vicArako naSTa karatA hai, zarIrako zithila vA kRza karatA hai aura tRSNA arthAt pyAsako baDhAtA hai / isaprakAra donoM hI samAna haiM samAna duHkha denevAle haiN| isaliye he Atman ! jaise tU strIsaMbhogako sukha mAnatA hai usIprakAra tujhe jvarameM bhI dveSa nahIM karanA cAhiye usameM bhI sukha hI mAnanA cAhiye / jaba | donoM hI samAna duHkha dene vAle haiM to phira jvara dUra karanekeliye aura phira na Anekeliye upAya karanA yogya nahIM hai ulaTA usameM AnaMda mAnanA cAhiye jaisA ki saMbhogameM AnaMda mAnatA hai / tathA yadi jvara jAne aura phira na Anekeliye upAya karanA Avazyaka hai to apane manase saMbhogakI icchA dUra karanekeliye aura phira utpanna na honeke liye bhI upAya karanA atyaMta Avazyaka hai / isaliye jvarake samAna strIsaMbhogameM sukha nahIM hai| ArSameM likhA bhI hai-strIbhogo na sukhaM cetaHsaMmohAdgAtrasAdanAt / tRSNAnubaMdhAtsaMtAparUpatvAcca yathA jvaraH / arthAt-strIsaMbhoga ThIka jvarake samAna hai kyoMki donoMse hI citta mohita ho jAtA hai, zarIra zithila ho jAtA hai, tRSNA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www | sAgAradharmAmRta . [291 | baDhatI hai aura saMtApa hotA hai, isaliye strIsaMbhoga jvarake samAna sukha denevAlA nahIM hai / // 53 // ___Age-parastrIsevanameM bhI sukha nahIM milatA aisA upadeza dete haiM samarasarasaraMgodgamamRte ca kAcitkriyA na nirvRtaye sa kutaH syAdanavasthitacittatayA gacchataH parakalatraM // 54 // artha-samAgamasamayameM paraspara vilakSaNa prema hote huye strIpuruSoMke aMtaHkaraNameM paraspara samAgamakI utkaTa icchA utpanna hotI hai / usa vilakSaNa premase honevAlI utkaTa icchAke vinA AliMgana cuMbana Adi koI bhI kriyA sukha denevAlI nahIM hotI taba phira " mujhe koI apanA yA parAyA manuSya dekha na le " isaprakArakA zaMkArUpI rogase jisakA aMtaHkaraNa caMcala ho rahA hai aise parastrIsevana karanevAle puruSa ke vaha apUrva prema aura vaha utkaTa icchA kaise utpanna ho sakatI hai ? arthAt kabhI nahIM, aura na usake vinA use sukha :mila sakatA hai // 54 // Age-svastrIsevana karanevAle zrAvakake bhI dravyahiMsA aura bhAvahiMsA donoM hotI haiM aisA kahate haiM striyaM bhajana bhajatyeva rAgadveSau hinasti c| : yonijaMtUna bahUn sUkSmAn hiMsraH svastrIratopyataH // 55 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 1 cauthA adhyAya artha-strIko upabhoga karanevAle manuSyake aMtaHkaraNameM rAga aura dveSa donoM hI vikAra utpanna hote haiM, rAga dveSa honA hI bhAvahiMsA hai / tathA strIkI yonimeM utpanna honevAle aneka sUkSma jIvoMkI hiMsA bhI usase hotI hai yaha dravyahiMsA hai| isaliye svastrIsevana karanevAlA puruSa donoMprakArakI hiMsA karanese hiMsaka mAnA jAtA hai / tathA jo parastrIkA sevana karatA hai usake vizeSa hiMsA hotI hai kyoMki usake rAgadveSakI tIvratA adhika hotI hai / strIkI yonimeM aneka jaMtu utpanna hote rahate haiM isa bAtako kAmasUtrake kartA vAtsAyana bhI mAnate haiM unhoMne apane graMthameM likhA hai-"raktajAH kRmayaH sUkSmA mRdumadhyAdizaktayaH / janmavarmasu kaMDUti janayaMti tathAvidhAM / " arthAt-komala madhyama aura adhika zaktivAle raktase utpanna huye aneka sUkSma jIva yonimeM eka tarahakI khujalI utpanna karate haiN|" isaliye strIsaMbhoga sadA pApa utpanna karanevAlA hai // 15 // Age-brahmacaryakI mahimAkI stuti karate haiMsvastrImAtreNa saMtuSTo necchedyo'nyAH striyaH sdaa| so'pyadbhutaprabhAvaH syAtki vaya varNinaH punaH // 56 // artha-jo puruSa kevala apanI vivAhita strIse hI saM. tuSTa hai, kabhI dUsarI strIkI icchA nahIM karatA vaha puruSa bhI Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MA sAgAradharmAmRta [293 adbhuta prabhAvazAlI hai arthAt usakI mahimA logoMko Azcarya utpanna karanevAlI hai| jaba svadArasaMtoSarupa ekadeza brahmacaryakI hI itanI mahimA hai to jo pUrNa brahmacArI hai arthAt strImAtrakA tyAgI hai usakI mahimAkA varNana phira duvArA kyA karanA ? bhAvArtha-usakI apAra mahimA hai, pahile bhI usakA varNana kara cuke haiM // 56 // . ____ Age-kevala apane patiko sevana karanevAlI pativratA strIkI pUjyatA dRSTAMtadvArA dikhalAte haiM rUpaizvaryakalAvaryamapi sIteva rAvaNaM / parapUruSamujhaMtI strI surairapi pUjyate // 57 // artha-jisaprakAra satI sItAne rUpa arthAt zarIrake AkAra AdikI suMdaratA, aizvarya arthAt baDappana, dhana, AjJA AdikA svAmIpanA aura gIta nRtyAdi rUpa kalA Adise sarvotkRSTa aise rAvaNakA tyAga kiyA thA usIprakAra jo strI apane patise suMdaratA, aizvarya aura kalA Adise utkRSTa aise bhI parapuruSakA tyAga karatI hai vaha strI devoMse bhI | pUjita hotI hai / bhAvArtha-jaise devoMne sItAkI pUjA kI thI usIprakAra anya pativratA striyAM bhI devoMke dvArA pUjI jAtI haiM / jaba ve devoMke dvArA pUjI jAtI haiM to manuSyoMkI to bAta hI kyA hai ? yaha api zabdase sUcita kiyA hai / isa zlokameM 'parapUruSamujhaMtI' yahAMpara hetumeM zatRG pratyaya kiyA hai usakA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 ] cauthA adhyAya yaha abhiprAya hai ki strI parapuruSakA tyAga karatI hai vaha devoMke dvArA avazya pUjya mAnI jAtI hai| usameM pUjyapanA para puruSake tyAga karanese hI hotA hai // 57 // Age-brahmacaryANuvratake aticAra kahate haiMitvarikAgamanaM paravivAhakaraNaM viTatvamaticArAH / smaratIvAbhinivezo'naMgakrIDA ca paMca turyayame / / 58 // artha-itvarikAgamana, paravivAhakaraNa, viTatva, smaratIvAbhiniveza, aura anaMgakrIDA ye pAMca sArvakAlika brahmacaryANuvratake aticAra haiN| ____ itvarikAgamana-jo duzcaritrA strI pati athavA pitA Adi svAmIke na honase svataMtra honeke kAraNa gaNikApanese (dravya lekara ) athavA kevala vyabhicAramAtrakI icchAse parapuruSoM ke sAtha samAgama karatI hai usako itvarI kahate haiM / tathA jo pratyeka puruSake sAtha samAgama karanekI icchA karatI hai vA samAgama karatI hai aisI vezyA bhI itvarI kahalAtI hai / yahAMpara kutsita arthameM ka pratyaya huA hai arthAt kutsita vA niMdya itvarIko itvarikA kahate haiN| aisI strIko sevana karanA prathama aticAra hai / yaha prakaraNa isaprakAra samajhanA cAhiye ki brahmANuvratI zrAvaka kisI vezyA vA dAsI Adi vyabhicAriNI strIko bhAr3erUpa kucha dravya dekara kisI niyatakAlaparyaMta svIkAra karatA hai aura utane samayataka usameM svastrIkI Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [295 kalpanAkara use sevana karatA hai| isaliye usameM buddhikI kalpanAse svastrI aisI vratakI apekSA honese aura use alpakAlataka svIkAra karanese sArvakAlika vratakA bhaMga nahIM hotA, aura vAstavameM vaha svastrI nahIM hai isaliye vratakA bhaMga bhI hotA hai isaprakAra aura abhaMga donoM honese itvarikAgamana bhI aticAra hotA hai / tathA jisakA pitA pati Adi koI svAmI nahIM hai, jo vezyAke samAna vyabhicAriNI hai vA koI vezyA hai aisI anAtha vyabhicAriNI strI yadi svIkAra na kI ho tathApi cittase usake sevana karanekA saMkalpa karanA athavA usake sevana karanekI cittameM lAlasA rakhanA aticAra hai / ye Upara kahe huye donoM prakArake aticAra kevala svadArasaMtoSIko hI hote haiM parastrI tyAgIko nahIM, kyoMki kucha dravya lekara grahaNa kI huI aparigRhIta itvarikA vezyArUpa honese athavA svAmIke vinA anAtha honese parastrI nahIM ginI jaatii| tathA bhADerUpa kucha dravya dekara kucha kAlataka grahaNa kI huI vezyAko sevana karanese vratakA bhaMga hotA hai kyoMki vaha kathaMcit parastrI bhI hai aura lokameM use koI parastrI nahIM kahatA isaliye usake vratakA bhaMga nahIM bhI hotA hai / isaprakAra parastrI tyAgIke bhI vezyAsevana aticAra hotA hai / isa viSaya meM kitane hI AcAryoMkA aisA mata hai ki parastrI tyAgI zrAvakake aparigRhIta kulAMganA strIko sevana karanA aticAra hai kyoMki Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] cauthA adhyAya jisakA koI svAmI nahIM hai aisI anAtha strI parastrI nahIM ho sakatI aura sevana karanevAlA bhI " yaha parastrI nahIM hai " esI hI kalpanA karake use sevana karatA hai isakAraNa isameM aMtaraMga vratakA bhaMga nahIM hotA / tathA lokameM use parastrI kahate haiM isakAraNa vratakA bhaMga bhI huA isaprakAra yaha bhI bhaMga abhaMgarupa hone se aticAra hotA hai / tattvArthamahAzAstrameM itvarikA parigRhItAgamana aura itvarikA aparigRhItAgamana arthAt sanAtha kuTilA strIko sevana karanA aura anAtha kuTilA strIko sevana karanA aise do aticAra mAne haiM ve bhI Uparake kathana karanese saMgRhIta hojAte haiM isaprakAra parastrItyAgake aticAra smjhnaa| tathA paravivAhakaraNa Adi zeSake cAra aticAra svadArasaMtoSa aura parastrItyAga donoMmeM lagate haiN| isaprakAra prathama aticArakA vivecana jAnanA / paravivAha karaNa--kanyAdAnake phalakI icchAse athavA kisIke anurAgase apanI saMtAna ke sivAya anya putra putriyoM ke vivAha karaneko paravivAhakaraNa kahate haiM / jisake svadArasaMtoSavrata hai usake aisA niyama hai ki maiM apanI strIko / choDakara anya jagaha mana vacana kAyase maithuna na karUMgA aura na karAUMgA / tathA parastrI tyAgavAleke svastrI aura vezyAko choDakara dUsarI jagaha maithuna karane karAnekA tyAga hotA hai / isaliye donoM prakArake brahmANuvratiyoM ke paravivAha karanA maithuna Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [297 | karAnekA kAraNa honese pahila hI se chUTa jAtA hai arthAt vrata letesamaya hI usakA tyAga ho jAtA hai / isakAraNa anya putra putriyoM ke vivAha karanese vratakA bhaMga hotA hai, paraMtu ve donoM hI vratI aisI kalpanA karake vivAha karAte haiM ki hama kevala inakA vivAha karAte haiM kucha maithuna nahIM karAte isakAraNa vratakA pAlana bhI hotA hai| isaprakAra para vivAha karaNase vratakA pAlana aura bhaMga donoM hI honese bhaMgAbhaMgarUpa aticAra hotA hai / jo samyagdRSTI puruSa avyutpanna arthAt alpajJAnI hotA hai jisako hitopadeza nahIM milane pAtA usako kanyAdAnake phalakI icchA hotI hai| tathA jo mithyAdRSTI bhadra (honahAra samyagdRSTI) hotA hai aura apanA kalyANa karanekeliye jaba vratoMko svIkAra karatA hai taba usake aisI icchA | utpanna ho sakatI hai| yahAMpara eka zaMkA utpanna hotI hai aura vaha yaha hai ki vratI zrAvakako jisaprakAra dUsareke putra putriyoMkA vivAha kara | denA aticAra hotA hai usIprakAra apane putra putriyoMke vivAha karanemeM bhI usako aticAra laganA cAhiye / paraMtu isakA samAdhAna yaha hai ki yadi vaha zrAvaka apanI putrIkA vivAha na karegA to usakI putrI svacchaMdacAriNI ho jAyagI aura | usake svacchaMda honese kula, zAstra aura loka tInoMmeM virodha | AvegA / yadi usakA vivAha karadiyA jAyagA to vaha apane Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298] cauthA adhyAya patike AdhIna ho jAyagI aura parataMtra honese phira usase koI | viruddha kArya nahIM ho skegaa| isakAraNa putrIkA vivAha karanA Avazyaka hai / tathA isI nyAyase arthAt inhIM saba kAraNoMse putrakA vivAha karadenA bhI Avazyaka hI hai| yahAMpara itanA aura samajhalenA cAhiye ki yadi apane kuTuMbako samAlanevAlA koI bhAI Adi ho to apanI saMtAnake vivAha na karanekA niyama karalenA hI acchA hai| svadArasaMtoSavratako dhAraNa karanevAlA zrAvaka apanI strIse pUrNa saMtuSTa na hokara yadi vaha apanA dUsarA vivAha kare to bhI paravivAhakaraNa aticAra lagatA hai| kyoMki usane dUsarekI kanyAkA vivAha apane sAtha kiyA hai / parakIya kanyAkA vivAha karanese vratabhaMga aura apanA vivAha karanese vratakA abhaMga isapakAra bhaMga abhaMga donoM honese yaha apanA dUsarA vivAha karanA bhI aticAra hotA hai| viTatva-bhaMDarUpa vacana kahane aura rAgarUpa zarIrakI ceSTA karaneko viTatva kahate haiN| smaratIvAbhiniveza-kAmasevanameM atyaMta Asakta honA arthAt anya samasta vyApAra choDakara kevala strImeM Asakta honA smaratInAbhiniveza hai| isake nimittase puruSa cir3iyAke | samAna vAravAra apanI strIko AliMgana karatA hai tathA aura Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sAgAradharmAmRta [299 bhI aneka kutsita ceSTAyeM karatA hai, zaktikA hAsa honepara zaktivarddhaka, tathA kAmoddIpaka auSadhiyoM kA sevana karatA hai aura samajhatA hai ki ina auSadhiyoMse hAthI aura ghoDeke samAna samartha ho jaauuNgaa| yaha saba kAmakI tIvratA nAmakA cauthA aticAra hai| anaMgakrIDA-kAmasevana yoni mehana aMgoMse bhinna mukhAdi aMgoMmeM krIDA karaneko anaMgakrIDA kahate haiM, keza karSaNa bhAdise krIDA karatA huA prabala rAgako utpanna karanA, saMbhoga karaneke bAda bhI kisI dUsarI taraha strIkI yoniko kuthita karanA Adi kuceSTAoMko bhI anaMgakrIDA kahate haiN| jaba zrAvaka mahApApase Darakara brahmacarya vrata dhAraNa karanA cAhatA hai paraMtu cAritramohanIya karmake udayase tajanya vedanAko sahana na kara sakaneke kAraNa brahmacarya dhAraNa kara nahIM sakatA taba usa manovikArakI zAMti ke liye svadArasaMtoSa athavA parastrItyAga vratako svIkAra karatA hai| aisI dazAmeM jaba manovikArase utpanna honevAlI vedanAkI zAMti maithunamAtrase hI ho sakatI hai taba yaha arthAt siddha hai ki viTatva kAmatIbrAbhiniveza aura anaMgakrIDA ye tInoM hI niSiddha haiM arthAt tyAga karaneyogya haiM / ina tInoMse kucha lAbha bhI nahIM hotA kiMtu | tatkAla atyaMta rAgoddIpana honA, balakA nAza honA aura rAjayakSmA Adi roga honA isaprakArake aneka doSa utpanna Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvv 300 ] cauthA adhyAya hojAte haiM / zrI somadevane kahA bhI hai-"aidaM paryamato muktvA bhogAnAhAravadbhajet / deha dAhopazAMtyarthamabhidhyAnavihAnaye // " arthAt-"viSayoMmeM lagI huI spRhAko dUra karane aura zarIrakA saMtApa zAMta karanekeliye atyaMta Asaktiko choDakara AhArake samAna bhogoMkA sevana karanA cAhiye, unakA sadA citavana karate rahanA sarvathA ayogya hai" isaliye viTatva smaratItrAbhiniveza aura anaMgakrIDA ye tInoM hI niSiddha hai inakA AcaraNa karanese vratakA bhaMga hotA hai tathA apane kiye huye niyamakA pAlana hotA hai usameM kucha bAdhA AtI nahIM isaliye vratakA bhaMga nahIM bhI hotA isaprakAra bhaMga abhaMga honese ye tInoM hI aticAra gine jAte haiN| ___athavA vezyAdike sAtha viTatva Adi karanA bhI aticAra hai / kyoMki svadArasaMtoSI samajhatA hai ki maiMne vezyAdimeM maithuna karanekA hI tyAga kiyA hai aura isIliye vaha kevala maithunamAtrakA tyAga karatA hai viTatva AdikA nahIM / isIprakAra parastrItyAgI bhI aisA hI samajhatA hai ki maiMne parastrImeM maithunamAtrakA tyAga kiyA hai unake sAtha aziSTa vacanoMkA prayoga karanA athavA AliMgana Adi karanekA tyAga nahIM kiyA hai / isaprakAra svadArasaMtoSI aura parastrItyAgI ina donoM ke vrata pAlana karanekI apekSA honese vratakA bhaMga nahIM hotA Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 301 tathA vAstava meM vratakA bhaMga hotA hai isaliye bhaMgAbhaMgarUpa hone se vezyAdike sAtha viTatva Adi tInoM hI aticAra hote haiM / strIyoMke liye paravivAhakaraNa Adi cAra aticAra to Upara likhe anusAra hI jAnanA aura prathama aticAra isaprakAra samajhanA ki jisa dina apane patikI vArI kisI sautake yahAM ho usa dina vaha use sautake yahAM jAnese rokakara usase svayaM bhoga kare to usake prathama aticAra hotA hai / kyoMki usa dina vaha apanA pati bhI para puruSake samAna hai / athavA kAraNavaza jisane brahmacarya vrata dhAraNa kiyA hai aisA apanA pati bhI usakeliye parapuruSa ke samAna hai yadi usake sAtha vaha bhoga kare to usake liye vaha aticAra hai / vaha usa strIkA pati hai isaliye bAhya vratakA bhaMga nahIM hotA paraMtu sautakI vArIke dina vaha parapuruSa ke samAna hai athavA kAraNavaza brahmacarya avasthA meM bhI vaha parapuruSa ke samAna hai / isaliye usake sAtha bhoga karanese usake aMtaraMga vratakA aMga hotA hai / isaprakAra bhaMga abhaMga honese aticAra hotA hai // 18 // Age - parigrahaparimANa aNuvratako kahate haiMmamedamiti saMkalpazcidacinmizravastuSu / graMthastatkarzanAtteSAM karzanaM tatpramAvataM // 59 // artha- strI putra Adi cetanarUpa ghara suvarNa Adi acetanarUpa aura jinameM cetana tathA acetana donoM hI mile Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] cauthA adhyAya hoM aise bAhya bagIcA gAMva Adi tathA aMtaraMga mithyAtva Adi vastuoMmeM " yaha putra merA hai, yaha bagIcA merA hai, yaha ghara merA hai, maiM isakA svAmI hUM" aisA jo saMkalpa hai arthAt manakA abhiprAya vA mamatva pariNAma hai use mUrchA vA parigraha kahate haiN| usa mamatvarUpa pariNAmoMke ghaTAnese jo cetana, aMcetana athavA milI huI vastuoMko kama karanA arthAt unakA parimANa kara lenA parigrahaparimANa aNuvrata hai // 59 // Age-aMtaraMga parigrahake tyAga karanekA upAya batalAte haiMudyatkrodhAdihAsyAdiSaTkavedatrayAtmakaM / aMtaraMgaM jayetsaMga pratyanIkaprayogataH // 6 // artha-jaba krodhAdikA udaya hotA hai taba unakA jItanA atyaMta kaThina hai isaliye udayameM Aye huye pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha, tathA hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA aura strIveda puMveda napuMsakaveda saMbaMdhI rAga ye aMtaraMga parigraha parigrahaparimANANuvratI zrAvakako uttamakSamA Adi krodhAdike pratikUla bhAvoMse jItane caahiye| bhAvArtha-kSamAse krodha, mArdavase mAna, Arjavase mAyA aura zaucase lobha nItanA cAhiye / hAsya rati Adi parigrahoMko bhI samatA Adi pariNAmoMse jItanA cAhiye / aMtaraMga parigraha caudaha haiM aura yahAMpara teraha hI gInAye haiM Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sAgAradharmAmRta [ 303 isakA kAraNa yaha hai ki yaha kathana dezasaMyamIke liye hai| dezasaMyama anaMtAnubaMdhI tathA apratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha aura mithyAtvake nigraha karanese hI hotA hai isaliye dezasaMyama prApta honeke pUrva hI mithyAtvakA vijaya ho cukaneke kAraNa yahAMpara usakA grahaNa nahIM kiyA hai // 60 // Age-bahiraMga parigrahake tyAga karanekI vidhi kahate haiMayogyAsaMyamasyAMgaM saMgaM bAhyamapi tyajet / mUcchogatvAdapi tyaktumazakyaM kRzayecchanaiH // 61 // artha-parigrahaparimANANuvratI zrAvaka jisaprakAra aMtaraMga parigrahoMkA tyAga karatA hai usIprakAra unake sAtha sAtha jo ghara kheta Adi bAhya parigraha mohanIya karmake udayase honevAle zrAvakake karaneke ayogya aise anAraMbhI trasa jIvoMkI hiMsA, vyartha sthAvara jIvoMkI hiMsA aura parastrIgamana Adi asaMyamakA kAraNa hai usakA bhI use tyAga kara denA cAhiye / tathA jina bAhya parigrahoMkA vaha tyAga nahIM kara sakatA unako zAstrAnusAra jyoM jyoM samaya vyatIta hotA jAya tyoM tyoM dhIre dhIre ghaTAte jAnA cAhiye / kyoMki parigraharUpa saMjJA isa jIvake sAtha anAdikAlase lagI huI hai vaha eka sAtha choDI nahIM jA sktii| kadAcit eka sAtha usakA tyAga kara bhI diyA | jAya to usakI vAsanAke saMbaMdhase usake vratameM bhaMga ho jAnA | - Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] cauthA adhyAya saMbhava hai / isaliye zrAvakako anukramase dhIre dhIre bAhya parigrahakA tyAga karanA cAhiye / yahAMpara pahilA api zabda samuccaya arthameM hai aura sUcita karatA hai ki aMtaraMga parigrahake sAtha sAtha tyAgane yogya bAhya parigraha kA bhI tyAga kare // 61 // ___Age--isI viSayako spaSTa karate haiMdezasamayAtmajAtyAdyapekSayecchAM niyamya primaayaat| vAstavAdikamAmaraNAtparimitamapi zaktitaH punaH kRshyet||62|| artha-zrAvakako deza, kAla, AtmA, jAti aura Adi zabdase vaMza, vaya tathA yogyatA inakI apekSA rakhakara arthAt jisameM ina sabakA nirvAha ho sake aisI rItise parigrahakI tRSNAko saMtoSakI bhAvanAse nigrahakara maraNaparyaMtatakakoliye ghara, kheta, dhana, dhAnya, dAsIdAsa Adi dvipada, gAya, ghoDA Adi catuSpada, zayyA, Asana, ratha bagghI Adi savArI aura bartana vastra Adi kupyamAMDa ina dazaprakArake bAhya parigrahoMkA parimANa karanA cAhiye / tathA niSparigrahakI bhAvanAse utpanna huI apanI zaktikI apekSAse arthAt tRSNA ghaTa jAnepara jinakA parimANa kiyA jA cukA hai aise ghara kheta Adi parigraha ko bhI ghaTAte jAnA cAhiye / bhAvArtha-janmabharakeliye to sabakA parimANa karalenA hI cAhiye aura phira usase bhI zaktike anusAra ghaTAte jAnA cAhiye // 2 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [305 Age-vakroktise parigrahameM doSa dikhalAte haiavizvAsatamonaktaM lobhAnalaghRtAhutiH / AraMbhamakarAMbhodhiraho zreyaH parigrahaH // 63 // artha-yaha parigraha avizvAsarupI aMdhakAra ke honemeM rAtri hai arthAt jaise rAtrimeM aMdhakAra aura aMdhakArase duHkha hotA hai usIprakAra parigrahase avizvAsa aura avizvAsase duHkha huA karatA hai / isItaraha yaha parigraha lomarUpI agnike prajvalitaH karanekeliye dhIkI AhUti, arthAt jaise ghIkI AhUtise agni baDhatI hai usIprakAra parigrahase lobha baDhatA hai aura agni jaise saMtApa baDhAnevAlI hai usIprakAra lobhase bhI saMtApa baDhatA hai / bhAvArtha-parigrahase lobha aura lobhase saMtApa baDhatA hai / tathA yaha parigraha khetI vyApAra Adi AraMbharUpI magara matsya AdikoMkA samudra hai arthAt jaise samudra meM magara matsya Adi utpanna hote haiM usIprakAra parigrahase khetI vyApAra Adi hote haiM aura magara matsya jaise trAsa aura mRtyuke kAraNa haiM usItaraha khetI vyApAra Adi bhI trAsa aura mRtyuke kAraNa haiN| bhAvArtha-parigrahase khetI vyApAra aura khetI vyApArase aneka tarahake trAsa aura mRtyu Adi duHkha uThAne par3ate haiM / isaprakArakA ( saba tarahase duHkha denevAlA) bhI parigraha manuSyoMkA kalyANa karanevAlA aura sevana karane yogya hai yaha baDA bhArI Azcarya hai / abhiprAya yaha hai ki parigrahase kabhI kisIkA AtmakalyANa nahIM ho sakatA aura na vaha sevana karane hI yogya hai // 63 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] cauthA adhyAya Age - parigrahaparimANake pAMca aticAra choDane ke liye kahate haiM vAstukSetre yogAddhanadhAnye baMdhanAtkanakarUpye | dAnAtkupye bhAvAnna gavAdau garbhato mitimatiyAt ||64|| artha - ghara kheta ina donoMmeM dUsarA ghara athavA dUsarA kheta milAkara kiyehuye parimANakA atikramaNa nahIM karanA cAhiye / tathA rajjU Adise bAMdhakara aura vacanabaddha karake dhana dhAnyake parimANakA atikramaNa nahIM karanA cAhiye / dUsareko dekara sone cAMdI meM aura pariNAmoMse tAMbe, pItala, kASTha, pASANa AdikI vastuoM meM atikramaNa nahIM karanA cAhiye, aura ghor3I gAya Adi pazuoM meM garbhake Azraya se atikramaNa nahIM karanA cAhiye / bhAvArtha - inameM atikramaNa karanA parigrahaparimANake aticAra haiN| aba isIko vistAra ke sAtha kahate haiM / vAstukSetra - ghara gAMva nagara Adiko vAstu kahate haiM / ghara tIna prakAra ke hote haiM khAta, ucchrita aura khAtocchrita / bhUmike nIce ke talagharako khAta, bhUmipara banAye huye makAnako ucchita aura jisameM talaghara aura Upara dumaMjila timaMjila Adi makAna bane hoM use khAtocchrita kahate haiM / jisameM anna utpanna ho aisI bhUmiko kheta kahate haiM usake bhI tIna bheda haiMsetu, ketu aura ubhaya / jo kheta kevala kUe, bAvaDI Adi se sIMce jAte haiM unheM setu, jo kevala varSAke jalase sIMce jAte haiM Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAradharmAmRta [ 307 unheM ketu aura jo donoMse sIMce jAte haiM unheM setuketu kahate haiM / ghara aura kheta ina donoM meM dIvAla yA khetakI hadda toDakara do tInako ekameM milAkara parigrahakA parimANa karanevAle zrAvakako atikramaNa nahIM karanA cAhiye / jisa zrAvakana maraNaparyaMta athavA caturmAsa Adi kisI niyamita kAla paryaMta deva guru AdikI sAkSIpUrvaka jitanA parigrahaparimANarUpa vrata svIkAra kiyA hai usako gharakI dIvAla haTAkara dUsarI jagaha khaDI karanese gharakI maryAdA nahIM baDhAnI cAhiye athavA gharoMkI saMkhyA bhI nahIM baDhAnI cAhiye / tathA khetakI hadda baDhAkara usakI maryAdA athavA khetoMkI saMkhyA bhI nahIM baDhAnA cAhiye / maiM apanA ghara bar3A karatA hUM yA kheta baDA karatA hUM kucha ghara yA khetakI saMkhyA nahIM baDhAtA" aisA samajhakara hAtha vA gajoMkA parimANa nApate samaya nahIM baDhA denA caahiye| kyoMki aisA karanese vratakA bhaMga hotA hai aura baDhAnevAlA samajhatA hai ki-" maiMne ghara baDhAyA hai gharoMkI saMkhyA nahIM baDhAI tathA kheta baDhAyA hai khetoMkI saMkhyA nahIM baDhAI " isaprakAra vratakA pAlana bhI hotA hai / isaprakAra bhaMga abhaMga rUpa honese yaha pahilA aticAra hotA hai / dhanadhAnya-dhanake cAra bheda haiM gaNima, dharima, meya, aura parIkSya / supArI, jAyaphala Adi ginakara denekI cIjoM ko gaNima, kezara kapUra Adi aMdAjase denekI cIjoMko dharima, tela, ghI, namaka Adi mApakara denekI cIjoMko meya aura ratna vastra Adi parIkSAkara lene denekI cIjoMko parIkSya kahate haiN| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 308 ] cauthA adhyAya cAMvala jau Adi satraha prakArake dhAnya kahalAte haiM / kisIne kahA bhI hai-"cAMvala, jau, masUra, gehUM, mUga, uDada, tila, canA, kodo, moTha, kAMganI, aNa, zAli, ADhaki, saNa, maTara, kulathI ye satraha dhAnya kahalAte hai / apane gharake dhanadhAnya vikajAnepara athavA kisItaraha kharca ho jAnepara dUsare dhanadhAnya kharIdUMgA aisI icchA karanA athadhA kisIko kharIdanekA vacana dekara jabataka apane saba dhAnyAdika bika na jAve athavA kharca na ho sakeM tabataka unako usIke gharameM rakhanA dUsarA aticAra hai| una dhanadhAnyAdikoM ko apane gharameM na rakhanesa vratakA pAlana aura pariNAmoMse unakA baMdhana karanese bhaMga isaprakAra bhaMgAbhaMgarUpa aticAra hotA hai| parigrahaparimANANuvratI zrAvakako aisA aticAra kabhI nahIM lagAnA caahiye| kanakarUpya-suvarNako kanaka aura cAMdIko rUpya kahate haiM / ina donoMke kRtrima akRtrima Adi aneka bheda hote haiM / kisI rAjA Adike prasanna honepara apane niyamase bhI adhika dravya AyA ho to usako " mere parigrahaparimANakI avadhi pUrNa honepara vApisa lauTAlaMgA " aise abhiprAyase kisIko denA vA dharohara rakhadenA tIsarA aticAra hai / usa sone cAMdIko gharameM na rakhanese vratakA pAlana hotA hai aura pariNAmoMse vratakA bhaMga hotA hai isaprakAra bhaMgAbhaMgarUpa honese aticAra hotA hai / parigrahaparimANANuvratI zrAvakako isaprakAra apane parimANakA atikramaNa nahIM karanA cAhiye / kupya-sone cAMdIke sivAya lohe, kAMse, tAMbe, sIse Adi dhAtuoMke padArtha, miTTIke bartana, vAMsakI cIjeM, lakaDIke Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [ 309 NNN sAgAradharmAmRta ratha, gADI, hala Adi padArthoMko kupya kahate haiM / ina padArthoMkA parimANa karake kAraNavaza adhika honepara una sabakA samAveza apanI niyamita saMkhyAmeM karanekeliye samAna vartanoMko eka joDI mAnanA, athavA choTechoTe aneka vartana milAkara baDe banAnA, athavA niyamita samayake anaMtara vApisa lenekI icchAse dUsarI jagaha rakhanA athavA kisIko mAMge dedenA Adi pariNAmoMse parimitiparigrahakA atikramaNa nahIM karanA caahiye| atikramaNa karanese cauthA aticAra hotA hai| ina padArthoM kI jo saMkhyA niyata kI hai yadi kisItaraha unakI dUnI saMkhyA ho jAya to vratake bhaMga honeke Darase vaha apane pariNAmoM meM do doko milAkara use eka eka joDI kalpanA karatA hai athavA choTe choTe vartanoMke badale baDe baDe banavA letA hai| isaprakAra vaha apanI saMkhyA utanI hI samajhatA hai isaliye vratakA bhaMga nahIM hotA aura vAstavameM vratakA bhaMga hotA hai isaliye bhaMgAbhaMgarUpa honese aticAra mAnA jAtA hai / athavA bhAvakA artha abhiprAya bhI hai / kevala abhiprAyase vartana vastra Adi cIjoMkI saMkhyA baDhAlenA aticAra hai jaise manameM cAhanekI icchA rakhakara cIja lAnevAle AdamIse kahadenA ki mere niyamakI maryAdA pUrNa honepara le lUMgA tuma kisI dUsareko nahIM denA / aisI vyavasthA karadenA bhI aticAra hai| gavAdau garbhata:--dvipada catuSpada Adike samUhako ga. vAdi kahate hai| Adi zabdase hAthI, ghoDe, bhaiMsa Adi catuSpada tathA totA mainA Adi dvipada aura dAsI paharedAra Adi naukara cAkaroMkA grahaNa karanA cAhiye / ina gAya, bhaiMsa, dAsa Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310] cauthA adhyAya AdimeM garbha dhAraNa karAkara apanI niyata kI huI saMkhyAkA ullaMghana kabhI nahIM karanA cAhiye / yahAMpara garbha dhAraNa karAkara yaha upalakSaNa hai isa upalakSaNase jo apane kAma nahIM Ate aise yathAyogya gAya bhaiMsa Adi rakhakara athavA manameM adhika rakhanekI icchA rakhakara niyata saMkhyAkA ullaMghana kabhI nahIM karanA cAhiye / jisake eka varSake liye cAra pazu rakhanekA parimANa hai aura usake do ghoDe tathA do gAya haiM / yadi vaha abhI una gAyoMke garbha dhAraNa karAvegA to varSake bhItara hI pAMca yA chaha saMkhyA ho jAyagI aura vrata bhaMga ho jAyagA aisA samajhakara tIna yA cAra mahIne bAda garbhadhAraNa karAnA ki jisase niyata maryAdAke bAhara prasUti ho / yaha pAMcavAM aticAra hai kyoMki bAharameM cAra hI pazu dikhAI par3ate haiM isaliye vratakA bhaMga nahIM hotA tathA udara meM pAMcavIM vA chaTThI saMkhyA honese vratakA bhaMga hotA hai isaprakAra bhaMgAbhaMgArUpa aticAra hotA hai| ye aticAra " kSetravAstu hiraNyasuvarNa dhanadhAnya dAsIdAsakupyapramANAtikramAH" isa tatvArtha mahAzAstrake anusAra kahe gaye haiN| svAmI samaMtabhadrAcAyane "ativAhanAti saMgraha vismayalobhAtibhAravahanAni / parimitaparigrahaspa ca vikSepAH paMca lakSyate // " arthAt-" ativAhana, atisaMgraha, vismaya, lAbha, aura atibhAravahana ye pAMca aticAra mAne haiM / lobhake vazIbhUta hokara manuSya athavA pazuoMko zaktise adhika jabardastI calAnA ativAhana hai / Age ina dhAnyoM meM bahuta lAbha hogA yahI samajhakara lobhake vazase unakA adhika saMgraha karanA atisaMgraha hai / jo dhAnya athavA dUsarA padArtha - Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanananananana sAgAradharmAmRta [311 thoDe naphese beca diyA ho athavA jisakA saMgraha bhI svayaM na kiyA ho aise padArthako becakara kisI dUsarene adhika naphA uThAyA ho use dekhakara viSAda karanA vismaya hai / yogya lAbha hone para bhI aura adhika lAbha honekI AkAMkSA karanA lobha hai / lobhake vazase zaktise adhika bojhA lAdaneko atibhArAropaNa kahate haiN| zrI somadevane " kRtapramANo lobhena dhAnyAdyadhika saMgrahaH / paMcamANuvratajyAniM karoti gRhamedhinAM // " arthAtlobhase kiye huye parimANase dhAnyAdikA adhika saMgraha karanA gRhasthoMke pAMcaveM aNuvratakI hAni karatA hai|" aisA kahA hai| svAmI samaMtabhadrAcArya aura zrI somadevane jo aticAra kahe haiM ve Upara likhehuye aticAroMse bhinna hai tathApi " pare'pyUhyAstathAtyayAH " arthAt " aise aura bhI aticAra kalpanA kara lenA" isaprakAra graMthakArake kahanese sabakA saMgraha ho jAtA hai / bhAvArtha-ye saba aticAra mAne jAte haiM // 64 // Age-isaprakAra nirdoSa parigrahaparimANa vrata pAlana karanevAleko kaisA phala milatA hai so dRSTAMta dekara batalAte haiM yaH parigrahasaMkhyAnavrataM pAlayate'malaM / jayavajitalobho'sau pUjAtizayamaznute // 65 / / artha-jo manuSya parigrahaparimANa vratako niraticAra pAlana karatA hai vaha lobhako jItanevAlA nirlobhI manuSya kururAjA meghezvara (jayakumAra )ke samAna uttama pUjA arthAt Adara satkArako prApta hotA hai| bhAvArtha- iMdrAdi deva bhI usakI pUjA karate haiM // 65 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nnnnnnnnnnnnnnnn 312] cauthA adhyAya Age-isaprakAra varNana kiye huye pAMcoM aNuvratoMko niraticAra pAlana karanevAle zrAvakako nirmala sAtoM zIla pAlana karanekeliye uttejita karaneko usakA prabhAva varNana karate haiM paMcApyeva maNuvratAni samatApIyUSapAnonmukhe sAmAnyetarabhAvanAbhiramalIkRtyArpitAnyAtmani / trAtuM nirmalazIlasaptakamidaM ye pAlayaMtyAdarAt te sanyAsavidhipramuktatanavaH saurvIH zriyo bhuMjate // 66 / / artha-jo bhavya isaprakAra maitrI pramoda Adi sAmAnya bhAvanA aura pratyeka vratakI pAMca pAMca vizeSa bhAvanAoMse aticAroMko nivAraNa kara samatArUpa amRtake pAna karane ke liye sanmukha aise AtmAmeM pariNata kiyegaye pAMcoM aNuvratoM athavA eka do cAra Adi aNuvratoMkI rakSA karanekeliye Age kahehuye sAtoM zIloMko bar3e Adarase pAlana karate haiM ve nirmala aNuvrata aura zIlavata pAlana karanevAle jIva isa graMthake aMtima adhyAyameM kahI huI samAdhimaraNakI vidhise zarIra choDakara saudharmAdi solaha svargoM meM prApta honevAlI atula saMpadAkA anubhava karate haiN| Upara jo "bhAvanAoMse aticAroMko nivAraNa kara" aisA likhA hai usase graMthakArane vratoMke udyotana karane kI sUcanA dI hai tathA "AtmAmeM pariNata kiyegaye" yaha jo likhA hai usase graMthakArane vratoMke udyApana karaneko pragaTa kiyA hai // 66 // isaprakAra paMDitapravara AzAdhara virA ta svopajJa (nija-viracita ) sAgaradharmAmRtako pragaTa karanevAlI bhavyakumudacaMdrikA TakiAke anusAra navIna hiMdI bhASAnuvAdameM dharmAmRtakA terahavAM aura sAgaradharmAmRtakA cauthA adhyAya samApta huA /