Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcArya zrI zivasAgara digambara jaina pranthamAlA puSpa naM0 28 zrImannemicandra siddhAntacakravartI viracita labdhisAra-kSapaNAsAra ( siddhAntabodhinI-pharmakSaparaNabodhinI hindI TIkA samanvita ) smpaadk| sva. na. paM. ratanacanda mukhtAra sahAranapura (u.pra.) prakAzaka: dazamapratimAdhArI bra. lADamala jaina prAcArya zrI zivasAgara granthamAlA zAntivIranagara-zrImahAvIrajI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcArya zrI zivasAgara di. jaina granthamAlA puSpa naM. 28 labdhisAra-kSapaNAsAra (zrImannemicandra siddhAntacakravartI) vAcanA pramukhapa. pU. pA ka. 108 zrI zra tasAgarajI mahArAja sampAdana evaM TokAsva va paM ratanacanda mukhtAra sarvAdhikAra surakSita : zrI zivasAgara di jaina granthamAlA dravyapradAtA-zrImAn rAmacandrajI koThArI-jayapura mUlya-svAdhyAya prathamAvRtti : 1000 prati bhAdrapada zuklA pUNimA vo ni sambat 2506 prAptisthAna1. zrI zAntivIra nagara, zrImahAvIrajI (rAjasthAna) 2. zrI rAmacandrajI koThArI koThArI bhavana-caur3A rAstA sinemA ke sAmane-jayapura-3 mudrakanemIcanda vAkalIvAla bAphalIvAla priNTarsa madanagaMja-kizanagar3ha (rAjasthAna)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prakAzakIya nivedana " digambara jaina sAhitya meM sarvaprathama grantharUpa se sUtra nibaddha lipibaddha saiddhAntika kRti par3hakhaNDAgama sUtra hai / jinhe gharasenAcAryaM taka ( paramparA se hrAsonmukha rUpeNa ) zrAgata alpatama eka deza aMgajJAna ko svayaM gharasenAcArya se prApta kara puSpadanta bhUtabalI prAcAryadvaya ne grantharUpa me surakSita kiyA thA / lagabhaga inhI ke samakAlIna guNadharAcArya ne kaSAyapAhur3a nAmaka grantha gAthAsUtra me nibandha kiyA thA / inhI do granthoM para dhavala- jayadhavala evaM mahAghavala ( mahAbandha) TIkAeM vistArapUrvaka vIrasena svAmI ne likhI haiM / inhI ke AdhAra se zrImannemicandra siddhAnta cakravartI AcAryadeva ne cAmuNDarAya ke nimitta gommaTasAra ( jIvakANDa - karmakANDa ) tathA labdhisAra - kSapaNAsAra granthatrayI kI racanA kI hai| jaina siddhAnta prakAzinI sasthA kalakattA se lagabhaga 40 varSa pUrva saskRta TIkAo eva paM. ToDaramalajI ko hindI TIkA sahita zAstrAkAra rUpa se ye grantha prakAzita ho cuke the / vartamAna me ye grantha anupalabdha bhI the tathA inakI hindI TIkA DhuMDhArI bhASA me thI / zrata. zrAdhunika hindI se paricita adhyetAoM ko ina granthoM ke svAdhyAya kA yathocita lAbha nahI mila pA rahA thA / isI ko dRSTipatha meM rakhate hue pa pU AcArya zrI zivasAgarajI mahArAja kI smRti meM sthApita granthamAlA se cAro anuyoga sambandhI grantha prakAzana yojanA ke antargata kararaNAnuyoga se sambandhita ina grantho kA prakAzana bhI pichale varSo se nirantara cala rahA hai / nemicandrAcArya dvArA viracita triloka sAra grantha kI mAdhavacandra traividyadeva dvArA racita saMskRta TIkA sahita prA. vizuddhamatI mAtAjI dvArA viracita hindI TIkA ke prakAzana se granthamAlA ne nemicandra bhAratI kA prakAzana prArambha kiyA thA aura una bhAratI ke hI grantha gommaTasAra karmakANDa kA prakAzana AryikA zrAdimatI mAtAjI kI hindI TIkA sahita abhI do varSa pUrva hI huA hai / AryikAdvaya AcArya zrI zivasAgarajI kI hI dIkSita vidupI ziSyAe hai / aba nemicandra bhAratI kA tatIya caraNa labdhisAra-kSapaNAsAra ke rUpa meM prakAzita ho rahA hai | prastuta grantha kI TIkA karaNAnuyoga marmajJa sva. bra. paM. ratanacandajI mukhtAra sahAranapura nivAsI ne kI hai / paMDitajI ne granthamAlA se prakAzita hone vAle anya kaI grantho kA bhI sampAdana kiyA hai| trilokasAra aura gommaTasAra karmakANDa kI TIkAo kA vAcana bhI jhApake sAnnidhya meM hI huyA hai / gommaTasAra karmakANDa kI vAcanA ke bhavasara para pa pU . A. ka. zrI zrutasAgarajI mahArAja ke
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 ] labdhisAra [ gAtha 284 Age saMjvalanalobha sambandhI kRSTiyoMko nikSepaNavidhi batAte haiMprokkaDDidai gibhAgaM pallAsaMkhejjakhaMDa digibhAgaM / dedi suhumAsu kiTTi phaDDayage sesa bahubhAgaM // 284 // artha-(sajvalanalobhake dravyako apakarSaNa bhAgahAra dvArA bhAjitakara usameM se) eka bhAga apakarSita dravya hai / isako palyake asakhyAtavebhAgase khaNDitakara usame se eka bhAgako sUkSmakRSTiyome detA hai, zeSa bahubhAgako spardhakome detA hai / ____ vizeSArtha-sajvalanalobhake sarva sattvarUpa dravyako apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara usame se eka bhAgapramANa dravyako puna palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga diyA / usamese bahubhAgapramANa dravyako pRthak rakhakara eka bhAgapramANa dravyako sUkSmakRSTirUpa pariNamAtA hai / "addhANeNa savvadhaNe khaMDide"1 ityAdi karaNasUtra vidhAna dvArA usa eka bhAgapramANa dravyame kRSTiyoke pramANarUpa kRSTyAyAmakA bhAga dene se madhyadhanakA pramANa AtA hai / isa madhyadhanako eka kama kRSTiAyAmake Adhese hIna do guNahAnikA bhAga dene para cayakA pramANa prApta hotA hai / usa cayapramANako doguNahAnise guNA karane para AdivargaNAke dravyakA pramANa AtA hai / itane dravyako to prathamakRSTime nikSipta karatA hai jisase prathamakRSTi utpanna hotI hai / yaha prathamakRSTi prathamasamayameM kI gaIM kRSTiyome jaghanyakRSTi hai| tathA isase dvitIyAdi kRSTiyome eka-eka cayapramANa hIna dravya nikSipta karatA hai| isaprakAra ekakama kRSTiAyAmapramANa cayose hIna prathamakRSTipramANa dravyako antima kRSTime nikSipta karatA hai / aba ina kRSTiyome zaktikA pramANa kahate hai __ pUrva spardhakoke jaghanyavarga meM anubhAgake avibhAgapraticchedoke pramANa ko kRSTiyAyAmakA jo pramANa hai utanIbAra anantakA bhAga dene para prApta labdhake barAbara prathamakRpTime anubhAgake avibhAgapraticcheda haiM tathA dvitIyAdi kRSTi me kramase anantaguNe 1. "graddhANeNa savvadhaNe khaDide majjhimadhaNamAgacchadi" yaha pUrA karaNasUtra hai isakA abhiprAya yaha hai ki sarvavanako adhvAnase khaNDita karane para madhyamadhana pAtA hai| ata. vivakSita guNahAnikA sarvadravya - guNahAni praAyAma = madhyamadhana (go ka gA 156 kI TIkA) / yA (adhvAna) yA (adhvAna) 2 "ta ruUNaddhANa gUNeraNa riNaseyabhAgahAreNa majjhimadhaNamavaharide pacaya" (la sA gA 71-72) -arthAt madhyadhaname eka kama gacchakA prAdhA do guNahAni (niSeka bhAgahAra) me se ghaTAne para jo prAve umakA bhAga dene para caya pAtA hai| arthAt caya=madhyadhana- [do gunnhaani-(gcch-1)|2]
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 285 ] labdhisAra [ 223 anubhAga sambandhI avibhAgapraticcheda hai / isaliye ekakama kRSTiAyAmamAtra bAra anaMtase guNA karane para antimakRSTime pAye jAne vAle ve anubhAga sambandhI avibhAgapraticcheda pUrvaspardhakasambandhI jaghanyavarga ke anantavebhAgapramANa hai / isaprakAra prathama samayameM kI gaI sUkSmakRSTi hotI hai| ___ apakarSita kiye gaye dravyame bahubhAgarUpa jo dravya pRthak sthApita kiyA thA unake dravyako pUrvame sattArUpa pAye jAne vAle pUrvaspardhaka sambandhI nAnAguNahAnime nikSipta karatA hai / "divaDDhaguNahANibhAjide paDhamA" ityAdi karaNasUtra vidhAnase usa bahubhAgapramANa dravyako anubhAga sambandhI sAdhika DeDhaguNahAnikA bhAga dene para jo lavdharUpa dravya prApta ho usako prathamaguNahAnikI prathamavargaNAme nikSipta karatA hai| tathA dvitIyAdi vargaNAprome eka cayahIna krama sahita dravya nikSipta karatA hai / dvitIyAdi guNahAniyokI vargaNAoke kramase pUrvaguNahAnise AdhA-AdhA dravya nikSipta karatA hai| isaprakAra sUkSmakRSTikaraNa kAla ke prathamasamayame apakarSitadravyako nikSipta karatA hai| yahA antimakRSTimeM nikSipta dravyase pUrvaspardhakakI jaghanya vargaNAme nikSiptadravya anantaguNA hIna jaannaa| _ 'kRza' tanukaraNe dhAtuke Azrayase 'karSaNa kRSTi.' arthAt karmaparamANuprokI anubhAgazaktikA kRza karanA-ghaTAnA kRSTi hai / athavA 'kRzyata iti kRSTi.' ke anusAra pratisamaya pUrva spardhakakI jaghanya vargaNAse bhI anantaguNI hIna anubhAgarUpa vargaNAko kRSTi kahate hai| aba dvitIyAdi samayoMmeM nikSepaNakA kathana karate haiMpaDisamayamasaMkhaguNA davvAdu asaMkhaguNavihINakame / puvagaheTThA heTThA karedi kiTTi sa carimotti // 285 // prartha-asakhyAtaguNe-asakhyAtaguNe apakarSita dravyame se pratisamaya kI gaI kRSTikA pramANa pUrva-pUrva kRSTiyoke pramANase asakhyAtaguNA ghaTatA hotA hai / yaha krama antima samaya taka jAtA hai| vizeSArtha-kRSTikaraNa kAlake prathama samayameM jo kRSTiyAM kI gaIM ve abhavyo se anantaguNI aura siddhoke anantave bhAgapramANa hokara eka spardhakakI vargaNAgroke anantave bhAgapramANa hai tathA ve bahuta hai| punaH tadanantara samayame prathama samayavartI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 // labdhisAra [ gAthA 286 kRSTiyoke nIce jo apUrvakRSTiyAM utpanna kI jAtI haiM ve unase asakhyAtaguNI hIna jAnanA caahie| isaprakAra kRSTikaraNa kAlakA antimasamaya prApta hone taka pratisamaya jo apUrvakRSTiyA racI jAtI hai ve anantarapUrvavartI kRSTiyose asakhyAtaguNo hIna hotI hai, kyoki apakarSita samasta dravyake asakhyAtavebhAgapramANa dravyako hI apUrvakRSTiyome AgamAnusAra siMcita kara zeSa bahubhAgapramANa dravyako uparima pUrvakI kapTiyome aura spardhakome apane-apane vibhAgAnusAra vibhAjitakara niSekokI racanA karatA hai / prathama samayame kRSTiyoMme sabake jor3arUpase nikSipta huA dravya apakarpita kiye gae samasta dravyake asakhyAtavebhAgapramANa hokara sabase alpa ho jAtA hai| tadanantara dUsare samayame vizuddhike mAhAtmyavaza asakhyAtaguNe dravyakA apakarSaNakara usamese asakhyAtavebhAgapramANa dravyako grahaNakara pUrvAnupUrvIrUpase sthita kRSTiyome sicita kiyA jAne vAlA dravya pUrvake dravyase asakhyAtaguNA hotA hai, kyoki tatkAla apakarSita kiye jAne vAle dravyame se kRSTiyome diye jAne vAle dravyakI usIke pratibhAke anusAra pravRtti dekhI jAtI hai| isIprakAra antimasamayake prApta hone taka tRtIyAdi samayome bhI prarUpaNA karanA caahie| athAnantara kRSTigata dravyoM ke vibhAgakA nirdeza karate haiMheTThAsIse ubhayagadavvavilese ya he?kiTTimmi / majjhimakhaMDe davvaM vibhajja vidiyAdi samayesu // 286 // artha-kRSTikaraNakAlake dvitIya samayame apakarSita dravyako 1. adhastana zIrSa vizepome 2 ubhayadravya vizeSome 3 adhastanakRSTiyome 4 madhyama khaNDome / isaprakAra cAraprakArake vibhAgase nikSipta karatA hai| . vizeSArtha-pUrvasamayame kI gaI kRSTiyome se prathamakRSTime bahuta paramANu haiM / dvitIyAdi kRpTiyome eka-eka cayase hIna krama liye paramANu haiN| yahAM pUrvakRSTiyo me sambhAvita cayakA pramANa lAkara dvitIyakRSTime eka caya, tRtIyakRSTime do caya, caturthakRpTime tIna caya aise kramase eka-eka baDhate hue cayapramANa paramANu una dvitIyAdi kapTiyome milAne para sarvakRSTiyA prathamakRSTike samAna ho jAtI hai isaprakAra jitanA 1. ja. pa. pu. 13 pR 208-206 /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 286 ] labdhisAra 225 dravya ( pUrvakRta kRSTiyoko samadravyavAlI banAneke lie ) diyA gayA usakA nAma adhastanazIrSa vizeSa dravya hai' / jisa deya dravya ke dene se samasta pUrvakRSTiyA prathamakRSTike samAna ho jAtI hai, usa deya dravya ko prApta karanekA vidhAna batAte hai - pUrva samayameM jo kRSTime dravya diyA unako pUrvasamayame kRtakRSTike pramANamAtra gacchakA kA, bhAga dene para madhyamadhana AtA hai / use eka kama gacchake Adhe se hIna doguNahAnise bhAjita karane para eka caya (vizeSa) kA pramANa AtA hai / vahA eka 1. vizeSArthaM gata ukta kathanakA spaSTIkaraNa akagaNitIya dRSTise sadRSTi banAkara nimna prakAra kiyA jA sakatA hai-- mAnAki prathamasamayakI pUrvakRSTiyA 8 hai / tathA asakhyAta = 2 mAnane para dvitIya samaya me kI gaI kRSTiyA 8/2 =4 huI / mAnAki prathama samayame kI gaI kRSTiyo ke lie apakRSTadravya 1600 paramANu haiM tathA dvitIya samayame kRSTiyo ke lie apakRSTadravya 3920 paramANu haiM / aisI sthiti me prathamasamayakRta kRSTiyA isaprakAra banegI carama kRSTi prathamasamayame kI gaI kRSTiyA kRSTiyA yahAM caya kA pramANa = 16 144 160 176 162 208 224 240 256 pUrvakRSTi 144 + 160 + 176 + 192+ 208 + 224 + 240 + 256 + dvitIya kRSTi prathama kRSTi adhastana zIrSa pariNAmataH sarvatra vi. dravya samadravya 256 256 256 256 sAtacaya = cha. caya = pAca caya = cAra caya = tIna caya = do caya eka caya = - yahA cayakA pramANa 16 hai ataH yahA dvitIyakRSTime 32 arthAt do caya, tRtIyakRSTime 48 arthAt tIna caya ityAdi / isaprakAra milAne para prathama samayakI zrATho kRSTiyo me dravya kramazaH 256-256 arthAt pratyeka kRSTime samAna ho jAtA hai / isI ko nimna sadRSTimeM dikhAyA hai 256 256 256 256 pUrvakRSTidravya + stana vizeSadravya ( cayaghana ) =1600+ 28, cayaghana arthAt 448 =2048[25648= 2048 sarvatra samadravya ]
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 ) labdhisAra [ gAthA 286 cayako AdirUpa sthApita karanA, kyoki dvitIyakRpTime eka caya denA hai| eka caya uttara ( Age ) sthApita karanA, kyoki, tRtIyAdi kRSTiyome kramazaH eka-eka caya adhika denA hai / tathA ekakama pUrvakRSTi pramANa gaccha sthApita karanA cAhie, kyoki prathamakRSTi me caya nahI milAnA hai| aise sthApita karake "padamegeNa vihINa" ityAdi zreNivyavahArarUpa gaNitasUtra se eka kama gacchako do kA bhAga dekara, usako (labdhako) uttarase (jo ki eka cayarUpa hai, usase) guNA karake usame prabhava arthAt Adike eka cayako milAnepara tathA phira gacchase guNA karane para cayadhana prApta hotA hai / akasadRSTi kI apekSA-jaise eka kama kRSTipramANa gaccha 7, isame se eka ghaTAne para cha' aaye| 6 me 2 kA bhAga denepara 3 Aye / ise caya (16) se guNA karanepara 48 Aye / isame prabhava (eka caya yAnI 16) ko milAne para 64; punaH isako gaccha (7) se guNA karane para 448 cayadhana hotA hai / isa vidhAnase jo pramANa Ave utanA adhastana zIrSa vizeSadravya jAnanA' / aba jo pUrvakRSTime se prathamakRSTikA pramANa thA usIke samAna 1. aba isake (pUrvakRSTike) nIce apUrvakRSTiko racanA karatA hai ve 4 haiM tathA ve prathamapUrvakRSTike tulya-tulya hI hai arthAt 256-256 paramANu pramANa haiM ataH dvitIya samayame adhastana kRSTidravya 25644=1024 huA; taba sadRSTi isaprakAra hogI |-caramapUrvakRSTi yukta hai| adhastanazIrSa vizepa dravyase prathamasamayakRta pUrva kRSTiyA jo 256 256 256 - - - 256 - 256 256 - prathamapUrvakRSTi - carama apUrvakRSTi kRSTiyA samayakRta apUrva -dvitIya - 256 256 - | apUrvasamapaTTikA 256 - prathama apUrvakaSTi / jaya /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 286 ] labdhisAra [ 227 pramANa liye jo vivakSita samayameM apUrvakRSTikI unameM samAna pramANa liye samapaTTikArUpa dravya denA cAhie, isakA hI nAma adhastanakRSTidravya hai| isa dravyako denepara apUrvakRSTiyAM prathamapUrvakRSTike samAna ho jAtI hai| isakA pramANa isaprakAra prApta kiyA jAtA hai pUrvokta pUrvakRSTi sambandhI cayako do guNahAni se guNA karane para pUrvakRpTiyo meM se prathamakRSTike dravya kA pramANa AtA hai so eka kRSTikA dravya itanA hai to samasta apUrvakRSTiyoMkA kitanA hogA ? aise trairAzikase usa prathamapUrvakRSTike dravyako samasta apUrvakRSTike pramANa se guNA karanepara adhastanakRSTikA dravyapramANa hotA hai| yahAM, prathama samayameM kI gaI kRSTiyoke pramANako asaMkhyAtaguNe apakarSaNabhAgahArakA bhAga dene para dvitIya samayameM kI gaIM kRSTiyokA pramANa hotA hai aisA jAnanA cAhie / isa prakAra pUrvokta adhastanazorSavizeSadravya aura adhastanakRSTi dravya dene para samasta pUrvaapUrvakRSTi samAna pramANa liye ho gaIM / vA aparvakaSTikI prathamakaSTise lagAkara Upara-Upara apUrvakaSTi sthApita karake phira unake Upara prathamAdi pUrvakRSTi sthApita karanI cAhie / isaprakAra sthApita karake caya ghaTate kramarUpa eka gopuccha karane ke liye' sarvakRSTi sambandhI sambhavacayakA pramANa lAkara antakI pUrvakRSTime eka caya, usake nIce upAntyaparvakaSTi meM do caya; aise kramase eka eka caya adhikAdhika karate hue prathama apUrvakRSTi paryanta denA / isIkA nAma ubhayadravyavizeSadravya hai / ise dene para samasta pUrva apUrvakapTi ke caya ghaTate kramarUpa eka gopuccha hotA hai| isakA pramANa isaprakAra prApta kiyA jAtA hai parva samayame kRSTime jo dravya diyA thA aura isa vivakSita samayame jo kaSTimeM dene yogya dravya hai, ina donoko milAnepara jo dravyapramANa huaA usako pUrvApUrva (pUrvaaparva) kRSTiyoke yogarUpa gacchase vibhakta karanepara madhyamadhana prApta hotA hai| isako ekakama gacchake Adhese hIna doguNa hAnise vibhakta karanepara yahAke cayakA (vizepakA) 1. aba inakI samAna dravyarUpa sthitiko miTAkara caya ghaTatA kramarUpa gopuccha ko karane ke lie nimnAnusAra dravya milAte hai
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 286 228 ] pramANa AtA hai / aba ekacaya ko sthApitakara aura eka caya uttara (Age) sthApita kara tathA pUrva-apUrvakRSTipramANa gaccha sthApitakara "padamegeNavihINa" ityAdi sUtrake anusAra ekakama gacchake Adheko cayase guNita karake usameM caya milAkara usako cayase guNita karane para sarva ubhaya dravya vizeSa dravya hotA hai tathA jo vivakSita samayameM kRSTirUpa pariNamAvane yogya dravya apakRSTa kiyA usameM se adhastanazIrSa vizeSadravya, adhastanakaSTidravya aura ubhayadravyavizeSadravya ghaTAne para; avaziSTa rahe dravyako samasta pUrva-aparva kRSTiyome samAna bhAga karake denA? isIkA nAma madhyamakhaNDadravya hai| isako dene para usa apakRSTadravyakI samApti hotI hai tathA samasta pUrvApUrvakRSTiyome caya ghaTate kramarUpa / pUrvadravya+milAyA jAnevAlA dravyagopucchAkAratA / ubhayadravyavizeSadravya =1 caya+2 srvtrsm| ubhayadravya- caya+3caya+4 caya+5caya+6 gopUcchAkAratA dravya TI vishessdrvygaapucchaakaartaa| caya +9 caya+8 caya+ha +10caya+11 caya+12cayacaramapUrvakRSTi - 256 + eka caya 78caya=78416-1248prataH 272 ubhayadravyavizeSadravya-1248 ise dvicarama pUrvakRSTi- 256 + do caya 288 milAne para sarvatra prathama apUrvakRSTi se lagAkara carama pUrvakRSTi paryanta 256 + tIna caya 304 gopucchAkAra dravya ho jAtA hai vaha cAra caya 320 nIce lagI sadRSTike anusAra hai - 1 + 256 + + + pAca caya 272 - caramapUrvakRSTi + | chaha caya 352 288 304 320 + sAta caya 368 prathamapUrvakRSTi - 256 / ATha caya 336 352 368 - || + nau caya 400 - - - sarvagopucchAkAratA -- -- -- - prathamapUrvakRSTi + dasacaya 416 caramaapUrvakRSTi + 416 gyAraha caya prathama apUrvakRSTi- 256 + | bAraha caya 448 -prathamaapUrvakRSTi
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 286 ] labdhisAra [ 226 jyo kA tyoM dravya rahatA hai / isakA pramANa batalAte hai'-vivakSita samayameM apakRSTadravyako palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga dene para eka bhAgamAtra dravya kRSTimeM dene yogya hai / isameM se pUrvokta tIna prakArakA dravya ghaTAne para kicidUna huaa| (yahI kiMcidUna dravya madhyamakhaMDa dravya hai / ) itanA dravya sakalakRSTiyome denA hai to ekakRSTimeM kitanA denA hogA? aisI trairAzikavidhi karake usa dravyame pUrva-apUrvakRSTiyoke pramANakA bhAga dene para ekakRSTimeM 1 aba dvitIya samayame apakRSTa dravya 3620 me se adhastanazIrSavizeSadravya 448, adhastanakRSTidravya 1024, ubhayadravyavizeSadravya 1248, ina tInoko ghaTAnepara 3920-(448-1024+1248) =1200 zepa rahe / ye zeSa bace 1200 paramANupramANa dravya hI madhyamakhaNDadravya hai : ise samasta pUrva-apUrva kRSTiyoM meM (8-1-4=12 kRSTiyome) samAna khaNDa karake dene para sabhI ko arthAt pratyekakRSTiko 100-100 dravya prApta hotA hai / use milAne para racanA aisI hai noTa-yahA itanA smaraNa rakhanA cAhiye 272+100 = 372 - caramapUrvakRSTi ki ubhayadravyavizeSadravya nikAlaneke lie yahAM 288+100 = 388 nimnavidhi hai sakala apakRSTadravya = 1600 + 3920304+100 5520 / sakala apakRSTadravya - sakalakRSTiyAM 320+100 5520:12=460 madhyamadhana __yahA eka guNahAni-171 ( guNahAni 336+100 = 436 vastusthityA khaNDarUpa nahI hotI para sadRSTi yA dRSTAnta to sadRSTi yA dRSTAnta hI ThaharA; 352+100 = vaha dAntise sarvadeza sAmya nahI rakhatA, aisA 368+100 = 468 jAnanA cAhiye)kyoki 548 rUpa prathamakRSTi 176 sthAno ko pAra karaneke bAda usake Age 384+100 = 484 - prathamapUrvakRSTi ekasthAna jAne para prAdhI raha jAtI hai; ataH 171 sthAna, guNahAnikA pramANa hogaa| yathA 400+100 ___= 500/-caramaapUrvakaSTi 512 karmaparamANurUpa prathama niSekase 8 sthAna ke bAda navamasthAname jAkara 256 raha jAte haiM 416+100 = to vahA guNahAnikA pramANa 8 hotA hai / vaise 432+100 = 532 hI yahA para 548 rUpa prathamakRSTi cayahIna hotI huI aise jAtI hai-548, 532, 516 448+100 = 548 -prathamaapUrvakRSTi 500, 484, 468, 452, 436, 420, 404, 388, 372, 356, 340, 324, 308, 262, 276........................ / 516
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 ] labdhisAra [ gAthA 286 dene yogya ekakhaNDakA pramANa prApta hotA hai| isako sarvakRSTike pramAlase guNita kara denepara sarva madhyamakhaNDa dravyakA pramANa prApta ho jAtA hai / isaprakAra yahA vivakSita dvitIya samayame kRSTirUpa hone yogya dravyame buddhikalpanAse adhastanazIrSavizeSa Adi cAra prakArake dravya bhinna-bhinna sthApita kiye / aise hI yahA para tRtIyAdi samayome kRSTirUpa hone yogya dravyame vidhAna jAnanA / athavA Age kSapakazreNike varNaname apUrvaspardhakakA, bAdarakRSTikA yA sUkSmakRSTikA varNana karate hue aise vidhAna kahege; vahA aisA hI artha aba yahA dravya cayahIna hokara jAtA huA aThArahaveM sthAname 276 hotA hai| hame 548 kA AdhA 274 abhISTa hai / cU ki ekasthAna Age pIche jAne para (arthAt 18 veM se 17 ve yA 17 veM se 18 ve ko jAne para) 16 (eka caya) kI kamI yA vRddhi hotI hai, to 2 mAtra paramANukI hInatA ke lie kitanA sthAna Age jAnA paDegA ? uttara hogA 1643== sthAna / arthAt 276 se hai sthAna prAge jAne para vahI kRSTikA paramANu parimANa 274 ho jAtA hai jo ki 548 se ThIka prAdhA hai to 274 paramANuvAlA sthAna 186 vA huA, isaliye isase eka sthAna pUrva arthAt 171 veM sthAna me hI eka guNahAni pUrI ho gaI aisA jAnanA cAhie, (kyoki jahA dravya prAdhA raha jAya usase eka sthAna (pUrA-pUrA) pahale jAne para jo niSeka sthita ho vahI prathama guNahAnikA caramasthAna hotA hai) ataeva do guNahAni= 1764 2=341 aba madhyadhana-ekakama gacchakA prAdhAse nyUna do guNahAnicaya arthAt 460-341-31 =caya // 460 -341-53=caya // 460-281caya // 46deg x =caya , 460 x para= 16 (caya) ava sUtrAnusAra ekakama gaccha 11 kA AdhA 53 se caya 16 ko guNA karane para 88 aaye| caya milAne para 88+16-104 praaye| 1044 gaccha (12)=1248 pAye / yahI ubhaya dravyavizeSadravya hai / zeSa sugama hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 276 ] labdhisAra [ 231 jAnanA cAhie / jahAM vizeSa ho vahA vizeSa jAnanA cAhie / yahA saMdRSTikI apekSA cayahIna krama liye pUrvakRSTi Adi kI racanA nimna prakAra hotI hai pUrvakRSTiracanA antimakRSTi Ir adha pUrvakRSi pUrvakRSTiyome adhastanazIrSadravya ) milAnepara samAnarUpa pUrvakRSTi - kI racanA isaprakAra hotI hai / pavakrAra Adikari adhastanazIrSadravya milAnepara samAnarUpa pUrvakRSTi racanA ke nIce hI adhastanakRSTi dravyadvArA apUrvakRSTi kI samapaTTikAracanA nimnaprakAra hotI hai saMdRSTi na03 me ubhayadravyavizeSadravya milAne para sadRSTikI AkRti nimna prakAra hotI hai / ise gupucchAkRti kahate haiM - athaH aca zIrSa prAdha pUrva kRSTi kI dravya ubhy| dravya vizeSa apUrvakRSTi samapaTTikA yoSa dravya dravya apUrvakRti samapaTTikA -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vatsala prAcArya zrI yativRSabha ne una gAthAno para cUrNisUtro kI racanA kI / kaSAyapAhaDa grantha kI racanA kA mUlatrota dRSTivAda aga ke 14 pUrva rUpa bhedo me pAcave pUrva ke bAraha vastu adhikAro me 20 prAbhata haiM, una 20 prAbhUto me se tIsarA pejjadosa pAhuDa hai arthAt tRtIya prAbhUta ko avalambana kara hI kApAyapAhu grantha kI racanA huI hai / __isa grantha me 15 adhikAra haiM aura una pandraha adhikAro me mAtra mohanIya karma sambandhI paMthana kiyA gayA hai zeSa sAta karma sambandhI kathana nahI pAyA jAtA hai / pandraha adhikAro me se 10 ve adhikAra me darzana moha kI upazAmanA, gyArahave adhikAra meM darzana moha kI kSapaNA, bArahave aghikAra me samayAsayama laci, terahaveM adhikAra me cAritralabdhi, caudahave adhikAra me cAritramoha kI upazAmanA aura pandrahave adhikAra me cAritramoha kI kSapaNA kA vivecana hai| 10 se 15 taka ina chaha adhikArI ke NisUtra se zrI nemicandra siddhAnta cakravartI ne labdhisAra-kSapaNAsAra grantha kI racanA kI hai| jova, pudgala, dharma, adharma, prakAza aura kAla ye chaha dravya isa lokAkAza me sarvatra vyApta hai| pudgala dravya kI 23 vargaNAe haiM, jiname se AhAravargaNA, taijasabargaraNA, bhASAvargaNA, manovargaNA aura kArmaNavargaNA ina pAca vargaNAmo ko jIva apanI yogazakti ke dvArA grahaNa karatA hai| pudgala vipAkI zarIra nAmakarma ke udaya se mana-vacana-kAya se yukta jIva kI karmoM ko grahaNa karane me kAraNabhUta zakti yoga kahalAtI hai|' karma vargaraNAe ATha prakAra kI haiM-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, prAyu, nAma, gotra aura antarAya / iname se jo jJAnAvaraNIya ke yogya dravya hai vahI mithyAtvAdi pratyayo ke kAraNa pAca jJAnAvaraNIya rUpa se pariNamana karatA hai anya rUpa se pariNamana nahIM karatA, kyoki vaha anya ke ayogya hotA hai| isI prakAra sabhI karmoM ke sambandha me kahanA cAhie / antara kA abhAva hone se kAmaNavargaNA pATha prakAra kI haiM aisA upadeza nahIM pAyA jAtA hai| karma aura AtmA kA paraspara sazleSa sambandha hokara do pane ke tyAga pUrvaka ekarUpatA ho jAnA mo banca hai| ___nizcayanaya me na vandha hai na mokSa hai, kyoki bandha va mokSa paryAyeM haiM, aura nizcayanaya paryAyo ko grahaNa nahIM karatA hai / zrI kundakundAcArya deva ne samayasAra grantha me bhI kahA hai __ ravi hodi appamatto Na pamatto jANo du jo bhaavo| eva bhaNati suddha pAnI jo so u so ceva // 6 // -nizcaya naya se jIva na to apramatta (mukta) aura na hI pramatta (saMsArI) hotA hai| eka jAyaka bhAva hai, vaha vahI hai| prata nizcayanaya me na saMsAra arthAt karmabandha hai aura na hI mokSa marthAt karmakSaya hai| 1. pugata vivAi dehodayeNa maNa vayaNa phAya juttassa / jIvassa jA hu sattI kammAgama kAraNaM jogo|| 216 go. jo kaa|| pANAvaraNIpassa jArie pApoggANi davANivANi ceva micchattAdi paccaehi paMca pAyAvaraNIyasara peNa pariNamati ra saruveNa / kudo ? appaanogttaado| eSa sanvesi phammAraNaM vattanvaM / gha. pu. 14 3. saMzleSanAro pance sati / sa si.233 baMdhoraNAma dubhAva parihAreNa eyttaavttii| gha, pu 13 1.7 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) dravya saMgraha meM bhI kahA hai zuddha nizcayanaya se jIva ke bandha hI nahIM hai tathA bandhapUrvaka hone se mokSa bhI nahI hai / ' ____ jaba nizcayanaya me bandha va mokSa hI nahI to mokSamArga kaise sambhava hai arthAt nizcayanaya se mokSamArga bhI nahIM hai / bandhapUrvaka mokSa aura mokSamArga ke upadeza ke lie hI SaTkhaNDAgama aura kaSAyapAhuDa granyo kI racanA huii| yadyapi ye dono grantha karaNAnuyoga ke nAma se prasiddha hai, kyoki iname karaNa arthAt Atma-pariNAmo kI taratamatA kA sUkSma-dRSTi se kathana pAyA jAtA hai tathApi ina dono grantho me Atma-viSayaka kathana hone se vAstava me ye adhyAtma grantha haiM / 2 pUrvabaddha karmodaya se jIva ke kaSAyabhAva hote haiM aura ina kaSAya bhAvo se jIva ke karmabandha hotA hai / vAhaya dravya-kSetra-kAla-bhava-bhAva anukUla milane para dravya karma udaya me (svamukha se) Akara apanA phala detA hai| yadi bAhaya dravya-kSetra-kAla-bhava-bhAva anukUla nahI milatA to karma (svamukha se) udaya me na pAkara apanA phala nahIM detaa| jina bAhaya dravyAdi ke milane para kaSAyodaya ho jAve aise dravya Adi ke sayoga se apane ko pRthak rakhe yahI hamArA puruSArtha ho sakatA hai| jaiseaNuvrata grahaNa dvArA deza saMyama ho jAne para apratyAkhyAna krodha Adi kaSAya tathA AnAdeya, dubhaMga, ayaza kIrti Adi karmodaya ruka jAtA hai| caraNAnuyoga kI paddhati ke anusAra hama svaya ko una dravya-kSetra-kAla aura bhAva se bacA sakate hai jinake milane para kaSAyAdi udaya me Ate haiN| prastuta grantha kA nAmakaraNa __ prathamopazama samyaktva utpanna hone se pUrva pAca labdhiyA hotI haiM tathA anantAnubandhI kI visayojanA, dvitIyopazama samyaktva, kSAyika samyaktva, upazama cAritra va kSAyika cAritra se pUrva tInoM karaNalabdhi hotI hai| deza sayama aura sakalasayama se pUrva adhaHkaraNa aura apUrvakaraNa ye do karaNalabdhiyA hotI hai| ina labdhiyo kA kathana prastuta grantha me vistAra pUrvaka hone se isa grantha kA labdhisAra gauNya pada nAma hai tathA cAritra moha kI kSapaNA kA kathana hone se athavA ATho karmoM kI kSapaNA kA kathana hone se dUsare grantha kA kSapaNAsAra sArthaka nAma hai / isa prakAra labdhisAra-kSapaNAsAra yaha nAmakaraNa viSaya vivecana kI pradhAnatA se kiyA gayA hai| granthakartA ___ labdhisAra-kSapaNAsAra grantha ke kartA zrImannemicandra siddhAntacakravartI hai| Apane puSpadantabhUtavali prAcArya dvArA viracita SaTkhaDAgama sUtro kA gambhIra manana pUrvaka pArAyaNa kiyA thaa| isI kAraNa Apako siddhAnta cakravartI upAdhi prApta thii| Apane svayaM bhI go ka. kI gAthA 397 me sUcita kiyA hai ki-jisa prakAra bharatakSetra ke chaha khaDo ko cakravartI nirvighnatayA jItatA hai usI prakAra prajJA rUpI cakra ke dvArA mere dvArA bhI chaha khaDa (prathama siddhAnta grantha-SaTkhaNDAgama) nirvighnatayA sAdhita kiye gaye haiM arthAt jIvasthAna, khuddAbandha, bandhasvAmitva, vedanAkhaNDa, vargaNAkhaNDa aura 1. bandhazca zuddhanizcayana yena nAsti tathA bandhapUrvakamokSo'pi / gA. 57 ko ttokaa| 2. 'edaM kharagaMthamajjhappavisaya' 'payadAe ajhapavijjAe' dha pu 13 pR. 136 / 3. karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM dravyakSetrakAlabhavabhAva pratyayaphalAnubhavanaM / sarvArthasiddhi 6/36 / 4. jaha cakkeNa ya cakkI chakkhaDaM sAhiya praavigrnn| taha maicakpheraNa mayA chakkhaMDaM sAhiyaM sammaM //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) :rm gama ganya ko maine apane buddhivaibhava se siddha kiyA hai| SaTakhaNDAgama ke atiF: " : (calimaya mahita) tiloyapaNNatti Adi grantho ke bhI Apa pAragAmI vidRcchi nAyakAndI siddhAnta grantho ke sAraspa me prApane gommaTasAra jIvakANDa-karmakANDa, mAgAra tathA nilokasArAdi granyo kA praNayana kiyA hai| pAne hI nitA jA cukA hai ki labdhisAra-kSapaNAsAra kI racanA kA mUlasrota grantha ga rahA hai| guNavarAcArya kRta isa grantha para cUNisUtra yativRSabhAcArya ne race aura mAncita rUpAyapAhaDa kI 60000 zloka pramANa vAlI jaya dhavalA TIkA likhI gaI hai| mAtamAya nanda ke eka tihAI bhAga (10veM 15ve taka 6 adhikAra) ko 653 gAthAmro me riyA jAnA hI nemicandrAcArya ke buddhi vaibhava kA udghopa karatA hai / yaha koI sAdhAraNa prayAsamapaphAla gomaTamAra anya ko karNATakIya prAdi vRtti ke kartA kezavavarNI Adi apane prArambhika nameM gine haiM ki zrI nemicandra siddhAnta cakravartI ne aneka upAdhi vibhUSita cAmuNDarAya ke fammiddhAnta granya (paTkhaNDAgama) ke aAdhAra para gommaTasAra grantha kI racanA kii| svaya pAgAdeva ne hI go ka. kI antima prazasti me rAjA gommaTa arthAt cAmuNDarAya jayakAra kiyA nAgaya gaganareza zrI rAcamalla ke pradhAnamantrI eva senApati the| cAmuNDarAya ne apanA ga" " purAga zaka ma 600 tadanusAra vi sa 1031 me pUrNa kiyA thaa| rAcamalla kA rAjyamAthi 108? taka rahA hai aisA jJAta hotA hai| vAhubalI carita me gommaTeza kI pratiSThA kA mAma107-18 batalAyA hai| gommaTeza kI pratiSThA me svaya nemicandrAcArya upasthita the| manandrAnAyaM kA kAla vikrama kI 11vI zatAbdI siddha hotA hai / sAgara gupa mogAra ko antima gAthA me zrI nemicandra siddhAnta cakravartI ne apane Apako abhaya yi pahA hai| isake atirikta prAcArya vIranadi, indranandi tathA kanakanandi kA bhI sA nAya ullega kiyA hai| gommaTasAra karmakANDa kI nimna gAthA ke prakAza me granthadIpA gurUmA prAmAma milatA hai gAthA isa prakAra hai jamma ya pAyapanAeraNagatamasArajalahi muttinnnno| nAgdiraNadivaccho gamAmi ta abhayaraNadi guru // 436 / / janamorandanandikA krama jinake caraNaprasAda se ananta sasArarUpI sAgara se uttIrNa -: mamatA ko meM (nemicandra) namaskAra karatA hu / ananta sasAra rUpI sAgara se .......TTmAtrAya dIkSA me hI hai / ataH aisA lagatA hai ki unake dIkSAguru abhayanadi haiM / : 555. zrI minAcArya ne indranandi vIranandi prAdi prAcAryoM kA bhI guru rUpa me smaraNa 1. RTI mudenAmaparAdiyaNa / 1t Animl ema etAparipA / / 1018 / /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) viSaya paricaya labdhisAra kI prathama 88 gAthAoM me kSayopazama-vizuddhi-dezanA prAyogya evaM karaNa rUpa pAca labdhiyo kA savistara varNana karate hue prathama tIna labdhiyo kA svarUpa mAtra eka-eka gAthA me hI kara diyA hai| prAyogya labdhi ke antargata 34 bandhApasaraNa aura una apasaraNo me bandha se vyucchinna hone vAlI prakRtiyo kA kathana 15 gAthAo me kiyA gayA hai| isake pazcAt sAta gAthAo dvArA prAyogyalabdhi me udaya va sattva yogya prakRtiyo kA kathana kiyA hai| tadanantara 56 gAthAo me karaNalabdhi ke vivecana ko prArambha karate hue pradha:karaNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa labdhiyo kA kathana kiyA hai| isake pazcAt gAthA 106 taka upazama samyaktva Adi ke prakaraNa me hone vAle anubhAga kANDakAdi kAlo kA alpabahutva tathA prathamopazama samyaktva se girane Adi kA sarva kathana pAyA jAtA hai| gAthA 110 se darzanamohanIya karma kI kSapaNA kA kathana prArambha hotA hai usake antargata anantAnubandhI kaSAya catuSka kI visayojanA kA kathana gAthA 112-116 taka kiyA gayA hai| tadanantara gAthA 166 taka kSAyika samyaktva kA prakaraNa hai| 167vI gAthA se prArambha hokara gAthA 188 taka dezasayamalabdhi kA kathana savistara kiyA gayA hai / deza sayamalabdhi adhikAra ke pazcAt gAthA 186 se sakalasayamalabdhi kA varNana prArambha huA hai / tadanantara gAthA 205 se cAritra mohopazAmanAdhikAra prArambha huA hai, usake antargata 14 gAthAo dvArA dvitIyopazama samyaktva kA kathA kA kathana hai| gAthA 220 se 361 taka zreNyArohaNa aura zreNyAvarohaNa kI apekSA upazama cAritra kA savistara kathana prAcAryadeva ne kiyA hai| isa prakAra labdhisAra grantha me sarva 361 gAthAo me paMcala bdhiyo kA pUrNa vivecana prastuta karane ke pazcAt 362 se 653 taka 361 gAthAmro dvArA kSapaNAsAra me cAritramohanIya karma kI kSapaNA ke savistara kathana pUrvaka jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA karmoM ke kSaya kA vidhAna batAte hue nAma-gotra-vedanIya ina tIna aghAtiyA karmoM ke kSaya kA vidhAna nirUpita kiyA gayA hai| isake sAtha hI kevalI samudghAta, yoga nirodha, arhanta va siddha bhagavAna ke sukha kA bhI vivecana bhI prasaga prApta hone se kiyA gayA hai| isa prakAra labdhisAra-kSapaNAsAra me pratipAdita viSaya kA paricaya ati sakSipta meM diyA gayA hai vistRta vivecana grantha adhyetA svayaM adhyayana kara grantha se jAnane meM sakSama hoge ata. prastAvanA me vistArapUrvaka viSaya paricaya 'piSTa peSaNa' ke bhaya se nahI diyA gayA hai / labdhisAra-kSapaNAsAra grantha kI prastuta TIkA evaM usake prAdhAra labdhisAra kI siddhAnta bodhinI evaM kSapaNAsAra kI karma kSapaNabodhinI TIkA, isa prakAra labdhisAra-kSapaNAsAra grantha kI navIna TIkA kA yaha nAmakaraNa kiyA gayA hai| yadyapi paMDita pravara ToDaramalajI kI subodha hindI TIkA sahita labdhisAra kI saskRtavRtti yukta lavdhisAra kA prakAzana 'jaina siddhAnta prakAzinI sasthA' kalakattA se prakAzita huA thA jo isa samaya upalabdha nahIM hai| saMskRta vRttikAra ne prAya: jayadhavala TIkA kA anusaraNa kiyA hai| hindI TIkAkAra ke samakSa jayadhavala TIkA nahI thI ata paDitajI ne saskRta vRtti kA mAtra hindI anuvAda kiyA hai| labdhisAra kA prakaraNa jayadhavala pu 12 va 13 me cariNasUtra samanvita jayadhavalA TIkA ke hindI anuvAda sahita prakAzita ho cukA hai / hAM! gAthA 308 se 361 taka kA prakaraNa, jisame upazama thariNa se girane tathA mAnAdi kaSAyo va strIvedAdi sahita upazama zroNi prArohaNa kA kathana bhI pAyA jAtA hai
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) usakA jayaghavalA TIkA me jo varNana hai vaha sabhI prakAzita nahIM hai| kaSAyapAhuDa bhAga 14 jo ki abhI prakAzya hai usame prakAzita hogA / ataH labdhisAra vI isa prastuta TIkA me paMDita ToDaramalaz2I kI hindI TIkA tathA saskRtavRtti ke sAtha-sAtha ja dha pu 12 va 13 aAdhAra rahI hai, kintu gAthA 308 se 361 taka kI TIkA jayadhavala mUla (phalaTana se prakAzita) ke prAdhAra se likhI gaI hai| kSapaNAsAra kI koI saskRta TIkA nahI hai| hA! mAdhavacandra vidya deva dvArA racita saskRta kSapaNAsAra kI do pratiyA jayapura bhaNDAra se prApta huI thI jo ki svatatra racanA hai ataH vaha svatatra kArya kI apekSA rakhatA hai / sambhava hai pa ToDaramalajI ke samakSa yaha kSapaNAsAra rahA ho jo unakI kSapaNAsAra TIkA kA avalambana rahA ho| gAthA 473 kI TIkA me unhone apanI laghatA pragaTa karate hue likhA hai ki-"isa gAthA kA artha rUpa vyAkhyAna kSapaNAsAra viSa kichu kiyA nahI aura mere jAnane me bhI spaSTa na AyA tAtai ihA na likhyaa| buddhimAna hoi so yAkA yathArtha atha hor3a so jAnaha / " ina paktiyo ke prakAza me mere anumAna se eka tathya pragaTa hotA hai ki paDita pravara ToDaramalajI ke samakSa kSapaNAsAra kI hindI TIkA sahita koI prati honA caahie| anyathA ve aisA kyo likhate ki isa gAthA kA artha rUpa vyAkhyAna 'kSapaNAsAra vipai kichu kiyA nAhI' / mAdhavacandra vidya deva dvArA racita kSapaNAsAra saskRta bhASA kA svatatra grantha hai vaha artha rUpa vyAkhyAna (TIkA) to hai nahI / khaira | jo bhI ho yaha hai anusadhAna kA viSaya / mere dvArA anumAnita pa ToDaramalajI ke samakSa vidyamAna kSapaNAsAra kI bhASAnuvAdita usa TIkA ke kartA ne bhI jayadhavala mUla TIkA kA Azraya liyA hai yaha spaSTa hai|| kSapaNAsAra kI karmakSapaNabodhinI nAmA isa navIna TIkA ko bhI maine phalaTana se prakAzita jayavavala mUla (zAstrAkAra) ke prAdhAra se hI likhA hai, kyoki kSapaNAsAra se sambandhita isa viSaya kI jayadhavalA TIkA hindI anuvAda sahita sabhavata 15-16 ve bhAga ke rUpa me mathurA se abhI taka prakAzita nahI huI haiM prakAzanAdhIna haiN| Atma nivedana ukta navIna TIkA karane ko preraNA mujhe pA ka. zrI zra tasAgarajI mahArAja se prApta huii| san 1963 se to maiM nirantara unake sAnnidhya me jAtA rahA hai| isI zRkhalA me san 1971-72 me trilokasAra kI navIna TIkA (prAyikA vizuddhamatIjI dvArA likhita) ke vAcanAvasara para mujhe bhI jAne kA prasaga prApta huA thaa| 6 varSa pazcAt san 1978 me puna gommaTasAra karmakANDa kI 'siddhAntajJAnadIpikA' nAmA navIna hindI TIkA (AryikA AdimatIjI viracita) kI vAcanA ke avasara para prA. ka zrI ke sAnnidhya kA lAbha milA aura usa TIkA ke sampAdanatva kA bhAra bhI mujha para pAyA / ukta vAcanA ke avasara para hI jayapura nivAsI zrImAn rAmacandrajI koThArI ne A ka zrI ke samakSa apanI hArdika manobhAvanA bra lADamalajI ke mAdhyama se vyakta kI thI ki "labdhisArakSapaNAsAra kI bhI zaddha prAdhunika hindI me navIna TIkA likhI jAnI cAhie usake prakAzana kA artha bhAra maiM svaya vahana karU gaa|" koThArIjI kI isa bhAvanA ko dekhate hue mujhe preraNA milI aura usI samaya maiMne aa ka zrI ko apanI svIkRti pradAna kI thii| lagabhaga 1 varSa ke parizrama se maiM isa navIna TIkA ko likha pAyA aura isakI vAcanA ke lie cAturmAsa pravAsa me maiM A ka zrI ke sAnnidhya me phucaa| vAcanA ke anantara hI phira mujhe gommaTasAra jIvakANDa kI navIna TIkA likhane
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) ke lie pU. mahArAja zrI kI preraNA milI jise maiMne zirodhArya kiyaa| ina dino mai usI (gommaTasAra jIvakANDa ko) TIkA kI likha rahA huuN| san 1935 tadanusAra vi. saM. 1661 me vidvajjagat ke suprasiddha vidvAn sva. mAriekacandrajI kaundeya 'nyAyAcArya' dasa lakSaNa parva para sahAranapura padhAre the| tattvArthasUtra kI vyAkhyA karate hue unhone upazama samyagdarzana kA svarUpa batAyA kintu jJAna ke alpakSayopazamavaza unake dvArA AgamAnumodita vaha vyAkhyA maiM samajha nahIM paayaa| hA! itanA avazya samajha sakA ki samyagdarzana kI prApti se hI merA Atma hita ho sakatA hai| zAstra pravacana ke anantara maiMne paDitajI se pUchA ki samyagdarzana kI prApti kA upAya aura usakA svarUpa jaina darzana ke kisa grantha me vistAra pUrvaka mila sakatA hai ? mere isa prazna kA sahajika uttara dete hue paDitajI bole prAcArya zrI nemicandra siddhAnta cakravartI viracita 'labdhisAra-kSaparaNAsAra' grantha me samyagdarzana kI vistRta prarUpaNA kI gaI hai| usa samaya mujhe aisA lagA jaise 'adhe ko do pAkhe hI mila gaI ho' ukti ke anusAra mujhe nidhi prApti hI huI ho| sahAranapura me una dino mudrita na tha upalabdha nahI the| ataH hastalikhita labdhisAra-kSapaNAsAra se svAdhyAya prArambha kiyaa| kaI dino taka viSaya spaSTa nahI humA phira bhI mana meM nirAzA nahI huI aura bAra-bAra ke prayatna se saphalatA milii| kucha dino ke pazcAt to vakAlAta kA kArya chor3akara jaina siddhAnta ke vibhinna graMtho kA (dhavala-jayadhavala-mahAdhavala, gommaTasAra-samayasArapravacanasAra-trilokasArAdi) apane laghubhrAtA nemicandra vakIla ke sAtha svAdhyAya kiyaa| mujhe atyanta harSa hai ki jisa grantha ke adhyayana se mujhe samyagdarzana ke sambandha meM vistRta jAnakArI milI usI grantha kI TIkA likhane kA jIvana ke antima caraNo me suavasara milaa| yaha atyanta sukhada saMyoga hai| pU. A. ka. zrI zru tasAgarajI mahArAja kA atyanta kRtajJa hU ki jinhone TIkA kI vAcanA ko upayoga pUrvaka zravaNakara yathAyogya sujhAva diye| unhI kI praraNA evaM prAzIvarvAda se maiM isa kArya ko karane meM sakSama ho sakA hai| Age bhI isI prakAra jinavANI sevA me merA jIvana vyatIta ho isI magala bhAvanA se virAma letA huuN| AzA hai bra. lADamalajI ke sadprayatna se isa TIkA kA zIghra prakAzana hogaa| ) dIpAvalI vi. sa 2036 nivAI ratanacanda jaina mukhtAra sahAranapura (upra.) vizeSa : grantha kI yaha prastAvanA sva. mukhtAra sAhava grantha kI navIna TIkA kI vAcatA ke avasara para java nivAI cAturmAsa me pAye the tabhI vAcanA ke anantara hI likha gaye the| eka varSa ke pazcAta unaka svargavAsa hI ho gayA / atyanta kheda rahA ki ve isa grantha ke prakAzana ko nahIM dekha ske| unake dvArA likhita usI prastAvanA ko aba prantha prakAzana ke sAtha yahAM prakAzita kiyA jA rahA hai| (prakAzakIya Tippago)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImannemicandra siddhAnta cakravartI viracita kSipaNAsAra (karmakSapaNa bodhinI hindI TIkA samanvita) sampAdaka: sva.ja.pa ratanacandra muratAra sahAranapura (upra)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra viSayAnukramaNikA viSaya sakramaraNakaraNa kA pratipAdana sakrama dvArA napuMsaka veda kI kSaparaNA 1 napuMsaka veda ke sakramaNakAla me vandha, udaya va saMkrama 1 ke mAdhyama se pradeza viSayaka alpabahutva kA kathana ha udaya aura sakramaNa kI nirantara guNa riNa strIveda sakramaNa me hone vAle kAryoM kA nirdeza viSaya maMgalAcaraNa cAritramoha kSapaNAdhikAra pRSTha 1 cAritramoha kI kSapaNA me pratipAdya adhikAra adhaH pravRttakaraNa me hone vAlI kriyAe apUrvaM karaNa kA varNana yahA hone vAlI guNa riNakA kathana guNa saMkrama ke viSaya meM nirdeza apakarSaNa va utkarSaNa sambandhI pratisthApanAdi kA kathana 11 pUrvakaraNa me jaghanya - utkRSTa sthiti khaNDa ke pramANa kA nirdeza ukta karaNa meM prathama va carama samaya meM sthitikhaNDAdi ke pramANa kA nirdeza eka sthiti kANDaka ke patana me sahasro anubhAga kANDakaghAta hote haiM 10 10 18 20 21 22 anubhAga kANDaka kinake hotA hai ? pUrvakaraNa me kisa krama se kina-kina prakRtiyo kA banghavyuccheda hotA hai ? anivRttikaraNa sambandhI kathana anivRttikaraNa guNa sthAna me sthiti khaNDa pramANa nivRttikaraNa ke prathama samaya me sthiti bandha sthiti sattva Adi kA nirdeza sthiti bandhA pasaraNa kA krama nirdeza sthiti sattvAparaNa kA kathana sattva ke kramakaraNa ke bAda yathAsthAna asaMkhyAta samaya prabaddha kI udIraNA 36 sthitibandha aura sthitisattva sambandhI kramakaraNa ke kathana ke pazcAt 8 kaSAya va 16 prakRtiyokA kSapaNakaraNAdhikAra dezaghAtikaraNa kA kathana antarakaraNa kA kathana 22 prakRta alpa bahutva 23 | azvakarNaM karaNa ke prathama samaya me ukta sparvako me se 24 udaya bandha ko prApta spardhako kA kathana prakRta me dRzyamAna dravya kA kathana 26 prathama anubhAgakANDaka hone para hone vAlA kArya 26 azvakarNakaraNa ke prathamAdi samayo meM kramaza: ghaTate 33 36 42 43 pRSTha 46 48 x of ov ov 49 50 sAta to kaSAya ke sakramaNa kAla me hone vAle kArya 51 azvakarNakararaNa ke svarUpa nirdeza pUrvaka sajvalana catuSka ke anubhAga kA azvakarNaM kriyA kA vidhAna tathA usame hone vAle kAryoM kA nirdeza azvakarNakararaNa ke prathama samaya me hone vAle apUrva - spardhako kA kathana apUrvaspardhaka kI racanA me pAyA jAnevAlA dravya kA parimANa lobhAdika ke spardhako kI vargaraNA sambandhI vizeSa vicAra, prakRta me gaNita sUtra, krodhAdi ke kANDaka va unakI zalAkA Adi kA kathana 51 64 68 172 76 81 82 86 86 krama se apUrva spardhaka racanA prakRta me spardhaka kI vargaraNA me pravibhAgI praticcheda kI apekSA alpabahutva azvakarNakaraNa me prathama anubhAgakhaNDa patita hone para spardhaka Adi me alpabahutva 55 azvakarNakaraNa ke carama samaya me sthitivandha va sattva 91 Age bAdara kRSTikaraNa ke kAlakA pramANa jAnane ke upAya 65 87 w
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) paSTha 124 viSaya viSaya kRSTiyA konase dravya se karatA hai isakA nirdeza 93 | parasthAna va svasthAna gopuccha kA nAza 123 apakapita dravya kA vibhAjana . 93 | Aya aura vyaya dravya kA kathana sagraha eva avayava kuSTi kI apekSA kRSTiyo kI sakhyA 64 svasthAna-parasthAna gopuccha ke sadabhAva kA vidhAna 124 kRSTi me dravya vibhAjana sambandhI nirdeza 4 / madhyama khaNDAdi karane kA kathana 124 prathamAdi bAraha sagraha kRSTi kA AyAma patyake viracyamAya apUrva kRSTiyo kA vidhAna 129 asalyAtaveM bhAga ke krama se ghaTatA hai kRSTiyo ke ghAta kA kathana kisa kapAyodaya se zreNI caDhane vAle ke kitanI krodha kI prathama sagraha kRSTi kI prathama sthiti meM saMgraha kRSTiyA hotI hai EL | samayAdhika prAvalIkAla zepa rahane kI avasthA 133 antara kRSTiyo ko sakhyA va unakA krama 99 | saMgraha kRSTiyo ke carama samaya me phAlI ke dene kA ukta kathana vizeSa spaSTIkaraNa 100 vidhAna 136 lobha kI jaghanyakRSTi ke dravya se krodha kI utkRSTa dvitIya saMgraha vedaka ke udayAdi kA vidhAna prathama kRSTi paryanta deyadravya sagrahavat hai 137 pAvakRSTi sambandhI vidhAna 106 krodha kI dvitIya saMgraha kA svasthAna-parasthAna dravya dene kA krama, kRSTi bheda tathA uSTrakUTa racanA sakramaNa kI sImA 137 kA kathana 107 svasthAna-parasthAna sakramaNa me niyama kA vizeSa anubhAga kI apekSA kRSTi va spardhaka kA lakSaNa 111 / spaSTIkaraNa 139 kRSTikAraka kRSTikA bhoga nahIM karatA, isakA nirdeza prakRta meM kisa-kisa kRSTi kA sakramaNa nahI hai 139 eva kRSTikaraNa kAla samApti kA nirdeza vedyamAna va avedyamAna saMgraha kRSTi ke bandha prabandha kRSTivedanAdhikAra kA nirdeza kRSTivedana tathA isake prathama samaya meM hone vAle sagraha kRSTiyo me avayava kRSTiyo ke dravya kA bandha-sattva kA nirdeza alpavahutva 140 112 prakRta me ucchiSTAvalI, navakaprabaddha ke anubhAga kA vedyamAna kRSTi kI prathama sthiti me samayAdhika nirdeza prAvalI zeSa rahane para hone vAlI sthiti eva kArya 141 112 kRpTikAraka va vedaka ke krama tathA prathama sagraha kRSTi dvitIya saMgraha vedaka ke carama sthiti vandha va sattva 142 kA pahale vedana hotA hai isakA nirdeza krodha kI tRtIya sagraha kI prathama sthiti sthApanA kRSTi vedaka ke prAthamika samaya meM hone vAle kArya 114 / tathA carama samaya koSa vedaka ke bandha-sattva 143 prakRta me udIyamAna kRSTi, bandha kRSTiyoM kA nirdeza 115 | mAna kA prayA | mAna kI prathama sthiti sthApanA tathA usakA pramANa 143 prakRta me alpabahutva 116 | mAna kI prathama sagraha kRSTi kA vedana prakAra krodhadvitIyAdi samayo me ukta viSaya kA vizeSaspaSTI- bat tathA carama samaya me vandha sattva kA nirdeza 144 karaNa mAna kI dvitIya saMgraha kRSTi kA vedana tathA isake prati samaya me ina kRSTiyo kA bandha-udaya kaise hotA carama samaya me bandha-sattvakA nirdeza hai isakA nirdeza 145 samamaNa dravya kA vidhAna 116 tRtIya sagraha kA vedana tathA anta me bandha-sattva 146 prati samaya hone vAlI apavartana kI pravRttikA kama 123 | tathA vahA do carama samayame honevAlA bandha-sattva 120 mAyA kI prathama dvitIyamAdi kRSTiyoke vedanakA varNana 147
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha) puja 174 viSaya viSaya prati samaya asakhyAta guNI hIna kRSTi racanA tathA sUkSma sAmparAya guNa sthAna ke prathama samaya me moha dIyamAna dravya me asakhyAta guNI kramatA kI guNa zreNI antarAyAma Adi kA alpabahutva 166 sUkSma kRSTi karaNa ke samaya me dIyamAna dravya kA dvitIyAdi kANDako ke kAla me guNa zreNI ke Upara vizeSahIna prAdi rUpa krama 154 gopucchatA kA nirdeza dvitIyAdi samayo me kriyamANa adhastana kRSTi va adhastana anudIrNa, uparima anudIrNa, madhyama anuantarakRSTi nirdeza eva unakA pramANa prarUpaNa 1 dIrNa kRSTiyoM kA alpabahutva dvitIyAdi samayo me dIyamAna dravya sambandhI kathana 155 / sUkSma sAmparAya ma kSapaka ke anta meM hone vAlA guNa sUkSma kRSTiyo ko karane vAle ke dazyamAna pradeza zreNI kA nirdeza 170 prakRta me dIyamAna aura dRzyamAna dravya kA nirdeza 172 prakRta me sakramyamAraNa pradezAnakA alpavahatva 156 | carama kANDaka ke pazcAt kANDaka ghAta ke abhAva ke sUkSma kRSTi me sakrAnna dravya ke pramANa ko prApta pratipAdana pUrvaka moha ke sthiti sattva kA nirdeza 173 karane kA sAdhaka mata bAdara kRSTiyo me sakrAnta sUkSma sAmparAya guNa sthAna ke carama samaya me bandha pradezAgra kA alpbhutv| 157 kA prarUpaNa lobha kI dvitIya saMgraha kRSTi se tRtIya sagraha kRSTi ukta guNa sthAna ke carama samaya me hI sthiti , me sakramaNa karane kI avadhi sattva kA nirdeza 174 bAdara lobha kI prathama sthiti me samayAdhika prAvalI kSINakaSAya ke sthiti-anubhAga bandha ke prabhAva zeSa rahane para tRtIya va kiMcidUna tRtIya kRSTikA kA kathana sUkSma rUpa pariNamanA 160 kSINa kaSAya guNa sthAna me sthiti-anubhAga kANDaka navama guNa sthAna ke carama samaya me sthiti bandha dhAta kA pramANa 176 nirdeza | kSINa kaSAya ke carama kANDaka kA grahaNa tathA vahA navama guNa sthAna ke carama samaya me sthiti sattva para deyAdi dravya kA vidhAna 177 nirdeza 161 kSINa kaSAya ko kRtakRtyaka sajJA kI prApti tathA sUkSma sAmparAya kA kathana isake dvicarama me udaya-vyucchinna prakRti kA nirdeza 178 parvatraya ke kathanapUrvaka avasthita guNa riNa kA mAnAdi kaSAyatraya sahita zreNyArohaka jIva ke pAyAma 163 viSaya me prathama sthiti Adi kA vizeSa nirdeza 179 apakRSTa dravya ke dene kA vidhAna 163 | strI vedodaya sahita zreNyArohaka jIva ke strI veda dvitIyAdi samayo meM diyA gayA dravya kI prathama sthiti ke pramANAdi kA nirdeza 182 prathama samayavartI sUkSma sAmparAya ke dRzyamAna napu saka vedodaya sahita zreNyArohaka jIva ke prathama pradezAgra kI zreNi prarUpaNA sthiti pramANAdi ke viSaya me vizeSa kathana 183 carama niSeka kA dravya pramANa tathA dIyamAna dravya kSINa kaSAya ke carama samaya me satva vyucchinna kI prarUpaNA 166 prakRtiyo kA nirdeza 184 prakRta me dRzyamAna dravya 168 ananta catuSTaya kI utpatti kA kAraNa va isakI dvitIya sthiti kANDaka ke prathamAdi samayo me guNa vizeSatA 185 zreNI zIrSa kA alpabahutva 168 | kisa karma ke nAza se kaunasA guNa sthAna hotA hai ? 185 174 166
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) pRSTha 187 viSaya viSaya ananta sukha kI utpatti kA kAraNa tathA usakI sUkSma kRSTikaraNa kA pramANa, prathama samaya me kRSTi vizeSatAe 186 | dvitIyAdi samayo me asakhyAta guNa pradezo kA kSAyika samyaktva tathA utkRSTa cAritra kI utpatti apakarSaNa mavIna kRSTi nirmANa tathA kRSTi pramANa kA kAraNa kA nirdeza 208 asAtA vedanIya ke udaya se kevalI bhagavAna ke yoga ke apUrva sparSaka tathA sUkSmakRSTi prAdi ke kSudhAdi-parISaha pAye jAte haiM tathA unake pAhArAdikriyA hotI hai aisI asat mAnyatA kA parihAra 187 sambandha me kathana 210 indriya sukha kI paribhASA 187 kRSTikaraNa ke anantara samaya me sakala sparvako kA kevalI sAtA asAtA janya sukha-duHkha ke prabhAva kRSTirUpa pariNamana, yoga kRSTiyo kA hIna krama kA kAraNa 188 se vedana 210 kevalI ke sAtA vedanIyakA eka samaya sthiti vAlA sayogI jinake tRtIya zukla dhyAna kA prarUpaNa tathA udayarUpa sthiti vandha hotA hai isakA nirdeza 188 | anta me nAza ko prApta yoga kRSTi 212 sayoga kevalI ke prati samaya hone vAle nokrmaahaar| aghAtiyA karmoM kA carama sthiti kANDaka tathA tathA usakI sthiti kA kathana carama samaya me hone vAlI samasthiti kA kathana 213 samudghAtagata kevalI ke tIna samayo taka nokarma ayogI jina va unake dhyAna 215 yAhAra kA prabhAva pAyA jAtA hai pazcima skaMghadvAra kathana ke antargata kevalI samud prayogI ke zukla dhyAna dvArA nAzita prakRtiyA ghAta ke nirdeza pUrvaka kevalI samUdghAta ke antargata aSTama pRthvI kA varNana 217 zrAvajitakaraNa tathA isake pUrva eva vAda me hone prathama eva dvitIya zukla dhyAna kA adhikAra 218 vAle kriyA vizeSo kA kathana 196 | siddho se ratnatrayakI zuddhi va samAdhi kI yAcanA 226 yoga nirodha kA prarUpaNa 2.3 sUkSma yoga, apUrvaspardhaka sUjana, prati samaya asakhyAta- / | kSapaNAdhikAra cUlikAguNA apakarpaNa, kintu apUrvaspardhaka asakhyAtaguNA darzanamoha aura cAritramoha karma prakRtiyo ko hIna krama se sUjana tathA apUrvaspardhaka ke pramANa kSapaNAvidhi pUrva me kahI gaI usakA upasahAra karate kA kathana 206 / hue cUlikA rUpa vyAkhyAna 231 216
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM kSapaNAsAra karmakSapaNa bodhinI hindI TIkA samanvita "maMgalAcaraNam" muNiyaparamatthavitthara muNivaravIrehiM siddhavijjehi / jA saMthuA bhayavadI pariyau suryadevayA majbhaM // 1 // susudevayAe bhattI sudovajogovabhAvio sammaM / Avahai NANasiddhi NANaphalaM cAci NivvANaM // 2 // to suadevayamiNamo tikkhutto paNamiNa bhattIe / vocchAmi jahAsutaM carittamohasta khavaraNavihiM // 3 // ' tikaraNamubhayosaraNaM kamakaraNaM khavaNadesamaMtarayaM / saMkama apuvvaphaDDaya kiTTIkaraNa zubhavaNakhamaNAe || 1 || 362 || guNaseDhI guNasaMkamaThidirasakhaMDAraNa rAtthi paDhamamhi | paDisamayamaNaMtaguNaM visohi vaDDIhiM vadi hu ||2 || 363 // 3 "satthANamasatthANaM cavidvANaM rasaM ca baMdhadi hu / paDisamayamAMte ya guNabhajiyakamaM tu rasabaMdhe // 3 // 364 // 1. ja0 gha0 mUla pRSTha 1939 se uddhRta | 2. la0 sA0 gAthA 37 bhI isI prakAra hai | 3. la0 sA0 gAthA 38 ke samAna |
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 1-5 'pallassa saMkhabhAgaM muhattaaMteNa optaradi baMdhe / saMkhejasahassANi ya adhApavattamhi osaraNA // 4 // 365 // 'AdimakaraNaddhAe paDhamadidibaMdhado du carimamhi / saMkhejjaguNavihINo ThidibaMdho hodi NiyameNa // 5 // 366 // arthaH-adha karaNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNarUpa tInakaraNa; baMdhApasaraNa aura sattvApasaraNa ye do apasaraNa tathA kramakaraNa, ATha (apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNa) kaSAya aura 16 prakRtiyoko kSapaNA, dezaghAtikaraNa, antarakaraNa, sakramaNa, apUrvaspardhakakaraNa, kRSTikaraNa, kRSTi anubhavana isaprakAra cAritramohakI kSapaNAme adhikAra jAnanA // 1 // pahale adhaHpravRttakaraNameM guNazreNi, guNasaMkrama, sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAta sambhava nahI hai ata. jIva samaya-samayaprati anantaguNe kramasahita vizuddhatAkI vRddhidvArA vardhamAna hotA hai / / 2 / / jo jIva samaya-samayaprati prazastaprakRtiyokA anantaguNekrama se catu.sthAnika anubhAgabandha karatA hai aura aprazastaprakRtiyokA anantave bhAgarUpa kramase visthAnika bandha karatA hai // 3 // pUrvasthitibandhamese palyakA asaMkhyAtavA bhAgamAtra sthitibandha ghaTAte hue eka antarmuhUrta kAlaparyanta pratisamaya samAnaMbandha hotA hai so yaha eka sthitibandhApasaraNa huA aise sakhyAtahajAra sthitibadhApasaraNa adhaHpravRttakaraName hote haiM / / 4 / / isaprakAra sthitibaMdhApasaraNa honese adhaHpravRttakaraNakAlameM prathamasamayasambandhI jo sthitibandha hai usase sakhyAtaguNA hIna sthitibandha antasamayame niyamase hotA hai / aise isa adha.pravRttakaraName Avazyaka hote haiM / / 5 / / vizeSArthaH kaSAyopazAmanA (cAritramohopazAmanA) adhikArake pazcAt cAritramohakSapaNAdhikAra prArambha hotA hai / darzanamohakSapaNAkI avinAbhAvI yaha cAritra 1. la0 sAra gAthA 36 ke samAna / 2. dekho la0 sAra gAthA 40 / tathA gha0 pu. 6 pR0 223 /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 1-5] kSapaNAsAra mohalapaNA hai, kyoMki darzanamohakA kSaya kiye binA kSapakazreNIkA ArohaNa asambhava hai / darzanamohakI kSapaNA bhI anantAnubandhIkI visayojanA purassarA hai arthAt anantAnubandhIkI visayojanA ho cukanepara hI darzanamohakI kSapaNA sambhava hai, anyathA darzanamohakI kSapaNA prArambha ho nahIM sktii| isakA kathana darzanamohakSapaNAdhikAra me ho cukA hai granthavistArake bhayase unakA yahAM puna: kathana nahIM kiyA gayA hai| anantAnubandhIkI visayojanAsambandhI aura darzanamohakSapaNAsambandhI kriyAvizeSa samApta ho jAnepara kSapakazreNipara ArohaNake lie pramatta-apramattaguNasthAnameM sAtA va asAtAbandhake prAvarta (parivartana) sahasrobAra karake pramatta apramattaguNasthAname sahasrobAra gamanAgamana karake kSapakazreNikI prAyogyavizuddhise vizuddha hokara kSapazreNi caDhanevAleke pUrva meM adha:karaNAdi tIna vizuddhapariNAmakAlokI eka pakti hotI hai, kyoki inake binA upazamana va kSapaNakriyAkA honA asambhava hai| adha karaNAdi tIna vizuddhapariNAmakAlome prathama adhaHpravRttakaraNakAla, dvitIya apUrvakaraNakAla aura tRtIya anivRttikaraNakAla hai| 'ina tInome se pratyekakA kAla antarmuhUrta hai / ye tInokAla paraspara sabadhita hai aura UrdhvarUpa eka zreNyAkArase viracita haiM / darzanamohakI upazAmanAme adhaHpravRttakaraNa AdikA lakSaNa tathA tatsambandhI kriyAoMkA kathana kiyA gayA hai vaisI hI prarUpaNA yahA bhI karanA cAhie, kyoki donome koI vizeSatA nahIM hai, kintu kSapakazreNise pUrva upazAmanA AdimeM honevAle adha pravRttakaraNa Adike kAlase kSapakazreNi sambandhI adhaHpravRttakaraNaAdikA kAla asakhyAtaguNA hIna hai, kyoki khaDgadhArAke samAna zuddhatara pariNAmomeM cirakAlataka ThaharanA sambhava nahI hai / upazAmanAdisambandhI pariNAmose kSapakazreNisambandhI pariNAma ananta guNe vizuddha pAe jAte hai / sAtizaya apramatta nAmaka saptamaguNasthAna meM kSapakazreNisambandhI adhaHpravRttakaraNa hotA hai| 1. edAsiM ca pAdekkamatomuhattapamANAvacchiNNANa samayabhAveNegaseDhIe viraidANaM lakkhaNavihANaM jahA dasaNamohovasAmaNAe adhApavattAdikaraNANi NirubhiyUNa parUvida tahA ettha vi parUviyavva, visesAbhAvAdo / Navari heTThimAsesakiriyAsu paDibaddhaadhApavattAdikaraNaddhAhito etthataNaadhApavattakaraNAdiaddhAo asakhejjaguNahINAo suddhayarapariNAmesu khaggadhArAsarisesu cira kaalmvtttthaannaasNbhvaado| (jayadhavala mUla pR0 1636) / 2. kintu dha0 pu0 12 pR0 78 para gAthA na0 8 meM yaha kAla sakhyAtaguNA hIna kahA hai|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 1-5 adhaHpravRttakaraNake prathama samaya se lekara pratisamaya anantaguNI vizuddhike dvArA vizuddha hotA huA sthitikANDakaghAta va anubhAgakANDakaghAta ke binA hI apane kAla meM sakhyAtahajAra sthitibadhApasaraNoM ko karatA hai, aprazasta prakRtiyo ke dvisthAnika anubhAgakA pratisamaya anantaguNA - anantaguNAhIna anubhAgabandha karatA hai aura prazasta prakRtiyokA pratisamaya anantaguNA anantaguNA catursthAnika anubhAgabandha karatA hai' / isaprakAra bandha karatA huA adha. pravRttakaraNa ke kAlako kramase vyatItakara caramasamayako prApta hotA hai / adha pravRttakaraNake antimasamaya meM 'Atmavizuddhi ke dvArA baDhatA hai' ise Adi karake prasthApanAsambandhI nimna cAra gAthAsUtrokI vibhASA kI jAtI hai / 4 ] kSapaNAsAra kAmaNapaTuvagassa pariNAmo keriso bhave / joge kasAya uvajogo lessA vedo ya ko bhave ||1|| kANi vA baddhANi ke vA aMse NibaMdhadi / kadi zrAvaliyaM pavisaMti kadivhaM vA pavesago // 2 // ase kSIyade puvvaM baMgheNa udaeNa vA / aMtaraM vA kahi kiccA ke ke saMkAmago kahi ||3|| ki dvidiyANi kammANi aNubhAgesu kesu vA / ovaTTe vaNa sesANi ka ThANaM paDivajjadi 3 ||4|| arthaH -- sakramaNa prasthApakake arthAt kaSAyakI kSapaNApara ArUDha cAritramohAdi karmakI prakRtiyoko anya prakRtirUpa saMkramita karatA hai / usake pariNAma kisaprakArake hote haiM ? (usake pariNAma isaprakAra ke hote haiM, aisI prarUpaNAko vibhASA kahate haiM / ) usake pariNAma vizuddha hote haiM aura kaSAyokA kSapaNa prArambha karane ke bhI antarmuhUrta pahale se anantaguNI vizuddhike dvArA vizuddha hote A rahe haiM / zubhapariNAma kahane se azubha pariNAmakA niSedha ho jAtA hai / zubhapariNAmakI praNAlIvinA itane vizuddhapariNAmoMkA honA asambhava hai / yoga kaunasA hotA hai ? kaSAyokI kSapaNA karanevAlA cAro manoyogo me se kisI eka manoyogavAlA athavA cAro vacanayogoM me se eka vacanayogavAlA athavA audArikakAyayogI hotA hai, ina yogoMke atirikta anyayoga sambhava nahI hai / 1. visohIe suhAraNamaNubhAga vuDDi mottUNa payAratarAsabhavAdo / ( jayaghavala mUla pR0 1941 ) / 2. jayadhavala mUla pR0 1636-40 / 3. kucha pAThAntara ke sAtha kaSAyapAhur3a sutta pR0 614-15 gA0 31 se 14 taka / 4. sakA maraNapaTTavago kasAyakkhavaNAe ADhavago tti vRtta hodi ( jayadhavala mUla pRSTha 1941) /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 1-5] kSapaNAsAra zaMkA:-kSapakake manoyoga to sambhava hai, kyoMki chadmasthake dhyAnAvasthAmeM manakI ekAgratA hotI hai, kintu cAroM vacanayoga kaise sambhava hai, kyoMki dhyAnAvasthA meM samasta bahiraGgavyApAra ruka jAtA hai, jisakA vacanapravRttike sAtha virodha hai / samAdhAnaH-yaha doSa nahIM hai, kyoki dhyAnayuktake bhI avaktavyarUpase vacanayogakI pravRttike vipratiSedhakA abhAva hai| isIprakAra audArikakAyayoga bhI sambhava hai, kyoMki dhyAnAvasthAmeM usake sambandhase jIvapradezoMkA parispadana saMbhava hai / kaSAya konasI hotI hai ? krodha-mAna-mAyA aura lobha ina cArakaSAyarUpa pariNAmoMmeM se kisI eka kaSAyarUpa pravRttikA virodha nahIM hai / zaMkA:-kaSAyarUpa pariNAma vardhamAna hote haiM yA hIyamAna hote haiM ? samAdhAnaH-kaSAyapariNAma hIna hote haiM, vardhamAna nahI, kyoki vizuddhapariNAmoMkA vardhamAnakaSAyapariNAmose viruddha svabhAva hai| upayoga kaunasA hotA hai ? arthAt arthagrahaNarUpa AtmapariNAma upayoga hai, vaha sAkAra va anAkArake bhedase do prakArakA hai / mati-zruta-avadhi-manaHparyaya aura kevala ina pAMcajJAnarUpa va kumati-kuzruta-vibhaGga ina tIna kujJAnarUpa isaprakAra AThabhedavAlA sAkAropayoga aura cakSu-acakSu-avadhi-kevalarUpa cAra prakArakA anAkAra upayoga hotA hai / kSapaka zreNi caDhanevAle ke eka zrutajJAnopayoga hotA hai, kyoMki pRthaktvavitarkavIcAra sajJaka prathama zukladhyAnake abhimukha caudaha yA dasa athavA nau pUrvadhArIke zrutajJAnopayoga avazyabhAvI hai / dvitIya upadezAnusAra zrutajJAna, matijJAna, cakSudarzana yA acakSudarzana ina cArame se koI eka upayoga hotA hai, kyoki vaha antarIya (anya) nahI hai, mAtra kAraNarUpa hai matijJAnake honepara cakSudarzana va acakSudarzanake honeme bhI koI virodha nahI AtA, kyoMki cakSudarzana va acakSudarzanake binA matijJAna nahI ho sakatA / zaMkA:-matijJAna-zrutajJAna-cakSudarzana-acakSudarzana ina cAra upayogoke samAna avadhijJAna- manaHparyayajJAna aura avadhidarzana bhI kyoM nahI hote ? / ___ samAdhAnaH-aisI AzaMkA nahI karanI cAhie, kyoki isa sUtrake dvArA unakA virodha kara diyA gayA hai tathA ekAgracitAnirodha lakSaNarUpa dhyAnase avadhijJAnAdikA viruddha svabhAva hai| 1. jayaghavala mUla pR0 1641-1942 /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 1-5 lezyA kaunasI hotI hai ? niyamase zukla hI hotI hai, kyoMki suvizuddhalezyAkI kAraNabhUta mandatamakaSAyake udayameM zuklalezyAkI pravRtti pAI jAtI hai, anya lezyAokI nhii| zuklalezyA bhI vardhamAna hai hIyamAna nahIM hai, kyoki pratisamaya kaSAyAnubhAgaspardhaka anantaguNe hInarUpase udayame Anese zubhalezyArUpa pariNAmome vRddhi ke atirikta hAni honA asambhava hai'| veda kaunasA hotA hai ? strIveda, puruSaveda aura napu sakaveda ina tIno vedoMme se koI eka veda hotA hai, kyoki tIno vedoke udayake sAtha zreNi caDhane ke pratiSedhakA abhAva hai arthAt tIno vedome se kisI bhI vedodayake sAtha kSapakazreNi caDha sakatA hai / itanI vizeSatA hai ki dravyase puruSavedake sAtha hI zreNi car3ha sakatA hai, kyoki anyadravyavedake sAtha zroNi caDhanekA virodha hai| yahApara gati AdikI bhI vibhASA karanI cAhie, kyoki yaha dezAmarsaka sUtra hai / isaprakAra prathamagAthAkI vibhASA samApta huI Age dvitIyagAthAkI vibhASA isaprakAra hai _dUsarI prasthApana gAthAkA prathamapada-kauna-kaunakarma pUrvabaddha haiM ? yahAMpara prakRtisatkarma, sthitisatkarma, anubhAgasatkarma aura pradezasatkarmakA anumArgaNa karanA cAhie / sarvaprathama prakRtisatkarma anumArgaNake lie yahApara darzanasohanIya, anantAnuvandhIcatuSka aura tIna Ayuke atirikta zeSa karmaprakRtiyokA satkarma hai / itanI vizeSatA hai ki AhArakazarIra va AhArakaaGgopAGga aura tIrthaGkaraprakRtikA sattva bhajitavya hai, kyoki inakA sarva jIvome niyamarUpase hone kA abhAva hai| Ayukarmake atirikta jina prakRtiyokA satkarma hai unakA sthiti satkarma anta'koDAkoDIsAgara pramANa hai / anubhAgasatkarma bhI aprazasta prakRtiyokA dvisthAnika aura prazasta prakRtiyokA catu sthAnika hai / sarvaprakRtiyokA pradezasatkarma ajaghanya-anutkRSTa hai / kina-kina karmAzoko bAdhatA hai ? yahApara bhI prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura pradezabandhakA anumArgaNa karanA cAhie' / kitanI prakRtiyAM udayAvalI me praveza karatI haiM ? sabhI mUla prakRtiyAM udayAvalImeM AtI haiM (praveza karatI hai), kintu jo uttaraprakRtiyAM vidyamAna haiM ve udaya yA anudaya (paramukhaudaya) svarUpase udayAvalIme praveza karatI hai| kitanI prakRtiyAM udIraNAsvarUpase udayAvalIme praveza karatI hai ? Ayu aura vedanIyakarmako chor3akara jitane bhI vedana 1. jayadhavala mUla pR0 1643 / 2. jayadhavala mUla pR0 1944 /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 1-5] kSapaNAsAra kiye jAnevAle (svamukha udayasvarUpa) karma haiM ve udIraNArUpase udayAvalimeM praveza karate haiM / pAMca jJAnAvaraNa aura cAra darzanAvaraNakA to niyamase udaya hai / nidrA aura pracalAkA kadAcit avaktavya udaya hai / sAtA va asAtAvedanIyameM se kisI ekakA, cAra saMjvalanakaSAyomeM se, tIna vedo meM se aura doyugalo (hAsya-rati va aratizoka) meM se kisI ekakA niyamase udaya hai| bhaya va jugupsAkA kadAcit udaya hai aura kadAcit udaya nahIM hai / manuSyAyu, manuSyagati, paJcendriya jAti, audArika-taijasa-kArmaNazarIra, chaha sasthAnomeM se kisI eka saMsthAnakA, audArikazarIraagopAMga, vajrarSabhanArAcasahanana, varNa-gandharasa-sparza, agurulaghu Adi cAra (agurulaghu-upaghAta-paraghAta-ucchavAsa) prazasta va aprazastavihAyogatime se kisI ekakA, trasacatuSka (sa-bAdara-paryApta-pratyeka), sthira, asthira, zubha, azubha, subhaga aura susvara-duHsvarameM se kisI ekakA, Adeya, yazaskoti, uccagotra, pAMca antarAya (dAna-lAbha-bhoga-upabhoga aura vIryAntarAya) kA niyamase vedaka hotA hai / yahAMpara anya prakRtiyoMkA udaya sambhava nahI hai| inameMse sAtA-asAtAvedanIya aura manuSyAyuko chor3akara zeSakA udIraka hotA hai arthAt zeSa karmoM kI udIraNAM hotI hai| zaMkA:-yahAM Ayu va vedanIyakarmako udIraNA sambhava kyoM nahI hai ? samAdhAnaH-nahI hotI, kyoki vedanIya va Ayukarmako udIraNA pramattasayataguNasthAnase Age sambhava nahIM hai / (tRtIyagAthA) kauna-kauna karmAza bandha athavA udayakI apekSA pahale vyucchinna ho jAte haiM ? yahAMpara jJAnAvaraNakarma kI pAMcoM prakRtiyokA bandha hotA hai ataH jJAnAvaraNakarmakI eka bhI prakRtikI bandhavyucchitti nahI kahI gaI hai| darzanAvaraNakarmakI styAnagRddhitrikakI pUrva meM ho bandhavyucchitti ho jAtI hai, kyoMki sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnake Age inakA bandha asambhava nahI hai / vedanIyakarmameM se asAtAvedanIyakarmakI bandhavyucchitti ho jAtI hai, kyoMki pramattasaMyataguNasthAnase Upara asAtAvedanIyake bandhakA abhAva hai / mohanIyakarmakI mithyAtva, bArahakaSAya, arati, zoka, strIveda, napuMsakaveda ye 17 prakRtiyAM bandhase vyucchinna ho jAtI hai, kyoMki pUrva meM hI ina prakRtiyokI yathA sambhava adhastana guNasthAnomeM bandhavyucchitti ho jAtI hai| Ayukarmako sabhI prakRtiyAM 1. jayadhavala mUla pR0 1945 /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 1-5 bandhase vyucchinna haiM, kyoki unake bandhakAraNoMko ullaMghakara kSapakazreNike adha.pravRttakaraNasambandhI tatprAyogya vizuddhime vartana kara rahA hai / nAmakarmakI parivartamAna sabhI azubhaprakRtiyokI pUrvame hI bandhase vyucchitti ho jAtI hai / tarakagati, tiryaJcagati, eke ndriyAdi cAra jAti, pAca azubhasasthAna, pAMca azubhasahanana, narakagatyAnupUrvI, tiryaMcagatyAnupUrvI, aprazastavihAyogati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNazarIra, asthira, azubha, durbhaga, dusvara, anAdeya, ayazaskIti nAmakarmakI ye prakRtiyA yathAsambhava nIcale guNasthAnome bandhase vyucchinna ho jAtI haiM / nAmakarmakI kevala itanI hI prakRtiyokI bandhavyucchitti nahI hotI, kintu manuSyagatidvika, audArikadvika, vajravRSabhanArAcasahanana ina zubha prakRtiyokI asayatasamyagdRSTiyoke bhI badhavyucchitti dekhI jAtI hai / Atapa aura udyota ina do zubha prakRtiyokI bandhavyucchitti yathAkrama mithyAdRSTi va sAsAdanaguNasthAname ho jAtI hai / vahAMpara (kSapakazreNime) nAmakarmakI itanI prakRtiyokI bandhavyucchitti pAyI jAtI hai| gotrakarmame nIcagotra bandhase vyucchinna hai, kyoki sAsAdanaguNasthAnase Age isakA bandha nahI hotA hai| anta rAyakarmakI eka bhI prakRti bandhase vyucchinna nahI hai / udayase vyucchinna prakRtiyA nimnaprakAra haiM- styAnagRddhitrika pUrva me hI udayase vyucchinna ho jAtI haiM / yahApara nidrA aura pracalA udayase vyucchinna nahI hotI, kyoMki unakA udaya kSINakaSAya guNasthAnake dvi caramasamayataka sambhava hai / zeSa mithyAtva, samyaktva, samyagmithyAtva, 12 kaSAya, manuSyAyuke atirikta tIna Ayu, narakagati, tiryaJcagati, devagati aura inake prAyogya arthAt narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagatyAtupUrvI, devagatyAnupUrvI, ekedriya-vikaledriyajAti, vaikriyakazarIra, vaikriyaka aMgopAga, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma-sAdhAraNazarIra, AhArakadvika, vajravRSabhanArAcasahanana ko choDakara zeSa pAcasahanana manuSyagatyAnupUrvI, azubhatrika (durbhaga, anAdeya, ayazaskIti), aparyApta, nIcagotra ye prakRtiyAM udayase pUrva me hI vyucchinna ho jAtI haiM' / tIrthaGkaraprakRtikI kadAcita udayavyucchitti hotI hai kadAcit nhiiN| kahA para antarakarake kina-kina karmoMko kahAM saMkrAmaNa karatA hai ? yaha adhaHpravRttakaraNasayata yahAM antara nahIM karatA, kintu apUrvakaraNakAlako ulaMghakara 1. karmaprakRtiyokA kSaya 14veM guNasthAna taka hai ata:kSapaNAkA yaha prakaraNa 14veM guNasthAnataka jAnanA / isI apekSA tIrthaGkaraprakRtikA syAt udaya aura syAt anudaya kahA hai| 2. jayadhavala pR0 1646-47 /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6 gAthA 6 ] kSapaNAsAra anivRttikaraNakAlake saMkhyAta bahubhAga vyatIta honepara antara karatA hai aura vahI para cAritramohakI prakRtiyokA yathAvasara sakrAmaka hogA / (caturthagAthA) kaSAyoMkI kSapaNA karanevAlA kisa-kisa sthiti aura anubhAgaviziSTa kauna-kaunase karmokA apavartana karake kisa-kisa sthAnako prApta karAtA hai, zeSakarma kisa sthiti tathA anubhAgako prApta hote haiM ? isa caturthagAthAke dvArA yaha prazna kiyA gayA hai ki sthitivizeSame vartana karanevAle karmokA anubhAgakANDakaghAta ho jAnepara avazeSa anubhAga kitanA raha jAtA hai ? yahAM sthitikANDakaghAta va anubhAgakANDakaghAtakI sUcanA isa pRcchA dvArA kI gaI hai| adha.pravRttakaraNake caramasamayataka sthitake sthitikANDakaghAta va anubhAgakANDakaghAta sambhava nahIM hai, kintu adhaHpravRttakaraNake caramasamayase anantarasamaya meM apUrvakaraNake praveza ho jAne para dono kANDakaghAtakI pravRtti hotI hai| zaGkAH--yadi aisA hai to adhaHpravRttakaraNasambandhI vizuddhikI prApti nirarthaka huI, kyoki sthiti va anubhAgakANDakaghAtarUpa kAryavizeSakI anupalabdhi hai / samAdhAna:--aisI zakA nahI karanA cAhie, kyoki sthiti va anubhAgaghAtake hetubhUta apUrvakaraNa pariNAmokI utpattime ye (adha.pravRttikaraNake ) pariNAma nimittarUpase dekhe jAte hai / isaprakAra ina cAra mUla gAthAoMkI vibhASAme adhaHpravRttakaraNakAla samApta ho jAtA hai / athAnantara apUrvakaraNakA varNana karate haiM-- guNaseDhI guNasaMkama ThidikhaMDamasatthagANa rasakhaMDaM / vidiyakaraNAdisamae aNNaM ThidibaMdhamAravaI // 6 // 367 // arthaH-dvitIya apUrvakaraNake prathamasamayameM guNazreNi, guNasaMkramaNa, sthitikhaNDana aura aprazastaprakRtiyoMkA anubhAgakhaNDana hotA hai tathA adhaHpravRttakaraNake antimasamayamai jo sthitibandha hotA thA usase palyake asaMkhyAtavebhAga mAtra ghaTate hue anya sthitibandhako prArambha karatA hai, kyoki yahA eka sthitibaMdhApasaraNa hone ke kAraNa itane pramANa sthitibandhako ghaTAtA hai| 1. jayadhavala mUla pa0 1641 se 1948 tk| 2. la0 sA0 gA0 53 ke samAna /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ] kSapaNAsAra [ gAthA 7-6 vizeSArtha:-adhaHpravRttakaraNa samApta hone ke antarasamaya meM apUrvakaraNaguNasthAna meM praveza karatA hai, isakA kAla antarmuhUrtapramANa hai| apUrvakaraNake prathamasamaya me sthitikANDakaghAta va anubhAgakANDakaghAta prArambha hotA hai, kyoki apUrvakaraNakI vizuddhikA sthiti va anubhAgakANDakaghAtake sAtha avinAbhAvI sambandha hai'| 'guNaseDIdIhattaM apuThavacaukkAdu sAhiyaM hodi / galidavasese udayAvali bAhirado du zikkhetro // 7 // 368 // arthaH-yahA guNazreNiAyAmakA pramANa apUrvakaraNa-anivRttikaraNa-sUkSmasAmparAya aura kSINakaSAya ina cAroM guNasthAnoke kAlase sAdhika hai, so adhikakA pramANa kSINakaSAyaguNasthAnake kAlake sakhyAtavebhAgamAtra hai ata. udayAvalise bAhara galitAvazeSarUpa jo yaha guNazreNiAyAma hai usame apakarSaNa kiye hue dravyakA nikSepaNa hotA hai / vizeSArtha.-pariNAmavizeSake kAraNa asakhyAtasamayaprabaddhapramANa dravyakA apakarSaNa karake guNazreNiAyAmame nikSepaNa karatA hai / paDisamayaM ukkaTTadi asaMkhaguNidakkameNa saMcadi y| idi guNaleDIkaraNaM paDisamayamapuvapaDhamAdo // 8 // 366 // arthaH-prathamasamayame apakarSaNa kie hue dravyase dvitIyAdi samayome asaMkhyAtaguNA krama lIe hue pratisamaya dravyakA apakarSaNa karatA hai aura siMcita arthAt udayAvalI, guNazreNIAyAma aura uparitanasthitime nikSepaNa karatA hai| isaprakAra apUrvakaraNaguNasthAnake prathamasamayase lekara pratisamaya guNazreNi hotI hai| paDisamayamasaMkhaguNaM davvaM saMkamadi appasatthANaM / baMdhujhiyapayaDINaM baMdhaMtasajAdipayaDIsu // 6 // 400 // arthaH-apUrvakaraNaguNasthAnake prathamasamayase lekara pratisamaya asakhyAtaguNekramase yukta (yahA jinakA bandha nahI hotA) aprazastaprakRtiyokA jo dravya hai vaha (yahAM - 1 jayadhavala mUla pRSTha 1948 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 1951 / 2 labdhisAra gAthA 53 ke samAna / 4. labdhisAra gAthA 74 ke samAna /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 11 gAthA 10 kSaparaNAsAra jina prakRtiyoMkA bandha pAyA jAtA hai aisI) svajAtIya prakRtiyo meM saMkramaNa karatA hai arthAt tad pa pariNamana kara jAtA hai| vizeSArthaH-yaha guNasakramaNa abandharUpa aprazastaprakRtiyoMkA hI hotA hai, anya meM guNasakramaNakI pravRtti asabhava hai' / jaise-asAtAvedanIyaprakRtikA dravya sAtAvedanIyarUpa pariNamana karatA hai, isIprakAra anya prakRtiyokA bhI jAnanA / 'probbaTTaNA jahaNNA pAuliyAUziyA tibhAgeNa / esA Dhidisu jahaNNA tahANubhAge saNaMtesu // 10 // 401 // arthaH-jaghanya apavartanAkA pramANa vibhAgase hIna AvalipramANa hai| yaha jaghanyaapavartanA sthiti ke viSayame grahaNa karanA cAhie, kintu anubhAgaviSayaka jaghanya apavartanA anantaspardhakoMse pratibaddha hai| vizeSArthaH-yadyapi isa gAthAme sthitisambandhI apakarSaNakI jaghanyaatisthApanAkA kathana kiyA gayA hai, tathApi dezAmarSaka honese sthiti apakarSaNa-utkarSaNasambandhI jaghanya va utkRSTa atisthApanA va nikSepakA kathana karanA cAhie / anubhAgake sambandha meM yaha kahA gayA hai ki jabataka anantaspardhaka atisthApanArUpase nikSipta nahI ho jAte taba taka anubhAgaviSayakaapavartanAkI pravRtti nahIM hotI hai / udayase lekara ekasamaya adhika AbalipramANa sthitivAle niSekake dravyakA apakarSaNa honepara samayakama AvalikA do-tribhAga (3) to atisthApanA hai aura zeSa nIcekA samayAdhika AvalikA tribhAga nikSepa hai / sthitiapakarSaNasambandhI yaha jaghanyaatisthApanA va nikSepakA pramANa hai| usase anantara uparimaniSeka (udayAvalike bAhara dvitIyaniSeka) kA apakarSaNa honepara nikSepa to pUrvavat samayakama Avalike vibhAgase 1. jayadhavala mUla pR0 1651 / 2 yaha gAthA ka0 pA0 kI gAthA 152 ke samAna hai tathA yaha dhavala pu0 6 pRSTha 346 tathA ka0 pA0 sutta pRSTha 774 para bhI hai / yadyapi kSapaNAsAra me 'uvvttttnn|' yaha pATha thA, kintu vaha azuddha pratIta hotA hai ataH usake sthAna para 'ovaTTaNA' yaha zuddha ukta AdhArase rakhA gayA hai / ja0 dha0 mUla pR0 2002 para bhI yaha gAthA dI gaI hai| 3. jayadhavala mUla pR0 2002, ka0 pA0 su0 pRSTha 774 /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 12 ] [ gAthA 10 samayAdhika hai, kintu atisthApanA pUrva se ekasamaya baDha jAtI hai / uparitana-uparitanasthitivAle niSekoke dravyakA apakarSaNa honepara jaghanyanikSepako avasthitakarake atisthApanA eka-ekasamayake kramase taba taka baDhAnI cAhie jabataka samayAdhikatribhAga nikSepake Upara eka AvalipramANa utkRSTa atisthApanA nahI ho jaatii| usake pazcAt AvalipramANa atisthApanAko avasthitakarake eka-ekasamayake pramANase nikSepako taba taka baDhAnA cAhie jabataka utkRSTanikSepa ho jAve / utkRSTanikSepakA pramANa samayAdhika do Avalikama utkRSTa sthitipramANa hai jo isaprakAra hai- kaSAyakI utkRSTasthiti cAlIsakoDAkor3osAgarapramANa bAMdhakara punaH badhAvalikAla bitAnepara 40 koDAkor3IsAgarakI utkRSTasthiti eka AvalipramANa kama hogaI / badhAvalike vyatIta ho jAnepara agrasthitike dravyako apakarSaNakara agrasthitike nIce eka AvalipramANa atisthApanA chor3akara nIce udayasthitiparyanta vaha apakarSaNa kiyA huA dravya diyA jAtA hai / isaprakAra bandhAvali, anasthiti, atisthApanAvali arthAt samayAdhika do AvalipramANako karmasthitimese kama karanepara sthitiapakarSaNasambandhI utkRSTanikSepakA pramANa hotA hai / mAnAki utkRSTasthitikA pramANa 1000 samaya hai, AvalikA pramANa 16 samaya hai / sthitiapakarSaNasambandhI jaghanyanikSepa va atisthApanA isaprakAra hai-udayAvalike 16 samaya, udayAvalike anantara Upara 17ve niSekakA apakarSaNakarake udayAvalimeM denA hai| ekasamayakama Avali (16-1=15) kA do tribhAga (1543) 10 samaya arthAt 7veM niSekase 16 veM niSekataka atisthApanA hai aura ekasamaya adhika vibhAga (154 1+1=6) 6 samaya nikSepa hai arthAt prathamaniSekase chaThe niSekataka nikSapa hai / 18veM samayasambandhI niSekake dravyakA apakarSaNa honepara pUrvavat prathama 6 nipeka to nikSepa haiM aura 7veM niSekase 18veM niSekataka 11 niSeka atisthApanArUpa haiN| isIprakAra 19ve niSekakA apakarSaNa honepara 12 niSeka aura 20ve niSekakA apakarSaNa honepara 13 niSeka atisthApanArUpa hote hai, kintu nikSepa pUrvavat 6 samaya hI hai / isaprakAra eka-ekasamaya baDhate 23ve niSekasambandhI dravyakA apakarSaNa hone para atisthApanA 16 samayapramANa ekaAvali ho jAtI hai, kintu nikSepa prathama 6 samaya pramANa hai / 24ve niNekake dravyakA apakarSaNa honepara atisthApanA to pUrvavat 16 samayapramANa aura nikSepa ekasamaya baDha jAtA hai arthAt prathamasAta niSekomeM dravyasiMcita kiyA jAtA hai| isake 1. jayadhavala mUla pR0 2002-2004 taka /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyA 11 ] [ 13 Age atisthApanAkA pramANa to avasthita uparitanaeka AvalipramANa hai aura nikSepa ekaekasamaya bar3hatA jAtA hai | kSapaNAsAra utkRSTa nikSepa - utkRSTa sthitibandhakA pramANa 1000 samaya hai / 16 samaya bandhAvalike vyatIta honepara sthiti 1000 - 16 = 684 samayapramANa zeSa raha jAtI hai / 984ve samayavAle niSekake dravyakA apakarSaNa honepara 678 se 683 taka 16 niSeka to atisthApanArUpa haiM aura prathamaniSekase e77 niSekataka nikSepa haiM / yaha utkRSTa nikSepakI asahaSTi hai 1 zaMkA:- - kSapakazreNike kathaname sAMsArika avasthAke utkRSTanikSepakA pramANa batalAnA asambaddha hai / phira kyoM yaha kathana kiyA gayA ? samAdhAna:- - prasaGgavaza apakarSaNasambandhI yaha kathana kiyA gayA / isa prarUpaNA meM koI doSa nahI hai / yahAM alpabahutva isaprakAra hai- 'ekasamayakama Avalike tRtIyabhAgase eka samayAdhika ( 6 ) jaghanyanikSepakA pramANa hai jo sabase stoka hai, isase adhika jaghanya atisthApanA hai jisakA pramANa ekasamayakamaAvalike do tribhAga (10) hai | isase vizeSa adhika utkRSTa atisthApanAvali ( 16 ) pramANa hai / utkRSTa nikSepa isase asaMkhyAtaguNA hai, kyoki vaha samayAdhika doAvalikama utkRSTa sthitipramANa hai / anubhAgaviSayaka apakarSaNasambandhI jaghanya va utkRSTa nikSepa va atisthApanAkA pramANa jAnanA caahie| sthiti anubhAgaviSayaka utkarSaNasambandhI jaghanya va utkRSTa atisthApanA va nikSepakA kathana Age kiyA jAvegA ataH yahAM nahIM kiyA hai / 'saMkAmedukkaDudi je ase te adA hoMti / AvaliyaM se kAle terA paraM hoMti bhajidavvA // 11 // 402 // 1. jayadhavala mUla pRSTha 2004 / 2. yaha gAthA ka0 pA0 kI 153 vI gAthAke samAna hai, kintu 'dukkaTTadi' aura 'bhajiyavva' ke sthAna para kramazaH dukkaDudi' aura 'bhajidavvA' pATha hai jo zuddhapratIta hote haiM ataH yahA zuddhapATha ka0 pA0 ke anusAra hI prayukta kiye hai | yaha gAthA dhavala pu0 pRSTha 346 para bhI pAI jAtI hai / tathA jayadhavala mUla pRSTha 2005, ka0 pA0 sutta pRSTha 777 para bhI hai /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 12 artha.-jo karmapradeza sakramita va utkarSita kiye jAte hai ve eka AvalikAlataka avasthita rahate haiM usake pazcAt anantarasamaya me bhajitavya hai / vizeSArthaH-para prakRtime saMkrAmita pradezAgna tathA sthita va anubhAgakI apekSA utkarSita pradezAgna AvalipramANa kAlataka nirupakramabhAvase avasthita rahate hai / AvalimAtra kAlataka anyakriyArUpa pariNAmake binA jahApara jisarUpase pradezAgna nikSipta kiye jAte haiM vahAMpara usIrUpase nizcalabhAvase avasthita rahate haiM / AvalikAla vyatIta hone ke anantara samayame yA usase UparavartI samayome bhajitavya hote hai / sakramAvalipramANakAla ke vyatIta ho jAnepara usake anantaravartI ve karmapradeza sakramaNa, utkarSaNa, vRddhi hAni va avasthita kriyAke lie bhajitavya haiM, kyoMki AvalikAlake pazcAt tadra pa pravRttike pratiSedhakA abhAva hai| ___jo pradezAgna paraprakRtirUpase sakramaNa karate haiM ve AvalikAlaparyanta apakarSaNa, utkarNaNa va sakramaNake lie zakya nahI hai / jo pradezAgra sthiti yA anubhAgame utkarSaNa ko prApta hote haiM ve bhI AvalikAlataka apakarSaNa, utkarNaNa yA sakramaNake lie zakya nahI hai / AvalikAlaparyanta nirupakramabhAvake pazcAt apakarSaNa Adi kriyAke lie bhajitavyabhAvakI prarUpaNA mandabuddhivAloko samajhAne ke lie kI gaI hai| zrokkaDDadi je aMse se kAle te ca hoti bhajidavvA / baDDIe avaTThANe hANIe laMkame udae // 12 // 403 / / arthaH--jo karmapradezAgna apakarSita kiye jAte haiM ve anantara agale samayameM vRddhi hAni, avasthAna, sakramaNa va udayake lie bhajitavya haiN| vizeSArthaH--utkarSita pradezAgna yA paraprakRtirUpa saMkramitapradezAgna AvalipramANa kAlataka nirupakrama bhAvase avasthita rahate hai aisA niyama hai, kintu aisA niyama apakarSita pradezAgna sambandhameM nahIM hai| apakarSitapradezAgna dUsare samayame hI sakramaNa va 1. jayaghavala mUla pR0 2005 / 2. yaha gAthA kaSAyapAhuDakI 154vI gAthA hai (ka0 pA0 su0 pRSTha 777 va dhavala pu0 6 pRSTha 347). kintu vahA 'ukkaTTadi' va 'avaThANa' ke sthAnapara kramazaH 'okkaDDudi' aura 'avaTThANe' ye pATha diye gae haiM jo ki zuddha pratIta hote haiM ata. una zuddha pAThoko hI yahApara rakhA gayA hai|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 13 ] kSapaNAsAra udIraNA honA sambhava hai arthAt jina karmapradezAnoMkA sthiti va anubhAgameM apakarSaNa hotA hai ve anantarasamaya meM hI vRddhi hAni-avasthAna va sakramaNake lie bhajanIya hai, anantarasamayameM apakarSitapradezAgrame se kucha to puna: apakarSita ho jAte hai apakarSaNa nahIM hotA, kucha pradezAgrokI vRddhi hotI hai aura kuchakI vRddhi nahIM hotii| apakarSitapradezAgnomese kucha pradezAgna apane sthAna para sthita rahate haiM aura kucha anya kriyAko prApta ho jAte hai / isIprakAra sakramaNa va udayake viSayame bhI yojanA karanI cAhie / apakarSitapradezAnakI dUsare samaya me punaH apakarSaNa AdirUpa pravRtti honeme koI bAdhA nahIM hai / karma pradezAgrakA sthitimukhase yA anubhAgamukhase hI apakarSaNa hotA hai, anyaprakArase apakarSaNa nahI hotA, aisA jAnanA cAhie / 'ekkaM ca ThidivilesaM tu asaMkhejjesu didi visesesu / vaDDhedi harassedi va tahANubhAge saNaMtesu // 13 // 404 // arthaH--eka sthitivizeSako asakhyAta sthitivizeSome bar3hAtA bhI hai aura ghaTAtA bhI hai| isIprakAra anubhAgavizeSako ananta anubhAgaspardhakome baDhAtA aura ghaTAtA hai| vizeSArthaH-ekasthitivizeSake utkarSaNa honepara asaMkhyAta sthitivizeSomeM vRddhi hotI hai, kyoki utkarSaNasambandhI jaghanyanikSepa bhI Avalike asakhyAtavebhAga hai usase kamame nhii| eka sthitivizeSake apakarSaNa honepara asakhyAtasthitivizeSome hrAsa hotA hai isase kama me nhii| gAthA anusAra apakarSaNasambandhI jaghanyanikSepa bhI AvalIkA tRtIyabhAga hai / anubhAgasambandhI spardhakakI ekavargaNAme utkarNaNa yA apa. karSaNa honepara niyamase ananta anubhAgaspardhakome vRddhi yA hrAsa hotA hai| isase anubhAgaviSayaka apakarSaNa-utkarSaNameM jaghanya va utkRSTa nikSepakA pramANa batalAyA gayA hai / sthitisatkarmakI agnasthitise esakamaya adhika sthitibandha honepara, sthitisatkarmakI anasthitikA utkarSaNa nahI hotA, kyoki atisthApanA aura nikSepakA abhAva 1. jayaSavala mUla pR0 2006 / 2. yaha gAthA kasAyapAhuDakI gAthA 156vI ke samAna hai (ka0 pA0 su0 pRSTha 778 va dhavala pu0 6 pRSTha 347), kintu ka0 pA0 su0 me 'Thidi' aura 'rahassedi' ke sthAnapara kramazaH 'vidi' aura 'harasse di' pATha hai ataH ka0 pA0 ke AdhArase hI pATha parivartita kiyA gayA hai|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 13 honese utkarSaNa hone kA virodha hai / isIkAraNase dosamaya Adi adhika-adhika sthitivandha honepara utkarSaNa nahI hotA / AvalipramANa adhika sthitibandha honepara sthitisatkarmakI agrasthitikA utkarSaNa nahIM hotA, kyoki jaghanya atisthApanA hote hue bhI nikSepakA abhAva honese utkarSaNakA pratiSedha hai| yadi sthitisatkarmakI agrasthitise ekAvali aura ekaAvalike asakhyAtavebhAgaadhika sthitikA bandha ho to anasthitikA utkarSaNa ho sakatA hai, kyoki agrasthitikA utkarSaNa honepara AvalipramANa jaghanya atisthApanA karake Avalike asakhyAtavebhAgapramANa jaghanya nikSepame nikSipta hotA hai aura yaha nikSepa Avalike asakhyAtavebhAgako Adi karake eka-ekasamaya vRddhise nirantara utkRSTanikSepa prApta honetaka baDhatA hai| sthitisatkarmakI anasthitikI apekSA oghautkRSTanikSepa prApta nahIM hotA, kintu udayAvalise bAhara anantarasthitike pradezAgrakA utkarSaNa honepara utkRSTanikSepakA grahaNa karanA cAhie, kyoki usIme ogha utkRSTanikSepa sabhava hai arthAt jaghanyanikSepase lekara utkRSTa nikSepataka sarvasthAna nikSepa svarUpa haiM / __ sarva karmokA apanA-apanA utkRSTasthitibandha honepara Agamaavirodhase utkRSTanikSepa sambhava hai, kintu udAharaNarUpase kaSAyake utkRSTa nikSepakA kathana isaprakAra hai40 koDAkor3IsAgarapramANa kaSAyakI utkRSTasthitibandha honepara ekasamaya adhika Avali aura cArahajAravarSakama 40 kor3Akor3IpramANa utkRSTanikSepa hai / kaSAyakA utkRSTasthitibandha karake bandhAvali vyatItakara antima niSeka mese pradezAgrakA apakarSaNakara nIce nikSipta karatA hai / isaprakAra nikSipyamAna udayAvalise bAhara dvitIyasthitime nikSipta pradezAgrako utkarSaNa karane ke lie grahaNa karatA hai| usa pradezAgrako tadanantara samaya meM vandha honevAlI 40 koDAkoDIsAgarapramANa utkRSTasthitike Upara utkarSaNa karatA huA 4000 varSa pramANa utkRSTa AbAdhAkAlakA ullaMghanakarake isase uparima niSekasthitiyo me hI nikSipta karatA hai / isa prakAra utkRSTa AbAdhAkAlase hIna 40 koDakor3IsAgarapramANa cAritramohanIyakarmakI utkRSTasthiti hI utkarSaNasambandhI utkRSTanikSepakA pramANa hotA hai, kintu ekasamayAdhika bandhAvalikAlase ukta karmasthitiko kamakaranA cAhie, kyoki niruddha samayaprabaddhakI sattvasthitikA samayAdhika bandhAvalikAla pramitakAla nIce hI gala cukA hai / isaprakAra samayAdhika Avali aura 4000 varSoMse hIna 40 kor3AkoDIsAgaropama utkRSTa nikSepakA pramANa hai zeSa atutkRSTa nikSepasthAnoko upAyavidhise jAnanA caahie|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 13 ] kSapaNAsAra [ 17 AbAdhAkAlase Upara jitanI bhI sthitiyAM haiM unakA utkarSaNa hone para jaghanya bhI aura utkRSTa bhI atisthApanAvali pramANa hai, kyoki anya prakAra honA asambhava hai| AbAdhAkAlase adhastanavartI satkarma sthitiyoMkA utkarSaNa hone para atisthApanA kisI sthitikI to ekaAvali, kisI sthitikI ekasamaya adhika Avali, kisI sthitikI do samaya adhika Avali aura kisIkI tInasamaya adhika Avali hai| isa prakAra nirantara ekasamaya adhikataka baDhanA cAhie jabataka udayAvalise bAhara ananta ra sthitikI sarvotkRSTa atisthApanA prApta nahIM hotii| zaMkAH-utkRSTa atisthApanAkA pramANa kitanA hai ? samAdhAna:-jisakarmakI jo utkRSTa AbAdhA hai vaha eka samaya adhika Avali se hIna AbAdhA usa karmakI utkRSTa atisthApanA hai / utkRSTa sthitibandha honepara utkRSTa AbAdhA hotI hai aura usIke eka samaya adhika Avalikama utkRSTa AbAdhA hI utkRSTa atisthApanA hotI hai / udayAvalise bAhara anantara sthitikA utkaNi hone para utkRSTa atisthApanA prApta hotI hai| kSapakakI prarUpaNAke avasarame saMsAraavasthAsambandhI utkarSaNakI arthapada prarUpaNA kI gaI hai, kyoki kSapaka zreNime satkarmase adhika sthitibandha na hone se utkarSaNa prarUpaNA sambhava nahI hai / jisaprakAra utkarSaNa-viSayaka jaghanya-utkRSTanikSepa aura atisthApanAkA pramANa batalAyA hai, usIprakAra apakarSaNasambandhI nikSepa aura atisthApanAkA bhI jAna lenA cAhie / aba unhI utkarSaNa-apakarSaNasambandhI alpabahutvako kahate hai| (1) utkarSaNa kI jAnevAlI sthitikA jaghanyanikSepa sabase stoka hai, kyoki vaha Avalike asakhyAtaveMbhAgapramANa hai / (2) isase apakarSaNakI jAnevAlI sthitikA jaghanya nikSepa asakhyAtaguNA hai, kyoMki usakA pramANa eka samaya adhika AvalikA tribhAga pramANa hai / (3) isase apakarSaNasambandhI jaghanya atisthApanA kuchakama doguNI hai, kyoMki isakA pramANa ekasamayakama AvalikA do tribhAga hai aura jaghanyanikSepakA pramANa samayAdhika vibhAga pramANa hai isalie jaghanya atisthApanA do samayakama daguNI hai ataH vizeSa adhika hai| (4) apakarSaNasambandhI utkRSTa atisthApanA aura niA 2. jayaghavala mUla pRSTha 2008 / 1 jayadhavala mUla pRSTha 2007 se 2011 tk| 3. jayaghavala mUla pRSTha 2011 /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ / gAthA 14 kSapaNAsAra 18 ] ghAtakI apekSA utkarSaNa sambandhI jaghanyaatisthApanA ye dono parasparatulya hote hue bhI pUrvase vizeSa adhika haiM, kyoki ve dono AvalipramANa hai aura samaya adhika Avalike vibhAga pramANa pUrvase vizeSa adhika hai| (5) utkarNasambandhI utkRSTa atisthApanA saMkhyAtaguNI hai, kyoki isakA pramANa samayAdhika Avalikama utkRSTa AbAdhA hai / (6) vyAghAtakI apekSA apakarNaNasambandhI utkRSTaatisthApanA asakhyAtaguNI hai, kyoki vaha ekasamayakama utkRSTasthitikANDakapramANa hai| (7) utkarSaNasambandhI utkRSTanikSepa vizeSa adhika hai| vizeSakA pramANa antaHkor3Akor3IsAgara hai, kyoki isakA pramANa samaya adhika AvalI aura utkRSTa AbAdhAse hIna 40 koDAkor3I sAgaropamamAtra utkRSTasthiti hai / (8) apakarSaNaviSayaka utkRSTa nikSepa vizeSa adhika hai| vizeSakA pramANa sakhyAMtAvali haiM, kyoki yahApara ekaAMvalise hIna utkRSTa AbAghAkA praveza sammilita ho jAtA hai / (8) utkRSTasthiti ekasamayaadhika doAvalipramANa vizeSa adhika hai, kyoki samayAdhika atisthApanAvalike sAtha bandhAvali bhI sammilita ho jAtI hai| pallassa saMkhabhAgaM varaM pi abarAdu saMkhaguNidaM tu / paDame apuvvakhavage ThidikhaMDapamANayaM hodi // 14 // 405 // arthaH-kSapaka apUrvakaraNake prathamasthitikhaNDa arthAt sthitikANDakAyAmakA jaMghanya aura utkRSTapramANa yadyapi palyake sakhyAtaveMbhAgamAtra hai tathApi jaghanyase utkRSTakA pramANa sakhyAtaguNA hai| vizeSArtha:-jisake sthitisatkarma saMkhyAtaguNA hIna hai usake jaghanya sthitikANDakaghAta hotA hai aura sakhyAtaguNe sthitisatkarma vAleke utkRSTasthitikANDakaghAta hotA hai / yadyapi jaghanyasthitikANDakaghAtase utkRSTakANDakaghAta sakhyAtaguNA hai tathApi donoMkA pramANa palyopamakA sakhyAtavAbhAga hai / jisaprakAra darzanamohakI upazAmanAmeM, darzanamohakI kSapaNA tathA kaSAyopazAmanAmeM (upazamazreNI) apUrvakaraNakA prathamasthiti 1. jayadhavala mUla pR0 2012 / 2. dekho vavala pu0 6 pRSTha 344, jayaghavala mUla pR0 1646, 0 pA0 su0 pRSTha 741-42 / 3. ka. pA0 suta pRSTha 741 sUtra 46 /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 14 ] [ 19 kANDakaghAta jaghanyase palyopamakA saMkhyAtavAMbhAga aura utkRSTa se sAgaropama pRthaktvapramANa hotA hai| isIprakAra asayata, sayatAsaMyata va saMyatake anantAnubandhIkI visayojanAsambandhI apUrvakaraNakA prathamasthitikANDakaghAta jaghanyase palyopamakA saMkhyAtavAMbhAga aura utkRSTa sAgaropamapRthaktva hotA hai, kintu cAritramoha kSapaNAke apUrvakaraNasambandhI prathamasthiti kANDakaghAta jaghanya aura utkRSTa dono hI palyopamakA sakhyAtavAMbhAgapramANa hokara bhI jaghanyase utkRSTa kA pramANa sakhyAtaguNA hai / kSapakazreNi apUrvakaraNameM do vyaktiyone eka sAtha praveza kiyaa| unameM ekake sthitisatkarma saMkhyAtaguNA hai aura dUsarekA sthitisatkarma saMkhyAtaguNA hIna hai| jisake sthitisatkarma saMkhyAtaguNA hIna hai usake prathamasthitikANDakase, sakhyAtaguNe sthitisatkarmavAlekA prathamasthitikANDakaghAta saMkhyAtaguNA hai / eka to darzanamohakA kSapaNa karake upazamazreNi caDhakara punaH kSapakazreNisambandhI prathamasamayavati apUrvakaraNa huA aura dUsarA upazamazreNi caDhA punaH vahAMse utarakara darzanamohakA kSayakarake kSapakazreNipara ArUr3ha ho prathamasamayavartI apUrvakaraNa huA, inamese pahalekI apekSA dUsare vyaktikA sthitisatkarma sakhyAtaguNA hIna hai / athavA eka darzanamohakA kSayakarake kSapakazreNIpara ArUr3ha huA aura dUsarA darzanamohakA kSayakara upazamazreNIpara car3hakara kSapakazreNIpara ArUr3ha huA; prathamakI apekSA dvitIyakA sthitisatkarma sakhyAtaguNAhIna hai aura prathamakA sakhyAtaguNA hai, kyoMki isake upazamazreNisambandhI sthitighAtakA abhAva hai| jisake sthitisatkarma sakhyAtaguNA hIna hai usake prathamasthiti kANDakaghAtase dUsarekA prathamasthitikANDakaghAta sakhyAtaguNA hai, kyoki sthitisatkarma ke anusAra sthitikANDakaghAtakI pravRtti honeme koI bAdhA upasthita nahI hotI / isIprakAra, dvitIya, tRtIyAdi apUrvakaraNake caramasthitikANDakataka jaghanyase utkRSTa saMkhyAtaguNA jAnanA caahie| yadi sthitisatkarma eka dUsarese vizeSahIna va vizeSa adhika hai to apUrvakaraNameM sthitikANDakaghAta bhI vizeSa hIna va vizeSa adhika hotA hai / apUrvakaraNake prathamasamayameM palyake sakhyAtaveMbhAga pramANavAlA sthitikANDakaghAta, aprazastaprakRtiyoMkA anantabahubhAgavAlA anubhAgakANDakaghAta aura palyake saMkhyAtaveMbhAga pramANavAlA sthitibandhApasaraNa hotA hai / adhaHpravRttakaraNake caramasthitibandhase apUrvakaraNake prathamasamayame anya sthitibandha palyake saMkhyAtavebhAga hIna hotA hai| apUrva 1. ka. pA0 sutta pRSTha 741 sUtra 47 / jayadhavala mUla pR0 1646 /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 15 20 ] karaNake prathamasamayame pariNAma vizeSake kAraNa asaMkhyAta samayaprabaddha pramANa dravyakA apakapaMgakara udayAvalise bAhara apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSma sAmparAya aura kSoNa pAyake kAlose vizeSa adhikakAlameM guNazreNirUpase nikSepa karatA hai na badhanevAle aagasta karmoM kA guNasakramaNa hotA hai / apUrvakaraNake dvitIyAdi samayomeM guNazreNi aganyAnaguNo hai, kyoki jitane dravyakA prathamasamaya meM apakarSaNa kiyA thA; dvitIyAdi mamayoM meM asatyAta guNekramase dravya kA apakarSaNakara; zeSa-zeSa (galitAvazeSa) guNazreNi mAyAmame nikSera karatA hai, vizuddhi bhI prati samaya anantaguNe kramase baDhatI hai, prathamasamayameM anya koI vizeSatA nahI hai / yaha krama prathama anubhAgakANDakake samApta hone taka hai / anantara agale samaya meM zeSa anubhAgakA ananta bahubhAga ghAtane ke lie anya anubhAgakApanakako prArambha karatA hai isaprakAra prathamasthitikANDaka kAlake bhItara anya anya satyAtahajAra anubhAgakANDakaghAta hote haiM / 'AugavajjANaM ThidighAdoM paDhamAdu crimtthidisNto| ThidivaMdho ya apunce hodi hu saMkhejjaguNahINo // 15 // 406 / / arthaH-Ayukarma vinA zepa sAtakarmokA sthitikANDakAyAma, sthitisattva aura sthitibandha ye tIno apUrvakaraNa ke prathamasamayame jo pAye jAte haiM unase apUrvakaraNake caramasamaya me satyAta guNe kama hote haiM / vizeSArthaH-pratyeka sthitikANDakaghAtame sthitisatkarma hIna hotA jAtA hai| sthiti kANDakAyAma (ekasthitikANDakaghAtake dvArA jitanI sthitikA ghAta hotA hai vaha sthitikANDakAyAma hai) sthitisattvakA anumaraNa karane vAlA hai| sthiti kANDakaghAta hAga sthitisatkarmakI hAni honepara sthitikANDa kAyAma bhI hona hotA jAtA hai / pratyeka sthitivanyApasaraNake dvArA sthitibandha ghaTatA jAtA hai / apUrvakaraNakAlame hajAro sthitikANDakaghAta va sthitibandhApasaraNa hote haiM ataH apUrvakaraNake caramasamayameM ina hamAro sthitikANDakaghAta dvArA sthiti satkarma kA ghAta hokara sakhyAtaguNA hona raha jAtA hai, sthiti satkarmakA anusaraNa karanevAlA sthiti kANDakAyAma bhI saMkhyAtaguNA / para vicAra jayayavala mUla pR0 1688-1952 ke AdhArase likhA gayA hai / 2. vana dUra 13 1950 / yaha gAthA labdhisArako gAthA 78 ke samAna hai|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaparaNAsAra gAthA 16-17 ] [ 21 hIna ho jAtA hai / hajAroM sthitibandhApasaraNa dvArA sthitibandha vizeSa hIna hotA huA apUrvakaraNake caramasamayameM sthitibandha bhI sakhyAtaguNA hIna hone lagatA hai'| 'aMtokor3Akor3I apuvapaDhamamhi hodi ThidibaMdha baMdhAdo puNa sattaM saMkhejjaguNaM have tattha // 16 // 407 // arthaH--apUrvakaraNake prathamasamaya meM sthitibandha antaHkor3Akor3IpramANa arthAt pRthaktvalakSakoTisAgara pramANa hai tathA sthitisattva bhI yadyapi antaHkoTAkoTI pramANa hai tathApi sthitibandhase sakhyAtaguNA hai / vizeSArthaH--kSAyikasamyagdRSTike sthitibandha va sthitisattva antaHkor3Akor3IsAgarapramANa ho jAtA hai, kintu bandhase sattva saMkhyAtaguNA hotA hai vahI pravRtti yahAMpara bhI pAI jAtI hai| 'ekkekkaDhidikhaMDayaNivaDaNaThidinosaraNakAle / saMkhejjasahassANi ya NivaDaMti rasasta khaMDANi // 17 // 408 // arthaH-eka-eka sthitikhaNDake patana hone meM athavA eka sthitibandhApasaraNake kAla meM saMkhyAtahajAra anubhAgakANDakakA patana hotA hai / vizeSArtha:-ekasthitikANDakakA kAla aura eka sthitibandhApasaraNakAla samAna hote hai / sthitikANDakakI antimaphAlikA patana honepara sthitikANDakakAla samApta hotA hai aura antimaphAlike patana honepara hI sthitighAta hotA hai, dvicaramaphAli ke patana hone taka sthitighAta nahIM hotA isIprakAra eka sthitibandhApasaraNake prathamasamaya jitanA sthitibandha prArambha kiyA thA utanA ho sthitibandha caramasamayaparyanta hotA rahatA hai / sthitibandhApasaraNa ke caramasamayake patana honepara, anya sthitivandha sthiti ghaTakara hone lagatA hai| ekasthitikANDaka aura ekasthitibandhApasaraNa ina donoMkA kAla tulya hai| 1. ja0 50 mUla pRSTha 1651 / 2. dhavala pu0 6 pRSTha 345; ka. pA0 sutta pRSTha 742 sUtra 55 / ja0 dha0 mUla pRSTha 1951 / 3. yaha gAthA la0 sAra gAthA 76 ke samAna hai / dhavala pu06 pRSTha 228; ja0 gha0 mUla pRSTa 1652 /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 18 - 16 apUrvakaraNake prathama anubhAgakANDakakA antarmuhUrta kAla vyatIta ho jAnepara tadanantara samaya meM anya anubhAgakANDaka prArambha ho jAtA hai jisake dvArA pUrvaghAtita zeSa anubhAga ke ananta bahubhAgakA ghAta hotA hai / prathamasthitikANDaka kAlake bhItara puna. punaH saMkhyAtahajAra anubhAgakANDaka ke patana ke sAtha apUrvakaraNake prathamasthitikANDakakA aura prathama sthitibandhApasaraNakA bhI patana hotA hai / isaprakAra tInokA patana eka sAtha hotA hai arthAt tInokA patana samakAlIna hai' / 22 ] kSapaNAsAra asuhANaM payaDINaM atabhAgA rasassa khaMDANi / suhapayaDINaM NiyamA sthitti rasassa khaMDANi // 18 // 406 // arthaH--azubha prakRtiyoke - anubhAga kANDakA pramANa anantabahubhAgamAtra hai tathA prazastaprakRtiyokA anubhAgakhaNDa niyamase nahI hotA hai, kyoMki vizuddhapariNAmoke dvArA zubhaprakRtiyokA anubhAgaghAta sambhava nahI hai | vizeSArtha :- pUrvame jo anubhAga thA usako anantakA bhAga denepara usame se bahubhAgamAtra prathama anubhAgakANDakame ghaTAtA hai avazeSa ekabhAgamAtra anubhAga rahatA hai usako anantakA bhAga denepara usame se bahubhAga dvitIya anubhAgakANDaka meM ghaTAtA hai, avazeSa ekabhAgapramANa anubhAga rahatA hai, yaha krama antima anubhAgakANDaka paryanta krama jAnanA / isaprakAra aprazasta prakRtiyokA anubhAgakhaNDa karaNavizuddhi ke dvArA yahA hotA hai | anubhAgakANDaka sambandhI alpabahutva isaprakAra hai- ekapradeza guNa hA nisthAna meM sparghaka stoka hai, atisthApanA anantaguNI hai, nikSepa anantaguNe, anubhAga kANDakake dvArA ghAtA jAnevAlA anubhAga antaguNA hai' | paDhame chaThe carime bhAge duga tIsa cadura vocchiNNA / baMdhe apuvvarasa ya se kAle bAda hodi // 16 // 410 // arthaH- apUrvakaraNake prathamabhAgame do prakRtiyAM, chaThe bhAga meM 30 prakRtiyAM aura antimabhAgame 4 prakRtiyA bandhase vyucchinna hotI haiM / apUrvakaraNase anantara samaya meM vAdara sAmparAya hotA hai / 1. jayadhavala mUla pR0 1952 / 2. jayaghavala mUla pR0 1948 /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 20 ] kSapaNAMsAra [ 23 vizeSArthaH-hajAroM sthitibandhApasaraNake vyatIta ho jAnepara apUrvakaraNake sAtabhAgomese prathamabhAga samApta hotA hai usa samaya nidrA aura paMcalAkI bandhavyucchitti ho jAtI hai / yaha kathana anutpAdAnucchedakI apekSA hai, kintu upapAdAtucchedakI apekSA prathamabhAgake antasamaya meM nidrA-pracalAkI bandhavyucchitti hotI hai / prathamabhAgake samApta hote hI nidrA aura pracalAkA guNasaMkramaNa hone lagatA hai, kyoMki kSapaka yA upazamazreNime jina aprazastaprakRtiyoMkI bandhavyucchitti ho jAtI hai unakI guNasaMkramaNake atirikta anya paryAya sambhava nahI hai / apUrvakaraNakAlake sAtabhAgoMmese chaha bhAga vyatIta ho jAne para parabhavasambandhI prakRtiyokI bandhase vyucchitti ho jAtI hai / zaMkA:-parabhavasambandhI prakRtiyAM kauna-kaunasI haiM ? samAdhAnaH-devagati, paJcendriyajAti, vaikriyikazarIra, AhArakazarIra, tejasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturasrasaMsthAna, vaikriyikazarIrAGgopAGga, varNa, gandha, rasa, sparza, devagatyAnupUrvI, agurulaghucatuSka (agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchavAsa) prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, nirmANa, tIrthaGkara ye tIsa prakRtiyAM parabhavasambandhI haiM / zaMkAH--inakI parabhavika saMjJA kyoM hai ? samAdhAna:--parabhavasambandhI devagatike sAtha bandhako prApta hotI haiM, ataH inakI parabhavika saMjJA hai| yazaskotikA bandha bhI devagatike sAtha hotA hai aura usakI bhI parabhavika sajJA hai, kintu usakI bandhavyucchitti yahA nahI hotI, kyoki yazaskItike bandhake sAtha Uparitana vizuddhikA virodha nahIM hai / yazaskItikA baMdha sUkSmasAmparAyaguNasthAnake antasamayaparyanta hotA hai usase Age isake bandhakA abhAva hai| usake bAda hajAroM sthitibandhApasaraNa ho jAnepara apUrvakaraNakA caramasamaya prApta hotA hai / apUrvakaraNake caramasamayameM sthita hAsya, rati, bhaya aura jugupsAkI bandhavyucchitti ho jAtI hai usI samaya chaha nokaSAyakI udayavyucchitti ho jAtI hai / usake anantara samayame bAdarasAmparAya arthAt anivRttikaraNako prApta ho jAtA hai / aba Age anivRttikaraNakA kathana karate haiM-- aNiyadRssa ya paDhame aNNaM ThidikhaMDapahudimAravaI / uvasAmaNA NidhattI NikAcaNA tettha vochieNI // 20 // 411 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] kSapaNAsAra / gAMthA 21-22 arthaH-anivRttikaraNake prathamasamayameM anya hI sthitikhaNDAdika prArambha karatA hai uname apUrvakaraNake antima samayavartI sthitikANDa kAyAmase bhinna hI sthitikANDakAyAma, isake pazcAt avaziSTa jo anubhAga usakA anantabahubhAgamAtra anya hI anubhAgakANDaka hotA hai aura apUrvakaraNake antimasamayake sthitibandhase patyake sakhyAtaveM. bhAgamAtra ghaTatA huA anya hI sthitibandha yahAM hotA hai tathA yahI aprazastopazama, nidhatti va nikAcanArUpa tIna kara NokI vyucchitti bhI huI hai / ataH aba sarva karma udaya, saMkramaNa, utkarSaNa, apakarSaNa karane yogya hue haiM / nivRttiH vyAvRtti:-pariNAmokI visadRzatA; isarUpa nivRtti jisame na ho vaha anivRtti kahalAtA hai / nAnAjIvoke ekasamayasambandhI pariNAmoMme vyAvRttikA abhAva honese pratisamaya eka-eka pariNAma hotA hai vaha anivRttikaraNa hai'| bAdarapaDhase paDamaM ThidikhaMDaM visarisaM tu vidiyAdi / ThidikhaMDapaM samANaM savvassa samANakAlamhi // 21 // 412 // pallasla saMkhabhAgaM avaraM tu varaM tu saMkhabhAgahiyaM / ghAdAdima ThidikhaMDo sesA savvassa sarisA hu // 22 // 413 // arthaH-anivRttikaraNake prathamasamayameM jo prathamasthitikhaNDa hai so to visa hai, nAnAjIvoke samAna nahI hai tathA jo dvitIyAdi sthitikhaNDa haiM ve samAnakAlameM sa jIvoke samAna haiM / prathama sthitikhaNDa jaghanyase to palyakA sakhyAtavAMbhAga tathA utkR isase sakhyAtavAbhAga adhika hai aura avazeSa dvitIyAdi sthitikhaNDa sabhI jIvaM samAva haiN| vizeSArthaH---trikAlasambandhI samAnasamayavartI sarva anivRttikaraNavAloMke pA NAma sahaza hote haiM isalie prathamasthitikANDakaghAta sadRza hI hotA hai aisA nizcaya na karanA cAhie, kintu prathamasthitikANDakaghAtame jaghanya va utkRSTake bhedase visadRza sambhava hai / kinhIke visadRza hotA hai aura kinhIke sadRza hotA hai / jaghanya pratha sthitikANDakaghAtase utkRSTa prathamasthitikANDakaghAta sakhyAtavebhAga adhika hai| 1. jayadhavala mUla pRSTha 1653 va 1955 /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyA 21-22] kSapaNAsAra [ 25 zaMkA:-sadRza pariNAmavAle anivRttikaraNakA prathama sthitikANDakaghAta visadRza kaise sambhava hai ? samAdhAnaH--sadRza pariNAma hote hue bhI sthiti satkarma meM vizeSatA honese prathama sthiti kANDakameM vibhinnatA sambhava hai| do jIva eka sAtha kSapakazreNipara ArUr3ha hue uname se ekakA sthiti satkarma saMkhyAtabhAga adhika hai aura dUsarekA saMkhyAtabhAgahIva hai| jisakA sthiti satkarma sakhyAtabhAga adhika hai usake apUrvakaraNasambandhI prathamasthitikANDakaghAtase lekara anivRttikaraNasambandhI prathamasthitikANDakaparyanta sarvasthitikANDakaghAta dUsare jIvake sthitikANDakaghAtose saMkhyAtabhAga adhika hotA hai| jisakA sthiti satkarma saMkhyAtabhAga adhika hai usa jIvake apUrvakaraNake ghAtase zeSa bacA huA sthiti satkarma jitanA vizeSa adhika hotA hai usako anivRttikaraNake prathamasthitikANDakaghAtadvArA grahaNa karatA hai isalie anivRttikaraNakA utkRSTa prathamasthitikANDakaghAta saMkhyAtavAMbhAga adhika hotA hai| zaMkAH-yadi kisIkA sthitisatkarma saMkhyAtaguNA ho to usakA prathama utkRSTakANDakaghAta saMkhyAtaguNA hogA ? samAdhAnaH-utkRSTa prathama sthitikANDakaghAta saMkhyAtaguNA nahIM ho sakatA, kyoMki saMkhyAtaguNA sthitisatkarma asambhava hai / zaMkAH-saMkhyAtaguNAsthitisatkarma asambhava kyo hai ? samAdhAna:- apUrvakaraNake caramasamayameM ghAta kiyA huA sthitisatkarma jo avazeSa rahatA hai vaha utkRSTa bhI jaghanyase sakhyAtavebhAga adhika honekA niyama hai / isalie anivRttikaraNake prathamasamayasambandhI jaghanyasthitikANDa kase utkRSTasthitikANDaka , saMkhyAtabhAga adhika hai / isIprakAra prathama anubhAgakANDaka bhI visadRza hotA hai / : prathamasthitikANDakake nirlepita honepara trikAlavati anivRttikaraNakAla meM / vartana karanevAle sarva jIvoke ghAtase zeSa bacA huA sthiti satkarma samAna hI hotA hai, kyoMki samAna pariNAmake dvArA ghAta hokara zeSa bacA huA hai| samAva sthiti satkarmasambandhI dvitIyAdi sthitikANDaka bhI samAna hote haiM, kyoMki kAraNakI samAnatA honepara kArya samAna hote haiM, samAna kAryako chor3akara anyakArya asambhava hai| isIprakAra
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] kSapaNAsAra [ gAthA 23-24 dvitIyAdi anubhAgakANDaka bhI sadRza hote haiM, kyoMki dvitIyAdi anubhAgakANDakameM nAnApana asambhava hai| prathamasthitikANDakake nAza honepara anivRttikaraNameM praveza hue tulyakAla huA hai una sabakA sthitisatkarma tulya hotA hai aura ekakA dvitIyasthitikANDaka anya saba sAmAnyakAlavAloke dvitIyasthitikANDakake samAna hotA hai usake Age tRtIyAdi sthitikANDaka tRtIyAdi sthitikANDakoke tulya hote haiM / udadhisahassapudhattaM lakkhapudhattaM tu baMdha saMto ya / aNiyaTTIsAdIe guNa seDhIpuvvaparisesA // 23 // 414 / / arthaH-pUrva meM jo sthitibandha antaHkor3AkoDIsAgarapramANa thA vaha apUrvakaraNa maiM honevAle saMkhyAtahajAra sthitibandhApasaraNose ghaTate hue anivRttikaraNake prathamasamayame sthitibandha pRthaktvahajArasAgarapramANa ho jAtA hai tathA pUrvame jo antakor3AkoDIsAgarapramANa sthitisattva thA vaha apUrvakaraName honevAle sakhyAtahajAra sthitikANDakaghAtoke dvArA ghaTate hue pRthaktva lakSasAgara pramANa ho jAtA hai / jaghanya yA utkRSTa pariNAmoke kAraNa jo jaghanya yA utkRSTa guNazreNonikSepa apUrvakaraName prArambha kiyA thA vaha guNazreNiAyAma apUrvakaraNakA kAla vyatIta honeke pazcAt jitanA zeSa rahA vahI yahAM jAnanA / samaya-samayaprati asakhyAtaguNe kramasahita pUrvavat guNazreNI aura guNasakramaNa vartatA hai / ye saba prathamasamayavartI anivRttikaraNake Avazyaka haiM / tadanantarakAlame ye uparyukta hI Avazyaka hote haiM, vizeSatA kevala yaha hai ki yahAM guNazreNi asaMkhyAtaguNo hotI hai, zeSa-zeSa (galitAvazeSa) me nikSepa hotA hai, vizuddhi anantaguNI vRddhirUpa hai| Age sthitibandhApasaraNakA kama kahate haiM-- 'ThidibaMdhasahassagade saMkhejjA bAdare gadA bhaagaa| tatthAsaNiNastaDhidisarisaM ThidibaMdhaNaM hodi // 24 // 415 // 1. jayadhavala mUla pR0 1954 / 2. jayadhavala mUla pRSTha 1655 / ka0 pA0 su0 pRSTha 743-44 sUtra 75 se 77 / 3. yaha gAyA la0 sA0 gAthA 228 ke samAna hai / ka0 pA0 sutta pRSTha 744 sUtra 81 /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 25 ] [ 27 arthaH--isaprakAra saMkhyAtahajAra sthitibandha ho jAnepara anivRttikaraNakAla ke saMkhyA bahubhAga to vyatIta ho jAte hai tathA ekabhAga zeSa rahane ke avasara meM asajJI - JcendriyakI sthiti ke samAna sthitibandha hotA hai / kSapaNAsAra vizeSArtha:- uparyukta AvazyakokA pAlana karate hue antarmuhUrtakAla vyatIta ho jAnepara prathamaanubhAgakANDaka nirlepita hotA hai tathA zeSa anubhAga ke anantabahu bhAgako ghA karanevAlA anya anubhAgakANDaka hotA hai avaziSTa Avazyakome koI antara nahI hotA / saMkhyAtahajAraanubhAgakANDako ke vyatIta ho jAnepara prathama sthitikANDaka va prathamasthitibanghApasaraNa va anya anubhAgakANDaka ekasAtha samApta hote hai / isaprakAra anukrama lIye eka sthitibandhA pasaraNa dvArA sthitibandha ghaTane se eka sthitibandha hotA hai aise saMkhyAtahajAra sthitibandha honepara anivRttikaraNa ke kAlakA sakhyAta bahubhAga vyatIta honepara eka bhAga avazeSa rahA vahAM asajJIpaJcendriyake samAna sthitibandha hotA hai, vaha isa - prakAra hai - eka hajArasAgarake vAM bhAgamAtra mohanIyakA, vAM bhAga jJAnAvaraNAdi cArakarmokA aura 3 vAM bhAga nAma gotra karmakA sthitibandha hotA hai| cAlIsa, tIsa va bIsa kor3Akor3IsAgara sthitikI apekSA cAritramohako cAlIsIya, jJAnAvaraNAdi cArakarmoko tIsIya eva nAma - gotrako vIsiya jAnanA cAhie' / ThidibaMdha sahassagade patteyaM caratiyavieiMdI | ThidibaMdhasamaM hodi ha ThidibaMdha maraNukkameNeva // 25 // 416 // hu arthaH- pUrvoktakrama lIye sakhyAtahajAra sthitibandha honepara anukramase caturindriya, trIndriya dvIndriya aura ekendriyake samAna sthitibandha hotA hai / inameM caturindriyake samAna to 100 sAgara, trIndriyake samAna 50 sAgara, dvIndriyake samAna 25 sAgara, ekendriyake samAna ekasAgarakA vAM bhAga mohanIyakA, vAM bhAga jJAnAvaraNAdi cAra tIsIya karmoMkA, bhAgamAtra nAma gotra bIsiya karmokA sthitibaMdha hotA hai / ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura asaMjJIke 70 kor3Akor3IsAgara sthitivAle mithyAtvakarmakA kramase eka, pacIsa, pacAsa, sI aura ekahajAra sAgarakA 1. jayaghavala mUla pR0 1656 / 2. yaha gAthA la0 sA0 gAthA 226 ke samAna hai, kintu 'sahassa' ke sthAnapara 'pudhatta' pATha hai / ka0 pA0 sutta pRSTha 744 sUtra 82-83 /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] kSapaNAsAra [ gAthA 26-28 sthitibandha hotA hai to kramazaH cAlIsa, tosa va bIsa kor3Akor3I rUpa utkRSTasthitivAle mohanIya, jJAnAvaraNAdi cAra aura nAma va gotrakarmakA kitanA bandha hogA ? isaprakAra trairAzika karanepara pUrvokta sthitibandhakA pramANa prApta hotA hai / yahI trairAzikakrama Age bhI jaannaa'| eiMdiyavidIdo saMkhasahaste gade ha ThidibaMdhe / pallekadivaDDadugaM ThidibaMdho vIliyatiyANaM // 26 // 417 // arthaH-ekendriyake samAna sthitabandhase Age saMkhyAtahajAra sthitibandha jAnepara nAma-gotrakA (vIsiyakA) eka palya, tIsIyAkarmokA 11 palya aura mohanIyakA do palya sthitivandha hotA hai / / takkAle ThidisaMtaM lakAlapudhattaM tu hodi uvahINaM / baMdholaraNA baMdho ThidikhaMDaM saMtamosaradi // 27 // 418 // arthaH-usa kAlameM karmoMkA sthitisattva pRthaktvalakSasAgarapramANa hotA hai so anivRttikaraNake prathamasamayasambandhI sthitibandhase sakhyAtaguNAkama jAnanA "sthitivadhApasaraNake dvArA sthitibandha ghaTatA hai aura sthitikANDakose sthitisattvakama hotA hai" aisA sarvatra jaannaa| vizeSArthaH-jisa samaya nAma va gotrakarmakA palyopamako sthitivAlA bandha hotA hai usa samaya alpabahutva isaprakAra hai-nAma va gautra kA sthitibandha sabase stoka hai, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hai, mohanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hai| isase pUrvake sthitibandha bhI isI alpabahutva vidhAnase vyatIta hote haiN| "pallassa saMkhabhAgaM saMkhaguNaNaM asaMkhaguNahINaM / baMdhosaraNe ellaM pallAsaMkhaM asaMkhavastaMti // 28 // 41 // 1. jayadhavala mUla pR0 1656 / 2. yaha gAthA la0 sA0 gAthA 230 ke samAna hai| ka0 pA0 su0 e0 744 sUtra 84-85-86 / 3. jayaghavala mUla pR0 1656 / 4. jayadhavala mUla pRSTha 1656-57 / ka0 pA0 suta pR0 744 sUtra 87 se 13 / 5. yaha gAthA la0 sA0 gA0 231 ke samAna hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAya gAthA 26 ] 26 arthaH-antaHkor3Akor3IsAgara sthitibandhase jabataka palyamAtra sthitibandha hotA hai tabataka sthitibandhApasaraNakA pramANa patyake saMkhyAtaveMbhAga hai usake pazcAt palyake asaMkhyAtaveMbhAgarUpa sthitibandhaparyanta palyake saMkhyAta bahubhAgavAle sthitibandhApasaraNa hote haiM arthAt pratyeka sthitibandhApasaraNameM sthitibandha palyakA saMkhyAtabahubhAga ghaTatA huA hotA hai| dUrApakRSTise lekara jabataka saMkhyAtahajAravarSapramANa sthitibandha hotA hai vahAM pratyeka sthitibandhApasaraNa dvArA palyakA asaMkhyAtabahubhAga ghaTatA sthitibandha hotA hai| evaM pallaM jAdA vIlIyA tIsIyA ya moho ya / pallAsaMkhaM ca karma baMdheNa ya vIsiyatiyAno // 26 // 420 // arthaH-isaprakAra (20 kor3Akor3IsAgarakI sthitivAle) bIsIyakarmokA palyamAtra sthitibandha honetA vIsIyakarmose DeDhagunA tosIyakA aura doguNA mohakA sthitibandha hai, aisA hI krama jAnanA / isake anantara eka sthitibandhApasaraNa honese vIsIyakarmoMkA sthitibandha to saMkhyAtaguNAkama hotA jAtA hai / palyako saMkhyAtakA bhAga dene para usameM se bahabhAga ghaTAnese ekabhAgamAtra sthitibandha rahatA hai tathA anya karmoMkA jabataka palyamAtra sthitibandha nahIM ho jAtA usase pUrvabandhase palyakA saMkhyAtaveMbhAgamAtra vizeSase hIna sthitibandha hotA hai / yahAM vIsIyakarmoMkA sthitibandha stoka hai usase jJAnAvaraNAdi cAra tIsoyoMkA sthitibandha tulya hokara saMkhyAtaguNA hai kyoMki vosoyakarmoMkA sthitibandha to palyake saMkhyAtaveMbhAga aura tIsIyakarmokA sAdhika palyamAtra hai evaM tIsIyoMse mohanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hai isaprakAra alpabahutva jAnanA / isakramase saMkhyAtahajAra sthitibandha honepara jJAnAvaraNAdi tIsIyakarmoMkA palyamAtra sthitibandha ho jAtA hai / tosIyakarmoMke sthitibandhase tIsarAbhAga adhika mohanIyakarmakA sthitibandha hotA hai, kyoki tIsIyakA palyamAtra sthitibandha hotA hai, to cAlIsIyakA kitanA sthitibandha hotA hai isaprakAra rAzika karanepara tribhAga adhika palyamAtra mohanIyakarmakA sthitibandha prApta hotA hai| isake anantara tIsoyakarmokA eka sthitibandhApasaraNa dvArA pUrva sthitibandhase palyakA saMkhyatAbahubhAgamAtra ghaTatA arthAt saMkhyAtaguNA ghaTatA sthitibandha hotA hai / yahAM nAma va gotrakA sthitibandha sabase stoka usase tIsoyoMkA saMkhyAtaguNA aura usase mohanIyakarmakA saMkhyAtaguNA sthitibandha hotA hai /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 / kSapaNAsAra [ gAthA 29 isa anukramase saMkhyAtahajAra sthitibandha hone para mohanIyakarmakA palyamAtra sthitibandha hotA hai / yahA chaha karmoMkA sthitibandha palya ke sakhyAtaveMbhAgamAtra hai aise bIsIya, tIsIya aura mohanIyakA palyamAtra sthitibandha honekA krama jAnanA tathA isake anantara jaba mohanIyakarmakA palyake saMkhyAtabahubhAgavAlA eka sthitibandhApasaraNa hotA hai taba sAto hI karmokA sthitibandha palyake sakhyAtaveMbhAgamAtra ho jAtA hai yahAM nAmagotrakA stoka usase tIsIyakarmoMkA sakhyAtaguNA aura usase mohanIyakarmakA sthitibandha sakhyAtaguNA jAnanA / isa anukramase saMkhyAtahajAra sthitibandha honepara nAma va gotrakarmakA dUrApakRSTi' nAmaka palyake saMkhyAtavebhAgavAlA antima sthitibandha hotA hai / isake anantara palyakA asakhyAta bahubhAgamAtra eka sthitibadhApasaraNa honese jaba vAma va gotrakA palyake asaMkhyAtavebhAgamAtra sthitibandha hotA hai vahAM anyakarmokA palyake sakhyAtaveMbhAgamAtra hI sthitibandha hai, kyoki dUrApakRSTikA ulaghana honese inake sthitibandha palyake sakhyAtaveMbhAgapramANa aura sthiti bandhApasaraNa palyake sakhyAtabahubhAga 1. sakhejjasahassamettesu ThidikhaDaesu gadesu tado heTThA dUrayaramoiNNassa dUrAvakiTTisapiNada savva pacchima palidovamassa sakhejjabhAgapamANa ThidisatakammamavasiThTha hodi / kiM kAraNamedassa Thidivisesassa dUrAvakiTTisaNNA jAdA tti ce? palidovamaTThidisatakammAdo suThu dUrayaramosAriya savvajahaNNapalidovamasakhejjabhAgasaruveNAvaTThANAdo / palyopamasthitikarmaNo'dhastAdUrataramapakRSTatvAdatikRzatvAcca dUrApakRSTireSA sthitirityukta bhavati / athavA dUrataramapakRSyate'syAH sthitikaraNDakamiti dUrApakRSTiH / ita. prabhRtyasakhyeyAn bhAgAn gRhItvA sthitikANDakaghAtamAcaratItyato dUrApakRSTiriti yAvat / arthAt sakhyAtahajAra sthitikANDakoke jAnepara usase nIce bahuta dUra gaye hue jIvake dUrApakRSTi sajJAvAlA sabase antima palyopamake saMkhyAtarvebhAgapramANa sthitisatkarma zeSa rahatA hai / zaMkAH-isa sthitikI dUrApakRSTi sajJA kisa kAraNase hai ? samAdhAna:-kyoki palyopamapramANa sthitisatkarmase anyanta dUra utarakara savase jaghanya palyopamake sakhyAtabhAgarUpase isakA avasthAna hai / palyopamapramANa sthitisatkarmase nIce atyanta dUrataka apakarSita kI gaI honese aura atyanta kRza-alpa honese yaha sthiti dUrApakRSTi hai yaha ukta kathana kA tAtparya hai / athavA isakA sthitikANDaka atyanta dUrataka apakarSita kiyA jAtA hai isalie isakA nAma dUrApakRSTi hai / yahAse lekara asakhyAtabahubhAgoko grahaNakara sthitikANDakaghAta kiyA jAtA hai ata: yaha dUrApakRSTi kahalAtI hai yaha ukta kathanakA tAtparya hai /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 30-31 ] kSapaNAsAra [ 31 mAtra hI hai / yahAM nAma va gotrakA sabase stoka usase jJAnAvaraNAdi cAra tIsiyakarmokA asaMkhyAtaguNA usase mohanoyakarmakA saMkhyAtaguNA sthitibandha jAnanA / isakramase saMkhyAtahajAra sthitibandha hone para jJAnAvaraNAdi (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAya) tIsIyakarmokA sthitibandha dUrApakRSTikA ulaMghanakarake jaba palyake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra ho jAtA hai / taba nAma va gotrakarmakA stoka usase tIsIyakarmokA asaMkhyAtaguNA aura usase mohanIyakarmakA asaMkhyAtaguNA sthitibandha hai / isakramase saMkhyAtahajAra sthitibandha honepara dUrApakRSTi ko ulaghakara mohanIyakarmakA bhI palyake asaMkhyAtavebhAga sthitibandha ho jAtA hai| yahAM sabhI karmoMkA palyake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra sthitibandha hotA hai / isIprakAra bIsIya, tIsIya aura cAlIsIyakarmokA palyake asakhyAtavebhAgamAtra sthitibandha kramase hotA hai / udadhisahassapudhattaM abbhaMtarado du sadasahassassa / takkAle ThidisaMto AugavajjANa kammANaM // 30 // 421 // arthaH--usa mohanIyakarmakA palyake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra sthitibandha hone ke kAla meM AyubinA anyakarmokA sthitisattvapRthaktva hajArasAgara pramANa hotA hai so pRthaktvahajAra zabdase yahAM lakSake bhItara yathAsambhava pramANa jAnanA / pahale pRthaktvalakSasAgarakA sthitisattva thA so saMkhyAtahajAra sthitikANDakaghAtoMke dvArA yahAM itanA zeSa rahA hai| zaMkAH-sthitibandhameM jisaprakAra asaMkhyAtaguNA kama ho gayA thA usIprakAra sthitisattvameM asaMkhyAtaguNA krama kyo nahI huA ? samAdhAnaH-sthitisattvameM asaMkhyAtaguNA krama nahI huA, kyoMki sthitibandha se sthitisattva asakhyAtaguNA hai ataH sadRza apavartana sambhava nahI hai / 'mohagapallAsaMkhaDhidibaMdhasahassagesu tIdesu / moho tIsiya heTThA asaMkhaguNahINayaM hodi // 31 // 422 / / 1. ja010 mUla pRSTha 1656 se 1956 / ka. pA0 sutta pRSTha 745.46-47 sUtra 64 se 124 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 747 sUtra 125;gha0 pu0 6 pRSTha 352 / 3. je0 gha0 mUla pRSTha 1960 / 4. yaha gAthA la0 sAra gAthA 233 ke samAna hai|' ka0 pA0 sutta pR0 747'sUtra 130 te 133, dhavala pu0 6 pRSTha 352 /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 32-33 32 __ arthaH--mohanIyakarmakA palyake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra sthitibandha hone ke kAla meM nAma va gotra kA sthitibandha sabase stoka, usase asaMkhyAtaguNA jJAnAvaraNAdi cAratIsIyakarmokA aura usase asakhyAta guNA mohanIyakarmakA sthitivandha hotA hai| isaprakArake alpabahutvasahita sakhyAtahajAra sthitibandha honepara nAma va gotrakarmakA stoka usase mohanIyakarmakA asakhyAtaguNA tathA usase bhI asakhyAta guNA jJAnAvaraNAdi cAra tIsIyakarmoMkA, aise anyaprakAra sthitibandha hotA hai / yahAM vizuddhatAke nimittase tIsIyakarmoke nIce atiprazasta mohanIyakarmakA sthitibandha vizeSaghAtake vazase asaMkhyAtaguNA kama ho jAtA hai| tettiyasette baMdhe samatIde vIliyANa heTTAdu / ekkasarAhe mohe asaMkhaguNahINayaM hodi // 32 // 423 // arthaH--pUrva gAthokta alpabahutvake kramasahita utane hI saMkhyAtahajAra sthitibandha hone para eka hI bAra anyaprakArase sthitibandha hotA hai vahAM moha nIyakarmakA sabase stoka, nAma va gotrakarmakA asaMkhyAta guNA aura usase jJAnAvaraNAdi cAroM tIsIyakarmoMkA asaMkhyAtaguNA sthitibandha hotA hai / yahAM vizuddhatAke balase ati aprazastamohakA sthitibandha vIsIyakarmoke nIce asakhyAtaguNA kama ho jAtA hai / "tettiyametta baMdhe samatIde vedaNIya hedvAdu / tIsiyaghAdi tiyAno asaMkhaguNahINayA hoti // 33 // arthaH-isaprakAra uparyukta kramase utane hI sakhyAtahajArasthitibandha vyatIta honepara anya hI prakAra sthitibandha hotA hai / taba mohanIyakarmakA sabase stoka, usase nAma va gotrakA asaMkhyAtaguNA aura usase tIna ghAtiyAkarmokA asaMkhyAtaguNA tathA 1. jayadhavala mUla pR0 1660 / 2. yaha gAthA la0 sA0 gAthA 234 ke samAna hai / ka0 pA0 su0 pR0 747 sUtra 134 se 136; dhavala pu0 6 pRSTha 352 / 3 jayadhavala mUla pRSTha 1660 / 4. yaha gAthA labdhisAra gAthA 235 ke samAna hai| dhavala pu0 6 pRSTha 353; ka. pA0 sutta pR0 747-48 sUtra 137 se 140 taka /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 34-36 ] kSapaNAsAra [ 33 usase asaMkhyAtaguNA vedanIyakarmakA sthitibandha hotA hai / yahAM vizuddhatA hone se tInIyakarmomeM bhI vedanIyakarmase nIce aprazasta tIna ghAtiyAkarmokA asaMkhyAta guNA ghaTate hae sthitibandha ho jAtA hai| tettiyamette baMdhe samatIde vIsiyANa heDhA du / tIsiyaghAditiyAno asaMkhaguNahINayA hoti // 34 // 425 // arthaH--isI upayuktakamase saMkhyAtahajAra sthitivandha vyatIta honepara pUrvasthitibandhase anyaprakAra sthitibandha hotA hai taba mohanIyakarmakA sabase stoka, usane tIna ghAtiyAkarmokA asakhyAtaguNA, usase nAma va gotrakarmakA asatyAtaguNA aura usase sAdhika vedanIyakarmakA sthitibandha hotA hai / yahAM vizuddhatAke balase vIsIya (nAmagotra) karmoke nIce atiaprazasta tIna ghAtiyAkarmokA asakhyAta guNA ghaTate hue sthitibandha hotA hai| *takkAle vedaNiyaM NAmAgodAdu sAhiyaM hodi / idi mohatIsavIsiyavedaNiyANaM kamo baMdhe // 35 // 428|| arthaH-usa (vizuddhatAvaza aprazasta tIna ghAtiyAkarmokA asaMkhyAta guNA gharate hue sthitibandhake) kAlame vedanIyakarmakA sthitibandha nAma va gonake sthitibanyo sAdhika hai arthAt nAma va gotrake sthitivandhase AdhApramANa adhika (13 guNA), kyoMki vIsIyakarmoke sthitibandhase tIsIyakarmokA sthitivandha DeDhaguNA rAzikA vibhoge siddha hotA hai / isaprakAra mohanIya, tIsIya, vIsIya aura vedanIyakarmakA mamameM dama sohI kramakaraNa jAnanA / nAma aura gotrakarmase vedanIyakA DeDhaguNA sthitivandhara pAne alpabahutva honA hI kramakaraNa kahalAtA hai / athAnantara sthitisattvApasaraNakA kathana karate haiM: baMdhe mohAdikame saMjAde tettiyehiM baMdhehiM / ThidisaMtamasariNasamaM mohAdikamaMtahA saMte // 361127 // - - pa 1. jayaghavala mUla pRSTha 1660-61 / / 2. yaha gApA la0 sAra gA0 236 ke samAna hai| pavana 06 18:53; 748 sUtra 141 se 148 tk| 3. pavana mUna016 4. yaha gAvA la0 sA0 gAthA 267 ke samAna hai| pavana du0 6 1353 /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] kSapaNAsAra [ gAthA 34-36 artha-mohAdike krama lIye jo kramaka raNarUpa bandha huA usase Age isIkramase utane hI sakhyAtahajAra sthitibandha honepara asaMjIpaJcendriyake samAna sthitisattva hotA hai tathA usase Age jisaprakAra mohAdikasambandhI sthitibandhakA vyAkhyAna kramakaraNaparyanta kiyA gayA hai vaise hI sthitisattvakA vyAkhyAna anukramase jAnanA / vizeSArtha ~yahA palyasthitiparyanta palya kA sakhyAtavAbhAgamAtra, usase durApakRSTiparyanta palyakA sakhyAtabahubhAgamAtra, usase Age sakhyAtahajAravarSa sthitiparyanta palyakA asakhyAtabahubhAgamAtra AyAma lIye jo sthitibandhApasaraNa haiM unake dvArA sthitibandhaghaTanekA kathana kiyA thA usIprakAra yahA utane AyAmasahita sthitikANDakoke dvArA sthitisattvakA ghaTanA hotA hai / jisaprakAra kramakaraName sakhyAtahajAra sthitibandhakA vyatIta honA kahA thA vaise yahA bhI kahate haiM aura vahI utane sthitikANDakokA vyatIta honA kahege, kyoki sthitibandhApasaraNakA aura sthitikANDakotkaraNakA kAla samAna hai tathA kramakaraNake prakaraName sthitibandha kahA thA usake sthAnapara sthitisattva kahanA tathA alpabahutva, trairAzikAdi vizeSakathana bandhApasaraNavat hI jAnanA cAhie / sthitisattvake kramakA kathana nimna prakAra hai 'pratyeka sakhyAtahajArakANDaka vyatIta ho jAnepara kramase asaMjJIpaJcendriya, caturindriya, trIndriya, dvIndriya aura ekendriyake sthitibandhake samAna hI karmokA sthitisattva bhI ekahajAra, sau, pacIsa va ekasAgarapramANa hotA hai tathA sakhyAtahajAra sthitikANDaka vyatIta honepara vIsIya (nAma-gotra) karmoMkA ekapalya, tIsIya (jJAnAvaraNAdi cAra) karmokA DeDhapalya aura mohanIyakarmakA do palya sthitisattva hotA hai / isase Age pUrvasattvakA sakhyAta bahubhAgamAtra ekakANDaka honese vIsIyakarmoM kA palyake sakhyAtaveMbhAgamAtra sthitisattva ho jAtA hai / usa kAlame bIsIyakarmoMkA sabase stoka, vIsIyakarmoke sthitisattvase tIsIyakarmoMkA sthitisattva saMkhyAtaguNA aura mohanIyakamako vizeSa adhika hai| isa kramase pRthaktvasthitikANDaka vyatIta ho jAnepara tosoyakarmokA palyamAtra aura mohanIyakarmakA tribhAga adhika palyamAtra sthitisattva jaannaa| isake Age ekakANDakake honepara tIsIyakarmokA sthiti sattva bhI- palyake sakhyAtaveMbhAgamAtra ho jAtA . hai taba bosIyakamokA sthitisattva sabase stoka tIsoyakarmoM kA usase sakhyAtaguNA aura' 1. ja0 50 mUla pRSTha 1961 / ka0 pA0 sutta pRSTha 748.746 sUtra 146 se 163 /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 34-36 ] kSaparaNAsAra [ 35 usase bhI saMkhyAtaguNA sthitisattva mohanIyakarmakA jAnanA / isakramase pRthaktva (bahutase) sthitikANDaka bIta jAnepara mohanIyakarmakA sthitisattva palyopamamAtra ho jAtA hai / ekakANDakake pUrNa ho jAne para mohanIyakarmakA bhI palyake saMkhyAtavebhAgamAtra sthitisattva ho jAtA hai / usIkAla meM sAto karmoMkA sthitisattva palyake sakhyAtavebhAgamAtra ho jAtA hai vahAM vIsIyakarmokA sthitisattva sabase stoka, tIsIyakarmokA sakhyAta guNA aura usase bhI saMkhyAtaguNA mohanIyakarmakA sthitisattva hotA hai / isake Age isakramasahita saMkhyAtahajAra sthitikANDaka vyatIta ho jAnepara vIsIyakarmoMkA sthitisattva dUrApakRSTiko ulaMghakara palyake asakhyAtavebhAgamAtra ho jAtA hai usasamaya vIsIyakarmokA sabase stoka usase tIsIyakarmokA asakhyAtaguNA aura usase mohanIyakarmakA saMkhyAtaguNA sthitisattva hotA hai| isase Age isakrama se pRthaktva sthitikANDaka bIta jAnepara tIsIyakarmokA sthitisattva dUrApakRSTiko ulaMghakara palyake asaMkhyAtavebhAgamAtra hotA hai taba nAma va gotrakarmakA sthitisattva sabase kama cAra tIsIyakarmokA sthitisattva paraspara tulya aura asakhyAtaguNA hai tathA mohanIyakarmakA sthitisattva sakhyAtaguNA hai / punaH sthitikANDakapRthaktvake pazcAt mohanIyakarmakA bhI sthitisattva palyopamake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra ho jAtA hai taba sabhI karmoMkA sthitisattva palyake asakhyAtaveMbhAgamAtra hotA hai usasamayame bIsIyakarmokA sthitisattva sabase stoka usase tIsIya (jJAnAvaraNAdi cAra) karmokA asakhyAtaguNA aura usase bhI asaMkhyAtaguNAsthitisattva mohanIyakarmakA hai| isakramase sakhyAtahajAra sthitikANDaka bItajAnepara nAma va gotrakarmakA sabase stoka usase mohanIyakarmakA asakhyAtaguNA evaM usase asakhyAtaguNA sthitisattva cAra tIsIyakarmokA hotA hai / isakramake dvArA pRthaktva sthitikANDaka bIta jAnepara mohanIyakarmakA sabase stoka usase nAma-gotra karmakA asakhyAtaguNA, aura usase jJAnAvaraNAdi cAra tIsIyakarmokA asakhyAtaguNA sthitisattva hotA hai| isIkrapase pRthaktva sthitikANDaka vyatIta hone para mohanIyakarmakA sthitisattva sabase stoka, usase bIsIyakarmokA asakhyAtaguNA, usase tIna ghAtiyAkarmokA asaMkhyAtaguNA, usase bhI asaMkhyAtaguNA 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 746 sUtra 164 / jayadhavala mUla pRSTha 1662 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 746 sUtra 170 / jaya dha0 mUla pRSTha 1662 / - 3. ka. pA0 sutta pR0 746-50 sUtra 171 se 174 / ja0 dha0 mUla pRSTha 1962 / 4. ka. pA0 sutta pRSTha 750 sUtra 178-181 / jayadhavala mUla pRSTha 1962 /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 36 ] [ gAthA 37-38 sthitisattva vedanIyakamakA hotA hai / isakramase pRthaktva sthitikANDakoMke bIta jAnepara mohanIyakarma sthitisattva sabase kama hai, usase tIna ghAtiyAkarmokA asakhyAtaguNA, usase nAma va gotrakarmakA asaMkhyAtaguNA aura vizeSa adhika sthiti sattva vedanIyakarmakA hotA hai| isaprakAra anta meM nAma va gotrake sthitisattvase vedanIyakarmakA sthiti sattva sAdhika ho jAtA hai / taba mohAdikarmake kramase sthitisattvakA kramakaraNa hotA hai'| tIde baMdhalahasse pallAsaMkhejjayaM tu ThidibaMdhe / tattha asaMkhejjANaM udIraNA samayabaddhANaM // 37 // 428 // artha.--isa kramakaraNase Age sakhyAta hajAra sthitibandha bIta jAnepara palyake prasakhyAtaveMbhAgamAtra sthitibandha hotA hai taba asaMkhyAta samaya prabaddhoMko udIraNA hotI hai / vizeSArtha:-yahA~se pUrva meM apakarSaNa kiye hue dravyako udayAvalimeM deneke lie asaMkhyAtalokapramANabhAgahAra sambhava thA vahA samayaprabaddhake asakhyAtaveMbhAgamAtra udIraNAdravya thA usakA nAzakarake aba pariNAmokI vizuddhatAke kAraNa sarvavedyamAna karmokA udIraNArUpa dravya asaMkhyAtasamayaprabaddhapramANa ho jAtA hai / isaprakAra sthitibandha aura sthitisattvasambandhI kamakaraNakA kathana pUrNakarake 8 kaSAya va 16 prakRtiyoMkA kSapaNakaraNAdhikAra prArambha karate haiM-- *ThidibaMdhasahassagade, aTakasAyANa hodi sNkmgo| ThidikhaMDaputreNa ya, taTThidisaMtaM tu AvaliyaviddhaM // 38 // 1. ka0 pA0 su0 pR0 750 sUtra 82 se 192 jayaghavala mUla pRSTha 1962-63 / 2. yaha gAthA la0 sA0 gAthA 238 ke samAna hai| jayadhavala mUla pRSTha 1963 / ka0 pA0 sutta pRSTha 751 sUtra 163-194 / dhavala pu0 6 pRSTha 355 / 3. ka0 pA0 sutta pRSTha 751 sUtra 163-64 / 4 ka0 pA0 sutta pRSTha 751 sUtra 195 se 167 / jayadhavala mUla pRSTha 1963 / dhavala pu0 6 pRSTha 355-56 / aTThakasAyANamapacchimaTThidikhaMDae caramaphAlisarUveNa Nillevide tesimAvaliyapaviThThasaMtakammasseva samayUNAvaliyamettaNisegapamANassa parisesasattasiddhIe nnivvaahmuvlbhaado| (jayadhavala mUla pR0 1963)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 36 ] kSapaNAsAra [ 37 arthaH-tatpazcAt saMkhyAtahajAra sthitibandha bIta jAnepara ATha (apratyAkhyAnAvaraNa 4, pratyAkhyAnAvaraNa 4) kaSAyoMkA pRthaktvasthitikhaNDasambandhI kAlake dvArA saMkramaNa hotA hai tathA ucchiSTAvalImAtra sthitisattva zeSa raha jAtA hai / vizeSArthaH-asaMkhyAtasamayaprabaddhamAtra udIraNA hone se lagAkara saMkhyAtahajAra sthitikANDaka vyatIta honepara apratyAkhyAna va pratyAkhyAnakrodha-mAna-mAyA va lobharUpa ATha kaSAyoMkA saMkramaNa hotA hai / yahAMpara prakRtirUpa saMkramaNake dvArA kSapaNAkA prArambha honA saMkramaNa jaannaa| ye upayukta AThakaSAya aprazasta the ataH prathama ho inakI kSapaNA sambhava hai| ina kaSAyoMke dravyameM se kucha dravya to kSapaNAke prArambhake prathamasamayameM, kucha dravya dvitIya samaya meM isaprakAra samaya-samayaprati eka-eka phAlikA sakramaNa hote hue antarmuhUrta ke jitane samaya hote haiM utanI phAliyoMke dvArA prathamakANDakakA saMkramaNa hotA hai / isaprakAra ye karma paramukhase naSTa hote haiM, so anyaprakRtirUpa hokara jisakA nAza hotA hai vahI paramukhanAza kahalAtA hai / mohanIyakarmarUpa rAjA kI senAkI nAyakarUpa ina ATha kaSAyoMkA antimakANDakasambandhI antimaphAlike nAza honese avaziSTa sthitisattva kAlakI apekSA AvalImAtra rahatA hai aura niSekoMkI apekSA ekasamayakama AvalipramANa rahatA hai, kyoMki antimakANDakaghAtake samaya prathamaniSekakA saMkramaNa svamukha udayasahita kisI sajvalanakaSAyameM hotA hai tathA udayAvalI ko prApta niSekakA kANDakaghAta nahI honese ekasamayakama AvalimAtra niSeka antimaphAlike sAtha naSTa nahIM hotA hai / pratisamaya stuvikasaMkramaNadvArA pratyekaniSeka saMjvalanarUpa pariNamanakarake vinAzako prApta hotA hai / 'ThidibaMdhapudhattagade solasapayaDINa hodi sNkmgo| ThidikhaMDapudhatteNa ya taTThidisaMtaM tu praavlipvitttth||36||430|| arthaH--tatpazcAt pRthaktvasthitikANDaka vyatIta ho jAnepara solaha (styAnagRddhitrika, narakadvika, tiryaJcagatidvika, ekendriyAdi cArajAti, Atapa, udyota, sthAvara, 1. ka0 pA0 sutta pa0751 sUtra 167-68 / jayaghavala mUla pR0 1663-64 / dhavala pu06 pRSTha 356 / ettha NirayatirikkhagaIpAoggaNAmAo ti vRtta NirayagairiNarayagaipAoggANupuvItirikkhagaitirikkhagaIpAoggANupuvvIeindiyavIidiyatIidiyacauridiyajAdi AdAvujjovathAvarasuhumasAhAraNaNAmANa terasaha payaDINaM gahaNaM kAyanva (jayaghavala mUla pRSTha 1664)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 39 38 ] sUkSma, sAdhAraNa) prakRtiyokA sthitisattva pRthaktvasthitikhaNDoke kAla dvArA paraprakRtispa sakramaNa hotA hai, ucchiSTAvalIpramANa sthitisattva zeSa raha jAtA hai / vizeSArthaH- isake upara pRthaktvasthitibandha bIta jAnepara nidrAnidrA, pracalApracalA, styAnagRddhi ye tIna darzanAvaraNakarmakI aura naraka gati-naraka gatyAnupUrvI, tiryaJcagati-tiryaJcagatyAnupUrvI, ekendriyAdi cArajAti, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa ye 13 nAmakarmakI ina 16 prakRtiyokA sakramaNa dvArA kSapaNAkA prArambha karate haiN| samaya-samayaprati inake dravyako pUrvoktaprakAra eka-eka phAlikA sakramaNa honepara prathamakANDakaghAta hokara pathaktva sthitikANDako dvArA saMkramaNa hotA hai vahA antimakANDakaghAta hote hae avazeSa sthitisattva kAlApekSA AvalimAtra aura nipekApekSA samayakama AvalimAtra rahatA hai / isaprakAra inakA udayavalose bAhara sarvaniSekokA dravya svajAtIya anyaprakRtiyome sakramaNa hokara kSayako prApta hotI haiM / apanI jAtikI anya prakRtiyokI svajAtI kahate haiM / jaise-styAnagRddhitrikakI svajAtIya darzanAvaraNakI anya prakRti haiM isIprakAra anya prakRtiyoke sambandhame bhI jAnanA / yahA pRthaktva zabda vipulatAvAcI hai / isaprakAra yahA mohanIyakarmakI to ATha prakRtiyokA nAza hone se nAmakarmakI 13 prakRtiyA, darzanAvaraNakarmakI tIna prakRtiyokA nAza ho jAnepara chaha prakRtikA aura nAmavarmakI 13 prakRtikA nAza ho jAnese 80 prakRtikA sattva raha jAtA hai jJAnAvaraNa, vedanIya, gotra aura antarAyakarmame kisI prakRtikA nAza nahI hotA hai| - kSAyikasamyagdRSTijIva sAtizaya apramattaguNasthAnako prApta hokara jisasamaya kSapaNavidhi prArambha karatA hai usasamaya adha pravRttakaraNako karake kramase antamuhUrtame mapUrvakaraNaguNasthAnavAlA hotA hai, vaha eka bhI karmakA kSaya nahI karatA kintu pratyeka samayame asakhyAtaguNitarUpase karmapradezokI nirjarA karatA hai| eka-eka antarmuhUrta meM eka-eka sthitikANDakakA ghAta karatA huA apane kAlake bhItara sakhyAtahajAra sthitikANDakokA ghAta karatA hai aura utane hI sthitibandhApasaraNa karatA hai tathA unase satyAtahajAraguNe anubhAgakANDakokA ghAta karatA hai; kyoki, eka anubhAgakANDakake utkIraNakAlase eka sthitikANDakakA utkIraNakAla sakhyAtaguNA hai aisA sUtra vacana hai / 1. javadhavala pa0 1963-64 / ka0 pA0 sutta pR0 751 sUtra 168-66 / 2. jayavavala pu0 13 pRSTha 42 va 225 /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 36 j bgaabhaass [ 39 isaprakAra apUrva karaNaguNasthAnasambandhI kriyAko karake anivRttikaraNaguNasthAna praviSTa hokara, vahAM bhI anivRttikaraNakAlake sakhyAtabahubhAgako apUrvakaraNake samAna sthitikANDaka ghAtAdi vidhise bitAkara anivRttikaraNake kAla meM sakhyAtavAMbhAga zeSa rahanepara styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, narakagati Adi nAmakarmakI 13 aise upayukta 16 prakRtiyoM kA kSaya karatA hai| pazcAt antamuhUrta vyatIta karake pratyAkhyAnAvaraNa aura apratyAkhyAnAvaraNa sambandhI krodha-mAna-mAyA aura lobha ina ATha prakRtiyokA eka * sAtha kSaya karatA hai| yaha satkarmaprAbhRtakA upadeza hai, kintu kaSAyaprAbhRtakA upadeza to isaprakAra hai ki pahale AThakaSAyoMke kSaya ho jAnepara pIchese eka antarmuhUrta meM pUrvokta solaha karmaprakRtiyAM kSayako prApta hotI hai / ye dono hI upadeza satya hai aisA kitane ho AcAryokA mata hai, kintu unakA aisA kahanA ghaTita nahI hotA, kyoki unakA aisA kahanA sUtrase viruddha par3atA hai tathA donoM kathana pramANa haiM yaha vacana bho ghaTita nahI hotA hai, kyoMki "eka pramANako dUsare pramANakA virodhI nahIM honA cAhie" aisA nyAya hai| zaMkA:-nAnAjIvoke nAnAprakArakI zaktiyAM sambhava hai; isameM koI virodha nahIM AtA hai| ataH kitane hI jIvoMke yATha kaSAyoke naSTa ho jAnepara tadanantara solahakarmoke kSaya karanekI zakti utpanna hotI hai| isalie unakA AThakaSAyoMkA kSaya ho jAne ke pazcAt solahakarmoM kA kSaya hotA hai, kyoMki "jisa kramase kAraNa milate hai - usI kramase kArya hotA hai" aisA nyAya hai tathA kitane hI jIvoMke pahale solahakarmoke : kSayakI zakti utpanna hotI hai tadanantara ATha kaSAyoke kSayakI zakti utpanna hotI hai / * isalie pahale 16 karmaprakRtiyAM naSTa hotI haiM pazcAt eka antarmuhUrta ke vyatIta honepara 4 AThakaSAyeM naSTa hotI haiM ataH pUrvokta donoM upadezome koI virodha nahI AtA hai, aisA kitane hI AcArya kahate haiM / . samAdhAnaH-kintu unakA aisA kahanA ghaTita nahI hotA, kyoMki anivRttikaraNaguNasthAnavAle jitane bhI jIva hai ve saba atIta, vartamAna aura bhaviSyakAlasambandhI pAkisI ekasamayame vidyamAna hote hae bhI samAna-pariNAmavAle hI hote haiM isIlie una jIvokI guNazreNI nirjarA bhI samAnarUpase hI pAI jAtI hai| yadi ekasamayasthita anivRttikaraNaguNasthAnavAloM ko visadRza pariNAmavAlA kahA jAtA hai to jisaprakAra ekasamayasthita apUrvakaraNaguNasthAnavAloke visadRza pariNAma hote hai ataeva unhe ani
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] kSapaNAsAra [ gAthA 36 vRtta yaha sajA prApta nahIM ho sakatI hai usIprakAra ina pariNAmoko bhI anivRttikaraNa ghara majA prApta nahIM ho sakegI aura asaMkhyAtaguNazreNIke dvArA karmaskandhoke kSapaNake kAraNabhUta pariNAmoko chor3akara anya koI bhI pariNAma sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDavagatake kAraNabhUta nahIM haiM, kyoki, una pariNAmokA nirUpaNa karane vAlA sUtra (bAgama) nahIM pAyA jAtA hai| zaMkAH-aneka prakArake kArya honese unake sAdhanabhUta aneka prakArake kAraNoM kA anumAna kiyA jAtA hai ? arthAt haveM guNasthAname prati samaya asaMkhyAtaguNI karmanirjarA, sthitikANDakaghAtaAdi aneka kArya dekhe jAte haiM isalie unake sAdhanabhUta pariNAma bhI anekaprakArake hone cAhie / samAdhAnaH-yaha kahanA bhI nahI banatA, kyoMki eka mudgarase aneka prakArake pa pAlarUpa kAryakI upalabdhi hotI hai / zaMkA:-vahAM bhI mudgara eka bhale hI rahA Ave, parantu usakI zaktiyoMmeM ekApanA nahIM bana sakatA / yadi mudgarakI zaktiyome bhI ekapanA mAna liyA jAve to usase eka kapAlalpa kAryakI utpatti hogii| samAdhAnaH-yadi aisA hai to yahAM bhI sthitikANDakaghAta, anubhAgakANDakaghAta, riyatibandhApasaraNa, guNasakramaNa guNazreNI zubhaprakRtiyoM ke sthitibandha aura anubhAgabandha ke kAraNabhUta pariNAmome nAnApanA rahA Ave to bhI ekasamayame sthita nAnAjIvoke pariNAma sahaza hI hote haiM anyathA una pariNAmoke 'anivRtti' yaha vizeSaNa nahI bana sakatA hai| zaMphA:-yadi aisA hai to eka samayameM sthita sampUrNa anivRttikaraNaguNasthAna vAlo ke sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAtakI samAnatA prApta ho jAvegI / samAdhAnaH--yaha koI doSa nahI, kyoki yaha bAta to hameM iSTa hI hai / zaMkA:-prathamasthitikANDaka aura prathama anubhAgakANDakoko samAnatAkA niyama to nahIM pAyA jAtA hai isalie ukta kathana ghaTita nahI hotA hai| samAdhAnaH-yaha doSa koI doSa nahI hai; kyoki, prathamasamayameM ghAtakarake padaye hue sthitikANDakokA aura anubhAgakANDakokA ekapramANa niyama dekhA jAtA hai| dUsarI bAta yaha hai ki jalpasthiti aura alpa-anubhAgakA virodhI pariNAma usase
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyA 36 ] kSapaNAsAra [ 41 adhika sthiti aura adhika anubhAgoMke avirodhIpane ko prApta nahI ho sakatA hai, kyoMki, anyatra vaisA dekhane meM nahIM AtA, kintu isa kathanase anivRttikaraNake ekasamaya meM sthita sampUrNa jIvoMke pradezabandha sadRza hotA hai aisA nahIM samajha lenA cAhie, kyoMki pradezabandha yogake nimittase hotA hai, parantu anivRttikaraNake ekasamayavartI una sarva jIvoMke yogakI sadRzatAkA koI niyama nahI pAyA jaataa| jisaprakAra lokapUraNa samudghAtameM sthita kevaliyoMke yogakI samAnatAkA pratipAdaka paramAgama hai, usaprakAra anivRttikaraName yogakI samAnatAkA pratipAdaka paramAgamakA abhAva hai| isaliye samAna (eka) samayameM sthita anivRttikaraNaguNasthAnavAle sampUrNa jIvoke sadRzapariNAma hone ke kAraNa sthitikANDakaghAta, anubhAgakANDakaghAta tathA unakA bandhApasaraNa, guNazreNInirjarA aura saMkramaNa meM bhI samAnatA siddha ho jAtI hai| zaGkAH-isaprakAra samAna samayameM sthita sampUrNa anivRttikaraNaguNasthAnavAloMke sthitikhaNDa aura anubhAgakhaNDoke samAnarUpase patita honepara ghAta karaneke pazcAt zeSa rahe hue sthiti aura anubhAgoMke samAnarUpase vidyamAna rahanepara aura prakRtiyoke apanA-apanA prazasta aura aprazastapanAke nahI chor3anepara vyucchinna honevAlI prakRtiyoke vinAzameM viparyAsa kaise ho sakatA hai ? arthAt kinhIM jIvoke pahale AThakaSAyoMke naSTa ho jAnepara solahaprakRtiyoMkA nAza hotA hai yaha bAta kaise sambhava ho sakatI hai ? isalie donoM prakArake vacanoMmese koI ekavacana hI sUtrarUpa ho sakatA hai, kyoMki jinendra anyathAvAdI nahI hote ata: unake vacanomeM virodha nahIM honA caahie| samAdhAna:-yaha kahanA satya hai ki unake vacanoMmeM virodha nahIM honA cAhie, kintu ye jinendradevake vacana na hokara isa yugake AcAryoMke vacana haiM ataH una vacanoMmeM virodha honA sambhava hai / , 15. zaGkA-to phira isa yugake AcAryoM dvArA kahe gaye satkarmaprAbhRta aura kaSAya prAbhRtako sUtrapanA kaise prApta ho sakatA hai ? samAdhAnaH-nahIM, kyoMki jinakA artharUpase tIrthaGkaroMne pratipAdana kiyA hai aura gaNadharadevane jinakI grantharacanA kI aise bArahaaGga AcArya paramparAse nirantara cale A rahe haiM, kintu kAlaprabhAvase uttarottara buddhike kSINa honepara aura una agoMko dhAraNa karanevAle yogyapAtrake abhAvameM uttarottara kSINa hote hue A rahe haiN| isaliye
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 42] [ gAthA 40-41 jina AcAryone Age zreSThabuddhivAle puruSoMkA abhAva dekhA aura jo atyanta pApabhIru the, jinhone guruparamparAse zrutArtha grahaNa kiyA thA una AcAryoMne tIrthavicchedake bhayase usasamaya avaziSTa rahe hue aGgasambandhI arthako pothiyome lipibaddha kiyA ataeva uname asUtrapanA nahIM A sakatA / zaGkAH-yadi aisA hai, ina dono vacanoko dvAdazAGgakA avayava honese sUtrapanA prApta ho jAvegA ? __ samAdhAnaH-donomese kisI eka vacanako sUtrapanA bhale hI prApta hoo, kintu donoko sUtrapanA prApta nahI ho sakatA hai, kyoMki una donoM vacanomeM paraspara virodha pAyA jAtA hai| zaGkA:-utsUtra likhanevAle AcArya pApabhIru kaise ho sakate haiM ? samAdhAnaH-yaha koI doSa nahI, kyoMki dono prakArake vacanoM meM se kisI eka hI vacanake saMgraha karanepara pApabhIrutA nikala jAtI hai arthAt uccha khalatA A jAtI hai, kintu dono prakArake vacanoMkA saneha karanevAle 'AcAryoke pApabhIratA naSTa nahI hotI hai arthAt banI rahatI hai / zaGkAH--dono prakArake vacanomese kisa vacanako satya mAnA jAve ? samAdhAna.-isa bAtako kevalI yA zrutakevalI jAnate haiM, dUsarA koI nahIM jAnatA, kyoki isa samaya usakA nirNaya nahI ho sakatA hai, isalie -pApabhIru vartamAnakAlake AcAryoM ko donokA saMgraha karanA cAhie, anyathA pApabhIrutAkA vinAza ho jaavegaa| arthAnantara dezaghAtikaraNakA kathana karate haiM-- 'ThidivaMdhapudhattagade maNadANA tattiyevi ohi dugaM / lAbhaM ca puNovi sudaM acakhaMbhogaM puNo cakravU // 40 // 431 // puNaravi ma diparibhogaM puNaravi virayaM kameNa annubhaago| baMdheNa desaghAdI pallAsaMkhe tu ThidibaMdho // 41 // 432 // 1. ye dono gAthAe~ la0 sA0 gAthA 239-40 ke samAna haiM / ka. pA0 sutta pRSTha 751-52' sUtra 200 se 205 / jayadhavela mUla pR0 1964-65 / dhavala pu0 6 pRSTha 356-357 /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 42] kSapaNAsAra [ 43 arthaH--(solaha prakRtiyoMke saMkramaNase Age) pRthaktva sthitikANDaka bIta jAnepara manaHparyayajJAnAvaraNa aura dAnAntarAya karmokA anubhAgabandha dezaghAtirUpa ho jAtA hai punaH itane hI sthitibandha bIta jAnepara avadhijJAnAvaraNa, avadhidarzanAvaraNarUpa avadhidvika aura lAbhAnta rAyakA anubhAgabandha dezaghAtirUpa ho jAtA hai / isIprakAra pathaktvasthitibandhoMko punaH punaH vyatIta kara kramazaH zrutajJAnAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa aura bhogAntarAya ina tIna karmokA pazcAt cakSudarzanAvaraNakA phira matijJAnAvaraNa evaM upabhogAntarAya ina donoMkarmokA punaH vIryAnta rAyakarmakA anubhAgabandha dezaghAti ho ho jAtA hai, kintu sthitibandha palyopamake asakhyAtavebhAgapramANa hI hotA hai / isaprakAra prakRtigata anubhAga stoka honese dezaghAtibandha honekA yaha krama hai| yahAM sthitibandha yathAsambhava palyakA asakhyAtavAMbhAgamAtra hI jAnanA / zrAge antarakaraNakA kathana karate haiM-- 'ThidikhaMDasahaslagade cadusaMjalaNANa No kasAyANaM / eyaTThidikhaMDukkIraNakAle aMtaraM kuNadi // 42 // 433 // arthaH-dezaghAtikaraNake Age saMkhyAtahajAra sthiti kANDaka vyatIta ho jAnepara ekasthitikANDakotkIraNakAlake dvArA cAra saMjvalana aura nava nokaSAyakA antara karatA hai anyakA antara nahI hotA hai / vizeSArthaH--aghastana aura UparitanavartI niSekoMko chor3akara antarmuhUrtamAtra bIcake niSekoMkA pariNAma vizeSake dvArA abhAva karanA antarakaraNa kahalAtA hai / [viraha-zUnya aura abhAva ye ekArthavAcI haiM.] yahAM antarakaraNakAlake prathamasamayameM pahale kI apekSA anya pramANasahita sthitikANDaka, anubhAgakANDaka aura sthitibandhakA prArambha eka sAtha hotA hai tathA eka sthitikANDakotkIraNakA jitanA kAla hai utane kAlake dvArA antarakaraNakA kArya pUrNa karatA hai / isakAlake prathamAdi samayomeM una niSekoke dravyako anya niSekoMmeM nikSepaNa karatA hai / 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 752 sUtra 206 se 208 / dha0 pu0 6.pR0.357 / 2. jayadhavala pu0 12 pRSTha 272 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 1965 /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 43-44 44 ] 'saMnalaNANaM ekkaM vedANekkaM udedi taddoNhaM / sesANaM paDhamahidi Thavedi aMtomuhuttamAvaliyaM // 43 // 434 // arthaH-saJjvalanacatuSkamese koI eka aura tIno vedoMmese koI eka isaprakAra udayarUpa do prakRtiyokI to antarmuhartapramANa prathamasthiti sthApita karatA hai / inake binA jinakA udaya nahI pAyA jAtA aisI 11 prakRtiyoMkI prathamasthiti AvalipramANa svApita karatA hai| vizeSArthaH-jo puruSaveda aura krodhake udayasahita zreNI mAMDatA hai vaha ina donoko prathama sthiti to antarmuhUrtamAtra tathA anya prakRtiyokI AvalimAtra prathamasthiti karatA hai so vartamAnasamayasambandhI niSekase lekara prathamasthitipramANa niSekoko nIce choDakara inake Upara guNazreNI zIrSase sahita prathamasthitise sakhyAtaguNe niSekokA antara karatA hai / stroveda, napuMsakaveda aura chaha nokaSAyakA jitanA kSapaNAkAla hai utane pramANa puruSavedakI prathamasthiti hai, jo ki sabase stoka hai, usase sajvalanakrodhakI prathama sthiti vizeSa adhika hai, jo ki saMjvalanakrodhake kSapaNAkAlapramANase vizeSa adhika hai / udayasvarUpa aura anudayasvarUpa sabhI nokaSAyoko antimasthiti sadRza hI hotI hai, kyoki dvitoyasthiti ke prathamaniSekakA sarvatra sadRzarUpase avasthAna hotA hai, kintu abastana prayamasthiti visadRza hai, kyoki udayarUpa prakRtiyoM kI prathamasthiti antamuhUrta hai aura anudayaprakRtiyokI prathamasthiti AvalimAtra hai / 'ukkIridaM tu davvaM saMtte paDhamadvidimhi saMthuhadi / baMdhevi ya AvAdhamadisthiya ukkade NiyamA // 44 // 435 // artha:--antararUpa niSekoke dravyako sattvamese apakarSaNakarake prathamasthitima niropaNa karatA hai aura jina karmokA bandha hotA hai unake apakarSitadravyako AbAdhA choTakara banyalpa nipekome bhI nikSepaNa karatA hai| 10 gAthA 242 ke samAna hai, kintu "tahoNha" ke sthAnapara vahAM "taM doNha" ha pATha hai| pha0 pA0 sutta pRSTha 752 satra 206 / dhavala pu0 6 pRSTha 357 / 2. jyAvala mUla pa0 1665 / 0 pA0 guta pR0 752-53 sUtra 210 se 214 / dhavala pu0 6 pRSTha 358 / 3
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 43-44] kSapaNAsAra [ 45 vizeSArtha:-jisasamaya antarakaraNakA Arambha hotA hai usIsamaya pUrva ke sthitibandha, sthitikANDaka aura anubhAgakANDaka samApta ho jAne ke kAraNa anya sthitibandhako asakhyAtaguNahAnirUpase Arambha hotA hai aura anya sthitikANDaka palyake asaMkhyAtaveMbhAgapramANase aura anubhAgakANDaka ananta bahubhAgarUpase hotA hai| hajAroM anubhAgakANDakoke vyatIta honepara anya anubhAgakANDaka, vahI sthitikANDaka, vahI sthitibandha aura antarakA utkIraNakAla eka sAtha sampanna hote haiM, kyoMki tatkAla honevAle sthitibandha aura sthitikANDakotkIraNakAlake samAna antarakaraNotkIraNakAla hotA hai arthAt antararUpa niSekoke dravyako phAlirUpase grahaNakara anya niSekoMmeM detA hai| phAliyAM antarmuhUrta pramANa hotI haiM, phAliyoMke dvArA dravya asaMkhyAtaguNita kramase grahaNa hotA hai / atara karanevAlA jIva jinakarmoko bAMdhatA hai aura vedatA hai una karmokI aMtarasthitiyomese utkIrNa honevAle pradezapuJjako apanI prathamasthitimeM nikSipta karatA hai aura AbAdhAko chor3akara dvitIyasthiti meM bhI nikSipta karatA hai, kintu antarasambandhI sthitiyoM meM nikSipta nahI karatA hai, kyoMki unake karmapuJjase sthitiyAM rikta honevAlI haiM ata: una meM nikSepa hone kA virodha hai / (jaba taka antarasambandhI dvicaramaphAli hai tava taka svasthAnameM bhI apakarSaNasambandhI atisthApanAvaliko chor3akara antarasambandhI sthitiyomeM pravRtta rahatA hai aisA kitane ho AcArya vyAkhyAna karate haiM, kintu sUtra meM isaprakArako sambhAvanA spaSTarUpase niSiddha hai| jo karma na baghate haiM aura na vedana kiye jAte haiM aisI chaha nokaSAyoM ke utkIrNa hone vAle pradezapUjako apanI sthitiyomeM nahIM detA, kintu bandhanevAlI prakRtiyokI dvitIyasthiti meM bandhake prathama niSekase lekara utkarSaNa dvArA sIcatA hai / baMdhanevAlI aura nahI badhanevAlI jina prakRtiyokI prathamasthiti hai unameM bhI yathAsambhava apakarSaNa aura paraprakRtisamasthitisakrama dvArA sIcatA hai, kintu svasthAname nikSipta nahI karatA hai / jo karma bandhate nahIM, kintu vede jAte haiM jaise strIveda aura napu sakaveda, unakI antarasambandhI sthitiyoM ke pradezapUJjako grahaNa kara apanI-apanI prathamasthiti meM apakarSaNa aura paraprakRtisakramaNa dvArA AgamAnusAra nikSipta karatA hai tathA bandhakI dvitIyasthiti meM utkarSaNakarake siMcita karatA hai / jo karma kevala bandhako prApta hote haiM vede nahIM jAte jaise parodayakI vivakSAmai puruSaveda aura anyatra saMjvalanakA unako antarasambandhI sthitiyoM meM se utkIrNa honevAle
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4] [ gAthA 45-46 pradezapuJjakA utkarSeNavaza apanI dvitIyasthiti meM saMcAra hotA hai, kyoMki udayasahita vavanevAlI prakRtiyo kI prathama va dvitIyasthitime tathA anudayarUpa baghanevAlI prakRtiyokI dvitIyasthitime sacAra viruddha nahI hai / isa krama se antarmuhUrta pramANa phAlirUpase pratisamaya asakhyAtaguNI zreNIdvArA utkIraNa honevAlA antara antimaphAlike utkIrNa honepara pUrA utkIrNa ho jAtA hai, kintu itanI vizeSatA hai ki antarasambandhI antimaphAlikA patana ho jAnepara saba dravya prathama aura dvitIya sthiti me sakramita hotA hai / yathA - prathamasthiti se sakhyAtaguNI sthitiyoko grahaNakarake AbAdhAke bhItara antarako karatA hai aura guNazreNike agrabhAga ke agrabhAgame se asaMkhyAtave bhAgako khaNDita karatA hai tathA usase Upara kI sakhyAtaguNI anyasthitiyo ko bhI antara ke lie grahaNa karatA hai' / kSepaNAsAra saMkramaNakaraNa kA kathana karate haiM- 'satta karaNANi caMtara kaMda paDhame tANi mohaNIyassa / igaThabaMdhuMda tasseva ya saMkhavassaThidibaMdho // 45 // 436 // tassAraNupuvvisaMkama lohassa saMkramaM ca saMssa / pravettakaraNasaMkama chAvalitIdesudIraNadA // 46 // 437 // artha. . - antara karane kI kriyA samApta ho jAneke pazcAt anantara prathama sAtakaraNa hote hai -- (1-2) mohanIya karmakA eka sthAnIya arthAt latArUpa anubhAgakA bandha va udaya (3) mohanIyakarmakA saMkhyAtavarSavAlA sthitibandha ( 4 ) mohanIya karma kI prakRtiyo kA AnupUrvIkramaNa (5) sajvalana lobhakA asakramaNa (6) napuMsaka vedakA Ayukta - karaNa sakramaNa ( 7 ) chaha Avaliyoke bIta jAnepara udIraNA / vizeSArtha :- antarakaraNakriyA samAptikA jo kAla hai usIsamaya me ye sAtakaraNa yugapat prArambha hote haiM - ( 1 ) mohanIya karma kA eka sthAnIya ( latArUpa) anubhAga 1 jayaghavala pu0 13 pRSTha 253 se 262 / 2 ve dono gAthAe kucha antara ke sAtha la0 sAra gA0 248 va 249 ke samAna haiM / ka0 pA0 su0 pRSTha 753 sUtra 215 / para tatra " AvettakaraNa" ityasya sthAne "AjuttakaraNa" iti pATho | 0 pu0 6 pRSTha 358; tatrApi ' AuttakaraNa" iti pATho sa ca upayukto pratibhAti / 4. jayacavala mUla pRSTha 1666-67 /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 45-46 ] kSapaNAsAra [ 47 bandha prArambha ho jAtA hai, isase pUrva dezaghAti dvisthAnIyarUpa (latA, dAru rUpase) mohanIya karmakA anubhAgabandha hotA thA aba pariNAmoMke mAhatmyavaza ghaTakara vaha eka sthAnIya (latArUpa) ho jAtA hai / (2) pahale mohanIyakarma ke anubhAgakA udaya dvisthAnIya (latA, dAru) dezaghAtirUpase hotA thA antarakaraNake anantara hI eka sthAnIyarUpase (latArUpase) pariNata ho gyaa| (3) mohanIyakarmakA sthitibandha pahale asaMkhyAtavarSapramANa hotA thA vaha ghaTakara aba sakhyAtahajAravarSapramANavAlA ho gyaa| (4) mohanIyakarmakA AnupUrvIsaMkrama yathA-strIveda aura napusakavedake pradezapuJjako puruSavedameM hI niyamase sakrAnta karatA hai / puruSaveda aura chaha nokaSAyake pradezapuJjako saJjvalanakrodhameM saMkrAnta karatA hai, anya kisI meM saMkrAnta nahI karatA / sajvalanakrodhako saMjvalamAnameM hI, saMjvalanamAnako saMjvalanamAyAmeM ho aura saMjvalanamAyAko sajvalanalobhameM nikSipta karatA hai| pahale cAritramohanIyarUpa prakRtiyoMkA AnupUrvIke binA saMkrama hotA thA, kintu isa samaya isa pratiniyata AnupUrvIse pravRtta hotA hai / (5) pahale AnupUrvIke binA lobhasajvalanakA bhI zeSa saMjvalana aura puruSavedame pravRtta honevAlA sakrama hotA thA, kintu yahAM AnupUrvIsakramakA prArambha honepara pratilobhasakramakA abhAva honese ruka gyaa| yahAMse lekara saMjvalana lobhakA saMkramaNa nahI hotA / yadyapi AnupUrvIsakramase hI yaha artha upalabdha ho jAtA hai to bhI mandabuddhijanoMke anugrahake lie pRthak 'nirdeza kiyA gayA / (6) napusakavedatA -kSapaka 'AyuktakaraNake dvArA napusakavedakI kSapaNakriyA meM udyata hotA hai / jaise pahale sarvatra hI samayaprabaddha bandhAvalike vyatIta hone ke bAda hI udIraNAke lie zakya rahatA AyA hai isaprakAra yahAM zakya nahIM hai, kintu antara; kiye jAneke-prathamasamayase lekara jo karma badhate haiM ve karma chaha Avaliyoke vyatIta hone ke bAda udIraNAke lie zakya hote haiM baMdhasamayase lekara jabataka pUrI chaha-AvaliyAM vyatIta nahIM hotI taba taka unakI-udI raNA honA zakya nahIM hai| . 1. , AyuktakaraNa, udyatakaraNa aura prArambhakaraNa ye tInoM ekArthaka haiN| yahAse lekara,napusakavedakI kSapaNA prArambha ho jAtI hai| (jayadhavala pu0 13 pRSTha 272) "tatya Navusayavedassa AuttakaraNasaMkAmago tti bhariNade Navusayavedassa khavaNAe abbhuTTido hodUNa payaTTo tti bhaNidaM hodi" (jayadhavala mUla pRSTha 1667) / 2. jayadhavala pu0 13 pRSTha 264 se 267 taka /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ] kSapaNAsAra [ gAthA 47-48 'saMkuhadi purisavede itthIvedaM NauMsayaM ceva / satta e va khokasAe niyamA kohamhi saMhadi // 47 // 438|| 'kohaM ca kuhadi mANe mANaM mAyAe niyamasA hadi / mAyaM ca kuhadi lohe paDilomo saMkamo gatthi ||48 ||436 // artha -- strIveda aura napuMsaka vedasambandhI dravya to puruSavedameM hI saMkramaNa karatA hai anyatra nahI | puruSaveda aura hAsyAdi chaha ye sAta nokaSAyokA dravya saMjvalanakrodhameM sakramaNa karatA hai / krodhakaSAyakA dravya mAnameM hI saMkramaNa karatA hai, mAnakaSAyakA dravya mAyAmeM, mAyAkA dravya lobhame sakramaNa karatA hai / isaprakAra sakramaNake dvArA anya - rUpa pariNamanakara svayaM nAzako prApta hotA hai, yahI AnupUrvIsakramaNa jAnanA / pratilobha arthAt anyathA prakAra sakramaNa aba nahI hotA hai / 'ThidibaMdhasaharusagade saMDho saMkAmido have purise / paDisamayamasaMkhaguNaM saMkAmagacarimasamatti // 46 // 440 // -- arthaH- hajAro sthitibaMdhApasaraNa vyatIta ho jAnepara napuMsaka vedakA sakramaNa purupavedame ho jAtA hai / caramasamayataka pratisamaya asakhyAtaguNe dravyakA sakramaNa hotA hai aura caramasamayame sarvasakramaNa dvArA napuMsakavedakA sampUrNadravya puruSavedame sakrAnta ho jAtA hai / vizeSArtha :- antarakaraNa ke anantarasamayase lagAkara saMkhyAtahajAra sthitibaMdha vyatIta ho jAnepara napuMsaka veda puruSavedame sakramita hotA hai / napuMsakavedakI kSapaNA ke prathamasamayase samaya-samayaprati asakhyAtaguNe kramase sakramakAlake anta samayame napusakavedake dravyakA puruSavedame sakramaNa hotA hai so samaya-samaya me jitanA dravya saMkramita hotA hai vaha phAli hai aura antarmuhUrta mAtra phAliyokA samUharUpa kANDaka hai / isa prakAra guNasakramaNarUpa anukramase sakhyAtahajArakANDaka vyatIta honepara anta samayame jo antima 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 765 gAthA 138 ke samAna hai / jayaghavala mUla pRSTha 1988 / dhavala pu0 6 pRSTha 356 2 ka0 pA0 sutta pRSTha 765 gAthA 136 ke samAna / jayaghavala mUla pRSTha 1986 2. jayadhavala mUla pRSTha 1667 / dhavala pu0 6 pRSTha 356 / 177
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 50 ] kSapaNAsAra [ 46 kANDakakI antima phAli hai usako sarvasaMkramaNake dvArA saMkramAtA hai / isaprakAra napuMsakavedako puruSavedarUpa pariNamAkara nAzako prApta karAtA hai| aisA artha strIvedakI kSapaNA AdimeM bhI lagAnA caahie| 'baMdheNa hodi udo ahio udaeNa saMkamo ahio / guNaseDi asaMkhejjApadesaggeNa bodhavvA // 50 // 441 // arthaH-badhase udaya adhika hotA hai aura udayase saMkrama adhika hotA hai / isaprakAra pradezAgrakI apekSA guNazreNi asakhyAtaguNI jAnanA caahie| (guNakArarUpase paMktikI apekSA guNazreNikA prayoga huA hai / ) vizeSArthaH-'pradeza' zabdase paramANurUpa dravya jAnanA / yahAM samayaprabaddha badhatA hai usameM 7kA bhAga detepara mohanIyakarmako jo dravya prApta hotA hai usameM kapAya va nokaSAyarUpa dravyaprAptike lie punaH dokA bhAga denese nokaSAyarUpa puruSavedakA jitanA dravya prApta hotA hai utane pramANa to pradezoMkA bandha hotA hai tathA sarvasattArUpa puruSavedasaMbadhI dravya meM guNazreNI Adike dvArA diye gaye dravyasahita isasamaya udaya Ane yogya viSekakA dravya asaMkhyAtasamayaprabaddhapramANa hai so utane pradezoMkA udaya hotA hai| ye pradeza baMdhapradezoko apekSA asaMkhyAtaguNe haiN| sarvadravyako guNasaMkramaNakA bhAga denese jo pramANa AtA hai, utane pradezoMkA sakramaNa holA hai so ye pradeza bhI udayapradezoMkI apekSA asakhyAtaguNe haiN| isaprakAra eka hI kAlame honevAle bandha, udaya va sakramaNakI apekSA alpabahutva kahane se guNa saMkramaNarUpa dravyakA pramANa jAnA jAtA hai| jina prakRtiyoMkA adhaHpravRttasakramaNa hotA hai unakA bhI saMkramaNa dravya asakhyAtasamayaprabaddhapramANa honese udayadravyakI apekSA asaMkhyAtaguNA hai / zaGkAH-utkarSaNa-apakarSaNabhAgahArase adhaHpravRttasaMkramaNabhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai ataH adhaHpravRttasaMkramaNadravya udayadravyase asaMkhyAtaguNA vahIM ho sktaa| ___ samAdhAnaH-apakarSita kiyA huA sabhI dravya guNazreNime nahI diyA jAtA usakA asakhyAtavAMbhAgapramANa dravya diyA jAtA hai ataH udayadravyase saMkramaNadravya asaMkhyAtaguNA hai| 1. ka. pA. sutta pRSTha 766 gA. 144 ke samAna / gha0 pu06 pR0356 / ja0 dha0 mUla pR0 1964 / 2. jayadhavala mUla pRSTha 1665 /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 51 50 ] 'guNaseDhiasaMkhejjA padelaaggeNa saMkamo udo| le kAle se kAle bhajjo baMdho padesagge // 51 // 442 // artha:-pradezAgrakI apekSA sakramaNa aura udaya uttarottara kAla meM asaMkhyAtaguNadheNirUpase hote haiM, kintu pradezAgrame bandha bhajanIya hai / vizeSArthaH-antarakaraNakI samAptike pazcAt prathamasamaya meM pradezodaya alpa hotA hai, tadanantarsamayame asakhyAtaguNA hotA hai / isI kramase uttarottara samayomeM asalyAtaguNitakramase pradezokA udaya hotA rahatA hai / jaisI prarUpaNA udyasambandhI hai vaisI hI guNasakramaNakI bhI hai / prathamasamayameM pradezoM kA saMkramaNa alpa hotA hai tadanantarasamayame asakhyAtaguNe pradezoMkA sakramaNa hotA hai| uttarottara samayoM meM asakhyAtaguNitakramase pradezokA sakramaNa hotA hai| pUrva samayame jitane pradezokA banda huA usase anaMtara samayame asakhyAtaguNita pradezavandhakA niyama nahI hai ! pradezabandha kadAcit catuvidhavRddhise (asakhyAtaveMbhAgavRddhi, sakhyAtavebhAgavRddhi, saMkhyAtaguNavRddhi, asakhyAtaguNavRddhi) bar3ha bhI sakatA hai, kadAcit caturvidha hAnirUpase (asaMkhyAtaveMbhAgahAni, sakhyAtaveM bhAgRhAti, saMtyAtaguNahAni, asaMkhyAtaguNahAni) ghaTa bhI sakatA hai aura kadAcit tadavastha bhI raha sakatA hai arthAta jitane pradezokA pUrvasamayameM bandha huA thA utane hI pradezokA uttarasamayameM bhI batva hotA hai / ava pravRttasakramaNameM asaMkhyAtaguNAkrama nahI hai mAtra vizeSa. adhika yA vizeSahIna hotI hai / pradezavandha yogake kAraNa hotA hai / kSapakazreNIpara ArohaNa karanevAleke yogakI vRddhi hAni aura avasthAna ye tIno avasthAyeM sambhava haiM, kyoki vIryAntarAyakarmake kSayopazamaphe anusAra yogame hAni-vRddhi aura avasthAna hotA hai| yogasthAna asakhyAta hai, payoki jovapradeza asaMkhyAta haiM ata. yogameM anantabhAgavRddhi, anantaguNavRddhi, antavebhAgahAni aura anantaguNahAni sambhava nahI hai / isIliye SaTsthAnapatita hAni-vRddhike sthAnapara caturvidha hAni-vRddhi kaho gaI hai| 1. . pA. gutta pRSTa 772 gAthA 146 ke samAna / gha0 pu0 6 pR0 360 / ja0 gha0 mUla pRSTha 1666 / 2. upAsta mUla pRSTha 1666 /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 52-54 uttarArdha taka ] "kSapaNAsAra 'idi saMDaM saMkAmiya se kAle itthivedsNkmNgo| aNNaM ThidirasakhaMDa aNNaM ThidibaMdhamAra baI // 52 // 443 // thI aMddhA saMkhejjAmAgepagade tighAdiThidibaMdhoM / vassANaM saMkhejjaM thI saMkaMtApagaMddhate // 53 // 44 // tAhe saMkhasahassaM vassANaM mohaNIyaThidisaMtaM ||puurvii.gaa:54||445|| arthaH- isaprakAra napusakavedako saMkramAkara tadanantarakAlameM strIvedakA saMkrAmaka prathamasamayavartI AyuktakriyAke dvArA hotA haiM / usasamaya meM anyasthitikANDaka, anya hI anubhAgakANDaka aura anya sthitibandhakA prArambhaM karatA hai / pazcAt (sthitikAMDakapRthaktvase) strIvedake kSarpaNakAlakI saMkhyAtavIM bhAga vyatIta honepara tIna ghAtiyA (jJAnAvaraNaM, darzanAvaraNa va antaraoNya) karmoMkA sthitibandha saMkhyAtavarSa pramANavAlA hotA hai, tatpazcAt (sthitikANDakaM pRthaktvake dvArA) strIvedakA jo zeSa sthitisattva hai vaha saba kSapaNAke liye grahaNa ho jAtA hai| (zeSa karmoMke sthitisattvakA asaMkhyAtabahubhAMga kSapaNAke lie prahaNa ho jAtA hai / usa samaya mohanIyakarmako sthitisattvaM saMkhyAtahajAra varSapramANa ho jAtA hai / zeSakarmoMkA sthitisattvaM palyaMke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa hai) antima sthitikANDakake pUrNa honepara saMkramyamAna strIveda saMkrAnta ho jAtA haiM / isaprakAra puruSavedameM saMkrAnta hokara strIvedakA zraya ho jAtA hai| vizeSArthaH-aprazasta honeke kAraNa napusakavedake pazcAt strIvedakI kSapaNA prArambha karatA hai| usa samaya pUrva meM tInaghAtiyAkarmoMkA jo sthitibandha asakhyAtavarSakA hotA thA vaha ghaTakara saMkhyAMtavarSakA raha jAtA hai / se kAle saMkamago sattaNhaM gokasAyANaM ||54||uttraadh| 1. ke pA0 sutta pRSTha 753-54 sUtra 217 se 223 / dhavala pu0 6 pRSThaM 360-61 / jayadhavala mUlaM pRSTha 1967-68 / ' 2. "ThidibaMdhamAravaI" IsyasyasthAne 'ThidibaMdhamAraMbhadi' iti pATho pratibhAti / 3. jayadhavala mUla pR0 1967-68 / / 4. ka0pA0 sutta pR0 754 sUtra 224 se 232 / gha. pu.6 pRSTha 361 / ja.dha. mUla pRSTha 1965-66 /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] kSapaNAsAra [ gAthA 55-57 tA moho thotro saMjaguNaM tighAdiThidibaMdho / tatto asaMkhaguNiyo gAmaDugaM sAhiyaM tu veyaNiyaM // 55 // tAsaMkhaguNiyaM mohAda tighA dipaya DiThidisaMtaM / tatto asaMkhagukhiyaM NAmadugaM sAhiyaM tu veyaNiyaM // 5.6 // arthaH- strIvedakI kSapaNA ke anantara samaya meM ( prathamasamayavartI) sAta nokaSAya ( puruSaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya aura jugupsA) kA saMkrAmaka hotA hai / usa prathamasamayame mohanIya karmakA sthitibandha stoka, tIna ghAtiyA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya) karmo kA sthitibandha sakhyAtaguNA, nAmadvika (nAma - gotra ) karmoM kA sthitibandha asakhyAtaguNA aura vedanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika arthAt DeDhaguNA hai / usI prathamasamayame mohanIya karmakA sthitisattva stoka, tIna ghAtiyA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya) karmo kA sthitisattva asakhyAtaguNA, nAmadvika (nAma - gotra ) kA sthitisattva asakhyAtaguNA aura vedanIyakarmakA sthitisattva vizeSa adhika hai / vizepArthaH - mohanIya karmakA sthitisatkarma saMkhyAtavarSakA ho jAnepara bhI tIna ghAtiyA karmo kA sthitisattva saMkhyAtavarSapramANa nahI hotA isIlie sthiti satkarmakA alpabahutva pUrvake samAna hai' | sattarahaM paDhamaTThidikhaMDe purANe du mohaThidisaMtaM / saMkhejjaguNavihINaM sesAgamasaMkhaguNahINaM // 57 // 448 || artha:- sAta ( puruSaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya aura jugupsA. ) prakRtiyo kA prathamasthitikANDakaghAta pUrNa honepara mohanIya karmakA sthitisattva saMkhyAtaguNA hona aura zepakarmokA sthitisattva asakhyAtaguNAhIna ho jAtA hai / vizeSArtha : - mohanIya karmako bhedarUpa nava nokaSAyome se napuMsaka va strIvedakA saMkramaNadvArA kramaza. kSaya ho jAnepara zeSa sAta nokaSAyokA ghAta karane ke liye sthitipANDaghAta, anubhAgakANDakaghAta, sthitibandhApasaraNAdikA prArambha hotA hai / sthiti 1. jaya mUla pRSTa 1666 / 2. 0 pa0 mutta pRSTha 754 sUtra 233-34 | 0 pu0 6 pRSTha 361 / jayacavala mUla pRSTha 1666
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 58] kSapaNAsArA / 53 kANDakaghAtake dvArA sthiti satkarma ke bahabhAgakA ghAta hote-hote ekabhAga zeSa raha jAtA hai / mohanIya karmakA sthitisattva saMkhyAtavarSapramANa hai| ataH prathamasthitikANDakaghAtakI antimaphAlikA patana honepara mohanIyakarmasambandhI sthitisattvake sakhyAtabahubhAga ghAta ho jAne para zeSa sthiti sattva sakhyAtaguNAhIna arthAt saMkhyAtaveMbhAga raha jAtA hai| zeSa jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya, vedanIya, nAma aura gotra inachaha karmoke sthitisatkarmakA asakhyAta bahubhAga uso (prathama) sthitikANDakaghAtake dvArA ghAtA jAnese zeSa sthitisattva asaMkhyAtavebhAgahIna arthAt asaMkhyAtaveMbhAga raha jAtA hai / inachaha karmoMkA sthitisattva, mohanoyakarmake sthitisattvase asakhyAtaguNA hone ke kAraNa (gAthA 56) asaMkhyAtavarSapramANa hai / ataH sthitisattvakA bahubhAga arthAt asakhyAtabahubhAgakA ghAta prathamasthiti kANDakako antimaphAlike patanake samaya ho jAtA hai / 'sattarahaM paDhamaDhidikhaMDe puNNeti ghaaditthidibNdho| saMkhejaguNavihINaM aghAditiyANaM avaguNahINaM / / 58 / 446 / / arthaH-sAtakarmokA prathamasthitikANDaka pUrNa honepara ghAtiyAkarmo kA sthitibandha saMkhyAtaguNAhIna aura tIna aghAtiyAkarmoMkA asaMkhyAtaguNAhona ho jAtA hai / vizeSArthaH-sAta (puruSaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA) nokaSAyako kSaya karaneke lie anyasthitikANDaka, anya sthitibandhApasaraNa aura anya hI anubhAgakANDakakA prArambha hotA hai| sthitikANDakake dvArA sthitisattvakA ghAta hotA hai, sthitibandhApasaraNase sthitibandha ghaTatA hai aura anubhAgakANDakake dvArA aprazasta (azubha-pApa) prakRtiyoM ke anubhAgakA ghAta hotA hai| hajAroM anubhAgakANDakoMke ho jAnepara eka sthitikANDaka pUrNa hotA hai aura antima anubhAgakANDakaghAta va sthitikANDaka yugapat samApta hote hai / eka sthitikANDakakA kAla aura sthitibandhApasaraNakA kAla paraspara tulya hai / sAta nokaSAyoke sthitisattvakA ghAta karane ke lie jo prathamasthitikANDaka prArambha huA thA usake pUrNa hone para arthAt prathamasthitikANDakakAla samApta honepara prathamasthitibandhApasaraNadvArA sthitibandhakA bahubhAga ghaTa jAtA hai arthAt prathamasthitibandhApasaraNa pUrNa hone para jo sthitibandha hotA hai vaha pUrvasyitibandhakA 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 754 sUtra 235-36 / dhavala pu0 6 pRSTha 361 / ja0 dha0 mUla pRSTha 1966 /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 54 ] [ gAthA 56-60 saMkhyAta bhAgamAtra hotA hai| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tInaghAtiyAkarmoMkA sthitivandha saMkhyAtavarSamAtra hotA thA ataH prathamasthitikANDakakAla pUrNa honepara prathamasthitivandhApasaraNake dvArA ghAtiyAkarmoMkA sthitibandha sakhyAtabahubhAga ghaTakara saMkhyAtaguNA hIna arthAt sakhyAtaveMbhAga ho jAtA hai| isIprakAra prathamasthitikANDakakAla pUrNa honepara usI prathamasthitibandhApasaraNake dvArA vedanIya, nAma aura gotra ina tIna aghAtiyA karmokA sthitibandha asaMkhyAtabahubhAga ghaTakara asaMkhyAtaguNAhIna arthAta asakhyAtavebhAga ho jAtA hai| aghAtiyAkarmoMkA sthitibandha asakhyAtavarSapramANa hotA thA isalie unameM asakhyAta bahubhAgakA sthitibandhApasaraNa hotA hai / yahA 'prathamasthitikANDaka pUrNa honepara' ye zabdamAtra prathamasthiti kANDakakAla antarmuharta hai isa bAtake dyotaka haiM; kAraNake dyotaka nahIM, kyoMki sthitikANDakadvArA sthitibandha nahIM ghaTatA / yadi kahA jAya ki sthiti kANDakase sthitisattva aura bandha donokA ghAta hotA hai to sthitibandhApasaraNakA koI kArya hI nahIM rahegA / 'ThidivaMdhapudhattagade saMkhejadimaM gadaM tadaddhAe / ettha aghAditiyANaM ThidibaMdho saMkhavassaM tu||56||450|| arthaH-pRthaktvaM sthitibandhApasaraNoMke ho jAnepara sota naukaSAyake kSaNAkAlakA saMkhyAtavAMbhAga vyatIta ho jAtA hai taba tInapraghAtiyA karmokI sthitibandha saMsthAtavarSavAlA ho jAtA hai| vizeSArtha:-puruSaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya aura jugupsA inasAta nokaSAyoke kSapaNAkAlakA sakhyAtavAMbhAga vyatIta ho jAne paira taMba nAma va gotra, vedanIya ina tInaaghAtiyA karmokA sthitibandha pRthaktvabandhApasaraNoke dvArA asaMkhyAtavarSase ghaTakara saMkhyAtahajAravarSapramANa ho jAtA hai| ina tIna aghAtiyAkarmoMkA sthitibandha pratyeka sthitibandhApasaraNake dvArA asaMkhyAtavarSa ghaTatA hai / isaprakAra sarvakarmoMkA sthitivandha saMkhyAtavarSa hone lagatA hai| ThidikhaMDapudhattagade saMkhAbhAgA gadA tdkhaae| ghAditiyANaM tatthaM ya ThidisaMtaM saMkhavassaM tu||60||451|| 1. kA0 pA0 sutta pRSTha 754 sUtra 237 / gha0 pu0 6 pRSTha 361 / jayadhavala mUla pRSTha 1966 / 2. ka. pA. sutta pRSTha 754 sUtra 238 / gha pu. 6 pRSTha 361-62 / ja. gha. mUla pRSTha 1969-70 / ,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 61] kSapaNAsAra [ 55 arthaH-pRthaktvasthitikhaNDoMke ho jAnepara sAta nokaSAyoMke kSapaNAkAlakA saMkhyAtabahubhAga vyatIta ho jAtA hai usasamaya tInaghAtiyA karmoMkA sthitisattva saMkhyAtavarSapramANa raha jAtA hai| vizeSArthaH-aghAtiyAkarmoMkA sthitibandha saMkhyAtavarSa ho jAneke pazcAt jaba 'pRthaktva arthAt bahuta sthitikANDaka vyatIta ho jAte haiM aura puruSaveda va hAsyAdichaha nokaSAyoMke kSapaNAkAlakA saMkhyAtabahubhAga vyatIta ho jAtA hai tathA saMkhyAtavAMbhAga zeSa raha jAtA hai usa samaya jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna dhAtiyAkarmokA sthiti satkarma saMkhyAta varSapramANa raha jAtA hai / jo sthitisattva pUrva meM asaMkhyAtavarSavAlA thA vaha sthitikANDakoMke dvArA ghAtita hokara saMkhyAta varSamAtra raha jAtA hai, kyoki sAta nokaSAyake kSapaNakAla meM saMkhyAta hajAravarSa AyAmavAlA bhI sthiti kANDaka hotA hai / yahAMse lekara tIna (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya) ghAtiyA karmoM ke pratyeka sthitibandhApasaraNa aura sthiti kANDa ke pUrNa honepara sthitibandha evaM sthiti sattva saMkhyAtaguNe hIna hote jAte haiM / sthiti kANDakAyAma va sthiti bandhApasaraNAkA viSaya bhI sakhyAtaguNA hai / sthitikANDa kake pUrNa honepara nAma, gotra va vedanIyakarmakA sthitisattva asakhyAtaguNAhIna ho jAtA hai / isa kramase tabataka jAte haiM jabataka ki sAta nokaSAyoMke saMkrAmakakA antimasthitibandha hotA hai| paDisamayaM asuhANaM rasabaMdhuyA aNaMtaguNahINA / baMdhovi ya udayAdo tadaNaMtarasamaya udayotha // 61 // 452 / / artha:--azubhaprakRtiyoMkA anubhAgabandha va anubhAga udaya pratisamaya anantaguNAhIna hotA hai| anubhAgaudayase anubhAgabandha anantaguNAhIna hotA hai, kintu isa bandhase ananta rasamayameM honevAlA udaya anantaguNAhIna hotA hai| vizeSArtha:-azubhaprakRtiyoMke, anubhAgakA udaya pUrvasamayameM bahuta hotA hai| isase anantara uttarasamayameM atubhAgodaya ananta guNAhIna hotA hai| isaprakAra prAge-Ageke samayoM meM anubhAgakA udaya anantaguNA-anantaguNAhIna hotA hai / arthAt 1. yahAM pRthaktva zabda vipulavAcI hai /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAya [ gAthA 62 aprazastaprakRtiyoMke anubhAgakA pratisamaya anantaguNitahIna zreNirUpase vedana (udaya) hotA hai / vivakSitasamayame aprazastaprakRtiyoMkA jo atubhAgabandha hotA hai vaha stoka hai, usIsamayame bandhase anubhAgodaya anantaguNA hotA hai arthAt atubhAgodayase anubhAgabandha anantaguNAhIna hotA hai, kyoki anubhAgodaya ciratanasattvake anurUpa hai arthAt pUrvabaddha anubhAgakA udaya vivakSitakAlase hotA hai aura pUrvabaddha anubhAgasatkarma vivakSitasamaya meM vadhanevAle anubhAgase anantaguNA hotA hai / antimasamayame baddha anubhAgase vahI udayAgata gopucchAkA anubhAgasatkarma anantaguNA hai, usase dvicaramasamayame honevAlA anubhAgabandha anantaguNA hai, usase vahI udayAgata gopucchAkA anubhAgasatkarma anantaguNA hai / isaprakAra apUrvakaraNake prathamasamayaparyaMta kramase nIce utaranA caahie| vivakSitasamayame anantara uttarasamayame azubhaprakRtikA jo anubhAgodaya hai vaha vivakSitasamayake anubhAgabandhase anantaguNAhIna hai / isaprakAra apUrvakaraNake prathamasamayase lekara apanI-apanI bandhavyucchittitaka le jAnA cAhie / 'baMdheNa hodi udazro ahiyo udayeNa saMkamo ahiyo / guNaseDi aAMtaguNA bodhavvA hodi aNubhAge // 62 // 453 // 1. ka. pA0 sutta pRSTha 770 gAthA 146 kA pUrvArdha evaM sUtra 356 / dhavala pu0 6 pRSTha 362 "aNubhAgavandho aNubhAgaudao ca samaya paDi asuhANa kammANamaNataguNahINo" | jayadhavala mUla pRSTha 1666 / 2. "vaTTamANasamayapabaddhAdo vaTTamANasamae udao aNaMtaguNo ti dttttvvo| kiM kAraNa ? cirANa sata ssvttaado|" (dhavala pu0 6 pRSTha 362 Ti0 na03 va jayadhavala mUla pRSTha 1666) 3. jayaghavala pu0 5 pRSTha 146 / ka0 pA0 sutta pRSTha 770 sUtra 346 se 352 va gAthA 145 kA uttarArdha / "se kAle udayAdo eva bhaNide NiruddhasamayAdo tadaNatarovarimasamae jo udao aNubhAgavisao, tatto eso sapahisamayapabaddho aNataguNo tti daTThanyo / kudo eva ca samae samae aNubhAgodayassa visohipAhammeNANataguNahANIe ovaTTijjamANassa tahAbhAvovavattIe / (jayadhavala mUla pRSTha 1966, dhavala pu06 pRSTha 362 Ti0 na0 3) 4. ka. pA. sutta pRSTha 766 gAthA 143 / dhavala pu0650 362 / jayadhavala mUla pRSTha 1663 /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 63 ] kSaparaNAsAra [ 57 -- artha:- -bandhase adhika udaya aura udayase adhika saMkramaNa hotA hai / isaprakAra anubhAga ke viSaya meM anaMtaguNita guNazreNi jAnanA cAhie arthAt yahAM adhikakA pramANa anantaguNA hai / vizeSArtha :- anubhAgakI apekSA tatkAla honevAlA bandha alpa hai, bandhase udaya anantaguNA hai jo ki ciraMtanasattva ke anubhAgasvarUpa hai, udayase saMkramaNa anantaguNA hai, kyoMki anubhAgasattva anantaguNAhIna hokara udayame AtA hai, kintu ciratanasattvakA saMkramaNa tadavastharUpase hI paraprakRti meM sakramita hotA hai / yaha alpabahutvakA kathana ghAtiyA karmasambandhI hai / 'guNaseDhi guNA ya vedago du aNubhAgoM / gaNAdiyaMtaseDhI padesaggeNa bodhavvA || 63 / / 454 / / arthaH- aprazasta prakRtiyoke anubhAgakA pratisamaya anantaguNitahIna guNazreNirUpase vedaka hotA hai, kintu pradezAgrakI apekSA gaNanAtikrAnta arthAt asaMkhyAtaguNita zreNirUpase vaidaka jAnanA cAhie / vizeSArtha :- vivakSitasamaya meM anubhAgodaya bahuta hotA hai / isake antara* samaya meM anubhAgakA udaya anantaguNA- anantaguNAhIna jAnanA cAhie / pradezodaya vivakSita samaya meM alpa hotA hai, isake anantarasamaya meM asaMkhyAtaguNA hotA hai / isIprakAra uttarottara samayoM meM sarvatra asaMkhyAtaguNA pradezodaya jAnanA cAhie / 1. guNaseDhi aNataguNeNUgAe vedago du aNubhAge / gaNaraNAdiyaMtaseDhI padesa aggeNa voDhavvA // 146 // ka0 pA0 sutta pRSTha 770 / dhavala pu0 6 pRSTha 363 / jayadhavala mUla pRSTha 1966 / 2. assi samae aNubhAgudayo bahugo se kAle anaMtaguNahINI / eva savvatya / (ka0 pA0 sutta sUtra 356 pRSTha 770) tado samae samae anaMtaguNahINamaNataguNahINamapasatyakammANamaNubhAgameso vediti gAhA puvaddhe samudayattho / (dhavala pu0 6 pRSTha 363 Ti0 naM0 1 ) / jayadhavala mUla pRSTha 1667 / 3. padesa sudayo assi samae thovo / se kAle asaMkhejjaguNo / evaM savvatthaM / ka0 pA0 sutta sUtra 357 pRSTha 770 / gaNaNAdiyaMta seDhI evaM bhaNide asakhejjaguNAe seDhIe padesaggameso samaya pachi vedediti bhaNidaM hoI / (dhavala pu0 6 pR0 363 Ti0 naM0 1)
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] kSapaNAsAra' [gAthA 64-65 'baMdhodaehiM NiyamA aNubhAgo hodi NaMtaguNa hINo / se kAle se kAle bhajjo puNa saMkamo hodi // 64 // 455 / / artha.-tadanantarakAlameM bandha aura udayakI apekSA anubhAga niyamase anantaguNitahIna hotA hai, kintu saMkramaNa bhajanIya hai / vizeSArthaH--vivakSitasamayame anubhAgabandha bahuta hotA hai aura tadanantara uttarasamayame vizuddhike kAraNa anantaguNitahIna hotA hai| isaprakAra pratisamaya anantaguNitahIna hotA jAtA hai / tathaiva atubhAgaudayako bhI prarUpaNA karanI cAhie arthAt vivakSitasamayameM anubhAgodaya bahuta hotA hai aura usase anantarasamayomeM pratisamaya anantaguNAhIna hotA jAtA hai / yadyapi pUrvame bhI yaha kathana kiyA jA cukA hai tathApi saralatApUrvaka bodha ho jAve isalie punaH kathana kiyA gayA ataH punaruktadoSako zakA vahI karanA cAhie / jabataka anubhAgakANDakakA patana nahI hotA arthAt jabataka ekaanubhAgakANDakakA utkoraNa hotA hai, tabataka avasthita anubhAgasaMkramaNa hotA rahatA hai / anubhAgakANDakakA patana hone para anya anantaguNAhIna anubhAgasakramaNa hotA hai, kyoki anubhAgakANDakake dvArA anantabahubhAga anubhAgakA ghAta huA hai / saMkramaNaM tadavaDhe jAva du aNubhAgakhaMDayaM paDidi / aNNANubhAgakhaMDe Ar3hate gataguNahINaM // 65 // 456 // arthaH-anubhAgakANDakaghAtake patana honetaka tadavastha arthAt avasthitasakramaNa hotA hai, anya anubhAgakhaDake prArambha honepara pUrva se anantaguNA ghaTatA anubhAgasaMkramaNa hotA hai| 1. ka. pA0 suttaHpR0-772 gAthA 148 evaM sUtraH 365 se 366 / dhavala pu0 6 pRSTha 363 / jaya "dhavala mUla pRSTha 1968-66 / / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 772 para "saMkamo jAva aNubhAgakhaMDayamukkoredi tAva tattigo tattigo aNu bhAgasakamo / aNNamhi aNubhAgakhaMDae ADatte aNataguraNahINo annubhaagsNkmo|" sUtra 366 / "jAva aNubhAgakhaDaye pAdedi tAva avaDhido ceva saMkamo bhavadi; aNubhAgakhaDae purNa padide aNubhAgasaMkamo aNataguNahINoM jAyadi ti|" (dhavala pu0 6 pRSThe 363 Ti0 naM0 2), jayaghavala mUla pRSTha 1618
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 66] kSapaNAsAra [8 vizeSArthaH-anubhAgakANDakakA kAla antarmuhUrta hai, anubhAgakANDakakAlameM pratisamaya eka-eka phAlikA patana hotA hai| phAlipatanase yadyapi phAlIpramANa karmapradezoMkA anubhAga anantaguNAhIna ho jAtA hai, kintu zeSa karmapradezome utanA hI rahatA hai| anubhAgakANDakake zeSa sarva karmapradezoMkA antima phAlidvArA grahaNa hotA hai ataH antimaphAlike patanake samaya sarvapradezoMmese anubhAgaghAta hokara anantaguNAhIna ho jAtA hai| jabataka antimaphAlIkA patana nahI hotA tabataka anubhAgakANDakakAlame anubhAgasatkarma utanA hI rahatA hai isalie anubhAgasaMkramaNa bhI utanA hI avasthitarUpase hotA rahatA hai / anubhAgakANDakakI antimaphAlIke patana honepara anubhAgasatkarma ananta guNAhIna ho jAnese anubhAgasaMkramaNa bhI anantaguNAhIna hotA hai| yahI krama anya anubhAgakANDakoMke viSayameM bhI jAna lenA caahie| 'sattarahaM saMkAmagacarime purisassa baMdhamaDavassaM / solasa saMjalaNANaM saMkhasahassANi sesANaM // 66 // 457 // arthaH-sAtakarmoMke saMkramaNake antimasamayamai puruSavedakA AThavarSapramANa, saMjvalanakaSAyoMkA 16 varSapramANa evaM zeSa chahakarmoMkA saMkhyAtahajAravarSapramANa sthitibandha hotA hai| vizeSArthaH-puruSaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya aura jugupsA ina sAta nokaSAyarUpa karmoke saMkrAmaka arthAt kSapakake antima sthitibandha saMkhyAtahajAravarSase yathAkrama ghaTakara puruSavedakA AThavarSapramANa, sajvalana krodha-mAna-mAyA va lobhakA 16 varSapramANa aura zeSa jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya, vedanIya, nAma va gotra ina ghAtiyA-aghAtiyArUpa chahakarmoMkA sthitibandha saMkhyAtahajAravarSapramANa hotA hai / yahAMpara puruSavedakI bandhavyucchitti ho jAne se puruSavedakA yaha AThavarSavAlA jaghanyasthiti bandha hotA hai tathA zeSakarmoMkA jaghanya sthitibandha apanI-apanI bandhavyucchittike samaya hotA hai| ina uparyukta puruSavedAdi sAtakarmokA kSaya krodhasajvalanameM saMkramaNake dvArA hotA hai aMtaH gAthAmeM 'kSapaka' ke sthAnapara 'saMkrAmaka' zabdakA prayoga kiyA gayA hai| yahAMpara saMkrAmakakA abhiprAya kSapakase hI hai| 1. ka. pA. sutta pRSTha 755 sUtra 243-44-45 / . pu. 6 pRSTha 363 / ja0 gha0 mU0 pRSTha 1970 /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 67-68 'ThidisaMta ghAdINaM saMkhasahassANi hoti vassANaM / hoti adhAditiyANaM vassANamasaMkhamettANi // 67 // 458 / / arthaH--usosamaya ghAtiyAkarmoMkA sthitisattva saMkhyAtahajAravarSa hotA hai aura aghAtiyAkarmokA asakhyAtavarSa hotA hai / vizeSArthaH-sAta nokaSAyarUpa karmoM kA saMkramaNavAle jIvake antimasamayama mohanIya, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina cAraghAtiyA karmokA sthitisatkarma saMkhyAtahajAravarSapramANa hotA hai, kyoMki ghAtiyAkarma honese atiaprazasta hai ataH sthitikhaNDake dvArA inakI adhika sthitikA ghAta hotA hai / nAma-gotra aura vedanIya inatInaaghAtiyAkarmoMkA sthitisattva asaMkhyAta varSapramANa hai, kyoMki aghAtiyA honeke kAraNa ghAtiyAkarmoko apekSA inakA sthitighAta alpa hotA hai| 'purisasla ya paDhamadidi, AvalidosuvaridAsu AgAlA / paDi aAgAlA chirANA, paDiprAvaliyAdudIraNadA // 68 // 456 // - arthaH-puruSavedako prathamasthiti meM doAvalimAtra zeSa raha jAnepara AgAla va pratyAgAlako vyucchitti ho jAtI hai aura mAtra pratyAvali zeSa raha jAnepara udIraNA vyucchinna ho jAtI hai| vizeSArthaH-prathama aura dvitIyasthitike pradezapuJjoMke utkarSaNa-apakarSaNavaza paraspara viSayasaMkramako AgAla va pratyAgAla kahate haiN| dvitIyasthitike pradezapuMjakA prathamasthitimeM AnA AgAla tathA prathamasthitike pradezapuJjakA pratilomarUpase dvitIya sthitime jAnA pratyAgAla hai / isaprakAra puruSavedakI prathamasthiti meM ekasamayaadhika doAvaliyAM zeSa rahanetaka AgAla aura pratyAgAla hote haiN| puruSavedakI prathamasthiti meM Avali aura pratyAvalimAtrake zeSa rahanepara AgAla aura pratyAgAla upapAdAnuccheda ke dvArA vyucchinna ho jAte haiM athavA paripUrNa Avali aura pratyAvalike zeSa rahanepara 1. ka. pA. sutta pRSTha 755 sUtra 246-47 / 10 pu0 6 pR0 363 / ja0 gha0 mUla pRSTha 1971 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 755 sUtra 246, dhavala pu0 6 pRSTha 364 / jayadhavala mUla pRSTha 1971 / yaha gAthA la0 sAra gAthA 264 ke samAna hai|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 69-70 ] [ 61 zrAgAla - pratyAgAla hokara punaH tadanantarasamaya meM ekasamayakama doAvali zeSa rahanepara AgAla aura pratyAgAla anupapAdAnuccheda ke dvArA vyucchinna ho jAte haiM, yaha ukta gAthAkA abhiprAya hai, kyoMki utpAdAnucchedakA Azraya lekara sadbhAva ke antima samaya meM hI usake abhAvakA vidhAna gAthA meM kiyA gayA hai / yahIM se puruSavedako guNazreNI bhI nahIM hotI / 'pratyAvali meM se hI asaMkhyAta samayaprabaddhoM kI udIraNA hotI hai / kSapaNAsAra puruSavedakI prathamasthiti meM ekasamayaadhika Avali zeSa rahanepara jaghanyasthiti - udIraNA hotI hai' / arthAt puruSavedakI prathamasthiti jaba samApta ho jAtI hai aura mAtra udayAvali evaM usake Upara tadanantara eka niSeka raha jAtA hai usasamaya udayAvalise bAhya ekaniSekakI sthiti ekasamayaadhika udayAvalimAtra hai / tadanantarasamaya meM vaha niSeka bhI udayAvali meM praveza kara jAtA hai taba puruSavedakI udIraNA bhI vyucchinna ho jAtI hai aura vaha caramasamayavartI savedI hotA hai / udayAvalipramANa niSekakA pratisamaya paramukha udaya hotA rahatA hai, svamukhaudaya nahIM hota / 4 aMtarakadapaDamAdo kohe charaNokalAyayaM chuhadi / purisasta carimasamae purisavi eNeNa savvayaM chuhadi // 66 // 460 // samaUNado riNa AvalipamANasa mayappabaddhaNavabaMdho / bidiye Thidiye asthi hu purisaspudayAvalI' ca // 70 // 461 // 1. udayAvalise bAdakI ( UparakI) Avaliko pratyAvali kahate haiM / 2. jayadhavala pu0 13 pRSTha 285-86 / 3. "samayA hiyAe AvaliyAe sesAe jahaNNiyA Thidi udIraNA" (ka0 pA0 sutta pRSTha 755 sUtra 250; dhavala pu0 6 pRSTha 364; jayadhavala mUla pRSTha 1671) 4. "aMtarAdo du samayakadAdA pAe chaNNokasAe koghe sachuhRdi " // 248 // ka0 pA0 sutta pRSTha 755 / "aMtarAdo paDhamasamayakadAdA pAe chaNNoksAe kohe saMchuhRdi / " (dhavala pu0 6 pRSTha 364 ) "tado carimasamayapurisavedao jAdo / tAdhe chaNNokasAyA saMchuddhA / purisavedassa jAo do lAo samAo ettigA samayapabaddhA vidiyaTThidIe asthi, udayaTTidI ca asthi, sesaM purisavedassa satakamma savvaM saMchuddha " ( ka0 pA0 sutta pRSTha 755 sUtra 251 se 253; dhavala pu0 6 pRSTha 364; jayadhavala mUla pRSTha 1971 - 72) 5. 'udayAvalI' ityasyasthAne 'udayaTThidi' iti pATho vartate gha0 pu0 6 pRSTha 364 evaM ka0 pA0 sutta pRSTha 755 sUtra 253, ( jayadhavala mUla pRSTha 1672 ) /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 7 : kSapaNAsAra gAthA-69-70 arthaH--antarakRta arthAt antarakaraNa kara cukaneke pazcAt prathamasamayase lekara chaha nokaSAyoko saMjvalanakrodhameM sthApita karatA hai / puruSavedake antasamayameM chaha nokaSAyoMkA sarvadravya saMkramaNako prApta ho cuktA hai aura usIsamaya puruSavedakA bhI purAtana sarvadravya sajvalanakrodha, sakrAnta ho jAtA hai, kintu ekasamayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddha dvitIya sthitimeM hai aura udayAvali bhI hai / vizeSArthaH-antarakaraNa karane kI kriyA samApta ho jAneke pazcAt prathamasamaya meM athavA antarakRta dUsare samayameM (antarakRta prathamasamayake pazcAtkA dUsarAsamaya) AnupUrvIkramase sakramaNake niyamAnusAra chaha nokaSAyoko saMjvalanakrodhame saMkramaNa karatA hai anyatra sakramaNa nahIM karatA hai / savedabhAgake dvicaramasamayame puruSavedake sattAmeM sthita purAnekarmIkA aura chaha nokaSAyoMkI antimaphAlikA sarvasaMkramadvArA krodhasajvalanameM sakramaNa karatA hai / tadanantaravedakA anubhava karanevAlA savedabhAgake caramasamayase lekara ekasamayakama doAvali kAlataka puruSaveda aura cArasajvalana ina pAMcaprakRtiyokI sattAvAlA hotA hai', kyoki puruSavedakA ekasamayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddha aura ucchiSTAvalI (udayAvalI) kA dravya zeSa hai / dosamayakama doAvaliyome jitane samayaprabaddha hote haiM utane samayaprabaddha prathamasamayavartI apagatavedIke hote haiN| zaMkA-doAvaliyome kisakAraNase dosamayakama kiye gae haiM ? ___ samAdhAna:-apagatavedIke prathamasarmayase lekara AgekI ekaAvalipramANakAla apagatavedakI prathamAvali hai aura isase AgekI dUsarI AvalipramANakAla usakI dUsarI Avali hai, kyoMki inakA sambandha apagatavedase hai / usa dvitIyAvalike tricaramasamayataka antimasamayavartI savedIke dvArA bAMdhA gayA karma dikhAI detA hai, kyoki ekasamayakama doAvalike atirikta aura adhikakAlataka vivakSita naMdekasamayaprabaddhakA avasthAna nahI pAyA jAtA / apagatavedIke ekasamayakama ekAvalikAlataka tavakasamayaprabaddha nirlepa nahI hotA arthAta tadavastha rahatA hai, kyoki bandhAvalikAlameM usakA anya prakRti saMkramaNa nahIM hotA tathA saMkramaNakA prArambha honepara bhI ekasamayakama ekaAvalipramANa kAla meM 3. jayadhavala pu0 2 pR0 234-35 /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 69-70 ] kSapaNAsAra / 63 bhI vaha nirlepa nahIM hotA, kyoMki saMkramaNAvalike antimasamayamai usakA abhAva pAyA jAtA hai isalie apaMgatavedIkI dvitIyaAvalike tRtIyasamayataka vaha samayaprabaddha pAyA jAtA hai tathA usa dvitIyaAvalike dvicaramasamaya meM akarmabhAvako prApta hotA hai, kyoMki savedIke antimasamayase ginane para vahAM pUrI doAvaliyAM pAI jAtI haiN| upAntasamayavartI savedIne jo puruSavedakarma bA~dhA hai vaha apagatavedoke dvitIyaAvalike catuHcaramasamayataka dikhAI detA hai aura tricaramasamayameM akarmapako prApta hotA hai, kyoki apagatavedIko dosamayakama prathamAvalise baMdhAvali bitAkara prathama Avalike dvicaramasamayameM isa navakasamayaprabaddhakA saMkramaNa prArambha hotA hai evaM apagatavedIko dvitIyaAvalike tricaramasamayameM vaha navakasamayaprabaddha akarmabhAvako prApta hotA hai / bandhasamayase lekara yahatika ginane para pUrI do AvaliyAM ho jAtI hai| jo karma saMvedIne tricaramasamaya meM bA~dhA hai vaha apagatavedIke dvitIya Avalike paMcamacaramasamayaMtaka dikhAI detA hai| jo puruSavedakarma savedIne apane caturtha samaya meM bAMdhA hai vaha apagatavedIko dvitIya Avalike SaSThama caramasamayataka dikhAI detA hai| isIprakAra antimaAvalike prathamasamayataka le jAnA cAhie / savedabhAgakI antimaAvalike prathamasamayameM jo puruSavedakarma badhA hai vaha apagatavedokI prathamaAvalike, antimasamayameM akarmabhAvako prApta hotA hai, kyoki karmabandhake samayase ginatI karanepara apagatavedokI prathamajhAvalike antimasamayameM bandhAvali aura saMkramAvali isaprakAra vahAMtaka pUrI doAvaliyoMkA pramANa pAyA jAtA hai evaM navakasamayaprabaddha ekasamayakama doAvalise adhikakAlataka nahI rahatA hai, kyoMki aura adhikakAlataka isake rahanetA niSedha hai / savedIne apanI dvi caramAvalike prathamasamayameM jo karma bAdhA hai vaha savedIke antimasamayameM akarmabhAvako prApta hotA hai, kyoMki navakabandhake samayase lekara ginatI karanepara vahAM pUrNa doAvaliyAM pAI jAtI haiM / jo karma savedIkI usI dvicaramAvalike dvitIyasamayameM badhA hai vaha apagatavedIke prathamasamayameM akarmabhAvako prApta hotA hai, kyoMki navakabandhake samayase lekara apagatavedake prathamasamayamai pUrNa doAvaliyAM pAI jAtI haiM / isaprakAra savedabhAgakI- vicaramAvalike prathama, aura dvitIyasamayameM batvako prApta hue samayaprabaddha-apagatavedake prathamasamayameM nahIM haiM, kintu savedabhAgakI dosamayakama dvicaramAvali aura caramAvalisambandhI sarva samayaMprabaddha pAe jAte hai, kyoki saveda1. jayadhavala pu0 6 pRSTha 263 se 297 taka /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra " [gAthA 71 bhAgako dvicaramAvalike dUsare samayameM baMdhA samayaprabaddha avedabhAgake prathamasamayameM akarmabhAvako prApta hotA hai ataH gAthA 70meM savedabhAgakI dvicaramAvalIke prathamasamayaprabaddhako kamakarake hI "samaUNa doNNi Avaliya" arthAt ekasamayakama doAvali kahA gayA hai| athAnantara azvakarNakaraNakA svarUpa kahate haiM'se kAle aovaNiuThavaNa assakaraNa AdolaM / karaNaM tiyasaraNagadaM saMjalaNarasesu vaTihidi // 71 // 462 // arthaH-(antimasamayavartI puruSavedake) "se kAle" anantarasamayameM apavartanaurtana, azvakarNakaraNa, AdolakaraNa aisA tIna vAmavAlA karaNa sajvalanakaSAyake anubhAgame pravRtta hotA hai| vizeSArthaH-azvakarNakaraNa, bhAdolakaraNa, apavartanodvartanakaraNa ye tInoM ekArthaka nAma haiM / mazvakarNa arthAt ghor3eke kAnake samAna jo krodhasaMjvalanase lobhasaMjvalavataka anubhAgaspardhaka kramase hIyamAna hote hue cale jAte haiM unako azvakarNakaraNa kahate haiM / zrAdola hiMDoleko kahate haiM, jisaprakAra hiMDoleke stambha aura rassIke antarAla meM ghor3eke phAna sadRza trikoNAkAra dikhatA hai| isIprakAra yahAM bhI krodhAdi saMjvalanakaSAyoke anubhAgakA sannivepa bhI kramase ghaTatA huA dikhatA hai ata: ise AdolakaraNa bhI kahate haiN| krodhAdikapAyokA anubhAga krodhase lobhakaSAyaparyanta hAnirUpa aura lobhase krodha 1. kintu dhavala pu0 6 pR. 364 para TippaNa naM0 5 me "se kAle ovaTTaNi uvaTTaNa assakaNNa Adola" iti / gAthAke pUrvArSakA yaha pATha zuddha pratibhAsita hotA hai / ataH labdhisAra-kSapaNAsAra mRdritapratime chape "se kAle ovaTTaNiuTTaNa assakaNNa Adola" ke sthAnapara uparyukta zuddha pATha hI diyA hai| 'assakaNNakaraNe tti vA AdolakaraNe tti ovaTTaNa-unvaTTaNakaraNe tti vA tipNi pAmANi assakaNNakaraNassa" ka0 pA0 sutta pa0 787 sUtra 472 / jayadhavala mUla 10 2022 / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAyA 72 ] [ 65 taka vRddhirUpa arthAt hAni-vRddhirUpa dikhAI deneke kAraNa ise apavartanodvartanakaraNa bhI kahate hai / chaha nokaSAyakA dravya aura puruSavedakA prAcIna satkarma sarvasaMkramaNadvArA krodha saMkrAMta ho jAne ke anantarasamayameM prathamasamayavartI avedI hotA hai usI samaya meM prathamasamayavartI azvakarNakaraNakAraka hotA hai arthAt krodhase lobhataka cAroM saMjvalanakaSAyoMkA anubhAgakramase hIyamAna ho jAtA hai / krodhake anubhAgase mAnakA anubhAga hIyamAna, mAnase mAyAkA anubhAga hIyamAna aura mAyAse lobhakA anubhAga hIyamAna ho jAtA hai / 'tAhe saMjalaNANaM ThidisaMtaM saMkhavassayasahassaM / aMtomuhuttahINo solasavassANi ThidibaMdho // 72 / / 463 // arthaH-'tAhe' vahAM azvakarNakaraNake prathamasamayameM saMjvalanakaSAyoMkA sthitisattva saMkhyAtahajAravarSa hai aura sthitibandha antarmuhUrtakama solahavarSa hai / vizeSArthaH-yadyapi sAta nokaSAyoke kSapaNakAlameM sarvatra saMjvalanakaSAyoMkA sthitisattva sakhyAtahajAravarSa hI thA, kintu azvakarNakaraNa karane ke prathamasamayameM vaha saMkhyAtasahasra sthitikADakose saMkhyAtaguNitahAnike dvArA paryAptarUpase ghaTakara usase saMkhyAtaguNitahIna ho jAtA hai| savedake atimasamayame cAroMsaMjvalanakaSAyoMkA sthitibadha pUrNa 16varSapramANa thA vaha sthitibadha vahIpara samApta ho jAtA hai / azvakarNakaraNake arthAta avedake prathamasamayameM 1, azvasya karNaH azvakarNaH, azvakarNavatkaraNamazvakarNakaraNam / yathAzvakarNaH anAtprabhRtyAmalAt krameNa hIyamAnasvarUpo dRzyate, tathedamapi karaNa krodhasajvalanAtprabhatyAlobhasaMjvalanAdyathAkramamanantaguNahInAnubhAgaspardhakasaMsthAnavyavasthAkaraNamazvakarNakaraNamiti lakSyate / saMpahi AdolanakaraNasaNNAe attho vuccade-AdolaM NAma hiNdolmaadolmivkrnnmaadolkrnnN| yathA hidolatthabhassa varattAe ca atarAle tikoNaM hodUNa kaNNAyAreNa dIsai, evamettha vi kohAdisaMjalA NANamaNubhAgasaNiveso kameNa hIyamANo dIsai tti edeNa kAraNeNa assakaNNakaraNassa Adola: karaNasaNNA jaadaa| evamovaTTaNa-uvvaTTaNakaraNetti eso vi pajjAyasaddo aNugayaTTho daTuvvo, kohAdisaMjalaNANamaNubhAgaviNNAsassa hANivaDDisarUveNAvaTThANaM pekkhiyUNa tattha ovaTTaNuvvaTTaNasaNNAe puvvAiriehiM pyttttivedttaado| ka. pA. sutta pR0 755-56 / dhavala pu0 6 pRSTha 364 TippaNa nN05| 2. ka. pA. sutta pRSTha 788 sUtra 474-75 / dha. pu. 6 pRSTha 365 / ja.dha. mUla pRSTha 2022-23 /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra-- gAthA73 anyasthitibandha prArambha hotA hai| pratyeka sthitibandha meM antarmuhUrta sthitikA - apasaraNa hotA hai ataH avedake prathamasamaya meM anya sthitibandha antarmuhUrtakama 16 varSakA hotA hai' / tInaghAtiyAkarmoMkA sthiti bandha va satva.saMkhyAtahajAravarSa hai / , tIna aghAtiyAkarmokA sthitibandha sakhyAtahajAravarSa aura sattva asaMkhyAtavarSa hai / 1 FrasasaMtaM 'AgahidaM khaMDeNa samaM tu maannge'kohe| ... mAyAe lobhevi' ya ahiyakamA hoti baMdhevi // 73 // 664 // - artha-azvakarNakaraNako prArambha karanevAlene anubhAgakhaNDake dvArA anubhAgako ghAtakaraneke lie jisa anubhAgasattvako grahaNa kiyA hai vaha anubhAgasattva mAna, krodha, mAyA aura lobhame vizeSa adhika kramase haiM / anubhAgabandhabhI isI kramase hotA hai / -' ' vizeSArthaH-azvakarNakaraNako prArambha karanevAlene jisa anubhAgasattvame se anubhAgakhaNDanako grahaNa kiyA hai, usakAlameM (avedIke prathamasamayame) usa anubhAgasattvakA yaha alpa bahutva hai --anubhAgasattva mAname stoka, krodhame vizeSa adhika, mAyAmeM vizeSadhika aura lobhame vizeSaadhika hai arthAt anivRttikaraNa nAmaka veMguNasthAnake avedabhAgake prathamasamayamai jaba azvakarNakaraNakA prArambha hotA hai aura anubhAgako ghAtakarane ke lie anubhAgakANDakako (AgahiMda) grahaNa karatA hai usake sAtha rahanevAlA anubhAgasattva isaprakAra hai---mAnameM anubhAgasattva stoka, 'usase krodhakA anubhAgasattva vizeSaadhika, usase mAyAkA anubhAgasattva vizeSa adhika aura usase lobhakA anubhAga 1. "carimasamayasavedassa Thidi vadho sajalANa saMpuNNasolasavassametto tammi ceva pajjavasido / tado / ' dvidivadhe samatte paDhamasamaya avedo 'aNNa TTidibaMdhamADhavezmANo sajalANANaM puvillaDhidivadhAdo * atomuhUttUNa dvidivadhamADhavei etto pAe sajalaNANa dvidivagho'pasaraNasa atomRhuttpmaannttaado|" kA (jayadhavala pu0 13 pR. 286-60) 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 788 sUtra 476-480 / 50 pu0 6 pRSTha 365 / jayaghavala mUla pRSTha 2023 / 3... "aNubhAgasaMtakamma saha AgAideNa. mANe thovaM / / 476 / / ka. pA. sutta pRSTha 788 / " "aNubhAgasata. kamma AgaideNa saha mANe thovaM, kohe visesAhiyaM, mAyAe visesA hiya, lobhe visesAhiya" (dhavala pu0 6 pRSTha 365) 4. pavala pu0 6 pRSTha 365 Ti0-naM0 2 / jayadhavala mUla pRSTha,2023 , ... ,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 74 // ] kSaNAsA sattva vizeSaadhika hotA hai|' yahAM vizeSaadhikekA pramANa ananta avibhAgapraticcheda hai | anubhAgakA yaha alpabahutva antadIpaka hai, isase nIce bhI saMjvalana ke anubhAgasatkarmame alpabahutvakA yahI vidhAna hai aura anubhAgabandha bhI isI alpabahutva' vidhika kramase hotA hai .. 111. LI 117 T FANT 13 "rasakhaMDaphaDDhayAo kohAdIyA havaMti ahiyakamA / vasesaphaDDhayA lohAdi aAMtaguNidakamA // 74 // 465 // 8 "" 2! I arthaH- anubhAgakhaNDa ke lie grahaNa kiye gae spardhaka krodhAdi kaSAyoMmeM vizeSa - adhika kramase hote haiM, kintu ghAta honeke pazcAt zeSa rahe spardhaka lobhAdikaSAyoM meM anantaguNitakramase hote hai / F 7 F h ") --- vizeSArtha :- zaGkAH - azvakarNakaraNase nIce azeSa anubhAgakANDakoMmeM mAnake spardhaka stoka, usase vizeSaadhika krodhake, isase vizeSa adhika mAyAke aura isase vizeSaadhika lobhake spardhaka pravRtta hote hai, kyoMki anubhAgasattva ke anusAra anubhAgakANDakaghAtomeM alpabahutva hotA hai, kintu azvakarNakaraNasambandhI anubhAga kANDaka krodhake spardhaka sabase stoka aura usase mAnase lobhaparyanta spardhaka vizeSaadhika kramase kyoM grahaNa kie gaye ? - ' f 1 samAdhAna:- azvakarNakaraNa meM ghAta se bace hue zeSa anubhAgakA lobhase anantaguNA mAyAkA, mAyAse anantaguNA mAnakI aura mAnase anantaguNA krodhakA aisA sa hotA hai jo gAthAmeM kathita anubhAgake dvArA hI sambhava hai anyaprakAra ghAtake dvArA saMbhava nahIM hai | athavA apUrvaspardhaka vidhAna ke pazcAt kSaya honevAle karmo meM jinekA manda udaya hokara ghAta hotA hai unake anubhAgasatkarmakA bahuta ghAta hotA hai / lobhakA sabase aMta meM ghAta honese usakA mandatama udaya hokara ghAva hotA hai ataH azvakarNakaraNake prathamasamayame lobhake adhikaspardhaka ghAta ke lie grahaNa hote haiM usase pUrva mAyAkA sandatara udaya hokara ghAta hotA hai aura usase bhI pUrva mAnakA mandaudaya hokare ghAta hotA hai / krodhakA sarvaprathama ghAta honese usake anubhAgakA mAnake samAna mandaudaya hokara ghAta nahIM hotA, kintu mAnakI apekSA vizeSaadhika anubhAga ke sAtha ghAta hotA hai | isalie 5 1. ka. pA. sutta pRSTha 788 sUtra 481-88 / dha0 pu0 6 pRSTha 365 | ja0 gha0 mUla pRSTha 2023-24 / .
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68] kSapaNAsAra [gAthA 75 azvakarNakaraNake prathamasamayamai anubhAgakhaNDake lie grahaNa kie gaye spardhaka krodhake stoka, mAnake vizeSAdhika, usase mAyAke vizeSa adhika aura usase lobhake vizeSa adhika isakramase hote haiN| krodhame jitanA anubhAga chor3akara zeSako ghAta karane ke lie grahaNa kiyA jAtA hai mAnameM usakA anantavAMbhAga chor3akara zeSako ghAta karane ke liye grahaNa karate haiM / isIprakAra mAyA va lobhame bhI jAnanA caahie| isakA spaSTIkaraNa nimta aGkasaMdRSTise ho jAtA hai| ghAtase pUrva kovAdi cArasajvalanakaSAyoke anubhAgakA krama [66/6567 / 68] ghAtake lie grahaNa kiye gae spardhaka [64176 / 8664] toSAdike zeSa spardhaka [32 / 16 / 8 / 4] ghAtase pUrva krodhAdi kaSAyoke anubhAgakA alpabahutva ghAtake lie grahaNa kiye gae sparSakokA alpabahutva tathA krodhAdike zeSa anubhAgakA alpabahutva ye tIno alpahutva uparyukta aGghasandRSTi se spaSTa ho jAte haiM / azvakarNakaraNake prathamasamayameM honevAle apUrvaspardhakoMkA kathana karate haiM-- 'tAhe saMjalaNANaM desAvaraphaDDayassa hetttthaado| NaMtaguNUNamapuvvaM phaDDhayamiha kuNadi hu aNaMtaM // 75 // 466 // arthaH-vahA arthAt azvakarNakaraNake prathamasamayame hI sajvalanakaSAyoke dezaghAti jaghanyaspardhakake nIce anantaguNitahAnike kramase ananta apUrvaanubhAgaspardhako ko karatA hai| vizeSArthaH-avakarNakaraNa karaneke prathamasamayameM hI krodha-mAna-mAyA aura lobhatpa cAra saMjvalanakapAyoke apUrvaspardhaka karatA hai / apUrvasparSaka-jo spardhaka pUrvame kabhI prApta nahIM hue, kintu kSapakazreNI meM hI lazvakarNakaraNake kAlame prApta hote haiM aura jo sasArAvasthAmeM prApta honevAlepUrvaspardhakoM se manantaguNitahAnike dvArA kramazaH hIyamAna svabhAvavAle haiM ve apUrvaspardhaka haiN| 1. pA0pA0 sutta pR0 786 sUtra 460-466 / gha.pu. 6 pRSTha 365-66 / ja. dha mUla pRSTha 2025 / 2. pAni apundhaphaddayANi NAma? sasArAvatyAe puvamaladdhappasarUvANi khavagaseDhIe caiva assa pharapakSAe sambanabhamANasarUvANi pavvaphaddaehito aNataguNahANIe ovaTTijjamANasahAvANi jApi phayANi tANi apuvaphaddayANi ti bhaNNate / (ja0 gha0 mUla pRSTha 2025)
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 75] kSapaNAsAra zaGkA:--pUrvaspardhakoMke anubhAgako apavartanake dvArA anantaguNohIna karake yadi apUrvaspardhaka race jAte haiM to unako kRSTisaMjJA kyoM nahIM dI gaI ? samAdhAnaH--jinakI uttarottara vargaNAoMmeM avibhAgapraticcheda kramase vizeSaadhika yA hIna hote haiM to unakI spardhaka saMjJA hai, kintu kRSTiyoMmeM anantaguNI vRddhihAnikA krama hotA hai / anantaguNI vRddhi va hAnikA uttarottarakrama apUrvaspardhakoMmeM nahIM pAyA jAtA ataH unakI kRSTisajJA sambhava nahIM hai'| anubhAgaspardhaka do prakArake haiM-pUrvaspardhaka aura apUrvaspardhaka / pUrvaspardhaka vardhamAnakramase haiM arthAt prathamapUrvaspardhakase dvitIyaspardhakameM anubhAga bar3hatA huA hai, dvitIyase tRtIyaspardhaka meM aura tRtIyase caturtha meM anubhAga vRddhirUpa hai| apUrvaspardhakoMmeM anubhAga hIyamAnakramase haiN| prathama apUrvaspardhakase dvitIyameM, dvitoyase tRtIyameM anubhAga hIyamAna hai, yahI krama sarva apUrvaspardhakoM meM jAnanA cAhie / ___ sarva akSapaka jIvoMke sabhI karmoMke dezaghAtispardhakoMkI AdivargaNA tulya hai / sarvaghAtiyoMmeM bhI kevala mithyAtvako chor3akara zeSa sarvaghAtikarmoko AdivargaNA tulya hai, inhIkA nAma pUrvaspardhaka hai| tatpazcAt vahI prathamasamayavartI avedI jIva una pUrvaspardhakoMse cAroM sajvalanakaSAyoke apUrvaspardhakoMko karatA hai usa samaya kSapakake jo Der3haguNahAnipramANa samayaprabaddha haiM aura pUrvaspardhakoMmeM yathAyogya vibhAgake anusAra avasthita haiM, unheM utkarSaNa-apakarSaNa bhAgahArake pratibhAgadvArA asaMkhyAtaveMbhAgakA apakarSaNakarake apUrvaspardhaka banAneke liye grahaNa karatA hai / punaH unheM avantaguNitahAnike dvArA hInazaktivAle karake pUrvaspardhakoke prathamadezaghAtispardhakoMke nIce unake anantaveMbhAgameM apUrvaspardhaka banAtA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki prathamadezaghAtispardhakoMkI AdivargaNAmeM jitane avibhAga praticcheda hote haiM una avibhAga praticchedoke anantaveMbhAgamAtra hI avibhAgapraticcheda apUrvaspardhakakI sabase antima (Adi ?) vargaNAme hote haiM / ina apUrvaspardhakoMkA pramANa ananta hai jo abhavyose anantaguNA aura siddhoke anantavebhAgapramANa hai| 1. ja0 dha0 mUla pRSTha 2025 / 2. vardhamAnaM mataM pUrva hIyamAnamapUrvaka / spardhakaM dvividhaM jJeyaM spardhakakramakovida. / / (amitagati pacasaMgraha 1146) 3. jayaghavala mUla pR0 2025-26 /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 76 5] 'gaNaNAdeyapadesagaguNahAriNaTANaphayANaM tu| hodi asaMkhejadimaM averAdu varaM aAMtaguNa / / 76 // 467 / / / arthaH-gaNanAkI apekSA apUrvaspardhaka pradezaguNahAni sthAnAntarake spardhakoke asakhyAtavebhAgapramANa haiM / jaghanyaapUrvaspardhakake avibhAgapraticchedose utkRSTa apUrvaspardhaka me anubhAgasambandhI avibhAgapraticcheda anantaguNe haiM / / / vizeSArthaH- pUrvasparddha kokI AdivargaNA eka-ekavargaNA vizeSase ghaTate-ghaTate AdhI ho jAtI hai utane AyAmakA nAma, ekaguNahAnisthAnAntara hai| isame abhavyose ananta guNe aura siddhoke anantaveMbhAga spardhaka hote haiM unako utkarSaNa-apakarSaNabhAgahArase asaMkhyAta guNe bhAgahArake dvArA bhAga denepara, jo pramANa Ave utane apUrvaspardhaka hote haiM arthAt ekapradezaguNahAnisthAnAntarake spardhakoke asakhyAtaveMbhAgapramANa apUrvaspardhakokI saMkhyA (gaNanA) hotI hai, vaha sakhyA abhavyose anantaguNI aura siddhoke anantavebhAgapramANa ananta hai| prathamasamayame race gae apUrvaspardhakomeM se prathama aryAt jaghanyaspardhakakI AdivargaNAke avibhAgapraticchedasamUha sarvajIvose anantaguNA hote hue bhI uparima padokI apekSA stoka hai / dvitIyaspardhakakI AdivargaNAmeM avibhAgapraticchedasamUha anantavahubhAga adhika hai / prathamaspardhakako AdivargaNAke sadRza avibhAgapraticchedavAle paramANuoMkI saMkhyAse avibhAgapraticchedoko guNA karanepara avibhAgapraticchedasamUharUpa ekapuja hotA hai, usase dUsarespardhakakI AdivargaNAke sadRza avibhAgapraticchedavAle paramANuome sarva avibhAgapraticchedasamUha kuchakama dugunA hotA huA ananta bahubhAga adhika hai| prathamaspardhakakI AdivargaNAAyAmase (AdivargaNA pradezajase) dUsarespardhakakI AdivargaNAprAyAma vizeSahIna hai / ekaspardhaka zalAkApramANa vargaNAvizeSake barAbara vizeSahInakA pramANa hai / prathamaspardhakakI AdivargaNAke eka paramANuke avibhAgapraticchedase dvitIyaspardhakakI AdivargaNAke ekaparamANumeM avibhAgapraticcheda duguNe hote haiN| prathamaspardhakakI AdivargaNAke avibhAgapraticcheda pratispardhakakI AdivargaNAmeM duguNe-tiguNe1. ka. pA0 sutta pRSTha 786 sUtra 467 / dhavala pu0 6 10 366 / 2 ka. pA. sutta pRSTha 761 sUtra 501-2 / gha0 pu06 pR0 367 / 3 ja0 dha0 mUla pR0 2027 / 4. "maNatA bhAgA aNatabhAgA, aNatabhAgehiM uttaramaNatabhAguttara / " (ja0 dha0 mUla pRSTha 2027)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ gArthI 76] kSapaNAsAra [61 Adikramase baDhate jAte haiM / yadi prathamaspardhakako AdivargaNAAyAma aura dvitIyaspardhaka kA AdivargaNAAyAma sadRza ( samAna ) hote to prathamaspardhakakI AdivargaNAke avibhAgapraticchedasamudAyase dvitIyaspardhakako AdivargaNAMkA avibhAgapraticchedasamUha duguNA hotA hai, kintu donoM AdivargaNAAyAma sadRza nahIM hai, kyoki prathamaspardhakakI AdivargaNAAyAMmase dvitIyaspardhakakA AdivargaNAAyAma vizeSahIna hai / jitanA hIna hai usako duguNe avibhAgapraticcheda (prathamaspardhakakI AdivargaNAke eka paramANugataavibhAgapraticchedakA duguNA.) se guNA karanepara jo anantaveM bhAgapramANa guNanaphala prApta hotA hai utanA duguNA hone meM kama hai| jinakI vRddhi huI haiM aise zeSa avibhAgapraticcheda ananta bahubhAgapramANa hai, kyoMki anantavAMbhAga ghaTAnepara anantabahubhAga zeSa rahatA hai| isaprakAra yaha siddha ho jAtA hai ki prathamaspardhakako AdivargaNAke avibhAgapraticchedasamUhase dvitoyaspardhakako AdivargaNAkA avibhAgapraticchedapuMja anantabahubhAga adhika hai / isIprakAra dvitIyaspardhakako AdivargaNAse tRtoyaspardhakakI AdivargaNAke avibhAgapraticcheda kuchakama Adhese adhika hai| tRtIyaspardhakako AdivargaNAse caturthaspardhakako AdivargaNAke avibhAgapraticcheda kuchakama tRtIyabhAgase adhika haiM tathaiva paMcamAdispardha koMmeM kucha kama caturthAdibhAga adhika yathAkrama jAnanA cAhie / jaghanya paritAsaMkhyAtaspardhakakI 'AdivargaNAmeM nIce ke spardhakako AdivargaNAse kuchakama utkRSTasaMkhyAtaveMbhAga (avibhAgapraticcheda) adhika haiN| saMkhyAtabhAgakI vRddhi yahAMpara samApta ho jAtI hai / isase Age yathAkrama asaMkhyAtave bhAgako vRddhi hotI hai / jaghanyaparItAnaMtaspardhakama apanese noceke spardhaka se utkRSTaasaMkhyAtavebhAgavRddhi hotI hai| yahAM para asaMkhyAtabhAgakIvRddhi samApta ho jAtI hai| isase Upara apUrvasparzakake caramaspardhakataka anantaveMbhAgavRddhi hotI hai / jitane spardhaka Upara car3ha haiM unamese eka kama karake usase adhastanavartI spardhAkako vargaNAko bhAjita karanepara jo labdha prApta ho usase kucha kama Uparitana spardhakameM vizeSaadhikakA pramANa hotA hai aisA sarvatra jAnanA cAhie / isa prakAra apUrvaspardhakakA caramaspardhaka dvicaramasparNakase kuchakama anantavebhAga vizeSaadhika hai / isa sambandhameM alpabahutva isaprakAra hai-prayamasamayameM racita apUrvaspardhakake prathamaspardhakako AdivargaNA alpa hai, caramaapUrvaspardhakakI AdivargaNA anantaguNI hai, kyoki prathama apUrvaspardhakase ananta (abhavyoMse anantaguNe aura siddhoMke anantavebhAga) spardhaka car3hakara caramaspardhaka prApta hotA hai| pUrvaspardhakako AdivargaNA anantaguNo hai, kyoki
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] kSapaNAsAra [ gAthA 77 pUrvaspardhakako sarvajadhanyadezaghAtivargaNA anubhAga se anantaguNehIna anubhAgake dvArA apUrvaspardhakoM kI racanA hotI hai / krodha - mAna-mAyA va lobhake pUrvaspardhako meM se asaMkhyAtave bhAgakA apakarSaNa hokara krodha mAna-mAyA va lobhake dezaghAti prathamaspardhaka ke nIce tat tat - sambandhI apUrvaspardhakokI racanA hotI hai / puruSavedake navakasamayaprabaddha kI prapUrvaspardhaka - racanA nahI hotI hai, kyoki usakA anubhAga kANDakaghAta nahI hotA, usakA to pratisamaya saJjvalanakrodhame sakramaNa hotA rahatA hai / puvvANa phaDDhayANaM chettUNa saMkhabhAgadavvaM tu / kohAdI mapu phaDDayamiha kudi ahiyakamA || 77|| 468 || arthaH- saJjvalanakrodha - mAna-mAyA va lobhake pUrvaspardhakadravyako asaMkhyAta se bhAga dekara mAtra ekabhAga dravyase krodhAdike apUrvaspardhaka karatA hai / ve spardhaka adhika - krama se hote haiM / vizeSArtha :- anantAnubandhI, apratyAkhyAna va pratyAkhyAnakA kSaya ho jAnese mAtra saJjvalanakrodha, mAna, mAyA va lobhakaSAyarUpa dravya hai jisakI pUrvaspardhakasaMjJA hai | krodha- mAna-mAyA va lobhame se pratyekakaSAyake samayabaddhako DeDhaguNahAnise guNA karanepara pratyekakaSAya ke pUrvaspardhakasambandhI dravyakA pramANa prApta ho jAtA hai / isa dravyako utkarSaNa-apakarSaNabhAgahArarUpa asakhyAtase bhAga dekara ekabhAgapramANa dravyase apUrvaspardhako kI racanA hotI hai / cAroM saJjvalanakaSAyo meM se pratyeka kaSAyakI ekapradeza guNahAnisthAnAntarake asakhyAtave bhAgapramANa apUrvasvarNakokI racanA hotI hai, to bhI sarvasaJjvalanakaSAyo meM khaNDokA pramANa sama nahI hai, kyoki sajvalana krodha ke apUrva - spardhaka stoka haiM, usase sajjvalanamAna ke apUrvaspardhaka vizeSaadhika haiM, mAyAsaMjvalana ke pUrvapaka vizeSaadhika hai aura lobhasajvalanake prapUrvaspardhaka vizeSa adhika haiM / sakhyAtaveM yA asaMkhyAta veMbhAga vizeSaadhika nahI haiM, kiMtu anatavebhAgarUpase vizeSa adhika haiM / 1. jayaghavala mUla pRSTha 2027 - 2030 / 2. gha0 pu0 6 pRSTha 368 ( jayaghavala mUla pRSTha 2026 va 2030) / 3 jayaghavala mUla pRSTha 2026-27 /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 78-79 kSapaNAsAra [73 saMjvalanakrodhake spardhakoMko tatprAyogya anantase bhAgadekara ekabhAgapramANase vizeSaadhika mAnakaSAyake apUrvaspardhaka haiM / isIprakAra mAna aura mAyAkaSAyake apUrvaspardhakoMko yathAkrama tatprAyogya anantakA bhAga dekara mAyA aura lobhakaSAyake vizeSaadhika apUrvaspardhakoMkA pramANa prApta hotA hai| saMjvalanakrodha-mAna-mAyA va lobhakaSAyake apUrvaspardhakoM ko aGkasandRSTi [16 / 20 / 24 / 28] isaprakAra hai'| samakhaMDaM savisesaM NikkhiviyokaTidAdu sesadhaNaM / pakkhevakaraNasiddhaM igigouMcheNa ubhayastha // 78 // 466 // prokkaTTidaM tu hodi apuvadivaggaNAu hINakamaM / puvAdivaggaNAe asaMkhaguNahINayaM tu hINakamA // 79 // 470 // artha-apakarSitadravyamese apUrvaspardhakako AdivargaNAse lekara vizeSahInakramase dravya diyA jAtA hai, kintu pUrvaspardhakakI AdivargaNA meM saMkhyAtaguNAhona dravya diyA jAtA hai usake pazcAt vizeSahInakramase dravya diyA jAtA hai / apUrvaspardhakakI vargaNAoM meM vizeSasahita samakhaNDadravya dekara zeSadravyako isaprakAra diyA jAtA hai jisase pUrva aura apUrva donoM spardhakoMkA eka gopucchAkAra siddha ho jAve / vizeSArtha:-- apUrvaspardhakoMkI antimavargaNAmeM diye gaye dravyase asaMkhyAtaguNAhIna dravya pUrvaspardhakakI AdivargaNAmeM kyoM diyA jAtA hai use batalAte hai-apUrvaspardhaka ko antimavargaNAmeM jo dravya nikSipta kiyA gayA hai vaha pUrvaspardhakakI AdivargaNAse ekavargaNA caya (vizeSa) adhika hai| pUrvaspardhakakI AdivargaNAmeM pUrva avasthitadravyakA asaMkhyAtavAMbhAga dravya nikSipta kiyA jAtA hai, kyoMki sampUrNa dravyake asakhyAtaveMbhAgamAtra arthAt sampUrNa dravyako kucha adhika DeDhaguNahAnise bhAgadene para pUrvaspardhakakI AdivargaNAkA dravya AtA hai aura usa AdivargaNAko utkarSa-apakarSabhAgahArase khaNDita karane para apakarSita dravya prApta hotA hai / aGkasandRSTi meM sampUrNadravya 6300 hai / eka guNahAni 8 hai, Der3haguNahAni (843) 12 hai / sampUrNadravya 6300 ko kucha adhika Der3haguNahAni 12 se bhAjita karanepara 512 AdivargaNAkA dravya prApta hotA hai / isa AdivargaNA (512) ko utkarSaNa-apakarSaNa bhAgAhArase khaNDita karanepara apakarSitadravyakA 1. jayadhavala mUla pRSTha 2030 / ka0 pA0 sutta pRSTha 761 sUtra 505 se 506 /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 74 ] [gAthA 76 pramANa prApta hotA hai ataH apakarSitadravya pUrvaspardhakakI AdivargaNAke asaMkhyAtavebhAga honese yaha siddha ho jAtA hai ki pUrvaspardhakakI AdivargaNAme pUrva avasthita dravya, nikSiptadravyase asaMkhyAtaguNA hai / isIko kSetra vinyAsake dvArA spaSTa kiyA jAtA hai samastadravyako pUrvaspardhakakI AdivargaNA pramANarUpa karanepara DeDha guNahAnipramANa yAdivargaNA hotI haiM, usakA kSetravinyAsa nimna prakAra hai jisakA viSakambha AdivargaNA pramANa hai aura bAyAma DeDhaguNahAni pramANa hai / --------DeDhagaNahAni -------------------- ---110AILE--- --------.- ekaguNahAni --------------ardhaguNahAni--- isa kSetrake vipakambhako utkarpaNa-apakarpaNabhAgahAra pramANa phAliyAM karanI cAhie / unamese eka phAliko grahaNakara pRthak sthApita karanA cAhie / isa sabaMdhameM cimanaM02 dekhanA caahie| 1. sapanA mUla 22023 / jayadhavala mUla pRSTha 2034 /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 76 ] [ 75 citra naM0 2 :- utkarSaNa- apakarSaNabhAgahArase khaNDitakara ekaphAli nIce pRthak grahaNa kI gaI hai | utkarSaNa-apakarSaNabhAgahAra aGkasandRSTi me ( 5 ) hai / - DeDhaguNahAni - eka phAli bahuphAli pramANa pUrvaspardhaka kA zepa dravya kSapaNAsAra apakarSita dravya apUrva - pRthak grahaNa kiyA ekaphAlipramANa kSetra samasta apakarSita dravya hai / spardhako ke lie isadravyakA apakarSaNa kiyA gayA hai / ekaguNahAnikA bhAgahAra hai / pRthak grahaNa kI gaI phAlikA AyAma DeDhaguNahAni hai ataH asaMkhyAtaguNe apakarSaNa- utkarSaNabhAgahArako bhI Der3ha guNA karanA cAhie / isalie DeDhaguNahAniAyAmake itane khaNDa karane cAhie | dekho nimna citra na0 3 | aGkasandRSTimeM asaMkhyAtaguNA apakarSaNautkarSaNa bhAgahAra = 51 citra naM0 3 * DeDha guNahAni inameM se ekakhaNDakA AyAma apUrvaspardhaka ke AyAmake barAbara hai / ina khaNDo meM se ekakama utkarSaNa- apakarSaNabhAgahArapramANa khaNDoM ko grahaNakara pUrvakhaNDoke kSetra ke nIce sthApita karanepara apUrvaspardhaka vargaNA pUrvaspardhakavargaNAoke sadRNa ( barAvara ) pramANa dikhAI detI hai / dekho citra naM0 4 :
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 76 --ekakama utkarSaNa-apakarSaNa bhAgahAra--- citra naM.4 - - - - - - - - pUrvaspardhakokA zepadravya ekakama utkarSaNa-apayarpaNa bhAgahArapramAraNa citra na0 2 kA uparibhAga ulaTakara rakhA gayA hai| -.-DeDhagaraNahAni.- - - - - -- pUrvampardhaka pUrvaspardhaka pUrvampardhaka pUrvaspardhaka 1ma sparSaka 1 sparSaka 1 spardhaka 1a spardhaka ekAkama uttapaMNa-apArpaNabhAgahAra (5-1) pramANa apUrvaspardhaka jaba taka ina apUrvaspardhako meM apUrvasparvakoko vargaNAoM meM vargaNAvizepa (vargaNA ghaya) na milAye jAveM tabataka ina apUrvasvakokA gopucchAkAra nahIM ho sakatA / isa
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 78-79 ] kSapaNAsAra [ 77 lie apUrvaspardhakoM kI vargaNAoMke adhvAnasambandhI saMkalanapramANa vargaNAvizeSa dravya zeSakhaNDoMmeMse grahaNakara Agamaavirodhase apUrvaspardhakoko vargaNAomeM prakSepa karanA caahie| yaha saMkalanadravya ekakhaNDake asaMkhyAtavebhAgapramANa hai'| apUrvaspardhakakI caramavargaNAse dvicaramavargaNAmeM eka catuHcaramavargaNAmeM tIna vargaNAvizeSa (vargaNAcaya) adhika hai| isaprakAra prativargaNA eka-eka vargaNAvizeSa bar3hAte hue pUrvaspardhakakI prathamavargaNAtaka le jAnA caahie| ina saba vargaNAvizeSoMko jor3ane ke lie apUrvaspardhakako vargaNAoMke adhvAnakA saMkalana kahA hai| yadi apUrvaspardhakakI vargaNAokA adhvAna (vargaNAoMkI sakhyA) 20 ho to eka, do, tIna Adi 20: taka jor3aneko bIsakA saMkalana kahA jAtA hai / ekase lekara jisa sakhyAtaka saMkalana karanA ho to usa antimasaMkhyAke Adhese eka adhika antimasakhyAko guNA karanepara saMkalanakA pramANa prApta ho jAtA hai / jaise ekase bosatakakI saMkhyAoMko jor3anA hai to 304 21=210 prApta hote haiM; yaha bIsakA saMkalana hai| isI prakAra yadi 'ka' sakhyAtaka saMkalana karanA hai to [ ka.x (ka x 1) ] = ka+ka saMkalana hogaa| ('ka' sakhyA asaMkhyAta yA anantako dyotaka ho sakatI hai / ) ekaphAlipramANa apakarSitadravyake Dyor3he asaMkhyAtaguNita-apakarSaNa-utkarSaNabhAgahArapramANa khaNDa kiye gaye the (citra naM. 3) / ina khaNDome se ekakama utkarSaNaapakarSaNabhAgahArapramANa khaNDa apUrvaspardhakoke lie grahaNa kiye gae the ata: DyoDhaasaMkhyAtaguNita-apakarSaNa-utkarSaNabhAgahAra pramANa samastakhaNDo meM se ekakama apakarSaNautkarSaNabhAgahArapramANa khaNDoMke ghaTAnepara samasta zeSakhaNDoko pUrva va apUrvaspardhako meM DAla dene caahie| ve khaNDa pUrva-apUrvaspardhakomeM isaprakAra nikSipta kie jAte haiM- una zeSakhaNDoMmeMse ekakhaNDako grahaNakara pUrva meM kahe gaye ekapradezaguNahAnisthAnAntarakA bhAgahAra jo asaMkhyAta-apakarSaNa-utkarSaNabhAgahAra, usako DeDhaguNA karake jo pramANa prApta ho utane avAntara arthAt vikalakhaNDa, usa grahaNa kiye gaye eka sampUrNa (sakala) khaNDake karane cAhie unameMse pratyeka avAntara khaNDa (vikalakhaDa) kA AyAma apUrvaspardhakake AyAma barAbara hai| dekho nimna citra na0 5 : 1. jayadhavala mUla pRSTha 2034 /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78] kSapaNAsAra - [ gAthA 76 cina na0 5 ina vikala (avAntara) khaNDoMme se eka vikala khaNDako grahaNakara apUrvakhaNDoke pArzvameM denA cAhie aura zeSa samasta vikalakhaNDoko pUrvaspardhakomeM denA caahie| isIprakAra zeSa samasta sakalakhaNDoke vikala (avAntara) khaNDa karake pUrva-apUrva aGkasandRSTime spardhakome denA caahie| isaprakAra pUrvaspardhakako AdivargaNAmeM 12 khaNDa die gaye sarvavikalakhaNDokA pramANa eka sakalakhaNDake barAbara nahI hotA, kintu kiMcitUna sakalakhaNDapramANa hotA hai / yadi apakarSaNa-utkarSaNabhAgAhArapramANa vikalakhaNDa aura hote to eka sakalakhaNDa ho jAtA / isa prakAra apUrvaspardhakakI AdivargaNAme jo dravya diyA gayA hai vaha kiMcitUna eka sakalakhaNDapramANa hai| apUrvasparvakome ekakama apakarSaNa-utkarSaNabhAgahArapramANa dravya diyA gayA hai| isase siddha ho jAtA hai ki apUrvaspardhakakI antimavargaNAme nikSipta pradezAgrose pUrvaspardhakakI AdivargaNAme nikSipta pradezAgna asaMkhyAtaguNahIna hai / yahAMpara guNAkAra sAdhika apakarSaNautkarpaNabhAgAhAra hai / isalie pUrvaspardhakako AdivargaNAmeM jo pradezAgna pahalese vidyamAna haiM unake asakhyAtaveMbhAga pradezAgrokA nikSepaNa hotA hai| pUrvasparSakokI dvitIyavargaNAme vizeSahIna pradezAgna diye jAte haiM / pUrva aura apUrvaspardhakomeM diye gaye avazeSa dravya dvArA pUrva aura apUrvaspardhakokI eka gopucchAkAra bana jAtI hai| purva sparthaka - Animal
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 80-83] 79 'kohAdINamapuvvaM jeThaM sarisaM tu avaramalaritthaM / lohAdinAdivaggaNaavibhAgA hoti ahiykmaa||80||471|| sagasagaphaDayaehiM lagaje? bhAjide sagIAdi / majkevi aNaMtAo vaggaNagAyo sasANAo / / 81 // 472 // je hINA avahAre rUbA tehiM guNittu puvvaphalaM / hINabahAreraNahiye addha pubvaM phaleNa hiyaM // 82 // 473 // kohaduseseNava hidakohe takkaMDayaM tu mANatie / rUpahiyaM sagakaDayahidakohAdI samANasalA // 83 // 174 // artha-krodhAdi cAra sajvalanakaSAyoke apUrvaspardhakoMmeM utkRSTa (antima) sparvakakI AdivargaNA sadRza haiM aura jaghanya (prathama) spardhakako AdivargaNA visadRza hai| lobhAdi kaSAyoke apUrvaspardhakokI AdivargaNAmeM avibhAgapraticcheda adhikakrama lie hue haiM / / 80 / / apane-apane utkRSTaspardhakakI AdivargaNAko apane-apane spardhakoMkI sakhyAse bhAga denepara apanI-apanI bhAdivargaNA prApta hotI hai| antimaspardhakake samAna madhyame bhI cArokaghAyoMkI anantavargaNA samAna hotI hai / / 81 / / jisakA pUrvaphala arthAt AdivargaNAke avibhAgapraticcheda hIna hai usako adhika avahAra kAla (spardhakasakhyA) se guNA karanA cAhie aura pUrvaphala (AdivargaNAke avibhAgapraticcheda) adhika hai usako hIna avahArakAlase guNA karanA cAhie / / 2 / / krodhakI apUrvaspardhakasaMkhyAko mAnakapAyako apUrvaspardhakasaMkhyA meM se ghaTAnepara jo zeSa rahe usase krodhakI apUrvaspardhaka sakhyA ko bhAga denepara krodhake kANDakoMkA pramANa prApta hotA hai / usa kANDakapramANameM eka eka adhika karanese mAna-mAyA va lobha inatIna kANDakokA pramANa prApta hotA hai / apane-apane kANDakoMse apanI-apanI apUrvaspardhakasakhyAko bhAga denepara samAnazalAkA prApta hotI haiM / / 8 / / 1. ka. pA0 sutta pRSTha 761 sUtra 510 se 514 / dhavala pu0 6 pRSTha 368 / jaya dhavala mUla pRSTha 2031 / 2. gAthA 82 kA artha svakIyabuddhise kiyA hai ataH yadi azuddha ho to buddhimAna use sudhAra leveN|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 83 vizeSArthaH -- krodhAdi cAra saMjvalanakaSAyoMse pratibaddha prathamaapUrvaspardhakakI AdivargaNA lobhAdikI paripATI me yathAkrama anantabhAga adhika hai arthAt lobhakaSAyasambandhI prathamaapUrvaspardhakakI AdivargaNA meM avibhAgapraticcheda stoka, mAyAkaSAya meM anantabhAga adhika, mAnakaSAyame anantavebhAga adhika aura krodhakaSAya meM anantavebhAga adhika hai / isa paripATI kramase sthita AdivargaNAke avibhAgapraticchedoko apanIapanI apUrva spardhaka zalAkAose guNA karanepara apane-apane antimaspardhakaphI AdivargaNA prApta hotI hai jo eka dUsarekI apekSA paraspara samAnapramANavAlI haiM / prathamaspardhakakI AdivargaNAse dvitIya, tRtIyAdi spardhakokI prathamavargeNAkA gacchamAna duguNA, tiguNA Adi kramase hotA hai, isaprakAra caramaspardhaka kI AdivargaNA ke gacchamAna meM apUrvaspardhaka - zalAkApramANa guNakAra siddha ho jAtA hai / isaprakAra apane prathama apUrvaspardhakakI AdivargaNAko spardhakazalAkAse guNA karanepara caramaspardhakakI prAdivargaNAkA pramANa prApta hotA hai | ziSyagaNako isakA saralatApUrvaka bodha ho jAve jayaghavalATIkAkAra isa viSayako asandRSTi dvArA samajhAte haiM ) 80 ] krodhAdi cAra sajvalanakaSAyakI prathama apUrvaspardhakako AdivargaNA ke avibhAga [oSa - mAna-mAyA - lobha ] apUrvaspardhakazalAkA 105 84 70 60 praticchedokA mAna isaprakAra hai mAyA - lobha 24 krodha - mAna 16 20 - prathama spardhaka AdivargaNA spardhakAlA kA carama spardhaka AdivargaNA kSapaNAsAra 28 ] antima apUrvaspardhakakI AdivargaNAkA pramANa krodha mAna mAyA lobha 105 84 70 60 x 16x20x24x28 . 1680-1680-1680-1680. -=7, krodhAdi cAroM sajvalanakaSAyokI carama a spardhaka kI AdivargaraNAkA pramANa sarvatra 1680 hone se sadRza hai / krodhAdikI antimaapUrvaspardhakakI AdivargaNA hI sadRza hai yaha antadIpaka nyAyase kahA gayA hai, kyoki nIce bhI ananta apUrvaspardha kokI AdivargaNA sadRza hai / sandRSTi me krodha kI spardhakazalAkA 16 hai aura mAnakaSAyakI 20 zalAkA hai inako ghaTAnepara (20-16) zeSakA pramANa 4 hotA hai / isIprakAra mAna va mAyAkaSAyakI aura mAyA va lobhakaSAyakI spardhakazalAkAoM ko ghaTAnepara ( 24 - 20), (28-24) sarvatra zeSa 4 rahatA hai / isa 4 se krodhAdikI spardhakazalAkAome bhAga denepara kramazaH 16= 4, 8, 20 ==5, 4, 5, 6, 7 labdha prApta hotA hai / krodhasajvalana meM 24 28 = - 6, 4 1 4
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gathA 84] [81 cauthe apUrvasparzakakI AdivargaNAkA pramANa (10544) 420 hai, mAnasaMjvalana ke pAMcaveM apUrvaspardhakakI AdivargaNAkA pramANa (8445) 420 hai, mAyAsajvalanake chaThe apUrvaspardhAka kI prathamavargaNAkA pramANa (7046) 420 hai / lobhakaSAyake saptama apUrvaspardhaka kI AdivargaNAkA pramANa (6047) 420 hai / cAroM kaSAyoMmeM AdivargaNAkA pramANa 420 honese sadRza haiN| isIprakAra itanA adhvAna Upara-Upara caDhanese krodhAdi cAroM saMjvalanakaSAyomeM kramazaH AThaveM, dasaveM, bArahave aura caudahaveM apUrvaspardhakoMkI AdivargaNAkA pramANa 840 honese aura kramazaH bArahaveM, 15ve, aThArahaveM aura 21veM apUrvaspardhakokI AdivargaNAkA pramANa 1260 honese sadRza hai / apane-apane khaNDapramANakA apanIapanI apUrvaspardhaka zalAkAmeM bhAga dene se samAnalabdha prApta hotA hai / aGkasandRSTi meM jaise 16, 20, 21, 28 = 4 prApta hotA hai / pratyeka sajvalanakaSAyake labdhapramANa apUrvaspardhakokI AdivargaNA paraspara tulya hotI haiM / jaise aMkasandRSTi me saMjvalanakrodhakaSAya ke cauthe, AThaveM, bArahaveM aura solahaveM inacAra apUrvaspardhakoMkI AdivargaNA; sajvalanamAnakaSAyake pAcave, dasave, paMdrahave aura 20ve inacAra apUrvaspardhakokI AdivargaNA; saMjvalanamAyAkaSAyake chaThe, bArahave, aThArahave aura 24ve inacAra apUrvaspardhakoMkI AdivargaNA tathA sajvalanalobhakaSAyake sAtaveM, caudahave, ikkIsave aura aThAIsaveM inacAra apUrvaspardhakokI AdivargaNA, isaprakAra cAroM saMjvalana kaSAyasambandhI cAra AdivagaMNAe parasparame eka kaSAyakI AdivargaNA dUsarI kaNayako AdivargaNAke tulya hotI haiM / tulyatA batAne ke lie akasandRSTime jaise 4 sakhyA prApta hotI hai, arthasandRSTimeM anantakI saMkhyA prApta hotI hai, kyoki apUrvaspardhakazalAkAkA pramANa ananta hai / isaprakAra madhyake anantaapUrvasparzakokI AdivargaNA tulya hotI hai yaha siddha ho jAtA hai| 'tAhe davvavahAro padesaguNahANi phddddhyvhaaro| pallassa paDhamamUlaM asaMkhaguNidakkamA hoti // 84 // 475 / / artha-azvakarNakaraNake prathamasamayameM dravyake avahArase pradezaguNahAnispardhakakA avahAra asakhyAtaguNA hai, usase palyopamakA prathamavargamUla asaMkhyAtaguNA hai / 1. jayaghavala mUla pRSTha 2031 / 2. ka pA. sutta pRSTha 762 sUtra 515 se 517 / dha0 pu0 6 pR0 366 / jayagha* mUla pR0 2032 /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSepaNAsa [ gAthA' de5 vizeSArthaH - zrazvakarNakaraNa kAryake prathama samaya meM arthAt azvakarNakaraNa karaneMvAlA prathama samaya meM jisa avahArakAlake dvArA pradezAprakA apakarSaNa karatA hai usakI utkarSaNa- apakarSaNabhAgahAra saMjJA hai / vaha utkarSaNa - apakarSaNabhAgahAra uparimapadokI 'apekSA stoka hai, isase apUrvaspardhakoM kA pramANa lAne ke lie ekapradezaguNahAni sthAnA* ntarako ekabAra bhAga diyA jAtA hai aura apakarSaNa- utkarSaNabhAgahArase puna: puna: bhAga diyA jAtA hai / isalie apakarSaNa- utkarSarNa bhAgahArase ekapradezaguNahAnisthAnAntara ka bhAgahAra asaMkhyAtaguNa hai aura yaha palyake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / " isakA pramANa palyake prathamavargamUlake asaMkhyAtavebhAga hai" yaha jJAna karAneke lie "isase palyakA prathamavargamUla asaMkhyAtaguNA hai" aisA kahA gayA hai / isa bhAgahArase eka pradezaguNahAni sthAnAntara ke spardhakoM meM bhAga denese jo labdha prApta ho utane saMjvalana krodhAdike apUrvaspardhaka race jAte haiM / yaha alpabahutva Upara kahI jAnevAlI niSekaprarUpaNAkA sAdhanabhUta hai / apakarSaNa- utkarSaNabhAgRhArase apUrvasvako ke lie eka pradezaguNahA nisthAnAntarakA bhAgahAra asaMkhyAta guNA hai, isakA kAraNa yaha hai ki pradezapiNDa isapramANase diye jAte haiM jisase ki pUrvaspardhakakI vargaNAoMke sAtha apUrvaspardhaka kI vargaNA gopucchAkAra ho jAve arthAt pUrva aura apUrva donoM spardhaka milakara eka gopucchAkAra ho jaayeN| yadi apakarSaNa- utka rSaNabhAgahArase eka pradeza guNahAnisthAnAntarakA bhAgahAra asaMkhyAtaguNAhIna ho jAve to pUrvaspardhakakI vargaNAoMke sAtha apUrvaspardhaka vargaNAkI ekagopucchAkAra racanA nahI ho sakatI / apakarSita samastadravya apUrvaspardhaka adhvAnase apavartita honepara apUrvaspardhakakI ekavargaNAkA dravya pUrvaspardhaka kI, prAdivargaNA ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hotA hai' | ' 82] tAhe putrapuvassAdIdatisuvadehi | baMdho hu latAtimabhAgotti prapuvaphaDDhayadoM // 85 // 476 // artha -- usa kAlameM apUrva aura pUrvaspardhakokI prAdise lekara anantanebhAga -- spardhakoM kA udaya hotA hai tathA latAke anantaveMbhAga anubhAgasahita apUrvaspardhaka hokara 1 bandhako prApta hote haiM / : 1 1 1 . 1 1. jayaghavala mUla pR0 2032 / 2. ka0 pA0 sutta pR0 793-94 sUtra 524 se 526 / gha0 pu0 6 pR0 300 / japadhavala mUla pR0 ( 1 2036-37 /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAya gAthA 86] [83 .: vizeSArtha-tatkAla meM apUrvaspardhakarUpase pariNata anubhAgasatkarmamese asaMkhyAtaveMbhAga pradezAgrakA apakarSaNakarake udIraNA karanevAleke udayasthiti meM sarva apUrvaspardhaka, svarUpase anubhAgasatkarma upalabdha hotA hai, kintu apUrvaspardhaka rUpase pariNatasatkarma niravazeSa (pUrNa) udayame nahI AtA, kyoMki apUrvaspardhakake samAna dhanavAle jo paramANu spardhakome samavasthita haiM, uname se kitane paramANu udayako prApta hote haiM aura zeSa vahIpara avasthita rahate hai| isalie sarva apUrvaspardhAkokA udaya hotA bhI hai aura nahI bhI hotA hai / isIprakAra Adise lekara anantavebhAgataka pUrvaspardhaka bhI udaya va anudaya svarUpa haiM / pUrvasparzakome bhI sadRza dhanavAle udayake abhimukha rahane vAlokA udaya hotA hai aura tat jAtisvarUpa zeSa anudayarUpa rahate haiM, kyoki vipratiSedhakA abhAva hai| latAke anantaveMbhAgase Uparake anantabahubhAga pUrvaspardhaka niyamase anudayasvarUpa haiM, ve sabhI apane-apane svarUpase udayako prApta nahIM hote / pUrvame saMjvalanakaSAyake anubhAgakA pUrvaspardhakasvarUpase bandha latAke anantaveMbhAga spardhakasvarUpase pravRtta hote the, kintu aba usase anantaguNahIna ghaTakara prathama apUrvaspardhakase lekara latAke anantaveMbhAga anubhAgavAle spardhakataka jitane spardhaka, haiM una spardhaka-svarUpa pravRtta hote haiM, kintu pUrvakathita udayasvarUpa spardhAkose bandhasvarUpa spardhaka anantaguNehIna anubhAgavAle hote haiM, kyoki yahAMpara bandhase udaya anantaguNA hotA hai / yaha saba azvakarNake prathamasamayakI prarUpaNA hai' / . *vidiyAdisusamayesu vi paDhamaM va apUvvaphaDDhayANa vihI / / 'Navari aNaMtaguNaNaM hINo anubhAga paDisamayaM // 86 // 477 // 1. jayadhavala mUla pRSTha 2036-37 / 2. ka. pA. sutta pRSTha 764 sUtra 527 va 528 / dhavala pu 6 pRSTha 370 / ja. gha. mUla pRSTha 2037 / 3. gAthA 86 ke uttarArdha meM mudritaprati (zAstrAkAra) meM pATha Tita thA usake sthAnapara "Navari aNata guNUNa badho anubhAga paDisamayaM" yaha pATha rakhA hai jo ki ka pA suttake cUNisUtra 528 pRSTha 746 va jayaghavala mUla paSTha 2037 ke viSayAnusAra kiyA hai so sUtra isaprakAra hai (aNubhAMgabadho aNataguNahINo) isa AdhArase 477 gAthA ke uttarArdhame jo pATha pUrti kI hai use vidvadjana vicAreM yadi azuddha pratIta ho to zuddha kara leve / hamane uparyukta AdhArase svakIya vRddhidvArA pATha pUrti kI hai|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 ] kSapaNAsAra [gAthA 87 artha-dvitIyAdi samayomeM bhI apUrvaspardhAkavidhi prathamasamayake samAna hai, kintu anubhAgavandha pratisamaya anantaguNAhIna hotA hai / vizeSArtha-azvakarNakaraNake prathamasamayame jisaprakAra sthitikANDaka anubhAgakANDaka aura sthitibandha hote haiM usoprakAra azvakarNakaraNake dvitIyAdisamayomeM bhI hote haiM, kintu pratisamaya vizuddhike baDhane se aprazastaprakRtiyokA anubhAgabandha anantaguNAhIna hotA hai / cAroM saMjvalanakaSAyoMkA jitanA anubhAgabandha prathamasamayame huA thA usase anantaguNAhIna anubhAgabandha dvitIyasamayame hotA hai, tRtIyasamayame usase bhI anantaguNAhIna anubhAgavandha hotA hai| Ageke pratyekasamayame bhI anubhAgabaMdha anantaguNA ghaTate hue hotA hai| isIprakAra anubhAgodayake viSayameM jAnanA cAhie / vizuddhike vaDhanese pratisamaya zreNirUpase asaMkhyAtaguNe pradezAgrakA apakarSaNakarake guNazreNIme nikSepaNa karatA hai| 'NavaphaTTayANa karaNaM paDisamayaM evameva Navari tu| davvamasaMkhejjagaNaM phaDDhayamANaM asaMkhagugNahINaM // 87 // 478 // artha-(azvakarNakaraNake) prathamasamayake samAna hI pratyekasamayamai navIna spardhakoko racanA hotI hai, kintu itanI vizeSatA hai ki yahAM dravya to kramase asakhyAta guNA baDhatA huA apakarSaNa karatA hai aura navInaspardhAkokI racanA asaMkhyAtaguNIasakhyAtaguNIhIna hotI hai / vizeSArtha-azvakarNakaraNake prathamasamayameM apakarSitadravyase apUrvaspardhakoMkI racanA huI thI, usIprakAra azvakarNakaraNake dvitIyAdisamayomeM bhI apakarSita dravyase navIna apUrvasarjakokI racanA hotI hai aura purAne arthAt pahale samayome race gae apUrvasparNakoMme bhI apakarSita dravya diyA jAtA hai, kintu itanI vizeSatA hai ki pratisamaya jo pradezAgra apakarSita kiye jAte haiM unakA pramANa asakhyAtaguNA-asakhyAtaguNA hotA jAtA hai aura navIna apUrvaspardhaka race jAte haiM unakI saMkhyA pratisamaya asakhyAtaguNIasaMkhyAtaguNohIna hotI jAtI hai| arthAt prathamasamaya meM jitane pradezAgrokA apakarSaNa huA thA usase asaMkhyAtaguNe pradezAgrokA apakarSaNa dvitIyasamayameM hotA hai usase 1. ka. pA0 sutta pRSTha 764 sUtra 526-30 / dhavala pu0 6 pRSTha 370 / ja. dha mUla pRSTha 2037-38 /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 88 ] kSapaNAsAra [85 asaMkhyAtaguNe pradezAgra tRtIyasamayamai apakarSita hote haiN| pradezAgrake apakarSaNa honekA yahI krama caturthAdi samayoMmeM bhI hai, isaprakAra guNazreNi asaMkhyAtaguNI hai / prathamasamayamai jo apUrvaspardhaka nirvatita haiM dvitIyasamaya meM ve bhI race jAte haiM aura unase asaMkhyAtaguNe hIna anya bhI navIna apUrvaspardhakoM kI racanA hotI hai| prathama aura dvitIyasamayoMmeM jo apUrvaspardhaka nirvatita hue haiM tRtIyasamayameM ve bhI race jAte haiM (unameM bhI sahazaanubhAgavAlA apakarSitadravya diyA jAtA hai) aura dvitIyasamayamai racita navInaapUrvaspardhakoMse asaMkhyAtaguNahIna navInaapUrvaspardhaka race jAte haiM / yahIkrama caturtha Adi samayoMmeM viracita navInaapUrvaspardhakoMke viSayameM bhI jaannaa| 'paDhamAdisu dijjakarma takkAlajaphaDDayANa carimotti / hINakama se kAle asaMkhaguNahINayaM tu hINakamaM // 88 // 476 // artha-usI samaya (kAla) meM race gae navInaapUrvaspardhakoMkI AdivargaNAse antimavargaNAtaka pradezAna hInakramase diye jAte haiM tadanantara pUrvasamayoMmeM race gaye apUrvaspardhakoMkI AdivargaNAmeM asakhyAtaguNAhIna dravya diyA jAtA hai aura dvitIyAdi vargaNAoM meM vizeSahIna kramase diyA jAtA hai / vizeSArtha-dvitIyasamayameM racita navIna apUrvaspardhakoMkI AdivargaNAmeM bahutapradezAgna diye jAte haiM, dvitIyavargaNAmeM vizeSa (caya) hIna pradezAgna diye jAte hai / isa. prakAra anantaravartIvargaNAomeM vizeSahIna kramase tabataka diye jAte haiM jabataka navInaapUrvaspardhakokI antimavargaNA prApta hotI hai| pazcAt unako antimavagaMNAse prathamasamayameM nirvatita apUrvaspardhakokI prathamavargaNAme asakhyAtaguNe hIna pradezAgna diye jAte haiM tathA unhI apUrvaspardhakoko dvitIyavargaNAme usase hona pradezAgra diye jAte hai| yahAse lekara anantaravartI sabhI vargaNAome vizeSa (caya) hona kramase pradezAgna diye jAte haiM / pUrvaspardhakoMkI Adi (prathama) vargaNAme vizeSahIna hI pradezAgra diye jAte haiM zeSa vargaNAo meM bhI vizeSahIna-vizeSahIna pradezAna diye jAte haiN| tRtIyasamayameM viracita asaMkhyAtavebhAgamAtra navIna apUrvaspardhakoko AdivargaNAmeM bahutapradezAgra diyA jAtA hai, dvitoyavargaNAme vizeSa (caya) hIna pradezAgna diye 1. ka. pA0 sutta pRSTha 764-65 sUtra 533 se 535 evaM 537 se 536 taka / dhavala pu06 pRSTha 370-71-72 /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ] kSapaNAsAya [ gAthA 86-60 jAte haiM / isaprakAra pranantaravartI vargaNAoM meM vizeSahIna kramase unhIM navIna- apUrva - spardhakoko antimavargaNAtaka pradezAgra diye jAte haiM, usase dvitIyasamaya meM nirvartita apUrvaspardhakokI prathamavargaNAmeM basakhyAtaguNahIna pradezAgra diyA jAtA hai / vahAMse lekara dvitIyAdi vargaNAome sarvatra ( pUrva - apUrvaspardhako kI vargaNAo meM ) vizepahIna kramase pradezAna diye jAte haiM' / , 7 "paDhamAdisu dissakamaM takkAlajaphaDyANa carimotti / hI kama se kAle hINaM hINaM kamaM tatto // 86 // 40 // + artha - usa vivakSitasamaya meM race gae navIna apUrvaspardhakokI prathamavargaNA se lekara antimavargaNAtaka hI krama se aura usa vivakSitasamaya se pUrva samaya ke apUrva - pUrvaspardhakokI vargaNAnome bhI anantara kramazaH hIna-hIna pradezAna dikhAI dete haiM / - vizeSArtha - azvakarNakaraNa ke dvitIyasamaya me apUrvaspardhAkokI athavA pUrvaspardhakoMkI eka-eka vargaNAme jo pradezAgra dikhAI detA hai vaha navIna apUrvaspardhakokI prathamavargaNA meM bahuta aura zeSa sabhI vargaNAo meM anantarakramase vizeSahIna hai / tRtIyasamaya meM bhI yahI krama hai arthAt jo pradezAna dikhatA hai vaha navIna apUrvaspardhakakI prathamavargaNA meM bahuta tathA Upara anantarakramase sabhIvargaNAo meM vizeSahIna hai / jo krama tRtIyasamaya meM hai vahI krama prathama anubhAgakANDakake utkIrNa honeke antimasamayataka uparimasamayoM meM bhI hai / 1 isaprakAra prathamaanubhAgakANDakaghAta honepara kyA hotA hai so kahate haiM-'paDhamANubhAgakhaMDe paDide aNubhAgasaMtakammaM tu / lobhAdataguNidaM ucariM vitaguNidakamaM // 60 // 481 // artha-prathamaanubhAgakhaNDake, patana honepara lobhakaSAyase Upara anantaguNA anubhAga hotA hai / isaprakAra anubhAga satkarma meM anantaguNA krama ho jAtA hai / 1 jayadhavala mUla pRSTha 2038 - 36 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 764-65 sUtra 536 eva 540-41 / dhavala pu0 6 pRSTha 371-72 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2036-40 // 4. ka0 pA0 sutta pRSTha 765 sUtra 542 se 548 / dhavala pu0 6 pRSTha 372 /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7 gAyA 61-62 ] kSapaNAsAra - vizeSArtha-prathamaanubhAgakANDaka utkIrNa hone ke antimasamayase anantara agale samaya meM anubhAgasattva meM vizeSatA ho jAtI hai jo isaprakAra hai-saMjvalanalobhameM anubhAgasattva stoka hai, usase saMjvalanamAyAmeM anubhAgasattva anantaguNA hai, usase saMjvalanamAnakA anubhAgasattva anantaguNA hai aura usase bhI saMjvalanakrodhakA anubhAgasattva anantaguNA hai / isase Age sampUrNa azvakarNakaraNakAlameM yahI krama hai'| 'Adolasla ya paDhame NivvattidaapuvaphaDDayANi bahU / ' paDisamayaM plidovmmuulaasNkhejjbhaagbhjiykmaa||61||482|| artha-AMdola arthAt azvakarNakaraNake prathamasamayameM nirvatita apUrvaspardhaka bahuta haiM usake Age prati samaya palyopamake vargamUlake asaMkhyAtavebhAgase bhAjita kramase haiN| - vizeSArtha-azvakarNakaraNake prathamasamayameM jo apUrvaspardhaka race gae haiM unakI saMkhyA bahuta hai, dvitIyasamayameM jo navIna apUrvaspardhaka race gae haiM unakI saMkhyA asaMkhyAtaguNIhIna hai / prathamasamayameM race gae apUrvasparzakoMkI saMkhyAko palyake prathamavargamUla ke asaMkhyAtaveMbhAgase bhAjita karane para jo labdha prApta ho utane dUsare samayamai racita navIna apUrvaspardhaka haiM / dvitIyasamayake apUrvaspardhakoMko palyake prathamavargamUlake asaMkhyAtaveMbhAgase bhAjita karanepara jo prApta ho tatpramANa tRtIyasamaya meM navIna apUrvaspardhaka race jAte haiM / isaprakAra azvakarNakaraNakAlame pratisamaya jo navInaapUrvaspardhaka race jAte haiM ve kramase asaMkhyAtaguNehIna hote jAte haiM / asakhyAtaguNAhIna prApta karaneke lie pUrvake apUrvaspardhakoko palyopamake prathamavargamUlake asakhyAtagebhAgase bhAjita kiyA jAtA hai / "Adolassa ya carime apuvAdimavaggaNAvibhAgAdo / do caDhimAdINAdI caDhidavvA mettaNataguNA // 62 // 483 // artha-AMdolakaraNa arthAt AzvakarNakaraNakAla ke antimasamayame prathamaspardhaka kI AdivargaNAke avibhAgapraticchedase dvitIyAdi spardhAkokI AdivargaNAke avibhAga 1. jayaghavala mUla pRSTha 2040 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 766 sUtra 546 se 553 / dhavala pu0,6 pRSTha 372 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2041 / 4. ka. pA. sutta pRSTha 766 sUtra 554 se 557 taka / dhavala pu0 6 pRSTha 372-73 /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 88] [gAthA 63-65 praticcheda duguNe Adi haiM / antimaspardhakakI prathamavargaNAke avibhAgapraticcheda anantaguNe haiM / vizeSArthaH- azvakarNakaraNake antimasamayame lobhakaSAyakI prathamaapUrvaspardhakasambandhI AdivargaNAme avibhAgapraticcheda stoka haiM / dvitIya apUrvaspardhakakI prathamavargaNAme avibhAgapraticcheda duguNe aura tRtIyaspardhakako prathamavargaNAma avibhAgapraticcheda tiguNe haiN| isaprakAra prathamaspardhakakI prathamavargaNAsambandhI avibhAgapraticchedAgrase jitanaveM spardhakakI prathamavargaNAke avibhAgapraticchedAnakA saMkalpa ho utanaveM spardhakakI prathamavargaNAmeM prathamaspardhakasambandhI prathamavargaNAke avibhAgapraticchedAgrase utanAguNA avibhAgapraticchedAgra hotA hai / isaprakAra anantaspardhaka caDhanepara anantaveM spardhakakI prathamavargaNAke avibhAgapraticchedAnakA guNAkAra ananta hai / antimaspardhakakI prathamavargaNAke avibhAgapraticcheda anantaguNe haiM, yaha kathana ekaparamANusambandhI avibhAgapraticchedakI apekSA kiyA gayA hai sarvaparamANukI apekSA kiMcitUna duguNA tiguNA Adi krama liye hai, kyoMki prativargaNAmeM paramANukI sakhyAhIna hotI jAtI hai / isIprakAra mAyA, mAna aura krodhake apUrvaspardhakoMme avibhAgapraticchedasambandhI alpabahutva jAnanA caahie'| . 'Adolassa ya paDhame rasakhaMDe pADide apuvvaado| kohAdI ahiyakamA padesaguNahANiphaDDhayA tatto // 3 // 484 // hodi asaMkhenaguNaM igiphaDDhayavaggaNA aNaMtaguNA / tatto aNaMtaguNidA kohassa apuvvaphaDDhayANaM ca // 64 // 485 // mANAdINahiyakamA lobhagapuvvaM ca vaggaNA tesi / kohoti ya aThThapadA aNaMtaguNidakkamA hoti // 65 // 486 // artha-AMdolakaraNa arthAt azvakarNakaraNake prathama anubhAgakhaNDake patita honepara krodhAdike apUrvaspardhaka vizeSaadhika kramase haiN| pradezaguNahAnike spardhaka usase 1. jayazvala mUla pR0 2041 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 766-67 sUtra-558 se 577 / dhavala pu0 6 pR0 373 / jayadhavala mUla pRSTha 2042-2043 /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 65 ] kSapaNAsAra [89 asaMkhyAtaguNe hai, eka spardhakasambandhIvargaNA anantaguNI haiM, usase anantaguNI krodhakI apUrvaspardhakavargaNAeM haiM isase mAnAdi kaSAyoMmeM vizeSAdhika kramase haiM, lobhake pUrvaspardhaka aura unakI vargaNAoMse krodhaparyanta AThapada anantaguNita kramase haiM / vizeSArthaH-azvakarNakaraNa ke prathama anubhAgakANDakake naSTa honepara saMjvalanakaSAyoke zeSa anubhAgasambandha alpabahutva isaprakAra hai-krodhakaSAyake apUrvaspardhaka sabase stoka haiM usase mAnakaSAyake apUrvaspardhaka vizeSaadhika haiM, usase mAyAkaSAyake apUrvaspardhaka vizeSaadhika aura isase lobhakaSAyasambandhI apUrvaspardhaka vizeSa adhika haiM / inase bhI ekapradezaguNahAnisthAnAntarake spardhaka asaMkhyAtaguNe haiM, kyoki apUrvaspardhaka ekapradezaguNahAnisthAnAntarake spardhakoke asakhyAtaveMbhAgapramANa haiM / ekaspardhakakI vargaNAe anantaguNI hai, kyoMki pUrva yA apUrvaspardhakomeM ekaspardhakasambandhI vargaNAe abhavyoMse anantaguNI aura siddhoMke anantavebhAga haiM, sarvaspardhakoM meM vargaNAoMkA pramANa sadRza hai / sajvalanakrodhakI apUrvaspardhakavargaNAeM anantaguNI haiM, kyoki saMjvalanakrodhake apUrvaspardhaka ananta haiM tathA tatsambandhI vargaNAeM ekapradezaguNahAnisthAnAntarake spardhakoM se asaMkhyAtaveMbhAgaguNI haiM / ekaspardhakasambandhI vargaNAoMko ekapradezaguNahAnisthAnAntara ke spardhakoke asakhyAtavebhAgapramANa spardhakose guNA karanepara saMjvalanakrodhake sarva apUrvaspardhAkoMkI saMkhyA prApta ho jAtI hai jo ekaspardhakasambandhI vargaNAoMse anantaguNI haiM, usase saMjvalanamAnake apUrvaspardhakasambandhI vargaNAeM vizeSaadhika hai, usase sajvalanamAyAke apUrvaspardhakokI vargaNAe vizeSaadhika haiM tathA isase saMjvalanalobhakaSAyake apUrvaspardhAkoM kI vargaNAe vizeSa adhika haiM, kyoMki apUrvaspardhAka vizeSaadhika kramase hai| lobhakaSAyake pUrvaspardhaka anaMtaguNe haiM, kyoki pUrvaspardhakoMke anantaveMbhAgapramANa apUrvaspardhaka haiM, apUrvaspardhaka ekapradezaguNahAnisthAnAntarake asaMkhyAtaveMbhAga haiM / apUrvaspardhAkoMko ekaspardhakavargaNAse guNAM karanepara apUrvaspardhakakI vargaNAkA pramANa prApta hotA hai / pUrvaspardhakoMke anantaveMbhAgapramANa pUrvaspardhakasambandhI nAnAguNahAnizalAkAse ekaspardhakako vargaNA anantaguNIhIna hai isalie apUrvaspardhakavargaNAoMse pUrvaspardhaka anantaguNe haiM yaha siddha ho jAtA hai| sajvalanalobhake pUrvaspardhakoMkI vargaNA anantaguNI haiM, yahAM guNakAra ekaspardhakasambandhI vargaNAzalAkA hai / mAyAkaSAyake pUrvaspardhaka lobhakaSAyake pUrvaspardhakoMse manantaguNe haiM, kyoki anubhAgakhaNDake naSTa ho jAnepara lobhAdi saMjvalanakaSAyoke pUrvaspardhaka
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60] kSapaNAsAra [gAyA 96 anantaguNitavRddhi kramase avasthita ho jAte haiM / isaprakAra lobhasaMjvalanake pUrvaspardhakoMse mAyAsajvalanake pUrvaspardhakoMkA ananta guNApanA visavAdase rahita hai / zaGkA-lobhasaMjvalanake pUrvaspardhakoMse anantaguNI vargaNAoMse mAyAspardhaka anantaguNe kaise ho sakate haiM ? samAdhAna-yaha koI doSa nahI, kyoMki vargaNAzalAkAguNakArase spardhakazalAkAguNakAra anantaguNA hai| saMjvalanalobhake pUrvaspardha koMko vargaNAkA pramANa prApta karaneke lie jisa anantarUpa saMkhyAse guNA kiyA jAtA hai usa anantasaMkhyAse anantaguNI vaha saMkhyA hai jisase saMjvalanamAyAke pUrvaspardhaka prApta karane ke lie lobhasaMjvalana ke pUrvaspardhakoko guNA kiyA jAtA hai / saMjvalanamAyAke pUrvaspardhakoMse saMjvalanamAyAke pUrvaspardhakasambandhI vargaNAe anantaguNI haiM usase mAnakaSAyake pUrvaspardhaka anantaguNe aura unhIkI vargaNAe unase anantaguNI, usase krodhakaSAyake pUrvaspardhaka anantaguNe tathA usase unhIkI vargaNAeM anantaguNI haiN| rasa ThidikhaMDANevaM saMkhejasahassagANi gaMtUNaM / tattha ya apuvaphaDDayakaraNavihI NiTTidA hodii||66||487|| artha-isaprakAra saMkhyAtahajAra anubhAgakANDaghAta va sthitikANDakaghAta vyatIta ho jAnepara vahAM apUrvasparSakakaraNakI vidhi pUrNa hotI hai / vizeSArtha-hajAroM anubhAgakANDaka ho jAnepara ekasthitikANDaka hotA hai| saMkhyAtahajAra sthitikANDaka aura unase hajAroMguNe anubhAgakANDakoMke antarmuhUrtakAla ke dvArA pratisamaya apUrvaspardhakoko racanA kriyA hotI hai / isaprakAra antarmuhUrta kAlataka azvakarNakaraNa pravartamAna rahatA hai, kyoki eka antarmuhUrta kAlameM hI sakhyAtahajArasthitikANDakoM aura unase hajAroMguNe anubhAgakANDakoM ke dvArA apUrvaspardhakoMko racanA pUrNa ho jAtI hai| . - 1. jayadhavala mUla pRSTha 2042-43 / 2. "evamaMtomuttamassakagNakaraNa" (ka. pA0 sutta pR0 767 sUtra 578; 10 pu0 6 pRSTha 373) jayadhavala mUla pRSTha 2043 /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 67-66] kSapaNAsaura [6 'hayakaeNakaraNacarime sNjlnnaannttuvsstthidibNdho| vassANaM saMkhejjasahassAMNi havaMti sesANaM // 17 // 48 // artha-azvakarNakaraNake antimasamayameM saMjvalanakaSAyoMkA AThavarSapramANa sthitibandha hotA hai aura zeSakarmokA sakhyAtahajAravarSavAlA sthitibandha hotA hai| vizeSArtha-azvakarNakaraNakAlake prathamasamaya meM saMjvalanakaSAyakA baMdha aMtarmuhUrtakama 16 varSa aura jJAnAvaraNAdi zeSakarmoMkA sthitibandha saMkhyAtahajAravarSa hotA thaa| jaba apUrvaspardhaka nirvartanAkA caramasaMmaya hotA hai usasamaya saMjvalanakrodha-mAna-mAyAlobhakA sthitibandha ghaTakara jo bandha hotA hai usa bandhakI sthiti AThavarSamAtra hotI hai, kintu jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya ina tIna ghAtiyAkarma tathA vedanIya, nAma aura gotra ina tIna aMghAtiyAkarmokA arthAt ina chahoMkarmoMkA sthitibandha hajAroM sthitibadhApasaraNake dvArA sakhyAMta guNA ghaTakara saMkhyAtahajAravarSapramANa hotA hai, kyoMki ye chahakarma mohanIyakarmakai samAna atiaprazasta nahIM hai| ThidisattamaghAdINaM asaMkhavarasANa hoti ghAdINaM / vassANaM saMkhejjasahaslANi havaMti NiyameNa // 8 // 486 // artha-adhAtiyAkarmokA sthitisattva asaMkhyAtavarSapramANa aura dhAtiyAkarmoMko sthitisattva saMkhyAtahajAravarSakA niyamase hotA hai / vizeSArtha-azvakarNakaraNake caramasamayameM nAma, gotra va vedanIya ina tIna aghAtiyAkarmIkA sthitisatkarma asaMkhyAtavarSa aura jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, moDanIya evaM antarAya ina cAra ghAtiyokarmoMkA sthitisattva saMkhyAtahajAravarSa hotA hai / isaprakAra azvakarNakaraNakA kAla samApta hotA hai| Age bAdarakRSTikaraNakekAlakA pramANa jAnane ke lie gAthAsUtra kahate haiM--- chakkamme saMchuddha kohe kohasta vedagaddhA jaa| tassa ya paDhamatibhAgo hodi hu hayakaraNakaraNaddhA // 66 // 460 // - 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 797 sUtra 579-80 / dhavala pu0 6 pRSTha 374 / jayadhavala mUla pRSTha 2044 / 2 ka. pA. sutta pRSTha 767 sUtra 581-82 / dhavala pu. 6 pRSTha 374 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2044 /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] [ gAthA 100 vidiyatibhAgo kiTTIkaraNaddhA kidvivedagakhA hu | sadiyatibhAgo kiTTIkaraNo hayakaraNakaraNaM ca // 100 // 461 // kSapaNAsAra artha -- (chaha nokaSAyoM ko saMjvalana krodha meM saMkramaNakarake nAza karaneke anantaravartI samaya se lekara antarmuhUrtamAtra jo krodhavedakakAla hai usameM sakhyAtakA bhAga dekara bahubhAgake samAnarUpase tona bhAga karate haiM tathA avazeSa ekabhAgako sakhyAtakA bhAga dekara unameM se bahubhAgako prathama tribhAgame evaM avaziSTa ekabhAga meM saMkhyAtakA bhAga dekara bahubhAga dUsare tribhAgame tathA avazeSa eka bhAgako tRtIya tribhAgameM jor3ate haiM / ) isa - prakAra karate hue prathamatribhAga kucha adhika huA aura vaha apUrvaspardhaka sahita azvakarNakaraNakA kAla hai so pahale ho hI gayA / dvitIyatribhAga kicit Una hai so cAra saMjvalanakaSAyokA kRSTi karanekA kAla hai jo aba pravRttamAna hai eva tRtIyatribhAga kicit Una hai jo ki krodhakRSTikA vedakakAla hai jo Age pravRttamAna hogA / isa kRSTikaraNakAlame bhI azvakarNakaraNa pAyA jAtA hai, kyoMki yahAM bhI azvakarNa ke AkArarUpa sajvalanakaSAyokA anubhAgasattva yA anubhAga kANDaka hotA hai ataH yahAM kRSTisahita azvakarNakaraNa pAyA jAtA hai / / vizeSArtha - hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ina chaha nokaSAyarUpa karmaprakRtiyoM kA sajvalanakrodhameM saMkramaNa hokara naSTa ho jAnepara antarmuhUrta pramANa krodha vedakAla hotA hai / usake tIca bhAga hote haiM; una tIna bhAgoM mese prathamabhAga sabase bar3A hotA hai, dvitIyabhAga usa prathamabhAgase vizeSahIna hotA hai aura tRtIyabhAga isa dUsare bhAgase bhI hIna kAlavAlA hotA hai vaha isaprakAra hai - krodha vaidakakAlako saMkhyAtase bhAjitakara usame se bahubhAgake tIna samakhaNDa hote haiM / krodhavedakakAla jo saMkhyAtavAM ekabhAga zeSa rahA usako punaH saMkhyAtase bhAgadekara bahubhAga prathama tribhAga meM milAnepara prathamabhAgasambandhI kAlakA pramANa hotA hai, zeSa eka bhAgako punaH sakhyAta se bhAgadekara bahubhAga dvitIya bhAga meM milAne se dvitIyabhAga ke kAlakA pramANa hotA hai / zeSa ekabhAgako tRtIya bhAga meM milAnepara tIsarebhAga ke kAlakA pramANa hotA hai / isa hona kramaseM krodhavedakakAlake tInakhaNDa haiM / yadyapi sthUlarUpase pratyekabhAgako tribhAga kahA gayA hai. tathApi ve krodhavedakakAla ke tribhAgase kucha hIna yA adhika haiM / una tIna bhAgoM maiM se prathamabhAga azvakarNakAla hai, dvitIyabhAga kRSTikaraNakAla hai aura tRtIyabhAga kRSTivedakakAla haiM /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 101-102 ] - kSapaNAsAra azvakarNakaraNake samApta honepara arthAt prathamabhAgakA kAla samApta honepara tadanantarakAlameM anyasthitibandha hotA hai / jo cAroM saMjvalanakaSAyoMkA antarmuhUrtakama AThavarSa hai aura karmoM kA sthitibandha pUrvake sthitibandhase saMkhyAtaguNAhIna hai anya anubhAgakANDaka hotA hai / anya sthitikANDaka hotA hai jo ki mohanIya, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya ina cAra ghAtiyAkarmoMkA saMkhyAtasahasravarSa hai aura nAmagotra, vedanIya ina tIna aghAtiyAkarmoMkA asaMkhyAtabahumAga haiN'| kRSTikaraNakAlameM azvakaraNa bhI hotA hai, kyoMki anubhAgako apekSA kRSTiyoM kI racanA azvakarNakaraNa bhI hotA hai jisake dvArA saMjvalanakaSAyarUpa karma kRza kiyA jAtA hai, usakI kRSTi yaha sArthaka saMjJA hai / yaha kRSTikA lakSaNa hai / kohAdINaM sgsgpuvaapuvgdphddddhyehito|| ukkaDDidUNa davvaM tANaM kiTTI karedi kame // 101 // 462 / / artha-krodhAdike apane-apane pUrva-apUrva spardhAkoMse apakarSita dravyake dvArA kramase kRSTiyAM karatA hai / vizeSArtha-kRSTikAraka prathamasamaya meM krodhake pUrga aura apUrvaspardhAkoMse pradezAgnakA apakarSaNakara krodha kRSTiyoMko karatA hai / mAnake pUrva-apUrvasparzakoMse pradezAgrakA apakarSaNakara mAnakRSTiyoMko karatA hai| mAyAke pUrva aura apUrvaspardhakoMse pradezAgrakA apakarSaNakara mAyAkRSTiyoko karatA hai / lobhake pUrva apUrvasparNakoMse pradezAgra kA apakarSaNakara lobhakRSTiyoMko karatA hai / ukkaTTidadavvassa ya pllaasNkhejbhaagbhubhaago| bAdarakidviNibaddho phaDDhayage sesaigibhAgo // 102 // 463 / / artha-apakarSitadravyako palyake asaMkhyAtaveMbhAgase bhAjitakara usameM se bahubhAgadravya bAdarakRSTiyoM meM diyA jAtA hai aura ekabhAga pUrva-apUrvaspardhako meM diyA jAtA hai| 1. ka. pA. sutta pRSTha 767-768 sUtra 585-588 / 2. "kisaM kammaM kada jamhA, tamhA kiTTI / / 733 / / evaM lakkhaNaM // 734 // (ka. pA. sutta pR. 808) 3. dhavala pu0 6 pRSTha 374-375 /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSepaNAsA [gAthA 103-104 vizeSArtha - Der3ha guNahAni samayaprabaddhapramANa sattA dravya hai, isako apakarSaNabhAgahArase bhAga dene para jo labdhaM Ave vaha apakarSitadravya hai / usa apakarSita dravyakoM palyopamake asaMkhyAtarvaibhAgase bhAjita karanepara jo dravyaM prApta ho vaha to pUrva aura apUrva spardhakoM mai nikSipta kiyA jAtA hai / zeSa bahubhAgadravya se bAdarakRSTiyA nirvartita hotI haiM iseprakAra apakapitadravyakA vibhAjana hotA hai | 4] kiTTI igiphaTa vaggaNa saMkhANAMta bhAgo du / . ekke varka mhi kasAe tiyaMti havA aAMtA vA // 103 // 464 // artha - kRSTiyokI saMkhyA eka spardhakakI vargaNAoMke ananta bhAga hai' / ekaeka kaSAyakI tIna-tIna kRSTiyAM athavA anantakRSTiyAM hai / vizeSArtha - cAroM kaSAyoMkI kRSTiyAM gaNanAse ekaspardhakakI vargaNAoMkI saMkhyAko anantakAbhAga denese jo labdha prApta ho utanI haiM arthAt ananta haiM, kintu saMgraha - kI apekSA sagrahakRSTi 12 haiM, kyoki krodha - mAna-mAyA-lobha ina cAroM kaSAyome se pratyekako tIna-tIna saMgrahakRSTiyA hai / eka - eka saMgrahakRSTikI ananta avayava kRSTiyo hotI hai isakAraNa se "athavA ananta hotI hai" aisA kahA gayA hai / akasAyakasAyANaM davvassa vibhaMjaNaM jahA hodI / kihissa taba have koho kasAyapaDibaddhaM // 104 // 465 // artha- - akaSAya arthAt nokaSAya aura kaSAyameM dravya ( samayabaddha) kA jisa prakAra vibhAjana hotA hai usIprakAra kRSTiyoM meM bhI dravyakA vibhAjana hotA hai, kintu pAyakA dravya krodhakRSTi maiM sammilita hotA hai / 1. dhavala pu0 6 pRSTha 375 2. ghabala pu0 6 pa 376 / "tAzca kiTTayaH paramArthato'nantApi syurajAti bhedApekSayA dvAdaza varupyante, ekaikasya kapAyasya tisrastisra: / " ( jayadhavala pu0 6 pRSTha 381 Ti0 na0 5 ) "ekkekamma phasAe tiSNi tiNi kiTTIo tti evaM tiga tiga" ka. pA sutta pRSTha 806 sUtra 714 | 3 "ekke pikasse margaha kiTTIe bhaNatAo kiTTIo tti deNa adhavA aNatAo jAdA / (ka0 pA0 mukta pRSTha 506 sUtra 715 /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 104 ] kSapaNAsAra vizeSArtha-vibhAjanadvArA samayaprabaddhakA jitanA dravya cAritramohako milatA hai usamese AdhA nokaSAyasambandhI hai aura AvA krodha-mAna-mAyA-lobha ina cAra kaSAya sambandhI hai / isaprakAra pratyeka kaSAyako cAritramohasambandhI ardhadravyakA caturtha bhAga milatA hai arthAt krodhakaSAyakA cAritramohanIya dravyakA AThavAMbhAga tathA mAnakA, mAyAkA aura lobhakA bhI cAritramohanIyadravyakA AThavAM-AThavAM bhAga hai| nokaSAyasvarUpa cAritramohanIyakA AdhAdravya hai / kSapaka anivRttikaraNakAlake sakhyAta bahubhAga vyatIta ho jAnepara 13 prakRtiyoM kA antarakaraNa karake phira napu sakavedakI kSapaNAkA prArambha karatA hai| punaH usakA prArambha karate hue guNasaMkramaNake dvArA napusakavedako puruSavedameM saMkrAnta karatA hai, kyoki navama guNasthAname antarakaraNa karaneke bAda jo saMkramaNa hotA hai vaha AnupUrvI kramase hotA hai ataH zeSakaSAyoMmeM napuMsakavedra aura strovedakA saMkramaNa na karake napusakavedakA kSapaNa karatA huA napusakavedako dvicaramaphAlIke prApta hone taka jAtA hai, usake bAda antimaphAlIkA puruSavedameM saMkramaNa honepara napusakavera naSTa ho jAtA hai phira strIvedakA kSapaNa prArambha karake antarmuhUrta pramANa usake kSapaNAkAlasambandhI caramasamaya meM strIvedako antimaphAlIkA puruSavedameM saMkramaNa honepara strIvedrakA bhI sampUrNadravya puruSavedameM saMkrAnta ho jAtA hai / punaH isa puruSaveda (jisameM napuMsakaveda aura strIveda, ina donoM vedokA dravya saMkrAnta ho cukA hai) ke sAtha zeSa chaha nokaSAya (hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA) kA dravya krodhasajvalana meM saMkrAnta ho jAnepara krodhasajvalanakA utkRSTa saMcaya hotA hai, kyoki isa samaya krodhasaMjvalana kA dravya cAritramohanIyake dravyake (+) ATha bhAgo meM se pAcabhAgapramANa ho jAtA hai| isaprakAra 6 nokaSAyokA dravya jo cAritramohanIyake ardhadravyapramANa hai vaha kroprakRSTi meM sammilita hotA hai| krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTise prathamasaMgrahakRSTime pradezAgra terahaguNA kaise saMbhava hai, isakA spaSTIkaraNa yaha hai ki mohanIyakarmakA sarvapradezarUpa dravya aGkasandRSTiko apekSA 46 kalpita kiijie| isake do bhAgoMmeMse asakhyAtaveMbhAgase adhika ekabhAga (25) to kaSAyarUpa dravya hai aura asakhyAtavebhAgase hIna zeSa dUsarAbhAga (24) no1. jayadhavala pu. 6 pRSTha 111-112 /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ) e6 ] [ gAthA 105 kaSAyarUpa dravya hai / aba yahAM para kaMSAyarUpa dravyako krodhAdi cArakaSAyoMkI 12 saMgrahakRSTiyomeM vibhAga karanepara krodha prathama saMgrahakRSTikA dravya (2) aMkapramANa rahatA hai jo ki mohanIyakarmake sakala (49) dravyakI apekSA kucha adhika 24vAM bhAgapramANa hai / prakRta kRSTikaraNakAlame cokaSAyoMkA sarvadravya bhI sajvalanakrodhame sakramita ho jAtA hai| jo ki sarva hI dravyakRSTi karanevAleke krodha kI prathama saMgrahakRSTirUpase hI pariNata hokara avasthita rahatA hai | isakA kAraNa yaha hai ki vedana kI jAnevAlI prathamasagrahakRSTirUpa se hI usake pariNamanakA niyama hai / isaprakAra krodhakI prathamasagrahakRSTi ke pradezAprakA svabhAga (2) isa vokaSAyadravya (24) ke sAtha milakara ( 2 + 24 = 26 ) krodhako dvitIyasagrahakRSTi ke do apramANa dravyakI apekSA terahaguNA ( 2x13 = 26 ) siddha ho jAtA hai | ataeva cUrNikArane use terahaguNA batalAyA hai / kSapaNAsAya isaprakAra uparyukta sUtra se sUcita svasthAna alpabahutva isaprakAra jAnanA cAhie / krodha kI dvitIyasaMgrahakRSTime pradezAgra saMkhyAtaguNita haiN| mAnakA svasthAna alpabahutva isaprakAra hai - mAnakI prathama saMgrahakRSTime pradezAna sabase kama hai, dvitIya saMgrahakRSTi me vizeSa adhika haiM, tRtIya saMgrahakRSTime vizeSaadhika haiM / isIprakAra mAyA aura lobhasambandhI svasthAna -pratpabahutva jAnanA cAhie' / paDhamAdisaMgadAo pallA saMkhejja bhAgahINAo / kohassa tadIyAe akasAyANaM tu kiTTIo // 105 // 466 // artha -- saMgrahakRSTikaraNa kI prathama ( jaghanya ) saMgrahakRSTise lekara Age-Age krodhakI dvitIyasagrahakRSTitaka dravya hIna hotA gayA hai / prathamasaMgrahakRSTi ke dravyako palyake asaMkhyAtavebhAgase bhAga denepara jo pramANa Ave utanA dravya dvitIyasagrahakRSTi kama hai / kRSTikaraNakI apekSA krodhakI tRtIyakRSTi ( udayApekSA krodhakI prathamakRSTi ) meM nokaSAyakA dravya mila jAtA hai / 1. ka0 pA0 sutta 812 | gAthA 66 se 104 taka 6 gAthAokI TIkA mAtra ka0 pA0 sutta aura dhavala pu0 6 ke AdhAra se likhI gaI hai kyoki jayadhavala mUla (phalaTanase prakAzita ) ke pRSTha 2045 se 2048 ke pRSTha nahI mila ske| ina gAthAoM sambandhI viSaya una pRSThome hogA aisA pratIta hotA hai /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 105) kSapaNAsAra 7 vizeSArtha-gAthA 105 kA vizeSArtha kaSAyapAhur3a gAthA 170 aura jaya dhavalamUlaTIkA ke AdhArase likhA jA rahA hai| ka. pA. gAthA 170 meM udayakI apekSA 'prathamAdi' krama rakhA gayA hai ataH yahAM bhI udayakI apekSA ho prathamAdi krama likhA jAvegA / jaise Upara gAthAmeM to "krodhako tRtIyakRSTimeM nokaSAyakA dravya milAyA gayA hai" aisA kahA hai, kintu udayApekSA vaha tRtIyakRSTi hI prathamakRSTi hai isIlie ka. pA. gAthA 170 meM "prathamakRSTi meM nokaSAyakA dravya milAyA gayA hai" aisA kahA hai, kyoMki kRSTiracanA to nocese UparakI ora hotI hai arthAt jaghanyaanubhAgase uttarottara anubhAga baDhate hue kRSTiracanA hotI hai, kintu prathamaudaya adhika anubhAgavAlA hotA hai tathA Age uttarottara hInaanubhAgakA udaya hotA jAtA hai arthAt udaya Uparase nIcekI mora hotA hai| krodhodayako apekSA dvitIyasaMgrahakRSTike pradezAgra alpa haiM, usase udayAgata prathamasaMgrahakRSTimeM saMkhyAtaguNe arthAt terahaguNe pradezAgna haiM, kyoki isa kRSTi meM nokaSAya kA dravya mila gayA hai / usI dvitIyasaMgrahakRSTise tRtIyasaMgrahakRSTimeM vizeSa adhika dravya hai, kyoki yaha bAdame udaya AvegI / isa prakAra krodhakaSAyako tInasaMgrahakRSTisambandho alpabahutva jaannaa| zaMkA-krodhakI dvitIyasaMgrahakaSTi se udayAgata prathamasaMgrahakaSTi terahaguNI kisa prakAra hai ? samAdhAna-aGkasandaSTimeM mohanIyakarmakA sarvadravya (46) hai| isake do bhAga karanepara asaMkhyAtaveMbhAgaadhika ekabhAga kaSAyakA dravya hai jisakI aGkasandRSTi (25) hai aura asaMkhyAtaveMbhAgase hIna zeSa dUsarA nokaSAyasambandhI dravya hai, jisakI aMkasaMdRSTi (24) hai / kaSAyabhAgako bAraha saMgrahakRSTiyoM meM vibhAjita karanepara krodhakaSAya kI prathamasaMgrahakRSTi meM kaSAyasambandhI dravyakA 12vAM bhAga hai usakI sandRSTi (2) hai / vokaSAyakA sarvadravya bhI krodhako prathamasaMgrahakRSTi meM milatA hai, kyoki yaha udayAgatakRSTi hai / kaSAyasambandhI pratyekasaMgrahakRSTike dravyase nokaSAyakA dravya 12 guNA hai, kyoMki kaSAya dravyakA 12 sagrahakRSTiyome vibhAjana honese pratyeka sagrahakRSTiko 12 ve bhAga dravya milA hai / krodhakaSAyako dvitIyasaMgrahakRSTi kA dravya kaSAyasambandhI sakaladravyakA 12 vAM bhAga hai jisakI sandaSTi do hai ataH dvitIyasagrahakaSTike dravya (2) se udayAgata prathamasaMgrahakRSTikA dravya (26) terahaguNA siddha ho jAtA hai /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra (gIrtho 105 .68 zaMkA---krodhakaSAyakI dvitIyasaMgrahakRSTike dravyase tRtIyasaMgrahaMkaSTikA dravya kitanA adhika hai? samAdhAna--krodhakaSAyakI dvitIyasaMgrahakRSTike dravyaMko palyake asaMtyAtaveMbhAgase khaNDita karake ekakhaNDapramANa tRtIyasagrahakRSTikA dravya vizeSa adhika hai|' udayaM (vedaka) kI apekSA mAnakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTi athavA kArakakI apekSA mAnakapAyakI tRtIyasaMgrahakRSTikA dravya stoka hai; usase dvitIyasaMgrahakRSTikA dravya vizeSayadhika hai, kyoMki tIvraanubhAgavAle pradezapiNDase mendaanubhAgavAlA pradezapiNDa adhika hotA hai / dvitIyasaMgrahakRSTise tRtIyasaMgrahakRSTikA dravyaM vizeSaadhika hai / vizeSa ke lie pratibhAga palyako asaMkhyAtavAMbhAga hai, yaha pratibhAga svasthAnake lie hai arthAta mAnakaSAyakI tInasaMgrahakRSTiyoM meM paraspara vizeSakA pramANa svasthAnavizeSa hai| isI prakAra mAyA va lobhakaSAyame bhI svasthAnavizeSa jAnanA caahie| mAnakaSAyakI tRtIyasagrahakRSTi se krodhakaSAyakI dvitIyasaMgrahakRSTikA dravya vizeSa adhika hai| yahAMpara vizeSake lie pratibhAga AvalikA asakhyAtAbhAMga hai, kyoki yahAM parasthAnavizeSa hai kAraNa ki mAna aura krodha donoM bhinna-bhinna kaSAya haiM / krodha kapAyako tRtIyasaMgrahakRSTikA dravya vizeSa adhika hai| yahA~vizeSako pratibhAga palyaMkA asaMtyAtavAMbhAga hai / mAyAkaSAyakI prathamasagrahakRSTikA dravya krodhakaSAyaMkI tRtIyasaMgrahakRSTi se vizeSaadhika hai, yahAM vizeSa adhikake lie pratibhAga AvalikA asakhyAtavAMbhAga hai, kyoMki parasthAna hai / mAyAkI prathamasagrahakRSTike dravyase mAyA kaSAyakI dvitIyasaMgrahakRpTikA dravya vizeSaadhika hai / yahA vizeSa adhikake lie pratibhAga palyakA asaMkhyAtavAMbhAga hai, kyoki svasthAna hai| isase mAyAkaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTikA dravya vizeSaadhika hai yahAM bhI svasthAna honese vizeSaadhikake lie pratibhAMga palyakA asakhyAtavAMbhAga hai / mAyAkaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTise lobhakAyakI prathama sagrahakRSTikA dravya vizeSa adhika hai, yahApara parasthAna honese vizeSaadhikake lie pratibhAMga AvalikA asaMkhyAtavAMbhAga hai, kyoki mAyA va lobhakaSAya bhinna-bhinna kaSAeM haiN| lobhakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTise lobhakI hI dvitIyasagrahakRSTiko dravya vizeSaadhika hai aura isase tRtIyasaMgrahakRSTikA dravya vizeSaadhika hai / yahA dvitIya aura tRtIya donoM hI kRSTiyomai vizepaadhikake lie pratibhAga palyakA asakhyAtavAbhAga hai, kyoki svasthAna hai / isa 1. "viseso palidovamassa asaMkhejadibhAgapaDibhAgo" (ka. pA. sutta pR0 812 sUtra 762)
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 106-107 ] [ee prakAra krodhakaSAyako udadyAgata prathamasaMgrahakRSTikA dravya saMkhyAtaguNA arthAt terahaguNA hai, kyoki isameM nokaSAyakA dravya mila gayA hai / " kSapaNAsAra kisa kaSAyodayase zreNI car3hanevAleke kitanI saMgrahakRSTiyAM hotI haiM kohas ya mANasya mAyAlobhodaeNa caDidasta / bArasa patra cha tiriNu ya saMgraha kiTTI kame hoMti // 106 // 467 // - artha - krodha-mAna- mAyA athavA lobhake udayase kSapakazreNi car3hanevAle ke krama se 12-6-6 va 3 saMgrahakRSTiyAM hotI haiM / vizeSArtha :- sajvalanako ke udayasahita jo jIva zreNI car3hatA hai usake to cAroM kaSAyoMkI bAraha saMgrahakRSTi hotI haiM, kyoki pratyeka kRSAyakI tIna-tIna saMgrahakRSTi hotI haiM | mAnakaSAyake udayasahita zreNI caDhatA hai, usake kRSTikaraNakAla se pahale hIkrodhakAH sakramaNa karake spardhakarUpase kSaya hotA hai isalie sajvalanakrodhako saMgrahakRSTi nahI hotI avazeSa tIna kaSAyoMkI & sagrahakRSTi hotI haiM, mAyAkaSAyake udayasahita jo zreNi car3hatA hai usake krotra va mAnakaSAyakA kRSTikaraNakAla se pahale hI sakramaNa karake spardhakarUpase kSaya hotA hai isalie do kaSAyoM kI chahasagrahakRSTi hotI hai tathA lobhakaSAya ke udayasahita jo zreNI caDhatA hai usake krodha mAna va mAyAkaSAyakA kRSTikaraNakAla se pahale ho spardhaka rUpa se saMkramaNakarake kSaya hotA hai isalie eka lobhakaSAyakI hI tIca saMgrahakRSTi hotI haiN| yahAM jitanI saMgrahakRSTi hotI haiM unhI meM kRSTipramANakA vibhAga pathAsambhava jAnanA cAhie / antarakRSTiyoM kI saMkhyA va unakA krama -- saMgahage ekke aMtara kiTTI havadiha atA / lobhAdiguNa kohAdi aAMtaguNahINA // 107 // 468 // artha - eka-eka saMgrahakRSTi meM antarakRSTiyAM ananta haiM tathA una saMgrahakRSTiyomeM lobhakaSAya se lekara kramase, anantaguNA baDhate hue aura krodhakaSAyase lekara kramase ghaTatA huA anubhAga jAnanA / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2002 se 2066 taka / 1 2. jayadhavala mUla pRSTha 2071 se 2073 |
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 kSapaNAsAra [ gAthA 108 vizeSArtha-krodha-mAna-mAyA va lobha ina cAroMkaSAyoM meM pratyekakaSAyakI tIna-tIna sagrahakRSTi hokara sarva (443) 12 saMgrahakRSTiyAM hotI haiM tathA inameM se ekaeka saMgrahakRpTiyomeM avAntarakRSTiyAM abhavyose anantaguNI aura siddhoke anantaveMbhAgapramANa ananta hotI haiM aura inake antara bhI ananta haiN| eka-eka kRSTisambandhI avAntarakRSTiyoke antarakI sajJA "kRSTiantara" hai evaM sagrahakaSTike gyAraha antarAlomeM racI gaI kRpTiyoMkI "saMgrahakRSTiantara" saMjJA hai| inamese kRSTiantarake guNakArako 'svasthAnaguNakAra' aura sagrahakRSTiantarake guNakArakI "parasthAnaguNakAra" maMjJA hai'| lobhakapAyakI prathamasaMgrahakRSTi, atubhAga stoka hai, usase dvitIyasaMgrahakRSTi meM anantaguNA hai / isaprakAra anantaguNA krama lIye krodhakaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTitaka jAnA cAhie, yaha kathana anulobhakI apekSA hai| vilomakI apekSA krodhakaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTime anubhAga sabase adhika hai, usase krodhakaSAyakI dvitIyasaMgrahakRSTimai banantaguNAhIna hai / isaprakAra krodhako tRtIyasaMgrahakRSTi se lekara lobhakaSAyakI prathamasagrahapTiparyanta anantaguNahIna kramase anubhAga hotA hai / isakA vizeSakathana Age gAthA108 me kiyA jaavegaa| uparyukta gAthAke kathanakA spaSTIkaraNa karaneke lie gAthA sUtra kahate haiM - lomAdI kohotti ya saTTANaMtaramaNaMtaguNidakamaM / / tatto vAdarasaMgahakiTTI aMtaramaNaMtaguNidakamaM // 108 // 46 // " artha-lobhakaSAyase krodhakaSAyaparyanta svasthAna antara anantaguNA krama lIye hai tathA uma svasthAnaantarase vAdarasaMgrahakRpTiantara anantaguNA kramasahita hai / 1. "ekkAkisse sagahakTTiIe aNatAo kittttiio| tAsi aMtarANi vi anntaarinn| tesimaMtarANaM samA kiTTI-banarAi NAma / " sagahakiTTAe ca sagahakiTTIe ca atarANi ekkArasa, tesi saNNA sagahapiTTo-atarAiNAma / (ka pA satta pRSTha 766 sUtra 611) dha0 pu06 pR0 376 / jayavala mUla pa0 2051 / 50 pA0 mutta pRSTha 766 se 801 sUtra 614 se 642 taka / dhavala pu0 6 pR0 378 / "tatya matyANaguNa gArasa viTTIaMtaramidi saNNA, paratyANaguNagArANaM sagahakiTTINaM aMtaraHNi ti gaplA / ' nati ekasa grahakRSTa kI antarakRSTiyokA jo paraspara guNakAra hai vaha svasthAnagurAra hai| ekamanahapTikI antarakRSTikA jo guNakAra hai vaha parasthAna guNakAra hai| (747 mUla pRSTa 2051)
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8570 gAthA 108 ] kSapaNAsAra [101. vizeSArtha-bAdara saMgrahakRSTisambandhI eka-ekasaMgrahakRSTimeM antarakRSTi siddharAzike anantaveMbhAgamAtra hai tathA unakeantarAla ekakama kRSTipramANa haiM, kyoMki dokRSTiyoM ke bIca meM eka antarAla, tIna kRSTiyoke bIca meM do antarAla hote haiM / isaprakAra vivakSitakRSTipramANameM antarAla ekakama usa kRSTipramANa hotA hai| yahAM kAraNameM kAryakA upacAra honese antarakI utpattimeM kAraNabhUta guNakAroMko antara kahate haiN| aura inhIM kA nAma kRSTaya tara hai / adhastanasaMgrahakRSTi aura uparitanasaMgrahakRSTike bIca meM 11 antarAla hote haiM, kyoMki krodhAdi cArakaSAyasambandhI saMgrahakRSTiyAM 12 haiM ataH ekakama (12-1) antaroMkA pramANa hogA, inhIMko saMgrahakRSTaya tara kahate haiM / yahAM ukta kathana kA yaha abhiprAya jAnanA ki jitane antarAla hote haiM utanIbAra antara kRSTiyoMkI racanA hotI hai aura unameM svasthAna parasthAna guNakAra hotA hai / vahAM svasthAnaguNakArakA vAma kRSTyaMtara hai tathA parasthAna guNakAroM kA nAma saMgrahakRSTya tara hai| ekahI saMgrahakRSTimeM adhastana antarakRSTise uparitana saMgahakRSTi meM jo guNakAra hotA hai vaha to svasthAnaguNakAra tathA adhastana saMgrahakRSTikI antima antarakRSTi se anya saMgrahakRSTi sambandhI prathamaantarakRSTi meM jo guNakAra hotA hai use parasthAna guNakAra kahate haiM / isaprakAra saMjJAeM batAkara kRSTaya tara aura saMgrahakRSTiyoMkA alpabahutvako spaSTarUpase batAne ke lie aGkasandRSTidvArA kathana karate haiM yahAM anantakI sandaSTi do aura ekasaMgrahakRSTimeM antarakRSTike pramANakI sandRSTi (4) hai / sarvaprathama lobhakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTisambandhI jaghanyakRSTiko sthApita karake usameM anantarUpa guNakArase guNA karane para usakI dvitIyakRSTikA . pramANa hotA hai| yahAM usa guNakArako jaghanyakRSTayantara kahate haiM aura usakI sahanAnI (2) hai tathA dvitIyakRSTiko jisa guNakArake dvArA guNA karanese tRtIyakRSTi hotI hai usa guNakArako dvitIyakRSTayantara kahate haiM, yaha jaghanyakRSTayantarase anantaguNA hai aura isakI sahanAnI (4) hai / isIprakAra kramase tRtIyAdi kRSTayantara anantaguNe-avantaguNe hote haiN| jisa guNakArase dvicaramakRSTiko guNA karanese antimakRSTi hotI hai vaha antimaguNakAra dvicaramaguNakArase ananta guNA hai aura usakI sahanAnI (4) hai| prathamasaMgrahakRSTikI antimakRSTiko jisaguNakArase guNA kiyA jAnese dvitIyasaMgrahakRSTikI prathamakRSTi hotI hai vaha guNakAra parasthAnaguNakAra hai aura yaha svasthAnaguNakAroMse anantaguNA hai / ataH isako chor3akara dvitIyasaMgrahakRSTikI prathamakRSTiko jisa guNakArase
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 108 T" 102] guNa karanepara usakI (dvitIya saMgrahakRSTikI) dvitIya kuSTi hotI hai vaha prathamaguNakAra upayukta antimasvasthAnaguNakAra se anantaguNA hai isako asahaSTi (16) hai / isa prakAra bIca-bIca meM parasthAnagugakArako chor3akara eka ekakUSTike prati guNakArakA pramANa anantaguNA jAnanA / yahAM kRSTiyoM ke pramAName se ekakama pramANa antarAla haiMunameM 11 parasthAnaguNakAra aura eka jaghanyaguNakAra pAyA jAtA hai / antima prApta saMkhyAkA guNakAe~ nahI hotA ( sandRSTimeM 42 = 32768) isaprakAra ina 13ko kRSTiyo ke pramANameM se ghaTAnepara avazeSa jitanA pramANa rahA utanIbAra jaghanya guNakArako ananta se guNA karanepara jo lantra AyA usase krodhakaSAyako tRtIya saMgrahakRSTi kI dvicaramakRSTiko guNA kareM to krodhakaSAyaMkI tRtIya saMgrahakRSTisambandhI caramakRSTi hotI hai / yahAM avasandRSTi meM 48 kRSTiyoM meM se 13 ghaTAnese (48 - 13) 35 zeSa rahe ataH 35 vAra anantake pramANa (2) ko paraspara meM guNA karanepara 16 guNA bAdAla ( 16 XbAdAla) lavdha mAyA / yahAMse svasthAna guNakArako chor3akara puna: lauTakara lobhakI prathama saMgraha - kRSTiko antimavargaNAko (kRSTiko ) jisa guNakArase guNA karane se dvitIyasaMgrahakRSTikI - prathamavargaNA (kRSTi) hotI hai vaha parasthAnaguNakAra pUrvokta antimasvasthAnaguNakAra se anantaguNA hai aura isakI sandRSTi 32 guNA bAdAla ( 32 X bAdAla ) hai tathA lobhakaSAya kI dvitIya saMgrahakRSTiko antima kRSTiko jisa guNakArase guNAkaranepara lobhakaSAya-. kI tRtIya saMgrahakRSTisambandhI prathamakRSTi hotI hai vaha dvitIya parasthAna guNakAra uparyukta prathamaparasthAnaguNakAra se anantaguNA hai evaM lobhakaSAyakI tRtIyasaMgraha kRSTisambandhI antimakuSTiko jisa guNakAra se guNA karanepara mAyAkaSAyakI prathama saMgrahakRSTi sambandhI prathama antarakaSTi hotI hai vaha tRtIyaparasthAna guNakAra pUrvokta dvitIyaparasthAnaguNakAra se ana'nta'guNA hai / isIprakAra 11 parasthAta guNakAroM ko kramase ananta ke dvArA guNAkaranepara krodhakaSAyakI dvitIya saMgrahakRSTisambandhI antima kRSTiko jisa guNakArase guNA karane se kroghakaSAyako tRtIyasaMgrahakRSTisambandhI prathama kRSTi hotI hai- usa guNakAra pramANa labdharAzi prApta hotI hai / - 1. ke0 pA0 sutta pRSTha 766 se prArambha / zi kRSTiantaroM evaM saMgrahakRSTi antarokA alpabahutva- isaprakAra hai 'lobhakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTi meM jaghanyakRSTi antara arthAt jisa guNakArase guNita jaghanyakRSTi apanI dvitIyakRSTiko pramANa prApta karatI hai vaha guNakAra sabase
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 108] [103 kama hai, isase dvitIyakRSTikA antara anantaguNA hai / isaprakAra anantara-anantararUpase jAkara antimakRSTiantara anantaguNA hai / lobhakaSAyakI, hI dvitIyasagrahakRSTimaiM prathamakRSTi antara anantaguNA hai / isaprakAra anantara-anantararUpase antimaSTi antarataka anantaguNA antara jAnanA caahie| punaH lobhakaSAyakIhI tRtIyasagRhakRSTimeM prathamakRSTi antara anantaguNA hai / aise anantara-anantararUpase jAkara antimakRSTi antara anantaguNA hai| yahAMse Age mAyAkaSAyakI prathamasagrahakRSTi meM prathamakRSTi antara anantaguNA hai / isaprakAra anantara anantararUpase mAyAkaSAyakI bhI tInoM sagrahakRSTiyoke kRSTi-antara yathAkramase anantaguNita zreNIke dvArA le jAnA cAhie / yahA~se Age.mAnakaSAyakI prathamasagrahakRSTime prathama kRSTi antara anantaguNA hai / isaprakAra mAnakaSAyakI bhI tInoM saMgrahakRSTiyoke kRSTiantara yathAMkramase anantaguNitaM zreNIke dvArA le jAnA cAhie / yahAMse Age krodhakaSAyakI prathamasagrahakRSTi meM prathamakRSTi-antaraM anantaguNoM hai / isaprakAra krodhakaSAyakI bhI tInoM sagrahakRSTiyoMke antara yathAkramase antima-antaraparyanta anantaguNita zreNIke dvArA le jAnA caahie| usase arthAt svasthAnaguNakAroMke. antimarguNakArase lobhakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTikA antara anantaguNA hai / isase dvitIyasaMgrahakRSTi-atara anantaguNA haiM aura isase tRtIyasaMgrahakRSTi-antara anantaguNA hai / lobha va mAyAkAMyasambandhI antara anantaguNI hai / mAyAkaSAyakA prathamasaMgrahakRSTi-antara anantaguNAM hai, isase dvitIyasaMgrahakRSTiantara anantaguNA hai, isase tRtIyasagrahakRSTi-antara anantaguNA hai / mAyAkoyase mAnakaSAMyakA antara anantaguNA hai |maankssaaykaa prathamasagrahakRSTi-antara anantaguNA hai, isase dvitIyasaMgrahakRSTi-antara anantaguNA hai, isase tRtIyasaMgrahakRSTi-antara anantaguNA haiM / mAnakaSAya aura krodhakaSAyakA antara anantaguNA hai / krodhakaSAyakA prathamasaMgrahakRSTiantara anantaguNA hai, isase dvitoyasagrahakRSTi-antara anantaguNA hai aura isase tRtIyasaMgrahakaSTi-antara anantaguNAM hai / krodhakaSAyakI antimakRSTise lobhakaSAyake apUrvaspadhakokI AdivargaNAkA antara anantaguNA hai|' 1, ka. pA. sutta pR. 801 taka /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 108 104] guNakArasambandhI sandRSTi isaprakAra hai lobha nAma mAyA krodha tRtoyasagrahakRSTi meM svasthAna guNakAra 512 65 = 2048 42 = 16 256 65 = 1024 42 = 8 | 65 = 1 | 65 = 512 / 42 = 4 42=64 42=512 | 42 = 4066 42=32768 parasthAnaguNakAra dvitIyasaMgrahakRSTime svasthAnaguNakAra | 16 __32768 / 65 = 256 | 42 = 16384 65 = 128.42 = 8162 | 65 = 64/65 =32768 parasthAnaguNakAra | 42=32 | 42=256 42=2048 | 42=16384 prathamasagrahakRSTime svasthAnaguNakAra 4066 65 = 32 / 65=16384 apUrvaspardhaka 2048 65%= 8192 1024. / 65 8 65= 4096 | paNA | 42= 1024 42=8162 | 42=65 - | parasthAna | parasthAnaguNakAra (42) | 42-128 noTa-uparyukta sandRSTimaiM paNNaTIkI sahanAnI 65= aura bAdAlako sahapAnI-42= hai tathA inake Age jo aka haiM utanekA inameM guNakAra jAnanA / ___ aMkasandRSTike dvArA 11 parasthAna guNakAroMko 10 bAra duguNA karanepara 32768 guNA bAdAla pramANa hotA hai aura isase usa guNakArakA pramANa anantaguNA jAnanA jisa guNakArake dvArA krodhakaSAyako tRtIyasagrahakRSTi kI antimasaMgrahakRSTi ko guNA karanese lobhakaSAyake apUrvaspardhakakI prathamavargaNAke anubhAgasambandhI avibhAgapraticchedoMkA pramANa hotA hai| usa guNakArako sandRSTi 65= 42 (paNNaTThI x bAdAla) hai| isaprakAra guNakArokA pramANa kahA, usakA spaSTIkaraNa karate haiM-aMkasadaSTi meM jaise lobhakaSAyakI prathamasagrahakRSTisambandhI jaghanyakRSTi meM jo anubhAga pAyA jAtA hai, usase duguNA dvitIyakRSTi meM tathA usase cAraguNA tRtIyakRSTimeM, usase AThaguNA antimakRSTi meM pAyA jAtA hai / isase 32 guNita bAdAla guNA (32 x bAdAla) lobhakaSAyakI
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 106-110] kSapaNAsAra [ 105 dvitIyasaMgrahakRSTisambandhI prathamakRSTi me anubhAga hai| yahAMse pahale anya prakAra guNakAra thA ataH vahAM paryanta prathamasaMggrahakRSTikI hI kRSTiyAM haiM / yahA anya prakAra guNakAra huA isalie yahAMse Age dvitIyasaMgrahakRSTi kahI isIprakAra antaparyanta vidhAna jAnanA / isIprakAra (aMkasaMdaSTi kathanake samAna) yathArtha kathana (arthasaMdRSTi rUpa kathana) bhI jAnanA, kintu (2) ke sthAnapara ananta aura saMgrahakRSTiyoM meM jo cAra antarakRSTiyAM kahI usake sthAnapara ananta ananta ra kRSTi yAM jAnanA / isaprakAra anubhAgake avibhAgapraticchedoMkI apekSA kRSTiyoMkA kathana kiyaa| 'lohassa avarakihigadavyAdo kodhajeki hissa / davvotti ya hINakama dedi aNaMteNa bhAgeNa // 10 // 500 // lohassa avarakiTTigadavvAdo kodhajeTThakiTissa / davvaM tu hodi hINaM asaMkhabhAgeNa jogeNa ||110||jumm||501|| artha-lobhakaSAyakI jaghanyakRSTise lekara krodhakaSAyakI utkRSTa kRSTiparyanta dravya anantaveMbhAgahIna kramase diyA jAtA hai tathA lobhakaSAyakI jaghanyakRSTike dravyase krodhakaSAyakI utkRSTa kRSTikA dravya anantavaibhAgahIna hai| . . vizeSArtha-prathamasamayavartI kRSTikAraka pUrva-apUrvasparzakoMse asaMkhyAtaveMbhAga pradezAgnakA apakarSaNakarake punaH samasta apakarSitadravyake asaMkhyAtavebhAga dravyako kRSTiyoM-. meM vikSipta karatA hai / isaprakAra nikSiptamAna lobhakaSAyakI jaghanyakRSTimeM bahuta pradezAgna-. ko detA hai / dvitIyakRSTi meM ekavargaNA vizeSa (caya) se hIna dravya detA hai tathA isase Age-AgekI uparitana kRSTi yome yathAkramase anantavAMbhAgavizeSa (caya) se hIna dravya krodhakaSAyakI utkRSTa kRSTiparyanta detA hai / isa vidhAnase antaropanidhAkI apekSA ekaekavargaNA vizeSase hIna dravya uparima sarva kRSTiyome sarvotkRSTa arthAt krodhakaSAyakI caramakRSTiparyanta detA hai, kintu saMgrahakRSTiyokI antarAlavartI kRSTiyoMko ullaMgha jAtA hai, kyoMki isa adhvAname eka antarase dUsare antarameM 'anantaveMbhAgase hIna' anya koI 1. ka. pA. sutta pRSTha 801 sUtra 643 se 647 taka / 2. "hINaM asakhabhAgeNa" ityasya sthAne "hIrAmaNaMtabhAgeNa" iti pATho (ka0 pA0 sutta pRSTha 801 sUtra 648) /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAyA 111-112 106] paryAya asambhava hai / paramparopaniyAkI apekSA lobhakaSAyakI jaghanyakRSTise krodhakaSAyakI utkRSTasambandhI pradezAgna anantaveMbhAgase vizeSahIna haiM, kyoki kRSTiadhvAna ekapradezaguNahAnisthAnAntarake anantaveMbhAgapramANa hai aura ekakrama kRSTi adhvAnapramANa vargaNA. vizeSase hIna samasta. dravya hai| . paDisamayamasaMkhaguNaM kameNa ukkahidUNa davvaM khu / saMgahaheTapAse apuvakiTTI karedI hu // 111 // 502 / / heTTA asaMkhabhAgaM phAse visthArado asaMkhaguNaM / majhimakhaMDaM ubhayaM davavilese have phAse ||112||jumm||5 03 / / artha--prathamasamayase dvitIyAdi samayomeM asakhyAtaguNe kramayukta dravyako apakarSaNake dvArA saMgrahakRSTike nIce athavA pArzva meM apUrvakRSTiko karatA hai / sagrahakRSTike nIce kI huI kRSTiyoMkA pramANa. to sarvakRSTiyoke pramANake asakhyAtavebhAgamAtra hai tathA pArzvameM kI huI kRSTiyokA pramANa nIce kI huI kRSTiyoMke pramANase asaMkhyAtaguNA hai / yahAM pArzvameM kI huI kRSTiyomeM madhyamakhaNDa aura ubhayadravya vizeSa pAye jAte haiM / vizeSArtha- kRSTikaraNakAlameM pratisamayaH anantaguNI vizuddhi baDhate rahanese asaMkhyAtaguNe-asaMkhyAtaguNe dravya kA.apakarSaNakarake saMgrahakRSTiyoke nIce apUrvakRSTiyoMko karatA hai aura pUrvakRSTiyothe dravya detA hai arthAt pArzvabhAgameM kRSTiyoMko, karatA hai| pUrva-apUrvasparzakoMse. jitanA dravya prathama samaya meM apakarSaNa kiyA thA usase asaMkhyAtaguNe dravyako dvitIyasamayameM apakarSaNakarake prathamasamayameM kI gaI kRSTiyoMke asakhyAtaguNe dravyako apakarSaNakarake prathamasamayameM kI gaI kRSTiyoke nIce anya apUrvakRSTiyoMkI racanA karatA hai jo prathamasamayameM nirvatitakRSTiyoke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra hai| prathamasamaya meM nirvatita kRSTiyomeM tatprAyogya palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga denepara jo labdha prApta ho utano apUrvakRSTiyAM dvitoyasamayame hoto haiM / dvitIyasamayameM jitanA-dravya apakarSita kiyA gayA hai usake asaMkhyAtaveMbhAga dravyako Agamake avirodharUpase pUrvakRSTiyoM meM tathA pUrva apUrvaspardhako detA hai| isa prakAra eka-eka saMgrahakRSTike nIce apUrvakRSTiyoMko karatA hai / saMjvalanakrodha ke pUrva-apUrva spardhAkose pradezAgrako apakarSita karake krodhakI 1. jayaghavala mUla pRSTha 2057 /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 113 - 114] kSapaNAsAra [ 107 tIna saMgrahakRSTiyoMke nIce pUrva kRSTiyoke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra apUrvakRSTiyAM dvitIyasamayameM racI jAtI haiM / isIprakAra saMjvalanamAna - mAyA ve lobhakaSAyake apane-apane spardhakoMse pradezAgra apakarSita karake apanI-apanI saMgrahakRSTiyoke nIce prathamasamaya meM racI gaI kRSTiyoM ke asakhyAtarvebhAgapramANa apUrvakRSTiyoMko dvitIyasamaya meM racatA hai / isaprakAra 12 kRSTiyoke nIce dvitIyasamaya meM apUrvakRSTiyoMkI racanA kI jAtI hai / pArzva meM kI huI kRSTiyoMkA pramANa pUrvakRSTiyoMse asakhyAtaguNA hai / yahAM pArzvakRSTiyoM meM madhyamakhaNDa aura ubhayadravyaM vizeSa hai / madhyamakhaNDa aura ubhayadravyake sambandhame labdhisAragAthA 286-87 dekhanA cAhie / 'puvvAdihi apuvvA puvvAdi puvvapaDhamage sese / dijjadi prasaMkhabhAgeNaM hiyaM atabhAgUNaM // 113 // 504 // vArekkAramataM puvAdi zrapuvamAdi sesaM tu / tevIsa UMTakUDA dijje disse atabhAgUNaM // 114 // 505 // artha - pUrvakRSTi kI antimakRSTise pahale jo purAtanakRSTi hai usakI prathama - kRSTimeM to asaMkhyAtaveM bhAga ghaTatA dravya detA hai tathA pUrvakRSTikI antimakRSTise dvitIya sagrahakRSTike nIce apUrva kRSTikI prathama kRSTimeM asaMkhyAtavAM bhAgamAtra adhika dravya detA hai| eva avaziSTa sarvakRSTiyoM meM pUrvakRSTise uttara kRSTimeM anantavAM bhAgamAtra ghaTate hue dravya detA hai / yahAM purAtana ( prathama ) kRSTiyA~ 12 aura apUrva prathamakRSTi 11 tathA avazeSa kRSTiyAM ananta jAnatI / dRzyamAnameM lobhakaSAyakI prathama saMgrahakRSTikI navIna (apUrva ) jaghanyakRSTi se lekara krodhakaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTisambandhI purAtana ( pUrva ) antima - kRSTiparyanta anantaveM bhAgamAtra ghaTate hue kramase dravya jAnanA cAhie / vizeSArthaH - lobhakaSAyakI prathama saMgrahakRSTi ke nIce dvitIyasamaya meM nirvartamAna lobhakI apUrvakRSTisambandhI jaghanyakRSTimeM anya uparimakRSTiyoM kI apekSA bahuta pradezApra diyA jAtA hai anyathA kRSTigata pradezo meM pUrvAnupUrvI eka gopuccha vizeSakI avasthita anuvRtti sambhava nahI hai / dvitIyakuSTi meM vizeSahIna arthAt anantavebhAgahIna pradezAgra diye jAte haiM / yahAM ananta meM bhAgakA pramANa ekavargaNA-vizeSa ke pramANake barAbara hai ataH 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 801 se 803 taka sUtra 653 se 672 taka / gha0 pu0 6 pRSTha 380 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ] [ gAthA 114 prathamakRSTimeM diye jAne vAle pradezAgroMse dvitIyakRSTi meM nisicyamANa pradezAgra ekavargaNAvizeSa hona hote haiM / isaprakAra tadanantara pratikRSi anantaveM bhAgahIna arthAt ekavargaNAvizeSahona dravya tabataka diyA jAtA hai jabataka prathama saMgrahakRSTi ke nIce dvitIyasamaya meM nirtamAna pUrvakRSTiyoMko antimakRSTi prApta hotI hai / usase asakhyAtaveM bhAgarUpa vizeSahIna dravya prathamasamaya meM nirtita lobhakaSAyako prathama saMgrahakRSTikI antara kRSTiyoM maise jaghanyaSTi meM diyA jAtA hai / prathamasamaya meM kRSTiyoM meM diye gaye pradezapiNDako apekSA dvitIyamamaya me samasta kRSTiyoM meM nisicyamANa sakalapradezapiNDa asaMkhyAtaguNA hotA hai, kyoki anantaguNo vizuddhi ke dvArA isakA apakarSaNa huA hai / isalie prathamasamayako javanyakRSTi meM pUrva avasthita pradezapuJjakI apekSA dvitIyasamaya meM nirvartamAna apUrva carama kRSTimeM niHsikta pradezAgra asaMkhyAtaguNe adhika hote haiM / ataH asaMkhyAtavebhAgahIna dravya dene se apUrvacarama kRSTi ke pradezapuJjakI apekSA pUrva jaghanyakRSTimeM dRzyamAna ( pUrva aura niHsiMcita ) dravya ekagopucchavizeSase hona ho jAtA hai / anya sadhivizeSoM meM jahA jahAM asaMkhyAtaveM bhAgahIna dravya denekA kathana ho vahAM bhI isIprakAra jAnanA cAhie / prathama saMgrahakRSTime anantabhAgase hIna pradezAna diyA jAtA hai usake Age prathamasamayame nirvartita lobhakapAya kI prathama saMgrahakRSTikI antarakRSTiyoM meM anantara - anantararUpase prathamasagrahakRSTikI antima antarakRSTiparyanta anantabhAgahIna pradezAgra diyA jAtA hai / prayamasamayame hI nirvartita lobhakI dvitIya saMgrahakRSTike nIce dvitIyasamaya meM racI gaI apUrvakRpTiyoko paMkti hai / una dvitIyasamaya meM nirvartita apUrvakRSTiyoMkI jaghanyakRSTi meM doyamAna pradezAgra (prathama saMgrahakRSTikI carama kRSTime niHsikta pradezAgrako apekSA ) lasaMkhyAtaveMbhAgate vizeSa adhika haiM / isaprakAra drazya dene se pUrva prathamasagrahakRSTikI caramakuSTiko apekSA isa apUrva dvitIya saMgrahakRSTikI jaghanyakRSTimeM pradezapuJja ekavargaNA ( gopuccha) vizeSase hIna hote haiM / mAge jahAM-jahAM bho pUrvacarama kRSTise apUrvajaghanyakRSTime nasalyAtarve bhAgaadhika dravya devekA kathana ho vahAM isIprakAra jAnanA cAhie | usake Age dvitIyasaMgrahakRSTike nIce nirvartamAna apUrvakRSTiyoMkI antimakUSTiparyanta anantanAgahIna pradezAgra diyA jAtA hai / usase prathamasamaya meM nirvartita pUrvadvitIya saMgrahakRSTiyoko jaghanyakRSTime asaMkhyAtarvebhAgapramANa vizeSahIna pradezAna diyA jAnA hai / isase dhAge dvitIyapUrvakRSTiko antimakRSTitaka anantaveMbhAga se vizeSahIna pradezAgra diyA jAtA hai| tatpazcAt dvitIyasaMgrahakRSTime jaisI vidhi batalAI gaI hai vaisI hI vivi kSapaNAsAra
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 114 ] kSapaNAsAra [106 tRtIyasaMgrahakRSTi meM bhI jAnanI caahie| jisaprakAra dvitIyasaMgrahakRSTikI Adime apUrvakRSTiyoMkI jaghanyakRSTi meM ekabAra asaMkhyAtaveMbhAgase vizeSaadhika pradezAgrakA vinyAsa hokara pazcAt apUrvakRSTike antaparyanta anantaveMbhAgahIna pradezAgra diye jAte haiM / apUrvakRSTiyoMko ulaMghakara pUrvakRSTiyoMkI AdikRSTi meM asaMkhyAtaveMbhAgahIna dravya diyA jAkara anantarakRSTiyoM meM anantaveMbhAgahIna pradezAgra diye jAte haiM aisA prarupaNa kiyA gayA hai usIprakAra lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTike noce antarakRSTiyoM meM bhI honAdhika pradezAna denekA kathana karanA caahie| tadanantara lobhakaSAyakI antimakRSTise mAyAkaSAyakI prathamasaMgrahakRSTike nIce dvitIyasamayameM nivartamAna apUrvakRSTiyomeM jo jaghanyakRSTi hai usameM asaMkhyAtavebhAgase vizeSaadhika pradezAgna diyA jAtA hai / isaprakAra uparyukta kramase jahAM-jahAM pUrvakRSTiyoM kI antimakRSTise apUrvakRSTiyoMkI jaghanyakRSTi kahI gaI hai vahAM-vahAM asaMkhyAtavebhAgase vizeSaadhika pradezAna diyA jAtA hai aura jahAM-jahAM aparvakRSTiyoMko antimakRSTi se pUrvakRSTiyoMkI jaghanyakRSTi kahI gaI hai vahAM-vahAM asaMkhyAtaveMbhAgase hIna pradezAgra diyA jAtA hai| isakramase dvitIyasamayameM nikSipyamANa pradezAgrakA bArahakRSTi sthAnomeM asaMkhyAtaabhAgase hIna dIyamAna pradezAprakA avasthAna hai, kyoMki bAraha pUrvasaMgrahakRSTiyoMke nIce apUrvakRSTiyoMkI racanA huI hai isalie bAraha apUrvakRSTiyokI caramakRSTi se bAraha pUrvasaMgrahakRSTiyokI jaghanyakRSTiyoM meM asaMkhyAtavebhAgase hIna pradezAgra diye jAte haiM, kintu asaMkhyAtavebhAgase adhika pradezAgra gyArahakRSTisthAno meM diyA jAtA hai, kyoMki lobhakI prathamapUrvasaMgrahakRSTike nIce jo apUrvakRSTiyoMkI racanA huI hai una apUrvakRSTiyoMkI jaghanyakRSTisthAnameM pUrvasagrahakRSTikI antimakRSTisambandhI saMdhikA abhAva honese apUrvakRSTiyoMkI javanyakRSTi aura pUrvasaMgrahakRSTiyoMkI antimakRSTisambandhI sandhi 11 sthAnomeM hotI hai| zeSakRSTisthAnoMme dIyamAna pradezAgrakA anantavebhAgase hIna avasthAna hai / isaprakAra dvitIyasamaya meM dIyamAna pradezAgrakI yaha uSTrakUTazreNi hai arthAt ( jisaprakAra UMTako poTha pichalebhAgameM pahale UMcI hotI hai punaH madhyameM nIcI hotI hai aura phira Age nIcI-UMcI hotI hai, usIprakAra yahA pradezAgra bhI AdimeM bahuta hokara phira stoka raha jAtA hai punaH sandhivizeSoM meM adhika aura hIna hotA jAtA hai isIkAraNa yahApara honevAlI pradezazreNIkI racanAko uSTrakUTazreNI kahA hai ) / dvitIyasamayameM jo pradezAgna dikhatA hai
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110] kSapaNAsAra [gArthI 115.117 vaha jaghanyakRSTimeM bahuta hai aura zeSa sarvakRSTiyoMmeM anantaropanidhAse anantabhAgahIna hai| jisaprakAra dvitIyasamayameM kRSTiyomeM dIyamAna pradezAgrakI prarupaNA kI hai usIprakAra sampUrNakRSTikaraNakAlame dIyamAna pradezAgrake 23 uSTrakUToMkI prarupaNA karanA cAhie, kintu dRzyamAna pradezAgna sarvakAlameM anantabhAgahIna jAnanA cAhie / jo pradezAgna sAmastyarUpase prathamasamayame kRSTiyomeM diyA jAtA hai vaha sabase alpa hai, usase dvitIyasamayameM kRSTiyoM meM diyA jAnevAlA pradezAgna asakhyAtaguNA hai, isase tRtIyasamayame kRSTiyomeM diyA jAnevAlA pradezAgna asaMkhyAtaguNA hai / vizuddhi meM pratisamaya anantaguNIvRddhi honeke kAraNa sarvakRSTikaraNakAla meM uttarottara asaMkhyAtaguNA-asakhyAtaguNA pradezAgra apakarSaNakarake kRSTiyoMmeM nikSipta kiyA jAtA hai'| kiTTIkaraNaddhAe carime aMtomuhuttasujjutto / cattAri hoti mAsA saMjalaNANaM tu ThidibaMdho // 115 // 506 / / sesANaM vassANaM saMkhejjasahassagANi tthidibNdho| mohassa ya ThidisaMtaM aDavassaMtomuhuttahiyaM // 116 // 507 // ghAditiyANaM saMkhaM vassasahassANi hodi ThidisaMtaM / vassANamasaMkhejasahassANi aghAditigaNaM tu||117|| ku.||508|| artha-antarmuhUrtapramANa kRSTikaraNakAlake antimasamayameM antarmuhUrtaadhika cAramAsapramANa saMjvalanacatuSkakA sthitibandha hai| yaha sthitibandha apUrvasparSakakaraNakAlake caramasamayameM AThavarSapramANa thA so eka-eka sthitibandhApasaraNameM antarmuhUrtapramANa ghaTakara itanA avazeSa rahatA hai / zeSa karmokA-sthitibandha saMkhyAtahajAravarSamAtra hai, pUrva meM bhI saMkhyAtahajAravarSamAtra hI thA so sakhyAta guNehIna kramarUpa saMkhyAtahajAra sthitivandhApasaraNa ho jAnepara bhI AlApase itanA hI kahA hai tathA mohanIyakarmakA sthitisattva pahale sakhyAtahajAravarSapramANa thA so ghaTakarake yahAM antamuhartaadhika ATha 1. jayaghavala mUla pRSTha 2056 se 2064 taka / 2. ina gAthAmose sambandhita viSaya ka0 pA0 sutta pRSTha 803-4 sUtra 673 se 677 taka AyA hai| dhavala pu06 pR0 380 / jayaghavala mUla paSTha 2064 /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 118-116 ] kSapaNAsAra [111 varSamAtra raha gyaa| tIna ghAtiyA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya) karmokA sthitisattva saMkhyAtahajAravarSapramANa hai, kyoMki jisaprakAra mohanIyakarmake sthitisattvakA vizeSa ghAta hotA hai vaisA vizeSaghAta zeSa tIna ghAtiyAkarmokA nahIM pAyA jAtA hai| tInaaghAtiyAkarmoMkA sattva yadyapi asaMkhyAtaguNahAniyoM dvArA apavartanaghAta hotA haiM tathApi unakA sthitisattva yahAM asaMkhyAtahajAravarSapramANa hI hai| paDipadamaNaMtaguNidA kiTTIyo phaDDayA visesaMhiyA / kiTTINa phaDDhayANaM lakSaNamaNubhAgamAseja // 118506 // artha-yahAM sarvakRSTiyAM to pratipada anantaguNA anubhAga lIye haiM arthAt prathamakRSTi ke anubhAgase dvitIyakRSTikA anubhAga anantaguNA hai| usase tRtIyakRSTikA anubhAga anantaguNA hai / isaprakAra caramakRSTi' paryanta kramase anantaguNA anubhAga pAyA jAtA hai tathA jo spardhaka haiM ve pratipada vizeSaadhika anubhAga loe haiN| arthAt spardhakoMkI prathamavargaNAse dvitIyavargaNAmeM aura dvitIyavargaNAse tRtIyavargaNoMmeM, isaprakAra anantavargaNA paryanta kramase vizeSaadhika anubhAga pAyA jAtA hai / isaprakAra anubhAgakA Azrayakarake kRSTi aura spardhakoMkA lakSaNa kahA / dravyako apekSA to caye ghaTeMtA krama kRSTi aura spardhaka ina donoM meM hI hai| kintu anubhAga kramako apekSA kRSTi aura spardhakakA lakSaNa pRthak-pRthak hai| 'puvApuvapphaDDayamaNuhadi hukiTTikAro NiyamA / tassaddhA NiTThAyadi paDhamaDhidi AvalIsese // 116 // 510 // artha-kRSTi karanevAlA kRSTikaraNakAlameM pUrva-apUrvaspardhakoke udayako niyamase anubhavatA hai / jaise apUrvaspardhakoko karate hue pUrvaspardhakake sAtha apUrvaspardhakakA anubhava karatA hai vaise 'kRSTi karate hue kRSTiko nahI bhogatA hai| isaprakAra sajvalana krodhakI prathamasthiti meM ucchiSTAvalipramANa kAla zeSa rahanepara kRSTikaraNakAlakI niSThApanA (samApti) karatA hai / yaha kathana utpAdAnucchedakI apekSAse hai| ||iti kRSTikaraNAdhikAraH // 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 804 sUtra 678 / dha0 pu0 6 pRSTha 382 / jayadhavala mUla pRSTha 2065 /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ "pratha- kRSTivedanAdhikAra" . 'se kAle kiTTIo aNuhavadi hu cArimAsamaDavassaM / baMdho, saMtaM mohe puvAlAvaM tu sesANaM // 120 // 5.11 // artha-kRSTikaraNakAlake anantarasamayameM apane kRSTivedakakAlameM kRSTiyoM ke udayakA anubhava karatA hai| dvitIyasthitike niSeko meM rahatI huI kRSTiyoMko apakarSaNakarake prathama sthitime udayAvalike niSekomeM prApta karake bhogatA hai aura usa bhoganekA nAma hI vedanA hai / usasamaya prathamasthiti AvalimAtra zeSa raha jAtI hai, kintu AvalikA prathamaniSeka stuvikasaMkramaNa dvArA kRSTirUpase udayamaM AtA hai| usakAla (udayakAla) ke prathamasamayamai cArasajvalanarUpa mohanIyakarmakA sthitibandha antarmuhurtaadhika cAramAsako ghaTakara cArasAsa ho jAtA hai aura sthitisattva AThavarSamAna hai| yaha sthitisattva pahale antarmuhUrtaadhika AThavarSa thA so antarmuhUrta kamakarake itanA raha gayA / avazeSa karmoMkA bhI sthitibandha aura sthitisattva yadyapi kama huA hai tathApi AlApadvArA pUrvoktaprakAra tInaghAtiyAkarmoMkA sthitibandha va sthitisattva saMkhyAtahajAravarSa eva vedanIya, nAma va gotrakarmakA sthitibandha saMkhyAta hajAravarSa aura sthitisattva asakhyAtahajAravarSa jisaprakAra kRSTikaraNakAlake antimasamayameM kahA thA vaise hI yahAM bhI jAnatA / / 'tAhe kohucchi8 savvaM ghAdI hu desaghAdI hu / dosamaUNaduaAvaliNavakaM te phaDDhayagadAo // 121 // 512 // artha-saMjvalanakrodhakA jo anubhAgasattva udayAvalike bhItara ucchiSTAvalirUpase avaziSTa avasthita hai vaha sattva sarvaghAti hai aura saMjvalanacatuSkake jo dosamaya1. ka. pA0 sutta pRSTha 804 sUtra 676 se 685 / dha0 pu0 6 pRSTha 383 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 804 sUtra 686-687 / dhavala pu0 6 pRSTha 383 /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 122 ] kSapaNAsAra [113 kama doAvali pramANa navaksamayaprabaddha haiM ve dezaghAti haiM tathA unakA vaha anubhAgasattva spardhakasvarUpa hai| vizeSArtha-trodhaka SAyavI ucchiSTAvalikA anubhAgasattva to sarvaghAtI hai, kyoki eka samayakama AvalipramANa krodhake niSeka udayAvaliko prApta hue haiN| inameM pUrvaanubhAgasattva latA va dAruke samAna zaktivAlA hai so isI zaktikI apekSA yahAM sarvaghAtI kahA hai / zailAdi kI samAnatAko apekSA sarvaghAtI nahIM kahA gayA hai so ye niSeka udayakAla me kRSTirUpa pariNamana karake vartamAnasamayame udaya pAne yogya niSekoMmeM udaya rUpahokara nirjarAko prApta hote haiN| yahA Avalime ekasamayakama kahA hai vaha isalie kahA hai ki ucchiSTAvalikA prathama niSeka vartamAnasamayame kRSTirUpa pariNamana karane se paramukharUpa hokara udayame AtA hai / sajvalanacatuSkake dosamayakama do prAvalimAtra avaziSTa navakasamayaprabaddhame dezaghAti zakti se yukta anubhAga hai, kyoMki kaSTikaraNakAlameM spardhakarUpa zaktise yukta jo anubhAga badhatA hai vaha dosamayakama doAvalikAlame kRSTirUpa pariNamanakarake sattAse nAzako prApta hogaa| yahAM avaziSTa rahe navakabandha aura krodhakaSAyakI ucchiSTAvalipramANa niSekokA svarUpa to isaprakAra jAnatA ki kRSTikaraNakAlake caramasamayame hI ye sarvaniSeka kRSTirUpa pariNamana karate haiN| lohAdo kohAdo kArau vedau have kiTTI / AdimasaMgahakiTTI vedayadi Na vidIya tidiyaM ca // 122 // 513 // artha-kRSTikAraka to lobhase lekara kramavAle haiM aura kRSTivedana krodhase lekara kramavAle haiM / yahA pahale krodhakI prathamasaMgrahakRSTikA hI anubhava karatA hai dvitIyatRtIyasagrahakRSTi kA anubhava nahIM karatA hai / vizeSArtha- kRSTikaraName to sarvaprathama lobhakI phira mAyAkI pazcAt mAnakI aura bAdameM krodhakI, isakramase kRSTiyAM kahI thIM, kintu yahAM kRSTivedanakAlameM pahale krodhakI phira mAnakI pazcAt mAyAkI aura bAdameM lobhakI kRSTiyoMkA anubhava hotA hai / kRSTikaraNameM jisako tRtIyasagrahakRSTi kahI hai usako kRSTivedana ke samaya prathamakRSTi aura jisako kRSTikaraNa meM prathamakRSTi kahI hai usako kRSTi vedanameM tRtIyakaSTi 1. jayadhavala mUla pRSTha 2066 /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsArA 1,14] (gAthA 123 jAnanA / yadi isaprakAra nahIM hogA to pahale stoka zaktivAlI kRSTiyoMkA anubhava hokara pazcAt adhika zaktivAlI kRSTiyokA anubhava hogA so hotA nahI, kyoMki pratisamaya anantaguNe ghaTate hue anubhAgakA anubhava hotA hai / isalie saMgrahakRSTiyoMme kRSTikArakase kRSTivedakakA ulaTA krama jAnanA, kintu antarakRSTiyome pUrvokta kama hI hai / 'kiTTIvedagapaDhame kohassa ya paDhamasaMgahAdo du / kohassa ya paDhamaThidI patto uvvaTago mohe // 123 // 514 // artha--kRSTivedakakAlake prathamasamayameM krodhakI prathamasagrahakRSTise krodhakI prathamasthiti prApta karatA hai tathA mohanIyakarmakA apavartanaghAta karatA hai / ki. vizeSArtha-kRSTikaraNakAlake caramasamayaparyanta to jahAM kRSTiyoke dRzyamAna pradezoMkA samUha cayarUpa ghaTate hue kramasahita gopucchAkArarUpase apane sthAnameM rahatA hai aura spardhakoMke pradezoMkA samUha eka gopucchAkArarUpase apane sthAname rahatA hai vahIM kRSTiyoke dravyase spardhakoMkA dravya asaMkhyAtaguNA hai ata: kRSTi aura spardhakoMkA eka gopucchAkAra nahIM hai, kintu kRSTikaraNakAlakI samAptike anantara sabhI dravya kRSTirUpa pariNamanakara eka. gopucchAkArarUpa rahatA hai, taba sajvalanake sarvadravyako AThakA bhAga dekara usameM se eka-eka bhAgapramANa dravya lobha, mAyA aura mAnakA tathA pAMca bhAgapramANa dravya krodhakA jAnavA / yadi 12 saMgrahakRSTiyomeM vibhAga kiyA jAve to sajvalanake sarvadravyako 24kA bhAga denese vahAM anya saMgrahakRSTiyokA eka-eka bhAgapramANa aura krodhakI prathamasaMgrahakaSTikA 13 bhAgapramANa dravya hai / yahA sAdhikapanA nyUnapanA hai so yathAsambhava pUrvoktaprakAra (gAthA 105ke anusAra) jAnanA / pahale kRSTikaraNakAlake dvitIyasamayamai jaisA vidhAna kahA vaisA hI yahAM bhI jaannaa| prathamasamayameM kI gaI kRSTiyoMke pramANamaiM usake asakhyAtaveMbhAgapramANa dvitIyAdi samayoMmeM kI gaI kRSTiyokA pramANa jor3anepara sarva pUrva apUrvakRSTiyoMkA pramANa prApta hotA hai / kRSTivedakake prathamasamayameM krodhakI prathamasaMgrahakRSTike dravyako apakarSaNabhAgahArakA bhAgadekara labdha se ekabhAga grahaNakara. usako palyake asaMkhyAtavebhAgakA bhAga dekara usamese ekabhAgako 1. jayadhavala mUla pRSTha 2067 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 804 sUtra 686 / gha0,pu0 6 pRSTha 383 / jayaghavala mUla pRSTha 2067 /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 124 ] [ 115 prahaNakarake prathamasthitiko karatA hai| krodhako prathamasaMgrahakRSTi vedakakAlase ucchiSTAvalimAtra adhika usa prathamasthitike niSekokA pramANa hai aura vahI guNazreNoAyAma bhI kahA jAtA hai, usake vartamAnameM udayarUpa prathamaniSekameM to sabase stokadravya detA hai, usase dvitIyAdi se caramasamayaparyanta asaMkhyAtaguNe kramase dravya diyA jAtA hai| isaprakAra usa ekabhAgapramANa dravyakA guNazreNIrUpase denA kahA / yahAM prathamasthiti ke antimaniSekako hI guNazreNIzIrSa kahate haiN| jo avazeSa bahubhAgamAtra dravya thA usako sthitikI apekSA krodhakI dvitIya va tRtIyasaMgrahakuSTise bho apakarSita dravyameM milAnepara jitanA dravya huA usameM, yahAM AThavarSamAtra sthiti hai, usakI saMkhyAtAvaliyAM huI aura vahI huA gaccha, usa gacchakA bhAga denese madhyadhana prApta hotA hai| usa madhyadhanameM ekakama gacchake mAdhepramANa caya milAnepara dvitIyasthiti ke prathamaniSekameM diye hue dravya kA pramANa hotA hai, yaha dravya guNazreNizIrSamai diye gae dravyase asaMkhyAtaguNA hai so isake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra vizeSakA (cayakA) pramANa hai ataH isa vizeSarUpa ghaTate kramase dvitIyAdi niSekoMmeM atisthApanAvalike nIce-nIce dravya diyA jAtA hai| isa kramase pratisamaya udayAdi galitAvazeSa guNazreNi karatA hai| yahAMpara mohanIyakarma kA apavartanaghAta hotA hai / isase pUrva azvakarNakaraNarUpa anubhAgakA antarmuhUrta meM pUrNa honevAlA kANDakaghAta hotA thA, kintu aba saMjvalanakI bArahakRSTiyoMkA pratisamaya anantaguNA ghaTatA huA atubhAga honese apavartanaghAta-pravartatA hai| 'paDamassa saMgahassa ya asaMkhabhAgA udedi kohassa / baMdhevi tahA ceva ya mANatiyANaM tahA baMdhe / / 124 // 515 // artha-kRSTivedakakAlake prathamasamayameM krodhakI prathamasaMgrahakRSTisambandhI antarakRSTiyoMke pramANako asaMkhyAtakA bhAga devepara usameMse bahubhAgamAtrakRSTi udayameM AtI hai / yahAM jo bahubhAgamAtra kahA gayA hai vaha ekabhAgapramANa uparitana va aghastana kRSTiko chor3akara madhyavartI kRSTiyoMkA pramANa hai / prathama, dvitIyAdi kRSTiyoMko to aghastava aura carama va upAMtaAdi kRSTiyoMko uparitavakRSTi kahate haiN| udayalpa nahIM hotI aisI adhastana kRSTi to anantaguNerUpase bar3hate hue anubhAgarUpa hokara tathA uparitana 1. jayadhavala mUla pRSTha 2067 va 2068 / ka0 pA0 sutta pRSTha 804 sUtra 660-61 / gha0 pu06 pRSTha 383 /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 125-126 kRSTi anantaMguNerUpa ghaTate hue anubhAgarUpa hokara madhyavartIkRSTirUpa pariNamanakarake udayameM AtI haiM / baMdhame bho asakhyAtabhAgapramANa adhastana va uparitanakRSTi choDakara bIcako asaMkhyAtabahubhAgapramANa kRSTi jaantaa| udayarUpa kRSTiyoMmeM jo uparitana anudayakRSTiyoMkA pramANa hai usase sAdhika duguNe pramANasahita adhastana va uparitana kRSTiyoMkA pramANa ghaTAnepara bandharUpa kRSTiyoM kA pramANa hotA hai, inakA yahAM vandha hotA hai| yahAM mAnAdiko apanI-apano prathamasagrahakRSTikI adhastana va uparitanakRSTipramANakA asaMkhyAtaveMbhAgamAtra kRSTiyoko nIce aura Upara chor3akara madhyakI bahabhAgamAtra kRSTi baghato hai, kintu mAnAdiko tIno ho saMgrahakRSTiyoMkA udaya nahI hai tathA krodhako dvitIya va tRtIyasagrahakRSTikA bandha va udaya dono hI nahIM hai| isIprakAra mAna-mAyA va lobhakA kathana bhI jAnanA / 'kohassa paDhamasaMgahaki hissa ya heTThimaNubhayaTThANA / tatto udayaTThANA uvariM puNa aNubhayaTThANA // 125 // 516 // uvari udayaTThANA cattAri padANi hoti ahiykmaa| majhe ubhayaTThANA hoti asaMkhejasaMguNiyA // 126 // 517 // artha-krodhako prathamasagrahakRSTiko, antarakRSTiyoMmeM adhastana arthAt prathama, dvitIyAdi adhastana anubhayasthAnarUpa (jinakA udaya aura bandha dono hI nahIM haiM) adha stanakRSTiyoMkA pramANa stoka hai usI (pUrvokta adhastana anubhayasthAnarUpa kRSTiyoke pramANako palyake asakhyAtaveMbhAgakA bhAga dekara usamese ekabhAgapramANa vizeSarUpa adhika manubhayakRSTiyoke UparitanavartI jo adhastana udayasthAnarUpa (jinakA udaya to pAyA jAtA hai bandha nahI pAyA jAtA) kRSTikA pramANa hai pazcAt usIko palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga dene para usame se ekabhAgapramANa vizeSase adhika uparitana arthAt anta va upAntAdi uparitana anubhayasthAnarUpa (bandha va udayarahita) kRSTikA pramANa hai pazcAt usIko palyake prasakhyAtaveMbhAgakA bhAgadekara usame ekabhAgapramANa vizeSase adhika una kRSTiyoMke nIce pAye jAnevAle uparitana udayasthAnarUpa (udayasahita va baMdharahita) 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 805 sUtra 663 se 697 / dhavala pu0 6 pR0 384 / jayadhavala mUla pRSTha 2068-2066 /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 127 ] [117 kRSTiyoMkA pramANa hai isaprakAra cArapada to adhikakramasahita haiM tathA usase asaMkhyAtaguNe madhyake ubhayasthAnarUpa (jinakA bandha va udaya donoM pAye jAte haiM) kRSTiyoMkA pramANa hai'| krodhakI prathamasaMgrahakRSTi meM pAyI jAnevAlI kRSTiyoMke pramANako palyake asakhyAtaveMbhAgakA bhAga dekara usameM bahubhAgamAtra to madhyakI ubhayakRSTiyokA pramANa hai tathA avazeSa jo ekabhAga rahA usako ["prakSepayogodhRtamizrapiMDaH" ityAdi sUtravidhAnase aMkasaMdRSTikI apekSA 2-3-4 va 7 zalAkAoMko jor3anepara (2+3+4+7) 16 labdha AyA] isase bhAga dekara jo ekabhAgakA pramANa AyA usako apanI-apanI do Adi zalAkAoMse guNA karanepara adhastana va uparitana anubhayamAdi kRSTiyoMkA pramANa prApta hotA hai / isaprakAra bArahasaMgrahakRSTiyoM ke vedakakAlake prathamasamayameM alpabahutva jAnanA / vidiyAdisu cauThANA puThivallehiM asaMkhaguNahINA / tatto asaMkhaguNidA uvarimaNubhayA tado ubhayA / / 127 / 518 / / artha-dvitIyAdi samayoM meM cAroMsthAna pUrva se asaMkhyAtaguNe hIna haiM, usase asaMkhyAtaguNe Uparitana anubhayasthAna tathA usase asakhyAtaguNe ubhayasthAna haiM / vizeSArthaH-pUrvasaMmayameM bandharahita jo aghastana kevala udayakRSTi thI ve to uttaravartI samayame ubhayakRSTirUpa hotI haiM aura pUrvasamayameM jo anubhayakRSTi thIM unameM antakI kucha kRSTi ubhayarUpa evaM unase noceko kucha kRSTiyAM uttarasamayameM kevala udayarUpa hotI haiM tathA pUrvasamaya meM jo uparitana kevala udayakRSTi thI ve sabhI uttarasamayameM anubhayarUpa hotI haiN| pUrvasamayameM jo ubhayakRSTi thI unameM antima kucha kRSTiyAM anubhayarUpa haiM unase nIce kI kucha kRSTiyAM uttarasamayameM kevala udayarUpa hotI haiN| isaprakAra pratisamaya bandha aura udayame anubhAgakA ghaTanA hotA hai, kyoMki adhastana kRSTiyoM meM stoka anubhAga pAyA jAtA hai aura uparitana kRSTiyomeM bahuta anubhAga pAyA jAtA hai| aba alpabahutvakA kathana karate haiM ___ adhastana anubhayakRSTi stoka haiM, usase unake Upara jo abastanarUpa kevala udayaSTi haiM ve vizeSaadhika haiN| isase Age Upara utkRSTa anubhAgasahita pUrvamamayavartI 1. jayadhavala mUla pRSTha 2068-2066 /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 11] [gAthA 128-126 bandharUpa jo antimakRSTi thI usase lekara nIce uttarasamayameM jo anubhayakRSTi huI haiM ve vizeSaadhika haiN| inake nIce vivakSitasamaya meM honevAlI kevala udayarUpakRSTi isase vizeSaadhika haiM / isaprakAra ye cArasthAna to pUrvasamayame adhastana anubhayaAdikRSTikA jo pramANa thA usase asakhyAtaguNe kama hai| udayakRSTiyose pUrvasamayame jo Uparako udayakRSTi thIM unameM stoka anubhAgavAlI jo AdikI jaghanyakRSTi thI usIke samAna kRSTise lekara uttarasamaya meM jo sarva anubhayakRSTiyAM huIve asakhyAtaguNI haiM, kyoMki pUrvasamayameM UparakI anubhayaSTiyokA jo pramANa thA usake asaMkhyAtavebhAgamAtra kRSTi pUrvasamayasambandhI UparakI jaghanya udayakRSTise nIce uttarottara samayameM UparakI jaghanya atubhayakRSTi hotI haiM / isase pUrvasamayasambandhI Uparako udayakRSTiyoke pramANake asakhyAta vebhAgamAtra kaSTi nIce utaranepara isa vivakSitasamayameM UparakI jaghanya udayakRSTi hotI hai / anubhayakRSTiyoMke pramANase baMdha va udayayukta madhyavartI ubhayakRSTiyo asakhyAtaguNI haiM / isaprakAra dvitIyAdi samayomeM kRSTiyokA alpabahutva jAnavA / - puzvillabaMdhajeTThA heTThAsaMkhenabhAgamodariya / saMpaDigo carimodayavaramavaraM aNubhayANaM ca // 128 // 516 // artha-pUrvasamayasambandhI bandhakI utkRSTa (carama) kRSTi se lekara pUrvasamayasambandhI ubhayakRSTiyoke asakhyAtaveMbhAgapramANa kRSTiyAM nIce utarakara vartamAnameM uttarasamayasambandhI kevala udayarUpa antimakRSTi utkRSTakRSTi hotI hai aura isake anantara Upara anubhavakRSTikI jaghanyakRSTi pAI jAtI hai / utkRSTa udayakRSTi se nIce pUrvasamayasambandhI udayakRSTike asakhyAtaveMbhAgapramANa kRSTi nIce utarakara vartamAnameM udayakI jaghanyakRSTi hotI hai, usake anantara nIce ubhayakRSTisambandhI utkRSTakRSTi hotI hai / aisA hI vidhAva uparima kRSTiyoMme bhI jAnanA / heTThimaNubhayavarAdo asaMkhabahubhAgamecamodariya / saMpaDibaMdhajahaeNaM udayukkassaM ca hoditti / / 126 // 520 // . artha-pUrvasasayasaMbaMdhI anubhayakRSTikI utkRSTa (carama) kRSTise pUrvasamayasaMbaMdhI anubhayakRSTiyoke asaMkhyAtabahubhAgapramANa kRSTi nIce utarakara saprati bandhakRSTikI jaghanyakRSTi hotI hai usake anantara nIcekI kevala udayarUpa udayakRSTiyoMkI utkRSTakRSTi hai, usase lekara pUrvasamayasambandhI udayakRSTiyoMke asaMkhyAtavebhAgamAtra kRSTi
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 130 ] kSapaNAsAra [11] nIce utarakara saMprati udayakRSTikI jaghanyakRSTi hotI hai / usake nIce pUrva samaya sambandhI anubhayakRSTiyoM ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kRSTiM nIce utarakara vartamAna meM jaghanyapranubhayakRSTi hotI hai, vahI sarvakRSTiyoM meM jaghanyakRSTi hai / isaprakAra adhastana kRSTiyoM meM vidhAna jAnanA | aise pratisamaya pUrva samayasambandhI aghastana anubhayarUpa udayakRSTi aura uparitana udaya va anudayarUpa kRSTiyoMke pramANase uttarasamayasambandhI kRSTiyoM kA pramANa prasaMkhyAtaguNA kama hai aura madhyavartI ubhayakRSTiyoMkA pramANa vizeSaadhika hotA hai aisA jAnanA / 'paDisamayaM ahiMgadiyA udaye baMdhe ca hodi ukkassaM / baMdhudaye ca jahAM aMtaguNahINayA kiTTI // 130 // 521 // artha - pratisamaya sarpako gativat udaya va bandhameM to utkRSTakRSTi tathA bandha va udaya meM jaghanyakRSTi anubhAga apekSA anantaguNe ghaTate hue kramasahita jAnanI / vizeSArtha - sarva kRSTiyoke ananta madhyavartI kRSTiya udayarUpa haiM aura udayarUpa kRSTiyoke madhyavarti kRSTiyAM bandharUpa hai / uname sabase stoka anubhAgavAlI prathamakRSTi ho jaghanyakRSTi hai aura sabase adhika anubhAga sahita antimakRSTi utkRSTa kRSTi hai / kRSTivedakakAlake prathama samaya meM udayasambandhI uparitana utkRSTakRSTi bahuta anubhAgasahita hai, usI samaya meM bandhakI uparitana utkRSTakRSTi usase anantaguNekama anubhAgayukta hai, kyoMki udayAgata kRSTi se anantakRSTi nIce jAkara bandhakRSTikA avasthAna hai | usase dvitIyasamayameM udayakI uparitana utkRSTakRSTi anantaguNehIna anubhAga vAlI hai, kyoMki prathamasamayase dvitIyasamaya meM vizuddhi anantaguNI hai / usase dvitIya samaya meM ho bandhakI uparitana utkRSTa kRSTi anantaguNehIna anubhAgasahita hai, usase tRtIyasamayavartI udaya sambandhI utkRSTakRSTi anantaguNehIna anubhAgayukta hai, usase usI samayavAlI vadhakI utkRSTakRSTi acantaguNehIna anubhAgasahita hai / isaprakAra sarpagativat (jaise sarpa idhara se udhara aura udhara se idhara gamana karatA hai) vivakSita samaya meM udayakI kRSTi se bandhako kRSTi aura pUrva samayasambandhI bandhakRSTise uttarasamayavAlI udayakRSTimeM pranantaguNAhIna anubhAga kramase jAnanA / kRSTivedakakAlake prathamasamayame vyavastana bandhamamvandhI jaghanyakRSTa bahuta anubhAgayukta hai, kyoki jaghanya udayakRSTi se anantakRSTi Upara jAkara 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 850 sUtra 1072-1082 / ghavala pu0 6 pRSTha 384 / javavavala mUla pRSTha 2166 va 2167 /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 ] [ gAthA 131 isakA avasthAna hai / usase prathamasamayavartI hI aghastana jaghanya udaya kRSTi anantaguNehIna anubhAgavAlI hai / isaprakAra sarpagativat ekasamayame bandhakRSTise udayakRSTi aura pUrva - samayasamvandhI udayakRSTise uttarasamayavartI bandhakI jaghanyakRSTime anantaguNA- anantaguNAhIna anubhAga jAnatA / isaprakAra krodhakI prathama saMgraha kRSTi vedakakAlake caramasamayaparyaMta aisI hI prarUpaNA hai / krodhakI hI dvitIyasaMgrahakRSTivedakake bhI aisA krama lagA lenA cAhie | da 4. adhastana kSapaNAsAra vandharUpa kRSTiyAM * udayarUpa kRSTiyAM -- kRSTi adhvAna uparitana ava saMkramaNadravyakA vidhAna kahate haiM saMkamadi saMgahANaM davvaM sagaheTThimassa paDhamoti / tadadaye saMkhaguNaM idaresu have jahAjoggaM // 131 // 522 artha-vivakSita svakIyakaSAyake adhastanavartI kaSAyakI prathama sagraha kRSTiparyaMta saMgrahakRSTiyoM kA dravya saMkramaNa karatA hai / yahA jisa saMgrahakRSTiko bhogatA hai usa saMgrahakRSTi ke apakarSita dravya se saMkhyAtaguNA dravya usa kRSTike anantara bhogane yogya jo saMgrahakRSTi hai usame saMkramita hotA hai tathA anyakRSTiyo meM yathAyogya sakramaNa karatA hai / vizeSArtha - yadi svasthAnameM vivakSita kaSAyakI saMgrahakRSTikA dravya anyasaMgrahakRSTimeM sakramaNa karatA hai to usa vivakSita kaSAyakI zeSa adhastana kRSTiyoM meM sakramaNa karatA hai, yadi parasthAna saMkramaNa hotA hai to nikaTatama kaSAyakI prathama saMgrahakRSTimeM saMkramaNa karegA aura jo dravya jisa kaSAya meM saMkramaNa karatA hai vaha usI kaSAyarUpa pariNamana kara jAtA hai /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 131] kSapaNAsAra [121 jisaprakAra lokavyavahAra meM jamA-kharaca kahA jAtA hai usI prakAra yahIM bhI Ayadravya aura vyaya dravya rUpa kathana karate haiM / anya saMgrahakRSTiyoMkA dravya saMkramaNa karake vivakSita saMgrahakaSTi meM AyA (prApta huA) use Ayadravya aura vivakSita saMgrahakRSTikA dravya saMkramaNa karake anyasaMgrahakRSTiyomeM gayA use vyayadravya kahate haiN| yahAM krodhakI prathamasaMgrahakaSTibinA anya 11 saMgrahakRSTiyoke svakIya-svakIya dravyako apakarSaNabhAgahArakA bhAga denepara labdhameM se ekabhAgapramANa dravya saMkramaNa karatA hai ata: use 'ekadravya' kahate haiM tathA krodhakI prathamasa graha kRSTi ke dravyako apakarSaNabhAgahArakA bhAga dete. para labdhame se jo ekabhAgapramANa dravya sakramaNa karatA hai vaha 'teraha dravya' hai, kyoMki anyasagrahakaSTike dravya se krodhakI prathamasagrahakRSTikA dravya nokaSAyakA dravya mila jAnese se 13 guNA hai| lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTi meM lobhakI prathamasagrahakaSTi aura dvitIyasaMgrahakaSTi kA apakarSita dravya sakramaNa karatA hai isalie lobhakI tRtIyasagrahakRSTi meM Ayadravya do huaa| lobhakI dvitIyasagrahakRSTi meM lobhakI prathamasaMgrahakRSTikA apakarSitadravya saMkramaNa karatA hai isalie dvitIyasagrahakRSTi meM Ayadravya eka hai tathA lobhakI prathamasaMgrahakRSTi meM mAyAkI prathama-dvitIya va tRtIyasagrahakRSTi kA apakarSita dravya saMkramaNa karatA hai ataH lobhakI prathamasaMgrahakRSTi meM Ayadravya tIna hai / mAyAkI tRtIyasaMgrahakRSTimeM mAyAko dvitIya va prathamasaMgrahakaSTikA apakarSitadravya saMkramaNa karatA hai isaliye mAyAkI tRtIyasaMgrahakaSTime Aya dravya do hai| mAyAkI dvitIyasaMgrahakRSTimeM mAyAkI prathamasaMgrahakaSTikA apakarSita dravya saMkramaNa karatA hai isalie mAyAko dvitIyasaMgrahakRSTimeM Ayadravya eka hai tathA mAyAkI prathamasaMgrahakRSTimeM mAnakI prathama, dvitIya va tRtIyasaMgrahakRSTikA apakarSitadravya sakramita hotA hai ataH mAyAkI prathamasaMgrahakaSTimeM Ayadravya tIna haiM / mAnakaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTi meM mAnakI dvitIya va prathamasaMgrahakaSTikA apakaSitadravya saMkramita hotA hai isalie mAnakI tRtIyasaMgrahakRpTimeM Ayadravya do hai, mAnakI dvitIyasagrahakaSTi meM mAnakI prathamasaMgrahakRSTikA hI apakaSitadravya saMkramaNa karatA hai isalie mAnakI dvitIyasagrahakaSTimeM Ayadravya eka hai tathA mAnakI prathamasaMgraha kRSTimeM krodhakI prathama-dvitIya va tRtIyasagrahakRSTike apakarSita dravyakA sakramaNa hotA hai isalie mAnakI prathamasaMgrahakRSTime Aya dravya 15 hai / krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTi me krodhakI prathama va dvitIyasaMgrahakaSTikA apakarSitadravya sakramaNa karatA hai ataH krodhakI tRtIyasaMgrahakRpTi. meM Aya dravya 14 hai, krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTi ye krodhakI prathamasagrahakRSTikA apakapita
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.2.2- ) [gAthA 131 dravya 13 hai isalie 14 guNA saMkramaNa hotA hai ataH koSako dvitIya saMgrahakRSTi meM Ayadravya 182 hai / yahAM 14 guNA karanekA prayojana kahate hai kSapaNAsAra anantara bhogane yogya saMgrahakRSTi meM saMkhyAtaguNe dravyakA saMkramaNa hotA hai vaha yahAM saMkhyAta ke pramANa apane guNakArase eka adhika jAnanA / yahI krodha kI prathama saMgrahaafrat aura usake pazcAt krodhako dvitoyasaMgrahakRSTiko bhogatA hai isaliye krodha kI prathamasagrahakRSTi ke apakarSitadravyase saMkhyAtaguNA dravya dvitIyasagrahakRSTimeM saMkramita hotA hai / prathama saMgrahakRSTidravyame guNakAra 13 hai ataH usase eka adhika ( 13+1) karanepara yahAM saMkhyAtakA pramANa 14 hogA (13414 - 182 ) / anyasaMgrahakRSTi ke vedakakAla meM saMkhyAtakA pramANa anya hogA, use Age kaheMge / krodhako prathama saMgrahakRSTi meM Ayadravya vahI hai, kyoMki vahAM anupUrvI saMkramaNa pAyA jAtA hai / isaprakAra AyadravyakA kathana karake, aba vyayadravyako kahate haiM tant prathama saMgrahakRSTikA dravya koSako dvitIya, tRtIya va mAnakI prathama - saMgrahakRSTimeM saMkramaNa kara gayA ataH (182+13+13) krodhakI prathama saMgraha kRSTikA vyayadravya 208 - humA, koSako dvitIya saMgrahakRSikA dravya 'krodhakI tRtIya va mAnakI prathamasaMgrahakRSTimeM saMkramaNakara gayA isalie krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTikA vyayadravya do hai tathA koSa kI tRtIyasaMgrahakRSTikA dravya-mAnakI prathama saMgrahakRSTime hI saMkramaNakara gayA ataH kodha kI tRtIyasaMgrahakRSTi meM vyayadravya eka hI hai / mAnakI prathama saMgrahakRSTikA dravya manako dvitIya, tRtIya va mAyAkI prathama saMgrahakRSTimeM saMkramaNakara gayA isalie mAnakI prathama saMgrahakRSTikA' vyayadravya tIna hai, mAnakI dvitIya saMgrahakRSTikA dravya mAnakI tRtIya va mAyAko prathama saMgrahakRSTime saMkramaNakara gayA ataH mAnako dvitIya - dvitIya saMgrahakRSTi meM vyayadravya do hai| mAnakI tRtIya saMgraha kRSTikA dravya mAyAkI prathama saMgrahakRSTimeM hI saMkramaNakara gayA ataH mAnakI tRtIya saMgrahakuSTi meM vyayadravya eka hai / mAyAkI prathama saMgrahakRSTikA dravya dvitIya, tRtIya va lobhako prathama saMgrahakRSTimeM saMkramaNakara gayA isalie mAyAkI prathama saMgrahakRSTime vyayadravya tona hai, mAyAko dvitIya saMgrahakRSTikA dravya mAyAkI tRtIya aura lobhako prathama sagrahakRSTimeM sakramita huA ataH mAyAkI dvitIya saMgrahakuSTime vyayadravya do hai / mAyAko tRtIya saMgrahakRSTikA dravya lobhako prathama saMgrahakRSTi meM hI saMkramita huA isalie yahAM vyayadravya eka ho hai / lobhakI prathama saMgrahakRSTikA dravya lobhakI dvitIya va tRtIya saMgrahakRSTi maiM gayA isalie lobhako prathama saMgrahakRSTikA vyayadravya do hai, 1
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 132-133] -"kSepaNAsAra 133 lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTi kA dravya lobhakI tRtIyasaMgraha kRSTi meM saMtramita ho gayA isalie 'lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTi meM vyaya dravya eka hai tathA lobhako tRtIyasaMgrahakRSTikA dravya anyatra nahIM jAtA hai kyoMki viparItarUpa saMkramaNako abhAva hai 'ataH lobha kI tRtIya- sagrahakRSTi meM vyayadravya nahIM hai|| Age pratisamaya honevAlI apavartanakI pravRttikA krama kahate haiM 'paDisamayamasaMkhejadibhAgaM NAse di kaMDayeNa viNA / ... bArasasaMgaha kiTTINaggAdo ki hivedago NiyamA // 132 / 523 // artha-kRSTi vedakajIva kANDakabinA hI bArahasanahakRSTiyoke agrabhAgase sarvakRSTiyoke asaMkhyAtavebhAgapramANa kRSTiyoko niyamase naSTa karatA hai / ... . vizeSArtha-anantaguNIvizuddhise vardhamAna prathamasamayavartI kRSTivedakajIva bArahasaMgrahakRSTiyokI pratyeka sagrahakRSTi ke agrabhAgase utkRSTa kRSTiko Adi karake anaMtakRSTiyoke asakhyAtaveMbhAgamAtra kRSTiyoMkA apavartanAghAta karake una kRSTiyoMkI anubhAgazaktikA apavartanakara stokaanubhAgayukta nIcalI kRSTirUpa karatA hai| isIprakAra "dvitIyAdi samayo meM bhI apavartanAghAta karatA hai, kintu prathamasamayame jitanI kRSTiyoMkA ghAta kiyA thA dvitIyAdi samayoMmeM ghAta kI jAnevAlI kRSTiyoM kA pramANa uttarottara asaMkhyAtaguNAhIna hotA hai| NAsedi paraTTANiya, goucchaM aggakiTTIghAdAdo / saTTANiyagoucchaM, saMkamadavvAdu ghAdedi // 133 / / 524 // artha-anakRSTighAtake dvArA to parasthAnagopucchako naSTa karatA hai aura saMkra madravyarUpa (anyasagraharUpa) pUrvokta vyayadravyase svasthAnagopucchako naSTa karatA hai / vizeSArtha--vivakSita eksaMgrahakRSTime antarakRSTiyokA jo vizeSahIna krama pAyA jAtA hai vaha yahAM svasthAnagopuccha kahalAtA hai tathA adhastanavartI vivakSita saMgraha1. ka0 pA0 sutta pRSTha 852 sUtra 1088 / jaya dha0 mUla pRSTha 2168 / mudrita zAstrAkAra baDI TIkA meM gAthAme "paDisamayaM sakhejjadibhArga" aisA pATha mudrita hai, kintu ka0 pA0 sutta pRSTha 852 sUtra 1088 va gAthA 536 ke anusAra evaM gAthAme kathita arthAnusAra "paDisamayamasakhejjadibhAga" aisA pATha rakhA hai| 11 11T
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 1 kSapaNAsAra [gAthA 134-136 kRSTiko caramakRSTise uparima anyasaMgrahakRSTiko AdikRSTi meM jo vizeSahIna krama pAyA jAtA hai vaha parasyAnagopuccha kahalAtA hai / kRSTiyoke hInAdhika dravyakA saMkramaNa honese caya (vizeSa) hInarUpa krama naSTa ho jAnese pUrva meM jo svasthAnagopuccha thA vaha saMkramaNadravyake dvArA naSTa ho gayA tathA nIcalIsaMgrahakRSTikI caramakRSTi va uparimasaMgrahakRSTiko AdikRSTi meM kRSTiyoM kA ghAta honese ekavizeSahInarUpa kramakA abhAva ho gayA ataH pUrva meM jo parasthAnagopuccha thA, usakA agrakRSTighAtadvArA nAza huaa| yahAM koI kahatA hai ki vyayadravya to gayA aura Ayadravya AyA ata. vyayadravyase svasyAnagopuccha kA nAza kahA tathA prAyadravyase svasthAnagopucchakA honA kahA usoko kahate haiM- Aya aura vyaya dravya kA kathana AyAdo vayamahiyaM, hINaM sarisaM karhipi aNNaM ca / tamhA AyavvA, Na hodi saTThANagoucchaM / / 134 // 525 // artha-kisI saMgrahakRSTi meM Ayadravyase vyayadravya adhika hai to kisImeM hIna hai aura kisI saMgrahakRSTimeM Aya-vyayadravya samAna bhI hai| kisI saMgrahakRSTi meM Ayadravya to hai, kintu vyayadravya nahI hai aura kisI vyayadravya to hai Ayadravya nahI hai isalie Ayadravyase svasthAnagopucchakA honA mAnanA ThIka nahI hai / aba svasthAna-parasthAnagopucchake sadbhAvakA vidhAna kahate haiM ghAdayadavvAdo puNa vaya prAyadakhettadvvagaM dedi / sesAsaMkhAbhAge aNaMtabhAgUNayaM dedi // 135 / / 526 // artha-ghAtaka dravyase vyaya aura AyatakSetradravyako denese eka gopuccha hotA hai tathA zeSa asaMkhyAta bhAgameM anantabhAga UNa dravya diyA jAtA hai / vizeSArtha-ghAta kI huI kRSTiyoke vyayadravyako pUrvokta vyayadravya meM se ghaTAvepara avaziSTa dravyapramANa dravya ghAtadravyase grahaNakarake jina kRSTiyokA jitanA-jitanA dravya vyaya huA thA unameM utanA-utavA dravya dekara unako pUrNa karanese svasthAnagopuccha hotA hai| udayagadasaMgahassa ya majhimakhaMDAdikaraNamedena / davveNa hodi NiyamA evaM samvesu samayesu // 136 // 527 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 137 kSapaNAsAra [ 125 artha-udayako prApta saMgrahakRSTikA isa ghAtadravyadvArA madhyamakhaMDAdi kiye jAte haiM yaha vidhAna sabhI samayoMmeM hotA hai| vizeSArthaH-jisa saMgrahakRSTikA anubhava karatA hai usameM AyadravyakA abhAva hai ata. saMkramaNadravyase madhyamakhaMDAdi nahI hote haiN| isalie madhyamakhaNDa, ubhayadravya, vizeSa ityAdi vakSyamANa vidhAna karane ke liye usa vedanerUpa sagrahakRSTikA asaMkhyAtavAMbhAgapramANa dravya ghAtadravyase pRyaka rakhakara avaziSTa ghAtadravyako hI pUrvoktaprakAra vizeSahIna kramase ekagopucchAkAra dvArA diyA jAtA hai| eka bhAgake Age madhyamakhaNDAdi vidhAnase dravyadene kA kathana krege| yaha vidhAna sarvasamayoM (kRSTigata udayake samayo) meM jAnanA / isaprakAra ghAtadravyase ekagopuccha huA, aba jo anyasaMgrahakA dravya vivakSita saMgrahameM dravya AyA usako pUrva meM Ayadravya kahA thA usakA nAma yahAM saMkramaNa dravya kahA jAtA hai tathA jo dravya navInasamayaprabaddhameM bandhakarake kRSTirUpa hotA hai vaha bandhadravya kahA jAtA hai| usakA vidhAna kahate haiM kucha saMkramaNadravya aura bandhadravyase kucha cavIna apUrvakRSTiyoMko karatA hai / inameM saMkramaNadravyake dvArA to una saMgrahakRSTiyoMkI jaghanyakRSTike nIce kucha apUrvakRSTiyoko karatA hai, inako adhastanakRSTi kahate haiM tathA una sagrahakRSTiyoMko pUrvaavayavakRSTiyoMke bIca-bIca meM navIna apUrvakRSTiyoko karatA hai, inakA nAma antarakRSTi hai / bandhadravyake dvArA avayavakRSTiyoMke bIca-bIca meM hI kvInaapUrvakRSTiyoMko karatA hai, inako bhI antarakRSTi kahate haiN| kucha saMkramaNadravya aura bandhadravyako pUrvakRSTiyomeM hI nikSepaNa karatA hai / isIkA vidhAna agalI gAthAmeM kahate haiM-- heDhAkiTTippahudisu saMkamidAsaMkhabhAgametaM tu| sesA saMkhAbhAgA aMtarakiTissa davvaM tu // 137 / / 528 // artha-saMkramaNadravyako asakhyAtakA bhAga denepara usameM se ekabhAgamAtra dravya to aghastana kRSTiAdime detA hai arthAt isa ekabhAgapramANa dravyase krodhakI prathamakRSTike atirikta zeSa 11 sagrahakRSTiyoke adhastana apUrvakRSTi karatA hai tathA avazeSa asakhyAtabahubhAgapramANa antarakRSTisambandhI dravya hai, isase antarakRSTiyoMke antarameM apUrvakRSTiyoM ko karatA hai / isa gAthAkA vizeSa artha jAnane ke liye gAthA 143kA vizeSArtha dekhanA caahie|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 'kSapaNAMsAra [gAthA 138240 : baMdhaddavvANaMtimabhAgaM puNa puvakipiDibaddhaM / sesANaMtA bhAgA aMtarakiTisse davvaM tu // 138 // 526 // artha-bandhako prApta dravyameM anantakA bhAga denepara ekabhAgapramANa to pUrvakRSTisambandhI dravya hai ataH isa ekabhAgapramANa dravyakA pUrvokta kupTiyome nikSepaNa karatA, hai tathA avaziSTa ananta bahubhAgapramANa dravya antarakRpTisambandhI hai, isase. navIna, antarakRSTiyoko karatA hai| isa gAthAke sambandhame vizeSakathana gAthA 142ke vizeSArthase jAnanA caahie| kohassa paDhamakiTTI mottUNaNekArasaMgahANaM tu| vaMdhaNasaMkamadavvAdapuvakihi karedI hu // 136 // 530 // / artha-krodhakI prathamasaMgrahakRSTike binA avazeSa gyAraha saMgrahakRSTiyoMke yathAsambhava bandha va sakramaNarUpa dravyase apUrvakRSTiyoMko karatA hai / krodhakI prathamasagrahakRSTi me saMkramaNadravyakA abhAva hone se mAtra bandhadravyase hI apUrvakRSTi karatA hai| . vizeSArtha-vedyamAna krodhakI prathama sagrahakRSTiko chor3akara zeSa gyArahasaMgrahakRpTisambandhI samyamAna aura yathAsambhava badhyamAna pradezAgrase apUrvakRSTikI racanA kI jAtI, kintu krodhakI prathamasagrahakRSTi sambandhI apUrvakRSTiyAM mAtra badhyamAna pradezAgrase racI jAtI haiM usame saMkramyamAna pradezAgrakA abhAva hai / ataH "krodhakI prathamasagrahakRSTiko chor3akara" aisA kahA gayA hai / mAna, mAyA va lobhakI. prathamasaMgrahakRSTisambandhI apUrvakRSTiyA vadhyamAna aura saMkramyamAna donoM prakArake pradezAgrase racI jAtI hai, zeSa sagrahakRSTisambandhI apUrvakRSTiyA mAtra sakramyamAna pradezAgrase racI jAtI haiM unameM badhyamAna pradezAgrakA abhAva hai / yahA~para apakarSita dravyako sakramyamAna sajJA hai / sarvatra yahAM aisA hI grahaNa karanA caahie'| . . . baMdhaNadavvAdo puNa cadusaTANesu paDhama kittttiisu| baMdhuppavakiTTIdo saMkamakiTTI asaMkhaguNA // 140 // 531 // 1 upadhavala mUla pRSTa 2166 / ka0 pA0 sutta pRSTha 852 sUtra 1086 se 1061 taka / gha0 pu06 paSTa 385 /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kSapaNAsAya gAthA 141-142] [127 saMkhAtIdaguNANi ya pallassAdimapadANi gNtuunn| / ekkekabaMdhakiTTI kiTTINaM aMtare hodi // 14 1 // 532 // artha-krodhAdi cArakaSAyoMkI prathamasaMgrahakRSTirUpa cArasthAnoM meM bandhadravyase. apUrvakRSTiko karatA hai / saMkramaNadravyase pahale gyArahasthAnoM meM kRSTi racanA kahI gaI hai| bandhadravyase honevAlo apUrvakRSTiyoMse saMkramaNadravyake dvArA utpanna kRSTiyAM palyake asaMkhyAtaveM bhAgaguNo hai| asaMkhyAtapalyake prathamavargamUla jAkara eka-eka apUrvakRSTi bandhatI hai yahI kRSTigata antara hai| vizeSArtha-yahAM bandhadravya samayaprabaddhapramANa hai, usase saMkramaNadravya asaMkhyAta - guNA hai / "kRSTidravya ke anusAra kRSTiyA utpanna hoto haiM" isa nyAyake anusAra badhyamAna pradezAgrase thor3o (stoka) apUrvakRSTiyAM racI jAto hai, kyoMki Der3haguNahAni samayaprabaddhapramANa sattvadravyake asaMkhyAtaveMbhAga saMkramyamANa dravya hai / yaha saMkramyamANa pradezAna badhyamAna pradezAgrase patyake asaMkhyAtaveM bhAgaguNA hai / badhyamAnapradezAgrase jo apUrvakRSTiyo racI jAtI haiM ve cAroM ho prayamasaMgrahakRSTi meM se pratyeka saMgrahakaSTikI avayavakRSTiyoke antarAloMmeM nirvatita kI jAtI haiM, kintu prathamaAdi asakhyAta palyopamake prathamavargamUlapramANakRSTi antarAloMko lAMghakara Age kRSTiantarAlameM prathamaapUrvakRSTi racI jAtI hai / punaH asaMkhyAtakRSTi antarAloM ulaMghakara dvitIyaapUrvakRSTi raco jAtI hai / isaprakAra asaMkhyAtapalyopamake prayamavargamUlapramANa asakhyAtakRSTi antarAloko chor3a-chor3a. kara tRtIya, caturthAdi apUrvakRSTiko racanA hoto hai / yaha krama tabataka calA jAtA hai jabataka antimaapUrvakRSTi niSpanna nahI hotI hai / dijja di aNaMtabhAgeNaNakamaM baMdhage ya gaMtaguNaM / . . . . tagaNaMtare paMtaguNaNaM tattoNatabhAgUNaM // 142 // 533 // . artha-badhyamAnadravya pahale anantaveMbhAgahIna kramase diyA jAtA hai punaH ananta. guNA dravya diyA jAtA hai usake anantara anantagugAhona diyA jAtA hai tadanantara anatabhAgahIna dravya kramase diyA jAtA hai| 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 852 sUtra 1062-63 va 1065, 1066, 1101 se 1104 taka / dhavala pu0 6 pRSTha 385-386 / jayavala mUla pRSTha 2166 se 2172 taka /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 ] kSapaNAsAra gAthA 143 vizeSArtha-badhyamAnapradezAgrakI zreripaprarupaNA kahI jAtI hai--cAroM prathamasaMgrahakRSTiyoke nIce va Upara asakhyAtaveMbhAga kRSTiyoMko chor3akara zeSasamasta madhyamasvarUpase pravartamAna navakabandhakA anubhAga pUrvakRSTisvarUpa bhI hotA hai aura apUrvakRSTisvarUpa bhii| navakasamaya prabaddhakA anantarvAbhAga pradezAgra pUrvakRSTiyoMmeM diyA jAtA hai aura zeSa ananta bahubhAga navIna apUrvakRSTisvarUpase diyA jAtA hai| navakasamayaprabaddhake uparyukta anantaveMbhAgame se jaghanyakRSTimeM bahuta pradezAna diyA jAtA hai / dvitIyakRSTi meM anantaveMbhAgase vizeSahIna pradezAgra diyA jAtA hai / tRtIyakRSTi meM anantaveMbhAgase vizeSahIna pradezAgna diyA jAtA hai, caturthakRSTimai anantaveMbhAgase vizeSahIna pradezAgra diyA jAtA hai| isaprakAra vizeSahIna-vizeSahIna pradezAgna navIna apUrvakRSTi ke prApta honetaka diyA jAtA hai / punaH anantaguNepradezAgra dvArA apUrvakRSTi nirvatita hotI hai / isa apUrvakRSTi se anantarakRSTi meM anantaguNAhIna pradezAgna diyA jAtA hai| tadanantara anantabhAgahIna-anantabhAgahIna pradezAgna taba taka diyA jAtA hai jabataka ki anya apUrvakRSTi prApta ho / punaH anantaguNe pradezAnadvArA anya apUrvakRSTi nirvatita hotI hai, usase avantarakRSTi meM anantaguNAhIna pradezAgra diyA jAtA hai aura usase Age anantaveMbhAgahIna pradezAgna diyA jAtA hai / isIprakAra zeSa sarvakRSTiyoM meM jAnanA cAhie / pUrva aura apUrvakRSTiyomeM gopucchasampAdana ke lie pradezAgrakA yaha krama hotA hai / isaprakAra badhyamAnapradezAgrase apUrvakRSTiyokI racanA kahI gii| saMkamado kiTTINaM saMgahakiTTINamaMtaraM hodi| saMgaha aMtarajAdo kiTTI aMtarabhavA asaMkhaguNA // 143 // 534 // artha--saMkramaNarUpa dravyase utpanna huI apUrvakRSTiyomeM se kucha kRSTiyAM to saMgrahakRSTiyoke nIce utpanna hotI haiM aura kucha kRSTiyAM pUrvame jo avayavakRSTi thI unake antarAlomeM hotI haiN| yahAM saMgrahakRSTiyoke antarAlameM nIce utpanna huI kRSTiyoMse avayavakRSTiyoke antarAlameM utpanna huI kRSTi asaMkhyAtaguNI haiM / vizeSArtha-saMkramyamANa pradezAgrase jo apUrvakRSTiyAM racI jAtI haiM ve do avakAzo (sthaloM) arthAt kRSTiantarAlameM bhI aura sagrahakRSTiantarAla meM bhI racI 1. ka. pA0 sutta pRSTha 853 sUtra 1105 se 1114 / gha0 pu0 6 pRSTha 386 / jayadhavala mUla pRSTha 2072 se 2074 /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 144 ] [ 126 jAtI haiN| krodhakI prathamasaMgrahakRSTiko chor3akara zeSa gyArahasaMgrahakRSTiyoke nIce apUrvakRSTiyAM sakramyamANa pradezAgna arthAt apakarSita samastadravyake asaMkhyAtaveMbhAgase racI jAtI haiM ataH ve alpa haiM / saMkramyamANapradezAgra arthAt apakarSita samastadravyake asaMkhyAtabahubhAga dvArA kRSTiaMtarAloMmeM jo apUrvakRSTiyAM racI jAtI haiM usase saMgrahakRSTiyoMke nIce apUrvakRSTiyokI racanAmeM diye jAnevAle dravyase asakhyAtaguNe dravyadvArA kRSTiantarAloMme racI jAnevAlI apUrvakRSTiyA asakhyAtaguNI haiM, kyoMki inakI racanAmeM asaMkhyAta guNA dravya lagA hai'| saMgahaaMtarajANaM apuvakihi va baMdhakihi vaa| idarANamaMtaraM puNa pallapadAsaMkhabhAgaM tu // 144 // 535 // artha-sagrahakRSTi antarAlomeM jo apUrvakRSTiyoMkI racanA kI jAtI hai unakA vidhAna kaSTikaraName nirvaya'mAnakRSTiyoMke vidhAna jaisA jAnanA cAhie / 'idarANAma' arthAt kRSTi antarAlomeM racI jAnevAlI apUrvakRSTiyoMkA vidhAna badhyamAnapradezAgrase nirvaya'mAna apUrvaSTiyoke vidhAna (gAthA 141-42) jaisA yahAM bhI jAnanA cAhie, kintu yahAM apUrvakRSTigata antara palyopamake prathamavargamUlake asaMkhyAtaveMbhAga hai| vizeSArthaH- kRSTikaraNakAla meM pUrva meM nirvaya'mAna apUrvakRSTiyoMkI jo vidhi vahI vidhi niravazeSarUpase apakarSitadravyake dvArA saMgrahakRSTiyoke antarAla meM racI jAnavAlI apUrvasaMgrahakRSTiyoM ke sambandhameM bhI jAnanA cAhie, kyoki uSTrakUTazreNike AkAra se diye jAnevAle pradezAnakI niSekaprarupaNAke prati bhedakI anupalabdhi pAyI jAtI hai / isaprakAra uSTrakUTazreNisAmAnyakI apekSAse donoM vidhAnoM meM koI vizeSatA nahI hai aisA kahA gayA hai, kintu arthataH (vAstavameM) dekhanepara ina donoM meM sAdRzya nahIM dikhAI detA, kyoMki donoM meM kucha vizeSatA saMbhava hai / vaha vizeSatA isaprakAra hai ki kRSTikaraNakAlake prathamasamayameM kRSTirUpase pariNata pradezapiNDase dvitIyasamayavartI kRSTiyomeM niHsiMcyamAna pradezapiNDa asaMkhyAtaguNA hotA hai, usase tRtIyasamayame niHsiMcyamAna pradezapiNDa asakhyAtaguNA hai, usase caturthasamayameM ni:siMcyamAna pradezapiNDa asaMkhyAtaguNA hai| isa 1. ka. pA0 sutta pRSTha 854 sUtra 1115 se 1116 / dhavala pu0 6 pR0 387 / jayadhavala mUla pRSTha 2074-75 / / 2. ka. pA. sutta paSTha 854 sUtra 1120 se 1123 / dhavala pu0 6 pRSTha 387 /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130] kSapaNAsAra [gAthA 144 prakAra kRSTikaraNakAlake caramasamayaparyanta pratisamaya kRSTiyoM meM ni:siMcyamAna pradezapiNDa vizuddhike mAhAtmyase asaMkhyAtagugA-asakhyAta guNA hotA jAtA hai| vartamAnasamayameM nirvatita apUrvakRSTiko caramakRSTi meM nisikta pradezAgrase pUrvasamayameM kI gaI pUrvakRSTiyoMkI jaghanyakRSTi meM ni siMcyamAna pradezAgna asakhyAta bhAgahona hotA hai. kyoki usameM pUrva avasthitadravya itanA hI hIna dikhAI detA hai| tadanantara ananta bhAgahAnirUpase yayAkrama jAkara punaH pUrvasamayame kI gaI saMgrahakRSTisambandhI carimakRSTi meM nisikta pradezAgrase vartamAnasamayameM dvitoyasaMgrahakRSTike noce ko gaI apUrva jaghanyakRSTimeM diyA jAnevAlA pradezapiNDa asaMkhyAtabhAga adhika hotA hai / zeSa apUrvakRSTiyoM meM anantabhAgahIna pradezAgra diyA jAtA hai, isoprakAra Age bhI jAnanA cAhie / punaH dRzyamAnapradezAgra sarvatra anantabhAgahInarUpase rahatA hai| isaprakAra yahakrama kRSTikaraNakAlake dvitIyasamayase carimasamayaparyanta jAnanA cAhie, kintu kRSTivedakakAlame aiso vidhi nahIM hoto, kyoki kRSTivedakakAlako apUrvakRSTiyomeM ni.siMcyamAna pradezAgra pUrvakRSTipradezapiMDase asakhyAtaveMbhAgapramANa hotA hai, usase, kRSTivedakakAlake prathamasamaya meM nirvartya mAna apUrvakRSTiyokI caramakRSTi meM nirvatita pradezAgrase pUrvakRSTiko jaghanyakRSTike prathamasamayameM pradezAna asaMkhyAtaguNAhona hotA hai, anyathA pUrva apUrvakRSTiyoM ko sadhime ekagopucchako utpatti vahIM hogii| ataH kRSTikaraNavidhi aura kRSTivedakavidhimeM isaprakArako vizeSatA dikhAne ke lie zreNIprarupaNA karate haiM kRSTivedakakAlake prathamasamaya meM pUrvAnupUrvI kI apekSA lobhako prathamasaMgrahakRSTi ke nIce apakarSita pradezAgrake dvArA jo apUrvakRSTiyAM racI jAtI haiM, unameM se jaghanyakRSTimeM bahata pradezAgna diyA jAtA hai tathA usake Ane caramakRpTiparyanta anantarvabhAgahIna pradezAgna diyA jAtA hai / usake Age apUrvakRpTiko caramakRSTimeM patita pradezAgrase lobhako prathamasaMkRSTiko pUrvakRSTisambandhI jaghanyakRSTi meM asaMkhyAtaguNAhona pradezAna diyA jAtA hai, dvitIyapUrvakRSTi meM usase anantabhAgahona dravya diyA jAtA hai aura yaha anantabhAgahonarUpa dravyakA krama prathamasaMgrahakRSTikI caramakRSTiparyanta jAvanA / punaH usa prayamasagraSTikI caramakRSTi meM patita pradezAgrase dvitIyasaMgrahakRSTike nIce racI jAnevAlo apUrvakRSTiyoMko jaghanyakRSTimeM asaMkhyAtaguNA pradezAgna diyA jAtA haiM / usase Age apUrvacaramakRSTiparyanta anantabhAgahInarUpa kramase dravyakA siMcana hotA hai / puna. apUrvavaramaSTime visiMcita pradezAgrase, pUrvanirvatita dvitoyasaMgrahakRSTiko antara
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 131 gAthA 144] kSapaNAMsAra kRSTi sambandhI jaghanyakRSTi meM asakhyAtaguNAhIna pradezAna diyA jAtA hai, usase Age aNaMtabhAgahInarUpa kramase hokara dravya ni:siMcita hotA hai, kintu itanI vizeSatA hai ki pUrvakRSTiyoke antarame racI jAnevAlI apUrvakRSTiyoMkI aura pUrvaSTi yokI saMdhimai pradezavinyAsakA bheda hai / isaprakAra kahI gaI vidhI Upara (Age) bhI jAnanA cAhie / kRSTi vedaka ke dvitIyAdi samayome bhI niSekaprarupaNA isIprakAra jAnanA caahie| isa uparyukta vidhikI apekSA donome (kRSTikaraNa va kRSTi vedaka kAlame) vizeSatA sambhava hai isakI vivakSA gAthAsUtrame nahI hai / gyAraha saMgrahakRSTiyoMke nIce eka-eka pUrvakRSTi meM se asaMkhyAtavebhAgapramANa dravyako apakarSita karake pUrvakRSTi yoMke asakhyAtavebhAgamAtra apUrvakRSTiyoko karanevAlA uSTrakUTazreNI rUpase pradezavinyAsa karatA hai isako dekhate hue gAthAsUtrameM (kRSTikaraNa va apUrvakRSTi racano vidhAnakI) samAnatA kahI gaI hai| jisaprakAra asakhyAtakRSTiyokA antara dekara badhyamAna pradezAgrase apUrvaSTiyA~ racI jAtI haiM, usIprakAra palyopamake prathamavargamUlake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa kRSTiyoke antarase sakramyamAna pradezAgrase avAnta ra kRSTi yomeM apUrvakRSTiyAM racI jAtI hai / diyamAna pradezAgrakI zreNiprarupaNA jaisI vahAM (badhyamAna pradezAgrase apUrvakRSTi racanAmeM) kI gaI hai vaisI hI prarupaNA yahAM bhI jAnanA, kintu yahAM usase thor3e (alpa) arthAt prathamavargamUlake asaMkhyAtaguNe hIna antarAlase saMkramyamAna pradezAgrase apUrvakRSTi racI jAtI hai| saMkramyamANa pradezAgrase kRSTi antaromeM nirvartita apUrvakRSTi meM jo pradezAgra diye jAte hai unakI zreNiprarupaNAkA vidhAna bandhadravyase nirvatita apUrvakRSTime jaisA kahA gayA hai vaisA jAnanA, kintu itanI vizeSatA hai ki saMgrahakRSTiyoMke nIce nirvatita apUrvakRSTi meM pUrvokta kramase pradeza nisikta karane ke pazcAt apUrvacaramakRSTikI apekSA pUrvajaghanyakRSTi meM asakhyAtaguNehIna pradezAgra ni:siMcita kiye jAte haiM, usake Age utkarSaNa-apakarSaNabhAgahArapramANa pUrvakRSTiyoMmeM anantabhAgahInarUpa kramase pradezAgra diye jAte haiM usake bAda kRSTiantarAla meM nirvartita kI jAnevAlI apUrvakRSTimeM asakhyAtaguNe pradezAgra diye jAte haiM, tatpazcAt avantara pUrvakRSTimeM asaMkhyAtaguNahIna pradezAgna diye jAte haiM tathA usake anantabhAgahIna pradezAgra detA hai / saMdhiyoMko jAnakara yaha krama niruddhasaMgrahakRSTi ke anta: paryanta jAnanA cAhie, isase UparakI saMgrahakaSTiyoM meM bhI isI vidhAnase zreNiprarupaNA 1. jayadhavala mUla pRSTha 2175-76 /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 132] [gAthA 145-146 karanA cAhie / kRSTivedakakAlake prathamasamayakI yaha prarupaNA jisaprakAra ko gaI hai, vaha sarvaprarupaNA usIprakAra dvitIyAdi samayoMmeM bhI kahanA cAhie' / kRSTiyoMke ghAtakA kathanakohAdikihivedagapaDhame tassa ya asaMkhabhAgaM tu / NAsedi hu paDisamayaM tassAsaMkhejjabhAgakamaM // 145 // 536 // kohasta ya je paDhame saMgahakiTTimhi nnkittttiio| vaMdhujhiyakiTTINaM tassa asaMkhejjabhAgo hu / / 146 // 537 // artha-krodhako prathamasaMgrahakRSTikA vedakajIva prathamasamayameM sarvakRSTiyoMkA asaMkhyAtaveMbhAgamAtra kRSTiyoMko vaSTa karatA hai tathA dvitIyasamayameM usake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa kRSTiyoMkA ghAta karatA hai| isI kramase pratisamaya asaMkhyAtaveMbhAgapramANarUpa kramase kRSTiyokA ghAta karatA hai / krodhako prathamasaMgrahakRSTike sarvavedakakAlameM jo kRSTiyAM naSTa huI haiM ve krodhakI prathamasaMgrahakRSTisambandhI abadhyamAna kRSTiyoMke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa haiN| vizeSArtha-vizuddhike mAhAtmyase koSakI prathamasaMgrahakRSTisambandhI kRSTiyomeM se agrakRSTiko Adi karake kRSTiyokA asaMkhyAtavebhAga pratisamaya apavartanAghAtadvArA vinAza kiyA jAtA hai / jo kRSTiyo prathamasamayameM vinaSTa hotI haiM ve bahuta haiM, kyoki samastakRSTiyoke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa haiM aura jo kRSTiyAM dvitIyasamayameM naSTa kI jAtI haiM ve prathamasamayame vinaSTakRSTiyoMse asaMkhyAtaguNIhIna haiM / yadyapi dvitIyasamayamai vizuddhi anantaguNI bar3ha jAtI hai tathApi prathamasamayameM vinaSTa kRSTiyose rahita zeSa bacI huI kRSTiyoke asaMkhyAtaveMbhAgakA ghAta karatA hai isaliye dvitIyasamayameM asaMkhyAtaguNohIna kRSTiyoMkA nAza karatA hai / isIprakAra tRtIyAdi samayoM meM bhI pratisamaya apavartanAghAtakA krama jAnanA caahie| yaha asaMkhyAtaguNAhInakrama apane vinAzakAlake dvicaramasamayataka calA jAtA hai| prathamasamayavartI kRSTivedakake krodhakI prathamasaMgrahakRSTimeM 1. jayavavala mUla pRSTha 2177-78 / 2. ina dono gAthAsambandhI viSaya ka0 pA0 sutta pATha 854-55 sUtra 1124 se 1128 taka evaM dhavala pu0 6 pRSTha 387.88 para bhI hai|
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 147-146 ] (133 Upara aura nIcekI asaMkhyAtaveMbhAgapramANa kRSTiyAM abadhyamAna kahalAtI haiM / kRSTivedakake prathamasamayase lekara niruddha prathamasaMgrahakRSTike vinAzakAlake dvicaramasamayataka uparima abadhyamAnakaSTiyoke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra kRSTiyoMkA vinAza hotA hai / uparima va adhastana ina dono bhAgoMmese uparimabhAgameM vinaSTa kRSTiyoM kA pramANa Avalike asaMkhyAtavebhAgamAtra vizeSa hai| jaisA krodhakI prathamasaMgrahakaSTike vinAzakA krama kahA gayA hai vaisA hI krama zeSa saMgrahakRSTiyoMke vinAzakA bhI jAnanA cAhie, kyoMki isameM virodhakA abhAva hai| krodhako prathamasaMgrahakRSTiko prathamasthitimeM samayAdhika AvalokAla zeSa rahaneko avasthAkA kathana 'kohAdikihiyAdi dvidimhi samayAhiyAvalIsese / tAhe jahaeNudIrai carimo puNa vedago tassa // 147 // 538 // tAhe saMjalaNANaM baMdho aMtomuhuttaparihINo / sattovi ya sadadivasA aDamAsabbhahiyachavarisA // 148 // 536 // ghAditiyANaM baMdho dasavAsaMtomuhuttaparihINA / sattaM saMkhaM vassA sesANaM saMkha'saMkhavassANi // 146 // 540 // artha-krodhakI prathamasaMgrahakRSTiko prathamasthitimeM samayaadhika AvalI avazeSa rahanepara jaghanyasthitikI udIraNA karanevAlA hotA hai| AvalIke Upara jo ekasamaya hai usa samayasambandhI niSekako apakarSita karake udayAvalimeM nikSepaNa karatA hai tathA vahI krodhakI prathamasagrahakRSTivedakakA caramasamaya hotA hai| vahA (pUrvokta samayAdhika AvalikAla zeSa raha jAnepara) saMjvalanakA sthitibandha antarmuhUrta kama 100 dina aura sthitisattva antarmuhartakama AThamAha adhika 6 varSa hai / tIvaghAtiyA karmokA sthiti 1. jayadhavala mUla pRSTha 2178-76 / / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 855 sUtra 1126 se 1131 / 30 pu0 6 14 388 /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134] kSapaNAsAra [ gAthA 141 bandha antarmuhUrtakama 10 varSa hai aura sthitisattva saMkhyAtahajAra varSa hai| zeSa (tIna aghAtiyA) karmoMkA sthitibandha saMkhyAtavarSa aura sthitisattva asakhyAtavarSa hai'| vizeSArtha--prathamasamayavartI kRSTivedaka saMjvalanakrodhakI prathamasaMgrahakRSTi meM se avayavakRSTiyokA apakarSaNakarake usake dvArA krodhavedakakAlake sAdhika vibhAgakAlase eka prAvali adhikapramANa sthitiko karatA hai / krodhakI prathamasaMgrahakaSTiko vedana karanevAle kI jo prathamasthiti hai usa prathamasthitikA vedana karate hue jisasamaya ekasamayaadhika AvalimAtra kAla usa prathamasthitime zeSa raha jAtA hai vahI krodhakI prathamasagrahakRSTike vedanakA antimasamaya hotA hai / prathamasthitime samaya adhika AvalimAtra zeSa raha jAnepara antima sthitikA apakarSaNakarake udayAvalimeM kSepaNa karanevAleke saMjvalanakrodhakI jaghanyasthitiudIraNA hotI hai vahAMpara dvitIyasthitise udIraNA sambhava nahIM hai, kyoMki usaprathamasthiti meM Avali-pratyAvalikAla zeSa raha jAnepara pahale hI AgAlapratyAgAlakI vyucchitti ho jAtI hai / kRSTivedakake prathamasamayase saMjvalanacatuSkake anubhAgasattvakI jo pUrvapravRtta anusamaya apavartanA hai vaha usIprakArase hotI rahatI hai| pUrva arthAt kRSTivedanake prathama samaya meM saMjvalanacatuSkakA sthitivandha pUrNa cAramAha hotA thA vaha saMkhyAtahajAra sthitibandhApasaraNoke dvArA yathAkrama ghaTakara prathamakRSTikI prathamasthiti ke ekasamayaadhika AvalikAla zeSa raha jAnepara cAlIsadinaadhika do mAha arthAt (40+60) 100 dina raha jAtA hai| tIno saMgrahakRSTiyoke vedakakAlame sthitibandha do mAha arthAt 60 dina ghaTatA hai to eka (prathama) saMgrahakRSTi ke vedakakAlame sthitibandha kitanA kama hogA? isaprakAra trairAzikavidhi karanepara (1) 20 dina prApta hote haiM, jo ki prathamasagrahakRSTivedakakAlake vibhAgase kucha adhika hai / ataH prathamasagrahakRSTivedakakAlame cArasaMjvalana kaSAyokA sthitibandha antarmuhUrta adhika 20 dina, ghaTakara antamuhUrta kama 100 dina raha jAtA hai / 1. "jA putva pavattA sajalaNANubhAgasaMtakammassa aNusamayamovaTTaNA sA tahA ceva" arthAt sajvalana catuSkake anubhAgasattvakI jo pUrva pravRtta anusamayavartI apavartanA hai vaha usIprakAra hotI rahatI hai / (ka0 pA0 sutta pRSTha 855 sUtra 1133) yaha pATha jayadhavala mUla pRSTha 2180 tathA dhavala pu0 6 pRSTha 388 me bhI, kintu nemicandrAcAryane use yahA grahaNa nahIM kiyA hai| 2. jayaghavala mUla pRSTha 2179-80 /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAsa gAthA 150-151] [131 kRSTi vedakakAlake prathama samayamai saMcalanacatuSkakA sthiti sattvaM AThavarSamAtra thA / saMkhyAtahajAra sthitikANDa koMke dvArA vaha sthitisattva kramase ghaTakara isasamaya arthAt krodhako prathamasaMgrahakaSTiko prathamasthitimeM ekasamayadhika AvalimAtrasthiti zeSa raha jAnepara antamuhUrta kama AThamAha adhika chahavarSa raha jAtA hai / tonoM kRSTiyoke vedakakAlameM saMjvalanacatuSkakA sthitisattva yadi cAravarSa kama ho jAtA hai to prathamasagrahavedakakAlameM kitanA kama hogA? isaprakAra rAzi kavidhike dvArA sAdhika prathamasaMgrahakRSTike tribhAgapramANa arthAt antamuhUrta adhika cAramAhasahita ekavarSakama ho jAtA hai / isako pAThavarSameM se kama karane para (8 varSa - 1 varSa 4 mAha va antarmuhUrta) antarmuhUrtakama AThamAsa 6 varSa zeSa sthitisattva raha jAtA hai| pUrvasaMdhi arthAt krodhako prathamasaMgrahakRSTike vedakakAlake prathamasamayameM tIna (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va antarAya) ghAtiyAkarmoM kA sthitibandha saMkhyAtahajAravarSa thA jo yathAkrama ghaTakara isasamaya (krodhakI prathamasagrahakRSTikI prathamasthitimeM) samayAdhika AvalikAla zeSa raha jAnepara antarmuhUrtakama 10 varSa raha jAtA hai aura sthitisattva pUrvasaMdhi saMkhyAtahajAravarSa thA, vaha sakhyAtahajAra sthitikANDa koke dvArA ghaTakara sakhyAtahajAraguNAhIna honese tatprAyogya saMkhyAtavarSapramANa raha jAtA hai / zeSa (vedanIya, nAma va. gotra) tona aghAtiyAkarmokA sthitibandha pUrvasadhimeM sakhyAtahajAravarSapramANa thA vaha sahasroM sthitibandhApasaraNoMke dvArA ghaTakara yathAkrama ghaTate hue sakhyAtaguNAhIna hokara bhI saMkhyAtahajAravarSapramANa hai aura sthitisatkarma bhI hajAro sthitikANDakaghAtoke dvArA asaMkhyAtaguNAhIna hokara tatprAyogya asaMkhyAtavarSa raha jAtA hai / se kAle kohassa ya vidiyAdo saMgahAdu paDhamaThidI / kohassa vidiyasaMgahaki hissa ya vedago hodi // 150 / / 541 // kohassa paDhamasaMgahakihissAvalipamANa paDhamaThidI / dosamaUNaduprAvaliNavakaM ca vi ceude tAhe // 151 // 542 // 1. jayadhavala mUla pRSTha 2180.81 / / 2. jaya dha0 mUla pRSTha 2181 / 3. ka. pA0 sutta pRSTha 855-56 sUtra 1136-40 va 41 / 50 pu0 6 pRSTha 386 / jayapavana mUla pRSTha 2101 /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra (gAthA 152 artha-usake (krodhakI prathamasaMgrahakRSTi vedanake caramasamayake ) anantarasamayameM krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTi se prathamasthiti karake krodhako dvitIyasaMgrahakRSTikA vedaka hotA hai| usasamaya krodhako prathamasaMgrahakRSTisambandhI AvalipramANa prathamasthitikA dravya aura dosamayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddha zeSa raha jAtA hai aura usIkAlameM krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTikA dravya 14 guNA ho jAtA hai / vizeSArtha-jaba prathamasagrahakRSTiko pUrvokta prathamasthitima ucchiSTAvalikAla zeSa raha jAtA hai usasamaya dvitIyasthitime sthita krodhako dvitIyakRSTike pradezAgroko apakarSita karake udayAdi guNazreNIke dvArA dvitIyasagrahakRSTike vedakakAlase AvaliadhikakAla dvArA prathamasthitiko karatA hai / krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTime se apakarSaNakarake prathamasthitiko karanevAleke usasamaya dosamayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddharUpa pradezAgna aura ucchiSTAvalipramANa pradezAgrako chor3akara krodhakI prathamasagrahakRSTike zeSa samasta pradezAgra krodhakI dvitIya kRSTirUpa saMkramaNa kara jAte haiN| krodhakI dvitIyakRSTise prathamakRSTi terahaguNI thI, kyoki prathamasaMgrahakRSTime nokaSAyakA bhI dravya thaa| prathamasaMgrahakRSTikA dravya dvitIyasaMgrahakRSTike nIce ananta guNehIna pariNamana karake apUrvakRSTirUpa hokara pravRtta karatA hai, usasamaya zeSa pRthak pRthak saMgrahakRSTike dravyase isakA dravya 14 guNA ho jAtA hai, kyoki prathamasaMgrahakRSTikA dravya isa dvitIyakRSTi rUpa saMkramita hogayA hai / navakabandha aura ucchiSTAvalike pradezAgna yathAkrama pratisamaya dUsarIkRSTime saMkramaNa karate haiM, usIsamaya krodhakI dvitIyakRSTi kA vedaka hotA hai| paDhamAdisaMgahANaM carime phAliM tu vidiyapahudINaM / heTThA savvaM dedi hu majjhe puvvaM va igibhAgaM // 152 / / 543 / / artha-prathamAdi sagrahakRSTiyoMke antimasamayamai jo saMkramaNadravyarUpa phAli hai usakA (bahabhAga) dravya to dvitIyAdi saMgrahakRSTiyoke noce sarvatra detA hai aura ekabhAgarUpa dravya pUrvavan madhyame detA hai / vizeSArtha-jisa saMgrahakaSTiko bhogatA hai usakA vavakasamaya prabaddhabinA sarvadravya sarvasaMkramaNarUpa hai aura vahI antimaphAli hai, isako anaMtara samayame bhogI jAnevAlI 1. jayadhavala mUla pRSTha 2181-82 / 2. isa gAthAkA viSaya jayaghavala mUlame nahI hai|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 153-54] kSapaNAsAra [ 137 saMgrahakRSTike nIce aura madhyameM apUrvakRSTirUpa pariNamAtA hai, vahAM usa saMgrahakRSTiko avayavakRSTiyoke madhya meM jo apUrvakRSTiyAM karatA hai, unako pUrvavat caramasamayavartI sva. kIya dravya ke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa dravyase racatA hai tathA avaziSTadravyase usa sagrahakRSTike nIce apUrvakRSTiyoMko karatA hai, kyoMki yahAM krodhako prathamasagrahakRSTike anatara dvitIyasagrahakRSTi ko bhogatA hai ata. aisA vidhAna jAnanA / 'kohassa vidiyakiTTI vedayamANassa paDhamakiTiM vA / udo baMdho NAso apuvakiTTINa karaNaM ca // 153 // 544 // artha-krodhakI dvitIyasagrahakRSTikA vedana karanevAleke udaya, bandha, ghAta tathA saMkramaNa va bandha dravyase apUrvakRSTiyoMkA karanA Adi vidhAna prathamasaMgrahakRSTivat hI jAnanA / vizeSArtha:-krodhakI prathamasaMgrahakRSTivedakakAlamai jo vidhi kahI gaI hai vahI vidhi dvitIyasaMgrahakRSTivedakakAlameM bhI jAnanA caahie| vaha isaprakAra hai-udIrNa kaSTiyokI, badhyamAnakRSTiyoMkI, vinAza kI jAnevAlI kRSTiyoMkI, badhyamAva pradezAgnase nirvartyamAna kRSTiyokI tathA saMkramyamAna pradezAgrase nirvaya'mAna apUrvakRSTiyokI vidhi prathamasagrahakRSTikI prarupaNAke samAna hai| kohassa vidiyasaMgahakiTTI vedaMtayasta saMkamaNaM / saTTANe tadiyotti ya tadaNaMtaraheTThimassa paDhamaM ca // 154 // 545 // artha-krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTivedakake svasthAna arthAt vivakSita kaSAyamai hI saMkramaNa to tRtIyasaMgrahakRSTi meM hotA hai aura parasthAna arthAt anyakaSAyameM jo saMkramaNa hotA hai vaha usake nIce jo (mAna) kaSAya hai usako prathamasaMgrahakRSTimeM hotA hai / vizeSArtha-krodhakI dvitIyasagrahakRSTikA vedaka krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTike pradezAnako krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTi meM aura mAvakI prathamasaMgrahakRSTimeM saMkramita karatA hai 1. ka. pA0 sutta pRSTha 856 sUtra 1142 se 1144 taka / dhavala pu0 6 pRSTha 386 / 2. jayadhavala mUla pRSTha 2182 / 3. ka0 pA0 sutta pRSTha 856 sUtra 1147 / dha0 pu0 6 pRSTha 386 /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138] kSapaNAsAra | gAthA 155 anyakRSTiyoM meM nahI, kyoki saMkramaNa AnupUrvIrUpase hotA hai| krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTikA dravya svasthAnasvarUpa krodhakI tRtIyakRSTi meM apakarSaNabhAgahArase saMkramaNa karatA hai aura parasthAnasvarUpa mAnakI prathamasaMgrahakaSTi meM adha pravRttasaMkramaNa dvArA sakramaNa karatA hai / krodhakI tRtIyasagrahakRSTike pradezAgrako mAnakI prathamasagrahakRSTime sakramita karatA hai, kyoki anyatra saMkramaNa asambhava hai / yahA bho adhaHpravRttasaMkramaNa hotA hai / paDhamo vidiye tadiye heTima paDhame ca vidiyago tadiye / heTThimapaDhame tadiyo heTThimapaDhame ca saMkamadi // 155 // 546 // artha-vivakSita kaSAyakI prathamasaMgrahakRSTikA dravya to apanI dvitIya, tRtIya aura adhastanavartI kaSAyakI prathamasaMgrahakRSTime saMkramaNa karatA hai, dvitIyasagrahakRSTikA (vivakSitakaSAyakI) dravya apanI tRtIya va adhastanavartI kaSAyakI prathamasagrahakRSTimeM saMkramaNa karatA hai tathA (vivakSitakaSAyakI) tRtIyasagrahakRSTikA dravya adhastanavartI kaSAyakI prathamasagrahakRSTi meM hI sakramaNa karatA hai| [noTa--isa gAthAkA sambandha gAthA 131 se hai] vizeSArtha-yahAM jisa kaSAyakA vedana kara rahA hai usa vivakSita kaSAyake anantara jisa kaSAyakA vedana karegA use adhastanavartI kaSAya kahA gayA hai| krodhakI dvitIyasagrahakaSTike pradezasamUhakA krodhakI tRtIya va mAnakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTi meM saMkramaNa karatA hai, krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTike dravyako mAnakI prathamasaMgrahakRSTi meM hI sakramita karatA hai / mAnakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTikA dravya mAnakI dvitIya-tRtIya va mAyAkI prathamasagrahakRSTime saMkramita karatA hai, mAnakaSAyako dvitIyasagrahakRSTike dravyakA mAnako tRtIya va mAyAkI prathamasagrahakRSTi meM saMkramaNa karatA hai aura mAnakaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTike dravyako mAyAkI prathamasaMgrahakRSTime hI saMkramita karatA hai| mAyAkaSAyakI prathamasagrahakRSTi ke dravyakA saMkramaNa mAyAkI dvitIya-tRtIya va lobhakI prathamasagrahakRSTime hotA hai, mAyA kaSAyakI dvitIyasaMgrahakRSTikA dravya mAyAkI tRtIya va lobha 1. jayadhavala mUla pRSTha 2183 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 856 sUtra 1147 se 1156 / dhavala pu0 6 pRSTha 386-60 /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 156-57] kSapaNAsAra [136 kI prathamasagrahakRSTi meM saMkramaNa karatA hai tathA mAyAkI tRtIyasaMgrahakRSTike dravyako lobhakI prathamasaMgraha kRSTi meM hI saMkramita karatA hai| lobhakaSAyakI prathamasaMgrahakaSTikA dravya lobhakI dvitIya va tRtIyasaMgrahakaSTi meM saMkramita karatA hai aura lobhakI dvitIyasagrahakRSTike dravyakA saMkramaNa lobhako tRtIyasaMgrahakRSTimeM karatA hai, (dekho gAthA 131 kI TokA) krodhakI prathamasaMgrahakuSTikA dravya mAnakI prathamasaMgrahakRSTi meM bhI diyA jAtA hai| yahAM vivakSita kaSAyake dravyako apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara ekabhAgamAtra dravya svasthAnameM (apanI hI anya saMgrahakRSTimeM) saMkramita karatA hai aura parasthAnameM (anyakaSAyakI prathamasaMgrahakRSTimeM) vivakSitakaSAyake dravyako adhaHpravRttabhAgahArakA bhAga dekara ekabhAgamAtra dravyakA sakramaNa karatA hai' / kohassa paDhamakiTTI suNNottiNa tassa atthi saMkamaNaM / lobhaMtimakihissa ya Nasthi paDitthAvaNaNAdo // 156 // 547 // artha-krodhakI prathamasaMgrahakRSTi to zUnya ho gaI (nAstirUpa ho gaI) ataH usakA saMkramaNa nahI hotA tathA lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTikA bhI saMkramaNa nahI hai, kyoMki atisthApanAkA abhAva hai| vizeSArtha-isaprakAra krodhakI prathama va lobhakI tRtIyasaMgrahakaSTi binA zeSa dazasaMgrahakRSTi yoke dravyakA saMkramaNa karatA hai| vedana karaneyogya dvitIyasaMgrahakaSTi meM AyadravyakA abhAva hai ataH vahA~ ghAta (vyaya) dravyako pUrvakRSTiyomeM pUrvoktaprakAra diyA jAtA hai tathA lobhako tRtIyasagrahakRSTimeM vyayadravya nahIM, kintu Ayadravya hI hai ataH dazasaMgrahakRSTiyomeM saMkramaNadravyako pUrvoktaprakAra pUrva-apUrvakRSTiyome diyA jAtA hai / 'jassa kasAyassa jaM kihi vedayadi tassa taM ceva / sesANa kasAyANaM paDhamaM kirTi tu baMdhadi hu // 157 / 548 // artha--jisakaSAyakI jisa saMgrahakRSTikA vedana karatA hai usa kaSAyakI usI saMgrahakRSTi kA bandha karatA hai tathA anyakaSAyoMkI prathamasaMgrahakRSTikA bandha karatA hai| 1. jayadhavala mUla pRSTha 2183-84 / 2. ka0 pA0 sUtta pRSTha 857 sUtra 1160 / dhavala pu0 6 pRSTha 360 /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 140] [gAyA 158 vizeSArtha- zaDDA-jaise krodhakI prathamasaMgrahakRSTikA vedana karanevAlA cAroM kaSAyoko prayamakRpTiyoMkA bandha karatA hai usI prakAra krodhako dvitIyakRSTikA vedana karanevAlA kyA cAroM hI kapAyoMkI dvitIyakRSTiyoMkA bandha karatA hai ? ___samAdhAna--jisakaSAyakI jisakRSTikA vedana karatA hai arthAt prathama dvitIya yA tRtIyakRpTikA vedana karatA hai to usa kaSAyakI usI kRSTiko vAMdhatA hai / vedyamAna kapAyake atirikta anya abastanavartI kapAyoMkI prathamasaMgrahakRSTikA-bandha karatA hai, kyoMki anyaprakAra asambhava hai| krovakI dvitIyakRSTikA vedana karanevAlA krodhakI dvitIyakRSTikA vanya karatA hai, kintu mAna-mAyA va lobhakI prathamasaMgrahakaSTikA bandha karatA hai| isIprakAra uparitanakRSTiyoMkA vedanakarane vAloMke bhI lagA lenA caahie| 'mANatiya kohatadiye mAyAlohassa tiya tiye sahiyA / saMstraguNaM vedijje aMtarakiTTI padeso ya // 158 // 546 / / artha-yahAM saMgrahakRSTiyoM meM avayavakRpTiyoMke dravyakA alpavahutva kahate haiMmAnakI tIna, kovakI eka tRtIyakRSTi tathA mAyA va lobhakI tIna-tIna, ina saMgrahakRpTiyomeM to vizeSa adhika aura vecamAna krodhakI dvitIyakRSTimeM kRSTiyoMkA aura pradezoMkA saMkhyAtaguNApramANa kramase hai / vizeSArtha-krovakI hitIyasaMgrahakRSTike vedana karanevAle jIvake gyArahasaMgrahakRSTiyoMkA alpabahutva isaprakAra hai-kRSTivedakake mAnakI prathamasaMgrahakRpTikI avayavakapTiyAM va pradezAgna abhavyoMse anantaguNe aura siddhoMke ananta-bhAga hote hue bhI sabase alpa hai, kyoki stokadravyase virvartita huI hai / mAnakapAyakI dvitIyasaMgrahakRpTimeM aMtarakRpTiyA vizeSaadhika haiM / patyake asaMkhyAtaveMbhAgakA bhAga dene para no labdha Ave utanI adhika hai, kyoki svasthAnameM yaha pratibhAga hai / tRtIyasaMgrahakRSTi bhI utanI hI adhika hai| mAnako tRtIyasaMgrahakRSTise krodhakaSAyakI tRtIyasaMgrahakRSTikI avayavakRSTiyAM vizeSa adhika hai / Avalike asaMkhyAtaveMbhAgakA bhAga denese jo labdha Ave utanI adhika hai, kyoki para 1. 20 pA0 nutta pRSTa 857 sUtra 1157 / jayaghavata mUla pRSTha 2184 / 2. upa 30 mUla pRSTha 2184 / 3. 20 pA0 mutta pRTa 857 mUtra 1963 se 1174 / gha0 pu0 6 pRSTha 360-61 /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 156] [141 sthAnameM AvalikA asaMkhyAtAbhAga pratibhAgasvarUpa hai / isIprakAra Upara bhI svasthAnavizeSa aura parasthAnavizeSa kahanA caahie| usase mAyAkaSAyakI prathamasagrahakRSTiko aMtarakRSTiyAM vizeSa adhika haiM / mAyAkI dvitIyasaMgrahakRSTikI aMtarakRSTiyAM vizeSa adhika haiM, mAyAkI tRtIyasaMgrahakRSTikI antaraSTiyAM vizeSa adhika haiN| isase lobhakI prathamasaMgrahakRSTikI antarakRSTiyAM vizeSa adhika haiM, lobhakI dvitIyasagrahakRSTikI antarakRSTiyAM vizeSaadhika haiM, usase lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTikI antarakRSTiyAM vizeSaadhika hai usase kodhakI dvitIyasaMgrahakRSTikI antarakRSTiyAM sakhyAta arthAt caudahaguNI haiM, kyoMki cAritramohanIyakarmake sampUrNa dravyaMse 24 kRSTiyAM banI thiiN| krodhakI dvitIyakRSTimeM apanA mUla dravya to hai, kintu isameM krodhako prathamasaMgrahakRSTikA dravya 13 praviSTa honese isakA dravya (+1) 34 ho gayA / ataH antarakRSTiyAM va pradezAgra bhI caudahaguNA ho gayA' / vedijjAdiTTidie samayAhiyAvalIyaparisese / tAhe jahaNNudIraNacarimo puNa vedago tassa // 156 // 550 // artha-vedyamAna kRSTikI prathamasthitimeM samayAdhika AvalikAla zeSa rahatepara jaghanya udIraNA hotI hai aura vivakSita kRSTike vedakakAlakA caramasamaya hotA hai / vizeSArtha-vedyamAna kRSTikI prathamasthitimai Avali-pratyAvali zeSa rahanepara AgAla-pratyAgAlakI vyucchitti ho jAtI hai| yadyapi kRSTikaraNakAlake prArambhase hI mohanIyakarmake utkarSaNakA abhAva ho jAnese prathamasthitike pradezAgrakA dvitIyasthiti meM saMcAra nahI hotA tathApi dvitIyasthitise pradezAgrakA apakarSaNa hokara prathamasthitimeM Agamana hotA hai ataH AgAla- pratyAgAla kahA jAtA hai| isake pazcAt ekasamayakama AvalikAla vyatIta ho jAne para jaba prathamasthitimeM ekasamayAdhika ekaAvalikAla zeSa raha jAtA hai taba jaghanya udIraNA hotI hai arthAt udayAvalise bAhya sthita niSekake dravyakA apakarSaNadvArA udayAvalimeM vikSepa hotA hai vahI vivakSitakRSTike vedanakA caramasamaya hotA hai| 1. jayadhavala mUla pRSTha 2185-86 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 858 sUtra 1175-76 / dhavala pu0 6 pRSTha 361 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2186 /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 ] [ gAyA 160-162 'tAhe saMjalaNANaM baMdho to muhuttaparihINo / sattoviya disIdI caumAsambhahiya paraNavastA / / 160 / / 551 / / vAditiyA baMdho bAsapudhattaM tu sesapayaDINaM / vastANaM saMkhejjasahastANi havaMti NiyameNa / / 161 / / 552 / / ghAditiyANaM tattaM saMkhalahassA Ni hoMti vastANaM / tirahaM vi aAdI vasANi asaMkhamettANi / / 162 / / 553 / / kSapaNAsAra artha - vahAM (kokI dvitIyasaMgrahakRSTivedaka ke caramasamaya meM ) saMjvalanacatuSkakA sthitibandha antarmuhUrta kasa 80 dina mAtra hai aura unakA sthitisattva antarmuhUrtakama cAramAsaadhika pAMcavarSapramANa hai / tInaghAtiyAkarsIkA sthitibandha pRthaktvavarSapramANa tathA zeSa rahe aghAtiyAkasakA sthitibandha viyamase saMkhyAtahajAravarSapramANa hai / tIna ghAtiyAkarmoMkA sthitisattva saMkhyAtahajAravarSapramANa hai tathA (AyubinA) tIna aghAtiyAkarmokA sthitisattva asaMkhyAtavarSamAtra hai / vizeSArtha - krodha kI prathamasaMgrahakRSTi vedakake caramasamayameM saMjvalanacatuSkakA sthitivandha antarmuhUrtakama 100 dina hotA thA, vaha yathAkrama ghaTakara krodhakI dvitIyasaMgrahakRpTivedaka ke caramasamaya meM antarmuhUrtakrama 80 dina raha gayA aura sthitisattva antarmuhUrtakama AThamAhazravika chahavarSase yathAkrama ghaTakara bantarmuhUrtakama cAramAsa adhika pAMcavarSa raha gayA / krodhako prathamasaMgrahakRpTivedakake caramasamaya meM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyAkarmokA sthititvadha antarmuhUrtakrama 10 varSa hotA thA jo yathAkrama ghaTakara krodha kI dvitIyakRpTivedakake caramasamaya meM antarmuhUrtakama varSapRthaktva raha jAtA hai / tInase adhika aura se kama yathAyogya saMkhyAko pRthaktva kahate haiM / zeSa arthAt nAma, gotra aura vedanIya ina tIna aghAtiyA karmoMkA sthitibandha saMkhyAta -- hajAravarSapramANa hotA thA vaha aba bhI saMkhyAtahajAravarSamAtra hI hai, kintu pahale se hI hai / isIprakAra tInaghAtiyA karmo ke viSaya meM sthitisattva saMkhyAtahajAravarSapramANa jAnanA / 1. ina tIno gAthAsambandhI viSaya ka0 pA0 sutta pRSTha 858 sUtra 1177 se 1182 aura dhavala 50 6 pRSTha 361-92 para bhI hai /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 163-164 ] kSapaNAsAya [ 143 tIna aghAtiyAkarmokA sthitisattva yadyapi asaMkhyAtahajAravarSa hai tathApi pahilese hIna hai| yaha sthitibandha va sthitisattva pUrvokta trairAzikavighise prApta karanA caahie'| se kAle kohassa ya tadiyAdo saggahAdu paDhamaThidi / aMte saMjalaNANaM baMdhaM sattaM dumAsa cauvassA // 163 / 554 // artha-pUrvokta krodhakI dvitIyasagrahakRSTi vedanake caramasamayase anantara samayamai krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTike pradezAgrase prathamasthiti hotI hai usake antimasamayamai saMjvalanacatuSkakA bandha domAha aura sthitisattva 4 varSa hotA hai| vizeSArtha--krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTikA jo dravya dvitIyasthiti meM thA usameM se apakarSaNa karake prathamasthitiko karanevAlA krodhakI tRtIyakRSTi kA prathamasamayavartIvedaka hotA hai usasamaya dvitIyakRSTike do samayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddha aura ucchiSTAvalipramANa dravyako chor3akara zeSasarvadravya tRtIyakRSTirUpa pariNamava kara jAtA hai / isaprakAra krodhakI tRtIyakRSTikA dravya cAritramohanIyakarmake dravyakA (+) 31 bhAga ho jAtA hai| usIsamaya krodhakI tRtIyakRSTiko antarakRSTiyoMke asaMkhyAtavebhAgakI udIraNA hotI hai aura asaMkhyAtavebhAgapramANa kRSTiyoMkA bandha hotA hai, kintu udIraNAse bandhakRSTiyoko sakhyA alpa hai / krodhakI dvitIyakRSTike vedanakA jo vidhAna kahA gayA hai vahI tRtIyasaMgrahakRSTikA jAnanA / prathama sthitime jaba Avali-pratyAvalikAla zeSa raha jAtA hai usasamaya AgAla-pratyAgAlakI vyucchitti ho jAtI hai aura ekasamayaadhika AvalikAla rahanepara jaghanyasthitiudIraNA hotI hai, usIsamaya koSakA caramasamayavartI vedaka hotA hai aura tabhI saMjvalanacatuSkakA sthitibandha pUrNa domAsa eva sthitisatva cAravarSapramANa hotA hai / isIprakAra pUrvokta trairAzikavidhise zeSakoMkA bhI sthitibandha va sthitisattva jAna lenA cAhie / *se kAle mANassa ya paDhamAdo saMgahAdu pddhmtthidii| mANodayaaddhAe tibhAgamettA hu paDhamaThidI // 164 // 555 // 1. jayadhavala mUla pRSTha 2187 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 858-59 sUtra 1183 se 1160 / dhavala pu0 6 paTha 392 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2187-88 / 4. ka. pA0 sutta pRSTha 856 sUtra 1161-62 / 50 pu0 6 pRSTha 362-63 /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kSapaNAsAra 144] [gAthA 165 artha-krodhavedakakAlake anantarasamayamai mAnakI prathamasaMgrahakRSTise mAnakI prathamasthitiko karatA hai jisakA kAla mAnodayakAlake tRtIyabhAgamAtra hai| vizeSArtha-krodhakI tRtIyasagrahakaSTike caramasamayase anantarasamayameM mAnakI prathamakRSTike dravyako dvitIyasthitise apakarSita karake prathamasthitiko karatA hai| krodhavedakakAlase vizeSahIna mAnavedakakA sarvakAla hotA hai / isa mAnavedakake sarvakAlake tRtIyabhAgapramANa mAnakI prathamasaMgrahakRSTikA vedakakAla hotA hai| mAnakI prathamakRSTivedakake kAlase AvalipramANa adhika prathamasthiti hotI hai / mAnakI prathamakRSTiko vedana karanevAlA prathamasaMgrahakRSTikI antarakRSTiyoMke asaMkhyAtabahubhAgapramANa antarakRSTiyokA vedana karatA hai aura usosamaya una kRSTiyose vizeSahInakRSTiyoko bAMdhatA hai, kyoki vedyamAnakaSTiyomeM Upara aura nIcekI asaMkhyAtavebhAgapramANa kRSTiyoko chor3akara madhyavartI bahubhAgapramANa kRSTirUpase bandha hotA hai aisA pahale kahA jA cukaa| krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTike dosamayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddha aura ucchiSTAlike dravyako chor3akara zeSa sarvadravya mAnakI prathamasaMgrahakRSTirUpase pariNamana kara jAtA hai, kyoMki mAnupUrvIsaMkramaNake vazase mAva meM saMkramaNa honA aviruddha hai| krodhake pradezAgna mAnarUpa sakramita ho jAnepara jabataka sakramAvali vyatIta nahI ho jAtI tabataka unakA udaya nahIM hotaa| krodhakI tRtIyasagrahakRSTikA dravya mAnakI prathamasaMgrahakRSTike uparimabhAgamai apUrvakRSTirUpa hokara pariNamana nahIM karatA, kintu mAnakI sadRzamanubhAgavAlI kRSTike nIce apUrvakRSTirUpase krodhakA pradezAgra pariNamana karatA hai| usameM bhI thor3Adravya to pUrvakRSTirUpase tathA bahutadravya apUrvakRSTirUpase pariNamana karatA hai / krodhakI tRtIyakRSTi kA dravya mAnakI prathamasagrahakaSTi meM pariNamana karanese mAnakI prathamasaMgrahakRSTikA dravya 16 guNA ho jAtA hai, zeSa do kaSAyoM (mAyA va lobha) kI prathamasagrahakRSTiyokA bandha hotA hai| kohapaDhamaM va mANo carime aNtomuhttprihiinno| diNamAsapaNNacattaM baMdhaM sattaM tisaMjalaNagANaM // 165 // 556 // - 1. jayadhavala mUla pRSTha 2186 se 2160 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 856 sUtra 1166-66 / dhavala pu0 6 pRSTha 363 /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 166 ] [ 145 artha-krodhakI prathamasaMgrahakRSTiko jisa vidhIse vedatA hai usI vighise mAnakI prathamasaMgrahakRSTikA vedana karatA hai| mAnakI prathamasaMgrahakRSTi vedakake caramasamayameM saMjvalanatrayakA sthitibandha antamuhartakama 50 dina aura sthitisattva antamuhartakama 40 mAha hotA hai| vizeSArtha-krodhakI prathamasaMgrahakRSTikA vedaka jisa vidhise agrakRSTiAdi asaMkhyAtaveMbhAga uparimakRSTiyoMkA pratisamaya apavartavAghAta karatA hai usIprakAra mAnakI prathamasaMgrahakRSTiko vedana karanevAlA kRSTiyoMkA apavartanAghAta karatA hai / krodhakI prathamasaMgrahakRSTikA vedaka jisa vidhise badhyamAna pradezAgnase aura saMkramyamAna pradezAgrase antarakRSTike antarAloMmeM aura saMgrahakRSTike antarAloMmeM yathAsambhava apUrvakRSTiyoMkI racanA karatA hai usI vidhise mAnakI prathamasaMgrahakRSTikA vedaka apUrvakRSTiyoMkI racanA karatA hai tathA krodhakI prathamasaMgrahakaSTikA vedaka jisaprakAra kRSTiyoke bandha va udayasambandhI pratisamaya anantaguNe hIvarUpase apasaraNoMko karatA hai usIprakAra mAnakI prathamasaMgrahakRSTikA vedaka apasaraNoM ko karatA hai / ina karaNo meM tathA anyakaraNoMmeM koI antara nahIM hai| mAnakI prathamasaMgrahakRSTivedakake isaprakAra prathama sthiti kSINa hote hue jaba ekasamayaadhika AvalikAla zeSa raha jAtA hai taba jaghanya udIraNA hotI hai aura mAnakI prathamasaMgrahakaSTikA caramasamayavartI vedaka hotA hai| tIna saMjvalanakA sthitibandha va sthitisattva yathAkrama ghaTakara sthitibandha to antarmuhUrtakama 50 dina arthAt ekamAha 20 dina evaM sthitisattva antarmuhUrtakama 40 mAha arthAt 3 varSa cAramAha raha jAtA hai / yaha pUrvokta trairAzika vidhise prApta kara lenA caahie| 'vidiyassa mANacarime cattaM battIsadivasamAsANi / aMtomuhuttahINA baMdho satto tisaMjalaNagANaM // 166 // 557 // artha-isake anantara mAnakI dvitIyasaMgrahakRSTikA vedaka hotA hai aura usake caramasamayameM tIna saMjvalanakaSAyoMkA sthitibandha antarmuhUrtakama 40 dina aura sthitisattva antarmuhUrta kama battIsamAsapramANa hai / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2160-61 / 2. ka. pA. sutta pRSTha 860 sUtra 1200 se 1203 / dhavala pu0 6 pRSTha 364 /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ] kSapaNAsAra [gAthA 167 vizeSArtha--mAnakI prathamasaMgrahakRSTikA vedaka caramasamayase anantarasamayameM dvitIyasthitime se mAnakI dvitIyasaMgrahakRSTike pradezAnako apakarSita karake udayAdi guNazreNirUpase prathamasthitimeM kSepaNa karatA hai aura dvitIyasaMgrahakRSTiko usI vidhise vedana karatA huA jabataka prathamasthiti meM ekasamayaadhika AvalikAla zeSa rahatA hai tabataka pUrvokta vidhise saba kArya karatA huA calA jAtA hai| prathamasthiti zeSa raha jAnepara mAnakI dvitIyasaMgrahakRSTikA caramasamayavartI vedaka hotA hai, usasamaya tIna saMjvalanakaSAyoMkA sthitibandha yathAkrama ghaTakara antarmuhUrtakama 40 dina arthAt 1 mAsa 10 dina aura sthitisattva yathAkrama ghaTakara antarmuhartakama 32 mAha arthAt 2 varSa 8 sAha raha jAtA hai / isaprakAra sthitibandha to 10 dina aura sthitisattva AThamAha ghaTa jAtA hai / yaha saba trairAzika vidhise siddha kara lenA caahie'| tadiyassa mANacarime tIsaM cauvIsa divasamAsANi / tirahaM saMjalaNANaM ThidibaMdho taha ya satto ya // 167 // 558 / / artha-usake pazcAt mAnakI tRtIyasaMgrahakRSTikA vedaka hotA hai, usake caramasamayamai tIna saMjvalanakaSAyoMkA sthitibandha antarmuhUrtakama 30 dina aura sthitisattva antarmuhUrtakama 24 mAhapramANa hotA hai| ' vizeSArtha-mAnakaSAyakI dvitIyasaMgrahakRSTike vedakakAlake caramasamayake anantarasamayameM dvitIyasthitise mAcakI tRtIyasaMgrahakRSTi ke pradezAgrakA apakarSaNakarake pUrvoktaprakAra prathamasthiti karatA hai aura usI vidhise mAnakI tRtIyasaMgrahakRSTiko vedana karanevAlekI jo prathamasthiti hai usameM ekasamayAdhika AvalipramANakAla zeSa rahanetaka pUrvokta sarvakArya karatA huA calA jAtA hai aura jaba ekasamayAdhika AvalikAla zeSa rahanepara mAnakA caramasamayavartI vedaka hotA hai taba tInoM sajvalanakaSAyoM (mAna, mAyA va lobha) kA sthitibandha yathAkrama ghaTakara 30 dina arthAt ekamAsa aura sthitisattva bhI yathAkrama ghaTakara 24 mAsa arthAt paripUrNa 2 varSa raha jAtA hai| yahAM bhI ghaTanekA kAla trairAzikavidhise siddha kara lenA cAhie / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2161-62 / 2. pha0 pA0 sutta pRSTha 860 sUtra 1204 se 1208 / dhavala pu0 6 pR0 364 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2162 /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 168-166 ] kSapaNAsAra [147 'paDamagamAyAcarime paNavIsaM vIsadivasamAsANi / aMtomuhuttahINA baMdho satto du saMjalaNagANaM // 168 // 556 / / artha-usake anantara mAyAkaSAyakI prathamasagrahakRSTikA vedaka hotA hai, isakA vedakakAla mAyAke sampUrNa vedakakAlakA tribhAgamAtra hai| isake caramasamayameM sajvalanabhAyA va lobhakA sthitibandha antarmuhUrta kama 25 dina aura sthitisattva antarmuhUrtakama 20 mAhapramANa hotA hai| vizeSArtha-mAnakaSAyake vedanake caramasamayase anantarasamayameM dvitIyasthitise mAyAkI prathamakRSTike pradezAnakA apakarSaNa karake prathamasthitiko karatA hai aura usI vidhise mAyAkI prathamakRSTi ko vedana karanevAlekI jo prathama sthiti hai usameM ekasamayAdhika AvalikAla zeSa rahanetaka pUrvokta sarvakArya karatA huA calA jAtA hai| prathamasthitimeM ekasamayAdhika AvalikAla zeSa rahanepara mAyA aura lobha ina donoM saMjvalanoMkA sthitibandha antarmuhartakama 25 divasa aura sthitisattva antamuhartakama 20 mAha hotA hai / yahAM bhI ghaTanekA pramANa trairAzika vidhIse hI prApta karanA caahie| 'vidiyagamAyAcarime vIsaM solaM ca divasamAsANi / aMtomuhuttahINA baMdho satto du saMjalaNagANaM // 166 // 560 // - artha-usake pazcAt mAyAkI dvitIyasaMgrahakaSTikA vedaka hotA hai usake caramasamayameM do saMjvalanakaSAyoMkA sthitibandha antarmuhUrtakama 20 dina aura sthitisattva aMtamuhUrtakama 16 mAhapramANa hotA hai / vizeSArtha-mAyAkaSAyakI prathamakRSTike caramasamayase anantaravartIsamayamai dvitIyasthitise mAyAkI dvitIyakRSTi se pradezAgrakA apakarSaNa karake mAyAkI dvitIyakRSTisambandhI prathama sthitiko karatA hai, vaha mAyAkI dvitIyakRSTikA vedaka bhI pUrvokta vidhise dvitIyakRSTiko tabataka vedana karatA hai aura sarvakArya tabataka karatA hai jabataka prathamasthitimeM ekasamayAdhika ekaAvalikAlazeSa rahatA hai| usasamaya do (mAyA va lobha 1. ka. pA. sutta pRSTha 860 sUtra 1206 se 1212 / dhavala pu. 6 pRSTha 394 / 2. jayadhavala mUla pRSTha 2162 / 3. ka. pA. satta pRSTha 260-61 sUtra 1213 se 1216 / dhavala pu0 6 pRSTha 665 /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaparaNAsAra 148 ] [ gAthA 170-71 saMjvalanakaSAyoMkA sthitibandha antarmuhUrtakama 20 dina aura sthitisattva antarmuhUrta kasa 16 mAsa hai' / "tadiyagamAyA carime paraNavAsaya divasamAsANi / dorAhaM saMjalANaM ThidibaMdho taha ya satto ya // 170 // 561 // mAsapudhattaM vAlA saMkhasahasvANi baMdha satto ya / ghAditiyA dirANaM saMkhamasaMkhejjavastrANi // 171 // jummaM / / 562 / / artha-usake anantara mAyAkI tRtIyasaMgrahakRSTikA vedaka hotA hai, isake antimasamayame do saMjvalanakaSAyoMkA sthitibandha 15 dina aura sthitisattva 12 mAsa pramANa hotA hai aura vahI tIca ghAtiyAkarmoMkA sthitibandha pRthaktvamAsapramANa hai evaM sthitisattva saMkhyAtahajAravarSamAtra hai / tathaiva tIta aghAtiyA karmokA sthitibandha saMkhyAtavarSapramANa va sthitisattva asaMkhyAtavarSapramANa hai / vizeSArtha -- mAyAkaSAyakI dvitIyasaMgrahakRSTike vedanake caramasamayase anantaravartIsamaya me dvitIyasthati se mAyAkI tRtIya kRSTise pradezAgra apakarSaNakarake mAyAkI tRtIya kRSTisambandhI prathamasthiti kI jAtI hai aura usI vidhIse mAyAkI tRtIya kRSTiko vedana karanevAlekI prathamasthiti ekasamayAdhika Avali zeSa rahanetaka sarvakArya karatA huA calA jAtA hai / prathamasthiti meM ekasamayAdhika AvalikAla zeSa rahanepara mAyAkI jaghanyasthitiudIraNA hotI hai aura caramasamayakA vedaka hotA hai, usasamaya meM mAyA va lobha ina dono sajvalanakaSAyoMkA sthitibandha pUrNa 15 dina aura sthitisattva pUrNa 12 mAsa (1 varSa ) pramANa hotA hai tathA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIca ghAtiyA karmokA sthitibandha pRthaktvamAsa va sthitisattva saMkhyAtahajAravarSa hotA hai / nAma, gotra aura vedanIya ina tIna aghAtiyAkarmo kA sthitibandha saMkhyAtavarSa aura sthitisattva asaMkhyAtavarSa hai / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2162-2193 / 2. ina dono gAthAokA viSaya ka0 pA0 sutta pRSTha 861 sUtra 1217 se 1224 taka tathA dhavala pu0 6 4 365 para bhI hai / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2163 /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 172-173 ] [146 'lohassa paDhamacarime, lohassaMtomuhutta baMdhaduge / divasa pudhattaM vAsA, saMkhasahassANi ghAditiye // 172 / / 563 // sesANaM payaDINaM, vAsapudhattaM tu hodi ThidibaMdho / ThidisattamasaMkhejjA, vassANi havaMti NiyameNa // 173||jumm||564|| artha-lobhakI prathamasaMgrahakRSTike caramasamayameM lobhakA sthitibandha va sthitisattva antarmuhUrtapramANa hai aura tIna ghAtiyAkarmIkA sthitibandha pRthaktvadivasa tathA sthitisattva saMkhyAtahajAravarSapramANaM hai| zeSa tIna aMghAtiyAkA~kA sthitibandha varSapRthaktva aura sthitisattvaM asaMkhyAtavarSa hotA hai aisA niyamase jaannaa| vizeSArtha-saMjvalanamAyAkI tInasaMgrahakRSTiyoMkA vedakakAla yathAkrama parisamApta hone para anantaravartIsamayameM dvitIyasthitimeM sthita lobhakI prathamasaMgrahakRSTime se pradezAgrakA apakarSaNa karake udayAdi guNazreNirUpase kSepaNakara apave vedakakAlase mAvaliadhika kAlapramANa prathama sthitiko karatA hai / lobhavedakake sarvakAlake tribhAgase kuchaadhika athavA bAdaralobhavedakakAlake Adhese kuchaadhika prathamasthitikA kAla hotA hai / usI pUrvokta vidhAnase lobhakI prathamasaMgrahaMkRSTikI antarakRSTiyoke asakhyAtabahubhAgakI udIraNA hotI hai aura usase vizeSahIna kRSTi yoMkA bandha hotA hai, pratisamaya kRSTiyoke bandha va udayasambandhI nirvargaNAkaraNa arthAt anantaguNIhAnirUpase apasaraNa hotA hai, anubhAgasattvakA pratisamaya apavartanAghAta hotA hai, badhyamAna va saMkramyamAna pradezAgrase antarakRSTiyoke nIce tathA sagrahakRSTike nIce apUrvakRSTiyoMkI racanA hotI hai| isa vidhise lobhakI prathamakRSTiko vedatA huA jaba prathamasthitimeM ekasamayAdhika AvalikAla zeSa raha jAtA hai usasamaya jaghanya udIraNAkA tathA caramasamayavartI vedaka hotA hai aura saMjvalana lobhakA pUrvabaddha sthitibandha yathAkrama ghaTakara mAtra antarmuhUrtapramANa, tathaiva sthitisattva bhI ghaTakara antamuhUrtapramANa hI zeSa rahatA hai, kintu yaha antarmuhUrta sthitibandhake antarmuharta se sakhyAtaguNA hai| jJAnAvaraNaM, darzanAvaraNa va antarAya, ina tona ghAtiyAkarmoM kA sthitibandha mAsapRthaktvase ghaTakara divasapRthaktva aura sthitisattva sakhyAtahAravarSa rahatA hai / nAma, gotra va vedanIya, ina tona aghAtiyAkarmoMkA sthiti vandha 1. ka. pA. sutta pRSTha 861-62 sUtra 1225 se 1232 / dhavala pu0 6 pRSTha 366 /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 150 [gAthA 174-175 yathAyogya sakhyAtavarSoMse ghaTakara varSapRthaktva tathA sthitisattva hIna hote hue asaMkhyAtavarSa raha jAtA hai| se kAle lohassa ya vidiyAdo saMgahAdu pddhmtthidii| tAhe suhamaM kirTi karedi tavidiyatadiyAdI // 174 / 565 // artha--anantaravartIkAlameM lobhakI dvitIyakRSTimeM se prathamasthitiko karatA hai aura usI kAlamai dvitIya va tRtIya kRSTise sUkSmakRSTi karatA hai| vizeSArtha--lobhavedakake prathamasaMgrahakaSTiko anantara prarupita kramase vedakarake pazcAt anantarasamayamai lobhavedakakAlake dvitIyavibhAgake prathamasamayameM dvitIyasthiti meM sthita lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTime se pradezAgna apakarSita karake udayAdiguNazreNIrUpase dvitIyakRSTivedakakAlase AvaliadhikapramANavAlI 'prathamasthitiko utpanna karatA hai / isaprakAra prathamasthitiko karake dvitIya vibhAgake prathamasamayamai lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTikA vedaka dvitIya va tRtIyasagrahakaSTimeM se asaMkhyAtavebhAgapramANa pradezAnako apakarSita karake sUkSmasAmparAyikakRSTiyoMko karatA hai / yadi dvitIyatribhAgameM sUkSmasAmparAyikakRSTiyoko nahIM kare to tRtIyabhAgameM sUkSmakRSTike vedakarUpase pariNamana nahIM ho sakatA / yadi kahA jAve ki tRtIyavibhAgase sUkSmaSTivedakakAla meM sUkSmasAmparAyikakaSTiyoMko karalegA to aisI zaMkA bhI ThIka nahI, kyoMki sUkSmakRSTirUpa pariNasata kiye binA apane svarUpase udayamai Anese sUkSmasAmparAyika pariNAmoMkI anupalabdhi hotI hai / sUkSmasAmparAyika kRSTikA lakSaNa isaprakAra hai--saMjvalanalobhakaSAyake anubhAgako bAdarasAmparAyikakRSTiyoMse bhI anantaguNita hAnirUpase pariNamita karake atyantasUkSma yA manda anubhAgarUpase avasthita karaneko sUkSmasAmparAyikakRSTi kahate hai / sarvajaghanyabAdarakRSTise sarvotkRSTa sUkSmasAmparAyikakRSTikA bhI anubhAga anaMtaguNAhIca hotA hai / *lohassa tadiyasaMgahakiTTIe heTThado avaTThANaM / suhamANaM kiTTINaM kohassa ya pddhmkittttinnibhaa||175||566|| 1. jayaghavala mUla pRSTha 2163-64 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 862 sUtra 1233-34 / dhavala pu0 6 pRSTha 666 / / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2164-65 / 4. ka. pA0 sutta pRSTha 862 sUtra 1236-37 / dhavala pu0 6 pRSTha 366-67 /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 176-77] (151 artha-una sUkSmakRSTiyoMkA avasthAna lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTike nIce hai tathA ve sUkSmakRSTiyAM krodhakI prathamasaMgrahakRSTike samAna hotI haiM / vizeSArtha- sUkSmasAmparAyikakRSTiyoMkA avasthAna lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTi cIce hai, kyoMki anantaguNitahIna anubhAgase pariNamita kI gaI haiN| ye sUkSmakRSTiyAM saMjvalanakrodhakI prathamasaMgrahakRSTike samAna hI haiN| jaise krodhakI prathamasaMgrahakRSTi zeSa saMgrahakRSTiyoMke AyAmako dekhate hue apane AyAmase dravyamAhAtmyakI apekSA asakhyAtaguNI thI vaise hI ye sUkSmasAmparAyikakRSTiyAM bhI krodhakI prathamasagrahakaSTi ke binA zeSasaMgrahakRSTiyoMke kRSTikaraNakAlame samupalabdha AyAmase saMkhyAtaguNe AyAmavAlI jAnanA cAhie, kyoki mohanIyakarmakA sarvadravya isake AdhArarUpase hI pariNamana karanevAlA hai athavA jaise krodhakI prathamasaMgrahakRSTi apUrvaspardhakoMke adhastanabhAgame anantaguNIhIna kI gaI thI vaise hI yaha sUkSmasAmparAyikakRSTi bhI lobhakI tRtIyabAdarakaSTike adhastanabhAgameM anantaguNIhIna kI jAtI hai athavA jisaprakAra krodhako prathamasaMgrahakRSTi jaghanyakRSTise lagAkara utkRSTakRSTiparyanta anantaguNI hotI gaI thI, usIprakAra yaha sUkSmasAmparAyikakRSTi bhI apanI jaghanyakRSTi se lekara utkRSTa kRSTiparyanta anantaguNI hotI jAtI hai / isIlie kisI bhI kRSTike sAtha sUkSmasAmparAyikakRSTikI samAnatA ta batAkara krodhakI prathamasaMgrahakRSTike sAtha batalAI gaI hai'| 'kohassa paDhamakiTTI kohe chuddhe du mANapaDhamaM ca / mANe chuddha mAyApaDamaM mAyAe saMchuddha // 176 // 567 // lohassa paDhamakiTTI aadimsmykdsuhumkittttiiy| ahiyakamA paMcapadA sagasaMkhejjadimabhAgeNa ||177||jumm||568|| artha-krodhakI prathamasaMgrahakRSTikI antarakRSTiyAM sabase kama haiM (kyoMki unake AyAmakA pramANa 13.hai / ) krodhake saMkramita honepara arthAt krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTiko mAnakI prathamasagrahaMkRSTi meM prakSipta karanepara mAvakI prathamasagrahakRSTikI antara 1. jayadhavala mUla pRSTha 2166 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 863 sUtra 1248 se 1253 / dhavala pu0 6 pRSTha 367-68 /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152] [ gAthA 177 kRSTiyAM vizeSaadhika haiM ( kyoki unakA pramANa hai | ) mAnake saMkramita honepara mAyAkI prathamasagrahakRSTikI antarakRSTiyAM vizeSaadhika haiM ( kyoki unakA pramANa hai 1 ) mAyAke sakramita honepara lobhakI prathama sagraha kRSTisambandhI antarakRSTiyAM vizeSa - adhika haiM (kyoki unakA pramANa 33 hai | ) prathama samaya meM kI gaI sUkSmasAmparAyikakRSTiyAM vizeSaadhika haiM ( kyoki unakA pramANa 34 hai / ) isaprakAra cArakaSAya aura pAMcavI sUkSmasAmparAyikakRSTi apane se anantarapUrva se sakhyAtaveM bhAgaadhika kramavAle haiM / kSapaNAsAra vizeSArtha - isa uparyukta alpabahutvameM krodha Adi kaSAyoMkI prathamasaMgrahakRSTi * | samvandhI antarakRSTiyoMkI hInAdhikatA batalAveke lie jo aGkasandRSTi dI gaI hai, usakA spaSTIkaraNa yaha hai ki pradezabandhakI apekSA Aye hue samayaprabaddhake dravyakA jo pRthak-pRthak karmoMme vibhAga hotA hai usake anusAra mohanIya karmake hisse me jo dravya AtA hai usakA darzanamohanIya va cAritramohanIya meM vibhAga hotA hai / cAritramohanIyakA dravya avAntaraprakRtiyome vibhAga hotA hai / prathamaguNasthAnake pazcAt mohanIya karmakA sarvadravya cAritramohanIyako milatA hai usakA AdhAbhAga ( 3 ) cokaSAyako aura AdhAbhAga (1) cArakaSAyoMko milatA hai / isaprakAra saMyamIkemAtra saMjvalanakA bandha honese saMjvalanakrodhako AdhekA cauthAI bhAga (3 x 3) arthAt mohanIyakarma kA AThavAM bhAga milatA hai / punaH yaha AThavAM bhAga bhI krodha kI tInoM saMgrahakRSTiyoM meM vibhakta hotA hai, ataeva krodhakI prathasasagrahakRSTikA dravya mohanIya karmake sakaladravyakI apekSA ( 12 X 3 ) cauvIsavAMbhAga hai / nokaSAyakA sattvarUpase avasthita sarvadravya ( 3 ) bhI krodhakI prathama - saMgrahakRSTime pAyA jAtA hai, usake sAtha isakA dravya milanepara (3+) bhAga ho jAtA hai ataH krodhakI prathamasagrahakRSTikI antarakRSTiyoMkA pramANa bhI utanA hI ( 2 ) hai / jo uparimapadakI apekSA sabase kama | bhAga pramANavAlI krodha kI prathama saMgrahakRSTi jisasamaya krodhakI dvitIya saMgrahakRSTime sakramita hotI hai usasamaya dvitIyasaMgrahakRSTikI antarakRSTiyokA pramANa ho jAtA hai / punaH krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTikA tRtIyasaMgrahakRSTimeM saMkramaNa ho jAnepara usakA pramANa (+) uu ho jAtA hai, punazca krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTi jaba mAnakI prathama saMgrahakRSTimeM usakA pramANa (2+1%) ho jAtA hai / isaprakAra prathamasaMgrahakRSTikI apekSA mAnakI prathama saMgrahakRSTikA pramANa 3 vizeSaadhika hai, kyoki isameM aura adhika mila gayA hai| mAnakI tInoM saMgrahakRSTiyokA dravya pUrvokta sakrAnta hotI hai taba bhAga pramANavAlI krodhakI
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 178] kSapaNAsAra [153 prakArase mAyAko prathamasaMgrahakRSTi meM saMkrAnta honepara usakI vizeSakRSTi yoMkA pramANa (+) 36 ho jAtA hai, jo vizeSaadhika hai / mAnakI prathamasaMgrahakRSTikI apekSA mAyAkI prathamasagrahakRSTi meM mAnakI dvitIya va tRtIyasaMgrahakRSTiyoke ca bhAga tathA mAyAko prathamasagrahakRSTikA 1 bhAga, isaprakAra 3. aura mila jAne se mAyAkI prathamasaMgrahakRSTi sambandhI antarakRSTiyokA pramANa vizeSa adhika siddha ho jAtA hai / mAyAkA lobhame saMkramaNa honepara lobhakI prathamasaMgrahakRSTikA pramANa vizeSa adhika arthAt 32 bhAga ho jAtA hai, kyoki usame mAyAko dvitIya tRtIyasagraha kRSTiyokA hA bhAga tathA svayaMkA - bhAga, aise 3 bhAga aura adhika bar3ha jAne se (31+11) 31 bhAga antarakRSTiyoMkA pramANa ho jAtA hai / jo sUkSmasAmparAyika kRSTiyAM prathamasamayame kI jAtI haiM unakA pramANa vizeSa adhika arthAt 34 bhAga pramANa ho jAtA hai, kyoMki usameM lobhakI dvitIya-tRyIyasaMgrahakRSTisambandhI (2.) bhAga mila jAnese (23+3.) 34 ho jAtA hai / isaprakAra uttarottara adhika honevAle isa vizeSakA pramANa apane pUrvavartI pramANake saMkhyAtavebhAgapramANa siddha ho jAtA hai| suhamAno kiTTIo paDisamayamasaMkhaguNavihINAzro / davvamasaMkhejjaguNaM vidiyassa ya lohacarimotti // 178 // 566 // * " artha--sUkSmakRSTiyAM pratisamaya asaMkhyAtaguNe hInakramase kI jAtI haiM tathA dvitIyasamayase lobhakaSAyake caramasamayataka dravya asakhyAtaguNe kramase diyA jAtA hai| vizeSArtha-prathamasamayame jo sUkSmakRSTiyAM kI jAtI haiM ve bahuta haiM, dvitIyasamaya meM jo kaSTiyAM kI jAtI hai ve asaMkhyAtaguNIhIna hotI haiM / isaprakAra antaropanidhArUpa zreNIkI apekSA antarmuhUrtapramANa sampUrNa sUkSmasAmparAyikakRSTikaraNake kAla meM apUrvasUkSmasAmparAyika kRSTiyAM asakhyAtaguNIhIna zreNIke kramase kI jAtI haiN| prathama samayameM sUkSmasAmparAyikakRSTiyoke bhItara jo pradezAgna diyA jAtA hai vaha stoka hai, dvitIyasamayameM diye jAnevAlA pradezAgna asaMkhyAtaguNA hai / isaprakAra pratisamaya ananta 1. jayadhavala mUla pRSTha 2166-67 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 864-65 sUtra 1244 se 1246 / dhavala pu0 6 pRSTha 398 /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 154] [ gAthA 176 80 guNI vizuddhi bar3hane se sUkSma sAmparAyika kRSTikAla ke caramasamayaparyanta asaMkhyAtaguNA pradezAgra diyA jAtA hai' | davyaM paDhame samaye dedi hu suhumelaNaMtabhAgUNaM / thUlapaDhame asaMkhaguNaNaM tatto atabhAgUNaM / / 176 / / 570 / / artha - sUkSmakRSTikaraNakAla ke prathamasamaya meM sUkSmakRSTikI jaghanya kRSTi se utkRSTa sUkSmakRSTiparyanta anantabhAga anantabhAga ghaTate hue kramasahita dravya diyA jAtA hai tadanantara jaghanyabAda ra kRSTimeM asaMkhyAtaguNA ghaTatA dravya diyA jAtA hai usake pazcAt anantaguNe ghaTate krama se dravya diyA jAtA hai / vizeSArtha - usa samaya meM apakarSita samastadravya ke asaMkhyAta bahubhAgakA grahaNa hokara jaghanya sUkSmakRSTimeM bahuta pradezAgra diye jAte haiM, dvitIyakRSTimeM anantavebhAgase vizeSahInadravya diyA jAtA hai, tRtIya kRSTimeM ananta veMbhAga se vizeSahIna pradezAna diyA jAtA hai / isaprakAra antaropanidhArUpa zreNike kramase antima sUkSmasAmparAyika kRSTiparyanta vizeSahIna - vizeSa hIva pradezAgra diyA jAtA hai / caramasUkSmasAmparAyika kRSTimeM sUkSmasAmparAya adhvAnase khaNDita bahUbhAgadravyame se ekabhAgapramANa dravya diyA jAtA hai / zeSa asaMkhyAtaveMbhAga dravyako bAdarakRSTimadhvAna se khaNDitakara ekakhaNDadravya jaghanyabAdarasAmparAyika kRSTimeM diyA jAtA hai jo caramasUkSmasAmparAyika kRSTime diye gae pradeza se asaMkhyAtaguNAhIna hai arthAt caramasUkSmasAmparAyikakRSTise jaghanyabAdarasAmparAyikakRSTi meM diyA jAnevAlA pradezAgra asaMkhyAtaguNAhIna hai / isake Age antimabAdarasAmparAyika kRSTiparyanta anantarve bhAga se vizeSahIna pradezAgra diyA jAtA hai / vidayAdisu samaye avvA puvvakiTTi heTThAo / putrANamaMtare suvi aMtarajagidA asaMkhaguNA // 180 // 571 // 1. jayadhavala mUla pRSTha 2167-68 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 86 sUtra 1250 se 1254 | dhavala pu0 pRSTha 368 / 3. jaya gha0 mUla pRSTha 2168-66 / 4. ka0 pA0 sutta pRSTha 865 sUtra 1255 se 1260 / 60 pu0 6 pRSTha 366 |
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 181] kSapaNAsAra [ 155 ___artha-dvitIyAdi samayoMmeM navIna apUrvasUkSmakRSTiko pUrvasameyameM kI gaI sUkSmakRSTike nIce aura unake bIca-bIca meM karatA hai| inameM aghastanakRSTiyokA pramANa stoka hai aura unase asaMkhyAtaguNA antarakRSTiyoMkA pramANa hai / vizeSArtha-sUkSmasAmparAyika kRSTikAra ke dvitIyasamayameM asaMkhyAtaguNIhIna apUrvasUkSma kRSTiyoko dosthAnome arthAt prathamasamayame kI gaI kRSTiyoMke nIce aura antarAlame karatA hai / jo kRSTiyAM nIce karatA hai ve adhastana aura jina kRSTiyoMko bIcabIcameM karatA hai ve antara kRSTiyAM kahalAtI haiN| kRSTiyoke nIce kI jAnevAlI (aghastana) kRSTiyAM alpa hai tathA antarAla meM kI jAnevAlI (antara) kRSTiyAM unase asaMkhyAtaguNI hotI hai| 'davvagapaDhame sese dedi apuvvesaNaMtabhAgaNaM / puvApuvvapavese asaMkhabhAguNamAhiyaM ca // 181 // 572 // artha-dvitIyAdi samayoMmeM prathamasamayevat dravya detA hai, kintu itanI vizeSatA hai sUkSma kRSTisambandhI dravyako adhastana apUrvakRSTiyomeM anantaveMbhAgarUpa hInakamase tathA pUrva apUrvakRSTiyoMke pravezameM kramazaH asakhyAtaveMbhAgahIca va asaMkhyAtaveMbhAgapramANa adhika arthAt pUrvakRSTiyoMke pravezameM asaMkhyAtavebhAgahInarUpase dravya diyA jAtA tathA apUrvakRSTiyoMke pravezameM asaMkhyAtaveMbhAgapramANa adhikadravya diyA jAtA hai| vizeSArtha-dvitIyasamayameM jo dhanyasUkSmasAmparAyikakRSTi hai, usameM bahuta pradezAgna diyA jAtA hai, dvitIyakRSTime anantaveMbhAgase hIna diyA jAtA hai / isa kramase jAkara prathamasamayame jo jaghanyasUkSmasAmparAyikakRSTi hai usameM asaMkhyAtaveMbhAgase hona pradezAgra diyA jAtA hai aura isake Age nirvayaMmAna apUrvakRSTi jabataka prApta nahIM hotI tabataka anantavebhAgase hIna pradezAna diyA jAtA hai tathA apUrvanivartyamAvakRSTimeM asaMkhyAtavebhAgaadhika pradezAgna diyA jAtA hai| isase Age uttarottara pratipadyamAna pradezAnakA anantavAMbhAgarUpa hIna pradezAgna diyA jAtA hai| hitoyasamayameM diye jAne 1 jayadhavala mUla pRSTha 2166 / 2 ka0 pA0 sutta pRSTha 865-66 sUtra 1261 se 1266 / dhavala pu06 pRSTha 399 /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 182-183 156] vAle pradezAgrako jo vidhi pahale kahI gaI hai vahI vidhi zeSa samayoMme jAnanA cAhie aura yaha krama bAdarasAmparAyi kakRSTike caramasamayataka le jAnA cAhie' / paDamAdisu distakama suhumesu aNaMtabhAgahINakamaM / bAdarakiTTipadeso asaMkhaguNidaM tado hINaM // 182 // 573 // artha-sUkSmasAmparAyikakRSTikArakake prathamasamayame dRzyamAnakrama sUkSmakRSTiyoMmeM anantavebhAgahInarUpase ghaTatA huA dravya hai, usake anantara bAdarakRSTi meM asakhyAtaguNA tathA usake pazcAt anantaveMbhAgahIna dravya hai / vizeSArtha-bAdarakRSTiyoke dravyakA asakhyAtavAMbhAga apakarSaNa karake sUkSmasAmparAyikakRSTikAraka kRSTiyomeM dRzyamAna pradezAgra prathamasamaya meM isaprakAra hai-jaghanyasUkSmasAmparAyikakRSTime dRzyamAna pradezAgna bahuta hai, isase Age caramasUkSmasAmparAyikakRSTitaka pratyekakRSTime dRzyamAnadravya pUrvakRSTise anantaveMbhAgahIna hai arthAt eka-eka caya ghaTatA hai / caramasUkSmasAmparAyikakRSTike anantara Upara tRtoyabAdarasaMgrahakRSTikI jaghanyabAdarasAmparAyikakRSTi meM pradezAgra asakhyAtaguNe haiM, kyoki bAdarakRSTiyoke asaMkhyAtavebhAga pradezAgnokA apakarSaNa hokara sUkSmakRSTiyokI racanA huI hai ataH sUkSmakRSTipradezAgrakI apekSA bAdarakRSTi me dRzyamAnapradezAgna asakhyAtaguNe haiN| usake pazcAt pratyeka bAdarakRSTime anantavaibhAga-anantarvabhAgahIna hotA gayA hai arthAt antaropanidhAmeM eka-eka caya ghaTatA gayA hai| yaha zreNiprarupaNA sUkSmasAmparAyikakRSTikArakake prathamasamayase lekara caramasamayavartI bAdarasAmparAyikakRSTiparyanta karanA caahie| prathamasamayavartI sUkSma sAmparAyikakRSTiyome bhI dRzyamAna pradezAgrakI yahI zreNiprarupaNA hai / pUrvadravya aura nikSiptadravyake milane para dRzyamAnapradezAgna hotA hai / *lohassatadiyAdo surumagadaM vidiyado du tadiyagadaM / vidiyAdo suhumagadaM daLavaM saMkhejjaguNidakamaM // 183 / / 574 / / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2166 se 2201 taka / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 866 sUtra 1270 se 1275 / dhavala pu0 6 pRSTha 400 / 3. jayaghavala mUla pRSTha 2201-2202 / 4. ka. pA0 sutta pRSTha 867 sUtra 1277 se 1276 / gha0 pu06 paSTha 400 /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 184-86 kSapaNAsAra / 150 artha-sUkSma sAmpasayikakRSTikAraka lobhakI dvitIya va tRtIyasaMgrahakRSTiyoMmeM se asaMkhyAtaveMbhAga pradezAgnakA apakarSaNakarake sakramaNake dvArA sUkSmasAmparAyikakRSTirUpa saMkramita karatA hai / isaprakAra saMkramaNa karanevAlA tRtIyabAdarasAmparAyikakRSTise apakarSaNakarake jo pradezAgna sUkSma sAmparAyikakRSTirUpa saMkramaNa karatA hai ve pradezAgna thor3e haiM, usase saMkhyAtaguNe pradezAgra lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTise tRtIyasaMgrahakRSTimeM saMkramaNa karatA hai, kyoki lobhako tRtIyasaMgrahakRSTike pradezAgrase dvitIyasaMgrahakRSTike pradezAgra saMkhyAtaguNe haiM / lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTise jo pradezAgra tRtIyasagrahakRSTirUpa saMkramita kiye jAte haiM unase saMkhyAtaguNe pradezAgra dvitIyasaMgrahakRSTi se sUkSmasAmparAyikarUpa saMkrAmita hote haiM, kyoki lobhake tRtIyasaMgrahakRSTi AyAmase sUkSmasAmparAyikakRSTikA AyAma saMkhyAtaguNA hai aura AyAmake anusAra hI pradezAgoMkI saMkhyAkA pramANa jAnanA cAhie / pratigrAhyake alpabahutvake anusAra 'paDigejjhamANa' arthAt pratigrAhya saMkramaNadravyakA alpabahutva kahanA cAhie' / kiTTIvedagapaDhame kohassa ya vidiyado du tdiyaado| mANassa ya paDhamagado mANatiyAdo du maaypddmgdo||184||575|| mAyatiyAdo lobhaslAdigado lobhapaDhamado vidiyaM / tadiyaM ca gadA davvA dasapadamaddhiyakamA hoti // 185 // 576 / / 'kohassa ya paDamAdo mANAdI kohatadiyavidiyagadaM / tatto saMkhejjaguNaM ahiyaM saMkhejjasaMguNiyaM ||186||tiyl||577|| artha-kRSTivedakake prathamasamayame krodhakI dvitIyakRSTise jo pradezAgna mAnakI prathamasaMgrahakRSTi se sakramaNa hotA hai vaha stoka hai| krodhakA tRtIyasagrahakRSTi se jo pradezAgra mAnakI prathamasagnahakRSTi meM sakramita hotA hai vaha vizeSa adhika hai, mAnakI prathamasaMgraha kRSTi se mAyAkI prathamasagrahakaSTime vizeSa adhika pradezAnakA sakramaNa hotA hai, 1. jayadhavala mUla pRSTha 2203 / 2 ka. pA. sutta pRSTha 867-68 sUtra 1280 se 1286 / dhavala pu0 6 pRSTha 401 / 3. ka0 pA0 sutta pRSTha 868 sUtra 1260 se 1262 / dhavala pu0 6 pRSTha 401.402 /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156) kSapaNAsAra [ gAthA 186 sAnakI dvitIyasaMgrahakRSTi se mAyAkI prathamasaMgrahakRSTi meM vizeSa adhika pradezAgrakA saMkramaNa hotA hai tathA mAnakI tRtIyasaMgrahakRSTise mAyAkI prathamasaMgrahakRSTimeM vizeSa adhika pradezAgra sakramita hote haiN| mAyAkI prathamasaMgrahakRSTise lobhako prathamasaMgrahakRSTimeM vizeSa adhika pradezAgra saMkramita hote haiM, mAyAkI dvitIyasaMgrahakRSTise lobhakI prathamasagrahakRSTimeM vizeSaadhika pradezAgna sakramita hote haiM, mAyAko tRtIyasaMgrahakRSTise lobhakI prathamasaMgrahakRSTime vizeSa adhika pradezAgra sakramita hote haiN| lobhakI prathamasaMgrahakRSTise lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTime vizeSaadhika pradezAgrakA sakramaNa hotA hai, lobhakI prathamasaMgrahakaSTise lobhakI tRtIyasagrahakRSTi me vizeSaadhika pradezAgrakA saMkramaNa hotA hai| adhika kramase dravyakA saMkramaNa karanevAleke ye dazasthAna haiM / krodhakI prathamasaMgrahakaSTi se mAnakI prathamasagrahakRSTi meM (pUrvokta sakramaNase) saMkhyAtaguNita pradezAgrakA sakramaNa hotA hai / krodhako hI prathamasaMgrahakaSTise krodhako hI tRtIyasaMgrahakRSTime vizeSaadhika pradezAgrakA saMkramaNa hotA hai / krodhakI prathamasagrahakRSTi se krodhako dvitIyasaMgrahakRSTime sakhyAtaguNe pradezAgrakA sakramaNa hotA hai| vizeSArtha-kRSTikaraNakAlake samApta hone para anantarasamayameM krodhako prathamasaMgrahakRSTikA apakarSaNa karake usakA vedana karanevAleke krodhako dvitIyasaMgrahakaSTise mAnako prathamakRSTimaiM adhaHpravRttasaMkramaNadvArA saMkrAnta kiye jAte haiM ve kahe jAnevAle anyasakramaNadravyakI apekSA stoka hai / jisa sagrahakRSTikA anubhAga alpa hogA usake pradezAgra bahuta hote haiN| bahuta pradezome sakramaNa honevAle pradeza bhI bahuta hote haiM, ataH pUrvakathita sakramaNadravyase yaha sakramaNadravya vizeSa adhika hai / pUrva dravyako palyake asaMkhyAta. bhAgase khaNDitakara ekakhaNDapramANa vizeSa adhika haiM / mAnakI prathamasagrahakRSTi se mAyAvI prathamasagrahakRSTime sakramaNa honevAlA dravya vizeSa adhika hai, kyoki krodhako tRtIyakRSTikI prati grahasthAnarUpa mAnako prathamakRSTikI apekSA mAnakI prathamakRSTi kI pratigrahasthAnarUpa mAyAko prathamasagrahakRSTi vizeSa adhika hai| AdhAra vizeSaadhika hone ke kAraNa adhikapradezokA sakramaNa hotA hai / yahAMpara vizeSaadhika pramANakA pratibhAga AvalikA asakhyAtavAbhAga hai isase Ageke sthAnome sattvakarmake anusAra hI vizeSaadhika saMkramaNa hotA hai aura sarvatra adha.pravRttasakramaNabhAgahAra hai / zaGkA-krodha mAna va mAyAkI saMgrahakRSTiyokA dravya anyakaSAyako sagrahakRSTiyomeM hotA hai ataH vahAMpara adha.pravRttasakramaNabhAgahAra hotA hai ataH yahA~para apakarSaNabhAgahAra honA cAhie jo adhaHpravRttasakramaNabhAgahAra asakhyAtaguNAhIna hai ?
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 186 ] kSapaNAsAra [ 126 ___ samAdhAna--aisA kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki pariNAmoMke mAhAtmyase lobhako prathamasaMgrahakRSTike saMkramaNa meM bhI bhAgahArameM hAni nahIM huI hai| lobhako prathamasaMgrahakRSTimeM se lobhako dvittIyasaMgrahakRSTi meM sakramita honevAle pradezAnakA pratigrahasthAna lobhako dvitIyasaMgna hakRSTi hai jo alpa hai aura lobhakI prathamasaMgrahakRSTi se lobhako tRtIyasaMgrahakRSTi meM saMkramita honevAle pradezAgrako pratigrahasthAna lobhako tRtIyasaMgrahakRSTi hai jo vizeSaadhika hai / pratigrahasthAnameM adhikatA honese unakA viSayabhUta saMkramaNadravya bhI vizeSaadhika ho jAtA hai| lobhakI prathamasaMgrahakRSTise jitane pradezAgna lobhako tRtIyakRSTimeM saMkramaNa kiye jAte haiM usase sakhyAtaguNe pradezAgra krodhakI prathamasaMgrahakRSTi se mAnakI prathamasaMgrahakRSTimeM sakramita kiye jAte haiM, kyoMki lobhakI prathamasaMgrahakRSTikI apekSA krodhakI prathamasaMgrahakRSTi meM pradezAgrasattva 13 guNA hai| isaliye pradezasaMkramaNa saMkhyAtaguNA hai| usase krodhakI prathamasaMgrahakRSTise krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTi meM pradezasaMkrapaNa vizeSAdhika hai, kyoMki pUrva pratigraha sthAnase krodhakI tRtIyasaMgrahakRSTirUpa-pratigrahasthAna vizeSa adhika hai| ataH pradezasaMkramaNa bhI vizeSa adhika hai / usase krodhakI prathamasaMgrahakRSTi se krodhakI dvitIyasaMgrahakRSTimeM sakramaNa honevAle pradezAgra saMkhyAtaguNe haiM / yadyapi pratigrahasthAnasvarUpa krodhakI dvitIyasagrahakRSTi krodhako tRtIyasagrahakRSTi se alpa hai tathApi vedyamAna krodhakI prathamasaMgrahakRSTise anantara vedyamAna krodhakI dvitIyasagrahakRSTi meM sakramita honeyogya pradezAgna saMkhyAtaguNA hai / yaha bAdarakRSTisambandhI pradezAgra yadyapi atikrAnta ho cukA hai tathApi kI jAnevAlI sUkSmasAmparAyikakRSTiyoM meM AzrayabhUta mAnakara yahAM kahA gayA hai| lobhakI dvitIyakRSTi se jo pradezAgra lobhako tRtIyasagraha kRSTi meM saMkrAnta hue hai unase saMkhyAtaguNe pradezAgra sUkSmakRSTi rUpa hote hai aisA jo guNakArakA anukrama kahA gayA hai vaha navIna nahIM hai, kintu bAdarakRSTiyoM meM bhI saMkhyAta guNakAra kA anukrama hai yaha batalAne ke lie bAdaraSTiyoMke pradezasaMkramaNake saMkramaName alpabahutvakA kathana kiyA gayA hai| 1. jayadhavala mUla pRSTha 2203 se 220 / 2. jayadhavala mUla pRSTha 2205-2206 /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra vizaSA 160 [gAthA 187-188 lohassa vidiya kihi vedayamANassa jAva pddhmtthidii| zrAvalitiyamabasesaM Agacchadi vidiyado tadiyaM // 187 // 578 // artha-isaprakAra lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTiko vedate hue jIvake dvitIyasaMgrahakRpTikI prathamasthiti me tIna AvalIpramANakAla zeSa rahane taka dvitIyasaMgrahakRSTise tRtIyasagrahakRpTime dravya saMkramaNarUpa hokara prApta hotA hai / vizeSArtha-lobhakI dvitIyasagrahakRSTikI prathamasthitimeM vizramaNAvali, saMkramaNAvali va ucchiSTAvali ye tIno avaziSTa rahanetaka lobhakI dvitoyasaMgrahakRSTi kA dravya lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTime diyA jAtA hai, kyoMki tRtIyasagrahakRSTi meM sakramita huA dravya vizramaNAvali paryanta vahI vizrAma karatA hai pazcAt saMkramaNAvalimeM sUkSmakRSTirUpa hokara saMkramaNa karatA hai taba ucchiSTAvalimAtra prathamasthiti avazeSa raha jAve usase tIna Avali avazeSa rahanetaka dvitIyasaMgrahakRSTikA dravya tRtIyasagrahakRSTi meM saMkramita hotA hai tathA usake Upara dvitIyasaMgrahakRSTike dravyameM apakaSaNabhAgahArakA bhAga dekara ekabhAgapramANa dravyakA saMkramaNadvArA sUkSmakRSTime hI sakramaNa karatA hai| yaha krama jabataka do AvalipramANa kAla avazeSa rahe tabataka jAnanA, vahI AgAla va pratyAgAlakI vyucchitti hotI hai / AnupUrvIsaMkramaNake kAraNa tRtIyasaMgrahakaSTikA dravya dvitIyakRSTi me na Avese AgAla nahI hotA mAtra pratyAgAla hI hotA hai tathA samayakama AvalipramANa niSekoMko aghogalanarUpa kramase bhogakara samayAdhika Avali avazeSa rakhatA hai| tatto suhamaM gacchadi samayAhiyAvalIyasesAe / savvaM tadiyaM suhume Nava ucchiTuM vihAya vidiyaM ca // 18 // 576 // artha-vAdaralobhakI prathamasthitime ekasamayAdhika AvalikAla zeSa rahanepara lobhakI tRtIyasagrahakRSTikA sarvadravya sUkSmakRSTirUpa sakramaNa kara jAtA hai / navakasamayaprabaddha va ucchiSTAlike dravyako chor3akara lobhakI dvitIyasaMgrahakRSTikA zeSadravya bhI sUkSmakRSTirUpa sakramaNa kara jAtA hai / vizeSArtha-isakramase lobhakI dvitIyakRSTiko vedana karanevAleke jo prathamasthiti hai usa prathamasthitime jaba ekasamayAdhika AvalikAla zeSa raha jAtA hai usa
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 186-190] samayameM vaha caramasamayavartI bAdarasAmparAyika hotA hai, usI samayamai arthAt anivRttikaraNaguNasthAnake caramasamayameM lobhakI saMkramyamANa (jisakA pUrvase yathAkrama sakramaNa ho rahA thA) carama (tRtIya) bAdarakRSTi sAmastyarUpase sUkSmasAmparAyikakRSTiyoMmeM sakrAMta ho jAtI hai| yaha kathana utpAdAnucchedakI apekSA hai, kyoki usasamaya vaha bAdarasAmparAyika hai, anyathA sUkSmasAmparAyake prathamasamayameM bAdarasAmparAyikakRSTidravyakA sAmastyarUpase sUkSmakRSTi meM saMkramaNa dekhA jAtA hai| usasamaya mAtra lobhakI tRtIyasaMgrahakRSTi ke dravyakA ho saMkramaNa nahIM hotA, kintu lobhako dvitIyasagrahakRSTi ke bhI ekasamayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddhako tathA udayAvali meM praviSTadravyako chor3akara dvitIyasaMgrahakRSTiko sakramyamANa zeSa antarakRSTiyAM sakramaNako prApta ho jAtI hai / 'lohasta tighAdINaM, tAhe aghAdItiyANa ThidibaMdho / aMto du muhattasta ya divasassa ya hodi varisasta // 186 // 580 // artha-anivRttikaraNake caramasamayameM saMjvalanalobhakA jaghanyasthitibandha antamuhUrtapramANa, tInaghAtiyAkarmokA kuchakama ekadina tathA tIna aghAtiyAkarmIkA kuchakama 1 varSapramANa sthitibandha hotA hai / vizeSArtha-anivRttikaraNake caramasamayameM lobhasaMjvalanakA jaghanyasthitibandha antarmuhUrtapramANavAlA hotA hai aura usIsamaya mohanIyakarmakI badhavyucchitti hotI hai, kyoMki usake Upara mohanIyakarmake bandhameM kAraNabhUta pariNAmoMkA abhAva hai| tIva ghAtiyAkarmokA sthitibandha pahale divasapRthaktvapramANa hotA thA jo ghaTakara kuchakasa ekadina-rAta pramANa raha gayA / nAma, gotra va vedanIya, ina tIna aghAtiyAkarmoM kA sthitibandha saMkhyAtahajAravarSase ghaTakara antaHvarSa arthAt kuchakama ekavarSa pramANa raha jAtA hai / 'tANaM puNa ThidisaMtaM kameNa atomuhuttayaM hodi / vassANaM saMkhejjasahassANi asaMkhavassANi // 160 // 581 // 1. jayaghavala mUla pRSTha 2207 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 866 sUtra 1298-1300 / ghavala pu0 6 pRSTha 402-403 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2207-2208 / 4. ka. pA0 sutta pRSTha 868 sUtra 1301-1303 / dhavala pu0 6 pRSTha 403 /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 161 artha-anivRttikaraNaguNasthAnake caramasamaya meM sthitisattva kramase- lobhakA antarmuhUrta, tIna ghAtiyA karmokA yathAyogya saMkhyAtahajAravarSa aura tIna aghAtiyA karmokA yathAyogya asakhyAtavarSapramANa hai' / 162 ] kSapaNAsAra sUkSmasAmparAyakA kathana - se kAle sumaguNaM paDivajjadi suhuma kiTTi ThidikhaMDaM / ANAyadi tadavvaM ukkaTTiya kuNadi guNasedi // 161 // 582 // - artha - - bAdara kRSTive dyamAnakAla samApta honeke anantara samaya meM sUkSmasAmparAya-guNasthAnako prApta hotA hai vahAM para sUkSmakRSTiyoMkA sthitikANDakaghAta karatA hai aura lobhake sUkSmakRSTidravyakA apakarSaNakarake guNazreNirUpa se nikSepa karatA hai / vizeSArtha -- bAdarakRSTivedanane antima samaya se anaMtaravartI samaya me sUkSmakRSTiyoMkA apakarSaNa karake vedana karanevAlA usI samaya sUkSmasAmparAyika bhAvo se pariNata hokara prathamasamayavartI sUkSmasAmparAyika guNasthAnavAlA ho jAtA hai / sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke - usI prathama samaya me antarmuhUrtapramANa sthitike saMkhyAtaveM bhAgapramANasthitikANDakAyAma hotA hai | mohanIya karma ke sUkSma kRSTianugata anubhAgakA pUrvavat apavartanAghAta karatA hai / jJAnAvaraNAdi karmokA bhI pUrvavat sthitikANDaka va anubhAgakANDakaghAta karatA hai tathA apakarSita pradezAgrake asaMkhyAtavebhAgakI guNazreNI karatA huA prathamasamayame thor3A- dravya detA hai jisakA pramANa asakhyAta samayabaddha hai, usase Upara guNazreNIzIrSa paryanta asaMkhyAta - guNe kramase dravya diyA jAtA hai / sUkSmasAmparAya kRSTiyome se asaMkhyAtavebhAgapramANa pradezAgrako apakarSaNakarakepunaH apakavitadravyake asakhyAtabahubhAgako pRthak rakhakara asaMkhyAtavebhAgako guNazreNIrUpase denevAlA udayasthiti meM stokadravya detA hai jo asaMkhyAta samaya prabaddhapramANa hai / udayasthitike anantara uparitanasthiti meM usase asaMkhyAtaguNe dravyako detA hai / usase anantarasthittime asakhyAtaguNe pradezAgra ko detA hai / isaprakAra antara uttarottara sthitiyo me masakhyAtaguNA-asakhyAtaguNA pradezAgra mantarmuhUrta pramANa sthiti meM tabataka 1. jayavavala mUla pRSTha 2208 // 2. 0 pA0 sutta pRSTha 666 sUtra 1304-1307 / ghavala pu0 6 pRSTha 403 /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 162-164] / 163 detA hai jabataka guNazreNIzIrSa prApta nahIM hotA / yaha guNa zreNI AyAma sakala antarAyAma. ke sakhyAtaveMbhAgapramANa hai, tathApi sUkSmasAmparAyakAla se vizeSaadhika hai / vizeSa adhikakA pramANa sUkSmasAmparAyake saMkhyAtaveMbhAga hai / jJAnAvaraNAdikA galitAvazeSa guNazreNIAyAma bhI itanA hai / apakarSita pradezAgrakA asakhyAtabahubhAga jo pRthaka rakhA thA vaha guNazreNIse upari masthitiyome diyA jAtA hai| 'guNaseDhi aMtarahidi vidiyaTThidi idi havaMti pvtiyaa| suhumaguNAdo ahiyA avaTThidudayAdi guNaseDhI // 162 // 583 // artha- guNazreNi, antarasthiti aura dvitIyasthiti ye tIna parva hote haiM / sUkSmasAmparAyaguNasthAnake kAlase udayAdi avasthita guNazreNikA AyAma adhika hai| vizeSArtha- guNazreNi, antarasthiti va dvitIyasthiti ina tInoM pa.meM apakarSitadravyakA vibhAjana kiyA jAtA hai / jabataka apakarSitadravya asaMkhyAtaguNe kramase diyA jAtA hai vaha guNazreNI kahalAtI hai, usake UparavartI jina niSekoMkA pahale abhAva kiyA thA unake pramANarUpa antara sthiti hai tathA usase UparavartI avaziSTa sarvasthitiko dvitIya sthiti kahate haiM / sUkSma sAmparAyaguNasthAnakA kAla antamuhUrta mAtra hai, usase vizeSaadhika arthAt sakhyAtavebhAgaadhika guNazreNI AyAma haiN| jJAnAvaraNAdi karmoMkI bhI galitAvazeSaguNazreNi nikSepakA AyAma sUkSmasAmparAyaguNasthAnake kAlase antamuhartaadhika, kyoki isameM kSINakaSAyaguNasthAnakA kAla bhI gabhita hai| 'zrokkadiigibhAgaM guNaseDhIe asaMkhabahubhAgaM / aMtarahida vidiya ThidI saMkhasalAgA hi avarahiyA // 163 // 584 // guNiya caurAdikhaMDe aMtarasayala dvidimhi Nikkhivadi / sesabahumAgamAvalihINe vitiyaTThidIehU // 164 // 585 // 1. jayaghavala mUla pRSTha 2208-2206 / 2. ka. pA. sutta pRSTha 866 sUtra 1308 / 3. jayaghavala mUla pRSTha 220 / 4. ka. pA0 sutta pRSTha 869-70 sUtra 1306-1312 /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 165 artha-apakarSitadravyakA asakhyAtavAM ekabhAga guNazreNi AyAma meM diyA jAtA hai aura zeSa asaMkhyAta bahubhAga antarasthiti va dvitIyasthiti meM diyA jAtA hai / antarasthiti se dvitIyasthitiko bhAga denese jo saMkhyAtazalAkArUpa labdha prApta ho usakA bhAga asaMkhyAtabahubhAga dravyame denese jo prApta ho usakA caturAdi khaNDa meM guNA karanepara jo dravya prApta ho vaha dravya samasta antarasthitiyo me nikSipta kiyA jAtA hai aura zeSa bahubhAga pratisthApanAvalihIna dvitIya sthitiyo me diyA jAtA hai| (noTa- yahAM jo 'caturAdi' saMkhyA dI gaI hai vaha asandRSTikI apekSAse hai 1 ) 164 ] kSapaNAsAra vizeSArtha - - sUkSma kRSTiyoke dvArA yadyapi antara bhara diyA jAtA hai arthAt pUrNa kara diyA jAtA hai aura ekarUpa ho jAtI hai, tathApi anivRttikaraNaguNasthAnake caramasamayakI apekSA prathama aura dvitIyasthitikA bheda karake antarakA kathana kiyA gayA hai / antarasthitiyo meM apakarSitadravyake asaMkhyAta bahubhAgakA saMkhyAtavAM ekabhAga diyA jAtA hai yA saMkhyA bahubhAga diyA jAtA hai isasambandhame do mata haiM / ina gAthAoM ke anusAra asaMkhyAtavAbhAga diyA gayA hai, kintu jayadhavala mUla pRSTha 2206 ke anusAra antarasthitiyo me sakhyAtabahubhAga diyA jAtA hai / jayaghavala mUla pRSTha 2210 para ina donomatoMkA ullekha kara diyA gayA hai / kSapaNAsAra bar3oTIkA ( zAstrAkAra ) pR0 667 para jo asandRSTiAdi dI gaI hai usakA samarthana jayadhavala mUla (cAritrakSapaNAdhikAra) Agrantha se nahI hotA ataH yahAM nahI dI gaI / dvitIyasthiti me eka gopucchahIca kramase pradezAna tabataka diye jAte haiM jabataka ekasamayaadhika atisthApanAvalI zeSa raha jAtI hai / atisthApanAvalI meM dravya nahI diyA jAtA' / aMtara paDasa Thidittiya asaMkhaguNidakkameNa dijjadi hu / dIpaka maM saMkhejjaguNaM hINakkamaM taco // 165 // 586 // artha -- antarAyAmako prathamasthiti paryanta to asaMkhyAtaguNe kramase dravya diyA jAtA hai aura usake Upara hInakramase (gopuccha vizeSahIna) dravya diyA jAtA hai / usake pazcAt sakhyAtaguNAhIna dravya diyA jAtA hai / 1. jayaghavala mUla paSTha 2206 - 2210 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 870 sUtra 1313-1314 /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAya pApA 195] [ 165 vizeSArtha--yaha kathana dvitIyAdi samayoM kI apekSA hai, kyoMki prathamasamayakA kathana gAthA 192 meM kiyA jA cukA hai| udayasthitise lekara muNazreNiyAyAmameM asaMkhyAtaguNita kramase pradezAgna diyA jAtA hai aura guNazreNIzIrSase asaMkhyAtaguNA pradezAgra antarAyAmakI prathamasthitimeM diyA jAtA hai / isa kathanako smaraNa karAneke lie gAthAmeM kahA gayA hai ki antarAyAmako prathamasthititaka asaMkhyAtaguriNatakramase dravya diyA jAtA hai, usase anantaravartI sthitise lekara antarAyAmakI antimasthititaka eka gopucchavizeSase hona dravya diyA jAtA hai| isaprakArase antarAyAmasthitiyoM meM pradeza vinyAsa hotA hai| antarAyAmako caramasthitike anantaravartIsthitimeM (jo ki pUrva meM kI gaI dvitIyasthiti meM Adisthiti hai) saMkhyAtaguNAhIna pradezAna diyA jAtA hai arthAt jahAMpara antarAyAmakI antimasthitikI aura dvitIyasthitisambandhI Adisthitiko sadhi hotI hai vahAM saMkhyAtaguNAhIna dravya diyA jAtA hai / antarAyAmako sthitiyoMmeM apakarSitadravyake asaMkhyAtabahubhAgakA saMkhyAtavAMbhAga yA saMkhyAtabahubhAga diyA jAve, kintu dvitIyasthitisambandhI sthitiyoM meM se Adisthitima saMkhyAtaguNAhIna dravya diyA jAtA hai, kyoMki antarAyAmasthitiyoMkI apekSA dvitIyasthitikI sthitiyAM asaMkhyAtaguNI haiM / usake anantaravartIsthitiyomeM gopucchavizeSahIna dravya apanI atisthApanAvalItaka diyA jAtA hai| jitanA dravya sUkSmasAmparAyaguNasthAnake prathamasamayamai apakarSita kiyA gayA thA usase asaMkhyAtaguNe dravyakA dvitIyasamayame apakarSaNa hotA hai usameM se udayasthitime stoka dravya tathA dvitIyasthitimeM usase (udayasthitise) asaMkhyAta. guNA dravya diyA jAtA hai / prathamasamayake guNazreNizIrSase Upara anantarasthititaka isI asaMkhyAtaguNe kramase dravya diyA jAtA hai, kyoMki yahAMpara mohanIyakarmakA avasthitaguNazreNiAyAma hai / dvitIyasamayake guNazreNIzIrSase anantara uparima ekasthitime bhI asaMkhyAtaguNA dravya diyA jAtA hai, usake pazcAt antarAyAmakI caramasthititaka vizeSahIna-vizeSahIna dravya diyA jAtA hai / isake anantara dvitIyasthitikI sthitiyoMme se prathamasthitimeM saMkhyAtaguNAhIna pradezapiNDa diyA jAtA hai, usake Age anantaravartIsthitise lekara jisasthitimeMse pradezAgra apakarSaNa kiyA gayA thA usase eka Avali nIce taka asaMkhyAtaguNehIna kramase dravya diyA jAtA hai / isIprakAra tRtIyAdi samayoMmeM pradezAgrakA apakarSaNa va ni:siMcana hotA hai| dvitIyasthitike samastadravyakA saMkhyAtavAMbhAga prathamasthitikANDakakI caramaphAlike lie apakarSita hotA hai jo pUrvokta vidhike anusAra
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 166-165 diyA jAtA hai| caramaphAlike patana honepara guNazreNike binA sUkSmasAmparAyika sthitiyoM kA dravya ekagopucchAkAra rUpa ho jAtA hai| prathamasthitikANDakakI caramaphAlike patana honeke anantarasamaya meM dvitIyasthitikANDakakA prArambha ho jAtA hai, kintu isakA AyAma prathama sthitikANDakAyAmase stoka hai| dvitIyasthitikANDakase apar3a rSaNa karake jo pradezAgna udayasthiti meM diyA jAtA hai vaha alpa hai isase Age asaMkhyAtaguNIzreNike kramase guNazreNizIrSase anantara uparima ekasthititaka dravya diyA jAtA hai, usase Age gopucchavizeSase hIna pradezAgna diyA jAtA hai| yahI krama sUkSmasAmparAyikaguNasthAnake mohanIyakarmake sthitighAta honetaka rahatA hai| 'aMtarUpaDhamaThiditti ya asaMkhaguNidakkameNa dissadi hu| hINakameNa asaMkhejjeNa guNaM to vihINakamaM // 166 // 587 // artha-antarakI prathamasthitiparyanta pradezAgna asakhyAta guNe kramase dikhAI dete haiM, isase Age caramaantarasthititaka vizeSahIna kramase pradezAgna dikhAI dete haiM, tadanantara asakhyAtaguNe aura tatpazcAt vizeSahIna kramase pradezAgra dikhAI dete haiN| vizeSArtha-isa gAthAmeM prathamasamayavartI sUkSmasAmparAyake dRzyamAna pradezAgrakI zreNiprarupaNA batalAI gaI hai| prathamasamayameM sUkSmasAmparAyakI udayasthiti meM alpa pradezAgra dikhAI dete haiM, dvitIyasthitime asakhyAttaguNe pradezAgna dikhAI dete haiN| isaprakAra yaha asaMkhyAtaguNAkrama guNazreNIzIrSataka jAnanA tathA usase Age caramaantarasthititaka vizeSahIna-vizeSahIna pradezAna dikhAI detA hai| tadanantara asaMkhyAtaguNe pradezAgra dikhAI dete haiM, tatpazcAt vizeSahIna pradezAna dikhAI dete haiN| yaha krama tabataka rahegA jabataka ki ki prathamasthitikANDakake samApta hone kA caramasamaya prApta nahI hotA / kaMDaraguNacarimaThidI savilelA carimaphAliyA tassa / saMkhejabhAgamaMtaraThidimhi sabje tu vahubhAgaM // 167 // 588 // 1. jayaghavala mUla pRSTha 2206 se 2213 taka / 2 ka0 pA0 sutta pRSTha 870-71 sUtra 1316 se 1325 / dhavala pu0 6 pRSTha 404 / 3. ayaghavala mUla pRSTha 2213-2214 /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 168 } [ 167 artha- caramasthitiko kANDakAyAmase guNAkarake usameM vizeSa ( caya) dravya milAnese caramaphAlikA dravya hotA hai usako saMkhyAtavAM bhAga antarasthitiyoM meM detA hai aura bahubhAga sarva sthitiyoM meM detA hai / kSapaNAsAra vizeSArtha - dvitIyasthitikeM prathamaniSeka meM ekakama dvitIyasthitiAyAma pramANa vizeSa ghaTAnepara usake caramaniSekakA dravya hotA hai, usase lekara nIce ke kAMNDakAyAmAtra niSekakA dravya antimaphAlimeM grahaNa karatA hai usase usa antimaniSekake dravyako kANDakAyA se guNA karanepara vahAM adhastana niSekameM jo vizeSaadhika pAyA jAtA hai unako milAnepara antimaphAlike sarvadravyakA pramANa hotA hai isameM adhastana niSekoM kA apakarSaNa kiye hue dravyako jor3anepara jo dravya hotA hai usako patyake asakhyAtaveM bhAgakA bhAgadekara ekabhAgako guNazreNI prayAsa meM deneke pazcAt avaziSTa dravyake saMkhyAtaveMbhAgako antarAyAmako sthitiyoM meM aura zeSa bahubhAgako dvitIyasthitikI sthitiyo meM gopucchAkArarUpase eka-eka cayarUpa hIna dravya detA hai | aMtarapadamaThidittiya saMkhaguNikkameNa dijjadi hu / dIgaM tu moha vidiyaTThidikhaMDayado duSAdotti // 168 // 586 // artha- sUkSma sAmparAyaguNasthAna meM mohanIya karma sambandhI dvitIyasthitikANDakaghAta se lekara dvicaramakANDakaghAta paryanta antarAyAmakI prathamasthitiparyanta asaMkhyAtaguNe kramase dravya diyA jAtA hai tathA usake Upara eka-eka caryarUpa hInadravya diyA jAtA hai / vizeSArtha - - mohakarma ke dvitIyasthitikANDakaghAta se lekara dvicaramakANDakaghAta - paryanta kANDarkase gRhota sthiti se nIce aura udayAvalise Upara jo niSeka haiM unake dravyako apakarSaNabhAgahArekA bhAga dekara usameM se ekabhAgapramANa dravya grahaNakarake punaH usako palyakA asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAgadekara ekabhAgako pUrvoktaprakAra guNazreNiyAyAma meM prathama udayaniSekame to stokadravya tathA dvitIyAdi niSekose guNazreNizIrSa paryanta asaMkhyAta - guNe kramase dravya diyA jAtA hai / avaziSTa bahubhAgamAtradravyako guNazreNise UparakI sthitiyoM meM diyA jAtA hai / guNazreNike UparavartI niSekome jo dravya detA hai vaha guNazreNI zIrSa meM diye gae dravya se asaMkhyAtaguNA hai / isaprakAra antara ke prathama niSeka paryanta to asaMkhyAtaguNe kramase tathA usake Upara eka- eka vizeSa ( caya) rUpa ghaTate krama se dravya diyA jAtA hai / yaha krama pratisthApanAvali prApta honetaka pAyA jAtA hai / sarvasthiti
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 168) [gAthA 199-200 kANDakoMme jabataka caramaphAli prApta nahIM hotI tabataka jo apakRSTadravya hai vaha sampUrNadravyakA yasaMkhyAtaveMbhAgamAtra tathA antimaphAlikA dravya sarvadravyake saMkhyAtaveMbhAgapramANa hai| 'aMtarapadamaThiditi ya asaMkhaguNidakkameNa dissadi hu| hINaM tu moha vidiyaTThidikhaMDayado dughAdotti // 166 // 56 // artha-mohanIyakarmakA prathamasthitikANDaka nirlepita honepara dvitIyasthitikANDakaghAtase dvicaramakANDakaghAtaparyanta dRzyamAna dravya guNazreNike prathamaniSeka meM stoka hai, usase guNazreNizIrSake UparavartI antarAyAmakI prathamasthitiparyanta asaMkhyAtaguNe kramasahita hai aura usake Upara caramasamayaparyanta vizeSa ghaTate hue kramase dRzyamAna dravya hai, kyoki prathamakANDakakI carasaphAlikA patanasamayame guNazreNIse Upara sarvasthitikA eka gopuccha hotA hai / paDhamaguNaseDisIlaM puzvillAdo asaMkhasaMguNiyaM / uparimalamaye dissaM visesaahiyaM have sIse // 200 // 561 // artha-sUkSmasAmparAyaguNasthAnasambandhI prathamasthitikANDakake nirlepita hone ke pazcAt arthAt dvitIyasthitikANDakake prathamasamayameM guNajizIrSa pUrvasamayake guNazreNIzIrSase asaMkhyAtaguNA dikhAI detA hai, kintu Age dvitIyAdi samayo meM guNazreNizIrSa pUrva samayavartI guNazreNizIrSase adhika dikhAI detA hai / vizeSArtha-dvitIyasthitikANDakameM apakarSitakarake grahaNa kiyA gayA samastadravya bhI milakara ekasthitike dravyako palyopamake asaMkhyAtaveMbhAgase bhAjitakarake jo 1. jayaghavala mUla pRSTha 2213 pa. 8-10 // 2. ka. pA0 sutta pRSTha 871 sUtra 1326-17; dhavala pu0 6 pRSTha 406 / 3. jayaghavala mUla pRSTha 2214 / 4. "guNase Di dissamANa davvametto pAe asakhejjaguNaM Na hodi visesAhiya ceva hodi / tatya kAraNa parUvaraNA jahA dasaraNamohakkhavaNAe sammattassa aTTha vassaTTi sattakammAdo uvari marigadA tahA ceva magidUNa geNhiyaSvA / " (jayadhavala mUla pRSTha 2215)
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 201-202 ] [ 166 ekabhAga labdha Ave utanA hai aura vaha mohanIyakarmake sthitisatkarmapramANa niSekoM meM apakarSaNabhAgahArakA bhAga denepara jo labdha Ave tatpramANa hai / punaH usake bhI asaMkhyAtaveM - bhAgapramANa dravyako hI nIce guNazreNimeM siMcita karatA hai / zeSa asaMkhyAta bahubhAgako isasamayake guNazreNIzIrSase uparima gopucchApro meM AgamameM prarUpita vidhike anusAra siMcita karatA hai / isakAraNa se pahale ke guNazreNizIrSa se isasamayakA guNazreNizIrSa asaMkhyAtaguNA nahI huA, kintu dRzyamAnadravya vizeSAdhika hI hai aisA nizcaya karanA cAhie | yahAM para avasthita guNazreNiAyAma hone se pratisamaya Upara-UparakA viSeka guNazreNizIrNa hotA jAtA hai' / kSapaNAsAra sumaddhAdo zrahiyA guNaseDhI aMtaraM tu tatto du / paDhame khaMDa paDhame saMto mohassa saMkhaguNidakamA // 201 / / 562 / / artha-- sUkSmasAmparAyaguNasthAnake antarmuhUrta pramANa kAla se usIke asaMkhyAtaveM - bhAgase adhika sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke prathamasamayame mohanIya karmakA guNazreNIzrAyAma hai, usase antarAyAma saMkhyAtaguNA, usase sUkSmasAmparAyaguNasthAnake mohanIya karmakA prathama sthitikANDakAyAma sakhyAtaguNA tathA usase sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke prathama samaya meM mohanIya karmakA sthitisattva saMkhyAtaguraNA hai / sarvatra guraNakAra tatprAyogya saMkhyAtaguNA hai / "edeNappA bahuga vidhA vidIyakhaMDayAdI | guNase DimujjhiyeyA gopucchA hodi suhumahi || 202 ||563 // artha - isa alpabahutva vidhAnake dvArA sAmparAya guNasthAna meM dvitIya sthitikANDakoMke kAla meM guraNazreNiko chor3akara usake UparavartI sarvasthitikA eka gopuccha hotA hai / vizeSArtha - yahAM aMtarAyAmase prathama sthitikANDakAyAsa saMkhyAtaguNA kahA hai, usase prathamasthitikANDakakI caramaphAlike dravyameM antarAyAmameM deneyogya gopuccharUpa 1. jayaghavala pu0 13 pRSTha 68 / 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 871 sUtra 1330 se 1335 / ghavala pu0 6 pRSTha 405 / 2. jaya gha0 mUla pRSTha 2214-2215 // 4. ka0 pA0 sutta pRSTha 871 sUtra 1328 / 60 pu0 6 pRSTha 405 |
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 170] [ gAthA 203-204 dravyako aMtarAyAmameM dekara dvitIyasthitike aura isa antarAyAmake ekagopuccha kiyA jo prathamasthitikANDakAyAmame antarAyAma bahuta hotA to vahAM antarAyAma pUrNa nahI hotA tava antarasthitike aura dvitIyasthiti ke eka gopuccha nahIM hotA / ataH yahAM antarAyAma se prathamasthitikANDakAyAma bahuta kahA hai, usase antarAyAma aura dvitIyasthitike ekagopuccha prayamasthitikANDakako caramaphAlike patanasamayame hI hotA hai| jahAM vizeSa (caya) rUpa ghaTatA krama hotA hai vahA gopuccha majJA hai / suhumANaM kiTTI heTA aNudiNNagA hu thovaao| uvariM tu visesahiyA majjhe udayA asatraguNA // 203 / / 564 // artha- sUkSma sAmparAyikakRSTiyoke adhastanabhAgameM anudIrNakaSTiyAM stoka hai, uparimabhAgameM anudIrNa sUkSmakRSTiyA vizeSaadhika haiN| madhyame udorNa sUkSmakRSTiyAM asaMkhyAtaguNI haiN| vizeSArtha-prathamasamayavartI sUkSmasAmparAyikakSapakake sUkSmasAmparAyikakRSTiyoM ke asaMkhyAtabahubhAga udorNa hote haiM / ye udIrNamAna sUkSmakRSTiyAM Upara aura nIceke saMkhyAtaveMbhAgako chor3akara madhyake bahubhAgameM pAyI jAtI hai| aghastana anudIrNasUkSmakRSTiyA stoka haiM, uparima atudIrNasUkSmakRSTiyAM vizeSaadhika hai, madhyameM udIrNamAna sUkSmakRSTiyAM asaMkhyAtaguNo hai| jisaprakAra sUkSma sAmparAyaguNasthAnake prathamasamayameM udIrNa aura anudorNakRSTiyokA kathana kiyA hai vaisA hI dvitIyAdi samayoMmeM jAnanA, usame koI vizeSatA vahI hai, kintu dvitIyasamayame pUrva udIrNamAna kRSTiyoke asaMkhyAtavebhAgako chor3a detA hai aura adhastana atudorNakRSTiyAM asaMkhyAtavebhAga bar3ha jAtI hai / suhume saMkhasahasse khaMDe tIde vasANakhaMDeNa / aAgAyadi guNaseDhI AgAdo saMkhabhAge ca // 204 // 565 // 1. jayavala mUla pRSTha 2214 / 2 ka0 pA0 sutta pRSTha 872 sUtra 1336 se 1343 / dhavala pu0 6 pRSTha 406 / 3. jayaghavala mUla pRSTha 2217 / 4. ka0 pA0 sutta pRSTha 872 sUtra 1344 / dha0 pu06 pRSTha 406 /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 204 ] [ 171 artha- sUkSmasAmparAya meM saMkhyAtahajAra sthitikANDaka vyatIta honepara antimasthiti kANDava se pUrvaguNazreriNa AyAmake saMkhyAtaveMbhAgamAtra AyAmameM guNazreNi karatA hai| vizeSArtha:-- sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM saMkhyAtahajAra sthiti kANDakoko grahaNa karanevAlA, sUkSmasAmpa rAyake prathamasamayame jo guNazreriNanikSepa sUkSma sAmparAyaguNasthAnake kAlale vizeSa adhika thA usake sakhyAtavebhAga anasthitiyoko ghAtake lie grahaNa karatA hai arthAt sUkSmasAmpa rAya kAlapramANa sthitiyoko chor3akara zeSa jitane bhI adhika nikSepa the una sabo kANDava rUpase grahaNa karatA hai| mAtra itanI hI sthitiyoko nahI grahaNa karatA, kintu guNazreNizISaM (guNazreriNanikSepa) se Upara sakhyAtaguNI sthitiyoMko caramasthitiyANDararUpase grahaNa karatA hai, kyoki unake grahaNabinA guNazreNizIrSakA kANDakarUpase gahaNa honA asambhava thA / ata' guNazreNizIrSake sAtha uparima antarmuhUrtapramANa saMkhyAtaguNI sthitiyokA caramasthitikANDaka me grahaNa hotA hai| caramasthitikANDa ke prathama samayame prathamaphAlike lie dravyakA apakarSaNakarake udayasthitimeM thor3e pradezAgrako detA hai, usase anantarasthitime asaMkhyAtaguNA pradezAgna detA hai| sUkSmasAmparAyaguNasyAnake antimasamaya taka isa asaMkhyAtaguNazreNirUpase nikSepa hotA hai vahI aba guragaNozIpa hai, usase Upara anAtara sthitime asaMkhyAtaguNAhIna pradezAgra diyA jAtA hai, usake pazcAt purAtana guNazreNizIrSataka hIna pradezAgra diyA jAtA hai / usase anantara uparima ekasthiti meM asakhNataguNAhIna pradezAgna diyA jAtA hai, usase Age caramasthitise AvalikAla pUrvataka vizeSahIna-vizeSahIna pradezAgna diyA jAtA hai| isIprakAra dvitoyAdi phAliyomeM bhI pradezAgra detA hai / pradezAgranikSepa yaha krama caramasthitikANDakako hicaramaphAliparyanta rahatA hai / caramasthitikANDakako caramaphAlike dravyako grahaNakara udaya sthitime stoka pradezAgra detA hai, usase anantarasthitimeM asaMkhyAtaguNe pradezAgnako detA hai / isaprakAra sUkSmasAmparAyaguNasthAnako carama sthititaka asakhyAtaguNI zreriNarUpase pradezAgrakA nikSepa karatA hai / dvicaramasthitimeM jitane pradezAgrakA nikSepa karatA hai usase palyopamake asaMkhyAta prathamavargamUlaguNe (palyakA prathamavargamUla asaMkhyAta) pradezAgra ko caramasthiti meM nikSipta karatA hai| pUrvaguNAkAra palyopamake tatprAyogya asaMkhyAtaveMbhAgapramANa hai arthAt prathamasthitise palyopamake asaMkhyAtavebhAgaguNA pradezAgra dvitIyasthitimeM detA hai usase bhI palyopamake asaMkhyAtaveMbhAgaguNA pradezAgra tRtIyasthitimeM detA hai / isaprakAra yaha krama dvicaramasthititaka yaha krama rahatA hai ataH dvicaramasthititaka
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172] kSapaNAsAra [ gAthA 205 antimaphAlikA asaMkhyAtaveMbhAgapramANa dravya aura caramasthitimai zeSa bahubhAga pradezAgra detA hai isIliye guNAkAra patyopamake asaMkhyAta prathamavargamUla pramANa ho jAtA hai| isa. prakAra caramasthinikANDakake nirlepita honepara mohanIyakarmako sthitighAtAdi kriyA nahI hotI, mAtra agha.sthitigalanAke dvArA antarmuhUrtapramANa sthitiyAM nirjarAko prApta hotI haiN| etto suhamaMtotti ya, dijjasta ya distamANagasta kamo / samma tacarimakhaMDe, takkadikajjevi uttaM ca // 205 // 566 // artha-isaprakAra yahAMse lekara sUkSma sAmparAyikaguNasthAnake caramasamayaparyanta deyadravya aura dRzyamAnadravyakA krama jAnanA / jaise kSAyikasamyaktvavidhAna meM samyaktvamohanIyake caramasthitikANDakame athavA usako kRtya kRtyAvasthA meM (kRtakRtyavedaka samyapAvakI avasthAme) kahA thA vaise hI jAnanA / vizeSArya-yahAM mohanIyakarmako sarvasthitimeM sUkSma sAmparAyakA jitanA kAla avaziSTa rahA utanepramANa sthitibinA avazeSa sarvasthitikA ghAta caramakANDakadvArA kiyA jAtA hai vahAM isa kANDakakI sthitisambandhI niSekoM ke dravya meM jo dravya antimakANDakotkIraNakAlake prathamasamaya meM grahaNa kiyA usako prathamakAla kahate haiN| isIko spaSTa karate haiM prathamakAlike dravyako apakarSaNakarake usako palyake asaMkhyAtaveMbhAgakA bhAga dekara usame vahubhAgamAtra dravyako yahAM (prathamaphAlike patana samaya) sambandho sUkSmasAmparAya kAlake caramasa payaparyanta to guNazreNiAyAmarUpa prathamaparvameM detA hai| vahAM usake (guNaNi pAyAmake) udayarUpa prathamaniSekame stoka usase dvitIyAdi niSekoMme asakhyAta. gune kApase dravya diyA jAtA hai (yahAM sUkSmasAmparAyaguNasthAnake caramasamayako guNazreNIjopaM kahate haiM) tayA avazepa eka bhAgapramANa dravyako palyake asaMkhyAtaveMbhAgakA bhAgakAra bahabhAgapramANa dravya guNareNozorSase Upara jo guNazreNiAyAma thA usake zIrSapAMnta dinovaparva meM diyA jAtA hai, yaha dravya guNazreNozorSa me diye gae dravyase asaMkhyAtagunA kAma hai| usake Upara dvitIyAdi niSekome cayarUpase hona kramayukta dravya diyA 1 upadhAnamUna pRSTha 2217-18 / jayadhavala pu0 13 pRSTha 76 /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAthA 206 kSapaNAsAya jAtA hai tathA avazeSa rahe ekabhAgapramANa dravyako dvitIyaparvake Upara jo sarvasthiti hai, usake anta meM atisthApanAvalibinA sarvaniSekarUra tRtIyaparva meM detA hai| purAtana guNazroNizIrSa meM diye gaye dravyase asaMkhyAtaguNAkama dravya anantarasthitimai detA hai tathA usake Upara cayarUpa hInakramase dravya detA hai| isa prakAra caramakANDakakI prathamaphAlike patanasamaya meM dravya denekA vidhAna kahA hai| aisA hI vidhAna caramakANDakako dvicaramakAlike patanaparyanta jAnanA cAhie / aba caramakANDakako antimaphAlimeM dravya dene kA vidhAna kahate haiM kiMcitUna dvayardhaguNahAni (Der3hagurasahAni) guNita samayaprabaddhapramANa caramaphAlikA dravya hai usako asaMkhyAtaguNe palyake vargamUlapramANa patyake asakhyAtaveMbhAgakA bhAga dekara usameM se ekabhAgapramANa dravyako vartamAnameM udayarUpa samayase lekara sUkSmasAmparAyake dvicaramasamayaparyanta niSekarUpa prathamaparvamai detA hai| vahAM prathamaniSekameM stoka, dvitIyAdiniSekoMmeM asaMkhyAtaguNe kramase dravya detA hai tathA avazeSa bahubhAgapramANa dravya sUkSma sAmparAyake caramasamayasambandho niSekarUpa dvitIyaparva meM diyA jAtA hai / yaha dravya dvicaramasamayamai diye gaye dravyase asaMkhyAtapalyavargamUlase guNita jAnanA' / isaprakAra deya dravyakA vidhAna kahA hai, aise ho dRzyamAnadravyakA vidhAna bhI yathAsambhava jAna lenA caahie| 'ukikaraNe avasANe khaMDe mohassa Natthi tthidighaado| ThidisattaM mohasta ya suhumaddhAsesaparimANaM // 206 // 567 // artha-isaprakAra moharAjAke mastakasadRza lobhake caramakANDakakA ghAta karate hue aba mohanIyakarmakA sthitighAta nahIM hotA hai / sUkSmasAmparAyakA jitanAkAla aba zeSa rahA hai utanA hI mohanIyakarmakA sthitisattva zeSa rahA jo ki prati samaya apavartamAna sUkSmakRSTirUpa anubhAgako prApta hotA hai usake eka-eka niSeka ko eka-eka samayame bhogate hue sUkSmasAmparAyake caramasamayako prApta hotA hai| 1. jayaghavala pu0 13 pRSTha 72 se 20 / 2. ka. pA. sutta pRSTha 872 sUtra 1345-46 / dhavala pu0 6 pRSTha 406-407 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2218 /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 174 ] [gAthA 207-206 'NAmaduge vedaNIye aDavAramuhattayaM tighAdINaM / aMtomuhattamettaM ThidivaMdho carima suhama mhi // 207 // 568 // artha-sUkSmasAmparAyake caramasamaya meM, nAma va gotrakarmakA ATha muhUrtapramANa, vedanIyakarmakA bAraha muhUrtapramANa tathA tIna ghAtiyAkarmoMkA antarmuhUrtapramANa sthitibandha hotA hai| tiraha ghAdINaM ThidisaMto aMtomuhuttamettaM tu / tihamaghAdINaM ThidisaMtamasaMkhejjavasANi // 2081566 / / artha--sUkSmasAmparAyake caramasamayameM tInaghAtiyA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va antarAya) karmoMkA sthitisattva antarmuhUrtapramANa tathA tIna aghAtiyA (vedanIya, nAya va gotra) karmoMkA sthitisattva asakhyAtavarSapramANa hai| vizeSArtha-ghAtiyAkarmoMke sthitisattvakA pramANa antarmuhUrta kahA gayA hai vaha kSINakaSAyaguNasthAnake kAlase saMkhyAtaguNA hai / mohanIyakarmakA sthitisattva kSayake sammukha hai arthAt paryAyArthika nayakI apekSAse yadyapi isa samaya vidyamAna hai, tathApi upapAdAnucchedakI apekSA naSTa hI ho gayA hai / isaprakAra kSayake sammukha lobhakI sagrahakRSTikA anubhava karatA hai, so sUkSmasAmparAyacAritrase yukta sUkSmasAmparAyikaguNasthAnavartI jIva hai aisA jAnanA / isaprakAra kRSTivedanAdhikAra pUrNa huaa| se kAle so khINakasAno ThidirasagabaMdhaparihINo / sammattaDavassaM vA guNaseDI dijja dissaM ca // 206 // 600 // artha-jo anantara agale samayameM kSINakaSAya ho jAtA hai usake sthitibandha va anubhAgabandha nahIM hotA hai / darzanamohakI kSapaNAme jaba samyaktvaprakRtikI AThavarSa 1. ka pA. sutta pRSTha 864 sUtra 1557-1558 / ghavala pu0 6 pRSTha 410-11 / jayadhavala mUla pRSTha 2263 / 2. ka. pA0 sutta pRSTha 864 sUtra 1556-60 / dhavala pu0 6 pRSTha 407 / ja. pa. mUla pRSTha 2263 / 3. ka. pA0 sutta pRSTha 864 sUtra 1562 / dhavala pu0 6 pRSTha 411 /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAthA 206] dhtbssaar' [ 175 pramANa sthiti raha jAtI hai taba jisaprakAra guNazreNInirjarA, deyadravya va dRzyamAnadravya kathana hai usIprakAra yahAM bhI jAnanA / vizeSArtha-cAritramohanIyakarma kA kSaya honeke anantaravartI samayameM dravya va bhAvakaSAyasamUhase uparama (rahita) ho jAnese kSoNakaSAya saMjJAko prApta hotA hai aura yathAkhyAtavihArazuddhisaMyamI ho jAtA hai / prathamasamayameM nimrantha vItarAgaguNasthAnako prApta kara letA hai / kSINakaSAyaguNasthAnakA lakSaNa isaprakAra kahA hai hissesakhINamoho phalihAmalabhAyaNudaya smcitto| khINakasAo bhaNNadi NiggaMtho vIyarAehiM / / ' mohakarmake niHzeSa kSINa ho jAnese jisakA citta sphaTikake nirmalabhAjanameM rakhe hue salIlake samAna svaccha ho gayA hai aise nirgranthasAdhuko vItarAgiyoMne kSoNakaSAyasaMyata kahA hai| usa kSINakaSAyAvasthAmeM sarvakarmoke sthiti, anubhAga va pradezakA abandhaka ho jAtA hai / sthiti va anubhAgabandhakA kAraNa kaSAya hai, kyoMki kaSAyakA sthitiAdi bandhake sAtha anvaya-vyatireka hai| saMzleSarUpa kaSAyapariNAmoMke apagata (vyatIta) ho jAnese kSoNakaSAyI jIvake sthitiAdi bandha sambhava nahIM hai| prakRtibandhakA kAraNa yoga hai jo kSINakaSAyI jIvake bhI sambhava hai isalie prakRtibandhakA niSedha nahI kiyA gayA / sAtAvedanIyake atirikta anya prakRtiyoMkA bandha kSINakaSAyaguNasthAna meM nahIM hotA, kyoMki sUkhe bhAjanapara dhUlake samAna bandhake anantarasamayameM gala jAtI haiM arthAt akarmabhAvako prApta ho jAtI hai| sthiti aura anubhAgabandhako kAraNabhUta kaSAyakI sagatikA abhAva honese dUsare samayameM Dhuka (nirjIrNa) ho jAtA hai, IryApatha bandhakI nirjarAkA isaprakAra upadeza hai| jahA~para IryApatha karmavargaNAoMke lakSaNakA vistAra. pUrvaka kathana hai vahAMse vistAra jAnanA cAhie / kSoNakaSAyase adhastanavartI guNasthAnoM 1. gompraTasAra jIvakANDa gAthA 62 / 2. jayadhavalAkArane kSINakaSAyavartI ko pradezakA bhI abandhaka kahA hai aura yogase mAtra prakRtivandha kahA hai, kintu go0 ka0 gAthA 257 me yogako prakRti va pradeza donoke bandhakA kAraNa kahA hai| 3. dhavala pu0 13 pRSTha 47 se 54 taka /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 210 x76 jo guNazreNinirjarA hotI thI, kSINakaSAyaguNasthAna meM vaha guNazreNI nirjarA pUrvase asaMkhyAtaguNI ho jAtI hai / sakaSAyapariNAmase honevAlI guNazreNinirjarAkI apekSA akaSAyapariNAmoM se honevAlI guNazra NinirjarA asakhyAtaguNI hai / samyaktva prakRtike caramasthitikANDakaghAta tathA deyamAna va dRzyamAnadravya eva guNazreNinirjarAkA jaisA kathana ( gAyA 205 me ) hai usI prakAra yahAM bhI jAnanA cAhie' / kSapaNAsAra ghAdI muhutaM aghAdiyAkhaM asaMkhagA bhAgA / ThidikhaMDaM rasakhaMDo prAMtabhAgA asatthANaM // 210 // 601 // artha - kSINakaSAyaguNasthAna me tInaghAtiyA karmoMkA antarmuhUrta pramANa zrIra tInapraghAtiyA karmokA pUrvasattva asaMkhyAta bahubhAgamAtra sthitikANDakAyAma hai tathA aprazastaprakRtiyoke pUrva anubhAgako anantakA bhAga denepara usameM se bahubhAgapramANa anubhAga kANDakAyAma hai | vizeSArtha - kSINakaSAyaguNasthAna ke prathama samaya meM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyAkamakA antarmuhUrta AyAmavAlA sthitikANDakaghAta hotA hai, unhI karmoMke ghAtase zeSa rahe hue anubhAga ke bahubhAgakA anubhAga kANDakaghAta hotA hai / nAma-gotra va vedanIya ina tIna aghAtiyA karmokI zeSa sthitisattvake asaMkhyAta bahubhAgavAlA sthitikANDakaghAta hotA hai aura ina tIno aghAtiyA karmokI aprazasta prakRtiyo ke anubhAgasattvake anantabahubhAgakA anubhAgakANDakaghAta karatA hai / chaho karmoM ke pradezapiNDako apakarSaNa karake guNa NirUpase vinyAsa karanevAlA udayasthiti meM stoka pradezAgra detA hai, usase anantarasthitime asaMkhyAtaguNA pradezAgra nikSipta karatA hai / kSINakaSAyakAlase asaMkhyAtarvebhAga Age jAkara guNazreNizIrSa prApta honetaka isaprakAra asakhyAtaguNazreNirUpase pradezAgra detA jAtA hai, puna. guraNa rigazIrSa se anantara uparima sthitime bhI asakhyAtaguNA dravya detA hai, kyoMki guraNa Nime apakaSitadravyakA asakhyAtavAM bhAga diyA jAtA hai aura asakhyAtabahubhAga guraNazra NizIrSase UparakI sthitiyoMme diyA jAtA hai / isako uparimamadhvAna se khaNDita karanepara arthAt uparima adhvAnameM vibhAjana karanepara ekakhaNDapramANa pradezAgra se guNazreNIzIrSakI anantara uparimasthiti racI jAtI hai / 1. jayaghavala mUla pRSTha 2264-65 /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 211 ] [ 177 ataH uparima anantara sthitimeM guNazreNIzIrSase asaMkhyAtaguNe pradezAgna haiM, usake Upara caramasthitise AvalipUrvataka vizeSahIna-vizeSahIna pradezAgra diye jAte haiN| isaprakAra dvitIyAdi samayoMme bhI avasthitaguNazreNI prarupaNA jAnakara karanA cAhie / bahuThidikhaMDe tIde saMkhA bhAgA gadA tadaddhAe / carimaM khaMDaM girAha di lobhaM vA tattha dijjAdi / / 211 // 602 // artha-pUrvoktakamase bahuta (sakhyAtahajAra) sthitikANDaka vyatIta ho jAnepara kSINakaSAyakAlake saMkhyAta bahubhAga cale jAneke pazcAt jaba eka bhAga avazeSa rahA taba tIna ghAtiyAkarmoke caramakANDakako grahaNa karatA hai| vahAM deyaAdi dravyakA vidhAna sUkSmalobhake samAna jAnanA / vizeSArtha-yahAM kSINakaSAyaguNasthAnake avaziSTakAlake binA tInaghAtiyA karmokI zeSa bacI sarvasthitiko caramakANDakake dvArA ghAtatA hai / kSINakaSAyaguNasthAnake Upara aura kSINakaSAyasambandhI guNazreNizIrSake nIce guNazreNike adhastanavartI kSINakaSAyakAlake saMkhyAtaveMbhAgapramANa niSeka aura guNazreNizIrSake Upara saMkhyAtaguNe uparitana niSekako grahaNakarake antimakANDakadvArA lAMchita (khaMDita) karatA hai aisA jAnanA / usake (antimakANDaka) dravya denekA vidhAna jaise lobhake antimakANDakameM kahA thA usIprakAra jAnanA / isa prakAra antimakANDakakI prathamAdi phAliyoMkA ghAtakarake pazcAt kiMcitUna dvayardhaguNahAni (DeDhaguNahAni) guNita samayaprabaddhapramANa caramaphAlike dravyako udayaniSekase lekara kSINakaSAyake dvicaramasamayaparyanta asaMkhyAtaguNe kramase aura dvicaramasamayame diye gae dravyase asaMkhyAtapalyavargamUlaguNA dravya kSINakaSAyake caramasamayasambandhI niSekame detA hai| . ' jabataka ekasamayaadhika AvalikAla zeSa rahatA hai tabataka tInaghAtiyA karmoMkI udIraNA hotI hai usake pazcAta udayAvali zeSa raha jAnepara udIraNA nahIM hotii| pratisamaya eka-eka niSekakA udaya hokara nirjarA hotI hai / kSoNakaSAyakAla meM prathamazukladhyAna aura pazcAt dvitIya zukladhyAna hotA hai, kyoMki suvizuddha zukladhyAnapariNAmake binA karma nimUla nahIM hote haiM / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2265 / 2. jayadhavala mUla pRSTha 2265 /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 ] [ gAthA 212 cari khaMDe paDade kadakara Nijjoti bharade eso / ate durime giddA payalA sattudadyavocchiNA // 212 // 603 // kSapaNAsAra artha--antimakANDakake patita honepara kRtakRtya chadmastha kahalAtA hai / kSINakaSAyake dvicaramasamaya meM nidrA aura pracalA sattva- udayase vyucchinna ho jAte hai / vizeSArtha -- carama sthitikANDaka nivRtta honeke pazcAt tInaghAtiyA karmoMkI guNazreNikriyA nahIM hotI, kintu udayAvalike bAhara sthita pradezAgrase asaMkhyAtaguNI | zreNirUpa se udIraNA hotI hai ataH vaha kRtakRtya hai' / kSINakaSAyake caramasamaya se anaMtara adhastanasamaya dvicaramasamaya hai, usa dvicaramasamaya meM darzanAvaraNakarmakI nidrA aura pracalA ye do prakRtiyAM ekasAtha udaya aura sattvase vyucchinna hotI haiM, kyoki ghAtiyA karmarUpa I dhanako jalAnevAlI dvitIya zukladhyAnarUpa agnike dvArA kSINakaSAyI ke nidrA va pracalA prakRti kI udayavyucchitti sambhava hai / zaGkA - kSINakaSAyI jIvake dhyAnapariNAmase viruddhasvabhAvavAlI nidrA aura pracalAkA udaya kaise sambhava hai ? samAdhAna - aisI zaMkA nahI karanA cAhiye, kyoMki dhyAnayukta avasthA meM bhI nidrA aura pracalAke avaktavya (avaktavya - apragaTa) udayake virodhakA abhAva hai / kSINakaSAyakAlake AdiMse lekara kucha kAlataka to pRthaktvavitarkavIcAra nAmaka - prathamazukladhyAnakA pAlana karate hue jaba apane kAlakA saMkhyAtavAM bhAga zeSa raha jAtA hai taba ekatvavitarka avIcAra nAmaka dvitIyazukladhyAnako artha vyaJjana va yogasakrAti se rahita dhyAnevAlA avasthita yathAkhyAta vihArazuddhisayama pariNAmavAlA, avasthita guNazra eNi nikSepake dvArA pratisamaya asaMkhyAtaguragI nirjarA karanevAlA kSINakaSAyaguNasthAnavartI jIva apane dvicaramasamaya meM nidrA aura pracalA prakRtike sattva aura udayakI vyucchitti karatA hai / kahA bhI hai 1. jayaghavala mUla pRSTha 2265 / 2. jayaghavala mUla pRSTha 2266 /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 213-214 ] [ 179 'upazAntakaSAyI athavA kSINakaSAyI pUrvoke jJAtA tInoM yogavAleke, zuklalezyAyukta evaM uttamasaMhananavAle ke prathama zukladhyAna hotA hai / prathamazukladhyAnake samAna hI dvitIyazukladhyAna bhI jAnatA, kintu itanI vizeSatA hai ki dvitIyazukladhyAna ekayogavAle ke hotA hai / kSINakaSAyIke yaha dvitIyazukladhyAna jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va antarAyakarmakA virodha karaneke liye hotA hai / kSaparaNAsAra kohassa ya paDhamaThidIjuttA kohA diekkadotIhiM / khavaddhAhiM kamaso mANatiyANaM tu paDhamaThidI // 213 // 604 // mAtiyAdayamaho kohAdi gidutiyaM khaviyapaNidhamhi / hayaka ki dvikaraNaM kiccA lohaM viNAsedi // 294 // 605 // artha -- krodhakI prathamasthitisahita krodhAdi eka-do-tIna kaSAyoM kA kSapaNAkAla kramase mAnAdi tInakaSAyoMkI prathama sthiti hotI hai / mAnAdi tInakaSAyoM sahita zra eNI caDhanevAlA jIva kramase krodhAdi eka-do-tIna kaSAyoMke kSapaNAkAlake nikaTa azvakarNasahita kRSTikaraNako karake lobhako naSTa karatA hai / vizeSArtha--antarakaraNase lekara sUkSmasAmparAyaparyanta abataka jo prarUpaNA kI gaI hai vaha puruSavedake udayasahita saMjvalanakrodhake udayavAle kSapakakI prarUpaNA hai, kintu 1.. "zAnta kSINakaSAyasya, pUrvajJasya triyoginaH / zuklAdyaM zuklalezyasya, mukhyaM saMhananasya tat // 1 // dvitIyasyAdyavatsarvaM vizeSastvekayoginaH / vighnAvaraNarodhAya kSINamohasya tatsmRtam ||2|| (jayadhavala mUla pRSTha 2266 ) 2. " eyattaviyakka - avIyAra- jbhAraNassa appa DivAivisesaNaM kiNNa kadaM ? raga, uvasaMtakasAyammi bhavaddhA khaehi kasA su riNavadidammi paDivAduvalabhAdo / " [ dhavala pu0 13 pRSTha 81] ekatvavitarka-avIcAra dhyAnake liye 'apratipAtI' vizeSaNa kyo nahI diyA ? samAdhAna nahI, kyoki upazAtakaSAya jIvake bhava tapa aura kAla kSayake nimitta punaH kaSAyoko prApta honepara ekatvavitarka - avicAra dhyAnakA pratipAta dekhA jAtA hai / ghavala pu0 13 ke isa pramANase siddha hotA hai ki upazAntakaSAya nAmaka gyArahaveMguNasthAna me bhI ekatvavitarka- avo cAra nAmaka dUsarA zukladhyAna hotA hai | 3. ka0 pA0 sutta pRSTha 860 se 82 sUtra 1502 se 1534; dhavala pu0 6 4 407; jayadhavala mUla pRSTha 2255-56 /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180] kSapaNAsAra [gAthA 214 ina gAghAgeme puruSavedasahita mAnake udayake sAtha kSarakazreNi car3hanevAle kI pratpaNA hai / . ke antara nahIM kiyA gayA yAni antara karanese pUrvataka krodha yA mAnasahita kSapaka____ ..para ArohaNa karanevAle jIvako kriyAoMmeM koI antara nahIM hai, antara karane ke pazcAt vibhinnatA hai aura vaha vibhinnatA yaha hai ki antarake pazcAt krodhakI prathamasthiti nahIM hotii| jisaprakAra puruSavedasahita krodhodayake sAtha kSapakake antarmuhartapramANa koSako prathamasthiti hoto thI usI prakAra puruSavedokyasahita mAnodayavAle kSapakake mAnakI prathamasthiti hotI hai / kroyodayase zroNi car3hanevAle kSapakake kRSTikaraNakAlaparyanta krodhakI prathamasthiti aura krodhako tInoM saMgrahakRSTikA kSapaNAkAla, ina donoMko milAnese kAlakA jo pramANa hotA hai utanAkAla mAnodayase zroNipara ArohaNa karanevAleke mAnako prathamasthitikA hai / krodhodayase car3he hue kSapakake jisa kAla me azvakarNakaraNa va pUrvasparvaka karatA hai usakAla meM mAnodayase zreNI car3hA huA kSapaka krodhakA spardhakalpase kSaya karatA hai, kyoki mAnodayase zreNI car3he kSapakake krodhodayakA abhAva honese sparvakarUpase vinAza hone meM koI virodha nahIM hai / anivRttikaraNapariNAmokA abhinnasvabhAva hote hue bhI bhinna kaSAyodayalpa sahakArikAraNake sannidhAnake vazase prakRtameM nAnApanA siddha hai arthAt ekakAla meM kAryokI vibhinnatA ho jAtI hai| krodhodayase yukta kSapaka jisakAla meM cAra saMjvalanakaSAyoMkI kRSTiyAM karatA hai usakAlameM mAnodayasahita kSapaka usasamaya tona saMjvalanakaSAyokA azvakarNakaraNa karatA hai| krodhodayI kSaka jisakAlame koSako tInasaMgrahakRSTiyoMkA kSaya karatA hai usakAla meM mAnodayI kSayaka saMjvalanamAna-mAyA-lobhakI (343) 6 sagrahakRSTiyAM karatA hai| krodhodayavAlA kSapaka jisakAla meM mAnakI tInasanakRSTiyokA kSaya karatA hai usokAla me mAnodayIkSapaka bhI mAnako tonasaMgrahakRSTiyokA kSaya karatA hai isame koI antara nahIM hai| isa sthalase lekara mAge jisaprakAra krodhake udayase zreNi caDhanevAlekI kSaraNAvidhI kahI gaI hai vaisI hI vidhi mAnodayane zreNI car3hanevAle jIvako jAnanA cAhie / Age puruSavedasahita mAyodayase zreNi car3hanevAle kSapakako vibhinnatA batalAte haiM-- antara karake mAyAkI prathamasthiti karatA hai, kyoki krodha va mAnakaSAyake udayakA abhAva hai| krodhako prathamasthiti, azvakarNakaraNakAla, kRpTikaraNakAla, krodhakI tonatagrakRpTiyoMkA kSapaNAkAla, mAnakI tInoM saMgrahakRSTiyokA kSapaNAkAla, inasarva kAloko minnAne se kAlakA jo pramANa ho utanAkAla mAyodayIkSapakakI prathama sthitikA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAthA 214 ] kSapaNAsAra [181 kAla hai, kyoMki itane kAlake binA prathamasthiti meM kiye jAne vAle kArya pUrNa nahIM ho sakate / krodhodayavAlA kSapaka jisakAlameM azvakarNakaraNa karatA hai usokAla meM mAyodayIkSapaka krodhakA kSaya karatA hai / krodhodayIkSapaka jisakAlameM kRSTiyAM karatA hai usakAlameM mAyodayavAlA kSapaka mAnakA spardhakarUpase kSaya karatA hai| krodhodayIkSapaka jisakAlameM krodhakI tInasaMgrahakaSTiyokA kSaya karatA hai usakAlameM mAyodayavAlA kSapaka sajvalanamAyA va lobhakA azvakarNakaraNa aura apUrvaspardhaka karatA hai / sahakArIkAraNa kaSAyodayameM bheda honepara nAnAjIvoMke anivRttikaraNapariNAma bhinna bhinna svarUpase ho jAte hai| krodhodayavAlA kSapaka jisakAlameM mAnakI tInasaMgrahakRSTiyoMkA kSaya karatA hai usakAla meM mAyodayavAlA kSapaka sajvalanamAyA aura lobhakI chaha kaSTiyoMkI racanA karatA hai / krodhodayokSapaka jisakAlameM mAyAko tInasaMgrahakRSTiyoMkA kSaya karatA hai usI kAlameM mAyodayavAlA kSapaka mAyAkI tInasaMgrahakRSTiyoMkA kSaya karatA hai isameM koI antara nahIM hai tathaiva lobhake kSapaNa meM bhI koI antara nahIM hai / puruSavedasahita lobhodayase kSapakazreriNa car3hanevAlekI vibhinnatAkA kathana karate haiM jabataka antara nahIM karatA tabataka koI bheda nahIM hai / antara karaneke pazcAt lobhako prathamasthiti hotI hai jisakA pramANa krodhakI prathamasthitimeM krodha, mAna va mAyA kSapaNAkAla, azvakarNakAla aura kRSTikaraNakAla milAnese utpanna hotA hai| krodhodayIkSapaka jisakAla me azvakarNakaraNa karatA hai usakAlameM lobhodayavAlA kSapaka krodhakA kSaya karatA hai / krodhodayavAlA kSapaka jisasamayameM kRSTiyAM karatA hai usasamaya meM lobhodayokSapaka mAnakA kSaya karatA hai / krodhodayIkSapaka jisasamaya krodhakA kSaya karatA hai usIkAlameM lobhodayIkSapaka mAyAkA kSaya karatA hai| krodhodayavAlA kSapaka jisasamaya mAnakA kSaya karatA hai lobhodayIkSapaka usasamaya azvakarNakaraNa karatA hai / yahAMpara ekasaMjvalana lobhakaSAya hai| yadyapi saMjvalanalobhakaSAyake anubhAgakA azvakarNa AkArase vinyAsa honA sambhava nahI hai tathApi anubhAgakA vizeSaghAta hokara apUrvaspardhaka vidhAnakI apekSA azvakarNakaraNa kahane meM koI virodha nahIM hai| krodhodayavAlA kSapaka jisasamaya mAyAkA kSaya karatA hai usasamaya lobhodayI kSapaka lobhakaSAyake pUrva va apUrvaspardhakoMkI apavartanA karake lobhakI tInasagraha kRSTiyoMko karatA hai, kyoMki zeSa kaSAyoMkA kSaya ho cukA hai| krodhodayavAlA kSapaka jisa samaya lobhakA kSaya karatA hai usI
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 ] kSapaNAsAra [ gAthA 215 samayameM lobhodayokSapaka bhI lobhakA kSaya karatA hai yaha saba sannikarSa prarUpaNA puruSavedase upasthita kSapakakI kI gaI hai' / purisoda caDidassitthI khavaNautti padaMmaThidI / itthissa sattakammaM avagada vedo samaM viNA sedi // 215 // 606 / / prartha- puruSavedodayase zreNIpara car3hA huA jisa kAlataka strIvedakA kSaya karatA hai vahAMtaka strIvedake udayase zreNIpara car3ha e hue jIvake strIvedakI prathamasthiti hai / apagatavedI honepara sAtakarmoM (sAta nokaSAya) kA ekasAtha kSaya karatA hai | vizeSArtha - jabataka antara nahI karatA tabataka strIvedodaya se zreNi car3ha e hue ora puruSavedodayase car3ha e hue jIvameM koI antara nahIM hai, kyoMki antarakaraNase pUrva dono kSapakoM kI kriyAvizeSameM koI bhinnatA nahI hai / antara karanepara strIvedodayavAleke strIvedakI prathamasthiti hotI hai / puruSavedodayI kSapakake napuMsakaveda va strIvedake kSayakAlako milAne para jitanA kAla hotA hai utanAkAla strIvedodayavAle kSapakakI prathamasthitikA hai / napuMsakavedake kSayasambandhI prarUpaNA meM koI antara nahI hai / napuMsaka vedakA kSaya karaneke pazcAt strIvedakA kSaya karatA hai / puruSavedodayase upasthita kSapaka ke jitanA bar3A kAla strIvedakI kSapaNAkA hai utanA hI bar3A kAla strIvedase upasthita kSapakake strIvedakSaparaNAkA hai / strIvedakI prathama sthiti kSINa ho jAnepara apagatavedI ho jAtA hai taba zrapagatavedabhAga meM puruSaveda aura hAsyAdi chaha nokaSAyakA kSaya karatA hai, kintu puruSavedodayase zreNIpara caDhA huA kSapaka savedabhAgame hAsyAdi chaha nokaSAya aura puruSavedake purAtana satkarmakA kSaya karatA hai / strIvedodayase zreNI car3he hue kSapakake puruSavedake purAtanasatkarmakA kSaya ho jAnepara bhI ekasamayakama doAvalipramANa navakasamayaprabaddha zeSa raha jAtA hai, kintu strIvedodayase zreNI car3ha kSapakake vaha navakasamayaprabaMddha nahIM rahatA, kyoki avedabhAvase vartamAnake puruSavedakA bandha nahI hotA / isa uparyukta vibhinnatA ke atirikta anya koI antara puruSavedodayIkSapaka va strIvedodayI - kSapakame nahI hai / 1 1. jayaghavala mUla pRSTha 2255 se 2260 taka | 2. ka0 pA0 sutta pRSTha 893 sUtra 1535 se 1543 / gha0 pu0 6 pRSTha 401 / 3. jayaghavala mUla pRSTha 2260 se 2262 taka
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 216-17] [13 'thIpaDhamahidimettA saMDhassavi aMtarAdu seDhekka / tassaddhAti taduvari saMDhA itthiM ca khabadi thiicrime||216||607|| avagadavedo saMto satta kasAye khavedi kohudaye / purisudaye caDaNavihI sesudayANaM tu heDhuvari // 217 // 608 // artha-napusakavedodayase caDhe kSapakake prathamasthitikA kAla utanA hI hai jitanA strIvedodayase zreNi car3he kSapakake prathamasthitakA kAla hai| aMtarake pazcAt napuMsakavedake kSapaNAkAla hai usake Upara strIvedakA kSapaNAkAla usake kAlameM napuMsaka aura strIvedakI kSapaNA karatA huA prathamasthitike caramasamayameM napuMsakavedasahita strIvedakA kSaya karatA hai tathA apagatavedI hokara sAta nokaSAyakA kSaya karatA hai, isase nIce aura UparakI vidhi puruSaveda va krodhodayase zreNI car3ha kSapakake samAna hai| vizeSArtha--strIvedodayase zreNI car3he kSapakako prathamasthitike samAna napuMsakavedodayase zreNI car3he kSapakakI prathamasthiti hai arthAta ina donoM prathamasthitiyoMkA kAla samAna hai / punaH antara karaneke dvitIyasamayameM napuMsakavedakA kSaya karanA prArambha krtaa| puruSavedodayIkSapakake jitanA napusakavedakA kSapaNAkAla hai, napusakavedodayIkSapakake utanA kAla vyatIta ho jAnepara napusakaveda kSINa nahI hotA, kyoMki antarmuhUrtapramANa prathamasthiti aba bhI zeSa hai / pazcAt anantarasamayameM strIvedakI kSapaNA prArambha karake strIvedakA kSaya karatA huA napusakavedakA bhI kSaya karatA hai / puruSavedodayavAlA kSapaka jisa kAlameM strIvedakA kSaya karatA hai usI samaya napuMsakavedodayIkSapaka strI va napuMsakavedakA yugapat kSaya karatA hai| yaha sthUla kathana hai, kintu sUkSmadRSTise savedakAlake dvicaramasamayameM napusakavedakI prathamasthitike do samayamAtra zeSa rahane para strIveda aura napusakavedake sattAmeM sthita samasta niSekoMko puruSavedameM saMkramita ho jAnepara napuMsakaveda kI udayasthitikI antima sthitikA vinAza nahI huA usakA vinAza agale samaya ma hogaa| (jayadhavala pu0 2 pRSTha 246) apagatavedI hokara puruSaveda aura hAsyAdi chaha nokaSAya ina sAta karmaprakRtiyokA ekasAtha kSaya karatA hai, ina sAtoMkA hI kSapaNAkAla samAna hai| zeSa padoMmeM jaisI vidhi puruSavedase upasthita kSapakakI kahI gaI hai vaisI - 1. ka0 pA0 sutta pRSTha 863-864 sUtra 1546 se 1552 taka / dhavala pu0 6 pRSTha 410 /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 218 184 hI honAdhikatAse vidhi yahAM bhI kahanA caahie| tInoM kAla meM nAnAjIvoke anivRttikaraNa pariNAmomeM vilakSaNatA sambhava nahI hai tathApi veda aura kaSAyake udayame bheTa honese anivRttikaraNa pariNAmomeM nAnAviziSTa kArya hone meM koI virodha nahI hai| 'carile paDhamaM vigdhaM caudaMlaNa udaya sattavocchiNNA / se kAle jogijiNo savvaNhU savvadarasI ya // 218 // 606 / / artha-kSINakaSAyaguNasthAnake antasamaya meM prathama arthAt jJAnAvaraNa, antarAya aura cAradarzanAvaraNa, ye karmaprakRtiyAM sattvase vyucchinna hotI haiM aura anantarakAlameM sayogijina sarvajJa aura sarvadarzI ho jAte haiM / vizeSArtha--kSINakaSAyanAmaka 12veM guNasthAnake caramasamayameM ekatvavitarkaavIcAra nAmaka dvitIyazukladhyAnake dvArA (mati-zruta-avadhi-manaHparyaya-kevala) pAMca jJAnAvaraNa, pAMca (dAna, lAbha, bhoga, upabhoga va vIrya) antarAya, (cakSa-acakSa-avadhikevalarUpa) cAradarzanAvaraNa isaprakAra tInaghAtiyA karmokI 14 prakRtiyoMkI udaya va sattvavyucchitti ho jAtI hai arthAt ina prakRtiyokA kSaya ho jAtA hai, kyoki inakI bandhavyucchitti sUkSmasAmparAyanAmaka 10veM guNasthAname hI ho jAtI hai / zaMkA--kSINakaSAyaguNasthAnake caramasamayame ghAtiyAkarmoke sAtha aghAtiyA. karmokA kSaya kyo nahIM ho jAtA, kyoki karmatvakI apekSA ghAtiyA va aghAtiyAkarmomeM koI antara nahIM hai ?. samAdhAna-aisI zakA nahI karanI cAhie, kyoki vizeSaghAtabhAvakI apekSA ghAtiyA aura aghAtiyA karmomeM antara pAyA jAtA hai| isIlie kSINakaSAyaguNasthAnake caramasamayameM aghAtiyAkarmokA sthitisatkarma rahatA hai, kyoki inakI sthitike vizeSaghAtakA abhAva hai / aghAtiyAkarmoM kI sthiti ke vizeSaghAtakA abhAva asiddha bhI nahI hai, kyoki aghAtiyAkarma ghAtiyAkarmoM ke samAna aprazasta nahIM haiN| ghAtiyAkarmoMme mohanIyakarma adhika aprazasta hai isalie vizeSaghAtabhAvake kAraNa pUrvame arthAt sUkSmasAmparAyaguNasthAnake caramasamaya meM kSaya ho jAtA hai / yadyapi karmatvakI apekSA ghAtiyA va 1. jayaghavala mUla pRSTha 2262-63 / 2. ka. pA sutta pRSTha 866 sUtra 1571 / dhavala pu0 6 pRSTha 412 / go. jIvakANDa gAthA 64 /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 219-220 ] kSapaNAsAra [ 185 aghAtiyA karmoM meM vizeSatA nahIM hai tathApi ghAtakI apekSA vizeSatA honese dvitIya zukladhyAnarUpa agnike dvArA kSINakaSAyake caramasamaya meM ghAtiyA karmokA nirmUla kSaya ho jAtA hai | kSINakaSAyaguNasthAnake caramasamayame ghAtiyAkarmoke nAzakA yaha kathana upapAdAnuccheda nayakI apekSAse hai anyathA usa caramasamaya meM antimaniSekakA sattva aura udaya pAyA jAtA hai / bandhakI apekSA ina ghAtiyA karmoMkA aura jIvapradezokA ekatvarUpa pariNamana ho rahA thA / bandhake kAraNoke pratipakSI mokSake kAraNabhUta pariNAmarUpayantra ke dvArA pelanepara jIvapradezoMse karmapradezokA nirmUla ho jAnA kSaya hai / jIvase pRthak ho jAnepara bhI akarmabhAvase pariNata karmapudugaloMkA pudgalasvarUpase kSaya nahIM hotA, jaise malase vyAvRtti honepara kapar3A nirgala ho jAtA hai, kintu malakI sattAkA atyanta vinAza nahIM hotA vaise hI prAtmA karmoMse nirvRtta honepara parizuddha ho jAtA hai' / pazcAt anantarasamaya meM ananta kevalajJAna- kevaladarzana aura anantavIryase yukta jina, kevalI, sarvajJa, sarvadarzI hokara sayogijina ho jAte haiM / khIye ghAdicaukke gaMtacaukkassa hodi uppattI / sAdI apajjavasidA ukkassAgAMta parisaMkhA // 216 // 610 // artha - ghAtiyA karma catuSTayakA nAza honepara ananta catuSTayakI utpatti hotI hai, yaha anantacatuSTaya sAdi va aparyavasita ( avinAzI ) hai tathA utkRSTa ananta saMkhyAvAlA hai / vizeSArtha - sAdi arthAt utpattikAla meM Adisahita hai tathApi aparyavasitA yAni avasAna - antase rahita honese ananta hai athavA avibhAgapraticchedoM kI apekSA inakI utkRSTamanantAnantapramANa saMkhyA hai ataH ananta kahate haiM / kisa karmake nAzase kaunasA guNa hotA hai, so Age kahate haiMAvaraNadugANa khaye kevalagANaM ca daMsaNaM hodi / viriyaMtarAyiyas ya khae viriyaM have taM // 220 // 611 // artha- donoM AvaraNoMke kSayase kevalajJAna va kevaladarzana tathA vIryAntarAyakarmake kSayase anantavorya hotA hai / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2266 /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186] kSapaNAsAra gAthA 221 vizeSArtha-jJAnAvaraNa va darzanAvaraNa ina donoMke nAzase kevalajJAna aura kevaladarzana hotA hai / inameM kevalajJAna to indriya, mana va prakAzAdikI sahAyatArahita hai isalie kevala hai| paramANu Adi sUkSma haiM atIta-anAgatakAlasambandhI antarita arthAt dravya anAdi-ananta hai, atItameM bhI thA aura anAgatameM bhI rahegA ataH dravyako jAnanese atIta va anAgatakA jAnanA ho jAtA hai tathA dUravartI kSetrameM sthita 'dUra' kahalAtA hai / ina sUkSma, antarita va dUravartI sarvapadArthoMko kevalajJAna yugapat jAnatA hai evaM kevaladarzana dekhatA hai / jaise candrameM zotasparza va zvetavarNatA yugapat hai vaise jinendrabhagavAn meM kevalajJAna va kevaladarzana yugapat pravartatA hai chadmasthajIvake samAna kramavartI nahI hai / vIryAntarAyakarmake kSayase apratihata sAmarthyavAlA anantavIrya hotA hai jisake saMbhAvameM samastajJeyoMko sadAkAla jAnate hue bhI kheda utpanna nahIM hotaa| anantavIrya ke balAdhAna vinA nirantara avasthita upayogakI vRtti nahI ho sktii| anantavIrya kI sAmarthya vinA anavasthita upayogakA prasaMga A jaaveNgaa'| NavaNokasAyavigghacaukkANaM ca ya khayAdaNaMtasuI / aNuvamamavAvAhaM appasamutthaM NirAvekkhaM // 221 // 612 // artha-navanokaSAya aura dAnAdi antarAyacatuSkake kSayase anantasukha hotA hai aura vaha sukha anupama, avyAbAdha, anyako apekSAse rahita AtmAse utpanna hai / vizeSArtha-nava nokaSAya aura dAnAdi antarAyacatuSkake kSayase honevAlA anantasukha anupama hai, kyoMki anyatra aisA sukha nahIM pAyA jAtA hai, kisIke dvArA bAdhita nahIM hai ataH avyAbAdha hai, AtmAse utpanna honese Atmasamuttha hai tathA indriyaviSaya, prakAzAdikI apekSAse rahita hai isalie nirApekSa hai / isaprakAra jJAna-vairAgyakI utkRSTatAko prApta huA anAkulalakSaNa anantasukha kevalIke pAyA jAtA hai / 1. "tava vIryavighnavilapena samabhavadanantavIryatA / tatra sakalabhuvanAdhigamaprabhRti svazaktibhirava sthito bhavAniti // 142 / / " [jayaghavalaM mUla pRSTha 2266] 2 "vItarAgahetuprabhavaM na cetsukhaM na nAma kiMcitaditi sthitAvayam / sa cennimittaM sphuTameva nAsti tat tvadanyatassattvayiyena kevalam // 144 // [jayadhavala mUla pRSTha 2270]
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ 187 gAthA 222-224 ] sattarahaM payaDINaM khayAdu khaiyaM tu hodi sammattaM / varacaraNaM uvasamado khayado du carittamohassa // 222 / / 6:13 // artha-sAtaprakRtiyoke kSayase kSAyikasamyaktva tathA cAritramohanIyakarmake kSayase yA upazamase utkRSTa-yathAkhyAtacAritra hotA hai| vizeSArtha-anantAnubandhI cArakaSAya va tIna darzanamoha (mithyAtva, samyagamithyAtva aura samyaktva) ina 7 prakRtiyoke kSayase tattvoMkA yathArthazraddhAnarUpa samyaktva hotA hai so kSAyika samyaktva hai / cAritramohanIyakarmakI 21 prakRtiyoMke upazama yA kSayase utkRSTacAritra (yathAkhyAtacAritra) hotA hai jo niSkaSAya AtmAcaraNarUpa hai| yadyapi yahAM kSAyika yathAkhyAtacAritrakA prakaraNa hai tathApi upazAntakaSAyaguNasthAnameM bhI yathAkhyAtacAritrakA prasaMga honese upazamayathAkhyAtacAritrako bhI kaha diyA hai| kevalI bhagavAnke asAtAvedanIyakarmake udayase kSudhAdi parISaha pAye jAte haiM ataH unake bhI pAhArAdikiyA hotI haiM isaprakArakI zaMkA honepara usake parihAra svarUpa gAthA kahate haiN| jaM NokasAyavigghacaukkANa baleNa dukkhapahudINaM / asuhapaya DiNudayabhavaM idiyakhedaM have dukkhaM // 223 // 614 // artha--nokaSAya aura antarAyacatuSkake udayake balase duHkharUpa asAtAvedanIyAdi azubhaprakRtiyoMke udayase utpanna indriyoMke khedarUpa AkulatAkA nAma duHkha hai' aura vaha du kha kevalIbhagavAnake nahIM pAyA jAtA hai| jaM NokasAya vigdhaM ca ukkANa baleNa sAda pahudINaM / suhapayaDINudayabhavaM iMdiyatosaM have sokkhaM // 224 // 615 // artha-nokaSAya aura antarAyacatuSkake udayake balase sAtAvedanIyAdi zubhaprakRtiyoke udayase utpanna indriyoMke satuSTirUpa kucha nirAkulasukha bhI' ke valIbhagavAnake nahI pAyA jAtA hai / kyoMki-- 1. "saparaM bAhAsahiya vicchiNNa baMdhakAraNaM visamaM / jaM iMdiyaladdhaM taM sokkhaM duHkhameva sadA // 7 // " (pravacanasAra)
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 ] kSaparaNAsAra hAya rAyadosA iMdiyANaM ca kevalimhi jado / te dusAdAsAdajasuhadukkhaM gatthi iMdiyajaM ||225 // 616 // artha- kevalI bhagavAnake rAga-dva eSa naSTa ho gae haiM tathA indriyajanita jJAna bhI naSTa huA hai isalie sAtA - asAtAvedanIyake udayase utpanna sukha-duHkha nahIM hai' / samayaTTidigo baMdho sAdassudayapigo jado tassa | teNa prasAdassuda sAdasaruveNa pariNamadi // 226 // 617 // [ gAthA 225-26 artha - eka samaya pramANa sthitivAlA sAtAvedanIyakarma baghatA hai jo ki udayarUpa hI hai isalie unake ( kevalI bhagavAn ke) asAtAkA udaya bhI sAtArUpa hokara parimana karatA hai / vizeSArtha - asAtAvedanIyakA vedana karanevAle jinadeva Amaya aura tRSNA se rahita kaise ho sakate haiM, yaha kahanA bhI ThIka nahI hai; kyoMki asAtAvedanIya vedita hokara bhI vedita nahI hai, kAraNa ki apane sahakArIkA raNarUpa ghAtiyAkamaukA abhAva ho jAne se usameM dukhako utpanna karanekI zakti mAnane meM virodha AtA hai / zaGkA - nirbIja hue pratyekazarIra ke samAna nirbIja hue asAtAvedanIyakA udaya kyoM nahI hotA ? samAdhAna- nahI, kyoki bhinnajAtIya karmokI samAna zakti honekA koI niyama nahI hai | zaGkA - yadi asAtAvedanIyakarma niSphala hI hai to vahAM usakA udaya hai, aisA kyoM kahA jAtA hai ? 1 samAdhAna- nahIM, kyoki bhUtapUrva nayakI apekSAse vaisA kahA jAtA hai / dUsarI bAta yaha hai ki sahakArIkAraNarUpa ghAtiyA karmoMkA abhAva honese hI zeSakarmoMke samAna asAtAvedanIyakarma na kevala nirbIjabhAvako prApta huA hai, kintu udayasvarUpa sAtAvedanIya kA bandha honese aura udayAgata utkRSTa anubhAgayukta sAtAvedanIyarUpa sahakArIkAraNa hone se usakA udaya bhI pratihata ho jAtA hai / yadi kahA jAya ki bandhake udayasvarUpa 3. jayaghavala mUla pRSTha 270 // "
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 226 ] 186 rahate hue sAtAvedanoyakarmako gopuccha stuvikasaMkramaNadvArA asAtAvedanIyako prApta hotI hogI, so bAta bhI nahIM hai| kyoMki aisA mAnane meM virodha AtA hai| zaGkA-yadi yahAM stuvikasaMkramaNakA abhAva mAnate haiM to sAtA aura asAtAvedanIyakI sattvavyucchitti ayogI guNasthAnake antimasamayameM honekA prasaMga AtA hai / samAdhAna nahIM, kyoMki sAtAvedanIyakI bandhavyucchitti ho jAnepara ayogoguNasthAnameM sAtAvedanIyake udayakA koI niyama nahI hai| zaGkA-isaprakAra to sAtAvedanIyakA udayakAla antamuhUrta vinaSTa hokara kuchakama pUrvakoTipramANa prApta hotA hai / samAdhAna-nahIM, kyoMki sayogakevali guNasthAnako chor3akara anyatra udayakAlakA antarmuhartapramANa niyama hI svIkAra kiyA gayA hai| gAthA 216 se 226 sambandhI vizeSakathana : ghAtiyAkarmoMke kSaya hojAne ke anantarasamayamai bhraSTabIjake samAna cAroM aghAtiyAkarma zaktirahita ho jAnese yugapat utpanna hovevAle avantakevalajJAna-darzana va vIryase yukta, svayaMbhUpaneko AtmasAt karake jina, kevalI, sarvajJa aura sarvadarzI ho jAte haiM unhI bhagavAna arhantaparameSThIko sayogojina bhI kahate haiM, kyoMki usa avasthAmeM IpithabandhakA hetubhUta tathA vacana aura kAyake parispandalakSaNasvarUpa yogavizeSakA sadubhAva hotA hai / kevalajJAnAdikA svarUpa kahate haiM-kevalakA artha asahAya hai, jisameM indriya, prakAza aura manakI apekSA nahI ho vaha asahAya hai / jo jJAna kevala (asahAya) ho vaha kevalajJAna hai / kevalajJAna atIndriya, sUkSma, vyavahita aura viprakRSTapadArthoMko jAnatA hai, karaNa (indriya) krama aura vyavadhAnase rahita hai, jJAnAvaraNakarmakA pUrNarUpase kSaya ho jAnepara utpanna huA hai, usa prakAzase bar3hakara anya koI prakAza nahI hai aura usase adhika koI atizaya nahIM, aisA vaha kevalajJAna hai / usa kevalajJAnakA jo AnantyavizeSaNa diyA gayA hai vaha kevalajJAna avinazvaratAko batalAtA hai| kSAyikabhAva kevalajJAnake sAdi-aparyavasita avasthAnako pragaTa karatA hai| jaise ghaTakA pradhvaMsAbhAva sAdi-aparyavasita hai usIprakAra kevalajJAna bhI kSAyika honese sAdi-aparyavasita hai / 1. dhavala pu0 13 pRSTha 53-54 /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 ] kSapaNAsAra [ gAthA 226 sarvadravya aura unakI paryAyoMko viSaya karanevAlA kevalajJAna hai, isase yaha batalAyA gayA hai ki kevalajJAna paramotkRSTaanantapariNAmavAlA hai / prameya Anantya (avinazvara) haiM ataH unake jAnanevAlI jJAnazaktike bhI AnantyapanA siddha ho jAtA hai| pratiSedhakA abhAva honese kevalajJAna upacAramAtrase Anantya nahIM hai, kintu paramArthase Anantya hai / samasta jJeyarAzise kevalajJAnake avibhAgapraticcheda anantaguNe haiM, yaha Agamase bhaleprakAra jAnA jAtA hai / kahA bhI hai ki "jo nAzavAna nahIM hai vaha dravya hai ata. isake Anantya anupacarita hai" aisA nizcaya karanA cAhie / kahA hai-- kevalajJAna kSAyika hai, eka hai, ananta hai, bhUta-bhaviSyata aura vartamAna, ina tInoM kAloMmeM sarva artha (jJeyo) ko yugapat jAnatA hai, atizayAtIta hai, antyAtIta hai, acyuta hai, vyavadhAnase rahita hai'| ___ isIprakAra kevaladarzanakA vyAkhyAna karanA cAhie / darzanAvaraNakA atyantarUpase pUrNa kSaya honepara pragaTa honevAlA darzanopayoga azeSa (samasta) padArthoMkA avalokana jisakA svabhAva hai, usako bhI Anantya vizeSaNa prApta hai aura vaha kevaladarzana kahA jAtA hai / pratibandhakI anupalabdhi mAtrase hI usake Anantya nahI mAnanA cAhie, kintu avinAzI honese Anantya hai| zaGkA--sakala kaivalya avasthAme jJAnopayoga aura darzanopayogameM koI bheda nahIM hai, kyoki azeSa padArthoM ko sAkSAt karanA donokA svabhAva honeke kAraNa dono. kA viSaya eka honese donoke viSayame koI bheda nahI hai isalie ekase hI samasta padArthokA jAnanA ho jAvegA dUsarA vyartha hai phira donoM upayogoMkA kathana kyoM kiyA gayA ? samAdhAna-asaMkIrNasvarUpase kevalajJAna aura kevaladarzana ina donoMkA viSaya vibhAga arthAt viSayabheda asakRta dekhA jAtA hai ataH kaivalyaavasthAmeM - sakala vimala kevalajJAnake samAna akalaka kevaladarzanakA bhI astitva hai yaha siddha ho jAtA hai, anyathA AgavirodharUpa doSakA parihAra nahI ho skegaa| 1. kSAyikamekamananta trikAlasarvArtha yugapadavabhAsi / niratizayamantyamacyutamavyavadhAnaM ca kevala jJAnam / / " (jayadhavala mUla pRSTha 2266)
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 226 ] kSapaNAsAra [ 161 kevalajJAna aura kevaladarzana ye donoM prakAza eka haiM aisA nahIM kahanA cAhie, kyoMki bAhyapadArthako viSaya karanevAlA sAkAropayoga arthAt jJAnopayoga hai aura antaraGgapadArthako viSaya karanevAlA anAkAropayoga arthAt darzanopayoga hai' / "aMtaraMgavisayassa uvajogassa dsnnttbbhuvgmaado| taM kathaM Navvade ? aNAyArattaNNahANuvavattIdo / " arthAt antaraGgapadArthako viSaya karanevAle upayogako darzana svIkAra kiyA hai / yadi darzanopayogakA viSaya antaraGga padArtha na mAnA jAya to vaha anAkAra nahIM bana sakatA / isaprakAra viSayabheda honese donoM upayogoMkA kArya bhinna-bhinna hai ataH koI bhI upayoga vyartha nahIM hai / yadi darzanakA sadabhAva na mAnA jAve to darzanAvaraNakarmake binA sAta hI karma hoge, kyoMki AvaraNa karaneyogya darzanakA abhAva mAnanepara usake AvarakakA sadubhAva mAnane meM virodha AtA hai / darzana hai, kyoMki sUtrameM AThakarmokA nirdeSa kiyA gayA hai| yaha bhI nahIM kaha sakate ki darzanAvaraNakA nirdeza kevala upacArase kiyA gayA hai, kyoMki mukhya vastuke abhAvameM upacArakI utpatti nahIM bntii| vIryAntarAyakarmakA nirmUla kSaya ho jAnese anantavIrya kI utpatti hotI hai jo parizramase utpanna honevAlI thakAvaTakA virodhI hai tathA apratihatasAmarthyavAlA hai, antarAyarahita hai vaha anantavIrya kahA jAtA hai| bhagavAn azeSa (samasta) padArthoko vipaya karanevAle dhra vaupayogarUpa pariNAmavAle haiM arthAt bhagavAn nirantara dhra varUpase samasta padArthoM ko jAnate haiM tathApi unako kheda nahI hotA yaha anantavIryakA upagraha (upakAra) hai aura yahI usakI upayogitA hai| usa anantavIryake balAghAnabinA sAntatika upayogakI pravRtti nahI ho sakatI, anyathA hama jaise chadmasthoMke upayogake samAna usa upayoga (kevalIke upayoga) kI sAmarthyakA viraha (abhAva) hone se anavasthAkA prasaMga A jAvegA / kahA bhI hai 1. jayadhavala pu0 1:pRSTha 358 / 2. jayadhavala pu0 1 pRSTha 337 / 3. jayadhavala pu0 1 pRSTha 358-59 / 4. dhavala pu07 pRSTha 68 /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 192] [gAthA 226 "tava vIryavighnavilayena samabhavadanantavIryatA / tatra sakala bhuvanAdhigamaprabhRti svazaktibhiravasthito bhavAniti' // " hai bhagavan ! Apake vIryAntarAya karmakA vilaya ho jAnese ananta vIrya ho gayA hai / apane vIryake dvArA samastabhuvanako jAnane AdirUpa pravRttimeM avasthita haiM arthAt ApakA upayoga kiMcit bhI calAyamAna nahI hotA / isake dvArA kevalIke Atyantika sukhakA vyAkhyAna ho jAtA hai, kyoki anantajJAna-darzana-vIrya upavahita sAmarthyavAle, vItamohasvarUpa, jJAna aura vairAgyakI atizaya parAkASThApara ArUDha, paramanirvANa, lakSaNavAle, sUkhakI Atyantika (avinAzI) rUpase upalabdhi hotI hai| atizaya jJAna va vairAgyase utpanna vItarAgasukhase anya kiMcit sukha nahIM / sarAgasukha to ekAntataH duHkha hI hai / kahA bhI hai "saparaM bAhAsahiyaM vicchiNNa badhakAraNaM visamaM / jaM iMdiehiM laddhataM sokkhaM dukkhameva sadA // virAgahetu prabhavaM na cetsukha na nAma kiMcittaditi sthitAvayam / sa cennimittaM sphuTameva vAsti tat tvadanyatassattvayi yena kevalam // " jo sukha pAMcoM indriyoMke dvArA prApta hotA hai vaha paradravyoMkI apekSAse hotA hai isa kAraNa parAdhIna hai, kSudhA-tRSA Adi aneka rogoMke kAraNa bAdhAsahita hai, asAtA. vedanIyakarmodayake kAraNa nAzavAna tathA antarasahita hai, dekhe-sune va anubhava kiye hue bhogoMkI icchAdi aneka duSpariNAmoMse narakagati Adi azubhakarma bandhate haiM jinakA udaya honepara narakAdi gatiyo meM jAkara nAnAprakArake duHkha bhogane par3ate hai, hAniddhi honese ekasA nahIM rahatA ataH viSama hai ina pAMca kAraNoMse yaha sAMsArikasukha duHkharUpa hI hai| ___ "virAgahetuse utpanna huA sukha yadi sukha nahIM hai to nizcayase koI sukha hai hI nahIM, aisA hameM nizcaya ho gayA hai, virAga hetu nimitta hai yaha spaSTa hai / Apase arthAt kevalIse anyameM vaha hetu nahI hai, kyoki vaha hetu kevala ApameM hI hai|" isalie 1. jayaghavala mUla pRSTha 2266 / 2. pravacanasAra gAthA 76 /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 226] [ 193 jisa sukhameM anantajJAna-darzana-vIrya-cAritra pradhAna haiM jo anuparatavRtti arthAt vicchinna vahIM hotA, niratizaya arthAt usa sukhase bar3hakara koI atizaya nahI hai, AtmAse utpanna hotA hai, aisA anantasukha atIndriya aura niSpratidvandva (virodharahita) hai / kisI vAdIko yaha dRr3hanizcaya hai ki sayogake valIke asAtAvedanIyakA udaya honese anantasukhakA abhAva aura yaha bAta ullaghana bhI nahI kI jA sakatI, kyoMki sayogakevalIke kavalAhAravRtti pAI jAtI hai| isake uttarameM AcArya kahate hai ki sayogakevalIke asAtAvedanIyake udayameM sahakArIkAraNakA abhAva honese vaha (udaya) akiMcitkara (vyartha) hai / jaise sahakArIkAraNake abhAva meM paraghAtakA udaya akiMcitkara hai / ataH anantajJAna darzana-vIrya-cAritra va sukha pariNAmI honese sayogakevalI kavalAhAra (bhojana) nahIM karate, jaise siddha parameSThI anantajJAna-darzana-vIrya-cAritra va sukhapariNAmi honese kavalAhAra nahIM karate, kyoki sayogakevalI aura siddhaparameSThI ina donoMke samasta antarAyakarmakA pUrNarUpase kSaya ho jAne ke kAraNa anantavIrya ke dvArA upalakSita anantadAna-lAbha-bhoga va upabhogalabdhimeM koI vizeSatA nahI hai / sayogakevalIke svarUpakA nirUpaNa karanevAlI nimnalikhita do gAthAeM haiM "kevalaNANadivAyarakiraNakalApappaNAsiyaNNANo / NavakevalaladhuggamasujaNiya paramappavavaeso // asahAyaNANadasaNa sahio idi kevalI hu joenn| jutto tti sajogo idi agAi-NihaNArise utto' // " kevalajJAnarUpI sUryako kiraNoMke samUhase ajJAnarUpI andhakAra sarvathA naSTa ho gayA hai aura jisane navakevalalabdhiyoke pragaTa honese 'paramAtmA' isa saMjJAko prApta kara liyA hai, vaha indriyAdikI apekSA na rakhanevAle asahAyajJAna va darzanase yukta hone ke kAraNa kevalI, tInoM yogoMse yukta honeke kAraNa sayogI aura ghAtiyAkarmoko jIta lene arthAt kSaya kara denese jina kahe jAte haiM aisA anAdividhana ArSame kahA gayA hai| 1. dhavala pu0 1 pRSTha 161-62 / 2. jayaghavala mUla pRSTha 2270 /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 164] [ gAthA 226 bhagavat arhatparameSThI svayaM padArthajJAna meM sthita hai, tathApi parArthapravRtti svabhAvase' nikaTabhavyoke hitake lie dharmAmRtakI vRSTi karate hue abuddhipUrvaka sarvaprANiyoke uddhArakI bhAvanAke atizayase prerita hokara bhavyajanoke puNyake kAraNa tathA zeSa karmaphalake sambandhase bihAra karate haiN| pratisamaya karmapradezoMkI asaMkhyAtaguNazreNInirjarA karate hue dharmatIrtha pravartana ke lie yathocita dharmakSetra meM atizayIvibhUtike sAtha prazastavihAyogati nAmakarmake kAraNa tathA svabhAvase bihAra karate haiM / ___ zaGkA-arhatbhagavAnkA vyApAra arthAt atizayabihAra abhisandhipUrvaka (irAdese) hotA hai, anyathA yatkicanakaritva (yadvA-taduvA kucha bhI kiye jAnepara) / ke doSa (anuSajanAt) kA prasaMga A jaavegaa| yadi abhisaMdhi pUrvaka mAnA jAtA hai to icchA honese asarvajJa ho jAvege jo iSTa nahIM hai| ___samAdhAna--aisA nahIM hai, kyoki kalpataruke samAna icchAke binA bhI kevalI. ke parArthakI sAmarthya utpanna hotI hai athavA dopakake-samAna / jaise dIpaka kRpAlu hokara sva aura parake andhakArako dUra nahIM karatA, kintu svabhAvase hI svaparasambandhI andhakArako dUra karatA hai isameM kucha bhI bAdhA nahI AtI hai / kahA bhI hai "jagate tvayA hitamavAdi na ca vivadiSA jgdguro| kalpataruranabhisandhirapi praNayibhya IpsitaphalAni yacchati / / kAyavAkyamanasAM pravRttayo nAbhavaMstava munezcikIrSayA / nAsamokSya bhavataH pravRttayo dhIra ! tAvakamacintyamIhitam / / vivakSAsannidhAne'pi vAgvRttirjAtu nekSyate / vAJchanto vA na vaktAraH zAstrANA mandabuddhayaH / / " "he jagadguro ! Apake dvArA jagatkA kalyANa vivAdakA viSaya nahI hai, kyoki icchA rakhane vAle prANiyoke lie kalpavRkSa binA icchAke hI vAchitaphaloko - 1. "parAdhapravRttisvabhAvyAt" (jayadhavala mUla pRSTha 2271) 2. "mabuddhipUrvameva sarvasattvAbhyuddhAra bhAvanAtizaya prerita.' (ja. gha. mUla pRSTha 2271) 3. pravacanasAragAthA 44-45 / 4. svayabhUstoya zloka 74 /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 226 ] kSapaNAsAra [165 detA hai / he munIza ! ApakI mana-vacana-kAyakI pravRttiyAM icchApUrvaka nahIM hotI, he dhIra ! asamIkSApUrvaka (binAvicAre) ApakI pravRttiyAM nahI hoto isalie ApakI pravRtti acintya hai / kahanekI icchA honepara bhI vacana pravRtti kadAcit nahI dekhI jAtI, jaise mandabuddhiloga zAstroMke vaktA honekI icchA rakhate hue bhI mandabuddhi ke kAraNa kucha kaha nahIM sktaa|" isalie paramopekSAsaMyamavizuddhime sthita kevalI ke vizeSa atizaya vyAhAra (divyadhvani) Adi vyApAra svAbhAvika haiM, puNyabandhake kAraNa nahI hai / ArSameM kahA bhI hai "titthayarassa vihAro loyasuho va tassa punnnnphlo| vayaNa ca dANapUjArabhayaraM taNNa levei' // " bhagavAnakA bihArarUpa atizaya bhUmiko sparza na karate hue AkAza meM bhaktise prerita devoke dvArA racita svarNamayI kamaloMpara prayatna vizeSake binA hI apane mAhAtmyAtizayase hotA hai aisA jAnanA cAhie, kyoki unako yogazakti acintya hai / kahA bhI hai-- "nabhastalaM pallavayanniva tvaM sahasrapaMtrAmbujagaMrbhacAraiH / pAdAmbuja pAtitamAradarpo bhUmau prajAnAM vijahartha bhUtyai / / he jinendra ! kAmadevake garvako naSTa karanevAle Apane sahasradala kamaloke madhyameM calanevAle apane caraNakamaloke dvArA AkAzatalako pallavoMse yukta jaisA karate hue pRthvIpara sthita prajAjanokI vibhUtike lie bihAra kiyA thaa| sayogijinake prathamasamayase lekara kevalIsamudughAtake abhimukha kevalIke prathamasamayataka avasthita ekarUpase guNazreNi nikSepakA krama jAnanA cAhie, kyoMki pratisamaya paMriNAma avasthita haiM aura pariNAmoke nimittase honevAlA karmapradezokA apakarSaNa va guNazreNinikSepakA pAyAma sadRza arthAt avasthitarUpako chor3akara visadRzarUpa pariNamana nahI karatA yAni apakarSita karmapradezoMkI sakhyAmeM yA guNazreNiAyAmame hInAdhikatA nahIM hotI, kintu kSINakaSAyaguNasthAnameM guNazreNike nimittase jo dravya apakarSita kiyA 3. jayadhavala mUlaM pRSTha 2271 / 2. svayaMbhUstotra zloka 30 /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196] kSapaNAsAra [ gAthA 227-226 jAtA thA usase asaMkhyAtaguNA dravya sayogakevalI apakarSita karate haiM / guNazreNinikSepakA AyAma saMkhyAtaguNA hIna hai, kyoMki chadmasthake pariNAmose kevaloke pariNAma vizuddhatara haiM, aisA 11vI guNazreNiprarupaNAmeM kahA gayA hai| isaprakAra Ayukarmako chor3akara zeSa tInaaghAtiyA karmoMke pradezoMkI asakhyAtaguNazreNinirjarA karanevAle tathA dharmatIrthako phailAnevAle utkRSTarUpase kuchakama pUrvakoTi kAlataka bihAra karate haiM / tIrthaGkarake valIke aura anya kevaliyoke jaghanyakAlakA utkRSTakAlapramANa Agamase jAna lenA caahie| tIrthaGkarakevalI samavazaraNavibhUtike sAtha bihAra karate haiN| paDisamayaM divvatamaM jogI NokammadehapaDibaddhaM / samayapabaddhaM baMdhAdi galidavaselAumeta ThidI // 227 // 618 // artha-sayogijina pratisamaya audArikazarIrarUpa nokarmasambandhI AhAravargaNArUpa samaya prabaddhako bAMdhate haiM jisakI sthiti sayogijinase pUrva avasthAmeM vyatIta huI Ayuke binA zeSa bacI AyupramANa jAnanA / vizeSArtha-nokarmavargaNA grahaNakaranA hI AhAramArgaNA hai aura isakA sadbhAva kevalIbhagavAnke hai, kyoki oja, lepa, mAnasika, kavala, karma aura vokarmake bhedase chahaprakArakA AhAra hai / ina chahaprakArake AhArame se karma va nokarmarUpa doprakArakA AhAra pAyA jAtA hai| sAtAvedanIyake samayaprabaddhako grahaNa karatA hai vaha karmaAhAra hai tathA audArikazarIrarUpa samayaprabaddhako grahaNa karatA hai vaha nokarma AhAra hai / Navari samugghAdagade padare taha logapUraNe pdre| . Natthi tisamaye NiyamA NokammAhArayaM tattha // 228 // 616 // artha-itanI vizeSatA hai ki kevalIsamudghAtako prApta kevalIbhagavAna meM pratarake do, lokapUraNake eka ina tInasamayoM meM nokarmakA AhAra nahI hai anyasarvakAla meM nokarmakA AhAra pAyA jAtA hai| athAnantara pazcimaskaMdhadvArakA kathana karate haiMaMtomuhuttamAU parisese kevalI samugghAdaM / daMDa kavATa padaraM logassa ya pUraNaM kunndii||226||620|| 1. jayaghavala mUla pRSTha 2272 /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAthA 230-236 ] kSapaNAsAra [ 167 heTThA daMDassaMtomuhuttamAvajidaM have karaNaM / taM ca samugdhAdassa ya ahimuhabhAvo jiNiMdassa // 230 // 621 // saTTANe AvajidakaraNevi ya Natthi ThidirasANa hdii| udayAdi avaTThidayA guNaseDhI tassa davvaM ca // 231 // 622 / / jogissa sesakAle gayajogI tassa saMkhabhAgo ya / jAvadiyaM tAvadiyA Avajida karaNaguNaseDhI // 232 // 623 // ThidikhaMDamasaMkhejje bhAge rasakhaMDamappasatthANaM / haNadi aNaMtA bhAgA daMDAdI causu samaesu // 233 // 624 // causamaesu rasassa ya aNusamovaNA asatthANaM / ThidikhaMDasligisamayigaghAdo aNtomuhuttuvriN||234||625|| jagapUraNamhi ekkA jogassa ya vaggaNA ThidI ttth| aMtomuttamettA saMkhaguNA AuA hodi // 235 / / 626 // etto padara kavADaM daMDaM paccA cautthasamayamhi / pAvisiya dehaM tu jiNo jogaNirodhaM karedIdi ||236||kulyN||627|| artha-antarmuhUrtapramANa Ayu zeSa rahanepara kevalIbhagavAn samududhAtakriyA daMDa, kapATa, pratara va lokapUraNarUpase karate haiM / daMDa samudghAta karaneke samaya meM antarmuhUrta kAlataka adhaH (pahale) AvajitakaraNa hotA hai| jinendrabhagavAnakA samudghAta karane ke sammukha honA hI AvajitakaraNa kahalAtA hai| AvajitakaraNakaraneke pahale jo svasthAna hai usameM aura AvajitakaraNameM sayogakevalIke sthiti va anubhAgaghAta nahI hai tathA udayAdi avasthitarUpa guNazreriNa AyAma hai evaM usa guNazreNimaAyAmakA dravya bhI avasthita hai / AvajitakaraNa karane ke pahale samayameM jo sayogakevalIkA avaziSTa kAla aura ayogakevalIke sarvakAlakA saMkhyAtavAMbhAga ina donoMko milAnepara jitanA pramAraNa Ave utane pramANa AvajitakaraNakAlakA avasthitaguNazreNiAyAma jAnanA / daMDAdisamudughAtake cArasamayoM meM sthiti to asaMkhyAtabahubhAgapramANa aura aprazastakarmoM kA anubhAgakA anaMta
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 198 ] [ gAthA 236 bahabhAgapramANa ghAta hotA hai| isaprakAra cArasamayoMmeM aprazastaprakRtiyoMke anubhAgakA pratisamaya apavartana tathA sthitikhaMDakA ekasamayavAlA ghAta huaa| eka-ekasamayameM jo eka-ekasthitikANDakaghAta kiyA so yaha samudghAta kriyAkA mAhAtmya hai / lokapUraNake anantara antarmuhUrtapramANa sthitikANDaka yA anubhAgakANDakakA AyAma (utkIraNakAla) hotA hai| lokapUraNa samudghAtameM yogakI samAnatA ho jAnepara yogakI ekavargaNA ho jAtI hai / yahAM Ayuse saMkhyAtaguNI antarmuhUrtapramANasthitiko sthApita karatA hai / lokapUraNake anantara prathamasamayameM lokapUraNako sameTakara AtmapradezoMko kapATarUpa karatA hai tathA tRtIyasamayameM kapATako sameTakara daNDarUpa AtmapradezoMko karatA hai, isake anantara caturthasamaya meM daNDako sameTakara sarvaAtmapradeza mUla zarIra meM praveza kara jAte haiN| yahAMse 'antarmuhUrta jAkara jina (arhantabhagavAna) yogakA nirodha karate haiN| vizeSArtha- kevalajJAnako utpannakarake svasthAna sayogakevalo hokara utkRSTase kachakama pUrvakoTipramANa vihAra karate haiM / antarmuhartapramANa Ayu zeSa rahanepara aghAtiyAkarmokI sthitiko samAna karane ke lie sarvaprathama AvajitanAmaka kriyAntarako karatA hai| zaGkA--AvajitakaraNa kise kahate haiM ? samAdhAna-kevalIsamudghAtake abhimukhabhAvako AvajitakaraNa kahate haiM / kevalI AvajitakaraNakA pAlana karate haiM, kyoki antamuhartapramANavAle AvajitakaraNake binA kevalIsamududhAtakriyAke abhimukhabhAvakI utpatti nahIM hotii| usasamaya nAma-gotra va vedanIyakarmake pradezapiNDakA apakarSaNakarake udayasthiti meM stokapradezAgna detA hai usake anantara asaMkhyAtaguNe pradezAnako detA hai / isaprakAra zeSa sayogakevalI va ayogakevalIkAlase vizeSaadhikakAlataka asakhyAta guNI zreNirUpase detA jAtA hai jabataka apanA guNazreNizIrSa prApta nahIM hotaa| isase pUrvasamayameM svasthAnasayogakevalIke guNazreNiAyAmase vartamAnaguNazreNiyAyAma saMkhyAtaguNAhIna hai ataH pUrvake guNazreNizIrSase uparima anantarasthitime bhI asakhyAtaguNe pradezAgna detA hai usase Upara sarvatra vizeSa (caya) hIna detA hai / isaprakAra AvajitakaraNakAlameM sarvatra guNazreNinikSepa jAnanA / yahAse lekara sayogakevalIke dvicarama sthitikANDakakI caramaphAliparyanta guNazreNinikSepAyAmakA avasthitaAyAmarUpase pravRttikA niyama dekhA jAtA hai; yaha prasiddha bhI nahI kyoki sUtraaviruddha paramagurusampadAke balase suparinizcita hai /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 236 ] [ 166 zaGkA-svasthAnakevalIke aura kriyAbhimukhakevalIke avasthita ekasvarUpa pariNAma hote hue bho guNazreNinikSepa meM visadRzapanA kisakAraNase haiM ? samAdhAna-vIryapariNAmoM meM bhedakA abhAva hone para bhI antarmuharta zeSa raha jAne kI apekSA antaraMgapariNAmoMkI vizeSatAvAle aura kriyAbhedake sAdhanameM pravartanevAleke pratibandhakA abhAva hai' / arthAt svasthAnake valIse AvarjitakaraNa kevaloke guNazreNiyAma va guNazreNipradezanikSepa samAna honA cAhie- aisA koI niyama nahI hai / isaprakAra antarmuhartakAlataka AvajitakaraNasambandhI vyApAravizeSakA pAlanakarake sthitakevalI anantara samayameM kevalIsamudghAtako karatA haiM / zaMkA-kevalIsamudughAta kise kahate haiM ? ___ samAdhAna--"udgamanamudghAtaH, jIvapradezAnAM visrpnnmityrthH| samIcIna udghAtaH samudghAtaH, kevalinAM samudghAtaH kevalIsamudrAtaH"2 udgamako udghAta kahate haiM arthAt jIvapradezoMkA phailanA udghAta hai, samIcona udghAta samudghAta hai| kevaliyoMkA samudghAta kevalIsamudghAta hai / aghAtiyAkarmokI sthitikA samIkaraNa karane ke lie kevalojinake AtmapradezoMkA Agamaaviruddhase Upara, nIce va tiryakapase phailaneko ke valIsamudghAta kahate haiN| anya samasta samudghAtoMkA niSedha karaneke liye yahAMpara kevalI vizeSaNa diyA gayA hai, kyoMki yahAM anyasamuMghAtoMkA adhikAra nahIM hai / daNDa, kapATa, pratara va lokapUraNake bhedase vaha kevalIsa mudghAta cAraprakArakA hai| unameM sarvaprathama daMDasamudghAtakA svarUpa kahate haiM, kevalIjina sarvaprathama daMDasamudghAtako ho karate haiN| zaMkA--daNDasamudghAtakA kyA lakSaNa hai ? samAdhAna--antarmuhUrtapramANa Ayu zeSa raha jAnepara kevalosamudughAtako karanevAle kevalIjina pUrvAbhimukha yA uttarAbhimukha hokara kAyotsarga yA palyakAsanameM sthita 1. NedametthAsakariNajja, satthANakevaliNo kiriyAhimuhakevaliNo ca avaTThidegasarUvapariNAmatte sate kudo evametthuI se guNase DhiNikkhevassa visarisabhAvo jAdotti / kiM kAraNa ? vIyarAyapariNAmabhedAbhAve vi atomahattasesAusavapekkhANamataraMgapariNAmavisesANa kiriyAbhedasAhaNabhAveNa payaTTamAraNANa pddibdhaabhaavaado| (jayadhavala mUla pRSTha 2278) 2. jayadhavala mUla pRSTha 2278 /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 kSapaNAsAra [ gAthA 236 hote haiM / kAyotsargase daNDasamudghAta karanevAleke vistAra meM mUlazarIrakI paridhipramANavAle jIvapradeza vikalakara daNDAkAra kuchakama 14 rAjU AyAmavAle ho jAte haiN| 'desoNa' se abhiprAya lokake Upara aura nIce vAtavalayose aviruddhakSetrakA hai, kyoki svabhAvase hI usa avasthAmeM kevalIjinake pradezoMkA vAtavalayameM pravezakA abhAva hai| isIprakAra palyaMkAsanavAle kevaliyoMke daNDasamudughAtakA kathana karanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki mUlazarIrako parighise daNDasamudughAtakI paridhi tiguNI hotI hai / isaprakArako avasthA vizeSako daNDasamududhAta kahate haiM / isameM jIvapradeza daNDAkAra se phailate haiM ataH yaha daNDasamudghAta kahalAtA hai| daNDasamudghAtameM audArikakAyayoga hotA hai, kyoki anyayoga asambhava hai| usIsamaya palyopamake asaruyAtaveMbhAgapramANa 'sthiti satkarmavAle tInaaghAtiyAkarmokI sthitike asaMkhyAtabahubhAga ghAta karanese sakhyAtavebhAgapramANa sthiti zeSa raha jAtI hai| kevalIsamudghAtake prabhAvase ekasamayameM hI sthitighAta ho jAtA hai / aprazastaprakRtiyokA jo anubhAga kSINakaSAyaguNasthAnake dvicaramasamaya meM thA caramasamayameM usakA anantabahubhAga ghAtahokara anantaveMbhAgapramANa anubhAgasatkarma zeSa raha jAtA hai, usakA bhI anantabahabhAga samudghAtagata kevalIke prathamasamayameM hokara ananta-bhAgapramANa anubhAgasatkarma raha jAtA hai| prazastaprakRtiyoMkA sthitighAta to hotA hai, kintu anubhAgaghAta yahAM nahI hotA hai / AvajitakaraName jaisI guNazreNiprarupaNA kI gaI thI vaisI hI prarupaNA yahAM bhI karanA cAhie / (isase yaha siddha ho jAtA hai ki svasthAnakevali va AvajitakaraNakevalike sthiti va anubhAgaghAta vahI hotaa|) ____ anantarasamayameM arthAt kevalIsamudghAtake dvitIyasamayameM kapATasamudughAta hotA hai / jaise kivAr3a (kapATa) bAhalya (moTAI) meM stoka hokara bhI viSakambha aura AyAmameM (lambAI-caur3AImeM) bar3hatA hai usIprakAra vistArameM jIvapradeza mUlazarIrapramANa yA mUlazarIrase tiguNe hokara kuchakama caudaharAjU lambe aura donoM pArzvabhAgomeM sAtarAjU yA hAni-vRddhirUpa sAtarAjU caur3e phaila jAte haiM isalie isako kapATa (kivAr3a) samudughAta kahA hai / yahAM sphuTa kapATarUpa saMsthAna upalabdha hotA hai tathA pUrva yA uttaramukhake kAraNa viSkambhameM bheda ho jAtA hai / kapATasamudghAta meM audArikamizrakAyayoga. hotA hai / kArmaNa aura audArika ina donoMko milo huI avasthAke avalambanase jIvapradezoMkI parispandarUpa paryAya utpanna hotI hai| zeSakarmasthitikA asaMkhyAta bahubhAga
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 236 ] kSapaNAsAra [ 201 aura aprazastaprakRtiyoMke zeSa anubhAgake anantabahubhAgakA ghAta kapATasamudghAta meM hotA hai| yahAM guNazreNIko prarupaNA AvajitakaraNa meM kathita guNazreNiprarupaNAke samAna hI hai / kevalIsamudghAtake tRtIyasamayameM maMtha (pratara) samuddhAta hotA hai, jisake dvArA karmoMkA mathana kiyA jAve vaha mantha hai / aghAtiyAkarmokI sthiti va anubhAgakA hanana hotA hai aura prAtmapradezoMkI avasthAvizeSa (pratararUpase phaila jAte haiM) ko pratarasanAvAlA mantha kahA gayA hai| isa avasthAvizeSameM vartana karanevAle kevalIke jIvapradeza cAroM ora pratarAkArase phaila jAte haiM, vAtavalayoMke atirikta zeSa samasta lokAkAzake pradezoMmeM vyApta ho jAte haiM, kyoMki isa avasthA meM vAtavalayomeM kevalIke jIvapradezoke saMcArakA abhAvarUpa svabhAva hai, jIvapradezoMkI aisI avasthAko pratarasaMjJA AgamaruDhike balase jAnanA / isa avasthAmeM kevalI kArmaNakAyayogI va anAhAraka ho jAte haiM / mUlazarIrake avalambanase utpanna jIvapradezokA parispandana asambhava hai kyoki zarIrake tatprAyogya nokarma pudgalapiNDake grahaNakA abhAva hai| sthitisatkarmake asakhyAta bahubhAga aura aprazasta prakRtiyoM ke anubhAgasatkarmake anantabahubhAgakA pUrvake samAna ho ghAta hotA hai aura usIprakAra pradeza nirjarA bhI hotI hai| svasthAnake valIko guNazreNinirjarAse asaMkhyAtaguNI guNazreNInirjarA AvarjitakaraNa Adi avasthAoMmeM hotI hai| ___ tadanantara caturthasamayameM lokapUraNasamududhAta hotA hai| vAtavalayase aviruddha lokAkAzake pradezoMmeM jIvapradeza pravezakara jAnepara jIvapradeza va lokAkAzake pradezoM meM samAnatA honese sampUrNa lokAkAzameM jIvapradeza nirantara (antararahita) vyApta ho jAte haiM isalie 'lokapUraNa' saMjJAvAlA yaha caturtha kevalIsamudghAta hai| yahAMpara bhI kArmaNakAyayoga va anAhAraka avasthA hotI hai, kyoMki zarIranirvRttike lie audArikarUpa no. karmavargaNAoMkA nirodha dekhA jAtA hai / lokapUraNasamududhAtameM vartana karanevAle kevaloke lokapramANa samasta jIvapradezoM meM vRddhi-hAnike binA yoga-avibhAgapraticcheda sadRza hokara pariNamana karate haiM isalie sarvajIvapradezome eka yogavargaNA ho jAtI hai arthAt sarvajIva pradezoM meM samAna yoga hotA hai| sarvajIvapradezoM meM sadRzayogazaktike atirikta visadRzayoga zaktiko anupalabdhi hai / sUkSma nigodiyA jIvake jaghanyayogase asakhyAtaguNA tatprAyogya madhyasayogasvarUpa vaha sadRzayoga pariNAma hotA hai| lokapUraNa samuddhAtameM asaMkhyAta bahubhAgapramANa sthitikA ghAta ho jAnepara zeSasthiti antarmuhUrtapramANa raha
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202] kSapaNAsAra gAthA 236 jAtI hai jo zeSaprAyuse saMkhyAtaguNI hai / lokapUraNasamudghati ho jAnepara bhI tInaaghAtiyAkarmoMkA sthitisatkarma Ayukarmake samAna nahI huA, kintu saMkhyAtaguNA hai, parantu mahAvAcaka AryamaMkSu AcAryane kSapaNake upadeza meM yaha kahA hai ki lokapUraNasamudghAta meM nAma-gotra va vedanIyakarmakA sthiti satkarma antarmuhUrtapramANa zeSaAyuke barAbara ho jAtA hai / isa vyAkhyAnase cUNisUtra (yativRSabhAcAryakRta) viruddha hai, kyoki cUNisUtra meM muktakaNThase kahA gayA hai ki zeSaAyuse saMkhyAtaguNI aghAtiyAkarmoM kI sthiti raha jAtI hai / isaprakAra yahAM do upadeza haiN| pravRttamAna upadezakI pradhAnatAkA avalambana lekara yahAM zeSa Ayuse saMkhyAtaguNI tIna aghAtiyAkarmoMkI sthiti kahI gaI hai| / samudghAtake ina cArasamayoM meM prati samaya aprazastakarmoke anubhAgakA apavartanAghAta hotA hai / inacAra samayoMmeM eka-ekasamayameM eka-ekasthitighAta hotA hai / AvajitakaraNake anantara kevalIsamudghAta karake nAma-gotra va vedanIyakarmakI antarmuhUrtapramANa sthiti zeSa raha jAtI hai| zaGkA-lokapUraNasamudghAtakriyAke pUrNa honepara kevalo samudughAtakriyAkA upasaMhAra (sakoca) karake svasthAnako kisaprakAra prApta hote haiM ? samAdhAna-lokapUraNasamudghAtake anantara punaH manthakriyA hotI hai, kyoMki manthapariNAma (paryAya) ke binA sakoca nahI ho sktaa| lokapUraNasamudghAta saMkucita hocepara samayogaparyAyakA nAza hokara Agamake avirodhase sarva pUrvayoga-spardhaka ughATita ho jAte haiN| mantha (pratara) kA saMkoca hokara kapATarUpa pravRtti hotI hai. kyoki kapATarUpa paryAyake binA manthakA saMkoca nahIM ho sakatA / anantarasamayameM daNDasamudghAtarUpa pariNamana karanepara kapATakA saMkoca hotA hai tathA tadanantarasamayameM svasthAnakevaloparyAya ke dvArA daNDasamudghAtakA saMkoca karake honAdhikatAse rahita mUlazarIrapramANa jovapradezoMkA avasthAna ho jAtA hai / isaprakAre saMkoca karanevAleke tInasamayapramANa kAla hai, cauthesamayameM svasthAnakevalI ho jAte haiN| kinhIke vyAkhyAnusAra saMkoca karanevAlekA cArasamaya kAla hai, kyoki jisasamayameM daNDasamudghAtakA saMkoca hotA hai vaha samaya bhI samudghAtameM hI antarbhUta kara liyA hai| pUrvavat pratarasamudghAtameM kAmaNakAyayoga, kapATasamudghAtameM audArikamizrakAyayoga aura 'daNDasamudghAtame audArikakAryayoga hotA hai / kahA bhI hai
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 237-23 ] kSapaNAsAra daNDaM prathame samaye kavATamatha cottare tathA samaye / mathAnamatha tRtIye lokavyApI caturthetu // saMharati paMcame tvantarANi mathAnamatha punaH SaSThe / saptama ke ca kapATaM saMharati tato'STame daNDam // [ 203 prathama samaya meM daNDa, anantara agale samaya meM kapATa, tRtIyasamaya meM maMthAna aura caturtha samaya meM lokavyApI, pAMcaveM samayame saMkocakriyA, chaThe samaya meM mathAna, sAtaveM samayameM kapATa tathA usakA saMkoca hokara AThaveM samaya meM daNDa ho jAtA hai / isaprakAra samudughAta prarUpaNA samApta huI' / lokapUraNasamudughAtase utaranevAlA antarmuhUrta pramANa sthiti ke saMkhyAtabahubhAgako ghAta ke lie sthitikANDakaghAtako aura aprazasta prakRtiyoke pUrvaghAtita avazeSa anubhAgake anantabahubhAgako ghAtane ke lie anubhAga kANDakaghAta prArambha karatA hai / yahAM sthiti kANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAtakA utkIraNakAla antarmuhUrta hai, kyoki lokapUraNasamudughAtake anantarasamaya se pratisamaya ekasamayavAlA sthitighAta va anubhAgaghAta nahI hotA / isa prakArase samudughAtako saMkoca karaneke kAlameM aura svasthAna kAla meM saMkhyAtahajAra sthitikANDaka va anubhAgakANDakaghAta ho jAnepara yoga virodha karatA hai / bAdaramaNa vaci ussAsa kAyajogaM tu suhumajacaukkaM / bhadi kamalo bAdarahumeNa ya kAyajogeNa // 237 // 628 // vimANi puNe jaharaNama vaya kAyajogAdo / kuraNadi asaMkhaguNaM suhumaNipurANavaradovi ussAsaM // 238 // 626 // ekkakkassa TiMbhaNakAlo tomuttameto hu / sumaM dehaNimANamAraNaM hiyamANi karaNANi // 236 // 630 // artha - bAdara kAyayogadvArA sanoyoga-vacanayoga ucchvAsa- kAyayoga, ina cAroM ko kramase naSTa karatA hai tathA sUkSmakAyayogarUpa hokara una cAroMsUkSma yogoMko kramase 1. jayaghavala mUla pRSTha 2272 se 2262 /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204] kSapaNAsAra [gAthA 236 naSTa karatA hai| saMjJoparyAptake jo jaghanyamanoyoga pAyA jAtA hai usase asaMkhyAtaguNAhIna sUkSmamanoyoga karatA hai aura dvIndriyaparyAptakake jo jaghanya vacanayoga pAyA jAtA usase asaMkhyAtaguNAhIna sUkSmavacanayoga karatA hai tathA sUkSmanigoda paryAptake jaghanya kAyayogase asakhyAtaguNAhIna sUkSmakAyayoga karatA hai tathA sUkSmanigodiyA paryAptake jaghanyaucchvAsase asakhyAtagugAhona sUkSma ucchvAsa karatA hai / eka-ekabAdara va sUkSma manoyogAdike nirodhakaranekA kAla antama hartapramANa jAnanA tathA sUkSmakAyayogameM sthita rahate hue sUkSmaucchvAsako naSTa karaneke anantara sUkSmakAyayogako naSTa karaneke lie pravRtta hotA hai| vizeSArtha-pUrvokta vidhise samudghAtako saMkocakarake svasthAnakevalo hokara saMkhyAtahajAra sthitikANDaka va anubhAgakANDaka vyatIta ho jAnepara yoganirodhake lie kriyAntara karate haiN| zaGkA~yoga kise kahate haiM ? samAdhAna-mana-vacana-kAyakI ceSTAse nirvatita karmoMke grahaNa karanemeM kAraNabhUta zaktisvarUpa jIvapradezoMkA parispadana yoga kahA jAtA hai| vaha yoga tInaprakArakA hai-manoyoga, vacanayoga va kAyayoga / unameMse pratyeka yoga sUkSma va bAdarake bhedase doprakArakA hai| yoganirodhakriyAse pUrva sarvatra bAdarayoga hotA hai, bAdarayogake pazcAt sUkSmayogarUpase pariNamanakara yoganirodha karatA hai, mAtra bAdarayogase hI pravRtti karanevAleke yoganirodha nahIM hotaa| yoganirodha karanevAle kevalIbhagavAn sarvaprathama hI bAdarakAyayogake avalambanake balase bAdaramanoyogakA nirodha karate haiN| bAdarakAyayogase vartana karate hue bAdaramanoyogakI zaktiko nirodhakara sUkSmabhAvase sajJopaMcendriya paryAptake sarvajaghanya manoyogase nIce asakhyAtaguNI hIna zakti vAle sUkSmamanoyogako sthApita karate haiN| bAdaramanoyogakI zaktikA nirodha karake antarmuhUrtapramANakAlake dvArA bAdarakAyayogakA avalambana lekara bAdaravacanayogazaktikA bhI nirova karate haiN| dvIndriya paryAptako sarvajaghanya yogazaktise lekara uparima sarvavacanayogazakti bAdara vacanayogazakti hai| usa bAdaravacanayoga zaktiko rokakara dvondriyaparyAptakI sarvajaghanya vacanayogazakti se nIce asaMkhyAtaguNAhIna sUkSmavacanayogarUpa kara dete haiM, usake pazcAt antarmuhUrta se bAdarakAyayogake dvArA bAdaraucchvAsa-nizvAsakA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 236 ] nirodha karate haiM / sUkSma nigodanivRttiparyApta arthAt zrAnapAnaparyAptise paryApta ke sarvajaghanyaucchvAsa- ni.zvAsazaktise asaMkhyAtaguNI saMjJI paMcendriyakI ucchvAsa- niHzvAsarUpa parispandazaktikA bAdaraucchvAsa niHzvAsarUpase grahaNa karanA caahie| usa bAdaraucchvAsaniHzvAsakA nirodhakarake sUkSmanigodiyAkI sarvajaghanya ucchvAsazaktise nIce asaMkhyAta - guNIhIna sUkSmazaktirUpa kara detA hai, usake pazcAt antarmuhUrta se bAdarakAyayogake dvArA bAdarakAyayogakA nirodhakara sUkSmarUpa kara dete haiM, sUkSmanigodiyA ke jaghanyakAyayoga se asakhyAtaguNahIna zakti se pariNamA dete haiM / isa sambandhameM do upayogIzloka hai kSapaNAsAra "paMcendriyo'tha saMjJI ya: paryApto jaghanyayogI syAt / niruNaddhi manoyogaM tato'pya saMkhyAtaguNahInaM // dvandriya sAdhAraNayorvA gucchvAsAvagho jayati tadvat / kAyajogaM jaghanyaparyAptakasyASaH // " panakasya 205 saMjJI paJcendriyaparyApta jaghanyayogakA virodha hokara, usase bhI asaMkhyAtaguNAhIna manoyoga ho jAtA hai / dvIndriyaparyAptake jaghanyavacanayogakA nirodha hokara usase bhI asakhyAtaguNAhIna vacanayoga ho jAtA hai / sAdhAraNa arthAt nigodiyA ke jo jaghanyaucchvAsa hai tathA sUkSma vanaspatikAya arthAt sUkSmanigodiyA jIvake jo jaghanya ucchUvAsa hai tathA sUkSmavanaspatikAya arthAt sUkSmanigodiyAke jo jaghanyakAyayoga hai una bAdara-bAdara vacana, ucchvAsa va kAyayogakA nirodha hokara unase bhI asaMkhyAtaguNAhota vacanayoga, ucchvAsa va kAyayoga ho jAtA hai / isaprakAra yathAkrama bAdaramanoyoga, bAdaravacanayoga, bAdarauzvAsa- niHzvAsa va bAdarakAyayogazaktikA nirodha hokara sUkSmaparispandazakti ho jAtI hai / isake antarmuhUrta pazcAt sUkSmakAyayogake dvArA sUkSmamanoyogakA nirodha karate haiM arthAt vinAza karate haiM / yahAMpara sUkSmamanoyoga se, sajJIpaMceMdriyaparyApta ke sarvajaghanya pariNAma se asakhyAtaguNehIna avaktavyasvarUpa dravyamanoyogake nimitta se jo jIvapradezo meM parispanda hotA hai, usakA grahaNa hotA hai / usake pazcAt antarmuhUrtakAlake dvArA sUkSmakAyayogase sUkSmavacanayogakA nirodha arthAt vinAza hotA hai / dvIndriyaparyAptake sarvajaghanyavacanayogazakti se nIce asakhyAtaguNehIna vacanayogako sUkSmavacanayoga kahate haiM, usake pazcAt antarmuhUrta meM sUkSmakAyayogake dvArA sUkSma ucchvAsakA nirodha ( nAza) karatA hai| yahAM bhI sUkSmanigodiyAparyAptajIvake sarva jaghanya ucchvAsase nIce
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaparaNAsAra [ gAthA 240.43 mAyAnaguNIhIna ucchvAsazaktikA grahaNa hotA hai / bAdara va sUkSmamanoyogAdi pratyekake marane meM lantamahatakAla lagatA hai / yoganirodha karanevAle kevalI sUkSmakAyayogasArA mana, vacana va ucchvAsakI sUkSmazaktiko bhI yathoktakramase nirodha (nAza) ko mAyayogakA nirodha karane ke lie ina karaNoMko abuddhipUrvaka karate haiM / suhamassa ya paDhamAdo muhuttaaMtotti kuNadi hu apuve / puvvagaphaDagaheTTA seDhisla asaMkhabhAgamido // 240 // 631 // puvAdivaggaNANaM jIvapadesA vibhaagpiNddaado| hodi asaMkhaM bhAgaM apuvvapaDhamamhi tANa dugaM // 241 // 632 // prokkadi paDisamayaM jIvapadese asaMkhaguNiyakame / kuNadi apuvaphaTTayaM tanguNahINakkameNeva // 242 // 633 // seDhipadassa asaMkhaM bhAgaM puvvANa phaDDayANaM vaa| savve hoMti apuvA hu phaDDhayA jogapaDivaddhA ||243||kuly||634|| artha-sUkSmayoga honeke prathamasamayase antamuhUrta vyatItakara pUrvaspardhakoke noce jagaccheNIke asaMkhyAtavebhAgapramANa apUrvaspardhaka karate haiN| pUrvaspardhakasambandhI jIvapradezake asakhyAtavebhAgapramANa jIvapradezodvArA prathamasamayameM apUrvaspardhakoMkI racanA hotI hai jiname pUrvasparSakakI AdivargaNAke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa avibhAgapraticcheda hote haiM / pratisamaya asaMkhyAta-asaMkhyAtaguNe kramase jIvapradezokA apakarSaNa karate haiM, kintu navIna apUrvaspardhaka asaMkhyAtaguNehIna kramase race jAte haiM / yogasambandhI sarva apUrvaspardhaka jagacche Noke prathamavargamUlake asaMkhyAtavebhAgapramANa athavA sarva pUrvaspardhakoke satyAtaveMbhAgapramANa hote haiM / vizeSArya-sUkSmanigodiyAjIvake jaghanyayogase asaMkhyAtaguNIhIna sUkSmakAyaparispandanazaktirUpa pariNapana honepara bhI pUrvaspardhaka hI haiM, usase antarmuhUrta jAkara prathamattamayame pUrvasparSakoke nIce apUrvaspardhakoko racanA hotI hai jinakI sakhyA pUrva 1. japaravala mUla pRSTha 2283 se 2285 /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 207 gAthA 243 ] kSapaNAsAra spardhakoMke athavA jagatzreNIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / sUkSmanigodiyA jIvake jaghanyayogasthAnase asaMkhyAtaguNehona sUkSmakAyayogake avibhAgapraticcheda hote haiN| isameM bhI AdivargaNAke asaMkhyAtaveMbhAgarUpa pariNamAkara apUrvaspardhakoMkI racanA hotI hai| yahAM asaMkhyAtaveMbhAgase palyakA asakhyAtavAMbhAga grahaNa karanA cAhie / prathamasamayamai asaMkhyAtaveMbhAgapramANa jIvapradezoMkA apakarSaNakarake apakarSita jIvapradezoMmeM se bahuta jIvapradeza apUrvaspardhakakI AdivargaNAmeM diye jAte haiM, kyoMki sarvajaghanyazaktirUpase pariNamana karate hue jIvapradezoMmeM bahutva hone meM virodhakA abhAva hai| apUrvaspardhakakI hI dvitIyavargaNAmeM vizeSahIna pradezAgra diye jAte haiN| isaprakAra vizeSahona-vizeSahIna pradezAgna diye jAne kA yaha krama apUrvaspardhakakI caramavargaNAtaka jAnanA cAhie / vizeSahInake lie pratibhAgakA pramANa zreNikA asaMkhyAtavAMbhAga hai / punaH apUrvaspardhakakI caramavargaNAse asaMkhyAtaguNehIna jIvapradeza pUrvaspardhakakI AdivargaNAmeM diye jAte haiN| yahAM hAniguNakArakA pramANa patyake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra hote hue bhI apakarSaNa utkarSaNabhAgahArase adhika hai| usase Upara Agamase aviruddharUpase vizeSahona-vizeSahIna jIvapradezoMkA vinyAsakrama jAnanA cAhie / isaprakAra prathamasamayame apUrvaspardhakakI prarupaNA kahI, tathaiva dvitIyasamayase lekara antama hartakAlataka apUrvaspardhakoMko racanA hoto hai| prathamasamayameM kiye gae apUrvaspardhakoMke nIce unase asaMkhyAtaguNe hona apUrvaspardhaka dvitIyasamaya meM kiye jAte haiM, dvitIyasamaya meM racita apUrvaspardhakose asaMkhyAtaguNehIna unake nIce tRtIyasamayameM anya apUrvaspardhaka race jAte haiM / isaprakAra nIce-nIce antarmuhUrta ke caramasamayaparyanta asaMkhyAtaguNehIna-asaMkhyAtaguNehonarUpase apUrvaspardhaka race jAte haiM, kintu prathamasamayameM jitane jovapradezokA apakarSaNa kiyA thA unase asaMkhyAtaguNe jIvapradeza dvitIyaMsamaya meM apakarSita kiye jAte haiM / isaprakAra tRtIyAdi samayoM meM bhI asaMkhyAtaguNe jIvapradezoMke apakarSaNakA yaha krama jAnanA caahie| dvitIyasamayameM apakarSita jIvapradezoMke dvArA race gae apUrvaspardhakokI AdivargaNAmeM bahuta jIvapradeza diye jAte haiM tathA usase Age dvitIyasamayameM ho race gaye apUrvaspardhakoMko caramavargaNAtaka AdivargaNA se vizeSahona-vizeSahIna jIvapradeza diye jAte haiN| usase Upara prathamasamayame racita apUrvaspardhakoMmeM se jaghanyaspardhakakI AdivargaNAmeM asaMkhyAtaguNehIna jIvapradeza diye jAte haiM, isase Upara sarvatra vizeSahIna-vizeSahIna jovapradeza diye jAte haiN| isIprakAra tRtIyAdi samayoMmeM asaMkhyAtaguNe-asakhyAtaguNe jIvapradezokA apakarSaNa hokara tathA usa
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 208] [ gAyA 244-47 usasamayameM race gaye apUrvaspardhakoMkI prathamAdivargaNAoMmeM evaM usase Upara pUrvasamayameM race gae apUrvaspardhakoMkI prathamAdivargaNAoM jIvapradeza diye jAte haiM / sarva aparvaspardhakoM. kA pramANa jagacchaNIke prathamavargamUlakA asakhyAtavAMbhAga hai / pUrvaspardhakoke asakhyAtaveM bhAgapramANa apUrvaspardhaka haiM, kyoki pUrvaspardhakoMmeM palyake asaMkhyAtavebhAgapramANa guNahAniyAM haiM, unamese ekaguNahAni sthAnAntarameM jitane spardhaka haiM unase bhI asakhyAtaguNehona apUrvaspardhaka haiN| zaMkA-gAthAsUtrake binA yaha kaise jAnA jAtA hai ? samAdhAna-sUtrase aviruddha gurUpadezake balase usaprakArakI siddhi hone meM koI virodha nahIM hai, kyoki vyAkhyAnase vizeSaarthakI pratipatti hotI hai aisA nyAya hai| isaprakAra antama hartapramANa apUrvaspardhaka karane kA jo kAla hai usake caramasamayameM apUrvaspardhakakriyA samApta ho jAtI hai| apUrvaspardhakakriyA samApta ho jAnepara bhI sarva pUrvaspardhaka usIprakAra sthita haiM, kyoki abhI taka unake vinAzakA abhAva hai| yahAM sarvatra sayogakevalIke caramasamayataka sthitighAta, anubhAgaghAta tathA guNazreNInirjarAkI prarupaNA pUrvokta kramase jAnanA cAhie, kyoki unakI pravRttimeM pratibandhakA abhAva hai / isaprakAra apUrvaspardhakakriyAsambandhI kathana samApta huA' / eto karedi kihi muhuttaaMtotti te apuvANaM / hedvAdu phaDDhayANaM seDhissa asaMkhabhAgamidaM // 244 // 635 // . apuvAdivaggaNANaM jIvapadesAvibhAgapiMDAdo / hoti asaMkhaM bhAgaM kiTTIpaDhamamhi tANa dugaM // 245 // 636 // prokkadi paDisamayaM jIvapadese asNkhgunnidkme| ' tagguNahINakameNa ya karedi kihitu paDisamae // 246 // 637 // seDhipadassa asaMkhaM bhAgamapuvvANa phaDDhayANaM va / savvAzro kiDIo pallassa asNkhbhaagnnidkmaa||247||63|| 1. jayaghavala mUla pRSTha 2285 se 2287 /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 247 ] kSapaNAsAra [ 206 artha-isake anantara antarmuhUrtakAlaparyanta apUrvaspardhakoMke nIce sUkSmakRSTi karatA hai, una sUkSmakRSTiyoMkA pramANa jagacchaNike asakhyAtavebhAgamAtra hai| apUrvaspardhakasambandhI sarva jIvapradeza aura apUrvaspardhakakI prathamavargaNAke avibhAgapraticcheda ina donoMke asakhyAtaveMbhAgapramANakRSTi prathamasamayameM hotI haiM / dvitIyAdi samayomai pratisamaya asakhyAtaguNe kramase jovapradezokA apakarSaNa karatA hai tathA pratisamaya kI gaI kRSTiyoMke nIce asakhyAtaguNehIna kramasahita navonakRSTiyAM karatA hai / sarvasamayomeM kI gaI kaSTiyoMkA pramANa jagacchariNake asakhyAta vebhAgapramANa hai athavA apUrvaspardhakoke pramANakA asaMkhyAtavebhAgapramANa hai / sarvakRSTiyAM palyake asakhyAtaveMbhAgaguNita kramase haiN| vizeSArtha- apUrvaspardhaka karaneke pazcAt antarmuhUrtakAlataka kRSTikaraneke lie pratisamaya asaMkhyAtaguNitakramase jIvapradezoMkA apakarSaNa karate haiM / jaghanyakRSTimeM samAna (sadRza) avibhAgapraticchedavAle asakhyAtajagatpratarapramANa jIvapradeza haiM / jaghanyakRSTike ekajIvapradezasambandhI avibhAgapraticchedoko palyake asaMkhyAtavebhAgase guNA karanepara dvitIyakRSTike ekajIvapradezasambandhI avibhAgapraticcheda hote haiM / isaprakAra caramakRSTiparyanta palyopamake asaMkhyAtavebhAgapramANa pratyekakRSTigata avibhAgapraticchedasambandhI guNakAra jAnanA / caramakRSTike ekapradezasambandhI avibhAgapraticchedoMko palyake asaMkhyAtavebhAgase guNA karanepara apUrvaspardhakakI AdivargaNAmeM ekajIvapradezasambandhI avibhAgapraticcheda hote haiM / usase Upara Upara spardhakoMmeM avibhAgapraticcheda vizeSaadhika kramase hote hai, yaha kathana ekajIvapradezakI apekSA kiyA gayA hai / athavA jaghanyakRSTiko palyake asaMkhyAtavebhAgase guNA karanepara dvitIyakRSTi hotI hai / yaha guNakAra caramakRSTi taka jAnanA caahie| kRSTigata jIvapradezoMke sadRza avibhAgapraticchedoMkI apekSAse guNakArakA yaha kathana kiyA gayA hai| caramakRSTi meM sadRza avibhAgapraticchedavAle samasta jIvapradezoke avibhAgapraticchedasamudAyase apUrvaspardhakako AdivargaNAse sadRza avibhAgapraticchedavAle jIvapradezoM meM avibhAgapraticchedokA samUha asakhyAtaguNAhIna hai| uparima avibhAgapraticchedasambandhI guNakArake aghastanavartI jIvapradezasambandhI guNakAra asakhyAtaguNA hai / yadyapi caramakRSTike ekavargasambandhI avibhAgapraticchedose apUrvaspardhakakI AdivargaNAke avibhAgapraticcheda ekavarga me asakhyAtaguNe haiM, kintu jIvapradezoMkI saMkhyA AdivargaNAko apekSA caramakRSTimeM asaMkhyAtaguNI hai|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210] kSapaNAsAra [gAthA 240-251 jIvapradezoMkA guNakAra avibhAgapraticchedoke guNakArase asaMkhyAtaguNA hai jo zreNike asaMkhyAtavebhAgapramANa hai / arthAt apUrvasparSakako AdivargaNAsambandhI jIvapradezoMkA aura ekavargake avibhAgapraticchedokA parasparaguNA karanese jo pramANa AtA hai vaha caramakuSTisambandhI jIvapradezokA aura ekavargake avibhAgapraticchedoke paraspara guNanaphalase asaMkhyAtaguNAhona hai, kyoki caramakRSTi se asakhyAtaguNehIna jIvapradeza AdivargaNAmeM diye jAte haiN| zreNike prathamavargamUlake asaMkhyAtavebhAgapramANa kRSTiyA hai tathA apUrvaspardhaka bhI zreNike asaMkhyAtavebhAgapramANa haiM, kintu pUrvaspardhakasambandhI ekaguNahAnisthAnAntara meM spardhakazalAkAke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa apUrvaspardhaka haiM / ekaspardhakasambandhI vargaNAoM ke asakhyAtavebhAgapramANa kRSTiyAM haiM jo apUrvaspardhakoMke asaMkhyAtavebhAgapramANa haiM / isaprakAra eka antarmuhUrta kRSTikaraNakAla hai'| etthApuvvavihANaM apuvaphaDDayavihi va saMjalaNe / bAdarakiTTivihiM vA karaNaM suhumANa kiTTINaM // 24 // 636 // artha-yogoke apUrvaspardhaka karanekA vidhAna jaise pahale saMjvalanakaSAyake apUrvaspardhaka karanekA vidhAna kahA hai usoprakAra jAnanA tathA yogoMko sUkSmakRSTi karane kA vidhAna bhI pahale kahe hue sajvalanakaSAyakI bAdarakRSTi karane ke vidhAna sadRza hI jAnanA / kiTTIkaraNe carame se kAle ubhayaphaDDhaye savve / NAsedi muhuttaM tu kiTTIgadavedago jogI // 246 // 640 // paDhame asaMkhabhAgaM heTaThavariM NAsidaNa vidiyaadii| heDhuvarimasaMkhaguNaM kameNa kiTTi viNAdi // 250 // 641 // majhima bahubhAgudayA kihi vakkhiya viseshiinnkmaa| paDisamayaM sattIdo asaMkhaguNahINayA hoMti // 251 // 642 // artha-kRSTikaraNakAlake caramasamayake anantara kAla meM savaM pUrva apUrvaspardhakarUpa pradezoMko naSTa karatA hai tathA antamahartakAlameM kRSTiko prApta yogakA anubhava 1. jayaghavala mUla pRSTha 2287 se 2286 /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? gAthA 251 ] [211 karatA hai / isaprakAra pradezoM meM jo kRSTirUpa yogazakti huI vaha aba pragaTarUpa pariNamana karatI hai / kRSTivedakakAla ke prathama samaya meM stoka avibhAgapraticchedayukta adhastana aura bahuta vibhAgapraticchedayukta UparitanakRSTiyoko madhyakI kRSTirUpa pariNamAkara naSTa karatA hai, unakA pramANa sarvakRSTiyoMke asaMkhyAtavebhAgapramANa hai tathA dvitIyAdi samayoMmeM unase asakhyAtaguNe kramasahita Uparitana kRSTiyoMko usIprakAra naSTa karatA hai / sarva kRSTiyoko asakhyAtakA bhAga denepara usame se bahubhAgapramANa madhyavartI kRSTiyAM udayarUpa hotI haiM / ve kRSTiyAM prathamasamayase dvitIyAdi samayoMme vizeSahIna kramasahita jAnanA cAhie / isaprakAra sayogIke avibhAgapraticchedarUpa zaktikI apekSA prathamasamayase dvitIyAdi caramasamayaparyanta asakhyAtaguNehoca kramasahita yoga pAyA jAtA hai / kSaparaNAsAra vizeSArtha - kRSTikaraNakAla ke caramasamayataka pUrvaspardhaka aura apUrvaspardhakoM kA nAza nahI hotA; avinaSTarUpase dikhAI dete haiM, kintu pratisamaya pUrva - apUrva spardhako kA asaMkhyAtavAM bhAga kRSTisvarUpa se parigamana hotA hai / kRSTikaraNa ke caramasamayase anantarasamaya meM sarva pUrva - apUrvaspardhaka apane svarUpakA parityAga karake kRSTirUpase pariNamana kara jAte haiM / jaghanyakRSTise utkRSTa kRSTiparyanta sarvakRSTiyoMke sadRza hokara usI samaya meM pariNamana kara jAte haiM taba antarmuhUrta kAlataka yogakRSTi vedakakAla hotA hai, usa antamuhUrta kAlataka avasthitayoga nahI hotA / prathamasamaya meM kRSTiyoMke asaMkhyAta bahubhAgakA vedana hotA hai / prathamasamaya meM jinakRSTiyoM kA vedana kiyA thA unameM se Upara aura nIce - kI asaMkhyAta vebhAgapramANa kRSTiyAM apane svarUpako chor3akara madhyamakRSTirUpase dvittIyasamaya meM anubhava kI jAtI haiM / prathamasamayake yogase dvitIyasamaya meM zrasaMkhyAtaguNAhIna yoga hotA hai / isIprakAra tRtIyAdi samayomeM bhI jAnanA cAhie / prathamasamaya meM bahutakRSTiyoMko tathA dvitIyasamaya meM usase vizeSahIna kRSTiyoMko vedate haiM / isaprakAra caramasamayaparyanta vizeSahIna kramase kRSTiyokA vedana karate haiM / athavA dvitIya upadezAnusAra prathamasamayame stoka kUSTiyoMko vedate haiM, kyoMki prathamasamayame Upara-nIcekI asaMkhyAtavebhAgapramANa kRSTiyAM naSTa ho jAtI haiM / yahA~ pradhAnarUpase isIkI vivakSA hai / dvitIyasamaya meM prathamasamayakI apekSA asakhyAtaguNI kRSTiyoM kA anubhava karate hai, prathamasamaya meM jo kRSTiyAM naSTa huI haiM unase asakhyAtaguNI kRSTiyA jo ki Upara-nIcekI kRSTiyoMke asaMkhyAtavebhAgapramANa haiM ve dvitIya samaya meM vaSTa hotI haiM / isaprakAra antarmuhUrta kAlataka asaMkhyAtaguNitazreNirUpase kRSTigata yogakA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 252 212 ] vedana karate haiM, kyoki pratisamaya madhyamakRSTi AkArase pariNamana karanevAlI kRSTiyoMko asakhyAtaguNitabhAvase pravRtti hotI hai / kSapaNAsAra zaGkA -- prathamAdi samayoM meM yathAkrama jina jIvapradezoMkI kRSTiyAM kevalI ke dvArA anubhava kI gaI haiM ve jIvapradeza dvitIyAdi samayo meM niSkamparUpase prayogabhAvako prApta ho jAte haiM aisA kyo nahI svIkAra karate ? samAdhAna- nahI, kyoki eka jIvameM sayoga aura ayogaparyAyakI akramarUpa ( yugapat ) pravRttikA virodha 1 pratisamaya Upara va nIcekI asaMkhyAta vebhAgapramANa kRSTi asaMkhyAtaguNita zreNirUpa se madhyamakRSTiAkArarUpa pariNamana karake nAzako prApta hotI haiM, yaha siddha ho jAtA hai / isaprakAra antarmuhUrta kAlaparyanta kRSTigatayogakA anubhava karanevAle sUkSmakAyayogI kevalIke dhyAnakA kathana Age karate haiM' / kiTTigajogI kAraNaM kAyadi tadiyaM khu suhumakiriyaM tu / carime asaMkhabhAge kiTTINaM khAsadi sajogI / / 252 / / 643 / / artha- sUkSmakRSTivedaka sayogojina tRtIya sUkSmakriyA'pratipAti nAmaka zukladhyAnako dhyAtA hai / sayogI guNasthAnake caramasamaya meM kRSTiyoke asakhyA tabahubhAgapramANa madhyakI jo kRSTi avazeSa rahI unako naSTa karatA hai, kyoMki isake anantara ayogI honA hai / - vizeSArya - sUkSma kRSTiko prApta sUkSmatara kAyayoga janita kiyA arthAt parispanda pAyA jAtA hai aura apratipAtI arthAt adhaHpratipAtase rahita hai isalie usa dhyAnakA sUkSmakriyA apratipAtI nAma sArthaka hai aura isakA phala yoganirodha arthAt sUkSmatara kAyaparispandanakA bhI vahAM viratvayarUpase nirodha ho jAtA hai / yadyapi sakalapadArtha viSayaka pratyakSa nirantara jJAnIke ekAgracintAnirodha lakSaNarUpa dhyAna asambhava hai isalie dhyAnakI utpatti nahI hai tathApi yogakA nirodha honepara karmAsravakA nirodharUpa dhyAna phalako dekhakara upacArase kevalIke dhyAna kahA hai / athavA chadmasthoke citAkA kAraNa yoga hai isalie kAraName kAryakA upacAra karake yogako bhI citA kahate haiM, 1. jayaghavala mUla pRSTha 2286-60 /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 253-254 ] [ 213 usa ciMtAkA ekAgnabhAvase yahAM nirodha hotA hai isakAraNa bhI dhyAnasaMjJA sambhava hai / chadmasthoMke antarmuhUrtaparyanta ekavastumeM citAke nirodha arthAt avasthAnako dhyAna kahate haiM tathA kevalIbhagavAnake yoganirodhakA nAma dhyAna hai| isaprakAra dhyAna karanevAle paramaRSike paramazukladhyAnarUpa agnike dvArA pratisamaya asaMkhyAtaguNazreNi nirjarA karanevAle tathA sthitikANDakaghAta va anubhAgakANDakaghAta karanevAleke pUrvoktaprakAra pratisamaya asaMkhyAtaguNe kramasahita kRSTiyoMko naSTa karate hue yogazaktiko kramazaH hIyamAna karatA hai eva sayogakevalIguNasthAna ke caramasamayameM sarvakRSTiyoMke asaMkhyAtabahubhAgapramANa madhyavartI jitanI kRSTiyAM avazeSa bacI unako naSTa karatA hai, kyoki isake pazcAt ayogI honA hai| isasambandhameM upayogI zloka "tRtIyaM kAyayogasya sarvajJasyAdudbhutasthiteH / yogakriyAnirodhArtha zukladhyAnaM prakortitam // " adbhuta sthitivAle kAyayogI sarvajJake yogakriyA nirodhake liye tRtIyazukladhyAna kahA gayA hai| "aMtomuttamaddha ciMtAvatthANameyavatthummi / chadubhatthANaM jhANaM jogaNirodho jiNANatu // " arthAta antamuhartakAlataka ekavastumeM citAkA avasthAna chanasthoMkA dhyAna hai aura yoganirodha jinendra bhagavAnkA dhyAna hai| - kevalIbhagavAn karmako grahaNa karaneko sAmarthyavAle yogako pUrNarUpase nirodha karaneke lie sUkSmakriyApratipattinAmaka tRtIyazukladhyAnako dhyAte haiN| pratisamaya yogazakti kramase ghaTato jAtI hai aura sayogakevalI guNasthAnake caramasamayameM nirmUlataH naSTa ho jAtI hai| jogista sesakAlaM mottUNa ajogisavvakAlaM ya / carimaM khaMDaM geNhadi sIseNa ya uvarimaThidIo // 253 // 644 // tattha guNaseDikaraNaM dijjAdikamo ya sammakhavaNaM vA / aMtimaphAlIpaDaNaM sajogaguNaThANacarimamhi // 254 // 645 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 214] [gAthA 254 se kAle jogijiNo tAhe ugasamA hi kammANi / artha-sayogakevalIguNasthAnake zeSakAla tathA ayogakevalIke sarvakAla ina donoM kAloMko chor3akara zeSa sarvasthitiko guNazreNizIrSasahita uparitanasthitikA ghAta karane ke lie aghAtiyAkarmoke caramasthitikANDakameM grahaNa karatA hai| vahAM guNazreNikA karanA aura deyadravyAdikA krama samyaktvaprakRtikI kSapaNAvidhike samAna hai| sayogakevalI guNasthAnake caramasamayameM antimaphAlikA patana hotA hai tathA vahI para sayogIjinake (nAma-gotra va vedanIya) karmoko sthiti Ayukarmake samAna ho jAtI hai| vizeSArtha-sayogIjinakA zeSakAla aura ayogIjinake sarvakAla, ina kAloko choDakaraguNazreNIzIrSasahita Uparitana sarvasthitiyoMko nAma-gotra va vedanIyakarmake caramasthitikANDakame ghAta karaneke lie grahaNa karatA hai / usasamaya pradezAgrako apakarSita karake udayasthiti meM stoka detA hai tathA anantarasthiti meM asaMkhyAtaguNe pradezAgna detA hai / sthitikANDakaghAtakI jaghanyasthitike nIce anantarasthitiparyanta asakhyAtaguNe kramase pradezAgna detA hai arthAt 143 guNasthAnake antataka asaMkhyAtaguNe kramase detA hai, yahI vartamAna guNazreNikA zIrSa hai / isa guNazreNizIrSase anantarasthiti meM bhI jo guNazreNizIrSakI jaghanyasthiti hai usameM asaMkhyAtaguNita pradezAgra detA hai, usase anantarasthitise lekara purAtanaguNazreNizIrSataka vizeSahIna' kramase pradezAgna detA hai / yahAse galitAvazeSa guNazreNi prArambha ho jAtI hai| isa antima sthitikANDakako dvicaramaphAlitaka yahakrama rahatA hai, kintu caramaphAlike dravyamese udayasthitimeM stoka' pradezAna detA hai, usase anantarasthitimeM asaMkhyAtaguNA pradezAgra detA hai| isaprakAra asaMkhyAtaguNA krama ayogakevalIke caramasamayaparyanta jAnanA caahie| caramaphAlike patanasamaya meM yoganirodhakriyA tathA sayogakevalI kAlakI parisamApti ho jAtI hai, isase Age (14ve. guNasthAname) guNoriNa, sthitighAta aura anubhAgaghAta nahI hai, mAtra asakhyAta guraNazreNIrUpase adhaHsthitigalana hotA hai arthAt pratisamaya adhastana ekasthitikAlakA nAza honese sthitikA kSaya hotA hai / yahIpara sAtAvedanIyakarmakI bandhavyucchitti ho jAto eva (36) prakRtiyokI udIraNAvyucchitti bhI ho jAtI hai tathA usIsamayame nAma-gotra va vedanIyakarmakI ghAtakaranese zeSa bacI sthiti Ayakarmake samAna ho jAtI hai arthAt ayogakevalIkAlake barAbara ina aghAtiyA (nAma-gotra va vedanIya) karmokI sthiti zaSa
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 255-56 ] [ 215 raha jAtI hai / isaprakAra sayogakevalIguNasthAnakA pAlana karake usake kAlakI parisamApti ho jAtI hai tathA usase anantarasamaya meM ayogIjina ho jAtA hai| kSapaNAsAra turiyaM tu samucchiNaM kiriyaM jhAyadi ajogijiNo // 255 // 646 // 'sIlesiM saMpattI viruddhaNissesaprAsavo jiivo| dharaya vimukkA gayajogo kevalI hodi // 256 // 647 / / artha--ayogIjina samucchinna kriyAnivRtti nAmaka caturtha zukladhyAnako dhyA haiM tathA zailezyabhAvako prApta karake niHzeSa (sampUrNa ) AsravakA nirodhakara bandharUpI rajase mukta hokara yogarahita kevalI ho jAte haiM / vizeSArtha -- samucchinna arthAt uccheda huA hai mana vacana kAyarUpa kriyAkA jahAM tathA nivRtti (pratipAta ) se rahita athavA mokSase rahita honese jo anivRtta hai aisA yaha dhyAna sArthaka nAmavAlA hai / yahAM bhI dhyAnakA upacArarUpa kathana pUrvoktaprakAra hI jAnanA, kyoki yathArthatayA to ekAgracittAnirodha hI dhyAnakA lakSaNa hai jo ki kevalI bhagavAnke sambhava nahI hai / samasta Asravase rahita kevalI bhagavAna ke avazeSakarmanirjarA kAraNabhUta svAtmAmeM pravRttirUpa dhyAna hI pAyA jAtA hai / isaprakAra sayoga - guNasthAnake anantara pazcAt antarmuhUrta kAlataka ayogakevalI hokara zailezya bhagavAn arlezyAbhAvako prApta ho jAte haiM arthAt yoganirodha ho jAvese yogajanita lezyAkA bho abhAva ho jAtA hai | zaMkA- zailezya kise kahate hai ? samAdhAna -- zIlakA Iza (svAmI) zIleza hai, usa zIlezakA bhAva zailezya kahalAtA hai / samasta guNazIlake adhipatitvako prApta kara liyA hai yaha isakA artha hai / zaGkA - yadi aisA hai to isa vizeSaNakA yahAM Arambha nahIM honA cAhie / bhagavat arhatparameSThI ke sayogakevalI avasthA meM samasta guNa-zIlakA Adhipatya avikala - 1. dhavala pu0 1 pRSTha 16e, paMcasagraha 1-30, jIvakANDa gAthA 65, vizeSakathana ke lie aSTasahastrI pRSTha 236-37 eva prameyakamalamArtaNDa bhI dekhanA cAhie / 2. kammaraya iti pAThAntaraM / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2262-63 /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 257 ko prApta arthAt AtmasAt ho jAtA hai, anyathA sayogakevalIke paripUrNa guNa-zIla honege hamAre samAna parameSThIpane kI anutpatti ho jaavegii| samAdhAna- yaha satya hai, sayogakevalI bhI AtmasvarUpakI prApti ho jAnese banepaguNanidhAna, niSkalaMka, paramopekSa yathAkhyAta vihArazuddhisaMyamakI pArAkASThAko prApta ho jAte haiN| isaprakAra avikala svarUpase sakala guNa-zIla pragaTa ho jAte hai, kintu sayogamavasthAme yoga va AsravakI apekSA ni.zeSakarmoM kI nirjarA jisakA phala hai aisA makalasaMvara utpanna nahI huA / prayogakevalIke ni zeSa AsravadvAra niruddha ho jAnese niSpratipakSasvarUpase AtmalAbha prApta ho gayA hai| ataH mAtra ayogakevalIke hI geleyabhAva anujJAta hotA hai, isame doSako kucha bhI avasara nahIM hai| vAhattaripayaDIo ducarimage terasaM ya carimamhi / jhANajalaroNa kavaliya siddho so hodi se kAle // 25 // 648 // artha-ayogakevalIguNasthAnake dvicaramasamayame (anudayarUpa) 72 prakRtiyoko tathA caramasamayame (udayarUpa) 13 prakRtiyoko zukladhyAnarUpI agnidvArA kavalita (grAsImUta) karatA hai arthAt naSTa karatA hai aura anantaravartIsamayame siddha hotA hai| vizepArtha-ayogakevalIguNasthAnakA kAla pAMca hrasvAkSara (a i u R la) ke uccAraNameM jitanA samaya lagatA hai utanA hai| usakAlame eka-ekasamayameM eka-eka niSeta galanatpa jo agha sthitigalana hai usake dvArA kSINa huI anudayarUpa 72 prakRtiyA~ vicaramasamayame tathA caramasamayame udayarUpa 13 prakRtiyAM, zukladhyAnarUpI jvalana arthAt kagni dvArA kavalita (napTa) hotI haiM / iname anudayarUpa vedanIya, devagati, 5 zarIra, 5. vadhana, 5 naMghAta, 6 saMsthAna, 6 sahanana, 3 AMgopAga, varNAdi 20, devagatyAnupUrvI, pana nUna pRSTha 2262 / 2 'yo dezanigapAvasthAnakAla. zailezyaddhA nAma / sa puna: pacahrasvAkSaroccAraNakAlAvacchinna parimAyAgarmApadAM nishcyH|" (jayaghavala mUla pRSTha 2263) : monAhivaramamamaye anudayarUpA vedanIya-devagatipurassarA: dvAsaptatiprakRtIH kSapayati / 12 pa moda. vedanIya-manupyAyu-manupyagatiprabhRtikAstrayodazaprakRtIH kSapayatIti prati. (yayana mUla pRSTha 2263)
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 258 ] kSapaNAsAra [ 217 agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, aprazasta vihAyogati, prazastavihAyogati, aparyApta, pratyeka, sthira, asthira, zubha, azubha, durbhaga, susvara, duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti, nirmANa, nIcagotra ye 72 prakRtiyAM haiM tathA udayarUpa vedanIya, manuSyAyu, manuSyagati, pacendriyajAti, manuSyAnupUrvI,' trasa, bAdara, paryApta, subhaga, Adeya, yazaskoti, tIrthaGkara, uccagotra ye 13 prakRtiyAM haiM / isaprakAra ina 72 va 13 prakRtiyoMkA kramazaH dvicaramasamaya va caramasamayameM kSayakaraneke anatarasamayame jisaprakAra kAlimArahita zuddhasonA niSpanna hotA hai usIprakAra sarva karmamalarahita kRtakRtyatAko prApta yaha AtmA siddha ho jAtA hai / tihavaNasihareNa mahI vitthAre aTThajoyaNudayathire / dhavalacchattAyAre maNohare IsipabbhAre // 258 // 646 // artha-tInalokake zikharameM 45 lAkhayojana vistRta evaM 8 yojana UMcI, sthira, zvetavarNavAlI, chatrAkAra ISatprAgbhAranAmaka manoharapRthvI hai / vizeSArtha-siddha honepara UrdhvagamanasvabhAvase yaha jIva tInalokake zikhara meM ISatprAgbhAranAmaka aSTamapRthvIpara ekasamayamAtrameM pahu~cakara tanuvAtavalayake antameM virAjamAna hotA hai| vaha siddhabhUmi manuSyapRthvIke samAna 45 lAkhayojana vistRta golakAravAlI AThayojanaUMcI, sthira, zvetachatrake AkArakI madhyameM moTI va siroMpara patalI tathA manohara hai / yadyapi ISatprAgabhAranAmaka pRthvI dhanodadhi-vAtavalayaparyanta haiM, kintu yahAM usa pRthvIke madhya pAI jAnevAlI siddhazilAkI apekSA yaha prarupaNa kiyA gayA hai| dharmAstikAyake abhAvase usase Age gamava nahI hotA hai| ataH vahIM caramazarIrase kiMcitUna AkArarUpa jIvadravya anantajJAnAnandamaya virAjate haiN| 1. 14 ve gUNasthAname 'manuSyagatyAnupUrvI' anudayaprakRti hai| (dhavala pu0 6 pRSTha 417, dhavala pu0 10 pRSTha 326, bhagavati ArAdhanA gAthA 2117-18) 2. tanvI manojJA surabhiH puNyA parama bhaasvraa| prAgbhArAnAma vasudhA lokamUni vyavasthitA nalokatulyaviSakambhA sitacchatranibhAzubhA / udhvaM tasyAH kSiteH siddhA lokAnte samavasthitAH / / 184-85 (ja. pa. mUla pRSTha 2266) 3. tato'pyardhvagatisteSAM kasmAnnAstIti cenmti|| dharmAstikAyasyAbhAvAtsa hi heturgateH praa|| (jayadhavala mUla pRSTha 2266 zloka 188)
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210] [ gAthA 256 puvvagRharusa gRhasta tijogo saMto khINo ya paDhamasukkaM tu / vidiyaM sukkaM khINo igijogo jhAyade jhANI || 256 // 650 // artha - pUrva arthAt gyAraha aGga va 14 pUrvake jJAtAke tathA tInoMyogavAlo ke upAntamoha aura kSINamohaguNasthAname prathamazukladhyAna hotA hai evaM kSINamohaguNasthAnavartI aura ekayogavAle dvitIyazukladhyAnako dhyAte haiM / vizeSArtha -- isa gAthAme prathamazukladhyAnake svAmI upazAnta mohanAmaka 11ve guNamyAnavAle tathA kSINamohanAmaka 12ve guNasthAnavAloko batAyA hai / arthAt 11 veM guNasthAna se pUrva ke guNasthAnome zukladhyAna nahI hotA, kintu dharmadhyAna hotA hai aisA isa gAvAke pUrvArdhakA abhiprAya jAnanA cAhie / dharmadhyAna sakaSAyI jIvoMke aura zukladhyAna kapAyarahita jIvoke hotA hai / kahA bhI hai " dhammajjhANameyavatthumhi thova kAlAbaTTAi / kudo ? sakaSAya pariNAmassa bhaharaMta dvidapaIvasseva cirakAlamavaTTANAbhAvAdo | dhammajbhANaM sakasAesu ceva hodi ti kathaM vyade ? ataMjadasammAdiTThi-saMjadAsaMjada- pamattasaMjada- zrapamattasaMjada apuvvasaMjadapraNipaTTina jaba suhumasAparAiyakhavagovasAesu dhammajbhAssa pavRttI hoditti jiNovaesAdo | sukkajmANassa puNa ekkamhi vatthumhi dhammajbhANAvadvANakAlAdo saMkhejjaguNapAlamapaTTaNa hodi, vIyapariNAmassa maNisihAe va bahueNa vi kAleNa saMcAlA - nAvAdI' / " arthAt dharmadhyAna ekavastume stokakAlataka rahatA hai, kyoki kaSAyasahita pariNAma garbhagrahake bhItara sthita dIpaka ke samAna cirakAlataka avasthAna nahI bana naranA | mayatamamyagdRSTi, saMyatAsayata pramattasaMyata, apramattasyata, kSapaka va upazAmaka nayana ativRttikaraNasayata-sUkSmasAmparAyasayato ke dharmadhyAnakI pravRtti hotA hai aisA jinendradevakA upadeza hai / isase jAnA jAtA hai ki dharmadhyAna sakaSAya jIvoke kyAnakA ekapadArthame sthita rahanekA kAla dharmadhyAnake avasthAnakAla hai, kyoki vItarAgapariNAma maNiko zikhAke samAna bahutakAlake dvArA zrImAna nahIM hote / hogA hai, // kSapaNAsAra d para 2013 74-75 |
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 256 ] kSapaNAsAra [ 216 yadyapi dharmadhyAna avasthA meM karmabandha bhI hotA hai, kyoMki vaha sakaSAyI jIvoMke hotA hai; tathApi vaha saMvara nirjarA va karmarUpa zatrukI senAke rAjA mohanIya karmakA vinAza karanevAlA hai / "kiM phalamedaM dhammajjhANaM ? akkhavaesu viulAmara suhaphalaM guNaseDIe kammaNijjarAphalaM / khavaesu puNa asakhejjaguraNaseDIe kammapadesaNijjarANaphala suhakammANamukkassANubhAga vihANaphalaM ca' / moharaNIyaviNAso puNa dhammajbhANaphala, suhumasAM parAiyacaramasamae tassa viNAsuvalabhAdo' / zrarthAt -- zaGkA - dharma dhyAna kA kyA phala hai ? samAdhAna- akSapaka jIvoMko devaparyAya sabadhI vipulasukha milanA aura karmokI guNazreNinirjarA honA dharmadhyAnakA phala hai / kSapaka jIvoMke to prasaMkhyAtaguNazreNirUpase karmanirjarA honA aura zubhakarmoMkA utkRSTaanubhAga honA dharmadhyAnakA phala hai / mohanIyakarmakA vinAza karanA bhI dharmadhyAnakA phala hai / dharmadhyAnapUrvaka hI zukladhyAna hotA hai, kyoki dharmadhyAnake dvArA mohanIya karmakA upazama yA kSaya ho jAnepara hI vItarAgatA hotI hai / aba zukladhyAvakA kathana karate haiM-- zaGkA - zukladhyAna ke zuklapanA kisa kAraNa se prApta hai ? samAdhAna -- kaSAyamalakA abhAva honese zukladhyAnake zuklapanA prApta hai / vaha zukladhyAna cAraprakArakA hai - pRthaktvavitarkavIcAra, ekatvavitarkaavIcAra, sUkSma kriyAapratipAti aura samucchinnakriyA-pratipAti / inameM se prathamazukladhyAnakA lakSaNa isaprakAra hai -- pRthaktvakA artha bheda hai, vitarka dvAdazAMgazrutako kahate haiM aura vIcArakA artha mana-vacana-kAyayoga tathA artha (padArtha) aura vyaMjanakI saMkrAnti hai / pRthaktva arthAt bhedarUpase vitarka ( zruta) kA vIcAra ( sakrAMti ) jisadhyAna meM hotA hai vaha pRthaktvavitarkavIcAranAmaka dhyAna hai / 1. dhavala pu0 13 pRSTha 77 / 2. dhavala pu0 13 pRSTha 81 /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAyA 256 yataH upazAnta mohajIva aneka dravyokA tInoM yogake Alambanase dhyAna karate anie use pRthaktva kahA hai| yataH vitarkakA artha zruta hai aura yataH pUrvagataartha meM gugala sAdhu hI isadhyAnako dhyAte haiM isalie isadhyAnako savitarka kahA hai / artha-vyaMjana aura yogokA saMkrama vIcAra hai, aise sakramase jo dhyAnayukta hotA hai vaha savIcAra kahA jAtA hai| caudaha, dasa aura nau pUrvakA dhArI prazasta tInasaMhananavAlA aura tIna yogomeM kisI ekayogame vidyamAna aisA upazAntakaSAyavItarAgajIva bahuta nayarUpI vanameM lIna hae aise ekadravya yA paryAyako zrutarUpI ravikiraNake prakAzake balase dhyAtA hai / isaprakAra ugo padArthako antarmuhartakAlataka dhyAtA hai, isake pazcAt arthAntarapara niyamase samamita hotA hai athavA usI artha ke guNa yA paryAyapara saMkramita hotA hai aura pUrvayogase ma pavit yogAntarapara saMkramita hotA hai / isaprakAra ekaartha, arthAntara, guNa, guNAntara aura paryAya, paryAyAntarako nIce-Upara sthApita karake phira tIna yogoMko ekapaMktimeM sthApita karake dvisaMyoga aura trisayogako apekSA yahAM pRthaktvavitarkavIcAradhyAvake 42 mAza utsanna karanA cAhie / jIva, pudgala, dharmama. va. kA. dravya, adharmadravya, AkAza, kAla ye chaha dravya haiM; inake sahabhAvIguNa bora kramabhAvI paryAya haiM / pratyekadravyakI apekSA anya dravya dravyAntara hai, pravara guNakI apekSA anya sabhI guNa guNAntara haiM aura pratyekaparyAyakI apekSA anyaparyAya paryAvAntara hai / dravya, dravyAntara, guNa, guNAntara, paryAya, paryAyAntara chahoke yogatrayapanAmapale 18 bhaMga hote haiN| bhAvatattvake guNa-guNAntara tathA paryAya-paryAyAntara ina pAneme yogamaya nakramaNako apekSA 12 bhaga aura dravya tattvake guNa-guNAntara va paryAya paryAdAtara ina cArome yogatraya sakramaNako apekSA 12 bhaga hote haiM, ye milakara kulabhAga 18-12-12-42 hote haiM / isaprakAra antarmuhUrtakAlataka zuklalezyAvAlA upamAlalAyajIva chaha dravya aura nau padArthaviSayaka pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnako anta tara dhyAtA hai / ayaMse arthAntarakA saMkrama honepara bhI dhyAnakA vinAza nahI 1. 0 13 1178 gAthA 58-59-60 //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 256 ] kSapaNAsAra [ 221 hotA, kyoMki isase cintAntarameM gamana nahIM hotaa| isadhyAnake phalasvarUpa saMvara, nirjarA aura amara (deva) sukha prApta hotA hai ; kyoMki isase muktiko prApti nahIM hotii| yadyapi prathamazukladhyAna zuddhopayoga hai, tathApi mohanIyakarmakA upazama honese mukti nahIM hotI / kSapakazreNivAleke dharmadhyAnarUpa zubhopayoga mokSakA kAraNa hai, kyoMki dharmadhyAnase mohanIyakarmakA kSaya hotA hai / upazamazreNivAleke zukladhyAnarUpa zuddhopayoga muktikA kAraNa nahIM hai, kyoMki mohanIyakarmakA kSaya nahIM huaa'| ___ ekatvavitarkAvIcAra nAmaka dvitIyazukladhyAnakA kathana isaprakAra hai-eka kA bhAva ekatva hai, vitarka dvAdazAMgako kahate haiM aura avocArakA artha asaMkrAnti jisadhyAname hotI hai vaha ekatvavitarka avIcAradhyAna hai / isa viSayameM kahA bhI hai yataH kSoNakaSAyajIva eka hI dravyakA kisI eka yogake dvArA dhyAna karatA hai isalie usa dhyAnako ekatva kahA hai| yataH vitarkakA artha zruta hai aura yataH pUrvagata arthameM kuzala sAdhu isadhyAnako dhyAte haiM isaliye isadhyAnako savitarka kahA gayA hai / artha-vyaMjana aura yogoke sakramakA nAma vocAra hai, usa vIcArake abhAvase yaha dhyAna avIcAra hai / arthAt jisake zuklalezyA hai, jo nisarga se balazAlI hai, svabhAvase zUra hai, vajravRSabhasaMhananakA dhArI kisI eka saMsthAnavAlA hai, caudahapUrva-dasapUrva yA naupUrvadhArI hai, kSAyikasamyagdRSTi hai, aura jisane samasta kaSAyavargakA kSayakara aisA kSINakaSAyIjIva nopadArthoM meM se kisI eka padArthakA dravya, guNa aura paryAyake bhedase dhyAna karate haiM / isaprakAra kisI eka yoga aura eka vyaMjana (zabda) ke Alambanase yahAM ekadravya, guNa yA paryAya meM meruparvatake samAna nizcalabhAvase avasthita cittavAle asaMkhyAtaguNazreNi kramase karmaskandhoke galAne vAle anantaguNI zreNi kramase karmoke anubhAgako zoSita karanevAle aura karmoM kI sthitiyoMko eka tathA ekazabdake avalambanase prApta hue dhyAnake balase ghAta karanevAle unakA antarmuhUrtakAla vyatIta hotA hai| tadanantara zeSa bace kSINakaSAyake kAlapramANa sthitiyoMko chor3akara uparima sarvasthitiyoMkI udayAdi guNazreNirUpase racanA karake punaH sthitikANDakaghAta binA adhaHsthitigalavA dvArA hI asaMkhyAtaguNazreNikramase karmaskandhoMkA ghAta karatA huA kSoNakaSAyake antima 1. dhavala pu0 13 pRSTha 77 se 76 / 2. dhavala pu0 13 pRSTha 79 gAthA 61-62-63 /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 256 22] samaya prApta hone taka jAtA hai aura vahAM kSINakaSAyake caramasamayamai jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura vantarAya ina tInakarmokA yugapat nAza karatA hai, kyoMki tInaghAtiyA kokA nirmUla vinAza karanA ekatvavitarkAvIcAra dhyAnakA phala hai / gaMkA-ekatvavitarkAvIcAradhyAnake lie 'apratipAti' vizeSaNa kyoM nahIM diyaa| samAdhAna-nahIM, kyoki upazAnta kaSAyajIvake bhavakSaya aura kAlakSayake nimittame punaH kaSAyoko prApta honepara ekatvavItarka-avIcAradhyAnakA pratipAta dekhA jAtA hai| zaMkA--yadi upazAntakaSAyaguNasthAnameM ekatvavitarka-avIcAra dhyAna hotA hai to 'uvasato du puttaM' ityAdi vacanake sAtha virodha AtA hai ? samAdhAna-aisI AzaMkA nahI karanA cAhie, kyoMki upazAntakaSAyaguNasthAnameM kevala pRthaktvavIcAradhyAna hI hotA hai aisA koI niyama nahI hai / zaDA-pRthaktvavItarkavIcAra prathamazukladhyAna va ekatvavitarkAvIcAranAmaka mupaladhyAna ina donokA kAla paraspara samAna hai yA hInAdhika hai ? samAdhAna--ekatvavitarkaavIcAra zukladhyAnakA kAla alpa hai aura pRthaktvavitakavIcAranAmaka zukladhyAnakA kAla adhika hai / zaMkA-pRthaktvavitarkavIcAra prathamazukladhyAnameM yogakA saMkramaNa hotA hai aura eka tyayitarka-avIcArame yogasaMkrAnti nahIM hotI isameM kyA kAraNa hai ? samAyAna-lakSaNabhedase yogasaMkramaNa va asaMkramakA bheda ho jAtA hai / prathamadhyAna sabIcAra honene usame artha, vyajana (zabda) aura yogakI saMkrAnti hotI hai / hA bhI hai--jisa dhyAname artha-vyajana-yogame saMkrAntirUpa vIcAra ho vaha ekatvavitarkakavIcAradhyAna hai| 1 pacana pR. 13 pRSTha 76.80 / 'tiNaM ghAdikammANaM NimmUlaviNAsaphalameyattavidakkamavIcAra " (ayana pu0 16 pRSTha 81) 2 0 16 pRSTa 81 / .. yamapu01 pRSTa 344 va 361 /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 256 ] [ 223 zaGkA-gRhasthake dharma yA zukladhyAnameMse kaunasA dhyAna hotA hai ? samAdhAna-gRhasthake dharma yA zukladhyAca sambhava nahIM, kyoMki vaha grahakAryoM meM phaMsA rahatA hai / zrI zubhacandrAcArya ne kahA hai"khapuSpamathavAzRGga kharasyApi pratIyate / na punardezakAle'pi dhyAnasiddhirgahAzrame / / ___ AkAzake puSpa aura gadheke sIMga nahIM hote haiM / kadAcit kisI deza yA kAla maiM inake hone kI pratIti ho sakatI hai, kintu gRhasthAzramameM dhyAnakI siddhi hono to kisI deza va kAlameM sambhava nahIM hai' / punarapi kahA hai-- "munInAmeva paramAtmadhyAnaM ghaTate / taptalohagolakasamAnagRhINAM paramAtmadhyAnaM saMgacchate / " muniyoMke hI paramAtmAkA dhyAna arthAt dharmadhyAna ghaTita hotA hai| taptalohake goleke samAna gRhasthiyoMke paramAtmAkA dhyAna arthAt dharmadhyAva nahIM hotA / isoprakAra bhAvasaMgrahame bhI kahA hai "maTTaraudda jhANaM bhadda athitti tamhi guNaThANe / bahu Arabhapariggaha juttassa ya raNatthi taM dhamma // " gRhasthake isa (5veM) guNasthAnameM Arta-raudra aura bhadra ye tInaprakArake dhyAna hote haiM, isa guNasthAnavartIjIvake bahuta Arambha va parigraha hotA hai isalie isa guNasthAnameM dharmadhyAna nahIM hotA / aura bhI kahA hai "gharavAvArA keI karaNIyA asthi te Na te savve / jhANaTThiyassa purA ciTThati NisIliyacchissa // " gRhasthoM ko gharake kitane hI kArya karane par3ate haiM aura jaba vaha gRhastha apane kSetroMko bandakara dhyAna karane baiThatA hai taba usake sAmane gharake karane yogya saba vyApAra A jA haiN| 1. jJAnArNava a0 4 zloka 17 / 2. mokSaprAbhRta gAthA 2 ko ttiikaa| 3. bhAvasaMgraha gAthA 357 / 4. bhAvasaMgraha gAyA 385 /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 256 tattvAnuzAsana meM dharmadhyAnakA jo lakSaNa kahA gayA hai usase bhI siddha hai ki gRhastha dharmadhyAna nahI hotA, kyoki gRhasthake cAritra nahI hotA / tadyathA- 228] kSapaNAsAra " sahapTijJAnavRttAni dharmaM dharmezvarA vidu / tasmAdyadanapetaM hi ghamyaM tadudhyAnamabhyadhuH / / " dharmake Izvara gaNadharAdi devone samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrako dharma kahA hai jo usa ratnatrayarUpa dharmase utpanna ho use hI AcAryagaNa dharmadhyAna kahate haiM / gRhasya ke ratvatrayarUpa dharma nahI hotA ataH usake dharmadhyAna bhI nahIM hotA / zaGkA -- AcAryoMne caturthaguNasthAnase dharmadhyAna kahA hai taba phira uparyukta vacanakA AcAryavAkyose virodha kyo nahI hogA ? samAdhAna- -caturthAdi guNasthAnoMme dharmadhyAnakA nirupaNa Agama meM pAyA jAtA hai, kintu vahAM maupacArika dharmadhyAna hotA hai, kyoki vahA~ pramAda vidyamAna hai / tattvAtuzAsana va bhAvasaMgraha meM kahA bhI hai- "mukhyopacArabhedena apramatteSu dharmadhyAnamihadvidhA / tanmukhyamitareSvIpacArika / / " 2 "mukkhaM dhammabhANaM utta tu pamAyavirahie ThANe | desavirae pamatta uvayAreNeva NAyavvaM // " mukhya aura upacArake bhedase dharmadhyAna do prakArakA hai, usameMse apramattaguNasthAnameM mukhya gaura caturtha paMcama va chaThe guNasthAna meM aupacArikadharmadhyAna hotA hai / gRhasthoM ke dAnapUjAdiko upacArase dharmadhyAna kahA gayA hai, kyoki gRhasthadharma meM dAnapUpAdikI mutyatA hai / kahA bhI hai- "tepAM dAnapUjAparvopavAsasamyaktva pratipAlanazIla vratarakSaNAdikaM gRhasthadharmaevopadiSTa bhavatIti bhAvArtha: / ye gRhasthApi santo manAgAtmabhAvanAsAsAdya vayaM dhyAnina eti te te jinadharmavirAdhakA mithyAdRSTayo jJAtavyaH // " 1. tayAnugAsana gloka 51 / 2. svAnuzAsana loka 47 / 3. bhagAyA 371 / 4. gAvA 2 ko TIkA /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 256 ] [ 225 ___gRhasthoMke dAna-pUjA, pUrvaupavAsa, samyaktvapratipAlana, zIlavatarakSaNAdi dharma kahA hai, jo gRhastha hote hue bhI kiMcit bhI AtmabhAvanAko prApta karake apane Apako dhyAnI kahate haiM ve jinadharmake virAdhaka mithyAdRSTi haiM / aura bhI kahA hai-- "jiNa-sAhuguNukkittANa-pasaMsaNA-viNaya-dANasaMpaNNA / -sIla-saMjamaradA dhammajjhANe muNeyavvA' / jinendra bhagavAna aura sAdhuke guNoMkA kIrtana karanA, prazaMsA karanA, vinaya karanA, dAnasampannatA, zruta-zIla va saMyamameM ta honA ityAdi kArya dharmadhyAnameM hote haiM, aisA jAnanA cAhie / ataH gRhasthake aupacArika dharmadhyAna kahA gayA hai| yadyapi gAthA 256 meM prathama va dvitIyazukladhyAnakA hI kathana kiyA gayA hai, kintu yaha kathana tRtIya va caturthazukladhyAnakI sUcanArtha hai / ataH tRtIya va caturtha zukladhyAnakA kathana karate haiM sUkSma kriyApratipAti nAmaka tRtIyazukladhyAna hai / kriyAkA artha yoga hai, jo dhyAna patanazIla ho vaha pratipAtI kahalAtA hai aura usakA pratipakSa apratipAtI kahalAtA hai / jisameM kriyA arthAt yoga sUkSma hotA hai vaha sUkSmakriyA kahA jAtA hai| sUkSmakriya hokara jo apratipAtI hotA hai vaha sUkSmakriyApratipAtidhyAna kahalAtA hai| yahI kevalajJAna ke dvArA zrutajJAnakA abhAva ho jAtA hai isalie yaha dhyAna avitarka hai / arthAntara vyaMjana-yogakI saMkrAntikA abhAva honese avIcAra hai| zaMkA-tRtIyazukladhyAnameM artha-vyaJjana va yogakI saMkrAntikA abhAva kaise hai ? samAdhAna--inake avalambana binA hI yugapat trikAlagocara azeSapadArthoMkA jJAna hotA hai isalie isa dhyAnameM inakI saMkrAntike abhAvakA jJAna hotA hai| "avidakkamavIcAraM suhamakiriyabaMdhaNaM tadiyasukkaM / suhamamhi kAyajoge bhaNidaM ta savvabhAvagadaM / 1. dhavala pu0 13 pRSTha 76 gAthA 55 / 2. dhavala pu0 13 pRSTha 83 /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [gAthA 256 226] suhamamhi kAyajoge vaTTato kevalI tadiyasukkaM / jjhAyadi Niru bhidu jo suhuma taM kAyajogaM pi' // " tRtIya zukladhyAna avitarka-avIcAra aura sUkSmakriyAse sambandha rakhanevAlA hotA hai, kyoki kAyayogake sUkSma honepara sarvabhAvagata yaha dhyAna kahA gayA hai| jo kevalojina sUkSmakAyayogame vidyamAna hote haiM, ve tRtIyazukladhyAnakA dhyAna karate haiM aura usa sUkSmakAyayogakA bhI nirodha karane ke lie usakA dhyAna karate haiM / zaMkA-yoganirodha kise kahate haiM ? samAdhAna-yogake vinAzako yoganirodha kahate haiN| antarmuhUrtakAlataka kRSTigata yogavAle arthAt sUkSmakAyayogavAle hote haiM tathA usIkAlame sUkSmakriyApratipAti dhyAnako dhyAte haiM / antimasamayameM kRSTiyoMke asaMkhyAtabahabhAgakA nAza hotA hai| . . . . . zaMkA-kevalIjinake sUkSmakriyApratipAtidhyAna nahIM banatA, kyoMki kevalIjina azeSadravya aura unakI paryAyoMko - viSaya karate haiM, apane sampUrNakAlameM ekarUpa rahate haiM bora indriyajJAnase rahita haiM ataeva unakA ekavastu meM manakA-nirodha karanA upalamya nahI hai tathA manakA nirodha kiye binA dhyAna honA sambhava nahIM hai, kyoMki anyatra vaisA dekhA nahI jAtA ? samAdhAna-yaha koI doSa nahIM hai, kyoki prakRta meM "ekavastumai cintAkA nirodha karanA dhyAna hai," yadi aisA grahaNa kiyA jAtA to ukta doSa AtA, kintu yahAM ainA grahaNa nahI hai / yahAM to upacArase yogakA artha cintA hai aura usakA ekAgrarUpase nirova arthAt vinAza jisadhyAname kiyA jAtA hai vaha dhyAna hai, aisA yahAM grahaNa karatA cAhie / ataH yahA pUrvokta dopa sambhava nahIM hai| "toyamiva gAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vaa| panihAdikameNa tahA jogajalaM jjhAraNa jalaNeNa' / / " .. bhagatI mArAyanA gAyA 1886-87 / 2. "ko joganiroho ? jogaviNAso" (30 pu0 13 pRSTha 84) . 5yata pu0 13 pRSTha 86 gAthA 74 /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 256 ] [ 227 jisaprakAra nAlI dvArA jalakA kramazaH abhAva hotA hai yA tape hue lohapAtra meM sthita jalakA kramaza: abhAva hotA hai usIprakAra dhyAnarUpI agnike dvArA yogarUpI jalakA kramazaH nAza hotA hai / ukta ca - kSapaNAsAra "jaha savvasarIragadaM maMtaraNa visaM Nirubhae DaMke / tatto puNo'varigajjadi pahANajbharamaMta joena || taha bAdarataNuviSayaM jogavisa jjhANamaMtabalajutto | aNubhAvaharu bhadi avaNedi tado vi jiNavejjo' / " jisaprakAra maMtra ke dvArA sarvazarIra meM vyApta viSakA DaMkake sthAna meM nirodha karate haiM aura pradhAna kSaraNa karanevAle maMtra ke balase use punaH nikAlate haiM usIprakAra dhyAnarUpI mantrake balase yukta sayogakevalI jinarUpI vaidya bAdarazarIra viSayaka yogaviSako pahale rokatA hai aura isake bAda use nikAla detA hai / caturtha zukladhyAnakA kathana isaprakAra hai - jisameM kriyA arthAt yoga samyakprakAra se ucchinna ho gayA hai vaha samucchinnakriya kahalAtA hai / samucchinnakriya hokara jo pratipAti hai vaha samucchinna kriyApratipAtidhyAna hai | yaha zrutajJAnase rahita honeke kAraNa avitarka hai, jIvapradezo ke parispandakA abhAva honese avIcAra hai yA artha- vyaJjana- yogakI saMkrAntikA abhAva honese avIcAra hai / "avidakkamavIcAraM aNiyaTTI akiriyaM ca selesi / jbhANaM NiruddhajogaM apacchimaM uttamaM sukkaM // " antima uttama zukladhyAna vitarkarahita, vIcArarahita hai, anivRtti hai, kriyArahita hai, zailezI avasthAko prApta hai aura yogarahita hai / yogakA nirodha honepara zeSakarmokI sthiti Ayukarmake samAna antarmuhUrta hotI hai, tadanantarasamaya meM zailezI avasthAko prApta hotA hai aura samucchinnakriya anivRtti zukladhyAnako dhyAtA hai | 1. dhavala pu0 13 pRSTha 87 gAthA 75-76 / 2. dhavala pu0 13 pRSTha 87 gAthA 77 /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaparaNAsAra 228] [gAthA 256 zaDDA-yahAM dhyAnasaMjJA kisa kAraNase dI gaI hai / samAdhAna-ekAgrarUpase jIvake cintAkA nirodha arthAt parispandakA abhAva honA hI dhyAna hai / isadRSTise yahAM dhyAnasaMjJA dI gaI hai| zaGkA-isa dhyAnakA kyA phala hai ? samAdhAna--aghAticatuSkakA vinAza karanA isa dhyAnakA phala hai tathA yogakA nirodha karanA tRtIyazukladhyAnakA phala hai / zailezI avasthAkA kAla kSINa honepara sarvakarmose mukta huA yaha jIva ekasamayameM siddhiko prApta hotA hai / kahA bhI hai-- "jogaviNAsaM kiccA kamma caukkassa khvnnkrnnhuuN| jaM jhAyadi ajogijiNo NikiriyaM taM cautthaM y||" yogakA abhAva karake ayogakevalobhagavAn cAra aghAtiyA koko naSTa karaneke lie jo dhyAna karate haiM vaha caturtha vyuparatakriyAnivRtti nAmaka zukladhyAna hai, isakA dUsarA nAma samucchinnakriyA apratipAti bhI hai / isake dvArA vedanIya, nAma, gotra aura Ayu ina cAra aghAtiyAkarmoMkA kSaya hotA hai| 14veM guNasthAnavAle ayogijina isadhyAnake svAmI haiN| zaMkA-dhyAna mavasahita jIvoke hotA hai, kevalIke mana nahI hai ataH vahAM dhyAna nahI hai ? samAdhAna-dhyAnake phalasvarUpa karma nirjarAko dekhakara kevalIke upacArase dhyAna kahA gayA hai| athavA yadyapi yahAM sanakA vyApAra vahI hai tathApi pUrvavRttikI apekSA upacArase dhyAna kahA gayA hai / punarapi kahA hai jhANaM sajoikevali jaha taha ajoi raNatthi paramatthe / uvayAreNa pauttaM bhUyattha Naya vivakkhA ya // 1. dhavala pu0 13 pRSTha 87-88 / 2. svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 487 /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 260 kSapaNAsAra [ 229 jhANaM taha jhAyAro jheyaviyappA ya hoti mnnshie| taM Natthi kevali duge tamhA jhANaM raNa sabhavadi' // " dhyAna, dhyAtA, dhyeya aura vikalpa ye saba manasahita jIvoke hote haiM, parantu vaha mana sayoga va ayogakevalIke nahIM hai ataH inake dhyAna sambhava nahI hai / jisaprakAra sayogake valIke dhyAna nahIM hai usIprakAra ayogakevaloke dhyAna nahIM hai, inake bhUtapUrvanayako apekSA aupacArikadhyAna mAnA jAtA hai / tathApi ukta-- "yadyatra mAnaso vyApAro nAsti tathApyupacArakriyayA dhyAnamityupacaryate / pUrvavRttimapekSya ghRtaghaTavat / yathA ghaTaH pUrva ghatena bhRtaH pazcAt riktaH kRtaH ghRtaghaTa AnIyatAmityucyate tathA pUrva mAnasavyApAratvAt // " yadyapi yahAM manakA vyApAra nahI hai tathApi pUrvavRttikI apekSA upacArase dhyAda kahA gayA hai| jaise ghaTameM pahale gho bharA huA thA pazcAt vaha rikta ho gayA phira bho vaha ghIkA ghaTa kahalAtA hai| pahale manakA vyApAra thA, kevalI honepara manakA vyApAra naho rahA tathApi bhUtapUrva nayase dhyAnakA upacAra kiyA jAtA hai / aura bhI kahA hai-- "niravazeSa nirastajJAnAvaraNe yugapat sakalapadArthAvabhAsi kevalajJAtAtizaye cintA nirodhAbhAve'pi tatphalakarmaniharaNaphalApekSayA dhyAnopacAravat / " samastajJAnAvaraNake nAza ho jAnepara yugapat samastapadArthoM ke rahasyako prakAzita karanevAle kevalajJAnakA atizaya honepara cintAnirodhakA abhAva honepara bhI karmoM ke nAzarUpa usake phalakI apekSA dhyAnakA upacAra kiyA jAtA hai| so me tihuNamahido siddho buddho NiraMjaNo Nicco / disadu varaNANadaMsaNacarittasuddhi samAhiM c||260||651|| artha-tInalokase pUjita, buddha, niraMjana, nitya aise siddhabhagavAna mujhe utkRSTa jJAna-darzana va cAritrakI zuddhi tathA samAdhi deve / 1. bhAvasaMgraha gA0 682-83 / 2. svAmikArtikeyAnuprekSA gA0 487 ko TokA pRSTha 385 / 3. sarvArthasiddhi a. 6 sUtra 11 /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 ] kSapaNAsAra [ gAthA 260 vizeSArtha-paMca laghuakSara (a i u R la) ke uccAraNameM jitanA kAla lagatA hai utane kAlapramANavAle ayogake valI nAmaka 14veM guNasthAnako adha:sthitigalanake dvArA vyatItakarake samastakoM ke pUrNarUpase kSaya hojAne ke kAraNa niraMjana hai / anantajJAna va anantadarzana parAkASThAko prApta ho jAnese buddha haiM, avikala AtmasvarUpakI upalabdhi ho jAnese nitya, avinAzI arthAt AtmasvarUpase calAyamAna honevAle nahI haiM / samasta puruSArtha siddha ho jAnese siddha haiM, tInalokake zikharapara virAjamAna ho jAnese tInalok se pUjita haiM athavA unakA dhyAna karane se bhavyajIvoMko mokSakI siddhi ho jAtI hai isalie bhI ve siddhabhagavAn pUjita haiN| caramazarIrase kiMcit nyUna AkAravAle mUrtika (karma-nokarmase rahita hone ke kAraNa) siddha bhagavAn mujhe kSAyikajJAna-darzana-cAritra tathA samAdhi (vItarAgatA) deve| jaise dIpakakA bujhanA pradIpakA nirvANa hai usIprakAra AtmAkI skandhasantAna kA uccheda honese abhAvamAtra nirvANakI kalpanA bauddha karatA hai| abhAvalakSaNavAle nirvANakA virodha karaneke lie sarvapuruSArthakI siddhise siddha tathA jJAna va darzanako parAkASThAko prApta ho gaye aisA kahA gayA hai / jJAnIjana svanAzake lie puruSArtha nahIM karate, vintu apUrvalAbhake lie puruSArtha karate haiN| naiyAyika kahatA hai ki vuddhi, sukha, du.kha, icchA, dveSa, prayatna, dharma, adharma aura saMskAra, ina nava AtmaguNoke nAzase nirvANakI kalpanA karate haiM, kintu yaha kalpanA ucita nahIM hai, kyoMki guNoMke abhAvase guNo AtmAkA bhI abhAva ho jaavegaa| ataH uparyukta puruSArthasiddhi va paramakASThAko prApta jJAna-darzana vizeSaNa die gae haiN| isIprakAra gadheke sIgake samAna muktAvasthA meM mAtmAkA abhAva mAnanevAlokA tathA kArya-kAraNasambandhase rahita bahuta sote hue puruSa ke samAna AtmAke avyakta caitanya mAnane vAlokA virodha ho jAtA hai| ata: hamAre siddhAntame svAtmopalabdhi hI nirvANa (siddhi) hai, yaha siddha ho jAtA hai| 45 1. upavana mUla pRSTa 1963-64 /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'aha khavaNAhiyAra -- cUliyA darzanamoha aura cAritramoha karmaprakRtiyoMkI kSapaNAvidhi pUrvameM kahI gaI usakA upasaMhAra karate hue Age 11 gAthAomeM cUlikArUpa vyAkhyAna kiyA jAtA hai-- aNa miccha missa samma aTuNacusitthivedachakkaM ca / puveda ca khavedi hu kohAdIe ca saMjalaNe // 1 // artha-anantAnubandhI, mithyAtva, samyagmithyAtva, samyaktvaprakRti, pAThakaSAya, napusakaveda, strIveda, chaha vokaSAya, puruSaveda aura tatpazcAt krodhAdi cAra sajvalavakaSAyakA kSaya karatA hai| vizeSArtha-'aNa' arthAt cAra anantAnubandhI kaSAyakA visaMyojana kriyAke dvArA sarvaprathama nAza karatA hai / 'miccha' darzanamohakI kSapaNAke ke lie Arur3ha huA pUrvameM mithyAtvakA kSaya karatA hai / 'missa' usake pazcAt samyagmithyAtvakA kSaya karatA hai| 'samma' usake pazcAt samyaktvaprakRtikA kSaya karake kSAyikasamyagdRSTi ho jAtA hai| 'a' apane yogyaguNasthAnameM sapta prakRtiyokA kSaya karake pazcAt kSapakazreNI para ArUr3ha hotA huA anivRttikaraNaguNasthAnameM antarakaraNase pUrva ATha kaSAyokA kSaya 1. jayadhavala mUla pRSTha 2272 / "cUlikA vizeSa vyAkhyAnam athavA uktAnuktanyAkhyAnam, uktA nuktasaMkIrNavyAkhyAnam / " (va0 dra0 saM0 kSepaka gAthA 1-2 kI TIkA antame) 'sutta mUidatya payAsaNaM cUliyA nnaam|" (dhavala pu0 10 pRSTha 365) "kAla vihANeNa sUcidatyANa vivaraNa cuuliyaa| jAe attha parUvaraNAe kadAe puvaparUvidatyammi sisANaM Niccho uppajjadi sA caliyA tti bhariNadaM hodi / " (dhavala pu0 11 pRSTha 140) / "ekkArasa agimogaddArenu naidatthassa visesiyUNa parUvaNA cliyaa|" (dha0 pu0 7 pRSTha 575) / vizeSa vyAkhyAna nayavA uktAnukta vyAkhyAna cUlikA hai / sUtra sUcita arbhake prakAzita karanekA nAma likA hai| bhUcita arthakA vizeSa varNana karanA cUlikA hai| jisa martha prarUpaNAke kiye jAnepara pUrva meM pariNata padArthaka viSayame ziSyako nizcaya utpanna ho vaha cUlikA hai|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232] kSapaNAsAracUlikA [ gAthA 2-3 pharatA hai / isIprakAra (antarakaraNake pazcAt) gAthAnusAra kramase napuMsakaveda, strIveda, chaha nokaSAya (hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA), puruSavedakA kSaya karatA hai / avedI hokara saMjvalanakrodha, saMjvalanamAna aura saMjvalanamAyAkA kramase kSaya karake sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM saMjvalana lobhakA kSaya karatA hai / isaprakAra prathamagAthAmeM cAra anantAnubandhIkaSAya aura darzanamohakI tInaprakRtiyoke kSayase kSAyikasamyaktvakI utpatti batAkara cAritramohakI nava nokaSAya va cArasaMjvalana kaSAyoke kSayakA krama batalAkara aba dUsarI gAthAmeM kSaya honevAlI solaha prakRtiyoke nAma kahate haiM 'aha thINagiddhikammaM NihANiddA ya payalapayalA ya / aha Niraya tiriyaNAmA khINA saMchohaNAdIsa // 2 // artha-styAnagRddhi, nidrA-nidrA, pracalA-pracalA, narakagati-tiryaJcagati aura sahacarI nAmakarmako prakRtiyokA anya prakRtiyomeM saMkramaNa karake nAza karatA hai / vizeSArtha-antarakaraNa karatese pUrva kSapakazreNI para ArUr3ha huA manuSya prathama ATha madhyavartI kaSAya (apratyAkhyAnAvaraNa 4, pratyAkhyAnAvaraNa 4) kA kSaya karatA hai usake pazcAt darzanAvaraNakarmakI tIna prakRtiyAM (styAnagRddhi, nidrAnidrA aura pracalApracalA) tathA nAmakarmakI 13 prakRtiyAM-varakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, ekendriyajAti, dvIndriyajAti, trIndriyajAti, caturindriyajAti, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma va sAdhAraNa isaprakAra (3+13) ina solaha prakRtiyoMmeM saMkramaNa karake inakA kSaya karatA hai| antarakaraNa karaneke pazcAt mohanIyakarmakA AnupUrvIsaMkramaNa hotA hai usIko tIna gAthAome kahate haiM savvasta mohaNIyassa ANupuvI ya saMkamo hoi / lohakasAe NiyamA asaMkamo hoi boddhavvo // 3 // 2. jayadhavala mUla pRSTha 2272-73 / 1. jayaghavala mUla pRSTha 2273, ka0 pA0 sutta gA0 128 pRSTha 756 /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 4-5 1 kSapaNAsAracUlikA [ 233 saMchuhadi purilavede itthIvedaM NabuMsayaM cetra / satteva NokasAe NiyamA koha riha saMchuhadi // 4 // kohassa chuhai mANe mANaM mAyAe riNayamalA chuhi| mAyaM ca chuhAi lohe paDilomo saMkamo Nasthi // 5 // ' artha-antarakaraNa karaneke pazcAt dvitIyasamayase sarva mohanIyakarmakA AtupUrvIsakramaNa hotA hai / lobhakaSAyakA niyamase asakrAmaka hotA hai aisA jAnanA caahie| strIveda aura nasakavedake dravyako puruSavedameM saMkramita karatA hai| sAta (puruSaveda va chaha nokaSAya) nokaSAyake dravyako niyamase krodhame sakramita karatA hai / krodhake dravyako mAnameM, mAnake dravyako mAyA meM aura mAyAke dravyako lobhameM saMkramita karatA hai / pratiloma saMkramaNa nahI hotaa| vizeSArtha- cAritramohanIyakarma nava nokaSAya aura tIna saMjvalanakapAyakA svamukhakSaya nahI paramukhakSaya hotA hai / arthAt inake dravyakA paraprakRtirUpa sakramaNa hokara inakA kSaya hotA hai| vaha para prakRtirUpa saMkramaNa AnupUrvIrUpase hotA hai pratiloma (pazcAdAnupUrvI) vidhise nahI hotaa| sabase antameM lobhakaSAyake pazcAt koI kaSAya nahI hai jisameM lobhakaSAyakA dravya saMkramita ho sake / ataH lobhakaSAyakA sakramaNa nahIM hotA, isakA svamukhase kSaya hotA hai / sarvaprathama nasakavedakA kSaya hotA hai| isake pazcAt strIvedakA kSaya hotA hai / strIvedakA bandha nahI hotA, puruSavedakA bandha hotA hai / ataH napusakaveda va strIvedake dravyakA sakramaNa puruSavedame hotA hai| puruSaveda aura chaha nokapAya ina sAtake purAtanadravyakA krodhakaSAyame sakramaNa hokara kSaya hotA hai / krodha-mAna-mAyA-lobha aisA krama hai / saMjvalana krodhake dravya kA saMjvalanamAna kaSAyameM saMkramaNa hokara saMjvalana koghakA kSaya hotA hai / sajvalanamAnake dravyakA sajvalanamAyAme saMkramaNa hokara kSaya hotA hai aura saMjvalana mAyAke dravyakA saMjvalanalobhame saMkramaNa hokara kSaya hotA hai| antarakaraNa karaneke pazcAt pratiloma (pazcAdAnupUrvI) saMkramaNa nahI hotA arthAt lobhakA 1. jayaghavala mUla pRSTha 2273 gA0 136-138-136 / ka. pA. sutta pRSTa 764.65 gA0 136. 138-136 /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234] kSapaNAsAracUlikA [gAthA 6-7 saMkramaNa mAyA, mAna, krodha meM athavA mAyAkA sakramaNa krodha-mAnameM yA mAnakA saMkramaNa krodha nahIM hotA hai / bandhaprakRti meM hI sakramaNa hotA hai 'jo jamhi saMchuhaMto NiyamA baMdhamhi hoI saMchuhaNA / baMdheNa hINadarage ahie vA saMkamo Nasthi // 6 // artha-jo jIva jisaprakRtikA sakramaNa karatA hai vaha niyamase badhyamAna prakRti meM saMkramaNa karatA hai / jisa sthitiko bAMdhatA hai usake sadRzasthitimeM athavA usase hona sthitimeM sakramaNa karatA hai, kintu adhika sthitime saMkramaNa nahIM krtaa| vizeSArtha-isa gAthAmeM badhyamAna prakRtiyomeM sakramaNa kiye jAnevAlI badhyamAna yA abadhyamAna prakRtiyokA kisaprakAra saMkramaNa hotA hai, yaha batalAyA gayA hai| kSapakazreNI meM jo jIva jisa vivakSita prakRtike karmapradezoko utkIrNakara jisa prakRti meM saMkramaNa karatA hai niyamase bandhasadRzame sakrAnta karatA hai / yahAM para 'bandha' se sAmpratikabandhakI agnasthitikA grahaNa hotA hai, kyoki sthitibandhake prati usakI hI pradhAnatA hai / arthAt isasamaya baMdhanevAlI prakRti kI jo sthiti hai usameM usake samAna pramANavAlI vivakSita sakramyamAna prakRti ke pradezAnako utkIrNakara saMkrAnta karatA hai / 'bandheNa hINadarage' isakA abhiprAya yaha hai ki bandhanevAlI agrasthitise ekasamayAdi kama adhastana bandhasthitiyome bhI jo AbAdhAkAlase bAhara sthita hai, adhastana pradezAgrako svasthAna yA parasthAname utkIrNakara saMkramaNa karatA hai, kintu vartamAna meM bandhanevAlI sthitise uparima sattvasthitiyoM meM utkarSaNa sakramaNa nahI hotA hai| yaha 'ahie vA sakamo Natthi' kA artha hai / AbAdhAkAlakA para prakRtirUpa saMkramaNa samasthitime pravRtta hotA hai| kSapakauNimeM badhyamAna aura abadhyamAna prakRtiyoko yathAsambhava sakramaNa karatA huA badhyamAna prakRtiyoke pratyagrabandhasthitise adhastana aura uparitana sthitiyomeM se samasthitimeM sakramaNa karatA hai / 'baMdheNa hoi udo ahiya udaeNa saMkamo ahio / guNaseDi aNataguNA boddhavyo hoi aNubhAgo // 7 / / 1. jayadhavala mUla pRSTha 2273, ka0 pA0 sutta pRSTha 765 gA0 140 / 2. jayadhavala mUla pRSTha 1986-60 / 3. jayadhavala mUla pRSTha 2274; ka. pA0 sutta pRSTha 766 gA0 144 /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 8-6] kSapaNAsAracUlikA [235 'baMdheNa hoi udao ahio udaeNa saMkamo ahio| guNaseDhi asaMkhejjA ya padesaggeNa boddhavvA // 8 // udazroya aNaMtaguNo saMpahi baMdheNa hoi aNubhAgo / se kAle udayAdo saMpahi baMdho aNaMtaguNo // 6 // artha-bandhase adhika udaya hotA hai aura udayase adhika saMkramaNa hotA hai| isaprakAra anubhAgake viSaya meM anantaguNita guNazreNi jAnanA caahie| baMdhase adhika udaya hotA hai aura udayase adhika saMkramaNa hotA hai / isaprakAra pradezake viSayameM asaMkhyAtaguNazreNI jAnanA cAhie / anubhAgaviSayaka sAmpratikabandha anantaguNA hotA hai / vizeSArtha-gAthA naM. 7 meM anubhAgakI apekSA, bandha, udaya va saMkramaNakA alpabahutva kahA gayA hai| anubhAgako apekSA bandha alpa hai, kyoMki yahAMpara tatkAla honevAle bandhako vivakSA hai / bandhase udaya anantaguNA hai, kyoMki vaha cirantana sattvake anubhAgarUpa hai / udayase sakramaNa anantaguNA hai / isakA kAraNa yaha hai ki udayameM to anubhAgasattva anantaguNAhIna hokara prAtA hai. kintu paraprakRtirUpa saMkramaNa to cirantanasattvakA tadavasthArUpase hotA hai / yaha alpabahutva ghAtiyAkarmoM kI apekSAse kahA gayA hai / gAthA naM. 8 meM pradeza viSayaka alpabahutva batalAyA gayA hai / anivRttikaraNaguNasthAnake ukta sthalapara puruSaveda Adi jisa kisI bhI karmakA navakabandha samayaprabaddha pramANa hotA hai yaha pradezoMko apekSA udayAdise alpa hai| bandhase pradezodaya asakhyAtaguNA hai, kyoMki Ayukarmake atirikta anyakarmoMkA udaya guNazreNI gopucchAke mAhAtmyase samayaprabaddhase asakhyAtaguNA ho jAtA hai| udayarUpa pradezoMse saMkramaNarUpa pradeza bhI asaMkhyAtaguNe hote haiM / isakA kAraNa yaha hai ki jinakarmokA guNasaMkramaNa hotA hai una karmo kA guNasaMkramaNa dravya aura jinakA adhaHpravRtta saMkramaNa hotA hai unakA adhaHpravRttasaMkramaNa dravya asaMkhyAta samayaprabaddhapramANa honese udayakI apekSA asaMkhyAtaguNA ho jAtA hai| 1. jayadhavala mUla pRSTha 2274 va dha0 pu0 6 pRSTha 362 gA. 27, ka. pA. sutta pRSTha 770 gA. 145 / 2 ka0 pA* sutta pRSTha 766 / 3. ka. pA0 sutta pRSTha 766 /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAracUlikA [ gAthA 10-11 gAthA hameM jisa anubhAga- alpabahutvakA kathana pUrvAnupUrvI krama se kiyA hai cUrNi - sUtrakArane usako pazcAtAnupUrvI kramase kahA hai / cUrNisUtro me kathana isaprakAra haivivakSitasamayake anantarakAlame honevAlA anubhAgabandha alpa hai / isa anubhAgabandhase usI samaya honevAlA udaya anantaguNA hai, isakA kAraNa gAthA na0 7 meM kahA gayA hai / isake anantara samayavartI anubhAgodaya se vivakSita samaya meM anubhAgabandha anantaguNA hai, kyoki pratisamaya anantaguNI bar3hanevAlI vizuddhi ke mAhAtmyase vivakSita samayakI vizuddhi se anantarasamayakI vizuddhi anantaguNI hotI hai / isalie pUrva- pUrva samayake udayase uttarottara samayakA bandha bhI anantaguNA hIna hotA hai athavA uttarottara samayake udaya se pUrva pUrva samayakA bandha anantaguNA hotA hai yaha saba vizuddhikA sAhAtmya hai' / mohanIyakarmake atirikta anivRttikaraNaguNasthAnake antasamaya meM zeSa karmokA sthitibandha -- 236 ] ra bAdarAge gAmA- godANi vedaraNIyaM ca / vasaMta baMdhadi divasarato ya jaM sese // 10 // artha - bAdarasAmparAyake caramasamaya meM nAma - gotra vedanIya ina tIna aghAtiyA - karmo kA sthitibandha antaH varSapramANa aura zeSa tIna ghAtiyA karmokA sthitibandha anta:divasa pramANa hotA hai / vizeSArtha - caramasamayavartI bAdarasAmparAyake nAma, gotra va vedanIyakarmo kA sthitibandha kuchakama eka varSa pramANa hotA hai aura tIna ghAtiyA karmo kA pRthaktvamuhUrtapramANa sthitibandha antaHvarSapramANa aura tIna ghAtiyA karmo kA pRthaktvamuhUrta pramANa sthitibandha hotA hai, kintu mohanIyakarmakA antarmuhUrtamAtra hotA hai / 1 2 * jaM cAtri saMkuhaMto kharedi kihiM prabaMdhago tisse | sukumhi saMparAe abaMdhago baMdha giyarANaM // 11 // ka0 pA0 sutta pRSTha 770 / ka0 pA0 sutta pRSTha 874 gA0 206 va pRSTha 666 gA0 10, ja. dha. mUla pRSTha 2221 va 2274 // jayadhavala mUla pRSTha 2222 3 4. ka0 pA0 sutta pRSTha 881 gA0 217 va pRSTha 666 gA0 11; ja. gha mUla pR0 2235 va 2274 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 12] kSapaNAsAracUlikA [ 237 artha-jisa kRSTiko bhI saMkramaNa karatA huA kSaya karatA hai usakA abandhaka hotA hai / sUkSmasAmparAyameM bhI abandhaka hotA hai, kintu itarakRSTiyoMke vedana va kSapaNAkAla meM unakA bandhaka hotA hai| vizeSArtha-do samayakama do prAvalipUrva navakabandhakRSTiyoM kA saMkramaNa karake kSaya karanevAlA usa avasthA meM una kRSTiyoMkA abandhaka hotA hai / sUkSmasAmparAya nAmaka 10veM guNasthAnameM sUkSmakRSTiyoMkA vedana karate hue bhI unakA abandhaka hotA hai, kyoMki vahAMpara bandhazaktikA abhAva hai| bAdarasAmparAyaguNasthAnameM kSaya honevAlI kRSTiyoMke vedakakAlame kRSTiyoMkA bAdhaka hotA hai| arthAt jisa jisa kRSTikA kSaya karatA niyamase usakA bandhaka hotA hai, kintu do samayakama do Avalibaddha kRSTi yoke kSapaNAkAlameM sUkSmasAmparAyika kRSTiyoMke kSapaNAkAlameM unakA bandha nahIM krtaa| ina gyAraha gAthAoM dvArA sUkSmasAmparAyaparyanta cAritramohakI kSapaNAvidhi cUlikArUpase kahI gaI / kucha gAthA pUrvamai kahI jA cukI haiM, kintu punarukta doSa nahI AtA' / 'jAva Na chadumatthAdo tiraha ghAdINa vedago hoi / aha'NaMtareNa khaiyA savvaNhu savvada risI ya // 12 // artha-jabataka kSINakaSAyavItarAgasaMyatachadmastha avasthAse nahIM nikalatA tabataka vaha tInaghAtiyAkarmoMkA vedaka hotA hai| isake pazcAt anantara samayameM tInaghAtiyAkokA kSaya karake sarvajJa aura sarvadarzI ho jAtA hai / vizeSArtha-jabataka chadmastha paryAyako niSkrAnta nahI karatA tabataka jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyAkarmoMkA niyamase vedana karatA hai, anyathA chadmasthabhAva utpanna nahI hoMge / anantara samaya meM dvitIya zukladhyAnarUpI agnike dvArA samasta ghAtiyA karmarUpI gahana banako dagdha karake chadmastha paryAyase niSkrAnta hokara kSAyikalabdhiko prApta kara [kSAyikajJAna darzana-samyaktva-cAritra dAna-lAbha-bhoga upabhoga aura vIrya ina 8 kSAyika bhAvoko prAptakara] sarvajJa aura sarvadarzI hote hue vihAra karate haiN| 2 gAthAoke samApta honepara cAritramohakSapaNA cUlikA sampUrNa hotI hai| paSTha 2235 / 2274 / '75 /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238] kSapaNasAracUlikA [ gAthA 261-262 noTa--uparyukta 12 gAthAoMkA granthAntara (jayadhavala mUla) se kSapaNAdhikArakI cUlikAkA kathana hindI TIkAkArane uddhR ta kiyA hai / isake anantara AcArya vemicandrasiddhAntacakravartI dvArA kSapaNAsArakA upasaMhAra karate hue antima maMgala do gAthAoM dvArA kiyA gayA hai / usIko kahate haiM-- vIriMdaNaMdivaccheNappasudeNabhayaNaM disisseNa / dasaNacarittaladdhI susUyidANemicaMdeNa // 261 // 652 // artha-isaprakAra vIranandi aura indranandiAcAryake datsa tathA abhayanandiAcArya ke ziSya mujha alpajJa nemicandrane darzana va cAritralabdhiko bhale prakArase kahA hai| aba prAcArya gurunamaskAra purassara antimamaGgala karate haiM-- jasla ya pAyapasAeNaNaMtasaMsArajalahimuttieNoM / vIriMdaNaMdivacchoNamAmi taM abhayaNaMdiguru // 262 / / 653 // artha-vIranandi aura indranandi AcAryakA vatsa maiM nemicandraAcArya jinake caraNaprasAdase anantasaMsArasamudrase pAra huA una abhayanandinAmaka guruko namaskAra karatA huuN|
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi-patra kSapaNAsAra pRSTha paMkti 1 11 prazuddha khamaNAe asakhyAtavA bhAga mAtra caturthAMgika dezAmarsaka dumvara ho jAtI hai / yahA para sakrAmaNa karmoM kA anubhAgakANDaka ghAta khavaraNAe sakhyAtavA~ bhAga mAtra catu sthAnika dezAmarzaka duHsvara ho jAtI hai, kyoki inakA udaya pramattasayata guNasthAna taka pAyA jAtA hai| yahA~ para sakramaNa karmoM kA sthitighAta hone para sthiti sthAna kauna sA raha jAtA hai arthAt sthitikANDaka hone para kitanI sthiti zeSa raha jAtI hai ? anubhAga me pravartamAna karmoM kA anubhAgakANDakaghAta palya ke sakhyAtaveM bhAga anantara samaya provvaTTaNA 17veM niSeka taka 668 667 apakarSita pradezAgra kA dUsare sakramaNa tathA udIraNA ke liye jAte hai, kucha kA apakarSaNa (5) utkarSaNa sambandhI ariNayaTTissa ThidikhaDayaM C -U mr 14 15 22 2 palya ke asakhyAtave bhAga antarasamaya provbaTTaNA 1veM nipeka taka 978 oo apakaSita pradezAgra dUsare sakramaNa ke liye jAte hai, apakarpaNa (5) utkarSa sambandhI ariNayaTTassa ThidikhaDapaM javataka ho jAtA usase asakhyAta guNA kahate hai aura vahI kahege sakhyAta guNA hai / punaH 26 15 15 44 34 10 34 11 35 13 huA hai ataH saMkhyAta guNA kahanA hai yA vahA~ kahanA cAhiye asakhyAta guNA hai / punaH
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti 37 11 azuddha sakramaNa hotA hai / isaprakAra sakramaNa hotA hai| aise hI dvitIyakANDaka kA sakramaNa hotA hai / aise krama se pRthaktva sthitikANDaka ke dvArA 8 kapAya ke dravya kA para prakRtirUpa sakramaNa hotA hai| isaprakAra prathama kANDakaghAta hotA hai / aise cakkhu prathamakANDakaghAta hokara 38 42 7-8 22 cakkhU kintu sthitibandha palyopama ke asakhyAtave bhAga pramANa hI hotA hai / isaprakAra anubhAga stoka hone se go kasAyAraNa uparitanavartI apakapita dravya ko niSiddha hai| paraprakRti samasthitisakrama prathamasthiti me apakarpaNa aura 43 44 17 21 424 45 24 46 24 47 16 asakhyAtaveM bhAga ko iti paattho| "pAuttakaraNa" iti pATho saca upayukto pratibhAti / (6) napu sakavedatA jaya ho jAtA hai| iti pATho pratibhAti / bhevarUpa liye sthiti hotA hai| anubhAga stoka va adhika hone se gokasAyAraNa uparitana utkarpita dravya ko niSiddha hai| paraprakRtisakrama prathamasthiti me apakarpaNa sakramaNa dvArA detA hai, udaya ko prApta sajvalano kI prathama sthiti me apakarpaNa aura sakhyAtaveM bhAga ko iti paatthH| "pAuttakaraNa" iti pATha., saca upayuktaH pratibhAti / napu sakavedakA kSaya ho jAtA hai| iti pAThaH pratibhAti / bhedarUpa liye anya sthiti hotA hai / 1 isI krama se arthAt pratisamaya ananta guriNata hIna krama se aprazasta prakRtiyo ke anubhAga kA bandha bhI hotA hai| vahI vahIM vivakSita samaya se karanI ADhatte 51 52 23 21 bh lh 56 56 56 58 7 6 11 11 vahI vahI vivakSita samaya me karanA pADatte
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti 60 61 61 63 63 66 71 71 71 73 75. 77 78 79 79 80 81 82 21 2 * 16 16 18 11 22 2 9 E 12 azuddha upapAdAnuccheda dhanupapAdAnuccheda 82 20 83 19 83 23 83 24 86 5 e isa navakasamayapravaddha kA apagatavedI kA sAtaparya paritAsaravAtasya kaphI zrAdi vagaMgA me nIce ke jaghanyaparItAnanta 17 4] se 7 isase pUrvasvako kA yu hIdi ghapuSyadivaggalAu pUrvasparthaka vargaNA pUrva - spardhaka vargaNAtrI ke karake jo pramANa pUrvarASToM ke zrIvAdicAra kANDakAraNa me eka bodha ho jAve jayaghavalA TIkAkAra dUsarI kapAya kA ****** ************* [100006500... bhAgahAra asakhyAtaguNA hai| ( 3 ) mubadehi hoNo anubhAga anubhAga 749 anubhAvasambandha zuddha utpAdAnuccheda zranutpAdAnuccheda edeNa urA navakasamayaprabaddha kA apagatavedI kI prasakhyAta hajAra varSa parItA sakhyAtave spardhaka kI zrAdi vargaNA me tadanantara nIce ke jaghanyaparItAnantayeM su devi yadimavaggaNAu pUrvaspardhaka kI sakalavAe pUrva spardhaka kI Adi vargaNA ke karake rUpAdhika karake jo pramANa pUrvaspardhaka ke sakala khaNDo ke krodhAdi cAro kANDapramANa meM kramazaH eka bodha ho jAve, etadarthaM jayadhavalA TIkAkAra dUsarI kapAya kI isase pUrvasparvako kI dhapekSA eka pradeza guNahAnisthAnAntara kA avahArakAla asakhyAtaguNA hai| kyoMki eka pradeza guNahAnisthAnAntara ke spardheko ko sthApita karake punaH uname se pUrva spardhako kA pramANa eka bAra apahRta karanA (ghaTAnA) cAhiye / aura eka avahArazalAkA sthApita karanI cAhiye isaprakAra punaH punaH apahRta karane para [ ghaTAte jAne para ] apakarSaNautkarSaNabhAgahAra se asakhyAtaguNA, patyopama kA asakhyAtadhA bhAga prApta hotA hai| isa kAraNa yaha zravahArakAla pUrvokta se zrasaMkhyAtaguNA hai, aisA nirdiSTa kiyA gayA hai| [ ja060 2032] mamudedi hoNo aNubhAga athavA rasassabadho yA "rasavadhoya" praNubhAga 794 anubhAgasambandhI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti azuddha 89 14 asakhyAtaveM bhAga guNI asakhyAtaveM bhAga guNita anantaguNI 89 16 sparghako kI saMkhyA sparghako ke vargaNAo kI sasyA 89 22 vargaNA kA sarvavargaNAno kA 89 22-23 pUrvasparSako ke anantaveM bhAga pramANa aba cU ki 84 25 jAtA hai| jAtA hai| 89 28 kyoki anubhAga khaNDa ke kyoki prathama anubhAgakhaNDa ke noTa--pRSTha 86 kI TippaNI 1-sakala apUrva spardhaka vargaNAe = eka guNahAni0 kI spardhaka sasyA eka sparSakagata ananta vargaNA asatyAta javaki sakalapUrva spardhaka= pUrva spardhaka savadhI nAnAguNahAnizalAkA eka guNahAni me spardhaka sakhyA yA eka spardhaka kI vagaNAe~ x anata eka guNahAni me spardhaka saMkhyA 1 [ja0 gha0 mUla pR0 2043 se ] yA sakala pUrva spardhaka=eka spardhaka gata anata vargaNA - ananta 4 ekaguNahAni me spardhaka sakhyA ava sUtra (1) se sUtra (1) me mAna spaSTatayA anantaguNA hone se yaha siddha hotA hai ki-sakala apUrva sparvaka vargaNAoM se pUrva spardhako kI sakhyA anantaguNI hai / iti siddham / anantaguNI vargaNAoM se mAyAspardhaka m anantaguNI unakI vargaNAoM se mAyA ke pUrva spardhaka 62 94 96 96 10 22 11 12 jayaghavala pu0 6 pRSTha 381 uparyukta sUtra se pradezAgna sakhyAta guNita hai| 66 1 prakAra krodha kapAya kI 100 23 atarAiNAma 100 27-26 arthAt.... (jayaghavala mUla pRSTha 2051) dhavala pu0 6 pRSTha 381 uparyukta kathana se pradezAgna sabase kama haiM / tRtIya sagraha kRSTi me vizeSa adhika haiM krodha kI tRtIya sagraha kRSTi se Upara usakI hI prathama sagraha kRSTi me pradezAgna sakhyAta guriNata hai / se krodha kaSAya kI atarAi NAma / arthAt svasthAna guNakAra kI "kRSTi-antara", aisI sazA hai tathA parasthAna guNakAro kI "sagraha kRSTi antara", aisI sajJA hai| (jayapavala mUla pR0 2050)
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha duguragA-duguNA karane para pRSTha paMkti prazuddha 104 maMSTi ke 10 vAra duguNA karane para nIce se tIsarI lAina 105 17 nikSiptamAna 105 20-23 ma vidhAna se............anya koI detA hugrA isaprakAra isa vidhAna se anantaropaniyA kI apekSA Upara sarvatra eka-eka vargaNA vizeSa pramANa hIna karate hae taba taka le jAnA cAhiye jaba taka ki samasta sagraha kRSTiyo kI antara kRSTiyo ko ullaghana karake sarvotkRSTa carama krodha kRSTi (yAnI krodha kI tRtIya sagraha kRSTi kI anta kRSTi) ko prApta ho jAya / kyoki isa adhvAna me anantara uttara kI anantara pUrva se anantabhAga hAni ko choDakara prakArAntaratA sabhava nahI hai| iti paatthH| 105 106 25 1 ti pATho paryAya asambhava hai| anantave bhAga pramANa hai aura 106 107 107 vizepa me hIna samasta dravya hai / 1 12 kRpTiyo ke nIce jAnanI / dRzyamAna me 18 ananta veM bhAga pramANa hai yahA hIna sakala dravya kA pramANa vizepa hai| 12 kRSTiyo me se pratyeka kI jaghanya kRSTi ke nIce jaannii| isaprakAra deya (dIyamAna) dravya me tebIsa sthAno me uSTrakUTa racanA hotI hai / dRzyamAna me prathama sagrahakRSTi kI jaghanyakRSTi se anantara dvitIyakRSTi me anantabhAga se hIna jAte haiM, apUrva tRtIya sagraha kRSTi me bhI 14 1066 109 110 111 112 113 113 114 17 10 20 7 14 15 14 prathamamagraha kRSTi me ananta bhAga se hIna jAte hai / apUrva tRtIyasagrahakRSTi ke nIce antara kRSTiyo me bhI carama kRSTi se bAraha sujjutto anubhavatA vedanA jAnanA ki ye sarvaniSeka tava saMjvalana ke carama kRSTiyo se bAraha sajutto bhogatA vedana karanA jAnanA / tathA avazeSa sarvaniSeka vahAM sajvalana ke
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha pakti 114 23-24 labdha me se eka bhAga 115 6 thA usako 116 6-7 uparitana kRSTi pramANa kA 116 16 dvitIyAdi adhastana 116 20 pramANa pazcAt 117 6 adhastana va uparitana anubhaya prAdi 118 16 vartamAna me uttara118 26 nIce kI kevala 116 1 saprati 116 23 udaya kRSTi me 120 2 anubhAga vAlI hai / isaprakAra labdha eka bhAga hai usako uparitana, kRSTi pramANa kA dvitIyAdi nicalI pramANa hai / pazcAt nicalI anubhaya kRSTi Adi vartamAna uttaranIce kI kRSTi kevala sAmpratika udaya kI utkRSTa kRSTi me anubhAga vAlI hai| usase dUsare samaya me bandha kI jaghanya kRSTi anantaguNe hIna anubhAga yukta hai / usase usI samaya me jaghanya udaya kRSTi anantaguNe hIna anu. bhAgayukta hai / isaprakAra dvitIya tRtIya sagraha kRSTi vedaka ke ghAta dravya se vyayadravya aura eka bhAga kA cadusuThANesu racI jAtI haiM, kyoki vadhyamAna dravya eka samayaprabaddha pramANa hai| sakramyamANa pradezAgna se asatyAtaguNI apUrvakRSTiyA racI jAtI haiM / kyoki [arthAt apakarSita samasta dravya] 120 5 124 16 125 7 126 22 127 10 dvitIyasagrahakRSTivedaka ke ghAtaka dravya se vyaya aura eka bhAga ke cadusaTTANesu racI jAtI haiM, kyoki jo 126 126 129 129 130 130 130 130 130 131 131 132 3 arthAt apakarpita samasta dravya 4 racI jAtI hai usase 11 'idarANAma' kRSTivedakakAla kI prathamasamaya me nirvartyamAna 14 caramakRSTi me nirvartita 14 jaghanya kRSTi ke prathama samaya me 20 usake Ane 7 pUrvakRSTi me se 15 arthAt prathama 19-21 prathama samaya me vinaSTa kRSTiyo se rahita zepa bacI huI kRSTiyo ke racI jAtI haiN| 'idarA kRSTivedakakAla me prathama samaya me usa pradezAgra ke dvArA nirvaya'mAna caramakRSTi ke jaghanya arthAt prathama kRSTi me usake Age pUrva sagrahakRSTi me se arthAt palyopama ke prathama dvitIya samaya me asakhyAta guNIhIna kRSTiyo kA nAza karatA hai / kyoki ghAte gaye anubhAga ke bAda zeSa rahe
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti 134 20 137 1 137 2 139 136 * 140 10 140 12 140 14 140 15 141 10 146 bug 149 150 151 153 1 154 14 154 18 157 15 155 15 15.5 22 1 prazuddha asakhyAtave bhAga kA ghAta karatA hai isalie dvitIya samaya me matakhyAta gukhIhIna kRSTiyo kA nAza karatA hai / isI prakAra prApta hote hai, jo ki prathama grahakRSTi vedakakAla ke vibhAga se kucha adhika hai| usa saMgrahakRSTi ko caramasamayavartI karatA hai, atisthApanA sahiyA avayava kRSTiyo ke dravya kA dvitIya kRSTi me kRSTiyo kA saMkhyAtaguNA caudaha guNA ho gayA / 1 prathamasthiti zeSa raha antara kRSTiyoM ke nIce veda karake apekSA asakhyAta vizeSa kRSTiyo kA (0) eka khaNDa dravya jaghanya bAdara jAtA tathA diyA jAtA hai / isase Age zuddha anubhAga ko naSTa karane me kAraNabhUta yahA kI vizuddhiyo kI usI prakAra se pravRtti hone kA niyama dekhA jAtA hai / isI prakAra artha- sUkSmasAmparAcikakRSTikAraka prApta hote hai| prathama sagraha kRSTi vedakakAla tribhAga se kucha adhika hai| / usa saMgrahakRSTi kI carama samaya me karatA hai / kintu pratisthApanA eka bhAga pramANa dravya diyA jAtA hai / eka bhAga pramANa dravya caDhe gaye adhvAna pramANa vizeSo se hona karake diyA jAtA hai / eka khaNDa dravya vizeSAdhika karake (cayAdhika karake) jaghanya bAdara jAtA hai tathA diyA jAtA hai| pUrvanirvartita kRSTi ko pratipadyamAna pradezAna kA asakhyAtavA bhAga hIna diyA jAtA hai / isase Age artha - lobha kI tRtIya saMgrahakRSTi se jo dravya sUkSma kRSTi rUpa pariNata huA vaha stoka hai / usase lobha kI dvitIya saha kRSTi se jo dravya lobha ko tRtIya saMgraha kRSTirUpa pariNata huA vaha satyAtaguNA hai| mahiyA zravayava kRSTiyo kA dhIra dravya kA dvitIya kR STa me saMkhyAtaguNA kRSTiyo kA x X caudaha guNA ho gayA / 1 ina antarakRSTiyo ke pradezAna kA bhI alpabahutva isI prakAra jAnanA cAhie / prathama zuddha sthiti meM samayAdhika dhAvatI kAla zeSa raha kRSTi antaro me vedana karake apekSA saMkhyAtaantara kRSTiyoM kA
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti 157 11 157 11 157 12 158 15 158 28 160 16 162 10 163 4 163 17 163 19 165 26 168 23 168 23. 168 24 166 15 170 13 170 14 170 18 171 3 172 172 173 23 24 3 176 4 177 178 1 zuddha 179 17 180 10 pratigrAhya ke alpabahutva ke anusAra arthAt pratigrAhya kA zralpabahutva karane vAle ke krodha kI hotA hai, ataH yahA~ para hI hotA hai tathA vAdarakRSTivedana ne zrAyAma bhI itanA hai / zradhika, kyoki zravarahiyA prasakhyAta guNahIna guNase di hodi visesAhiya aTTha vassaTThi tatprAyogya saMkhyAta guggA udIrNamAna saMkhyAtaveM bhAga ko udIrNamAna sthitikANDako ko deyamAna 11-12 kSINakaSAya guNasthAna ke Upara aura paDade Upara jo diyA jAtA hai, yaha dravya anantara sthiti me detA hai / (5) tatsmRtam jisa kAla me azvakarNakaraNa zuddha usase lobha kI dvitIya saMgrahakRSTi se jo dravya sUkSma kRSTirUpa pariNata huA vaha marayAta guggA hai / vizeSArtha - sUkSmasAmparAyika kRSTikAraka pratigraha ke mAhAtmya ke anusAra hI zrarthAt pratigRhyamANa kI pravRtti karane vAle ke jo pradepA ko ko hotA hai, kintu lobha ko prathama nagraha kRSTi ke dravya kA lobha kI dvitIya tRtIya saha kRSTi meM sakramaNa hotA hai ataH yahA para hI hotA thA, vaha bhI ruka gayA tathA vAdarakRSTivedana ke zrAyAma bhI sAmAnya se itanA hai / adhika hai, kyoki zravahariyA vizeSa ( caya) hona guDhIsa hodi, visesAhiyaM zraTThavassaTThidi tatprAyogya sasyAta udIyamAna asakhyAtaveM bhAga ko udIrNa sthitikANDako ke yathAkrama bIta jAne para carama sthitikANDaka ko Upara pahale ( purAtana ) jo diyA jAtA hai, yahA prathama niSeka me diyA gayA dravya zranantara sthiti me [ tRtIya parva kI prathama sthiti me ] detA hai / dIyamAna X padide tatsasmRtam jisa kAla me cAra kaSAyo kA azvakarNakararA
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 IS US arwww * seDhekka 189 mr m 160 pRSTha paMkti azuddha zuddha 26 azvakarNakaraNakAla, kRSTikaraNakAla 181 16 saDhekka karmaprakRtiyA sattva se karma prakRtiyA udaya aura sattva se 185 9 nirgala nirmala 186 antarita antarita kahalAtA hai| 187 16 vigdha ca ukkAraNa vigghacaukkANa stu vika stibuka 189 kebalajJAna avinazvaratA ko kevalajJAna kI avinazvaratA ko 160 prameya prAnantya prameya me prAnantya 190 ataH unake ata: unako 190 nAnantyapanA prAnantya kevalajJAna upacAramAtra se kevalajJAna me upacAramAtra se 161 Avaraka prAvAraka 161 21 anavasthA anavasthAna 163 5 abhAva aura abhAva hai aura 163 19 kevalajJAnarUpI jisakA kevalajJAnarUpI 193 22-23 aura ghAtiyA karmoM ko jIta lene kahA jAtA hai arthAt kSaya kara dene se jina kahe jAte haiM sakatA sakate 195 Adi vyApAra svAbhAvika vyApAra prAdi svAbhAvika 165 15 pAdAmbuja pAdAmbujaH baghAdi badhadi 167 14 pAvisiya pavisiya 197 21 avaziSTakAla; aura ayoga avaziSTa kAla; ayogI kA sarvakAla aura ayoga 197 22 sarvakAlakA saMkhyAtavAbhAga ina donoko kAla kA saMkhyAtavA bhAga inako prAtmapradezo ko kapATarUpa Atmapradezo ko pratararUpa karatA hai| dvitIyasamaya meM pratara sameTa kara prAtmapradezo ko kapATarUpa 198 22-23 guNazreNizIrpa se uparima guNa riNazIrSa se vartamAna guNazreNizIrSa nIce hai| kintu pUrva kI apekSA asakhyAtaguNe pradezAgra kA vinyAsa karatA hai| yaha guNazreNI ke 11 sthAno kI prarUpaNA vAle sUtra se siddha hai| guraNaNi zIrpa de uparima
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti te; 27 169 3 3 (22 200 11 200 27 201 10 201 11 202 203 203 6 7 203 14 203 18 206 13 207 3 205 1 206 5 211 12 211 23-28 azuddha paramagutsampadA vIryapariNAmo me hone para bhI antarmuhUrta nalyAtave hotA hai / kArmaNa jAte haiN| mUla asambhava hai kyoki kSaparaNa ke upadeza me yaha lokavyApI, pAcaveM samaya me sakoca - ( 10 ) vihumAri lokavyApI, phira kramaza: pAcaveM samaya ne lokapUraNa kriyA kI saMkocatriyA usakA sakoca hokara AThaveM samaya me AThaveM samaya me daNDa kA saMkoca ho jAtA hai / daNDa ho jAtA hai / kAla me zrara vyatIta kara zranakhyAta bhAgarUpa pariNAmAkara ettA khyAtaguNe krama se pariNamana athavA dvitIya upadezAnusAra. *** 2001 994 AT LE dvitIya samaya me naSTa hotI haiM / zuddha paramagurusampradAya vItarAga pariNAmoM me hone para bhI Ayu ke antarmuhUrta asaMkhyAtaveM 214 14-15 rAzi ko jaghanya sthiti hotA hai / kyoki kArmaraNa jAte haiM / kyoki vahA mUla asambhava hai aura kyoki bAda savisumariNa taka asaMkhyAtaveM bhAga pramANa pravibhAgI praticcheda apUrva spardhako ko carama vargaNA me hote haiM / arthAt pUrva spardhako me se jIva pradezo kA apakarSaNa kara unako pUrva spardhako kI zrAdi vargaraNA ke avibhAgI praticchedo ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa pariNamAkara etto pratisamaya saMkhyAtaguNe krama se pariNata athavA prathama samaya me stoka kRSTiyoM kA vedana karatA hai; kyoki aghastana aura uparima asaMtyAtaveM bhAga pramANa hI kRSTiyAM prathama samaya me vinAza ko prApta hotI huI pravAnarUpa se vivakSita haiM / dUsare samaya me asakhyAtaguNI kRSTiyoM kA vedana karatA hai / kyoki prathama samaya me vinAza ko prApta hone vAlI kRSTiyo se dUsare samaya me, avastana aura uparima, asaMkhyAtaveM bhAga se sambandha rakhane vAlI, asalyAtaguNI kRSTiyA vinAza ko prApta hotI haiM; yaha ukta kathana kA tAtparya hai / sthitikANDaka kI jaghanyasthiti
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) pRSTha paMkti 214 16 prazuddha pradezAgra detA hai / yahA se 216 216 220 221 222 rur LAR zuddha pradezAgra detA hai| purAtana guNazreNizIrSa se anantara uparima sthiti me asakhyAtaguNA hIna detA hai| usake Upara sarvatra vizeSahIna-vizeSahIna pradezAgra detA hai| yahA se aparipUrNa nirjarA hI jisakA eka dravya yA guraNa-paryAya ko eka yoga tathA eka zabda ke vIcAra ho vaha pRthaktvavitarkavIcAra nAmaka zukladhyAna hai / jisa dhyAna me artha, vyaMjana va yoga kI sakrAnti na ho, vaha ekatvavitarka paramAtmadhyAnaM na sagacchate / jiNa-sAhuguNukkittaNa paripUrNa nirjarA jisakA ekadravya yA paryAya ko eka tathA eka zabda ke vIcAra ho vaha ekatvavirtaka ghRtaghaTa 223 9 225 4 229 8 229 12 231 5 232 10 232 11-12 paramAtmadhyAna sagacchate jiga-sAhuguNukkittANa ghRtaghaTa vaha ghI kA ghaTa kahalAtA hai| pu veda khINA artha-styAnagRddhi ..................... ............karake nAza karatA hai| 25 23 24 233 234 234 234 235 235 "ghI kA ghaDA lAyo", aisA kahA jAtA hai| vaise hI pu veda mINA artha-madhyama 8 kaSAyo ke kSaya karane ke anantara styAnagRddhikarma, nidrAnidrA, pracalApracalA, ina tIna darzanAvaraNa kI prakRtiyo ko, tathA narakagati aura tiryaMcagati sambandhI nAmakarma kI 13 prakRtiyo ko sakrama Adi karate samaya (arthAt sarvasakrama Adi me yAnI sakrama kANDakaghAta prAdi karake) kSINa karatA hai gA0 3-4-5 ahiyo bodhavvA aNubhAge aNubhAge anubhAga kI apekSA sAmpratika bandha se sAmpratika udaya anantaguNA hotA hai / isake anantarakAla me hone vAle udaya se pazcAdAnupUrvI gA0 136, 138-139 ahiya vodhavvo aNubhAgo aNubhAgo anubhAgaviSayaka 3 8 236 2 236 13 236 18-19 pazcAtAnupUrvI sese aura tIna ghAtiyA karmoM kA pRthaktva sesa
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) pRSTha paMkti 237 237 237 8 9 10 muhUrta pramANa sthitibandha anta:varSapramANa bAdhaka bandhaka karatA niyama se karatA hai, niyama se kSapaNAkAla me sUkSmasAmparAyika kSapaNAkAla me aura sUkSmasAmparAyika uparyukta 12 gAthAmro kA (jayaghavalamUla) se (jayapavalamUla) ke cUlikA kA kathana cUlikA me sthita uparyukta 12 gAthAno kA kathana 238 238 1 2
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNAvalI kSapaNAsAra paribhASA zabda grantha meM jahAM prAyA vaha pRSTha aghastana kRSTi 115 adhaHpravRtta sakrama bhAgahAra anutpAdAnuccheda 236-60 anubhAgakANDaka kAla anusamayApavartana 167, 134 prathama, dvitIya Adi kRSTiyo ko adhastana kRSTi kahate haiM / palya ke arddhaccheda ke asakhyAtave bhAga pramANa adhaHpravRtta sakrama bhAgahAra hotA hai / jahA jisakA bandha sambhava ho, aisI jo vivakSita prakRti, usake paramANuo ko adhaHpravRtta sakrama bhAgahAra kA bhAga dene para eka bhAga mAtra paramANu anya prakRti rUpa ho jAte haiM, yaha adhaHpravRttasakrama kahalAtA hai / dekho-utpAdAnuccheda kI paribhASA me| eka anubhAgakANDaka kA ghAta antarmuhUrta kAla me pUrA hotA hai, isa kAla kA nAma anubhAgakANDakotkIraNa kAla yA anubhAgakANDakakAla hai| jahA prati samaya ananta guNe krama se anubhAga ghaTAyA jAya vahA anusamayApavartana kahalAtA hai / pUrva samaya me jo anubhAga thA usako ananta kA bhAga dene para bahubhAga kA nAza karake eka bhAga mAtra, anubhAga avazeSa rakhatA hai| aise samaya-samaya anubhAga kA ghaTAnA huA, ataH isakA nAma anusamayApavartana hai| kahA bhI hai-utkIraNa kAla ke binA eka samaya dvArA hI jo ghAta hotA hai vaha anusamayApavartanA hai / (ghavalA 12/32) arthAt pratisamaya kula anubhAga ke ananta bahubhAga kA abhAva karanA anusamayApavartanA hai| zakA-anusamayApavartanA ko anubhAga kANDakaghAta kyo nahI kahate ? samAdhAna nahIM kahate, kyoki prArambha kiye gaye prathama samaya se lekara antarmuhUrta kAla ke dvArA jo ghAta niSpanna hotA hai vaha anubhAgakANDakaghAta hai; parantu utkIraNa kAla ke binA eka samaya dvArA hI jo ghAta hotA hai vaha anusamayApavartanA hai| dUsare, anusamayApavartanA me niyama se anantavahubhAga naSTa hotA hai, parantu anubhAgakANDakaghAta me yaha niyama nahIM hai, kyoki chaha prakAra kI hAni dvArA kANDakaghAta kI upalabdhi hotI hai / dhavala 12 pRSTha 32 antarakRSTi 88 eka-eka sagaha kRSTi me anantara kRSTi mananta hotI haiN| kyoki anantakRSTi ke
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) zabda pRSTha mantarita 186, 189 236 paribhASA samUha kA hI nAma saMgraha kRSTi hai / tathA saMgraha kRSTi kI ye avAntara kRSTiyA ho "antara kRSTi" kahalAtI hai / (avayavakRSTi antarakRSTi ka0 pA0 806) atIta, anAgata kAla sambandhI antarita kahalAtA hai / jaise rAma, rAvaNa grAdi / prApta mImAsA. vR0 5 tathA nyAya dI0 pR0 41 / parantu paMcAvyAyI me aise kahA hai-antaritA yathA dvIpasarinAthanagAdhipAH // 2/484 arthAt dvIpa, samudra, parvata prAdika padArtha antarita haiN| kyoki inake bIca meM bahuta sI cIjeM yA gaI haiM, isaliye ye dikha nahIM sakate / divasa se kucha kama ko antadivasa (antaHdivasa) kahate haiM / anta. arthAt andara / ata: jahA vivakSita pramANa se kucha kama ho vahA antaH saMjJA hotI hai / isI taraha koDA koDI se nIce tathA kor3I se Upara ko antaH koTA koTI kahate haiM / kahA bhI hai-"antaH koDA koDI sAgara" aisA kahane para eka koDA kor3I sAgaropamako sakhyAta koTiyo se khaNDita karane para jo eka khaNDa hotA hai vaha antaH kor3A koDI sAgara kA artha grahaNa karanA cAhiye / (vavala 6/ 174 carama perA) prazvakarNakaraNa, AdolakaraNa, apavartanodvartanakaraNa; ye tIno ekArthaka nAma haiM / uname se azvakarNakaraNa aisA kahane para usakA artha hotA hai azva kA karNa azva karNa / azvakarNa ke samAna jo karaNa vaha prazvakarNakaraNa hai| jisa prakAra azva pAyA. phoTi gAgara 21 manonAraNa 64 6% mUla kathana diyA jAtA hai tAki antara suspaSTa ho jAyagA(1) antaritAH kAlaviprakRSTAH aryAH (1) antaritA yayA dvIpasarinnAthanagAdhipAH prA0 mI0 vR0 5 lATIsahitA sarga 4 zloka 8 pUrvi pR0 51 (1) antaritA: kAlaviprakRSTA rAmAdayaH (1)aMtaritA yathA dviipsrinaathngaadhipaa| ___ nyAyadIpikA pR0 41 paMcAvyAyI 2/484 rAjamalla ()pratIta anAgatakAla sambandhI atarita kahiye / (1) 50 ToDaramalajI nAra-pahA Taka granyo meM kAla se atarita noTa-Upara dono granyo me kSetra se aMtarita (yahita) prayavA viprakRpTa (dUra) vyavahita ( yAnI viprakRSTa ) ko pAI yo "antarita" kahA hai| "antarita" kahA hai /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda pRSTha paribhASA Age se lekara mUla taka krama se ghaTatA huA dikhAI detA hai usI prakAra yaha karaNa bhI krodha sajvalana se lekara lobha saMjvalana taka krama se anantaguNe hIna anubhAga ke AkArarUpa se vyavasthA kA kAraNa hokara azvakarNakaraNa isa nAma se lakSita hotA hai| aba bhAdolakaraNa kA artha-pAdola nAma hiMDolA kA hai| Adola ke samAna jo karaNa vaha prAdola karaNa hai / jisaprakAra hiMDole ke khambhe aura rassI antarAnta me trikoNa hokara karNa rekhA ke prAkAra rUpa se dikhAI dete haiM, vaise hI yahA bhI phrodhAdika kaSAyo kA anubhAga kA sanniveza krama se hIyamAna dikhAI detA hai| isaliye azvakarNakaraNa kI prAdolakaraNa sajJA ho gaI hai| isIprakAra apavatanA-udvartanAkaraNa yaha paryAyavAcaka zabda bhI anugata artha vAlA hai, aisA jJAtavya hai| yataH krodhAdi sajvalana kaSAyo ke anubhAga kA vinyAsa hAni-vRddhi rUpa se avasthita dekha kara usakI pUrvAcAryoM ne "apavartanA-udvartanA karaNa", yaha sajJA pravartita kI hai / jaya dhavalA mUla pRSTha 2022 eva dhavala pu0 6/364, kaSAya pAhuDa sutta pR0 787 abhiprAya yaha hai ki prakRta me azvakarNakaraNa kI apavartanodvartanakaraNa aura AdolakaraNa ye do sajJAe hone kA kAraNa yaha hai ki sajvalana krodha se sajvalana lobha taka ke anubhAga ko dekhane para vaha uttarottara pranataguNA hIna dikhalAI detA hai aura sajvalana lobha se lekara sajvalana koSa taka ke anubhAga ko dekhane para vaha uttarottara anaMtaguNA adhika dikhalAI detA hai / jaise ghoDe ke kAna mUla se lekara dono aura krama se ghaTate jAte hai vaise hI krodha sajvalana se lekara anubhAga spardhaka racanA krama se anantaguNI hIna hotI calI jAtI hai isa kAraNa to azvakarNakaraNa sajJA hai / Adola (hiMDolA) ke khambhe aura rassI antarAla me karNa rekhA ke prAkArarUpa se dikhAI dete hai usI prakAra yahA bhI krodhAdi kaSAyo ke anubhAga kI racanA krama se dono ora ghaTatI huI dikhAI detI hai ataH aAdolakaraNa nAma hai| isI taraha isI apavartana-udvartana karaNa sajJA bhI sArthaka hai, kyoki krodhAdi sajvalano ke anubhAga kI racanA hAni-vRddhi rUpa se avasthita hai / jai0 la0 1/195 jina spardhako ko pahale kabhI prApta nahI kiyA, kintu jo kSapaka zreNI me hI azvakarNakaraNa ke kAla me prApta hote haiM aura jo sasAra avasthA me prApta hone vAle pUrva spardhako se anantaguNita hAni ke dvArA kramazaH hIyamAna svabhAva vAle haiM, unhe apUrva spardhaka kahate haiM / apUrva sparvaka
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) zabda pRSTha paribhASA ka0 pA0 su0 pRSTha 786, jaya gha0 a0 1106; kahA bhI hai-vadharmAna to pUrva spardhaka tathA hIyamAna apUrva spardhaka haiM / isaprakAra do prakAra ke spardhaka jAnanA cAhiye / paca sa0 amita0 1/46 azvakarNakaraNa ke prathama samaya se lagAkara usake antima samaya paryanta varAbara yaha apUrvasparSaka banAne kA kArya calatA rahatA hai / 1 arthAt azvakarNa karaNa kA antamuhUrta pramANa kAla hI isakI vidhi kA kAla hai (isake Upara kRSTikaraNa kA kAla prArambha hotA hai / ) aisA jAnanA cAhiye / eka-eka sagraha kRSTi kI ananta avayava kRSTiyA hotI hai / eka-eka saMgraha kRSTi me jo ananta kRSTiyA hotI hai, ve hI avayava kRSTiyA haiM / ka0 pA0 su0 806 dekho-apavartanodvartanakaraNa kI paribhASA me| avayava kRSTi azvakarNakaraNa 64,87, 86, 88 AdolakaraNa , prAyadravya 121 bhAvajitakaraNa 198 jisa prakAra loka vyavahAra me jamA-kharca kahA jAtA hai| usI prakAra yahA bhI Ayadravya aura vyayadravyarUpa kathana karate haiN| anya sagraha kRSTiyo kA jo dravya sakramaNa karake vivakSita sagrahakRSTi me pAyA, (prApta huA) use Aya dravya aura vivakSita sagrahakRSTi kA dravya sakramaNa karake anya saMgraha kRSTiyo me gayA use vyaya dravya kahate haiN| kevali samudghAta ke abhimukha hone ko prAvarjita karaNa kahate haiN| arthAt kevalisamudghAta karane ke liye jo Avazyaka taiyArI kI jAtI hai use zAstrakAro ne "prAvarjitakaraNa" sajJA dI hai| isake kiye binA kevali samudghAta kA honA sambhava nahI hai, ataH pahale antarmuhUrta taka kevalI AvajitakaraNa karate haiN| ka0 pA0 su0 pR0600 sattva ke ghaTate 2 jo AvalI mAtra sthiti avaziSTa raha jAtI hai usakA nAma ucchiSTAvali 38 1 vaise to kRSTikaraNa kAla me bhI azvakarNakaraNa pAyA jAtA hai / kyoki vahA bhI azvakarNa ke AkAra sajvalano kA anubhAgasattva yA anubhAgakANDaka hotA hai / kSa0 sA0 491 parantu "apUrvaspardhaka sahita azvakarNakaraNa kA kAla" yahA prakRta hai|
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) zabda pRSTha utkRSTa kRSTiH uparitana kRSTi uSTrakUTa zreNI 119 115 109 kANDaka kRSTi antara 100-101 paribhASA "ucchiSTAvalI" hai| yAnI sthitisattva me prAvalI mAtra ke avaziSTa rahane para vaha ucchiSTAvalI kahalAtI hai / sabase adhika anubhAga sahita antima kRSTi utkRSTa kRSTi hai| carama, dvicarama Adi kRSTiyo ko uparitana kRSTi kahate haiM / jisa prakAra U~Ta kI pITha pichale bhAga me pahale U~cI hotI hai punaH madhya me nIcI hotI hai, phira Age nIcI-U~cI hotI hai, usI prakAra yahA bhI pradezo kA niSeka prAdi me bahuta hokara phira thoDA raha jAtA hai / punaH sandhivizeSo me adhika aura hIna hotA huaA jAtA hai / isa kAraNa se yahA para hone vAlI pradeza zreNI kI racanA ko uSTrakUTa zreNI kahA hai / ka0 pA0 su0 pR0 803, jaya dhavala 2059-64 antarmuhUrta mAtra phAliyo kA samUha rUpa "kANDaka" hai / eka-eka kRSTi sambandhI avAntara kRSTiyo ke antara kI sajJA "kRSTi antara" hai / ka. pA0 su0 766 kevalI bhagavAn aghAtiyA karmoM kI hInAdhika sthiti ke samIkaraNa ke liye jo samudghAta ( apane Atma pradezo ko Upara, nIce aura tiryak rUpa se phailAnA) karate hai. use kevali-samudghAta kahate hai| isa samudghAta kI daNDa, kapATa. pratara aura lokapUraNarUpa cAra avasthAeM hotI hai| daNDa samudghAtame prAtma pradeza daNDa ke AkAra rUpa phailate hai / kapATa samudghAta me kapATa ( kivADa ) ke samAna AtmapradezokA vistAra bAhulya kI apekSA to alpa parimANamaya hI rahatA hai, para viSkambha aura mAyAma kI apekSA bahuta parimANamaya hotA hai| tRtIya samudghAtame aghAtiyA karmoM kI sthiti aura anubhAga kA manthana kiyA jAtA hai, ata: tIsarA "manthasamudghAta" kahalAtA hai / ise ( tRtIya samudghAtako ) pratara samudghAta aura rujaka samudghAta bhI kahate haiM / samasta loka me Atma pradezo kA phailAva, cauthe samayame ho jAne se, cauthe samayame lokapUraNa samudghAta kahalAtA hai| vizeSa ke lie jayadhavalA kA pazcimaskandha arthAdhikAra tathA prastuta grantha pRSTha 166 se 203 dekhanA caahie| __ dasa koDAkoDI palya ( addhApalya ) kA eka sAgara (praddhAsAgara ) hotA hai| tathA ekasAgara ko "karoDa x karor3a" se guNA karane para jo Ave vaha koTAkoTI kevali-samudghAta 166 koTAkoTIsAgara
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ zanda pRSTha krodhakANDaka kSAyika cAritra guNazreNinirjarA paribhASA sAgara kahalAtA hai| arthAt karoDa 4 karoDa x sAgara = koDAkoDIsAgara / [ karmoM kI sthiti zraddhApalya, zraddhAsAgara se varNita hai ] __ krodha kI apUrvaspardhakasakhyA ko mAna kapAya kI apUrva spardhaka sakhyA me se ghaTAne para jo zeSa rahe usakA krodha kI apUrvaspardhaka sakhyA me bhAga dene para "krodha ke kANDaka' kA pramANa prApta hotA hai| tathA usa kANDakapramANa me kramaza. ekaeka adhika karane se mAna, mAyA eva lobha, ina tIna kANDako kA pramANa prApta hotA hai| yAnI krodha ke kANDaka ( krodha kANDaka ) se eka adhika kA nAma mAna kANDaka hai| isase eka adhika kA nAma mAyA kANDaka hai / tathA isase bhI eka adhika kA nAma lomakANDaka hai / sakala cAritramohanIya ke kSaya se utpanna hone vAle cAritra ko kSAyika cAritra kahate haiN| ta vRtti 2-4, la sA 606, dhavala pu 14/16 [ cAritta moha kkhaeNa samuppaNNa khaiya cAritta ], ta vA 2/4/7; sa si 2/4 Adi / 39 vizuddhivaza guNazreNI ke dvArA karmapradezo kI nirjarA honA guNazreNi nirjarA hai| "guNazreNI" kI paribhASAke lie dekho-udayAdi avasthita guNazreNI prAyAma kI paribhASA me / itanA vizeSa jAnanA ki guNazreNi nirjarA karma kI hotI hai, nokarma kI nahI / dha0 9/352 "samaya paDi asakhejjaguNAe seDhIe jo padesasakamo so guNasakamo tti bhnnnnde|" arthAt pratyeka samaya asakhyAtaguNI zreNI ke dvArA jo pradeza sakrama ( anya prakRti rUpa pariNamana ) hotA hai vaha guNasakrama kahalAtA hai / jayaghavala pu0 9 pR0 172 go0 ka0 jI0 pra0 413 Adi kahA bhI hai-apramatta guNasthAna se Age ke guNasthAno me bandha se rahita prakRtiyo kA guNasakrama aura sarva sakrama hotA hai / dhavala 16/409 prastuta grantha meM bhI kahA hai ki pratisamaya asakhyAtaguNe krama se yukta, avandha aprazasta prakRtiyokA dravya, badhyamAna svajAtIya prakRtiyo me sakrAnta hotA hai, yaha guNasakrama hai / la sA. 400, go0 ka0 416 arthAt vizuddhi ke vaza pratisamaya asakhyAtaguNita vRddhi ke krama se mabadhyamAna azubha prakRtiyo ke dravya ko jo zubha prakRtiyo me diyA jAtA hai isakA nAma guNa sakrama hai / 231 sUtra-sUcita artha ke prakAzita karane kA nAma cUlikA hai| dhavala 10/395 jisa artha-prarUpaNA ke kiye jAnepara pUrva me variNata padArtha ke viSaya me ziSya ko nizcaya guragasakrama cUlikA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 19 ) zabda pRSTha chadmastha 237 jaghanya kRSTi 119 186-189 dUravartI paribhASA utpanna ho, vaha cUlikA hai / dhavala 113140 pUrva nirUpita anuyoga dvAroM me eka, do athavA sabhI anuyogadvAro se sUcita arthoM kI vizeSa prarUpaNA jisa sandarbha ke dvArA kI jAtI hai usakA nAma cUlikA hai| ghavala pu0 7 pR0 575 jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karma kA nAma "chadma" hai| isa chadma me jo sthita rahate haiM, unhe chadmastha kahate hai / dhavala 10 / 296, dhavala 1190, dhavala 1188 savase stoka anubhAga vAlI prathama kRSTi hI jaghanya kRSTi kahalAtI hai| dUravartI kSetra me sthita "dUra" kahalAtI hai| kSa. sAra 611 eva nyAyadIpikA pR 41 kahA bhI hai-"svabhAva viprakarSI paramANu Adi, kAla viprakarSI rAma, rAvaNa Adi aura deza viprakI himavAn Adi sUkSma, antarita eva dUrArtha mAne gaye haiN|" prA. mI 5 ( kArikAkAra svAmI samantabhadra ) pR0 35, 34 anu0 mUlacandajI nyAyatIrtha ata: himavAn parvata Adi "dUra" kahalAte hai / (dUra arthAta dUravartI) parantu pacAdhyAyI u0 zloka 484 me likhA hai ki rAma, rAvaNa, cakravartI (balabhadra, arddhacakrI, cakrI ) jo ho gaye haiM aura jo hone vAle haiM ve dUrArtha (dUravartI) kahalAte haiM ( yathA-dUrArthA bhAvinotItA rAmarAvaNacakriNa ) yahI bAta lATIsahitA 4-8 para likhI hai| pharka itanA hai ki pacAdhyAyI va lATIsahitA me kAla kI apekSA dUra se "dUra" liyA hai| parantu Upara prastuta grantha me eva prAptamImAsA me deza ( kSetra ) kI apekSA dUra ko "dUra" kahA hai| anya koI bAta nahIM hai| arthAta vivakSita karmadravya kA paraprakRtirUpa sakramaNa hokara kSaya honaa| nikaTatama anya kaSAya kI prathama sagraha kRSTi me vivakSita kaSAya ke dravyakA sakramaNa karanA parasthAna sakramaNa kahalAtA hai| ja. dha 2183-84 jo dravya jisa kaSAya me sakramaNa karatA hai vaha usI kaSAyarUpa pariNamana kara jAtA hai| jo prarUpaNA Upara se nIce kI paripATI se arthAt viparIta krama se kI jAtI hai use pazcAdAnupUrvI upakrama kahA jAtA hai / jaise--maiM mokSa sukha kI icchA se varSamAna svAmIko tathA zeSa tIrthaMkaro ko bhI namaskAra karatA hU'-yaha prarupaNA / paramukha kSaya parasthAna sakramaNa 233 120-136 pazcAdAnupUrvI 236 1 arthAt pahale varddhamAna svAmI ko namaskAra karatA hai| aura vilomakrama se vardhamAna ke bAda pArzvanAtha ko, pArzvanAtha ke bAda neminAtha ko; ityAdi krama se zeSa jinendro ko bhI namaskAra karatA huuN| (gha. 1674, mUlAcAra 105) yaha pazcAdAnupUrvI hai|
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) zabda pRSTha pUrvAnupUrvI pradeza 46 paribhASA dhavala 1174 kahA bhI hai-vilomeNa paruvaNA pacchANupubbI NAma / dhavala 9 / 135 arthAt viloma krama se prarUpaNA karanA pazcAdAnupUrvI hai / (dha 9 / 135 prathama perA ) jayaghavala pustaka 1 pR 25 prakaraNa 22 ( prathama perA) me bhI kahA hai ki-usa padArtha kI viloma kramase arthAt anta se lekara Adi taka gaNanA karanA pazcAdAnupUrvI hai| uddiSTa krama se arthAdhikAra kI prarUpaNA kA nAma pUrvAnupUrvI hai / (ghavala 9 / 135 prathama perA / ) jo padArtha jisa krama se sUtrakAra ke dvArA sthApita kiyA gayA ho, athavA jo padArtha jisa krama se utpanna huA ho usakI usI krama se gaNanA karanA pUrvAnupUrvI hai / jayaghavala 1 / 25 / jo vastu kA vivecana mUla se paripATI dvArA kiyA jAtA hai use pUrvAnupUrvI kahate haiM / usakA udAharaNa isa prakAra hai'RSabhanAtha kI vandanA karatA hU, ajitanAtha kI vandanA karatA hU~' ityAdi krama se RSabhanAtha ko prAdi lekara mahAvIrasvAmI paryanta krama vAra vandanA karanA, so vadanA samvandhI pUrvAnupUrvI upakrama hai / dhavala 1174 (i) jitane kSetra me eka paramANu rahatA hai usakA nAma pradeza hai / 2 sa. si. 5-8; dravyasvabhAvaprakAzaka nayacakra 140, pra. sA. ( jaya.) 2,45; niyamasAra pR0 35 anya vivakSA me--skandha ke Adhe ke prAdhe bhAga ko yA deza ke prAdhe bhAga ko pradeza kahate haiM / 2 ta0 sA0 3157; vasunandizrAva0 17 go0 jI0, jI0 pra0 604, paM0 kA0 75; mUlA0 5-34 ( vaTTakerAcArya ), bhAva sa0 304, go0 jI0 6.4 prAdi / (u) parantu yahA karma zAstra me, prakRta me pradeza zabda se, paramANurUpa dravya jAnanA caahie| labdhisAra-kSapaNAsAra me jahA pradeza zabda AyA hai, vahA prAyaH "karmaparamANu" artha me hI prAyA hai| pradeza = karmaparamANu / ( dekho kSapaNAsAra gA0 441 pR0 46 Adi para Agata pradeza zabda ] (1) kArya ke vinAza kA nAma pradhvasAbhAva hai| dhavala 15 / 26 (1) dahI me jo dUdha kA abhAva hai vaha pradhvasAbhAva svarUpa hai / jai0 la0 3765 (ii) pradhvasa arthAt kArya kA vighaTana nAmaka dharma / ke noTa-ye dono (1) va (ii) paribhASAe parijJAna mAtra ke lie dI gaI hai / pradhvasAbhAva 154
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda phAli bandhAvalI mAna kANDaka mAyA kANDaka lobha kANDaka vyayadravya sakramAvalI saMgrahakRSTi saMgrahakRSTi atara sUkSma sUkSmasAmparAya kRSTikaraNa pRSTha 48 80 81 82 121 94 100-101 186-186 150 paribhASA (IV) AgAmI paryAya meM vartamAna paryAya ke prabhAva ko pradhvasAbhAva kahate haiN| jai0 si0 pra0 183 ( 1 ) samaya - samaya me jitanA dravya saMkramita hotA hai vaha phAli hai / ( sakrama prakaraNa me ) ( 11 ) sthiti kANDa ke prakaraNa meM jitanA dravya kANTaka me se prati samaya ava ziSTa nIce kI sthiti me diyA jAtA hai vaha phAli hai / ( 111 ) aise hI upazamana kAla me pahale samaya jitanA dravya upazamAyA vaha upazama kI prathama phAli, dvitIya samaya me upazamAyA vaha usakI dvitIya phAli ityAdi / bhAvataH samudAyarUpa eka kriyA meM pRthak-pRthak laNDa karake vizeSa karanA " phAli" kahalAtA hai / ise acalAvalI bhI kahate haiN| prakRti kA bandha hone ke bAda AvalI mAtra kAlataka vaha udaya, udIraNAdirUpa hone yogya nahI hotA, yahI grAvalIkAla bandhAvalI hai / ise zrAvAghAvalI bhI kahate haiM / dekho- krodhakANDaka kI paribhASA me / 27 ( 21 ) KHn 23 31 dekho - prAyadravya kI paribhASA me / jisa AvalI meM samaraNa pAyA jAya vaha samAvalI hai| 1 koSAdi sajvalana kapAyo kI jo bAraha nau chaH aura tIna kRSTiyA hotI haiM ka0 pA0su0 pR0 806 ve hI sagraha kRSTiyA haiM / puna. isa eka-eka saMgraha kRSTi kI zravayava yA antara kRSTiyA ananta hotI hai / ( ka0 pA0 sutta pR0 806 ) kyoki ananta kRSTiyoM ke samUha kA hI nAma saMgraha kRSTi hai / (1) parasthAna guNakAra kA nAma saMgrahakRSTi grantara hai| ( jayadhavala mU0 2050 ) ( 11 ) sagrahakRSTiyo ke aura saMgrahakRSTiyoM ke pradhastana- uparima zrantara 11 hote hai, unakI sajA "sagrahaNTiantara", aisI hai ka. pA su. pU. 799 sU. 611 Adika sUkSma haiM / dharmadravya, kAlANu, pudgalaparamANu Adi sUkSma hai / pacAdhyAyI 22403, lATI sahitA 417 ghAdi / paramANu sajvalana lobhakaSAya ke anubhAga ko vAdara sAmparAyika kRSTiyoM se bhI ananta guriNata hA nirUpa se parimita karake atyanta sUkSma yA manda anubhAgarUpa se
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha sthitikANDakakAla 53 sthitibadhApasaraNakAla 53 ( 22 ) paribhASA avasthita karane ko sUkSmasAmparAyikakRSTikaraNa kahate haiN| jayaghavala mUla pR0 2194-95 tathA ka0 pA0 sutta pR. 862 eka sthitikANDakaghAta me lagane vAlA kAla sthitikANDakakAla kahalAtA hai| yaha antarmuhUrtapramANa hotA hai / yaha sthitikANDakotkIraNa kAla bhI kahalAtA hai| eka sthitibandhApasaraNakAla me lagane vAle kAla ko sthitibandhApasaraNa kAla kahate haiM / yaha bhI antarmuhUrtapramANa hotA hai| ise sthitivandhakAla bhI kahate haiN| eka sthitikANDakakA kAla (yAnI sthitikANDakakAla) aura sthitivadhApasaraNa kA kAla paraspara tulya hote haiM / ( la0 sA0 gAthA 76 pR. 64, 65, 76 kSa0 sA0 pR. 34 prAdi ) svasvarUpase udita hote hue kSaya honA / vivakSita kaSAya kI sagraha kRSTi kA dravya java anya saMgraha kRSTi meM sakramaNa karatA hai to usa vivakSita kapAya kI hI zeSa avastanakRSTiyo me makramaNa karatA hai yaha svasthAna sakramaNa hai| svasthAna me arthAt apanI hI anya magrahakRSTiyome / sakramaNa karanA, arthAt tadrUpa pariNamana karanA, aisA artha hai / svamukhakSaya 120-139 svasthAna sakramaraNa
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 223 231 232 227 225 163 235 213 114 kSapaNAsAra "TIkAyAmuddhRtagAthAsUciH" gAthAMza anya grantha meM jahAM pAI haiaTTaraudda jhAraNa bhAvasagraha gA0 357 praNa miccha missa ja0 dha0 mUla 50 2272 gA0 1 adha thINagiddhi ja0 dha0 mUla pR0 2273 gA0 2 tathA ka0pA0su0 pR0 756 gA0 128 avidakkamavIcAra pariNayaTTI dhavala 13 10 87 gA0 77 avidakkamavIcAra suhuma bha0 prA0 gA0 1886 asahAyaraNAragadasarA ja0 gha0 mUla pa0 2277 gA02 tathA dhavala pu0 1 pR0 161-62 udayo ca aNaMtaguNo ja0 dha0 mU0pa02274 gA06 aMtomuhattamaddha ja0 dha0 mU0 pR0 2261 gA0 157 kANi vA putvavaddhANi ka0 pA0 su0 pR0 614 gA0 62 kAyavAkyamanasA ja0 dha0 mU0pa0 2271 gA0 148 tathA svayaMbhU stotra 74 ki TThidiyANi kammANi ka0 pA0 su0 pR0 615 gA0 64 ke ase khIyade putva ka0 pA0 su0 pR0 615 gA0 63 kevalaNANadivAyara ja050 mUla pR0 2270 gA0 1 tathA dhavala 1/ 161-62 kohassa chahai mANe ja0 dha0 mU0 pR0 2273 gA0 5 tathA ka0 pA0 sU0 pa0764-65 gharavAvArA keI bhAvasagraha gA0385 carime bAdararAge ja0 dha0 mU0pa02274 gA0 10 tathA ka0 pA0 su0 pR0 874 gA0 206 jagate tvayA hitama ja0 dha0 pR0 2271 gA0 147 jahasavvasarIragada dhavala 12 pR0 87 gA0 75 jAva raNa chadumatthAdo ja0 dha0 ma0pa02274 gA0 12 jiNa sAhuguNukkittaNa dhavala 13 1076 jogaviNAsa kiccA svA0 kAti0 anu0 gA0 487 jo jamhi sachuhato ja0 dha0 mUla pR0 2273 gA0 6 tathA ka0 pA0 su0 pR0 765 gA0 140 jaM cAvi saMchuhaMto ja0 dha0 mUla pR0 2274 gA0 11, ka. pA0 su0 pR0 881 gA0 217 tathA ka0 pA0 su0pa0 625 gA011 163 223 236 164 227 237 225 228 234 236
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 24 ) pRSTha 226 228 175 227 gAyAMza jhAraNa taha jhAyAro bhAga sajoikevali gissesakhINamoho tava vIrya vighnavilayena taha vAdarataNuvisayaM tityaya rasta vihAro tatIyaM kAyayogasya toyamiva raNAliyAe to sunadevayamiNamo daNDa prathame samaye dvIndriyasAdhAraNayonabhastalaM pallavayan 213 226 203 205 165 205 235 pacendriyo'tha sajJI yaH vagheNa hoi udo 234 vaNa hoi udayo anya grantha meM jahAM AI haibhAvasagraha gA0 683 bhAvasaMgraha gA0 682 go0 jI0 62 ja0 50 mUla pR0 2269 gA0 142 dhavala 13 pR087 gA076 jaya dha0 mUla pR0 2271 gA0 150 jaya gha0 mUla pR0 2260 zloka 156 dhavala 13/86 gA0 74 ja0 dha0 mUla pR0 1936 jaya gha0 mUla pR0 2282 gA0 152 jaya 50 mUla pR0 2284 zloka 155 jaya gha0 mUla pR0 2272 tathA svayabhUstotra; panaprabhastavana gA04 ja0 gha0 mUla pR0 2284 zloka 154 ja0 50 mUla pR0 2274 gA08 tathA dhavala pu0 650 332 gA0 27 evaM ka0 pA0 su0 pa 770 ja060 mUla pR0 2274 gA0 7 tathA ka0 pA0 su0 pR0766 gA0 144 bhAvasagraha gA0 371 tattvAnuzAsana zloka 47 jaya 50 mUla pR0 1636 jaya gha0 mUla0 pR0 2270 gA0 144 jaya gha0 mUla pR0 2271 gA0 146 tattvAnuzAsana zloka0 51 pravacanasAra gA0 76 tathA jayaghavala mUla pR0 2270 gA0 143 jaya 50 mUla pR0 2273 gA0 3 tathA ka0 pA0 su0 pR0 764-65 gA0 136 ja0 gha0 mUla pR0 1636 bha0 A0 gA0 1887 ka0 pA0 sutta0 pR0 614 gAthA 61 jayaghavala mUla pRSTha 2273 gAthA 4 tathA ka0 pA0 sutta pR0 764-65 jayavavala mUla pR0 2282 gA0 153 224 mukkha dhammajjhAraNa 224 mukhyopacArabhedena mugiyaparamatyavitthara 162 virAgahetu prabhava na vivakSAsannidhAne'pi sadRSTijJAnavRttAni 192 sapara vAhAsahyi 224 sabasa mohaNIyassa manudevayAe bhattI sudomuhamamhi kAyajoge sakAmaNapaLavagasta 233 saMhadi purinavede 203 saharati pacame tvantarANi
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra vizeSa zabda-sUcI 180,176,64,87.88 233 167 64,87,88 121,122,124 167,168 200 217 234 anasthiti bhatisthApanA pratisthApanAvalI pradhastanakRSTi pradha.karaNa adhaHpravRttasaMkrama adhaHpravRttasaMkrama bhAgahAra anivRttikaraNa anutpAdAnuccheda atubhAgakANDakakAla anubhAgakANDakaghAta antadIpaka antarakaraNa antarakRSTi antarAyAma antarita antaHkor3Akor3I anta divasa antaHvarSa apakarSaNa apakarSaNa utkarSaNa bhAgahAra apavartana apavartanodvartanakaraNa apUrvakaraNa apUrvaspardhaka mapUrvaspardhakakaraNa abhisandhi avayavakRSTi avasthita guNazreNI 12 / azvakarNakaraNa 11, 164 asakrAmaka prAgAla prAdolakaraNa prAnupUrvIsakramaNa 46 prAbAdhA 158 prAyadravya 2,24 pAyuktakaraNa 60,231 prAjitakaraNa 56 AvajitakaraNa kevalI 4, 10 ISat prAgbhAra pRthivI 67 ucchiSTAvalI utkIrNa utkRSTa kRSTi utpAdAnuccheda 186,186 uparitanakRSTi uparitanasthiti uSTakUTazreNI 236 ekatvavitarka pravocAra kapATasamudghAta kANDaka / kRSTi kRSTi anubhavana 60,63,88 kRSTi antara kRSTikaraNa 164 kevalIsamudghAta 64 koDAkor3I 178 / kramakaraNa 116 23,61 115 21 236 10 106,110 222 167,166 48 64, 66,67 2, 112 100,101 0Worn
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) koSakANDaka galitAvazeSaguNazra No gupayogi AyAma gugaghariNa nirjarA guNazreNI zIrSa guragamakramaNa gopucchA ghAtadravya cAlIsIya calikA udmastha jaghanyakRSTi jaghanya vargaraNA DeDhagaNahAni tosIya daNDasamudghAta dIyamAna dUravartI dUrApakRSTi dRzyamAna 116 46 phAli 76 | pUrvaspardhaka 72 10, 20 pUrvAnupUrvI 236 10 pRthaktva 31,38,236 pRthaktva vitarka savicAra 222 177 pratara samudghAta 197, 166 11, 20 pratigraha 157 pratigrahasthAna 156 125 pratigrahyamAraNa 157 27,26 pratyAgAla 231 pratyAvalI 236. prathama vargamUla 177 pradeza pradezaguNahAnisthAnAntara 86 173 pradhvaMsAbhAva 27, 26 46,48 197, 196 vAdara ucchvAsa niHzvAsa 203 114, 176, 130 bAdara kAyayoga 186, 186 bAdara manoyoga 203 26, 30, 31 vAdara vacanayoga 203 114,130,157,168 bIsIya 27, 28,26 bhajitavya 42,2 mahAvAcaka AryamakSu 202 mAnakANDaka 80 mAyAkANDaka yati vRSabhAcArya 202 113 yoganirodha 198 lokapUraNasamudghAta 167,196 lomakANDaka 82 233 varSapRthaktva 234 vizeSahIna visayojanA 3,231 120 vyaya dravya 122,123,124,121 vyuparatakriyAnivartI 227 20,177 zeSazeSa 26 zailezya bhAva 14 213 dezaghAtikaraNa dezAmarzaka dravyaveda dhyAna navAmamaya pravaddha nikSepa ni.micamAnapradezAna parampaudaya paramugakSaya paramyAna paramyAna guNakAra parandhAnamatramaNa
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) 150 186 234 67,64 100,101 4,10 21,23 53 saMkramaNa saMkrAnta sagrahakRSTi sagrahakRSTiantara satvApasaraNa siddhAntacakravartI sUkSma sUkSma ucchavAsa ni.zvAsa sUkSmakRSTi sUkSmakriyA pratipAtI sUkSmamanoyoga sUkSmavacanayoga 238 186,186 sUkSmasAmparAyika kRSTi stivuka sakramaNa sthitikANDakaghAta sthitibandhApasaraNa sthitibandhApasaraNakAla sthitisatkarma svajAtIya svamukhakSaya svasthAna kevalI svasthAnaguNakAra svasthAna sakramaNa 203 233 170 225 203 203 166, 200 101 133
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kSapaNAsArasya gAthAnukramaNikA" gA saM. gAthA pR. saM. 172 210 169 23 208 3 gA saM. gAthA 596/205 etto suhumaMto tti ya 639/248 etyApuvvavihANa 563/202 edeNappAbahuga420/29 eva palla jAdA "pro" 584/193 aokkaTTadiigibhAga 633/242 prokaDDadi paDisamaya 637/246 okaDDadi paDisamaya 470/76 prokkaDDida tu dedi 403/12 prokkaDDadi je ase 493/102 prokkaTTida davvassa ya 401/10 ovvaTTaNA jahaNNA 495/104 akasAyakasAyAraNa 411/20 aNiyaTTissa ya paDhane 636/245 apuvvAdivaggaNANa 608/217 avagayavedo sato 409/18 asuhANa payaDINa "zrA" 406/15 pAugavajjAraNa Thidi 366/5 aAdimakaraNaddhAe 483/62 zrAdolassa ya carime 482/91 Adolassa ya paDhame 484/63 Adolassa ya paDhame 525/134 AyAdo vayamahiya 611/220 AvaraNadugAraNa khaye 206 208 124 167 443/52 idi saDha sakAmiya 460/66 atarakadapaDhamAdo 589/198 atarapaDhamaThidi ttiya 586/195 atarapaDhamaThidittiya 587/166 atarapaDhamaThidi ttiya 590/196 atarapaDhamaThidi ttiya 407/16 atokoDAkoDI 620/226 atomuttamAU 164 166 168 173 44 166 567/206 ukkiNNe avasAraNe 435/44 ukkIrida tu davva 414/23 udadhisahassa puSatta 421/30 udadhi sahassa puSatta 527/136 udayagadasagahassa ya 517/125 uri udayANA 124 212 6 643/252 kiTTimajogI jhAraNa 506/115 kiTTIkaraNaddhAe 640/249 kiTTIkaraNe carime 464/103 kiTTIyo igiphaDDhaya 28 514/123 kiTTIvedagapaDame 575/184 kiTTIvedagapaDhame 474/83 kohaduseseNavahida 15 556/165 kohapaDhamaM va mAraNo 208 567/176 kohassa paDhamakiTTI 167 / 547/156 kohassa paDhamakiTTI 114 3 417/26 eidiyaTThiIdIdo 630/239 ekkAsa NibharaNa 408/17 evakekkaThidikhaDya 404/13 ekka ca Thidivisesa 635/244 etto karedi kiTTi 620/226 ettA padara kavADa 157 79 144 151
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA saM. gAthA... pR. sa. | 126 116 135 pR saM. 178 603/212 carime khaDe paDide 609/218 carime paDhama vigcha / 410/66 chakkamme sachuddha : 179 157 gA. saM. gAthA 530/136 kohassa paDhamakiTTI 516/125 kohassa paDhamasagaha 542/151 kohassa paDhamasagaha 537/146 kohassa ya je paDhame 604/213 kohassa ya paDhamaThidI 577/186 kohassa ya paDhamAdo 497/106 kohassa ya mANassa ya 544/153 kohassa vidiyakiTTI 545/154 kohassa vidiyasagaha 538/147 kohAdi kiTTiyAdi 536/145 kohAdi kiTTivedaga 492/101 kohAdINaM sagasaga 471/80 kohAdIrAmapuvvaM 439/48 koha ca chuhadimAraNe 588/197 kaMDayaguNacarimaThidI s 137 137 133 132 626/235 jagapUraNamhi ekkA 548/157 jassa kasAyassa jaM 653/262 jassa ya pAyapasAe: 473/82 je hIraNA avahAre 623/232 jogissa sesakAle - 644/253 jogissa sesakAlaM 614/223 ja NokasAyavigdha615/224 jaMNokasAyavigdha 79 167 4 79 48 213 187 187 166 610/219 khINe ghAdicaukke 583 467/76 gaNaNAdeyapadese 454/63 guNaseDhi maNataguNe 442/51 guNase Dhi asakhejjA 583/192 guNaseDhi atarahidi 363/2 guNaseDhI guNasaMkama 367/6 guNaseDhI guNasakama 368/7 guNaseDhIdIhattaM 585/194 guriNaya caurAdikhaDe "gha" 526/135 dhAdayadanvAdo puNa 508/117 ghAditiyANaM saMkha 540/149 ghAditiyANa badho 552/161 dhAditiyANaM baghI 553/162 dhAditiyANa sattaM 601/210 ghAdINa muhattata 451/60 ThidikhaDaputtagade . 624/233 ThidikhaMDamasakhejje 433/42 ThikhiDasahassagade 431/40 ThidivaMdhapuchattagade . 430/39 Thidivadhapudhattagade 450/59 Thidivadhapuchattagade 415/24 Thidivasahassagardai 416/25 Thidivadhasahassagade 426/38 Thidivasahassagade 440/46 Thidivadhasahassagade 489/18 ThidisattamaghAdINa 458/67 Thidisata ghAdINa 110 133 616/225 NA ya rAyadosA 612/221 raNavaNokasAyavigdha 478/87 rAvaphaDDhayANa karaNa 176 619/228 gavari samugdhAdagade 598/207 gAmaduge veyaraNIye 625 / 524/133 raNAdi parahANiya 142 174 123 625/234 causamaesu rasassa ya
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ pR sa. | gA. saM. gAthA pR. saM. 111 10 106 123 119 161 196 147 168 gAthA "ta" 418/27 takkAle ThidisataM 426/35 takkAle veyariNaya 576/188 tatto suhama gacchadi 645/254 tattha guNaseDhikaraNa 561/170 tadiyagamAyAcarime 558/167 tadiyassa mANacarime 437/46 tassANupugvisa kama 581/160 tANa puNa Thidisata 476/85 tAhe apuvvaphaDDhaya 447/52 tAhe asakhaguriNaya , 512/121 tAhe kohucchiTTha 475/84 tAhe davvavahAro 446/55 tAhe moho thovo 445/54 tAhe sakhasahassaM 463/72 tAhe sajalaNANaM 466/75 tAhe sajalaNANa 539/148 tAhe sajalaNANa 551/160 tAhe sajalaNANa 362/1 tikaraNamubhayosaraNa 569/208 tiNha ghAdINa Thidi649/258 tihuvaraNasihareNa mahI 428/37 tIde vadhasahasse 423/32 tettiyamette badhe 424/33 tettiyamette badhe 425/34 tettiyamette vadhe FFru ds 28 506/118 paDipadamaNataguriNadA 400/9 paDisamayamasakhaguNa 502/111 paDisamayamasakhaguNa 213 523/132 paDisamayamasakhejjadi 148 452/61 paDisamaya asuhANa 146 521/130 paDisamayaM ahigadiNA 399/8 paDisamaya aokkaDDidi 618/227 paDisamayaM divvatamaM 82 559/168 paDhamagamAyA carime 561/200 paDhamaguNase DhisIsa 515/124 paDhamassa ya sagahassa ya 481/90 paDhamANubhAgakhaDe 479/88 paDhamAdisu dijjakama 480/89 paDhamAdisu dissakama 573/182 paDhamAdisu dissakamaM 496/105 paDhamAdisagahAmro 543/152 paDhamAdisagahANa 142 641/250 paDhame asakhabhAga 410/19 paDhame chaThe carime 546/155 paDhamo vidiye tadiye 395/4 pallassa saMkhabhAga 405/14 pallassa sakhabhAga 413/22 pallassa sakhabhAga 419/28 pallassa sakhabhAga 432/41 puNaravi madiparibhoga 459/68 purisassa ya paDhamadvidi 606/215 purisodayeNa caDida 650/259 puvvaNhassa tijogo 183 468/77 puvANaphaDDayANa 504/113 puvAdimmi apavvA 632/241 puvAdivaggaNANa 154 510/116 puvvApunvapphaDDhaya 127 / 516/128 pucillabaghajeTThA 133 136 210 22 138 174 217 Nurs a9 444/53 thIddhAsakhejjA 607/216 thIpaDhamaTThidimettA 104 572/181 davvagapaDhame sese 570/179 dava paDhame samaye 533/142 dijjadi aNatabhAge 206 111
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ pR. saM. 113 107 147 92 145 oud gAthA "va" 602/211 bahuThidikhaDe tIde 412/21 bAdarapaDhame paDhama 628/237 bAdaramaNa vaci ussA 648/257 bAhattari payaDIo 531/140 badhaNadavvAdo puNa 529/138 vadhaddavvANatima 441/50 bagheNa hodi udo 453/62 bagheNa hodi udo 427/36 baghe mohAdi kame 455/64 bavodaehiM NiyamA "ma" 642/248 majjhimabahubhAgudayA 549/158 mANatiyakohatadiye 605/214 mANatiyANudayamaho 486/65 mAraNAdINahiyakamA 576/185 mAyAtiyAdo loha562/171 mAsapudhatta vAsA 422/31 mohagapallAsakha aur m mm 141 76 167 203 pR saM. | gA. saM gAthA 513/122 lohAdo kohAdo 177 24 505/114 vArekkAramaNata 203 560/166 vidiyagamAyAcarime 216 491/100 vidiyatibhAgo kiTrI126 557/166 vidiyassa mANacarime 126 518/127 vidiyAdisu cauThANA 571/180 vidiyAdisu samayesu 477/86 vidiyAdisu samayesu vi 652/261 vIriMdaNadivacche 550/159 vedajjAdiiiThadIe __ "sa" 472/81 sagasagaphaDDhaehiM 140 622/231 saTThANe Avajjida 176 629/237 saNNivisuhumariNa puNNe 436/45 sattakaraNANi atara449/58 sattaNha paDhamachidi 448/57 sattaNha paDhamahidi 613/222 sattaNha payaDINa 457/66 sattaNha sakAmaga 394/3 sattthAraNamasatthANaM 461/70 samaUNadoNi pAvali 469/78 samakhaDa savisesa 617/226 samayaTThidigo badho 647/256 sIlesiM sapatto 592/201 suhumaddhAdo pahiyA 631/240 suhumassa ya paDhamAdo 105 566/178 suhumAno kiTTImo 105 564/203 suhumAraNa kiTTINa 150 595/204 suhume sakhasahasse 151 462/71 se kAle ovaTTaNu149 511/120 se kAle kiTTiyo156 / 554/163 se kAle kohalsa ya 9 4 mur men, 187 465/74 487/96 464/73 rasakhaDaphaDDhayAyo rasaThidikhaDANeva rasasata AgahidaM 215 ~ 206 ~ ~ 580/189 lohassa tighAdINa 578/187 lohassa vidiya kiTTi 496/108 lohAdI koho tti ya 500/106 lohassa avarakiTTiga 501/11. lohassa avarakiTTiga 566/175 lohassa tadiyasaMgaha 568/177 lohassa paDhamakiTTI 563/172 lohassa paDhamacarime 574/183 lohassa ya tadiyAdo 153 170 170 64 112 143
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) 135 127 gA saM. gAthA 541/150 se kAle kohassa ya 646/255 se kAle jogijiyo 555 / 164 se kAle mANassa ya 565/174 se kAle lohassa ya 582/191 se kAle suhumaguNa 600/206 se kAle so khINa634/243 seDhipadassa asakha 638/247 seDhipadassa asakha 564/173 sesANa payaDINa 507/116 sesANa vassAraNa 651/260 so me tihuvaNamahiyo 456/65 sakamaNa tadavattha 522/131 sakamadi sagahANa 534/143 sakamado kiTTINa pR saMgA saM gAthA 402/11 sakAmedukkaDDadi 532/141 sakhAtIdaguNANi ya 143 535/144 sagahatarajANaM 150 497/106 sagahage ekkekke 162 438/47 sachuhadi purisavede 174 434/43 sajalaNAraNa ekka 206 208 149 488/67 hayakaNNakaraNa carime 110 528/137 heTThAkiTTippahudisu 226 503/112 heThA asakhabhAgaM 621/230 heTThA daDassato 120 520/129 heTThimaNubhayavarAdo 128 | 485/94 hodi asavejjaguNa 125 106 88
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImannemicandra siddhAnta cakravartI viracita labdhisAra (siddhAntabodhinI TIkA samanvita ) sampAdaka : sva. va. paM. ratanacandra mustAra sahAranapura (u.pra)
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra viSayAnukramaNikA 68 9 72 prArambha viSaya pRSTha viSaya magalAcaraNa guNazreNi nirjarAkA kathana prathamopazama samyaktva guNa sakramaNa kA kathana prathamopazama samyaktva kI prApti ke yogya jIva sthiti kANDaka kA svarUpa pacalabdhiyo kA nAma nirdeza sthiti kANDaka ghAta kI vizeSatAe kSayopazamalabdhi-vizuddhilabdhi kA svarUpa 5 | anubhAga kANDaka ghAta Adi kA kathana dezanAlandhi kA svarUpa 6 | anivRttikaraNa kA svarUpa aura usame hone vAle kArya 67 prAyogyalabdhikA svarUpa antarakaraNa sambandhI kathana prathamopazama samyaktva grahaNa kI yogyatA kA vivecana 7 | antarakaraNa ke pazcAta hone vAle vizeSa kArya prathamopazama samyaktvAbhimukha sthitibandhapariNAma prathamopazama samyaktva ke grahaNakAla me hone vAle prAyogya labdhikAla me prakRti baMdhApasaraNa vizeSa kArya cauMtIsa prakRti vandhApasaraNa kA pratipAdana mithyAtva ko tIna bhAgo me vibhakta karane kI vidhi 73 cArogatiyo me pAye jAne vAle bandhApasaraNa guNa sakramaNa kI sImA aura vidhyAtasaMkrama kA gatiyoMke AdhAra se badhyamAna prakRtiyo kA pratipAdana 17 sthiti-anubhAgabandha kA kathana anubhAga kANDakotkIraNa kAlAdi 25 pado kA samyaktvAbhimukha mithyAdRSTi ke pradeza vibhAga 20 albahutva mahAdaNDako me kathita apunarukta prakRtiyA 21 prathamopazama grahaNakAla me sthiti sattva kA kathana 80 prathamopazama samyaktvAbhimukha vizuddha mithyAdRSTi ke dezasayama va sakalasayama ke sAtha prathamopazama samyaktva udayayogya prakRti sambandhI sthiti-anubhAga tathA grahaNa karane vAle jIva ke sthiti sattva pradezo kI udaya-udIraNA kA kathana 24 darzana mohopazama kAla me hone vAlI vizeSatA prakRta sattva ke sambandha me vizeSa vicAra sAsAdana kA svarUpa eva kAla kA kathana satkarma prakRtiyo ke sthityAdi satkarma kathana upazama samyaktva sambandhI prArambhika sAmagrI pUrvaka prAyogyalabdhi kA upasahAra upazama samyaktva kAla ke anantara udayayogya karma karaNalabdhi kA vivecana kA vizeSa kathana adhaHpravRttAdi tIna karaNo kA svarUpa darzana mohanIyakarma ke antarAyAma pUraNa kA vidhAna 87 agha.karaNa kA vizeSa vivecana samyaktva prakRti ke udaya kA kArya apUrvakaraNa kA vizeSa vicAra mizra prakRti ke udaya kA kArya guNazreNI kA svarUpa nirdeza | mithyAtva prakRti ke udaya kA kArya nikSepa va pratisthApanA kA vizeSa kathana | prathamopazama samyaktva cUlikA vyAghAtApekSA utkRSTa pratisthApanA kSAyika samyaktva prarUparaNAutkarSaNa sambandhI vizeSa nirdeza |kSAyika samyaktvotpatti kI sAmagrI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) pRSTha 05 08 157 viSaya viSaya paSTha darzana moha kI kSapaNA karane vAle prasthApaka dezasayama ke kArya vizeSa kA kathana niSThApaka ke sambandha meM vizeSa kathana athApravRttasaMyata ke kAla me hone vAle kArya anantAnubandhI kI visayojanA sambandhI kathana 106 vizeSa kA spaSTIkaraNa 147 vimayojanA ke anantara hone vAle kArya 106 prathApravRttasayata ke guNazreNi dravya kI prarUpaNA 148 mipratika ko caramaphAlikA guNa zreNI me nikSipta alpavahutva kI pratijJA pUrvaka alpabahutva kA kathana 149 dravya ke kramamahita pramANAdi kA kathana dezasaMyama kI jaghanya-utkRSTalabdhi ke sAtha usake anubhAga apavana kA nirdeza 120 alpabahutva kA kathana samyaktva ke pATha varpa pramANa sthiti sattva rahane jaghanya dezasayama ke avibhAgI praticchedo ke pramANa para hone vAle kArya vizepa kA kathana evaM ukta sayama ke bhedo va usame antara pATha varSa kI sthiti ke bAda hone vAle kArya vizeSa 122 | kA nirdeza antima kANDaka kA vidhAna 126 dezasayama ke jaghanya va utkRSTa rUpa se pratipAtAdi sAmpratika guNa zreNi ke svarUpa nirdeza pUrvaka tIna bhedo me kauna kisame hai caramaphAli kA patanakAla 129 dezasayama ke ukta pratipAtAdi bhedo me svAmitva kRtakRtyavedaka mamyaktva ke prArambha samaya me kA nirdeza 155 avasthA vizepa kI prarUpaNA sakalacAritra kI prarUpaNA kA prArambha pragha.karaNa ke prathama samaya se kRtakRtyavedaka ke vedakasamyaktva ke yogya mithyAtvI Adi jIva ke carama samaya paryanta lezyA parivartana hone sakalasaMyama grahaNa samaya me hone vAlI vizeSatA 157 athavA na hone sambandhI kayana 132 dezasayama ke samAna sakalasayama meM hone vAlI kRtakRtyavedaka kAla me pAyI jAne vAlI kriyA prakriyA vizeSa kA nirdeza vizeSa 133 jaghanyasayata ke vizuddhi sambandhI avibhAga malpabahutva ke kathana kI pratijJA 136 praticchedo kI saMkhyA alpabadutva ke 33 sthAno kA kathana 136 sakalasayama sambandhI pratipAtAdi bhedo ko batAte dhAyika samyaktva ke kAraNa guNa-bhavasImA hue pratipAda bheda sthAno kA kathana kSAyikannadhitva Adi kA kathana 141 pratipadyamAna sthAno kA kathana cAritralabdhi pradhikAra anubhaya sthAno kA kathana 162 dezAyama aura sakalasayamalabdhi kI prarUpaNA | sUkSma sAmparAya va yathAkhyAtasayama sthAna mivyApti ke degasayama kI prApti ke pratipAtAdi sthAno kA vizeSa kathana para pAyI jAne vAlI sAmagrI kA kathana 163 143 upaprama samparatva ke mAya dezasayama ko grahaNa karane cAritramohanIya upazamanAdhikArapAra gayA kArya 144 upazAnta kaSAya vItarAgiyo ko namana karake miravAnTiIva vedaka samyaktva ke sAtha deza- upazamacAntri kA vidhAna prarUpaNa pAnivagraharA ke samaya hone vAlI vizeSatA -mayamarI prApti ke samaya se gaNa zreNirUpa' darzanamoha ke upazamakA nirdeza, upazamaNi para mAvi prArohaNa kI yogyatA kA nirdeza tathA darzana* 146 / mohopazama me guNasaMkramaNa ke prabhAva kA pratipAdana 170 159 162
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya darzanamohorAma ke samaya pAyA jAne vAlA sthitisattva vizeSa, prapUrvakaraNa me hone vAle kArya vizeSa, antarakaraNa zrAdi kA kathana damoha ke sakrama sambandhI vizeSa kahApoha dvitIyopazamanamnadRSTi ke vizuddhi sambandhI ekAntAnuvRddhi kAla kA pramANa dvitIyopazama samyagdRSTi ke vizuddhi meM hAni-vRddhi kA kathana pramukha kArya upazama riga meM hone vAle cAri mohoparAma vidhAna me pAye jAne vAle mATha kArya pUrvakaraNa meM sthiti kANDaka kA kathana anubhAga kANDaka prAdi ke pramANa kA nirdeza pUrvakaraNa ke prathama samaya me guNa riNa nirjarA kA prarUpaNa pUrvakaraNa me bandha-udaya vyucchitti ko prApta prakRtiyA nivRttikaraNa ke prathama samaya me hone vAle kAryoM kA nirdeza nivRttikaraNa gugNa sthAna ke prathama samaya me karmoM ke sthitibandha-sthitisattva ke pramANa kA kathana nivRttikaraNa kAla me sthitibandhApasaraNa ke krama se sthitibandho ke kramazaH zralpa hone kA kathana vAsaraNa ke viSaya me vizeSa kathana sthiti bandho ke kramakararaNakAla me sthiti bandho kA pramANa ukta prakaraNa me zralpabahutva prarUpaNA sambandhI vizeSatAe dvitIya krama kA nirdeza anya krama ke nirdezapUrvaka punarapi krama bheda nirdoza kramakaraNa ke upasaMhArapUrvaka usake anta me hone vAlI asakhyAta samaya pravaddho kI udIraNA kA sakAraNa pratipAdana ( 3 ) pRSTha 172 174 175 180 177 177 sthiti bandhA pasaraNa ke pramAraNa kA nirdeza sthiti vandhA pasaraNa sambandhI vizeSa kathana 179 | napu savedopazAmanA ke pazcAt hone vAlI strIvedopazAmanA kA kathana strIveda ke upazamana kAla me hone vAle kArya vizeSa 180 176 200 176 | udIraNA aura udayAdirUpa dravyasambandhI alpabahutva 201 sthiti kANDakAdi ke prabhAva kA nirdeza 2.2 203 204 181 183 183 185 viSaya deza ghAtikaraNa kA kathana antarakaraNa kA nirUpaNa antarakaraNa kI vidhi kA pratipAdana antarakaraNa kI niSpatti ke anantara samaya me hone vAlI kriyA vizeSa cAritramohopazama kA krama ukta krama me sarvaprathama napuMsaka veda kA upazama vidhAna 188 185 160 puruSaveda kI prathama sthiti me do zrAvali zeSa rahane para hone vAlI kriyAntara chaha no kaSAya ke dravya kA puruSa veda me sakramita hone kA niSedha 186 | krodha dravya ke krama kA vizeSa 205 sAta nokaSAyopazAmanA eva kriyA vizeSa kA kathana 206 puruSaveda ke upazamanakAla ke antima samaya me sthiti bandha pramANa prarUpaNA pRSTha 191 193 165 upazamanAvalI ke antima samaya me hone vAlI kriyA vizeSa mAnatraya kA upazama vidhAna pratyAvali me eka samaya zeSa rahane para hone 186 vAle kArya 197 196 mAyA kI prathama sthiti karane kA nirdeza mAyAtraya ke upazama vidhAna kA kathana lobhaya ke upazama vidhAna kA kathana 204 206 puruSa veda sambandhI navakabandha ke upazama kA vidhAna 206 apagata veda ke prathama samaya me sthitibandha kA kathana apagatavedI ke anya kArya 210 211 212 208 208 213 214 216 217 218 220
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya saMjvalana lobha ke anubhAgasatva kI kRSTikaraNa diSi saMcAlana sobha sambandhI kRSTiyo kI nikSepaNa vidhi dvitIyAdi samayo me nikSepaNa kA kathana kRSTigata dravyoM ke vibhAga kA nirdeza tRtIyAdi samaya me kRSTiyo ke vizeSa rUpana pUrvaka nizaMpadravya ke pUrva apUrvagata saci vizeSa kA kathana kRSTiyo kA zakti sambandhI pratpabahutva kRSTikaraNa kAla me sthitivandha ke pramANa kI prarUpaNA sakramaNakAla sambandhI avadhi kA vicAra lobhanaya kI upazamana vidhi sUkSma sAmparAya me kiye jAne vAle kArya vizeSa sUkSma sAmparAya guNa sthAna ke prathama samaya me udIyamAna kRSTiyoM kA nirdeza dvitIyAdi samaya me udayAnukRSTi kA nirdeza sUkSmakRSTi dravya ke upazama kI vidhi evaM sUkSmasAmparAya ke anta meM karmoM ke sthiti bandha kA nirdeza ( 4 ) upazAntakapAya vItarAgI ke kAlakSayarUpa patana kAraNa kA prarUpaNa upAnyarUpAya se girakara sUkSmasAmparAya guNa syAna ko prApta jIva ke kArya vizeSa pRSTha 221 222 223 224 mAnavedaka jIva ke kArya vizeSa saMjvalana koSa meM hone vAlI kriyA vizeSa kA vicAra avarohaka navama guNa sthAnavartI ke purupodayakAla sambandhI kiyA vizeSa strIveda ke upazama ke vinAza ko prarUpaNA napusakaveda ke vinAza va usa samaya hone vAlI kriyA vizeSa utarate hue lobhasakramaNa, badhAvati vyatIta hone para udIraNA kI prarUpaNA 238 | kramakaraNa ke nAza kA vidhAna 232 234 235 237 237 239 240 viSaya avarohaNa (patana) ko ghapekSA navama guNa sthAna ko prApta jIva kI kriyA vizeSa kA kathana mAyAvedaka ke kriyA vizeSa 241 242 243 avarohaka pranivRtikaraNa ke carama samaya kA sthitivandha pravarohaNApekSA prapUrvakaraNa me hone vAle kArya vizeSa pUrvoka kathana kA upasaMhAra upazAntakapAya kaba hotA hai ? isakA nirdeza upazAntakaSAya guNa sthAna ke kAla kA kathana karate hue vizeSa spaSTIkaraNa ukta guNa sthAna me udaya yogya 59 prakRtiyo me zravasthita manavasthitavedana vAlI prakRtiyo kA vibhAjana cAritra mohopazAmanA pariziSTa adhikAra upazAntakaSAya se adha patana kathanAdhikAraupazAntakapAya vItarAgI ke bhavakSayarUpa patana kAraNa kA vivecana 253 upasamadhe Ni caDhane vAle 12 prakAra ke jIvoM kI 254 kriyA meM pAye jAne vAle bheda kA kathana upazama sI me dhalpabahutva ke kathana kI pratijJA 255 purassara malpabahutva sthAnoM kA kacana 246 249 pRSTha dvitIyopazama samyaktva ke kAlakA pramANa dvitIyopazama samyayasva se sAsAdana ko prApta jIva maraNa kA kapana karate hue sAsAdanavartI jIva kA manya gatitraya me maraNa nahI hone kA kAraNa upa rie se utarate hue jIva ke sAsAdana kI prApti kA abhAva 259 261 263 264 266 265 270 adhaHpravRttakaraNa ke prathama samaya me avasthita guNa i 282 prAcIna guNa ke vizeSa nirdeza 284 svasvAna savamI ke guNa khi bhAyAma ke tIna sthAna 265 avaroharU apramatta zragha pravRttakaraNa meM sakrama 244 vizeSa kA kapana 271 274 280 2=1 206 206 285 289 290 267
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhi ghasAra "siddhAntabodhinI hindoTIkA" "maMgalAcaraNam" siddhe jiNiMdacaMde Ayariya uvajjhAya sAhugaNe / vaMdiya sammadasaNa-carittaladdhiM parUvemo // 1 // artha-maiM nemicandraprAcArya siddha-arihanta-prAcArya-upAdhyAya tathA sarvasAdhuno ko namaskAra karake samyagdarzana va samyakcAritrakI prApti (ke upAya) ko kahU gA / vizeSArtha-candramAke samAna sampUrNalokake prakAzaka arahanta bhagavAnko, jinake sabhI kArya siddha honese jo kRtakRtya ho gaye hai arthAt jinhone sampUrNakarmokA kSaya kara diyA hai aise siddha bhagavAnko, terahaprakArake cAritrame jo svaya pravRtti karate hai tathA anyako pravRtti karAte hai aise AcAryako, jinavANIke paThana-pAThaname rata upAdhyAyo ko aura ratnatrayake sAdhaka sAdhugaNoko arthAt ina pacaparameSThiyoko namaskAra karake zrI nemicandrasiddhAntacakravartIne labdhisAragranthako kahanekI pratijJA kI hai| isa labdhisAra granthame samyagdarzana va samyakcAritra kI prAptike upAyakA kathana kiyA jaavegaa| prathamopazamasamyaktvakI prAptike yogya jIvako batAte haiM'cadugadimiccho saMgaNI puNNo gabbhaja visuddha saagaaro| padamuvasamaM sa gibahadi paMcamavarala ddhicarimamhi / / 2 // 1. dRzyatA SaTkhaNDAgama, jIvasthAna cUlikA (aSTamI) sUtra 4 eva kiMcit pAThAntareNa jIvakADe'pi AgatA gAtheyaM / (go. jI. gA. 652)
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2) lgir' [ gAthA 2 artha-cArogatikA mithyAdRSTi-sajJI-paryApta-garbhaja-vizuddhapariNAmI-sAkAropayogI jIva atima pacamalabdhikA ata honepara prathamopazamasamyaktvako prApta karatA hai| vizeSArtha-darzanamohanIyakarmakA upazama karanevAlA jIva sAmAnyarUpase cAro hI gatiyome hotA hai / 'saNNI' padase tiryaJcagati sambandhI ekendriya, vikalendriya aura asajJI pacendriya jIvokA pratiSedha kiyA gayA hai| paryAptAvasthAme hI samyaktvotpatti kI yogyatA hotI hai, aparyAptAvasthAme nahI isaliye 'puNNo' vizeSaNa diyA gayA hai| labdhyaparyApta aura nivRtyaparyAptAvasthAko choDakara niyamase sajIpacendriyaparyAptajIva hI prathamopazamasamyaktvakI utpattike yogya hotA hai'| narakagatisambandhI sarva nArakapRthviyoke sabhI indrakavilome, sarva zreNivaddha va prakIrNakabilome vidyamAna nArakIjIva yathoktasAmagrIse pariNata hokara vedanAabhibhavAdi kAraNose prathamopazamasamyaktvako utpanna karate hai / bhavanavAsiyoke jitane AvAsa hai, una sabhIme utpanna hue jIva jinabimbadarzana aura devardhidarzanAdi kAraNose prathamopazamasamyaktva utpanna karate hai / sarva dvIpa aura samudrome rahanevAle sajIpacendriyatiryaJcaparyApta tathA DhAIdvIpa-samudrome sakhyAtavarSakI AyuvAle garbhaja aura asakhyAtavarpakI AyuvAle sabhI manuSya jAtismaraNa, dharmazravaNAdi nimittose apane-apane lie sarvatra prathamopazamasamyaktvako utpanna karate hai, yahA dezavizeSakA niyama nahI hai / zakA-trasajIvose rahita asakhyAtasamudrome tiryaJcokA prathamopazamasamyaktva ko utpanna karanA kaise sambhava hai ? samAdhAna-una asakhyAtasamudrome bhI bairIdevoke dvArA le jAye gaye tiryacoke prathamopaNamasamyaktvakI utpatti pAI jAtI hai| asakhyAtadvIpa-samudrome jo vyantarAvAsa hai una sabhIme vartamAna vAnavyantaradeva jinamahimAdarzanAdi kAraNoMse prathamopazamasamyaktva ko utpanna karate hai| jyotiSIdeva bhI jinavimbadarzana aura devaddhidarzanAdi kAraNose sarvatra prathamopazamasamyagdarzanako utpannakaraneke yogya hote hai / saudharmakalpase uparimagna veyakaparyanta sarvatra vidyamAna aura apanI-apanI jAtise sambandhita samyaktvotpattike kAraNose pariNata hue deva prathamopazamasamyaktvako utpanna karate hai| .. 1 ja gha. pu 12 pR. 267 /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 2 ] labdhisAra ___zaMkA-unase (uparimana veyakase) Age anudiza aura anuttaravimAnavAsIdevome prathamopazamasamyaktvakI utpatti kyo nahI hotI ? ___samAdhAna-anudiMza va anuttaravimAnome prathamopazamaMsamyaktvakI utpatti nahI hotI, kyoMki unameM samyagdRSTijIvoMke hI utpanna honekA niyama hai / Abhiyogya aura kilviSikAdi anuttamadevome bhI yathokta hetuaokA sannidhAna honepara prathamopazamasamyavatvakI utpatti aviruddha hai' / tiryaJca va manuSyome garbhajako hI prathamopazamasamyaktva hotA hai, sammUrchanako nahI hotA / darzanamohake upazAmaka jIva vizuddhapariNAmI hI hote hai, avizuddhapariNAmI nahI / adhaHpravRttakaraNake pUrva hI antarmuhUrtase lekara anantaguNI vizuddhi prArambha ho jAtI hai| zaMkA-aisA kisa kAraNase hai ? ___samAdhAna-jo jIva atidustara mithyAtvarUpI gartase uddhAra karanekA manavAlA hai, jo alabdhapUrva samyaktvarUpI ratnako prApta karanekI tIvra icchAvAlA hai jo pratisamaya kSayopazamalabdhi aura dezanAlabdhi Adi ke balase vRddhigata sAmarthyavAlA hai aura jisake savega va nirvedase uttarottara harSame vRddhi ho rahI hai usake pratisamaya anantaguNI vizuddhikI prApti honekA niSedha nahI hai / jisake dvArA upayukta hotA hai usakA nAma upayoga hai| arthake grahaNarUpa Atma pariNAmako bhI upayoga kahate hai / upayogake sAkAra aura anAkArake bhedase do prakAra hai| inameM se sAMkAra to jJAnopayoga aura anAkAra darzanopayoga hai, inake kramase matijJAnAdika aura cakSudarzanAdika bheda hai / darzanamohakA upazAmakajIva sAkAropayogase pariNata hotA hA prathamopazamasamyaktvako utpanna karatA hai, kyoki avimarzaka aura sAmAnyamAtrAhI cetanAkAra darzanopayogake dvArA vimarzakasvarUpa tatvArthazraddhAnalakSaNa samyagdarzanakI prAptike prati abhimukhapanA nahIM bana sktaa| isalie mati-zra taajAna ( kumati va kuzru tajJAna ) se yA vibhagajJAnase pariNata hokara yaha jIva prathamopaNama 1. jaM. gha. pu. 12 pR. 298 se 300 / 2. ja.dha. pu. 12. pR. 200 /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ] labdhisAra [ gAthA 3 samyaktvako utpanna karaneke yogya hotA hai ' / vimarzakakA artha hai kisI tathyakA anusavAna, kisI vipayakA vivecana yA vicAra | sAsAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi athavA vedakasamyagdRSTijIva prathamopazamasamyaktvako prApta nahI hotA hai, kyoki ina jIvoke prathamopazamasamyaktvarUpa pariNamana honekI zaktikA abhAva hai / upazamazra Nipara caDhanevAle vedakasamyagdRSTijIva upazamasamyaktvako prApta karanevAle hote haiM, kintu usa samyaktvakA 'prathamopazamasamyaktva' yaha nAma nahI hai, kyoki usa upazamazra NivAle upazamasamyaktvakI utpatti samyaktvapUrvaka hotI hai isaliye prathamopazamasamyaktvako prApta karanevAlA mithyAdRSTi hI honA cAhie / athAnantara samyaktvotpattise pUrva mithyAtvaguNasthAnameM jo pAMcalabdhiyAM hotI haiM unakA vyAkhyAna karate haiM artha - kSayopazama, vizuddhi, dezanA, prAyogya va karaNalabdhi ye pAca labdhiyAM hai unamese cAra labdhiyA to sAmAnya hai tathA kararaNalabdhike honepara ( upazama) samyaktva yA cAritra avazya hotA hai / vizeSArtha - yahA gAthAme jo 'sAmaNNA' zabda hai isakA prayoga Age gAthA 7 va 15 me bhI huA hai, kintu pratyekagAthAme 'sAmaNNA' zabda vibhinna viSayokA dyotaka he / yahApara 'karaNa sammattacArite' se yaha spaSTa ho jAtA hai ki karaNalabdhise pUrvakI 'khayavasamiyavisoDhI deNapAuggakaraNaladdhi ya / cattAri vi sAmaNNA karaNaM sammattavArite // 3 // ja dha. pu 12 pR 203 - 204 2 'namyandRSTireva dvitIyopazama prApnoti, ' dha. pu 1 pR 211-12, mUlAcAra a. 12 gA 205 kI TIkA, svAmikArtikeyAnaprakSA gA 484 kI TIkA / 3 3 gha. pu 6 pR. 2067 va va pu 1 pR 410 / 6.pR 205, para tatra caturthacaraNe "karaNa puraNa hoi sammatta" iti pATha / iyameva gAthA dhanAjI trasthAna cUlikAyA (papThe pustake) apyAgatA, va pu 6 pR. 136; go jI. gA. 651 / canArini laddhIzrI bhaviyAbhaviyamicchAiTThIraNa sAhAraNAo /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5 gAthA 4-5 ] labdhisAra (kSayopazama, vizuddhi, dezanA va prAyogya) cAra labdhiyAM honepara prathamopazamasamyaktvotpattikA niyama nahI hai, kintu karaNalabdhike prArambha honepara prathamopazamasamyaktva avazya utpanna hogaa| jina jIvoko prathamopazama samyaktva honA hai unako tathA jinako nahI honA hai unako bhI kSayopazamAdi cAralabdhiyA ho jAtI hai| ata. prathamopazamasamyaktvakI utpatti aura anutpattikI apekSA AdikI cAro labdhiyA sAdhAraNa ( sAmAnya ) hai| aba kramaprApta kSayopazamalabdhikA svarUpa kahate haikammamalapaDalasattI paDisamayamaNaMtaguNavihINakamA / hodNudIradi jadA tadA khovasamaladdhI du // 4 // artha-pratisamaya kramase anantaguNI hIna hokara karmamalapaTala zaktikI jaba udIraNA hotI hai taba kSayopazama labdhi hotI hai| .. vizeSArtha- pUrvasacita karmoke malarUpa paTalake arthAt aprazasta (pApa) karmoke anubhAgaspardhaka jisasamaya vizuddhike dvArA pratisamaya anantaguNahIna hote hue udIraNAko prApta hote hai usasamaya, kSayopazamalabdhi hotI hai| aba vizuddhilabdhikA svarUpa kahate haimAdimaladribhavo jo bhAvo jIvasta sAdapadINaM / sasthANaM payaDINaM baMdhaNajogo visukhaladdhI so // 5 // artha-Adi (prathama) labdhi honepara sAtAaAdi prazasta (puNya) prakRtiyoke bandhayogya jo jIvake pariNAma vaha vizuddhilabdhi hai| vizeSArtha-pratisamaya anantaguNitahIna kramase udIrita anubhAgaspardhakose utpanna huA sAtAaAdi zubhakarmoke bandhakA nimittabhUta aura asAtAAdi azubhakarmoke bandhakA virodhI jo jIvakA pariNAma, vaha vizuddhi hai usakI prAptikA nAma vizuddhilabdhi hai| 1. 2 dha. pu. 6 pR. 204 / gha. pu 6 pR. 204 /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [gAthA 6 athAnantara dezanAlabdhikA svarUpa kahate haiMchaMdavaNavapayatthovadesayara ripahudilAho jo / desidapatthadhAraNalAho vA tadiyaladdhI hU~ // 6 // artha-chahadravya aura navapadArthakA upadeza denevAle AcAryazrAdikA lAbha athavA upadezita padArthoko dhAraNa karanekA lAbha, yaha tRtIyalabdhi hai / vizeSArtha-jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ina chahadravyoke aura jIva, ajIva, Asrava, vadha, savara, nirjarA, mokSa, puNya aura pApa ina nau padArthoke upadezakA nAma 'dezanA" hai / usa dezanAse pariNata prAcAryAdikI upalabdhiko aura upadiSTa arthaka grahaNa, dhAraNa tathA vicAraNakI zaktike samAgamako dezanAlabdhi kahate hai| ___gAthAke antame 'du' zabda AyA hai usake dvArA vedanAnubhava, jAtismaraNa, jinavimvadarzana, devaRddhi darzanAdi kAraNokA grahaNa hotA hai, kyoki ina kAraNose naisargika prathamopaNamasamyaktva utpanna hotA hai| jo prathamopazamasamyaktva dharmopadezake vinA jinavimvadarzanAdi kAraNose utpanna hotA hai vaha naisargikasamyagdarzana hai, kyoki jAtismaraNa aura jinabimbadarzanake binA naisargika prathamasamyagdarzanakA utpanna honA asambhava hai / jinavimbadarzanase nidhatti aura nikAcitarUpa bhI mithyAtvAdi karmakalApakA kSaya dekhA jAtA hai, jisase jinabimbadarzana prathamopazamasamyaktvakI utpattime kAraNa hotA hai / jinapUjA, vadanA aura namaskArase bhI bahuta karmapradezoMkI nirjarA hotI hai / sAmAnyarUpase bhavasmaraNa (jAtismaraNa) ke dvArA samyaktvakI utpatti nahIM hotI, kintu dharmabuddhise pUrvabhavame kiye gaye mithyAnuSThAnokI viphalatAkA darzana prathamopazamasamyaktvake lie kAraNa hotA hai| 1 va pu.6 pR 204 / 2 "vAhyopadezAdRte prAdurbhavati tannaisargikam" [sarvArthasiddhi 1 / 3 va rAjavArtika 1 / 3 / 5] 3 jAisma jivivadasaNehiM viNA uppajjamANaNaisaggiyapaDhamasammattassa asabhAvAdo ( gha. pu. pR 431) 4 dha pu 6 pR 427 / 5. dha pu. 10 pR 286 / 6 gha pu 6 pa 422 /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra aba prAyogyalabdhikA svarUpa kahate haiM tokoDAkoDI vidvANe ThidirasANa jaM karaNaM / pAuggaladdhiNAmA bhavvAbhavveSu sAmaNNA ||7|| gAthA 7-8 ] artha -- karmokI sthitiko anta koDAkor3I tathA anubhAgako dvisthAnika karane ko prAyogyalabdhi kahate hai / yaha labdhi bhavya aura abhavya ke samAnarUpase hotI hai / vizeSArtha - prata. koDAkoDIsAgara karmasthiti raha jAnepara sajJIpacendriyaparyAptajIvake prathamopazamasamyaktvakI prAptikI yogyatA hotI hai / isa prAyogyalabdhime itanI vizuddhatA ho jAtI hai | ki sarvakarmokI utkRSTasthitikA kANDakaghAtake dvArA ghAtakarake antaM.koDAkoDIsAgarapramANa sthiti kara detA hai tathA aprazastaprakRtiyoke catu sthAnIya anubhAgako ghAtakarake dvisthAnIya anubhAgame sthApana kara detA hai arthAt ghAtiyAkarmokA anubhAgalatA-dArurUpa aura aprazasta aghAtiyAkarmIkA anubhAga nimba - kAjIrarUpa dvisthAnagata zeSa raha jAtA hai, kintu prazastaprakRtiyokA anubhAga guDa-khADa -zarkarA aura amRtarUpa catu sthAnIya hI hotA hai, kyoki vizuddhike dvArA prazasta prakRtiyo ke anubhAgakA ghAta nahI hotA hai' / ina avasthA ke honepara karaNa arthAt pacama karaNalabdhi honeke yogya bhAva pAe jAte hai / itanI vizuddhi bhavyasiddhika aura abhavyasiddhika ina dono prakArake jIvoke ho sakatI hai; isabAta ko batalAneke lie gAthA me ' bhavvAbhavvesu sAmaNNA' pada diyA hai; isame kisI bhI AcAryako vivAda nahI hai / athAnantara prasaMgaprApta prathamopazamasamyaktvagrahaNakI yogyatAkA pratipAdana karate haiM [ 7 jevara dvidibaMdhe jevaraTThaditiyANa satte ya / Naya paDivajjadi paDhasamasammaM micchajIvo hu ||8|| gAthArtha - utkRSTa athavA jaghanyasthitibandha karanevAle tathA sthiti anubhAga va pradeza ina tInoke utkRSTa yA jaghanya sattvavAle mithyAdRSTijIvake prathamopaNamasamyaktva utpanna nahI hotA / 1. dha. pu 6 pR. 209 evaM gha. pu. 12 pR 18 va 35 / 2. dha. pu 6 pR 205 /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ lavvisAra [ gAthA 8 vizeSArtha - jo sarvaparyAptiyose paryApta hai, sAkAra jAgRta zrutopayogase upayukta hai, utkRpTasthitivandhake sAtha utkRSTasthitibandhake yogya saMkleza pariNAmavAlA hai athavA ISat madhyamasaklezapariNAmavAlA hai aisA koI eka sajIpaMcendriyamithyAdRSTijIva sAtakarmo (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, nAma, gotra va antarAya) ke utkRSTasthitivandhakA svAmI hai' / jo anyatara sUkSmasAmparAyikakSapaMka antimabaMdha me avasthita hai, aisA samyagdRSTijIva chahakarmo ( jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, nAma, gotra va grantarAya ) ke jaghanyasthitivandhakA svAmI hai / jo anivRttikararaNakSapaka aMtimasthitivandhame avasthita hai vaha mohanIyakarmake jaghanyasthitibandhakA svAmI hai' / utkRSTavizuddhike dvArA jo sthitibandha hotA hai vaha jaghanya hotA hai, kyoki sarvasthitiyoke prazastabhAvakA abhAva hai / saklezakI vRddhise sarvaprakRtisambandhI sthitiyoMkI vRddhi hotI haiM aura vizuddhikI vRddhise unhI sthitiyokI hAni hotI hai / asAtAvedanIyake bandhayogya pariNAma saklezita aura sAtAke baMdhaneyogya pariNAma vizuddha hote haiM / jo catu sthAnIya yavamadhyake Upara anta koDAkoDIsAgarapramANa sthitiko vAMdhatA huyA sthita hai aura anantara utkRSTasaklezako prApta hokara jisane utkRSTasthitikA bandha kiyA hai aise kisI bhI mithyAdRSTijIvake utkRSTasthitisattva hotA hai / kisI bhI kSapakajIvake sakaSAyAvasthAke antimasamayame arthAt sUkSmasAmparAyaguNasthAnake caramasamayameM mohanIyakarmakA jaghanyasthitisattva hotA hai / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakarmoMkA jaghanyasthitisattva kSINamoha guNasthAnake antimasamayame hotA hai / cAra aghAtiyA karmoM kA jaghanyasthitisattva prayogakevalI guNasthAnake antima samayame hotA hai, kyoki ina sarvakrarmokA vahA-vahA ekasamayamAtra sthitisattva pAyA jAtA hai / jo jIva utkRpTananubhAgakA vanca karake jabataka usa anubhAgakA ghAta nahI karatA tavataka vaha jIva utkRSTa anubhAganattvavAlA hotA haiM / sakaSAya kSapakake arthAt dasaveguNasthAnake antimasamayame mohnIyakarmakA jaghanyaanubhAga sattva hotA hai / zeSa tIna ghAtiyA karmoM kA jaghanyagranubhAgamattva kSIraNamohaguNasthAnake antimasamaya meM hotA hai aura utkRSTa pradezasattva guNita 8 1 1 mahAbandha pR 2 pR 33 // / 1. w 6 pu11 pR 314 / 3 pR 16 / ja.dhapu 5 pR 11 / 2. mahAvanva pu 2 pR. 40 / 4 dhapu 6 180 / 6 8. ja. va. pu3 pR. 20 / jagha. pu. 5 pR 15 /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 6-10 ] labdhisAra [6 karmAzikake sAtaveM narakameM caramasamayameM hotA hai / kSapitakarmAzikake dasaveguNasthAnake antimasamayame mohanIyakarmakA aura 12ve guNasthAnake caramasamayame tInaghAtiyA karmokA jaghanya pradezasattva hai / vizeSa jAnaneke lie dha pu 10 dekhanA cAhie / svAmitvasambandhI uparyukta kathanase yaha spaSTa ho jAtA hai ki utkRSTa sthitibandha va utkRSTasthiti-anubhAga va pradezasattva utkRSTasaklezapariNAmI mithyAdRSTijIvake hotA hai jisake utkRSTasaklezake kAraNa prathamopazamasamyaktva utpanna nahI ho sakatA tathA jaghanyasthitibandha va jaghanyasthiti-anubhAga-pradezasattva kSapakaNime hotA hai vahApara to kSAyikasamyaktva hotA hai| aba Age prathamopazama samyaktvake abhimukhajIvake sthitibaMdhapariNAmoMko kahate haiM sammattahimuha miccho visohivaDIhi vaDDamANo hu| aMtokoDAkoDiM sattaNiM baMdhaNaM kuNadI // 6 // artha-vizuddhikI vRddhidvArA vardhamAna tathA prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyAdRSTijIva sAtakarmokA anta koDAkoDIsAgarapramANa sthitibandha karatA hai / vizeSArtha-prathamopazamasamyaktvake abhimukha sabhI mithyAdRSTijIva ekakoDAkoDIsAgarake bhItarakI sthiti arthAt anta koDAkoDIsAgaropamako bAMdhatA hai, isase bAhara arthAt adhika sthitiko nahI bAdhatA' / kahA bhI hai-sthitibandha bhI inhI arthAta badhanevAlI prakRtiyokA anta koDAkoDIsAgaropamapramANa hI hotA hai, kyoki yaha arthAta prathamopazamasamyaktvake abhimukhajIva vizuddhatarapariNAmose yukta hotA hai / athAnantara prAyogyalabdhikAlameM prakRtibaMdhApasaraNako kahate haiM tatto udaya sadassa ya pudhattamettaM puNo puNodariya / baMdhammi payaDi baMdhucchedapadA hoMti cottiisaa||10|| partha-usase arthAt anta koDAkor3IsAgara sthitise pRthaktva sau sAgarahIna sthitiko bAdhakara punaH punaH pRthaktva 100 sAgara ghaTAkara sthitivandha karanepara prakRtibandha vyucchitti ke 34 sthAna hote hai / 1. dha. pu. 6 pR. 135 / 2. ja.dha. pu. 12 pR. 213 /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] -labdhisAra [ gAthA-11-15 vizeSArtha-anta-koDAkoDIsAgaropama - sthitivandhase pRthaktva :-100 saugarapramAga sthitivandha ghaTanekA krama isaprakAra hai-anta kor3Akor3IsAgarapramANaM sthitivadhase patyave satyAtavebhAgase hIna sthitiko antarmuhUrtaparyanta-samAnatA liye hue hI bAdhatA hai, phira usane palyake saMkhyAtavebhAgahIna - sthitiko antarmuhUrtataka vAdhatA hai / isaprakAra palyave madhyAtavebhAgahIna kramase ekapalyahIna antaHkoDAkoDIsAgaropama sthitiko atamuhartataka vAcatA hai tathA isI palyake - sakhyAtavebhAga-hIna kramase sthiMtivandhApasaraNa karatA huA do palyase hIna, tInapalyase hIna ityAdi sthitiko atamuhUrtataka bAMdhatA hai| puna isIkramase Age-Age sthitivandhakA hrAsa karatA huA eka sAgarase hIna, do sAgarane hIna, tIna sAgarase hIna ityAdi kramase sAta-pAThasau sAgaropamose hIna ata - koTAkoTIpramANa sthitiko jisasamaya bAdhane lagatA hai, usasamaya prakRtivadha-vyucchittitpa ekabandhApasaraNa hotA hai| uparyukta kramase hI sthitibandhakA hrAsa hotA hai aura jaba vaha hrAsa sAgaropama zatapRthaktva pramita ho jAtA hai tava prakRti vandha vyucchittirUna maga bandhApanaraMga hotA hai / yahIkrama Age bhI jAnanA caahie'| . - Age cautisa prakRtibaMdhApasaraNoM ko pAMca gAthAoke dvArA kahate haiM- . bhAU paDi Niyadge, suhumatiye suhumadoriNa patteyaM / vAdarajuna dogiNa pade, apurANajuda biticalariNasaNNIsu // 11 // bhaTTa apuNNapadelu vi, puNNeNa juhesu tesuM turiypde| eiMdiya AdAba, thAvaraNAmaM ca milidavvaM // 12 // tirigadagujjovo vi ya, NIce apasatthagamaNadubhagatie / huMDAsaMpatte vi ya, NauMsae vAmakhIlIe , // 13 // khujjaddhaM NArAe, itthIvede ya sAdiNArAe / .. NagodhavajjaNArA e maNuorAladugabajje // 14 // . . adhirayasabha jasa aradI, soyaprasAde ya hoMti cautImA / / yaMdhosaraNaTrAgA, bhavAbhaveta sAmaNNA // 15 // , mAnyataTIga ke prAdhAnse likhA hai|
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 gAthA 15]] labdhisAra ... artha-Ayubandhayucchitti sthAnoMke pazcAt kramaza narakadvika, sUkSmAdi tIna, sUkSmAdi do va pratyeka, bAdara-aparyApta-sAdhAraNe, bAdara-aparyApta pratyeka, aparyAptadvIndriya, aparyApta-vIndriya, aparyAptacaturindriya, aparyApta-asajJI-pacendriya, aparyAptasajJIpacendriya // 11 // ATha padomeM aparyAptake sthAnapara paryApta jor3anA cAhieM, kintu caturthapada ekendriya-Atapa-sthAvara bhI milAnA cAhie / arthAt ( pUrvokta chaThe padaMseM 13ve padataka 8 padome aparyAptake sthAnapara paryApta joDanA caahie)| tiryaJcadvika va udyota, nIcagotraM, aprazastavihAyogati aura durbhagAdi tIna (' durbhaga-duHsvara-anAdeyaM, huNDasasthAna-sRpATikAsaMhanana, na sakaveda, vAmanasasthAna va kIlitasaharnana / kujasaMsthAnaardhanArAcasahanana, strIveda, svAtisasthAna-nArAcasahanana, nyagrodhasaMsthAna-vajravArAca' sahanana, manuSyagatidvika (manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvI )-audArikaki (audArika zarIra-graudArikaaMGgopAGga)-vajrarSabhanArAcasahanana / asthira-aMzubha-ayaza kIti parati zoka va asAtAvedanIyakI bandhavyucchitti hotI hai / ye 34 'bandhApasaraNasthAna bhavya vaM abhavyake samAnarUpase hote hai / / . . . . . . . . zivAya sAta-AThasA sAgarApamata hAna . anta koDAkoDIsAgarapramANa sthitiko jisasamya bAdhane lagatA hai usasamaya eka narakAyu prakRti 'bandhase. vyucchinna. hotI haiM, usase sAMgaropamazata pRthaktva nIce apasaraNakarake tiryaJcAyukI 'badhuvyucchiti hotI hai, usase sAMgaropamazatapRthaktva nIce utarakara manuSyA~yukAM bandhavyuccheda hotA hai. tathA usase sAgaropamazatapRthaktva nIce 'utarakara devAyuko bandhavyucchitti hotI hai| usase sAgaropamazatapRthaktva nIce narakagati aura narakagatyAnupUrvI ina dono prakRtiyoMkA ekasAthai "bandhavyuccheda hotA haiM, usase ' sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara bAdaraaparyApta-sAdhAraNazarIra parasparasayukta ina tIno prakRtiyokA yugapat bandhavyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce jAkara sUkSma-aparyApta-pratyeka paraspara sayukta ina tIna prakRtiyokA "bandhavyuccheda hotA hai / usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara bAdara-aparyApta-sAdhAraNazarIra paraspara saMyukta ina tIna prakRtiyokA bandhavyuccheda hotA hai / usase sAgaropamazatapRthaktva nIce jAkara parasparasayuMkta bAdara-aparyApta-pratyekazarIra ina tIno prakRtiyokI ekasAthe bandhavyucchitti hotI hai| usase sAgaropamaMjatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta dvIndriyajAti aura aparyApta ina dono prakRtiyokA baMdhavyucchedaM yugapat hotA hai, usase sAgaropamaNatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ] labdhisAra [ gAthA 15 trIndriyajAti aura aparyApta ina dono prakRtiyokI "bandhavyucchitti ekasAtha hotI hai| usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta caturindriyajAti aura aparyApta ina dono prakRtiyokA ekasAtha '2bandhavyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara asaMjJopaMcendriyajAti aura aparyApta parasparasayukta ina dono prakRtiyokA yugapat bandhavyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta saMjJopaMcendriyajAti aura aparyApta ina dono prakRtiyokI ekasAtha 'bandhase vyucchitti hotI hai| usase sAgaropamaNatapRthaktva nIce utarakara paraspara saMyukta sUkSma-paryAptasAdhAraNa ina tIno prakRtiyokI ekasAtha "bandhavyucchitti hotI hai; usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta sUkSma-paryApta-pratyekazarIra ye tIno prakRtiyA yugapat "bandhase vyucchinna hotI hai| usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta bAdara-paryApta-sAdhAraNazarIra ina tIno prakRtiyokA yugapat 1 bannase vyuccheda hotA hai; usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta bAdara-paryApta-pratyekazarIra-ekendriya-Atapa-sthAvara ina chaho prakRtiyokI 'bandhavyucchitti yugapat hotI hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta dvondriyajAti aura paryApta ina dono prakRtiyokA ekasAtha "bandhavyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasayukta trondriyajAti aura paryApta ina dono prakRtiyokA ekasAtha 2degbandhavyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasaMyukta caturindriyajAti aura paryApta ye dono prakRtiyA yugapat 2'bandhavyucchittiko prApta hotI hai / usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara parasparasaMyukta asaMjJopaMcendriyajAti aura paryApta ina dono prakRtiyokI yugapat 22bandhavyucchitti hotI hai| usase sAgaropamaNatapRthaktva nIce utarakara tiryaMcagati-tiyaMcagatyAnapUrvI aura udyota ina tIno prakRtiyokA ekasAtha "vandhase vyuccheda ho jAtA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara nocagotrako "bandhavyucchitti hotI hai| usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara aprazastavihAyogati, dubhaMga, duHsvara aura anAdeya ye cAro prakRtiyA "bandhase vyucchinna hotI hai| usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara haNDakasaMsthAna va asaMprAptA. sRpATikAsaMhanana ye do prakRtiyA yugapat 26bandhase vyucchinna ho jAtI hai / usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara napuMsakavedakA "bandhavyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara yAmanasaMsthAna aura kolitazarIrasaMhanana ye dono
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 15 ] labdhisAra [ 13 prakRtiyA bandhavyucchittiko prApta hotI hai| usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara kubjakasaMsthAna aura ardhanArAcazarIrasaMhanana ina dono prakRtiyokA ekasAtha baMdhavyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktvaM nIce utarakara strovedako badhuvyuccheda hotA hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara svAtisaMsthAna aura nArAcazarIrasaMhanana ina dono prakRtiyokI 3'badhavyucchitti yugapat hotI hai, usase sAgaropamaMzatapRthaktva nIce utarakara nyagrodhaparimaMDalasaMsthAna aura vajranArAcasaMhanana ye do prakRtiyAM yugapat 32bandhase vyucchinna hotI hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara manuSyagati manuSyagatyAnupUrvI, audArikazarIra-audArikazarIraaMgopAMga aura vajrarSabhanArAcasaMhanana ina pAMca prakRtiyokI yugapat 33bandhavyucchitti hotI hai, usase sAgaropamazatapRthaktva nIce utarakara arati-zoka, asthira-azubha, ayazaHkIti-asAtAvedanIya ina chaho prakRtiyokA yugapat "bandhavyuccheda hotA hai'| zaMkA-prakRtiyoke bandhavyucchedakA yaha krama kisa kAraNase hai ? samAdhAna--azubha, azubhatara aura azubhatamake bhedase prakRtiyokA avasthAna mAnA gayA hai usI apekSAse yaha prakRtiyoke bandhavyucchedakA krama hai / bandhavyucchedakA yaha krama vizuddhiko prApta honevAle bhavya aura abhavya mithyAdRSTijIvome sAdhAraNa arthAt samAna hai, kintu jayadhavalAkArane kahA hai ki "jo abhavyoke yogya vizuddhise vizuddha ho rahA hai usake tatprAyogya anta koDAkor3IsAgarapramANa sthitibandhakI avasthA me eka bhI karmaprakRti kI bandhavyucchitti nahI hotI / " isaprakAra isasambandhame do mata hai / isIprakAra 34 sthitibandhApasaraNoke sambandhame bhI do mata hai-dha. pu 6 pra 136 se 136 taka pratyeka bandhApasaraName sAgaropamazatapRthaktva sthitibandha ghaTanekA krama batAyA hai, kintu ja. dha. pu. 12 pR. 221 se 224 taka mAtra sAgaropamapRthaktva sthitibandha ghaTanekA ullekha hai| antima 34 ve bandhApasaraName asAtAvedanIya, arati, zoka, asthira, azubha aura ayaza kIrti ina chaha prakRtiyokI bandhavyucchitti prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyAdRSTijIvake ho jAtI hai / yadyapi ye prakRtiyA pramattasayataguNasthAnataka bandhake 1. ja.dha. pu 12 pR. 221 se 225 eva dha pu. 6 pR 134 se 136 / 2 pu 6 pR 136-136 / 3 ja. dha pu 12 pR 221 / . : :
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14] labdhisAra [ gAthA 16-16 yogya hai, tathApi yahAM inakI bandhavyucchittikA kathana virodhako prApta nahIM hotI, kyoMki una prakRtiyoke vandhayogya saMklezakA ullaMghanakara unakI pratipakSabhUta prakRtiyoke vanya kI nimittabhUta vizuddhise vRddhiko prApta hue sarvavizuddha isa jIvake una prakRtiyoMkI bandhavyucchitti honeme koI virodha nhii| ina uparyukta prakRtiyoke vandhase vyucchinna honepara avaziSTa prakRtiyoko samyaktvake aMbhimukha mithyAdRSTiM tiryaMca aura manuSya taba taka vAdhatA hai jabataka vaha mithyAdRSTiguNasthAnake caramasamayako prApta hotA hai / . uparyukta 34 baMdhApasaraNoMme se cAroMgatimeM kauna-kaunase baMdhApasaraNasthAna hote haiM so kahate haiM raNaratiriyANaM ogho bhavaNatisohammajugalae vidiyaM / . tidiyaM aTThArasamaM tevIsadimAdi dasapadaM carimaM // 16 // - te ceva codasapadA aTThArasameNa. hINayA-hoti / - rayaNAdipuDhavichakke saNakkumArAdidasakappe - // 17 // te terasa vidieNa ya tevIsadimeNa cAvi parihINA , prANada kappAvarimagevejjatotti osaraNA // 18 // . . .artha-manuSya aura tiryacomeM ogha arthAt cautIsabandhApasaraNa hote haiM / bhavanatrika aura saudharmayugalame dUsarA, tIsarA, aThArahavAM aura teIsavAM Adi daza va antima 34vA ye 14 vandhApasaraNa hote haiM / ratnaprabhA Adi chaha naraka pRthviyomeM aura sanatkumAra Adi dazakalpo (svargoM) meM uparyukta 14 bandhApasaraNome se 18vAM vadhApasaraNa nahI hotA. ( zeSa 13 bandhApasaraNa hote haiM .). mAnatakalpase.lekara uparima nauve greveyakaparyanta uparyukta 13 sthAnome se dUsarA aura 23vAM bandhApasaraNa nahIM hote (zeSa 11 vanvApasaraNa hote hai| . vizeSArtha:-prathamopaNamasamyaktvake abhimukha -manuSya va tiryaMcoke pUrvokta 34 vApasaraNa hote hai jiname 46 prakRtiyoMkI bandhavyucchitti ho jAtI hai / prathamopaNamasamyaktvake abhimukha deva tathA sAtave narekako chor3akara zeSa chaha pRthvIke nArakI jIvoke 1. ja. pa. pu 12 pR. 204-225 / 2 dhapu 6 pR 140 /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 18 labdhisAra [ -15 nahI badha nevIlI prakRtiyoMkI spaSTIkaraNa isaprakAra haiM-- asAtAvedanIya, strIveda, napu Msakaveda, arati, zaka, cAroMprayu, narakagati, tiryaggati, devagati, ekendriyajAti, dvIndriyajAti trIndriyajAti, viturindriyajAti, vaikivikezarIra, prAhArakazarIra, samacaturasrasaMsthAnako chor3akara zeSa pAcasasthAna, vaikriyikazarIra agopAga, zrIhArazarIra agopAga, vajrarSabhanArAcasaMhananako chor3akara zeSa pAca sahanana, narakagati prAyogyAnupUrvI, tiryaggatiprAyogyAnupUrvI, devagatiprAyogyAnupUrvI, aprazastaMvihAyogati, prAtapa, udyota, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNazarIra, asthira, azubha, durbhaga, du svara, anAdeya, ayaza kIrti, nIcagotra, aura tIrthakara ' / inamese apanI-apanI baMndha - ayogya prakRtiyoko ghaTAkara zeSa prakRtiyokA bandhAprasaraNa dvArA bandhavyuccheda ho jAtA hai / kon - bhavanatrika (bhavanavAsI, vAnavyatara, jyotiSa ) devo va saudharma - aizAnasvargake devome tiryagAyu, manuSyAyu, ekendriya, tapa, sthAvara, tiryaMcagati, tiryacagatyAnupUrvI, udyota, nIcagotra, aprazasta vihAyogati, durbhaga, du.svar, anAdeya, huNDasasthAna, asaprAptAsRpATikAsahanana, napu sakaveda, vAmanasasthAna, kolitasaMhanana, kuMbjakasasthAna, ardhanArAcasahanana, strIveda, svAtisasthAna, nArAcasahanana, nyagrodha saMsthAnaM, vajranArAcasaMhanana, asthira, azubha, ayaza-kIrti, bharati, zoka, asAtAvedanIya ina 31 prakRtiyokI bagha - vyucchittiM prathamopazamasa'myaktva ke abhimukha jIvake hotI hai / prathamAdi chahanaraka aura tRtIyasvarga se bArahavesvargata kake jIvome uparyukta 31 prakRtiyomese bandhake ayogya ekendriya'jJAti, Atapa aura sthAvara ina tIna prakRtiyoko kama karaneseM zeSa 28 prakRtiyoM kI bandhavyucchitti samyaktvake zrabhimukhajIvake hotI hai / 13ve svargase 16ve svargaM tathA naugraM vaiyakatakake devoMmeM uparyukta 28 prakRtiyo me se bandhake ayogya tiryagAyu, tiryacagati, tiryacagatyAnupUrvI aura udyata ina cAra prakRtiyoko kama karanese zeSa 24 prakRtiyokI bandhavyucchitti prathamopazamasamyaktvake- abhimukhajIvake hotI hai / . -^ + - zaMkA- jisa prakAra manuSya va tiryacoke audArikazarIra aura audArikaagopAga ina prakRtiyoMkI bandhavyucchitti hotI hai usIprakAra usI vizuddhime vartamAna deva aura nArakiyoke audArikazarIra va aMgopAMgakA bandhavyuccheda kyo nahI hotA ? samAdhAna - sahakArIkAraNarUpa manuSyagati aura tiryacagatike udayase varjita kelI (kevala ) vizuddhi zrIdArikazarIra va audArikazarIraGgopAGgakA bandhavyuccheda 1 pu 6 pR 141-42 / evaM jayavavala pu. 12 pR 225
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16] labdhisAra [ gAthA 16 karanemeM samartha nahI hai, kyoMki kAraNasAmagrIse utpanna honevAle kAryakI vikalakAraNase utpattikA virodha hai / deva aura nArakiyomeM audArikazarIrAdi prakRtiyokA dhruvabandha hotA hai ataH unakI bandhavyucchitti nahI hotI hai / isIprakAra vajrarSabhanArAcasaMhananake viSayameM bhI jAnanA caahie'| aba sAtavIM narakapRthvImeM baMdhApasaraNapadoMko kahate haiMte cevekkArapadA tadiUNA vidiytthaannsNpttaa| cauvIsadimeNa NA sattamipuDavimhi bhosaraNA // 16 // artha-gAthA 18 me kahe gaye 11 bandhApasaraNomeM se tIsarA va 24vA bandhApasaraNa ghaTAnepara tathA dUsarA bandhApasaraNa milAnepara sAtavI narakapRthvIme 10 bandhAparaNa hote haiN| vizeSArtha-sAtave narakame manuSyAyu bandhayogya nahIM hai isaliye tIsarA badhApasaraNa kama kiyA gayA hai| prathamopazamasamyaktvake abhimukha sAtave narakake nArakIjIvake nIcagotrakI bandhavyucchitti nahI hotI ata 24vAM bandhApasaraNa bhI kama kiyA gayA hai / mithyAdRSTi saptamapRthvIstha nArakIke tiryaMcAyu badhayogya hai, kiMtu prathamopazamasamyaktvake abhimukha jIvake tiryacAyukI baMdhavyucchitti ho jAtI hai ataH dUsarA badhApasaraNa milAyA gayA hai / isaprakAra saptamanarakame 10 badhApasaraNa hote hai, jinake dvArA 23 prakRtiyokI badhavyucchitti hotI hai / saptamanarakame bandhayogya 66 prakRtiyA hai, usamese 23 prakRtiyokI bandhavyucchitti ho jAnepara 73 prakRtiyAM bandhayogya zeSa raha jAtI hai / ina 73 prakRtiyome udyotaprakRtikA bandha bhajanIya hai arthAt bandha hotA bhI hai aura nahI bhI hotA hai / yadi udyotaprakRti baMdhatI hai to 73 prakRtiyoMkA baMdha hotA hai, yadi udyotakA bandha nahI hotA to 72 prakRtiyokA bandha hotA hai / zaMkA-tiryaggati, tiryaggatyAnupUrvI, udyota aura nIcagotra ina prakRtiyokI sAtave narakame bandha vyucchitti kyo nahI hotI ? 1. gha pu 6 pR 141 / 2. ja dha pu. 12 pR 223, dha. pu 8 pR. 110, go. ka. gA 107 / . 3. go ka. gA 105 se 107 kI TIkA va mala eva ja. pu 12 pR. 225 / ka pA sutta pR. 616
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 20-21 ] labdhisAra [ 17 . samAdhAna- nahI hotI, kyoki bhavasambandhI saMklezake kAraNa zeSagatiyoke bandhake prati ayogya aise sAtavI pRthvIke nArakI mithyAdRSTike tiryaMcagati, tiryaMcagatyAnupUrvI, udyota aura nIcagotrako choDakara sadAkAla inakI pratipakSasvarUpa prakRtiyo kA bandha nahI hotA hai. tathA vizuddhike vazase dhra vabandhI prakRtiyokA bandhavyuccheda nahI hotA, anyathA usa vizuddhike vazase jJAnAvaraNAdi prakRtiyoke bhI bandhavyucchittikA prasaga prApta ho jAvegA, kintu aisA hai nahI, kyoki vaisA mAnanepara anavasthAdoSa AtA hai| . prAge manuSya va tiyaMcagatimeM prathamopazamasamyaktvake prabhimukha mithyAvRSTi jIvake dvArA badhyamAna prakRtiyoMko tathA manuSyagatimeM apramattaguNasthAna meM baMdhanevAlI 28 prakRtiyoM ko do gAthAoMmeM kahate haiM ghAditi sAdaM micchaM kasAyapuhassaradi bhayassa dugaM / apamattaDavIsuccaM baMdhaMti visuddhaNaratiriyA // 20 // devatasavaNNabhagurucaukkaM samacauratejakammaiyaM / saggamaNaM paMciMdI thirAdichariNamiNamaDavIsaM // 21 // - artha-vizuddha ( samyavatvake abhimukha prAyogyalabdhimeM sthita mithyAdRSTi ) manuSya yA tiryaMca tIna ghAtiyA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya) karma sAtAvedanIya, mithyAtva, kaSAya, puruSaveda, hAsya, rati, bhayadvika ( bhaya-jugupsA ), apramattaguNasthAnasambandhI 28 aura uccagotrako bAdhatA hai / devacatuSka, trasacatuSka, varNacatuSka, agurulaghucatuSka, samacaturasrasasthAna, taijasazarIra, kArmaNazarIra, prazastavihAyogati, pacendriyajAti, sthirAdi 6 aura nirmANa ye 28 prakRtiyAM apramattaguNasthAnasambandhI jAnanA / vizeSArtha-prathamopazamasamyaktvake abhimukha, prAyogyalabdhimeM jisane 34 bandhApasaraNose 46 prakRtiyokI bandhavyucchitti kara dI hai aisA vizuddha mithyAdapTi garbhajasajJIpaMcendriya paryAptatiryaca athavA manuSya, pAco jJAnAvaraNIya (mati-zruta-avadhi1. Navari sattamapuDhaviNeraiyamassiyUNa tirikkhagai-tirikkhagai pAmoggANupubIujjova-NIcA godANa badhavocchedo rnntthi| (ja. pa. pu. 12 pR. 223; go. ka. gA. 107 ) tiriktagaI. tirikkhagaipAoggANupuvvINIcAgodAraNa : "" ettha dhuvvdhittaado| (dha pu 8 pR. 110; ja. pu. 13 pR 226) 2. dha. pu. 6 pR. 143-144 /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ "labdhisAra [ gAthA 22 manaHparyaya-kevalajJAnAvaraNa ) nau darzanAvaraNa ( cakSu pracakSu pravidhi - kevaladarzanAvaraNa, styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, nidrA, pracalA ) pAMca aMtarAya ( dAna- lAbha-bhAgaupabhoga - vIryAtarAya ) isaprakAra tIna ghAtiyA karmokI 12 prakRtiyAM, sAtAvedanIya, mithyAtva, anantAnuvandhI prapratyAkhyAnAvaraNa- pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalana krodha - mAna-mAyAlobha ye 16 kaSAya, puruSaveda, hAsya, rati, bhaya, jugupsA, devagati, devagatyAnupU, vaikriyikazarIra, vaikriyikazarIragraGgopAGga (devacatupka), trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra (trasacatuSka), varNa- gandha-rasa - sparza (varNa catuSka), gurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAta ( gurulaghucanuSka), samacaturasrasaMsthAna, taijasazarIra, kArmaNazarIraM, prazastavihAyogati, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yaza-kIrti ( sthirAnchiha) nirmANa aura uccagotra ina 71 prakRtiyoMko bAMdhatA hai' | Age deva-tarakagatimeM prathamopazamasamyaktvAbhimukha mithyAdRSTi ke dvArA badhyamAna prakRtiyoM ko kahate haiM taM suracaukkahoNaM kharcavajjajuda paDiparimANaM / surachapuDhavImicchA siddhotaraNA hu baMdhati ||22|| artha - una (uparyukta 71 prakRtiyoM) meM se devacatupkako kama karake manuSya catuSka (manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, zradArikazarIra, zradArikazarIraaMgopAMga) aura vajjrarSabhanArAcasaMhananako milAnese ina 72 prakRtiyoko, bandhApasaraNa kara cukanepara mithyAdRSTideva aura prathamAdi chaha pRthiviyoke nArakI bAMdhate haiM / 18] vizeSArthaM - prathamopazanasamyaktvake abhimukha deva va prathama chaha pRthvIke nArakI prAyogyalabdhimeM branvApasaraNa karaneke pazcAt ina 72 prakRtiyoMkA bandha karate haiMpAcajJAnAvaraNa, naudarzanAvaraNa, sAtAvedanIya, mithyAtva granantAnuvandhI Adi 16 kapAya, puruSaveda, hAsya, rati, bhaya, jugupsA, manuSyagati, paMcendriyajAti, audArikazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturatna saMsthAna, audArikazarIraaMgopAMga, vajrarSabhunArAcasaMhanana, varNa, ganva, rasa, sparza, manuSyagatiprAyogyAnupUrvI, agurulaghu upaghAta, paraghAta, - ucchvAsa, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, deya, yaza: kIrti, nirmANa, uccagotra aura pAMcagrantarAya ye 72 prakRtiyAM haiM / 1. dha. pu. 9 pR. 133-34 / ja. va pu. pR. 211 | evaM pR. 225 226 // 2. dha. pu 6 pR. 140-141 / ja. gha. pu. 12 pR. 211-12 /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 23-24 ] labdhisAra athAnantara saptamapRthvImeM bandhaprakRtiyoMko kahate haiMtaM raNaduguccahINaM tiriyadu NIca juda payaDiparimANaM / ujjoveNa juI vA sattamakhidigo hu baMdhati // 23 // artha-unaM (pUrvokta 72 prakRtiyoM) me se manuSya dvika ( manuSyagati, manuSya gatyAnupUrvI ) aura uccagotrako kama karanese tathA tiryacagatiTTika (tiryacagati, tiryaca gatyAnupUrvI) va nIcaMgotrako milAnepara 72 prakRtiyA hotI hai| yadi udyotaprakRti milAI jAtI hai to 73 prakRtiyA ho jAtI hai / una 72 athavA 73 prakRtiyoko (prathamopazamasamyaktvake abhimukha) sAtavIpRthvIko mithyAdRSTi nArakI bAdhatA hai / vizeSArtha- samyaktvaMke abhimukha saptamapRthvIko mithyAdRSTi nArakI bandhApasaraNa kara cukaneke pazcAt jina 72 prakRtiyokA bandha karartI hai ve isaprakAra haipAcajJAnAvaraNa, nau darzanAvaraNa, sAtAvedanIya, mithyAtva, anantAnubandhI Adi 16 kaSAya, puruSaveda, hAsya, rati, bhaya, jugupsA, tiryacagati, pacendriyajAti, audArikazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturasrasasthAna, audArikazarIraaGgopAGga, vajarSabhanArAcasaMhanana, varNa, gadha, rasa, sparza, tiryacagatyAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, paraghAta; ucchvAsa, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yaza kIti, nirmANa, nIcagotra aura pAco antarAya ye 72 prakRtiyA hai / udyota prakRtiko kadAcit bAMdhatA hai aura kadAcit nahI bAdhatA hai| yadi bAdhatA hai to 73 prakRtiyokA bandhe hotA hai / isaprakAra samyaktvake abhimukhamithyAdRSTijIvake prakRtibandha-prabandhakA vibhAga samApta huaa| . athAnantara sthiti-anubhAgabandhabhedakA kathana karate haiM aMtokoDAkoDIThidi asatthANa sasthagANaM ca / - bicauTThANarasaM ca ya baMdhANaM baMdhaNaM kuNadi // 24 // artha- (samyaktvake abhimukha mithyAdRSTi) vadhanevAlI prakRtiyoMkA sthitibaMdha antaHkoTAkoTIsAgaropamapramANa karatA hai / aprazastaprakRtiyokA dvisthAnIya anubhAgavadha karatA hai aura prazastaprakRtiyoMkA catu sthAnIya anubhAgavandha karatA hai / 1. dha. pu. 6 pa. 142-43 / ja. dha pu. 12 pR. 212 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20] labdhisAra [ gAthA 25-26 vizeSArtha-gAthA 21-22 va 23 meM kahI gaI pratiyoMkA sthitibandha ata. kor3Akor3IsAgasepamapramANa hI hotA hai; kyo ki samyaktvake abhimukha mithyAdRSTijIva vizuddhatara pariNAmose yukta hotA hai, isalie usake isase adhika sthitibandha sambhava nahI hai / anubhAgabandha bhI aprazastaprakRtiyoMkA dvisthAnIya hotA hai, prazastaprakRtiyokA catuHsthAnIya hotA hai'| Age samyaktvake abhimukha mithyAdRSTi ke pradezavibhAgako kahate haiMmicchaNayINati suracau samavajjapasatthagamaNasubhagatiyaM / .. NIcukkaslapadesamaNukkastaM vA * pabaMdhadi hu // 25 // edehi vihINANaM tigiNa - mahAdaMDaesu uttaannN...| ekaDhipamANANamaNukkastapadesaMbaMdhaNaM kuNadi // 26 // artha-mithyAtva, anantAnubandhocatuSka, styAnagRddhitrika, devacatuSka, samacaturatrasaMsthAna, vajrarSabhanArAcasahanana, prazastavihAyogati, subhagAdi tIna aura nIca gotrakA utkRSTa va anutkRSTapradezabandha karatA haiM / ina prakRtiyose rahita tIna mahAdaNDaka arthAt gAthA 21-22 va 23 me kahI gaI zeSa 61 prakRtiyoMkA anutkRSTapradezabandha karatA hai / vizeSArtha-prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyAdRSTijIva jina prakRtiyoko bAMdhatA hai usakA kathana tIna mahAdaNDake dvArA kiyA gayA hai prathama mahAdaNDakameM manuSya va tiryacake baMdhayogya prakRtiyokA kathana hai, dvitIya mahAdaNDakame devo va prathamachahanArakiyoke bandhayogya prakRtiyokA kathana hai / tRtIya mahAdaNDakameM saptamapRthvIke nArakI dvArA vandhayogya prakRtiyokA kathana hai / nidrA-nidrA, pracalApracalA, styAnagRddhi, mithyAtva, anantAnubandhIkrodha-mAna-mAyA-lobha, devagati-devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIravaikriyikazarIraaMgopAga, vajrarSabhanArAca-saMhanana, samacaturasrasaMsthAna, prazastavihAyogati, subhaga, susvara, Adeya aura nIcagotra ina 16-prakRtiyoMkA utkRSTa va anutkRSTa pradezabandha hotA hai / pAMca jJAnAvaraNIya, chahadarzanAvaraNIya, sAtAvedanIya, apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanakrodha-mAna-mAyA va lobharUpa 12 kaSAya, puruSaveda, hAsya, rati, bhaya, jugupsA, tiryaggati, manuSyagati, pacendriyajAti, audArikazarIra, taijasazarIra, 1. ja. pa pu 12 pR 213; dha. pu. 6 pR 206-10 / 2. gha. pu 6 pR 133-34, 140-41-42-43 / / - -
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21 gAthA 27 ] labdhisAra kArmaraNazarIra, audArikazarIrAMgopAMga, varNa, gaMdha, rasa, sparza, tiryaMcagatyAnupUrvI, manuSyagatyAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, udyota, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, yaza kIrti, nirmANa, uccagotra aura pAMcaantarAya ( dAna-lAbhabhoga-upabhoga aura vIrya ) ina 61 prakRtiyoMkA anutkRSTapradezabandha hotA hai / ukta tIna mahAdaNDakoMmeM kathita apunarukta prakRtiyoMko kahate haiM-- . paDhame savve vidiye paNa tidiye cau kamA bhapuNaruttA / idi payaDINamasIdI tidaMDaesu vi apuNaruttA // 27 // . artha-kramaza prathamadaNDakame sarvaprakRtiyA, dvitIyadaNDakame pAMcaprakRtiyA aura tRtIyadaNDakameM cAraprakRtiyAM, isaprakAra tIno daNDakomeM sarva 80 prakRtiyA apunarukta haiM / vizeSArtha-prathamadaNDaka ( gAthA 20 ) meM prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyAdRSTimanuSya va tiryacoke bandhayogya 71 prakRtiyokA nAmollekha hai; ye 71 prakRtiyA apunarukta hai, kyoki ye prakRtiyA prathamadaNDakasambandhI haiN| dvitIyadaNDaka (gAthA22) meM prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyAdRSTideva va prathamAdi chaha pRthviyoM ke nArakasambandhI bandhayogya 72 prakRtiyokA kathana hai; ina 72 prakRtiyoMmeM 67 prakRtiyAM to prathamadaNDakasambandhI haiM, kintu manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, audArikazarIra, audArikaaGgopAGga, vajrarSabhanArAcasahanana ye pAca prakRtiyA prathamadaNDakasambandhI nahI hai, ataH apunarukta hai / tRtIyadaNDaka (gAthA 23) meM 66 prakRtiyA to dvitIyadaNDakasambandhI haiM, kintu tiryacagati, tiryaMcagatyAnupUrvI, nIcagotra aura udyota ye cAra prakRtiyAM prathama va dvitIyadaNDakame nahI hai ata apunarukta hai / tRtIyadaNDakameM prathamopazamasamyaktvake abhimukha sAtavIpRthvIke mithyAdRSTi nArakIsambandhI bandhayogya prakRtiyoMkA kathana hai aura sAtavI pRthvIkA uktajova nirantara tiryacagatiAdi prakRtiyokA bandha karatA hai| isaprakAra prathamadaNDakakI sarva 71, dvitIyadaNDakakI 5 prakRti tathA tRtIyadaNDakakI 4 ye sarvamilakara (71+5+4) 80 prakRtiyA apunarukta kahI gaI hai| isaprakAra prathamalamyaktvake abhimukha vizuddhamithyAdRSTike prakRti-sthitianubhAga aura pradezoMke bandha-prabandharUpabheda ko kahakara usIke udayakA kathana karate haiM 1. ja.dha. pu. 12 pR. 213 /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 28 22 ] udadhe caudasaghAdI NihApayalANamekkadaragaM tu / mohe dasa siya NAMme vaMciThANaM saisage saMjogekkaM // 28 // - artha-tInaM dhAtiyAMkarmokI 14 prakRtiyAM, nidrA yA pracalAmeM se koI eka, mohanIyakarmakI syAt (kathaMcit) 10 prakRti, nAmakarmakI bhASAparyAptikAlame udayayogya prakRtiyAM aura zeSa vedanIya, gotra va AyukarmakI eka-eka prakRti bhI milA lenA cAhie / ye sarvaprakRtiyAM udayayogya hai / / vizeSArtha-prathamopazamasamyaktvake abhimukha cArogatisambandhI mithyAdRSTijIvake sarva mUla prakRtiyoMkA udaya hotA hai tathA uttaraprakRtiyome se pAcajJAnAvaraNa, cAradarzanAvaraNa, pAMcaaMtarAya ye (5+4+5) 14 prakRtiyAM, mithyAtva, paMcendriyajAti, taijasazarIra, kaoNmaraNazarIra, varNa, gandha, rasa, sparza, agurulaghu, upaghAta, paraMghAta, ucchvAsa, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, asthira, zubha, azubha, nirmANa ina prakRtiyokA niyamase udaya hotA hai, kyoki yahApara ina prakRtiyokA dhra va udaya hotA hai / sAtA va asAtAvedanIyame se kisI ekako udaya hotA hai, kyoki ye dono prakRtiyA parAvartamAna udayasvarUpa hai' / mohanIyakarmakI 10-6 athavA 8 prakRtikA udaya hotA hai / mithyAtva, anantAnubandhIkrodha-mAna-mAyA-lobhame se koI eka, apratyAkhyAnAvaraNakrodha-mAna-mAyA va lobhame se koI eka, pratyAkhyAnAvaraNakodha-mAna-mAyA va lobhame se koI eka, sajvalanakrodha-mAna-mAyA va lobhame se koI eka (krodhAdimeM se jisakaSAyako udaya ho, anantAnubandhIAdi cArome usI kaSAyakA udaya hogA) strIveda, pUruSaveda, napu sakaveda ina tIno vedome se koI eka, hAsya-rati aura arati-zoke ina dono yugalome se koI eka yugala, bhaya aura jugupsA , mohanIyakarmakI ye 10 prakRtiyA udayasvarUpa hotI hai / ina 10 prakRtiyome se bhaya yA jugupsA (kisI eka) ko kama kara denese mohanIyakarmakI 6 prakRtiyA udayasvarUpa raha jAtI hai / inhI 10 prakRtiyome se bhaya aura jugupsA ina dono prakRtiyoko kama kara denepara mohanIryakarmakI ATha prakRtiyA udayasvarUpa raha jAtI haiM / cAro Ayuaome se kisI eka AyukarmakA udaya hotA hai, 1 ja. dha pu. 12 pR 215-16 / yasmAcca-vedaraNIyassa sAdAsAdoNa ragatthi udaeMgaNa jhiirnndaa| (ja gha. pu 12 pR. 227 ) 2 pa pu 6 pR 211 / go ka. 475 se 476 eva prAkRtapacasagraha saptati a. pa. 325 gA. 36 tathA dha pu 15 pR 82-83, ja.dha. pu. 12 pR 230 /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMthA 28 ] . labdhisAra [ 23 kyoki ye cAro pRthak-pRthak pratiniyata gativizeSase pratibaddha hai isalie tadanusAra hI usa-usa Ayukarmake udayakA niyama dekhA jAtA hai| cAragati, dozarIra, chahasasthAna aura do agopAMga ; inamese anyatara eka-eka nAmakarma prakRtikA udaya hotA hai| chahasahananoMme se kadAcit kisI eka-ekakA udaya hotA hai aura kadAcit udaya nahI hotaa| yadi manuSya yA tiryaca prathamopazamasamyaktvake abhimukha hai to kisI eka sahananakA 'niyamase udaya hotA hai / yadi deva yA nArakI prathamopazamasamyaktvake abhimukha hai to kisI bhI sahananakA udaya nahI hotA / udyotakA kadAcit udaya pAyA jAtA hai; kyoki pacendriyatiryacome kinhIke udyotakA udaya hotA hai| do vihAyogati, subhagadurbhaga, susvara-du svara, prAdeya-anAdeya, yaza kIrti aura ayaza kIrti ina pAca yugalome se kisI eka-eka prakRtikA udaya hotA hai arthAt ina pAca yugalome se pratyekayugalakI kisI eka prakRtikA udaya hotA hai / uccagotra aura nIcagotra inamese kisI eka prakRtikA udaya hotA hai| yaha prakRtiyoke udayasambandhI kathana cAroMgatikI apekSAse hai| AdezakI apekSA cArogatiyome jo vizeSatA hai vaha isaprakAra hai-cAro Ayunome se jisagatimeM jo Ayu anubhava kI jAtI hai usa AyukA usag2atime udaya hotA hai| narakagati va tiryacagatime nIcagotrakA hI udaya hai,' manuSyagatime nIcagotra aura uccagotramese ekakA udaya hai aura devagatime uccagotrakA hI udaya hai / nAmakarmakI apekSA yadi nArakI hai to narakagati, pacendriyajAti, vaikriyikazarIra, tejasazarIra, kArmaNazarIra, huNDakasaMsthAna, vaikriyikazarIrAGgopAGga, varNa, gandha, rasa, sparza, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, aprazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, asthira, zubha, agubha, durbhaga, subhaga, anAdeya, ayaza kIrti aura nirmANa ; "nAmakarmakI ina 26 prakRtiyokA udaya hotA hai| yadi tirsaca hai to tiryaMcagati, pacendriyajAti, audArikazarIra, taijasazarIra kArmaNazarIra, chaha sasthAnome se koI eka sasthAna, audArika zarIrAGgopAGga, chaha sahananome se koI eka, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka zarIra varNa, gandha, rasa, sparza, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, kadAcit udyota, do vihAyogatime se koI eka, sthira, asthira, zubha, azubha, subhaga-durbhagame se koI eka, susvara-du svarame se koI eka, Adeya-anAdeyame se koI eka, yaza kIrti-ayaza kItimeM se koI eka aura nirmANa / nAmakarmakI ina 30 yA 31 prakRtiyokA udaya hotA hai / 1. 2. 3. dha pu 15 pR 61 / .
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] labdhisAra [ gAthA 26-30 yadi manuSya hai,to uparyukta 30 prakRtiyome tiryaMcagatike sthAnapara manuSyagatiyukta 30 prakRtiyokA udaya hotA hai / manupyomeM udyotakA udaya sambhava nahI hai ataH nAmakarmakI 31 prakRtiyokA udaya naha hotA hai / yadi deva hai to devagati, pacendriyajAti, vaikriyikazarIra, tejasazarIra, kArmaraNazarIra, samacaturasrasaMsthAna, vaikriyikazarIrAGgopAGga, varNa, gandha, rasa, sparza, agurulagha, upaghAta, paraghAta. ucchavAsa, prazastavihAyogati, trasa, vAdara, paryApta, pratyekazarIra. sthira, asthira, zubha, azubha, subhaga, susvara, Adeya, yazakIrti aura nirmANa ; nAmakarmakI ina 26 prakRtiyoMkA udaya hotA hai'| uparyukta gAthAme tathA dha. pu 6 pR. 210 para nidrA aura pracalA kisI ekake udaya ke sAtha darzanAvaraNIyakarmakI pAMcaprakRtiyokA udaya batalAyA hai, kintu ja. dha pu. 12 1 227 para pAMco nidrAkI udayavyucchitti kahI gaI hai, kyoki sAkAropayoga aura jAgRta avasthAviziSTa darzanamoha-upazAmakake pAMca nidrAdike udayarUpa pariNAmakA virodha hai / isaprakAra nidrA va pracalAke udayame domata hai / ekamata nidrA yA pracalAkA udaya svIkAra karatA hai, dUsarA mata nidrA yA pracalAkA udaya svIkAra nahIM karatA / prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyAdRSTike nidrAdi pAMcadarzanAvaraNa, vArajAtinAmakarma, cAro AnupUrvI nAmakarma, Atapa, sthAvara, sUkSma, aparyApta aura sAdhAraNazarIra, ye prakRtiyA udaya se vyucchinna hotI hai / atha prathamopazamasamyaktvake prabhimukha vizuddha mithyAdRSTike upayayogya prakRtisambandhI sthiti va anubhAgakA tathA pradezoMkI udaya-udIraNAkA kathana karate haiM udaillANaM udaye pattekkaThidissa vedago hodi / vicauTThANamasatthe satthe udayallarasabhuttI // 26 // majaharaNamaNukkarasppadesamaNubhavadi sodayANaM tu / udayillANaM paya DicaukkANamudIrago hodi // 30 // ! 7..28 216-220 / go .gA. 565-567 va 303-304 / atra bhASAparyAptisthAne svAgatamAtirayana vanaMte / 2 21 226-30 / 35 121 226-27 /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ 25 artha-udayavAn prakRtiyokA udaya prApta honepara ekasthitikA vedaka hotA hai / aprazastaprakRtiyoke dvisthAnarUpa aura prazastaprakRtiyo ke catu sthAnarUpa udayamAna granubhAgako bhogatA hai / udayarUpa prakRtiyoke prajaghanyaM - anutkRSTa pradezAko anubhava karatA -hai / udayasvarUpa prakRtiyoke prakRti- pradeza- sthiti va anubhAgakA udIraka hotA hai / gAthA 31 ] vizeSArtha - prathamopazamasamyaktva ke zrabhimukha mithyAdRSTijIva ke jina prakRtiyo kA udaya hai, una prakRtiyokI sthitikSayase udayame praviSTa ekasthitikA vedaka hotA hai tathA zeSasthitiyokA vedaka hotA hai / ukta jIvake jina aprazastaprakRtiyokA udaya hotA hai unake latA-dArurUpa athavA nimba- kAJjIrarUpa dvisthAnIya anubhAgakA vedaka hotA hai / udayame AI huI prazastaprakRtiyoke catu sthAnIya anubhAgakA vedaka hotA hai, udayAgata prakRtiyoke ajaghanya anutkRSTapradezokA vedaka hotA hai / jina prakRtiyokA vedaka hotA hai, una prakRtiyoke prakRti- sthiti aura pradezokI udIraNA karatA hai / zaMkA - udaya aura udIraNAme kyA antara hai ? samAdhAna -- jo karma skandha apakarSaNa, utkarSaNAdi prayogake binA sthitikSaya ko prApta hokara apanA-apanA phala dete hai una karmaskandhokI 'udaya' sajJA hai ( jo mahAn sthiti aura anubhAga meM avasthita karmaskandha apakarSita karake phala denevAle ye hai, una karmaskadhokI 'udIraNA' saMjJA hai, kyoki apakva karmaskandhake pAcana karaneko udIraNA kahate hai' / 'dha. pu 6 pR. 213 para ajaghanya - anutkRSTapradezokA udaya kahA hai. kintu ja.dha. pu. 12 pR. 226 para anutkRSTa pradezapiNDakA udaya kahA hai / udaya udIraNAkA kathana karaneke anantara satvako kahate haiMduti bhAu titthaddAraca ukkaNA sammageNa hINA vA / misseA vA viya savve payaDI ive sattaM // 31 // artha-do yA tIna Ayu, tIrthakara aura AhArakacatuSka; ina prakRtiyose rahita tathA samyaktvaprakRti va samyagmithyAtvabinA zeSa sarvaprakRtiyokA sattva hotA hai / vizeSArtha -- prathamopazamasamyaktva ke abhimukha mithyAdRSTijIva yadi zraddhAyuka hai to usake bhujyamAna zrAyuke binA tIna prAyukA sattva nahI hotA / yadi vaha jIva 1. dha. pu. 6 pR. 213-14
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 31 baddhAyupka hai to usake bhujyamAna va baddhyamAnAyuke binA zeSa do AyukA sattva nahI hotA / jisane dUsare yA tIsare narakakI AyukA bandha karaneke pazcAt tIrthaMkaraprakRtikA bandha kiyA hai vaha jIva eka antarmuhUrtake lie mithyAtvame jAtA hai punaH vedakasamyaktva prApta kara letA hai, kyoki palyopamake asaMkhyAtavebhAgaparyanta vedakasamyaktvakA utpattikAla hai / vedakasamyaktvotpattikAlake pazcAt prathamopazamasamyaktvakA grahaNa ho sakatA hai / AhArakacatuSkake udvelanAkAlase vedakasamyaktvotpattikAla baDA hai ata AhArakacatuSkakI udvelanA kiye binA prathamopazamasamyaktva utpanna nahI ho sktaa| prathamopaNamasamyaktvake abhimukha kisI jIvake samyaktvaprakRtikA sattva nahIM hotA aura kisI jIvake samyaktvaprakRti aura samyagmithyAtvaprakRti ina donoM hI kA sattva nahI hotA athavA donokA sattva hotA hai / prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyAdRSTijIvake AThoM hI mUlaprakRtiyoMkA sattva hotA hai| uttaraprakRtiyome bhI jJAnAvaraNakI pAca, darzanAvaraNakI nau, vedanIyakI do, mohanIyakarmakI mithyAtva, 16 kaSAya aura nava nokaSAya ye chabbIsa prakRtiyA satkarma rUpase hotI haiM, kyoki anAdimithyAdRSTi tathA 26 prakRtiyoMke satkarmavAle sAdi mithyAdRSTike inakA sadbhAva pAyA jAtA hai| athavA sAdimithyAdRSTike samyaktvaprakRtike vinA mohanIyakarmakI 27 prakRtiyAM satkarmarUpase hotI haiM, kyoki samyaktvaprakRtikI udvelanAkarake upazamasamyaktvake abhimukha hue jIvake unake hone meM koI virodha nahIM hai / athavA samyaktvaprakRtike sAtha 28 prakRtiyAM satkarmarUpase hotI hai, kyoki vedakasamyaktvake yogyakAlako ullaghakara jisane samyaktvaprakRtikI pUrNarUpase udvelanA nahI kI hai, aise upazamasamyaktvake abhimukha jIvake uktaprakArase 28 prakRtiyo kA sadbhAva dekhA jAtA hai| AyukarmakI eka yA do prakRtiyA satkarmarUpase hotI hai / jisane parabhavasambandhI AyukA vandha kiyA hai, usake AyukarmakI do prakRtiyAM hotI hai aura jisane parabhavasamvanvI AyukA vandha nahI kiyA, usake bhujyamAnAyukI ekaprakRti hotI hai / nAmakarmakI cAragati, pAcajAti, audArika-vaikriyika-taijasa va kArmaNazarIra, 1. pa pu. 8 pR. 104-prathamapRthivyA tIrthakaraprakRtiyuktamithyAtvInArakInAmabhAvaH / 2. go ka. gA 615 / 3 gopha gAthA 615 tathA gha pu 5 pR. 6-10 aura 33-34 / -- 4 go ya. gA. 613 tathA ja.gha pu. 12 pa. 206 /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 27 gAthA 32 ] labdhisAra inhI zarIroke bandhana aura saghAta, chahasaMsthAna, AhArakazarIrAMgopAgake binA do aGgopAGga, chahasahanana, varNa, gandha, rasa, sparza, cAromAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, Atapa, udyota, prazastAprazastavihAyogati, trasa-sthAvarAdi 10 yugala aura nirmANa ye prakRtiyAM satkarmarUpa hai / gotrakarmakI nIca-uccagotrarUpa do prakRtiyA satkarmarUpa hai tathA antarAyakarmakI pAcoprakRtiyA satkarmarUpa hai| ina prakRtiyokA prakRtisatkarma hai, zeSa prakRtiyokA nahI hai / zaMkA-pahale utpanna kiye gaye samyaktvake sAtha AhArakazarIrakA bandhakarake pura- mithyAtvame jAkara tatprAyogya palyake asakhyAtave bhAgapramANa kAlake dvArA upazamasamyaktvako prApta honevAle jIvake AhArakadvikakA satkarma yahA kyoM nahI upalabdha hotA ? samAdhAna-AhArakadvikakA satkarma upalabdha nahIM hotA, kyoki AhArakazarIrakI udvalanA kiye binA prathamopazamasamyaktvakI prAptikI yogyatA nahI hotii| vedakasamyaktvake yogya kAlase AhArakazarIrakA udvelanAkAla stoka hai aisA paramAgamakA upadeza hai| ___ athAnantara satkarmaprakRtiyoMke sthitiAdi satkarmake kathana pUrvaka prAyogyatAlabdhikA upasaMhAra karate haiM ajahaNNamaNukkassaM ThidItiyaM hodi sattapayaDINaM / . evaM payaDicaukkaM baMdhAdisu hodi patteyaM // 32 // artha-ukta sattvaprakRtiyokA sthititrika (sthiti-anubhAga-pradeza) ajaghanyaaMnutkRSTaM hotA hai / bandhAdi (bandha-udaya-udIraNA) pratyekame isIprakAra prakRticatuSka (prakRti-sthiti-aMnubhAga-pradeza) lagA lenA caahie| . . vizeSArtha-Ayukarmake atirikta inhI ukta prakRtiyokA sthiti-satkarma aMta:koDAkoDIsAgara hotA hai | AyukarmakA tatprAyogya sthitisatkarma hotA hai| pAcajJAnAvaraNa, naudarzanAvaraNa, asAtAvedanIya, mithyAtve, 16 kaSAya, navanokaSAya, samyaktva, samyagmithyAtva, narakagati, tiryacagati, ekendriyAdi cArajAti, pAcasasthAna, pAcasahanana, aprazastavarNa-gandha-rasa-sparza, narakagatyAnupUrvI, tiyaMcagatyAnupUrvI, upaghAta, aprazasta 1. ja. dha pu. 12 pR. 207-208-206 / go. ka. gAthA 614-15 / .
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] landhisAra [ gAthA 33 vihAyogati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNazarIra, asthira, azubha, durbhaga, du svara, anAdeya, ayaza kIti, nItragotra aura pAMcaantarAya ina aprazastaprakRtiyokA dvisthAnIya (latA-bAru yA nimba-kAMjora) anubhAgasatkarma hotA hai / sAtAvedanIya, manuSyagati, devagani. pacendriyajAti, odArikazarIra, vaikriyikazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra tathA unhIke bandhana aura saMghAta, samacaturastrasaMsthAna, audArikazarIrAgopAga, vaikriyikagarIrAgopAga, vajrarpabhanArAcasahanana, prazastavarNacatuSka, manuSyagatyAnupUrvI, devagatyAnupUrvI, aguralaghu, paraghAta, ucchvAsa, Atapa, udyota, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka garIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, prAdeya, yaza kIti, nirmANa, uccagotra ina prAstaprakRtiyokA catu sthAnIyaanubhAgasatkarma hotA hai / jina prakRtiyokA satkarma hai, unakA ajaghanya-anutkRSTa pradezasatkarma hotA hai / aba kramaprApta karaNalabdhiko kahate haiMtatto abhavvajogaM pariNAma boliUNa bhanbo hu / karaNaM karedi kamaso adhApavattaM apuvamaNiyi // 33 // artha-usake pazcAt arthAt prAyogyalabdhike pazcAt abhavyake yogya pariNAmoko ullaghakara bhavyajIva kramaza. adha.pravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNako karatA hai| vizeSArtha-gurupadezake valase athavA usake vinA bhI abhavyajIvoke yogyavizuddhiyoko vyatIta karake bhavyajIvoke yogya aba pravRttakaraNa sajAvAlI vizuddhimeM mantrAjIva pariNata hotA hai / jisa pariNAmavizeSake dvArA darzanamohakA upazamAdirUpa vivakSitabhAva utpanna kiyA jAtA hai vaha vizeSapariNAma karaNa kahA jAtA hai / zaMkA-pariNAmokI 'karaNa' yaha sajJA kaise hai ? samAdhAna-yaha koI doSa nahI hai, kyoki asi ( talavAra ) aura vAsi (vamUlA) ke namAna sAdhakatamabhAvakI vivakSAmeM pariNAmoke karaNapanA pAyA jAtA hai / 1. pu. 12 1.206-210 / . p.6513|6 pu. 15 181 /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 34-35 ] labdhisAra [ 26 vaha karaNa yahA tInaprakArakA hotA hai| prathama adhaHpravRttakaraNa, dvitIya apUrvakaraNa aura tRtIya anivRttikaraNa / ye tInoMkaraNa kramazaH hote hai / arthAt prathamopazamasamyaktvako prApta honevAle jIvake adhaHpravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake bhedase tInaprakArakI vizuddhiyA hotI hai| Age tInoMkaraNoMke kAlakA alpabahutvasahita kathana karate haiM aMtomuttakAlA tiriNavi karaNA havaMti patteyaM / uvarIdo guNiyakamA kameNa saMkhejjarUveNa // 34 // artha-tInoM karaNome se pratyekakaraNakA antarmuhUrtapramANa kAla hotA hai, kintu Uparase nIceke karaNoMkA kAla sakhyAtaguNA krama liye hue hai / vizeSArtha-adha pravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ina tInoM karaNome se pratyeka karaNakA kAla antarmuhUrta hai| isame bhI anivRttikaraNakA kAla stoka hai, usase sakhyAtaguNA apUrvakaraNakA kAla hai, usase saMkhyAtaguNA adhaHpravRttakaraNakA kAla hai / antarmuhUrtakAlake bahuta bheda hai| athAnannara adhaHpravRttakaraNakA niruktipUrvaka kathana karate haiM- . jamhA hedvimabhAvA uvarimabhAvehiM sarisagA hoti / . tamhA paDhamaM karaNaM adhApavattotti nnihitttth||35|| artha-kyoMki adhastana (nIceke) bhAva uparitanabhAvoMke sAtha sadRza hote hai ata prathamakaraNako adha pravRttakaraNa kahA gayA hai / vizeSArtha-prathamakaraName vidyamAnajIvake karaNapariNAma arthAt uparitana samayake pariNAma (pUrva) samayake pariNAmoke samAna pravRtta hote hai vaha adha pravRttakaraNa' hai| isakaraName uparimasamayake pariNAma nIceke samayome bhI pAye jAte hai, kyoki 1. ja dha pu. 12 pR. 233 / 2. dha pu 6 pR 214; ja. gha. pu. 12 pR. 233, ka. pA. su pR 621 / 3. ka pA sutta pR 621 / 4. kiMcit pAThAntareNeyamevagAthA''gatA gommaTasArajIvakANDe (gAthA 48) / 5. ja.dha. pu 12 pR. 233 /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ] labdhisAra [ gAthA 36-37 jagantinasamayavartI pariNAma adha arthAt adhastanasamayavartI pariNAmome samAnatAko prApta hote hai ata adha pravRtta yaha sajA sArthaka hai'| Age apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake svarUpakA nirUpaNa karate haiM'samae samae bhiNNA bhAvA tamhA apuvakaraNo du| 'maNiyaTTIvi tahaM vi ya paDisamaya ekkapariNAmo // 36 // artha-pratisamaya bhinna bhAva hote hai isaliye yaha apUrvakaraNa hai aura pratimamaya eka samAna hI pariNAma hote hai ata vaha anivRttikaraNa hai / ___ vizeSArtha-jisa karaName pratisamaya apUrva arthAt asamAna va niyamase anantagaNarUpase vaddhigata karaNa arthAt pariNAma hote hai vaha apUrvakaraNa hai / isakaraNa meM honevAle pariNAma pratyeka samayame asakhyAtalokapramANa hokara bhI anyasamayameM sthita pariNAmoke sadRza nahI hote yaha uktakathanakA bhAvArtha hai / jisakaraNa me vidyamAna jIvoke ekasamayameM pariNAma bheda nahI hai vaha anivRttikaraNa he / anivRttikaraName eka-eka samayame eka-eka hI pariNAma hotA hai, kyoki yahA ekasamayame jaghanya va utkRSTabhedakA abhAva hai / ekasamayameM vartamAnajIvoke pariNAmokI apekSA nivRtti yA vibhinnatA jahA nahI hotI ve pariNAma anivRttikaraNa kahalAte haiN| Age adhaHpravRttakaraNasambandhI vizeSa kathana 5 gAthAoMmeM karate haiMguNaseDhI guNasakama ThidirasakhaMDaM ca Natthi paDhamamhi / paDisamayamaNaMtaguNaM visohivaDDIhiM vaDDhadi hu // 37 // 1. gha. pu6 pa 217 / 2. go jI gA 51, prA paM sa a 1 gA. 8, dha pu. 1 pR.53| 3. 'hoti agiyadiraNote, paDisamaya jessimekkapariNAmA' go. jI. gA. 57; gha. pu 1 pR. 186; __gha 16 pR 22, prA. paM. sa a. 1 gA. 22 / 4 pa pA suna pR. 621 / 5 ja. pu. 12 pR. 234 / 6 u. pu. 12 pR 2:4 / 7 puSa 221 / 8. pa. pu. 61 222 /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gAthA 38-41 ] - labdhisaoNra satthANamasatthANaM cauvidvANaM rasaM ca baMdhadi hu / paDisamayamAMteNa ya guNabhajiyakamaM tu rasabaMdhe // 38 // pallamsa saMkhabhAgaM muhutte osaradi baMdhe / saMkhejjasahastrANi ya adhApavattammi osaraNA ||36|| AdimakaraNaddhAeM paDhamadvidibaMdho du carimaMmhi saMkhejjaguNavihINa ThidibaMdho hoi yimeNa // 40 // taccarime ThidibaMdho AdimasammeNa desalayalajamaM / parivajjamAgassa vi saMkhejjaguNeNa hINakamo // 41 // artha:- - prathama ( adhaHkaraNa ) meM guNazra Ni, guNasaMkramaNa, sthitikhaNDa aura anubhAgakhaNDa nahI hote, kintu pratisamaya vizuddhime anantaguNIvRddhidvArA vRddhiko prApta hotA hai / prazastaprakRtiyokA catu sthAnIya ( guDa, khADa, zarkarA aura amRta) anubhAgabandha hotA aura prazastaprakRtiyokA dvisthAnIya ( latA - dAru yA niba- kAjIra ) anubhAgabandha hotA hai / pratisamaya prazastaprakRtiyo kA anantaguNe krama sahita bRndha hotA hai aura aprazastaprakRtiyoke anantavebhAgapramANa anubhAgabandha hotA hai / tathA eka-eka atarmuhUrtake antarAla se palyakA sakhyAtavAbhAga ghaTatA huA sthitibandha hotA rahatA hai / pradha pravRttakaraNakAlameM sakhyAtahajAra sthitibandhApasaraNa hote rahate hai / adha pravRttakaraNake zrAdime jo prathama sthitibandha hotA hai tathA antame niyamase usase sakhyAtaguNAhIna sthitibandha hotA hai / isa caramasthitibandhase dezasayamasahita prathamopazamasamyaktvako prApta karanevAle jIvake sthitibandha sakhyAtaguNAhIna hotA hai ! isasthitibandhase sakalasayamasahita prathamo - pazamasamyaktvako prApta karanevAleke sakhyAtaguNAhIna sthitibandha hotA hai / 1. [ 31 vizeSArtha - yadyapi yaha jIva adha pravRttakaraNakAlame pratyeka samayame anataguNI vizuddhi se atyantavizuddha hotA jAtA hai tathApi sthitikANDaka va anubhAgakANDakaghAta yogya vizuddhiko prApta nahIM hotA hai / isalie adha pravRttakaraNabhAvame vidyamAna isake sthitikANDaka aura anubhAgakANDakaghAta nahI hotA' / adha pravRttakaraName sthitikANDakaghAta, anubhAgakANDakaghAta, guNazra eNI aura guNasaMkramaNa nahI hotA, kyoki ina gratha - ja gha pu. 12 pR. 232 /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 42-45 32] pravRttakaraNapariNAmomeM pUrvokta caturvidha kAryoke utpAdana karanekI zaktikA (vizuddhikA) abhAva hai; mAtra anantaguNI vizuddhike dvArA pratisamaya vizuddhiko prApta hotA huA yaha jIva aprazastakarmoke dvisthAnIya (nIba-kAjIra) anubhAgako pratisamaya anaMtaguNAhIna vAcatA hai aura prazastakarmokA guDa-khAMDa-zarkarA-amRtarUpa catu sthAnIya anubhAgako pratisamaya anantaguNA-anantaguNA bAMdhatA hai / adha pravRttakaraNakAlameM eka sthitibaMdhakA kAla antarmuhUrtamAtra hai / eka-eka sthitibandhakA kAla pUrNa honepara palyopamake saMkhyAtavebhAgase hIna anya sthitivandha hotA hai / isaprakAra sakhyAtasahasrabAra sthitibandhApasaraNa ho jAnepara adha.pravRttakaraNakAla samApta ho jAtA hai / adhaHpravRttakaraNake prathamasamayasambandhI sthitivandhase usIkA antimasamayasambandhI sthitibandha saMkhyAtaguNAhIna hotA hai / yahIpara (adhaHpravRttakaraNake caramasamayame) prathamopazamasamyaktvake abhimukhajIvake jo sthitibandha hotA hai, usase prathamopazamasamyaktvasahita saMyamAsayamake abhimukha jIvakA sthitivandha sakhyAtaguNAhIna hotA hai, isase prathamopazamasamyaktvasahita sakalasaMyamake abhimukha jIvakA adhaHpravRttakaraNake caramasamayasambandhI sthitibandha sakhyAtaguNAhIna hotA hai| aba 8 gAthAoMmeM adhaHpravRttakaraNasambandhI anukRSTi aura alpabahutva ina do anuyogadvAroMkA kathana karate haiM AdimakaraNaddhAe paDisamayamasaMkhalogapariNAmA / ahiyakamA hu visese muhuttaaMto hu paDibhAgo // 12 // tAe adhApavattadvAe saMkhejnabhAgamettaM tu / aNukaTTIe addhA NivvaggaNakaDayaM taM tu // 43 // paDisamayagapariNAmA NivvaggaNasamayamettakhaMDakamA / ahiyakamA hu visese muhuttaaMto hu paDibhAgo // 44 // paDikhaMDagapariNAmA patteyamasaMkhalogamettA hu| loyANamasaMkhejjA chaThANANI visesevi // 45 // 1 va.pu 6 pR. 222-23 / ja dha pu 12 pR 258-56 /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 46-49 ] labdhisAra paDhame carime samaye paDhamaM carimaM ca khaMDamasaritthaM / sesA sarisA savve avvaMkAdi aMtagayA // 46 // cari savve khaMDA durimasamatti avarakhaMDAe / sarisakhaMDAgolI adhApavattamhi karaNahi // 47 // paDhame karaNe bhavarA NivvaggaNasamayamettagA tatto / hidiNA varamavaraM to varatI ataguNiMdakamA // 48 // paDhame karaNe paDhamA uDDagaDhIya carimasamayassa / tiriyagakhaMDApolI asaritthAAMtaguNidakamA // 46 // 1. artha - AdikaraNa (adha pravRtta kararaNa) ke kAlame pratisamaya adhikakrama lie hue sakhyAta lokapramANa pariNAma hote hai / vizeSa ( caya) ko prApta karaneke lie antarmuhUrtapramANa pratibhAga hai / usa adha pravRttakararaNakAlake ( samayoke ) saMkhyAtavebhAgapramANa anukRSTiracanAkA AyAma hai aura jitanA vaha AyAma hai utane samayokA ekanirvargaraNAkANDaka hotA hai / ' nirvargaraNAkANDakake samAna pratisamayake pariNAmoke kramazaH khaNDa hote hai, ve khaNDa adhika mavAle hote hai / yahA vizeSako prApta karanekA pratibhAga antarmuhUrtapramANa hai / pratyekakhaNDa me asakhyAta loka pramANa pariNAma hai / pratyekakhaNDa SaTsthAnapatitavRddhi asakhyAtalokabAra hotI hai / eka- eka vizeSa ( caya ) me bhI SaTsthAnapatitavRddhi asakhyAta lokabAra hotI hai / prathamasamayakA prathamakhaNDa aura caramasamayakA antiMmakhaNDa ye visadRza aura zeSakhaNDa sadRza hai / sarvakhaNDokA grAdi 'bhraSTA' hai aura anta 'urvAka' hai / caramasamayake sarvakhaNDa aura prathamasamayase lekara dvicaramasamayaparyantakA sarvaprathamakhaNDa, yaha pradha pravRttakaraName asadRzakhaNDokI paMkti hai / prathama ( dha pravRtta ) karaNa nirvargaraNAkANDakapramANa samayome pratyekasamaya ke prathamakhaNDa ke jaghanyapariNAma Upara-Upara anantaguNe kramase hai / nirvargaraNAkANDakake caramasamayasambanvI jaghanyapariNAmase prathamasamayakA utkRSTapariNAma anantaguraNA hai, usase dvitIya nirvargagAkANDakake prathamasamayake prathamakhaNDakA jaghanyapariNAma anantaguraMgA hai isaprakAra jaghanyase utkRSTa aura usase jaghanya sarpakI cAlavat' anantaguNakramase hai / prathama ( pravRtta ) [ 33 ka. pA sutta pR. 626 /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra ...[..gAthA 46 karaName sarvasamayoke prathamakhaNDakI urvazreNIrUpase aura caramasamayake sarvakhaNDoMkI tiryagAvalirUpase racanA karanepara sarva asadRzakhaNDokI pakti ho jAtI hai jo anataguNita kramase sthita hai| vizeSArtha-ina gAthAaome adha pravRttakaraNasambandhI anukRSTi aura alpabahutva, ina do anuyogadvArokA kathana kiyA gayA hai| anukRSTikA kathana karaneke pazcAt alpabahutvakA kathana kiyA gayA hai / anukRSTikA kathana isaprakAra hai- 'adha pravRttakaraNake prathamasamayase lekara caramasamayaparyanta pRthak-pRthak eka-ekasamayameM chaha vRddhiyoke kramase avasthita aura sthitibandhApasaraNAdike kAraNabhUta asakhyAtalokapramANa pariNAmasthAna hote hai / paripATIkramase viracita ina pariNAmoke punarukta aura apunaruktabhAvakA anusaMdhAna karanA anukRSTi hai / - 'aAkarSaNamanukRSTi' arthAt unapariNAmokI paraspara samAnatAkA vicAra karanA yaha anukRSTikA artha hai / antamuhartapramANa avasthitakAlakA jo ki aba pravRttakaraNake sakhyAtavebhAgapramANa hai, viccheda honepara arthAt nivargaNAkANDakake vyatIta honepara anukRSTikA viccheda hotA hai / adha pravRttakaraNake prathamasamayame asakhyAtalokapramANa pariNAmasthAna hote hai / punaH dUsare samayameM ve hI pariNAmasthAna anya apUrva pariNAmasthAnoke sAtha vizeSa adhika hote hai / prathamasamayake pariNAmasthAnome antarmuhUrtakA bhAga denepara jo ekabhAgapramANa asakhyAtalokapramANa pariNAma prApta hote hai vaha vizeSakA pramANa hai / isaprakAra isa pratibhAgake anusAra pratyekasamaya me vizeSa adhika pariNAmasyAna karake ava pravRttakaraNa ke antimasamayataka lejAnA cAhie / adha pravRttakaraNake prathamasamayasambandhI pariNAmasthAnake antarmuhUrta arthAt adha pravRttakaraNakAlake sakhyAtavebhAgapramANa kAlake jitane samaya hai utane khaNDa karane cAhie, vahI nirvargaNAkANDaka hai| vivakSitasamayake pariNAmokA jisasthAnase Age anukRSTiviccheda hotA hai vaha nirvargaNAkAka kahA jAtA hai| ye khaMDa paraspara sadRza nahI hote, visadRza hI hote haiM, kyoki eka dUsarese yathAkrama vizeSaadhikakramase avasthita hai / antarmuhUrtakA bhAga denepara jo labdha prApta ho utanA vizeSa (caya) kA pramANa hai| punaH prathamakhaDako choDakara inhI pariNAmasthAnoko dUsaresamayameM paripATIko ullaghakara sthApita karanA cAhiye, kintu itanI vizeSatA hai ki isa dUsare samayame asakhyAtaloka1 ja gha. pR 12 pR 234 pratimapaMkti / 2 ja. dha pu 12 pR 235-236 /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 46 ] labdhisAra [ 35 pramAraNa anya apUrva pariNAmasthAna hote hai jo prathamasamayake caramakhaNDake pariNAmome antamuhartakA bhAga denepara jo labdha prApta ho utne vizeSaadhika hote hai, unhe yhaa| antimakhaNDarUpase sthApita karanA caahie| isaprakAra sthApita karanepara dUsare samaya meM bhI antarmuhartapramANa pariNAmakhaNDa prApta hote hai / isIprakAra tUMtIyAdi samayome bhI pariNAmasthAnokI racanA adha pravRttakaraNake caramasamayake prApta honetaka kramase karanA caahie| 'dUsare samayake jaghanyapariNAmake sAtha prathamasamayakA jo pariNAmasthAna samAna hotA hai usase bhinna pUrvake samasta pariNAmasthAnoko grahaNakara prathamasamayame prathamakhaNDa hotA hai| puna. tRtIyasamayake jaghanyapariNAmake sAtha prathamasamayakA jo pariNAmasthAna samAna hotA hai usase pahale grahaNa kiye gae pUrvake samasta pariNAmoMse zepa bace hae pariNAmasthAnoko grahaNakara vahI dUsare khaDakA pramANa hotA hai / isaprakAra kramase jAkara puna. prathama nirvargaNAkANDakake antimasamayake jaghanyapariNAmoke sAtha prathamasamayake pariNAmasthAnome jo pariNAma sadRza hote hai usase pahale grahaNa kiye gaye pUrvake samasta pariNAmose zeSa bace pariNAmasthAnoko grahaNakara prathamasamayame dvicarama khaDakA pramANa hotA tathA usase aAgekai zeSa samasta vizuddhisthAnoke dvArA antima- . khaMDakA pramANa utpanna hotA hai| aisA karanepara adha pravRttakaraNakolake sakhyAtabhAga karake unameMse ekabhAgameM jitane samaya hote hai utane hI khaDa ho jAte hai / isIprakAra adha.pravRttakaraNake antimasamayake prApta honetaka dvitIyAdisamayome bhI pUrvokta kahI gaI / vidhise pRthak-pRthak antarmuhUrtapramANa khaDa jAnanA cAhie / isaprakAra kahe gae samastapariNAmokI sadRSTiM nimnaprakAra hai. | samaya prathamakhaNDa | dvitoyakhaNDa / tRtIyakhaNDa antimakhaNDa . antima, nirvargaNAkANDaka antima 10000000000000 10000000000000 samaya dvicrm-10000000000| 100000000000-1000000000000 10000000000000 samaya chaThA 1000000000 100000000000 10000000000 samaya pAcavA 100000000 0000000000 00000000000 samaya / / / / 1000000000 1. ja.dha. pu. 12 pR. 238-39 /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 46 10000000000 1000000000 000000 100000000 100000000 1000000000 10000000 prathamanirvargaNAkANDaka 100000000 10000000 1000000 1000000 samaya dvitIya 100000 samaya prathama | 10000 samaya 10000000 100000 1000000 - : uparyuktasadRSTime adha karaNakAlake 8 samaya aura ekanirvargaNAkANDakake cArasamaya, pratyeka samayake cArakhaNDa, adha pravRttakaraNakAlame do nirvargaNAkANDaka / cayakA (vizeSakA) pramANa eka zUnyarUpasakhyA pariNAmokI saMkhyAkI dyotaka hai / isI uparyukta kathanakI akasadRSTi nimna prakArase hai| prathama nirvargaNAkANDaka | dvitIya nirvargaNAkANDaka | tRtIya nirvargaNAkANDaka | caturya nirvargaNAkANDaka | samaya 1 | 2 | 3 4 5 6 786 | 10 | 11 | 12 13 | 14 | 15 | 16 | | 3| | sarvadhana |162 166 170 174178 | 182, 186 160/ 164 168 202 206/210 214 218 222 isa akasadRSTime adha pravRttakaraNakA 16 samaya, ekanirvargaNAkANDakameM cArasamaya, pratisamaya cayakA pramANa 4, pratikhaDa cayakA pramANa 1 tathA nirvargaNAkADakokI sakhyA 4' / __ adha pravRttakaraNa ke prathamasamayasambandhI prathamakhaDake pariNAma uparimasamayasambandhI pariNAmome se kinhI bhI pariNAmoke samAna nahI hote hai| vahIpara dvitIyakhaDake pariNAma dUsare samayake prathamakhaDake pariNAmoke samAna hote hai| isoprakAra yahAke arthAt prathamasamayake tRtIyAdi khaDoke pariNAmoMkA bhI tRtIyAdi samayoka 1 pu. 6 pR 216 se ukta sadRSTi banAI hai /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 46 ] labdhisAra [ 37 prathamakhaMDake pariNAmoMke sAtha kramase punaruktatA tabataka jAnanA cAhie jaba jAkara prathamasamayasambandhI antimakhaDake pariNAma prathamanirvargeNAkADakake antimasamayake prathama - khaNDasambandhI pariNAmoke sAtha punarukta hokara samApta hote hai / isIprakAra adhaHpravRtta - karaNake dvitIyAdi samayoke pariNAmakhaNDoko bhI pRthak-pRthak vivakSitakarake vahAke dvitIyAdi khaNDagata pariNAmoMkA vivakSitasamaya [ dvitIyAdisamaya ] se lekara Upara eka samayakama nirvargaNAkANDakapramANa samayapaktiyoke prathamakhaNDasambandhI pariNAmoke sAtha punaruktapanekA kathana karanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki sarvatra prathamakhaDake pariNAma apunaruktapanese avaziSTa jAnanA cAhiye / arthAt pratyekasamayake prathamakhaMDa - sambandhI pariNAma agale samayake kisI bhI khaDasambandhI pariNAmoMke sadRza nahI hote / isIprakAra dvitIyanirvargakANDaka pariNAmakhuNDokA tRtIyanirvargaraNA kADaka pariNAmakhaDoke sAtha punaruktapanA jAnanA cAhie, kintu yahA bhI prathamakhaMDasambandhI pariNAma hI apunaruktarUpase avaziSTa rahate hai / isIkramase tRtIya, caturtha aura paMcamAdi nirvargaNAkANDakoMke bhI anantara uparima nirvargaraNa kANDako ke sAtha punaruktapanA vahAtaka jAnanA cAhie jaba jAkara dvicaramanirvaNAkANDaka ke prathamAdisamayoMke sarva pariNAmakhaDa prathamakhaMDako chor3akara antimanirvargaNAkADakasambandhI pariNAmoke sAtha punarukta hokara samApta hote hai / aba antimanirvargaraNA kADakasambandhI pariNAmoke svasthAnameM punarukta apunaruktapanekA anusandhAna paramAgamake virodhapUrvaka karanA cAhie' / prakasadRSTi ke anusAra apunaruktakhaMDa apanese uparima kisI khaMDake sadRza nahI hai 1. ja.dha.pu 12 pR. 240-41 prakaraNa 11 /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ laMdhisAra [ gAthA 46 52 51 48 |47 46 43 42 41 40 prathamasamayame jo prathamakhaNDa hai vaha Upara kisIke sAtha bhI samAna nahI hai / punaH prathamasamayakA dUsarA khaDa (40) tathA dvitIyasamayakA prathamakhaMDa (40) dono sadRza hI hai, tathaiva prathamasamayakA tRtIyakhaNDa (41) aura dvitIyasamayakA dUsarAkhaDa (41) samAna hai / isIprakAra Age jAkara punaH prathamasamayakA antimakhaMDa (42) eva dvitIyasamayakA dvicaramakhaNDa (42) sadRza hai, tathaiva dvitIyasamayake pariNAmakhaDokA aura tRtIyasamayake pariNAmakhaMDokA sannikarSa karanA cAhie / evameva Upara bhI pichale kI tadantaroke sAtha sannikarSavidhi jAnakara kahanI caahie'| isaprakAra anukRSTiprarupaNA samApta huii| 1. ja.dha pu 12 pR 241 prakaraNa 62 /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 42 ] labdhisAra [3 alpabahutva svasthAna aura parasthAnake bhedase do prakArakA hai / svasthAna alpabahutva isaprakAra hai - adhaH pravRttakaraNake prathamasamaya meM prathamakhaMDakA jaghanyapariNAma sabase stoka hai, usase vahIpara dvitIyakhaNDakA jaghanyapariNAma anantaguNA hai / usame vahIMpara tIsarekhaNDakA jaghanyapariNAma anantaguNA hai / isaprakAra vahIpara antima khaNDakA jaghanyapariraNAma anantaguraNA hai isasthAnake prApta honetaka jAnanA cAhiye / isaprakAra mAtra prathamasamayake pariNAmakhaNDoM ke jaghanyapariNAmasthAnokA avalambana lekara svasthAnaalpabahutva kiyA / aba prathamasamayame prathamakhaNDakA utkRSTapariNAma stoka hai / usase vahIpara dUsare khanDakA utkRSTapariNAma anantaguraNA hai, usase vahIpara tRtIyakhaNDakA utkRSTapariNAma anantaguNA hai / isIprakAra Age bhI antima khaNDakA utkRSTapariNAma anantaguNA hai isasthAnake prApta honetaka kathana karanA cAhie / isaprakAra prathamasamayake sarvaMkhaNDoke utkRSTapariNAmoMkA avalambana lekara svasthAna alpabahutvakA kathana kiyA', ! isIprakAra dUsare samayase lekara adhaHpravRttakaraNa ke antimasamayataka pratyekakhaNDake prati prApta jaghanya aura utkRSTapariNAmoMkA svasthAna pralpabahutva jAnanA cAhie / isake pazcAt svasthAna alpabahutvakA kathana samApta huA" / parasthAna alpabahutva isaprakAra hai- adhaH pravRttakaraNa ke prathamasamayame jaghanyavizuddhi sabase stoka hai, kyoki isase kama anya koI jaghanyavizuddhisthAna adhaHpravRttakaraNameM nahIM hai / usase dUsare samaya meM jaghanyavizuddhi anantaguNI hai, kyoki prathama samaya ke jaghanyavizuddhisthAnase SaTsthAnakramase asaMkhyAta lokamAtra vizuddhisthAnoMko ullaghakara sthita hue dvitIyakhaNDa (40) ke jaghanyavizuddhisthAnakA dUsare samaya me jaghanyapanA dekhA jAtA hai; isaprakAra antarmuhUrtaparyanta jAnanA cAhie tathA antarmuhUrta se Upara jAkara sthita prathamanirvarguNAkANDaka ke antimasamaya ke prApta honetaka isa kramase jaghanya vizuddha hI pratisamaya anantaguNita kramase kathana karanA cAhie / usase prathamasamayakI (42kI.) utkRSTavizuddhi anantaguNI hai, kyoMki isake anantara pUrva jo jaghanyavizuddhi kahI gaI hai vaha adha pravRttakaraNake antimakhaNDa (42) kI jaghanyavizuddhi hai aura yaha use pratimakhaDa (42) kI utkRSTavizuddhi hai jo ukta jaghanyavizuddhise chahasthAna krama vRddhirUpa asakhyAtalokapramANa pariNAmasthAnoMko ullaMghakara avasthita hai / isalie zrunantarapUrvakI jaghanyavizuddhi se yaha utkRSTavizuddhi anantaguNI ho gaI hai / isa utkRSTa ja.dha. pu. . 12 pR. 244-45 / 1.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 46 40 ] lambisAra vizuddhise dvitIya nirgaNAkAMDakke prathamasamayakI (43) jaghanyavizuddhi anantaguNI hai, kyoMki prathamasamayakI utkRSTambhuiddhi 'urvaka lpase avasthita hai aura dvitIyanirvargaNAkAMDakake prathamatamayakI jaghanyavizuddhi 'apTAMka' rUpate avasthita hai isaliye anantaguNI ho gii| usase prayananirvargaNAnAMDakake dUsaresamayakI utkRSTavizuddhi anantaguNI hai, kyoki pUrvakI jaghanyavizuddhi dUsare namazke antimakhaNDake jaghanyapariNAmasvarUpa hai aura yaha utkRpvavizuddhi asaMtyAtalopramANa patyAnavRddhiko ullaMghakara sthita hue dUsare namayake antimakhaMDakI utkRSTavizuddhi hai, isaliye yaha utkRSTavizuddhi pUrvakI jaghanyavizuddhise anantaguNI siddha ho jAtI hai / isa paddhatise antarmuhUrtakAlapramANa eka nirgaNAkANDakako avasthitakarake uparima aura adhastana jaghanya aura utkRSTapariNAmoMse alpabahuta sAvanA cAhie / anyabahuntrakA yaha krama sarva nirvargaNAkANDakoMko kramale ullaMyakara punaH hivaramanirvargaNAnAMke antimasamayakI utkRSTa vizuddhise avaHpravRttakaraNake antima nivargaNAkAMkajI jaghavizuddhi anantaguNI hokara jaghanyavizuddhikA anta prApta honetaka karanA caahie| itanI dUra taka jo eka-eka nirvargaNAkANDakake antarase jaghanya aura utkRSTa vizuddhisthAnoMga alpavahutva kahA gayA hai usameM koI bheda nahIM hai| isakA spaSTIkaraNa isaprakAra hai-prathananirvargaNAkAMDakake dUsare sanayakI (43 kI) utkRSTavizuddhise dUsare nivargaNAkAMDakake dUsare samayakI (44 kI) jayanyavizuddhi anantaguNI hai, isane prayananirgaraNAkAMDakake tIsaresamayakI (44 kI) upThanzuiddhi anantaguNI hai. isane dvitIyanirvargaNAkAMDakake tIsaresamayakI (45 kI) jayanyavizuddhi anantaguNI hai, isase prathamanirvargaNAkAMDakake cauthesamayakI (45 ko) utkRSTavizuddhi anantaguNI hai / isaprakAra dUsare nirvargaNAkAMukake aMtimasannI jayanyavizuddhiparyanta anantaguNatva le jAnA cAhie / isIprakAra tRtIya nirvagaMgAnagaMDa ke sanayoMkI jayanyavizuddhi aura dvitIyanirvargaNAkAMDakake samayoMkI utkRSTaviguTikA paraspara avyavahuntra kahanA cAhiye / isIprakAra anantara uparima nirvargaNA rAhakake javanyapariNAnokA nantara avastana nirgaNAkAMDakake utkRSTapariNAmoMke nAya ne anusandhAna karate hae. adhaHpravanakaraNake antimasamayakI jaghanyavizuddhi hinandigagADako antimasamayakI utkRSTaviddhise anantagaNI hokara jaghanyavitriyoM kannako prAna hotI hai: rahA le jAnA cAhie / punaH hivaramanirvanaNAmA.pane antinammyako (5: zrI) utkRSTaviddhine pravaHpravRttakaraNake aMtimasamayakI
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra gAthA 50 ] [41 (54 kI) jaghanyavizuddhi anantaguNI hai, usase caramanirvargaNAkADakake prathamasamayakI (54 kI) utkRSTavizuddhi anantaguNI hai, usase caramanirvargaNAkADakake dvitIya samaya (55 kI) utkRSTa vizuddhi anantaguNI hai, usase tIsare samayakI (56 kI) utkRSTavizuddhi anantaguNI hai, usase caturthasamayakI (57 kI) utkRSTavizuddhi anantaguNI hai / isaprakAra yaha krama adha pravRttakaraNake antimasamayataka (antimanirvargaNAkADakake antimasamayataka) le jAnA cAhie / ja ja ja 40 20 121 ja ja ja ja ja ja ja ja ja ja. ja. ja.. 163 206 250 255 341 2-8 436 45 535 586 638 681 4 15 1 162 205 48 244 340 327 435 484 534 5 67 60 744 5. u u u u u u u u u u u u u u u / uparyuktasaMdRSTime-1 se 16 taka kI sakhyA adha:pravRtta karaNake samayokI sUcaka hai / eba apUrvakaraNa sambandhI kathana karate haipaDhamaM va vidiyakaraNaM pddismymsNkhlogprinnaamaa| ahiyakamA hu visese muhattaaMto hu paDibhAgo // 50 // artha-prathama arthAt adha pravRttakaraNa ke samAna dvitIya arthAt apUrvakaraNa hai| isame pratisamaya adhika kramasahita asakhyAtaloka pariNAma hote hai / vizeSa (caya) ke lie antarmuhUrtapramANa pratibhAva hai| vizeSArtha-adha pravRttakaraName pratisamaya asaMkhyAtaloka pariNAma hote haiM aura ve caya adhikakramase hote hai aisA kathana pahale gAthA 42 meM kiyA jA cukA hai| yahAM dvitIya apUrvakaraNasambandhI kathana kiyA jaavegaa| apUrvakaraNasambandhI tIna anuyogadvAra hai-(1) prarupaNA (2) pramANa aura (3) alpabahutva / apUrvakaraNake prathamasamayameM pariNAmasthAna haiM, dUsaresamayame pariNAmasthAna haiM / isaprakAra apUrvakaraNake antarmuhUrta 1 ja.dha. pu 12 pR. 245 se 251 taka / 1. apUrvakaraNaddhAe savvattha samae samae asakhejjalogA prinnaamhaannaanni| (ka pA.sutta pR. 633)
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2] -lavAra kAluke caramasunuyutaka ----pratisamaya se pariNAmasthAna jAlanA samApta hunA sAroko eka-eka samayame pariNAmasthAna akhyAtulo kA samaya hai / NI [[ grAthA anuyogadvAra (ki anuhAra samApta i ) madhutAsambandhI plpevahutva + / FT) 04 / dra --- - - alpabahutva doprakArakA hai vizuddhiyokI tIvratA ra pariNAma kI pattiyo kI krItA (sarabA) - sambandhI bahasapUrvaka ka prathamasamayame pariNAmokI paktikA AyAmI (saMkhyA) sabase slAbhA hA usase dUsare samayame vizeSa adhika hai / prathamasamayasambandhI pariNAmoke yantam hUrta ke samaya pramANa khaNDa karanepara unameMse ekakDapramANa vizeSaadhika pramANa haiM / arthAta prathama mayaMka pariNAmokoM antarmu itake samayati, bhIga denapara jo lavdha prApta ho, utane (zrasaMkhyAta- ( loka) pramANe vizeSaadhika hai / / isaprakAra antaro vidhAkA Azraya karake arthAt nirantara vizeSaadhika, kramase antimasamayake pariNAmo pratike prAyAma(parima kI saMkhyA) ke prApta honetaka kathana karate hue le jAnA jAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki pratyekasamayame apUrva hI pariNAmasthAna hote haiM / isaprakAra pUrvakaraNake antamuM hUrtakAlame sarvatra pratyekasamayame asakhyAta loka pramANa pariraMgAMmasthAna hote haiN| dUsare karaNako apUrvakaraNa- sajJI denekA kAraNa kahate haiM 'jamhA' udderimabhAtrA' heTTimabhAvaihiM rAtthi sairisantaM" / lamhA vidiyaM karaNaM avtrakaraNaM tti giTTi 51 // -artha-kyoki uparima samaya ke pariNAma nIcale samaya sambandhI pariNAmoke samAna nahI hote isaliye isa dUsare karaNako apUrvakaraNa' kahA gayA hai vizeSArtha - jitane sthAna Upara jAkara vivakSita samayakeM pariNAmokI anukRSTikA viccheda hotA haiM usIkA nAma nirvargaraNAkoDaka" hai, kintu yahA~ apUrvakaraNake pratyekasamayame nirvargaNAkAGakoko grahaNa karanA cAhiye, kyoMki vivakSitasamayak pariNAma Uparake eka bhI samayamai sambhava nahI hai / pratyekasamayameM anukRSTike viccheda skrUpa mrucUrvakaraNakA lakSaNa jAnanA cAhie / CETTE CATC ja. 12252-53-54 / th 2. dRzyatAm gha pu 1 pR 183 / prA. paM sa . 1 gA. . 1830 - jI. yA 3 kAlacche FIF ja gha. pa. pU. 12, 154 15 F ' 1 i
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 52 ] ] lasI -karaNa nAma pariraMgAmakA hai' nAnI jo karaNa hote haiM unheM apUrvakaraNa kahate hai, jinakA artha samAlA pariNAma hotA hai 'isaprakAra pUrvakaraNakA lakSaNa nirupaNa kiyA gayA hai ! FEM? YESP WHITE 1-1-27-aba pariNAmoMmeM paraspara vizeSatA kahate haiMe jimma ru 1. 3 e la 33 "vidiyakaraNAdi samayAdatimasamatti avaravarasuddhI-1 ahigadiNA khalu savve hoMti zrateAH gudrika52 // 3 ka " 1. 5 1. dha. pu 1 pR. 181 // 2. 'dha' pu. 6 pR.2 3 4. 'kI artha--dUsare 'arthAt apUrvakaraNakai prathamasamayase lekara atasama'ya'paya'nta' pratyeka samayakeM jaghanyapariNAmase usI samayakA utkRSTapariNAma anantaguNI vizuddhivAlA hai. isa utkRSTapariNAmase anantara uttarasaMmayakA jaghanya pariNAma anantaguNI vizuddhivAlA hai| isaprakAra sarpako cAlake samAna vizuddhatAsambandhI alpabahutvakA kathana hai / ,, 221 / eva ke pA. sutta pu dy 1 TrA 2 X FOTO, 751 , vizeSArtha - apUrvakRraNa ke prathama samaya me asakhyAttaloka pramANa vizuddhisthAnoM ke madhya jo jaghanyavizuddhi- hai vaha sabase stoka arthAt mandraanubhAgavAlI hai / prapUrvaka raraNa ke prathamasamayame jo utkRSTavizuddhi hai- vaha asakhyAca lokaH SaTsthAnavRddhiko ullaghakara avasthita hai aura vaha pUrva kI jaghanya vizuddhi se anattaguNI hai / prathamasamayakI utkRSTavizuddhise dvitIyasamayakI jaghanyavizuddhi anantaguNI hai, kyoki asakhyAta lokapramANa SaTsthAnavRddhikai antarase isakI utpatti hotI hai / apUrvakaraNa ke dUsare samayakI utkRSTavizuddhi usIsamayakI jaghanyavizuddhise anantaguNI haiM / dvitIya samaya kI utkRSTavizuddhi... se tRtIyasamayakI jaghanyavizuddhi anantaguNI hai / tRtIyasamayako utkRSTavizuddhi zranantaguNI hai; kAraNa pUrvavat hI hai / isaprakAra yaha krama apUrvakaraNake caramasamayataka le jAnA cAhie / Zhi FB para e ka. pA. sutta pR. 623 sUtra 65-71 / 1 b ja dha. pu. 12 pR. 253-54 / 622 * " yn -1 pha 623 / ? TOT F KH ! dvryn : : yyn * 1 1 sa - 1 r r S | 44 iT, 3 [ 167
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ] labdhisAra [ gAthA 53-54 Age apUrvakaraNapariNAmakA kAryavizeSa batAneke lie gAthAsUtra kahate haiMguNase DhIguNasaMkamaThidirasakhaMDA apuvyakaraNAdo / guNasaMkameNa sammA missANaM pUraNoti dave // 53 / / artha - prapUrvakaraNake prathama samayase lekara, guNasakramaraNa se samyaktva-mizradvaya prakRtike pUraneke kAlake caramasamayaparyanta guNazra Ni, guNasakramaNa, sthitikA kaghAta aura anubhAgakADakaghAta hote hai / vizeSArtha-upazamasamyaktvake kAlame yadyapi darzanamohakI guNazreNi va sthitikADakaghAtAdi nahI hote, kintu prayukarma aura mithyAtva ko choDakara zepakarmo ke sthitighAta, anubhAgaghAta aura guNa riNarUpa kArya tabataka hote rahate hai jabataka guNasakramaNa ( mithyAtvakA ) hotA rahatA hai' / prathamopazamasamyaktvake zrabhimukhajo tra ke apUrvakaraNake prathamasamayase guNa sakramaNa prArambha nahI hotA, kintu prathamopazama samyaktvake prathamasamayase samyaktvaprakRti aura samyagmithyAtvaprakRtime asakhyAtaguNe kramase pradezapuja deneke liye guNasakramaNa prArambha hotA hai / isaprakAra antarmuhUrtakAlataka guNasakramaNa hotA hai usake pazcAt upazamasamyaktvake antataka vidhyAtasakramaNa hotA hai / sthitibandhAsaraNa kaba taka hotA hai so kahate haiM-- 'ThidibaMdhosaraNaM puNa zradhApavattAdupUraNotti have | ThidibaMdha dvidikhaMDukkIraNakAlA samA hauni / 54 // zrartha--sthitibadhApasaraNa bhI adha pravRttakaraNa se lekara samyaktva va mizraprakRtiyoke pUraNakAlataka hotA hai / sthitibadhApasaraNakAla aura sthitikADakaghAtakA utkIraNakAla, ye dono kAla samAna arthAt tulya hote hai / vizeSArtha -- sthitibadhApasaraNa yadyapi prAyogyalabdhi meM bhI hotA hai, kintu yahA usakI vivakSA nahI hai, kyoki prAyogyalabdhi bhavya aura abhavya donoke samAnarUpase honese prAyogyalabdhime samyaktvotpattikA niyama nahI hai / (dekho gA. 7) prathamopazama samyaktvake kAlame mithyAtvakA bandha nahI hotA isaliye samyaktvakAlame darzanamohanIyakarmakA vandhApasaraNa nahI hotA, kintu anyakarmokA bandhApasaraNa hotA rahatA hai / 1. jadha pu 12 pR 285; gha. pu16 pR. 415; go ka.gA 416 / 2. ja. gha. pu 12 pR 282 se 284 / 3. tamhi TThidikhaDayaddhA ThidivadhagaddhA ca tullA / ka. pA sutta pR. 625 sUtra 87
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 55 ] labdhisAra [ 45 antarmuhUrtakAlataka samAna sthitikA bandha honeke pazcAt sthiti ghaTakara baMdhatI hai vaha sthiti bhI antarmuhUrtakAlataka badhI hai| isaprakAra ekasthitibandhApasaraNakA kAla antarmuhUrtapramANa kahA gayA hai| sthitikAMDakaghAta karanemeM bhI antarmuhUrtakAla lagatA hai, kyoki antarmuhUrtake pratyekasamayameM eka-eka phAlI (kuchadravya) utkIrNa kI jAtI hai / antimaphAlI dvArA zeSadravya utkIraNa one para sthitighAta hotA hai / ataH sthitikADakaghAtame jitanAkAla lagatA hai vaha kAla aura sthitibandhApasaraNakAla dono tulya va antarmuhUrtapramANa hai| apUrvakaraName prathamasthitibandhApasaraNakAla va sthitikADakotkIraNakAla tulya hai / dvitIyAdi sthitikAMDaka aura sthitibadhakA kAla paraspara samAna hai, kintu itanI vizeSatA hai ki prathamasthitikAMDakake utkIraNakAlase aura prathamasthitibandhake kAlase dvitIyAdikokA kAla yathAkrama vizeSahIna-vizeSahIna jAnanA caahie'| athAnantara guNazreNIke svarUpakA nirdeza karate haiMguNaseDhIdIhattamapuvvadugAdo du sAhiyaM hodi / galidavasese udayAvalibAhirado du Nikkhevo // 55 // artha-guNazreNIkI dIrghatA arthAt guNazreNIAyAma apUrvakaraNa aura anivRttikaraNakAlase adhika hotA hai vaha guNazreNIpraAyAma galitAvazeSa hai tathA udayAvalIse bAhyanikSepa hotA hai| vizeSArtha-prathamopazamasamyaktvake abhimukha yaha jIva apUrvakaraNake prathamasamayame Ayukarmake atirikta zeSakarmokA guNazreNinikSepa prArambha kara detA hai / zaMkA-AyukarmakA guNazreNinikSepa kyo nahIM karatA hai ? samAdhAna-AyukarmakA guNazroNi nikSepa svabhAvase hI nahI karatA hai, kyoki isame guNazroNi nikSepakI pravRtti asabhava hai / ___ usa guNazroNi nikSepakA pramANa apUrvakaraNakAlase aura anivRttikaraNakAlase arthAt ina dono kAlose vizeSaadhika hai| yahAM apUrvakaraNa va anivRttikaraNake samudita kAlakA pramANa antarmuhUrta hai, usase vizeSaadhika isa guNazreNinikSepakA AyAma hai| 1. ja.dha. pu. 12 pR 266 /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ [[mamA 56 17 labdhisAra zaMkA,-vizeSakA pramANa kitanA hai ? . . . . , .. samAdhAna-anivRttikaraNakAlake sakhyAtavebhAga vizeSakA pramANa hai, 7 : noTa-jina niSekome guNAkAra kramase apakarSitadravya nikSepita kiyA jAtA hai arthAt diyA jAtA hai una niSekokA-nAma guraNazreNinikSepa hai una niSekoMkI sakhyAkA pramANa guNazreNImAyAma hai| : athAnantara nikSepa va atisthApanA svarUpa-bheda-pramANAdikA kathana karate haiM- NikkhevamaMditthAvarNamavaraM smuuNgaavlitibhaagN| ' teNaNAvalimettaM vidiyaavliyaadimnnisege||56|| . . artha-dvitIyAvalikA AdiniSeka arthAt udayAvalise anantaMra uparimaniSeka me se dravya apakarSitakarake nIce udayAvalime detA hai taba ekasamayakama AvalikA tribhAga to jaghanyanikSepa hai tathA prAvalike zeSaniSeka jaghanyapratisthApanA hai / . vizeSArtha-jo sthiti abhI udayAvalike antimasamayame praviSTa nahI huI hai, kintu anantara agale samayameM praviSTa honevAlI hai usake nikSepa aura pratisthApanA sarvajaghanya hai / spaSTIkaraNa isaprakAra hai "usa sthitikA apakarpaNa karake, udayasamayase lekara Avalike tRtIyabhArgataka" usakA nikSepa karatA hai aura bhAgapramANa "Uparake hisseko pratisthApanArUpase sthApita karatA hai| isalie prAvalikA tRtIyabhAga usa apakarSitasthitike nikSepakA viSaya hai aura prAvalikA I bhAga atisthApanA hai| zaMkA-prAvalikI parigaNanA kRtayugma sakhyAme kI gaI ata' usakA tRtIyabhAga kaise grahaNa kiyA jAtA hai ? " " - samAdhAna-provalikA pramANa jaghanyayuktAsaMkhyAta hai, ata pAvalikI parigaNanA kRtayugmasakhyAme kI gaI hai, (jo sakhyA 4 se pUrNarUpeNa vibhAjita ho joveM vaha 'kRtayugma' sakhyA hai ) isalie usakA zuddha tIsarAbhAga nahI ho sakatA ata' prAvalise ekakama karake usakA tRtIyabhAga grahaNa karanA caahie| aba yahA Avalime se jo 1. ja pa.pu 8 pa 243-44 / 2 pa pu 12 prastAvanA pR 3, dha pu 14 pR 147, dha. pu. 12 pR 134, bhagavatIsUtra lo pra 12 / 76, dha pu. 3 pa 246, dha. pu 10 prastAvanA pR. 3, dha pu 10 mUla pR. 22-23 /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 gAthA 57"]'' labdhisAra [ 47 ekakama kiyA gayA hai usako tribhAga meM milA denepara jaghanyanikSepa hotA hai aura ekakama labalikA bhAgapramANa jaghanya pratisthApanA hotI hai jo jaghanyanikSepake dUnese do samayakama' hai' I udAharaNa - AvalikA pramANa 16 samaya hai / ( 16-1)=15; 15/3= +1=6 'jaghanyanikSepa hai / 16- 6 = 10 samaya jaghanya pratisthApanA hai / ' +4 eto samaUNAvalitibhAgametto tu taM khu-sikkhevo / uvariM valivajjiya sagaTTidI hodi kkheivo // 57 // artha - isa prathamaniSaikase Upara ekasamaya kama Avalike tribhAgatakake niSekoke apakRSTadravyakA nikSepa to pUrvokta hI hai / isase Upara pratisthApanArUpa Avaliko chor3akara apanI-apanI sthitipramANa nikSepa hotA hai / 7 7 ke vizeSArtha - udayAvalise bAhya anantara prathamasthiti se Upara anantarasamayavartI dvitIyasthitike apakaStivyakA utanA hI nikSepa hotA hai, kyoki isame koI bheda nahI hai, kintu pratisthApanA ekasamaya adhika hotI hai, cU ki udayAvali ke bAhara kI sthiti bhI pratisthApanA meM milargaI hai|' isaprakAra pratisthApanAme udayAvalike bAharase, jaghanyanikSepapramANa sthitiyoke praviSTa honetaka nikSepako avasthitarUpase le jAnA cAhie aura atisthApanAko uttarottara eka-eka samaya adhika kramase anavasthitarUpase le jAnA cAhie / yahA jo sthiti prApta hotI hai usakI pratisthApanA pUrNa ekAvalipramANa haiM tathA nikSepa jaghanya hI rahatA hai ! "rzakA-jisesthiti vizeSake prApta honepara pratisthApanA pUrI aikAvalipramANa hotI haiM, vaha sthitirvizeSa kisasthAnamai prApta hotA hai ? -- samAdhAna-udayAvalike bAhara Avalike tRtIyabhAgakI jo atimasthiti hai, vahAM vaha' sthitavizeSu prApta hotA hai / ( yahA antima sthiti se tadanantara uparima I sthiti vizeSa grAhya hai / ) 1 1. ja.-dha-pu. 8 pR. 251-1 2 jagdha' pu N8 pR. 251 3. ja.dha.pu. 8 pR. 245 / Yi 1 7 IT 1 TE 7 = 1
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48] labdhisAra . [ gAthA 58 gAthAmeM jo 'samaUNAvalitibhAga' pada pAyA hai usase ekasamayakama prAvalikA vibhAga va ekasamayaadhika aisA grahaNa karanA cAhiye / udayAvalike bAhara jaghanyanikSepapramANa sthitikA ulaghanakarake jo sthiti sthita hai usake prApta honepara pUrI ekAvalipramANa atisthApanA hotI hai| usase Age nikSepa baDhatA hai, kyoki utkRSTanikSepake prApta honetaka jaghanya nikSepase Age eka-ekasamayAdhika kramase nikSepakI vRddhi honeme koI virodha nahI AtA, kyoki nirvyAghAtaprarupaNAme sattvaprakRti paryApta hai| ( sthitikADakaghAtakA abhAva nirvyAghAta kahalAtA hai' / ) udayasthitise lekara ekasamayAdhika doAvalipramANa sthAna Age jAkara vahA atisthApanA va nikSepa dono hI eka-eka prAvali pramANa ho jAte hai udayAvalike vAhara vahAtakakI sarvasthitiyoke pradezAgrokA nikSepa udayAvalike bhItara hI hotA hai| sarvatra apakarSitasthitiko choDa kara usase nIce anantaravartI sthitise lekara ekAvalipramANa sthitiyA atisthApanA hotI haiM tathA udayasthitise lekara atisthApanAse pUrvatakakI sarvasthitiyoMme nikSepa hotA hai| ukkassaTidibaMdho samayajudAvalidugeNa parihINo / okkadidimmi carime Thidimmi ukkassaNikkhevo // 58 / / artha utkRSTasthitikA bandha honepara caramasthitike apakarpitadravyakA samayAdhika doprAvalihIna utkRSTasthitipramANa utkRSTanikSepa hotA hai / vizeSArtha-utkRSTasthitiko bAdhakara aura bandhAvali ( acalAvali ) ko vyatItakara phira carama arthAt agrasthitikA apakarSaNakaranepara pratisthApanAkI eka zrAvaliko choDakara, udayaparyanta usa apakarSitadravyake nikSipta karanepara nikSepakA pramANa ekasamayAdhika dogrAvalise nyUna' utkRSTa karmasthitipramANa utkRSTa nikSepa upalabdha hotA hai| 1. ja.dha.pu 8 pR. 247 / 2. vandhake bAda baddhadravyAvali taka to sakalakaraNoke ayogya honese baddhadravyakA prAvalikAla taka apakarpaNa bhI nahI hogA so 1 prAvali to yaha kama paDI tathA atisthApanA ( sAvalIpramANa ) me apakRSTa dravya kA nikSepa nahI hotaa| AvalI yaha aura gaI tathA antimaniSekake dravyakA usI niSekame to nikSepa yA pratisthApanA hotI nahI ata. eka vaha svaya kama paDA / isaprakAra badhAvali+pratisthApanAvali+apakRSyamAraNa niSeka-kula eka samaya adhika do prAvalime nikSepaNa kA abhAva huaa|
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 56-60 ] labdhisAra [ 46 - udAharaNa-karmasthiti 4800 samaya / ekasamayAdhika do Avali (1642 +1)=33 samaya / 4800-33=4767 utkRSTa nikSepa' / aba vyAghAtApekSA utkRSTa pratisthApanAkA kathana karate haiMukkassadidi baMdhiya muhuttaaMteNa sujjhamANeNa / igikaMDaeNa ghAde tamhi ya carimassa phAlissa / / 5 / / carimaNisemokkaDDe jeTThamaditthAvaNaM idaM hodi / samayajudaMtokoDAkoDi viNukkassakammaThidI // 60 // . artha-utkRSTasthitiko bAdhakara antarmuhUrtake dvArA vizuddha hotA huA, aMtaHkor3Akor3isAgarapramANa sthitike atirikta zeSa sampUrNa. utkRSTasthitikA ekakADakaghAtake dvArA ghAta karanevAleke kADakakI carimaphAlike caramaniSekake apakarSitadravyakI utkRSTaatisthApanA samayAdhika anta koDAkoDisAgaraMse hona utkRSTakarmasthiti hotI hai| vizeSArtha-sthitikA ghAta karate hue jisane sthitighAta karaneke liye utkRSTakAMDakako grahaNa kiyA hai, usake utkRSTapratisthApanA hotI hai / - zaMkA-utkRSTakADaka kitanA hai ? samAdhAna-jitanI utkRSTakarmasthiti hai usamese anta kor3AkoDisAgara kama kara denepara jo sthiti zeSa rahe utanA utkRSTasthitikADakaghAta hotA hai / isa sthitikADakako prArambha karanepara utkIraNakAla antarmuhUrtapramANa hotA hai aura pratisamaya honevAle ghAtase sambandha rakhanevAlI sthitikADakasambandhI phAliyA bhI utanI hI hotI hai arthAt antarmuhUrtake jitane samaya hote hai utanI hI kAMDakakI phAliyA, hotI haiN| usakADakameM se prathamasamayame jo pradezAgra utkIraNa hote hai usakI pratisthApanA ekAvalipramANa hotI hai, kyoki kAMDakarUpase grahaNa kI gaI ina sarva sthitiyokA abhI abhAva nahI honese inakA vyAghAta nahI hotA isalie yahAMpara bhI nirvyAghAtavipayaka atisthApanA hotI hai| isaprakAra dvicaramasamayavartI anutkIrNa sthitikADakake prApta honetaka le - jAnA cAhie, kyoki kAMDakarUpase grahaNa kI gaI ina sarva sthitiyoMko 1. ja. dha pu. 8 pR. 252 /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAtho 61 50 ] abhI abhAva nahI huA hai / usa utkRSTasthitikADakaghAtake antimasamayakI caramaphAli me jo anasthiti arthAt caramaniSekakA dravya hotA hai usakI pratisthApanA ekasamayakama kADakapramANa hotI hai, kyoki usa antimasamayakI phAlIme sthitikADakaghAtake bhItara AI huI sabhI sthitiyokA vyAghAtake kAraNa ghAta hotA hai| isaliye caramasthitikI ekasamayakama utkRSTakADakapramANa (utkRSTasthitime se antaHkoDAkoDIsAgara kama kara dene para zeSasthiti utkRSTakAMDaka hai) utkRSTaatisthApanA hotI hai / zaMkA-isa pratisthApanAko ekasamayakama kyo kahA ? samAdhAna-kyoki apakarSaNako prApta honevAlI agrasthiti (antimaniSeka) pratisthApanAse bahirbhUta hotI hai / yaha ekasamayakama utkRSTasthitikADakapramANa utkRSTaatisthApanA sthitikADakaviSayaka vyAghAtake honepara hotI hai, anyatra nahI hotI' / aba sAtagAthAoMmeM utkarSaNakA kathana karate haiMsattaggaThidibaMdho bhAditthiyukkaDDaNe jahaNaNeNa / zrAvaliasaMkhabhAgaM tettiyametteva Nikkhiyadi // 61 // artha-bandha honepara sattvakarmakI agrasthiti ( antimasthitike dravya ) kA utkarpaNa hotA hai usa utkarSaNakI atisthApanA ( Adisthiti ) jaghanyase Avalike asakhyAtavebhAga hotI hai aura jaghanyanikSepa bhI utanA hI hotA hai / vizeSArtha-navIna adhikasthitibandhake sambandhase pUrvakI sthitimese karmaparamANuoM (pradezo) kI sthitikA bar3hAnA utkarSaNa hai / usake do bheda hai--nirvyA. ghAtavipayaka aura vyAghAtaviSayaka / jahAM prAvalike asaMkhyAtavebhAgAdi nikSepase sabadha rakhanevAlI ekAvalipramANa atisthApanAkA pratighAta nahI hotA vahAM nirvyAghAtaviSayaka pratisthApanA hotI hai, kyoki usaprakArake nikSepake sAtha prApta huI ekAvalipramANa atisthApanAkA pratighAta yahA vyAghAtarUpase vivakSita hai| 1 ja. dha pu.8 pR 248 se 250 / 2 ayaM vizeSo yad udayAvaliparamANunAmutkarSaNaM kadApi na sambhavati udayAvali bahi sthiteSvapi / 3. ja. gha pu.7 pR. 243 / kepAcideva utkarpaNa sambhavati na sarveSAm (pa. pu. 7 pR. 243)
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ i A gAthA 62-64 ] labdhisAra zaMkA - isa prakArakA vyAghAta kahAM nahI hotA ? samAdhAna - jahAM satkarmase Upara ekasamayAdhika zrAdike kramase sthitibandha vRddhiko prApta hotA huA ekazrAvalike asakhyAtavebhAga se yukta ekaprAvali bar3ha jAtA hai vahAse lekara utkRSTa sthitibandhake prApta honetaka sarvatra hI nirvyAghAtaviSayaka utkarSaNa hotA hai' / [ 51 vyAghAtakI apekSA utkarSaraNa - yadi satkarmase bandha ekasamayaadhika ho to usasthitime agrasthitikA utkarSaNa nahI hotA, kyoki vahAM jaghanyapratisthApanA aura nikSepa ina donoMkA prabhAva hai / yadi satkarmase do samayAdhika sthitikA bandha hotA hai to usa bandhasthitime bhI pUrva - vivakSita satkarmakI pragrasthitikA svabhAvase hI utkarSaNa nahI hotA / isaprakAra tInasamayAdhika Adise lekara Avalike asaMkhyAtavebhAgataka bandhakI vRddhi ho jAnepara bhI utkarSaNa nahI hotA, kyoMki yahAM jaghanya pratisthApanAke hote hue bhI usase sambandha rakhanevAlA jaghanyanikSepa abhI bhI nahI pAyA jAtA aura nikSepa viSayaka sthitike binA utkarSaNa nahI ho sakatA, jaghanyapratisthApanAke Upara phira bhI Avalike asaMkhyAtavebhAgapramANa bandhakI vRddhi hone para jaghanyanikSepakA honA sambhava hai / yadi satkarmase jaghanyapratisthApanA aura jaghanyanikSepapramANa sthitibandha adhika ho to satkarmakI usa agrasthitikA utkarSaNa hotA hai, kyoki yahAMpara jaghanyaatisthApanA aura jaghanyanikSepa avikalarUpase pAye jAte hai / tattoditthAvagaM vaDhadi jAvAvalI tadukkassaM / uvarIdo kkheio varaM tu baMdhiya diTThadi jeTTha // 62 // boliya baMdhAvaliyaM mokkaDDiya udayado du Nikkhiviya / uvarimasamaye vidiyAvalipaDhamukkahaNe jAde // 63 // takkAlavajjamANe vAraTriTThadIe aditthiyAbAhaM / samayajudAvaliyAbAhUNo ukkassaThidibaMdho // 64 // 1. ja. dha. pu. 8 pR. 253 evaM ja. dha pu. 7 pR. 245 // 2. ja.dha.pu. 8 pR 257-256 /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 52 ] labdhisAra [ gAthA 64 artha-usake pazcAt atisthApanA eka-eka samaya bar3hate hue prAvalipramANa utkRSTa atisthApanA ho jAtI hai, isake pazcAt nikSepAvalike asakhyAtavebha se utkRpTanikSepa prApta honetaka baDhatA hai| utkRSTanikSepa-utkRSTasthitiko vAdhakara vadhAvali bIta jAnepara usa utkRSTasthitike antimaniSakasambandhI dravyakA apakarSaNakarake udayAdi niSekome nikSepaNa kiyA arthAt diyA / anantara agale samayame dvitIyatrAvali ke prathamaniSekakA utkarSaraNa karaneke liye usa anantarasamayameM utkRpTasthitisa heta vaMdhanevAle karmakI utkRSTa AbAdhAko pratisthApanA kara prathamAdi niSekome nikSepaNa hotA hai, kintu antake eka samayAvika prAvalipramANa nipekome nikSepaNa nahI hotaa| ata ekasamayaadhika AvalI aura AbAdhAkAla ina donose nyUna utkRSTasthitipramANa utkRSTanikSepa hai'| . vizeSArtha-tadanantara ekasamayAdhika sthitivandhake honepara nikSepa utanA hI rahatA hai, kintu atisthApanA vRddhiko prApta hotI hai / zakA-aisA kyo hai ? samAdhAna-kyoki sarvatra pratisthApanAkI vRddhipUrvaka hI nikSepakI vRddhi dekhI jAtI hai| . zaMkA-kintu vaha atisthApanAkI utkRSTavRddhi kitanI hotI hai ? samAdhAna-pratisthApanAke eka prAvalipramANa honetaka usakI vRddhi hotI rahatI hai| sthitibandhakI vRddhike sAtha vaha jaghanyapratisthApanA eka-eka samayAdhikake kramase vaDhatI huI pUrI eka prAvalipramANa utkRSTa pratisthApanAke prApta honetaka baDhatI jAtI hai| zaMkA-isase Age bhI atisthApanA kyoM nahI baDhAI jAtI hai ? samAdhAna nahI, kyoki , paramaprakarSako prApta ho jAnepara phira usakI vRddhi honeme virodha AtA hai| usake Age utkRSTanikSepake prApta honetaka nikSepakI vRddhi hotI hai / yahAMpara pUrvame vivakSita satkarmakI agrasthitike utkRSTa nikSepakI vRddhi eka-eka samayaadhikake 1. ja.dha.pu 8 pR 256-261 / / 2. ja. gha. pu 8 pa 260 / -
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 64 ] labdhisAra 53 kramase hotI huI atisthApanAvalise adhika jo adhastanaM anta'koDAkor3I usase hIna' karmasthitipramANa hotI hai, kintu itanI vizeSatA hai ki bandhAvalike sAtha antaHkor3AkoDIko kama karanA caahie| yaha Adezase utkRSTavRddhi hai / phira isase nIcekI satkarmasambandhI dvicaramAdi sthitiyokI eka-eka samaya adhikake kramase pazcAdAnupUrvIkI apekSA nikSepavRddhi tabataka kahanI cAhie jabataka vaha aoghase utkRSTanikSepako prApta na ho jAve, kintu oghakI apekSA vaha utkRSTanikSepa hotA hai aisA nirNaya karaneke liye kahate hai| zaMkA-utkRSTanikSepa kitanA hai ? . samAdhAna-jo utkRSTasthitikA bandha karaneke bAda ekAvaliko britAkara usa- utkRSTasthitikA apakarSaNakarake udayAvalike bAhara dUsarI sthitimeM nikSepa karatA hai. phira tadanantara samayame udayAvalike bAhara anantaravartIsthitiko prApta hogA ki isa sthitike karmadravyakA utkarSaNakarake usakA ekasamayAdhika eka prAvalise kama agnasthitime nikSapa karatA hai / yaha utkRSTanikSepa hai' -- - spaSTIkaraNa isaprakAra hai jisa sajJIpacendriyaparyApta jIvane sAkAropayogase upayukta hokara jAgRtAvasthA ke rahate hue sarvotkRSTa saklezake kAraNa utkRSTadAhako prApta hokara 70 koDAkoDIsAgarapramANa utkRSTasthitikA bandha kiyA / phira bandhAvalike vyatIta ho jAnepara usa utkRSTasthitikA apakarSaNa karake use udayAvalike bAharakI prathamasthitike niSekase vizeSahIna dUsarI sthitime nikSipta kiyaa| phira tadanantara samayameM anantarapUrva samayavartI sthitikA udayAvalike bhItara praveza karavAkara aura usa dUsarI sthitiko prathamasthitirUpase sthApita karake tadanantara samayame vivakSita sthitiko udayAvalike bhItara prApta karAtA, isaprakAra sthita hokara usI samayame, isase pUrva samayameM apakarSaNako prApta hue pradezAnakA utkarSaNake vazase usI samaya hue navInabadhase sambandha rakhanevAlI utkRSTasthitimeM nikSepa kiyaa| yahAM isa nikSepako AbAdhAme navInabandhake paramANuokA abhAva honese utkRSTayAbAdhAko atisthApanArUpase sthApita karake prAbAdhAke bAhara prathamaniSekakI sthitise lekara ekasamayaadhika ekAvalise nyUna agrasthitike prApta honetaka 1. ka. pA sutta pR. 318 sUtra 36 /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 65 54 ] karatA hai, kyoki isake Upara zakti sthiti nahI hai / jo jIva isaprakAra nikSepa karatA hai usake utkRSTanikSepa hotA hai / isa nikSepakA pramANa samayAdhika Avali aura AbAdhAse hIna utkRSTa karmasthitipramAraNa utpanna hotA hai' / mahavAvaligadava ra ThidipaDhamaNisege varassa baMdhassa / vidayaNise pahudisu Nikkhite jeduNikkheo // 65 // artha - athavA, Avali vyatIta ho jAnepara utkRSTasthiti ke prathamaniSekakA dravya baMdhanevAlI utkRSTasthitike dvitIyAdi niSekame nikSepaNa karanepara utkRSTanikSepa hotA hai / vizeSArthaM - utkRSTa prAbAdhA aura ekasamayAdhika ekaprAvali inase nyUna jitanI utkRSTakarmasthiti hai utanA utkRSTa nikSepa hai / athavA, ( isa " athavA " zabda se 'yahA AcAryAntara ke matAnusAra nikSepa kA nirUpaNa kiyA gayA hai; aisA jJAtavya hai ) utkRSTa sthitibandha hone ke pazcAt bandhAvalI ko bitAkara usake prathama niSeka kA utkarSaNa kiyA / isa utkRSyamANa niSeka ke dravya kA, isa utkarSaNa kriyA ke samaya buddha utkRSTasthitiyukta samayaprabaddha ke dvitIyAdi samasta nipeko me nikSepaNa kiyA; kintu carama zrAvalIpramAraNa sthiti me nikSepaNa nahI kiyA / aisA karane para utkRSTa nikSepa prApta hotA hai aura isa utkRSTa nikSepa kA pramANa ekasamayAdhika zrAvalI aura AbAdhAkAla, ( vartamAna me baddha samayaprabaddhakA ) ina donoke yoga se hIna utkRSTa sthiti pramANa utkRSTa nikSepa hotA hai ' / TipparaNa : 1 jadha pu. 8 pR. 256 se 261 / ka pA sutta pR 315; ja. pu 7 pR. 246; ja. dha. pu. 256 / 2. yahA utkarSaNa ke vidhAna me itanA jJAtavya hai ki - 1. utkarSaraNa bandhake samaya me hI hotA hai / arthAt java jisakarmakA bandha ho rahA ho tabhI usa karma ke sattA me sthita karmaparamANuo kA utkarSaNa ho sakatA hai; anya kA nahI / udAharaNArtha -- yadi koI jIva sAtA prakRti kA bandha kara rahA hai to usa samaya sattA me sthita sAtA prakRti ke karmaparamANuno kA hI utkarSaNa hogA, asatA ke karma-paramANu kA nahI / ( ja gha. 7 / 251 ) pa.pU.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 65 ] labdhisAra [ 55 2. udayAvalI ke karma-paramANupro kA utkarSaNa nahIM hotaa| ( ja.dha. 7 / 244 evaM 240, 241, 242 Adi / ) 3. bandhe hue karma apane bandha samaya se lekara eka pAvalI kAla taka tadavestha rahate hai| ( arthAt bandhAvalI sakalakaraNoM ke ayogya hai|) 4. badhane vAle karma kI apane prAbAdhAkAla me niSekaracanA nahI pAI jaatii| (j.dh.7|251) 5. atisthApanA-karmaparamANugo kA utkarSaNa hote samaya unakA apane se Upara kI jitanI sthiti me nikSepa nahI hotA, vaha "pratisthApanA" sthiti kahalAtI hai| avyAghAta dazA me jaghanya atisthApanA ekatrAvalIpramANa aura utkRSTa atisthApanA, utkRSTa AbAMdhApramANe hotI hai, kintu vyAghAtadazA me jaghanya pratisthApanA prAvalI ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa aura utkRSTa pratisthApanA eka samayakama pAvalI pramANa hotI hai / ( ja.dha. 7 / 250) 6. nikSepa-utkarSaNa hokara karmaparamANuo kA jina sthitivikalpo me patana hotA hai unakI nikSepa sajJA hai / avyAghAta dazA me jaghanya nikSepa kA pramANa ekasamaya ( ka. pA. su pR. 215) aura utkRSTa nikSepa kA pramANa utkRSTa pAbAdhA aura eka samayAdhika AvalI; ina dono ke yoga se hIna 70 koTAkoTIsAgara hai / vyAghAta dazA me jaghanya aura utkRSTa nikSepa kA pramANa pAvalI ke asakhyAtave bhAgapramANa hai / (la. sA. gA. 61; 62 eva ja. dha. pu 8 pR 253; ja. dha. 7 / 245) 7. bandha ke samaya utkRSTa sthitibandha hone para antimaniSeka kI saba kI saba vyaktasthiti hotI hai| isakA matalaba yaha hai ki antima niSeka kI ekasamayamAtra bhI zaktisthiti nahI pAI jaatii| upAntya niSeka kI eka samayamAtra zaktisthiti hotI hai aura zeSa sthiti vyakta hotI hai / tathA tricarama niSeka kI do samayamAtra zaktisthiti hotI hai aura zeSasthiti vyakta hotI hai| isa prakAra uttarottara eka-eka nIce jAne para zaktisthiti kA eka-eka samaya baDhatA jAtA hai aura vyakti sthiti kA eka-eka samaya ghaTatA jAtA hai| isa krama se prathama niSeka kI zaktisthiti aura vyaktisthiti kA vicAra karane para vyaktasthiti eka samaya adhika utkRSTa AbAdhApramANa prApta hotI hai aura isa vyaktasthiti ko pUrI sthiti me se ghaTA dene para jitanI zeSa rahe utanI zaktisthiti prApta hotI hai| isa prakAra yaha bandha ke samaya jaisI niSeka-racanA hotI hai usake anusAra vicAra huA, kiMtu utkarSaNa se isame kucha vizeSatA AjAtI hai| yathA-utkarSaNa dvArA jisa niSeka kI jitanI vyaktasthiti bar3ha jAtI hai, utanI usakI zaktisthiti ghaTa jAtI hai / apakarSaNa karane para jisa niSeka kI jitanI vyakta sthiti ghaTa jAtI hai utanI usakI zakti sthiti baDha jAtI hai| yaha saba utkRSTasthitibandha kI apekSA zaktisthiti aura vyaktisthiti kA vicAra hai / utkRSTa sthitibandha na hone para jitanA sthitivandha kama ho utanI antimaniSeka kI zakti-sthiti hotI hai aura zeSa niSeko kI bhI isI anukramase zaktisthiti baDhatI jAtI hai / ( jayadhavala 7 / 250 ) 8 apakarSaNa ke samaya utkarSaNa nahI hotA, utkarSaNa ke samaya apakarSaNa nahI hotA / ava / ina sabhI (ATho) niyamo ko dhyAna meM rakhate hue gAthA 65 ko samajhane ke lie udAharaNa dete hai / hai mAnAki pAvalI-3 samaya tathA vivakSita karma kA utkRSTa sthitibandha 48 samaya hai tathA prArambha ke 12 samaya AbAdhA ke hai; zeSa 36 samayo me niSekaracanA huI hai, to prathamaniSeka kI 13 samaya
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra 56 ] [ gAthA 65 sthiti par3I / ( kyoki AbAdhAme niSeka racanA nahI hotI niyama 4 ) vandhAvalI ( 3 samaya) ke bItane para prathama niSeka (jisakI ki bandha ke samaya zaktisthiti to 35 samaya tathA vyaktasthiti 13 samaya thI ( ja. gha. 7/256 ) kI vyaktasthiti 10 samaya hI rahegI / taba usa prathama niSeka kA utkarSaraNa hone para (niyama na0 3 se) usasamaya badhyamAna utkRSTa prabaddha kI utkRSTa prAvAdhA 12 ke bAda 13 ve niSeka me bhI nikSepaNa sambhava nahI hogA; kyoki vivakSita utkRSyamANa 10 samayasthitika prathama niSeke se 3 samaya sthitirUpa atisthApanAvalI choDakara bAdame hI nikSepa sambhava hogA, ataH nikSepa vadhyamAna samayaprabaddha ke 14 ve samaya se hogA aura yahI caudahavA~ samaya usasamaya badhyamAnapravaddha kA dvitIyanika kA hai ( kyoki AbAdhA ke bAda terahavA samayaM prathama niSeka kA tathA caudahavA samaya dvitIya niSeka kA hai / ataH utkarSaNa ke samaya vadhyamAna prabaddha ke dvitIyaniSeka se utkarSita dravya kA - nikSepaNa hogA tathA badhyamAna vartamAnaprabaddha kI grantimagrAvalI me nikSepa nahIM karatA, kyoki una karmaparamANuoM kI uname nikSepakarane yogya zakti- sthiti nahI pAI jAtI / ( niyama 7 dekho ) ( jadha. 7 / 249) zeSa kathana sugama hai / isaprakAra dvitIya niSeka se lagAkara sarvatra utkarSitadravya kA nikSepa hotA hai, mAtra caramAvalI me nahI hotA / citra - utkRSTa sthitika samaya praddha 148 samaya sthitika antima niSeka bandhAvalI bItane ke bAda bhagarataya vi 13 samma patrapati 52 samaya jalAdhA 44 samaya carama niSeka utkarSita hone vAle niSeka ke utkarSaNa ke samaya baddha samaya prabaddha, - samayasthitika dvi ni 110 samayasthitika pra ni. e samaya AbAdhAM 3 48 samayasthitika cazmaniSeka 46 samaya sthitika niSeka 47 45 samayasthitika nirbaMka zikSaNa kA prabhAva ma 14 sthitika niSeka yAnI dvitIya binA madhya taka / yAnI caramaAvala) (46 se 48) (taka ke 3 samaya) 1 of 'samyasthitika dvi nirmika 13 samayasthiti pra. niSeka 12 samaya UbAdhA (49 9293) noTa yahAM atisthApanAvalI-prathamaniSeka evaM 1 samayakama valI pramANa AvAkhA
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 66 ] labdhisAra [ 57 ukkassaTThidibaMdhe prAvAhAgA sasamayamAvaliyaM / modariyaNaNisegesukkaDDesu bhavaramAvaliyaM // 66 // artha-utkRSTasthitikA bandha honepara usa karmabandhake prAbAdhAkAlasambandhI caramasamayase ekasamayaadhika AvalikAla pUrvataka jo udaya Ane yogya satkarma niSeka hai, unake dravyakA utkarSaNa honepara AvalipramANa jaghanyapratisthApanA hotI hai / vizeSArtha- isa gAthAsUtrakA yaha bhAva hai ki jo sthitiyA badhatI hai, unameM pUrvabaddha sthitiyoMkA utkarSaNa hotA hai aura utkarSaNako prApta huI sthitikI ekaAvalipramANa atisthApanA hotI hai jo nirvyAghAta utkarSaNakI jaghanyapratisthApanA hai / vaha isaprakAra hai-70 koDAkoDIsAgarake bandhayogya karmakI pUrvame antaHkoDAkor3IsAgarapramANa sthitikA bandha huaa| isasthitike Upara bandha karanevAle jIvake ekasamayaadhika, do samayaadhika Adike kramase jabataka ekAvali aura ekAvalike asakhyAtavebhAga adhika sthitikA bandha nahI hotA, tabataka usasthitike antimaniSekakA utkarSaNa sambhava nahI hai, kyoki nirvyAghAtautkarSaNakA prakaraNa hai| isaliye ekaAvalipramANa atisthApanA aura prAvalike asaMkhyAtavebhAgapramAraNa jaghanya nikSepake paripUrNa ho jAnepara hI nirvyAghAtaviSayaka utkarSaNa prArambha hotA hai| isase Age prAvalipramANa atisthApanAke avasthita rahate hue apane utkRSTanikSepakI prApti honetaka nirantara kramase nikSepakI vRddhikA kathana karanA caahie| isIprakAra anta.koDAkoDIsAgarapramANa sthitike dvicaramaniSekakA bhI kathana karanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki pUrvake nikSepasthAnose isake nikSepasthAna ekasamayaadhika hote hai| isIprakAra nIcekI sarvasthitiyokI pratyekasthitiko vivakSita karake prarUpaNA karanI cAhie / navIna karmabandhakI AbAdhAke bhItara ekasamayaadhika prAvalipramANa nIce jAkara jo pUrva satkarmakI sthiti sthita hai, usake prApta honetaka atisthApanA ekAvalipramANa hI rahatI hai / isase nIcekI sthitiyokA utkarSaNa honepara nikSepa to pUrvake samAna rahatA hai, kintu itanI vizeSatA hai ki udayAvalIke bAharakI sthitike prApta honetaka ina sthitiyokI atisthApanA eka-ekasamaya baDhatI jAtI hai| 1. ja.dha.pu.8 pR 254-55 /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] bdhisAra vaha bar3hatI huI kitanI hotI hai so ho kahate haiM-- oriya tado vidIyA piDhamukkaDaNe varaM heDA | aicchAvaraNamAbAddA samayajudAvaliyaparihINA // 67 // [ gAthA 67-66 artha- vahAse utarakara satkarmasambandhI dvitIyAvalike prathamaniSeka ( jo vartamAnasamayase grAvalikAlake bAda udayame AvegA ) kA utkarSaraNa honepara adhastana samayAdhikagrAvalise hIna prAbAdhAkAlapramANa utkRSTa - pratisthApanA hotI hai | vizeSArtha - pUrvake satkarmasambandhI udayAvalike niSekokA utkarSaraNa sambhava nahI hai / udayAvalise bAhya- anantara prathamaniSekakA utkarSaraNa honepara vartamAna utkRSTasthitivAle karmabandhakI utkRSTa prabAdhAke bAhara sthita niSekome utkarSitapradezokA nikSepaNa hotA hai / zrAbAdhAkAla pratisthApanA hotI hai / vartamAnasamayame baMdha hone se grAvAdhAkAla vartamAna samayase prArambha ho jAtA, kintu jisaniSekakA utkarSaraNa huA hai, vaha vartamAnasamayase eka grAvalike Upara sthita hai ata prabAdhAkAlame se eka prAvali aura ekasamaya (utkarSaraNa honevAle niSekasambandhI ) kama karanepara utkRSTa pratisthApanA hotI hai / 1 udAharaNa -- utkRSTa sthitikA pramANa 48 samaya, utkRSTa prabAdhA 12 samaya, grAvalikA pramANa 4 samaya, vartamAname 48 samaya utkRSTasthitivAle karmakA bandha huA hai / vartamAnasamaya se 12 samayavAlI utkRSTa prAbAdhA prArambha ho jAtI hai, kintu jisa niSekakA utkarSaNa huA hai vaha udayAvali ( 4 samaya ) se bAharakA prathamaniSeka arthAt vartamAnase pAcavA niSeka hai, ata AbAdhAkAla ( 12 samaya ) me se pAcasamaya kama karanepara (12-5) 7 samaya utkRSTa pratisthApanA hai' / aba prakaraNa prApta guNazreNinirjarAkA kathana karate haiMudayAmAvalimhi ya ubhayANaM bAharammi vivaraNa | loyANamasaMkhejjo kamalo ukkaDaNo dvAro // 68 // zrokkaDidagibhAge pallAsaMkheNa bhAjide tattha / bahubhAgamidaM davvaM uccarillaThidIsu Nikkhivadi // 66 // gha. pu8 pR 256 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra se sagabhAge bhajide asaMkhalogeNa tattha bahubhAgaM / guNaseDIe siMcadi sesegaM ca udayamhi // 70 // udayAssa davvaM valibhajide du hodi majjhadhaNaM / rUUddhA deNe seiyahAreNa // 71 // majjhimadhamavaharide pacayaM pacayaM NiseyahAreNa / gukhide diNiseyaM visesahINe karma tatto // 72 // prokkaDidahi dediha asaMkhasamaya pabaddhamAdihi | saMkhAsIda guNakkamamasaMkhahoNaM visesahINakamaM // 73 // gAthA 70-73 ] [ 56 artha - udayavAna prakRtiyokA udayAvalime kSepaNa karaneke lie tathA udaya va anurUpa dono prakArakI prakRtiyokA udayAvalise bAhara kSepaNa karaneke lie bhAgahAra kramaza asakhyAtaloka va apakarSaraNabhAgAhArapramANa hai / ekabhAgapramANa apakarSitadravya ko palyake asakhyAtavebhAgase bhAjita karanepara bahubhAga uparitana sthitiyo me diyA jAtA hai / zeSa ekabhAvako asakhyAta lokase bhAjita karanepara bahubhAga guNazreNime diyA jAtA hai aura zeSa ekabhAga udayAvalime diyA jAtA hai / udayAvalime diye jAne vAle dravyako grAvalise bhAjita karanepara madhyadhana hotA hai / ekakama vAna ko nipekabhAgahArame se ghaTAnepara jo zeSa rahe usakA madhyamadhaname bhAga deopara cayakA pramANa prApta hotA hai / cayako niSekabhAgAhArase guNA karanepara prathamaniSeka prApta hotA hai, usase Uparake niSeka cayahIna cayahIna kramase hai / apakarSita dravyame se guNa rike prathamaniSekame asakhyAtasamayabaddhapramANa dravya detA hai Age guNa gizIrSataka asakhyAtaguNita kramase detA hai, anantara asaMkhyAtaguNe hIna aura usase Age kramase cayahIna dravya detA hai / vizeSArtha - apUrvakaraNake prathamasamaya meM DeDhaguNahAnipramANa samayaprabaddhoko arthAt sattvadravyako apakarSaNa- utkarSaNabhAgahArase bhAjitakara vaha labdharUpase prApta ekakhaNDapramANa dravyakA apakarSaNakarake usa ekabhAga pramANa apakarSitadravyame palyake asaMkhyAtavebhAgase bhAga denepara ekabhAgapramANa dravyako asakhyAta lokase bhAjitakara jo ekabhAgarUpa dravya prApta ho use udayAvalike bhItara gopucchAkAra rUpase nikSipta- kiyA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 73 60 ] jAtA hai arthAt cayahona kramase diyA jAtA hai| usakA vidhAna isaprakAra hai-udayAvali pramANa dravya (3200) ko prAvalirUpa gaccha (8) se bhAjita karanepara madhyama dhana (32008=400) prApta hotA hai / ekaeka addha vAna (8-17) ke Adhe (6) ko niSeka bhAgAhAra (842-16) meM se ghaTAnepara jo zeSa (16-5 5 ) kA bhAga madhyamadhaname denepara cayakA pramANa (400615=32) prApta hotA hai| isa caya (32) ko nipekabhAgAhAra (16) se guNA karanepara prathamaniSeka (32416= 512) ho jAtA hai| isa prathamaniSaka (512) se Uparake niSeka (480-448416-384-352-320-288) caya (32) hInakramase haiM (512-32-480, 480-32-448 ityAdi) / puna' bahubhAgapramANa (asakhyAtaloka bahubhAga) dravyako udayAvalise bAhara guNazroNime detA hai / isameM se udayAvalise bAhya anantarasthitime asakhyAta samayapravaddhapramANa dravyako nikSipta karatA hai tathA usase uparimasthitime asakhyAtaguNe dravyako detA hai| isaprakAra apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake kAlase vizepa adhikakAlame guNoriNazIrSake prApta honetaka uttarottara asakhyAtaguriNata zreriNarUpase nikSipta karatA hai / isaprakAra palyake asaMkhyAtavebhAgase bhAjita apakarSitadravyake ekabhAga dravyakA vibhAjana haa| zeSa bahabhAgako guNazreNizIrpase uparimaniSekome detA hai / guNazreNizIrSakI uparima anantarasthitime asaMkhyAtaguNA hInadravya detA hai, usake pazcAt atisthApanAvaliko prApta na hotA huA usase pUrvakI antimasthitiparyanta kramase vizeSa (caya) hIna dravyakA nikSepa hotA hai / guNazreNike prathamasamayakI ekazalAkA, isase asakhyAtaguNI dvitIyasamayavartI zalAkA, isase bhI asakhyAtagaNI tRtIyasamayakI zalAkA isaprakAra guNariNake antataka pratisamaya zalAkA asaMkhyAtaguggita krama liye hue hai| sarvasamayasambandhI zalAkAoMkA joDa dekara jo prApta ho usase guNadharaNIke liye apakarSitadravyako bhAjita karanepara jo labdha prApta ho usako apanI-apanI zalAkAaose guNA karanepara apane-apane niSekake nikSiptadravyakA pramANa prApta ho jAtA hai / puna. guNazreNise uparimasthitiyoMke lie apakarSitadravyako kucha adhika DeDhaguNahAnise bhAjita karanepara guNazreNise uparima prathamaniSekameM nikSiptadravyakA pramANa prApta hotA hai jo guNazreNike antimanipekameM nikSipta dravyakA 1. ja pa pu 12 1 265 /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 74-76 ] labdhisAra [ 61 asaMkhyAtavAbhAga hai| isase dvitIyAdi niSekomeM kramase cayahIna dravya diyA jAtA hai / pratyeka guNahAnime dIyamAna dravya prAdhA-AdhA hotA jAtA hai / paDisamayamokkaDDa di bhasaMkhaguNidakkameNa siMcadi ya / idi guNaseDhIkaraNaM bhAugavajjANa kammANaM // 7 // prartha-pratisamaya asaMkhyAtaguNita kramase dravyakA apakarSaNa karake sicana karatA hai / Ayuke binA zeSa karmokI isaprakAra guNazreNi karatA hai / vizeSArtha--uparitana dvitIyAdi sarvasamayome kI jAnevAlI guNazroNisaMbadhI prathamasamayake vidhAnAnusAra kathana karanA cAhie, vizeSatA kevala yaha hai ki prathamasamayame apakarSita kiye gaye pradezAgrase dvitIyasamayame asakhyAtaguNita pradezAgra ko apakarSita karatA hai, dvitIyasamayake pradezAgrase tRtIyasamayame asakhyAtaguNita pradezAgra apakarSita karatA hai / isaprakAra yaha krama sarvasamayome jAnanA caahie| prathamasamayameM diye jAnevAle pradezAgrase dvitIyasamayame sthinike prati diye jAnevAlA pradezAgra asakhyAtaguNA hai / isaprakAra sarvasamayome diye jAnevAle pradezAgnakA yahI krama kahanA cAhie / itanI aura vizeSatA hai ki pratisamaya galita honese jo kAla zeSa rahe usake AyAmake anusAra apakarSitadravya nikSipta karatA hai / pradhAnantara do gAthAnoMmeM guNasaMkramaNakA kathana kiyA jAtA haipaDisamayamasaMkhaguNaM davvaM saMkamadi appasatthANaM / baMdhujhiyapayaDINaM baMdhaMtasajAdipayaDIsu // 7 // evaM viha saMkramaNaM paDhamakasAyANa micchamissANaM / saMjojaNakhavaNAe idaresiM ubhayaseDimmi // 76 // artha-pratisamaya bandharahita aprazastaprakRtiyokA dravya asakhyAtaguNita kramase vadhyamAna svajAti prakRtiyoMmeM saMkramaNa karatA hai / prathamaanantAnubandhIkaSAyakA aisA 1. kimaTThamAugassa guNaseDhiNikkheo gasthi tti ce? Na sahAvado ceva / tattha guNaseDhiriNakkheva pauttIe psbhvaado| (ja. pa. pu. 12 pR. 264; ka. pA. su. pR. 625) 2. dha. pu. 6 pR 227 / 3. ja. dha pa. 12 pR. 265 /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 77 62 ] guNasaMkramaNa visaMyojanAke kAlame hotA hai / mithyAtva' va samyagmithyAtva' kA guNasaMkramaNa darzanamohanIyakarmakI kSaparaNAme hotA hai / zeSa prazastaprakRtiyoMkA guNasaMkramaNa upazama va kSapakazra eNiyome hotA hai / vizeSArtha - gAthA 75 va kSapaNAsAra kI gAthI ( 6 -400) zabdaza. eka hI haiM / gAthA 75 prathamopazamasamyaktva ke prakaraNa me grAI hai aura gAthA 400 kA sambandha cAritramohakI kSapaNAse hai / vandharahita aprazastaprakRtiyoke dravyakA pratisamaya asaMkhyAtaguNita kramase sakramaNa honA guNasakramaNa hai / prathamopazamasamyaktvake zrabhimukha jIvake guNasakramaNa nahI hotA hai / anantAnubandha krodha- mAna-mAyA va lobhakA guNasakramaNa to zranantAnuvandhIkaSAyakI visayojanA karanevAle jIvake hotA hai / mithyAtva aura samyagmithyAtva prakRtiyokA guNasaMkramaNa inakI hI kSapaNA ke samaya hotA hai / anya avaddhyamAna aprazastaprakRtiyoMkA guNasaMkramaNa upagama va kSepaka ina dono kSeNiyoMmeM hotA hai / prazasta va aprazastarUpa udvelanaprakRtiyoko udgholanake antimakA kameM guNasamaraNa hotA hai / avasthitikANDakA svarUpa kahate haiMpaDhamaM avaravara dvidikhaMDaM pallarasa saMkhabhAgaM tu / sAyarapudhattametaM idi saMkhasahassakhaMDANi // 77 || artha - pUrvakaraNake prathama sthitikhaNDa AyAmakA pramANa jaghanyase to palyakA satyAtavAbhAga aura utkRpTase pRthaktvasAgarapramANa hai / apUrvakaraName saMkhyAtahajAra sthitikhaNDa hote hai / vizeSArtha -- gradha pravRttakaraNake kAlako vyatItakara apUrvakararaNameM praviSTa huA jIva prathamasamayame hI sthitikAMDaka aura anubhAgakADakaghAta prArambha karatA hai, kyoki pUrvakaraNa kI vizuddhise yukta pariNAmome ina donoke ghAta karanekI - hetutA hai / 1. prathama samaya se lekara antarmuhUrta kAlataka upazama samyaktvIke mithyAtvakA guNasaMkramaNa hotA hai / ( 19 pR 415; jagha pu 12 pR. 264). 2niyA ko prApta samyaktvIke * antima kANDakamai dvicarama phAlI taka guraNasakramaNa hotA hai / (gha. pu 16 pR 416) TippaNa naM0 1-2 meM kathita kArya (guragasakrama) kSaparaNAme to hote hI haiM / (gha16 pR 415-16 ) pra pu `aa pR 406 eva go. ka. gA. 416 / AMY
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 78 ] labdhisAre [ 63 zaMkA- pUrvakaraNa meM prathama sthitikAMDakakA pramAraNa ekaprakArakA hai yA usameM jaghanya va utkRSTa bheda bhI sambhava hai ? samAdhAna--- jaghanyarUpase patyaM ke saMkhyAtavebhAga zrAyAmavAlA hotA hai, kyoMki darzanamohanIyakI upazAmanAke yogya sabase jaghanya anta kor3A kor3o pramANa sthitisatkarma se Aye hue jIvake prathamasthitikANDakakA 'AyAma palyopamakA saMkhyAtavAbhAga pAyA jAtA hai, kintu utkRSTarUpase sAgaropamapRthaktvapramANa AyAmavAlA prathamasthitikAMDaka hotA hai, kyoki pUrvake jaghanyasthiti satkarmase sakhyAtaguNe sthiti satkarmake sAtha grAkara pUrvakaraNa meM praviSTa hue jIvake usakI upalabdhi hotI hai / zakA- - dono jIvoMke hI vizuddhirUpa pariNAmoMke samAna honepara ghAta karane se zeSa rahe sthitisatkarmome isaprakArakI visadRzatA kyo hotI hai ? samAdhAna - aisI AzakA nahI karanA cAhie, kyoki saMsArAvasthAke yogya pradha. karaNavizuddhiyAM sabhI jIvome samAna hotI hai, aisA koI niyama nahI hai ' / Age sthitikANDaghAtakI vizeSatAeM kahate haiM / bhAgavajjANaM ThidighAdo paDhamAMdu carimaThidisatto / ThidibaMdho ya aputro hodi hu saMkhejjaguNahINo // 78 // artha -- prAyukarmako chor3akara zeSakamakA sthitighAta hotA hai / apUrvakaraNa ke prathamasamayake sthitisattva aura sthitibandhase caramasamayame apUrva sthitisattva tathA sthitibandha sakhyAtaguNAhIna hotA hai ! | vizeSArtha-apUrvakaraName 'saMkhyAtahajAra sthitikADaka hote haiM, kintu itanI vizeSatA hai ki prathama sthitikADaka se dUsarA sthitikAMDaka sakhyAtavAMbhAgahIna hai / isaprakAra antima sthitikADake prApta hone taka pUrva- pUrvake sthitikADakase zrAge-Age kA sthitikADaka vizeSa - vizeSahIna hotA jAtA hai / apUrvakaraNa ke prathamasthitisatkarma se antimasamayavartI sthiti saMtkarma sakhyAtaguNA hona hai, kyoki apUrvakaraNa ke prathama - samayame jo pUrvakI anta kor3Akor3I sAgaropamapramAraNa sthiti hai usake saMkhyAtabahubhAga 1 dha. pu 12 pR 260 / 2. ja.dha.pu 12 pR. 268 /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 76 64 ] pramANa sthitikA apUrvakaraNa-vizuddhi-nimittaka sahasroM sthitikAMDakoke dvArA ghAta hone para usake antimasamayame sakhyAtavebhAgamAtra hI sthitikarma zeSa rahatA hai / aba apUrvakaraNake prathamasamayase lekara caramasamayataka jitane sAgaropama sthitiyokA ghAta huA hai vaha sava trairAzikake dvArA prApta ho jAtA hai / tatprAyogya sakhyAta saMkhyA pramANa sthitikADakokA yadi eka. palyopama prApta hotA hai to inase saMkhyAtahajArakoTiguNe sthitikANDakome kitane palyopama prApta hoge ? isaprakAra trairAzikase sthitikANDaka sthitikANDakake sadRza hai ata. unakA apanayana karake adhastana sakhyAta sakhyAse uparitana sakhyAta sakhyAko bhAjita karanese jo labdha Ave usase palyopamako guNA karanepara sthitikANDakasambandhI guNAkArake mAhAtmyase sakhyAtakoDAkor3IpramANa palyopama prApta hote hai / puna ina sakhyAtakoDAkoDI palyopamoko trairAzikavidhise sAgaropamapramANase karanepara sakhyAtakoTipramANa sAgara hote haiN| itane hote hue bhI apUrvakaraNake prathamasamayame vivakSita anta.koDAkoDIke sakhyAtabahubhAgapramANa hote haiM, aisA yahAM grahaNa karanA cAhie, anyathA apUrvakaraNake prathamasamayasambandhI sthitisatkarmase atimasamayakA sthitisatkarma sakhyAtaguNAhIna nahI bana sktaa| sthitivanyApasaraNake viSayame bhI isIprakArakI yojanA karanI caahie'| . aba anubhAgakANDakaghAtakA kathana karate haiMekkekkaDhidikhaMDayaNivaDaNaThidibaMdhamosaraNakAle / saMkhejjasahassANi ya NivaDaMti rasassa khaMDANi // 7 // artha-eka sthitikANDakake patanakAlame athavA eka sthitivandhApasaraNakAlame saMkhyAtahajAra anubhAgakADakoMkA patana hotA hai / ' vizeSArtha- apUrvakaraName prathama sthitikANDakakA utkIraNakAla aura prathama sthitivandhakA kAla arthAt sthitibandhApasaraNakAla antarmuhUrta hokara paraspara tulya hote haiM / isIprakAra dvitIyAdi sthitikANDakotkIraNakAla va sthitibandhApasaraNa (sthitibandha) kAla paraspara tulya haiM / eka sthitikADaka meM hajAro anubhAgakANDakoMkA ghAta hotA hai, kyoki sthitikADakotkIraNakAla se anubhAga kANDakotkIraNa kAla sakhyAta1. japa pu. 12 pR. 269-70 / 2. ka pA sutta pR 625 /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 76 ] labdhisAra [ 65 guNA hIna hotA hai / eka anubhAgakANDakotkIraNakAlakA sthitikANDakotkIraNakAlame bhAga denepara sakhyAtahajAra sakhyA prApta hotI hai| punaH isa sakhyAkA viralanakara prathamasthitikANDakotkIraNa kAlake samAna khaNDa karake pratyeka viralana aMka ke prati deyarUpa se dene para vahAM eka-eka akake prati anubhAgakADakake utkIraNakAlakA pramANa prApta hotA hai, puna yahA para eka aGkake prati jo prApta huA usakA viralana kara pRthak sthApita karanA cAhiye / aba isaprakAra kA jo pRthak viralana sthApita kiyA usake prathama samayame palyopamake sakhyAtavebhAga pramANa AyAmavAle prathama sthitikADakakI prathamaphAlikA patana hotA haiN| anubhAgakADakakI bhI jaghanya spardhaka se lekara utkRSTa spardhaka taka viracita spardhako kI ananta bahubhAgapramANa prathama phAli kA vahI para patana hotA hai / pRthak sthApita hue usI viralanake dUsare samaya me usI vidhi se sthitikIDaka kI dUsarI phAlikA tathA anubhAgakADaka kI dUsarI phAli kA patana hotA hai / isaprakAra punaH punaH una dono ko grahaNa karanese pUrvokta viralanake eka-eka aka prati samayakA jitanA pramANa prApta huA thA, tatpramANa phAliyo kA patana hone para prathama anubhAgakADaka samrApta ho jAtA hai, kintu prathamasthitikADaka abhI bhI samApta nahI huA, kyoki usake utkIraNakAlakA sakhyAtavAbhAga hI vyatIta huA hai / puna isI vidhi se zeSa viralano ke prati prApta sakhyAtahajAra anubhAgakAMDakokA ghAta karane para usa samaya apUrvakaraNasambandhI prathama sthitibandha (prathamasthitibandhApasaraNa). prathamasthitikADaka aura yahA taka ke sakhyAtahajAra anubhAgakADaka ye tIno hI eka sAtha samApta hote hai| isaprakAra ekasthitikADaka ke bhItara hajAro anubhAgakADakaghAta hote hai yaha siddha huA' / sthitikADaka ko caramaphAli ke patanakAla me hI sarvatra sthitibandha samApta ho jAtA hai, kyoki sthitikADakotkIraNakAla ke sAtha sthitibandhakA kAla samAna hotA hai usI samayame tatsambandhI antima anubhAgakADaka kI antimaphAli bhI naSTa hotI hai, kyoki anubhAgakADakotkIraNakAla se apavartana kiye gaye sthitivandha ke kAla me vikalarUpatA nahI ho sktii| 1. 2 ja.dha. pu. 12 pR. 266-268 / dha. pu 6 pR. 226 /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 ] lebdhisAra [ gAthA 80-81 ___ aba zubha-azubhaprakRtiyoM meM anubhAgakANDakaghAtakA niSedha-vidhirUpa kathana karate haiM asuhANaM payaDINaM aNaMtabhAgA' rasasta khaMDANi / suhapayaDINaM NiyamA Nasthi tti rasasta khaNDANi // 20 // artha-aprazasta prakRtiyoke anantabahubhAgakA dhAta hotA hai / prazasta prakRtiyo ke anubhAga kA ghAta niyama se nahIM hotaa| vizeSArtha-aprazastaprakRtiyo ke tatkAlabhAvI dvisthAnIya anubhAgasattva ko anantakA bhAga dene para eka bhAga to avazeSa rahatA hai aura zepa bahubhAga anubhAgakADaka dvArA ghAtA jAtA hai / avazeSa rahe anubhAgako anantakA bhAga dene para vahubhAga anubhAgakA ghAta hotA hai aura eka bhAga zeSa raha jAtA hai, kyoki karaNa pariNAmo ke dvArA ananta bahubhAga anubhAga ghAte jAnevAle anubhAgakADakake zeSa vikalpo kA honA asambhava hai| prazasta prakRtiyo kA anubhAgakADakaghAta niyama se nahI hotA, kyoki vizuddhike kAraNa prazasta prakRtiyokA anubhAga, vRddhiko chor3a kara usakA ghAta nahI vana sktaa| eka-eka antarmuhUrta me eka-eka anubhAgakADaka hotA hai| eka anubhAgakADakotkIraNa kAla ke pratyeka samayame eka-eka phAlikA patana hotA hai / anubhAgagataspardhaka AdikA alpabahutva kahate haiMrasagadapadesaguNahANiTThANagaphaDyANi thovANi / aitthAvaNaNikkheve rasakhaMDeNaMtaguNidakamA // 1 // artha-anubhAgasambandhI ekapradeza guNahAnisthAnAntarame spardhaka stoka hai / unase pratisthApanA anantaguNI hai, usase nikSepa anantaguNA aura usase anantaguNA anubhAgakADaka hai| vizeSArtha- anubhAgaviSayaka ekapradezaguNahAnisthAnAntara ke bhItara jo sparddhaka hai ve abhavyo se anantaguNe aura siddho ke anantavabhAgapramANa hokara Age kahe jAne vAle pado kI apekSA stoka hai / anubhAgasambandhI spardhako kA apakarSaNa karate hue 1 ka pA. sutta pR. 625 / 2. ja dha pu 12 pR 261 se 263; gha. pu 61 206; gha pu 12 pR 18 eva 35 Adi /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 82-83 ] labdhisAra [ 67 jitane anubhAga-spardhako ko jaghanyarUpase atisthApita kara unase nIce ke spardhakarUpa se apakarSita karatA hai ve jaghanya atisthApanA viSayaka spardhaka ekapradeza guNahAnisthAnAntara ke spardhako se anantaguNe hote hai, kyoMki jaghanya atisthApanA ke bhItara ananta pradezaguNahAni sthAnAntaroMkA astitva pAyA jAtA hai / jaghanya atisthApanA spardhako ko choDakara nIce ke zeSa sarva spardhakokA nikSeparUpase grahaNa karane para ve nikSepa-spardhaka jaghanya atisthApanA sambandhI spardhakose anantaguNe hote hai.| apUrvakaraNake prathama anubhAgakANDakame kANDakarUpase jo spardhaka grahaNa kiye gaye ve nikSepasambandhI spardhako se anantaguNe hote hai, kyoki apUrvakaraNa ke prathama samayame dvisthAnIya anubhAgasatkarma ke anantave bhAgako choDa kara zeSa ananta bahubhAgako kADakarUpa se grahaNa kiyA hai' / .. aba prazasta-aprazastaprakRtisambandhI anubhAga vizeSakA kathana karate haiMpaDamAputvarasAdo carime samaye psNsthidrnn| rasasattamaNaMtaguNaM aNaMtaguNahINayaM hodi // 2 // artha-apUrvakaraNake prathama samaya sambandhI prazasta-aprazasta prakRtiyo kA jo anubhAga sattva hai usase apUrvakaraNa ke carama samaya me prazastaprakRtiyo kA anubhAga to anantaguNA baDhatA huA tathA aprazasta prakRtiyo kA anantaguNA hIna hotA huaA anubhAga sattva hai| vizeSArtha-apUrvakaraNa meM pratisamaya anantaguNI vizuddhi hone ke kAraNa prazasta prakRtiyo kA anantaguNA baDhatA anubhAga sattva hai tathA anubhAgakANDakaghAta ke mAhAtmya se aprazastaprakRtiyoM kA anantavA bhAga anubhAga satva caramasamaya me hotA hai / aba anivRttikaraNa pariNAmoMkA svarUpa aura usakA kArya kahate haiM'bidiyaM va tadiyakaraNaM paDisamaya ekka ekka prinnaamo|- - - bhaeNaM ThidirasakhaMDe aNNaM ThidibaMdhamANuvaI // 3 // - 1. ja. dha. pu 12 pR. 262-63 / 2. dha. pu. 6 pR 226 / 3 dha pu. 6 pR 226-30 / ja. dha. pu. 12 pR. 271 /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 84 artha -- dUsare karaNa (apUrvakaraNa) ke samAna hI tRtIyakaraNa ( anivRttikaraNa ) hotA hai, kintu pratisamaya eka-eka pariNAma hotA hai / anya sthitikADaka, anya anubhAgakADaka aura anya sthitibandha ko prArambha karatA hai / 6] labdhisAra vizeSArtha -- granivRttikaraNa me bhI sthitikADakaghAta, anubhAgakANDakaghAta, sthitibandhApasararaNa, guraNazreNI ye sabhI kriyA apUrvakaraNavat hotI hai, kintu inakA pramANa anya hotA hai / prapUrvakaraNa me pratyeka samaya ke pariNAma asakhyAtaloka pramANa hote haiM, kintu anivRttikaraName pratyeka samayame nAnAjIvo ke eka sA hI pariNAma hotA hai / nAnAjIvo ke pariNAmo me nivRtti arthAt paraspara bheda jisame nahI hai vaha zranivRttikaraNa hai' / nivRttikaraNa me praviSTa honeke prathama samaya se hI apUrvakaraNa ke antima sthitikADaka se vizeSa hIna anya sthitikADaka ko prArambha karatA hai / pUrva ke ritibandha se patyopama ke sakhyAtavebhAgapramANa hIna sthitivandha bhI vahI para Arambha karatA hai tathA ghAta karane se zeSa rahe anubhAgake grananta bahubhAgapramANa kANDakako bhI vahI para grahaNa karatA hai, kintu guNazra NinikSepa pUrvakA hI rahatA hai jo adha stanasthitiyo ke galane para jitanA zeSa rahe utanA hotA hai tathA pratisamaya asakhyAtaguNe pradezo ke vinyAsa se vizeSatA ko lie hue hotA hai / zeSa vidhi bhI pUrvokta hI jAnanI cAhie / aba anivRttikaraNakAlameM vizeSa kAryakA kathana karate haiMsaMkhejjadime se se daMsaNamohassa aMtaraM kuNaI / araNaM ThidirasakhaMDa araNaM ThidibaMdhaNaM tattha // 84 // artha - (anivRttikaraNakAla kA ) sakhyAtavAbhAga zeSa raha jAne para darzanamohanIyakarmakA antara karatA hai / vahA para anyasthitikANDaka anya anubhAgakANDaka aura anya hI sthitivanva hotA hai / vizeSArtha -- isaprakAraM anantara pUrva kahI gaI vidhi ke anusAra jo pratyeka sthitikANTaka hajAro anubhAga kANDako kA gravinAbhAvI hai, aise bahuta hajAra sthiti 1. pu. 1 pR 163 evaM ka pA. mutta pR 624, ja. gha. pu 12 pR 256 / 2. ja. dha. pu 12 pR. 271 /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 85 ] labdhisAra [ & kANDakoM ke dvArA anivRttikaraNakAla ke sakhyAta bahubhAga ko bitAkara saMkhyAtave bhAgapramANa kAla zeSa rahane para antarakaraNa kA Arambha karatA hai / zakA -- antarakaraNa kise kahate hai ? samAdhAna-1 - vivakSita karmo kI adhastana aura uparima sthitiyo ko chor3akara madhya kI antarmuhUrtapramANa sthitiyo ke niSeko kA pariNAma vizeSa ke kAraNa prabhAva karane ko antarakaraNa kahate hai' / usa samaya pUrva sthitikADaka se anyasthitikAMDaka, pUrva anubhAgakANDaka se anya anubhAgakANDaka, pUrva sthitibandha se anya sthitibandha ko prArambha karatA hai / athAnantara antarakaraNa meM lagane vAle kAlakA parimANa kahate haiMeyaTThidikhaMDukkIraNakAle aMtarassappittI | aMtarakaraNassa zraddhANaM to muhuttamettaM // 85 // artha-eka sthitikADakotkIraNakAla ke dvArA antarakI niSpatti hotI hai / antarakararaNakA adhvAna antarmuhUrta mAtra hai / vizeSArtha - antara karanevAlA kitane kAla ke dvArA antara karatA hai ? jo usa samaya sthitibandha kA kAla hai athavA sthitikANDakotkIraNa kAla hai utane kAle ke dvArA antara karatA hai / isa vacana ke dvArA yaha batalAyA gayA hai ki eka samaya dvArA athavA do yA tIna samayoM dvArA isaprakAra saMkhyAta aura sakhyAta samayo dvArA grantarakaraNa vidhi samApta nahI hotI, kintu antarmuhUrtakAlake dvArA hI yaha vidhi samApta hotI hai / antarakaraNa ke prArambha ke samakAlabhAvI sthitibandhake kAlapramANa dvArA pratyeka samayame antara sambandhI sthitiyokA phAlIrUpase utkIraNa karane vAle jIva ne kramase kiyA jAne vAlA antara, antarakaraNa ke kAla sambandhI antima samaya me grantara sambandhI antima phAli kA patana karane para sampanna kiyA / yaha mithyAtvakarma kA hI 1. jadha pu. 12 pR 272, 274-75, ka. pA sutta pR. 626 - antarAyAmake samasta niSekoke prathama dvitIya sthiti deneko antarakaraNa kahate hai / dha. pu 6 pa. 231, ka pra grantha pR 260 | 2. ja dha. pu 12 pR 273 /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 86 5.] annarakaraNa hai, kyoMki darzanamohanIya kI upazAmanA meM anya karmoke antarakaraNakA abhAva hai / itanI vizeSatA hai ki samyaktvaprakRti aura samyagmithyAtvaprakRtikA satkarma vAlA jIva yadi upazama samyaktvako prApta hotA hai to una karmaprakRtiyoMkA bhI atarakaraNa isI vidhi se karatA hai, kintu una prakRtiyo sambandhI nIcekI eka AvalipramANa (udayAvalipramANa) sthitiyoke sivAya uparitana sthitise lekara Upara mithyAtvake antara sadRza antara karatA hai| aba antarAyAmakA pramANa evaM usameM niSeka racanAvidhikA kathana karate haiMguNaleDIe sIsaM tatto saMkhaguNa uvarimaThidi ca / heTuvarimhi ya AbAhujhiya baMdhamhi saMchuhadi // 86 // artha--guNazreNI zIrSa aura usase sakhyAtaguNe uparitana niSeko ke mithyAtva dravya ko grahaNa kara nIce prathama sthiti me aura Upara usa samaya badhane vAle mithyAtvakarma kI AvAdhA ko ullagha karake badhane vAle karmo ke niSekoM ke sAtha dvitIya sthiti me detA hai| vizeSArtha- guNa zreNI zIrSa arthAt anivRttikaraNa kAla se uparima vizeSa adhika gaNazreNI nikSepa usa sabako tathA guragazreNI zIrSa se Upara anya bhI sakhyAta guNI sthitiyo (niSeko) ko antara ke lie grahaNa karatA hai / antara ke lie jitanI sthitiyo ko grahaNa karatA hai usakI antarAyAma sajJA hai, usa antarAyAma se nIce jitanA anivRttikaraNa kA kAla zeSa hai vaha prathama sthiti hai| usa antarAyAma se jitanI uparitana karmasthiti hai vaha dvitIya sthiti hai / antara ke liye jo dravya grahaNa kiyA gayA hai usako pratisamaya phAli rUpa se prathama sthiti va dvitIya sthiti me detA hai, kintu usa samaya vadhane vAle mithyAtvakarma kI AbAdhA me nahI detA hai / antaraphAliyoM meM asakhyAtaguNe krama se dravya ko grahaNa karatA hai| kucha prAcAryo kA yaha mata hai ki guNazreNizIrpa se nIce sakhyAtave bhAga sthitiyo kA bhI khaNDana karatA hai| eka sthinikANDaka utkIraNakAla ke jitane samaya hai utanI hI phAliyo dvArA antara sambandhI sthitiyoM ke dravya kA utkIraNa kiyA jAtA hai / antara karane ke kAla ke carama samaya 1. 7 va. pu 12 1 275.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 87-88 ] labdhisAra [ 71 me atarasambandhI pratimaphAlI kA patana hone para aMtara kA kArya sampanna ho jAtA hai / isake pazcAt anivRttikaraNa kA jo kAla zeSa rahA vaha prathamasthitipramANa hai' / prathAnantara antarakaraNa kI samApti ke pazcAt hone vAle kArya ko kahate haiMaMtarakadapadamAdo paDisamayamasaMkhaguNidamuvasamadi / guNasaMkrameNa daMsaNamohaNiyaM jAva paDhamaThidI // 87 // artha- -- antara kara cukane ke pazcAt prathama saMmaya se prathamaMsthiti ke anta taka pratisamaya guNasakramaNa ke dvArA asaMkhyAtaguNe kramase darzanamoha ko upazamAtA hai / vizeSArtha - isaprakAra eka sthitikADakotkIraNa kAla ke barAbara kAla dvArA antarakaraNa kara lene ke pazcAt kA samaya prathamasthiti kA prathama samaya hai usI prathamasthiti ke carama samaya paryanta pratisamaya asakhyAtaguNe kramase atarAyAma ke UparavartI niSekarUpa dvitIyasthiti me sthita darzanamohanIya ke dravya kA upazama karatA hai / yadyapi yaha jIva pahale hI adha pravRttakaraNa ke prathama samaya se lekara upazAmaka hI hai tathApi nivRttikaraNakAla ke saMkhyAta bahubhAgo ke bIta jAne para tathA sakhyAtavAM bhAga zeSa rahane para antara ko karake vahA se lekara darzanamohanIya kI prakRti, sthiti aura pradezoM kA upazAmaka hotA hai / karaNa pariNAmo ke dvArA nizakta kiye gaye darzanamohanIya ke udayarUpa paryAya ke binA avasthita rahane ko upazama kahate hai / upazama karane vAle ko upazAmaka kahate hai / aba darzanamohanIya ko upazama kriyAmeM pAyI jAne vAlI vizeSatAkA kathana karate haiM paDhamaTThi diyAvali paDibhAvalisesesu Natthi zrAgAlA / paDiyAgAlA micchattassa ya guNAseDhikaraNaM pi // 88 // artha - prathama sthiti me grAvalI pratyAvalI arthAt udayAvalI aura dvitIyAvalI avazeSa rahane para AgAla - pratyAgAla tathA mithyAtva kI guraNazreNI nahI hotI hai / 1. dha. pu 6 pR 232 / eva ja. dha. pu. 12 pR 273-275 / 2 dha pu. 12 pR. 276 // 3. ja dha. pu. 12 pR. 280 /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 86 vizeSArtha -- 'AgAlanaM AgAla:' arthAt dvitIyasthiti ke karma paramANuo kA prathama sthiti me apakarSaNa vaza AnA AgAla hai / 'pratyAgAlana pratyAgAlaH ' grarthAt prathamasthiti ke karmaparamANuo kA dvitIyasthiti meM utkarSaraNa vaza jAnA pratyAgAla haiM / prathama aura dvitIya sthiti ke karmaparamANuoM kA utkarSaNa - apakarSaraNa vaza paraspara viSaya sakramaNa kA nAma AgAla- pratyAgAla hai / yaha AgAla - pratyAgAla tava taka vyucchinna nahI hotA jaba taka prathamasthiti meM ekasamaya adhika grAvali - pratyAvali zeSa rahatI hai / prataeva Avali- pratyAvali ko usakI maryAdA svarUpa se gAthA sUtra me nideza kiyA hai / prAvali kahane se udayAvali kA grahaNa hotA hai pratyAvali zavda se udayAvali se uparima dUsarI prAvali kA haraNa hotA hai / prathamasthiti ke prAvali - pratyAvali mAtra zeSa rahane para AgAla - pratyAgAla ke viccheda kA niyama hai | 72 ] prAvali aura pratyAvali ke zeSa rahane para mithyAtva kI guraNazra eNI bhI nahI hotI, kyoki dUsarI sthiti se prathama sthiti meM karma paramANuoM ke Ane kA niSedha hai / yadi kahA jAve ki prathamasthiti me pratyAvali ke karma paramANuo kA apakarSaNa karake guNazra eNI nikSepa kiyA jAtA hai so aisA kahanA bhI ThIka nahI hai, kyoki udayAvali ke bhItara guNazra eNI nikSepa kA honA asambhava hai / pratyAvali se apakarSita pradezapuMja kA vahI guNI me nikSepa hotA hai yaha bhI sambhava nahI hai, kyoki apanI pratisthApanA me apakarSita dravya ke nikSepa kA virodha hai, kintu zeSa karmoM kI guNa riMga hotI hai' / Age prathamasamyaktva ke grahaNakAla meM hone vAle kArya vizeSakA kathava karate haiM aMtarapaDhamaM patte uvasamaNAmo hu tattha micchattaM / ThidirasakhaMDeNa viNA uvaThAi kuditi // 86 // artha -- grantara ke prathama samaya ko prApta hone para upazama samyagdRSTijIva vahAM para mithyAtva ko apavartana karake sthitikAMDakaghAta va anubhAgakANDakaghAta ke vinA tIna prakAra karatA hai / 1. ja. va pu 12 pR 277-78 / 2 ja.dhapu 12 pR. 276, ka pA sutta pR 628 sUtra 66 /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA, 60 ] labdhisAra [ 73 vizeSArtha- antara meM praveza karane ke prathama samaya meM hI darzanamohanIya kA upazAmaka upazama, samyagdRSTi ho gayA, kintu yahA para sarvopazama sambhava nahIM hai, kyoki upazamapane ko prApta hone para- bhI darzanamohanIya ke sakramaNa aura apakarSaNa karaNa pAye jAte haiM / usI samaya vaha mithyAtvakarma ke tIna karma rUpa bheda utpanna karatA hai / jaise yantra se kodo ke dalane para unake tIna bhAga ho jAte hai, vaise hI anivRttikaraNa pariNAmo ke dvArA dalita kiye gaye darzanamohanIya ke tIna bhedo kI utpatti hone me virodha kA abhAva hai| aba sthiti-anubhAgako apekSA mithyAtvadravyakA tInarUpa vibhAga batAte haiMmicchattamissasammasarUveNa ya tattidhA ya dvvaado| sattIdo ya asaMkhANaMteNa ya hA~ti bhajiyakamA // 6 // artha-mithyAtva, mizra (samyagmithyAtva), samyaktva prakRtirUpa darzanamohanIya karma tIna prakAra hotA hai vaha kramase dravya kI apekSA asakhyAtavA bhAga mAtra aura anubhAga kI apekSA anantavA bhAga pramANa jAnanA / / vizeSArtha-mithyAtva ke paramANUrUpa dravya ko guNasakrama bhAgahAra kA arthAt palyopama ke asakhyAtave bhAga kA bhAga dekara eka adhika asakhyAtase guNA karane para jo labdha Ave utane dravya ke binA bahubhAga pramANa samasta dravya mithyAtvarUpa hai / guNa sakramaNa bhAgahAra se bhAjita mithyAtva dravya ko asakhyAta se guNA karane para jo labdha AyA utanA dravya samyagmithyAtvarUpa pariNamita huA aura guNasakramabhAgahAra se bhAjita mithyAtva dravya ko eka se guNA karane para prApta labdha pramANa dravya samyaktvaprakRtirUpa pariNamita huA usase asakhyAtavA bhAga rUpa krama dravyApekSA mithyAtva, samyagmithyAtva va samyaktvaprakRtime prApta huaa| anubhAgApekSA sakhyAta anubhAgakADako ke ghAta se mithyAtva kA anubhAga pUrva anubhAga kA anantavAbhAga pramANa avaziSTa rahA usase anantavAbhAga anubhAga samyagmithyAtva kA anubhAga hai tathA samyagmithyAtva prakRti ke isa anubhAga se anantavAbhAga samyaktvaprakRtikA anubhAga hai| 1. ja dha pu. 12 pR. 280-81 / ja dha. pu 6 pR. 83, ka pA sutta. pR. 628 sUtra 102-103; dha. pu 6 pR. 38 va 232, dha. pu 13 pa 358; amitagatizrAvakAcAra zlo. 53 / 2. dha pu 6 pR 235 /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 61 lebdhisAra 4] isa prakAra anubhAgApekSA anantavebhAga rUpa krama hai / arthAt mithyAtvaprakRti ke anubhAga se samyanmithyAtvakA anubhAga anantaguNA hIna hotA hai aura samyagmithyAtva prakRti ke anubhAgame samyaktvaprakRti kA anubhAga anantaguNA hIna hotA hai / athAnantara gaNasaMkramaNako sImA aura vidhyAtasaMkramake prArambhakA kathana karate haiM paDhamAdo guNasaMkamacarimoti ya sammamissasammisse / ahigadiNA'saMkhaguNo vijjhAdo saMkamo tatto // 11 // artha--guNasakrama kAlake prathama samaya se antima samaya paryanta pratisamaya sarpa kI gati ke samAna asakhyAtaguNe krama sahita mithyAtvarUpa dravya hai vaha samyaktva aura mizraprakRti rUpa pariNamatA hai / isake (guraMgasaMkramaNa ke) pazcAt vidhyAta sakramaNa hotA hai| vizeSArtha -prathamasamayavartI upazAnta darzanamohanIya jIva ke dravyame se samyagmithyAtva me bahuta pradezapuJja ko detA hai, usase asakhyAtaguNe hIna pradezapuJja ko samyaktva prakRti me detA hai / prathama samaya me samyagmithyAtva me diye gaye pradezoM se dvitIya samaya me samyaktvaprakRti me asaMkhyAtaguNita pradezo ko detA hai aura usI dUsare samayame samyaktvaprakRti meM diye gaye pradezo kI apekSA samyagmithyAtva me asakhyAtaguriNata pradezo ko detA hai / isaprakAra isa parasthAna alpabahatva vidhi se antarmuhartakAla paryata guNasakramaNa ke dvArA mithyAtva ke dravya me se samyaktva aura samyagmithyAtva ko pUrita karatA hai / yahA guNasakrama bhAgahAra pratibhAga hai jo palyopama ke asakhyAtave bhAga pramANa hai| itanI vizeSatA hai ki samyagmithyAtva ke pradezoM ke Ane ke nimittarUpa gurAsakrama bhAgahAra se samyaktva ke pradezo ke Ane kA nimitta guragasakrama bhAgahAra asalyAtaguNA hai / svasthAna alpavahutva kA kathana karane para prathama semaya me samyagmithyAtve meM sakramita huA pradezapuJja stoka hai| dUsare samaya me sakramita huA pradezapuJja amanyAta gugA hai / yaha asaMkhyAtaguNA kama guNasaMkramaNa ke antima samaya taka jAnanA cAhie / isIprakAra samyaktva kA bhI svasthAna alpabahutva samajha lenA cAhie / yahA 1. pa. pupR. 235 // 2 gha pu. 6 pR. 235; ja. pa. pu 12 pR. 282 /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 62-63 ] labdhisAra [75 upazama samyagdRSTi ke dvitIya samaya se lekara jahA taka mithyAtva kA guNa sakrama hotA hai vahA taka samyagmithyAtva kA bhI sakramaNa hotA hai, kyoki sUcyagula ke asakhyAtave bhAga ke pratibhAgarUpa vidhyAtaguNasakramaNa-dvArA samyagmithyAtva ke dravya kA samyavatva me sakramaNa upalabdha hotA hai / isa guNasakramaNa ke pazcAt sUcyagula ke asakhyAtave bhAga pramANavAlA mithyAtva dravya kA vidhyAtasakramaraNa hotA hai / jaba taka upazamasamyagdRSTi aura vedaka samyagdRSTi hai / vidhyAt arthAt manda huI hai vizuddhi jisakI aise jIva ke sthitikADaka, anubhAgakADaka aura - guNazreNi Adi pariNAmo ke 'ruka jAne para pravRtta hone ke kAraNa yaha vidhyAtasakramaNa hai| jaba taka mithyAtva kA guNasakramaNa hotA hai tava taka ekAntAnuvRddhirUpa pariNAmo ke dvArA darzanamohanIya ko choDa kara zeSa karmo ke sthitikADaka ghAta aura guNazreNI nikSepa hote rahate hai, kintu upazAnta avasthA ko prApta mithyAtva kA sthitikADaka Adi kA abhAva hai| anivRttikaraNarUpa pariNAmo ke uparama (samApta) ho jAne para bhI pUrva prayoga vaza kitane hI kAla taka anya karmo kA sthitikADaka Adi hone me bAdhA nahI upalabdha hotI' / aba 5 gAthAoMmeM anubhAgakANDakotkoraNakAla prAdi 25 padoM kA alpabahutva kahate haiM vidiyakaraNAdimAdoM guNasaMkamapUraNassa kAlotti / vocchaM rasakhaMDukkIraNakAlAdINamappa bahu // 12 // artha-apUrvakaraNa ke prathama samaya se guNasakramaNakAla ke pUrNa hone taka kiye jAne vAle anubhAgakADakotkIraNakAlAdi kA alpabahutva kahege / (isa prakAra prastuta gAthA me prAcAryadeva ne Age kiye jAne vAle kathana kI pratijJA kI hai / ) aMtimarasakhaMDukkIraNakAlAdo du paDhamo ahimo| tatto saMkhejjaguNo carimaTTidikhaMDahadikAlo // 13 // artha-grantima anubhAgakADakotkIraNa kAla se prathama anubhAga kADakotkIraNakAla vizeSAdhika hai| usase antima sthitikADaka kAla va sthitibadhApasaraNakAla sakhyAtaguNA hai| 1 dha pu 6 pR. 235-36; jayadhavala pu. 12 pR. 282 se 284 ke prAdhAra se /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra : [ gAthA hai| vizeSArtha-darzanamoDanIya kI prathama sthiti ke carama samaya meM hone vAle naga anya karmoM ke guNasakramaNa kAla ke antima samaya meM jo anubhAgakAMDaka hotA hai umA bAta karane kA jo antarmuhUrtapramANa kAla hai vaha antima anubhAgakhaMDotkIraNa pAla hai jo ki Age kahe jAne vAle anubhAga kADakotkIraNa kAla se stoka hai| isase moke nalyAta bhAgapramANa arthAt sakhyAta Avali vizeSa se adhika apUrvakaraNa ke prathama samaya me prArambha hone vAle anubhAgakADakotkIraNa kA kAla hai, kyoMki antima panbhAgakAika se vizeSa adhika krama se saMkhyAtahajAra anubhAgakAMDaka nIce utarane para usakI upalabdhi hotI hai / isase sakhyAtaguNA kAla antima sthitikAMDakotkIraNa kAla aura sthiti bandhApasaraNa kAla hai ye dono paraspara samAna haiM, kyoMki eka sthitikAMDakakAla ke bhItara saMkhyAta hajAra anubhAgakANDaka hote hai / mithyAtva kI prathama sthiti ke anta me hone vAlA sthitikADaka aura anya karmoM kA guNasaMkrama kAla ke anta meM hone vAlA sthitikANDaka, so antima sthitikANDaka kAla hai| tatto paDhamo mahimo puurnngunnleddisiispddhmtthidii| saMkheNa ya guNiyakamA uvasamagaddhA visesahiyA // 6 // prarya-carama sthitikANDakotkIraNa kAla se prathamasthitikANDakotkIraNa kAla adhika hai / isase samyaktvaprakRti va samyagmithyAtva (mizra prakRti) ke pUraNa kA kAla manyAta guNA hai| isase guNazreNIzIrSa saMkhyAtaguNA hai, isase prathama sthiti mancAtaguNI hai aura isase upaNama karane kA kAla vizeSAdhika hai| vizeSArtha-yadyapi gAthA meM antara karane kA kAla nahI kahA gayA hai, kintu pAyapAhui cUrNimUtrakAra ne 'antara karane kA kAla' isa alpabahutva meM grahaNa kiyA hai| unake anusAra gAthA 63 me pUrvokta carama sthitikANDakaghAta kAla se antara karane kA pAla grAra vahI para hone vAle sthitivandha kA kAla ye donoM paraspara tulya hokara vizeSa pita haiM, kyoMki pUrvokta kAla se nIce antarmuhartakAla pIche jAkara ina donoM kAlo mI pravRtti hotI hai| usase prathamasthitikANDakotkIraNa kAla aura sthiti baMdha kA ' u pu 12 pR 286-87 / .. 7. . pu. 12 pR 287 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 65 ] labdhisAra [ 77 kAla ye dono paraspara tulya hokara vizeSa adhika hai, kyoki pUrvokta donoM kAloM se nIce antarmuhUrta kAla pIche jAkara apUrvakaraNa ke prathama sthitikANDaka ke samaya inakI pravRtti hotI hai| ina dono se upazAmaka jIva jaba taka guNasakrama ke dvArA samyaktvaprakRti aura mizraprakRti ko pUrNa karatA hai vaha kAla sakhyAtaguNA hai, kyoki usa kAla ke bhItara sakhyAta sthitikANDaka aura sthitibandha sambhava hai| prathama samayavartI upazAmaka ( antara karane vAlA ) kA guNazreNIzIrSa arthAt antara sambandhI antima phAlikA patana hote samaya guNazreNI nikSepa' ke anAgrase sakhyAtave bhAga kA khaDana kara jo phAli ke sAtha nirjIrNa hone vAlA guNazreNi zIrSa hai vaha pUrvake guNasakrama sambandhIkAla se sakhyAtaguNA hai, kyoki guNazroNizIrSa ke sakhyAtave bhAga me hI guNasakramakAla kA ata ho jAtA hai / athavA gAthA sUtra me prathama samayavartI upazAmaka sambandhI mithyAtva kA guNazreNIzIrSa aisA vizeSaNa lagAkara nahIM kahA gayA hai, kintu sAmAnyarUpa se guNazreNI zIrSa kahA gayA hai, isaliye prathama samayavartI upazAmaka ke zeSa karmoke guNazreriNazIrSakA grahaNa karanA cAhie kyoki una karmokA antarakaraNa na hone se prathamasamayavartI upazAmakake usake sambhava hone meM koI virodha nahI pAyA jAtA / usase prathamasthiti sakhyAtaguNI hai, kyoki prathamasthiti ke sakhyAtave bhAga mAtra hI guNazreNIzIrSa ko antara ke liye grahaNa kiyA gayA hai| usase upazAmaka kA kAla vizeSa adhika arthAt eka samaya kama do prAvalimAtra vizeSa adhika hai, kyoki antima samayavartI mithyAdRSTi ke dvArA bAMdhe gaye mithyAtva sambandhI navaka bandha kA eka samaya prathama sthiti me hI gala jAtA hai, punaH isa prathamasthiti sambandhI antima samaya ko chor3akara upazama samyaktva kAla ke bhItara eka samaya kama do Avali pramANa ( bandhAvali va sakramAvali ) kAla Upara jAkara usa navaka bandha kI upazAmanA samApta hotI hai isaliye prathamasthiti me eka samaya kama do AvalikAla praveza karAkara yaha vizeSa adhika ho jAtA hai / maNiyaTTIsaMkhaguNo NiyaTTiguNase DhiyAyadaM siddhaM / uvasaMtaddhA aMtara avaravarAbAha saMkhaguNiyakamA / / 5 / / 1. guNazreNInikSepa = guNazreNI-AyAma / 2. ja. dha pu. 12 pR. 288-260 /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 65 artha-anivRttikaraNa kA kAla sakhyAtaguNA hai isase apUrvakaraNa kA kAla, gaNagi kA AyAma, upazama samyaktvakA kAla, antarAyAma, jaghanya AbAdhA aura naSTa pAbAdhA ye sakhyAtaguNita krama se hai / vizeSArtha-prathamasthiti se eka samaya kama do prAvali adhika upazamAvane (upazAmaka) ke kAla se anivRttikaraNa kA kAla sakhyAtaguNA hai, kyoMki sarvadA anivRttikaraNakAla ke sakhyAtaveM bhAga me prathamasthiti kI upalabdhi hotI hai / isase apUrvakaraNa kA kAla sakhyAtaguNA hai, kyoki sarvadA anivRttikaraNakAla se apUrvakaraNakAla salyAtaguNA hotA hai| isase guNazreNi AyAma ( guNazreNinikSepa ) vizeSa adhika hai, kyoki apUrvakaraNa ke prathamasamaya se guNazreNiyAyAma kI upalabdhi hotI hai jo anivRttikaraNakAla va anivRttikaraNakAla ke sakhyAtave bhAga sahita apUrvakaraNakAlapramANa hai| isaliye guNazreNIaAyAma, apUrvakaraNakAlase anivRttikaraNakAla va anivRttikaraNakAlake sakhyAtave bhAga kAla pramANa adhika hai / guNazreNi AyAma se upazAntAddhA arthAt upazamasamyaktvakA kAla sakhyAtaguNA hai, isase saMkhyAtaguNA aMtagayAga hai, kyoki antara kA AyAma arthAt jitane niSeko ke mithyAtvadravya kA abhAva kiyA gayA hai una nipeko kA kAla sakhyAtagaNA hai, kyoki antarAyAma ke sakhyAtaveM bhAga me hI upazamasamyaktva ke kAla ko galAkara usase Age darzanamohanIyakI tIno pratiyo me se kisI eka kA apakarSaNa kara usakA vedana karatA huA antara ko samApta karanA hai / antarAyAma se sakhyAtaguNI jaghanya AvAdhA hai / antima samayavartI miyAdRSTi ke jo navakavanya hotA hai, usakI AbAdhA jaghanya hotI hai, kyoki anyatra mithyAtva kI jaghanya AvAdhA upalabdha nahIM hotI, parantu zeSa karmo kA guNasaMkramaNa ke antima samaya me jo navaka bandha hotA hai, usakI AbAdhA jaghanya hotI hai, kyoki guNasaMkramaNa kAla ko ullaghakara vidhyAtasakrama ko prApta hue jIva ke mandavizuddhi vaza sthitibandha vRddhigana hotA hai isaliye vahA kI yAbAdhA savase jaghanya nahI ho sakatI / jaghanya AvAdhA meM utkRSTa yAbAga sakhyAtaguNI hai| sarva karmo kI apUrvakaraNa ke prathama samaya me sthitibandha sambandhI AvAdhA yahA para utkRpTa AvAdhArUpase vivakSita hai / jaghanya sthitibarage yaha sthitivandha sakhyAtaguNA hai isalie isakI AbAdhA bhI sakhyAtaguNI hai' / 1 . pu 12 pa 260-263 /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra gAthA 66 ] GE paDhamApuvajahaeNaDhidikhaMDamasaMkhasaMguNaM tassa / . avaravaradidibaMdhA taDhidisattA ya saMkhaguNiyakamA // 66 // artha-apUrvakaraNa ke prathama samaya me jaghanya sthitikhaNDa asakhyAtaguNA hai, isase sakhyAtaguNA jaghanya sthitibandha hai| isase sakhyAtaguNA utkRSTa sthitibandha hai, isase sakhyAtaguNA jaghanya sthitisattva tathA usase sakhyAtaguNA utkRSTa sthitisattva hai / isaprakAra sakhyAta guNita krama se sthAna jAnanA / vizeSArtha-gAthAmeM "paDhamApuvajahaNe TThidikhaMDamasakhesaguNaM" pATha hai / dha. pu. 6 pR. 237 para "apunvakaraNassa paDhamasamae jahaNNo ThidikhaDapro asakhejjaguNo" yaha pATha hai / ina dono kA artha hai ki "apUrvakaraNa ke prathama samayame jaghanya sthitikhaMDa asakhyAtaguNA hai, kintu ja. dha. pu. 12 pR 263 para cUrNisUtra "jahaNNaya TThidikhaDayamasakhejjaguNa" pATha hai| isame "paDhamApuvva" arthAt 'apUrvakaraNake prathama samayame' yaha pATha nahI hai| isa pATha ke abhAva me prathama sthiti ke anta me hone vAle 'sthitikhaNDa' kA grahaNa hotA hai, kyoki apUrvakaraNa ke prathama sthitikhaNDa kI apekSA prathama sthiti ke anta kA sthitikhaNDa jaghanya hai| yaha jaghanya sthiti khaNDa bhI pUrvokta utkRSTa AbAdhA se asakhyAtaguNA hai / jayadhavalA TIkA me kahA bhI hai-"mithyAtva kI prathamasthiti alpa zeSa rahane para prApta hue antimasthitikANDaka kA aura zeSakarmo ke guNasakramaNa kAla ke zeSa rahane para prApta hue antima sthitikADaka kA jaghanya sthitikANDakarUpase grahaNa karanA cAhie / yaha palyopamake sakhyAtavebhAga pramANa honese pUrva meM kahI gaI utkRSTa AbAdhA se asaMkhyAtaguNA hai / yadyapi gAthAme 'utkRSTa sthiti khaNDa' kA kathana nahI hai, kintu dha pu. 6 pR. 237 va jayavaMvala pu. 12 pR 264 ke AdhArase yahA usakA kathana kiyA jAtA haiapUrvakaraNa kA 'utkRSTa sthitikhaNDa' jaghanya sthitikhaNDa se sakhyAtaguNA hai, kyoMki utkRSTa sthitikhaNDa kA pramANa sAgaropama pRthaktva hai| usase jaghanya sthitivandha sakhyAtaguNA hai, kyoki antimasamayavartI mithyAdRSTi ke mithyAtva kA jaghanya sthitibaMdha aura zeSa karmoM kA guNasakrama ke antima samaya kA jaghanya sthitivandha anta' koDAkor3I sAgaropama pramANa hai / usase utkRSTasthitibandha sakhyAtaguNA hai, kyoki sabhI karmoM kA apUrvakaraNa ke prathama samaya me jo sthitibandha hotA hai vaha pUrva me kahe gaye jaghanya
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80] labdhisAra [ gAthA 67-SF sthitivandha se sakhyAtaguNA hai| usase jaghanya sthiti satkarma sakhyAtaguNA hai, kyoki mithyAdRSTi ke antima samaya meM mithyAtva kA jo jaghanya sthiti satkarma hotA hai aura zeSa karmoM kA bhI guNasakramaNa kAla ke antima samaya me jo jaghanya satkarma hotA hai, vandha kI apekSA usa satkarma ke sakhyAtaguNA hone me koI virodha nahI hai| usase utkRSTa satkarma sakhyAtaguNA hai, kyoki sabhI karmoM ke apUrvakaraNa sambandhI prathama samaya se sambandha rakhane vAle utkRSTa satkarma kA prakRta me avalambana liyA gayA hai / isaprakAra paccIsa padavAlA daNDaka samApta huA' / aba prathamopazamasamyaktva grahaNakAlameM pAye jAne vAle sthitisattvakA kathana karate haiM aMtokoDAkoDI jAhe saMkhejjaplAyarasahasse / guNA kammANa ThidI tAhe uvasamaguNaM gahai // 17 // artha-jaba sakhyAta hajAra sAgara se hIna anta koDAkoDI pramANa sthiti sattva hotA hai usa samaya me upazamasamyaktva guNa ko grahaNa karatA hai / ___ Age dezasaMyama va sakalasayamake sAtha prathamopazamasamyaktva grahaNa karanevAle jovake sthitisattva ko kahate haiM taTThANe Thidisatto AdimasammeNa desasayalajamaM / paDivajjamANagassa vi saMkhejjaguNeNa hoNakamo // 6 // artha-usI sthAna me yadi dezasayama sahita prathamopazama samyaktva ko grahaNa kare to usake pUrvokta sthitisattva se sakhyAtaguNA hIna sthiti sattva hotA hai aura yadi sakalasayama sahita prathamopazamasamyaktva ko prApta kare to usake usase bhI sakhyAtaguNA hIna sthiti sattva hotA hai| vizeSArtha-anantaguNI vizuddhi kI vizeSatA ke kAraNa sthitikhaNDAyAma sakhyAtaguNA hotA hai usase ghaTAI huI avaziSTa sthiti sakhyAtave bhAga hotI hai / 1. ja. dha pu 12 pR 263-266 / ka pA mutta pR 626-30 / 2. gha. pu 6 pR 268 /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 101 ] labdhisAra [83 ke udaya se hotA hai / prathamopazama samyaktva se pUrva tInakaraNa (adhakaraNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa) hote hai / anivRttikaraNa kAla kA bahubhAga vyatIta ho jAne para darzanamohanIya karma kA antara hokara upazama hotA hai, kintu anantAnubandhI catuSka kA na to antara hotA hai aura na upazama hotA hai / hA / pariNAmo kI vizuddhatA ke kAraNa pratisamaya stivuka sakramaNa dvArA anantAnubandhIkaSAya kA apratyAkhyAnAdi kaSAyarUpa pariNabhana hokara paramukha udaya hotA rahatA hai| prathamopazama samyaktva ke kAla me adhika se adhika chaha prAvali kAla zeSa raha jAne para aura kama se kama eka samaya kAla zepa raha jAne para yadi pariNAmo kI vizuddhatA me hAni ho jAve to anantAnuvandhIkaSAya kA stivukasakramaNa ruka jAtA hai aura anantAnubandhIkA paramukha udaya kI bajAya svamukha udaya Ane ke kAraNa prathamopazama samyaktva kI prAsAdanA (virAdhanA) ho jAtI hai aura prathamopazama samyaktva se girakara dUsarA sAsAdana guNasthAna ho jAtA hai / mithyAtvaprakRti kA abhI udaya nahI huA, kyoki usakA antara va upazama hai| ataH usako mithyAdRSTi nahI kahA gayA / anantAnubandhIkaSAya janita viparItAbhiniveza ho jAne ke kAraNa samyaktva kI virAdhanA ho jAne se usakI sAsAdanasamyagdRSTi (samyavatva kI virAdhanA sahita) sajJA ho jAtI hai| aba upazamasamyaktva sambandhI prArambhika sAmagrIkA kathana karate haiM'sAyAre paTThavago NiTuvago majjhimo ya bhajaNijjo / joge aNNadaramhi du jahaNNae teulessAe // 101 // artha-darzanamohake upazamana kA prasthApaka jIva sAkAra upayoga me vidyamAna hotA hai, kintu usakA niSThApaka aura madhya avasthAvartI jIva bhajitavya hai| tIno yogo meM se kisI eka yoga me vidyamAna tathA tejolezyA ke jaghanya aza ko prApta vaha jIva darzanamoha kA upazAmaka hotA hai / vizeSArtha- ukta gAthA kaSAyapAhuDa gAthA 18 se zabdaza milatI hai / darzanamohopazAmanA sambandhI 15 gAthAo me se yaha caturtha gAthA hai| isa gAthA sUtra me 1 kiMcit pAThAntareNa gAtheya (ja. dha pu. 12 pR. 304 gA 68 para) asti / "sAyAre par3havo Nivo majjhimo ya bhynnijjo| joge aNNadarammi du jahaNNae teulessAe / (pa. pu. 6 pR 236 gA. 5)
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] labdhisAra [ gAthA 100 ke kAlame chaha prAvali zeSa rahane para vahA se sAsAdana guNasthAnakI prApti kinhI bho jIvo me sambhava dekhI jAtI hai / "NIrAsANo ya khINammi" arthAt upazama samyaktva kA kAla kSINa hone para yaha jIva sAsAdanaguNasthAnako niyama se nahI prApta hotA yaha ukta kathanakA tAtparya hai| zaMkA-aisA kisa kAraNa se hai ? samAdhAna-kyoki upazama samyaktvake kAla me jaghanyarUpa se eka samaya zeSa rahane para aura utkRSTarUpa se chaha prAvali kAla zepa rahane para sAsAdanaguNasthAna pariNAma hotA hai, isake bAda nahI aisA niyama dekhA jAtA hai / athavA "NIrAsAgo ya khINammi" aisA kahane para darzanamohanIyakA kSaya hone para yaha jIva nirAsAna hI hai, kyoki usake sAsAdanaguNasthAnarUpa pariNAma sambhava nahIM hai aisA yahA grahaNa karanA cAhiye / kAraNa ki kSAyika samyaktva apratipAtasvarUpa hotA hai aura sAsAdana pariNAma ke upazama samyaktva pUrvaka honekA niyama dekhA jAtA hai / Age sAsAdanake svarUpa evaM kAlakA kathana karate haiM*uvasamasammattaddhA chAvalimettA du samayamettotti / avasi? AsANo aNaaNNadarudayado hodi // 10 // artha-prathamopazamasamyaktvake kAla me utkRSTakAla chaha zrAvali aura jaghanyakAla eka samaya mAtra avazeSa raha jAne para anantAnuvandhI krodha-mAna-mAyA-lobha ina cAroM me se kisI eka ke udaya hone se samyaktva kI prAsAdanA ( virAdhanA ) hokara sAsAdana guNasthAna hotA hai / vizeSArtha-samyagdarzana kI ghAtaka mithyAtvaprakRti va anantAnubandhIkapAya catuSka hai / "mithyAtva nAma viparItAbhiniveza / sa ca mithyAtvAdanantAnubandhinazcotpadyate / " (dha pu 1 sUtra 116 kI TIkA ) viparIta abhiniveza kA nAma mithyAtva hai aura vaha viparItAbhiniveza mithyAtva aura anantAnubandhI ina dono karmo 1. ja dha pu 12 pR 302-303 / eva dha pu 6 pR 236 / 2 pAThAntareNA'troktabhAvo anyatrApi dRzyate, prA. pa sa. pR 633 zlo 11; go jI. gA 16 / 3 ja. dha pu 4 pR 24, ja. dha pu 10 pa 123-24; ja dha. pu. 12 pR 303 /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 101 ] labdhisAra [ 85 gAthA ke 'joge aNNadaramhi' kA artha hai manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga, inameM se kisI eka yoga meM vartamAna jIva darzanamoha kI upazamavidhi kA prasthApaka hotA hai / jIvapradezo kI karmo ke grahaNa meM kAraNabhUta parispandarUpa paryAya kA nAma yoga hai| vaha yoga manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga ke bheda se tIna prakAra kA hai| uname se satyamanoyoga mRSAmanoyoga, satyamRSAmanoyoga aura asatyamRSAmanoyoga ke bheda se manoyoga cAra prakAra kA hai| isIprakAra vacanayoga bhI cAra prakAra, kA hai| kAyayoga sAtaprakAra kA hai / manoyoga ke ina bhedo me se darzanamohopazAmaka ke (prasthApaka ke ) anyatara manoyoga hotA hai, kyoki una cAro manoyoga ke hI yahA prApta hone meM kisI prakAra kA virodha nahI pAyA jaataa| isI prakAra vacanayoga kA bhI anyavara bheda hotA hai, kintu kAyayoga, audArika kAyayoga yA vaikriyika kAyayoga hotA hai, kyoki anya kAyayoga kA prApta honA asambhava hai / ina dasa paryApta yogo me se anyatara yoga se pariNata huA jIva prathamasamyaktva ko prApta karane ke yogya (prasthApaka) hotA hai / zepa yogo se pariNata huaA jIva ( prasthApaka ) nahI hotA' / isIprakAra niSThApaka aura madhyamAvasthA vAle jIva ke bhI kahanA cAhie, kyoki ina dono avasthApro me prasthApaka se bhinna niyama kI upalabdhi nahIM hotii| gAthA meM "jahaNNago te ulessAe" ke dvArA lezyA kA kathana kiyA gayA hai / pIta, padma aura zukla lezyAno meM se niyama se koI eka vardhamAna lezyA usake (prasthApaka) ke hotI hai / inameM se koI bhI lezyA hIyamAna nahI hotI / yadi atyanta manda vizuddhi se pariNamana kara darzanamohopazamanavidhi prArambha karatA hai to bhI usake tejolezyA kA pariNAma hI usake yogya hotA hai / isase nIce kI lezyAkA pariNAma arthAt kRSNa, nIla aura kApota lezyArUpa pariNAma nahI hote, kyoki tIna azubha lezyA samyaktvotpatti ke kAraNarUpa karaNa pariNAma se viruddha svarUpa hai / zaMkA-vardhamAna zubha tIna lezyAo kA niyama yahA para kiyA hai vaha nahI banatA, kyoki nArakiyo ke samyaktvotpatti karane meM vyApta hone para tIna azubha lezyAe bhI sambhava hai ? 1. ja dha pu 12 pR 306 / 2. ja pa pu 12 pR. 206 / 3. ja. dha pu 12 pR 306 /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 ] labdhisAra [ gAthA 101 darzanamohopaNAmaka ke upayoga, yoga aura lezyA pariNAmagata vizeSa kathana kiyA gayA hai / 'sAyAre vaTuvo aisA kahane para darzanamoha ko upazamavidhiko prArambha karane vAlA jIva adha.pravRttakaraNa ke prathamasamayase antamu hUrta kAla paryanta prasthApaka kahalAtA hai' / __ jisake dvArA upayukta hotA hai usakA nAma upayoga hai / AtmA ke arthagrahaNarUpa pariNAma kA nAma upayoga hai / vaha upayoga sAkAra aora anAkAra ke bheda se do prakAra kA hai / ' sAkAra to jAnopayoga hai aura anAkAra darzanopayoga / inake kramaza matinAnAdi aura cakSudarzanAdibheda bhI hai / darzanamohopazAmanA vidhi kA prasthApaka jIva niyama se jAnopayoga me upayukta hotA hai, kyoki avimarzaka aura sAmAnyamAtragrAhI cetanAkAra upayoga ke dvArA vimarzaka svarUpa tattvArthazraddhAna lakSaNa samyagdarzana kI prApti ke prati abhimukhapanA nahI bana sakatA / arthAt prasthApaka ke avicAra svarUpa darzanopayoga kI pravRtti kA virodha hai| isaliye kumati, kuzru ta aura vibhaGgajJAna me se koI eka sAkAropayoga hI hotA hai, anAkAra upayoga nahI hotaaH| isa vacana dvArA jAgRta avasthA se pariNata jIva hI samyaktva kI utpatti ke yogya hotA hai, anya nahI, kyoki nidrArUpa pariNAma samyaktvotpatti ke yogya vizuddha pariNAmo se viruddhasvabhAvI hai / isaprakAra prasthApaka ke sAkAropayoga kA niyama karake, niSThApakarUpa aura madhyama avasthA meM sAkAropayoga aura anAkAropayoga meM se anyatara--upayoga ke sAtha bhajanIyapane kA kathana karane ke liye, gAthA meM 'Nivago majjhimo ya bhajaNijjo' yaha vacana kahA hai / darzanamoha ke upazAmanAkaraNa ko samApta karane vAlA jIva niSThApaka hotA hai arthAt samasta prathamasthitiko krama se galAkara antaraM praveza ke abhimukha jIva 'niSTApaka hotA hai / vaha sAkAropayoga se upayukta hotA hai yA anAkAropayoga me, kyoki ina donoM upayogo me se kisI eka upayoga ke sAtha niSThApaka hone me virodha kA abhAva hai isaliye bhajanIya hai| isI prakAra madhyama avasthAvAle ke bhI kathana karanA caahie| prasthApaka aura niSThApakai paryAyoM ke antarAla kAla me pravartamAna jIva madhyama kahalAtA hai| dono hI upayogo kA krama se pariNAma hone me virodha kA abhAva hone se bhajanIya hai / . . . . 1 ka pA nutta pR 632, ja dha pu 12 pR 304 / 2 ja. dha pR. 12 1 203, go. jo gAthA 672-73, prA.pa sa. a. 1 gA. 178 pR. 37 / / : ja.dhaH pu. 12 pR 204, ke. pA. sutta pR"632 / ' 4 ja gha. pu. 12 pR. 305 /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAthA 102-103 ] labdhisAra [87 athAnantara upazamasamyaktvakAlake anantara udayayogya karmavizeSakA kathana karate haiM 'aMtomuttamaddha samvovasameNa hodi uvsNto| teNa paraM udao khalu tiSaNekkadarassa kammassa // 102 // artha-antarmuhUrta kAla taka sarvopazamase upazAnta rahatA hai isake pazcAt niyama se tIna karma prakRtiyo me se kisI eka kA udaya hotA hai| vizeSArtha-ukta gAthA kaSAyapADa me darzanamohanIya karma ke sarvopazama se avasthAnakAla ke pramANakA avadhAraNa karane ke liye AI hai| gAthA sUtrame "aMtomuhattamaddha" aisA kahane para antarAyAma kA sakhyAtavA bhAga pramANa kAla lenA cAhie / yaha pUrva me kahe gaye alpabahutva se jAnA jAtA hai / gAthA sUtra me "savvovasameNa" aisA kahane para sabhI darzanamohanIya karmoM ke upazama se aisA grahaNa karanA cAhiye, kyoki prakRti-sthiti-anubhAga pradeza se vibhakta mithyAtva, samyaktva aura samyagmithyAtva ina tInoM hI karmaprakRtiyo kA yahAM para upazAntarUpase avasthAna hotA hai / "teNa paraM udao khalu" usake pazcAt darzanamoha ke bhedarUpa tIno prakRtiyo me se kisI eka kA niyama se udaya hotA hai / aba darzanamohanIyakarmake antarAyAma pUraNakA vidhAna kahate haiMuvasamasammattuvari daMsaNamohaM turaMta pUredi / udayillassudayAdo sesANaM udayavAhirado // 103 // artha-upazama samyaktvakAla ke Upara jo darzanamoha ke antarAyAma kA zeSa bhAga, usako zIghra hI pUratA hai / udaya vAna prakRtike dravya ko to udaya sthiti se denA prArambha karatA hai aura zeSa do anudaya prakRti ke dravya ko udayAvali se bAhara detA hai| 1. ja. dha pu 12 pR. 314 gAthA 103 kintu vahA 'teraNa para udayoM ke sthAna para 'tatto paramadage' aisA pATha hai / dha. pu 6 pR. 241 / ka pA gA 103 / 2 ja dha pu 12 pR. 314-315 /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 101 samAdhAna--yaha koI doSa nahI hai, kyoki manuSya aura tiryacoM kI apekSA yaha gAthA sUtra pravRtta huA hai / tiryaca aura manuSyo ke samyaktva prApta karate samaya tIna zubha lezyAoM ko choDakara anya lezyAe sambhava nahIM hai, kyoki atyanta manda vizuddhi dvArA samyaktva prApta karane vAle jIvake bhI vahA jaghanya pItalezyA kA niyama hai / zakA - yahA deva aura nArakiyo kI vivakSA kyoM nahI hai ? 86 ] samAdhAna - deva aura nArakiyo kI vivakSA nahI kI, kyoki unake gravasthita lezyAbhAvakA kathana karane ke liye yahAM parivartamAna sarva lezyAvAle tiryaca aura manuSyo kI hI pradhAna rUpa se vivakSA hai / athavA devo me to yathAyogya tIna zubhalezyArUpa pariNAma hI hotA hai / isaliye ukta kathana kA vahA koI vyabhicAra nahI AtA / nArakiyo me bhI avasthita svarUpa kRSNa, nIla aura kApotalezyArUpa pariNAma hote hai, vahA tIna zubhalezyArUpa pariNAma asambhava hI hai isalie uname yaha gAthA sUtra pravRtta nahI hotA ta tiryaMco aura manuSyo ko viSaya karanevAlI hI yaha gAthA hai' / yadyapi gAthA sUtra me kaSAya aura veda kA kathana nahI kiyA tathApi unakA kathana kiyA jAtA hai, kyoki isa gAthA sUtra me ekadeza kathana kiyA gayA hai arthAt yaha dezAmarzaka gAthA sUtra hai / darzanamoha kA upazama karanevAle jIvake krodhAdi cAro kaSAyo me se anyatara kaSAyapariNAma hotA hai, kintu vaha niyamase hIyamAna kaSAyavAlA hotA hai, kyoki vizuddhi se vRddhi ko prApta honevAle ke vardhamAna kaSAya ke sAtha rahane kA virodha hai / isalie krodhAdi kaSAyo ke dvisthAnIya anubhAgodaya se utpanna hue tatprAyogya mandatara kaSAya pariNAma kA anubhavana karatA huA samyaktva ko utpanna karane ke liye Arambha karatA hai / samyaktvotpatti me vyApRta hue jIvake tIna vedo me se koI eka veda pariNAma hotA hai, kyoki dravya aura bhAva kI apekSA tIna vedo me se granyatara vedaparyAya se yukta jIvake samyaktvotpatti meM vyApRta honeke virodha kA prabhAva hai / 1 2 3 dhapu 12 pR java pu 12 pR va pu 12 pR 205 va 306 / 202 - 203 eva ka pA sutta pR 616 / 206, ke pA sutta pR. 616 sUtra 16
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra F-gAthA 104 88] vizeSArtha-antarAyAmakA sakhyAtavA bhAga upazama samyaktva kA kAla hai| upazama samyaktva kA kAla samApta ho jAne para bhI antarAyAma kA sakhyAta bahubhAga zeSa rahatA hai jahAM para darzanamohanIya karma ke sattva kA bhI abhAva hai| antarAyAma ke Upara dvitIya sthiti me darzanamohanIya karma kA dravya hai jisakA apakarSaNa karake antarAyAma ko pUratA hai / arthAt zeSa antarAyAma kAla me apakarSita dravya kA kSepaNa karake darzanamohanIya karma kA sattva sthApana karatA hai / mithyAtva, samyaktva aura samyagmithyAtva ina tIna prakRtiyo me se jisa prakRti kA udaya prArambha ho jAtA hai usa prakRti ke dravya ko udaya sthiti se lekara sarva sthitiyoM meM detA hai aura jina do prakRtiyo kA udaya nahI hai unake dravya ko udayAvali se bAhya sarva sthitiyo me detA hai, kintu udayAvali me nahI detA / itanI vizeSatA hai ki apanI-apanI pratisthApanA me tIno prakRtiyokA dravya nahI diyA jaataa| yadi mithyAtva prakRti kA udaya hotA hai to yaha jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai / yadi samyagmithyAtva prakRti kA udaya hotA hai to samyagmithyAdRSTi ho jAtA hai / samyaktvaprakRti ke udaya hone se yaha jIva vedaka samyagdRSTi athavA kSayopazama samyagdRSTi ho jAtA hai| prokkaTThidaigibhAgaM samapaTTIe visesahINakamaM / sesAsaMkhAbhAge visesahINeNa khivadi samvattha // 104 // artha-apakRSTa dravyakA eka bhAga to caya (vizeSa) hIna krama se udayAvali me denA zeSa asakhyAta bahubhAga sarvatra vizeSa (caya) hIna krama se diyA jAtA hai / vizeSArtha-yadi udayarUpa samyaktvaprakRti hove to usake dravyame apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara usame se bahubhAgapramANa dravya yathAvasthita hI rahe / eka bhAga ko asakhyAtalokakA bhAga dekara usame se ekabhAgapramANa dravya 'udayAvalista davaM ityAdi sUtra dvArA jaisA pUrvame vidhAna kahA thA vaise hI udayAvalike niSekome caya hIna kramase nikSipta karanA / apakarSita dravyame se avaziSTa bahubhAgamAtra jo dravya hai use 1 ja va pu 12 pR 315 ke AdhAra se / ka pA sutta pR 635, dha pu 6 pa 241 / / 2 la sA gA. 71 /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 104 ] . - labdhisAra -[ 66 apakRSTAvaziSTa dravya kahate hai, usa dravyame se, antarAyAmake niSekokA abhAva thA una niSekokA sadbhAva karane ke liye kitanA eka (kucha) dravya diyA jAtA hai / usa deya dravyakA kitanA pramANa hai yaha jAnanekA vidhAna kahate hai . nAnAguNahAnime sthita samyaktvaprakRtikI dvitIyasthitike dravyako apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara eka bhAga pRthak karake avaziSTa bahubhAgapramANa dravyame "dvivaDaguNahANibhAjide paDhamA"' isa sUtra dvArA sAdhika DeDhaguNahA nipramANakA bhAga dene para usa dvitIya sthitike prathama niSekakA pramANa prApta hotA hai, so isake barAbara atarAyAmake sarva niSekoko caya rahita sthApita karake joDanese AdidhanakA pramAraNa prApta hotA hai| 'padahatamukhamAdidhana'2 isa karaNa sUtrase antarAyAmapramANa gacchase usa prathama niSekako guNA karane para antarAyAmake niSekokA Adidhana prApta huaa| tathA dvitIya sthitike "nIce antarAyAmake niSeka hai isaliye dvitIya sthitike Adi niSekase caya vaddhi (baDhate) kramase antarAyAmake niSeka hai / cayakA pramANa prApta karane kI vidhi kahate hai . dvitIya sthitikI prathamaguNahAnike prathamaniSeka se adhastanavartI antarAyAma sambandhI guNahAnike prathama niSekakA dravya doguNA pramANa yukta caya hai / isako do guNahAnikA bhAga denepara antarAyAmame cayakA pramANa prApta hotA hai / "saikapadAhatapadadalacayahatamuttaradhana" isa sUtrase yahA antarAyAmapramANa gaccha hai, so eka adhika gacchase gacchake Adheko guNA karake punaH cayase guNA karanepara uttaradhana prApta hotA hai| isaprakAra prApta Adidhana aura uttaradhana (cayadhana) ko joDanepara jo pramANa prApta hA utanA dravya ukta apakRSTAvaziSTa dravya se grahaNakara antarAyAmame denaa| dvitIya 1. isakA artha-prathamaguNahAnikI prathamavargaNAkA dravya-sarvadravya sAdhika DeDha guNahAni / ( go jI. gA. 56 kI TIkA va dha. pu 10 pR. 122 ) mAdidravyako padase guNA karane para AdidhanakA pramANa nikalatA hai| ( go jI. gA 51 kI TIkA; gaNitasArasaMgraha a. 2063 ) 3 isakA artha-eka adhika padase guNita 'padakA AdhA' guNita caya = uttaravana ( pada+1)x (pada) 4 caya= (pada+1) padaracaya uttaradhana / yahA "vyakapadArvaghna cayaguNo gaccha uttara dhana" satra nahI lagatA, kyoki antarAyAmake nipeko ko dvitIya sthitike prathama nipekavata mAnanepara koI bhI niSeka mantarAyAmakA sarvahIna nipeka bhI nahIM bntaa| antarAyAmakA sarvahIna niSeka bhI eka cayase adhika karane para banegA ataH "saikapadAhata... ityAdi khaa| 2
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 104 ] labdhisAra [ 86 apakRSTAvaziSTa dravya kahate hai, usa dravyame se, antarAyAmake niSekokA abhAva thA una niSekokA sadbhAva karane ke liye kitanA eka (kucha) dravya diyA jAtA hai / usa deya dravya kA kitanA pramANa hai yaha jAnanekA vidhAna kahate hai nAnAguNahA nime sthita samyaktvaprakRtikI dvitIya sthitike dravyako apakarSaNa bhAgahAra kA bhAga dekara eka bhAga pRthak karake avaziSTa bahubhAgapramANa dravyame "dvivaDaguNahANibhAjide paDhamA"' isa sUtra dvArA sAdhika DeDhaguNahA nipramANakA bhAga dene para usa dvitIya sthitike prathama niSekakA pramANa prApta hotA hai, so isake barAbara atarAyAmake sarva niSekoko caya rahita sthApita karake joDanese AdidhanakA pramANa prApta hotA hai| 'padahatamukhamAdidhana'2 isa karaNa sUtrase antarAyAmapramANa gacchase usa prathama niSekako guNA karane para antarAyAmake niSekokA Adidhana prApta huA / tathA dvitIya sthitike 'nIce antarAyAmake niSeka hai isaliye dvitIyasthitike Adi niSekase caya vRddhi (baDhate) kramase antarAyAmake niSeka hai / cayakA pramANa prApta karane kI vidhi kahate hai dvitIya sthitikI prathamaguNahAnike prathamaniSeka se adhastanavartI antarAyAma sambandhI guNahAnike prathama niSekakA dravya doguNA pramANa yukta caya hai| isako do guNahAnikA bhAga denepara antarAyAmame cayakA pramANa prApta hotA hai / "sakapadAhatapadadalacayahatamuttaradhana" isa sUtrase yahA antarAyAmapramANa gaccha hai, so eka adhika gacchase gacchake Adheko guNA karake punaH cayase guNA karanepara uttaradhana prApta hotA hai| isaprakAra prApta Adidhana aura uttaradhana (cayadhana) ko joDanepara jo pramANa prApta hA utanA dravya ukta apakRSTAvaziSTa dravya se grahaNakara antarAyAmame denaa| dvitIya 1. isakA artha-prathamaguNahAnikI prathamavargaNAkA dravya=sarvadravya-sAdhika DeDhaguNahAni / ( go jI. gA. 56 kI TIkA va dha. pu. 10 pR. 122 ) 2 bhAdidravyako padase guNA karane para prAdidhanakA pramANa nikalatA hai| ( go jI. gA. 51 kI TIkA; gaNitasArasaMgraha a. 2 / 63 ) / 3 isakA artha-eka adhika padase guriNata 'padakA AdhA' guNita caya= uttaradhana ( pada+1)x ( pada) caya= (pada+1) padaxcaya =uttaradhana / yahA "vyaikapadArdhaghna cayaguNo gaccha uttara dhana" satra nahI lagatA, kyoki antarAyAmake niSeko ko dvitIya sthitike prathama nipekavata mAnanepara koI bhI niSeka antarAyAmakA sarvahIna niSeka bhI nahI bntaa| antarAyAmakA sarvahIna niSeka bhI eka cayase adhika karane para banegA ataH "saikapadAhata..." ityAdi khaa|
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [- gAthA 104 vizeSArtha - antarAyAmakA sakhyAtavAM bhAga upazama samyaktva kA kAla hai / upazama samyaktva kA kAla samApta ho jAne para bhI antarAyAma kA sakhyAta bahubhAga zeSa rahatA hai jahAM para darzanamohanIya karma ke sattva kA bhI abhAva hai / antarAyAma ke Upara dvitIya sthiti me darzanamohanIya karma kA dravya hai jisakA apakarSaNa karake antarAyAmako pUratA hai / arthAt zeSa antarAyAma kAla me apakapti dravya kA kSepaNa karake darzanamohanIya karma kA sattva sthApana karatA hai / mithyAtva, samyaktva aura samyagmithyAtva ina tIna prakRtiyo me se jisa prakRti kA udaya prArambha ho jAtA hai usa prakRti ke dravya ko udaya sthiti se lekara sarva sthitiyo me detA hai aura jina do prakRtiyo kA udaya nahI hai unake dravya ko udayAvali se bAhya sarva sthitiyo me detA hai, kintu udayAvali me nahI detA / itanI vizeSatA hai ki apanI-apanI pratisthApanA me tIno prakRtiyokA dravya nahI diyA jAtA / yadi mithyAtva prakRti kA udaya hotA hai to yaha jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai / yadi samyagmithyAtva prakRti kA udaya hotA hai to samyagmithyAdRSTi ho jAtA hai / samyaktvaprakRti ke udaya hone se yaha jIva vedaka samyagdRSTi athavA kSayopazama samyagdRSTi ho jAtA hai' / = 1 88 prokkavidaigibhAgaM samapaTTIe visesahINakamaM / sesAsaMkhAbhAge visesahINeNa vivadi samvattha // 104 // artha- - apakRSTa dravyakA eka bhAga to caya (vizeSa) hIna krama se udayAvali me denA zeSa asakhyAta bahubhAga sarvatra vizeSa ( caya) hIna krama se diyA jAtA hai / vizeSArtha - yadi udaya rUpa samyaktvaprakRti hove to usake dravyame apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara usame se bahubhAgapramANa dravya yathAvasthita hI rahe / eka bhAga ko asakhyAtalokakA bhAga dekara usame se ekabhAga pramANa dravya 'udayAvalissa davvaM" ityAdi sUtra dvArA jaisA pUrvame vidhAna kahA thA vaise hI udayAvalike niSekome caya hIna kramase nikSipta karanA / apakarSita dravyame se avaziSTa bahubhAgamAtra jo dravya hai use 1 jadhapu 12 pR 315 ke AdhAra se / ka pA sutta pR 635, gha pu 6 pR 241 / 2 la sA. gA 71 /
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 61 gAthA 106 ] labdhisAra artha-samyaktva prakRti ke udaya me tattvoM kA aura padArtho kA athavA tattvArtha kA cala-malina-pragADha sahita zraddhAna karatA hai tathA svayaM na jAnatA huA guru ke niyoga se asadbhata artha kA bhI zraddhAna karatA hai| sUtra ke dvArA samIcInarUpa se dikhalAye gaye usa arthakA jaba yaha jIva zraddhAna nahI karatA usa samaya se lekara vahI jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai| vizeSArtha-samyaktvaprakRti ke dvArA samyagdarzanakI sthiratA aura niSkAMkSatA kA ghAta hotA hai / sthiratA kA ghAta hone se cala aura agAr3ha doSa utpanna hote hai / niSkAkSatA kA ghAta hone se mala doSa utpanna hotA hai / jaise vRddhapuruSa lAThI ko pakaDe rahatA hai, kintu kAMpatI rahatI hai, sthira nahIM rahatI / isIprakAra vedaka samyagdaSTi kA tattvArthazraddhAna sthira nahI rahatA-calAyamAna rahatA hai / sthiratA ke ghAta ke kAraNa zraddhA bhI dRDha nahI hotii| niSkAMkSatA kA ghAta hone se zaMkA, kAkSA Adi doSa samyaktva ko malIna karate rahate hai| isIliye gAthA meM kahA gayA hai ki samyaktvaprakRti ke udaya me cala-malina va agAr3ha sahita tattvArtha zraddhAna hotA hai / "sahahai asambhAva" aisA kahane para asadbhUta artha kA bhI samyagdRSTi jIva guruvacana ko pramANa karake svayaM nahI jAnatA huA zraddhAna karatA hai| isa gAthA ke uttarArdha dvArA AjJAsamyaktvakA lakSaNa kahA gayA hai / zaMkA-ajJAnavaza asadbhUta artha kA grahaNa karane vAlA jIva samyagdRSTi kaise ho sakatA hai ? samAdhAna-yaha paramAgama kA hI upadeza hai aisA nizcaya hone se usa prakAra svIkAra karane vAlA vaha jIva paramArtha kA jJAna nahI hone para bhI samyagdRSTipane se cyuta nahIM hotaa| yadi punaH koI paramAgamake jJAtA visaMvAdarahita dUsare sUtra dvArA usa artha ko yathArtha rUpa se batalAve phira bhI vaha jIva asat Agrahavaza use svIkAra nahI karatA hai to usa samaya se vaha jIva mithyAdRSTi pada kA bhAgI ho jAtA hai, kyoki vaha pravacana viruddha buddhivAlA hai aisA-paramAgama kA nizcaya hai| isaliye yaha ThIka 1. ko bhAgo sammattassa teNa ghAijjadi ? thirataM NikkaMkkhatta / (ja. dha. pu. 5 .pU 130)
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 105-106 sthitike prathama niSekase gacchapramANa cayose adhika dravya to antarAyAmake prathama niSekame denA cAhie / yahA gacchakA pramANa antarAyAma aura cayakA pramANa pUrvokta jAnanA / tathA dvitIyAdi niSekome eka-eka cayahIna kramase denA / antima niSekame eka caya adhika (dvitIyasthitike prathama niSekakI apekSA) denaa| isaprakAra dene para jaise krama liye hue cAhie vaise antarIyAmake niSekoMkA abhAva huA thA unakA puna sadbhAva ho gyaa| aba apaSTAvaiziSTe dravyame se itanA dravya dene para kicit UnaM huA so usa avazeSa dravyako antarAMyAma athavA dvitIya sthitime denA / vahAM antarIyAmame to pUrvame jisaprakAra Adidhana aura uttaradhanako milAkara dravyakA pramANa nikAlane kA vidhAna kahA thA usI prakAra dravyakA pramANa prAptakara utane dravyako antarAyAmake niSekome' denA / itanA dravya antarAyAmake niSekome deneke pazcAt jI dravya avaziSTa rahA usako 'divaDDhaguNahAriNabhAjide paDhemA' ityAdi sUtra vidhAna dvArA dvitIya sthitike nAnAguNahAni sambandhI niSekome se antima pratisthApanAvalIpramANe niSeka choDakara sarvatra denA cAhie / isaprakAra udaya yogya samyaktvaprakRtikA vidhAna kahA / tathA udayake ayogya samyagmithyAtva mithyAtva prakRtiyoke dvyako apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara usame se eka bhAga udayAvalIse bAhara jo antarAryAma hai usame aura dvitIya sthitimeM pUrvavat nikSipta karanA cAhiye udayAvalimeM nikSipta nahIM karanA caahie| isIprakAra samyagmithyAtva athavA mithyAtvaprakRti me se anyaMtara udayaM yogya hove avazeSa do prakRti udayayogya nahI hove to vahAM yathAsambhavai vidhAna jAnanA / jaise gAya kI pUcha kramase moTAIse hIna hotI hai vaise sarvatra cayaM hIna krama pAyI jAtA hai, ataH use gopucchAkAra kahate hai| athAnantara samyaktvaprakRtike udayakA kArya ko gAthAnoM meM kahate haiMsammudaye calamaliNamagAMDaM sehadi taccayaM pratyaM / 'saddahadi asabbhAvaM ajANamANo guruNiyogA // 105 // suttAdo taM sammaM darasijjaMtaM jadA reNa saddahadi / soM va havadi micchAiTThI jIvo tado paihudI // 106 // 1. ja gha pu. 12 pR 321 gAthA 107 kA uttarArgha; dha pu. 1 pR 173; dha. pu. 6 pR. 242, prA. pa. sa.a 1gA.12 2 ja. pa. pu. 12 pR. 322, gha. pu11 262 / 3 'tti tado pahuDi jIvo' ityapipAThaH
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAthA 107 ] labdhisAra panA asiddha bhI nahIM hai, kyoMki anekAnta binA usake arthakriyAkArIpanA nahI vana sakatA jabaki samIcIna aura asamIcInarUpa ina donoM zraddhAoM kA kramase eka AtmA me pAyA jAnA sambhava hai to kadAcit kisI AtmA me eka sAtha bhI una dono kA rahanA bana sakatA hai| yaha sarvakathana kAlpanika nahI hai, kyoki pUrva svIkRta devatA ke aparityAga ke sAtha-sAtha arihanta bhI deva hai aisA abhiprAyavAlA puruSa pAyA jAtA hai' * zaMkA-zrIpazamikAdi pAca bhAvo me se samyagmithyAtva kauna sA bhAva hai ? samAdhAna-kSAyopazamika bhAva hai, kyoki pratibandhI karma kA udaya hone para bhI jIva ke guNa kA jo avayava pAyA jAtA hai vaha guNAza kSAyopazamika kahalAtA hai / guNo ke sampUrNarUpa se ghAtane kI zakti kA prabhAva kSaya kahalAtA hai / kSayarUpa hI jo upazama hotA hai vaha kSayopazama kahalAtA hai, usa kSayopazama me utpanna hone vAlA bhAva kSAyopazamika kahalAtA hai| zaMkA-samyagmithyAtva karma ke udaya me rahate hue samyaktva kI kaNikA bhI avaziSTa nahI rahatI hai, anyathA samyagmithyAtva karma ke sarvaghAtIpanA bana nahI sktaa| isaliye samyagmithyAtvabhAva kSAyopazamika hai yaha kahanA ghaTita nahI hotaa| - samAdhAna-samyagmithyAtvakarma ke udaya hone para zraddhAnAzraddhAnAtmaka karacit arthAt zavalita yA mizrita jIva pariNAma utpanna hotA hai, usame jo zraddhAnAza hai vaha samyaktva kA avayava hai usa zraddhAnAza ko samyagmithyAtva karmodaya naSTa nahIM karatA, isaliye samyagmithyAtva kSAyopazamika hai.| zaMkA-azraddhAnabhAga ke binA kevala zraddhAnabhAga ke hI 'samyagmithyAtva' yaha sajJA nahIM hai, isakAraNa samyagmithyAtvabhAva kSAyopazamika nahI hai| samAdhAna-ukta prakAra kI vivakSA hone para samya gmithyAtvabhAva kSAyopazamika bhale hI na hove, kintu avayavI ke nirAkaraNa aura avayavake anirAkaraNa kI 1. dha. pu. 1 sUtra 11 kI TIkA pR 167-168 / 'sUrya ko argha denA ...... isa prakAra kI aneka mUDhatAe jAnanI cAhiye / koI yadi ina mUDhatAno kA sarvathA tyAga nahI karatA (aura samyaktva ke sAtha-2 kisI mUDhatA kA bhI pAlana karatA hai) use samyagmithyAdRSTi mAno / upAsakAdhyayana / kalpa 4 / zloka 144 /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra 107 12] kahA gayA hai ki pravacaname upadiSTa artha kA AjJA aura adhigama se viparItatA ke binA zraddhAna karanA samyagdRSTi kA lakSaNa hai| aba mizraprakRtike udayakA kArya kahate haiMmissudaye sammissaM dahiguDamissaM va taccamiyareNa / / saddahadi ekkasamaye maraNe miccho va ayado vA // 107 // artha-mizraprakRti ke udaya me dadhi aura guDa ke mizrita svAdake samAna eka samayame samyaktva va mithyAtva mizrita tattva kA itara jAti ( jAtyantara ) rUpa zraddhAna hotA hai / maraNakAla me mithyAtva yA asayata samyagdRSTi guNasthAna hotA hai / vizeSArtha-jisaprakAra dahI aura guDa paraspara isaprakAra mila jAte hai ki unakA pRthak pRthak anubhava nahI ho sakatA, kintu khaTTA aura mIThA mizrita rasAsvAda kA anubhava hotA hai usI prakAra eka hI kAla me samyaktva aura mithyAtvarUpa mile hae pariNAma mizra ( sampagmithyAtva ) prakRti ke udaya se hote hai / abheda vivakSA, meM usake jAtyantara bhAva kahA hai (abheda vivakkhAe jaccatarattaM) kintu bheda kI vivakSA karane para usame samyagdarzana kA eka aza hai hii| yadi aisA na mAnA jAve to usake. jAtyantara mAnane meM virodha AtA hai / zaMkA-eka jIva me eka sAtha samyak aura mithyArUpa dRSTi sambhava nahI hai, kyoki ina dono dRSTiyo kA eka jIva me eka sAtha rahane me virodha AtA hai| yadi kahA jAve ki ye dono dRSTiyA krama se eka jIva meM rahatI hai to unakA samyagdRSTi aura mithyAdRSTi nAma ke svatantra guNasthAno me hI antarbhAva mAnanA cAhie / isaliye samyagdRSTi bhAva sambhava nahI hai / ___ samAdhAna-yugapat samIcIna aura asamIcIna zraddhAvAlA jIva samyagmithyAdRSTi hai / isame virodha bhI nahI AtA, kyoki AtmA aneka dharmAtmaka hai, isaliye usame aneka dharmo kA sahAnavasthAna lakSaNa kA virodha prasiddha hai / prAtmA ke anekAta1. ja. gha. pu 12 pR. 321-22 / 2. gha. pu 1 pR. 168, prA pa. sa. 1110; go. jI kA. gA. 22 / / 3. gha. pu. 51 208 / 5pR. 208 /
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 107 ] labdhisAra [ 65 noTa - aisA pratIta hotA hai ki samyagmithyAtva ke mithyAtva avayava kI dRSTi se uparyukta kathana jayadhavalA me kiyA gayA hai | zaMkA- samyagmithyAtva prakRtike udayase samyagmithyAtva bhAva hotA hai isaliye usako audaMyikaMbhAva kahanA cAhiye thA / samAdhAna - saMmyagmithyAtva ko pradayikabhAva nahI kahA gayA, kyoki mithyAtvaprakRti ke udaya se jisaprakAra samyaktva kA niranvaya nAza hotA hai, usaprakAra samyagmithyAtva prakRti ke udaya se samyaktva ko niranvaya nAza nahI hotA isaliye samyagmithyAtva ko audayikabhAva na kahakara kSAyopazamika bhAva kahA hai / zaMkA- yadiM samyagmithyAtva kA udaya samyagdarzana kA niranvaya vinAza nahI karatA to usako sarvaghAti kyoM kahI gayA ? samAdhAna - aisI zakA ThIka nahI, kyoMki vaha samyagdarzana kI pUrNatA kA pratibandha karatA hai - isa pekSA se samyagmithyAtva ko sarvaghAMti kehA hai ' / zaGkA - jisaprakAra mithyAdRSTi jIva mithyAtva ke udayase mithyAtvakA baMdhaka hotA hai usIprakAra kyA samyagmithyAdRSTi jIva samyagmithyAtva ke udayase samyagmithyAtva prakRti ko bAMdhatA hai yA nahI ? samAdhAna - samyagmithyAdRSTi jIva samyagmithyAtva prakRti ko nahI bAMdhatA, kyoki samyagmithyAdRSTi jIvo me darzanamohanIyake bandhake prabhAvakA mukta kaNTha hokara isa "sammAmicchAiTThI daMsaNamohassa'baMdhago hoi "" ityAdi gAthA sUtra me upadeza diyA gayA / (ja. dha. pu. 12 pR 313 ) dUsare samyagmithyAtva bandha yogya prakRti nahI hai saliye bhI usakA bandha sambhava nahI hai / jo samyagmithyAdRSTi jIva hai vaha yA to sAkAropayogavAlA hotA hai yA anAkAra upayogavAlA hotA hai, kyoki dono hI upayogo ke sAtha samyagmithyAtva guNa kI prApti hone me virodha kA prabhAva hai | darzanamoha kI upazAmanA me pravRtta hue jIva ke prathama avasthA me jisaprakAra upayoga kA niyama hai usaprakAra samyagmithyAtva 1 dha. pu 1 sUtra 11 kI TIkA pR. 166 / 2. ka pA. gA. 102 / 3. go ka. gAthA 37 /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 107 apekSA vaha bhAyopazamika hai| samyagmithyAtva dravyakarma sarvaghAti hove, kyoki jAtyantarabhUta samyagmithyAtva karma ke samyaktvatA kA abhAva hai kintu zraddhAnabhAga azraddhAnabhAga nahI ho jAtA, kyoki zraddhAna aura azraddhAna ke ekatA kA virodha hai| zraddhAnabhAga karmodayajanita bhI nahIM hai, kyoMki isameM viparItatA kA abhAva hai aura na uname samyagmithyAtva sajJA kA hI abhAva hai, kyoki samudAya me pravRtta hue zabdo kI unake eka deza me bhI pravRtti dekhI jAtI hai| ataH yaha siddha huA ki samyagmithyAtva kSAyopazamikabhAva hai| samyagmithyAtvalabdhi kSAyopazamika hai, kyoki samyagmithyAtva ke udayase utpanna hotI hai| zaMkA-samyagmithyAtva karma ke spardhaka sarvaghAti hI hote hai isaliye isake udayase utpanna huA samyagmithyAtva kSAyopazamika kaise ho sakatA hai ? samAdhAna---zakA ThIka nahIM hai, kyoki samyagmithyAtva karma ke spardhako kA udaya sarvaghAti nahIM hotaa| zaMkA-yaha kisa pramANa se jAnA jAtA hai ? samAdhAna-kyoki samyagmithyAtva meM samyaktvarUpa aza kI utpatti anyathA vana nahI sktii| isase jJAta hotA hai ki samyagmithyAtva karmake spardhakoM kA udaya sarvaghAti nahIM hotaa| samyagmithyAtva ke dezaghAti spardhako ke udayase aura usI ke sarvaghAtI spardhakoM kI upazama sajAvAle udayAbhAva se samyagmithyAtva kI utpatti hotI hai isaliye vaha tadubhaya pratyayika (kSAyopazamika) kahA gayA hai / . samyagmithyAtva kI anubhAgaudIraNA sarvaghAti aura dvisthAnIya hai / zaMkA-isakA sarvaghAtipanA kaise hai ? samAdhAna-mithyAtva kI udIraNA se jisaprakAra samyaktvaguNa kA nirmUla vinAza hotA hai usIprakAra samyagmithyAtva kI udIraNA se bhI samyaktva saMjJAvAle jIva kA nirmUla vinAza dekhA jAtA hai / 1. dha pu 51 168-66 / 2 6 pu 14 pR 21 / : ja gha. pu 11 pR 38 /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 106 ] labdhisAra [67 jo niyama se mithyAdRSTi jIva hai vaha niyama arthAt nizcaya se jinedra dvArA upadiSTa pravacana kA zraddhAna nahI karatA hai / zaGkA-isakA kyA kAraNa hai ? samAdhAna- kyoki vaha darzanamohanIya ( mithyAtva ) ke udaya ke kAraNa viparIta abhinivezavAlA hai / isaliye vaha 'saddahai asabbhAvaM' aparamArtha svarUpa asadbhUta artha kA hI mithyAtvodayavaza zraddhAna karatA hai / vaha 'uvai8 vA aNuvaiTTha' arthAt upadiSTa yA anupadiSTa durmArgakA hI darzanamoha ( mithyAtva ) ke udayase zraddhAna karatA hai| isake dvArA vyudgrAhita aura itara ina do bhedo se mithyAdRSTi kA kathana kiyA gayA hai / kahA bhI hai taM micchattaM jamasaddahaNaM taccANaM hoi atthANaM / saMsaiyamabhiggahiyaM araNabhiggahiya ti taM tivihaM / / artha-tattvo kA aura arthoM kA jo azraddhAna hai vaha mithyAtva hai / sazayika, abhigRhIta aura anabhigRhIta ke bheda se vaha mithyAtva tIna prakAra kA hai / jisaprakAra pittajvara vAle manuSya ko dUdha Adi madhura padArtha rucikara nahIM hote, kyoki pitta ke kAraNa miSTa padArtha bhI kaTuka pratIta hotA hai| isIprakAra mithyAdaSTijIva ko tattvArtha kA yathArtha upadeza rucikara nahI hotA, kyoki usake hRdaya me mithyAzraddhAna baiThA huA hai / isaliye usako mithyAmArga hI rucatA hai / __"jIvAdi nau padArtha kA svarUpa jinendra dvArA kahA huA yathArtha hai yA nahIM" ityAdirUpa se jisakA zraddhAna dolAyamAna ho rahA hai vaha saMzayika mithyAdaSTi hai| jo kumArgiyoM ke dvArA upadiSTa padArtho kA zraddhAna karatA hai vaha abhigRhIta mithyAdRSTi hai / jo upadeza ke binA zarIra Adi meM apanepana kI kalpanA karatA hai vaha anabhigRhota mithyAdRSTi hai'| 1 ja.dha. pu. 12 pR. 322-23 /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 108-106 meM niyama nahIM hai, kintu dono hI upayogo ke sAtha samya gmithyAtva guNa ko prApta hotA hai| jo jIva samyagdRSTi hokara aura AgAmI Ayu ko bAMdhakara samyagmithyAtva bhAva ko prApta hotA hai vaha samyaktva ke sAtha hI maraNa ko prApta hokara usa gati se nikalatA hai| athavA jo mithyAdRSTi hokara aura AgAmI. Ayu kA badha karake namyagmithyAtvabhAva ko prApta hotA hai vaha mithyAtva ke sAtha hI maraNa ko prApta ho uma gatise nikalatA hai / samyagmithyAtva meM maraNa nahI hai aura Ayu bandha bhI aba mithyAtvaprakRtike udayakA kArya do gAthAoMmeM kahate haiM'micchattaM vedaMto jIvo vivarIyadaMsaNaM hodi / Na ya dhammaM rocedi hu mahuraM khu rasaM jahA jurido // 10 // "micchAiTThI jIvo uvaiTTha pavayaNaM Na sadahadi / saddahadi asabbhAvaM uvai8 vA aNuvai8 // 10 // artha-mithyAtva kA vedana karanevAlA jIva viparIta zraddhAnavAlA hotA hai / jaine jvara se pIDita manuSya ko madhura rasa nahI rucatA hai vaise hI mithyAdRSTi ko dharma nahIM rctaa| mithyAdRSTijIva niyama se upadiSTa pravacana kA zraddhAna nahIM karatA, upadiSTa yA anupadipTa asadbhAva kA zraddhAna karatA hai| . . vizeSArtha- uparyukta gAthA sakhyA 108 jayadhavala pu. 12 pR. 323 para uddhata gAthA na 2 ke samAna hai tathA gAthA 106 kaSAyapAhuDa ke gAthA 108 ke sadRza hone se kapAyapAhRDa gAthA 108 ke anusAra yahA vizeSArtha diyA jA rahA hai| 1 ja pa pU 12 pR 324 / 2 pa.pu 51:1 dha, pu 4 pR 343 / 2. pa pu 7 pR 458, gha pu 4 pR. 343, go. jI gAthA 24 / mizragaNasthAname mAraNAntika samudghAta bhI nahI hotA hai| 1 ja dha pu 12 pR 323 / 5 japa pu 121 322 gA 10 / 6 giyamA ti pAThAntaram /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 66 pra sa. cUlikA ] labdhisAra sammattapaDhamalaMbho savvovasameNa taha viy?nn| bhajiyavvoM ya abhikkhaM savovasameNa deseraNaM // 2 // artha-samyaktva kA prathama lAbha sarvopazama se hI hotA hai tathA viprakRSTa jIva ke dvArA bhI samyaktva kA lAbha sarvopazama se hI hotA hai, kintu zIghra hI puna. punaH samyaktva ko prApta karane vAlA jIva sarvopazama aura dezopazama se bhajanIya hai|| vizeSArtha-yaha kaSAyapAhuDa kI 104 vI gAthA hai| anAdi mithyAdRSTi jIva ko jo samyaktva kA prathama lAbha hotA hai vaha sarvopazama se hI hotA hai, kyoki usake anyaprakAra se samyaktva kI prApti sambhava nahI hai / ''taha viya?Na' mithyAtva ko prApta ho jo bahuta kAla ke pazcAt samyaktva ko prApta karatA hai vaha bhI sarvopazama se hI prApta karatA hai| isakA bhAvArtha isa prakAra hai-samyaktva ko grahaNakara puna mithyAtva ko prApta hokara samyaktvaprakRti aura samyagmithyAtvaprakRti kI udvelanA kara palyopama ke asakhyAtavebhAga pramANa kAla dvArA yA arddha pudgale parAvartana kAla dvArA jo samyaktvako prApta karatA hai vaha bhI sarvopazama se hI prApta karatA hai / 'bhajiyavo ya abhikkha' jo samyaktvase patita hotA huA puna puna samyaktvagrahaNa ke abhimukha hotA hai, vaha sarvopazama se athavA dezopazamase samyaktva ko prApta karatA hai, kyoki yadi vaha vedaka prAyogyakAla ke bhItara hI samyaktva ko prApta karatA hai to dezopazama se, anyathA sarvopazamase prApta karatA hai / isaprakAra vahA bhajanIyapanA dekhA jAtA hai / tIno (mithyAtva, samyaktva, samyagmithyAtva) karma prakRtiyo ke udayAbhAvakA nAma sarvopazama hai aura samyaktvaprakRti ke dezaghAtispardhako kA udaya deNopazama kahalAtA hai| micchattavedaraNIya kamma uvasAmagassa boddhavva / uvasaMte prAsANe teNa paraM hodi bhajidavvo // 3 // artha-darzanamohanIya kA upazama karane vAle jIva ke mithyAtvakarma kA udaya jAnanA cAhie / darzanamoha kI upazAnta avasthA me mithyAtvakarma kA udaya nahI hotaa| upazamasamyaktvaM kI prAsAdanA ke anantara usakA ( mithyAtvakA) udaya bhajanIya hai| 1 2 go ka gA. 614-15 / ja dha pu 12 pR 316-17 /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [pra. sa. cUlikA "prathamopazamasamyaktva cUlikA" nadhimAra ganya me 106 gAyAyo dvArA prathamopazama samyaktva nAmaka prathama ra mamAna ho cukA hai, kintu kapAyapAhaDa grantha me prathamopazama samyaktva ke mA meM nimna gAthAmro me kucha vizepa varNana kiyA gayA hai ata use upayogI jAnavArA mahina rahA para prathamopaNamasamyaktva cUlikA ke rUpa me uddha ta kiyA gayA hai savvehi DhidivisesehiM uvasaMtA hoti tiNi kammaMsA / epakamhi ya aNubhAge riNayamA savve didi visesA // 1 // pratha-darzanamohanIya karma kI tIno prakRtiyA sabhI sthiti vizeSo ke sAtha mAnna rahatI hai tathA sabhI sthiti vizeSa niyamase eka anubhAgame avasthita rahate hai / vizeSArtha-yaha kapAyapAhuDa kI 100 vI gAthA hai| isa gAthAsUtra meM niji kammamA' aisA kahane para mithyAtva, samyaktva aura samyagmithyAtva kA grahaNa ranA cAhie, kyoki darzanamoha kI upazAmanA kA prakaraNa hai| ye tIno hI karma niga mabhI sthiti vizeSo ke sAtha upazAnta rahatI hai, unakI eka bhI sthiti nAmAna nahIM hotii| ata mithyAtva, samyaktva aura samyagmithyAtva kI jaghanya sthiti mekara umaSTamthiti taka una saba sthiti vizepo me sthita saba paramANu upazAnta te, pada miyA / isaprakAra upagAnta hue una saba sthiti vizeSo kA anubhAga " pragara kA hI hai / 'ekakamhi ya aNubhAge' eka hI anubhAga vizeSa me ina tIno tikI ke saba sthiti vizepa hote hai / antarAyAma ke bAhara anantaravartI jaghanya navinA meM jo anubhAga hai vahI usase uparima utkRSTa sthiti paryanta samasta cime hotA hai, anya nahIM hotA / mithyAtva kA to ghAta karane se zeSa rahA nibhAnIya anubhAga maba sthiti vizeSo me avasthita rUpa se sthita rahatA hai / ra gammiyAntra kA bhI jAnanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki * gaga meM yaha anantagaggA hIna hotA hai / samyaktva kA anubhAga to * mAnaNA hIna hotA hai, jo dezaghAti dvisthAnIyarUpa hokara dAru samAna , anannabaMbhAganapa meM avasthita utkRSTa svarUpa eka prakAra kA sarvatra 06-10 /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra sa. cUlikA ] labdhisAra [ 101 micchattapaccayo khalu baMdho uvasAmagassa boddhvvo| uvasaMte prAsANe teNa paraM hovi bhajidavyo // 4 // artha-darzanamohanIyakA upazama karane vAle jIvake niyama se mithyAtva nimittaka bandha jAnanA cAhie, kintu usake upazAnta rahate hue mithyAtvanimittaka bandha nahI hotA tathA upazAta avasthA ke samApta hone ke pazcAt mithyAtva nimittaka bandha bhajanIya hai| vizeSArtha-yaha kaSAyapAhuDa kI 101 vI gAthA hai| mithyAtva hai pratyaya arthAt kAraNa jisakA vaha khalu arthAt spaSTarUpa se mithyAtva pratyaya bandha hai, jo darzanamoha upazAmaka ke prathama sthiti ke antima samaya taka hotA hai| zaMkA-mithyAtva pratyayabandha kina karmoM kA hotA hai ? samAdhAna-mithyAtva aura jJAnAvaraNAdi zeSa karmoM kA mithyAtvapratyaya badha hotA hai / yadyapi yahA para (mithyAtvaguNasthAnameM) zeSa asaMyama, kaSAya aura yoga kA bhI pratyayapanA hai tathApi mithyAtva kI hI pradhAnatA kI vivakSAmeM isaprakAra kahA gayA hai, kyoki Uparake guNasthAno me mithyAtva nimittaka bandha ke abhAva kA kathana karanevAlA yaha vacana hai| 'uvasate AsANe' darzanamohanIya ke upazAta hone para antarAyAma meM praveza karaneke prathama samaya se lekara mithyAtva nimittaka bandha kA AsAna arthAt vinAza hI hai| vahAM mithyAtva nimittaka bandha nahI hai yaha ukta kathana kA tAtparya hai / athavA 'uvasaMte' darzanamohanIya kA upazama hone para samyagdRSTi jIva ke aura 'AsANe' arthAt sAsAdana samyagdRSTi jIva ke mithyAtva nimittaka bandha nahIM hotA itanA vAkyazeSa kA yoga karake sUtrArtha kA samarthana karanA caahie| teNa paraM hodi bhajivanyo' arthAt upazamasamyaktvakAla ke samApta hone para mithyAtva nimittaka bandha bhajanIya hai, kyoki upazamasamyaktva kAlake kSINa hone para darzanamoha kI tIno prakRtiyo me se kisI ke hone para kadAcit ( mithyAtvodaya hone para ) mithyAtva nimittaka bandha hotA hai, kadAcit (samyaktva yA samyagmithyAtva prakRti ke udaya hone para) anya ( asaMyama, kaSAya, yoga ) nimittaka bandha hotA hai / ata'
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [pra. sa. cUlikA 100 ] vizeSArtha-yaha gAthA kaSAyapAhuDa kI 66 vI gAthA hai| isa gAthA dvArA yaha batalAyA gayA hai ki darzanamohanIya ke upazAmaka jIva kA jaba taka antara me praveza nahI hotA, taba taka usake mithyAtva kA udaya niyama se hotA hai usake pazcAt upaNama samyaktvakAla ke bhItara mithyAtva kA udaya nahIM hotA, parantu upazamasamyaktvakAla ke samApta hone para mithyAtva kA udaya bhajanoya hai| isaprakAra isa gAthA dvArA tIna vizeSa artha kahe gaye haiM / tadyathA-'micchatta vedaNIya kamma' aisA kahane para jisa karma ke dvArA mithyAtva vedA jAtA hai vaha mithyAtvavedanIyakarma udaya avasthA se yukta upazAmaka ke niyama se hotA hai aisA jAnanA cAhiye / isaprakAra gAthA ke pUrvArdha kA pada sambandha hai| isaliye mithyAtvakarma kA udaya darzanamoha ke upazAmaka ke niyama se hotA hai| zaMkA-sUtra dvArA anupadiSTa udaya vizeSaNa kaise upalabdha hotA hai ? samAdhAna-aisI AzaGkA nahI karanA cAhiye, kyoki artha ke sambandha se hI usaprakAra ke vizeSaNa kI yahA upalabdhi hotI hai / athavA jo vedA jAve vaha vedanIya hai / mithyAtva hI vedanIya mithyAtvavedanIya hai / udaya avasthA se pariNata mithyAtvakarma, yaha isakA tAtparya hai| vaha upazama karanevAle jIva ke hotA hai / isaprakAra ukta vizepaNa sUtrokta ho jAnanA cAhie / 'uvasate AsANe' aisA kahane para darzanamohanIya kI upazAnta avasthAmeM upazamasamyagdRSTipane ko prApta hue jIva ke mithyAtva vedanIyakarma ke udayakA AsAna arthAt vinAza hI rahatA hai, kyoki antara pravezarUpa avasthAme usake udayakA atyantAbhAva hone se usakA udaya niSiddha hI hai tathA usakA anudaya hI upazAntarUpase yahA para vivakSita hai / athavA 'uvasate' arthAt upazamasamyaktva kAla ke bhItara tathA 'AsANe' arthAt sAsAdanakAla ke bhItara mithyAtvakA udaya nahI hai / isaprakAra vAkyazeSa ke vaza se mUtra kA artha ke sAtha sambandha karanA cAhie / 'teNa para hodi bhajidavo aisA kahane para upazamasamyaktvakAla ke samApta hone para tadanantara mithyAtvakarma ke udayase vaha bhajanIya hai, kyoki mithyAtva, samyaktva aura samyagmithyAtva me se anyatara ke udaya kA vahA virodha nahI pAyA jAtA hai arthAt una tIno me se kisI eka kA udaya avazya hotA hai / ' jagha pu 12 pR 307-8 /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. sa cUlikA ] -1 labdhisAra [ 103 zaMkA- yaha kisa pramANa se jAnA jAtA hai samAdhAna--darzanamohanIya kI upazAmanA ke sambandhame jo pacaviMzati (25) sthAnIya alpabahutvadNDaka kahA gayA hai usase yaha jAnA jAtA hai / 1 ntara adhastanApekSA / 2. ja. dha. pu 7 pR. 315-16 / jo mithyAdRSTi ho gayA hai vaha mithyAtvako prApta hone ke prathamasamaya me antarakAla ke Upara dUsarI sthiti me sthita prathama niSeka se lekara mithyAtva kI anta koDa koDI pramANa sthiti ke antima niSeka taka jitanI sthitiyA hai una sabake karma - paramANuoMoM meM palyake asakhyAtave bhAga pramANa apakarSaNa- utkarSaNa bhAgahAra kA bhAga dekara vahA jo eka bhAga prApta hotA hai use antara ko pUrA karane ke liye apakarSita karatA hai, phira isaprakAra apakarSita hue dravyame asakhyA lokapramANa bhAgahAra kA bhAga dekara jo eqabhAga prApta ho usame se bahubhAga udaya me detA hai / dUsare samayame vizeSa hIna detA hai / yaha vizeSa kA pramANa niSeka bhAgahAra se le AnA cAhie / isaprakAra udadyAvali ke antima samaya taka vizeSa hIna vizeSa hIna dravya denA cAhiye / yahA udaya samaya se lekara udayAvali ke antima samayataka asakhyA vyAta loka pratibhAga se prApta huA ekabhAga pramANa dravyaM samApta ho jAtA hai / phira zeSa prasaMkhyAta bahubhAgapramANa dravya me se uparima anantaravartI sthiti meM ' prasakhyAtaguNe dravya kA nikSepa karatA hai / 1 PV" P zaGkA - yahAM guNakAra kA pramAraNa kyA hai ? samAdhAna -- asakhyAtaloka / - phira isase Age kI sthiti me doguNahAnipramANa niSekabhAgahAra kI apekSA vizeSahIna dravyakA nikSepa karatA hai / isaprakAra yaha krama anantarakAla ke antima samaya taka prArambha rahatA hai| isase Age kI uparima sthitime dRzyamAna karmaparamANuoM ke Upara asakhyAtaguNe hIna dravyakA nikSepa karatA hai phira isase Age pratisthApanAvali ke prApta hone ke pahale taka pUrvavidhi se vizeSahIna vizeSahIna dravya kA nikSepa karatA hai / isaprakAra darzana mohopazAmanA adhikAra pUrNa huA /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [pra. sa. cUlikA 102 ] upazama samyaktva kAla ke pazcAt mithyAtva nimittaka bandha bhajanIya hone meM virodha upalabdha nahIM hotA' sammattapaDhamalabhassANaMtaraM pacchado ya micchtt| __ labhassa apaDhamassa du bhajida-vo pacchado hodi // 5 // artha-samyaktva ke prathama lAbha-(upazamasamyaktva) ke anantara ( pacchado ) pUrva mithyAtva hI hotA hai| aprathamalAbha (kSayopazama samyaktva) ke ( pacchado ) pUrva mithyAtva bhajanIya hai| vizeSArtha-yaha kaSAyapAhuDa kI 105 vI gAthA hai| 'pacchado' yadyapi 'pazcAt' kA vAcaka hai, kintu yahA para 'pIche kA vAcaka zabda grahaNa karake 'pUrva' -artha kiyA gayA hai, kyoki prathamopazamasamyaktva ke pazcAt mithyAtva kA niyama nahI hai, samyaktva yA samyagmithyAtvaprakRti kA bhI udaya ho sakatA hai jaisA ki uparokta gAthA 3 va 4 me kahA gayA hai, kintu prathamopazamasamyaktva se anantarapUrva mithyAtva kA udaya niyamase hotA hai, kyoki mithyAdRSTi hI prathamopazama samyaktva grahaNa ke abhimukha ho sakatA hai, anya nahIM / ata yahA para 'pracchado' kA 'pIche' arthAt samyaktva se pUrva kyA avamyA thI isa bAta kA jJAna karAne ke liye 'pUrva' artha kiyA gayA hai| isakA samarthana kapAyapAhuDa kI jayadhavala TIkA se bhI hotA hai jo isaprakAra hai- . anAdi mithyAdRSTi jIva ke samyaktva kA jo prathama lAbha hotA hai usake 'aNatara pacchado' anantarapUrva picchalI avasthAme mithyAtva hI hotA hai, kyoki usake prathamanthiti ke antima samayataka mithyAtvake atirikta prakArAntara sambhava nahI hai / 'labhassa apaDhamassa du' arthAt jo niyamase aprathama samyaktva kA lAbha hai usake anatara purya avasthA me mithyAtva kA udaya bhajanIya hai| kadAcit mithyAdRSTi hokara vedakananyastva (kSayopazama samyaktva) yA prathamopazamasamyaktva ko prApta karatA hai aura bAcit gamya gmiyyAdRSTi hokara vedakasamyaktva ko prApta karatA hai| prathamopazama samyaktva se girane kA kathana yahA upazama samyaktva ke rahate hue jitanA antarakAla samApta huA hai usase anayAla gepa bacA rahatA hai vaha upazamasamyaktva ke kAla se sakhyAtaguNA hotA hai| . " "g08:10.12 / 7., pu 2 pR 268; va pu 6 pR 242, ka pA sutta pR 635 / .
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 111 ] labdhisAra [ 105 vartanakara kisameM saMkramita karatA hai aisA pUchane para 'sammatte' arthAt samyaktva karmaprakRti meM sakramita karatA hai yaha nirdeza kiyA hai' / mithyAtvakA pUrA dravya sakramaNa karane ke bAda sthita huI samyagmithyAtva prakRti kI hI mithyAtva sajJA hai / aise jIvake jaghanyase tejolezyA honI caahie| darzanamohakI kSapaNA karate samaya sarvatra hI vartamAna zubha tIna lezyAro meM se anyatara lezyA vAlA hI hotA hai, anya lezyA vAlA nahI hotA, kyoki vizuddhi ke viruddha svabhAvavAlI kRSNa, nIla, kApota lezyAnokA vahA atyanta prabhAva hone se niSedha hai| ata. vizuddharUpa pariNAmoM me se jaghanyarUpa mandapariNAmo meM vidyamAna darzanamohanIyakA kSapakajIva bhI tejolezyA kA ullaMghana nahIM karatA hai / aba darzanamohako kSapaNA karanevAle prasthApaka-niSThApakake sambandhameM vizeSa kathana karate haiM Nivago tahANe vimANabhogAvaNIsu dhamme ya / kidakaraNijjo cadusu vi gadIsu uppajjade jamhA // 111 // artha--prArambhaka kAla ke anantara samaya se lagAkara kSAyikasamyaktva grahaNa ke samaya se pahale taka niSThApaka hotA hai / yaha niSThApaka jahA darzanamoha kI kSapaNA kA prArambha huaA vahA hI yA saudharmAdisvargome yA kalpAtIta vimAno me yA bhogabhUmija manuSya-tiryaco me athavA prathama gharmAnaraka me hotA hai; arthAt niSThApaka itanI jagaha ho sakatA hai, kyoki baddhAyuSka kRtakRtya vedaka samyaktvI marakara cAro gatiyo me utpanna hotA hai| vizeSArtha-darzanamohakI kSapaNAko udyata hue jIvake 'prasthApaka' sajJA kava prApta hotI hai, yaha pUrva meM kahA hI jA cukA hai / yathA-jaba mithyAtva prakRti ke sarva 1. ja. dha pu. 13 pR. 5 / 2. ka. pA. sutta pR. 460 / 3. ja.dha. pu. 13 pR. 6 / 4. "NiDhavago cAvi savvattha" / arthAt darzanamohakI kSapaNAkA niSThApaka cAroM gatiyome hotA : (ka. pA. gA. 110; jIvasthAna cUlikA 8 sUtra 12, dha. pu. 6 pR 247) '. lekina bhavana ko aura deviyo ko chor3akara (ja. dha. pu. 13 pR. 4)
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 110 104 ] "atha kSAyikasamyaktva prarupaNA. adhikAra" aba kSAyika samyaktvotpattiko sAmagrIkA kathana karate haiMdasaNamohakkhavaNApaTThavago kammabhUmijo mnnuso| titthayarapAyamUle kevalisudakevalImule // 110 // artha-karmabhUmi me utpanna huA manuSya tIrthaGkara ke yA anyakevalI athavA zrutakevalI ke pAdamUla me darzanamohakI kSapaNA kA prasthApaka-prArambha karanevAlA hotA hai / vizeSArtha- isa gAthA dvArA darzanamohakI kSapaNAkA prasthApaka karmabhUmija manuSya hI hotA hai / yaha nizcaya kiyA gayA hai, kyoki akarmabhUmija ( bhogabhUmija ) manuSya ke darzanamoha kI kSapaNA karane kI zaktikA atyanta prabhAva hone ke kAraNa vahA usakA niSedha kiyA gayA hai| isaliye zeSa gatiyome darzanamohakI kSapaNAkA pratiSedha honese manuSyagatime hI vidyamAna jIva darzanamohakI kSapaNA prArambha karatA hai| manuSya bhI karmabhUmi me utpanna huA hI honA cAhie akarmabhUmimeM nahI aisA yahA arthagrahaNa karanA cAhie / karmabhUmi me utpanna huA manuSya bhI tIrthaGkara, kevalI aura zrutakevalI ke pAdamUlame avasthita hokara darzanamohakI kSapaNA prArambha karatA hai, anyatra nahI, kyoki jisane tIrthaGkarAdi ke mAhAtmyakA anubhava nahI kiyA hai usake darzanamohanIya kI kSapaNAke kAraNabhUta karaNa-pariNAmokI utpatti nahI ho sakatI' / adha karaNa ke prathama samayase lekara mithyAtva va samyagmithyAtvaprakRti ke dravya kA samyaktvaprakRtirUpa hokara sakramaNa karane taka antarmuhartakAla paryaMta darzanamohakI apaNAkA prArambhaka kahA jAtA hai / jisa karma ke udaya se jIva mithyAtva pariNAma kA vedana karatA hai usa karmako mithyAtvakarma kahate hai / usake apavartita hone para arthAt sarvasakrama dvArA sakramita honepara vahAse lekara yaha jIva darzanamohakI kSapaNAkA prasthApaka isa sajJAko prApta hotA hai yaha ukta kathana kA tAtparya hai / parantu usakA apa 1. ja.gha pR 13 pR. 2 dekho gAthA 110 kaSAyapAhuu / 2 labdhisAra gAthA 110 kI ttiikaa| 3 va pA mutta pR 640 /
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 113-116 ] labdhisAra [ 107 aNiyaTTIzraddhAe aNassa cattAri hoti pavANi / sAyaralakkhapudhattaM pallaM dUrAvakiTThi ucchi8 // 113 // pallassa saMkhabhAgo saMkhA bhAgA asaMkhagA bhaagaa| ThidikhaMDA hoMti kame aNassa pavvAdu panvotti // 114 // aNiyaTTIsaMkhejjA bhAgesu gadesu aNagaThi distto| udadhisahassaM tatto viyale ya samaM tu pallAdI // 115 // ubahisahastaM tu sayaM paNNaM eNavIsamekkayaM ceva / viyalacaukke ege micchukkassaTThidI hodi // 116 // artha-darzanamoha kI kSapaNAke pahale tInakaraNa vidhAna dvArA anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha kI udayAvalise bAhya kI sthitikA anivRttikaraNake anta samayame niyamase visayojana karatA hai / anivRttikaraNakAla meM anantAnubandhIkaSAyake pRthaktvalakSasAgara, palyapramANa, dUrApakRSTipramANa aura ucchiSTAvali pramANarUpa cAra sthitisattva hote hai| __ anantAnuvandhIke sthitisattvake prathama parvase dUsare parva paryanta, dUsare se tIsare parva paryanta aura tIsare se cauthe parva paryanta jo sthitikADaka hote hai unakA AyAma krama se palyakA sakhyAtavAbhAga, palyakA sakhyAta bahubhAga aura palyakA asakhyAta bahubhAgamAtra hai| anivRttikaraNakAlake saMkhyAta bahubhAga vyatIta hone para eka bhAga avaNipTa rahanepara anantAnubandhIkA sthitisattva eka hajArasAgara pramANa, pazcAt vikalendriyake bandha samAna, pazcAt palya aura Adi zabdase dUpikRSTi aura prAvalimAtra hotA hai| vikala catUpka arthAt asajJI pacendriya, caturindriya, trIndriya, dvIndriya aura ekendriya ke mithyAtva kA utkRSTa sthitibandha kramase ekahajArasAgara, sau sAgara, pacAsa sAgara, paccIsasAgara aura eka sAgarapramANa hotA hai| inhI ke samAna anantAnuvandhI kA sthitisattva hotA hai / isakA kathana pUrva me kiyA hI hai / vizeSArtha-adhaHpravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ina tIno hI karaNoko; asayata, dezasayata, pramatta aura apramattasayata jIva karake anantAnuvandhI kI
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 112 labdhisAra ..1 vyako samyagmithyAtva me sakramaNa kara detA hai aura usake pazcAt jaba samyagmithyAtva ke narvadravya ko samyaktvaprakRti me sakramaNa karatA hai, taba use 'prasthApaka' yaha sajA prApta hotI hai / tathA mithyAtva-samyagmithyAtva kA kSaya karake kRtakRtyavedakasamyagdRSTi hone ke bAda yaha jIva darzanamohanIyako kSapaNAkA niSThApaka kahalAtA hai| isaprakAra prasthApaka-nipThApaka bheda kahA gayA / prasthApaka kauna hotA hai, yaha pUrva me kahA hI jA cukara hai / niSThApaka kahAkahA para sthita jIva ho sakatA hai, yaha vAta isa gAthA me mUla me hI batAI jA cukI hai / jo kucha vizeSa hai use yahA para kahA jAtA hai yaha kRtakRtya jIva yadi prathamasamaya me maratA hai to niyama se devo me utpanna hotA hai arthAt kRtakRtya hone ke prathamasamaya me hI yadi maraNa karatA hai to niyama se devagati me hI utpanna hotA hai, anya gatiyo me nahI / isakA bhI kAraNa yaha hai ki anyagatiyo me utpatti ko kAraNabhUta lezyA kA parivartana usa samaya asambhava hai / isI prakAra kRtakRtya jIva ke tatprAyogya antamuhartapramANa kAla ke antimasamayataka dvitIyAdi samayo me bhI devo me hI utpatti kA niyama jAnanA caahiye| usake bAda maraNa karane vAlA kRtakRtya jIva zeSa gatiyo me bhI, pahale bAdhI Ayu ke kAraNa utpatti ke yogya hotA hai| kahA bhI hai--"yadi nArakiyo me, tiryacayoniyo me aura manuSya me utpanna hotA hai to niyama se kRtakRtya hone ke antarmuhUrta kAla bAda hI utpanna honA hai"" / kyoki antarmuhUrta ke binA ukta gatiyo me utpatti ke yogya lezyAkA parivartana usa samaya sambhava nahI hai| isakA bhI kAraNa yaha hai ki kRtakRtya hone para yadi lezyA kA parivartana hogA, to bhI pUrva me calI AI huI lezyA me vaha antarmuhUrta taka rahegA, tatpazcAt hI lezyA-parivartana sambhava hai / zeSa kathana sugama hai / Age 5 gAthAoM meM anantAnuvandhIko visaMyojanAsambandhI kathana karate haiMpuvaM tirayaNavihiNA aNaM khu aNiyaTTikaraNacarimamhi / udayAvalivAhiragaM Thidi visaMjojade NiyamA // 112 / / 1. pAguna 5 640 / 2 pA mutta pa 654 nUya 87 / 3. 13587 / 4 ra pA guna pa 654; ja gha. pu 13 pa 87 /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 106 gAthA 117-116 ] labdhisAra cAritramohopazAmanA aura cAritramohakSapaNA meM antarakaraNa sambhava hai, anyatra nahI aisA niyama hai / anivRttikaraName hajAroM sthitakANDaka aura hajAro anubhAgakADakoM ke ho jAnepara anivRttikaraNakAlakA saMkhyAta bahubhAga bIta jAtA hai| pazcAt vizeSa ghAta vaza anantAnabandhI satkarma asaMjJiyoke sthitibandha ke samAna ho jAtA hai| usake pazcAt saMkhyAtahajAra sthitikANDako ke hone para sthiti satkarma caturindriya jIvoke sthitibandhake samAna hotA hai / isaprakAra trIndriya, dvIndriya, ekendriya ke sthitibandhake samAna sthitisatkarma ho jAnepara punaH palyopamapramANa sthitisatkarma ho jAtA hai / tatpazcAt zeSa sthitike saMkhyAta bahubhAgapramANa sthitikADaka ko grahaNa karatA huA anantAnubandhIkA durApakRSTipramANa satkarma karake pazcAt zeSa sthitike asakhyAta bahubhAgakA ghAta karatA huA sakhyAtahajAra sthitikADako ke jAne para anantAnubandhI ke udayAvali bAhya samasta sthitisatkarmako anivRttikaraNake antimasamaya me, palyopamake asakhyAtavebhAgapramaraNa AyAmavAle antima sthitikAMDaka sambandhI antimaphAlirUpa se badhyamAna zeSa kaSAyo aura no kaSAyome sakramita kara prakRta kriyAo ko samApta karatA hai / isake pazcAt antarmuhUrtakAla taka vizrAma karatA hai / aba anantAnubandhokI visaMyojanA vAle jIvake visaMyojanAke anantara hone vAle kAryako 11 gAthAoM dvArA kahate haiM aMtomuhUttakAlaM vissamiya puNovi tikaraNaM kariya / aNiyaTTIe micchaM missaM sammaM kameNa NAsei / / 117 // 'aNiyaTTikaraNapaDhame daMsaNamohassa sesagANa tthidii| sAyaralakkhapudhattaM koDIlakkhagapudhattaM ca // 11 // "zramaNaMThidisattAdo puttamece pudhattamette ya / ThidikhaMDeya havaMti ha cau ti vi eyakkha pallaThidI // 11 // 1 ja. dha pu 13 prastAvanA pR 20; ja. gha. pu. 13 pR. 200 / 2. ja. dha. pu 13 pR. 200-201, dha. pu. 6 pR 251 / 3 ja dha pu 13 pR. 41, dha pu. 6 pR 254 / ja dha pu 13 pa 41-42-43 /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 116 labdhisAra 108 ] visayojanA karatA hai| ina karaNokA lakSaNa darzanamohakI upazAmanAme jisaprakAra kahA gayA hai usIprakAra yahA jAnanA cAhiye, kyoki koI vizeSatA nahI hai / adha.. pravRttakaraNarUpa vizuddhi dvArA antarmuhUrta kAlataka vizuddha hone vAle jIvake pratisamaya kevala anantaguNI vizuddhi se vizuddha hotA jAtA hai / adha pravRttakaraNa me sthitighatAI anubhAgaghAta, guNazreriNa aura guNasakramaNa nahI hotA, kyoki adha pravRtta karaNarUpa vizuddhi sthitighAta Adi kA kAraNa nahI hai / hajAro sthitivandhApasaraNa, azubhakarmo kA pratisamaya anantaguNIrUpa se anubhAgabandhApasaraNa aura zubha karmokA anantagugI vRddhirUpa se catu sthAnIya anubhAgabandha yaha adha pravRttakaraNa vizuddhiyokA phala jAnanA caahiye| ___ apUrvakaraName sthitighAta, anubhAgaghAta, guNazreriNa aura guNasaMkramaNa hai / yahA kI guNazroNi samyaktvakI utpatti, sayatAsayata aura sayatasambandhI guNazreNiyose pradezokI apekSA asakhyAtaguNI hai tathA unake AyAmase sakhyAtaguNI hIna hai| parantu guNasakrama anantAnubandhiyokA hI hotA hai, anya karmokA nahI hotA aisA kahanA caahie| isaprakAra pratyeka hajAro anubhAgakADakoke avinAbhAvI aise sthitivandhApasaraNoke sAtha honevAle hajAro sthitikANDako ke dvArA apUrvakaraNake kAlako samApta karatA hai| apUrvakaraNake prathamasamayame jo sthitibandha aura sthitisatkarma hotA hai usase usake antima samayame sthitibandha aura sthitisatkarma sakhyAtaguNA hIna hotA hai / tatpazcAt prathamasamayavartI anivRttikaraNavAlA ho jAtA hai| tava anantAnuvandhiyokA sthitasatkarma anta koDAkoDIke bhItara lakSapRthaktvasAgaropamapramANa hotA hai / zepa karmokA antaHkoDAkoDIke bhItara hotA hai| phira bhI anivRttikaraName praviSTa hue jIvake bhI isIprakAra sthitikADaka, anubhAgakADaka, sthitivandhApasaraNa, guNathoriNanirjarA aura guNasakrama pariNAma vyAmohake binA jAnanA cAhie / anivRttikaraNa me bhI pUrvokta sthitikADakaghAta, anubhAgakADakaghAta, guNazreNi, guNasakramaraNa Adi kArya hote hai / darzanamohakI upazAmanA me jisaprakAra anivRttikaraName antarakaraNa hotA hai, usaprakAra yahA para nahI hotA hai, kyoki darzanamoha1. ja dha. pu 13 pR 168 / 2 ta sU. a sU 45 / 3 ja gha. pu 13 pR 166 /
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAva 127 ] labdhisAra [ 111 artha - anantAnubandhIkA visayojana karaneke pazcAt antarmuhUrta taka vizrAma karake phira tIna kararaNo ko karatA hai / anivRttikaraNakAlame mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva prakRti ko naSTa karatA hai / / 117 / / . anivRttikaraNake prathama samaya meM darzanamohakI sthiti pRthaktva lakSasAgarapramANa hai aura zeSa karmokI sthiti pRthaktva lakSa koTisAgara pramANa hai / / 118 / / darzanamohakI pRthaktva lakSasAgarapramANa sthiti prathama samaya me sambhava hotI hai usase Age sakhyAtahajAra kANDaka hone para prasaMjJIke bandhake samAna eka hajArasAgara sthitisattva rahatA hai / usake pazcAt bahuta - bahuta sthitikADaka ho jAne para kramase caturindriya, trIndriya, dvIndriya aura ekendriyake sthitibandhake samAna sau sAgara, pacAsasAgara, paccIsasAgara aura ekasAgara sthitisattva hotA hai / pazcAt bahuta sthitikhaNDa hone para patyapramANa sthitisattva hotA hai // 116 // patyakI sthitisattvake bAda saMkhyAta bahubhAga prAyAmavAle saMkhyAtahajAra sthitighAta hojAne para niyamase dUrApakRSTi saMjJAvAlA sthitisattva hotA hai / / 120 / dUrApakRSTi nAmaka sthitisattvakA pramANa palya ke sakhyAtave bhAgamAtra hai / usase Age palyame asaMkhyAtakA bhAga denepara usamese bahubhAgapramAraNa AyAmavAle saMkhyAtahajAra sthitikANDakaM honepara samyaktvaprakRtike dravyakA apakarSaNa kiyA usame asakhyAta samayaprabaddhapramANa udIraNArUpa dravyako udayAvalIme detA hai / isake pazcAt bahuta sthitikhaNDoM ke dvArA mithyAtvakI ucchiSTAvali arthAt udayAvali mAtra sthiti raha jAtI hai / / 121-122 / / jisa avasarame asakhyAta samayaprabaddhakI udIraNA hotI hai usa samayase uttarakAlameM udayAvalIme dravya dene ke lie bhAgahAra palyakA asakhyAtavA bhAgamAtra hai / pUrvavat asaMkhyAtaloka mAtra nahI hai / / 123|| mithyAtvakI ucchiSTAvali sthiti ke bAda patya ke asaMkhyAta bahubhAgavAle saMkhyAta sthitikhaNDa vyatIta ho jAnepara samyagmithyAtva prakRtikA niyamase ucchiSTAvalimAtra sthitisattva rahatA hai / / 124 // { jaba mizra (samyagmithyAtva ) kI ucchiSTAvali pramANa sthiti rahatI hai usI samayame rahaneke samayase samyaktvaprakRtike palyake prasakhyAta bahubhAga prAyAmavAle sakhyAta
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 ] 1 2 3 pur 4 6 7 labdhisAra 'palladvidido uvariM saMkhejjasaharasamettaThidikhaMDe / dUrAvasiriNada ThidisattaM hodi yimeNa // 120 // pallassa saMkhabhAgaM tassa pamANaM tado asaMkhejjaM / bhAgapramANe khaMDe saMkhejjasahassagesu tIdesu // 121 // sammassa asaMkhAraNaM samayabaddhAgudIraNA hodi / tatto uvariM tu puNo bahukhaMDe micchaucchiTTha // 122 // " jattha asaMkhejjANaM samayapabaddhANudIraNA tatto / pallA saMkhejjadimo chAro NAsaMkhalogamido // 123 // *micchucchiTThAduvariM pallA saMkhejjabhAgige khaMDe / saMkhejje samatIde missucchiTTha dave giyamA // 124 // * mistucchiTThe samaye pallAsaMkhejjabhAgige khaMDe / carime paDide ceTThadi sammassaDavasla Thidisatto // 125 // 'micchassa caramaphAliM misse missassa carimaphAliM tu / saMhadi hu sammate tAhe tesiM ca varadavvaM // 126 // "jadi hodi guNidakammo davyamaNukkaslama gaNaddA tesiM / avarahidI micchaduge ucchiTThe samaya dugasese // 127 // 1 jagha pu 13 pR 44, 57 // dhapu 13 pR 48-49-57, 6 pu. 6 pR 256 // 13 pR 46 / ja dha pu ja dha pu ja ja dha pu 13 pR 51, 55 / jadhapu 13 pR 51-52, gha. pu 6 pR 256-57-58 / 13 pR. 53, dha. pu. 6 pR 258 pu13 pR 54, 57 // [ gAthA 120 - 127 sal
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 127 ] labdhisAra [ 113 adhika bhI tathA sakhyAtaguNA bhI hotA hai / isIke anusAra kisI ekake sthitikADaka se dUsare jIvakA sthitikADaka tulya bhI hotA hai, vizeSa adhika bhI hotA hai, sakhyAtaguNA bhI hotA hai' / eka sAtha hI prathama (upazama) samyaktvako grahaNakara puna eka samaya hI anantAnubandhIkI visayojanA kara darzanamohakI kSapaNAke liye udyata hae do jIvokA apUrvakaraNake prathamasamayame satkarma sadRza hotA hai tathA sthitikADaka bhI sadaza hotA hai / eka jIva do chyAsaTha sAgaropama taka vedakasamyaktva va samyagmithyAtvasahita paribhramaNa karake darzanamohakI kSapaNAke liye udyata huA, dUsarA do chyAsaThasAgara kAlataka samyaktvasahita paribhramaNa kiye binA darzanamohakI kSapaNAke liye udyata huA / dUsare jIvakA prathamajIvakI apekSA do chyAsaTha sAgaropamakAla ke samayapramANa niSeko kI apekSA sthitisatkarma sakhyAtave bhAga vizeSa adhika hai| do jIvo me se eka jIva upazamazreNI para caDhakara, sthitikA sakhyAta bahubhAgakA ghAtakara, upazAtamoha se nIce utarakara antarmuhUrtakAla dvArA vizuddhiko pUrakara tathA darzanamohakI kSapaNAkA prArambhakara aisA prathamasamayavartI apUrvakaraNa pariNAmavAlA hai / dUsarA jIva kaSAyakA upazama kiye binA darzanamohakI kSapaNAkA Arambhakara aisA prathamasamayavartI apUrvakaraNa pariNAmavAlA ho gayA / ina dono jIvome se dasare jIvakA sthiti satkarma prathama jIvakI apekSA sakhyAtaguNa hai / apUrvakaraNake prathamasamayame jaghanya sthitisatkarmavAle ke sthitikADaka palyopamake sakhyAtavebhAgapramANa hai / utkRSTa sthitisatkarmavAlekA sthitikADaka pRthaktvasAgara pramANa hai / sthitibandhApasaraNakA pramANa palyopamakA sakhyAtavAbhAga hai| aprazastakarmoke anubhAgakANDakakA pramANa anubhAga sparddha kokA anantabahubhAga hai, kintu prazastakarmokA aura AyukamakA anabhAgakANDakaghAta nahI hotA / apUrvakaraNake prathamasamayame hI guNazreNikI racanA kI, kintu vaha yahA para udayAvalise bAhara hai, kyoki yahA para udayAdi gaNazreNikA 1. ja.dha. pu. 13 pR. 23-24 / 2 ja dha. pR. 13 pR. 24 / 3 ja. dha. pR. 13 pR. 25 / 4 ja.dha. pu. 13 pR. 27 / 5. ja.dha. pu 13 pR. 31 / 6. ja.dha. pu. 13 pR. 32 /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ] labdhisAra [ gAthA 127 sthitighAta vyatIta hokara yahA prakRta samaya meM hote hai / antimakAMDakake patana honepara samyaktvakI AThavarSamAtra sthiti zeSa rahatI hai' / / 125 / / mithyAtvaprakRtike antimakANDakakI caramaphAli jisa samaya samyagmithyAtva prakRtirme sakramita hotI hai usa samayame samyagmithyAtvaprakRtikA dravya utkRSTa hotA hai / tathA samyagmithyAtvaprakRtiko antimakAMDakakI caramaphAlikA dravya jisasamaya samyaktva - prakRtime sakramita hotA hai usa samaya meM samyaktvaprakRtikA dravya utkRSTa hotA hai // 126 // darzanamohanIyakA kSaya karanevAlA jIva yadi guggitakarmAza grarthAt utkRSTa karmasacaya yukta hotA hai to usake una donoM prakRtiyoMkA dravya usa samaya utkRSTa hotA. hai aura yadi vaha jIva utkRSTa karmake sacaya se yukta nahIM hotA hai to usako unhI dono prakRtiyokA dravya vahA anutkRSTa hotA hai / tathA mithyAtva aura samyagmithyAtvakI sthiti ucchiSTAvalimAtra rahI so kramase eka-eka samayame eka-eka niSeka galakara do samaya avazeSa rahanepara jaghanyasthiti hotI hai // 127 // vizeSArtha - adha karaNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ke dvArA darzanamoha vIkSaparaNA hotI hai / jisaprakAra darzanamohanIyakarma kI upazAmanA me ina tInokA lakSaNa kahA gayA hai usI prakAra kSaparaNAme bhI jAnanA / adha pravRtakaraName sthitighAta, anubhAgaghAta, guNazreNI aura guNasaMkramaNa nahIM hai / itanI vizeSatA hai ki vaha pratisamaya anantaguNI vizuddhi se vRddhiko prApta hotA rahatA hai / zubhakarmIkA anubhAga anantaguNI vRddhiko liye hue vadhatA hai aura azubhakarmokA anubhAga anantaguNI hAni ko liye hue baghatA hai / tathA antarmuhUrta kAlataka honevAle eka sthitibandha ke samApta hone para palyopamake sakhyAtave bhAga hIna-hIna sthitibandha hotA hai / apUrvakararaNa ke prathamasamayame do jIvo me se kisI eka sthitisatkarma se dUsare jIvakA sthitisatkarma tulya bhI hotA hai aura sakhyAtavA yA asaMkhyAtavAM bhAga vizeSa 1 samyagmithyAtva ke ucchiSThAvalI pramita sthiti rahane kA tathA samyaktva prakRti kI 8 varSa sthiti rahane kA eka hI kAla hai / yaha pravAhyamAna upadeza hai / ja. dha. 13154 ka. pA. cUriMga / ja. va pu 13 pR 15 / jadha pu13 pR 22 eva jadha pu 3 pR 203 / 2. 3
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 127 ] labdhisAra [ 115 karaNake prathamasamaya me anya anubhAgakANDaka hotA hai, kyoki apUrvakaraNake atimasamaya ke anubhAgasatkarmakA anantabahubhAga anubhAgakANDakarUpa se grahaNa kiyA gayA hai, kintu guNazreNi pahaleke samAna hI galitAvazeSa AyAmavAlI udayAvalise bAhara hotI hai / mithyAtva aura samyagmithyAtvakA satkarma bhI usIprakAra pravRtta rahatA hai' / anivRttikaraNake prathamasamayame darzanamohanIyakarmakI aprazastaupazAmanAkA vinAza ho jAtA hai, zeSakarma upazAnta aura anupazAnta dono prakAra se rahate hai / kitane hI karmaparamANuro kA bahiraGga-antaraGga kAraNavaza udIraNA dvArA udayameM anAgamanarUpa pratijJA aprazastopazAmanA hai| kevala aprazastaupazAmanA hI vicchinnaM nahI huI, kintu darzanamohanIyatrika ke nidhattikaraNa va nikAcitakaraNa bhI naSTa hogaye, kyoki sabhI sthitiyoke sabhI paramANu apakarSaNa dvArA udIraNA karaneke liye samartha ho gaye hai| __gAthA 118 dvArA anivRttikaraNake prathamasamayameM Ayukarmake atirikta zeSa sAta karmokI sthitisatkarmakA nizcaya kiyA gayA hai / darzanamohanIyakA sthitisatkarma vizeSaghAta ke vaza se pRthaktva lakSasAgara ho jAtA hai / tatpazcAt prathamasthitikADaka se lekara sahasro sthitikADako dvArA anivRttikaraNakAlake sakhyAtabahubhAga vyatIta hone para aura saMkhyAtavAbhAga zeSa rahane para darzanamohanIyakA sthitisatkarma lakSapRthaktvasAgara se kramazaH ghaTakara pUrA ekasahasrasAgara asajJIpaJcendriyake sthitibandhake samAna ho jAtA hai| usake bAda sthitikADaka pRthaktva ke sampanna hone para caturindriya jIvoke bandhake samAna darzanamohanIyakA sthitikarma 100 sAgara pramANa ho jAtA hai| usake pazcAt sthitikADakapRthaktvake sampanna hone para trIndriyajIvo ke sthitibandhake samAna 50 sAgara, usake bAda sthitikADakapRthaktva ho jAne para dvIndriyajIvo ke sthitibadhavat 25 sAgara, tatpazcAta pRthaktva sthitikADakoke dvArA ekendriyajIvoke sthitibandha sadRza ekasAgara isake bAda sthitikADakapRthaktvadvArA palyopamapramANa sthitisatkarma zeSa raha jAtA hai / yahA 'pRthaktva' vipulavAcI hai / palyopapramANa sthitisatkarma rahanese pUrva sarvatra hI apUrvakaraNake prathamasamayase lekara sthitikADakAyAma palyake sakhyAtavebhAga pramANa hotA 1. ja.dha. pu. 13 pR. 36 / 2. ja. pa. pu. 13 pR. 40 / 3. ja dha. pu 13 pR. 41 / 4. ja.dha. pu. 13 pR. 42-43 /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 127 114 ] nikSepa sambhava nahI hai / parantu usakA AyAma apUrvakaraNa aura nivRttikaraNa kAla se vizeSAdhika hai / yahI para mithyAtva aura samyagmithyAtvakA guNa sakrama bhI prArambha hotA hai / apUrvakaraNake dUsare samayame vahI sthitikADaka hai, vahI granubhAgakADaka hai, vahI sthitibandha hai, kintu guNazreNi anya hotI hai, kyoki prathamasamayame jitane dravyakA apakarSaNa huA hai usase asakhyAtaguNe dravyakA apakarSaNakara udayAvalike bAhara galitAvazeSa AyAmarUpase usakA nikSepa karatA hai / isaprakAra eka anubhAgakADakake vyatIta honeke antarmuhUrtakAlataka jAnanA cAhiye / aise hajAro anubhAgakANDako ke samApta hone para prathamasthitikADaka va sthitibandha kAla samApta hotA hai / granantara samaya me anyasthitikADaka, anya sthitibandha aura anya anubhAgakADakako prArambha karatA hai' / prathama sthitikANDaka bahuta hai usase dUsarA sthitikADaka vizeSa hIna hai, usase tRtIya sthitikANDaka vizeSahIna hai / isaprakAra vizeSahIna - vizeSahIna hote-hote apUrvakaraNakAlake bhItara arthAt antase pUrva ( pahale ) prathama sthitikADaka se sakhyAtaguNAhIna sthitikANDaka upalabdha hotA hai / isa kramase hajAro sthitikANDakoke vyatIta hone para apUrvakaraNa kAlake antima samayako prApta hotA hai / usI samaya granubhAgakADakakA utkIraraNakAla, sthitikADakakA utkIraNakAla aura sthitivandha yugapat samApta hote hai / apUrvakaraNa ke antimasamayame sthitisatkarma thoDA hai, kyoki sakhyAtahajArasthitikADako ke dvArA ghAta hokara vahA kA sthitisattva zeSa rahA hai / usase apUrvakaraNa ke prathamasamayame sthitisatkarma sakhyAtaguNA hai, kyoki apUrvakaraNa pariNAmo dvArA usakA ghAta nahI huA hai / pUrvakaraNa ke prathamasamayame sthitibandha bhI bahuta hotA hai tathA apUrvakaraNake antimasamayame sthitibandha sakhyAtaguNA hIna hotA hai / anivRttikaraNake prathamasamayame, apUrvaM karaNa ke antimasthitikANDakase vizeSahIna anyasthitikANDakase vizeSahIna anya sthitikANDaka hotA hai, kintu vaha sthiti - kANDaka jaghanya sthitisatkarmavAle ke jaghanya hotA hai aura utkRSTasthiti vAle ke utkRSTa hotA hai / parantu dvitIyAdi sthitikANDaka sabhI jIvoke sadRza hote hai vahI anivRtti - 1. ja dha pu 13 pR 35 / 2 3 jadha pu 13 pR 36-37 / pu13 pR 38 /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 117 gAthA 127 ] labdhisAra ina tIno prakRtiyokA sadRza sthitikANDaka hotA thA, kintu sabase pahale vinAzako prApta honevAlI mithyAtvaprakRtikA isa sthAnapara vizeSa ghAta hotA hai isame koI virodha nahI hai| mithyAtvake antimakANDaka kI antimaphAlIkA dravya sarvasaMkramaNa dvArA saMkrAnta honepara samyaktva aura samyagmithyAtvakA zeSa sthitisatkarmake asaMkhyAta bahubhAgako ghAta karanevAle sthitikANDaka hote hai / isaprakAra sakhyAtahajAra sthitikAMDako ke vyatIta honepara samyagmithyAtvake udayAvalIke bAhara sthita samasta dravyakA kADakaghAta dvArA grahaNa hotA hai tathA mizra (samyagmithyAtva) prakRtikI mAtra ucchiSTAvalipramANa sthiti satkarma zeSa raha jAtA hai / usa samaya samyaktvakI AThavarSapramANa sthiti zeSa rahatI hai, zeSa sarvasthitiyAM sthitikANDakarUpa se ghAtako prApta ho cukI hai| mithyAtvake antimakANDakakI antimaphAlikA patana hone para mithyAtvakA jaghanyasthitisaMkrama hotA hai, kyoki mithyAtvakA isase jaghanya anya sthiti sakrama nahI pAyA jaataa| tathA usI samaya mithyAtvakA utkRSTa pradezasakrama hotA hai, kyoki mithyAtvake samastadravyakA sarvasakrama karanevAle jIvake utkRSTapradeza sakramakI vyavasthA vana jAtI hai / itanI vizeSatA hai ki guNita karmAzika nAraka bhavase pAkara atizIghra manuSya paryAyako grahaNakara darzanamohakI kSapaNA karanevAlA honA cAhiye, anyathA ajaghanya-anutkRSTa pradezasakrama hotA hai tathA usI samaya samyagmithyAtvakA utkRSTa pradezasatkarma utpanna hotA hai, kyoki mithyAtvakA kucha kama DeDhaguNahAni guNita samayapravaddhapramANa samasta dravya usarUpase pariNama jAtA hai| isaliye mithyAtva ke jaghanyasthitisaMkramake sAtha honevAle utkRSTa pradezasakramake pratigrahavaza usI samaya samyagmithyAtva kA utkRSTa pradeza satkarma hotA hai, yaha siddha ho jAtA hai / tadanantara mithyAtva do samayakama eka Avali pramANa sthitiyoko kramase galAkara jisasamaya do samayamAtra kAlavAlI sthiti zeSa rahatI hai, usasamaya mithyAtvakA jaghanya sthitisatkarma hotA hai, kyoki mithyAtvakA isase jaghanya sthitisatkarma upalabdha nahIM hotaa| jisa samaya 1 2 3. ja dha. pu. pR. 48-50 / ja. dha pu. 13 pR. 53 / ja dha. pu 13 pR 54 /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 127 116 ] hai, kintu darzana mohanIyakA sthitisatkarma palyopamaprasAraNa avaziSTa rahane para sthiti - kANDakAyAma palyopamake sakhyAta bahubhAgapramAraNa hotA hai'| usake pazcAt jo-jo sthitisatkarma zeSa rahatA hai usa usakA sakhyAtabahubhAga sthitikANDakAyAma hotA hai / isaprakAra sahasro sthitikADakoke vyatIta honepara palyopamake sabase antima sakhyAta bhAgapramANa dUrApakRSTi sajJA vAlA sthitisatkarma hotA hai / jisa avaziSTa satkarma mese saMkhyAta bahubhAgako grahaNa kara sthitikADakakA ghAta karanepara ghAta karane se zeSa vacA sthitisatkarma niyamase palyopamake asakhyAtavebhAgapramANa hokara avaziSTa rahatA hai, usa sabase antima sthitisatkarmakI dUrApakRSTi sajJA hai, kyoki palyopapramANa sthitisatkarma se atyanta dUra utarakara sabase jaghanya patyopamake sakhyAtave bhAgarUpa se isa sthitisatkarma kA zravasthAna hai / palyopamapramANa sthitisatkarma se nIce atyanta dUrataka pakarSita kI gaI honese aura atyanta kRSa - alpa hone se yaha sthiti dUrApakRSTi hai / yahA se lekara sakhyAta bahubhAga ko graharaNakara sthitikANDaka ghAta kiyA jAtA hai prata vaha sthiti dUrApakRSTa kahalAtI hai / yahA dUrApakRSTisthiti eka bheda svarUpa hai, kyoki granivRttikaraNarUpa pariNAmoke dvArA ghAta karane se avaziSTa sthiti ke aneka bhedavAlI hone kA virodha hai' / palyake sakhyAtavebhAgapramANavAlI dUrApakRSTise nIce sattva asakhyAtabahubhAgavAle saMkhyAtahajAra sthitikADaka vyatIta honepara vahA samyaktva ke prakhyAta samayapravaddho kI udIraNA hotI hai / yahA se pUrva sarvatra hI asakhyAta lokapramANa pratibhAgake anusAra samyaktva kI udIraNA pravRtta hotI thI, parantu yahA para patyopamake asakhyAtavebhAgapramANa pratibhAga ke anusAra samyaktvakI udIraNA pravRtta huI / pakarSita samasta dravya me palyopamake asakhyAtavebhAga kA bhAgadekara jo labdha prAve utane dravyako udayAvalise bAhara guraNazreNIme nikSipta karatA hai / guNazreNIke zrasakhyAtavebhAga mAtra dravyako jo asakhyAta samayaprabaddha mAtra hai, isa samaya udIrita karatA hai / tadanantara bahuta sthitikANDako ke vyatIta hone para mithyAtva ke antimakANDaka me mithyAtva kI udayAvalise vAharake sarvadravyako grahaNa kiyA / isaprakAra mithyAtvakA udayAvali arthAt ucchiSTAvalimAtra dravya zeSa raha jAtA hai / samyaktva, samyagmithyAtva aura mithyAtva 1. 2 3 ja dha pu 13 pR 44 / ja 6 pu. 13 pR 44-45 / gha. pu. 13 pR 47 // labdhisAra
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 130 ] labdhisAra [ 116 artha-mizradvika arthAt mizramohanIya (samya gmithyAtva) aura samyaktvamohanIya ina dono prakRtiyokI apanI apanI antimaphAliyokA dravya kuchakama DeDhaguNahAni guNita samayapravaddhapramANa hai / pUrvokta prakAra una dono antimaphAliyoke dravyame palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga dene para eka bhAga guNazreNI nikSepame diyA jAtA hai / guNazreNi AyAmarUpa antarmuhUrtakAla kama AThavarSa pramANa UparakI sthitiyo meM caramAvaliparyanta ? sadRza caya se hIna isa racanArUpa zeSa bahubhAga dravya diyA jAtA hai| __ samyaktvamohanIya kI ATha varSa sthiti karaneke samayase lekara Upara sarvatra udayAdi avasthiti guNazreNi AyAma hai tathA samyaktvamohanIyakI sthitime sthitikhaDa kA aAyAma antarmuhUrtapramANa hai / isake Age eka-eka sthitikADaka dvArA antarmuhUrtaantarmuhUrta sthiti ghaTAtA hai / vizeSArtha- jisa samaya samyaktvaprakRtikA sthitisatkarma AThavarSapramANa hotA hai, usa samayameM (patita) honevAlI apanI antimaphAlike dravyake sAtha samyagmithyAtva kI antimaphAliko grahaNakara samyaktvake uparima AThavarSapramANa niSekome sicana karatA hugrA' udayame stoka pradezapu jako detA hai| usase UparavartI samayasambandhI sthitime asakhyAtaguNe pradezapu jako detA hai / isaprakAra pahaleke guNazreriNazIrSake prApta hone taka pratyeka sthitime uttarottara asakhyAtaguNe pradezapujako detA hai / samyagmithyAtvasambandhI antimaphAlike kuchakama DeDhaguNahAni guNita samayaprabaddhapramANa dravyako (apakarSaNabhAgahArase asakhyAtaguNe) palyopamake asakhyAtave bhAga se khaNDita kara eka bhAgamAtra dravya ko guNazreNime nikSiptakara puna zeSa bahubhAgapramANa dravyako gopucchAkAra se guNazreriNazIrSa se Upara antarmuhartakama ATha varSakI sthitiyome nikSipta karatA hai| isaprakAra guNazreNizIrSa se anantara uparima prathama sthiti me asakhyAtaguNe pradezapu ja kA nikSepa hotA hai, kyoki dravya bahubhAgapramANa hai aura sthitiyAyAma stoka hai| usase Upara sarvatra (anantara upanidhAke anusAra) ATha varSapramANa sthitike antima niSekake prApta honetaka vizeSahIna vizepahIna dravya diyA jAtA hai / AThavarSapramANa sarva gopucchoke 1. jaba samya gmithyAtva kI caramaphAlIkA sakramaNa samyaktvame hotA hai, taba samyaktvakA 8 varpapramANa gthitisatkarma hotA hai / (ja. dha pu 3 pR 205)
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 128-130 118 ] mithyAtvakI do samaya sthiti zeSa rahatI hai usa samaya vaha stibuka saMkrama dvArA sajAtIya prakRtime sakramita ho jAtI hai| isaliye tadanantara samayame mithyAtvasambandhI prakRti satkarma, sthitisatkarma, anubhAgasatkarma aura pradezasatkarma ni sattva ho jAte hai / isIprakAra samyagmithyAtvake antimakADakakI antimaphAlike kucha kama DeDha guNahAni samayaprabaddhapramANa dravyako sarvasaMkrama dvArA samyaktvaprakRtime sakramita karanepara samyagmithyAtvakA jaghanya sthitisakrama hotA hai, kyoki anivRttirUpa pariNAmoke dvArA dUrApa kRpTirUpa se ghAtita karaneke bAda zeSa bacI sthitike jaghanya honeme virodhakA abhAva hai, parantu usasamaya samyagmithyAtvakA pradezasaMkrama utkRSTa hotA hai, kyoki gaNitakarmAzika jIvakI vivakSAme utkRSTa pradezasakrama honeme virodhakA abhAva hai tathA usIsamaya samyaktvaprakRtikA utkRSTa pradeza satkarma hotA hai, kyoki samyagmithyAtvake utkRSTa pradezokA usame sakrama huA hai / isake pazcAt do samayakama udayAvali galita hone para samyagmithyAtvakA jaghanya sthitisatkarma, do samaya kAlapramANa, eka sthitirUpa hotA hai| aba mizradvika ko antimaphAlikA guragazreNimeM nikSiptadravyake kramasahita pramANAdikA kathana karate haiM 'missadgacarimaphAlI kiNcuunndivddddsmypbddhpmaa| guNaseDi kariya tado asaMkhabhAgeNa puvaM va // 128 // sesaM visesahINaM aDavassuvarimaThidIe saMkhuddhe / caramAuli va sarisI rayaNA saMjAyade etto // 126 // 'aDavastAdo uvari udayAdiavadvidaM ca guNaseDI / aMtomuhuttiyaM ThidikhaMDaM ca ya hodi sammassa // 130 // 1 ja dha pu. 13 pR 51-52-53 / 2 ja va pu 13 pR 55-56 / ja dha pu. 13 pR. 64 / 1555 ja.dha.pU.13 pa 56-60 va 65-66 /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 131 ] labdhisAra [ 121 puna inhI antima do phAlike patana samayame-pAThavarSakI sthiti karaneke samayame anantaguNA hIna hokara latAke samAna eka sthAnIya anubhAga huA / yahAse lekara pUrvame jo antarmuhUrta kAlake dvArA anubhAgakADakaghAta hotA thA usakA abhAva huA aura pratisamaya anantaguNe hIna kramase anubhAgakA apavartana hone lagA / vahA anantaravartI aAThavarSa sthiti karaneke samayase pUrva samayame niSekakA jo anubhAga sattva thA usase anantaguNAhIna AThavarSa sthiti karane ke samayame udayAvalike uparavartI uparitanAvalIke prathama niSekakA anubhAgasattva avaziSTa rahatA hai / avaziSTa ananta bahubhAgarUpa anubhAgakA vizuddhi-vizeSase apavartana hugrA-nAza huA / tathA usI samayame udayAvalike antima niSekakA anubhAgasattva apanese uparavartI usa uparitanAvalike ( dvitIyAvali ke ) prathamaniSeka sambandhI anubhAga sattvase anantaguNA hIna rahatA hai tathA avaziSTakA nAza hotA hai / puna usase anantaguNA hIna udayAvalike prathama niSekA anubhAgasattva rahatA hai, zeSakA nAza hotA hai| usase anantaguNAhIna AThavarSa sthitikaraneke samayase lekara anantaravartI AgAmI samayame anantaguNAhIna anubhAgasattva hotA hai / isaprakAra pratisamaya anantaguNA hIna anukramase ucchiSTAvalike antima samaya paryanta anubhAgakA apavartana jaannaa| bhAvArtha-jisasamaya samyaktvaprakRtikA AThavarSapramANa sthiti satkarma hotA hai usase pahale samyaktvaprakRtikA anubhAga latA-dArurUpa dvisthAnIya thA / usakI aba eka latA sthAnIyarUpa se pratisamaya apavartanA prArambha hotI hai, pahale antarmuhUrtakAla dvArA anubhAgakANDakakI racanA karatA thA aba pUrvake kANDakaghAtakA upasahArakara pratyeka samayame samyaktvaprakRtike anubhAgakI anantaguNI hAnirUpase apavartanA hotI hai| anantarapUrva samayake anubhAgasatkarmase vartamAna samayame anubhAgasatkarma udayAvalise bAhara (dvitIyAvalike prathama niSekame) anantaguNA hIna hai / isa anubhAgasatkarma se udayAvali ke bhItara anapravizamAna (udayAvalike antima niSeka me) anubhAgasatkarma anantagaNA hIna hai| isase bhI udaya samayame praveza karanevAlA (prathamaniSekame) anubhAgasatkarma anantagaNA hIna hai / isaprakAra darzanamohanIyake kSaya honeke ekasamaya adhika eka zrAvali pUrvataka pratyeka samayame isIprakAra jAnanA cAhiye / isake pazcAt eka prAvali kAlataka udayame pravizamAna anubhAgakI pratisamaya apavartanA pAI jAtI hai / 1. ja dha. pu 13 pR. 63 /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 ] labdhisAra [ gAthA 131 Upara isa samaya diyA jAnevAlA dravya pratyeka sthitike prati pUrvake avasthitadravyase asakhyAtaguNA hotA hai, kyoki antimaphAli kA dravya kucha kama DeDhaguNahAnigaNita samayaprabaddha pramANa hai| samyaktva kI AThavarSa sthitisatkarma se pUrva udayAvalise bAhya gaNazreNi AyAma thA, kintu aba yahA se udayarUpa vartamAna samayase hI guNazreNi AyAma prArambha ho jAtA hai isaliye yaha guNazreNI AyAma 'udayAdi' kahA jAtA hai / pUrvame pratisamaya guNazroNi AyAma ghaTatA jAtA thA isaliye vaha galitAvazepa guNazroNi thI, kintu aba nIce kA ekasamaya vyatIta honepara uparima sthitikA ekasamaya guNagime mila jAnese guNazreNi AyAma jitanA thA utanA hI rahatA hai, ghaTatA nahIM hai, ata' yaha guNazreNi AyAma avasthita svarUpa hai / isaliye yaha udayAdiavasthita guNazreriNaAyAma hai| pUrvame ekasthiti kANDaka dvArA palyakA asakhyAtavAbhAga sthitikA ghAta hotA thA, kintu aba eka sthitikADaka dvArA antarmuhUrtamAna sthitikA ghAta hotA hai, kyoki isa sthalapara palyopamake asakhyAtavebhAga Adi vikalpa sabhava nahI hai / anubhAga apavartana kA nirdeza karate haiM'vidiyAvalissa paDhame paDhamassaMte ya AdimaNileye / tiTThANeNaMtaguNeNUNakamovaTTaNaM carame // 131 // artha-dvitIyAvalike prathama niSeka, prathamAvali (udayAvali) ke antima niSeka aura udayarUpa prathamaniSeka, ina tInasthAno me samyaktvakI AThavarSakI sthitise ucchiSTAvali paryanta samyaktvaprakRtike anubhAgakA pratisamaya anantaguNe ghaTate kramase apavartanaghAta hotA hai| vizeSArtha- samyaktvaprakRtike antimakANDakakI (mizra va samyaktvaprakRtikI) dvicarama do phAlike patana samayame-pAThavarSa sthiti karaneke samayase pUrvasamaya taka to latA-dArurUpa dvisthAnagata anubhAga hai so anubhAgakADakaghAtase anantAguNA hIna huA / 1. ja dha pu 13 pR 64-66 / dha pu 6 pR 256-60 / 2 ja pa pu 13 pR. 56-60 / 3 ja dha pu 13 pR 63 / dha pu 6 pR 256 /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 134 - 138 ] labdhisAra ThidikhaMDAmukkIraNa dumbarimasamazrotti carimasamaye ca / zrokkadikAlIgaMdadavvANi gisiMcade jamhA // 134 // zravasse saMpahiyaM guNaseDhIsIsayaM asaMkhaguNaM / puvvillAdo yimA uvari visesAhiyaM dissaM // 135 // sara ya ThidIdo carimedara phAlipaDidadavvaM kha / saMkhAsaMkhaguNaNaM teguvarima dissamANamahiyaM sIse // 136 // jadi goucchavisesaM riNaM have tovi dhaNapamANAdo / jamhA asaMkhaguNUNaM Na gaNijjadi taM tado ettha // 137 // tattakkAle dissaM vajjiya guNaseDhisosayaM ekkaM / uvarimaThidI vaTTadi visesahINakkameNeva // 138 // [ 123 artha - samyaktvaMprakRti kI ATha varSa sthiti zeSa rahane ke samayame mizra ( samyagmithyAtva ) aura samyaktva prakRti sambandhI kANDaka kI caramaphAliyo kA dravya, pUrva samaya ke samyaktvamohanIya ke sattva dravya se asakhyAtaguNA hai / samyaktva mohanIya ke sattva dravyase, sthitikANDakotkIrNakAlake dvicarama samaya paryanta apakarSita phAlidravya asakhyAtave bhAga hai aura antima samayameM apakarSita phAlidravya saMkhyAtave bhAga hai / yaha dravya nikSepa kiyA jAtA hai / / 133-34 / samyaktvaprakRti kI ATha varSa sthiti zeSa rahane ke samaya guNazreNIzIrSa kA dravya zradhastana guraNazreNizIrSake dravyase niyamata asakhyAtaguNA hai / uparima guNa riNa zIrSo kA dRzyamAna dravya apane apane se pUrva guNazra egizIrSa ke dravyase vizeSAdhika hai / / 135 / / samyaktvaprakRti kI ATha varSa pramANa sthiti zeSa rahane para samasta sthita dravya se carama phAli kA dravya sakhyAtaguNA hIna hai aura anya phAliyo kA dravya asakhyAna - guNA hIna hai isaliye uparitana guNazra eNizIrSakA dravya vizeSa adhika hai || 136 // yadyapi adhastana guNeNizIrSa se uparitana guNa rigazIrSa me gopuccha caya RNa hai arthAt ghaTatA hai to bhI dhana ( milAyA jAne vAlA dravya ) ke pramANa se
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 ] labdhisAra [ gAthA 132-133 AThavarSa ko sthitike pazcAt kahAMtaka aura kisa vidhise dravyanikSepa hotA hai isakA kathana karate haiM aDavasle uvarimmi vi ducarimakhaMDassa crimphaalitti| saMkhAtIdaguNakkama vizeSahINakkama dedi // 132 // artha-AThavarSa kI sthiti karaneke anantara samayase lekara dvicaramakANDakakI antimaphAlike patana samayataka udayAdi avasthita guNazreriNAyAmame asakhyAtaguNA krama liye hue tathA Upara antarmuhUrtakama AThavarSapramANa sthitiyome vizeSahIna arthAt caya ghaTatA krama liye nikSepaNa hotA hai arthAt diyA jAtA hai / vizeSArtha-AThavarSakI sthitisatkarmake anantarase lekara antarmuhartapramANa sthitikANDakaghAta ke dvArA apavartita honevAlI samyaktvakI sthitiyome jo pradeza puja hotA hai, apakarSaNa bhAgahArake pratibhAgadvArA use grahaNakara udayAdi avasthita guNazreNime nikSipta karatA huA udayame stoka pradezapu jako detA hai| usase anantarasamaya me asakhyAtaguNA detA hai / isaprakAra kramase guNazreriNazIrSake adhastanasamayake prApta hone taka asakhyAtaguNita kramase sicana karatA hai / puna' isase uparima anantara eka sthitime bhI asakhyAtaguNe pradezapu ja kA sicana karatA hai, kyoki yahAM avasthita guNazreNi nikSepakI pratijJA kI gaI hai / isasamaya apakarSita hue dravyake bahubhAgako antarmuhUrtakama AThavarSoM ke dvArA bhAjitakara vahA jo ekabhAga pramANa dravya prApta ho, vizeSa adhika karake use isa samayake guNazreNizIrSame nikSipta karatA hai yaha ukta kathanakA tAtparya hai| isase Upara sarvatra pratisthApanAvalimAtrase antimasthitiko nahI prApta hone taka vizepahIna-viNepahIna dravyakA siMcana karatA hai| isaprakAra yaha krama dvicarama sthitikANDakataka hotA hai / AThavarSa pramANa sthitisattva avaziSTa karaneke prathama (pUrva) samayameM, AThavarSapramANa sthitisattva karane ke samayameM, AgAmo samayameM pAye jAnevAle vidhAna AdikA kathana aDavasse saMpahiyaM pubillAdo asaMkhasaMguNiyaM / uvariM puNa saMpahiyaM asaMkhasaMkhaca bhAgaM tu // 133 // ja gha pu 13 pR 64-70 / ka pA. sutta pR. 652 / 1
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 125 gAthA 138 ] labdhisAra zreriNazIrSakA dravya prApta hotA hai / isa samaya ke guNazreNizIrSa dravyako lAne kI icchA honepara eka gopucchavizeSase hIna isI dravyako sthApita kara isa samaya apakarSita dravyake bahubhAgako antarmuhUrta kama AThavarSoM ke dvArA bhAjitakara vahA prApta ekabhAga mAtra dravya se ise adhika karanA cAhiye aura yaha adhika dravya, pichale guNazreNizIrSameM jo gopuccha vizeSa adhika hai usase tathA usIme arthAt pichale guNazreNizIrSame isa samaya prApta huA jo asaMkhyAta samayaprabaddhapramANa guNazreNisambandhI dravya hai usase asaMkhyAtaguNA hai, kyoki palyopamake tatprAyogya asakhyAtavebhAgapramANa aka yahAM para guNakArarUpase pAye jAte hai parantu vahA ke samasta dravya ko dekhate hue vaha asakhyAtaguNA hIna hai, kyoki sAdhika apakarSaNa-utkarSaNa bhAgahAra ke dvArA usake khaNDita karane para vahAM jo eka bhAga prApta ho vaha tatpramANa hai / isaliye itane mAtra adhika dravya ko nikAlakara aura pRthak rakhakara vahAM adhastana guNazreNizIrSa ke eka gopuccha vizeSa se adhika tatkAla prApta asakhyAta samayaprabaddhapramANa samadhika dravyake nikAla dene para apanIta zeSa jo rahe utanA pahaleke guNazreriNazIrSase vartamAna guNazreNizIrSa sambandhI dravya adhika hotA hai aisA nizcaya karanA cAhie / isaprakAra Age bhI pratyeka samayame asaMkhyAtaguNe dravyakA apakarSaNakara udayAdi avasthita guNazreNi me nikSepa karanevAle kI dIyamAna aura dRzyamAna dravyakI pUrI prarUpaNA isIprakAra karanI cAhie / itanI vizeSatA hai ki AThavarSa pramANa sthiti satkarmavAle jIvake prathama sthitikADakase lekara dvicarama sthitikANDakataka patita honevAlI ina sakhyAtahajAra sthitikANDako kI antima phAliyo me bheda hai, kyoki unake patana samaya guNazreriNazIrSame patita honevAlA dravya vahA sambandhI pUrvake sacayarUpa gopucchako dekhate hue sakhyAtavA bhAga adhika dekhA jAtA hai| aba usakA apavartana dvArA nirNaya karake batalAte hai / yathA-vahA sambandhI pUrvake saMcayako lAnA cAhate hai isaliye DeDha guNahAniguNita eka samayaprabaddhako sthApitakara puna. antarmuhUrta kama ATha varSa pramANa isakA bhAgahAra sthApita karanA caahie| aba prathama sthitikADakakI antima phAlikA patana hote samaya kANDaka dravyako lAnA cAhate hai isaliye DeDhaguNahAniguNita samayaprabaddhake antarmuhUrtase bhAjita ATha varSa pramANa AyAma ko bhAgahArarUpa se sthApita karanA cAhie / isaprakAra sthApita karane para prathama sthitikANDakakI antimaphAlikA dravya AtA hai' / puna isake asakhyAtavebhAgapramANa dravyako 1. dezona kANDakadravya pramANa AtA hai / arthAt caramaphAli dravyakANDaka dravyake bahubhAgapramANa hai|
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA : 138 124 ] sakhyAtaguNA hIna hai / isaliye isa cayarUpa RNa ko nahI ginA arthAt dravyapramANa lAneme isako dRSTise ojhala kara ghaTAyA nahI gayA / / 137 / / usa samaya guNa rigazIrSa ko choDakara uparima sthitiyo me dRzyamAna dravya pratyeka niSekame vizeSahIna kramase vartana karatA hai / / 138 / / vizeSArtha - isa samaya apakarSita hue dravya ke bahubhAgako antarmuhUrta kama grATha varSo dvArA bhAjitakara vahA jo ekabhAgapramAraNa dravya prApta ho, vizeSa adhika karake use isa samayake guNazra eNizIrSame nikSipta karatA hai yaha ukta kathanakA tAtparya hai / isase Upara sarvatra atisthApanAvalimAtra se antima sthiti ko nahI prApta hone taka vizeSahInavizeSahIna dravyakA siMcana karatA hai / isaprakAra AThavarSa ke sthitisatkarmavAle jIvake prathamasamayame dIyamAna dravyakI prarUpaNA kI / aba vahI dRzyamAna dravya kisaprakAra avasthita rahatA hai isakA nirNaya karege / yathA-pahaleke guNazra rigazIrSase isa samayakA guNazreNizIrSa grasakhyAtaguNA nahI hotA hai / isa samaya apakarSita kara grahaNa kiyA gayA samasta dravya bhI milakara grAThavarSa sambandhI eka sthitike dravyako palyopamake asakhyAtave bhAgase bhAjitakara jo eka bhAga labdha Ave utanA hotA hai, kyoki AThavarSa pramANa niSeko me apakarSaNa bhAgahAra kA bhAga dene para jo labdha Ave tatpramANa hai / puna usake bhI sakhyAtave bhAgapramANa dravya ko hI nIce guNazreNime sicita karatA hai / zeSa asakhyAta bahubhAgako isa samaya ke guraNazreNizIrSa se uparima gopucchAo me Agamame prarUpita vidhi ke anusAra sicita karatA hai / isa kAraNa se pahale ke guNazra NizIrSa se isa samaya kA guNazreNizIrSa grasakhyAtaguNA nahI huA, kintu dRzyamAna dravya vizeSAdhika hI hai aisA nizcaya karanA cAhiye / vizeSAdhika hotA huA bhI prasakhyAtavA bhAga hI adhika hai, anya vikalpa nahI hai'| aba isI asakhyAtave bhAga adhika ko spaSTa karaneke liye yaha prarUpaNA karate haiM / yathA aghastana samayake guNazreNizIrSa kA dravya lAnA cAhate hai isaliye DeDha guNahAni guNita eka samayaprabaddha ko sthApitakara usakA antarmuhUrta kama grAThavarSa pramANa bhAgahAra sthApita karanA cAhiye / isaprakAra sthApita karane para pichale samayake guNa 1 ja dha pu 13 pR 68 /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyA 136 ] labdhisAra [ 127 akta kathanakA tAtparya yaha hai ki samyaktvake antima sthitikANDakako ghAtake liye grahaNa karatA huA isa samaya upalabdha honevAle avasthita guNazroNi AyAmake saMnyAtaveM bhAga ko arthAt antima sthitikANDakake utkIraNakAla sahita kRtakaraNIya kAlako choDakara punaH zeSa saMkhyAta vahubhAga ko grahaNa karatA hai / "kevala itanI hI sthitiyo ko nahI grahaNa karatA hai, kintu inase saMkhyAtaguNI uparima antarmuhUrtapramANa uparitana sthiti ke niSeka viziSTa spaSTIkaraNA jamavalA (pu. 13) draSTavyA'sti / avayita gaNapaNAMkA ......cazmasthiti kAska ke liye gRhIta mAyAma - - - - - -> saMrakhyAta bahabhAga vagalitAvIpI Sayamarathi oanimlaimer FALDIPS garavyAtavAM bhAga MORE (mapasthitaguphA zikA kRtakRtyakAla arthAt kA saMcAta bAbhAga antakANDakorakara k avazisTa anivRttikAta
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 136 126 ] hI nIce guNazreNime nikSiptakara zeSa bahubhAgapramANa dravyako avasthita guNazreNizIrSa se lekara antarmuharta kama ATha varSo me gopucchAkArarUpase sIcatA hai| isaliye antarmuhUrtakama ATha varSoke dvArA isa kANDakadravyakai bhAjita karane para vivakSita samayake avasthita guNazroNizIrSame patita honevAlI dravya vahA sambandhI pUrvake sacayake samanantara adhastana guNazreNizIrSa ke saMkhyAtavAM bhAga AtA hai / isaliye siddha huA ki usa avasthA me dvicarama guNazroNizIrSa se antima guNazreNizIrSakA dravya sakhyAtavA bhAga adhika hokara dikhAI detA hai| isIprakAra Upara bhI sarvatra dvicaramasthitikADaka kI antimaphAli ke prApta hone taka le jAnA cAhiye, kyoki eka kama sthitikANDakake utkIraNakAlapramANa kAlataka asakhyAtavA bhAga adhika aura kANDakake antima samaya me sakhyAtavAbhAga adhika guNazreNizIrSame dRzyamAna dravya hotA hai| isa prakAra isa kathanake sAtha pUrvokta kathanakA koI bheda nahI pAyA jAtA hai / isaprakAra dvicarama sthitikANDakakI antima phAli paryanta hI yaha prarUpaNApravandha hai' / Age antimakANDakakA vidhAna kahate haiMguNaseTisaMkhabhAga tatto saMkhaguNa uvrimtthidiio| sammattacarimakhaMDo ducarimakhaMDAdu saMkhaguNoM // 136 // artha-guNazreNi ke sakhyAta bahubhAga ko aura usase sakhyAtaguNI uparitana sthitiyoko ghAta ke liye grahaNa karane vAlA carama sthitikANDaka, dvicarama sthitikANDaka ghAta se sakhyAtaguNA hai|| vizeSArtha-pahale ATha varSapramANa sthitisatkarma se lekara vizeSahInake kramase antarmuhUrta AyAmavAle sthitikADako kA ghAta kara yahA dvicarama sthitikANDakase sakhyAtaguNe AyAmarUpase antima sthitikANDako ko grahaNa karatA hai yaha tAtparya hai / isaprakAra isa alpabahutvake dvArA antima sthitikANDakakA pramANa-viSayaka nirNaya karake aba samyaktvake antima sthitikANDakako grahaNa karatA huA isa vidhi se grahaNa karatA hai isa bAtakA jJAna karAne ke liye kahate haiM ___ "carama sthitikANDakako ghAta ke liye grahaNa karatA huA guNazreriNake (uparima) sakhyAta bahubhAga ko grahaNa karatA hai aura uparima anya sakhyAtaguNI sthitiyo ko grahaNa karatA hai|" / 1 ja. dha pu 13 pR 67-70 /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ gApA 143 ] labdhisAra [ 126 vizeSArtha-samyaktva mohanIyakI udayAvali se bAhya sabhI sthitiyo me se pradego ko apakarpita kara vartamAna guNazroNi me nikSipta karatA huA udaya sthitime alpa pradeza puja ko diyA jAtA hai, kyoki AThavarSapramANa sthitisatkarma se lekara udayAdi guNogikI pratimAke pravarttamAna honeme koI rukAvaTa nahI pAI jAtI / punaH tadanantara uparima sthiti me asakhyAtaguNe pradezapuja ko detA hai / yahA para guNakAra tatprAyogya patyopamakA asakhyAtavA bhAga hai / isaprakAra taba taka asakhyAtaguNe pradezapujako detA hai jabataka caramasamaya svarUpa sthitikANDaka kI prathama sthiti prApta nahIM hotI / yahI sthiti guNa)gizIrSa bana gaI hai, yaha prathama parva hai| aba taka apakarSita dravyake saMkhyAtave bhAga ko hI guNazreNi me detA thA, kintu yahA se asakhyAta bahubhAga ko guNadhegime nikSipta karane lagA aura zeSa asakhyAtave bhAgako uparima sthitiyoke samayame avirodhapUrvaka nikSipta karatA hai / isa zepa bace asakhyAtave bhAga me se asakhyAtave bhAgako pRthaka rakhakara vahA prApta bahubhAga ko sthitikANDakake bhItara prApta hae antarmuharta pramANa guNazroNi adhvAnase bhAjita kara vahAM prApta eka khaNDako vizeSa adhika kara isa samayake guragayarigazIrSase uparima anantara sthitime arthAta sthitikANDakakI zrAdi sthitime diyA jAtA hai / usake pazcAt prAcIna guNazreNizIrSa taka yahA ke bahubhAga dravyako uttarottara vizeSa hIna diyA jAtA hai, yaha dUsarA parva hai / pRthaka rakhe hue asakhyAtave bhAga pramANa dravyako adhastana AyAmase sakhyAtagaNe uparima samasta AyAmase bhAjitakara jo eka bhAga prApta ho use vizeSa adhika karake vahA kI gopucchA me sicitakara usase Upara atisthApanAvali se pUrvataka vizeSahIna kramase eka gopuccha zreNirUpa se diyA jAtA hai, yaha tIsarA parva hai| isaprakAra yahAM para dIyamAna dravyakI tIna zreNiyA ho gaI' / isaprakAra sthitikANDakake utkIraNa kAlake dvicarama samaya taka arthAt dvicarama phAli taka jAnanA caahie| ___sAmpratikaguraNazreNike svarUpa nirdezapUrvaka caramaphAlike patanakAlakA nirdeza karate haiN| udayAdigalidasesA carime khaMDe havejja guNaseDhI / phADedi carimaphAli aNiyaTTIkaraNacarimamhi // 143 // 1. ja. dha pu 13 pR. 74-77 /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 140-142 128 ] anya sthitiyo ko bhI grahaNa karatA hai / " isa kathana dvArA antima sthitikANDakakA pramANa pRthak dikhalAyA gayA jAnanA cAhiye / isalie avasthita gaNazreNizIrSase uparima sarva gopucchAye aura avasthitarUpase kiyA gayA samasta guNazreNizIrpasthAna ina savako grahaNakara tathA apUrvakaraNake prathama samayase lekara apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake kAlase vizeSa adhikarUpase racita purAne guNazreNizIrSake uparima bhAgame antarmuhUrtapramANa sthitiyoko grahaNakara antima sthitikANDakako ghAta ke lie grahaNa karatA hai'| samyaktvaprakRtike antimakANDakako prathamaphAlIke prathama samayase lekara usake dvicaramaphAlIke patanasamaya paryanta usa kANDakotkoraNakAlameM phAlidravya va apakRSTa dravya ke nikSepa vizeSakA vidhAna kahate haiM sammattacarimakhaMDe ducarimaphAlitti ti riNa pvvaamo| saMpahiyaputvaguNaseDhIsIse sIse ya carimamhi // 14 // tastha asaMkhejjaguNaM asaMkhaguNahINayaM visesUNaM / saMkhAtIdaguNaNaM visesahINaM ca dattikamo // 14 // okkaTThida bahubhAge paDhame sesekkabhAgabahubhAge / bidie pavvevi sesigabhAgaM tadiye jahA dedi // 142 // artha-samyaktva prakRtike antima sthitikANDakakI dvicaramaphAli taka dIyamAna dravyake tIna parva (zreNiyA) hai / vartamAna isa samayakI gaNazreNizIrSa taka, prAcIna guNazraNizIrSa taka, antima sthiti kANDaka ke anta taka / prathama parva me apakarSita dravyakA asakhyAta bahubhAga asakhyAtagaNe kramase diyA jAtA hai, usase anantara sthitime asakhyAtaguNA hIna dravya diyA jAtA hai / dUsare parvame zeSa asakhyAtave bhAgakA asakhyAtabahubhAga dravya vizeSa hIna kramase diyA jAtA hai, usase anantara sthitime asakhyAtagaNA hIna dravya diyA jAtA hai| tRtIya parva me zeSa ekabhAga pramANa dravya vizeSa hIna kramase diyA jAtA hai| 1. ja dha pu 13 pR 71-72-73 /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 145 146 ] labdhata [ 1351 ----dvicarama sthitimeM jo pradeza puJja nikSipta hotA hai use dekhate hue guNazra eNi kIM antima agra sthitime nikSipta hone vAle dravyakA jo kAra hai vaha na to patyopa ke prathama vargamUlakA asakhyAtavA bhAga hai aura na anya hI hai, kintu palyoSa ke prakhyAta prathama vargamUla pramANa hai; kyoki nIce nikSipta kiyA gayAndravya antima phAlike dravya ko palyopamakai, asaMkhyAta prathama vargamUlose bhAjita kara jo eka bhAga labdha prAvaiH tatpramANa svIkAra kiyA gayA hai| isa kethana dvAsI dhaslana samasta guNakAroM ko valyopa tatprAyogya asakhyAtvebhAgapramANa sUcita kiyA gayA jAnanA cAhie, kyoMki una guNa kAroM ko palyopamaqe asakhyAta prathama vargamUla pramANa hone para karmasthitike bhItara sacita hue dravya ke aMgulake asakhyAtave bhAga samayaH prabaddha pramANa honekA pratiprasaGga prApta hotA hai| isaliye, antima guNakAra hI ppalyopamaM prasakhyAta prathama vargamUla pramANa haiM kintu adhastana samasta sukhakAra lyopama ke tatprAyogya asakhyAtave bhAgapramANa hai yaha siddha huA ki e FW SPATE TH 5 kI 1 F1 - pha TOT aba do gAthAoM meM kRtakRtyaveda samyaktva ke prArambhasamaya ke nirdezapUrvaka usakI avasthA vizeSakI prarUpaNA karate haiM | 15=15 jIe 5 propos 35 2001 Fr cari phAlidie kada kara Nijjeti vedago hodi so vA maraNaM pAvai caugaigamaNaM ca taTThANe // 145 // kAe kAla " - Y detesudeva : suraNa ra tirie - cauggaIsupi / kudakara NijjuppattI kameNa to muhute // 146 // ka artha - antimaphAliM dravya ke diye jAne para kRtakRtyavedake~ samyagdRSTi hotA hai / vahAM maraNa hove to cAro gatiyo meM jA sakatA hai / yadi antarmuhUrtapramANa prathama bhAga se mare - to devagatime hI utpanna hotA hai / tatpramANa dUsare bhAga me maraNAhI to deva yA manuSyo me utpanna hotA hai / - tatpramAraNa tRtIya bhAgame maraNa ho to deva, manuSya yA tiryatva (-ina-tIno-me se kisI bhI gati ) me utpanna hotA hai / tatpramAraNa caturthabhAgame maraNa ho-to cAro gatiyome utpanna ho sakatA hai / 11 RED TES 1. -=T ka pA. sutta. pR. 653 cUrNisUtra 76-80; ja.dha.pure3 pR. 78 Adi T ni
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ - labdhisAra [ [pAyA 144 "" arthasamyuktvaprakRtike antima kaNDaka kI prathama phAlikeTa patana samayame lekara dvicaramakAlike patana samaya paryanta udayAdi galitAvazeSa guNa riMga AyAma jAnanAH / avaziSTa anivRtti kaMsNakAlake antima samayame antima kANDakakI caramaphAlikA patana hotA hai 7175 1 S 528011 aMtima samaya hina 36. vizeSArtha - udayAdi vartamAna samayase lekara yahA guNana riNa AyAma pAyA jAtA"he" isaliye udayAdi kahate hai, aura eka-eka vyatIta hote hue eka eka samaya gazreNiM zrayA'mame' ghR'TatA jAtA hai isalie galitAvazeSa kahA hai| isaprakAra udyA de galitAvazeSa gaNazreNi AyAma jAnanA / pUrvokta vidhAnase antimakANDakakI 'dvicaramaphAlikA patana hone para kANDako kAraNa kalikA anivRttikaraNa kAlame eka samaya avaziSTa rahatA hai / Pith hi cADa 65 TJTF 1 FTFI T} p S 10351 carama phAliM dedidu paDhame pavve zrasaMkhaguNidakamA / J ST Fist T de 17 G pallA lekhejjamUlANi // 144 // a 30 - - da 7P pi TH R bhAja -- artha - antimakANDakakI antimaphAlikA dravya prathama parva ( galitAvazeSa Xia T guNazreNi) me asakhyAta guNitaM kramase diyA jAtA hai / antima samayame palyake asaMkhyAta prathama vargamUla pramANa dravya diyA jAtA hai / 7+ Shi T vizeSArtha - yahA apakarSita honevAle dravya kA pramANa antimaphAlike -mAhAtmyavaza kuchakamoDeiDha guNahAniguNita 'samayaMprabaddhapramANa hai aisA grahaNa karanA cAhie, -"kyoki guNazreNikA samasta dravya antimaphAliko dekhate hue sakhyAtaguNA hIna dekhA - jAtA hai / isako grahaNakara kRtakRtya samyaktvake kAlapramAraNa adhastana - niSekome pradezavinyAsa karatA huA udayame alpapradezapu jako detA hai, kyoki yadyapi vaha asaMkhyAta -- samayaprabaddhapramANa hai. tathApi usake uparama niSekome sicita hone vAle dravyakI apekSA alpa hone virodha kA prabhAva hai / tadanantara samayakI uparima sthiti meM asaMkhyAtaguraNA detA hai | guNakAra kyA hai ? tatprAyogya patyopamake prasaMkhyAtave bhAga - pramANa aDDa guNakAra haiM / isaprakAra dvicarama niSekake prApta hone taka jAnanA cAhie / itanI vizeSatA hai ki adhastana anantara niSekake guraNakArase uparima anantara niSekakA guNakAra sarvatra asakhyAtaguNI vRddhirUpase le jAnA cAhiye /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 148 ] labdhisAra [ 133 puna' usake madhyama aMzako prApta kara aura antarmuhUrta kAlataka usa rUpa rahakara jaghanya azame bhI jaba antarmuhUrta kAla taka nahI raha letA taba taka anya lezyArUpa parivartana kA honA sambhava nahI hai | kucha prAcArya isaprakAra bhI artha karate hai ki jisaprakAra adhaHpravRttakaraNake prArambhame pUrvokta vidhise teja, padma aura zuklalezyAme se anyatara lezyA ke sAtha kSapaNa - kriyAkA prArambha karane vAlA jo jIva puna. darzanamohakI kSapaNArUpa kriyAkI samApti hone para kRtakRtyarUpa se pariNamana karatA hai usake niyamase zuklalezyAke honeme virodha nahI hai / punaH usakA vinAza honese AAgamameM batalAI gaI vidhike anusAra yadi teja aura padmalezyArUpase pariraNata hotA hai to kRtakRtya hone ke bAda jaba taka antarmuhUrtakAla nahI jAtA taba taka vaha ukta lezyArUpase parivartana nahI karatA / antarmuhUrtakAla ke pazcAt kRtakRtya samyagdRSTi jIva pahalekI avasthita lezyAkA parityAgakara jaghanya kApota, teja, padma aura zukla iname se anyatara lezyArUpa se pariNamatA hai yaha ukta kathana kA tAtparya hai / isa vacana dvArA kRSNa aura nIlalezyAkA yahA atyanta abhAva kahA gayA jAnanA cAhiye, kyoki pratyanta sakliSTa huA bhI kRtakRtya jIva apane kAlake bhItara jaghanya kApota lezyAkA atikrama nahI karatA hai / aba kRtakRtyavedaka kAlameM pAyI jAne vAlI kriyA vizeSa ko kahate haiMsamavayaM kada kijjatotti puvvakiriyAdo / vaTTadi udIraNaM vA asaM samayaSpabaddhA // 148 // artha - pUrva prayoga vaza kRtakRtyavedaka kAlake anta taka pratisamaya samyaktva ke anubhAgakA anantaguNI hAnirUpa se apavartana hotA hai tathA kRtakRtya vedakakAlameM eka samaya adhika eka AvalikAla zeSa rahane taka asakhyAta samayaprabaddha kI udIraNA bhI hotI hai / vizeSArtha - pranivRttikaraNakAlakA saMkhyAtavAM bhAga avaziSTa rahane para jisa prakAra darzanamohanIyake anubhAgakANDakaghAta ko naSTakara pratisamaya anantaguNe ghaTate krama sahita anubhAgakA apavartana kahA thA usIprakAra isa kRtakRtyavedakakAlake antima samayaparyanta pAyA jAtA hai, kyoki karaNa pariNAmoM kI vizuddhatA ke saMskAra kA yahA avazeSa rahanA sambhava hai / usa kRtakRtyavedakakAlameM jabataka eka samaya adhika
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 147 132 ] vizeSArtha-isaprakAra anivRttikaraNake caramasamayame samyaktva mohanIyake antimakANDakako antimaphAlike dravyakA adhastanavartI niSeko me nikSepaNa karane ke pazcAt anantaravartI samayase lekara anivRttikaraNakAlake sakhyAtave bhAgapramANa antarmuhUrtakAla paryanta purAtana galitAvazeSa guNazreNi AyAmake zIrSa ko sakhyAtakA bhAga dene para bahubhAgapramANa antarmuhUrta kAla paryanta kRtakRtyavedaka samyagdRSTi hotA hai, kyoki darzanamohanIyakI kSapaNA yogya sthitikANDakAdi kArya to anivRttikaraNake carama samayame hI samApta ho gayA isaliye kiyA hai karane yogya kArya jisane aise kRtakRtya nAmako prApta jIva bhujyamAna Ayuke nAzase maraNa ko prApta hove to samyaktva grahaNase pahale jo Ayu bAdhI thI usake vazase cAro-gatiyome utpanna hotA hai / vahA kRtakRtyavedakake kAlake eka-eka antarmuhUrtapramANa cAra bhAga karatA hai, uname se prathapabhAgame mare to devo me hI, dvitIya bhAga me mare to deva yA manuSyo me, tRtIyabhAga me mare to deva-manuSya yA tiryaMco me tathA caturthabhAgame mare to cAro gatiyo me utpanna hotA hai, kyoki vahA una hI me utpanna hone yogya pariNAma hote hai| isa krama dvArA kRtakRtya vedakakI utpatti jAnanA caahie| . . . . ... prAge adha karaNake prathamalamayase lekara kRtakRtyavedakakAlake carama samayaparyanta lezyA parivartana hone athavA na hone sambandhoM kathana karate haiM- " karaNapaDamAdu jAvaya kidukiccuriM muhuta aMtotti / Na suhANa parAbattI sA ghi kodAvaraM tu variM // 147 // artha-adha karaNa se lekara kRtakRtyavedaka ke Upara antarmuhUrta kAla taka zubha lezyA ko vadalatA nahI arthAt zubha lezyAma avasthita rahatA hai / antarmuhUrta pazcAt yadi anya lezyA rUpa pariNamatA hai to jaghanya kApotalezyAkA atikrama nahI karatA hai / vizeSArtha-adha pravRttakaraName vizuddhiko pUra kara teja (pIta), padma aura zukla iname se kisI eka zubha lezyA me darzanamohakI kSapaNA kA prArambhakara puna jaba jAkara yaha jIva kRtakRtya hotA hai taba taka usake pUrvame prArambha kI gaI vahI lezyA pAI jAtI hai tathA puna usake Age bhI jaba taka antamuhartakAla nahIM gayA taba taka prAravya ukta lezyAko choDa kara anya lezyArUpa parivartana nahI karatA hai, kyoki kRtakRtya bhAvako prApta honevAle jIvake pUrvame prArabdha huI lezyA kA utkRSTa aza hotA hai|
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAdhA 151 . 'labdhisAra [135 F- - kRtakRtya jIvake kAlake bhItara jisaprakAra guNazreNi nikSepa Adi vizeSa * asambhava hai usI prakAra vahA asakhyAta samayaprabaddhokI udIraNA bhI asambhava hai aisI pANakA nahIM karanA cAhie, kintu yaha kRtakRtyajIva / apane kAlake bhItara saMklezako prApta ho yA vizuddhiko prApta ho to bhI sakleza-vizuddhinirapekSa asakhyAta samayaprabaddhapramANa udIraNA pratisamaya asaMkhyAtaguNita zreNirUpase * kRtakRtyake kAlame ekasamaya adhika eka AvalikAla zeSa rahane taka pravRtta hotI hI hai| pratighAtako nahI prApta hotii| yadyapi asakhyAta samayapravaddhokI udIraNA pUrva-pUrva samaya sambandhI udIraNAdravyaleM asaMkhyAtaguNa kamayukta hai tathApi antimakANDakakI 'antimaulike dravyako guNazreNiyAyAmameM diyA thA. usa guNazreNirUpa udayaniSekake dravyase, yaha udIraNAdravya gasaMkhyAtavAM bhAgamAtra hI hai, kyoMki sarvadravyame apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara usame se ekabhAgako palyake asaMkhyAtavebhAgakA bhAga dene para usameM se eka bhAgapramANa yaha udAraNAdravya hai aura jo guNazreriNa kA niSekaM udayarUpa hai, usakA dravya, sarvadravyameM asakhyAta palya ke prathama vargamUlakA bhAga dene para eka bhAgamAtra isaliye kRtakRtyavedakake prathamAdi samayome udIraNAdravya jo ki usa-usa samayame udayAvalike niSekome diyA jA rahA hai vaha usa-usa udayAvalike niSakoM ke sattvadravyase asakhyAtaguNA hIna hai / - puna kRtakRtyavedaka kAlameM ekasamaya adhika prAvalipramANakAla avazeSa rahanepara pUrvameM apakarSita kiye gae dravyaseM asakhyAteguNe dravyako sthiti ke antima niSeka arthAt * udayAvalise uparitanavartI eka nipaka se apakarSita karake usake nIce eka samayakama prAvalike 3 bhAgapramANa niSekoMko atisthApanArUpa rakhakara usake nIce eka samayaadhika pAvalIne tribhAgamAtra nipekomeM dravya detA hai| vahAM usa apakarSaNa, kiye hue dravyako palyake asakhyAtave bhAga se bhAjitakara usame se eka bhAgapramANa dravya to udaya samayase lekara yathAyogya asakhyAtasamaya sambandhI niSekoMme asakhyAtaMguNe kramase detA hai aura avaziSTa bahubhAgapramANa dravyako pratisthApanAke adhastana samayako choDakara usake nIce zeSa bace prAvalIke. vibhAgapramANa niSekoMmeM vizeSa hIna kramase nikSipta karatA hai / yahI utkRSTa udIraNA hai,, isase adhika udIraNAkA dravya nahI hai / isaprakAra anubhAgakA pratisamaya apavartana karake aura karma paramANuoMkI udIraNA karake yaha kRtakRtyavedaka samyagdRSTi samyaktvamohanIyakI zeSa rahI antarmuhUrta pramANa sthitime ucchiSTAvaliko choDakara sarva prakRti-sthiti anubhAga-pradezo ke. sarvathA vinAza pUrvaka (eka-eka niSeka
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ **] labdhisAra [ gAthA 146=111 vizeSa rahatI hai tabataka pratisamaya zrasaMkhyAtaguNe krama sahita sakhyA 57-76 nagara pravaddhoM kI udIraNA pAI jAtI hai / -- udayavahiM prokkayi zrasaMkhaguNasamudayazrAvalihi khaveM / uvariM visesahINaM kada kijjo jAva itthava // 146 // jadi saMkilesajutto visuddhisahido to vi paDisamayaM / davyamasaMkhejjaguNaM prokkaTTadi Natthi guNaseDhI 150 // ha jadi vi zrasaMkhejjANaM samayabaddhA gudaragAho / ' ka udayaguNaseDiTidie asaMkhabhAgo hu paDisamayaM // 151 // hI 3 7 saina ky 7 artha--udayAvalise-bAharake dravyako apakarSita karake udyAvaline asakhyAtaH gaNe namane diyA jAtA hai usase Upara kRtakRtyavedakakAla me pratisthApanA, zeSa- rahane nA vizeSahIna kramase dravya diyA jAtA hai / / 146 // t * ---- corr kRtakRtya vedaka samyagdRSTi cAhe saklezako prApta ho cAhe - vizuddhiko to bhI unake eka samaya adhika grAvalikAla zeTa rahane takaH pratisamaya asakhyAtaguNe dravyakrA gharSaNa hotA hai, kintu guNazreNi nahI hotI // 150 // yadyapi sakhyAta samayapravaddha kI udIraNA hotI hai tathApi pratisamaya udaya pratyane utkRSTa udIraNA dravya grasakhyAtaveM bhAga mAtra hai / / 151 / / " - vizeSAyaM--kRtakRtyavedakakAlapramAraNa samyaktvamohanIyake niSekoM kA dravya vicit una vardhaguNahAni guNitaH samayapravaddha pramANa hai usako apakarSaNabhAgahAra kA bhAga para unameM se ekabhAgapramANa dravyako udayAvalise bAhara uparitanavartI niko me karake usako palyake zrasaMkhyAtave bhAgakA bhAMga dekara usame se eka bhAgato "prakSepayogota" ityAdi vidhAnake dvArA prathama samaya se lekara antima piye "paryantaM zragakhyAtaguNe kramase diyA jAtA hai / tathA avaziSTa bahubhAga: pramANa dravya upAyaline agninavartI avaziSTa grantarmuhUrtapramANa uparitana sthitike antameM yanita pratisthApanAvali chor3akara sarvaniSekome "zraddhANeNa savvadharaNe" ityAdi zeSahIna zramame nikSipta karatA hai / isaprakAra uparitana sthitikA jo 2 diyA jAtA hai usako udIraNA kahate hai /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 137 gAthA 156-163 ] labdhisAra samme asaMkhavasliya carimaDhidikhaMDao asNkhgunno| misse carime khaMDiyamahiyaM aDavassametteNa // 156 // micche khavade sammadugANaM tANaM ca micchasattaM hi / paDhamaMtimaThidikhaMDA asaMkhaguNidA hu duTThANe // 157 / / micchaMtimaThidikhaMDo pallAsaMkhejjabhAgametteNa / heTThimaThidippamANeNabhihiyo hodi NiyameNa // 158 // dUrAvakiThThipaDhamaM ThidikhaMDaM saMkhasaMguNaM tiNNaM / dUrAvakiThThiheThidikhaMDaM saMkhasaMguNiyaM // 156 / / palidovamasaMtAdo vidiyo pallassa hedugo jAdu / avaro apuThavapaDhame ThidikhaMDo saMkhaguNidakamA // 16 // palidovamasaMtAdo paDhamo ThidikhaMDo du saMkhaguNo / palidovamaThi disaMtaM hodi visesAhiyaM tatto // 161 // vidiyakaraNassa paDhame ThidikhaMDa visesayaM tu tadiyasta / karaNassa paDhamasamaye daMsaNamohassa ThidisaMtaM // 162 / / dasaNamohaNANaM baMdho saMto ya avara varago ya / saMkheye guNidakamA tettIsA ettha padasaMkhA // 163 // gAthArtha va vizeSArtha-sarvaprathama darzanamohanIyakA AThavarSa pramANa sthiti satkarma rahane para jo pahale kA anubhAgakANDaka hai usakA utkIraNa kAla sabase stoka hai / Upara kahe jAne vAle sabhI padoM se stokatara hai, kintu kRtakRtyavedaka honeke prathama me jJAnAvaraNAdi zeSa karmokA jo pahalekA anubhAgakANDaka, anivRttikaraNakI antima avasthAme usakA utkIraNakAla sabase jaghanya (stoka) hai, kyoki usase Age kRtakRtyavedakakAlake bhItara sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAta Adi kriyAokI pravRtti nahIM hotii| ataH sabase utkRSTa vizuddhi nimittaka yaha sabase jaghanya hai, yaha siddha huA' / (1) 1 ja dha pu 13 pR. 61 /
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra 136 ] [ gAthA 152 - 955 kA eka-eka samayame udayarUpa hokara ) naSTa hotA hai / tadanantara samaya me ucchiSTAvali - pramANa sthiti avaziSTa rahanepara udIraNAkA bhI abhAva huA, kevala anubhAgakA apavartana ( pUrvame kahe gae apavartanase yahA apavartanakA bhinna lakSaNa hai ) anubhAgakA apavartana udayarUpa prathama samayase lekara pratisamaya anantaguNe kramase pravartatA hai usase ( apavartana se ) prakRti- sthiti anubhAga pradezoke sarvathA nAzapUrvaka pratisamaya ucchiSTAvali ke eka-eka nipekako galAkara nirjINa karatA hai aura anantarasamaya me hI kSAyika samyagdRSTi hotA hai / Age kahe jAne vAlI alpabahutva ke kathana kI pratijJArUpa gAthA kahate haiMvidiyakaraNAdimAdo kadakara Nijjassa paDhamasamazrotti / vocchaM rasakhaMDukkIraNakAlAdINamappabahu // 152 // artha---dvitIya karaNa (apUrvakaraNa) ke prathamasamaya se lekara kRtakRtyavedaka ke prathama samayaparyanta anubhAgakANDakotkIraNa kAlAdika ke alpabahutvasambandhI 33 sthAnoM kA kathana zrAge kareMge / vizeSArtha - darzanamohanIyakI kSapaNA karanevAle jIvake apUrvakaraNake prathama - namaya se lekara kRtakRtyavedaka honeke prathama samayataka isa antarAlameM jaghanya aura utkRSTa anubhAgakANDakotkIraNakAla tathA sthitikANDakotkIraNa kAlo ke jaghanya va upasthitikANDaka, sthitivandha, sthiti satkarmoke jaghanya va utkRSTa prabAdhAo kA tathA anya padoke alpabahutvakA kathana kiyA jAvegA / aba 11 gAthAoM ke dvArA alpabahutvake 33 sthAnoMkA kathana karate haiMrasa ThidikhaMDukkI ra addhA avaraM varaM ca varavaraM / satthavaM zrayiM saMkhejjaguNaM viselahiyaM // 153 // kada karaNasamma khavaNAyiTriTacapuNvaddha saMkhaguNidakamaM / natto guNameDissa ya zikkheo sAhiyo hodi // 154 // sammadacarame carime vassassAdime ya ThidikhaMDA / vavavAhAviya avassaM saMkhaguNidakamA / / 155 / /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ 136 utkRSTa AbAdhA sakhyAtaguNI hai, kyoki apUrvakaraNake prathama samayame honevAle sakhyAtaguNe sthitibandhakI AvAdhAkA grahaNa hai / ye saba antarmuhUrta pramANa hai / / 14 / usase samyaktvaprakRtikI AThavarSapramANa sthitisatkarma sakhyAtaguNA hai, kyoki antarmuhUrtakAlase AThavarSapramANa sthitisatkarma sakhyAtaguNA siddha hai / / 15 / / (gAthA 155) usase samyaktvaprakRtikA asakhyAtavarSapramANa antima sthitikANDaka asakhyAtaguNA hai, kyoki vaha palyake asakhyAtavebhAgapramANa hai // 16 // usase samyagmithyAtvaprakRtikA asakhyAtavarSapramANa antima sthitikaoNr3aka vizeSa adhika hai / eka prAvalikama AThavarSa vizeSakA pramANa hai, isakA kAraNa sugama hai / / 117 / / (gAthA 156) usase mithyAtvakA kSaya honepara samyaktva aura samyagmithyAtvakA prathama sthitikANDaka asakhyAtaguNA hai, kyoki samyaktva aura samyagmithyAtvake antima sthitimaNDakase dvicam sthitikADA asaMkhyAtaguNA hai / isaprakAra tricarama aura catuzcarama Adi kramase sakhyAtahajAra sthitikANDaka nIce jAkara mithyAtva kA kSaya hone para samyaktva aura samyarimathyAtvakA tatsambandhI yaha prathama sthitikADaka hai| isaliye yaha sthitikANDaka asakhyAtaguNA hai // 18 // usase mithyAtva, satkarmavAleke samyaktva aura samyarimathyAtvakA antima sthitikApaDaka. asakhyAtaguraNA hai, kyoki mithyAtvaH satkarmavAleke samyaktva aura samyagmithyAtvakA jo antima sthitikANDaka hai, vaha pUrvake sthitikADakase anantara adhastanavartI, honese pUrvake sthitikANDakase asakhyAtaguNA hai // 16 // ( gAthA 155 ), usase mithyAtvakA antima, sthitikANDaka vizeSa adhika hai, kyoki mithyAtvake udayAvali. bAhya samasta sthitisatkarmakA grahaNa hotA hai, parantu samyaktva aura samyarimathyAtvakI. usa samaya, adhastana-palyopamake asakhyAtavebhAgapramANa sthitiyoko choDakara, uparima bahubhAgapramANa sthitiyoMkA grahaNa,hotA hai| isa kAraNa adhastana asakhyAtavebhAga mAtrakA praveza hokara mithyAtvakA antima sthitikANDaka vizeSa adhika ho gayA hai.||20|| (gAthA- 158). usase mithyAtva samyaktva: aura samyagmithyAtvake asaMkhyAtaguNa hArnivAle sthitikANDakomeM se prathama sthitikANDaka asakhyAtaguNA hai, kyoki pUrvake sthitikADakase / sakhyAtahajAra, sthitikANDakA asakhyAtaguraNe, kramase. nIce utarakara dUrApakRSTi sanaka sthitike asakhyAta-bahubhArAke dvArA isa sthitikANDakakI pravRttiAhotI hai / / 21 / / usase
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 163 138 ] usase utkRSTa anubhAgakaNDakakA utkIraNakAla vizeSa adhika hai, kyoki sabhI karmoke apUrvakaraNake prathamasamaya me prApta anubhAgakANDaka sambandhI utkIraNakAla yahA grahaNa kiyA gayA hai / (2) usase sthitikANDakakA jaghanya utkIraNakAla aura jaghanya sthitibandhakAla ye dono tulya hokara bhI sakhyAtaguNe hai, kyoki eka sthiti - kANDaka utkIraNakAla va sthitibandhakAla ke bhItara nAgamokta saMkhyAtahajAra granubhAgakANDaka utkIraMNakAla hote hai / yahA samyaktvaprakRtikA antima sthitikANDaka utkIraNakAla tathA vahI para zeSa karmoke bhI sthitikANDaka - utkIraNakAla aura sthitibandhakA la grahaNa karane cAhiye / (3) unase, utkRSTa ye dono paraspara tulya hokara bhI, vizeSa adhika haiM, kyoki apUrvakararaNakeM prathama samaya sambandhI sthitikANDaka utkIraNa va sthitibandhakAla ye dono utkRSTarUpa se grahaNa kiye gaye hai || 4 || ( gAthA 153 ) unase kRtakRtyasamyagdRSTikA kAlaM sakhyAtaguMgA hai, kyoki kRtakRtya samyagdRSTi ke kAlame sakhyAtahajAra sthitibandha hote hai // 5 // usase samyaktva prakRtikA kSapaNakAla sakhyAtaguraNA haiM, kyoki mithyAtva aura samyagmithyAtva prakRtiyokA kSayaMkara puna AThavarSa pramANa sthitisatkarmakA kSaya karanevAle jIvakA kali grahaNa kiyA gayA hai // 6 // usase anivRttikaraNakA kAla sakhyAtaguNA hai, kyoki kararaNake sakhyAta bahubhAga jAkara sakhyAtave bhAga zeSa rahane para samyaktva prakRtikI kSaparaNAke kAlakA prArambha hotA hai // 7 // usase apUrvakaraNakAla saMkhyAtaguNA hai, kyoMki anivRttikaraNa ke kAlase apUrvakaraNa ke kAlakA sarvatra ' sakhyAtaguNe rUpase avasthAna honekA niyama hai | usase guNazreNi nikSepa vizeSa adhika hai, kyoki apUrvakaraNake prathama- samaya se lekara apUrvakaraNa aura zranivRttikaraNa ke kAlase' vizeSa adhika pramANa guNazreNizrAyAmakA nikSepa vikSi hai | | ( gAthA 154) usase samyaktvaprakRtikA dvicarama sthitikAMDaka saMkhyAtaMguraNA hai / yaha bhI mAtra antarmuhUrtapramANa hokara pichale padase sakhyAtaguNA hai || 10 | usase usakA antima sthitikANDaka sakhyAtaguNA hai / / 11 / / usase prAThavarSa pramANa sthitisaMtkarma zeSa rahane para jo prathamasthitikANDaka hotA hai vaha saMkhyAtaguNA hai / yahAM saMkhyAta samaya guNakAra hai / / 12 / / usase jaghanya AvAdhA sakhyAtaguNI hai / yahAM para kRtakRtya samyagdRSTa prathamattamayame jJAnAvaraNAdi karmasambandhI jaghanya AbAdhAkA grahaNa hai / / 13 / / usase
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 167 darzanamohakA kSaya honepara usI bhavame prathavA tRtIya bhavameM athavA manuSya yA tiryacAyu kA pUrvame ( darzanamohakA kSaya hone se pahale) bandha ho jAneke kAraNa bhogabhUmi kI apekSA cauthe bhavame siddha pada prApta karatA hai / caturthabhavakA ullaghana nahIM karatA / aupazamika - kSAyopazamika samyaktva ke samAna yaha nAzako prApta nahI hotA hai / 142 ] ukta sAta prakRtiyoke kSayase asaMyatasamyagdRSTike kSAyikasamyaktvarUpa jaghanya kSAyikalabdhi hotI hai tathA cAra ghAtiyA karmoMke kSayase paramAtmAke kevalajJAnAdirUpa utkRSTa kSAyikalabdhi hotI hai / uvaNeDa maMgalaM vo bhaviyajaNA jivarassa kamakamalajuyaM / jasa kulisakalasasatthiya sasaM kasaM khaM kusA dilakkhaNabhariyaM // 167 // artha -- matsya, vajra, kalaza, zakthika candramA, akuza' zakha Adi nAnA zubhalakSaNose suzobhita jinendra bhagavAnake caraNa kamala bhavya logoko magala pradAna kare / // iti kSAyikasamyaktva prarUpaNA samApta // 1. bhagavAnake zarIrame zakha Adi 108 eva masUrikA Adi 600 vyaMjana, isaprakAra kula 1008 lakSaNa vidyamAna the ( mahApurANa a. 15 / 37 )
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 163 140 sakhyAtagaNahAnivAle sthitikANDako me se jo antima sthitikANDaka hai vaha sakhyAtaguNA hai, kyoki durApakRSTipramANa sthitisatkarmo ko choDakara puna uparima saMkhyAta vahubhAgake dvArA isa sthitikANDakakI pravRtti hotI hai / / 22 / / (gAthA 156) usase palyopamapramANa sthitisatkarmake rahate hue dUsarA sthitikANDaka sakhyAtaguNA hai, kyoki pUrvake sthitikANDakase pazcAdanupUrvI ke anusAra sakhyAtaguNavRddhirUpa saMkhyAtahajAra sthitikADaka pIche utarakara yaha kANDaka hotA hai / / 23 / / usase jisa sthitikANDakake naSTa hone para darzanamohanIyakA palyopamapramANa sthitisatkarma zeSa rahatA hai vaha sthitikANDaka sakhyAtaguNA hai / yadyapi yaha bhI palyopamake sakhyAtavebhAgapramANa hai, kintu pUrvake sthitikANDakase sakhyAtaguNA hai / guNakAra tatprAyogya saMkhyAta aGka hai // 24 // usase apUrvakaraName prathama sthitikANDaka sakhyAtaguNA hai, kyoki apUrvakaraNake prathama samayame grahaNa kiye gaye sthitikANDakase vizeSa hIna kramase tatprAyogya sakhyAta aGkapramANa sthitikANDaka-guNahAnigarbha sakhyAtahajAra sthitikANDakoMke vyatIta honepara pUrvakA sthitikANDaka utpanna huA hai aura vahA para sthitikADaka guNahAniyokA astitva prasiddha bhI nahIM hai, kyoki apUrvakaraNake bhItara prathama sthitikANDakase saMkhyAtaguNA hIna bhI sthitikANDaka hotA hai isalie yaha sakhyAtaguNA hai aisA siddha huA // 25 // ( gAthA 160) usase palyopamapramANa sthitisatkarmake honepara usake bAda honevAlA prathama sthitikANDaka sakhyAtaguNA hai, kyoki jaba taka palyopamapramANa sthitisatkarma prApta nahI hotA tava taka apUrvakaraNake kAlame aura anivRttikaraNake kAlame prApta honevAle sabhI sthitikANDaka palyopamake sakhyAtavebhAga pramANa vAle hote hai, parantu isa sthitikADakame palyopamake sakhyAta bahu bhAgakA ghAta hotA hai ata pUrvake sthitikADakase yaha saMkhyAtaguNA hai / / 26 / / usase palyopama sthitisatkarma vizeSAdhika hai / adhastana zeSa saMkhyAtavAbhAga adhika hai / / 27 / / (gAthA 161) ___ usase apUrvakaraName prApta prathama utkRSTa sthitikADaka vizeSa sakhyAtaguNA hai / jaghanya sthitikANDaka aura utkRSTa sthitikANDakake bIca vizeSakA pramANa palyopamakA sakhyAtavAbhAga hIna pRthaktvasAgara hai jo palyase saMkhyAtaguNA hai / / 28 / usase anivRttikaraNake prathama samayame praviSTa jIvake darzanamohanIyakA sthitisatkarma sakhyAtaguNA hai, kyoki vaha sAgaropama zatasahasrapRthaktva pramANa hai // 26 // (gAMthA 162)
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ "atha cAritralabdhi adhikAra" darzanamohako kSapaNAvidhAna kI prarUpaNAke anantara dezasaMyama aura sakalasaMyamalabdhi prarUpaNAke liye Age kA gAthA sUtra kahate haiM duvihA carittaladdhI dese sayale ya desacArittaM / miccho ayaMdo sayaleM tevi va deso ya labbheI // 168 / / artha-cAritra kI labdhi arthAt prApti, so cAritra deza aura sakala ke bhedase do prakAra hai / isame se dezacAritrako mithyAdRSTi yA asaMyatasamyagdRSTi prApta karatA hai aura sakalacAritrako mithyAdRSTi yA asayatasamyagdRSTi athavA dezacAritrI prApta hotA hai / vizeSArtha-dezacAritrakA ghAta karanevAlI apratyAkhyAnAvaraNakaSAyoke udayAbhAvase hisAdika doSoke ekadeza viratilakSaNa aNuvratako prApta honevAle jIvake vizuddha pariNAma hotA hai use deza cAritra yA sayamAsayamalabdhi kahate hai / sakala sAvadyakI viratilakSaNa pAMca mahAvrata, pAcasamiti aura tInaguptiyo ko prApta hone vAle jIvakA jo vizuddhirUpa pariNAma hotA hai use sayamalabdhi jAnanA cAhie, kyoki kSAyopazamikacAritralabdhiko sayamalabdhi kahA gayA hai / / aba mithyAdRSTike dezasaMyamako prAptike pUrva pAI jAnevAlI sAmagrIkA kathana karate haiM aMtomuttakAle desavadI hohi ditti miccho hu / sosaraNo sujhato karaNaMpi karedi sagajoggaM // 16 // artha-antarmuhUrta ke pazcAt jo dezevaMtI hogA aise mithyAdRSTijIva pratisamaya anantaguNIvizuddhise vardhamAna hotA huA Ayu binA sAta karmokA bandha yA sattva antakor3AkoDI mAtra avazeSa karaneke dvArA sthitibadhApasaraNako tathA azubhakarmoke anubhAgako anantavAbhAga mAtra karane ke dvArA anubhAgabadhApasaraNako karatA huA apane karaNaMyogya pariNAmakoM karatA hai / 1. ja gha. pu 13.5 107 / itanA vizeSa hai ki yaha saMyamalabdhi.12 kaSAyo ke anudayarUpa upazama se tathA cArasajvalana aura hai nokaSAyo ke dezopazama se utpanna hotI hai / ja dha. 13 / 106
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAya! 164-166 ] labdhisAra [ 141 unase sakhyAtaguNA kRtakRtyavedakakA prathama samayameM darzanamohanIyake binA zeSa kokA jaghanya sthitivandha hai, kyoki kRtakRtyavedakake prathama samayame honevAlA sthitivanya anta koDAkoDI sAgara pramANa hai // 30 // usase unhIkA utkRSTa sthitibandha ganyAtaguNA hai, kyoki apUrvakaraNa ke prathama samayame honevAlA utkRSTa sthitibandha yahA gvikSita hai / / 31 / / usase darzanamohanIyake binA zeSa karmokA jaghanya sthitisatkarma manyAtagugA hai, kyoki cAritramohanIyakI kSapaNAke atirikta anyatra samyagdRSTiyoke utkRSTa sthitivandhase bhI jaMghanya sthitisatkarma niyamase sakhyAttaguNA hotA hai // 32 // ugane unhIkA utkRpTa sthitisatkarma sakhyAtaguNA hai, kyoki apUrvakaraNake prathama samayameM nabhI pharmokA anta koDAkoDIpramANa utkRSTa sthitisatkarma hotA hai| usakA abhI ghAta nahIM huyA hai ata ghAta hokara zeSa bace hue pUrvake jaghanya sthitisatkarmase isake uktaprakAraro siddha honeme koI bAdhA nahI AtI hai / / 33 / / (gAthA 163)' ava tIna gAthAnoM meM kSAyikasamyaktvake kAraNa-guNa-bhavasImA-kSAyikalabdhitva AdikA kathana karate haiM sattarahaM payaDINaM khayAdu khaiyaM tu hodi sammattaM / meru va NippakaMpaM suNimmalaM akkhayamaNaMtaM // 164 // daMgmaNamohe khavide sijhadi tattheva tadiyaturiyabhave / raNAdikkati turiyabhave Na viNassati sesasamme va // 165 / / sattarahaM payaDINaM khayAdu avaraM tu khaiyaladdhI du / ukkassakhaiyalahI ghAicaukkakhaeNa have // 166 // ayaM-anantAnuvandhI catuSka aura darzanamohanIya trika ina sAta prakRtiyo ke apane ligamyaktva hotA hai so meruke samAna niSkampa arthAt nizcala hai, sunirmala para nAdi malane rahita hai, akSaya arthAt nAza se rahita hai tathA ananta arthAt guna 65 me 657, dhavala pu 6 pR 263 se 266 ; ja gha.pu 13 pR. 61, se.100| -12, pu? pR 172 prA pa sa pR 35 /
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 172 ] - labdhisAra [ 145 artha-sAdi mithyAdRSTi jIva vedakasamyaktva sahita dezacAritra ko grahaNa karatA hai usake adhIkaraNa aura apUrvakaraNa ye do hI karaNa hote hai, unameM guNazreNi nirjarA nahI hotI hai, anya sthitikhaDAdi sabhI kArya hote hai / vaha apUrvakaraNake atima samayame vedakasamyaktva aura dezacAritrako yugapat grahaNa karatA hai, kyoki anivRttikaraNa binA hI inakI prApti sambhava hai / vahA prathamopazamasamyaktva kI utpattivat hI karaNo kA alpabahutva hai, isalie yahA adhakaraNakAlase apUrvakaraNakA kAla saMkhyAtavebhAgapramANa hai tathA apUrvakaraNake kAlame sakhyAtahajAra-sthitikhaNDa hone para apUrvakaraNakA kAla samApta hotA hai| vizeSArtha- isIprakAra asayatavedakasamyagdaSTi bhI do karaNo ke antasamayameM dezacAritrako prApta hotA hai / mithyAdRSTike kathana se hI siddhAntake anusAra asayatasamyagdaSTikA bhI grahaNa karanA / yahA upazama samyaktvakA abhAva hone se usa sambandhI gaNazreNi nahI hai aura dezacAritrako abhI taka prApta nahI kiyA isakAraNa usa sambandhI gaNazreNi bhI nahI hai tathA vedakasamyaktva guNazreNikA kAraNa nahI hai isaliye yahAM aparvakaraName gaNazreNikA abhAva kahA hai| anivRttikaraNa, karmoM ke sarva upazama yA nirmala kSaya hone ke samaya hotA hai, kSayopazamame nahI hotA ata. yahA anivRttikaraNakA kathana nahI kiyaa'| adhaH pravattakaraNakA kathana jisaprakAra darzanamohakI upazAmanAme kiyA gayA hai usI prakAra yahAM bhI jAnanA cAhie, kyoki usase isameM koI bheda nahI hai| adhaHkaraNake samApta hone para apUrvakaraNakA prArambha hotA hai| darzanamohakI upazAmanA prakaraName isakA kathana ho cukA hai| yahA itanI vizeSatA hai ki dezacAritralabdhikI pradhAnatAse vahAke pariNAmoMse yahAke pariNAma anantaguNe hote hai / pUrvavat jaghanya sthitikANDaka palyopamake sakhyAtavebhAgapramANa aura utkRSTa sthitikANDaka sAgaropama pRthaktvapramANa prathama samayameM hotA hai / madhyameM vaha anekaprakArakA hotA hai / azubhakarmo ke ananta bahubhAgarUpa anubhAgakANDakaghAta hotA hai, kintu zubhakarmokA anubhAgaghAta nahI 1. jaba yaha jIva darzanamohanIya kI upazAmanA, cAritramohanIya kI sarvopazAmanA darzanamoha kI kSapaNA, cAritramohakIkSapaNA, anantAnubandhIkI visaMyojanA (ja gha pu. 13 / pa. 197-98) karatA hai taba anivRttikaraNa hotA hai / (ja. dha pu. 13 pR. 114 va ja. pa. pu. 13 pa. 214) 2. dha. pu 6 , ja. dha pu 13 pa. 120 / '
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 ] labdhisAra [ gAthA 170-172 vizeSArtha-mithyAdRSTijIva pahale hI antarmuhUrta kAla rahane para svasthAnake yogya pratisamaya anantaguNI vizuddhike dvArA vizuddhiko prApta huA Ayukarmako chor3a kara sabhI karmoke sthitibandha aura sthitisatkarmako anta koDAkoDIke bhItara karatA hai, kyoki usa kAlame honevAle vizuddhirUpa pariNAma usase uparima sthitivandha aura sthitisatkarmake viruddha svabhAvavAle hote hai aura unake usaprakArake hue vinA sayamAsayamaguNakI prApti nahI bana sakatI / prakRta vizuddhake nimittase honevAlA yaha eka phala hai| dUsarA phala yaha hai ki sAtA Adi zubha karmoke anubhAgabandha aura anubhAgasatkarmako catu sthAnIya karatA hai, kyoki unakA anubhAga zubhapariNAmanimittaka hotA hai, parantu pAca jJAnAvaraNAdi azubhakarmoke anubhAgabandha aura anubhAgasatkarmako niyamase dvisthAnIya karatA hai, kyoki vizuddhirUpa pariNAmoke nimittase una karmoke usase Uparake anubhAga kA ghAta ho jAtA hai| ___ aba upazamasamyaktvake sAtha dezasaMyamako grahaNa karanevAle jIvakA kArya batalAte haiM miccho desacaritaM uvasamasammeNa gerahamANo hu / sammattuppattiM vA tikaraNa carimamhi gerahadi hu // 170 // artha-anAdi yA sAdi mithyAdRSTi jIva upazama samyaktvasahita dezacAritra grahaNa karatA hai / so vaha darzanamohake upazama me jo vidhAna kahA hai usI vidhAna dvArA tIna karaNoke antimasamayame dezacAritrako grahaNa karatA hai / darzanamohake upazamakAlameM jo prakRti-sthitibandhApasaraNa, sthitikANDakaghAta Adi kArya kahe gaye haiM ve sabhI kArya yahA bhI karatA hai kucha bhI vizeSatA nahI hai / athAnantara do gAthAoM se mithyAdaSTi jIvake vedakasamyaktvake sAtha deza cAritrake grahaNake samaya honevAlI vizeSatA batalAte haiM miccho desacarittaM vedagasammeNa gerahamANo hu / dukaraNacarime geNhadi guNaleDhI NaMtthi takkaraNe // 171 // sammattuppattiM vA thovabahUttaM ca hodi karaNANaM / ThidikhaMDasahassagade apuvakaraNaM samappadi hu||172||
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 147 gAthA 175 ] labdhisAra artha-ekAntavRddhikAlame asakhyAtaguNe kramase dravyakA apakarSaNa hotA hai / bahuta sthitikANDaka vyatIta honepara svasthAna sayatAsayata arthAt adha pravRtta dezasayata ho jAtA hai| ___ vizeSArtha-dezasayatake prathama samayase lekara antarmuhUrta paryanta pratisamaya anantagaNI vizuddhiyukta baDhatA hai so ise ekAnta vRddhi kahate hai| isake kAlame pratisamaya asakhyAtaguNe kramase dravyako apakarSita karake avasthita guNazreriNAyAmame nikSipta karatA hai / vahA ekAntavRddhikAlame sthitikANDakAdi kArya hotA hai tathA bahuta sthitikhaNDa hone para ekAnta vRddhikA kAla samApta hone ke anantara vizuddhatAkI vRddhise rahita hokara svasthAna dezasayata hotA hai isako adhApravRtta dezasayata bhI kahate hai| isakA kAla jaghanyase antarmuhUrta aura utkRSTa dezona koTipUrvapramANa hai / ___ aba athApravRttasayatake kAla meM hone vAle kArya vizeSakA spaSTIkaraNa karate haiM ThidirasaghAdo Nasthi hu adhApavattAbhidhANadesassa / paDiuTThade muhuttaM saMte Na hi tassa karaNadugA // 17 // artha-adhaHpravRtta dezasaMyatake. sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAta nahI hotA / yadi dezasaMyatase gira gayA aura phira bhI antarmuhUrtakAla dvArA vApasa dezasaMyata ho gayA usake bhI sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAta nahI hote tathA do karaNa bhI nahI hote| vizeSArtha-karaNa pariNAmoMkA abhAva hone para bhI ekAntAnuvRddhise vRddhiko prApta hue saMyamAsayamake pariNAmokI pradhAnatAvaza sthitikANDakaghAta va anubhAgakADakaghAta hote hai, parantu ekAntAnuvRddhikAlakI samApti honepara adha pravRtta dezasayatake sthitikADakaghAta aura anubhAgakANDakaghAta nahI hote, kyoki karaNasambandhI vizuddhike nimittase huA prayatna-vizeSa ekAntAnuvRddhike antima samayameM naSTa ho jAtA hai| yadi pariNAma-nimittake vaza sayatAsaMyatase cyuta hokara, kintu sthiti aura anubhAgame vaddhi na kara phira bhI atizIghra antarmuhUrtakAlake bhItara hI pariNAma prayatnavaza saMyamAsayama ko prApta hotA hai, usake bhI adhaHpravRtta saMyatAsaMyatake samAna sthitighAta aura anabhAgaghAta nahI hotA, kyoki sthitivRddhi aura anubhAgavRddhike binA dezasaMyamako prApta hone 1. ka. pA. su pa. 663 /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gArthA 173 - 174 146 ] hotA / pichale samayakI apekSA sthitibandha palyopamakA sakhyAtavAbhAga hIna hotA hai / sahasro anubhAgakANDakoke vyatIta honepara sthitikANDakotkIraNakAla sthitibandhakAla va anubhAgakANDaka-utkIraNakAla ye tIno eka sAtha samApta hote hai / isaprakAra hajAro sthitikANDakoke vyatIta hone para apUrvakaraNakA kAla samApta hotA hai / zrAge dezasaMyamakI prApti ke prathamasamayase guNazreNirUpa kAryavizeSakA nirdeza karate haiM labdhisAra se kAle savadI asaM samayaSpavaddhamAhariyaM / udayAvalisa vAhiM guNaseDhImavaTThidaM kudi // 173 // artha- dezavratI honeke kAlame arthAt prathamasamaya meM asaMkhyAta samayapravaddhoMkoM apakarSaNakara udayAvalibAhya avasthita guNazreNikI racanA hotI hai' / vizeSArtha - saMyamAsayamaguNako prApta hone ke prathamasamayameM hI uparima sthitiyoM ke dravyakA apakarSaNakara guNazreNinikSepa karatA huA udayAvalike bhItara ( nikSepArtha apakRSTadravyako ) asaMkhyAtalokakA bhAga dene para jo bhAga labdha prAve utane dravyako gopucchAkArase nikSiptakara usake bAda udayAvalike bAhara anantara sthiti meM asaMkhyAta - samayaprabaddhokA sicana karatA hai / puna. usase uparima anantara sthitime zrasaMkhyAtaguNe dravyakA siMcana karatA hai / iMsaprakAra antamuhUrta Upara jAkara guNazreNizIrSake prApta honetaka asakhyAtaguNita zreNirUpase siMcana karatA huA jAtA hai / tadanantara uparimasthitime asaMkhyAtaguNe hIna dravyakA siMcana karatA hai / isake pazcAt pratisthApanAvalise pUrva antima sthiti prApta honetaka uttarottara vizeSahIna dravyakA siMcana karatA haiM, isa prakArakA guNazreNinikSepa yahAMpara prArambha kiyA / ghaba dezasaMyata ke kArya vizeSakA ( ekAntAnuvRddhi saMyaMta va athApravRtta dezasayatakA ) kathana karate haiM saMkkime eyaMta DiDakAlotti / bahuThidikhaMDe tI adyApavatto have deso // 974 // 1 ka. pA. su. pR 662 sUtra 24, gha pu. 6 pR. 272 kA dUsarA perA /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 177-183 labdhisAra / 146 kA guNazreNimeM nikSepa karatA hai / pariNAmoMke anusAra hI guNazreNi nikSepakoM Arambha karatA hai / guNazreNi AyAma sarvatra avasthita hI hotA hai / athAnantara sAta gAthAoM meM AcAryadeva alpabahutvakathanakI pratijJA pUrvaka alpabahutvakA kathana karate haiM vidiyakaraNAdu jAvaya desasteyaMtavaDDi carimetti / appAbahugaM vocchaM rasakhaMDaddhANa pahudINaM // 177 // aMtimarasakhaMDukkIraNakAlAdo du paDhamo ahiyo| carimaTThidikhaMDukkIraNakAlo khaMkhaguNido hu // 178 // paDhamaTThidikhaMDukkIraNakAlo sAhiyo have tatto / eyaMtavaDDi kAlo apuvakAlo ya saMkhaguNidakamA // 17 // avarA micchatiyaddhA avirada taha desasaMjamaddhA ya / chappi samA khaMkhaguNA tatto desassa guNaseDhI // 10 // carimAbAhA tatto paDhamAbAhA ya saMkhaguNidakamA / tatto asaMkhaguNido carimaThidikhaMDo nniymaa||181|| pallasta saMkhabhAgaM carimaTThidikhaMDayaM have jamhA / tamhA asaMkhaguNidaM carimaTThidikhaMDayaM hoI // 182 // paDhame avaro pallo paDhamukkassaM ya crimtthidibNdho| paDamo carimaM paDhamaTThidisaMtaM saMkhaguNidakamA // 183 // artha va vizeSArtha-apUrvakaraNa se lagAkara ekAntavRddhike antasamaya paryanta sambhava anubhAgakANDakotkIraNakAla AdikA alpabahutva kahUMgA / ekAntAnuvRddhikAlake bhItara jo antima anubhAgakA utkIraNakAla hai vaha sabase stoka hai // 1 // usase apUrva 1. ka. pA sutta pR. 663 sUtra 31 / 2. dha. pu. 12 pR. 76 / 3. ja.dha.pu 13 pR. 126-30 /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 ] labdhisAra [ gAthA 176 vAle ke tatprAyogya vizuddhike sambandhavinA karaNa pariNAmokA honA asambhava hai / tIvra virAdhanA ke kAraNabhUta bAhyapadArthokA samparka hue vinA tatprAyogya sakleza pariNAmose yukta antaraGga kAraNa ke dvArA jIvAdi padArthoko dUSita na kara gradhastana guNasthAname jAkara phira bhI bAhyakAraNa nirapekSa tatprAyogya vizuddhike sAtha manda savegarUpa pariNAmoke dvArA dezasaMyama ko grahaNa karanevAle ke anubhAgakANDaka ghAta, sthitikANDakaghAta va karaNa nahI hote / yadi koI jIva saMklezakI bahulatA se saMyatAsaMyatase mithyAtvarUpI pAtAlame girakara phira bhI antarmuhUrta kAla se yA 'vedaka prAyogyabhAva naSTa nahI huA hai' aise viprakRSTakAlase vizuddhiko pUrakara sayamAsayama ko prApta hotA hai to usake do karaNa hote hai, anyathA baDhAI gaI sthiti aura anubhAgakA ghAta nahI vana sakatA' / Ageko gAthAmeM athApravRttasaMyata ke guNazreNi dravyakI prarUpaNA karate haiM-deso samaye samaye sumaMto saMkilissamANo ya / caDihANidavvAdavaTTidaM kuNadi guNaseTiM // 176 // artha - adha' pravRtta dezasayatake sarvakAlame vizuddhi yA saMklezako prApta hone para bhI prati samaya yathA sambhava catu sthAnapatita vRddhi-hAni ko liye guNazreNi vidhAna hotA hai / vizeSArtha- -- jabataka dezasaMyata rahatA hai tabataka pratisamaya asaMkhyAta samayaprabaddhokA apakarSaNakara guraNazreNi nirjarA karatA hai, kyoki jabataka sayamAsaMyama guraNa naSTa nahI hotA tabataka saMyamAsayama nimittaka guNazreNi nirjarAkI pravRtti meM koI bAdhA nahI hai / isaliye sayatAsayata guNazreNi nirjarAkA jaghanyakAla antarmuhUrta aura utkRSTakAla kucha kama eka pUrvakoTipramANa hai, kintu vizuddhiko prApta hotA huA ukta jIva pratisamaya asakhyAtaguNe sakhyAtaguNe, sakhyAtabhAga adhika yA asaMkhyAtabhAga adhika pradezapuJjakA guNazreNimeM nikSepa karatA hai tathA saklezako prApta huA ukta jIva isIprakAra asakhyAtaguNe hona, sakhyAtaguNe hIna, saMkhyAtabhAga hIna yA asaMkhyAta bhAgahIna pradezapu ja 1. ja gha pu. 13 pR 124, 125, 126, 131 va 132 / 2. gha pu8 pR83, jaMgha pu 13 pR. 126, go jI gA. 476, gha. pu. 1 pR. 373, prA paM. saM . 1 gA. 135 /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyo 184 ] labdhisAra koDAkoDIpramANa jaghanya sthitibandhakA grahaNa hai // 15 // usase apUrvakaraNake prathama samayameM honevAlA sthitibandha sakhyAtaguNA / / 16 / / usase ekAntAnuvRddhikAlake antima samayame honevAlA jaghanya sthitisatkarma sakhyAtaguNA hai // 17 // usase apUrvakaraNake prathama samayame ghAtake binA prApta antaHkoDAkor3IpramANa utkRSTa satkarma saMkhyAtaguNA hai' / / 18 / / ( gA 183 ) dezasaMyamakI jaghanya va utkRSTalabdhike sAtha usake alpabahutvakA kathana karate haiM avaravaradesaladdhI sekAle micchasaMjasuvavaraNe / avarAdu aNaMtaguNA ukkassA desaladdhI hU~ // 184 // artha-mithyAtvake sammukha jIvake dezasaMyamakI jaghanyalabdhi hotI hai aura saMyamake abhimukha jIvake dezasaMyamakI utkRSTalabdhi hotI hai, jaghanyase utkRSTa dezasaMyamalabdhi anantaguNI hai| vizeSArtha-saMyatAsayatajIva kaSAyoke tIvra anubhAgake udayase saMkliSTa hokara anantara samayame mithyAtvako prApta hogA, usa antima samayavartI dezasaMyatake jaghanya dezasaMyamalabdhi hotI hai, kyoki kaSAyoke tIna anubhAgodayase utpanna hue saklezase aotaprota dezasayama labdhike saMbase jaghanyapaneke prati virodha nahI pAyA jAtA / jo dezasaMyata sarvavizuddha hokara sayamake abhimukha huA hai, antima samayavartI usa dezasaMyatake utkRSTa dezasayamalabdhi hotI hai, kyoMki pratisamaya anantaguNI vizuddhise vizuddha honevAle sayamake abhimukha hue jIvake dvicarama samayame udIrNa hue kaSAyoM sambandhI anubhAgasparddhako se anantaguNe hIna antima samayasambandhI udIrNa hue spardhakoM ke dvArA utpanna huI antima vizuddhi arthAt caramasamayakI dezasayamalabdhike sarvotkRSTapaneke prati virodha kA abhAva hai / jaghanya dezasayamalaMbdhi se utkRSTa dezasayamalabdhi anantaguNI hai, kyoki pUrva ke jaghanya labdhisthAnase asakhyAta lokapramANa chaha sthAnoM ko ullaMghakara utkRSTa dezasayama labdhisthAnako utpatti hotI hai / 1. ja.dha.pu. 13 pR. 133 se 137 taka, dha pu. 6 pR. 274-275, ka. pA. su. 634-35 / 2. ka. pA su pR. 666 sUtra 55-56 / 3. ja.dha. pu. 13 pR 140-141 /
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 183 150 ] karaNameM prathama anubhAgakANDakakA utkIraNakAla vizeSa adhika hai // 2 // usase ekAntAnuvRddhikAlakA antima sthitikANDaka utkIraNakAla va jaghanya sthitibandhakAla dono tulya hokara sakhyAtaguNa hai, kyoki eka sthitikANDakame hajAroM anubhAgakANDaka hote hai / / 3 / / ( gA. 178 ) usase apUrvakaraNake prathama sthitikADaka va sthitibandhakAla vizeSa adhika hai // 4 // usase sakhyAtaguNA ekAntAnuvRddhikAla hai / yadyapi yaha kAla bhI antarmuhUrtapramANa hai, tathApi isa ekAntAnuvRddhikAlame sakhyAtahajAra sthitikADaka utkIraNakAla va sthitivandhakAla hote hai isaliye yaha sakhyAtaguNA ho jAtA hai / / 5 / / usase apUrvakaraNakA kAla sakhyAtaguNA hai / yahA tatprAyogya sakhyAta aka guNAkAra hai / yahA para anivRttikaraNa nahI hai isaliye tadviSayaka alpabahutvakA vicAra bhI nahIM kiyA gayA hai / / 6 / / ( gA. 176) usa apUrvakaraNakAlase jaghanya samyaktvakAla, mithyAtvakAla, samyagmithyAtvakAla tathA jaghanya asaMyata-dezasayatakAla va sakala sayamakAla ye chaho kAla paraspara sadRza hokara bhI sakhyAtaguNe hai // 7 // usase saMyamAsayama (dezasayama) guNazreNikAla sakhyAtaguNA hai // 8 // (gA. 180 ) usase ekAntAnuvRddhikAlake antima bandhakI jaghanya AbAdhA saMkhyAtaguNI hai // 6 // usase apUrvakaraNa ke prathama samayame hone vAle bandhakI AbAdhA sakhyAtaguNI hai| yaha bhI antarmuhUrtapramANa hokara bhI pUrva kI AbAdhAse saMkhyAtaguNI hai // 10 / / usase ekAntAnuvRddhike antima samayame honevAlA palyopamake sakhyAtavebhAga pramANa jaghanya sthitikANDaka asakhyAtaguNA hai, kyoki carama sthitikAMDaka palyake sakhyAtavebhAga pramANa hai isaliye pUrvake antarmuhUrtakAlase yaha carama sthitikAMDaka asakhyAtaguNA hai / / 11 // ( gA. 181-82) usase apUrvakaraNakA prathama jaghanya sthitikADaka, palyopamake sakhyAtavebhAga hote hue bhI sakhyAtaguNA hai, kyoki pUrvokta carama sthitikAMDakase sakhyAta hajAra sthitikANDaka guNahAniyA nIce utarakara yaha apUrvakaraNake prathama samayameM prApta huA hai / / 12 / / usase sakhyAtaguNA palya hai // 13 // usase apUrvakaraNa ke prathama samayame honevAlA sAgaropamapRthaktvapramANa svarUpa utkRSTa sthitikAMDaka hai // 14 // usase sakhyAtaguNA jaghanya sthitivandha hai, kyoki yahA ekAntAnuvRddhike antima samayameM honevAle antaH
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 187 ] labdhisAra [ 153 kaSAyodaya sthAnoke binA anantaguNasvarUpa dezasayamalabdhisthAnakI utpatti nahIM ho sakatI / yaha eka SaTsthAna hai / isaprakAra asakhyAtalokapramANa SaTsthAna pratipAtasthAna hai| ina pratipAta labdhisthAnokA ullaghanakara asakhyAtalokapramANa SaTasthAnapatita pratipadyamAna sthAna hai| ye pichale sthAnose asakhyAtaguraNe sthAnasvarUpa hai| usase bhI asakhyAtaguNe apratipAta-apratipadyamAna sthAnoke yogya asakhyAtalokapramANa SaTsthAnapatitasthAna hote hai jo tadanantara samayame sayamako grahaNa karanevAle jIvake labdhisthAnoke samApta hone taka pAye jAte hai / pratipAta Adi tInaprakArake ye saba SaTsthAnapatita dezasayamalabdhisthAna asakhyAtalokapramANa hai' / . jisa sthAnake hone para yaha jIva mithyAtvako yA asayamako prApta hotA hai vaha pratipAtasthAna kahA jAtA hai / jisa sthAnake honepara yaha jIva sayamAsayamako prApta hotA hai vaha pratipadyamAna sthAna kahalAtA hai / svasthAname avasthAnake yogya aura uparima gaNasthAnake abhimukha hue jIvake sthAna ye saba zeSa labdhisthAna apratipAta-apratipadyamAnasvarUpa anubhaya sthAna haiM / athAnantara dezasaMyamake jaghanya va utkRSTa rUpa se ukta bheda kauna kisameM haiM isakA spaSTIkaraNa karate haiM Naratiriye tiriyaNare avaraM avaraM varaM varaM tisuvi / . loyANamasaMkhejjA chaTThANA hoti tammajjhe // 187 // . artha-una pratipAta, pratipadyamAna va anubhaya ina tIno dezasayama labdhisthAnoM me prathama manuSya yogya jaghanyasthAna hotA hai / puna tiryaca yogya jaghanya sthAna hotA hai / tatpazcAt tiryaMcayogya utkRSTasthAna hotA hai usake pazcAt manuSyayogya utkRSTa sthAna hotA hai / unake madhyame asakhyAtalokapramANa SaTsthAnapatita sthAna hote hai| 1 2 ja.dha. pu 13 pR 143-146 / .. . ja. dha pu 13 pR. 142 / sayamAsaMyama se girane ke antima samayame hone vAle sthAnoko pratipAtasthAna kahate haiM / saMyamAsaMyamako dhAraNa karaneke prathama samayame hone vAle sthAno ko pratipadyamAna sthAna kahate haiN| ina dono sthAno ko choDakara madhyavartI samayome sambhava samasta sthAnoko apratipAta apratipadyamAna yA anubhayasthAna kahate hai / yaha ukta kathana kA sarala zabdome tAtparya hai / (dha pu. 6 pR. 277, ja. pa. pu. 13 pa. 148 Adi) , .
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 185-186 152 ] jaghanya dezasaMyamake avibhAgI praticchedoM ke pramANakA kathana karate hue dezasaMyamake medoM va usameM antarakA kathana karate haiM avare desaTThANe hoMti aNaMtANi phaDDayANi tdo| chaTThANagadA savve loyANamasaMkhachaTThANA // 185 // tattha ya paDivAyagadA paDivaccagadAtti aNubhayagadAtti / uvaruvariladdhiThANA loyANamasaMkhachaTThANA // 186 // artha-sarva jaghanya dezasayamalabdhisthAname ananta spardhaka hote hai / SaTsthAnapatita vRddhiyoke dvArA asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnapatita sarva labdhisthAna hote hai / / 18 / / ' dezasayamalabdhisthAna tIna prakArake haiM- 1. pratipAtagata 2. pratipAdyamAnagata 3 anubhygt| ye labdhisthAna uparyupari hote hue asakhyAtalokapramANa SaTsthAnapatita hai // 186 / / vizeSArtha-yaha jaghanya dezasayamalabdhisthAna saba jIvose anantaguNe ananta avibhAgI praticchedose niSpanna huA hai / ye hI ananta avibhAgIpraticcheda anantaspardhaka kahe jAte haiM, kyoki yahAM para spardhaka zabda avibhAgapraticchedokA vAcI svIkAra kiyA gayA hai / athavA yaha jaghanya labdhisthAna mithyAtvame giraneke sammukha hue sayatAsayatake antima samayame kaSAyoke ananta anubhAga spardhakoke udayase utpanna huA hai, isaprakAra kAryame kAraNa ke upacArase "anantaspardhaka" kahe gaye hai| jaghanya labdhisthAnako sarva jIvarAzipramANa bhAgahArase bhAjitakara vahA prApta eka bhAgako milAnepara jaghanya dezasayamalabdhisthAnase anantavAbhAga adhika hokara dUsarA labdhisthAna utpanna hotA hai / jaghanya labdhisthAnase agulake saMkhyAtavebhAgapramANa anatabhAgavRddhi-kADaka jAkara asakhyAtabhAgavRddhisthAna hotA hai| tatpazcAt asakhyAtabhAgavRddhikANDaka jAkara sakhyAtabhAgavRddhisthAna hotA hai / tatpazcAt sakhyAtabhAgavRddhikAMDaka jAkara sakhyAtaguNavRddhisthAna utpanna hotA hai| tatpazcAt sakhyAtaguNavRddhikAMDaka jAkara asakhyAtaguNavRddhisthAna hotA hai| tatpazcAt asakhyAtaguNavRddhi jAkara anantaguNavRddhisthAna hotA hai taba kaSAyodayasthAna anantaguNA hIna hotA hai, kyoki anantaguNehIna 1. gha pu. 6 pR 276 dUsarA peraa|
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 188 ] labdhisAra [ 155 pratipAtasthAnokA adhvAna (AyAma) stoka hai, usase pratipadyamAnasthAnoMkA adhvAna asakhyAtaguNA hai| usase anubhayasthAnokA adhvAna asakhyAtaguNA hai / guNakAra savatra asakhyAtalokapramANa hai| ___aba dezasaMyamake ukta bhedoM meM se kisakA kauna svAmI hai isakA nirdeza karate haiM paDivAdadugaMvaravaraM micche ayade aNubhayagajahaNaNaM / micchacaravidiyasamaye tattiriyavaraM tu stttthaanne||188|| artha-dezasaMyatase mithyAtvako jAnevAle ke jaghanya pratipAtasthAna aura asayatasamyagdapTiguNasthAnako jAne vAle ke utkRSTa pratipAtasthAna hote hai| isIprakAra mithyAtvase dezasayama prApta karanevAleke jaghanya pratipadyamAnasthAna hotA hai aura asayata caturthaguNasthAnase dezasaMyamako prApta karanevAleke utkRSTa pratipadyamAnasthAna hotA hai| "paDivAda duga" se pratipAtasthAna va pratipadyamAnasthAna ina donoM sthAnoMkA grahaNa hotA hai / mithyAtvase dezasaMyamako prApta karaneke dUsare samayameM jaghanya anubhayasthAna hotA hai / tiryacokA utkRSTa anubhayasthAna svasthAname hI hotA hai / vizeSArtha-mithyAtvako prApta honevAle sabase adhika sakleza pariNAmase yukta dezasayatamanuSyake sabase jaghanya pratipAta labdhisthAna hotA hai| usase, mithyAtvameM giranevAle tiryacakA jaghanya pratipAta labdhisthAna anantaguNA hai, kyoki pUrvake labdhisthAnase asakhyAtalokapramANa SaTsthAna Upara jAkara yaha sthAna prApta hotA hai| usase tatprAyogya sakleza dvArA asayamako giranevAle dezasaMyata tiryacake anta samayameM honevAlA tiryaca yogya utkRSTa pratipAtasthAna anantaguNA hai| yaha vedakasamyaktvase yukta asayamako prApta honevAle tiryacake hotA hai| isakA anantaguNA honA prasiddha nahIM hai, asakhyAtalokapramANa SaTsthAnoMko ullaghakara yaha sthAna prApta hotA hai| usase tatprAyogya jaghanya saklezase samyaktvake sAtha asaMyamako prApta honevAle dezasayata manuSyake antima samayameM utkRSTa pratipAtasthAna anantaguNA hai, kyoki asakhyAtalokapramANa SaTsthAna Upara jAkara yaha sthAna prApta hotA hai| tatprAyogya vizuddhi se manuSya mithyAtvIke sayamAsaMyamako grahaNa karaneke prathama samayameM pratipadyamAna jaghanya labdhisthAna ananta, guNA hai / tatprAyogya vizuddhike dvArA mithyAtvase dezasayamako grahaNa karanevAle tiryaMcake prathama samayameM yaha tiryaMca yogya jaghanya pratipadyamAnasthAna pUrvake sthAnase anaMta
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 187 154 ] vizeSArtha-sabase jaghanya labdhisthAnase lekara Upara asakhyAtalokapramANa pratipAta sthAna manuSyoke yogya hI hokara tabataka jAte hai jabaki tatprAyogya asaMkhyAtalokapramANa pasthAnoko ullaghana kara tiryaMcoMke yogya jaghanya pratipAtasthAna utpanna hotA hai / vahAse lekara tiryaca aura manuSya donoMke sAdhAraNarUpase pAye jAnevAle asakhyAtalokapramANa pratipAtasthAnoke jAne para usa sthAna para tiryaMcasambandhI utkRSTa pratipAtasthAnakI vyucchitti ho jAtI hai| tatpazcAt puna' asaMkhyAtalokapramANa sthAnaM Age jAkara isa sthAna para manuSyasambandhI utkRSTa pratipAMtasthAna vicchinna hotA hai / isake vAda asakhyAtalokapramANa antara hokara puna. manuSya saMyatAsaMyaMta kA jaghanya pratipadyamAna sthAna hotA hai / tatpazcAt asakhyAtalokapramANa sthAna jAkara tiryaMca sayatAsayatakA jaghanya pratipadyamAna sthAna hotA hai| vahA se lekara donoke hI samAnarUpase asakhyAtalokapramANa sthAna Upara jAkara vahAM tiryaMca sayatAsayata ke utkRSTa pratipadyamAna sthAnakI vyucchitti ho jAtI hai| usase Upara bhI asakhyAtalokapramANa sthAna jAkara manupyokA utkRSTa pratipadyamAna sthAna vicchinna ho jAtA hai / tatpazcAt asakhyAtalokapramANa antara hokara puna' manuSya sayatAsayatake jaghanya anubhayasthAna hotA hai| usake vAda aMsakhyAtalokapramANa sthAna Upara jAkara tiryaMca sayatAsayatake jaghanya anubhayasthAna hotA hai| tatpazcAt donoM ke hI sAdhAraNa asakhyAtalokapramANa sthAna Upara jAkara tiryaca sayatAsayatake utkRSTa anubhayasthAna vicchinnaM ho jAtA hai / tatpazcAt phira bhI asakhyAtalokapramANa SaTsthAna UparaM jAkara manuSya saMyatAsaMyatakA utkRSTa anubhayasthAna utpanna hotA hai| yahA para pratipAtasthAna adhastana guNasthAnako prApta honevAle antimasamaya vAle dezasayatake hote haiN| pratipadyamAnasthAna dezasayamako grahaNa karaneke prathamasamayameM hotA hai / uparyukta antima aura prathama samayako choDakara zeSa samasta madhyama avasthAke yogya svasthAna sambandhI aura uparima guNasthAnake abhimukha hue sthAna anubhayasthAna hai / ina tIno sthAnokI sadRSTi isaprakAra hai 0000000000000000000000000000000000000 pratipAta labdhi sthAna / antara / 00000000000000000000000000000000000 0000 pratipadyamAna labdhi sthAna / antara / 000000000000000000000000 0000000000000000000 anubhaya-labdhi sthAna / 1. pa. pu. 6 pR. 277; ja.dha.pu 13 pR. 148 /
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra mAthA 186-160 ] labdhisAra [ 157 prathAnantara sakalacAritrakI prarUpaNA karane hetu agalA sUtra kahate haiMsayalacarittaM tivihaM khayauvasami uvasamaM ca khaiyaM ca / sammattuppattiM vA uvasamasammeNa girahado paDhamaM // 18 // artha-kSayopazama, upazama aura kSAyikake bhedase sakalacAritra tInaprakArakA hai| upazamasamyaktva sahita jo kSayopazamacAritrakA grahaNa hotA hai, usakA vidhAna prathamopazamasamyaktvakI utpattike samAna hai| vizeSArtha-prathamopazama samyaktvakI utpatti mithyAtva pUrvaka hotI hai' / ataH mithyAdaSTijIva prathamopazamasamyaktva sahita sakalacAritrako grahaNa karatA hai to vaha kSayopazamacAritrako hI apramattaguNasthAnasahita grahaNa karatA hai| kSAyopazamikacAritra pramatta va apramattasayata ina do guNasthAnome hI hotA hai, kyoki Uparake guNasthAna upazama yA kSapakazreriName hI hote hai aura uname upazama yA kSAyikacAritra hotA hai / prathamopazama samyagdRSTi upazama yA kSapakavegiga para ArohaNa nahI kara sakatA ata usake apramattaguNasthAnase Uparake guNasthAna sambhava nahI hai / sakalacAritra sahita prathamopazamasamyaktva ko grahaNa karanevAle manuSyake karaNalabdhime itane adhika vizuddha pariNAma ho jAte hai ki vaha apramattaguNasthAname hI jAtA hai, punaH girakara pramattaguNasthAnako prApta hotA hai / Age vedakasamyaktvake yogya mithyAtvo prAdi jIvake sakalasaMyama grahaNa karate samaya hone vAlI prakriyA vizeSa ko batAte haiM vedagajogo miccho aviradadeso ya doSiNa karaNeNa / desavadaM vA girahadi guNaseDhI Nasthi takkaraNe // 10 // artha-vedakasamyaktvasahita kSayopazamacAritrako mithyAdRSTi yA asayata athavA dezasayatajIva dezacAritra grahaNa karaneke sadRza hI adha pravRttakaraNa va apUrvakaraNa, ina do karaNoke dvArA grahaNa karatA hai| una karaNome guNazreriNa nahI hotI hai, kintu sakalasaMyamake grahaNa samayase guNazreNi hotI hai| 1. gha. pu. 1 pR. 410, dha. pu 6 pR 206-7 /
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 188 156 ] guraNA hai, kyoki jAti vizeSa kAraNa hai / asayata samyagdRSTi tiryacake sarvavizuddhise dezasayamako grahaNa karane ke prathamasamayame utkRSTa pratipadyamAnasthAna hotA hai jo pUrvasthAna se anantaguNA hai / sarvavizuddha asayatasamyagdRSTi manuSyake dezasayamako grahaNa karaneke prathama samayame pUrvasthAna anantaguNA utkRSTa pratipadyamAna lavdhisthAna hotA hai / jaghanya pratipadyamAna sthAnavAle manuSyake dUsare samaya me jaghanya anubhayasthAna hotA hai / isIprakAra tiryaMcake jaghanya anubhayasthAna hotA hai / ye dono sthAna apane se pUrva - pUrva sthAnakI pekSA anantaguNe haiM / sarvavizuddhi tiryaMcake pUrvasthAnase anantaguNA utkRSTa anubhavasthAna svasthAnameM hI hotA hai / sayama ke abhimukha hue sarvavizuddha dezasaMyata manuSya ke antima samayame utkRSTa anubhayasthAna anantaguraNA hotA hai' | dezasayatajIva apratyAkhyAnAvaraNakaSAyako nahI vedatA, kyoki vahA usakI udayazaktikA atyantakSaya pAyA jAtA hai / pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAya bhI dezasayamakA AvaraNa nahI karatI, kyoki sakalasayamakA pratibandha karanevAle kaSAyakA dezasayama me vyApAra nahI hotA ? zeSa cAra sajvalanakaSAya aura nau nokaSAya udIrNa hokara dezasayamako dezaghAti karate hai / anantAnubandhIkapAyake udayakA vinAza pahale hI ho gayA hai / ye teraha kaSAye dezaghAtirUpase udIrNa hokara deNasayamako kSAyopazamika karatI hai / yadi cAra sajvalanakaSAya aura nau nokapAyakA dezaghAti udaya na ho to dezasaMyamakI utpatti nahI ho sakatI / yadi pratyAkhyAnakA vedana karatA huA zeSa cAritramohanIyakA vedana nahI kare to dezasayamalabdhi kSAyika ho jAve / cAra sajvalana aura nau nokapAyakA dezaghAtirUpase udaya zravazyabhAvI hai / // iti dezacAritra vidhAna // ja. gha. pu 13 pR 146 - 153, va pu. 6 pR 278-250, ka. pA. su. pR. 666-67 / dha. pu. 5 pR. 202, ja gha. pu. 13 pR 154 / tAtparya yaha hai ki 4 sajvalana aura nokaSAyo ke sarvaghAtispardhako ke udayakSaya se; aura unhI ke dezaghAti-sparghaMko ke udaya se sayamAsayama labdhi apane svarUpa ko prApta karatI hai / isaliye yaha kSAyopazamika hai / ( jayadhavalAmUla tAmrapatra vAlI prati pa 1764, jagha 131155 ) athavA kSAyopazama nAmaka cAritramohanIya karma kA udaya hone para sayatAsaMyatapanA utpanna hotA hai isaliye yaha (dezasayama ) bhAva kSAyopazamika hai / pratyAkhyAnAvaraNa catuSka, sajvalana catuSka aura navanokaSAyo ke udaya ke sarvAtmanA cAritravinAzazakti kA prabhAva hone se ; udaya kI hI kSayajJA hai / unhI prakRtiyo kI utpanna hue cAritra kA zrAvaraNa nahI karane ke kAraNa upazama sajJA hai / kSaya aura upazama ina dono se utpanna dezasayama bhAva kSAyopazamika hai / (gha 5 / 202, gha 7 / 4. ja. gha. pu 13 pR 146-156, ka. pA. su. pR. 667-68 / 1. 2 3.
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ gArtho 165 ] labdhisAra [ 156 aba jaghanya saMyatake vizuddhi sambandhI avibhAga praticchedoM kI saMkhyA batAte haiMavare viradaTThANe hoMti aNaMtANi phaDDhayANi tdo| chaTThANagayA savve loyANamasaMkha chaTThANA // 12 // artha-sarva jaghanya saMyamalabdhisthAnameM anantaspardhaka hote haiM / isake pazcAt sarvotkRSTa sthAna paryanta SaTsthAna patita vRddhiyoke dvArA asakhyAtalokapramANa SaTsthAnapatita sarvasthAna hote hai| vizeSArtha-yaha jaghanya sakalasaMyamalabdhi sarva jIvose anantaguNe ananta avibhAgIpraticchedoMse niSpanna huA hai / ye hI ananta avibhAga praticcheda ananta spardhaka kahe jAte hai, kyoki yahAM para spardhaka zabda avibhAgapraticchedokA vAcI svIkAra kiyA gayA hai| athavA yaha jaghanya labdhisthAna mithyAtvame giraneke sammukha hue sayatake antima samayameM kaSAyoMke ananta anubhAgaspardhako ke udayase utpanna huA hai| isaprakAra kAryameM kAraNake upacArase ananta spardhaka kahe gaye hai| ___ jaghanya labdhisthAnako sarva jIvarAzi pramANa bhAgahArase bhAjitakara eka bhAgako milAnepara jaghanya saMkalaMsayama labdhisthAnase anantavAbhAga adhika hokara dvitIya labdhisthAna hotA hai / jaghanya 'labdhisthAnase aMgulake asakhyAtavebhAgapramANa aMgantabhAgavRddhikAMDaka jAkara asakhyAtabhogavRddhisthAna hotA hai / tatpazcAt asakhyAtaMbhAgavRddhikANDaka jAkara sakhyAtabhAga vRddhisthAna utpanna hotA hai / tatpazcAt sakhyAtabhAgavRddhikANDaka jAkara sakhyAtaguNa vRddhisthAna utpanna hotA hai / usake bAda sakhyAtaguNavRddhi kANDaka jAkara asaMkhyAtagaNaM vRddhisthAna hotA hai / tatpazcAt asakhyAMtaguNavRddhi kAMDaka jAkara anantaguNavRddhisthAna hotA hai, taba usa sthAna kI kaSAya udayasthAna anantaguNAhIna hotA hai, kyoMki anantaguraNehIna kaSAyaudayasthAnoke binA anantaguNasvarUpa sakalasayama labdhisthAna kI utpatti nahI ho sakatI hai / yaha eka SaTsthAna hai| isaprakAra asaMkhyAtalokapramANa SAna pratipAtasthAna hai| pratipAta labdhisthAnokA ullaMghanakara asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnapatita pratipadyamAna sthAna hai| ye pichale sthAnose asakhyAtaguNe hai, usase bhI asakhyAtaguNe apratipAta va apratipadyamAnasthAnoke yogya asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnapatita sthAna hote hai' / pratipAta Adi tIna prakAra ke ye 1. ja gha. pu. 13 pR. 143-144 /
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 ] labdhisAra [ gAthA 161 isase Age dezasaMyamake samAna sakalasaMyama meM hone vAlI prakriyA vizeSa kA nirdeza karate haiM etto uvari virade deso vA hodi appabahugotti / desoti ya taTANe virado tti ya hodi vattavvaM // 16 // artha-yahA se Upara (Age) alpabahutva paryanta, pahale dezacAritrame jaisA kathana kiyA hai vaisA hI sarvakathana yahA ( sakala cAritrake sambandha me ) bhI jAnanA, kintu itanI vizeSatA hai ki usa kathanameM jahA dezacAritra kahA hai usake sthAna para sakalacAritra kahanA cAhie / vizeSArtha-sayama grahaNake prathama samayase antarmuhUrtakAlataka cAritralabdhise ekAntAnuvRddhiko prApta hotA hai, kyoki alabdhapUrva sayamako prApta honese savegasampanna manuSyake ekAntAnuvRddhi pAI jAtI hai| pratisamaya uttarottara anantaguNI vizuddhise pratisamaya asakhyAtaguNI zreriNarUpase karmaskandhokI nirjarA hotI hai / jabataka ekAtAnuvRddhise vRddhiko prApta hotA hai tabataka Ayukarmako choDakara zeSa sarva karmoke sahasro sthitikADako aura sahasro anubhAgakAMDakokA ghAta hotA hai| ekAntAnuvRddhi kAlataka isa jIvako sajJA 'apUrvakaraNa' hotI hai, kyoki apUrva-apUrva pariNAmoke dvArA vRddhiko prApta honevAle jIvake 'apUrvakaraNa' sajJAkI siddhime koI bAdhA nahI hai athavA apUrvakaraNakAlake samApta ho jAnepara bhI apUrvakaraNake samAna pratisamaya apUrva-apUrva pariNAmoke dvArA sthitighAta Adi kArya hote haiM / ___ekAntAnuvRddhikAla samApta honepara tatpazcAt adha pravRttasaMyata hotA hai / yahAM sthitighAta aura anubhAgaghAta nahI hai, parantu jabataka sayata hai tabataka avasthita AyAmavAlI guNazreNi hotI hai / itanI vizeSatA hai ki vizuddhiko prApta huA asakhyAtaguNI, sakhyAtaguNI, sakhyAtavebhAga adhika yA asakhyAtavebhAga adhika dravyakA apakarSaNakara guNazeriNa karatA hai / saklaMzako prApta huA isIprakAra guNahIna yA vizeSahIna dravyakA apakarSaNakara guNazreNi karatA hai tathA avasthita pariNAmavAlA avasthita dravyakA apakarSaNakara guNazreriNa karatA hai| pariNAmoke anusAra honevAlI gaNazreNinirjarAke pariNAmokI vRddhi va hAni vaza hI pravRtti hotI hai / 1. ja pa pu 13 pR 166 / 2 ja gha pu. 13 pR. 130, ja gha. pu 13 pR 167, pa pu 12 pR.76 /
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ lavdhisAra [ 161 pratipAtasthAna sabase alpa hai unase pratipadyamAnasthAna asakhyAtaguNe hai / unase anubhayasthAna asakhyAtaguNe hai / unase sabhI cAritralabdhisthAna vizeSAdhika hai / vizeSAdhika hote hue bhI ve pratipAtasthAna aura pratipadyamAnasthAnokA jitanA pramANa hai utane adhika hai / jahA asakhyAtaguNA kahA vahA guNAkAra asakhyAta lokapramANa hai' / tIna prakArake pratipAtasthAnoke jaghanya va utkRSTa pariNAmokA tIvratA - mandatAkI apekSA sadRSTi dvArA alpabahutva gAthA 204 ke antame batalAyA jAvegA / gAthA 165 ] athAnantara pratipadyamAna sthAnoM kA kathana karate haiM tatto paDivajjagayA ajjamilicche milecchajje ya / kamaso avaraM varaM varaM varaM hodi saMkhaM vA // 165 // prartha-- pratipAtasthAnoke Upara asakhyAtalokapramANa pratipadyamAna sthAna hai / ve Arya manuSyakA jaghanya, mleccha manuSya kA jaghanya, mleccha manuSyakA utkRSTa, Arya manuSyakA utkRSTa isa krama se hai / vizeSArtha - bharata, airAvata aura videhame madhyama khaNDa prAryakhaNDa hai; vahAke nivAsI manuSya prArya hai / madhyama khaNDake atirikta zeSa pAcakhaNDa malecchakhaMDa hai aura vahAke nivAsI manuSya maleccha kahalAte hai / uname dharma-karma kI pravRtti asambhava honese mlecchapane kI utpatti bana jAtI hai / digvijaya me pravRtta hue cakravartIkI senAke sAtha jo mleccha madhyama arthAn AryaMkhaNDame Aye hai tathA cakravartI prAdike sAtha jinhone vaivAhika sambandha kiyA hai aise mleccha rAjAnake sayamakI prAptime virodhakA abhAva hai / athavA unakI jo kanyAe cakravartI Adike sAtha vivAhI gaI unake garbha se utpanna huI santAna mAtRpakSakI apekSA svaya maleccha hai / inake dIkSAgrahaNa sambhava hai / isaliye kucha niSiddha nahI hai, kyoki isaprakArakI jAtivAloke dIkSAke yogya honeme pratiSedha nahI hai / tIvramandatAkI apekSA alpabahutvakA kathana gAthA 204 ke antame kiyA jAvegA / 1. ja.dha. pu 13 pR. 176 /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 163-164 160 ] sarvasthAna SaTsthAnapatita-sakalasaMyamalabdhisthAna asakhyAtalokapramANa haiM' / sakalasaMyamasambandhI pratipAtAdi bhedoMko batAte hue pratipAda bhedasthAnoMkA kathana karate haiM tattha ya paDivAdagayA paDivajjagayAtti aNubhayagayAtti / uvasvari laddhiThANA loyANamasaMkhachaTThANA // 163 / / paDivAdagayA micche ayade dese ya hoti uvaruvari / patteyamasaMkhamidA loyANamasaMkhachaTThANA // 14 // artha-(1) pratipAtagata (2) pratipadyamAnagata (3) anubhayagata / ye tIno labdhisthAna uparyupari hai tathA asakhyAtaloka SaTsthAnapatita pramANa hai| sayamase mithyAtva, asayama va dezasayamako girane vAle sayatake ye tIno pratipAtasthAna uparyupari pratyeka asakhyAtapramANa hai tathA pratyekame asakhyAtaloka SaTsthAnapatita vRddhi hotI hai| vizeSArtha-jisa sthAnase nIceke guNasthAno meM giratA hai, isaprakAra pratipAta zabdakI vyutpattike kAraNa pratipAtasthAna kahA gayA hai| ve mithyAtva pratipAta, asayama samyaktvapratipAta aura sayamAsayama (dezasayama) pratiyAtako viSaya karanevAle honese pratipAtagata sthAna tInaprakArake hokara pratyeka jaghanya labdhisthAnase lekara utkRSTa labdhisthAnataka SaTsthAnapatita vRddhi kramase avasthita asakhyAtalokapramANa hai / uname se mithyAtvAdime giranevAle sarvotkRSTa saklezayukta sayatake jaghanya pratipAta labdhisthAna hote hai tathA tatprAyogya jaghanya sakleza pariNAmavAleke utkRSTa pratipAta labdhisthAna hote hai / sayamako utpanna karatA hai isalie utpAdaka arthAt pratipadyamAna yaha sajJA hai| mithyAdRSTi, asayatasamyagdRSTi va dezasayata (manuSya) tatprAyogya vizuddhike sAtha sayamako grahaNa karaneke prathama samayame jaghanyasthAna hotA hai| tathA sarvavizuddha sayatake utkRSTa hotA hai / madhyama bhedarUpa pratipadyamAna sthAna to SaTsthAnapatita vRddhirUpase avasthita asakhyAtalokapramAraNa haiM / pratipAta aura pratipadyamAna sthAnoke atirikta zeSa cAritralabdhisthAna anubhayasthAna haiM / 1 ja 5 pu 13 pR 176 / 2 gha pu.65 283 / 3 ja dha pu 13 pR 176-77 / 55
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAtha 168-204 / labdhisAra [ 163 aba sAta gAthAoM meM una pratipAtAdi sthAnoMkA vizeSa kathana karate haiMpaDacarime gahaNAdIsamaye par3ivAdadugamaNubhayaM tu / tammajjhe uvarimaguNagahaNAhimuhe ya desaM vA // 18 // paDivAdAdItidayaM uvruvrimsNkhloggunnidkmaa| aMtarachakkapamANaM asaMkhalogA hu desaM vA // 16 // micchayadadesabhieNe paDivAdaTThANage varaM avaraM / tappAuggaki liTTe tivvakiliDhe kame carime // 20 // paDivajjajaharaNadurga micche ukkassajugalama videse / uvariM sAmAiyadugaM tammajjhe hoMti parihArA // 201 // parihArassa jahaNaNaM sAmAyiyaduge paData carimamhi / tajjeThTha saTThANe savvavisuddhassa tasseva // 202 // sAmayiyadugajaharaNaM aoghaM aNiyahikhavagacarimamhi / carimaNiyaTissuvari paData suhumassa suhumavaraM / / 203 / / khavagasuhumassa carime varaM jahAkhAdamoghajeTaM taM / paDivAdadugA savve sAmAiyachedapaDibaddhA // 204 // artha-saMyamase girate hue carama samayameM aura saMyama ko grahaNa karate samaya prathama samayame kramase pratipAta aura pratipadyamAna ye do sthAna hote hai tathA inake madhya meM athavA Uparake guNasthAnake sammukha honevAle jIva ke jo anubhaya sthAna hotA hai vaha dezasayatake samAna hI yahA bhI jAnanA cAhiye / / 18 / / pratipAta Adi tIna prakArake sthAna apane-apane jaghanyase utkRSTa paryanta UparaUpara asakhyAtalokaguraNe krama se yukta hai / una chaho me pratyekake asakhyAtalokapramANa bAra SaTsthAnavRddhi dezasayatake samAna jAnanA / / 166 / / pratipAtasthAna to mithyAtva, asayama aura dezasayamake sammukha honeko apekSA tIna bheda vAlA hai| usameM bhI jaghanyasthAna sayamake carama samayame tIvrasaklezavAle ke
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 ] labdhisAra [ gAthA 166-167 athAnantara anubhasthAnoMkA kathana karaneke liye agalA gAthAsUtra kahate haiMtatobhayaThANe sAmAiyacheda jugala parihAre / paDibaddhA pariNAmA asaMkhalogadhpamA hoti // 166 // artha - pratipadyamAna sthAnoke Upara sAmAyika - chedopasthApanA sambandhI tathA parihAravizuddhisayamasambandhI sakhyAtalokapramANa anubhayasthAna hai' / vizeSArtha -- tatprAyogya saklezavaza sAmAyika - chedopasthApanA ke grabhimukha hue parihAravizuddhisayata ke antimasamayame parihAravizuddhasayatakA jaghanya granubhayasthAna hai / parihAravizuddhi se chUTakara sakalasayamI rahA isaliye sakalasayamakI apekSA anubhavasthAna kahA gayA hai, pratipAtasthAna nahI kahA gayA / tIvra - mandatAkI apekSA alpabahutvakA kathana gA 204 ke antame kiyA gayA hai | Age sUkSmasAmparAya va yathAkhyAtasaMyama sthAnoMkA kathana karate haiMtatto ya suhumasaMjama paDivajaya saMkhasamayamettA hu | tatto du jahAkhAdaM eyavihaM saMjame hodi // 167 // artha ---- usa sAmAyika-chedopasthApanAke utkRSTasthAna se Upara prasaMkhyAtalokapramANa sthAnokA antarAla karake upazamazreNise utarate hue zranivRttikaraNake sammukha jovake apane antima samayame honevAle sUkSmasAmparAyekA jaghanyasthAna hotA hai / usake Upara asaMkhyAtasamayapramANa sthAna jAkara kSapakasUkSmasAmparAya ke anta samayame honevAle sUkSmasAmparAyakA utkRSTasthAna hotA hai / usase Age asakhyAtalokapramANa sthAnokA antarAla karake yathAkhyAtacAritrakA eka sthAna hotA hai / yathAkhyAtacAritrarUpa yaha sthAna sabhI sayamose anantaguNI vizuddhatA yukta upazAntakaSAya, kSINakaSAya, sayogakevalI va ayogakevalIke hotA hai / isame sabhI kaSAyokA sarvathA upazama athavA kSaya hai ataH jaghanya, madhyama va utkRSTarUpa bheda nahI hai / 1. krama saMkSiptataH isaprakAra hai-sarvaprathama sAmAyika chedopasthApanA kA jaghanyasthAna phira asakhyAtaloka pramita sthAno ke pazcAt parihAravizuddhi kA jaghanyasthAna / tatpazcAt Age utane hI sthAna jAkara parihAravizuddhisayamakA utkRSTasthAna, phira itane hI sthAna Upara jAkara sAmAyika-chedopasthApanA kA utkRSTa sthAna hai / 2. gha. pu 7 pR. 567, gha. pu 6 pR 286 / ja gha. pu 13 pR. 187, ka. pA sutta pa 675, lA gA. 204 Adi /
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 204 ] labdhisAra [ 165 asaMkhyAtalokamAtra hote haiN| inameM sarvajaghanya pratipAtasthAna utkRSTa saMklezase asaMyatasamyaktvako jAnevAle sayatake antima samayameM hotA hai / utkRSTa pratipAtasthAna tatprAyogya saMklegase asayatasamyaktvako jAnevAle saMyatake antima samaya meM hotA hai / 0000000 000000000000 / antara / ye saMyanAsaMyama ko jAne vAle sayatake pratipAtasthAna hai / inameM jaghanya pratipAtasthAna sarva saklezase sayamAsayamako jAnevAle saMyatake antima samayame hotA hai aura utkRSTa pratipAtasthAna tatprAyogya saklezase saMyamAsayamako jAne vAle sayatake antima samaya meM hotA hai / 000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000 / antara / ye saMyamako prApta honevAle jIvake pratipadyamAna yA utpAdasthAna hai| inameM se jaghanya pratipadyamAnasthAna bharatakSetranivAsI mithyAtvase pIche Aye hue sayata (Arya manuSya) ke hotA hai / (akarmabhUmija arthAt bharatakSetra nivAsI mleccha manuSyake mithyAtvase pIche Akara saMyama grahaNake prathamasamayame honevAlA ) jaghanya pratipadyamAna sayamasthAna pUrva jaghanyase anantaguNA hai| ukta (mleccha) manuSyake hI dezaviratise pIche Akara sarvavizuddha saMyama grahaNa ke prathama samayame honevAlA utkRSTa pratipadyamAnasthAna pUrvokta jaghanyase anantaguNA hai / isase anantaguNA karmabhUmime saMyamako prApta karanevAle dezaviratise pIche pAye hue sarvavizuddhasayata (Arya manuSya) ke prathama samayameM utkRSTa pratipadyamAna labdhisthAna hotA hai| yaha sthAna pUrvase anantaguNA hai'| 00000000000000000000000000000000000000000000 00000000000 / antara / yahAM para uparima apratipAta-apratipadyamAnasthAna sAmAyikachedopasthApanAzuddhi sayatajIvake hai / adhastana sthAna parihArazuddhisayata jIvake hote hai / unamese parihArazuddhisayata jIvakA jaghanya pratipAtasthAna pUrvake sthAnase anantaguNA hai / vaha kisake hotA hai ? sAmAyika-chedopasthApanAzuddhisayamoke abhimukha hue tatprAyogya sakliSTa parihAra vizuddhi saMyatake antima samayameM hotA hai| usase usIkA utkRSTa anantaguNA hai| vaha kisake hotA hai ? sarvavizuddha parihArasaMyatake hotA hai| usase sAmAyika-chedopasthApanA yamiyoM kA utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hai / yaha kisake hotA hai ? tadanantara samayame sUkSmasAmparAyazuddhi saMyamako grahaNa karanevAle sarvavizuddha ukta sayatake hotA hai| 1. dha pu 6 pR 284-85-86 /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 ] ladivasAra [ gAthA 204 eba utkRSTasthAna yathAyogya mandakapAyavAleke hotA hai / / 200 // pratipadyamAnasthAna Arya va mlecchakI apekSA do prakArakA hai so unakA jaghanya syAna to mithyAdRpTise sayamI honevAle jovake aura utkRSTasthAnayugala dezasayatase nayamI hue jIvake hotA hai / pratipadyamAnasthAnoke Upara jo anubhayasthAna hai ve sAmAyika dopamyApanA-sayama sambandhI hote hai / una dono sayamoke jaghanya va utkRSTasthAno ke madhya parihAravizuddhisayamake sthAna hai / / 201 // parihAravizuddhisayamakA jaghanyasthAna saklezavaza sAmAyika-chedopasthApanA nayamame girate hae jIvake carama samaya me aura parihAravizuddhisayamakA utkRSTasthAna uname ho sarvavizudra apramattajIvake ekAntavRddhike caramasamayame hotA hai / / 202 / / ___ mAmAyika-chedopasthApanAsayamakA jaghanyasthAna mithyAtvake sammukha hue jIvake gyamasambandhI caramasamayame hotA hai jo jaghanya sayamakA sthAna hI hai| sAmAyika bopanyApanAsayamakA utkRSTasthAna kSapakaanivRtti karaNake caramasamayameM hotA hai / ga:manAmparAyasayamakA jaghanyasthAna sUkSmasAmparAyopazamakajIva jo upazamazeriNase girate hAe mUmanAmparAyake carama samayame anivRttikaraNake sammukha hai, usake hotA hai / / 203 // kSINakapAyake sammukha hae sUkSmasAmparAyakSapakake antima samaya meM sUkSmamAmpa rAyasayamakA utkRSTasthAna hotA hai / yathAkhyAtacAritra sarva sayamasAmAnya me mAsthAna hai, kyoki usake jaghanya Adi vikalpo kA abhAva hai| pratipAta aura pratipadyamAna sambandhI jitane bhI sthAna kahe hai ve sabhI sAmAyika-chedopasthApanAsayama sambandhI hI kahe gaye haiM, kyoki sakalasayamase bhraSTa hote hue carama samayameM aura sakalanayamako gahaga karaneke prathamasamayame sAmAyika-chedopasthApanA sayama hI hotA hai, anya parihAravizuddhi Adi sayama nahI hote hai / vizepArtha-000000000000000000000 antara / ye asaMkhyAtalokapramANa nayamake pratipAtasthAna mithyAtvako jAnevAle saMyatake antimasamayameM hote hai / bAra nabaMjaghanya pratipAtamyAna utkRpTa saklezase mithyAtvako jAnevAle sayatake atima mAme hotA hai| jaghanyame anantaguNIbhUta inhI kA utkRSTa pratipAtasthAna tatprAyogya mAnane miyAyako jAnevAle sayatake antima samayameM hotA hai / 00000000000 00000000000 / antara / asayatasamyaktvako jAnevAle saMyatake ye pratipAtasthAna
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 204 ] labdhisAra [ 167 kahanepara pandraha karmabhUmiyome se madhyama khaNDameM utpanna hue manuSyakA grahaNa karanA cAhie, kyoki karmabhUmiyome utpanna huA karmabhUmija hai isaprakAra vaha isa saMjJAke yogya hai / usase saMyamako prApta karanevAle akarmabhUmija manuSyakA jaghanya sayamasthAna anantaguNA hai, kyoki pUrva ke sayamasthAnase asakhyAtalokamAraNa SaTsthAna Age jAkara isa sthAnakI utpatti huI hai / usase sayamako prApta honevAle usIke utkRSTa saMyamasthAna anantaguNA hai, kyoki pUrvake jaghanya sthAnase asakhyAtalokapramANa SaTsthAna Upara jAkara isa sthAnakI utpatti dekhI jAtI hai / usase sayamako prApta hone vAle karmabhUmija (Arya) manuSyakA utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hai, kyoki kSetrake mAhAtmyavaza pUrvake saMyamasthAnase isake anantaguNe siddha honeme koI bAdhA nahI upalabdha hotii| usase parihAravizuddhisayatakA jaghanya sayamasthAna anantaguNA hai / yaha sthAna tatprAyogya saklezavaza sAmAyika-chedopasthApanAsayamoke abhimukhaM hue parihAravizuddhi saMyatake antima samayame hotA hai, parantu yaha apratipAta-apratipadyamAna sAmAyika-chedopasthApanAsambandhI jaghanya sayamalabdhise lekara asakhyAtalokapramANa SaTsthAna Upara jAkara vahA prApta sayamalabdhi sthAnake sadRza hokara utpanna huA hai / isaliye isake pratipAtake abhimukha hokara svasthAname sabase jaghanya honepara parihAravizuddhisayamake mAhAtmyavaza pUrvake sthAnase anantaguNApanA siddha hotA hai| usase usIkA utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hotA hai, kyoki pahale jaghanya sthAnase asakhyAta lokapramANa sthAna Upara jAkara sAmAyika chedopasthApanAsambandhI apratipAtaapratipadyamAna sthAnoke bhItara yathAgama isa sthAnakI utpatti dekhI jAtI hai / usame sAmAyika-chedopasthApanA sayatokA utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hai, kyoki sAmAyika-chedopasthApanAke ajaghanya-anutkRSTa apratipAta-apratipadyamAnasthAnake samAna pUrvake utkRSTasthAnakA nirdeza karanepara tatpazcAt nirantara kramase phira bhI usase Upara asakhyAtalokapramANa SaTsthAna jAkara isa sthAnakI utpatti anivRttikaraNa kSapakake antima samayameM dekhI jAtI hai| usase sUkSmasAmparAyika sayatakA jaghanya sayamasthAna anantaguNA hai / bAdara kaSAyake rahate hue honevAlI utkRSTa sayamalabdhise sUkSmakaSAyame hone vAlI jaghanya sayamalabdhi bhI anantaguNI hotI hai, isake sivAya vahAM anyaprakAra sambhava nahI hai, parantu yaha jo upazAmaka girakara sUkSmasAmparAyame AyA hai usake antima samayakI lenI cAhiye / usase usIkA utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hai / sUkSmasAmparAyika kSapakake antima samayame sarvotkRSTa vizuddhikA isake pahale ke jaghanya
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 204 00000000000000000 / antara / sUkSmasAmparAyasaMyamIke ye sayamasthAna hai| usase sUkSmasAmparAyazuddhisayatakA jaghanya pratipAtasthAna anantaguNA hai / vaha kisake hotA hai ? anivRttikaraNake abhimukha hue tatprAyogya vizuddha sUkSmasAmparAyazuddhisayatake hotA hai| usase usIkA utkRSTa anantaguNA hai / vaha kisake hotA hai ? sarvavizuddha mUmasAmparAyazuddhisaMyata kSapakake antima samayame hotA hai / usase vItarAgakA ajaghanyaanutkRSTasthAna anantaguNA hai| vaha kaSAyake abhAvake kAraNa eka hI prakArakA hai| parantu vaha upazAntakaSAya, kSINakaSAya, sayogI jina aura ayogI jinakA grahaNa karanA cAhie / isaprakAra isa sadRSTi dvArA jinako pratibodha huA hai aise ziSyoko isa samaya tIna-mandatAviSayaka alpavahutvako sUtrake anusAra batAvege / yathA tIvra-mandatAkI apekSA mithyAtvako prApta karanevAle saMyatake jaghanya sayamasthAna sabase manda anubhAgavAlA hotA hai, kyoki sabase utkRSTa saklezake sAtha mithyAtva ko prApta honevAle sayatake antimasamayame isakA grahaNa kiyA hai / usase usIke utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hai, kyoki tatprAyogya saklezase mithyAtvame giraneke sammukha hue sayatake antima samayame pUrvake sayamasthAnase asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnoM ko ullaghakara isakI utpatti dekhI jAtI hai| usase asayata samyaktvako prApta hone vAle sayatake jaghanya sayamasthAna anantaguNA hai, kyoki pUrvake sayamasthAnase asakhyAtalokapramANa paTsthAnoko ullaghakara yaha sthAna utpanna huA hai / isakA bhI kAraNa yaha hai ki mithyAtvame pratipAtaviSayaka jaghanya sakleza se bhI samyaktvameM pratipAtaviSayaka utkRSTa saMklezake anantaguNe hInapaneko dekhate hue usake usaprakAra siddha honeme virodha kA abhAva hai| usase usIke utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hai, kyoki pUrvake jaghanya sthAnane asakhyAtalokapramANa SaTsthAnoko ullaghakara isa sthAnakI utpatti dekhI jAtI hai| usase sayamAsayamako prApta honevAle sayatake jaghanya sayamasthAna anantaguNA hai, bAki pUrvake utkRSTa sthAnase asakhyAtalokapramANa SaTsthAnoko ullaghakara isa sthAna kI utpatti dekhI jAtI hai| usase usIke utkRSTa sayamasthAna anantaguNA hai, kyoki parvA jaghanya sthAnase asakhyAtalokapramANa SaTsthAnoko ullaghakara isa sthAnakI utpatti degI jAtI hai / usame sayamako prApta karanevAle karmabhUmija manuSyakA jaghanya sayamasthAna anantagagA hai, kyoMki saklezanimittaka pUrvake pratipAtasthAnase usase viparIta svarUpavAle mAM jaghanya honepara bhI anantaguNepana kI siddhi nyAyayukta hai| yahApara 'karmabhUmijake aisA
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ "atha cAritramohanIya upazamanAdhikAra" sampUrNa doSoM ko upazAnta kiyA hai jinhoMne aise upazAntakaSAya vItarAgiyoM ko namana karake umazamacAritrakA vidhAna kahate haiM uvasamacariyAhimuho vedagasammo aNaM vijoyittA / aMtomuhuttakAlaM adhApavatto'pamatto ya // 205 // artha-upazamacAritrake sammukha huA vedakasamyagdRSTijIva sarvaprathama pUrvokta vidhAnase anantAnubandhIkA visaMyojana karake antarmuhUrtakAla taka adhaHpravRtta-apramatta arthAt svasthAna-apramatta hotA hai / vizeSArtha-vedakasamyagdRSTijIva anantAnubandhI catuSkakI visayojanA kiye binA kaSAyokI upazAmanAke liye pravRtta nahI hotA isIliye gAthAme "uvasamacariyAhimuho vedagasammo aNa vijoyittA" yaha pUrvArdha kahA hai / mohanIyakarmakI aTThAIsa prakRtiyokA satkarmavAlA vedakasamyagdRSTisayata jabataka anantAnubandhI catuSka kI visayojanA nahI karatA tabataka kaSAyoko upazAmanAke lie pravRtta nahIM hotA, kyoki anantAnubandhI catuSkakI visayojanA na honepara usake upazama zreNi para caDhane ke yogya pariNAma nahI ho sakate / isaliye anantAnubandhI catuSkakI visayojanAme yaha sarvaprathama pravRtta hotA hai'| tIna karaNo se anantAnubandhIkI visayojanA karane ke pazcAt antarmuhUrtakAla taka adhaHpravRtta sayata ( apramattasayata ) hotA huA asAtAvedanIya, arati, zoka aura ayazaHkIrti Adi prakRtiyokA bandha karatA hai / anantAnubandhIkI visayojanArUpa kriyA zakti samApta honeke bAda hI dUsarI kriyA prArambha nahI hotI, kintu anantAnubandhIkI visayojanA karake antarmuhUrtakAlataka svasthAna apramattasayata hokara vahA saMkleza aura vizuddhivaza pramatta aura apramattaguNasthAno meM parivartana karatA huA asAtAvedanIya. arati, zoka aura ayaza kIrti Adi jina prakRtiyoMkA pUrvame karaNarUpa vizuddhika 1 ja.dha. pu. 13 pR. 201 /
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra 168 ] [ gAthA 204 pariNAmase anantaguNe siddha honemeM virodhakA abhAva hai| usase vItarAgakA ajaghanya-anutkRSTa cAritralabdhisthAna anantaguNA hai, kyoki upazAntakaSAya, kSINakaSAya aura kevaliyome jaghanya eva utkRSTa vizeSaNase rahita yathAkhyAta-vihArazuddhi sayamalabdhikI yahAM para vivakSA hai'| / / iti kSAyopazamika sakala cAritra prarUpaNa / / 1. yathAkhyAtacAritrame jaghanyAdi bheda nahI hote haiN| dha pu. 6 pR. 288, gha pU. 7 pR. 567, ja. pa. pu. 13 pR. 187. gha. pu. 6 pa. 286 ka. pA. sutta pR. 675 / la. sA. gAthA 167 /
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 207 ] labdhisAra [ 171 karmokA pratisamaya anantaguNAhIna dvisthAnika anubhAgakA bandha hotA hai tathA prazastakarmokA anantaguNI vRddhirUpase catu sthAnIya anubhAgakA bandha hotA hai / adha pravRttakaraNa kAla samApta honeke pazcAt anantara samayame prathama samayavartI apUrvakaraNa hotA hai aura tabhI sthitikANDakaghAta, anurbhAgakANDakaghAta va guNazreNikA ekasAtha prArambha ho jAtA hai| vahA guNasakramaNa nahI hai| sthitikANDakakA pramANa palyopamake saMkhyAtavebhAgapramANa hai| anubhAgakANDakakA pramANa aprazastakoMke anubhAgasatkarmake ananta bahubhAga pramANa hai / guNazreNinikSepa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ina donoke kAlase vizeSa adhika galitazeSa AyAmavAlA hai / sthiti bhI palyopamake saMkhyAtavebhAga hIna badhatI hai| eka sthitikADakakAlake bhItara sakhyAta hajAra anubhAgakADake hote haiN'| apUrvakaraNake pazcAt anivRttikaraNa hotA hai| ina karaNoke dvArA darzanamohanIyakI upazAmanA yA kSaya hotA hai| aisA niyama hai ki kSAyikasamyagdRSTi yA dvitIyopazamasamyagdRSTi hokara cAritramohanIyakI upazAmanApravRtti hotI hai, anyaprakArase nahI / anAdi mithyAdRSTise pratibaddha darzanamohanIyako prathamopazAmanAkA pUrvame kathana ho cukA hai, kintu vaha yahAM upayogI nahI hai, kyoki vaha upazamazreNike yogya nahI hai / vedakasamyagdRSTi bhI upazamazreNike yogya nahIM hai| mithyAtvase utpanna hone vAlA upazamasamyaktva prathamopazamasamyaktva hai yaha caturthagaNasthAnase saptamaguNasthAnataka hotA hai / kSayopazamasamyaktva arthAta vedakasamyaktvapUrvaka honevAlA dvitIyopazamasamyaktva hai| ina donoMme dvitIyopazamasamyaktva vAlA upazamazreNi caDhakara cAritramohanIyakI upazAmanA karatA hai / yadyapi dvitIyopazamasamyaktva caturthaguNasthAnase saptamaguNasthAnataka kisI bhI guNasthAnameM kSAyopazamikasamyagdRSTi manuSyake ho sakatA hai, kintu vivakSAvaza yahApara dvitIyopazamasamyaktvakI utpattikA apramattasayata sAtave guNasthAnakI apekSAse kaeNthana kiyA hai / 1. ja. dha pu. 13 pR. 203-4 / / 2. ja. dha. mUla pR. 1615, doNhaM pi uvasamaseDisamArohaNe vippddisehaabhaavaado| 3. ja.dha. pu 13 pR. 202, dha pu. 1 / 4. dha.pU. 1 pa. 11, svAmi kArtikeyAnuprekSA gA. 484 kI TIkA, mUlAcAra paryApti adhikAra 12. gA. 205 kI TIkA eva dhavala pu. 1 pR. 214-15 /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 ] labdhisAra [ gAthA 206 - 207 mAhAtmyavaza nahI bAdhatA thA, unakA aba kitane hI kAlataka bandha karatA hugrA vizrAma karatA hai' / tatpazcAt koI jIva darzanamohanIyakI tIna prakRtiyokA kSaya karake kSAyikasamyagdRSTi hokara cAritramohakA upazama prArambha karatA hai tathA koI jIva dvitoyopazama samyaktva sahita upazamazreriMga caDhatA hai usake darzanamohakA upazama vidhAna kahege / aba do gAthAoM meM darzanamohake upazamakA nirdeza tathA upazamazreNipara car3hane kI yogyatA ke nirdeza pUrvaka vahAM ( darzana mohopazamameM) guNasaMkramaNake abhAva kA pratipAdana karate haiM tattoniyara vihiNA- daMsaNamohaM samaM khu uvalamadi / sammatpatti vA aNaM ca guNaseDhikaraNavihI // 206 // daMsaNamohuvasamaNaM - takkhavaNaM vA hu hodi variM tu / guNasaMkamo vijjadi vijjhada vAdhApavattaM ca // 207 // artha --- anantAnubandhIkI visayojanA antarmuhUrta pazcAt tInakaraNa vidhike dvArA tIno darzanamohanIya karma prakRtiyoko ekasAtha upazamAtA hai / guNazreNi, karaNa va anya arthAt sthitikADaka, anubhAgakANDaka Adi vidhi prathamopazamasamyaktvotpatti ke sadRza karatA hai / isa vidhike dvArA darzanamohanIya karmakA upazama yA kSaya hotA hai, kiMtu upazama honeme guNasakramaNa nahI hotA / vidhyAta sakramaNa athavA adha pravRttasaMkramaNa hotA hai| vizeSArtha - vizrAma karane- pazcAt darzanamohanIyakA upazama arthAt dvitIyo - pazama karane vAleke adha pravRttakaraNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa jo pahale prathamopazama- / samyaktvotpattike vidhAnameM kahe gaye hai, yahA bhI jAnanA cAhie, kyoki unase iname - koI vizeSatA nahI hai / usIprakAra sthitighAta, anubhAgaghAta va guNazreNI hotI hai / adha pravRttakaraNakAlame sthitighAta, anubhAgaghAta aura guraNasakramaNa nahI hai, kevala anantaguNI vizuddhise vizuddha hotA huA sakhyAtahajAra sthitibadhApasaraNa hote hai, aprazasta 1. ja. gha. pu 13 pR 201 / 2. gavari etya guNasakamo Natthi vijjhado ceva, appasatyakammAraNa adhApavatto vA ( dhavalA pu. 6 pR. 286 )
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 215 ] labdhisAra [ 173 artha - apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ke prathama samayoMke sthitisatkarmase unhIke apane-apane antima samaya meM sthitisatkarma sakhyAtaguNAhIna hotA hai / anivRttikaraNake bahukAla bIta jAne para darzanamohanIyakA upazama- kArya prArambha hotA hai // 208 // usa samaya' samyaktvake asakhyAta samaya prabaddha kI udIraNA hotI hai / isake pazcAt antarmuhUrtakAla jAkara darzanamohanIyakA antara hotA hai ||20| samyaktvamohanIyakI antarmuhUrta pramANa aura mithyAtva va samyagmithyAtva udayAvalimAtra prathamasthitiko choDakara darzanamohanIyakA antara karatA hai / / 210 / / darzanamohanIyakI tIno prakRtiyo ke utkIraNa dravyako samyaktvamohanIyakI prathama sthitime hI nikSipta karatA hai, kyoki mithyAtva ke bandhakA abhAva hai / / 211 / / dvitIya sthiti ke dravyame se apakarSaNakara apakarSitadravyako samyaktvakI prathama sthiti detA hai tathA antarasambandhI niSekoko chor3akara zeSa anukIryamANa dvitIya - sthiti bhI detA hai / / 212|| udayAvalike bAhara samyaktvakI prathamasthitike samAna hokara mithyAtva va samyagmithyAtvake pradezapu jako samyaktvamohanIyakI samAna sthitiyo meM saMkramita karatA hai / antara kI dvicaramaphAlitaka yahI krama calatA rahatA hai / tInoM darzanamohanIya ke caramaphAlisambandhI dravyako samyaktvamohanIyakI prathama sthitimeM detA hai / / 213-214 / / dvitIya sthitikA dravya bhI prathamasthitime tabhItaka AtA hai jabataka samyaktva - prakRtikI prathama sthitime prAvali - pratyAvali zeSa raha jAtI hai usake bAda dvitIya sthiti kA dravya prathamasthitime nahI AtA hai / / 215 / / vizeSArtha - apUrvakaraNa ke prathamasamaya sambandhI sthitisattvase usakA hI antima samayasambandhI sthitisattva sakhyAtaguNAhIna hai / prathamasamayasambandhI anivRttikaraNake sthitisattvase antima samayasambandhI sthitisattva sakhyAtaguNAhIna hai | darzanamohanIyake upazamAneme anivRttikararaNakAlake sakhyAta bhAgoke vyatIta honepara samyaktva prakRti ke asakhyAta samayaprabaMddhokI udIraNA hotI hai / 1. arthAt darzanamohakI upazAmanA sambandhI anivRttikaraNakAla ke saMkhyAta bahubhAga jAne para / ja.dha. dha. pu. 6 pR. 260
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra 172 ] [ gAthA 208-215 vizeSa yaha hai ki ve ho tInakaraNa (ananta viyojanA sambandhI) pRthak-pRthaka kAryoM ke utpAdaka kaise ho sakate hai, (yahA upazAmanA me bhI kAryakArI) aisI AzakA nahIM karanA cAhiye, kyoki lakSaNakI samAnatAse ekatvako prApta, parantu bhinna-bhinna karmoke virodhI honese bhedako bhI prApta hue jIvapariNAmoke pRthak-pRthak kAryake utpAdaname koI virodha nahI hai / usa samaya kA sthitisattva vizeSa, apUrvakaraNAdimeM hone vAle kArya vizeSa, antarakaraNavidhi Adi kA kathana AThagAthAoMmeM karate haiM Thidisattamaputvaduge saMkhaguNaNaM tu paDhamado carimaM / uvasAmaNa bhaNiyaTTIsaMkhAbhAgAsu tIdAsu / / 208 // sammassa asaMkhejjA samayapabaddhANudIraNA hodi| tatto muhuttaaMte dasaNamohaMtaraM kuNaI // 206 // aMtomuhUttamettaM valimettaM ya sammatiyaThANaM / mottUNa ya paDhamaTThidi daMsaNamohaMtaraM kuNadi // 210 // sammattapayaDipaDhamaTThidimmi saMchuha di dasaNatiyANaM / ukkIrayaM tu davvaM baMdhAbhAvAdu micchassa / / 211 // vidiyaTTidista davvaM ukkaTThiya dedi sammapaDhamamhi / vidiyaTThidimhi tassa aNukkIrijjatamANamhi / / 212 // sammattapaya DipaDhamaTThidIsu sarimANa micchamissANaM / ThididavvaM sammassa ya sarisaNiseyamhi saMkamadi // 213 // jAvaMtarassa ducarimaphAli pAve imo kamo tAva / carimatidasaNadavvaM chuhedi sammassa paDhamamhi // 214 // vidiyaTThidista davvaM paDhamahidimedi jAva aavliyaa| paDi AvaliyA ciTThadi sammattAdimaThidI tAva // 215 // 1. va pu. 6 pR 286 /
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 217 / labdhisAra [ 175 artha-samyaktvamohanIyakI Adi (prathama) sthitikSaya hone para mithyAtvake dravyamese samyaktvaprakRti va mizraprakRtimeM guNasakramaNa dvArA nahI, kintu vidhyAtasaMkramaNa dvArA diyA jAtA hai| vizeSArtha-prathamopazamasamyaktvameM guNasakramaNa dvArA mithyAtvakA dravya samyaktvaprakRti va mizrakRtime diyA jAtA hai, kintu dvitIyopazamasamyaktvame vidhyAtasakramaNake dvArA mithyAtvakA dravya samyaktva aura samyagmithyAtvaprakRtime diyA jAtA hai,' kyoki guNasakramake kAraNabhUta jIvapariNAmokI vicitratAvaza yahA guNasakrama nahIM hotA, pratisamaya vizeSahIna kramase vidhyAtasakrama hI pravRtta hotA hai tathA yahAse lekara jJAnAvaraNAdi karmokA sthitikADakaghAta va anubhAgakANDakaghAta nahI hotA, parantu sayamarUpa pariNAmoke nimittase avasthita AyAmavAlI guNazreNi pravRtta rahatI hai, kyoki karaNapariNAma-nimittaka galitazeSa guNazreNikA yahA para anta ho jAtA hai / ___ aba dvitIyopazamasamyagdRSTi ke vizuddhikA ekAntAnuvRddhikAlakA pramANa kahate haiM sammattuppattIe guNasaMkamapUraNasta kAlAdo / saMkhejjaguNaM kAlaM visohivaDDIhiM vaDDhadi hu // 217 // artha-prathamasamyaktvako utpanna karanevAle jIvakA guNasaMkramadvArA jo pUraNakAla prApta hotA hai usase sakhyAtaguNe kAlataka yaha upazAntadarzanamohanIya jIva vizuddhi ke dvArA bar3hatA rahatA hai| vizeSArtha-prathamasamyaktvako utpanna karanevAle jIvakA jo guNasakramakAla prApta hotA hai usase sakhyAtaguNe kAlataka yaha jIva guNasakramake binA bhI pratisamaya anantaguNI vizuddhikI vRddhi honese baDhatA rahatA hai / 1. tAtparya yaha hai ki dvitIyopazama samyagdRSTike prathamasamayase lekara guNasaMkrama na hokara vidhyAta saMkrama hotA hai / isaliye uttarottara vizeSa hIna kramase mithyAtva ke dravyakA samyaktva aura mizra prakRti me sakrama hotA rahatA hai, aisA jJAtavya hai / (ja dha pu 13 pR. 208) 2. ja. dha pu 13 pR. 207-208 / 3 aura isakA kAla bhI antarmuhUrta hai| 4. ka pA su pR 680, ja.dha. pu 13 pR 208 /
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 ] labdhisAra [ gAthA 216 isake pazcAt antarmuhUrtakAla jAkara darzanamohanIyakA antara karatA hai| vaha isa prakAra hai-samyaktvaprakRtikI antarmuhUrtamAtra prathamasthitiko chor3akara antara karatA hai tathA mithyAtva va samyagmithyAtvaprakRtiyokI udayAvalimAtra prathamasthitiko choDakara antara karatA hai / isa antarakaraName utkIrNa kiye jAnevAle pradezAgrako dvitIyasthitime nahI sthApita karatA hai, kintu bandhakA abhAva honese sabako lAkara samyaktvaprakRtikI prathamasthitime sthApita karatA hai / samyaktvaprakRtike pradezAnako apanI prathamasthitime hI sthApita karatA hai / mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRtike dvitIyasthitisambandhI pradezAnakA apakarSaNa karake samyaktvaprakRtikI prathama sthitime detA hai aura anatkIryamANa (dvitIya sthitikI) sthitiyome bhI detA hai| samyaktvaprakRtikI prathamasthitike samAna sthitiyome sthita hokara mithyAtva aura samyagmithyAtva prakRtiyoke jo pradezAgra hai una pradezAgroko samyaktvaprakRtikI prathama sthitiyome sakramaNa karAtA hai / jabataka antarakaraNakAlakI dvicaramaphAli prApta hotI hai tabataka yahI krama rahatA hai| puna. antimaphAlike prApta honepara' mithyAtva aura samyagmithyAtva prakRtiyoke saba antarasthitisambandhI pradezAgrako samyaktvaprakRtiko prathama sthitime hI sthApita karatA hai| isIprakAra samyaktvaprakRtike antarasthitisambandhI pradezako bhI apanI prathama sthitime hI detA hai / dvitIyasthitike pradezAgra bhI tabataka prathamasthitiko prApta hotA hai jabataka ki prathamasthitime AvalI aura pratyAvali zeSa rahatI hai / ___ aba prakaraNa prApta darzanamohake sanamasambandhI UhApoha vizeSa kA kathana karate haiM sammAdi ThidijjhINe micchadavvAdu sammasammisse / guNasaMkamo Na NiyamA vijjhAdo saMkamo Dodi // 216 // 1. tAtparya yaha hai ki "caramaphAlIkA patana hote samaya mithyAtva aura samyagmithyAtva ke antarasthiti sambandhI dravyako apakarSaNa-sakramaNake dvArA pratisthApanAvalo ko chor3akara jisaprakAra pahale svasthAname bhI detA rahA usaprakAra isasamaya nahI detA hai, kintu unake antara sambandhI atimaphAli ke dravyako samyaktvakI prathamasthiti me hI guNazreNIrUpa se nikSipta karatA hai|" isIprakAra samyaktva prakRtike caramaphAli sambandhI dravyako anyatra nikSipta nahI karatA, parantu apanI prathama sthiti me ho nikSipta karatA hai / (ja. dha mUla pR. 1813-14) 2 pa pu 6 pR 286-261 /
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 221-222 ] labdhisAra [ 177 cAritramohopazama vidhAna meM pAye jAne vAle ATha kAryoMkA nirdeza karate haiMtikaraNabaMdhosaraNaM kamakaraNaM desaghAdikaraNaM ca / aMtarakaraNaM uvasamakaraNaM uvasAmaNe hoMti // 220 // artha - cAritramohanIyakA upazama karaneme ATha karaNa hote hai / 'tikaraNa' arthAt adha pravRttakaraNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa ye tInakaraNa tathA badhApasaraNa, kramakaraNa, dezaghAtikaraNa, antarakaraNa aura upazamakaraNa / isaprakAra prAThakaraNa hote hai / dizeSArtha - adha' karaNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, badhApasaraNa, antarakaraNa aura upazamakaraNakA svarUpa prathamopazamasamyaktvakI utpattime kahA jA cukA hai / anivRttikaraNakAlame mohanIyakA sthitibandha stoka, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tInakA sthitibandha tulya, kintu mohanIyake sthitibandhase asakhyAtaguNA nAma va gotrakA sthitibandha tulya, parantu pUrvase asakhyAtaguNA aura vedanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hotA hai jaba isa kramase sthitibandha hotA hai isako pAcavA kramakaraNa kahate hai / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakA bandha jaba dezaghAtirUpase hone lagatA hai, sarvaghAtirUpase bandha nahI hotA usako chaThA dezaghAtikaraNa kahate hai / Age apUrvakaraNa meM sthitikAMDakakA kathana karate haiMvidiyakaraNAdisamaye uvasaMtatidaMsaNe jagaNeNa / pallamsa saMkhabhAgaM ukkassaM sAyarapudhattaM // 229 // ThidikhaMDayaM tu khaiye varAvaraM pallasaMkhabhAgo du / ThidibaMdhosaraNaM puNa varAvaraM tattiyaM hodi ||222 || artha- dvitIyopazamasamyagdRSTi ke dvitIya ( apUrva ) karaNa ke Adi ( prathama ) samayame sthitikADaka jaghanyase palyakA sakhyAtavAbhAga AyAmavAlA aura utkRSTase pRthaktvasAgarapramANavAlA hotA hai, kintu kSAyikasamyagdRSTike jaghanya va utkRSTa sthitikADakaAyAma palya ke asakhyAtavebhAga mAtra hai / jaghanya va utkRSTa sthitivadhApasaraNa utanA hI arthAt palyake sakhyAtavebhAgapramANa hai / vizeSArtha - adhaH pravRttakaraNa nAmakA guNasthAna na hone ke kAraNa gAthAme gradha:karaNake kAryoMkA ullekha nahI kiyA, kintu gAthA 220 ke anusAra adha-pravRttakaraNa
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 ] labdhisAra [ gAthA 218-216 tadanantara dvitIyopazamasamyagdRSTi ke vizuddhimeM hAnivRddhikA kathana karate haiM te paraM yadi vA vahRdi uvasaMtadaMsaNatiyo hodi 5 do visuddhIhiM / 1mattApamattesu // 218 // artha-darzanamohanIyakI tIno prakRtiyokA upazama karanevAlA dvitIyopazamasamyagdRSTi usake bAda (antarmuhUrta taka vizuddhi se bar3hane ke bAda) vizuddhi ke dvArA kabhI ghaTatA hai, kabhI baDhatA hai aura kabhI avasthita rahatA hai / vizuddhiko hAni - vRddhi ke pramatta aura apramattaguNasthAna hote rahate haiM / vizeSArtha - svasthAnako ( apramattaguNasthAnake) prApta hue jIvake sakleza caura vizuddhivaza pariNAmoke vRddhi hAni aura avasthAme sacaraNake prati virodhakA prabhAva hai ' / prathAnantara upazamazra NimeM hone vAle pramukhakAryo kA kathana karate haiMevaM pramattamiyara parAvattisahaslayaM tu kAdUNa | igavIsamohaNIyaM uvasamadi Na zraraNapayaDIsu // 216 // artha - isa prakAra pramatta va apramatta me sahasrovAra parAvartana karake mohanIyakI ikkIsa prakRtiyoko upazamAtA hai, anya karmoko nahI upazamAtA / vizeSArtha -- jisaprakAra anantAnuvandhiyokI visayojanA karake svasthAnako prApta huA ukta jIva asAtAvedanIya grAdike bandhake yogya hotA hai usI prakAra yaha bhI upazAntadarzanamohanIya ho vizuddhikAlako vitAkara pramatta aura apramattaguNasthAno meM parAvartana karatA huA asAtAvedanIya, arati zoka aura ayaza kIrti Adi azubha prakRtiyokA bandhaka hokara unake sahasro bandhaparAvartana karatA huA antarmuhUrta kAla taka vizrAma karake pazcAt upazamazreNike yogya vizuddhi ke abhimukha hotA hai | anantAnuvandhIkI visayojanA pahale ho cukI aura darzanamohakA upazama karake dvitIyopazamasamyagdRSTi huA prata cAritramohakI 21 prakRtiyA zeSa rahI; jinake upazama karaneko udyamI huA hai / mohanIyakarmake atirikta anya karmo kA upazama nahI hotA; ata unake upazamakA niSedha kiyA gayA hai / ja. dha pu 13 pR 206 /
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 223 ] labdhisAra [ 176 unameM se jo kSINadarzanamohanIya kaSAyokA upazAmaka hotA hai, kaSAyoM kA upazama karane ke lie udyata ho apUrvakaraName vidyamAna hue usake prathama sthitikADakakA kyA pramANa hai ? aisA pUchane para 'niyamase palyopamakA sakhyAtavAbhAga hotA hai' isa vacanake dvArA usake pramANakA nirdeza kiyA gayA hai | darzanamohanIyakI kSapaNA karanevAle pariNAmo ke dvArA pahale hI acchI taraha se ghAtako prApta huI sthitime adhika sthitikANDakakI yogyatA sambhava nahI hai, ' parantu jo darzanamohanIyake upazama dvArA dvitIyopazamasamyagdRSTi hokara kaSAyokA upazama karatA hai usake lie aisA koI niyama nahI hai / usake jaghanya sthitikADaka to palyopamake saMkhyAtave bhAga pramANa hI hotA hai, kintu utkRSTa sthitikADaka sAgaropama pRthaktva pramANa hotA hai, aisA jAnanA cAhie / upazAntadarzanamohanIya yA kSIraNadarzanamohanIya kaSAyoMkA upazAmaka jo jIva apUrvakaraNake prathama samayameM sthitibandharUpase jisa sthiti samUhakA apasaraNa karatA hai jaghanya aura utkRSTa vaha samUha bhI palyopamake sakhyAtave bhAgapramAraNa hotA hai, vahA anya vikalpa nahI hai / zrAge anubhAgakANDaka Adike pramANakA nirdeza karate haiM asuhANaM rasakhaMDamaNaMtabhAgA va khaMDamiyarAM / aMtokoDAkoDI sattaM baMdhaM ca taTThA // 223 // artha -- apUrvakaraNake prathama samayame prazubhakarmo ke anantabahubhAga anubhAgakA ghAta karaneke lie anubhAgakADaka hotA hai tathA itara arthAt zubha prakRtiyokA anubhAgakADaka nahI hotA aura usI prathama samayame sarvakarmokA sthitibandha va sthitisattva ata:hastatssAgara hotA hai / vizeSArtha - apUrvakararaNa ke prathama samayame sthitibandha va sthiti satkarma antakoDAkor3IsAgarase adhika sambhava nahI hai / tathA zubha prakRtiyokA anubhAgakADakaghAta 1. ja.dha pu. 13 pR. 222-23 / 2. ja dha. pu. 13 pR. 223-24 / isa vizeSArtha me sthitibandhApasararaNakA pramANa batAyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye /
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 ] labdhisAra [ gAthA 222 avazya hotA hai aura vaha sAtizaya apramattaguNasthAname hotA hai| sahasrovAra pramattaapramattaguNasthAname parAvartanake pazcAt upazamazreNike yogya vizuddhise vizuddha hotA hayA kaSAyoMko upazamAneke liye adha pravRtta karaNa pariNAmarUpa pariNamatA hai / kaSAyokA upazama karanevAle jIvake adha pravRttakaraNa hotA hai usame pravRtti karane vAle jIvake sthitighAta anubhAgaghAta Adi sambhava nahI hai / kevala usake antarmuhartapramANa kAlake bhItara pratisamaya anantaguNI vizuddhise vizuddha hotA hayA sahasro sthitivanvApasaraNa karake apane prathama samayake sthitivandhase usake atima samayame saMkhyAtaguNe hIna sthitibandhako sthApita karatA hai / aprazastakarmokA pratisamaya anantaguNI hAniko liye hue anubhAgabandhApasaraNa bhI karatA hai / yadyapi ina karaNoke lakSaNoke kathaname vastuta koI bheda nahI hai tathApi pUrvake karaNomeM vizuddhi anantaguNIhIna hotI hai aura Ageke karaNomeM vizuddhi anantaguNI adhika hotI hai / isaprakAra ina karaNomeM jo bheda upalabdha hotA hai usakA Azrayakara pRthak-pRthak kAryokI siddhi ho jAtI hai isameM koI virodha nahI upalabdha hotA hai| kaSAyokA upazAmaka yaha jIva kSINadarzanamohanIya hove athavA upazAntadarzanamohanIya hove, donoke upazama zreNipara ArohaNa karaneme niSedhakA abhAva hai / 1 ja. dha pu 13 pR 210 / dha, pu. 6 pR 262 / ka pA su pR. 680 / 2 sayamaguNazreNI ko choDakara adhaHpravRtta pariNAma nivandhana guNazroNi bhI nahIM hai / (gha. pu. 6 pR 262) 3 ja dha pu 13 pR 213, dha pu 6 pR 262, ka pA. su pR 680 / 4 prathamopazamasamyaktva kI utpatti, anantAnubandhI kI visayojanA, dvitIyopazamakI utpatti, kSAyika samyaktvakI utpatti, cAritramohako upazAmanA, cAritramohakI kSapaNA ina kAryoM meM tIna karaNa hote hai, uname lakSaNa bhI sarvatra samAna hai, parantu vizeSa yaha hai ki prathamopazamasamyaktvakI utpatti ke samaya ina tIna karaNo me sabase kama vizuddhi hotI hai tathA cAritramohakI kSapaNA ke samaya ina tIna karaNome sabase adhika vizuddhi hotI hai| madhyasthAno me adhikArI bheda se yathAyogya vizuddhi jAna lenA cAhiye [ja dha pu 13 pa 214, dha pu 6 pR 286] 5 ja gha. pu 13 pR 213-14, dha. pu 6 pR 286 / 6 doNhapi ubaseDisamArohaNe vippaDisehAbhAvAdo [ja. dha mUla pR. 1615]
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra gAthA 226 ] [ 181 vizeSArtha - apUrvakaraNa guNasthAnameM praviSTa hue saMyatajIvake jisa kAla meM nidrA aura pracalAkA bandhaviccheda hotA hai vaha kAla sabase thoDA hai, kyoki vaha pUrvakaraNa ke kAlakA sAtavA bhAga pramANa hai' / usase parabhava sambandhI nAmakarma kI prakRtiyoM kA bandhavicchedakAla saMkhyAtaguNA hai, kyoki vaha apUrvakaraNakAla ke chaha baTe sAta bhAgapramANa hai / isase apUrvakaraNakA sampUrNakAla vizeSAdhika hai / isa vizeSAdhikatAkA pramANa apUrvakaraNake kAlake sAtave bhAgarUpa hai / yaha apUrvakaraNa praviSTa jIva pahale ke samAna sthitighAta va anubhAgaghAta ko karatA huA apUrvakaraNa ke antima samaya ke prApta hone taka jAtA hai / tatpazcAt isa kAlake carama samaya me sthitikADaka, anubhAgakADaka aura sthitibandha eka sAtha samApta hote hai / isI samaya hI hAsya, rati, bhaya aura jugupsA kA bandhaviccheda hotA hai; kyoki isase uparima vizuddhiyA unake bandhake viruddha svabhAva - vAlI hai / isI samaya hAsya, rati, rati, zoka, bhaya aura jugupsA ina chaha karmo kA udaya viccheda hotA hai, kyoki isase Upara inakI udayarUpa zaktikA atyanta prabhAva honese inakA udayarUpase praveza ruka jAtA hai / yahA para sthitisatkarmakA pramANa apUrvakaraNake prathama samayame prApta sthitisatkarma se saMkhyAtaguNA hIna antaHkoDAkoDIke bhItara hai / isIprakAra sthitibandhakA pramANa bhI jAnanA cAhie / itanI vizeSatA hai ki prata - koDAkoDIke bhItara lakSapRthaktva pramANa hai aisA kahanA cAhiye / isaprakAra apUrvakaraNa ke kAlakA pAlanakara usake anantara samayame anivRttikararaName praviSTa hotA hai / aba Age anivRttikararaNake prathama samaya meM hone vAle kAryokA nirdeza karate haiMyasya paDhame aTThidikhaMDa pahRdi mAvaI / uvasAmaNA vittI NikAcaNA tattha vocchiNA // 226 // artha -- zranivRttikaraNa ke prathama samayame apUrvakaraNa ke caramasamaya sambandhI sthitikhaNDa, sthitibandhApasaraNa, anubhAgakhaNDase anya hI ( vilakSaNa hI ) sthitikhaNDa, sthitibandhAsaraNa, anubhAgakhaNDa prArambha karatA hai / vahI ( anivRttikaraNa ke prathama - samayameM) sabhI karmoM ke upazama, nidhatti aura nikAcanA ina tIna karaNokI vyucchitti hai / 1. dha. pu13 pR. 227 / 2. ja. dha pu. 13 pR 228-26 /
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 ] labdhisAra [ gAthA 224-2.5 nahI hotA, kyoki vizuddhi ke dvArA zubha prakRtiyo ke anubhAga kA khaNDana nahI hotA' / aba prapUrvakaraNake prathamasamayameM guNazreNi nirjarAkA prarUpaNa karate haiudayAssa vAhiM galidavasesA puravANiTTI / suhumaddhAdohiyA guNaseDI hodi taTThANe // 224 // artha--apUrvakaraNake prathama samayame udayAvalise bAhya galitAvazeSa guNazreNi hotI hai / guNazreNinikSepa prapUrvakaraNa zranivRtti kararaNa- sUkSmasAmparAyake kAlase adhika hai / vizeSArtha - pradhikakA pramANa upazAntakaSAyake kAlakA sakhyAtavAbhAga hai ra tathA yahI para napusakaveda Adi abadha aprazasta prakRtiyo sambandhI guNasakramaNakA bhI prArambha hotA hai / apUrvakaraNameM bandha-udaya vyucchittiko prApta prakRtiyoM ko batAne ke lie Age gAthA sUtra kahate haiM 1 paDhame chaThe carime baMdhe duga tIsa cadura vocchiNNA / chaNNokasAyaudayo apucacarimamhi vocchiNNA // 225 // artha -- prapUrvakaraNakAlasambandhI sAtabhAgo meM se prathamabhAgame nidrA va pracalA ye do, chaThe bhAgame tIrthaMkara Adi tIsa aura sAtave bhAga me hAsyAdi cAra, isaprakAra 36 prakRtiyA bandhase vyucchinna huI tathA apUrvakaraNa ke caramasamaya me hAsyAdi chaha nokaSAya udayase vyucchinna huI hai / jadha pu. 12261 / jadha pu13 pR 224 va 251 / jagha. mUla pR 1940 / dha pu 6 pR 206, 6 pu 12 pR 18 / 2 parantu jayadhavalAme guNa zikA pramANa pUrvakaraNa va anivRttikaraNase sAdhika batAyA hai / jadha pu. 13 pR 224 / parantu alpabahutva ke prakaraNa ke prathama samaya me guNazra eNI nikSepa apUrvakaraNa-pranivRttikaraNa va sUkSmasAmparAya ke kAlase antarmuhUrta se adhika hai / 3 jagha pu 13 pR 224 // 4 vandha se vyucchinna 30 prakRtiyA - devagati, pacendriyajAti, vaikriyika- zrAhAraka- taijasa-kArmaNa zarIra, samacaturasrasasthAna, vaikriyika- prAhAraka zarIrAgopAga, devagatyAnupUrvI, varNa, gandha, rasa, sparza, zrRgurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, zrAdeya, nirmANa aura tIrthaMkara /
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 227-228 ] labdhisAra [ 183 jo karma apakarSaNa aura utkarSaNake aviruddha paryAyake yogya hokara punaH udaya aura paraprakRtisakramarUpa na ho sakanekI pratijJArUpase svIkRta hai usa avasthA vizeSako nidhattIkaraNa kahate hai, parantu jo karma udayAdi ina cAroMke ayogya hokara avasthAnakI pratijJAmeM pratibaddha hai usakI usa avasthAnalakSaNa paryAyavizeSako nikAcanAkaraNa kahate hai / isaprakAra ye tIno hI karaNa isase pUrva sarvatra pravartamAna the, yahA anivRtti karaNa ke prathama samayame unakI vyucchitti ho jAtI hai| inake vyucchinna hone para bhI sabhI karma apakarSaNa, utkarSaNa, udIraNA aura paraprakRtisaMkrama ina cAroke yogya ho jAte hai / Age anivRttikaraNaguNasthAnake prathama samayameM karmoke sthitibandha va sthitisatvake pramANakA kathana karate haiM aMtokoDAkoDI aMtokoDI ya satta baMdhaM ca / sattarahaM payaDINaM aNiyaTTIkaraNapaDhamamhi // 227 // artha-anivRttikaraNake prathama samayame Ayu binA sAta prakRtiyoMkA sthitisattva yathAyogya antaHkoTAkoTIsAgara mAtra hai aura sthitivandha anta koDAkoDI mAtra hai| vizeSArtha-Ayukarmako choDakara zeSa karmokA sthitisatkarma anta koDAkoDI sAgaropamake bhotara hotA hai, kyoki atyantarUpase bhI ghAtako prApta hue zeSa karmokA upazamazreNime sUtrokta pramANa kA tyAga kiye binA avasthAnakA niyama dekhA jAtA hai / sthitibandha anta koDAkoDIke bhItara lakSapRthaktva sAgaropamapramANa hotA hai, kyoki usakA sthitibandhApasaraNake mAhAtmyavaza pahale bahuta hrAsa ho gayA hai, isaliye usake sUtrokta siddha hone me virodhakA abhAva ho gayA hai / aba tIna gAthAoM meM usI anivRttikaraNakAlameM sthitibandhApasaraNake kramase sthitibandhoMke kramazaH alpa honekA kathana karate hai ThidibaMdhasahassagade saMkhejjA bAdare gadA bhAgA / tattha alagiNasta ThidIsarisa TThidibaMdhaNaM hodi // 228 // 1. ja. pa. pu. 13 pR. 231 / dha. pu 6 pR. 266; gha. pu. 6 5 236, gha. pu 15 . 246, go. ke. gA. 440-444 evaM 450 /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 226 vizeSArtha - jisaprakAra apUrvakaraName sthita sayata palyopamake sakhyAtave bhAgapramANa AyAmavAle sthitikADakako grahaNakara AyA hai usIprakAra yaha bhI anivRttikaraNake prathama samayame sthitikADakako grahaNa karatA hai, vahA nAnApana nahI hai / itanI vizeSatA hai ki apUrvakaraNa ke prathama sthitikAMDakase lekara vizeSahIna kramase sthitikADako ke apavartita honepara sakhyAtahajAra sthitikAMDaka guNahAniyokA ullaghanakara usase (prathama samayake sthitikADakase ) apUrvakaraNa ke antima samayame sakhyAtaguNA hIna sthitikADaka hotA hai / tathA anivRttikaraName praviSTa hue sayatajIvakA prathama sthitikADaka usase vizeSa hIna hotA hai, aisA artha grahaNa karanA cAhie | 1-2 ] apUrva sthitibandha palyopamakA sakhyAtavAMbhAga hIna hotA hai / anubhAgakANDaka zeSakA ananta bahubhAgapramANa hotA hai, kyoki sayatajIva anivRttikaraNake prathama samaya me anubhAgakADakake saMkramako isase pUrva ghAte gaye anubhAga satkarma ke ananta vahubhAgapramANa grahaNa karatA hai usame anya prakAra sambhava nahI hai / guNazreNi pratisamaya asakhyAtaguNI zreNikramase hotI hai jisakA uttarottara galitazeSa AyAmame nikSepa hotA hai / jisaprakAra apUrvakaraName pratisamaya asakhyAtaguNI zreNikramase udayAvalike bAhara galita-zeSa- AyAmame guNazreNikA vinyAsa hotA hai usIprakAra yahA bhI jAnanA cAhie / vahA koI prarUpaNA bheda nahI hai / guNasakrama bhI pUrvokta aprazasta prakRtiyokA yahA para binA rukAvaTa ke pravRtta hotA hai aisA yahAM graharaNa karanA cAhie / itanI vizeSatA hai ki hAsya, rati, bhaya aura jugupsAkA guNasakrama bhI yahAse prArambha hotA hai, kyoki apUrvakaraNa ke antima samaya meM unakA bandha viccheda ho jAtA hai isalie unakA usaprakAra parigamana hone me virodhakA abhAva hai / isaprakAra ina kriyAkalApo me nAnApanakA kathana kiyA gayA hai / upazAmanAkaraNa, usI anivRttikaraNa kAlake prathama samaya me aprazasta nidhattIkaraNa aura nikAcanAkaraNa vyucchinna hote hai / sabhI karmoke anivRttikaraNaguNasthAname praveza karaneke prathama samayame hI ye tIno hI kararaNa yugapat vyucchinna ho jAte haiM / usame jo karma apakarSaNa, utkarSaNa aura paraprakRtisaMkramake yogya hokara punaH udIraNAke viruddha svabhAvarUpase pariNata honeke kAraNa udayasthitime apakarSita hone ke ayogya hai vaha usaprakArase svIkAra kI gaI aprazastaupazAmanAkI apekSA upazAnta aisA kahalAtA hai / usakI usa paryAyakA nAma aprazastaupazAmanAkaraNa hai / isI prakAra
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra gAthA 230-231 ] [ 185 * eI diyaTTidIdo saMkhasahasle gade du ThidibaMdho / pallekadivaDDaduge ThidibaMdho vIsiyatiyANaM // 230 // artha-ekendriyasadRza sthitibandhase sakhyAtahajAra sthitibandha bota jAnepara kramase vIsiyA ( nAma-gotra ) kA eka-eka palya, tIsIyA ( jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAya karmo ) kA DeDhapalya, cAlIsiyA ( cAritramohanIya ) kA do palya pramANa sthitibandha hotA hai| vizeSArtha-nAmakarma aura gotrakarmakA sthitibandha sabase stoka hai| usase cAra karmokA sthitibandha vizeSa adhika hai / vizeSakA pramANa kitanA hai ? dvitIyabhAgapramANa hai| usase mohanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hai| vizeSakA pramANa kitanA hai ? tRtIya bhAgapramANa hai' / aba bandhApasaraNa ke viSayameM vizeSa spaSTIkaraNa karate haiMpallassa saMkhabhAgaM saMkhaguNaNaM asaMkhaguNahINaM / baMdhosaraNaM pallaM pallAsaMkhaMti saMkhavassaMti // 231 // artha-palyapramANa sthitibandha prApta hone taka palyake sakhyAtavebhAga pramANavAlA sthitibaMdhApasaraNa hotA hai| usake pazcAt palyake asakhyAtavebhAga sthitivandha prApta hone taka palyake saMkhyAta bahubhAga pramANavAlA sthitibadhApasaraNa hotA hai / usake pazcAt sakhyAtahajAravarSa sthitibandha prApta hone taka palyakA asaMkhyAta vahabhAga pramANavAlA sthitibandhApasaraNa hotA hai| vizeSArtha-palyopamakA sakhyAtave bhAgapramANa sthitivandhApasaraNa tavataka hotA hai jabataka palyopamapramANa sthitibandhako nahI prApta hotA / palyopamapramANa sthitibandhake ho jAnepara vahAse lekara sakhyAta bahubhAgakA sthitivandhApasaraNa hotA hai yaha niyama hai| palyopamakA saMkhyAtavAMbhAga dUrApakRSTa saMjJAvAlA sthitivandhase lekara palyopamake asaMkhyAta bahubhAgokA sthitibandhApasaraNakA niyama hai / isa gAthAme ina niyamokA upasahAra kiyA gayA hai / 1. ja. gha. pu. 13 pR. 234 pa 33 se pR. 235 paM. 16 / 2. ja.dha. pu. 13 pR. 235 va 240 /
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 229 184] artha-sahasro sthitakADaka vyatIta ho jAne para tathA anivRttikaraNakAlakA bahubhAga bIta jAnepara asamIke sthitibadhake samAna sthitibandha hotA hai / vizeSArtha-tatpazcAt anivRttikaraNake prathama samayase lekara pratyeka hajAroM anubhAgakADakoke avinAbhAvI aise bahuta hajAra sthitikADakoke sthitibandhApasaraNoke mAya vyatIta hone para sAto hI karmokA sthitibandha lakSapRthaktva sAgaropamase bahata adhika ghaTakara hajArapRthaktva sAgaropamapramANa ho jAtA hai / tatpazcAt anivRttikaraNake manyAta vahubhAga ke vyatIta honepara asajJIke samAna sthitibandha hotA hai| itanI viNepatA hai ki mohanIyakarmakA hajAra sAgaropamake cAra baTe sAta bhAgapramANa asajJIke yogya sthitibandhake ho jAnepara zeSa karmoMkA apane-apane pratibhAgake anusAra hajAra sAgaropamakA tIna vaTe sAta bhAgapramANa aura do baTe sAta bhAgapramANa yahA para sthitibandhakA pramANa hotA hai / / ThidibaMdhapuchattagade patteyaM cadura tiya vi eedi / ThidivaMdhasamaM hodi hu ThidivaMdhamaNukkameNeva // 226 // artha- usake pazcAt pratyeka sthAnake liye pRthaktva sthitibadhApasaraNa bIta jAnepara kramase caturindriya, trIndriya, dvIndriya va ekendriya jIvoke sthitibandhake samAna sthitibandha hotA hai| vizeSArtha-itanI vizeSatA hai ki apane-apane pratibhAgake anusAra caturindriya Adi jIvome kramase sau sAgaropama, pacAsa sAgaropama, paccIsa sAgaropama aura pUre eka sAgaropamake cAra vaTe sAta bhAga,' tIna vaTe sAta bhAga aura do baTe sAta bhAgapramANa jo sthitivandha hotA hai usake samAna sthitibandha hotA hai / yahA para pRthaktvakA nirdeza vipulatAvAcI hai ata. hajAra pRthaktva grahaNa karanA cAhie / 1. dha pu.: pR 265 / 2. nAnAvaraNa, darganAvaraNa, vedanIya aura antarAya karmakA 3. nAma-gotrakA 4 ja. gha. pu. 13 pR. 233 / " cAritramohakA sthitibandha / 6 bhAnAvaraNa-darganAvaraNa vedanIya va antarAyakA / 7. nAma va gotramA 8 ja gha. pu. 13 pR. 233 / 6 japa pu 13 pR 225 / /
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 232 ] labdhisAra [ 187 sakhyAtavebhAgapramANa hotA hai / taba sthitibandha sambandhI alpabahutva isaprakAra hainAma aura gotrakarmakA sthitibandha sabase stoka hotA hai, usase cAra karmokA sthitibandha sakhyAtaguNA hotA hai / tathA usase mohakA sthitibandha sakhyAtaguNA hai / tatpazcAt sthitibandha pRthaktvake vyatIta honepara mohanIyakarmakA bhI sthitibadha palyopamapramANa hotA hai| usake pazcAt jo anya sthitibandha hotA hai vaha sthitibandha Ayukarmake atirikta zeSa karmokA palyopamake sakhyAtaHbhAgapramANa hotA hai, kyoki mohanIyakarmakA bhI saMkhyAta bahubhAgoMse hIna tatkAla honevAlA sthitibandha palyopamake sakhyAtave bhAgamAtra hotA hai / usa samaya sthitibandha sambandhI alpabahutva isaprakAra hainAma aura gotrakarmakA sthitibandha sabase stoka hai, usase jJAnAvaraNAdi cAra karmokA sthitibandha paraspara tulya hokara sakhyAtaguNA hai, usase mohanIyakarmakA sthitivadha sakhyAtaguNA hai / jaba taka nAma aura gotrakarmakA dUrApakRSTi sajJAvAlA antima palyopamakA sakhyAtavAbhAgapramANa sthitibandha prApta hotA hai, tabataka alpabahutvakA yaha krama vicchinna nahI hotA / tatpazcAt nAma va gotra karmakA anya sthitibandha palyopamake asakhyAtave bhAgapramANa hai, kyoki dUrApakRSTi sthitibandhase lekara asakhyAta bahubhAgokA sthitibandhApasaraNakA niyama hai / isase jJAnAvaraNAdikarmokA sthitibandha asakhyAtaguNA hai, kyoki abhI dUrApakRSTisajJaka bandha prApta nahIM huA hai| usase mohanIyakarmakA sthitibandha sakhyAtaguNA hai| isa alpabahutvavidhise bahuta hajAra sthitibandha vyatIta hone para jJAnAvaraNa Adi cAra karmokA dUrApakRSTiviSayaka sthitibandha prApta hotA hai| usake bAda ina kokA asakhyAta bahabhAgavAlA sthitibandhApasaraNa hotA hai / usa samaya nAma va gotra karmakA sthitibandha sabase stoka hai| usase jJAnAvaraNAdi cAra karmokA sthitivandha asakhyAtaguNA hai| usase mohanIyakarmakA sthitibandha asakhyAtaguNA hai, kyoki abhI bhI palyopamake sakhyAtave bhAgapramANa sthitibandha hai, dUrApakRSTiko nahIM prApta huA hai| ___ isI kramase bahuta hajAra sthitibandha bIta jAne para mohanIyakarmakA dUrApakRSTisajJaka sthitibandha hotA hai| Age bhI sakhyAtahajAra sthitibandhApasaraNa isI alpavahatva kamase vyatIta hote hai, kintu ina bandhApasaraNome sabhI karmoke palyopamake asakhyAtave bhAgapramANa sthitibandhome asakhyAtaguNA hAnirUpase apasaraNa karatA hai'| 1 ja dha. pu 13 pR. 235-242 /
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 ] [ gAthA 232 Age sthitibandhake kramakaraNakAlameM sthitibandhoMkA pramANa batAne ke lie kahate haiM labdhisAra evaM palle jAde bIsIyA tIsiyA ya mohoya / pallAsaMkhaM ca kame baMdheNa ya vIsiyatiyAo || 232 // artha --vIsiyA ( nAma va gotra karma ), tIsiyA ( jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya, vedanIya ) aura mohanIya karmake sthitibandhakA jo krama palyopamapramANa sthitibandhake samaya hai vahI krama palyake asakhyAtavebhAga sthitibandhame bhI rahatA hai / vizeSArtha - - nAma va gotrakarmake palyopamapramAraNa sthitivAle bandhase grAge anya sthitibandha sakhyAtaguNA hIna hotA hai, kyoki palyopamapramANa sthitivAlebandhake ho jAnepara vahAse lekara sakhyAta bahubhAgokA sthitibandhA pasaraNa hotA hai, yaha niyama hai / yahA se lekara nAma aura gotrakarmake sthitibandhake pUrNa honepara sakhyAtaguNAhIna anya sthitivandha hotA hai tathA zeSa karmokA jabataka palyopama sthitivAlA bandha nahI prApta hotA, taba taka pratyeka sthitibandhake pUrNa hone para palyopamakA saMkhyAtavAbhAga hIna anya sthitibandha hotA hai / isaprakAra hajAro sthitibandhoke bIta jAne para jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya aura antarAya karmo kA palyopamavAlA bandha hotA hai, kyoki DeDha palyopamapramANa vivakSitapUrva sthitibandha me se palyopamapramANa sthitibandha ke ghaTAne para zeSa bace ardhapalyopamame eka sthitibandhApasaraNake AyAmakA bhAga denepara sakhyAtahajAra sakhyA ( sthitibandhApasaraNokI ) prApta hotI hai / usa samaya mohanIyakarma kA tIsarA bhAga adhika patyopama sthitivAlA bandha hotA hai, kyoki jahA tosiya prakRtiyokA palyogamapramANa sthitibandha hotA hai vahA cAlIsiya prakRtikA kitanA sthitibandha hogA isaprakAra trairAzika karake mohUnIyakA tIsarA bhAga adhika patyopamapramANa sthitibandha prApta hotA hai / tatpazcAt jJAnAvaraNAdi cAra karmokA bhI jo anya sthitibandha hotA hai vaha sakhyAtaguNA hIna hotA hai aura mohanIya karmakA sthitibandha vizeSa hIna hotA hai, kyoMki cAra karmoM ke palyopama sthitivAle bandhake bAda taba palyopamake sakhyAta bahubhAgavAlA sthitibandhApasaraNa prArambha ho jAtA hai, kintu mohanIyakarma palyopamapramANa sthitibandha nahI prApta huA hai / isaliye usa samaya mohanIyakA sthitibandhApasaraNa patyopamake
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 235-236 ] labdhisAra [ 186 vizeSArtha-anantara pUrva prarUpita alpabahutva vidhise bahuta hajAra sthitibandhApasaraNa vyatIta honepara mohanIyakarmakI sthitikA vizeSa ghAta honeke kAraNa bahuta adhika ghaTanevAle mohanIyakarmakA sthitibandha eka bArame sabase alpa ho jAtA hai| usase nAma va gotrakarmakA sthitibandha asaMkhyAtaguNA hotA hai, usase jJAnAvaraNAdi cAra karmokA sthitibandha paraspara tulya hokara asaMkhyAtaguNA hotA hai'| aba anya kamakA nirdeza karate haiMtettiyamette baMdhe samatIde veyazIyaheTThAdu / tIsiya ghAditiyAo asaMkhaguNahINayA hoti // 235 // artha-utane hI arthAta sakhyAtahajAra sthitibandha vyatIta honepara jJAnAvaraNAdi tIna ghAtiyA karmokA sthitibandha, vedanIyakarmake sthitibandhase asakhyAtaguNA hIna ho jAtA hai| vizeSArtha-pahale vedanIyakarmake sthitibandha sadRza jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, antarAya ina tIna ghAtiyA karmokA sthitibandha thA jo vizeSa ghAta honeke kAraNa eka bAra meM usase asakhyAtaguNA hIna hokara nIce nipatita ho jAtA hai| yahAM para alpabahutva isaprakAra hai-mohanIyakarmakA sthitibandha alpa hai / usase nAma aura gotrakarmokA sthitibandha paraspara tulya hokara asakhyAtaguNA hai usase jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya ina tIno hI karmokA sthitibandha paraspara tulya hokara asakhyAtaguNA hotA hai / usase vedanIyakarmakA sthitibandha asakhyAtaguNA hai, kyoki jisaprakAra ghAtikarmo kA vizuddhike vaza vizeSaghAta hotA hai usa prakAra isa aghAtikarmakA vizuddhike vaza bahuta sthitibandhApasaraNa sambhava nahI hai, vedanIyakarmake sthitibandhase tIno hI karmokA ghaTatA huA sthitibandha sakhyAtaguNAhIna hotA hai yA vizeSa hIna hotA hai aisA koI vikalpa nahIM hai, kintu ekabAra me vaha asakhyAtaguNA hIna ho jAtA hai / punarapi kamabheda ko dikhAte haiMtattiyamette baMdhe samatIde vIsiyANa heTThAdu / tIsiya ghAditiyAo asaMkhaguNahINayA hoMti // 236 // 1. ja dha pu 13 pR. 244; ka. pA sutta pR. 687 /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 233-234 188 ] isa sthala para alpabahutvakI rUpaNAmeM pAI jAne vAlI vizeSatA kA kathana agalo gAthAme karate haiM mohagapallAsaMkhadidibaMdhasahassagetu nIdesu / moho tIliya heTThA, asaMkhaguNahINayaM hodi // 233 // artha-mohanIyakarma sambandhI palyake asakhyAtavebhAga pramANavAle hajAroM sthitivandhoke vyatIta ho jAnepara mohanIyakarmakA sthitivandha jJAnAvaraNAdi karmoke sthitibandhase asakhyAtaguNA hIna hotA hai / / vizeSArtha-vizuddhirUpa pariNAmomeM vRddhi hone para atizaya aprazasta mohanIyakarmake sthitibandhakA ekabAra me hI vizeSa ghAta hokara jJAnAvaraNAdi cAra karmoke sthitibandhakI apekSA kama sthitivAlA hotA huA niyamase asakhyAtaguNA hIna ho jAtA hai isaliye yahA para sakhyAtaguNA hIna Adi anya vikalpa sambhava nahI hai / javataka mohanIyakarmakA sthitivandha jJAnAvaraNAdi cAra karmoke sthitivandhase adhika thA tabataka vaha asakhyAtaguNA thaa| aba asakhyAtaguNe sthAname asakhyAtaguNA hIna ho gayA / isakI apekSA nAma aura gotrakarmakA sthitibandha savase alpa hai, usase mohanIyakarmakA sthitivandha asakhyAtaguNA tathA usase jJAnAvaraNAdi cAra karmokA sthitivandha asakhyAtaguNA hai| tadanantara dUsare kamakA nirdeza karate haiMtettiyamette baMdhe samatIde vIsiyANa heTThAvi / 'ekkasarAho moho asaMkhaguNahINayaM hodi // 234 // artha-utane hI arthAt saMkhyAtahajAra sthitibandhoke vyatIta ho jAne para vIsiyA arthAt nAma va gotrakarmake sthitibandhase mohanIyakarmakA sthitibandha asakhyAtaguNA hIna ho jAtA hai| yaha eka sadRza hai arthAt asakhyAtaguNA hIna hI hai, anya prakAra nahI hai| 1. ja dha pu 13 pR 242-244 / 2. ekasadRza ekazarAghAta ityartha /
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 236-240 ] labdhisAra [ 161 artha-palyake asaMkhyAtavebhAga pramANavAle saMkhyAtahajAra sthitibandha vyatIta ho jAnepara asakhyAta samayaprabaddhoMkI udIraNA hotI hai / vizeSArtha-anantara pUrva kaho gaI isa alpabahutva vidhise hajAroM sthitibandhApasaraNa kriyAko karate hue jIvakA jaba kitanA hI kAla nikala jAtA hai taba punaH jo karma badhate hai una sabhI karmokA sthitibandha palyopamake asakhyAtavebhAgapramANa hI hotA hai, abhI taka kisI bhI karmakA sakhyAtavarSakI sthitivAlA bandha prArambha nahI huA hai, kyoki isase bahuta dUra Upara jAkara antarakaraNake pazcAt saMkhyAtavarSakI sthitivAle bandhakA prArambha dekhA jAtA hai, kintu isa sthala para sabhI karmokA sthitisatkarma anta - koDAkor3Ike bhItara jAnanA cAhie, kyoki upazamazreNimeM anya prakAra sambhava nahI hai| yahAM ye jitane sthitibandhApasaraNa hue hai vahAM sarvatra hI pUrvokta vidhise sthitikANDakaghAta, anubhAgakANDakaghAta aura guNazreNi AdikA anugama karanA cAhie, kyoki isa viSayame nAnAtva nahI pAyA jaataa| __pUrva meM sarvatra hI jo udIraNA asakhyAtalokapramANa pratibhAgake anusAra pravRtta hotI A rahI thI isasamaya vaha udIraNA pariNAmoke mAhAtmyavaza pUrvokta kriyAkalApake Upara asakhyAta samayaprabaddhoMkI pravRtta hotI hai, kyoki apakarSaNa bhAgahArase asakhyAtaguNe bhAgahArake dvArA DeDha guNahAnipramANa samayaprabaddhoko bhAjitakara jo asakhyAtasamayaprabaddhapramANa eka bhAga labdharUpase prApta hotA hai usakA yahA udIraNArUpase udayame praveza dekhA jAtA hai, parantu yahA sarvatra udIraNAko udayake asakhyAtave bhAgapramANa hI grahaNa karanA cAhie, kyoki utkRSTa udIraNAdracyakA bhI aisA niyama hai ki vaha udayagata guNazreNikI gopucchAko dekhate hue asakhyAtaguNA hIna dekhA jAtA hai / athAnantara do gAthAoM meM dezaghAtikaraNakA kathana karate haiMThidibaMdhasahassagade maNadANA tattiyevi ohidugaM / lAhaM va puNo vi sudaM acakkhu bhogaM puNocakkhu // 236 / / puNaravi madiparibhogaM puNaravi virayaM kameNa annubhaago| badheNa desaghAdI pallAsaMkhaM tu ThidibaMdhe // 240 / / 1. ka. pA. su. pR. 688 sUtra 115 / 2. ja. dha pu 13 pR. 248-46 /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] labdhisAra aba kramakaraNakA upasaMhAra karate haiM takkAle veriyaM grAmAgodAda sAhiyaM hodi / idi mohatIsavIsiyaveyaNiyANaM kamI jAdo // 237 // [ gAthA 237-238 artha - utane hI arthAt saMkhyAtahajAra sthitibandha ho jAne para tIna ghAtiyA tIsiya arthAt jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, antarAya karmokA sthitibandha vIsiya arthAt nAma va gotra karmoke sthitibandhase asaMkhyAtaguNA hIna hotA hai / usI samaya nAma va gotrase vedanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika ho jAtA hai / isaprakAra mohanIya, tIsa vIsa aura vedanIyakarmokA krama hotA hai / vizeSArtha --- isa alpabahutva vidhise saMkhyAtahajAra sthitibandha vyatIta honepara jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya ina tIno hI karmokA sthitibandha ekabAra me hI vizeSa ghAtako prAptakara nAma va gotra karmoMke sthitibandhase grasaMkhyAtaguNA hona ho gayA, kyoki nAma va gotra ina dono aghAtiyA karmokA sthitibandha vizeSa ghAtako prApta nahI hotA / yadyapi pahale ina tIno ghAtiyA karmoMkA sthitivandha nAma va gotra karmoke sthitivandhase asakhyAtaguragA hotA thA / usa samaya sthitibandhakA krama isa prakAra ho jAtA hai mohanIya karmakA sthitibandha sabase stoka hai, usase jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya ina tIno karmokA sthitibandha paraspara tulya hokara sakhyAtaguNA, usase nAmakarma aura gotrakarmakA sthitibandha asakhyAtaguNA, usase vedanIya karmakA sthitivandha dvitIyabhAgamAtra vizeSa adhika hai, kyoki nAma va gotrakarma vIsiyA hai aura vedanIya karma tIsiyA hai' / Age krama karaNake anta meM asaMkhyAta samayaprabaddhoMkI udIraNA aura usakA kAraNa batAte haiM tIde baMdhasahasse pallAsaMkhejjayaM tu tthidibNdho| tattha asaMkhejjANaM udIraNA samayapabaddhANaM // 238 // 1. ja. va. pu. 13 pR. 246-248 /
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 241-242 ] labdhisAra [ 163 ghAtikaraNa nahI bana sktaa| zaGkA-cAra sajvalana aura puruSavedake anubhAgabandhakA yahA para dezaghAtikaraNa kyoM nahI kahA ? samAdhAna-nahI, kyoki unakA anubhAgabandha pahale hI sayatAsaMyata guNasthAnase lekara dezaghAti dvisthAnarUpase pravartamAna hai ata. isa sthalapara unake dezaghAtipaneke prati visaMvAda upalabdha nahI hotA / saMsAra avasthAme sarvatra kSapakazreNi aura upazamazreNimeM dezaghAtIkaraNake pUrva sarva jIva vivakSita karmoke sarvaghAti anubhAgako hI bAdhate hai| ina karmoke dezaghAti ho jAne para bhI mohanIyakarmakA sthitibandha sabase alpa hotA hai| usase jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakarmakA sthitibandha asakhyAtaguNA hotA hai| usase nAma va gotrakarmakA sthitibandha asaMkhyAtaguNA hotA hai / usase vedanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hotA hai / aba cAra gAthAoMmeM antarakaraNa kA nirupaNa karate haiMto desaghAdikaraNAduvariM tu gadesu tattiyapadesu / igivIsamohaNIyANaMtarakaraNa karedIdi // 241 // artha- uparyukta dezaghAtikaraNase Upara utane hI arthAt saMkhyAtahajAra sthitibandhoke vyatIta honepara mohanIyakarmakI ikkIsa prakRtiyokA antarakaraNa karatA hai / vizeSArtha-isa dezaghAtikaraNake pazcAt isa alpabahutva vidhise saMkhyAtahajAra sthitibandhoke vyatIta honepara antarakaraNa karaneke liye prArambha karatA hai| apratyAkhyAna, pratyAkhyAna, sajvalana krodha-mAna-mAyA-lobha ina bAraha kaSAyokA tathA hAsyarati, arati-zoka, bhaya-jugupsA, strI-puruSa-napuMsakaveda ina nava nokaSAyokA antarakaraNa karatA hai, anya karmokA antarakaraNa nahI krtaa| saMjalaNANaM ekkaM vedANekaM udedi taM dorahaM / sesANaM paDhamaTThidi Thavedi aMtomuhutta bhAvaliyaM // 242 // artha-sajvalana kaSAyoM meM se jisa eka sajvalanakaSAyake udayase tathA tIno vedomeM se jisa vedake udayase zreriNa caMr3hatA hai unakI prathama sthiti antarmuhUrta hotI hai; zeSa prakRtiyoMkI AvalimAtra prathamasthiti hotI hai /
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 ] labdhisAra [ gAthA 240 artha-sakhyAtahajAra sthitibandha bIta jAnepara mana paryayajJAnAvaraNIya aura dAnAntarAyakA anubhAgabandha dezaghAti hotA hai| pazcAt sakhyAtahajAra sthitivandha vyatIta hone para avadhijJAnAvaraNIya, avadhidarzanAvaraNIya aura lAbhAntarAya karmokA anubhAgavandha dezaghAti ho jAtA hai / puna' isIprakAra zrutajJAnAvaraNIya, acakSudarzanAvaraNIya aura bhogAntarAya karmoMkA anubhAgavandha dezaghAti ho jAtA hai| puna. cakSadarzanAvaraNIyakarmakA anubhAgabandha dezadhAti ho jAtA hai punarapi matinAnAvaraNIya aura paribhogAntarAyakarmokA anubhAga dezaghAti ho jAtA hai punarapi vIryAntarAya karmokA anabhAgavandha dezaghAti ho jAtA hai, kintu sthitibandha palyake asakhyAtavebhAgapramANa hotA hai| vizeSArtha-pUrvokta sandhike bAda jisa pratyeka sthitikANDakame hajAro anubhAgakANDaka gabhita haiM aise saMkhyAta sthitikADakoke vyatIta honepara manaHparyayajJAnAvaraNIya aura dAnAntarAyakarmakA anubhAga bandhakI apekSA dezaghAti ho jAtA hai, kyoki una karmoke sabase manda pariNAmarUpa anubhAgabandhakA usaprakArase pariNamana honeme virodhakA abhAva hai| ina karmokA pahale jo anubhAgabandha sarvaghAti dvisthAnarUpase hotA rahA hai yahA vaha eka bArame sahakArI kAraNarUpa pariNAma vizeSako prAptakara dezaghAti dvisthAnarUpase pariNata ho gayA hai, parantu vahAM satkarmakA anubhAga to sarvaghAti dvisthAnarUpa hI hotA hai, kyoki usakA dezaghAtikaraNa nahI hotaa| / tatpazcAt sakhyAta sthitibandhoke vyatIta hone para avadhijJAnAvaraNIya, avadhidarzanAvaraNIya aura lAbhAntarAyakarmako bandhakI apekSA dezaghAti karatA hai / usake bAda sakhyAta sthitibandhoke vyatIta honepara zrutajJAnAvaraNIya, acakSudarzanAvaraNIya aura bhogAntarAyakarmako vandhakI apekSA dezadhAti karatA hai / pazcAt sakhyAta sthitibandhoke vyatIta honepara cakSudarzanAvaraNIyako bandhakI apekSA dezaghAti karatA hai / tatpazcAt sakhyAta sthitibandhoke vyatIta hone para prAbhinibodhikajJAnAvaraNIya aura paribhogAntarAyako bandhakI apekSA dezaghAti karatA hai| usake bAda saMkhyAta sthitibandhoke vyatIta honepara vIryAntarAyakarmako bandhakI apekSA dezaghAti karatA hai| zaGkA-inake isa prakAra dezaghAtikaraNakA kramaniyama kisa kAraNase hai ? samAdhAna-aisI AzakA nahIM karanI cAhie, kyoki jo karma anantaguNI hIna zaktivAle haiM aura jo karma anantaguNI adhika zaktivAle haiM unakA yugapat deza
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 245-247 ] labdhisAra [ 165 artha-antarakaraNa karaneke prathama samayameM anya sthitibandha, anya sthitikADaka, anya anubhAgakANDaka hotA hai / eka kANDakotkIraNakAlameM antara kAryakI samApti ho jAtI hai| vizeSArtha-jisa samaya antarakaraNa karanekA Arambha kiyA usI samaya pUrvake sthitibandha, sthitikAMDaka aura anubhAgakADaka samApta ho jAneke kAraNa anya sthitibaMdhako asaMkhyAtaguNA hInarUpase bAdhaneke lie Arambha kiyA, anya sthitikADaka palyopamake saMkhyAtave bhAgapramANavAlA grahaNa kiyA aura zeSa anubhAgake ananta bahubhAga ko grahaNa kiyA / hajAroM anubhAgakANDakoko bhItarakara honevAle sthitikANDakakAlake samAna aMtarakaraNakA kAla hotA hai| ataH eka sthiti kAMDakotkIraNakAlake dvArA aMtarako sampanna karatA hai| aba tIna gAthAoM ke dvArA antarakaraNa karane ko vidhi batalAte haiMaMtarahedukkIridadavvaM taM aMtaramhi Na ya dedi / baMdhaM tANaMtarajaM baMdhANaM vidiyage dedi // 245 // udayillANaMtarajaM sagapaDhame dedi baMdhavidiye ca / ubhayANaMtaradavvaM paDhame vidiye ca saMchuhadi // 246 // aNubhayagANaMtarajaM baMdha tANaM ca vidiyage dedi / evaM aMtarakaraNaM sijhadi aMtomuhutteNa // 247 // artha-antarakaraNa karaneke lie utkIrita dravyako antarAyAmame nahI detA hai, kintu jo karmaprakRti mAtra badhatI hI hai unake utkIrita dravyako dvitIya sthitimeM detA hai| jo karmaprakRtiyAM udaya prApta hai unako prathamasthitime detA hai aura dvitIya sthitimeM bhI detA hai| jina karmaprakRtiyokA badha aura udaya dono hai unake utkIrita dravyako prathama aura dvitIya dono sthitiyome detA hai / jina karmaprakRtiyokA na to vadha hotA hai aura na udaya hai una prakRtiyoke utkIrita dravyako dvitIya sthitimeM detA hai| isaprakAra antarmuhUrtakAla dvArA antarakaraNakI siddhi (samApti) hotI hai| 1. ja. pa. pu 13 pR. 255-56 /
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 243 - 244 vizeSArtha-u - udayarUpa dono prakRtiyo kI antarmuhUrtapramANa prathamasthitiko choDakara UparakI kitanI hI sthitiyoko grahaNakara antara karatA hai / anudayarUpa do vedavA upazAmanakAla tathA sAta nokapAyokA upazAmanakAla, ina kAlokA jitanA yoga hotA hai utanI udayarUpa puruSavedakI prathama sthitikA kAla hai, kintu udayarUpa upAyakI prathamasthitikA kAla isase adhika hai / jina prakRtiyoMkA udaya nahI hai una pratiyokI udayAvalipramAraNa sthitiyoko chor3akara zrAvali bAhya sthitiyo ko antarake lie grahaNa karatA hai' / 194 ] ucariM samaM ukkIras heTThA visamaM tu majjhimapamANaM / tadupari paDhamaThidIdo saMkhejjaguNaM have yimA // 243 // I artha-antarase UparakI sarva prakRtiyoke niSeka sadRza hai, kintu antarake nIce udaya va anudayarUpa prakRtiyokI prathamasthitike niSeka viSama hai / prathamasthiti aura uparima sthitike madhyakA pramANa arthAt antarAyAma prathama sthitise sakhyAtaguNA hai aisA niyama hai / vizeSArtha- - udayarUpa aura anudayarUpa sabhI kaSAyo tathA nokaSAyoke atarakI antima sthiti sadRza hI hotI hai, kyoki dvitIya sthiti ke prathama niSekakA sarvatra sadRzarupane yavasthAna dekhA jAtA hai, isalie Upara antara samasthitivAlA hai, kintu nIce antara visadRza hotA hai, kyoki anudayasvarUpa sabhI prakRtiyoke antarake sadRza hone para bhI udayastrarUpa anyataraveda aura anyatara sajvalanakaSAyakI antarmuhUrta pramANa prathama sthiti pare antara aura prathamasthitikA avasthAna dekhA jAtA hai / isaliye prathama sthitike visadRzapanekA zrAzrayakara nIce viSamasthiti antara hotA hai yaha kahA hai / aMtarapaDhame No ThidibaMdho ThidirasANa khaMDo ya / eyadiTThadikhaMDukkIraNakAle aMtarasaMmattI // 244 // 1 6 pu 13 pR 253-54, ka pA su. pR 686 / 2. abhinAya yaha hai ki udIyamAna kI prathamasthiti antarmuhUrta hotI hai, parantu anudayasvarUpa do veda ya gAraharuSAyoM kI eka grAvalI pramANa prathama sthiti hotI hai isaliye isa prathama sthitike niyama hone prayobhAga me antarame viSamatA A jAtI hai /
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 248 - 246 ] labdhisAra [ 167 sthitisambandhI sarva dravya prathama aura dvitIya sthitiyome sakramita ho jAtA hai / isa vidhise kiye jAne vAle antarako antarmuhUrta kAla ke dvArA nirlepa kara diyA jAtA hai, yaha siddha huA' / antarakaraNa kI niSpatti ke anantara samaya meM hone vAlI kriyA vizeSa ko batAte haiM sattakaraNANi yaMtarakadapaDhame hoMti mohaNIyassa / igiThAya baMdhuo ThidibaMdho saMkhavastaM ca // 248 // aNupu0vI saMkamaNaM lohassa asaMkamaM ca saMssa | paDhamovasAmakaraNaM chAvalitIdesudIraNadA // 246 // artha - atara kara cukane ke prathama samayame mohanIyakarma sambandhI sAtaprakArake karaNa prArambha hote hai-mohanIyakarmakA eka sthAnIya badha, eka sthAnIya udaya, mohanIyakarmakA sakhyAtavarSakA sthitibadha, mohanIyakarmakA AnupUrvIsakrama, sajvala lobhakA asakrama, napusakavedakI upazamakriyAkA prArambha, chaha prAvaliyoke bIta jAne para mohanIyakarmakI udIraNA / vizeSArtha - antara samAptikA jo kAla hai usI samaya se hI ye sAta karaNa prArambha hue hai' / unamese mohanIya karmakA AnupUrvIsakrama yaha prathama karaNa hai / yathAstrIveda aura napu sakavedake pradezapu jako yahAse lekara puruSavedame niyamase sakrAnta karatA hai / puruSaveda, chaha nokaSAya tathA pratyAkhyAna aura apratyAkhyAnake pradezapuJjako krodhasaMjvalanameM sakramita karatA hai anya kisIme nahI / krodha sajvalana aura dono prakAra ke mAnasambandhI pradezapuja ko bhI mAna sajvalana meM niyamase sakramita karatA hai, anya kisI nahI / mAnasajvalana aura dono prakArakI mAyAke pradezapu jako niyamase mAyAsajvalaname nikSipta karatA hai tathA mAyAsajvalana aura dono prakArake lobha sambandhI pradezapu jako niyamase lobhasajvalana me nikSipta karatA hai, yaha zrAnupUrvIsakrama hai / pahale cAritramohanIya prakRtiyo kA prAnupUrvIke binA pravRtta hotA huA sakrama isa samaya isa pratiniyata AnupUrvIse pravRtta hotA hai / 1. ja.dha. pu13 pR 256-263 / 2. ja. dha. pu. 13 pR. 263 / ka. pA. su pR 660; dha. pu 6 pR. 302 /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 247 166 vizeSArtha-cAritramohanIyakarmakI 21 prakRtiyokA antarakaraNa karaneke lie antarAyAmase utkIrita dravyako antarAyAmame nahI detA hai, kintu jo prakRtiyAM bandhaudaya kI apekSA ubhayarUpa haiM aisI puruSaveda va anyatara sajvalanakaSAyakI antara sambandhI sthitiyome se utkIraNa hone vAle pradezapuJjako Agamake anusAra apanI prathama sthiti me nikSipta karatA hai aura AbAdhAko choDakara dvitIyasthitimeM bhI nikSipta karatA hai, kintu antara sambandhI sthitiyome nikSipta nahI karatA, kyoki unake karmapUjase ve sthitiyA rikta honevAlI haiN| jabataka antara sambandhI dvicaramaphAlI hai tabataka svasthAna me bhI apakarSaNa sambandhI atisthApanAvaliko choDa kara antara sambandhI sthitiyome pravRtta rahatA hai aisA kitane hI AcArya vyAkhyAna karate hai / yaha artha sarva vikalpome jAnakara vatalAnA caahie| jo karma na badhate hai aura na vede jAte hai aisI apratyAkhyAnAvaraNAdi pAThakaSAya aura hAsyAdi chaha nokaSAyake utkIraNa honevAle pradeza puJjako apanI sthitiyome nahI detA hai, kintu badhanevAlI prakRtiyokI dvitIya sthitime bandhake prathama niSekase lekara utkarSaNa dvArA sIcatA hai / badhanevAlI aura nahI badhanevAlI jina prakRtiyokI prathamasthiti hai uname yathAsambhava apakarSaNa paraprakRti sakramadvArA sIcatA hai, parantu svasthAna ( antarAyAma ) nikSipta nahIM krtaa| jo karmaprakRtiyAM badhatI nahI, kintu vedI jAto haiM aiso strIveda va napu sakavedarUpa prakRtikI antara sambandhI sthitiyoke pradeza pujako grahaNakara apanI-apanI prathama sthitime apakarSaNa saMkramadvArA detA hai / udayako prApta sajvalanakaSAyoMkI prathamasthitimeM apakarSaNa-paraprakRti sakramaNa dvArA AgamAnusAra nikSipta karatA hai tathA vandha ko dvitoyasthitimeM utkarSaNakara siMcita karatA hai / jo karma kevala baghate hI haiM, vede nahI jAte, aise parodaya vivakSAmeM puruSaveda aura anyatarasajvalanakI antara sambandhI sthitiyoMmeM se utkIrNa hone vAle pradezapujakA utkarpaNavaza apanI dvitIyasthitimeM saJcAra viruddha nahI hai| udaya sahita baMdhanevAlI prakRtiyokI prathama aura dvitIya sthitiyome tathA anudayarUpa badhanevAlI prakRtiyokI dvitIyasthitime sacAra viruddha nahI hai / ____ isa kramase antarmuhUrtapramANa phAlirUpase pratisamaya asaMkhyAtaguNI zreNidvArA utkIrNa hone vAlA antara antimaphAlike utkIrNa honepara antarakaraNa karanekA kAya samApta ho jAtA hai, kyoki antara sambandhI antimaphAlikA patana ho jAnepara atara 1. ja. pa pu 13 pR 260 /
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 250 - 251] labdhisAra [ 166 lie zakya hote hai / bandha samayase lekara jabataka pUrI chaha pravaliyA vyatIta nahIM hotI hai tabataka unakI udIraraNA honA zakya nahI hai / jisa prakAra antarakaraNa ke pUrva sarvatra bandhAvalike vyatIta hone ke bAda baddhakarma udIraNAke yogya hotA hai yaha niyama svabhAvase pratibaddha hai usa prakAra isa sthala para bhI bandhasamaya se lekara chaha Avali vyatIta hone ke bAda baddhakarma udIraNAke yogya hotA hai yaha niyama svabhAvase pratibaddha hai' / antara kiye jAneke pazcAt prathama samayase lekara napusakavedakA Ayukta (prArambha ) karaNadvArA upazAmaka hotA hai / isakA spaSTIkaraNa isaprakAra hai--yahA se lekara antarmuhUrtakAlatake napuMsakavedakA Ayukta ( udyata athavA prArambha ) kriyAke dvArA upazAmaMka hotA hai, zeSa karmo ko to kiMcinmAtra bhI nahIM upazamAtA hai, kyoki unakI upshaamnekriyaakaa abhI bhI prArambha nahI huA hai / isaprakAra Ayukta (udyata ) kriyAke dvArA napu Msakavedake upazamAnekA Arambhakara upazamAtA hai / aba cAritramohopazamana kA krama kahate haiM aMtarapadamAdu kame ekkkaM satta cadusu tiya payaDiM / samamuca sAMmadi vakaM samaUNAvalidugaM vajjaM // 250 // eya uMsayaveda itthIvedaM taheva eyaM ca / satva NokasAyA kohAditiyaM tu payaDIo // 251 // zrartha--antara ho jAneke pazcAt prathama samayase eka antarmuhUrtameM napuMsakavedako upazamAte haiM / tatpazcAt punaH eka antarmuhUrtame strIvedako upazamAtA hai / punaH eka antarmuhUrta meM sAta nokaSAya ko, punaH eka antarmuhUrtameM tIna krodha ko, puna. eka antarmuhUrtame tIna mAna ko punaH eka antarmuhUrtame tIna mAyA ko, tatpazcAt eka antarmuhUrtadvArA tIna lobhakA upazama karatA hai / vahA eka samaya kama do grAvalI pramANa navaka prabaddho ko nahIM upazamAtA hai / 1. ja. dha pu. 13 pR. 265-267 / 2 ? Ayukta kararaNa kise kahate hai isakA uttara- prAyuktakaraNa, udyatakaraNa aura prArambhakaraNa ye tIno ekArthaka haiM / tAtparyarUpa se yahA se lekara napu sakavedako upazamAtA hai, yaha isakA artha hai | (ja. dha. pu. 13 pR. 272 ) ja dha. pu 13 pR 272 / 3
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 246 lobhakA asaMkrama yaha dUsarA karaNa hai / yahAM gAthA meM 'lohassa' aisA sAmAnya nirdeza karane para bhI lobhasaMjvalanakA hI grahaNa karanA cAhie, kyoki vyAkhyAnase vizeSakI pratipatti hotI hai aisA nyAya hai / isaliye pahale yAnupUrvIke binA lobhasajvalanakA bhI zeSa sajvalana aura purupavedame pravRtta honevAlA sakrama yahAM zrAnupUrvIsakramakA prArambha hone para pratilomasakramakA prabhAva honese ruka gayA / yahAM se lekara lobhasajvalanakA sakrama nahI hI hotA, aisA grahaNa karanA cAhiye / yadyapi grAnupUrvIsakrama se hI yaha artha upalabdha ho jAtA hai tathApi mandabuddhijanokA anugraha karaneke lie pRthak nirdeza kiyA, isalie punarukta doSa prApta nahI hotA / 168 ] mohanIyakA ekasthAnIya bandha yaha tIsarA karaNa hai / isakA tAtparya - isase pUrvaM dezaghAti dvisthAnIyarUpase mohanIyakA anubhAgabadha hotA rahA, aba pariNAmoke mAhAtmyavaza ghaTakara vaha eka sthAnIya ho gayA aisA yahAM grahaNa karanA cAhie / napu sakavedakA prathama samaya upazAmaka yaha cauthA karaNa yahAMpara Arambha huA hai, kyoki prathama zrAyuktakaraNa (udyatakaraNa) ke dvArA napuMsakavedakI hI upazAmanakriyAmeM yahAse pravRtti dekhI jAtI hai / chaha Avaliyoke jAne para udIraNA isa pAcave karaNa ko yahA Arambha karatA hai / mohanIyakA eka sthAnIya udaya yaha chaThA karaNa hai / isakA arthapahale dvisthAnIya dezaghAtirUpase pravRtta huA mohanIya karmakA anubhAgaudaya antarakaraNa ke zranantara hI eka sthAnIyarUpase pariNata ho gayA yaha ukta kathanakA tAtparya hai / 'mohanIyakarmakA sakhyAtavarpapramANa sthitibandha' yaha sAtavAM karaNa hai / isakA artha- pahale mohanIyakarmakA jo sthitibandha asakhyAtavarSapramANa hotA rahA usakA isa samaya kAphI ghaTakara sakhyAtahajAra varSapramANarUpase avasthAna hotA hai, parantu zeSa karmoMkA asakhyAta varSapramANa hI sthitivandha hotA hai, kyoki unakA abhI bhI sakhyAtavarSa pramANa sthitibaMdha prArambha nahI huA hai / isaprakAra ina sAto kararaNokA antarakara cukaneke prathama samayase hI yugapat prArambha hotA hai / chaha prAvaliyoke vyatIta honepara udIraNA hotI hai, isa karaNakA vizeSa kathana isaprakAra hai--jaise pahale sarvatra hI samayaprabaddha bandhAvalike vyatIta hone ke bAda hI niyamase udIraraNAke lie zakya rahatA AyA hai usaprakAra yahAM zakya nahI hai, kintu grantara kiye jAneke prathama samayase lekara jo karmabaMdhate hai mohanIya yA mohanIyake prati - rikta granya jJAnAvararaNAdika ve karma chaha Avaliyoke vyatIta honeke bAda udIraNAke
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 253 ] labdhisAra [ 201 udIraNA aura udayAdirUpa dravyake alpabahutvakA nidaza karane ke lie agalI gAthA kahate haiM saMDAdimauvasamage issa udIraNA ya udaoM ya / . saMDAdo saMkamidaM utsamiyamasaMkhaguNiyakamA // 253 // artha-napuMsakavedake upazama sambandhI prathama samayameM udaya prApta anya prakRtiyoM kA udIraNA dravya, unhIkA udayarUpa dravya, napu sakavedakA anya prakRtiyome sakramita honevAlA dravya aura napu sakavedakA upazamita honevAlA dravya kramazaH asakhyAtaguNe haiM / vizeSArtha-gAthA me 'iTThasa' zabdake dvArA napusakavedake atirikta anya saba udayarUpa prakRtiyokA grahaNa hotA hai / prathama samayame napusakavedake upazAmaka jIvake dvArA vedI jAne vAlI prakRtiyokA udIraNA dravya asakhyAta samayaprabaddhapramANa honepara bhI Age kahe jAnevAle padokI apekSA stoka hai / vedI jAnevAlI sabhI prakRtiyoke udIraNA sambandhI dravyase udaya sambandhI dravya asakhyAtaguNA hai, kyoki antamuhartakAlapramANa saJcita guNazreNike gopucchAke mAhAtmyase isakA nirNaya hotA hai ki prakRtameM udIraNAke dravyase udayakA dravya asakhyAtaguNA hai / udaya dravyase napusakavedakA anya prakRtiyoMmeM sakramita honevAlA pradezapuja ( dravya ) asaMkhyAtaguNA hai, kyoki apakarSaNa sambandhI dravyake asakhyAtavebhAgase pratibaddha udaya sambandhI dravya hai, kintu yaha para prakRtiyome sakramita honevAlA dravya guNasakramaNarUpa hai| isalie asakhyAtaguNA hai| isakA bhI kAraNa yaha hai ki guNasakrama sambandhI bhAgahArase apakarSaNa sambandhI bhAgahAra asakhyAtaguNA hotA hai / sakramita honevAle pradezapujase napusakavedakA upaza mita hone vAlA pradezapu ja (dravya) asakhyAtaguNA hai, kyoki usa samaya zeSa prakRtiyoke upaza mita hone vAle pradezapujakA abhAva hai / guNasakramaNa sambandhI bhAgahArase asakhyAtaguNe hIna bhAgahArake dvArA bhAjita karane para jo eka bhAga labdha prApta ho utanA upaza mita hone vAlA pradezapU ja hai isalie sakramita hone vAle dravyase asakhyAtaguNA siddha hogaa| jisaprakAra napu sakavedake upazAmakake prathama samayame yaha alpabahutva hai, usIprakAra dvitIyA di samayome bhI jAnanA cAhie / 1. ja. dha pu. 13 pR. 273-74 /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 labdhisAra [ gAthA 252 vizeSArtha-antarakaraNa kara cukaneke pazcAt anantara prathama samayameM napuMsakavedako upazamAnekI kriyA prArambha kara eka antarmuhUrtakAlameM napu sakavedako upazamA detA hai / tatpazcAt dUsare antarmuhUrtame strIveda ko upazamAtA hai / puna. tIsare antamuhartameM hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA aura purupaveda ina sAta nokapAyakA upazama karatA hai / tatpazcAt apratyAkhyAnakrodha, pratyAkhyAnakrodha aura sajvalanakoSako antama hartakAladvArA upazAnta karatA hai| usake bAda eka antarmuhartakAlameM apratyAkhyAnamAna, pratyAkhyAnamAna va sajvalanamAnakA upazama karatA hai| tatpazcAt antama hartakAladvArA apratyAkhyAnamAyA, pratyAkhyAnamAyA va sajvalanamAyAkA upazama karatA hai| usake bAda antamuhartakAlame apratyAkhyAnalobha, pratyAkhyAnalobha aura sajvalanalobhako upazAnta karatA hai / isaprakAra kramaza sAta antarmuhUrtakAlame cAritra mohanIyakarmakI 21 prakRtiyokA prazasta upazama karatA hai| Age savaprathama napuMsakavedake upazamakA vidhAna karate haiMaMtarakadapaDhamAdo paDisamayamasaMkhguNavihANakame / NuvasAmedi hu saMDaM uvasaMtaM jANa Na ca aNNaM // 252 // artha-antara kiye jAneke prathama samayase lekara pratisamaya asaMkhyAtaguNe krama vidhAnase napu sakavedake pradezapuMjako upazamAtA hai, anya karmoko nahI upazamAtA / / vizeSArtha-antarakaraNa karaneke pazcAt anantara samayase lekara antarmuhUrtakAlataka Ayukta (udyata) karaNadvArA napu sakavedakA upazAmaka hotA hai, zeSa karmoko to kicinmAtra bhI nahI upazamAtA, kyoki unakI upazAmanakriyAkA abhI bhI prArambha nahI huA hai| isaprakAra AyuktakriyAke dvArA napu sakavedake upazamako prArambhakara upazamita karatA huA pratisamaya asakhyAtaguNI zreNirUpase napu sakavedake pradezapuJjako upazAnta karatA hai| prathamasamayame jisa pradezapuJjako upazamAtA hai vaha stoka hai / dUsare samayame usase asakhyAtaguNe pradezapu jako upazamAtA hai / isaprakAra napusakavedake upazAnta honeke antarmuhUrta kAla taka asakhyAtaguNI zreNirUpase upazamAtA hai, kyoki pratisamaya kAraNabhUta pariNAmokI vRddhike mAhAtmyavaza pratisamaya asakhyAtaguNI zreNirUpase napuMsakavedake pradezapuMjako upazamAtA hai / 1 ja. pa. pu.13 pR. 272-73 /
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 256 ] labdhisAra [ 203 isalie taba usakA sthitighAta prApta hotA hai / isI mAnyatAmeM napu sakavedakI sthitise strIvedako sthitikA adhika ghAta honeke kAraNa strIvedakI sthitise napu sakavedakI sthiti sakhyAtaguNI hIna honekA prasaga pAtA hai| isI prakAra strIvedake (upazamanake samaya usase) pazcAt kramaza. upazamAI jAnevAlI sAta nokaSAya va bArahakaSAyokI sthiti bhI strIvedakI sthitise sakhyAtaguNI-sakhyAtaguNI hIna honekA prasaga prApta hogA, kintu yaha iSTa nahIM hai, kyoMki upazAnta avasthAme bArahakaSAya aura nau nokaSAyakI sthiti sadaza hI hotI hai, aisA paramaguruke upadezase siddha hai| isalie antarakaraNa sampanna hone para mohanIyakarmakA sthitighAta aura anubhAgaghAta nahI hotA' / pahale jo sthitibandhakA pramANa asakhyAtaguNA hInarUpase prArambha thA, antarakaraNakI samAptike kAlameM hI usa sthitibandhake sakhyAtavarSapramANa ho jAne para antarmuhUrta kAla dvArA eka sthitibandhako nivRttakara anya sthitibandhako sakhyAtaguNA hIna karake prArambha karatA hai / yaha mohanIyakarma sambandhI bandhApasaraNokI vidhi hai / mohanIyakarma ke atirikta zeSakarmoke pratyeka sthitibandhake pUrNa hone para anya sthitibadha asaMkhyAtaguNA hIna hotA hai| aba sthitibandhApasaraNake pramANakA nirdeza karate haiM vassANaM battIsAduvariM aMtomuhattaparimANaM / ThidibaMdhANosaraNaM avaraTThidibaMdhaNaM jAva // 256 // artha-sajvalanakaSAyakA sthitibandha battIsa varSapramANa ho jAnepara pratyeka sthitibandhApasaraNa antarmuhUrtapramANavAlA hone lagatA hai / jabataka jaghanya sthitibandha ho tabataka sthitibandhApasaraNa antarmuhUrta pramANavAlA hotA hai| vizeSArtha-savedI jIvake antima samayameM sajvalanakaSAyoMkA sthitibandha sampUrNa battIsa varSapramANa hotA hai / usa sthitibandhakA vahI paryavasAna hotA hai| isalie usa sthitibandhake samApta honepara apagatavedI jIva avedabhAgake prathama samayameM antama hartakama battIsavarSakA sthitibandha Arambha karatA hai, kyoki yahAse lekara saMjvalana kaSAyoke sthitibandhakA uttarottara apasaraNa antarmuhUrtapramANa hotA hai, parantu zeSa 1. ja dha pu. 13 pR 275-277 / 2. ja dha. pu 13 pR 275 /
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 202 ] [ gAthA 254-255 lavdhisAra yahIM sthitikAMDakAdike prabhAvakA nirdeza karate haiMaMtarakaraNAduvariM ThidirasakhaMDA Na mohaNIyassa / ThidibaMdhosaraNaM puNa saMkhejjaguNa hINakamaM // 254 // jattopAye hodi hu ThidibaMdho saMkhavarasamettaM tu / tatto saMkhaguNUNaM baMdhosaraNaM tu payaDINaM || 255 // artha-antarakaraNa karaneke pazcAt mohanIyakarmakA sthitikADakaghAta va anubhAgakANDakaghAta nahI hote, kintu sthitivandhA pasaraNa kramaNa sakhyAtaguNe hIna hote hai / java se mohanIyakarmakA sthitibandha sakhyAtavarSa mAtra hotA hai tavase sava prakRtiyokA sthitibandhApasaraNa sakhyAtaguNA hIna hotA hai / vizeSArtha -- antarakaraNa karake napu sakavedakI upazAmanA prArambha honepara mohanIyakarmake sthitighAta va anubhAgaghAta nahI hote / napu sakavedako upazamAnevAlA prathamasamayame sarva sthitiyome sthita pradeza ke prasakhyAtavebhAgapramANa dravyako upazamAtA hai / isaprakAra upazamAkara yadi sthiti aura anubhAgakA ghAta karatA hai to upazamita kiye gae pradezapu jakA bhI sthitighAta aura anubhAgaghAta prApta hotA hai, kyoki upazamita kiye gaye pradezapu ko choDakara zeSake bhI ghAtakA koI upAya nahI pAyA jAtA / upazamAe gaye pradezapu jakA ghAta sambhava nahI hai, kyoki prazasta upazAmanA dvArA upazamita kiye gaye pradezapu jakA apanI sthiti aura anubhAgame parivartana nahI hotA / isaprakAra prathama sthitikADakake kAla ke bhItara pratisamaya upazamita kiye gaye pradezapu ja ke sthitighAta aura anubhAgaghAtakA atiprasaga prApta hotA hai / isIprakAra dUsare sthitikADakakAlame upazamita kiye gaye dravyake ghAtakA prasaMga prApta hotA hai / napu sakavedako upazamAkara strIvedako upazamAnevAlA yadi napuMsakavedakA sthitikAMDakaghAta aura granubhAga kANDakaghAta karatA hai to upazAmanA nirarthaka prasakta hotI hai / yadi upazamAI jAne vAlI yA upazAnta huI prakRtiyokA kANDakaghAta nahI hotA, zeSa nahI upazamita kI gaIM mohanIyakarmaprakRtiyokA kANDakaghAta hotA hai aisA mAnA jAve to napu sakavedakI sthitise strIvedakI sthiti sakhyAtaguNI hIna prApta hotI hai, kyoki napuMsakavedake upazamAne sambandhI kAlake bhItara upazamita kiye jAnevAle napu sakavedakA to sthitighAta hotA nahI, kintu strIveda bAdameM upazamAyA jAtA hai,
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 256 ] labdhisAra [ 205 apUrva anubhAgakAMDaka prArambha karatA hai, parantu mohanIya karmakA yahAM sthitighAta aura anubhAgaghAta nahI hai / jJAnAvaraNAdikarmoke asakhyAtaguNa hAnirUpase aura badhanevAlI mohanIya karmakI prakRtiyokA sakhyAtaguNa hAnirUpase anya sthitibandha prArambha hotA hai / jisaprakAra asakhyAtaguNI zreNirUpase napu sakavedako upazamAyA hai usIprakAra pratisamaya asaMkhyAtaguNazreNirUpase strIvedako upazamita karatA hai' / athAnantara strIvedake upazamana kAlameM hone vAle kArya vizeSa ko batAte haiMthIyaddhA saMkhejjadibhAgepagade tighAdiThidibaMdhoM / saMkhatuvaM rasabaMdho kevala AgaThANaM tu || 256 // artha --strIvedake upazAne ke kAlake sakhyAtave bhAga vyatIta ho jAne para tIna ghAtiyA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya) karmokA sthitibandha sakhyAtavarSa pramANa hotA hai aura kevalajJAnAvaraNa, kevaladarzanAvaraNake atirikta tIna ghAtiyA karmo kI zeSa prakRtiyokA anubhAgabandha eka sthAnIya ( latA rUpa ) hotA hai / vizeSArtha --strIvedake upazamAneke antarmuhUrtapramANa kAlakA sakhyAtavAMbhAga vyatIta ho jAnepara jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA karmo kA sthitibandha asakhyAtavarSase ghaTakara saMkhyAta hajAra varSapramANa ho jAtA hai, parantu tIna aghAtiyA karmo kA sthitibandha sakhyAtavarSapramANa nahI hotA, kyoki ghAtiyA karmo ke bahuta adhika sthitibandhApasaraNake samAna praghAtiyA karmokA bahuta adhika sthitibaMdhApasaraNa sambhava nahI hai | jisa samaya ina tIna ghAtiyAkarmoMkA sakhyAtavarSapramAraNa sthitibandha prArambha huA usI samaya kevalajJAnAvaraNako chor3akara jJAnAvaraNakI zeSa cAra prakRtiyokA, kevaladarzanAvaraNake binA darzanAvaraNa kI cakSu- pracakSu aura avadhidarzanAvaraNa tathA antarAyakarmakI sabhI pAco prakRtiyokA anubhAgabandha dezaghAtirUpa dvisthAnIyase ghaTakara latArUpa eka sthAnIya hone lagatA hai / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakA saMkhyAtavarSapramANa sthitibandha prArambha hone para prasakhyAtaguNI hAni honA asambhava hai / ataH jo anya sthitibandha hotA hai vaha apane se pUrva sthitibandhase saMkhyAtaguNA hIna 1. ja. gha. pu. 13 pR. 278-79 /
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra 204 ] [ gAthA 257-258 karmokA sthitibandha sakhyAtaguNe hIna kramase bandhako prApta hotA huA sakhyAtahajAra varSapramANa jAnanA cAhie' / aba sthitibandhA pasaraNa sambandhI vizeSa kathana karate haiMThidibaMdhANosaraNaM evaM samayaSpabaddhasahi kiccA / uttaM NANAdo puNa Na ca uttaM aNutravattIdo || 257 // artha - eka samaya me jitanA sthitibandha kama hotA hai utanA sthitibadhApasaraNa kA pramANa kahA gayA hai / eka sthitibandhApasaraNa kAlataka vahI pramANa rahatA hai, kyoki pratyeka samayame nAnA sthitibadhApasararaNakI prApti kahI gaI hai / vizeSArtha - eka sthitikANDakotkIraNakAla va eka sthitivandhApa saraNakAla ye dono tulya hote hue antarmuhUrtapramANa haiM / sthitivandhApasara ke prathama samayame jitanI sthiti kama hokara sthitabandha hotA hai, antarmuhUrta kAlataka pratyeka samayame utanA hI sthitibandha hotA rahatA hai / isIlie eka sthitibandhApasaraNa kAlame nAnApanekI anupapatti kahI gaI hai | napuMsakaveda kI upazAmanA ke pazcAt strIvedako upazama kriyA kA kathana Age kI gAthA meM karate haiM evaM saMkhejjesu TThidibaMdha sahassagesu tIdesu / saMva samadetatto itthi ca tadeva uvasamadi // 258 // artha -- isaprakAra sakhyAtahajAra sthitibandha vyatIta hone para antarmuhUrta kAlake dvArA napu sakavedakA upazama hotA hai / tatpazcAt usIprakAra napu sakaveda ke upazama sadRza antarmuhUrtakAla dvArA strIvedakA upazama karatA hai / vizeSArtha - napusakaveda pratisamaya prasakhyAtaguNI zreNirUpase upazamAyA jAtA hugrA kramase upazAnta hotA hai / isaprakAra sakhyAtahajAra sthitibandhoke vyatIta honepara napusakavedako upazamitakara tadanantara samayase lekara strIvedakA upazama Arambha karatA / usIsamaya mohanIyakarmake atirikta zeSa karmoke pahale Arambha kiye gaye sthitikANDaka aura anubhAgakANDakokI samApti ho jAneke kAraNa apUrva sthitikANDaka aura 1. ja dha. pu 13 pR 286 - 260 /
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 262] labdhisAra [ 207 sthitibandha to sAtoM hI karmokA hotA hai / sakhyAta hajAra sthitibandhoMke hone para sAta nokapAyoke upazAmanA kAlakA sakhyAtavAbhAga vyatIta hotA hai / tatpazcAt nAma, gotra aura vedanIya ina tIna graghAtiyA karmokA sthitivandha asakhyAtavarSase ghaTakara ekabArameM saMkhyAtavarSa pramANa ho jAtA hai| ava sabhI karmokA sthitibandha sakhyAtavarSa pramANa hotA hai / isa sthitibandha sambandhI alpabahutva isaprakAra hai mohanIyakarmakA sthitivandha savase alpa hai| usase jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakoMkA sthitibandha saMkhyAtaguNA hai / usase nAma va gotrakarmakA sthitibadha sanyAtaguNA hai, usase vedanIyakarmakA sthitivandha vizeSa adhika hai| isase Age pratyeka sthitibandhake pUrNa hone para sakhyAtaguNA hIna anya sthitibandhakA Arambha karatA hai / isa kamase hajAro sthitivandho ke vyatIta hone para puruSavedakI prathama sthitike antima samayame sAta nokapAya sarvAtmanA upazAnta ho jAte hai| itanI vizeSatA hai ki puruSavedake ekasamaya kama do AvalipramANa samayaprabaddha anupazAnta rahate hai, kyoki jo antima prAvalime badhe hai unakA vadhAvalikAla abhI vyatIta nahI huA aura jo eka samayakama dvicaramAvalime bace hai unakA upazamanAvalikAla abhI pUrNa nahI huaa| dvicaramAvalike prathamasamayame jo samayapravaddha badhA thA so badhAvali bIta jAne para caramAvalike prathama samayase lagAkara pratyeka samaya meM eka-eka phAlike upazamana dvArA caramAvalike antimasamaya taka sarvadravya upazamana ho jAtA hai| dvicaramAvalike dvitIya samayame jo karmabandha hayA thA usakI bandhAvali, caramAvalike prathama samayataka rahatI hai| ata' caramAvalike dvitIya samayase lagAkara pratisamaya eka-eka phAlike upazamana dvArA caramAvalike anta samaya paryanta anya phAli to upazAnta ho jAtI hai, kintu eka phAli zeSa raha jAtI hai / isIprakAra dvicaramAvalike tRtIyAdi samayome badhe karmokI baMdhAvali bIta jAne para caramAvalike tRtIya Adi samayose lagAkara antima samaya paryanta anya phAliyA to upazamita hotI hai, kintu kramazaH do-tIna-cAra Adi phAliyA nahI upazamita hotI hai| dvicaramAvalike antima samayameM badhe samayaprabaddhakI eka phAli upazamita hotI hai, zeSa phAliyAM nahI upazamatI / isaprakAra dvicaramAvali kA ekasamayakama AvalipramANa aura caramAvalikA sampUrNa prAvalipramANa dravya puruSavedakI prathama sthitike antima samayameM anupazAnta rahatA hai| 1. ja. dha. pu 13 pR. 282-285 /
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 260-262 206 ] hotA hai, parantu nAma, gotra aura vedanIya karmokA abhI bhI saMkhyAtavarSapramANa sthitibaMdha prArambha nahI hunA, isalie unakA asakhyAtaguNA hIna hI sthitibandha pravRtta rahatA hai| ina sthitibandhokA alpabahutva isaprakAra hai mohanIyakarmakA sthitibandha sabase stoka hai, usase jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa aura antarAyakA sthitibandha sakhyAtaguNA hai / usase nAmakarma aura gotrakarmakA sthitivandha asakhyAtaguNA hai, usase vedanIyakA sthitibandha vizeSAdhika hai| isakrama se sakhyAta hajAra sthitivandhoke vyatIta honepara strIveda upazamita ho jAtA hai / ___ aba sAta no kaSAyoMkI upazAmanA evaM kriyAvizeSa sambandho kathana tIna gAthAoM ke dvArA karate haiM thIuvasamidANaMtarasamayAdo satta NokasAyANaM / uvasamago tassaddhA saMkhejjadime gade tatto // 260 // NAmaduga veyaNiyavidibaMdho saMkhavassayaM hodi / evaM sattakasAyA uvasaMtA sesabhAgate // 261 // raNavari ya puvedassa ya NavakaM samaUNadoriNAvaliyaM / muccA sesaM savvaM upasaMtaM hodi taccarime // 262 // artha-strIvedake upazAnta honepara sAta nokaSAya kA upazAmaka hotA hai / sAta nokaSAyasambandhI upazAmanA kAlake sakhyAtave bhAga bIta jAnepara nAma, gotra aura vedanIyakarmokA sakhyAtavarSapramANa sthitibandha hotA hai| isaprakAra zeSabhAgake anta samayame sAta nokaSAya upazAnta ho jAtI hai, kintu puruSavedake eka samayakama do AvalimAtra navakasamayapravaddhako choDa avazeSa sabako upazamAtA hai / vizeSArtha-strIvedake upazAnta honepara anya sthitikADaka aura anya anubhAgakANDaka tathA anya sthitibandha hotA hai / vizeSa yaha hai ki sthitikANDaka va anubhAgakANDaka to mohanIyakarmako choDa kara zepa karmokA hotA hai, kyoki isa sthala para mohanIyakarmakA sthitighAta va anubhAgaghAta yukti va sUtra donose niSiddha hai, kintu 1. ja gha. pu. 13 pR. 280-82 /
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 265-266 ] labdhisAra [ 206 lekara sadbhAvake antima samayame usake abhAvakA vidhAna gAthAme kiyA gayA hai| utpAdAnucchedake anusAra vivakSita vastuke sadbhAvakA jo antima samaya hai usa samayame hI usake abhAvakA pratipAdana kiyA jAtA hai / vahAse lekara puruSavedakI guNazreNI bhI nahI hotI / pratyAvalime se hI asakhyAta samayaprabaddhokI udIraNA hotI hai / hAsyAdi chaha no kaSAyoMkA dravya puruSavedameM sakkAnta nahIM hotA isakA kathana Age kI gAthAmeM karate haiM aMtarakadAdu chaNNokasAyadavvaM Na purisage dedi / edi hu saMjalaNassa ya kodhe aNupuvvisaMkamado // 265 // artha-antara karaneke pazcAt hAsyAdi chaha nokaSAyokA dravya puruSavedame sakramita nahI hotA, sajvalanakrodhame hI sakramita hotA hai, kyoMki yahA AnupUrvI sakramaNa pAyA jAtA hai| puruSavedake navaka bandha sambandho upazamakA vidhAna kahate haiMpurilassa uttaNavakaM asaMkhaguNiyakkameNa uvasamadi / saMkamadi hu hINakameNadhApavatteNa hAreNa // 266 / / artha-puruSavedake ukta ( gAthA 262 ) navaka samayaprabaddha dravyako asakhyAtagaNI zreNike kramase upazamAtA hai, parantu para prakRtime adha pravRtta sakrama dvArA hIna kramase sakramAtA hai| vizeSArtha-antima samayavartI savedo jIvake eka samayakama do AvalipramANa navaka samayaprabaddha anupazAnta rahatA hai (gA. 262) / avedabhAgake prathama samayame do samayakama do AvalipramANa navaka samayaprabaddha anupazAnta rahatA hai, kyoki antima prAvalikA sapUrNa navakabandha tathA dvicaramAvalikA do samayakama AvalipramANa navakabandha anupazAnta rahatA hai kAraNaki navaka samayaprabaddhakA bandhAvalike pazcAt upazamanakAla eka AvalipramANa hotA hai| yahA para pratyeka samayame unake pradezapuJjako asakhyAtaguNI zreNise kramase upazamAtA hai| unake pradezapuJjako kevala svasthAname nahI upazamAtA, kintu para prakRtime adha.pravRtta sakramake dvArA hIna kramase sakramAtA hai / vandha ruka jAne para guNa 1. ja gha. pu. 13 pR. 285-86 /
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 263-264 200 ] Age puruSavedake upazamanakAlake antima samayameM sthitibandhake pramANako prarapaNA karate haiM taccarime pubaMdho solasavassANi saMjalaNagANa / tadugANaM sesANaM saMkhejjasahassavastANi // 263 // artha-saveda bhAgake antima samayameM puruSavedakA sthitibandha solaha varSapramANa hotA hai aura usase duguNA arthAt ( 1642 ) 32 varSapramANa sajvalana kaSAyokA sthitibandha hotA hai / zeSa karmokA sthitibandha sakhyAtahajAra varSapramANa hotA hai / vizeSArtha--pahale ina karmokA sthitibandha saMkhyAtahajAra varSapramANa hotA thaa| usane saMkhyAtaguNI hAnirUpase ghaTakara savedabhAgake carama samayameM puruSaveda aura cAra gagvalana kapAyokA sthitivandha kramazaH 16 varSa va 32 varSa ho gayA, zeSa karmokA to abhI bhI satyAtahajAra varpapramANa sthitibandha hotA hai| aba puruSavedakI prathamasthitimeM do prAvali zeSa rahanepara honevAlI niyAntara kA pratipAdana karate haiM purisamsa ya paDhamaThidI AvalidosuvaridAsu AgAlA / paDiAgAlA chiNNA paDiyAvaliyAdudIraNadA // 264 // artha-purupavedakI prathamasthitimeM do Avali zeSa rahane para AgAla aura manyAgAlakI vyucchitti ho jAtI hai / pratyAvalime se hI udIraNA hotI hai / vizeSArtha-prathama aura dvitIya sthitike pradezapu joke utkarSaNa-apakarSaNavaza parampara vipayasakramaNako AgAla-pratyAgAla kahate hai| dvitIya sthitike pradezajakA prathama sthitima AnA AgAla hai tathA prathamasthitike pradezapU jakA pratilomarUpase dvitIya sthitime jAnA pratyAgAla hai / purupavedakI prathama sthitime ekasamaya adhika do-Avali gAne taka AgAla-pratyAgAla hotA hai| zrAvali aura pratyAvali zeSa rahane para bhAgAla-pratyAgAna vyucchinna ho jAte hai athavA paripUrNa zrAvali aura pratyAvali zeSa gAra prAgAla-pratyAgAla hokara puna. tadanantara samayame eka samayakama do Avali zeSa magAra pragagAla aura pratyAgAla vyucchinna ho jAte hai, kyoki utpAdAnucchedakA Azraya 2. 7. 13 pu. 285 /
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 268-269 ] [ 211 lie usa sthitibandhake samApta hone para apagatavedI jIva avedabhAgake prathama samayame anya sthitibandhako prArambha karatA huA sajvalana ke pUrva ke sthitibandhase antarmuhUrtakama sthitibandhako Arambha karatA hai, kyoki yahAse lekara sajvalanoke sthitibandhakA uttarottara apasaraNe antarmuhUrtapramANa hotA hai, parantu zeSa karmokA sthitibandha sakhyAtaguNI hAnike kramase bandhako prApta hotA huA saMkhyAtahajAra varSapramANa jAnanA cAhie' / apagataveda ke anya bhI kArya do gAthAnoM meM kahate haiMpadamAvedo tivihaM ko uvasamadi putrapaDhamaThidI | samayAhiya AvaliyaM jAva ya takkAlaThidibaMdho // 268 // saMjalacakkANaM mAsacaukkaM tu sesapayaMDIM / vassAM saMkhejjasaislANi havaMti khiyameNa // 266 // 7 labdhisAra artha -- prathama samayavartI apagatavedI jIva tInaprakArake krodhako upazamAtA hai / inakI vahI purAnI prathama sthiti hotI hai / ( pUrva sthiti meM ) jaba samaya adhika zrAvalI - kAla zeSa raha jAtA hai, usa samaya sthitibandha niyamase sajvalana catuSkakA cAra mAsa aura zeSa karmokA sakhyAtahajAra varSa pramANa hotA hai / vizeSArtha - puruSavedake purAtana satkarma upazAnta hone para usake navakabandhako yathokta kramase upazamAtA huA usa avasthAme hI tInaprakArake krodhako yahAse upazamAnA Arambha karatA hai / pUrvame antara karate samaya puruSaveda kI prathamasthitise vizeSa adhika saMjvalanakrodhakI prathama sthiti sthApita kI thI, galita hone se jitanI zepa vacI vahI yahAM ra pravRtta rahatI haiM / jisa prakAra Age mAnAdikakI upazAmanA karate samaya savedaka ke kAlase eka Avali adhika apUrva prathama sthiti kI jAtI hai usaprakAra yahA para tIna prakArake krodhako upazamAne ke lie apUrva prathama sthiti nahI kI jAtI, kintu racI : vahI purAtana prathamasthiti tInaprakArake krodhako upazamAne taka vinA prativandhake ! vRtta rahatI hai / pratyeka sthitibandhake pUrNa hone para anya sthitibandha antarmuhUrta hIna hotA hai zeSa karmokA sthitibandha sakhyAtaguNA hIna hotA hai / 2. ka. pA. sutta pR 667-68; ja. dha. pu 13 pR. 286-260 /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 ] labdhisAra [ gAMdhI 267 sakramako choDakara adha' pravRttasakrama kaise sambhava hai, aisI AzaMkA nahI karanA cAhie, kyoki bandhake uparata ho jAne para bhI tIna sajvalanakaSAya aura puruSavedake navakabadhakA grava pravRttasakrama hotA hai / aveda bhAgake prathama samayame bahuta pradezapujako saMkramAtA hai, tadanantara samayameM vizeSa hIna pradezapu Mjako sakramAtA hai, kyoki bandhAvali vyatIta honeke bAda vivakSita samayaprabandvako adhapravRtta bhAgahArase bhAjitakara jo ekabhAga prApta ho use prathama samayameM saMkramita karatA hai / puna dUsare samayame jo ki prathama samayame apane dravyakA asaMkhyAtavAMbhAga upazAnta aura sakramita ho gayA hai, usase hIna zeSa usI samayaprabaddhako pradha pravRtta bhAgahArake dvArA bhA jitakara jo eka bhAga prApta ho use sakramita karatA hai / isakAraNa se pratyeka samayame vizeSahIna hI pradezapu ja sakramita hotA huA jAnanA cAhie / yaha krama eka samayaprabaddhakA hI hai / cAra prakArakI vRddhi aura hAnirUpase pariragata hue yogoke dvArA bandhako prApta hue nAnA samayaprabaddha bandhAvalike vyatIta ho jAne para sakramabhAvake yogya hokara pUrvake yogake anusAra hI sakramita hote haiM isalie vahA vizeSa hAnirUpase sakramakA niyama nahI hai, kintu sakhyAtave aura asakhyAtave bhAgarUpase kadAcit vizeSahIna aura kadAcit vizeSa adhika tathA kadAcit sakhyAtaguNA hIna eva kadAcit sakhyAtaguNA, kadAcit grasakhyAtaguNA hIna, kadAcit asakhyAtaguNA nAnA samaya prabaddha samvandhI sakramadravya hotA hai / ata eka samayaprabaddhase sambandhita pradezapu ja hI vizeSahIna hokara sakramita kiyA jAtA hai' / Age apagatavedake prathama samaya meM sthiti bandha sambandhI kathana karate haiMpaDhamAvede saMjalaNANaM tomuhuttaparihINaM / vastANaM battIsaM saMkhasadda sliyara gAThidibaMdho // 267 // artha-apagatavedake prathama samayame cAra sajvalana kaSAyokA sthitibandha antarmuhUrtakama vattIsa varSapramANa aura zeSa karmokA sthitibandha sakhyAta hajAravarSa hai / vizeSArtha -- savedI jIvake antima samayame sajvalanokA sthitibandha sampUrNa 32 varSapramANa hotA hai, kyoki usa sthitibandhakA vahI paryavasAna ho jAtA hai / isa vapu 13 pR 287 - 286 /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAdhA 271 ] labdhisAra [213 sajvalanameM saMkramaNa karatA hai / / vizeSArtha-gAthAmeM jo do prakArakA krodha kahA hai usase apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNakrodhakA grahaNa hotA hai, kyoMki anyaprakAra sambhava nahI hai / ye dono krodha saMjvalanakrodhameM guNasaMkramaNake dvArA tabataka sakramita hote hai, jaba taka sajvalanakrodhakI prathamasthiti tIna AvalipramANa zeSa rahatI hai, kyoMki isa avasthAke bhItara usameM una donoke sakramita honemeM virodhakA abhAva hai| saMkramaNAvalirUpase prathamAvaliko vyatItakara puna' dUsarI pAvalike prathama samayase upazamanAvali kAlake dvArA usa dravyako upazamAtA hai / ata tIsarI Avaliko ucchiSTAvalirUpa se chor3a detA hai isa kAraNase tIna AvaliyA zepa rahane taka sajvalanakrodhame do prakArake krodhakA sakrama virodhako nahI prApta hotA / krodhasajvalanakI prathama sthiti meM paripUrNa tIna AvaliyokA abhAva honepara arthAt eka samayakama tIna Avaliyoke zeSa rahanepara do prakArake krodhakA sajvalanakrodha me sakrama nahI hotA, kintu mAnasajvalaname sakrama hotA hai, kyoki dUsarAprakAra sambhava nahI hai| ___ upazamanAvalIke antima samayameM hone vAle kiyA vizeSakA kathana karate haiM kohassa paDhamaThidI Avalisele tikohamuvasaMtaM / Na ya NavakaM tatthaMtimabaMdhudayA hoti kohassa // 271 / / artha-sajvalanakrodhakI prathamasthitime eka Avali zepa rahanepara tIno prakAra kA krodha upazAnta ho jAtA hai, kintu navaka samayaprabaddha upazAnta nahI huyA usa samaya sajvalanakrodhakA antima bandha va udaya hotA hai| vizeSArtha-pratyAvalike udayAvalime praviSTa ho jAne para sajvalanako kI prathamasthiti AvalimAtra zeSa raha jAtI hai| isakA nAma ucchiSTAvali hai| upazAmanAvali bIta jAne para ucchiSTAvalike prathama samayame do samayakama do zrAvali navaka samayaprabaddhoko choDakara saMjvalanakrodhake zeSa sabhI pradeNapuMja prazasta upazAmanArUpase upazAnta ho jAte hai / pratisamaya asaMkhyAtaguNI zreNIrUpase upazamita kiye jAte 1. ja.dha.pu 13 pR. 263-64 /
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 270 212 isa kramase jaba krodha saMjvalanako Avali-pratyAvali zeSa rahatI hai tava dvitIya sthitime se aAgAla aura prathamasthitime se pratyAgAla vyucchinna ho jAte hai / yahA para Avali aisA kahanepara udayAvalikA grahaNa hotA hai tathA pratyAvalise udayAvalike vAharakI AvalikA grahaNa hotA hai / "sajvalana krodhakI prathamasthitime prAvali-pratyAvali zeSa rahanepara pAgAla-pratyAgAlakI vyucchitti ho jAtI hai," yaha utpAdAnucchedakA Azraya lekara kahA gayA hai, kyoki prathama sthitime do Avaliyoke zeSa rahane taka aAgAlapratyAgAla hokara eka samayakama do Avaliyoke zeSa rahanepara AgAla-pratyAgAla kI vyucchitti vivakSita hai / AgAla-pratyAgAlakI vyucchitti ho jAne para sajvalanakrodhakA guNazreNi nikSepa nahI hotA, kyoki sabase jaghanya bhI guNazreNi AyAma eka AvalipramANa hai, usase kama sambhava nahI hai| isalie pratyAvalimeM se hI pradezapujakA apakarSaNa karake asakhyAta samayapravaddhokI udIraNA karatA hai| pratyAvalime eka samaya zeSa rahanepara krodha saMjvalanakI jaghanya sthiti udIraNA hoto hai, kyoki udayAvalike vAhara jo eka sthiti zeSa hai usamese apakarSaNakara udayAvalime praveza karAne para jaghanya sthiti udIraNA hotI hai / usI samaya arthAt saMjvalanakrodhakI prathama sthitimeM eka samaya adhika prAvalipramANa kAla zeSa rahanepara cAra saMjvalana kaSAyokA sthitibandha kramase 32 varSase ghaTakara cAra mAsa pramANa ho jAtA hai| zeSa karmokA sthitivandha saMkhyAta hajAra varSapramANa hotA hai, kyoki jJAnAvaraNAdi karmoke sakhyAtavarSapramANa pUrva sthitivandhase sakhyAtaguNA hIna-sakhyAtaguNA hIna aise sakhyAtahajAra sthitibandhoke vyatIta ho jAnepara bhI yahAM para unakA sthitivandha sakhyAtahajAra varSapramANa hotA hai| yahAM para sthitivandhakA alpabahutva pUrvavat hai| athAnantara krodhadravya ke saMkrama vizeSakA kathana karate haiMkohadugaM saMjalaNagakohe saMchuhadi jAva paDhamaThidI / bhAvalitiyaM tu uvari saMchuha di hu mANasaMjalaNe // 27 // prayaM-sajvalanakrodhame do prakAra ( apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa ) koSakA taba taka sakramaNa karatA hai jaba taka krodhasajvalanako prathamasthitimeM tIna pAvaliyAM (sakramAvali, upazAmanAbali, ucchipTAvali ) zeSa rahatI haiN| usake bAda mAna 1. jaya. pu 13 pR 260-263 /
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 274 ] labdhisAra [ 215 pramAraNa hokara mAnasajvalana ke vedakakAla se eka avalipramANa adhika hotI hai / pakarSita dravyakA asakhyAtavAbhAga prathamasthiti meM diyA jAtA hai, zeSa bahubhAgako dvitIya sthiti meM detA huA dvitIya sthiti ke prathama niSekame asakhyAtaguNe hIna pradezapuMjakA siMcana karatA hai, kyoki prathama sthiti ke guNazreNizIrSarUpase avasthita antima niSekame asaMkhyAta samayaprabaddha nikSipta karatA hai / parantu dvitIyasthitike prathamaniSekameM nikSipta kiye jAne vAle dravyakA pramANa eka samaya prabaddha ke asakhyAtave bhAgapramANa hotA hai, kyoki vaha apakarSitadravyako DeDhaguNahAnise bhAjita karane para prApta huA hai / isase Upara sarvatra pratisthApanAvalipramANa sthitiko chor3akara antima sthititaka vizeSa ( caya ) hIna dravyako nikSipta karatA hai / isIprakAra mAnavedakake dvitIyAdi samayome prathama aura dvitIya sthiti me pradezokA vinyAsa krama hotA hai / itanI vizeSatA hai ki pratisamaya asakhyAtaguNI zreNirUpase pradezapu jakA apakarSaNakara udayAdi guNazreNikA jitanA AyAma galita ho jAve usase zeSa rahanevAle prAyAmame nikSepa hotA hai / jisa samaya krodhasajvalana ke bandha - udaya vyucchinna hote hai usa samaya tInaprakAra ( pratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa, sajvalana) mAnakA zrAyukta (udyata ) kriyA dvArA upazAmaka hotA hai / usa samaya tIna saMjvalana ( sajvalana mAna - mAyA - lobha) kA sthiti - bandha antarmuhUrtakama cAra mAsa hotA hai aura zeSa karmokA sthitibandha sakhyAtahajAra varSa hotA hai,' kyoki anantara pUrva sajvalanokA sthitibandha pUrNa cAra mAha kahA gayA hai aura badhApasaraNakA pramANa antarmuhUrta mAtra hai / zeSa karmokA sthitibandha yadyapi saMkhyAtahajAra varSapramANa hotA hai tathApi zranantarapUrvake sthitibandhase sakhyAtaguNA hIna hai / isaprakAra tIna mAnake upazamako prArambha karake pratisamaya asakhyAtaguNI zreNirUpa se upazamAne vAleke sakhyAtahajAra sthitibandhoke dvArA sajvalanamAnakI prathamasthiti kSINa hotI jAtI hai / mANadurga saMjalagamANe saMkuddadi jAva paDhamaThidI | AvalitiyaM tu uvariM mAyA saMjala geya saMchuhadi || 274 || pA. su. pR 666 sUtra 216 - 20; ja. dha. pu. 13 pR 267-68; ja.dha. mUla pR. 1854 / ja dha. pu. 13 pR. 265-268 / 2.
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 ] labdhisAra [ gAthA 272-273 hue kramase upazAnta hote hai| krodhasajvalanake do samayakama do prAvalipramANa navaka samayaprabaddho ko upazamAne kI vidhi puruSavedake samAna hai| jaba krodha sajvalanakI prathamasthitime eka samayakama eka prAvali zepa rahatI hai tabhI krodha sajvalanake bandha aura udaya vyucchinna ho jAte haiM, kyoki isa pUrvake samaya me jaba pUrNa eka Avali prathama sthitime zeSa raha jAtI hai taba sajvalanakrodhakA antima bandha va udaya hokara bandha va udayakI vyucchitti ho jAtI hai / ata. agale samayame sajvalana krodhakA prathama niSeka sajvalanamAname stivukasakrama dvArA sakrAmita hae rahanese usamese eka-eka niSekake kama ho jAneke kAraNa ucchiSTAvalime se eka samayakama kiyA hai / athAnantara pAMca gAthAoM meM mAna trayakA upazama vidhAna nirupita karate haiMse kAle mANassa ya paDhamadidikAravedago hodi / paDhamaTThidimmi davvaM asaMkhaguNiyakkame dedi // 272 // paDhamaTThidisIsAdo vidiyAdimhi ya asaMkhaguNahINaM / tatto visesahINaM jAva aicchAvaNamapattaM // 273 // artha-usI kAlame sajvalamAnakI prathamasthitikA kartA va bhoktA hotA hai / prathamasthitime dravya asakhyAtaguNe kramase diyA jAtA hai / dvitIya sthitike Adime arthAt prathama niSekame dravya prathamasthitike zIrSake dravyase asakhyAtaguNA hIna diyA jAtA hai / usake pazcAt atisthApanAvali prApta hone taka vizeSahIna kramase diyA jAtA hai| vizeSArtha- eka samayakama ucchiSTAvalike atirikta sajvalanakrodhakI prathama sthitiko galAkara tathA usake bandha va udayakI vyucchitti karake usI samaya sajvalanamAnakA vedaka va prathamasthitikA kAraka (karanevAlA) hotA hai| dvitIya sthitime sthita sajvalanamAnake pradezapuJjako apakarSitakara udayAdi guNazreNirUpase nikSipta karatA hayA usI samaya prathama sthitikA karane vAlA hokara mAnakA vedaka hotA hai| dvitoya sthitike pradezapU jako apakarSaNabhAgahArakA bhAgadekara eka bhAgako apakarSitakara mAnasajvalanakI prathama sthitiko karatA huA udayame- alpa pradezapu jako detA hai| tadanantara samayame asakhyAtaguNe pradezapu jako detA hai / isaprakAra asakhyAtaguNe zreNikramase prathama sthitike . antima samayake prApta hone taka detA hai / yahApara prathama sthitikI lambAI antarmuhUrta
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 277 ] labdhisAra [ 217 artha- sajvalanamAnakI prathamasthiti meM AvalikAla zeSa rahanepara navIna samayaprabaddhake binA anya tIna mAnakA sarva dravya upazAnta ho cukatA hai / usI samaya sajvalana - mAnakI bandha va udayavyucchitti ho cukatI hai / vizeSArtha - mAnasaMjvalanakI prathamasthitikI pratyAvalike antima samayameM eka samayakama do AvalipramANa samaya prabaddho ko choDakara tInaprakAra ( apratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalana ) mAnakA sabhI sthiti - anubhAga aura pradeza satkarma sarvopazamanArUpase upazAnta ho jAtA hai, kyoki yathAkrama upazamAe jAne vAle mAnakA sa samaya niravazeSa upazAntarUpase pariNamana dekhA jAtA hai / ucchiSTAvaliko gauNa karake mAnasajvalanake eka samayakama do AvalipramANa navakabandhako choDakara aisA kahA gayA hai tathA isI samaya mAnasajvalanakI jaghanyasthiti udIraNA hotI hai / isI samaya saMjvalanamAnake bandha va udaya vyucchinna hote hai, kyoki utpAdAnucchedakA Alambanakara aisA bana jAtA hai' / mAyA kI prathama sthiti karanekA nirdeza karate haiM-- se kAle mAyAe paDhamadvidikAravedago hodi / mANassa ya bhAlAvo davvassa vibhaMjaNaM tattha // 277 // artha -- usI samaya ( sajvalanamAnakI prathamasthiti eka AvalimAtra zeSa raha jAne para) sajvalanamAyAkI prathamasthitikA kAraka va vedaka hotA hai / sajvalanamAyA ke dravyakA vibhAjana Adi mAnake AlApake samAna hai / vizeSArtha - mAnavedakake antima samayake bAda tadanantara samayame athavA pratyAvalike antima samayake anantara pazcAt sajvalanamAnakI prathamasthiti eka prAvali ( ucchiSTAvali) mAtra zeSa raha jAnepara mAyA sajvalanake pradezapuMjakA grapakarSaNakara tathA udayAdi guNazreNirUpase usakA nikSepa karatA huA mAyAsajvalanakI antarmuhUrtavAlI prathamasthitiko utpanna karake mAyA sajvalanakA vedaka hotA hai / mAyAsajvalanakI prathama sthiti sambandhI lambAI eka Avali adhika apane vedakakAla pramAraNa hotI hai / mAyA vedakase lekara yaha tInaprakAra ( apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa, sajvalana ) mAyAkA 1. ja. dha. pu. 13 pR. 266-300 /
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 ] labdhisAra [ gAthA 275-276 artha-mAnasajvalanakI prathamasthitime eka samaya adhika eka prAvali zeSa rahane para tIna (mAna, mAyA, lobha) sajvalanakA sthitivandha do mAsa pramANa hotA hai / zeSakarmokA sthitibandha krodhake AlApa sadRza (sakhyAtahajAra varSapramANa) hai / vizeSArtha--pratyAvalime ekasamaya zeSa rahanepara sajvalanamAna-mAyA-lobhakA sthitivandha do-mAhapramANa hotA hai| zeSa karmokA sthitibandha sakhyAtahajAra varSapramANa hotA hai jo pUrva sthitibandhase sakhyAtaguNAhIna hai' / mANasta ya paDhamaThidI sese samayAhiyA tu aavliyN| tiyasaMjalaNagabaMdho dumAsa selANa koha AlAvo // 275 // artha- jaba taka prathama sthitime tIna prAvali zeSa rahatI hai tava taka do (apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa) prakAra mAnako sajvalanamAname saMkramita karatA hai, usake bAda sajvalana mAyA me / vizeSArtha-mAna sajvalanakI prathamasthitike tIna prAvali zeSa rahane taka apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNarUpa do prakArake mAnako sajvalanamAname saMkramita karatA hai / mAna sajvalanakI prathama sthitike eka samayakama tIna AvalipramANa zeSa rahanepara ina do prakArake mAnako sajvalanamAnameM sakrAta nahI karatA hai, kintu mAyAsajvalaname sakrAnta karatA hai / saMjvalanamAnako bhI sajvalanamAyAmeM saMkrAnta karatA hai| vistAra pUrvaka kathana sajvalanakrodhake samAna hai| ___ isase Age phirabhI eka samayakama eka AvalipramANa prathamasthitiko galAkara do Avali ( pratyAvali aura udayAvali ) ke zeSa rahanepara AgAla aura pratyAgAla vyacchinna ho jAte haiM / udayAvalike UparakI jo dUsarI Avali hai vaha pratyAvali kahI jAtI hai| tadanantara punaH eka samayakama eka prAvali arthAt pratyAvalimeM eka samaya zeSa rahane para jo kArya hotA hai usako batalAte haiM mANassa ya paDhamaThidI zrAvalisese timANamuvasaMtaM / Na ya NavakaM tatthaMtimabaMdhudayA hoti mANasta // 276 / / 1. ja pa pu 13 pR. 266 / 2. ja va pu 13 pR 298-266 /
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 276 - 280 ] labdhisAra [ 216 artha - mAyAkI prathama sthiti meM ekasamaya adhika prAvalikAla zeSa rahanepara saMjvalanamAyA aura lobhakA to mAsapramANa sthitibandha hotA hai tathA zeSa karmokA krodhavat kathana jAnanA / mAyadurgaM saMjalaNagamAyAe chuhadi jAva paDhamaThidI / bhAvalitiyaM tu uvariM saMkuhadi hu lohasaMjalaNe ||276 // artha- -- sajvalanamAyAkA prathamasthitime jabataka tIna prAvaliyA zeSa rahatI hai tabataka mAyAdvika (apratyAkhyAna - pratyAkhyAnarUpa mAyA) ke dravyako sajvalana mAyAme hI sakramita karatA hai tathA usase Age sakramaNAvalIme unake dravyakA sajvalanalobhame sakramaNa karatA hai / vizeSArtha - mAyAsajvalanakI prathamasthitime eka samayakama tIna grAvaliyo ke zeSa rahane para pratyAkhyAnAvaraNa va pratyAkhyAnAvaraNarUpa do prakArakI mAyAke dravyako mAyA sajvalanameM sakrAnta nahI karatA, kintu sajvalana lobhame sakrAnta karatA hai' / mAyAe paDhamaThidI Avalisesetti mAyamuvasaMtaM / Naya vakaM tatthaMtimabaMdhudayA hoMti mAyAe // 280 // artha - mAyAkI prathamasthitime AvalipramANa kAla avaziSTa rahanepara upazamanAvalike antima samayame navaka samayaprabaddha binA anya sarva mAyAkA dravya upazamita hotA hai / usI samaya me sajvalanamAyAkA bandha va udaya vyucchinna hotA hai / vizeSArtha - dvitIya upazamanAvalike antima samayameM eka samayakama do grAvali - pramANa navabandhako choDakara tInaprakAra ( apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa, aura sajvalana) mAyAkA antima upazAmaka hotA hai / usa samaya sajvalanamA udaya vyucchinna hote hai, kyoki utpAdAnucchedameM yaha kathana bana jAtA hai / mAyA sajvalana kI prathama sthitikA eka samayakama eka avalipramANa dravya zeSa hai, vaha stivuka sakrama ke dvArA lobhasajvalaname vipAkako prApta hotA hai / 1 ja.dha pu 13 pR. 303 / 2. ja dha. pu. 13 pR. 303 - 304
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21] labdhisAra [ gAthA 278 upanAmaka hotA hai / mAyA aura lobha sajvalanakA sthitibandha' antarmuhUrtakama do mAha pramANa hotA hai / granantarapUrva vyatIta hue do mAha pramANa sthitibandhase antarmuhUrta ghaTa kara usasamaya do sajvalanoMkA sthitibandha hotA hai / zeSakarmokA sthitibandha saMkhyAtahajAra varSapramANa hai jo pUrva sthitivandhase sakhyAtaguraNA hIna hai / inhI karmokA sthitikANDaka palyopamake sakhyAtavabhAgapramANa hai aura anubhAga kANDaka anantaguNI hAnirUpa hai / usamamaya mAna saMjvalanakA jo eka samayakama udayAvalipramAraNa satkarma zeSa rahA vaha stikatakramaNa dvArA mAyAke udayame vipAkako prApta hotA hai / udayarUpase samAna sthitime jo sakrama hotA hai vaha stivukasaMkramaNa hai' / mAyAtredakake prathama samayame pUrva meM kahe gaye mAnasaMjvalanake eka samayakama do zrAvalipramANa navakavandhake samayapravaddhoke grAdya ( prathama ) samayaprabaddha kA nirlepa hotA hai, liye use chor3akara do samayakama do AvalipramANa navaka samayaprabaddha pratyeka samayameM yAtaguNI zreNirUpase upazamAe jAte hue mAyAvedaka kAlake bhItara eka samayaMkama do prAyati kAlake dvArA pUrNarUpa se upazamAe jAte hai, kyoki pratyeka samaya meM eka-eka samayabaddha ke upazAmana kriyAkI samApti ho jAtI hai / mAnasajvalanake dravyako vizeSa hIna zreNikamase sajvalana mAyAme sakramaNa karatA hai / ye sarva kriyA mAyAvedakake prathama namaya me hotI hai / va mAyAtraya upazamavidhAna ke lie 3 gAthAeM kahate haiMmAyAe paDhamaThidI sese samayAhiyaM tu zrAvaliyaM / mAyAlohagAvaMdho mAsaM sesANa koha AlAvo // 278 // . : mAyAvedana ke prathama samaya kA sthitivandha hai / pra.6 pu 13 pR 309 / udavarUpase arthAt udIyamAna prakRtike rUpame anudaya prakRtikA stuvika hotA hai| sthiti me zrarthAt jisa udIyamAna niSekase Upara vAle anudaya niSekakA bhaviSya me udaya pAne vAle niSena meM narama hotA hai vaha usa udayase Upara vAle niSekame hI hogA / arthAt sthiti mama nahI hogA yaha tAtparya hai / 7.13 300 se 302; ka. pA su pR. 700 /
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 283 ] labdhisAra [ 221 vizeSArtha-tatpazcAt sakhyAtahajAra sthitibandhoMke ho jAnepara bAdaralobhakI prathama sthitikA ardhabhAga vyatIta ho jAtA hai| ardhabhAgase kucha adhika ardhabhAgakA grahaNa hotA hai usa ardhabhAgake antima samayameM lobhasajvalanakA sthitibandha ghaTakara divasapRthaktva pramANa ho jAtA hai / zeSa karmoMkA sthitibandha saMkhyAtahajAra varSapramANase ghaTakara hajAravarSa pRthaktvapramANa hotA hai, parantu usa samaya anubhAga satkarma spardhakagata hI hotA hai| aba saMjvalanalobhake anubhAgasattvakI kRSTikaraNa vidhi kahate haiMvidiyaddhe lobhAvaraphaDDayaTThA karedi rasakihi / igiphaDDayavaggaNagada saMkhANamaNaMtabhAgamidaM // 283 // martha-(bAdaralobhasajvalanakI prathamasthitike) dUsare ardhabhAgameM lobhake jaghanyaspardhaka ke nIce anubhAgakRSTiyoMko karatA hai / unakA pramANa eka spardhakakI vargaNAoke anantave bhAgapramANa hai| vizeSArtha-bAdaralobhasaMjvalanakI prathamasthitike prathama ardhabhAgake vyatIta ho jAne para dvitIya ardhabhAgameM lobhasajvalanake anubhAga satkarma sambandhI jaghanya spardhakake nIce anantaguNI hAnirUpase apavartitakara anubhAgakRSTiyoko karatA hai / sabase jaghanya latAsamAna spardhakakI prathamavargaNA ke avibhAgapraticchedose anantaguNe hIna anubhAga yukta sUkSmakRSTiyoMko karatA hai| eka spardhakakI vargaNAproke AyAmameM tatprAyogya anantase bhAjitakara vahAM eka khaNDameM jitanI vargaNAe prApta ho tatpramANa kRSTiyAM banatI hai / itanA vizeSa hai ki upazamazreNime sparddha kagata lobhakA bAdarakRSTikaraNa na hokara sIdhA sUkSmakRSTikaraNa hotA hai / yaha jJAtavya hai ki bAdaralobha sparddha kagata hotA hai tathA usake sUkSmakaraNakI prakriyA hI sUkSmakRSTikaraNa kahalAtI hai| 1 ka. pA. su. pR. 701-702; ja. dha. pu. 13 pR. 306 / 2 se kAle vidiyatibhAgassa paDhamasamaye lobhasaMjalaNANubhAgasaMtakammassa jaM jahaNNaphaya tassa haiTevAdo aNubhAgakiTTIao karedi / tAsiM pamANameyaphaddaya vggnnaannmnntbhaago| (ja dha. mU pR 1856) 3. ja. dha pu. 13 pR 307-8 / 4 ka. pA. sutta pR. 702 /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 281-282 220 ] aba lobhatrayake upazamavidhAnakA kathana do gAthAoM meM karate haiMse kAle lohassa ya paDhamadidikAravedago hodi / te puNa bAdaraloho mANaM vA hodi Nikkhetro // 281 // artha-uso samaya sajvalanalobhakI prathamasthitikA vedaka va kAraka hotA hai / mAnakI vidhike anusAra bAdaralobhakA nikSepa hotA hai| vizeSArtha-usI samaya arthAt mAyA sajvalanakI prathama sthiti ucchiSTAvali zeSa raha jAne para dvitIya sthitise lobhasajvalanake pradezapu jakA apakarSaNakara udayAdi guNazreNirUpase nikSepa karatA huA lobhasajvalanakI prathama sthitiko antarmuhUrtapramANa sthApitakara vedana karatA hai| yahA se lekara sUkSma sAmparAya guNasthAnake antima samaya paryanta jo lobhavedaka kAla hai, usa kAlake tIna bhAga karake unamese sAdhika do tribhAgapramANa bAdara lobhasajvalanakI prathamasthiti isa samaya kI hai, kyoki yahA se uparima samasta lobhavedakakAlake kuchakama tIsare bhAgapramANa sUkSmalobha vedaka kAla hotA hai / sUkSmalobha vedakakAlase sAdhika dUne bAdaralobhavedakakAlako eka prAvalipramANa adhika karake vAdarasAmparAyika jIva prathamasthiti karatA hai / isaprakAra itanI prathama sthitiko karake tInaprakArake lobhako upazamAne vAle jIvake lobha sajvalanakA sthitibandha antarmuhUrtakama ekamAsa hotA hai, kyoki antima samayavartI mAyA vedakake sthitibandha pUrA eka mAsa hotA hai usase eka antarmuhUrta ghaTAkara isa samaya lobhasajvalanake sthitivandhako prArambha karatA hai / zeSakarmo kA sthitibandha pUrvake sthitibandhase sakhyAtagaNA hInarUpase pravRtta hotA huA abhI bhI sakhyAtahajAra varSapramANa hI hotA hai kyoki sakhyAta hajAravarSoke aneka bheda hote haiN| jJAnAvaraNAdi karmoMke sthitikANDaka aura anubhAgakANDakokA pramANa pUrvokta palyopamakA asakhyAtavAbhAga va atantaguNI hAnirUpa hotA hai / paDhamahidi alute lohasta ya hodi diNupudhattaM tu / vastasahaslapudhattaM sesANaM hodi ThidibaMdho // 28 // artha-vAdaralobhakI prathama sthiti-artha ke antame sajvalanalobhakA sthitibandha pRthaktva divasa aura zeSa karmokA pRthaktva hajAra varSapramANa hotA hai / 1. ja. dha pu. 13 pR 304-306 va ka. pA su. pR 701-702 /
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 285 ] labdhisAra [ 223 anubhAga sambandhI avibhAgapraticcheda hai| isaliye ekakama kRSTiAyAmamAtra bAra anaMtase guraNA karane para antimakRSTime pAye jAne vAle ve anubhAga sambandhI avibhAgapraticcheda pUrvaspardhakasambandhI jaghanyavargake anantavebhAgapramANa hai| isaprakAra prathama samayame kI gaI sUkSmakRSTi hotI hai| apakarSita kiye gaye dravyame bahubhAgarUpa jo dravya pRthak sthApita kiyA thA unake dravyako pUrvame sattArUpa pAye jAne vAle pUrvaspardhaka sambandhI nAnAguNahAnime nikSipta karatA hai / "divaDDhaguNahANibhAjide paDhamA" ityAdi karaNasUtra vidhAnase usa bahubhAgapramANa dravyako anubhAga sambandhI sAdhika DeDhaguNahAnikA bhAga dene para jo labdharUpa dravya prApta ho usako prathamaguNahAnikI prathamavargaNAme nikSipta karatA hai / tathA dvitIyAdi vargaNAome eka cayahIna krama sahita dravya nikSipta karatA hai / dvitIyAdi guNahAniyokI vargaNAproke kramase pUrvaguNahAnise AdhA-AdhA dravya nikSipta karatA hai| isaprakAra sUkSmakRSTikaraNa kAlake prathamasamayame apakarSitadravyako nikSipta karatA hai / yahAM antimakRSTime nikSipta dravyase pUrvaspardhakakI jaghanya vargaNAme nikSiptadravya anantaguNA hIna jaannaa| 'kRza' tanukaraNe dhAtuke Azrayase 'karSaNa kRSTi.' arthAt karmaparamANuprokI anubhAgazaktikA kRza karanA-ghaTAnA kRSTi hai / athavA 'kRzyata iti kRSTi.' ke anusAra pratisamaya pUrva spardhakakI jaghanya vargaNAse bhI anantaguNI hIna anubhAgarUpa vargaNAko kRSTi kahate hai| aba dvitIyAdi samayoMmeM nikSepaNakA kathana karate haiMpaDisamayamasaMkhaguNA davvAdu asaMkhaguNavihINakame / putvagaheTThA heTThA karedi kiTTi sa carimotti // 285 // artha-asakhyAtaguNe-asakhyAtaguNe apakarSita dravyame se pratisamaya kI gaI kRSTikA pramANa pUrva-pUrva kRSTiyoke pramANase asakhyAtaguNA ghaTatA hotA hai / yaha krama antima samaya taka jAtA hai| vizeSArtha-kRSTikaraNa kAlake prathama samayameM jo kRSTiyA kI gaI ve abhavyo se anantaguNI aura siddhoke anantave bhAgapramANa hokara eka spardhakakI vargaNAyoke anantave bhAgapramANa hai tathA ve bahuta hai / punaH tadanantara samayame prathama samayavartI
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAtha 284 222 ] Age saMjvalanalobha sambandhI kRSTiyoMko nikSepaNavidhi batAte haiMprokkaDDidaigibhAgaM pallAsaMkhejjakhaMDadigibhAgaM / dedi suhumAsu kiTTisu phaDDayage sesa bahubhAgaM // 284 // artha- (sajvalanalobhake dravyako apakarSaNa bhAgahAra dvArA bhAjitakara usameM se) eka bhAga apakarSita dravya hai / isako palyake asakhyAtavebhAgase khaNDitakara usame se eka bhAgako sUkSmakRSTiyome detA hai, zeSa bahubhAgako spardhakome detA hai| vizeSArtha-sajvalanalobhake sarva sattvarUpa dravyako apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara usame se eka bhAgapramANa dravyako puna patyake asakhyAtavebhAgakA bhAga diyaa| usamese bahubhAgapramANa dravyako pRthak rakhakara eka bhAgapramANa dravyako sUkSmakRSTirUpa pariNamAtA hai / "addhANeNa savvadhaNe khaMDide"' ityAdi karaNasUtra vidhAna dvArA usa eka bhAgapramANa dravyame kRSTiyoke pramANarUpa kRSTayAyAmakA bhAga dene se madhyadhanakA pramANa prAtA hai / isa madhyadhanako eka kama kRSTiAyAmake Adhese hIna do guNahAnikA bhAga dene para cayakA pramANa prApta hotA hai / usa cayapramANako doguNahAnise guNA karane para AdivargaNAke dravyakA pramANa AtA hai / itane dravyako to prathamakRSTime nikSipta karatA hai jisase prathamakRSTi utpanna hotI hai / yaha prathamakRSTi prathamasamayame kI gaIM kRSTiyoMmeM jaghanyakRSTi hai / tathA isase dvitIyAdi kRSTiyome eka-eka cayapramANa hIna dravya nikSipta karatA hai| isaprakAra ekakama kRSTiAyAmapramANa cayose hIna prathamakRSTipramANa dravyako antima kRSTime nikSipta karatA hai / aba ina kRSTiyome zaktikA pramANa kahate hai pUrva spardhakoke jaghanyavargame anubhAgake avibhAgapraticchedoke pramANa ko kRpTiyAyAmakA jo pramANa hai utanIbAra anantakA bhAga dene para prApta labdhake barAbara prathamakRpTime anubhAgake avibhAgapraticcheda hai tathA dvitIyAdi kRSTi me kramase anantagaNe 1. "praddhANeNa savvadhaNe khaDide majjhimadhaNamAgacchadi" yaha pUrA karaNasUtra hai isakA abhiprAya yaha hai ki sarvavanako adhvAnase khaNDita karane para madhyamadhana AtA hai| ata. vivakSita gugAhAnikA sarvadravya - guNahAni pAyAma = madhyamadhana (go ka. gA 159 kI TIkA) / yA (adhvAna) yA (adhvAna) 2 "ta ruUNaddhAraNaddheNUNeNa NiseyabhAgahAreNa majjhimadhaNamavaharide pacaya" (la sA. gA 71-72) -arthAt madhyadhaname eka kama gacchakA prAdhA do guNahAni (niSeka bhAgahAra) me se ghaTAne para jo prAve usakA bhAga dene para caya AtA hai / arthAt caya=madhyadhana: [do gunnhaani-(gcch-1)|2]
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 286 ] labdhisAra [ 227 pramANa liye jo vivakSita samayameM apUrvakRSTikI unameM samAna pramANa liye samapaTTikArUpa dravya denA cAhie, isakA hI nAma adhastanakRSTidravya hai / isa dravyako denepara apUrvakRSTiyAM prathamapUrvakRSTike samAna ho jAtI hai| isakA pramANa isaprakAra prApta kiyA jAtA hai pUrvokta pUrvakRSTi sambandhI cayako do guNahAni se guNA karane para pUrvakRpTiyo meM se prathamakRSTike dravyakA pramANa AtA hai so eka kRSTikA dravya itanA hai to samasta apUrvakRSTiyoMkA kitanA hogA? aise trairAzikase usa prathamapUrvakRSTike dravyako samasta apUrvakRSTike pramANa se guNA karanepara adhastana kRSTikA dravyapramANa hotA hai| yahA, prathama samayameM kI gaI kRSTiyoMke pramANako asaMkhyAtaguNe apakarSaNabhAgahArakA bhAga dene para dvitIya samayame kI gaI kRSTiyoMkA pramANa hotA hai aisA jAnanA cAhie / isa prakAra parvokta adhastanazIrSa vizeSadravya aura adhastanakRSTi dravya dene para samasta parvaapUrvakRSTi samAna pramANa liye ho giiN| vahAM apUrvakRSTikI prathamakRSTise lagAkara Upara-Upara apUrvakRSTi sthApita karake phira unake Upara prathamAdi pUrvakRSTi sthApita karanI cAhie / isaprakAra sthApita karake caya ghaTate kramarUpa eka gopuccha karane ke liye' sarvakRSTi sambandhI sambhavacayakA pramANa lAkara antakI pUrvakRSTime eka caya, usake nIce upAntyaparvakaSTi meM do caya; aise kramase eka eka caya adhikAdhika karate hue prathama aparvakaSTi paryanta denA / isIkA nAma ubhayadravya vizeSadravya hai / ise dene para samasta parva aparvakaSTi ke caya ghaTate kramarUpa eka gopuccha hotA hai| isakA pramANa isaprakAra prApta kiyA jAtA hai pUrva samayameM kRSTime jo dravya diyA thA aura isa vivakSita samayame jo kaSTimeM dene yogya dravya hai, ina donoko milAnepara jo dravyapramANa huA usako pUrvApUrva (parvaaparva) kRSTiyoke yogarUpa macchase vibhakta karanepara madhyamadhana prApta hotA hai| isako ekakama gacchake Adhese hIna doguNa hAnise vibhakta karanepara yahAke cayakA (vizeSakA) . 1. aba inakI samAna dravyarUpa sthitiko miTAkara caya ghaTatA kramarUpa gopuccha ko karane ke lie nimnAnusAra dravya milAte hai
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 ] labdhisAra [ gAthA 286 cayako AdirUpa sthApita karanA, kyoki dvitIyakRpTime eka caya denA hai / eka caya uttara ( Age ) sthApita karanA, kyoki, tRtIyAdi kRSTiyome kramaza eka-eka caya adhika denA hai / tathA ekakama pUrvakRSTi pramANa gaccha sthApita karanA cAhie, kyoki prathamakRSTi meM caya nahI milAnA hai / aise sthApita karake "padamegeNa vihIraNa" ityAdi zreNivyavahArarUpa gaNitasUtra se eka kama gacchako do kA bhAga dekara, usako ( labdhako ) uttarase (jo ki eka cayarUpa hai, usase ) guNA karake usame prabhava arthAt Adike eka cayako milAnepara tathA phira gacchase guNA karane para cayadhana prApta hotA hai / akasadRSTi kI apekSA -- jaise eka kama kRSTipramANa gaccha 7, isame se eka ghaTAne para chaH Aye / 6 me 2 kA bhAga denepara 3 prAye | ise caya ( 16 ) se guNA karanepara 48 Aye / isame prabhava (eka caya yAnI 16 ) ko milAne para 64; punaH isako gaccha ( 7 ) se guNA karane para 448 cayadhana hotA hai / isa vidhAnase jo pramANa Ave utanA adhastana zIrSa vizeSadravya jAnanA' / aba jo pUrvakRSTime se prathamakRSTikA pramANa thA usIke samAna 1. zrava isake ( pUrva kRSTike) nIce prapUrvakRSTikI racanA karatA hai ve 4 haiM tathA ve prathamapUrvakRSTike tulya-tulya hI haiM arthAt 256 - 256 paramANu pramANa haiM ataH dvitIya samayame zradhastana kRSTidravya 25644=1024 huA; taba sadRSTi isaprakAra hogI caramapUrvakRSTa k prathamasamayakRta pUrva kRSTiyA jo stanazIrSa vizeSa dravya se kRSTiyA samayakRta pUrva dvitIya 256 256 256 256 256 256 256 256 prathamapUrvakRSTi carama pUrvakRSTi 256 256 256 256 prathama pUrvakaSTi / -- I apUrva samapaTTikA dravya
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 286 ] labdhisAra [ 226 jyo kA tyo dravya rahatA hai / isakA pramANa batalAte hai ' - vivakSita samaya meM apakRSTadravyako palyake asaMkhyAtavebhAgakA bhAga dene para eka bhAgamAtra dravya kRSTimeM dene yogya hai / isameM se pUrvokta tIna prakArakA dravya ghaTAne para kicidUna huA / (yahI kicidUna dravya madhyamakhaMDa dravya hai / ) itanA dravya sakalakRSTiyome denA hai to ekakRSTimeM kitanA denA hogA ? aisI trairAzika vidhi karake usa dravyame pUrva prapUrvakRSTiyoM ke pramANakA bhAga dene para eka kRSTimeM 1 aba dvittIya samayame apakRSTa dravya 3620 me se zradhastana zIrSavizeSadravya 448, zradhastana kRSTidravya 1024, ubhayadravya vizeSadravya 1248, ina tInoko ghaTAnepara 3920- (448 + 1024 + 1248 ) = 1200 zeSa rahe / ye zeSa bace 1200 paramANupramANa dravya hI madhyamakhaNDadravya hai : ise samasta pUrva-pUrva kRSTiyo meM ( 8 + 4 = 12 kRSTiyome) samAna khaNDa karake dene para sabhI ko arthAt pratyeka kRSTiko 100-100 dravya prApta hotA hai / use milAne para racanA aisI hai-- 272+100 288 + 100 304+100 320+100 336+100 352+100 368 + 100 384 + 100 400+100 416+100 432+100 448+100 = // // // // // // // // = = = 372 * caramapUrvakRSTi - 388 420 = 436 404 // // // 452 468 484 ww` 516 == 532 548 - prathamapUrvakRSTi - caramaprapUrvakRSTi noTa -- yahAM itanA smaraNa rakhanA cAhiye ki ubhayadravyavizeSadravya nikAlaneke lie yahA nimnavidhi hai - yahA eka guNahAni = 176 ( guraNahAni vastusthityA khaNDarUpa nahI hotI para sapTa yA dRSTAnta to sadRSTi yA dRSTAnta hI ThaharA, vaha dAntise sarvadeza sAmya nahI rakhatA, aisA jAnanA cAhiye) kyoki 548 rUpa prathamakRSTi 17 sthAno ko pAra karaneke bAda usake zrAge ekasthAna jAne para zrAghI raha jAtI hai; zrata 17 sthAna, guNahAnikA prabhAga hogA / yathA 512 karmaparamANurUpa prathama niSekase = sthAna ke bAda navamasthAname jAkara 256 raha jAte haiM to vahA guNahAnikA pramANa 8 hotA hai / vaine hI yahA para 548 rUpa prathamakRSTi cayahIna hotI huI aise jAtI hai - 548, 532, 516 - prathama prapUrvakRSTi 500, 464, 468, 452, 436, 420, 404, 388, 372 356, 340, 324, 308, 262, 276..... ........! - = sakala apakRSTadravya 1600 + 320 5520 / sakala apakRSTadravya --- sakalakRSTiyAM 5520 / 12=460 madhyamaghana
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 ] labdhisAra [ gAthA 286 pramANa zrAtA hai / aba ekacaya ko sthApitakara aura eka caya uttara (Age) sthApita kara tathA pUrva-grapUrvakRSTipramANa gaccha sthApitakara " padamegeNavihINa" ityAdi sUtrake anusAra ekakama gacchake Adheko cayase guNita karake usame caya milAkara usako cayase guNita karane para sarva ubhaya dravya vizeSa dravya hotA hai tathA jo vivakSita samayameM kRSTirUpa pariNamAvane yogya dravya apakRSTa kiyA usame se adhastanazIrSa vizeSadravya, adhastanakRSTidravya aura ubhayadravyavizeSadravya ghaTAne para; avaziSTa rahe dravyako samasta pUrva- apUrva kRSTiyome samAna bhAga karake denA ? isIkA nAma madhyamakhaNDadravya hai / isako dene para usa apakRSTadravyakI samApti hotI hai tathA samasta pUrvApUrvakRSTiyomeM caya ghaTate kramarUpa pUrvadravya + milAyA jAnevAlA dravya = - gopucchAkAratA sarvatrasama + gopucchAkAratA dravya prathamapUrvakRSTi ubhayadravyavizeSadravya caramapUrvakRSTi 256 + eka caya dvicarama pUrvakRSTi - 256 + do caya 256 + tIna caya 256 + cAra caya 256 + pAca caya 256 + chaha caya 256 + sAta caya 256 + 256 + 256 256 + prathama pUrvadRSTi - 256 + zrATha caya no caya dasa caya gyAraha caya vAraha caya 272 288 304 320 336 352 368 384 400 416 432 448 ubhayadravyavizeSadravya = 1 caya+2 caya + 3caya + 4 caya + 5 caya + 6 caya +9 caya + caya + + 10 caya + 11 caya+12 caya= 78caya = 78 x 16 = 1248ata: ubhayadravyavizeSadravya = = 1248 ise milAne para sarvatra prathama apUrvakRSTi se lagAkara carama pUrvakRSTi paryanta gopucchAkAra dravya ho jAtA hai vaha nIce lagI sadRSTike anusAra hai - carama pUrvakRSTi sarvagopucchAkAratA 272 288 304 320 336 352 368 384 - prathamapUrvakRSTi 400 - caramanapUrvakRSTi 416 432 448 - prathamanapUrvakRSTi
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 286 ] labdhisAra [ 231 jAnanA cAhie / jahA vizeSa ho vahA vizeSa jAnanA caahie| yahAM saMdRSTikI apekSA cayahIna krama liye pUrvakRSTi Adi kI racanA nimna prakAra hotI hai pUrvakRSTiracanA antimakRSTi ar adA pUrvakRSTiyoMme adhastanazIrSadravya / milAnepara samAnarUpa pUrvakRSTi kI racanA isaprakAra hotI hai ) - pUrvakRSi pUrvakRSTi mAdikRri adhastanazIrSadravya milAnepara samAnarUpa pUrvakRSTi racanA ke nIce hI adhastanakRSTi dravyadvArA apUrvakRSTi kI samapaTTikAracanA nimnaprakAra hotI hai saMdRSTi naM0 3 me ubhayadravyavizeSadravya milAne para sadRSTikI prAkRti nimna prakAra hotI hai / ise gupucchAkRti kahate haiM - adha aca zodha goSa pahA anpUrva kRSTi ubhaya dravya uvA dakA vizeSa apUrvakRSTi samapaTTikA Tranya dravya apUrva kRSTi samapaTTikA -
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 ] labdhisAra [ gAthA 286 dene yogya ekakhaNDakA pramANa prApta hotA hai / isako sarvakRSTike pramANase guNita kara denepara sarva madhyamakhaNDa dravyakA pramANa prApta ho jAtA hai / isaprakAra yahA vivakSita dvitIya samayame kRSTirUpa hone yogya dravyame buddhi kalpanAse adhastanazIrSa vizeSa Adi cAra prakArake dravya bhinna-bhinna sthApita kiye / aise hI yahAM para tRtIyAdi samayome kRSTirUpa hone yogya dravyame vidhAna jAnanA / athavA Age kSapakazreNike varNaname apUrvaspardhakakA, vAdarakRSTikA yA sUkSmakRSTikA varNana karate hue aise vidhAna kaheMge, vahAM aisA hI artha zrava yahA dravya cayahIna hokara jAtA huA aThArahaveM sthAname 276 hotA hai / hame 548 kA zrAghA 274 prabhISTa hai / cU ki ekasthAna Age pIche jAne para ( arthAt 18 veM se 17 ve yA 17 ve se 18 veM ko jAne para) 16 ( eka caya) kI kamI yA vRddhi hotI hai, to 2 mAtra paramANukI hInatA ke lie kitanA sthAna Age jAnA paDegA ? uttara hogA = sthAna / arthAt 276 se sthAna prAge jAne para vahI kRSTikA paramANu parimANa 274 ho jAtA hai jo ki 548 se ThIka AdhA hai to 274 paramANuvAlA sthAna 186 vA huA, isaliye isase eka sthAna pUrva zrarthAt 17 veM sthAna meM hI eka guNahAni pUrI ho gaI aisA jAnanA cAhie, ( kyoki jahA dravya zrAdhA raha jAya usase eka sthAna ( pUrA-pUrA) pahale jAne para jo niSeka sthita ho vahI prathama guNahAnikA caramasthAna hotA hai) zrataeva do guNahAni - 173x2 = 341 zrava madhyaghana - ekakama gacchakA AdhAse nyUna do guNahAni = caya zrarthAt 460 - 341 - 1 = caya ,, 460-341 - 53 = caya " 17 " 460-28=caya 46deg X darda caya = 86. x 665=16 (caya) aba sUtrAnusAra ekakama gaccha 11 kA AdhA 53 se caya 16 ko guraNA karane para Aye / milAne para 88+16= 104 Aye / 104 x gaccha ( 12 ) = 1248 zrAye / yahI ubhayadravya vizeSa hai| sugama hai /
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra gAthA 286 ] [ 233 - artha-jaghanyakRSTime bahuta dravya diyA jAtA hai, usase Age antimakRSTi paryanta vizeSa hInarUpase dravya diyA jAtA hai / pUrvaspardhakakI prathamavargaNAme anantaguNAhIna dravya diyA jAtA hai usase Upara vizeSahIna kramase dravya diyA jAtA hai, kintu pUrvakRSTiko prathamakRSTime jo dravya diyA jAtA hai vaha apUrva antimakRSTime diye gaye dravyase asakhyAta bhAga aura anantave bhAgahIna hai, kyoki eka adhastanakRSTikA dravya va ubhayadravya vizeSase hIna hai| ' vizeSArtha-prathama samayameM apakarSita kiye gaye samasta pradezapuJjake asaMkhyAtave bhAgako grahaNakara kRSTiyomeM nikSipta karatA huA jaghanyakRSTime bahuta pradezapu ja detA hai / usase anantara uparimaM dUsarI kRSTime pradezapu ja vizepahona detA hai / do guNahAnike pratibhAgake anusAra anantave bhAgapramANa vizeSahIna detA hai / isaprakAra isa pratibhAgake anusAra uttarottara anantara pUrvakRSTike 'pradezapuJjase vizeSa hIna karake antimakRSTike prApta hone taka vizeSa hIna pradezapu jako detA hai / itanI vizeSatA hai ki paramparopanidhAkI apekSAse bhI gaNanA karanepara prathamakRSTimeM nikSipta hue pradezapuJjase antima kRSTi meM nikSipta pradezapuJja anantavA bhAga hIna hI hotA hai, kyoki kRSTiyokA AyAma eka spardhakakI vargaNAaoke anantave bhAgapramANa hai| punaH antima kRSTime nikSipta hae pradezapuJjase Upara jaghanya spardhaka kI Adi vargaNAme anantaguNe hIna pradezapuJja ko detA hai / ( vizeSa kathanake liye ja. dha. pu. 13 pR. 311 dekhanA caahieN| ) prathama samayameM apakarSita dravyase asakhyAtaguNe dravyako apakarSita kara dvitIya samayameM pUrva-apUrva kRSTiyomeM siMcana karatA huA dvitIya samayame tatkAla racI jAnevAlI aparva kaSTiyokI jo Adi jaghanyakRSTi hai usameM prathama samayakI antima kRpTime nikSipta hue pradezapujase asakhyAtaguNe pu jako detA hai / isa Adi jaghanyakRSTikI apekSA dUsarI aparvakaSTi me anantavebhAga hIna detA hai / isaprakAra apUrvakRSTiyoMme jo antimakRpTi hai vahAM taka isI kramase dravya dete hue le jAnA caahie| usake bAda prathama samayame racI gaI pUrvakaSTiyo me jo jaghanyakRSTi hai usame vizeSa hIna arthAt asakhyAtavebhAga aura anantavebhAgapramANa kama detA hai, kyoMki prathama samayame pUrva kRSTiyome nikSipta dravya dUsare samayame nikSipta kiyA jAnevAlA dravya apakarSita kiye gaye dravyake mAhAtmyavana asakhyAtaguNA hotA hai / isaliye pUrvakRSTiyokI jaghanyakRSTime pahalekA avasthita dravya isa samaya sicita kiye jAne vAle dravyake asaMkhyAtavebhAgapramANa hotA hai| ataH
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 ] labdhisAra [ gAthA 287-286 madata vya divyA madhyama || pUrvakRSTi saMdRSTi na. 4 me madhyamakhaNDadravya milAne para sadRSTikI AkRti nimna prakAra ho jAtI hai - ubhaya khaNDa dravya vizeSa dravya tya vizeSa apUrvakRti dravya dravya samvaTTikA isaprakAra dravya denekA vidhAna jAnanA cAhie / yadyapi dravya to yugapat jitanA dene yogya hai utanA diyA jAtA hai; tathApi samajhane ke liye pRthak-pRthak vibhAga karake varNana kiyA hai| heTThAsIsaM thovaM ubhayavisese tado asaMkhaguNaM / heTThA aNaMtaguNidaM majjhimakhaMDaM asaMkhaguNaM // 287 // artha-(pUrvokta gAthA 286 me) kahe gaye cAraprakArake dravyome adhastanazIrSa viNepa dravya sabase stoka hai / isase ubhayadravya vizeSa asakhyAtaguNA hai| isase adhastanapTi dravya anantaguNA hai aura isase madhyamakhaNDa dravya asakhyAtaguNA hai aisA jaannaa| tRtIyAdi samayoMmeM kRSTiyoM sambandhI vizeSa karate hue nikSepadravyake pUrva aura apUrvagata saMghi vizeSa kA kathana karate haiM bhavare vaDagaM dedi hu visesahINakkameNa carimoti / tatto NaMtaguNaNaM visesahINaM tu phaDDhayage // 28 // Navari asaMkhANaMtimabhAgaNaM puvakiTTisaMdhIsu / iMTTimakhaMDapamANeNeva viseseNa hoNAdo // 286 / /
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 261 ] labdhisAra [ 235 cAhie / athavA sadaza ghanavAle ananta paramANuproko kRSTirUpase grahaNa kara yaha kathana karanA cAhie, kyoki uttarottara eka-eka avibhAga praticchedokI krama vRddhi yahA para nahI pAI jAtI isaliye inakI kRSTi sajJA hai / puna' antima kRSTise Upara jaghanya spardhakakI prathamavargaNA anantaguNI hai / lobhavedakakAlake dvitIya tribhAgakI kRSTikaraNa kAlasajJA hai, kyoki yahAM para spardhakagata anubhAgakA aparvatanakara kRSTiyoko karatA hai| jisaprakAra kSapakazreNime kRSTiyoko karatA huA sabhI pUrva aura apUrva spardhakokA pUrNarUpeNa apavartanakara kRSTiyo ko hI sthApita karatA hai, usa prakAra upazamazreNime sambhava nahI hai, kyoki sabhI pUrvaspardhakoke apane-apane svarUpako na chor3a kara usIprakAra avasthita rahate hue sarva spardhako me se asakhyAtavebhAgapramANa dravyakA apakarSaNakara eka spardhakakI vargaNAoke anantavebhAgapramANa sUkSmakRSTiyoMkI racanA hotI hai / aMba kRSTikaraNakAlameM sthitibandhake pramANako prarUpaNA ke lie tIna gAthAoM dvArA kathana karate haiM vidiyaddhA saMkhejjAbhAgesu gadesu lobhtthidibNdho| aMtomuhRttamettaM divasapudhattaM tighAdINaM // 261 / / artha-lobhasajvalana kAlake tInabhAgome se dUsare kAlake (bhAgake) sakhyAta bahabhAga bIta jAnepara sajvalanalobhakA sthitibandha antarmuhartamAtra hotA hai zepa tIna (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya) ghAtiyA karmokA sthitibandha pRthaktvadinapramANa hotA hai / vizeSArtha- kRSTikaraNakAla arthAt dvitIyakAlake antima samayako prApta kiye binA vahAse nIce sarakakara usa kAlake sakhyAta bhAgoke antima samayame sajvalanakA tAtkAlika sthitibandha pUrvame honevAle divasa pRthaktvapramANase yathAkrama ghaTakara antarmuhUrtapramANa ho jAtA hai / isase pahale jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA 1. ja. dha pu. 13 pR 314-15; dha. pu. 6 pR. 313 / 2. ka. pA. sutta pR 703 cUrNisUtra 260-61; dha. pu. 6 pR 314 /
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 260 234 ] utanA' (pUrva avasthita dravya) kama karake punaH eka gopuccha vizeSa' aura kama karake pradeza vinyAsa hotA hai, anyathA kRSTiyome eka gopucchazreNikI utpatti nahI ho sktii| isase Age progha utkRSTa kaSTikI apekSA prathama samayame racI gaI kRSTiyomeM antimakRpTike prApta hone taka sarvatra anantavAMbhAgapramANa vizeSahIna vinyAsa hotA hai| puna' usase jaghanya spardhakakI AdikI vargaNAme anantaguNA hona pradezapuJja diyA jAtA hai / usase utkRSTa spardhakase jaghanya pratisthApanA pramANa spardhaka nIce sarakakara sthita hue vahAke spardhakakI utkRSTa vargaNAke prApta honetaka anantavAMbhAga pramANa vizeSa hIna pradeza vinyAsa hotA hai| pradeza vinyAsakA jaisA kama dUsare samayame kahA gayA hai vaisA zeSa samayome jAnanA cAhie, kyoki dIyamAna dravya arthAt diye jAne vAle dravyakI yaha zreNiprarupaNA hai / dRzyamAna dravyakI zreNIkI apekSA-prathamakRSTime dRzyamAna pradezapu ja bahuta hai, usase dUsarIme anantavA bhAgapramANa vizeSa hIna hai| isaprakAra antimakRSTi taka uttarottara vizeSa hIna hai / spardhakakI vargaNAome bhI dRzyamAna dravya vizeSa hIna hI hotA hai / aba kRSTiyoMkA zakti sambandhI alpabahutva kahate haiMavarAdo carimetti ya aNaMtaguNidakkamAdu sttiido| idi kiTTIkaraNaddhA bAdaralohasta bidiyaddhaM // 26 // artha-anubhAgakI apekSA jaghanya aparvakRSTike avibhAga praticchedose dvitIyakRpTike avibhAga praticcheda anantaguNe hai / isI prakAra anantaguriNata krama pUrvakRSTikI antima kRpTitaka le jAnA caahie| isaprakAra bAdaralobha vedaka kAlakA dvitIyArdha kRSTikaraNakAla vyatIta hotA hai / vizeSArtha-- jaghanyakRSTi sadRza ghanavAle paramANuobhe se eka paramANuke avibhAga praticchedo ko grahaNakara eka kRSTi hotI hai, yaha stoka hai / dUsarI kRSTike arthAt dUsarI kRpTike eka paramANu sambandhI avibhAgapraticcheda anantaguNe hai / isaprakAra ekaeka paramANu ko grahaNakara anantaguNita kramase antima kRSTike prApta hone taka le jAnA 1 arthAt adhastana kRSTidravya / 2 prarthAt ubhaya dravizeSa / 3 ja. pa pu 13 pR. 310-14 /
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 264-265 ] labdhisAre [ 237 vedanIya ina tIna aghAtiyA karmoke bhI sakhyAtahajAra varSapramANa sthitibandhase ghaTakara kuchakama do varSapramANa sthitibandha hotA hai jo bAdarasAmparAyika kSapakake antima sthitibandhase dUnA hai, kyoMki kSapakazreNime isa sthalapara honevAlA sthitibandha eka varSase kuchakama hotA hai| ava saMkramaNakAla sambandhI avadhi kA vicAra karate haiMvidiyaddhA parisese samaUNAvalitiyesu lohadugaM / saTANe uvalamadi huNa dedi saMjalaNaloha mmi // 264 // artha-dUsare kRSTikaraNakAlameM eka samayakama tIna prAvaliyAM zeSa rahane para do prakArakA lobha (apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNa lobha) sajvalanalobhameM saMkrAMta nahI hotA, svasthAnameM hI upazamAyA jAtA hai / vizeSArtha-eka samayakama tIna pAvali zeSa rahanepara sakramaNAvali aura upazamanAvalikA paripUrNa honA asambhava hai, isaliye usa avasthAmeM apratyAkhyAnAvaraNa lobha, pratyAkhyAnAvaraNa lobha saMjvalanalobhame sakramita nahIM hotA, kintu svasthAnameM hI upazamita hotA hai (apane rUpase hI upazamatA hai) / zrAvali aura pratyAvalike zeSa rahanepara AgAla aura pratyAgAla vyucchinna ho jAte hai| pratyAvalimeM eka samaya zeSa rahanepara sajvalana lobhakI jaghanyasthiti udIraNA hotI hai / aba lobhatraya ko upazamana vidhi kA kathana karate haiMbAdaralohAdiThidI zrAvalisese tilohamuvasaMtaM / raNavakaM kiTTi muccA so carimo thUlasaMparAo ya // 265 // artha-bAdaralobhakI prathamasthitime Avali zeSa rahanepara navaka samayapravaddha aura kRSTiyoko chor3akara tIna prakArake lobhakA dravya upazAnta ho cukatA hai| vaha . antima samayavartI bAdarasAmparAya hotA hai / 1. ja. dha pu. 13 pR. 317 / 2. ka pA. su pR. 703 sUtra 266 / / 3. ja. pa. pu. 13 pR. 317-18 / ka. pA su pR 703 sUtra 267; ghe. pu. 6 pR. 314 / .
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 ] labdhisAra [ gAthA 262-263 karmokA sthitibandha sahasravarSa pRthaktva pramANa hotA rahA jo yathAkrama saMkhyAta guNahAniyoM ke dvArA ghaTakara divasa pRthaktva pramANa ho jAtA hai' / kiTTIkaraNakhAe jAva ducarimaM tu hodi ThidibaMdho / vassAM saMkhejjasaharulAgi zraghAdiThidibaMdho // 262 // artha - kRSTikaraNakAlake dvicarama sthitibandhataka nAma, gotra va vedanIya ina tIna aghAtiyA karmo kA sthitibandha saMkhyAtahajAra varSapramANa hotA hai * vizeSArtha-lobha sajvalanakAlake tIna bhAgo me se dUsarAbhAga kRpTikaraNakAla ke dvicarama sthitibandha samApta honetaka nAma, gotra va vedanIya ina tIna aghAtiyAkarmo kA sthitibandha sakhyAtahajAra varSapramANa hI hotA hai, kyoki ghAtiyA karmo ke sthitivadhApasaraNa hone ke samAna aghAtiyA karmoke sthitibandhakA bahuta adhika apasaraNa honA asambhava hai / isalie dvicarama sthitibandhataka inakA sthitibandha niyamase sakhyAtahajAra varSapramANa hotA hai / kiTTIyAcarime lohassaMto muhuttiyaM bNdho| divasaMtoM ghAdINaM vevassaMto avAdINaM // 263 // zrartha-kRSTikaraNakAlame antima sthitibandha lobha sajvalanakA antarmuhUrtapramANa, ghAtiyA karmo kA kucha kama ekadinapramANa tathA aghAtiyAkarmokA kuchakama do varSapramANa hotA hai / vizeSArtha - kRSTikaraNa kAlame jo antima sthitibandha hotA haiM, vaha bAdarasAmparAyikakA antima sthitibandha hai / vaha sthitibandha lobha sajvalanakA antarmuhUrta - pramANa hotA hai jo kSapakazreNi me honevAle sthitibandhase dUnA hai ; jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya ina tIna ghAtiyA karmokA kuchakama ekadina rAtripramANa hai jo kSapakake bAdarasAmparAyikaguNasthAname honevAle antima sthitibandhase dUnA hai tathA nAma - gotra paura 1. ja dha. pu. 13 pR. 316 / 2 dhapu 6 pR. 314 | ka pA sutta pR 703 cUNisUtra 262 / 3 ja gha pu 13 pR. 316 / 4. gha. pu 6 pR. 314 / ka pA su pR. 703 sUtra 263-265 //
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 267 ] labdhisAra [ 236 prathamasthitikI racanA sUkSmasAgparAyikake kAla barAbara hotI hai, parantu jJAnAvaraNAdikA usa kAlame hone vAlA guNazreNinikSepa sUkSmasAmparAyake kAlase vizeSa adhika hokara udayAvalike bAhara nikSipta huA hai, kyoki apUrvakaraNake prathama samayame nikSipta huA guNazreNinikSepa galita zeSa hokara isa samaya tatpramANa avaziSTa rahatA hai / prAge sUkSmasAmparAya guNasthAnake prathama samayameM udIyamAna kRSTiyoMkA nirdeza karate haiM paDame carime samaye kadakiTTINaggado du aadiido| muccA asaMkhabhAgaM udedi suhumAdime savve // 267 // artha-prathama samayame jo kRpTiyA kI gaI unake agrAna me se asakhyAtavebhAga ko chor3akara aura antima samayame kI gaI kRpTiyo kI jaghanya (Adi) kRSTise lekara asaMkhyAtave bhAgako choDakara anya sakala kRSTiyAM sUkSmasAmparAyake prathama samayame udIrNa hotI haiN| [sakSepame 10 ve guNasthAnake prathama samayame kRSTiyo ke adhastana va uparima asakhyAtavebhAga ko choDa kara zeSa asakhyAta bahubhAga kA vedana karatA hai / vizeSArtha- kRSTikaraNa kAlame se prathama aura antima samayame kI gaI kRpTiyoko choDa kara zeSa samayome jo apUrvakRSTiyAM kI gaI hai ve sabhI sUkSmasAmparAyake prathama samayame udIrNa ho jAtI hai, kintu yaha sadRza dhanakI vivakSAse hai, anyathA una sabhIkA prathama samayameM pUrNa rUpeNa udIrNa honekA prasaGga A jAvegA, parantu aisA nahI hai, kyoki uname se asakhyAtave bhAgapramANa sadRza dhanavAle paramANu pradezapujakA hI apakarSa-pratibhAgake anusAra udaya hotA hai / prathama samayame jo kRSTiyA racI gaI hai unake uparima asakhyAtavebhAgako chor3akara zeSa sarva kRSTiyA prathama samayame udIrNa ho jAtI hai| yaha bhI sadRza dhanakI vivakSAme kahA gayA hai, kyoki una sabakA eka samayame pUrNarUpeNa udayarUpa pariNAma nahI pAyA jAtA ataH palyopamake asakhyAtavebhAgase khaNDita ekabhAgapramANa uparima asaMkhyAtave bhAgako chor3akara prathama samayame kI gaI kRSTiyokA zeSa jo asaMkhyAta bahubhAga bacatA hai vaha sUkSmasAmparAyake prathama samayame udIrNa ho jAtA hai| kuSTi 1. ja. dha pu 13 pR. 216-20, dha pu 6 pR 315 / gha. pu. 6 pR 315; ka. pA sutta pR 704 sUtra 274-277 / ja dha pu 13 1 320-21 //
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 266 28 ] vizeSArtha-vAdara lobhako prathama sthitimeM ucchiSTAvali zeSa rahane para upagamanAbalike caramasamayame sajvalanalobhakA eka samayakama do AvalipramANa navaka samayaprabaddha anupazAnta rahatA hai, kRSTiyA sabhI anupazAnta rahatI hai / tathA navakavandha aura ucchiSTAvaliko choDakara bAdara sajvalanalobhakA zeSa sarvadravya va apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNakA sarva dravya upazAnta rahatA hai / arthAt spardhakagata lobhasajvalana sambandhI sarva pradezapu ja isa samaya upazAnta ho cukatA hai, kintu kRSTigata pradezapuja abhI bhI anupazAnta rahatA hai, kyoki sUkSmasAmparAyakAlame kRSTiyokI upazAmanA hotI hai / parantu dono prakArakA lobha pUrA hI upazAnta ho cukatA hai / navaka bandhAdikakA anupazama rahatA hai / yahI antima samayavartI bAdarasAmparAyika sayata hai kyoki anivRttikaraNakAlakA anta dekhA jAtA hai / sAra yaha hai ki jaba pratyAvalIme eka samaya zeSa rahatA hai usI samaya lobhasajvalanakA sarva spardhakarUpa dravya tathA sakala hI pratyAtyAna-apratyAkhyAna lobha dravya upazAnta ho jAtA hai mAtra (1) navaka samaya prabaddha (2) ucchiSTAvalimAtra nipeka (3) sUkSmakRSTi ye upazAnta nahI hote / / athAnantara sUkSmasAmparAyameM kiye jAne vAle kArya vizeSa kA kathana karate haiMse kAle kiTissa ya paDhamaTTidikAravedago hodi / lohagapaDhamaThidIdo addhaM kiMcUNayaM gattha // 266 // marya-anivRttikaraNakAlake kSINa hone para anantara samayameM kRSTiyoMkI prathama litikA kAraka va vedaka hotA hai / bAdara lobhako prathama sthitike kuchakama AdhebhAgapramANa kRpTiyokI prathama sthiti hai| _ vizeSArtha-anivRttikaraNa kAlake kSINa honepara anantara samayame hI vaha gumaSTi vedakarUpase pariNamakara sUkSmasAmparAyikaguNasthAnako prApta ho jAtA hai / prathama nagayavatI sUkSmasAmparAyika sayatajIva usI samaya dUsarI sthitimese kRSTigata nAgapujA apakarSaNa bhAgahArake dvArA apakarSaNakara udayAdi zreNirUpase antarmuhUrta bhAgAmA niye hue prathamasthitikA vinyAsa karatA hai| bAdara lobhakI prathamasthiti, gAnta lobha yesa kAla ke sAdhika do vaTA tIna (3) bhAgapramANa hotI hai| kuchakama jamA dhanAgapramANa mUkSmamAmparAyakI prathamasthitikA vinyAsa hotA hai| yahAM kI
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 296-300 ] labdhisAra [ 241 vizeSArtha-dUsare samayame to prathama samayame udIrNa huI kRSTiyoke agrAgrase arthAt savase uparima kRSTise lekara nIce palyake asakhyAtave bhAgapramANa kRSTiyoko choDatA hai, kyoki aisA na ho to prathama samayake udayase dUsare samayakA udaya anantaguNA hIna nahIM bana sakatA hai| isaliye pUrva samayame udIrNa huI kRSTiyo meM se sabase uparima kRpTise lekara asakhyAtave bhAgapramANa uparima bhAgako chor3akara adhastana bahubhAgapramANa kRpTiyokA dUsare samayame vedana karatA hai, parantu nIcese prathamasamayameM anudIrNa huI kRSTiyoke apUrva asakhyAtavebhAgako vedatA hai arthAt pAlambanakara grahaNa karatA hai| prathama samaya meM udIrNa kRpTiyose dUsare samayameM udIrNa huI kRSTiyAM asakhyAtavebhAga pramANa vizeSahIna hai, kyoki adhastana apUrva lAbhase uparima parityakta bhAga bahuta svIkAra kiyA gayA hai / isIprakAra sUkSmasAmparAyake antima samayake prApta hone taka tRtIyAdi samayoM me bhI kathana karanA caahie| isaprakAra sUkSmasAmparAyikaguNasthAnake kAlakA pAlana karatA huA Avali pratyAvalike zeSa rahane para AgAla-pratyAgAlakA viccheda karake pazcAt eka samayAdhika AvalikAlake zeSa rahanepara jaghanya sthiti udIraNA karake puna. kramase sUkSmasAmparAyakA antima samaya prApta ho jAtA hai'| athAnantara sUkSmakRSTi dravyake upazama sambandhI vidhi evaM sUkSmasAmparAyake antameM karmoke sthitibandhakA nirdeza karate haiM kiTi suhumAdIdo carimotti asaMkhaguNidaseDhIe / uvasamadi hu taccarime avaradidibaMdhaNaM charahaM // 26 // aMtomuhUttamettaM ghAditiyANaM jahaNNaThidivaMdho / NAmaduga veyaNIye solasa cauvIsa ya muhuttA // 30 // artha-sUkSmasAmparAyake prathama samayase antima samayataka kRSTiyoMko asaMkhyAtaguNI zreNikramase upazamAtA hai / antima samayame chahakarmoMkA jaghanya sthitibandha hotA hai / tIna ghAtiyA karmoMkA antarmuhUrtapramANa, nAma va gotrakA 16 muhUrta aura vedanIyakA cauvIsa muhUrtapramANa jaghanya sthitibandha hotA hai / 1. ja gha. pu. 13pR 324-25 /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 ] labdhisAra [ gAthA 268 karaNakAlake antima samayame racI gaI kRSTiyoMke palyopamake prasakhyAtavebhAgarUpa pratibhAga dvArA prApta jaghanyakRSTise lekara adhastana prasaMkhyAtave bhAgako choDakara zeSa bahubhAga pramANa sabhI kRSTiyoko usa ( prathama ) samaya me udayame praviSTa karAyA jAtA hai, isaliye siddha huA ki sUkSmasAmparAya ke prathama samayame asakhyAta bahubhAga kRSTiyokA vedana hotA hai / prathama aura antima samayame racita kRSTiyo me se uparima graura gravastana asakhyAtave bhAgapramANa kRSTiyokA sUkSmasAmparAyake prathama samayame udayAbhAva hai / itanI vizeSatA hai ki prathama samayame kI gaI kRSTiyome se nahI vede jAnevAlI uparima asakhyAtave bhAgake bhItarakI kRSTiyAM apakarSaNa dvArA granantaguNI hIna hokara madhyamakRSTirUpase vedI jAtI hai tathA antima samayame racI gaI kRSTiyome se jaghanya kRpTise lekara nahI vedI jAnevAlI zradhastana asaMkhyAtave bhAga ke bhItara kI kRpTiyA anantaguNI hIna hokara madhyamakRSTirUpase vedI jAtI hai, kyoki apane rUpase hI unakA udayAbhAva hai, madhyamarUpase unake udayAbhAvakA pratiSedha nahI hai / jisaprakAra mithyAtva ke spardhaka apane svarUpako chor3akara anantaguNe hIna hokara samyaktvaprakRtirUpase udayako prApta hote hai tathA samyaktva va samyagmithyAtvake spardhaka apane svarUpako choDakara mithyAtvarUpase udayako prApta hote haiM, isameM koI virodha nahI hai / isIprakAra yahAM bhI uparima aura adhastana asakhyAtave bhAgapramANa kRSTiyA madhyamarUpase vedI jAtI hai isame kucha niSiddha hI hai| dvitIyAdi sanayoM meM udayAnudayakRSTi sambandhI nirdeza karate haiMvidiyAdisu samayesu hi chaMDadi pallA saMkhabhAgaM tu / Aphu dadi hu puvvA heTThA tu asaMkhabhAgaM tu // 268 // artha -- sUkSmasAmparAyake dvitIyAdi samayome udIrNa huI kRSTiyoke agrAgrase palyake asakhyAtave bhAgapramANako chor3atA hai tathA nIce se apUrva asakhyAtave bhAgakA sparza karatA hai / 1. ja. gha. pu 13 pR. 320-323 / 2 Aphu dadi AspRzati vedayati avaSTabhya gRha, raNAtItyarthaH / ja. gha - mUla. pU. 1866 / ja. dha a. pa. 1031 / 3. ka. pA su. pR. 705 sutra 281 /
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 302-303 ] labdhisAra [ 243 sambandhI niSekoke sAtha tadrUpa pariNamanakara udayarUpa hogaa| vizeSArtha-puruSavedake ucchiSTamAtra zeSa niSeka to sajvalanakrodhakI prathamasthitimeM tadrapa pariNamanakara udaya hote hai / isIprakAra sajvalanakrodhakA sajvalanamAname ityAdi kramase bAdaralobhake ucchiSTAvalisambandhI niSeka sUkSmakRSTime tadrUpa pariNamita hokara udayarUpa hote haiM / isakA kathana pUrvameM kiyA ho hai| purisAdo lohagayaM NavakaM samaUraNa doSiNa AvaliyaM / uvasamadi hU kohAdIkiTTi aMtesu ThANetu // 302 // artha-puruSavedase lobhaparyantake eka samayakama do prAvalimAtra navaka samayaprabaddhokA dravya krodhAdi kRSTiparyantakI prathamasthitike kAlome upazamatA hai / vizeSArtha-puruSavedakA navaka samayaprabaddha sajvalanakrodhakI prathama sthitike kAlame upazamita hotA hai ityAdi kathana pUrvame kiyA hI hai / isaprakAra sUkSmasAmparAyake caramasamayameM sarvakRSTi dravyako upazAnta karake tadanantara samayameM upazAntakaSAya ho jAtA hai, isa bAta ko batAte haiM uvasaMtapaDhamasamaye uvasaMtaM sayalamohaNIyaM tu / mohassudayAbhAvA savvattha samANapariNAmo // 303 // artha-upazAntakaSAyake prathama samayame samasta mohanIyakarma upazamarUpa rahatA hai| mohanIyakarmake udayakA abhAva ho jAnese upazAntakaSAya guNasthAnake sampUrNa kAlame samAnarUpa pariNAma rahate hai / vizeSArtha-sUkSmasAmparAyika guNasthAnake kAlako vyatItakara tadanantara samaya me mohanIyakarmake bandha, udaya, sakrama, udIraNA, apakarSaNa aura utkarSaNa Adi sabhI karaNokA pUrNarUpeNa upazama rahatA hai / yahAse lekara antarmuhUrtakAla paryanta upazAtakaSAya vItarAgachadmastha rahatA hai / jisakI sabhI kaSAye upazAta ho gaI hai vaha upazAMtakaSAya kahalAtA hai tathA kaSAya upazAta ho jAnepara vItarAga ho jAtA hai ata' upazAtakapAya vItarAga kahalAtA hai / samasta kaSAyoke upazAta ho jAnese upazAtakaSAya aura samasta rAga pariNAmoMke naSTa ho jAnese vItarAga hokara vaha antarmuhartakAla taka atyanta
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [- gAthA 301 242 ] vizeSArtha-sUkSmasAmparAyake prathama samayase lekara sabhI kRSTiyoke pradezapUja ko guNazreNirUpase upazamAtA hai arthAt pratisamaya asaMkhyAtaguNI zreNirUpase kRSTiyoke pradezapu jako upazamAtA hai| sarvaprathama samayameM sarvakRSTiyome palyopamake asaMkhyAtavebhAgakA bhAga denepara jo eka bhAga prApta hotA hai utane pradezapu jako upazamAtA hai / puna dUsare samayame sarvakRSTiyome palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga denepara jo eka bhAga labdha Ave utane pradezapu jako upazamAtA hai, kintu pariNAmoke mAhAtmyase prathama samayame upazamAe gaye pradezapu jase asaMkhyAtaguNe pradezapu jako dUsare samayame upazamAtA hai / isaprakAra sUkSmasAmparAyika guNasthAnake antima samaya hone taka sarvatra guNazra Nike kramase upazamAtA hai| kevala kRSTiyo ko hI asakhyAtaguNita zreNirUpase nahI upazamAtA hai, kintu jo do samayakama do AvalipramANa spardhakagata navakasamayaprabaddha hai unhebhI asakhyAtaguNita zreNirUpase upazamAtA hai / bAdarasAmparAyake anta samayameM spardhakagata ucchiSTAvali zeSa raha gaI thI vaha yahApara kRSTirUpase pariNamakara stivukasakramake dvArA vipAkako prApta hotI hai / antima samayavartI sUkSmasAmparAyikake jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA karmokA jaghanya sthitibandha hotA hai jo antamuhartapramANa hai| nAma va gotrakA jaghanya sthitibandha solahamuhUrtapramANa hai, vedanIyakarmakA jaghanya sthitibandha cauvIsa muhUrtapramANa hotA hai, kyoki kSapakake honevAle bAraha muhUrtapramANa antima sthitivandhase yaha dUne pramANa ko liye hue hotA hai| yahA sabhI karmoke prakRtibandha, sthitibaMdha, anubhAgavandha aura pradezabandhakI vyucchitti ho jAtI hai / itano vizeSatA hai ki vedanIyakarmakA prakRtivandha upazAntakaSAya guNasthAname bhI hotA hai, kyoki prakRtibandha yogake nimittase hotA hai isaliye sayogakevalIke antima samayataka ukta bandha sambhava hai / Age 2 gAthAoM meM pUrvokta kathanakA upasaMhAra karate haiMpurisAdINucchi8 samaUNAvaligadaM tu paccihidi / sodayapaDhamaTThidiNA kohAdIkiTTiyaMtANaM // 301 // prarya-puruSavedAdikA ekasamayakama prAvalipramANa niSekokA dravya ucchiSTApalinpa hai vaha dravya krodhAdi sUkSmakRSTi paryantake udayarUpa niSekase lekara prathamasthiti , u. pu 13 pR 323-326 / ka pA su pR 705; gha. pu 6 pR. 316 /
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 305 ] labdhisAra [ 245 vizeSArtha-avasthita pariNAma honese anavasthita AyAmarUpase tathA anavasthita pradezapujake apakarSaNarUpase guNazreNi vinyAsa sambhava nahIM hai| isaliye pUre upazAtakAlake bhItara kiye jAne vAle gaNazreNinikSepake AyAmakI apekSA aura apakarSita kiye jAne vAle pradeza pujakI apekSA vaha ( guNazreNi ) avasthita hotI hai / apUrvakaraNake prathama samayase lekara sUkSmasAmparAyake antima samayataka mohanIyake atirikta zeSa karmokA guNazreNinikSepa udayAvalike bAhara galitazeSa hotA hai, parantu upazAntakaSAyake prathama samayase lekara usIke antima samayataka guNazreNinikSepa udayase lekara avasthita pAyAmavAlA aura avasthita pradezoMkI racanAko liye hue hotA hai| prathama samayameM guNazreNikA jitane pAyAma liye prArambha kiyA utane pramANa sahita hI dvitIyAdi samayomeM utanA hI AyAma rahatA hai, kyoki udayAvalikA eka samaya vyatIta hone para uparitana sthitikA eka samaya guNazroNime mila jAtA hai| upazAntamohake prathama samayameM jitanA dravya apakarSita karake guNazreNime diyA utanA hI pratisamaya diyA jAtA hai, isalie apakarSitadravyakA pramANa bhI avasthita hai / upazAntakaSAyake prathama samayameM nikSipta guNazroNinikSepakI agrasthiti, vaha prathama guNazreNizIrSa hai| usa prathama guNazroNizIrSake udayako prApta hone para jJAnAvaraNAdi karmokA utkRSTa pradezodaya hotA hai, kyoki vahAM eka piNDa hokara antarmuhartapramANa guNazreNi gopucchAoMkA udaya hotA hai| sarala kathana isaprakAra hai-prathama samayavartI upazAtakaSAyakA guNazreNizIrSa vahAM avinaSTarUpase upalabdha hotA hai| dvitIya samayavartI upazAtakaSAyakI bhI dvicarama guNazreNi gopucchA vahAM para hai / tRtIya samayavartI upazAtakaSAyakI tricarama guNazreNi gopucchA vahApara upalabdha hai / isaprakAra kramase prathama samayameM kiye gaye guNazreNinikSepake AyAma pramANa hI guNazreNi gopucchAe vahAM para (prathamaguNazreriNa zIrSame) pAI jAtI hai / isa kAraNa dUsare sthAnako choDakara yahI para ( prathama guNazreNizIrSake udayakAla me ) utkRSTa pradezodaya hotA hai / yadyapi agale samayase lekara upazAMtakaSAyake antima samayataka itano hI guNazreNi gopucchAeM prApta hotI hai, kintu vahAM para una sthiti vizeSome prakRti gopucchA kI apekSA kramase eka-eka gopucchA-vizeSa (caya) kI hAni pAI jAtI hai| isaliye gopucchA vizeSa -(caya) ke lAbhako lakSyakara yathAnirdiSTasthAna hI utkRSTa pradezodayakA svAmitva kahA gayA hai / prakRti gopucchA-vizeSa lAbhakI dRSTise yadi yaha kahA jAve ki apUrvakaraNake
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhisAra [ gAthA 304-305 244 ] svaccha pariNAmavAlA hokara avasthita rahatA hai, kyoki antarmuhUrtase aura adhikakAlataka upazama paryAyakA avasthAna asambhava hai' / samasta upazAntakAlame vaha avasthita pariNAmavAlA hotA hai, kyoki pariNAmo kI hAni - vRddhikI kAraNabhUta kaSAyoke udayakA prabhAva honese avasthita yathAkhyAtavihArazuddhisayamase yukta suvizuddha vItarAgapariNAma ke sAtha pratisamaya abhinnarUpase upazAtakaSAyavItarAgake kAlakA pAlana karatA hai / prathAnantara upazAMtakaSAya guNasthAnakA kAla kahate haiMtomuttametaM uvasaMtakasAyavIyarAyadvA / guNIdIhattaM tassaddhA saMkhabhAgo du || 304 // zrartha-upazAtakaSAyavItarAgakA kAla antarmuhUrtapramANa hai aura usake saMkhyAtavebhAgapramAraNa guNa riNa AyAma hai / vizeSArtha - upazAtakaSAyakA kAla antarmuhUrta pramANa hai / isa upazAMtakaSAyakAlake sakhyAtavebhAgapramANa zrayAbhavAlA isa jIvake jJAnAvaraNAdi karmoMkA guNazreNi nikSepa hotA hai / aisA hotA huA bhI apUrvakaraNake prathama samayame kiye gaye galitazeSa guNazreNi nikSepake isasamaya prApta hone vAle zIrSa se sakhyAtaguNA hotA hai / ukta kathanakA vizeSa spaSTIkaraNa Age karate haiMudayAdivadiTThadgA guNaseDhI davvamavi zravaTThidagaM / paDhamaguNa se DisIse udaye jeTTha padesudayaM // 305 // artha - upazAtamoha kAlame udayAdi guNazra NikA AyAma avasthita hai aura dravyanikSepa bhI avasthita hai / prathama guNa riNa ( upazAta mohake prathama samayame kI gaI guNazreNi) ke zIrSakA udaya honepara jyeSTha arthAt utkRSTa pradezodaya hotA hai / 1 yadyapi yaha upazAnta kaSAya jIva avasthita pariNAmavAlA hotA hai to bhI upazAntakaSAyabhAvase zravasthAnakA kAla antarmuhUrta mAtra hI hai, kyoki usake bAda upazamaparyAyakA avasthAna (TikAva ) zrasambhava hai / (ja. va mUla pR 1862 eva dha pu. 6 pR 317 ) ja dha. pu 13 pR 325-27 / 3 kapA. su pR. 705, sUtra 288, ja dha. mUla pR 1566-67, dha pu. 6 pR. 316 / 4. jagha pu 13 pR 327 /
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 307 ] labdhisAra [ 247 vizeSArtha - gAthokta 25 prakRtiyoke udaya honeke kAla meM AtmAke vizuddha sakleza pariNAmoM me jaisI hAni vRddhi hotI hai vaisI hI hAni vRddhi ina 25 prakRtiyo ke anubhAgoda me hotI hai / Atma pariNAmake anusAra ina 25 prakRtiyo ke anubhAgakA utkarSaraNa - prapakarSaraNa hokara udaya hotA hai isaliye ye 25 prakRtiyA pariNAmapratyaya hai / samagra upazAtakAla ke bhItara kevalajJAnAvaraNa, kevaladarzanAvaraNakA avasthita anubhAgodaya hotA hai, kyoki upazAntakAlame AtmAke pariNAma avasthita hote hai / nidrA aura pracalA vodayI prakRtiyA hai isaliye inakA kadAcit udaya nahI hotA / yadi inakA udaya hotA hai to jabataka inakA udaya rahatA hai tabataka anubhAgavedana avasthita hotA hai, kyoki AtmapariNAma avasthita hote hai / AtmapariNAma avasthita honeke kAraNa antarAyakarmakI pAco prakRtiyokA anubhAgavedana bhI avasthita hotA hai / yadyapi ina prakRtiyokI kSayopazamalabdhi hone se chaha vRddhiyo aura chaha hAniyoM ke dvArA nIceke guNasthAnome udaya sambhava hai to bhI upazAtakaSAya guNasthAnameM ina prakRtiyoM kA anubhAga udaya gravasthita hI hotA hai, kyoki avasthita eka bhedarUpa pariNAmake hone para pariNAmake grAdhIna inake udayakA dvitIya prakAra sambhava nahI hai / mati zruta avadhimana.paryaya ye cAra jJAnAvaraNa, cakSu acakSu avadhi ye tIna darzanAvaraNa, ina labdhi karmAzo kA anubhAgodaya avasthita hI hotA hai; yaha niyama nahI hai, kintu unake anubhAgodayakI vRddhi hAni avasthAna ye tIna sthAna hote hai / jina prakRtiyokA kSayopazamarUpa pariNAma hotA hai ve labdhikarmANa hotI hai, kyoki kSayopazamalabdhi hokara karmAzokI labdhikarmAza sajJA siddha ho jAtI hai / yadyapi jJAnAvaraNa- darzanAvaraNakI ukta sAta prakRtiyAM pariNAma pratyaya hai tathApi unakI chaha prakArakI vRddhi, chaha prakArakI hAni aura zravasthAna upazAtakaSAyame sambhava hai aisA upadeza pAyA jAtA hai / upazAtakaSAyame yadi avadhijJAnAvaraNakA kSayopazama nahI hai to avasthita anubhAgodaya hotA hai, kyoki anavasthitapanekA kAraNa nahI pAyA jAtA / yadi kSayopazama hai to chahavRddhiyo, chaha hAniyo aura avasthitakramase anubhAgakA udaya hotA hai, kyoki dezAvadhi aura paramAvadhijJAnI jIvome prasakhyAtalokapramANa bhedarUpa avadhijJAnAvaraNa sambandhI kSayopazamake zravasthita pariNAma hone para bhI vRddhi, hAni aura avasthAnake bAhya aura abhyantara kAraNokI apekSA tIna sthAnoke honeme virodhakA abhAva hai / isa kAraNa sabase utkRSTa kSayopazamase pariNata hue utkRSTa
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 ] labdhisAra [ gAthA 306-307 prathama samayame kiyA gayA guNazreNIzIrSake, jo upazAMtakaSAyake prathama guNazreNizIrSake bhItara hI nIce upalabdha hotA hai, ke udayako prApta honepara utkRSTa pradezodayakA svAmitva hotA hai, kyoki sacayako prApta hue gopucchAoke mAhAtmyavaza usake bahuta adhika pradezokA sacaya hotA hai| to aisA kahanA ThIka nahI hai, sabase adhika pradezapu jako apekSA isako grahaNa karanA zakya nahI hai, kyoki isa sambandhI samasta dravyase bhI asakhyAtaguNA dravya pariNAmoke mAhAtmyavaza upazAtakaSAyake prathama samayame kiye gaye guNazroNizIrSame hotA hai / isaliye pUrvokta sthala para hI (prathama guNazreNizIrpa udaya hone para) jJAnAvaraNAdi chaha karmokA utkRSTa pradezodaya hotA hai| yaha Adeza utkRpTa hai, kyoki inakA ogha utkRSTa pradezAgra kSapakazreNime hotA hai / aba 11 veM guNasthAnameM udayayogya sarva 56 prakRtiyoMmeM se avasthita vedana aura anavasthita vedana vAlI prakRtiyoM kA vibhAjana batAte haiM NAmadhuvodayabArasa subhagati godekka vigdhapaNagaM ca / kevala NidAjuyalaM cede pariNAmapaccayA hoti // 306 // tesiM rasavedamavaDhANaM bhavapaccayA hu sesAo / kSottIsA' upasaMte tesiM tiTThANa rasavedaM // 307 // artha-upazAtakaSAyame udayayogya jo 56 prakRtiyA pAI jAtI hai unameM taijasakArmaNazarIra 2, varNAdi 4, sthira, asthira, zubha, azubha, agurulaghu, nirmANa nAmakarma kI ye bAraha prakRti aura subhaga, Adeya, yazaskIrti, uccagotra, antarAyakI pAMca, kevalajJAnAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa, nidrA, pracalA ye sarva 25 prakRtiyA pariNAmapratyaya hai / ye 25 prakRtiyA pariNAma pratyaya hai isaliye upazAtakaSAyame unakA rasavedana avasthita hai| zeSa 34 prakRtiyA bhavapratyaya hai isalie una zeSa 34 prakRtiyoke rasavedana sabadhI tInasthAna hai| 1 ja. va pu 13 pR 328-330 / 34 prakRtiyA isaprakAra haiM-jJAnAvaraNa 4, darzanAvaraNa 3, vedanIya 2, manuSyAyu-manuSyagati, pacendriya jAti, audArika zarIra, audArika zarIrAGgopAGga, Adike 3 sahanana, 6 sasthAna upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, do vihAyogati, pratyeka, basa, bAdara, paryApta aura do svara /
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramohopazAmanA pariziSTa adhikAra / karmoM kA udaya Adi ( udaya-udoraNA ) pariNamana ke binA upazAntarUpase avasthAnako upazAmanA kahate hai / vaha upazAmanA do prakArakI hotI hai-1. karaNopazAmanA 2 akaraNopazAmanA / prazasta aura aprazasta pariNAmoke dvArA karma pradezokA upazAntabhAvase rahanA karaNopazAmanA hai athavA karaNokI upazAmanAko karaNopazAmanA kahate hai / aprazasta nidhatti, nikAcita Adi 'pAThakaraNoko aprazasta upazAmanA dvArA upazAnta karanA yA utkarSaNa Adi karaNokA aprazasta upazAmanAke dvArA upa karaNopazAmanA hai| isase bhinna lakSaNAvalI prakaraNopazAmanA hai| prazasta-aprazasta pariNAmoke binA udaya-aprAptakAla vAle karmapradezoke udayarUpa pariNAmake binA avasthita rahane ko akaraNopazAmanA kahate haiN| isIkA dasarA nAma anadIraNopazAmanA hai / dravya-kSetra-kAla-bhAvakA Azraya lekara karmoke hone vAle vipAka pariNAmako: udaya kahate hai| isaprakArake udayase pariNatakarmako udorNa kahate hai| isa udIrNa dazAse bhinna ( udayAvasthAko nahIM prApta hue karmoko ) dazAko anadIrNa kahate hai| anudIrNa karmakI upazAmanAko anudorNopazAmanA kahate hai, kyoki karaNapariNAmakI apekSA nahI hotI isalie isako prakaraNopazAmanA bhI kahate hai| isakA vistArapUrvaka kathana, karmapravAda nAmaka pAThave pUrva meM hai| karaNopazAmanAke do bheda hai-dezakaraNopazAmanA aura sarvakaraNopazAmanA / aprazasta umazamakaraNAdi ( aprazastaupazamakaraNa, nidhattikaraNa, nikAcitakaraNAdi ) ke dvArA karmapradezoke ekadeza upazAnta karaneko deNakaraNopazAmanA kahate hai, kinta kacha AcArya kahate hai ki dezakaraNopazAmanAkA isaprakAra lakSaNa karanepara isakA 1 aviha tAva karaNaM / jahA-appasattha uvasAmaraNakaraNaM, riNavattIkaraNa, riNakAcaNAkaraNa, baMdhaNakaraNa, udIraNAkaraNa, prokaDDaNAkaraNa ukkaDDaNAkaraNa sakamaNakaraNa ca / (ka pA sutta pR 712 sUtra 358, ja.dha. mUla pR. 1884)
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 ] labdhisAra [ gAthA 307 avadhijJAnI jIvase avadhijJAnAvaraNakA anubhAgodaya avasthita hotA hai / usase anyatra avadhijJAnAvaraNakA rasodaya chahavRddhiyo, chaha hAniyo aura zravasthAnarUpase anavasthita hotA hai / isIprakAra mana paryayajJAnAvaraNa aura avadhidarzanAvaraNakI apekSA bhI kathana karanA cAhie / zeSa jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNakI apekSA bhI grAgamAnusAra kathana karanA cAhie / jo nAmakarma aura gotrakarma pariNAma pratyaya hote hai unakA anubhAgodayakI apekSA avasthitavedaka hotA hai / vedI jAne vAlI nAmakarmakI prakRtiyoko grahaNa karanA cAhie, kyoki nahI vedI jAne vAlI nAmakarmakI prakRtiyoMkA adhikAra nahI hai / manuSyagati, pacendriyajAti, audArikazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, chaha sthAnome se koI eka sasthAna, audArikazarIrAGgopAGga, tIna sahananameM se koI eka sahanana, varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, do vihAyogatiyoMmeM se koI eka, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira asthira, zubha, azubha, susvara - duHsvarame se koI eka, Adeya, yazaHkIrti, subhaga, nirmANa ye nAmakarmakI vedI jAnevAlI prakRtiyAM haiM / iname se taijasazarIra, kArmaNazarIra, varNa, gaMdha, rasa, zIta-uSNa-snigdha-rukSa sparza, agurulaghu, sthira, asthira, zubha, azubha, subhaga, pradeya, yaza kIrti aura nirmANa nAmakarma pariNAmapratyaya hai / gotrakarmame uccagotra pariNAmapratyaya hai / isaprakAra pariNAmapratyaya nAma va gotrakarmakI ukta prakRtiyokI anubhAgodayakI apekSA avasthita vedanA hotI hai, kyoki avasthita pariNAmaviSayaka hone para dUsarA prakAra sambhava nahI hai, parantu yahAM vedI jAnevAlI bhavapratyaya zeSa sAtAvedanIya Adi aghAti prakRtiyokI chaha vRddhi aura chaha hAnike kramase anubhAgako yaha vedatA hai' / isaprakAra upazAntakaSAya guNasthAnake antimasamayaparyanta cAritramohakI ikkIsa prakRtiyokA upazama vidhAna sampUrNa huA / 1. ja. gha pu 13 pU 330-334 / ka pA su. pR. 2707 /
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ 251 samAdhAna:-- yaha doSa nahI AtA, kyoki anivRttikaraName pravezake prathamasamayame hI aprazasta upazamakaraNa, nidhattikaraNa, nikAcitakaraNa naSTa ho jAte hai aura vaha satati avicchinnarUpase Upara calI jAnese unakI pravRtti sambhava nahI hai| ataH sarvopazAmanAme una aprazasta upazamakaraNa, nidhattikaraNa AdikA upazama siddha ho jAtA hai| sarvopazAmanA karaName apakarSaNAdikA abhAva honepara bhI aprazasta upazamakaraNAdikI utpatti nahIM hotii| sasAra avasthAmeM apakarSaNAdikA abhAva honepara bhI aprazasta upazamakaraNAdikI utpatti nahIM hotii| sasAra avasthAme apakarSaNAdi sambhava honepara bhI bandhake samaya antaraMga kAraNake vazase kitane hI karma paramANamokA udIraNA-udaya AdikA na honA aprazastaupazamakaraNa AdikA vyApAra hai|' zrI yativRSabhAcAryane kaSAyapAhur3a para racita cUNi sUtrome dezakaraNopazAmanA aura sarvakaraNopazAmanAkA kathana isaprakAra kiyA hai dezakaraNopazAmanAke do nAma hai-dezakaraNopazAmanA, aprazastopazAmanA / jayadhavalAkArane isakI vyAkhyA isaprakAra kI hai-saMsAra prAyogya aprazasta pariNAma nibandhana honese isa dezakaraNopazAmanAko aprazastopazAmanA kahA gayA hai| aprazasta pariNAmokA nibadhana prasiddha bhI nahIM hai, kyoki atitIvra saklezake vazase aprazastopazAmanAkaraNa, nidhattikaraNa, nikAcitakaraNakI pravRtti dekhI jAtI hai / kSapakazreNI va upazamazreNime vizuddha pariNAmoke dvArA inakA vinAza ho jAtA hai, isalie aprazasta bhAvakI siddhi ho jAtI hai| isaprakAra jo aprazastopazAmanA hai, vahI dezakaraNopazAmanA kahI jAtI hai| karma prakRti prAbhRtame arthAt dUsarApUrva, pacamavastu, usakI caturtha prAbhRtake karmaprakRti adhikArameM dezakaraNopazAmanAkA savistAra kathana hai| sarvakaraNopazAmanAke bhI do nAma hai-sarvakaraNopazAmanA aura prazastakaraNopazAmanA / prathama sarvakaraNopazAmanAkA kathana pUrvameM kiyA jA cukA hai| prazastakaraNopazAmanA sajJA suprasiddha hai, kyoMki isameM prazastakaraNa pariNAma kAraNa hai| kaSAyopazAmanAkI praruparaNAke avasarameM sarvakaraNopazAmanAkI vivakSA hai / prakaraNopazAmanA va dezakaraNopazAmanAkA yahAM prayojana nahI hai| 1. jayadhavala mUla pR0 1872-73 / 2. jayaghavala mUla pa0 1874 evaM ka. pA. sutta pR0707-706 /
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 kSapaNAsAra akaraNopazAmanAme antarbhAva ho jAvegA isalie isakA lakSaNa isaprakAra hai-darzanamohanIya karma upazamita ho jAnepara aprazastopazama, nidhatti, nikAcita, bandhana, utkarpaNa, udIraNA aura udaya ye sAtakaraNa upazAnta ho jAte hai tathA apakarSaNa aura paraprakRtisakramaNa ye do karaNa anupazAnta rahate hai| ata' kucha karaNo ke upazamita honese aura anya karaNoke anupazamita rahanese ise dezakaraNopazAmanA kahate hai / athavA upagamaNi caDhanevAle jIvake anivRttikaraNake prathama samayame aprazasta upazamakaraNa, niyattikaraNa aura nikAcitakaraNa, ye tInakaraNa apane-apane svarUpase vinaSTa ho jAte hai| sasAra avasthAme ina tInokaraNoke kAraNa udaya, sakramaNa, utkarSaNa, apakarSaNa, upazAnta the arthAt hote nahI the, kintu ina tIna karaNokA nAza honepara apakarSaNAdi kriyA hone lagato hai| inakA vinAza honepara upazamakA abhAva nahI hotA, kyoMki pUrva saMsArAvasthAme aprazasta upazamakaraNa Adi tIna karaNoke dvArA gRhIta pradezokA usa svarUpase ( aprazastopazama, nidhatti, nikAcita svarUpase) jo vinAza hotA hai vaha dezakaraNopazAmanA hai| aprazasta upazama Adi tIna karaNokA vinAza honepara apaphapaMgAdi kriyA sambhava honese anivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyame dezakaraNopazAmanA hotI hai / athavA napuMsakavedake pradezAgrakA upazama karate hue jabataka usakA sarvopazama nahIM ho jAtA tabataka usakA nAma dezakaragopazAmanA hai| athavA napU sakavedake upazAnta honepara aura zepa karmoM ke anupazAnta rahane ko avasthA vizeSako dezopakaraNazAmanA kahate hai, kyoki karaNa pariNAmoke dvArA ( vivakSita eka bhAgarUpa ) karmapradezokI upazAnta avasthA huI hai / navaMkaraNoko upazAmanA sarvakaraNopazAmanA hai / aprazasta upazama, nidhatti, nizAnita Adi pATha prakArake karaNokA apanI kriyAko chor3a kara prazasta upazAmanAke bAga jo garyopazama hotA hai vaha sarvakaraNopazAmanA hai'| zaddhAH- yadi sarvakaragopazAmanAme apakarpaNa Adi kriyAkA abhAva hai to pagalAyama, nidhani, nikAcita karaNome bhI apakarpaNAdikA abhAva sabhbhava hai / lAditiyA abhAvame aprazastIpazamakaraNAdiko utpattikA prasaga yA jAnese mApase gambhava ? '. 0706 /
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ upazAntakaSAyaguNasthAnase adhaHpatanakA kathana / "upazAntakaSAyataH adhaHpatanakathanAdhikAraH" avasthita pariNAmavAlA upazAntakaSAyavItarAgo mohameM jina kAraNoM se giratA hai; usameM sarvaprathama bhavakSayarUpa kAraNa ko kahate haiM vasaMte paDivaDide bhavakkhaye devapadamasamayahi | Baisa Hoad karaNANi havaMti khiyameNa // 308 // zrarthaH -- bhavakSaya honepara upazAntakaSAyase girakara devome utpanna honevAle ke prathamasamayameM niyamase samastakaraNa udghATita ho jAte hai / vizeSArthaH zravasthita pariNAmavAle upazAntakaSAyakA pratipAta do prakAra hai 1. bhavakSaya nibandhana 2. upazamanakAla kSaya nibandhana | iname bhavakSaya arthAt prathamAdi kisI bhI samaya me AyukSayase pratipAtako prApta hue jIvake devome utpanna honeke prathama samaya meM hI asaMyata ho jAnese baMdha, udIraNA eva saMkramaNAdi saba karaNa nija svarUpase pravRtta ho jAte hai / upazAntakaSAyame jo karaNa upazAnta the ve saba deva asayata meM upazama rahita ho jAte hai / upazAntakaSAyase pariNAma hAnike kAraNa nahI giratA, kyoki avasthita pariNAma hone ke kAraNa pariNAma hAni sambhava nahI hai / ' - Age bhadakSayase upazAntakaSAyaguNasthAna se pratipatita deva asayata ke prathama - samaya meM sambhava kAryavizeSakA kathana karate haiM- sodarANadavvaM dedi hu udadyAvalimhi iyaraM tu / udayAvalibAhira gopucchAe dedi seDhIe // 306 // arthaH-- udayarUpa prakRtiyokA dravya udayAvalimeM bhI diyA jAtA hai, itara 9. ja. gha. mUla pR 1861; ka pA su. pR 714 sUtra 121-22 pu 6 pR 317 /
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra mohanIya karmake atirikta anya karmoMkA upazama nahI hotA, kyoki jJAnAbaragAdi karmoke upazAmanArUpa pariNAma sambhava nahI hai / akaraNopazAmanA aura dezakaraNopaNAmanA una karmome hotI hai, kintu yahAM prazastakaraNopazAmanAkA prakaraNa hai isalie mohanIyakarmako hI prazasta upazAmanA ke dvArA upazama hotA hai / ( anivRttipharaNaguNasthAnake prathamasamayame jAnAvaraNAdi sarva karmoM ke aprazasta upazAmanA, nidhatti aura nikAcita ye tInokaraNa vyucchinna ho jAte hai / ' upazamazroNime darzanamohanIya karmakA upazama nahI hotA, kyoki darzanamohanIyakA upazama yA kSaya pUrvame hI ho jAtA hai| anantAnubandhI kaSAyakA bhI upazama nahIM hotA, kyoki pahale anantAnuvandhIkaSAyakI visayojanA karake pazcAt upazamaghaNi caTatA hai| vAraha kapAya aura nava nokaSAyakA upazama hotA hai| Film sammAna dinappa satya uvanAmayAkaraNaM, pichattIkaraNa, pikAMcaNAkaraNaM (ja ghamU pa 1885, ka pA. mutta pR 712 sUtra 356 )
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 311-312] kSapaNAsAra [ 255 kyoki upazAntakaSAyameM avasthita vizuddhatArUpa pariNAma rahatA hai / upazAntakaSAya nAmaka gyArahave guNasthAnakA kAla samApta honepara niyamase upazamakAlakA kSaya ho jAtA hai, ataH upazAntakaSAyase patana hotA hai / vizuddhatAmeM hInAdhikatAke kAraNa patana nahIM hotA hai, kyoki vahAM vizuddhatA avasthita hai, hInAdhika nahI hai / kAlakSayake atirikta anya bhI koI kAraNa patanakA nahI hai / ' ___ upazAntakaSAyase girakara sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM pAye jIvakA kAryavizeSa 4 gAthAomeM kahate haiM suhumappaviTThasamayeNabruvasAmaNa tilohaguNaseDho / suhumaddhAdo ahiyA avahidA mohaguNaseDho // 311 // arthaH-upazAntakaSAyake pazcAt sUkSmasAmparAyame praviSTa huA, vahAM prathama samayameM naSTa ho gayA hai upazamakaraNa jinakA aisI apratyAkhyAna, pratyAkhyAna aura saMjvalanalobhako guNazroNi prArambha hotI hai / isa guNazreriNAyAmakA pramANa, avarohaka sUkSmasAmparAyakAlase eka prAvali adhika hai yahAM mohako guNa ripakA AyAma avasthitarUpa hai| vizeSArthaH-upazAntakaSAya guNasthAnase girakara sUkSmasAmparAyika guNasthAna ko prApta honeke prathamasamayameM apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa, sajvalana ina tIna prakArake lobhakA dvitIya sthitise apakarSaNa karake sajvalanakI udayAdi guNazreNi kI jAtI hai| kRSTigata lobha vedakakAlase vizeSa adhika kAlavAlA guNazreNi nikSepa hai| doprakAra arthAt pratyAkhyAnAvaraNa aura apratyAkhyAnAvaraNalobhakA bhI utanA hI nikSepa hai, kintu udayAvalise bAhara nikSepa hotA hai| tInaprakArake lobhakA utanA-utanA hI nikSepa hai arthAt avasthita guNazroNi hai| usI samaya arthAt prathamasamaya meM hI tInaprakArakA lobha ekasamayame ho prazastopazAmanAko choDa anupazAnta hojAtA hai / ' udayANaM udayAdo sesANaM udayavAhire dedi / chaNhaM bAhirasese puvvatigAdahiyaNikkheo // 312 // 1 ja.dha. mala pa. 1861-62 / 2. ka pA su pR. 715, ja. dha mUla pR 1862; dha pu 6 pR. 318 /
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 kSapaNAsAra [ gAthA 310 ( anudaya ) prakRtiyoMkA dravya udayAvalike bAhara tathA antarAyAmameM gopucchAkAra zroNirUpase nikSipta hote haiN| vizeSArthaH-devome utpanna honeke prathama samayameM krodha-mAna-mAyA-lobha ina cAra kaSAyome se kisI eka kaSAyake apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalanarUpa bheda tathA puruSaveda, hAsya, rati ina udayarUpa prakRtiyoke dravyako aura yadi bhaya va jugupsAkA udaya ho to unake bhI dravyako apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara eka bhAgake asakhyAtalokave bhAgapramANa dravyakA udayAvalime diyA jAtA hai aura zeSa asakhyAtaloka bahubhAga dravya udayAvalise bAhara prathama niSekase lagAkara avazeSa :antarAyAmameM, aura uparitana dvitIya sthitimeM cayahIna gopucchAkAra zreNirUpase detA hai| udayarahita napuMsakavedAdika mohakI prakRtike dravyakA apakarSaNa karake use udayAvalIme na dete hue udayAvalIse bAhya antarAyAma, uparitana sthitime vizeSahIna kramase detA hai| isaprakAra avaziSTaantara pUrA jAtA hai arthAt jo avaziSTa antararUpa niSeka rahe the uname dravyakA nikSepaNa honese unakA sadbhAva ho jAtA hai / ___aba upazAnta-kAlakSayake kAraNa upazAntakaSAyaguNasthAnase giranekA kathana karate haiM addhAkhae paDato adhApavattotti paDadi hu kameNa / sujjhato Arohadi paDadi hu so saMki lissNto||310|| arthaH-upazAntakAlakA kSaya honese giranepara adha pravRttataka kramase giratA hai, vizuddha pariNAmose puna zreNipara car3hatA hai aura sakleza pariNAmose usase bhI nIce giratA hai| vizeSArthaH-antarmuhUrtamAtra arthAt do kSudrabhavapramANa upazAntakaSAya nAmaka bArahave guNasthAnakA kAla hai, usakAlame avasthita pariNAmavAlA rahatA hai, kintu umakAlakA anta ho jAnepara sUkSmasAmparAya hokara anivRttikaraNa hotA hai, pIche apUrvakaraNa hokara ava pravRttakaraNa apramatta ho jAtA hai / isaprakAra adha pravRttakaraNa taka kramaza patana hotA hai / tatpazcAt pramatta hokara vizuddha pariNAmose punaH zreNipara car3hatA hai, kintu sakleza pariNAmoke dvArA adhaHpravRttakaraNase bhI giratA hai| upaprAntakavAyame caDhanA yA giranA vizuddha va sakleza pariNAmoke nimittase nahI hotA,
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 314 ] kSapaNAsAra [ 257 jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA karmokA antarmuhUrta, nAma va gotra karmakA 32 muhUrta eva vedanIyakA 48 muhUrta mAtra sthiti bandha jAnanA, kyoki Arohaka sUkSmasAmparAya ke antima samayame jo sthitibandha hotA hai usase avarohaka sUkSmasAmparAyake prathama samayame duguNA sthitibandha hai / upazamazra Ni caDhanevAleko Arohaka aura utaranevAleko avarohaka kahate hai / ' guNaseDhI satthedararasabaMdho uvasamAdu vivarIyaM / paDhamudao kiTTIema saMkhabhAgA visesa ahiyakamA / / 314 // arthaH- tadanantara samaya me ( dvitIyAdi samayome ) avarohakake guNazreNi grUpakRpTadravya, prazasta va aprazastaprakRtiyokA anubhAgabandha Arohaka se viparItakrama liye hotA hai / prathama samayame jitanI kRSTiyokA udaya hotA hai, dvitIyAdi samayome usake asakhyAtavebhAga vizeSa adhika kramase udaya hotA hai / vizeSArtha - avarohaka ( utaranevAlA ) sUkSmasAmparAyake dvitIyAdi samayoM me pratisamaya prathamasamaya sambandhI dravyase asaMkhyAtaguNA hIna kramayukta dravya apakarSita karake guNazre e riNa karatA hai / sAtAvedanIyAdi prazasta prakRtiyokA anantaguNA hIna krama lIye aura jJAnAvaraNAdi prazasta prakRtiyokA anantaguNA baDhatA krama lIye anubhAgabadha hotA hai, kyoMki yahA pratisamaya vizuddha va saklezakI yathAkrama anantaguNo hAni va vRddhi hotI hai / isalie upazamazreNi para ArohaNa karate samayase utarate samaya viparItapanA kahA hai / sthitibandha to prathama samayase lekara antarmuhUrtaparyanta samAna hI hai / pratyeka antarmuhUrtame prArohakake sthitibandhase avarohakake yathAsthAna duguNA sthitibandha sUkSma sAmparAya ke antima samaya paryanta jAnanA / caDhate hue jisa sthAnapara jitanA sthiti - bandha hotA thA usase dUnA sthitibandha usI sthAnapara utarate hue hotA hai / jaise car3hate samaya sthitibandhApasaraNa dvArA sthitibandha ghaTAkara eka-eka antarmuhUrtameM samAna bandha karatA thA vaise hI yahAM sthitibandhotsaraNa dvArA sthitabandha bar3hAkara eka-eka antarmuhUrta meM samAnabandha karatA hai / avarohaka sUkSmasAmparAyake prathama samaya meM udayarUpa jo niSeka kRSTi pAI jAtI hai usako palyake asaMkhyAtave bhAgakA bhAga diyA usamese bahubhAga1. ja. dha. mUla pR. 1863-94 sUtra 394; dha. pu. 6 pR. 318 - 16 /
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 ] kSapaNAsAra [ gAthA 313 arthaH-udayagata prakRtiyoke dravyakA nikSepa udaya niSekase prArambha hotA hai, zeSa karmokA udayAvalise bAhara nikSepa prArambha hotA hai / chaha karmokA guNazreNi nikSepa apUrvakaraNa, anivRttikaraNa aura sUkSma sAmparAya ina tInase viNepa adhika hai| udayAvalike bAhara ina chaha karmokA galitAzeSaAyAmarUpa guNa NinikSepa pravRtta hotA hai| __vizeSArtha -udayarUpa sajvalanalobhakI dvitIya sthitime sthita dravyako apakarSita karake usame palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga dekara eka bhAgako udayalpa prathama samayase lekara guNazreNiyAyAmake antima nipekaparyanta asakhyAta guNe kramase tava taka nikSipta, karatA hai, jabataka antara pUrA nahI jaataa| bahubhAgapramANa dravyako guNazreNi AyAmake antima niSekase Upara pAye jAne vAle antarAyAmako choDakara usake Upara dvitIya sthitime cayahIna namase nikSipta karatA hai / tathA udayarahita apratyAkhyAna-pratyAkhyAnalobhakI dvitIya sthitime sthita dravyako apakapita karake udayAvalise bAhara prathama samayase lekara guNazreNike antaparyanta asakhyAtaguNe kramase aura usake Upara antarAyAmako choDakara dvitIya sthitime cayahIna kramase pUrvavat nikSipta karatA hai| Ayu va mohake binA chahakarmoke dravyako aparpita karake usame palyake asaMkhyAtave bhAgakA bhAgadekara usamese eka bhAga udayAvalime detA hai aura bahubhAga guNazreNi AyAmame detA hai / so inakA yaha guNazreriNAyAma utaranevAle sUkSmasAmparAya, anivRttikaraNa aura apUrvakaraNake sammilita kAlase kucha adhika pramANa yukta galitAvazeSarUpa jAnanA / isame asakhyAtaguNA kramayukta dravya detA hai| apakarpita dravyameM jo vahubhAga rahA usako uparitana sthitime cayahIna kramase detA hai|' zrodarasuhumAdIe baMdho aMtomuhutta vattIsaM / aDadAlaM ca muhuttA tighAdiNAmadugaveyaNIyANaM // 313 // artha -- upazAntakaSAyase avatarita hue jovake sUkSmasAmparAyake AdimeM tIna ghAtiyA karmokA antarmuhUrtapramANa, nAmadvikakA battIsa muhUrtapramANa aura vedanIyakA aDatAlIsa muhUrtapramANa bandha hotA hai| vizeSArthaH-upazAntakapAyase utarate hue sUkSmasAmparAyake prathama samayameM 1 jayadhavala mUla pR0 1862 /
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 315] kSaparaNAsAra [256 anudayarUpa 16 kama karane para labdha ( 24-16 ) 8 AyA so itanI kRSTiyA baDhane se dvitIya samayame ( 800+8 ) 808 kRSTiyA udaya hotI hai / isIprakAra arthasadRSTi dvArA bhI yathArtha kathanA jAnanA caahie| yahA bahata anubhAgayukta uparitana kRpTike udaya honese aura alpa anubhAgayukta adhastana kRSTi na udaya nahIM honese prathama samayApekSA dvitIya samayame anubhAga anantagaNA baDhatA hai / aisA jAnanA caahie| isIprakAra tRtIyAdi antima samaya paryanta samayome vizeSa adhika kRSTi udaya hotI hai / ' isIkAraNa pratisamaya kRSTiyoM kA anantaguNA anubhAga udaya hotA hai / isaprakAra sUkSma sAmparAyakA kAla vyatIta hotA hai| caDhate hue sUkSmasAmparAyake prathama sthitibandhase duguNA sthitibandha giranevAle sUkSmasAmparAyake antima samayame hotA hai| aba avarohakake navamaguNasthAnameM kriyAvizeSakA kathana dogAthAoMmeM karate haiMbAdarapaDhame kiTTI mohassa ya ANupuTvisaMkamaNaM / NaTu Na ca ucchi8 phaDDhayalohaM tu vedayadi // 315 // arthaH-bAdaralobhake prathama samaya arthAt sUkSmasAmparAyase girakara bAdara lobhake udayake prathamasamayameM sUkSmakRSTiyAM naSTa ho jAtI hai aura mohakA AnupUrvIsakrama naSTa ho jAtA hai, kintu ucchiSTAvali arthAt udayAvalipramANa kRSTiyA naSTa nahI hotI, spardhakagata lobhakA vedana hotA hai / vizeSArthaH-avarohaka anivRttikaraNake prathama samayame pAI jAnevAlI sUkSmakRSTiyAM ucchiSTAvalipramANa niSeka binA anya sabhI svarUpase naSTa huii| sUkSmapTi kI anubhAga zaktise anantaguNI zakti yukta jo spardhaka hai usarUpa hokara ekahI samaya meM pariNamita huii| tathA kRSTike ucchiSTAvalipramANa jo niSeka rahe ve pratisamaya 1 sakSamasAmparAya guNasthAname caDhate samaya vizuddhi ke kAraNa jaise vizeSa hAnirUpase kRSTiyokA vedana karatA hai vaise hI utarate samaya saklezake kAraNa asakhyAtabhAgavRddhi se kRSTiyokA vedana karatA hai; yaha sUkSmasAmparAya ke antimasamayataka jAnanA caahie| (ja. gha. mUla. pR. 1865) 2 ja.dha. mUla pR. 1864-65 / 3. kiTTio savvApro etttthaamo| tAsi sanvAsimegasamapaNeva padayabhAveNa prinnaamdsnnaado| ja0 dhavala 1865 /
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gAthA 314 258 ] kSapaNAsAra pramANa madhyakI kRSTi udayameM AtI hai tathA avaziSTa ekabhAgako palyake asakhyAtave bhAgakI sahanAnI pAcake akakA bhAga denepara usamese do bhAgamAtra to zrAdi kRSTise lekara jo adhastanakRSTi hai ve anudayarUpa haiM aura tInabhAga mAtra antimakRSTise lekara jo UparitanakRSTi haiM ve anudayarUpa kRSTi kahI hai, ve apane svarUpako chor3a kara, jo AdikRSTise lekara adhastanakRSTi hai ve to anantaguNe anubhAgarUpa pariNamita ho madhyamakRSTirUpa hokara udayame AtI hai| tathA antimakRpTise lekara jo UparitanakRSTiyAM hai ve anantavebhAga anubhAgarUpa pariNamita ho madhyamakRSTirUpa hokara udayame AtI hai| aMka sadRSTi-mAnA ki udayarUpa niSekame 1000 kRSTi haiM unako 5 kA bhAga denepara bahubhAgapramANa 800 madhyakI kRSTi to udayarUpa hai / avaziSTa ekabhAga (200) pramAName 5 kA bhAga dekara usamese eka bhAga (40) pRthak rakha, avaziSTake (160) do bhAga karake usame se ekabhAga pramANa (80) kRSTi to jaghanyakRSTise lekara adhastanakRSTiyA anudayarUpa hai, ve kRSTiyA anubhAgavRddhike kAraNa madhyamakRSTirUpa ho pariNamanakara udayame AtI hai| tathA eka bhAgame (80) pRthaka rakhA huA (40) bhAga milAnepara (80+40) 120 kRSTi huiiN| ve antimakRSTise lekara Uparitana kRSTi anudayarUpa haiM / ve anubhAga ghaTaneke kAraNa madhyamakRSTirUpa hokara udayame AtI haiM aisA jAnanA caahie| prathamasamayame anudayarUpa aisI Adi kRSTiko dvitIyasamayame palyake asaMkhyAtave bhAgakA bhAga denepara ekabhAgapramANa navInakRSTiyA anudayarUpa kI aura prathamasamayameM anudayarUpa hI antimakRSTiko palyake asakhyAtavebhAgakA bhAga denepara ekabhAgapramANa kRSTiyoko navIna udayarUpa kii| yahA udayarUpa kI gaI kRSTiyoke pramANameM se anudayarUpa kI gaI kRSTiyokA pramANa ghaTAnepara jitanA avaziSTa rahe utane pramANarUpa prathamasamaya sambandhI udayakRSTiyose adhika dvitIyasamayame udayakRSTiyA hotI hai / akasadRSTi dvArA isaprakAra kathana samajhanA prathamasamayame udayarUpakRSTiyAM 800 thI, taba dvitIyasamayame pahale udayase aparitana 120 kRSTiyA anudayarUpa thI, unako 5se bhAjita karanepara labdha 24 pramANa Uparitana navInakRSTiyA udayarUpa huI aura adhastanakRSTi (80) me 5kA bhAga denepara labdha 16 pramANakRSTiyA navIna udayarUpa nahI hotii| ataH navIna udayarUpa 24me se
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 317 ] [ 261 ghAtiyA karmokA sthitibandha do dinase kama, nAma- gotra aura vedanIya ina tIna aghAtiyA karmokA sthitibandha kuchakama cAravarSapramANa hotA hai / kSapaNAsAra vizeSArtha :- avarohaka bAdarasAmparAya anivRttikaraNake prathama samaya meM saMjvalana lobhakA sthitibandha antarmuhUrta pramANa hai jo Arohaka anivRttikaraNa ke antimasamaya sambandhI sthitibandha doguNA hai / tIna ghAtiyAkarmokA kucha kama do dina, nAma - gotra aura vedanIyakarmakA kuchakama cAravarSapramANa sthitibandha hai / antarmuhUrta paryanta isI - prakAra samAnarUpase vandha huA / pazcAt dvitIya sthitibandha sajvalana lobhakA to pahale se vizeSa adhika, tIna ghAtiyA karmokA pRthaktva dina pramANa, tIna aghAtiyA karmokA saMkhyAtahajAravarSa pramANa huA / isaprakAra vRddhirUpa sakhyAtahajAra sthitibandha hone para lobhavedakakAla sambandhI dvitIya tribhAgakA sakhyAtavAbhAga vyatIta huA taba sajvalanalobhakA pRthaktvamuhUrta, tInaghAtiyA karmo kA ahorAtra se baDhakara pRthaktva hajAravarSa aura tIna aghAtiyA karmo kA sakhyAta hajAravarSapramANa sthitibandha ho jAtA hai tathA sahasro sthitibandha vyatIta ho jAnepara lobhavedakakA kAla samApta hotA hai / prArohakake lobhavedakakAlase avarohakakA lobhavedakakAla kiMcit nyUna hai / isIprakAra mAyAvedaka kAlAdikameM bhI kiMcit nyUnatA jAnanA / jisa kaSAyake jitane kAlameM udayakA bhoganA hotA hai utane pramANa usakA vedakakAla hotA hai / ' - zrAge mAyAvedaka ke kriyAvizeSakA kathana do gAthAoM meM karate haiMdaramAyADhame mAyAtirahaM ca lohatirahaM ca / daramAyAvedakAlAda diyo du guNaseDhI || 317 // arthaH~~~( sajvalanalobhase ) mAyAme avataraNa karaneke prathama samaya meM tIna prakArakI ( apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura sajvalana ) mAyA va tInaprakAra ke lobhakI avatarita mAyA vedakakAlase adhika prAyAmavAlI guNazra Ni karatA hai / vizeSArthaH - lobhavedakakAlake anantara mAyAvedakakAla ke prathamasamayame utarane vAlA anivRttikaraNajIva apratyAkhyAna, pratyAkhyAna aura saMjvalana mAyAke dravyako apanI-apanI dvitIya sthitimese apakarSitakara udayarUpa sajvalanamAyAke dravyako to 1 ja. gha. mUla pR. 1867-68 /
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gAthA 316 260 ] kSaparaNAsAra eka-eka niSekarUpase udayamAna spardhakoke niSekome stuvika sakramaNa dvArA tadrUpa pariNamana kara' udaya hoge / usI prathama samayame mohakA grAnupUrvI sakrama bhI naSTa huA / itanA vizeSa jAnanA ki yadyapi pratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa lobhakA vadhyamAna sajvalanalobhame ho sakramaNa honA prArambha huA, tathApi isameM grAnupUrvI saMkramakI vivakSA nahI hai / tathA saJjvalana lobhake koI vadhyamAna svajAtIya prakRti nahI hai, ata vyakti kI apekSA abhI bhI AnupUrvI sakrama hai / zaktikI apekSA sajvalanalobhake anAnupUrvI se anya prakRtime saMkrama honekA pariNAma huA hai| sUkSmasAmparAya guNasthAname mohake bandhake prabhAvase saMkrama sambhava nahI hai / spardhakarUpa udita vAdaralobha kA vedana karatA huA yaha prathamasamayavartI anivRttikaraNa vAdara sAmparAya muni sajvalana lobhake dravyakA apakarSaraNa karake udayarUpa samayase lekara grAvalI se adhika bAdaralobha vedakakAla [ avarohakake lobhavedaka kAlakA sAdhaka do baTe tIna bhAga ] pramANa guNa rego AyAmame asakhyAtaguNe kramase nikSipta karatA hai / pratyAkhyAna tathA zrapratyAkhyAna lobhake dravyako udayAvalIse bAhya pUrvokta guNazreNi grAyAmame sakhyAta - guNe kramase nikSipta karatA hai / tathA anivRttikaraNakAla ke ditIyAdi samayame asakhyAta - guNA hIna - ( ghaTatA) krama liye dravyakA apakarSaNa karake zravasthita guNazra eNI-prAyAma me pUrvokta prakAra nikSepaNa karatA hai / anya karmokI galitAvazeSaguNazreNI jAnanI cAhie / madarabAdarapaDhame lohassaMto muhuttiyo baMdho / dudito ghAditiyaM cauvasto avAditiyaM // 316 // artha- sUkSmasAmparAyase utarane para bAdara lobhake prathamasamayame saMjvalana - lobhakA sthitibandha antarmuhUrtapramAraNa, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna 1 kyoki spadhako ke vedana honepara udayAvalo me praviSTa kRSTiyokA bhI spardhakabhAvase udaya-vipAkako choDakara prakArAntarapane kA sambhava nahI pAyA jAtA hai / jayaghavala mUla 1866 2 gavari jAo udayAvaliyambhata rAmro tAno tthivukkasakameNa phaDDaesu vipaccahiti / ja. dha 1896 3. vattoe purA prajjavi prANuputrisakamo ceva / ja0 dhavala 1896 4. lobha parivvajya pranyApA prakRtInA banyo asminnavasare nAsti / jayadhavala 1867
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 316] kSapaNAsAra [263 vAloMke jJAnAvaraNAdikA pratyeka sthitibandha saMkhyAtaguriNata vRddhikramase hotA hai / car3hane vAloke mohanIyakA pratyeka sthitibandha vizeSahIna kramase hotA hai aura giranevAloke mohanIyakA pratyeka sthitibandha vizeSa adhika kramase hotA hai| isalie yahA para mohanIyake atirikta anyakarmokA punaH punaH sakhyAtaguNA sthitibandha hotA hai aura mohanIyakA punaH punaH vizeSa adhika sthitibandha hotA hai / isa kramase sakhyAtahajAra sthitivandhoke trotanepara caramasamayavartI mAyAvedaka hotA hai, usasamaya mAyA aura lobha ina do saMjvalanakaSAyokA sthitivandha antarmuhartakrama cAramAha aura jJAnAvaraNAdi zeSa chaha karmokA sthitivandha sakhyAtahajAra varSapramANa hotA hai, kyoki caDhanevAloke sthitibandha se utaranevAlokA sthitivandha do guNA hotA hai / ' athAnantara do gAthAmromeM mAnavedaka jIvake kArya vizeSako kahate haiM odaragamANapaDhame tettiyamANAdiyANa payaDINaM / odaragamANavedagakAlAdahiyaM du guNaseDI // 316 // arthaH-utaranevAlA mAyAvedakakAlake anantara mAnavedakake prathamasamayameM mAnavedakakAlase adhika mAnAdi prakRtiyoMkI guNazroNi karatA hai| vizeSArthaH-usake anantara mAnavedakakAlake prathamasamayameM saMjvalanamAnake dravyako apakarSitakarake udayAvalike prathamasamayase lekara tathA do prakArake mAna, tIna prakArakI mAyA va tInaprakArake lobha sambandhI dravyako apakarSita karake udayAvalise bAhara prathamasamayase lekara Avaliadhika mAnavedakakAlapramANa avasthita AyAmavAlI guNazreNi karatA hai| apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura sajvalana lobha, mAyA va mAna ina nauprakArako kaSAyakA guNazroNi nikSepa hotA hai aura zeSa chaha karmokA galitAvaNeSa gaNazreNi AyAma pUrvavat hai / usIsamaya apratyAkhyAna, pratyAkhyAna va saMjvalanalobha-mAyA-mAnarUpa nau kaSAyokA dravya yahAM badhyamAna saMjvalana mAna-mAyAlobhameM AnupUrvI rahita jahAM tahAM sakramaNa karatA hai / ' modaragamANapaDhame caumAsA mANapahudi ThidibaMdho / 1. jaya dhavala mUla pR0 1896-1600 / 2. jaya dhavala mUla pR0 1600 /
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 ] kSapaNAsAra [ gAthA 318 udayAvalIke prathama samayase lekara aura udayarahita apratyAkhyAna, pratyAkhyAnarUpa mAyAke dravyako udayAvalIse bAhara' prathama samayase lekara Avali adhika mAyAvedakakAlapramANa avasthita AyAmavAlI guNazreNI karatA hai| udayarahita tInaprakArake lobhake bhI dvitIya sambandhI dravyako apakarSita karake udayAvalise bAharasAdhika mAyAvedaka kAlapramANa avasthita AyAmavAlI guNazreNi karatA hai / yahA jJAtavya hai ki tIna prakArake lobha va tInaprakArakI mAyAkA guNazreNi nikSepa tulya aura avasthita hai| galitAvazeSa nahI hai / avaziSTa chaha karmokI pUrvokta apUrvakaraNa va anivRttikaraNa kAlase vizeSa adhika AyAmavAlI guNazreNi karatA hai / tathA usI mAyAvedakakAlake prathamasamayame tIna prakArake lobha va do prakArakI mAyA sambandhI dravyako sajvalana mAyAmeM sakramita karatA hai vaise hI tInaprakArakI mAyA va doprakArakA lobha lobhasajvalaname sakramaNa karatA hai / kyoki yahA sajvalanalobha eva sajvalanamAyAkA hI bandha hai aura bandhameM hI sakramaNa hotA hai / AnupUrvI sakramaNake abhAvase isaprakArakA sakramaNa sabhava hai| odaramAyApaDhame mAyAlohe dumaastthidibNdho| chaNhaM puNa vassANaM saMkhejjasahassavastANi // 318 // arthaH--utarane vAleke mAyAvedakakAlake prathamasamayame sajvalanamAyA va lobha kA domAsapramANa tathA zeSa chahakarmokA sakhyAtahajAra varSapramANa sthitibandha hotA hai / vizeSArtha:--upazama zreNi caDhanevAlA mAyAvedaka kAlake caramasamayame sajvalanamAyA va lobhakA sthitibandha eka mAsapramANa hotA thA aba utaranevAleke mAyAvedakakAlake prathamasamayame usase do guNA arthAt do mAsapramANa hotA hai, kyoki caDhanevAloke pariNAmose utarane vAloke pariNAma kama vizuddha hote hai| isIprakAra giranerUpa pariNAmokI vizeSatAse zeSa ( jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya, vedanIya, nAma va gotra) chaha karmokA sthitibandha sakhyAtahajAravarSa pramANa hotA hai| upazamazreNI caDhanevAloke pratyeka sthitibandha sakhyAtaguNe hIna kramase hotA thA, kintu utarane 1 kAraNa yaha ki una nahI vedI jAtI huI prakRtiyokA, udayAvalI ke bhItara (pradezaniSekokA ) asambhavapanA hai / jayadhavala 1868 2. jayadhavala mUla pR0 1898 / 3 jayadhavala mUla pR0 1868-60 /
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 321] kSapaNAsAra [ 265 ekabAra asaMkhyAtaguNAhIna nibhipta karatA hai| usase Age antara sambandhI antima sthitike prApta honetaka vizeSahIna kramase dravyakA nikSepa karatA hai| usase Age dvitIya sthitike Adi niSeka meM asaMkhyAtaguNehIna dravyakA nikSepa karatA hai| usake Age taba taka sarvatra vizeSahIna kramase dravya detA hai jabataka ki apanI-apanI pratisthApanAko prApta ho jaave| isaprakAra zeSa kaSAyoke antarako pUrA karatA hai unake dravyakA udayAvali ke bAhara nikSepa karatA hai / itanA vizeSa hai| sAta nokaSAya,strIveda aura napusakavedake aMtarako bhI isI vidhAnase yathA avasara pUrNa karatA hai / krodha udayake prathamasamayameM bAraha kaSAyoke dravyako tatkAla badhyamAna saMjvalanakrodhAdi cArakaSAyoMmeM AnupUrvI kramarahita jahA-tahAM sakramita karatA rahatA hai| (jayadhavala mUla pR0 1601-1602 ) dvitIya sthiti meM vizeSaTIna kramase dravya / asaMkhyAtAkAThIna antarAyAma meM vizeSahIna krama se dravya vidyApahIna asaravyattaguTAhIna zIrSa guNazreNI mAyAma ___ upayasthiti
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 ] kSapaNAsAra [ gAthA 320 - 321 chahaM puNa vANaM saMkhejasaharasamettANi // 320 // arthaH- usI utaranevAle mAnavedakakAlake prathamasamayame sajvalana mAna-mAyAlobhakA cAramAsa aura zeSa chaha karmakA sakhyAtahajAra varSapramANa sthitibandha hotA hai ( jo caDhane kI apekSA doguNA hai / ) vizeSArtha : - isa prakAra sahasro sthitibandha vyatIta hote hai taba mAnavedakake antima samayame tIna ( lobha- mAyA - mAna ) sajvalana kaSAyokA sthitibandha antarmuhUrta - kama ATha mAsa hotA hai aura zeSa chaha karmoMkA sthitibandha sakhyAta sahasravarSapramANa hotA hai / isaprakAra mAnavedakakAla samApta ho jAtA hai / ' Age dogAthAoMmeM saMjvalanakrodhameM honevAlI kriyA vizeSakA vicAra karate haiMmoragako paDhame chakkammasamANayA hu guNaseDhI / bAdarakasAyaNaM puNa eto galidAvasesaM tu // 321 // arthaH- isake anantara utaranevAle anivRttikaraNa jIvake saMjvalanakrodhake udaya sambandhI prathama samaya me apratyAkhyAna, pratyAkhyAna, sajvalanakrodha- mAna-mAyA-lAbharUpa bAraha kaSAyokI jJAnAvaraNAdi chaha karmoke samAna galitAvazeSa guNazreNi karatA hai / vizeSArtha - guNazra eNI AyAmakA pramANa utaranevAle anivRttikararaNake pUrvakaraNa kAlakI apekSA kucha adhika hai / yahAse pahale mohakA guNazreNi AyAma avasthita thA aba galitAvazeSarUpa prArambha huA hai / jisa kaSAyake udayasahita upazamazreNi car3hA ho tathA utarate hue usa kaSAya kA jisasamaya udaya ho usa samaya se lekara sarvamohanIyakI galitAvazeSa guNazreNI karatA hai aura antarakA pUranA karatA hai / yahA kodhakI vivakSA hai | vaha isaprakAra hai-- grantarapUraNa vidhAna - bAraha prakArakI kaSAyoke dravyako apakarSita karake usa samaya guNazreNinikSepa karatA huA trodhasajvalana ke udayame stoka pradezAgra detA hai / usase grAge tabataka asakhyAtaguNA kramase detA hai jabataka ki jJAnAvaraNAdi karmo ke pUrva nikSipta guNa zizIrSako prApta ho jAya / punaH tadanantara uparima anantara samaya meM 1 ja gha. mUla pR 1600, dha pu6 pR. 322 eva ka pA sutta pR 718 sUtra 441-42 /
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 324-326 ] [ 267 hai / puruSaveda sahita chaha nokaSAyakI prazastopazAmanA naSTaho jAnese anupazAntabhAva meM saMkramaNa, utkarSaNa Adi hone lagate hai / usasamaya hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA aura puruSaveda ina sAta nokaSAyoke karmAzokA apakarSaNa karake puruSavedakI to udayAdi guraNazra eNiko karatA hai aura chaha nokaSAyake karmAzokI udayAvalike bAhara guNazreNi karatA hai / bArahakaSAya aura sAta nokaSAyakA guNa riNa nikSepa prayukarma ko choDakara zeSa karmoke guNazra NinikSepake tulya hotA hai / zeSa - zeSame nikSepa hotA hai grarthAt galitAvazeSa guNazreNi hotI hai / udayarUpa puruSaveda aura sajvalanakrodhake dravya ko apakarSita karake udaya samayase lagAkara aura anya kaSAya va nokaSAyake dravyako apakarSita karake udayAvalise bAhara samayase lagAkara guraNazra NizrAyAma, antarAyAma, dvitIyasthitime nikSepa hotA hai aura sAta nokaSAyakA antarAyAma pUraNa hojAtA hai / ' kSapaNAsAra puM saMjala dirANaM vassA battIsayaM tu causaTThI / saMkhejasahassA Ni ya takkAle hodi ThidibaMdho // 324 // arthaH- utaranevAleke puruSaveda ke prathama samaya me puruSavedakA 32 varSa, saMjvalana catuSkakA 64 varSa, tIna ghAtiyAkarmoMkA saMkhyAtahajAravarSa, usase nAma va gotrakA sakhyAtaguNA tathA usase Der3ha guNA sthitibandha vedanIya karmakA hotA hai / purase duvate itthI vasaMtagotti aAe / saMkhAbhAgAsu gade sasaMkhavastaM zraghAdiThidibaMdhoM // 325 // vari ya NAmadugAM vIsiyapaDibhAgado have bNdho| tIpiDibhAgeNa ya baMdhI puNa veyaNIyassa // 326 // artha - puruSavedake udayakAla me strIvedakA upazama jabataka naSTa nahI hotA utanekAlake saMkhyAta bahubhAga vyatIta hokara ekabhAga avaziSTa rahanepara aghAtiyA - karmokA sthitibandha asakhyAtahajAra varSamAtra hotA hai / itanI vizeSatA hai ki bIsiya nAmadvika ( nAma - gotra ) kA jitanA sthiti bandha hotA hai usake trairAzika kramase arthAt Dyor3hA tIsiya- vedanIyakarmakA sthitibandha 1. jayadhavala mUla pR0 1602 sUtra 453 //
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 ] kSapaNAsAra 322-323 odaragakohapaDhame saMjalaNANaM tu attttmaastthidii| chaNhaM puNa vassANaM saMkhejasahastavastANi // 322 // arthaH-utaranevAleke krodha udayake prathamasamayame sajvalana krodhAdi cAra kaSAyokA AThamAsa aura chahakarmokA sakhyAtahajAra varSapramANa sthitivandha hotA hai / vizeSArthaH-upazamaNi caDhanevAleke krodha vedakakAlake antima samayame sthitibandha hotA thA usase doguNA giranevAleke krodhavedakake prathamasamayame hotA hai| vaha sthitibandha saMjvalana catuSkakA ATha mAsa aura zeSa karmokA sakhyAtahajAra varpapramANa hai| saMkhyAtahajAra sthitibandha hojAne arthAt antarmuhUrta nIce utara jAnepara krodha vedaka ( avedI krodhavedaka ) ke antimasamayame mohanIya arthAt cArakaSAyokA sthitibandha antarmuhUrtakama 64 varSa hotA hai, kyoki upazamaNi caDhanevAleke krodha upazAmakake prathamasamayame antarmuhUrtakama 32 varSa hotA thA usakA doguNA antarmuhUrtakama 64 varSa hotA hai| usI caramasamayame zeSakarmoMkA sthitibandha sakhyAtahajAravarpa pramANa hotA hai vahI mohanIyakarmake caturvidhabadhakA antimasamaya hai / ' ___ ava avarohaka navamaguNasthAnavartI ke puruSavedodaya kAlameM honevAlI kriyAvizeSako 4 gAthAoM meM batAte haiM-- odaragapurisapaDhame sattakasAyA paNauvasamaNA / uNavIsakasAyANaM chakkammANaM samANaguNaseDhI // 323 // arthaH-puruSavedameM utaraneke prathamasamayame ( strI-napu sakavedake atirikta ) sAta no kaSAyakI prazastopazAmanA naSTa ho jAtI hai / unnIsa ( 12 kaSAya aura 7 nokaSAya ) kaSAyoko guNazroNi jJAnAvaraNAdi chahakarmokI guNazreNike samAna ho jAtI hai| vizeSArthaH-mohanIyakarmake caturvidhabandhake antimasamayame hI apagataveda paryAyakA vyaya ho jAnepara anantarasamayame savedabhAgakA vartana ho hAnese puruSavedakA udaya va vandha hone lagatA hai arthAt mohanIyakA pAcaprakRti bandhakA prathamasamaya hotA 1. ja gha. mUla pR. 1902 sUtra 448-452 /
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 328 ] kSaparaNAsAra [ 269 takkAle duDANaM rasabaMdhI tANa desavAdINaM // 328 // arthaH- strIvedake anupazAnta honeke prathama samaya meM bIsa kaSAyoMkI guNazra eNI hotI hai / yahAMse lekara napuMsakavedake upazAnta rahanetaka kAlake sakhyAta bahubhAga bIta jAnepara tIna ghAtiyA karmoMkA sthitibandha niyamase asaMkhyAtavarSapramANa ho jAtA hai aura usIsamaya unakI dezaghAti prakRtiyokA anubhAgabandha dvisthAnika ho jAtA hai / vizeSArtha :- pUrvokta gAthA kathita kAlase Age sahasro sthitibandho ke vyatIta honepara strIvedako ekasamayameM anupazAnta karatA hai / usosamaya se strIvedakA dravya utkarSaNa Adike yogya ho jAtA hai / prathamasamayame hI anudayarUpa prakRti strIveda ke arat parSita karake udayAvalike bAharase anya 16 prakRtiyo ke samAna galihAvazeSa guNazreNi AyAmameM, antarAyAmameM aura dvitIya sthiti me nikSipta karatA hai / mohanIya karmakI pUrvokta 19 prakRtiyoM (12 kaSAya va 7 no kaSAya) ke dravyako bhI apakarSita karake isIprakAra nikSipta karatA hai / isaprakAra bIsa prakRtiyoko galitAvazeSa guNazreNi hotI hai / strIveda anupazAnta honepara jabataka napu sakaveda upazAnta rahatA hai tabataka isa madhyavartIkAlake sakhyAta bahubhAgo ke bItanepara jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura anta - rAya ina tIna ghAtiyA karmokA sthitibandha asakhyAtavarSa ho jAtA hai / usasamayame mohanoyakarmakA sthitibandha sabase alpa, tIna ghAtiyA karmokA asakhyAtaguNA, isase asakhyAtaguNA nAma va gotrakA aura usase vizeSa adhika arthAt DeDhaguNA vedanoyakarmakA sthitibandha hotA hai | jisasamaya tIna ghAtiyA karmokA sakhyAtavarSakI sthitivAlA bandha hotA hai usasamaya mati zrata avadhi mana paryaya ina cAra jJAnAvaraNIya, cakSu zracakSuavadhi ina tInaprakArake darzanAvaraNIya aura pAco (dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya ) antarAyakarma anubhAgabandhako apekSA latA, dArurUpa dvisyAnoya anubhAgavandhavAle ho hai / ' 1. jayadhavala mUla pR 1604 - 5 / Arohakake saMkhyAtavaSapramANa sthitibandhake prArambhake samakAlameM hI ina karmoMkA eka sthAnika bandha utpanna ho gayA; yahAM bhI saMkhyAtavarSaM sthitibandha ke avasAna ko prApta hone para prasaMkhyAtavarSIya sthitibandhake prArambhake samakAlame hI eka sthAnikabandha samApta hogayA, yahA~se lekara una sakala prakRtiyokA dvisthAnIka hI anubhAga vadhatA hai; itanA vizeSa hai / (ja. gha. mUla pR. 1605 )
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 ] kSapaNAsAra [ gAthA 327 hotA hai / vizeSatA - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyAkarmokA sthitibandha saMkhyAtahajAra varSamAtra hotA hai / mohanIyakA usase sakhyAtaguNAhIna tatprAyogya sakhyAtahajAra varSapramANa sthitibandha hotA hai / upazamazreNi caDhanevAle ke sAta nokaSAyake upazama karaneke kAla meM saMkhyAtavAbhAga vyatIta ho jAnepara ( jisa sthAnapara ) nAma, gotra, vedanIyakA sthitibandha saMkhyAtavarSapramAraNa hotA thA, utarane vAle puruSaveda anupazAnta ho jAnepara aura jabataka strIveda upazAnta rahatA hai tabataka isa madhyavartI kAlake sakhyAta bahubhAga bIta jAnepara ( car3hane vAleke usa sthAnake nahI prApta hue hI isake ) nAma, gotra aura vedanIyakarmakA sthitibandha sakhyAtavarSako ullaghakara asaMkhyAta varSakA hone lagatA hai / caDhanevAle ke sthitibandha saMkhyAtavarSakA hotA thA ata. utarane - vAle ke doguNA sthitibandha honA cAhie aisI AzaMkA nahI karanA cAhie / giranevAle ke saMkleza vizeSa ke kAraNa asaMkhyAtavarSakA sthitibandha ho jAtA hai / vIsiya- nAma, gotrakA palyake asakhyAtavebhAga pramANa sthitibandha hotA hai to tIsiya aghAtikarmavedanIyakA kitanA sthitibandha hogA ? isaprakAra trairAzika karane se vedanIyakarmakA sthitibandha palyake asakhyAtaveM bhAgakA DeDhaguNA hogA / usasamaya sthitibandhakA alpabahutva isaprakAra hogA - mohanIyakarmakA sthitibandha sabase alpa hai / tIna ghAtiyAkarmoMkA sthitibandha sakhyAtaguNA hai, kyoki inakA sthitibandha utaranevAle jIvake sUkSmasAmparAya nAmaka 10tre guNasthAnake prathamasamayame prArambha ho gayA thA aura mohanIya karmakA sthitibandha vAdaralobha arthAt dhve guNasthAnameM prArambha huA hai / nAma - gotrakA sthitibandha asaMkhyAta guNA hai aura vedanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hai / adhikakA pramANa dvibhAga hai' | Age strIvedake upazamake vivAzako prarUpaNA do gAthAoMmeM karate haiMthI avasame paDhame vIsakasAyANa hodi guNaseDhI / saMDuvasamoci makke saMkhAbhAge tIdesu // 327 // ghAditiyA yimA asaMkhavastaM tu hodi ThidibaMdho / 1. ja. dha. mUla pU. 1903-1904; ka pA. cU sUtra 461-466 |
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 331] kSapaNAsAra [ 271 zaGkAH-antarakaraNa karake Arohaka sambandhI jo kAla atikrAnta kara diyA hai vaha kAla utarate samaya lauTakara puna. prApta nahIM hotA, kyoki jo kAla bIta gayA usake punaH AgamanameM virodha hai, phira yaha kaise kahA gayA ki napu sakaveda anupazAnta ho jAnepara jabataka antarakaraNa kAlako prApta nahI hotA, kyoki isaprakArako sambhAvanA yuktise bAhya hai / samAdhAna:- yaha satya hai ki vaha kAla punaH nahI Ane vAlA hai, yaha iSTa hai, kintu antarakaraNa karake aura Upara caDhakara tathA upazAntakaSAya hokara puna. nIce utaranevAle jIvake upazAntakAlase Upara hokara sthita huA yaha napu sakavedakA anupazAntakAla, upazAmakake nae sakavedakI upazAma nAke kAlase, thoDA milAnese sadRza pariNAmavAlA ho jAtA hai, aisA samajhakara isakAlame upazAmakake uktakAlakA upacAra karanese aura yahIpara antarakaraNasambandhI sthAnakI buddhise kalpanA karake yataH yaha prarUpaNA Arambha ko hai isalie kucha viruddha nahI hotI, kyoki upazAmakake kAlake viparyAsase giranevAleke kAloko vilomakramase sthApitakara yaha prarUpaNA Arambha kI hai| isalie napu sakavedake anupazAnta honepara jabataka antarakaraNa avasthA prApta nahI hotI isa madhyavartIkAlake sakhyAta khaNDa karake unameM bahuta bhAga vyatIta hokara va sakhyAtavAbhAga zeSa raha jAnepara mohanIyakarma saMkhyAtavarSavAle sthitibandhako ullaMghakara asakhyAta varSavAlA sthitibandha hone lagatA hai yaha susambaddha hai / usIsamaya anubhAgabandha va udaya dvisthAnika ( latA, dArurUpa ) ho jAtA hai| mohanIyakarmakA eka sthAnIya ( latArUpa ) anubhAgabandha va udaya sakhyAtavarSIya sthitibandhake samakAlIna thaa| saMkhyAtavarSavAle sthitibandhakA avasAna (samApti) honepara eka sthAnIya anubhAgabandha va udaya kI bhI parisamApti ho jAtI hai / aba utarate samaya lobha saMkramaNa, baMdhAvali vyatIta honepara udoraNAdiko prarUpaNA tIva gAthAoMmeM karate haiM lohassa asaMkamaNaM chAvalitIdesudIraNataM ca / NiyameNa paDatANaM mohastaNupuvvisaMkamaNaM // 331 // 1. jayadhavala mUla pR0 1605-6 /
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 ] kSaparaNAsAra [ gAthA 32-330 aba napuMsaka veda ke upazamakA vinAza va usasamaya honevAlI kriyA vizeSa 2 gAthAoM me kahate haiM saMDavasame paDhame mohigivIsANa hodi puNaseDhI / aMtarakadotti majjhe saMkhAbhAgAsu tIdAsu // 326 // mohassa asaMkhejA vastapamANA haveja ThidibaMdho / tA tasya jAeM baMdhaM udayaM ca duTThANaM // 330 // arthaH-napuMsakaveda anupazAnta ho jAnepara 21 prakRtiyokI guraNazra eNI hotI hai| yahAse antarakaraNa karaneke sthAnako prApta honetaka jo madhyavartIkAla hai usakAla ke saMkhyAta bahubhAga bIta jAnepara mohanIya karmakA sthitibandha prasakhyAtavarSapramANa hone lagatA hai / usIsamaya mohanIyakarmakA anubhAgabandha va udaya dvisthAnIya ho jAtA hai / vizeSArthaH --- pUrvokta gAthA kathitakAlake pazcAt sakhyAta sahasra sthitibandho ke bIta jAnepara napuMsakaveda anupazAnta ho jAtA hai / usIsamaya napuMsakavedake dravyako grapakarSita karake udayAvalike bAhara guNazreNi AyAmame, antarAyAmame aura dvitIyasthitime nikSipta karatA hai / yaha guNa riNa nikSa epa anya bIsa prakRtiyo ke galitAvazeSa guNazreNi nikSepake sadRza hotA hai / napu sakavedake anupazAnta ho jAnepara jabataka antara karaneke kAlako nahI prApta hotA isa madhyavartIkAlake sakhyAta bahubhAgapramAragakAla vyatIta ho jAnepara mohanIthakarmakA asakhyAtavarSavAlA sthitibandha hone lagatA hai / upazamazreNi caDhanevAlA jisa sthAnapara ( avasthAme ) antarakaraNa karake mohanIyakarmakA- sakhyAtavarSavAlA sthitibandha Arambha karatA hai, utarate samaya usa sthAnako antarmuhUrta dvArA nahI prApta karatA ki isa avasthAme vartamAna isa jIvake pratipAtakI pradhAnatA se mohanIya karmakA asakhyAtavarSa pramANa sthitibandha prArambha ho jAtA hai / kyoki caDhanevAle kI apekSA utarane vAlekA kAla stoka hai, kAraNa ki caDhanevAle ke sarvakAlokI apekSA utaranevAle ke sarvakAla hIna hote haiM jaise caDhanevAleke sUkSmasAmparAya ke kAlase utarane vAlekA mUkSmasAmparAyakAla antarmuhUrta hIna hotA hai / isaprakAra car3hane aura utarane sambandhI sarvakAlome paraspara vizeSa adhikatA va hInatA lagA lenI cAhie /
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 332-333 ] kSapaNAsAra [273 vivarIyaM paDiharaNadi virayAdINaM ca desaghAdittaM / taha ya asaMkhejjANaM udIraNA samayapabaddhANaM // 332 // loyANamasaMkhejja samayapabaddhassa hodi pddibhaago| tattiyametaddavvassudIraNA vade tatto // 333 // arthaH- ( upazamazreNise utaranevAleke ) vIryAntarAyAdi karmokA dezaghAti vandha hotA thA vaha viparota hokara sarvaghAti hone lgaa| asakhyAta samayaprabaddhokI udIraNAkA abhAva hokara eka samayaprabaddha ke' asakhyAtalokave bhAga mAtra dravyakI udoraNA hone lgii| vizeSArthaH-gAthA 330 meM kahe gae krama anusAra saMkhyAtahajAra sthitibandho ke vyatIta ho jAne para vIryAntarAyakarma anubhAgabandhakI apekSA sarvaghAtI ho jAtA hai| tatpazcAta sthitibandha pRthakatvase abhinibrodhika ( mati ) jJAnAvaraNa aura paribhogaantarAyakarma sarvaghAti ho jAte hai| tadanantara sthitibandha pRthaktvase cakSudarzanAvaraNa karma sarvaghAti ho jAtA hai| usake pazcAt sthitibandha pRthaktvase zru tajJAnAvaraNIya, acakSudarzanAvaraNIya aura bhogAntarAyakarma sarvaghAtI ho jAte hai| tadanantara sthitibandha pRthaktvase avadhijJAnAvaraNIya, avadhidarzanAvaraNIya aura lAbhAntarAyakarma sarvaghAtI ho jAte hai / tatpazcAt sthitibandha pRthaktvase mana.paryayajJAnAvaraNIya aura dAnAntarAyakarma sarvaghAtI ho jAte hai / upazamaNi caDhanevAleke ina bArahakarmokA anubhAgabandha jisa kramase dezaghAtI huA thA, utaranevAleke usI kramase pazcAdanupUrvI dvArA dezaghAtikaraNa naSTa honepara sarvaghAti anubhAgabandha ho jAtA hai| tatpazcAt sahasro sthitibandhoke vyatIta ho jAnepara asakhyAta samaya prabaddhoM kI udIraNA naSTa ho jAtI hai / upazamazroNi car3hanevAleke hajAro sthitibandha bIta jAnepara eka samayaprabaddhake asakhyAtalokave bhAga udIraNA asaMkhyAtaguNo vRddhiko prApta hokara prAya aura vedanIyakarmoko chor3akara zeSa sarvakarmokI udIraNA asaMkhyAta samaya prabaddha hone lage thI, zreNise utaranevAleke sarvaghAtI anubhAgabandhake pazcAt punaH 1 eka samayaprabaddhako asakhyAtalokase bhAga denepara jo labdha Ave utane pradezAgrakI asakhyAtalokave bhAga saMjJA jaannaa|
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaparaNAsAra [ gAthA 331 arthaH- lobhakA asaMkramaNa, chaha AvaliyAM bIta jAnepara udIraNA, mohanIya kA grAnupUrvI sakramaNa ye niyama the, kintu adha patana honepara inase viparIta hone lagatA hai / 272 ] vizeSArthaH - gyArahave upazAntamoha guNasthAnase giranevAle sabhI jIvoke chaha grAvaliyo ke bIta jAnepara hI udIraNA ho aisA niyama nahI rahA, kintu bandhAvali vyatIta honepara udIraNA hone lagatI hai / upazamazra Ni caDhanevAloke yaha niyama batalAyA gayA thA ki navona badhanevAle karmokI udIraNA bandhake chaha Avali pazcAt hI ho sakatI hai, usase pUrva nahI, kintu zra Nise utarane vAle ke lie yaha niyama nahI rahA / unake eka Avalike pazcAt hI badhe hue karmokI udIraNA hone lagatI hai / kucha AcArya aisA vyAkhyAna karate hai ki gyArahave guNasthAnase girate samaya bhI jabataka mohanIya karmakA sakhyAtavarSapramANa sthitibandha hotA hai tabataka chaha prAvaliyoke vyatIta honepara hI udIraNAkA niyama rahatA hai, kintu jahAse mohanIya karmakA sthitibaMdha asakhyAtavarpapramANa hone lagatA hai vahAse chaha Avali pazcAt udIraNAkA niyama nahI rhtaa| parantu yaha vyAkhyAna cUriMgasUtra 481 ke anurUpa nahI hai / upazAmakake aMtarakriyA samAptikAlame jo yaha mohanIyakA AnupUrvI sakramaNa va saMjvalana lobhake asakramaNakA niyama ho gayA thA vaha niyamabhI zreNise utarane vAle ke pranivRttikaraNakAlase lekara naSTa ho gayA aba mohanIyakarmakA anAnupUrvIsakramaNa tathA lobhakA bhI sakramaNa hone lagA / J zaGkA-upazamazreNise utaranevAleke sUkSmasAmparAya guNasthAnake prathamasamayase hI mohanIya karmakA anAnupUrvI sakramaNa kyo nahI kahA gayA ? samAdhAna-- nahI kahA gayA, kyoki sUkSmasAmparAya guNasthAnameM mohanIyakarmake vanvakA prabhAva honese mohanoyakarmakA sakramaNa sambhava nahI hai / isIlie sUkSmasAmparAyame sajvalanalobhakA sakramaNa bhI nahI hotA / jabataka tona prakArakI mAyA (najvalanamAyA, pratyAkhyAnamAyA, apratyAkhyAnamAyA ) kA apakarSaraNa nahI hotA taba taka mohanIyakarma ke anAnupUrvIsakramaNakI utpatti nahI hotI, kyoki sajvalana lobhake pratigrahakA abhAva honese sakramaNako pravRtti sambhava nahI hai / ' 1. mUla pR0 1306-7 /
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 334-35 ] kSapaNAsAra [ 275 jAtA hai aura nAma gotrake sthitibandhase tIna ghAtiyA karmokA sthitibandha vizeSa adhika ho jAtA hai / isase bhI vedanIyakarmakA sthitibaMdha vizeSa adhika hotA hai; kyoki pariNAma vizeSake kAraNa isaprakAra ke bandhakI nirbAdharUpase siddhi hojAtI hai / upazama zrariNa caDhanevAle ke jisa sthAnapara nAma - gotrake sthitibandhase tIna ghAtiyA ( jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-antarAya ) karmo kA sthitibandha ekasAtha asakhyAtaguNA hIna ho jAtA hai usa sthAnase kucha pUrva utaranevAle ke sthitibandhameM uparyukta parivartana ho jAtA hai arthAt nAma- gotrake sthitibandhase tIna ghAtiyA karmokA sthitibandha vizeSa adhika ho jAtA hai / zaGkA - yadi aisA hai to nAma - gotrakarmake sthitibandhase tIna ghAtiyA karmoMkA sthitivandha vizeSa adhika vRddhirUpa kyo hotA hai; asaMkhyAtaguNo vRddhirUpa kyo nahI ho jAtA ? - samAdhAna -- zreNise utaranevAleke sarva sthitibandho meM vizeSa adhikarUpase vRddhikI pravRtti hotI hai aisA niyama dekhA jAtA hai / athavA aise niyamakA nirnibandhanapanA nahI hai, kintu nibandhanarUpase yahA cUrNisUtrakI pravRtti huI hai / punaH isakramase sakhyAtahajAra sthitibandhotsaraNa hokara antarmuhUrtakAla nIce utarakara vahA anyaprakAra ke alpabahutva vAlA sthitibandha hotA hai / arthAt isaprakAra sakhyAtahajAra sthitibandha karake tatpazcAt eka sAtha mohanoyakarmakA sthitibandha sabase kama hotA hai isase nAma gotrakA sthitibandha asaMkhyAtaguNA hotA hai / isase jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAya karmoMkA sthitibandha paraspara tulya hote hue vizeSa adhika hotA hai / zaGkA -- pUrvame jJAnAvaraNAdi karmoMke sthitibandhase vedanIya karmakA sthitibandha vizeSa adhika hotA thA, puna. eka sAtha vedanIyakarmakA sthitibandha tIna ghAtiyAkarmI ke sthitibandhake sadRza kaise ho gayA ? samAdhAna' -- aisI zaMkA karanA ThIka nahI hai, kyoMki antaraGga pariNAma vizeSake Azrayase vedanIyakarmakA sthitibandha tIna ghAtiyA karmoke sthitivandhake sadRza hone me virodhakA abhAva hai / zrariMga car3hanevAlA jisasthAnapara jJAnAvaraNAdike sthiti
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 ] kSaparagAsAra [ gAthA 334-335 asaMkhyAta samayapravaddhako udIraNA naSTa hokara samayaprabaddhake asakhyAtaloka bhAgI ( asakhyAta lokase samayaprabaddhako bhAjita karanepara ekabhAga mAtra ) udIraNA pravRtta hotI hai| usosamaya mohanIyakA sthitibandha stoka, ghAtiyA karmokA sthitibandha asaMkhyAtaguNA nAma aura gotrakA sthitivandha asaMkhyAtaguNA, vedanIyakarmakA sthitivava vizeSa adhika / sthitivandhakA jaisA alpabahutva gAthA 330 me kahA thA vaisA hI alpabahutva yahAM bhI kahA gayA hai| vizeSatA yaha hai ki pUrva sthitivandhase asakhyAtaguNA sthitibandhase asakhyAtaguNA sthitibandha baDha jAtA hai|' namakaraNake nAzakA vidhAna 7 gAthAomeM kahate haiMtakkAle mohaNiyaM tIsIyaM vIsiyaM ca veyaNiyaM / mohaM vIsiya tIsiya veyaNIya kama have tatto // 334 // mohaM vIsiya tIsiya to vIliya mohatIsayANa kamaM / vIsiya tIsiya mohaM appAbahugaM tu aviruddhaM // 335 // arthaH-usI kAla ( samaya ) me mohanIya, tIsiyA ( jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-antarAya ), vIsiyA ( nAma-gotra ) aura vedanIya isa kramase usake pazcAt mohanIya vIsiya, tIsiya aura vedanIya isa kramase; usake pazcAt mohanIya vIsiya aura tIsiya isa kramase; usake pazcAt vIsiya mohanIya aura tIsiya isa kramase; usake pazcAt vIsiya, tIsiya, mohanIya ina alpabahutva kramase sthitivandha hotA hai / vizeSArtha:-jisakAlameM samayaprabaddhako asakhyAtaloka pratibhAgI udIraNA pravRtta hotI hai, usasamaya mohanIyakA sthitibandha sabase stoka hai, zeSa ghAtiyA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya ) karmokA sthitibandha asaMkhyAtaguNA hai, isase nAma-gotra kA sthitibandha asaMkhyAtaguNA hai, vedanIyakA sthitibandha vizeSa adhika hai / isa alpavahutva vidhise sakhyAtahajAra sthitibandha ho jAnepara aura upazamazroNise utaranevAlA antarmuhUrta nIce utara jAtA hai taba eka sAtha mohanIyakA sthitibandha sabase stoka, nAma-gotrakA sthitivandha asaNAtaguNA ho jAtA hai aura isase tIna ghAtiyAkarmokA sthitivandha vizeSa adhika aura vedanoyakA sthitibandha vizeSa adhika hotA hai / arthAt eka vArame hI nAma-gotrakA sthitibandha tIna ghAtiyA karmose nIce A 1. jayaghavala mUla pR0 1607-8 /
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 337-338] kSapaNAsAra [277 nIce utarakara jaba palyake asaMkhyAtavebhAga sthitibandha nahI hotA arthAt jabataka sakhyAtahajAra varSapramANa sthitibandha hotA hai tabataka eka sthitibandhase dUsarA sthitibandha vizeSa adhika hotA hai / vizeSArthaH-pUrvokta sthitibandhoke dvArA kramakaraNakA vinAza ho jAneke pazcAt sthitibandhome jo nAma-gotra karmako sthitise jJAnAvaraNAdikI sthiti vizeSa adhika badhatI hai vahApara vizeSa adhika pramANa nAma-gotrakI sthitikA dvitIyabhAga hai, kyoki nAma-gotrakI utkRSTa sthiti bIsa koDAkor3I sAgara hai aura jJAnAvaraNAdikI utkRSTa sthiti tIsa koDAkor3IsAgara hai| jJAnAvaraNAdikI sthitise mohanIyako sthiti vizeSa adhika badhatI hai vahAM vizeSa adhikakA pramANa jJAnAvaraNAdikI sthiti kA tRtIyabhAga hai, kyoki utkRSTa sthiti tIsa koDAkor3osAgara va cAlIsa koDAkoDIsAgara meM yaha anupAta hai| nIce utarate-utarate zroNise giranevAleke jabataka sthitivandha sakhyAtahajAra varSa rahatA hai asakhyAtavarSa nahI hotA arthAt palyakA asakhyAtavA bhAga nahI hotA taba taka pUrNa sthitibandhase agalA sthitibandha vizeSa adhika hotA hai guNAkArarUpa nahI hotA / jattopAye hodi hu asNkhvssppmaanntthidibNdho| tattopAye aNNaM ThidibaMdhamasaMkhaguNiyakamaM // 337 // evaM pallAsaMkhaM saMkhaM bhAgaM ca hoI baMdheNa / tattopAye bharaNaM ThidibaMdho saMkhaguNiyakamaM // 33 // artha:-jisa sthala para sthitibandha asaMkhyAtavarSapramANa hotA hai usa sthalase lekara anya sthitibaMdha asakhyAtaguNita kramase hote hai / isakramase palyake asaMkhyAtaveMbhAga va palyake saMkhyAtavebhAga sthitibandha hotA hai| usa sthalake ( palyake sakhyAtavebhAga ) pazcAt anya sthitibandha sakhyAtaguNita kramase hote hai / 1 tado evaM vididibadhaparAvattANaNa jahAkama kAdaNa heTThA prodaramANassa puNo vi sakhejjasahassa mettANi TThidibadhabbhussaraNAriNa edeNeva kameNa raNedavvANi jAva sabba pacchimo palido prasakhabhAgijo Thidi badhotti / ( ja0 dha0 mUla pR0 1610 pa 1-2)
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 kSapaNAsAra [gAthA 336 vandhase vedanIyakarmakA sthitibandha asaMkhyAtaguNA adhika karatA hai, usa sthAnase kucha pUrva giranevAlA isaprakArakA sthitibandha karatA hai / puna' isa alpavahutva vidhise sakhyAtahajAra sthitibandhotsaraNake dvArA antarmuhUrtakAla atikrAnta karake nIce utaranevAleke anyaprakArakA sthitibandha hotA hai| __ isaprakAra saMkhyAtahajAra sthitibandha vyatIta honepara anya sthitivandha prArambha hotA hai| eka sAtha nAma-gotrakarmakA sthitibandha sabase stoka ho jAtA hai, isase mohanIyakA sthitibandha vizeSa adhika hotA hai| isase jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya aura atarAyakarmokA sthitibandha paraspara tulya hote hue vizepa adhika hotA hai| zaMkA-mohanIyakarmake sthitibandhase nAma-gotrakarmakA sthitivandha ekasAtha asaMkhyAtaguNapanAke parityAgake sAtha vizeSa hIna bhAvase nIce ho gyaa| yahAM aisA kyo ? ___samAdhAna-pariNAma vizeSake Azrayase vizeSahIna hotA hai| aisA pUrvameM vahutavAra kahA jA cukA hai| isa kramase bahutase sthitivandhotsaraNa-sahasra vItanepara eka sAtha nAma-gotrakA sthitibandha sabase stoka, isase cArakarmo (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, antarAya ) kA sthitibandha paraspara tulya hokara vizeSa adhika hotA hai, isase mohanIyakarmakA sthitibandha vizeSa adhika hotA hai| pariNAma vizepake kAraNa mohanIyake sthitibandhase cArakarmoMkA sthitibandha vizeSa hIna ho jAtA hai|' yahApara kramakaraNa naSTa ho jAtA hai / kamakaraNaviNaTThAdo ubarihavidA visesahiyaao| savvAsiM taraNaddhe heTThA savvAsu ahiyakamaM // 336 // arthaH-kramakaraNa naSTa hone ke pazcAt ( pUrvokta alpavahutvake anusAra karmoM kA paraspara vizeSa adhika kramase ) jo sthitibandha hote hai uname vizeSa adhikakA pramANa apanI-apanI utkRSTasthitike anupAtase hotA hai| upazamazreriNase giranevAleke 1 jayadhavala mUla pR0 1608-1606 sUtra 494-512 / 2 etto pahuDi sambattheva appappaNoM ukkasssa Thidivadha paDibhAgeNa visesAhiyattamuvagatavva ( ja dha. mU pR. 1906)
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 336-40 ] [276 vedanIya va antarAyakA tIna baTe sAta (8) tathA mohanIyakarmakA cAra baTe sAta (3) bhAga sthitivandha hotA hai| vizeSArthaH-isaprakAra sakhyAtaguNavRddhike kramase baDhatA huA sabhI karmoke palyake saMkhyAtavebhAgapramANa saMkhyAtahajAra sthitibandha bIta jAnepara vRddhigata apUrvasthitivandha palyake sakhyAtavebhAgapramANa hotA hai / palyake asaMkhyAtavebhAgapramANa sthitibandhoM meM saMkhyAtaguNI vRddhi hote hue jisa kAlame mohanIyakarmakA sthitibandha sampUrNa palyapramANa ho jAtA hai usasamaya palyake sakhyAtavebhAgapramANavAle pUrva sthitibandhameM patyake saMkhyAtabahubhAgapramANa apUrvavRddhi hotI hai, anyathA palyapramANa sthitibandhakI utpatti sambhava nahI hai| usasamaya jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAya ina cAra karmoke sthitivandhame apUrvavRddhi hokara kuchaadhika caturthabhAgakama palyapramANa arthAt kuchakama 3 athavA dezona tIna cauthAI palyapramANa jJAnAvaraNAdike sthitibandhakI vRddhi hotI hai| palyopamake cArabhAga karake unamese eka caturthabhAgako nikAlakara zeSa tIna caturthabhAgako grahaNa karanepara jJAnAvaraNAdi cArakarmoke tAtkAlika sthitibandhakA pramANa hotA hai| isakA kAraNa yaha hai ki cAlIsa (40) kor3Akor3IpramANa sthitivAle mohanoyakarmakA yadi eka palyopamapramANa sthitibandha hotA hai to tIsa kor3Akor3IsAgarapramANa sthitivAle jJAnAvaraNAdi karmokA kitanA sthitibandha hogA |40 | 1 | 30| isaprakAra trairAzika karanepara usakA pramANa 3 palya prApta hotA hai| isa tIna caturthabhAgame se pUrva sthitibandhake pramANa palyake sakhyAtavebhAgako ghaTAnepara kucha kama palyakA tIna baTA cAra (3) zeSa rahatA hai, yahI yahAkI vRddhikA pramANa hai| isIprakAra trairAzika kramase nAma va gotrakA tatkAlika sthitibandha ardhapalyapramANa hotA hai| isameMse palyake sakhyAtavebhAgapramANa pUrva sthitibandhako ghaTAnepara kUchakama ardhapalyapramANa vRddhikA pramANa prApta hotA hai / jisasamaya yaha apUrvavRddhi hotI hai usa samaya mohanIyakarmakA ja-sthitibadha palyopamapramANa, jJAnAvaraNAdi cAra karmo kA jasthitibandha caturthabhAgase hIna palyopamapramANa, nAma va gotrakA ja-sthitibandha ardhapalyopamapramANa hotA hai / zaGkA-ja-sthitibandha kise kahate hai ? 1. ja. dha. mUla . 9610-11 sUtra 516-522 /
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 ] kSapaNAsAra [gAthA 336-340 vizeSArtha:-jahAse lekara nAma-gotra Adi karmokA sthitivandha prathamavAra asakhyAtavarSakA hotA hai vahAse lekara jabataka palyake asakhyAtavebhAga sthitibandha nahI hotA isa antarAlame anya-anya sthitibandha puna. puna. asakhyAtaguNavRddhise vaDhatA hai, kyoki vahApara paryAyAntara asambhava hai / isa kramase sAto hI karmokA sthitivandha eka sAtha palyake asakhyAtavebhAgapramANa hokara palyake sakhyAtavebhAgapramANa ho jAtA hai| zaMkA-zreriNa caDhanevAleke sAtokarmokA dUrApakRSTa sthitivandha kramase huA thA, kintu utaranevAleke sAtokarmokA sthitibandha palyake asaMkhyAtavebhAgase sakhyAtavebhAgapramANa honA eka sAtha kaise sambhava hai| ____samAdhAna-aisI zakA nahI karanI cAhie, kyoki zreNise utaranevAleke pariNAma-mAhatmyase sAtakarmoMkA ekasAtha palyake asakhyAtavebhAgase palyake sakhyAtavebhAga honeme virodhakA abhAva hai| isa sthalase lekara Age pratyeka sthitibandhake pUrNa honepara anya-anya sthitibandha sakhyAtaguNita kramase hote hai, kyoki palyake saMkhyAtavebhAga sthitibandha honeke pazcAt sakhyAtaguNavRddhike atirikta paryAyAntara asambhava hai / ' mohassa ya ThidibaMdho palle jAde tadA du parivaDDI / pallassa saMkhabhAgaM igivigalAsaNNibaMdhasamaM // 336 // mohasta pallabaMdhe tIsaduge tattipAdamaddhaM c| ' duticarusattamabhAgA vIsatiye eyaviyalaThidI // 340 // arthaH-mohanIyakarmakA sthitibandha palyapramANa ho jAnepara sthitibandhameM palyake sakhyAtavebhAga vRddhi hotI hai / puna kramase ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura asajJI pacendriyake sthitibandhake samAna sthitibandha hojAtA hai / mohanIyakarmakA palyapramANa sthitibandha honepara tIsiya ( jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, antarAya ) karmokA sthitibandha 3 palya arthAt pauna palya aura dokarma ( nAma-gotra ) kA sthitivandha ardha palyapramANa hotA hai| ekendriya va vikalendriyakI sthitike samAna sthitivandha honepara nAma-gotrakA do baTe sAta (3) bhAga jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, 1 jaya yavala mUla pR0 1610 sUtra 513-515 /
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 342 ] [ 281 vizeSArthaH- tatpazcAt asaMjJIke samAna baMdhase Age saMkhyAtahajAra sthitibandhotsaraNa honepara utaranevAle anivRttikaraNa ke antima samayako prApta huA vahAM mohanIya, tIsi ( jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIpa, antarAya ) vosIya ( nAmagotra ) karmokA kramase antaHkor3Akor3I sAgaropamapRthaktvalakSa sAgarokA aura bhAgapramANa sthitibandha hotA / usake anantaravartI samayame utaranevAle prapUrvakaraNako prApta hotA hai / kSapaNAsAra W zrapUrvakaraNa meM honevAle kArya vizeSako kahate haiM-uvasAmaNA NitI zikAcaraNugdhADidANi tattheva / cadutI dugANaM ca ya baMdho zraddhApavatto ya // 342 // prarthaH--zra eNise utarate hue pUrvakaraNaguNasthAnako prApta honepara aprazastopazAmanA, nivatti eva nikAcanA udghATita pragaTa ho jAte hai aura vahA para kramazaH cAra, tIsa va do prakRtiyokA bandha hone lagatA hai / vahAse girakara adhaHpravRttakaraNako prApta ho jAtA hai / vizeSArtha - anivRttikaraNakA kAla samApta ho jAnepara girakara anantara samayameM apUrvakaraNameM praveza karatA hai, usIsamaya aprazastopazAmanAkaraNa, nidhattikaraNa va nikAcanAkaraNa udghATita ho jAte haiM, kyoMki jo pUrvameM anivRttikaraNarUpa pariNAmoke kAraNa upazAntabhAvase pariNata the aba apUrvakaraNa meM praveza honepara punaH udbhava ho jAtA hai / usa samaya hAsya- rati, bhaya va jugupsAkA bandha prArambha honese mohanIyakI nava prakRtiyokA bandha hone lagatA hai, usIsamaya hAsya- rati, zrarati-zoka meM se kisI eka yugalakA udaya honese tathA bhaya va jugupsAkA vaikalpika ( bhajanIya ) udaya honese ina chaha nokaSAyakI Agamase aviruddha punaH pravRtti ho jAtI hai / ' se utaranevAleke apUrvakaraNake prathama saptamabhAga ke caramasamayame pUrvokta parabhavika nAmakarma kI devagati, paMcendriyajAti Adi prakRtiyokA bandha pariNAma vizeSake kAraNa prArambha ho jAtA hai, kintu AhArakadvika va tIrthaMkara prakRtikA bandha bhajanIya hai / usake pazcAt hajAroM sthitibandhoke ho jAnepara pUrvakaraNake sAta bhAgome anya pAca bhAga vyatIta 1. dha. pu. 6 pR. 330; ka. pA. su pR. 725; jayaghavala mUla pR 1913 /
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280] kSapaNAsAra | gAthA 341 samAdhAna - aAvAdhA sahita sthitiko ja-sthiti' kahate hai| isa sthalase grati mohanIyakarmakA palyapramANa sthitibandha hone ke pazcAt pratyeka sthitibandhake pUrNa hone para tabataka palyopamake sakhyAtavebhAgase vRddhi hotI hai jabataka jitanA anivattikaraNakAla zepa hai aura sarva apUrvakaraNakAla hai / arthAt anivRttikaraNakA saMkhyAtabahubhAgapramANa kAla aura apUrvakaraNakA sarvakAla zeSa hai| palyake sthitibandhake pazcAta nakhyAtahajAra sthitivandhoke dvArA vRddhiko prApta, anivRttikaraNakAlame, mohanIyakarma kA sthitivandha ekasAgarake cAra baTe sAta (X) ekendriyake sthitibandha sadRza ho jAtA hai| zepa karmokA apane-apane pratibhAgase ekendriyake samAna bandha hotA hai| arthAt jJAnAvaraNAdi cArakarmokA ekasAgarake sAta bhAgame se tInabhAga pramANa ( 3 sAgara) tathA nAma va gotrakarmakA ekasAgarake sAtabhAgomese dobhAga pramANa (2 sAgara) sthitivadha hotA hai / isI kramase sthitivadha puna bar3hatA huA yathAkrama dvIndriyake samAna, zrIndriyake samAna, caturindriyake samAna aura asajJopacendriyake samAna 25, 50, 100, 1000 sAgarake , 3, 3 pramANa ho jAtA hai| yaha saba anivRttikaraNakAlake bhItara hI ho jAtA hai| aba avarohaka anivRttikaraNake caramasamayakA sthitibandha kahate haiMtatto aNiyaTTista ya aMtaM patto hu tattha udadhINaM / lakkhapudhattaM baMdho le kAle puvakaraNo hu // 341 // artha --usake pazcAt zreNise giratA huA anivRttikaraNa guNasthAnake ata to prApta ho jAtA hai usasamaya lakSapRthaktvasAgarakA sthitibandha hotA hai punaH anantaranamayame apUrvakaraNa guNasthAnako prApta ho jAtA hai / 1 praryAta vRddhisahita pUrA sthitivandha / athavA savRddhi, mUlasthitibandha ja-sthitibandha ( jayaghavala gala pa 1912) * "mAma uskamo dvidivagho visesAhino // 227 / jiiTThadivadho visesAhilo // 288 / / reniyanoga ra saga-prAbAdhAmettaNa / prasAdasa ukasADhadivagho visesAhimo / / 231 / / -riyA vimamAhiyo // 232 // kettiyametteNa ? tinnnnivaasshssmettnn| jaTThidivagho nAma mAyArAma mAhida" (gha0 pu0 11 1.0 336-340-341 ) * samAna mAna0 1612 523-525 /
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 343 ] kSapaNAsAra [283 na0 1 kA niSeka gala jAnese uparitana sthiti kA ___ naM0 6 kA niSeka guNazroNi me A gyaa| > 1 . naM. 1 kA nipeka gala jAnepara 8 nipekakI guNazroNi avasthita guragazreNi uparitana sthiti galitAvazeSa guNazreNi avAsthata guNadhoga 6 niSekoMkI galitAvazepa guNazreNi - uparitana sthiti raple purna
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 ] kSapaNAsAra [ gAthA 343 ho jAnepara chaThe bhAgake antima samayame nidrA aura pracalA, ina do prakRtiyokA vandha prArambha ho jAtA hai / nidrA pracalAkA bandha prArambha ho jAneke pazcAt saMkhyAtahajAra sthitibandha ho jAnepara apUrvakaraNake antima saptamabhAgako bitAkara zra eNise utarane - vAlA apUrvakaraNake caramasamayako prApta ho jAtA hai, usasamaya pRthaktva lakSakaroDa sAgara arthAt antakoDAkoDIsAgara sthitibandha ho jAtA hai / zreNise utaranevAle sabhIke sthitikANDakaghAta, anubhAgakANDakaghAta nahI hote / ' mAtra galitAvazepa AyAmavAlI guNa riNa hotI hai, pratisamaya asaMkhyAtaguNAhIna dravya apakarSita hotA hai / tadanantara samayame anantaguNohIna vizuddhike kAraNa girakara apramatta guNasthAnako prApta ho prathama samayavartI adha pravRtta ho jAtA hai / adhaHpravRttakaraNa ke prathamasamaya meM avasthita guNazreNikA nirdeza karate haiMpaDhamo dhAvatto guNaseDimavahidaM purANAdo / saMkhaguNaM taccaMtomuhuttamettaM karedI hu || 343 // arthaH-adha pravRttakaraNake prathamasamayame avasthita guNazreNiko karatA hai jisakA AyAma purAtana guNazreNizrAyAmase sakhyAtaguNA hote hue bhI antarmuhUrta pramANa hai / vizeSArthaH--zreNise utaranevAle ke apUrvakaraNa ke antimasamayame jitane pradezAnakA apavartana huA thA usase asakhyAtaguNehIna pradezAgrako apakarSita karake prathamasamayavartI adha pravRttasaMyata guNa riNa karatA hai / jo prathamasamaya sUkSmasAmparAyake dvArA anivRttikaraNa, apUrvakaraNake kAlase vizeSa adhika AyAmame purAtana guNazreNi nikSepa dvArA jJAnAvaraNAdi karmoMkA nikSepa huA thA / aba usase sakhyAtaguNe AyAmake dvArA guNazre riNa vinyAsa karatA hai, kyoki mandatara vizuddhike kAraNa sarvatra guNazreNiAyAma phaila jAtA hai arthAt baDha jAtA hai / daramANayassa gatthi TThidighAdo aNubhAgadhAdo vA / jaya dhavala mUla pR0 1626 1 savvasseva eva 1913 / 2 ja. gha mUla pR. 1913 sUtra 526-533 / 3 jadha mUla pR 1914 sUtra 536 / 6 pu 12 pR. 78, ta sU na. 6 sU 45 / ka. pA supa 726, dha.pu 6 pR 330 /
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 345 ] kSapaNAsAra [ 285 athAnantara svasthAnasaMyamIke guNazreNi AyAma sambandhI tIna sthAnoM kA kathana karate haiM saThANe tAvadiyaM saMkhaguNaNaM tu uvari caDamANe / viradAvaradAdimuhe saMjaguNaM tado tivihaM // 345 // arthaH-upazamazra Nise utaranevAle ke svasthAna saMyaMta honepara bhI guNazreNi AyAma utanA hI rahatA hai / puna Upara caDhanepara guNazra Ni AyAma saMkhyAtaguNAhIna ho jAtA hai / viratAvirata ke abhimukha honepara guNazreNizrAyAma sakhyAtaguNA ho jAtA hai / vizeSArthaH- upazamazra Nise utaranevAleke adhaHpravRttakaraNa ke prathamasamayame jo antarmuhUrtapramANa vAlA guNazreNi nikSepa ( AyAma ) thA vaha antarmuhUrta kAlataka avasthita rahatA hai, kyoki vRddhi hAnike kAraNokA prabhAva hai, kintu pradezAgrakI apekSA niyamase hIyamAna hai kAraNa ki vizuddhi meM anantaguNI hAnike kAraNa pariNAma hIyamAna hote hai / antarmuhUrtakAla bIta jAneke pazcAt guNazra NizrAyAma kathacit vRddhiko prApta hotA hai, kathacit ghaTatA hai aura kathacit pravasthita rahatA hai / gradhaHpravRttakaraNake prathamasamayase lekara antarmuhUrta kAlataka avasthita guNazra NizrAyAmame guNazreNi nikSepa karake usake pazcAt guNazra NinikSepake AyAmame vRddhi hAni aura ava sthAna ina tIname se koI eka avasthA hotI hai / svasthAna apramattasayata hokara pramattasaMyata-apramattasaMyatta guNasthAnome bhUlanevAleke avasthita prAyAmavAlA guNazreNi nikSepa hotA hai / saMyamAsayama guNasthAnako girakara prApta honevAle ke guNazreNinikSepakA AyAma saMkhyAtaguNavRddhike dvArA baDha jAtA hai / nIce girakara zrAgama - pravirodhase puna. upazama yA kSapakazra eNi caDhanevAle ke pUrva guNazra NizIrSase nIce sakhyAtaguNahAnike dvArA hIna hokara guNa Ni nikSepakA prAyAma hotA hai / isIprakAra sabhI guNazreNinikSepoke AyAmake viSaya me samajhanA cAhie / pradeza kI apekSA vRddhi hAni aura avasthAna viSaya vibhAgako jAnakara lagA lenA cAhie / antarmuhUrtapramANa kAlako chor3akara usake Age svasthAna sayata bhAvase vartana nahI karanevAleke saMkliSTa vizuddha pariNAmo ke vazase vRddhi hAni aura avasthAna
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gAthA 344 kSapaNAsAra 284] prAge prAcIna guNazreNike vizeSa nirdeza karate haiM zrodarasuhamAdIdo apuvacarimotti galidasese va / guNaseDhI Nikkhevo sahANe hodi tiTThANaM // 344 // arthaH-zreNise utarate hue sUkSmasAmparAyakI Adise lekara apUrvakaraNake anta paryanta galitAvazeSa guNazreNi nikSepa hotA hai, kintu svasthAnasayamIke guNazreNike tIna sthAna hote hai| vizeSArtha-utaranevAle sUkSmasAmparAyake prathamasamayase lekara aparvakaraNake caramasamayaparyanta jJAnAvaraNAdikarmokA guNazreNi-AyAma galitAvazeSa hai, kyoki zeSa zeSame nikSepa hotA hai| itanI vizeSatA hai ki sUkSmasAmparAyake prathama samayase lekara kitane hI kAla paryanta guNazreNiyAyAma avasthita hotA hai| pazcAt anya karmokA guNazreNi AyAmake samAna mohanIyakarmakA guNazreNI AyAma ' galitAvazeSa hotA hai, kyoki tIna sthAnome vRddhiko prApta hokara avasthita guNazroNi AyAma hotA hai / yathA-utaranevAle sUkSmasAmparAyake prathamasamayase lekara avasthita guNazreNi AyAma hI hai| tathA spardhakarUpa bAdaralobhake dravyake apakarSaName ekabAra guNazreNi AyAma vRddhiMgata hokara bAdaralobha vedakakAla paryanta avasthita rahatA hai / mAyAke dravya kA apakarSaName dUsarobAra vRddhiko prApta hokara mAyAke vedakakAla paryanta avasthita guNazroNi AyAma rahatA hai / mAnake dravyakA apakarSaName tIsarIbAra baDhakara mAnake vedakakAla paryanta avasthita guNazreNi AyAma rahatA hai| isaprakAra tInabAra avasthita guNazreNi-AyAma hotA hai / puna cauthIbAra krodhake apakarSaName baDhakara apUrvakaraNake ataparyanta anyakarmoke samAna mohanIyakarmakA bhI galitAvazeSa guNazreNi AyAma hotA hai / adha pravRttakaraNake prathama samayase lekara antarmuhUrta paryanta purAne guNazreNi AyAmase saMkhyAtaguNA jAnAvaraNAdikarmokA avasthita guNazreNi-AyAma hotA hai| adha pravRttakaraNakA jitanA antarmuhUrtapramAraNakAla hai utane kAlame pratisamaya ekAntarUpase anataguNIhIna vizuddhatAse utarakara pazcAta svasthAna apramatta hotA hai / usasamaya guNazreNi ke tIna sthAna hote hai jinakA kathana Age karate haiN|' 1. 3. gha. mUla patra 1614 sUtra 537 kI ttiikaa|
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ [287 gAthA 348] kSapaNAsAra vizeSArthaH-upazamazreNi para ArohaNa karate hue apUrvakaraNa guNasthAnake prathamasamayase lekara cAritramohakI 21 prakRtiyokA sarvopazama karake utarate hue punaH prApta apUrvakaraNaguNasthAnake antimasamayataka jo kAlakA pramANa, usakAlase saMkhyAta guNita kAlataka lauTatA huaA adha pravRttakaraNake sAtha dvitIyopazama samyaktvako pAlatA hai / arthAt upazamazra riNa caDhane aura utarane meM jitanA kAla lagatA hai usase bhI sakhyAtaguNAkAla apramattasayata nAmaka sAtave guNasthAnakA kAla hai / isa gAthAke dvArA dvitIyopazama samyaktvake kAlakA mahattva batAyA gayA hai|' tassammattaddhAe asaMnama desasaMjamaM vApi / gacchejjAvalichakke lese sAsaNaguNaM vApi // 348 // artha--isa dvitIyopazamasamyaktvake kAlameM girakara asaMyamako prApta ho jAve athavA dezasayamako prApta ho jAve athavA chaha prAvaliyoke zeSa rahanepara sAsAdanaguNasthAnako bhI prApta ho jAve / vizeSArtha-upazamazroNise utaraneke pazcAt apramatta-pramatta guNasthAnameM bhramaNa karate hue yadi apratyAkhyAnAvaraNa va pratyAkhyAnAvaraNa donoprakArako kaSAyokA udaya ho jAve to asayata nAmaka caturthaguNasthAnameM tathA yadi mAtra pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya hojAve to dezasayama nAmaka paMcamaguNasthAname athavA dezasayamase asaMyama ko yA asayamase dezasayamako arthAt dono guNasthAnoko prApta ho jAve / athavA dvitIyopazama samyaktvake kAlame utkRSTa chaha prAvaliyA aura jaghanya ekasamaya zeSa rahane para yadi pariNAmoke kAraNa anantAnubandhI kaSAyakI sayojanA hokara udaya ho jAve to sAsAdanagaNasthAnameM A jAve / jisane visaMyojanAke dvArA anantAnubandhI catuSka ko ni sattva kara diyA hai usake bhI pariNAma vizeSake kAraNa zeSa kaSAyokA dravya usIsamaya anantAnubandhI kaSAyarUpase pariNamanakara anantAnubandhIkaSAyakA udaya ho jAtA hai aura vaha sAsAdanaguNasthAnako prApta ho jAtA hai / yaha zrI yativRSabhAcAryakA 1. ja. dha mU. pR. 1615 sUtra 541 / gha. pu 6 pR 331 / dha. pu 5 pR 14 para apramattaguNasthAnake antarake kathanase isa gAthAkI puSTi hotI hai / 2. jayadhavala mUla pR 1916 sUtra 542-43 / / 3. ja. pa. pu. 4 pR. 24, ja. dha pu 10 pR 124 /
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 ] [gAyA 346-47 kSapaNAsAra sambhava hai, kyoki vipratiSedhakA abhAva hai / ' athAnantara avarohaka apramattake adhaHpravRttakaraNameM saMkrama vizeSakA kathana karate haiM ___ karaNe adhApavatta adhApavatto du saMkamI jaado| __vijjhAdamabaMdhANe No guNasaMkamo tattha // 346 // ___ artha-girate hue adha pravRttakaraName guNasakramaNa naSTa ho jAtA hai aura adhaHpravRttasakramaNa hone lagatA hai| avandha prakRtiyokA vidhyAtasakramaNa hotA hai| vizeSArtha-apUrvakaraNase utarakara adha pravRttakaraName praveza karanepara prathama samayame guNasakramaNa vyucchinna ho jAtA hai aura badhanevAlI prakRtiyokA adhaHpravRttasakramaNa prArambha ho jAtA hai| jina prakRtiyoMkA vandha nahIM hotA aisI napusakaveda Adi aprazasta prakRtiyokA vidhyAtasaMkramaNa hotA hai| apUrvakaraName guNasaMkramaNa hotA hai| pariNAmome vizuddhikI hAni honeke kAraNa aba pravRttakaraName guNasakramaNa arthAt pratyeka samayame dravyakA guNAkArarUpase sakramaNa honA ruka jAtA hai aura adhaHpravRttabhAgahArake dvArA bhAjita dravyakA adhaHpravRtta sakramaNa prArambha ho jAtA hai| saMjvalanakaSAya, puruSaveda Adi vaMdhanevAlI prakRtiyokA adhaHpravRttasaMkramaNa hone lagatA hai| abandha prakRtiyoke dravyako vidhyAtabhAgahArakA bhAga denepara jo ekabhAgapramAraNa dravya prApta ho utane dravyakA vidhyAta saMkramaNa hotA hai / aba do gAthAoMma dvitIyopazamasamyaktvake kAlakA pramANa kahate haiM caDaNodarakAlAdo puvvAdo puThavagotti saMkhaguNaM / kAlaM adhApavattaM pAladi so uvasamaM sammaM // 347 // artha-dvitIyopazama samyaktvasahita jIva caDhate hue apUrvakaraNake prathamasamaya se lekara utarate hue apUrvakaraNake antimasamayaparyanta jitanAkAla huA usase sakhyAtaguNAkAla adha.pravRtta karaNasahita isa dvitIyopazama samyaktvako pAlatA hai / 1 jayadhavala mUla pR0 1614 sUtra 538-536 / 2 jayaghavala mUla pR0 1614, 10 pu0 6 pR0 330-331; ka0 pA0 sutta pR0 726 evaM gha0 pu06 pR0 406 /
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 351 ] [ 286 sthAnako prApta manuSya narakagati, tiryacagati aura manuSyagatiko prApta nahI hotA, kintu niyama se devagatiko prApta hotA hai / pUrvameM jisane AyukA bandha nahI kiyA usakA yahApara maraNa sambhava nahI hai' / kSapaNAsAra aba upazamazra Nise utarate hue jIvake sAsAdanakI prAptike prabhAvakA kathana karate haiM-- uvasamaseDhIdo purA diraNo sAsaNaM Na pAuNadi / bhUda baliyA immilasuttassa phuDovadeseNa // 351 // arthaH-upazamazra eNise utaratA huA sAsAdanaguNasthAnako prApta nahI hotA aisA zrI bhUtavalImuninAtha dvArA viracita nirmalasUtrakA pragaTa upadeza hai / ra vizeSArthaH -- zrI guNadharAcAryane gAthAnoM dvArA kaSAya pAhur3akI racanA kI hai jisapara yativRSabhAcAryane cUrNisUtrakI racanA kI / usa 'cUrNisUtrake anusAra upazama zreNise utaratA huA sAsAdanaguNasthAnako prApta hotA hai aura zrI vIrasena AcAryane bhI kaSAyapAhur3a para likhI gaI apanI jayadhavalA TIkAme pUrNa samarthana kiyA hai jaisA ki jayadhavala pu0 4 pR0 24 va pu0 10 pR0 124 se spaSTa hai / zrI dharasenAcAryako dvAdazAMgakA ekadeza jJAna thA / zrI puSpadanta bhUtabalo prAcAryoMko dvAdazAgake sUtra zrIdharasenAcAryase prApta hue, jinako unhone SaTkhaNDAgamarUpase lipibaddha kiyA usapara bhI vIrasenAcAryane hI dhavalA TIkA racI / usa SaTkhaNDAgamakA prathamakhaNDa jIvasthAna hai / tatsambandhI sat prarupaNAsUtroko to zrI puSpadantAcAryane lipivaddha kiyA aura zeSa sUtroko zrI bhUtabalI prAcAryane lipibaddha kiyA / jIvasthAna sambandhI antarAnugamakA 7vAM sUtra isaprakAra hai--" sAsaNasammAdiTThiNamataraM kevacira kAlAdo hodi ? egajIvaM paDucca jahaNNeNa palidovamassa asakhejjadi bhAgo / " sAsAdana samyagdRSTi jIvakA antara kitane kAlataka hotA hai ? eka jIvakI apekSA jaghanya antara palyopamake 1. jayadhavala mUla pR0 1616-17 | ka0 pA0 sutta pR0 727 sUtra 544-46 / 2. 60 pu0 5 pR0 11 / 3. jaiso kasAya uvasAmaraNAdopari vadido daMsaNamoharaNIya uvasaMtaddhAe acarimesu samaesu zrAsANaM gacchai tado AsAraNagamaraNAdo se kAle paraNavIsaM payaDIo pavisaMti / ( ja. gha. pu. 10 pR. 123 )
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 ] kSapaNAsAra [gAthA 346-50 mata unake kaSAyapAhur3a ke cUNisUtrameM pratipAdita hai, kintu SaTkhaNDAgamake kartA zrI puSpadanta-bhUtabalIkA yaha mata nahI hai|' aba dvitIyopazamasamyaktvase sAsAdana prApta jIvake maraNakA kathana karate hue usa sAsAdanaguNasthAnavI jIvakA anya gatitrayameM maraNa nahIM honeke kAraNakA nirdeza karate haiM jadi maradi sAsaNo so NizyatirikkhaM NaraM Na gacchedi / NiyamA devaM gacchadi jaivasahamuNiMdavayaNeNa // 346 / / NaratiriyakkhaNarAu gasatto sakkoNa mohamuvasamidu / tamhA tisuvi gadIsu Na tassa uppajjaNaM hAdi // 350 / / arthaH--upazamoriNase utarA huA jo sAsAdana jIva hai vaha Ayu nAzase maraNa kare to naraka, tiryaca va manuSyagatiko prApta nahI hotA niyamase devagatiko hI prApta hotA hai| isaprakAra upazamazraNose utaranevAle jIvake sAsAdanaguNasthAnakI prApti aura usake maraNa honekA vizeSa kathana kaSAyaprAbhRtagranthake cUrNisUtrome yativRSabhAcAryane pratipAdita kiyA hai usIke anusAra yahA kathana kiyA gayA hai| badhyamAna narakAyu, tithaMcAyu aura manuSyAyuke sattvavAle manuSyake mohanIyakarma kA upazama honA zakya nahIM hai isalie ina tIna gatiyome usakA utpAda nahI hotaa| vizeSArthaH-upazamaNise giranevAlA jIva sAsAdanaguNasthAnako prApta ho kara maratA hai to narakagati, tiryacagati athavA manuSyagatiko nahI prApta kara sakatA, kyoki aisA niyama hai ki narakAyu, tiryaJcAyu aura manuSyAyu ina tIno Ayumese kisI bhI eka Ayuko bAMdhanevAlA manuSya aNuvrata-mahAvrata grahaNa tathA kaSAyokA upazama karaneme samartha nahIM ho sktaa| isakAraNa upazamazroNise utarakara sAsAdanaguNa1 "uvasamaseDhodo prodiNNANa sAsaNagamaNAbhAvAdo / ta vi kudo raNavvade ? edamhAdo ceva bhUdabalI vynnaado| (gha0 pu0 5 pR0 11 ) 2 bhAsANa puNagado jadi maradi, Na sakko Nirayagadi tirikkhagadi maNusadi / riNayamA devagadi gacchadi / ( ka pA sutta pR 727 sUtra 545 ) 3 "aNNuvvadamahavvadAi Na lahai devAugaM motta " ( go ka gA 334 ), go jI. gA 653; gha pu6 pR 326, prA pa sa pra. 6 gA. 206, devAyake bandha binA anya tIna Ayuke bandhavAlA aNunata-mahAvrata dhAraNa nahI kara sktaa|
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 354-360 ] [ 261 jassudayeNArUDho seDiM tasleva Thavidi paDhamaThidi / sesANAvalimettamottaNa karedi aMtaraM NiyamA // 354 // jassudayeNArUDho seTi takAlaparisamattIe / paDhamahidi karedi hu aNaMtaruvarudayamohassa // 355 // mANodaeNa caDido kohaM usamadi koha addhaae| mAyodaeNa caDido kohaM mANaM sagAe // 356 // lohodaeNa caDido kohaM mANaM ca mAyamuvasamadi / appappaNa addhANe tANaM paDhamahidI Nasthi // 357 // mANodayacaDapaDido kohodymaannmettmaannudo| mANatiyANaM sese sesasamaM kuNadi guNaseDhI // 358 // mANAditiyANudaye caDapaDide sagasagudayasaMpatte / NavachattikasAyANaM galidavasesaM karodi guNaseDhI // 356 // jassudaeNa ya caDido tamhi ya ukkaTTiyamhi paDiUNa / aMtaramAre di hu evaM purisodae caDido // 360 // arthaH-puruSaveda sahita krodhodayase zreNi caDhanevAleke krodha-mAna-mAyA-lobhakI pRthak-pRthaka prathama sthiti hotI hai| mAnodayase zreNi car3hanevAleke krodhakA udaya na hone se krodha aura mAna ina donokI prathamasthitipramANa mAnakI prathamasthiti hotI hai| mAyodayase zreNi caDhanevAleke krodha mAnakA udaya nahI ataH krodha-mAna-mAyA ina tIna prathama sthitipramANa mAyAkI prathamasthiti hotI hai / lobhodayase zreriNa car3hanevAleke krodha-mAna-mAyAkA udaya nahI ataH lobhakI prathamasthitikA pramANa krodha-mAna-mAyAlobha ina cArakI prathamasthitike tulya hai // 353 / / jisa kaSAyake yA vedake udayase zreNi car3hatA hai usakI antamuhartapramANa prathamasthitiko chor3akara aura zeSa anudayarUpa veda va kaSAyokI AvalimAtra sthitiko chor3akara 'antara' karatA hai' // 354 / / jisa 1. dekho gAthA 242 ( yahI bhAva hai ); jayaghavala pu0 13 pR0 253 /
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra [ gAthA 352-53 asakhyAtavebhAgamAtra hai / isa sUtra para zaGkA va samAdhAna isaprakAra hai- "sAsaraNa - pacchAyadamicchAiTThi sajamaM geNhAviya dasaNatiya muvasAmiya puraNo carittamohamuvasAmedUNa heTThA proyariya AsANa gadassa atomuhuttataraM kiNNa parUvida ? Na uvasamaseDhIdo zrodiNNANaM sAsaNagamaNAbhAvAdo / taM vi kudo Navvade ? edamhAdo ceva bhUdabalI vayaraNAdo' / " 20] zaGkA - sAsAdanaguNasthAnase pIche lauTe hue mithyAdRSTijIvako sayama grahaNa karAkara aura darzanamohanIyakI tIna prakRtiyokA upazAmana karAkara puna cAritramohakA upazama karAkara nIce utArakara sAsAdanaguNasthAnako prApta hue jIvake pratarmuhUrtapramANa antara kyo nahI batAyA ? samAdhAna.--nahI, kyoki upazamazra Nise utaranevAle jIvoke sAsAdanaguraNasthAna meM gamana karanekA abhAva hai / zaGkA - yaha kaise jAnA ? samAdhAna:- bhUtabalI AcAryake isI vacanase jAnA jAtA hai / isaprakAra avarohakake sAsAdanAbhAvakA nirNaya kiyA gayA / athAnantara upazamazra eNi car3hanevAle 12 prakAra ke jIvoMkI kriyAmeM pAye jAne vAle bhedakA kathana 12 gAthAoMmeM karate haiM- pu' ko dhodaya caliyaralesAha parUvaNA hu puMmANe / mAyAlohe calidassatthi visesaM tu patteyaM // 352 // artha - pUrva meM kahI sarva prarUpaNA puruSaveda aura krodhodaya sahita upazamazreNI caDhanevAle jIvakI kahI gaI hai / puruSaveda aura sajvalana mAna, mAyA yA lobha sahita upazamazreNi caDhanevAle jIvomeM se pratyeka kI kriyA vizeSa hai / usIkA kathana Age karate haiM dorahaM tirAhUM caurahaM kohAdINaM tu paDhamaThidimittaM / mANassa ya mAyAe bAdaralohassa paDhamaThidI // 353 // 1 dha. pu 5 pR 10-11 /
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 354-60] kSapaNAsAra [ 263 krodhodayase zreNi car3hanevAlese mAnakI prathamasthitimeM vibhinnatA kyoM huI ? samAdhAna-mAnako itanI lambI prathamasthitike binA nava nokaSAya, tInaprakArake krodha aura tInaprakArake mAnakI upazAmanAkriyAmeM samAnatA nahI ho sakatI thii| isalie mAnodayase zreNi caDhanevAleke mAnakI prathama sthiti, krodhodayase zreNi caDhanevAleke krodha aura mAnakI prathamasthitike sadRza; jahAMkI tahA hotI hai| mAnodayase zreNi caDhanevAleke isase Upara zeSa kaSAya arthAt mAyA va lobhakI upazAmanA vidhi vahI hai| aba upazamazreNise giranevAleke viSayame vicAra kiyA jAtA hai-mAnakaSAyake udayase upazamaNi caDhakara upazAntakaSAya nAmaka 11ve guNasthAnameM antamuhUrtakAlataka Thaharakara giranevAle jovake jaba kRSTigata va spardhakagata tathA mAyAkA apane-apane sthAnapara vedana karatA hai tabataka kiMcit bhI nAnApanA ( vibhinnatA ) nahIM hai, kyoki vahAMpara vahI pUrvokta avasthita AyAmavAlA guNazreriNa nikSepa va donoM kaSAyokA apane-apane pUrva vedakakAlameM vedana karatA hai|' usake Age mAnakA vedana karanevAleke vibhinnatA hai / krodhodayase caDhanevAle va car3hakara punaH utaranevAle mAnavedakake apane vedakakAlase kucha adhika avasthita guNazreNi AyAmameM nikSepaNA hotA hai / krodhakA apakarSaNa honepara bAraha kaSAyokI jJAnAvaraNAdi karmokA guNazroNike sadRza prasAraNavAle galitAvazeSa guNazreNi-AyAmame vinyAsa hotA hai, kintu mAnodayase car3hanevAle va caDhakara puna utaranevAleke tInaprakArake mAnakA apakarSaNa honeke anantara hI navakaSAyokA, jJAnAvaraNAdi karmoMkI guNazreNike sadRza AyAmavAlI galitAvazeSa guNazreNimeM nikSepa hokara antarako pUrA jAtA hai, itanI vibhinnatA hai| jisa kaSAyodayase zreNyAroha karatA hai usI kaSAyako apakarSita karanepara antarako bharanA va jJAnAvaraNAdikI guNazroNike tulya udayAvalise bAhara galitAvazeSa guNazreNi nikSepakA Arambha karatA hai / 1. jayaghavala mUla pR0 1617-18 sUtra 548-557 / 2. ja. gha. mUla pR. 1916 sUtra 560 kI TIkA /
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292] kSapaNAsAra [ gAthA 354-60 kaSAyodayase zroNi caDhatA hai usakA ( prathama sthiti ) kAla samApta honepara upari anantaravartI udayame AnevAlo moha ( kaSAya ) kI prathama sthiti karatA hai // 355 // mAnodayase zreNi caDhanevAlA udayarahita krodhako usake kAla meM upazamAtA hai, aura mAyAse zreNi caDhanevAlA udayarahita krodha aura mAnako unake kAlame upazamAtA hai // 356 / / lobhodayase zreNi caDhanevAlA anudaya svarUpa krodha-mAna-mAyAko apane-apane kAlame upazamAtA hai, udayarahita kaSAyokI prathamasthiti nahI hotI // 357 // mAnodayase zraNi caDhakara giranevAleke krodha va mAnake udayakAlapramANa mAnodayakAla hotA hai / trividha mAnakI galitAvazeSa guNazreNi hotI hai // 358 / / mAna yA mAyA athavA lobhake udayase zreNi caDhakara giranevAleke apanI-apanI kaSAyake udaya honepara nava, chaha, tIna kaSAyokI galitAvazeSa guNazreNi hotI hai / / 356 // jisa kaSAyodayasahita caDhakara girA huA jIva usa kaSAyako apakarSita kara antarako pUratA hai| yaha puruSavedodayasahita jIvakA kathana hai // 360 // vizeSArthaH-puruSavedodayasahita krodha, mAna, mAyA yA lobhake udayake sAtha upazamazroNi caDhanevAleke adhaHpravRttakaraNake prathamasamayase lekara antarakaraNa karake napu sakaveda va strIvedake upazamAneke anantara sAta nokaSAyakI upazAmanAke antataka koI krodhase zroNi car3hanevAlekI prarupaNA aura anya kaSAyase upazamazreNi car3hanevAle kI praruparaNAme koI antara nahIM hai| krodhakA vedana ( anubhava ) karate hue upazamazroNi caDhanevAlA tInaprakArake krodhako upazamAtA hai, kintu mAnodayase upazamazreriNa caDhanevAlA mAnakA vedana karate hue tIna prakArake krodhako upazamAtA hai| donoke krodhake upazamAnekA kAla sadRza hai nAnApana nahI hai| krodhodayavAleke jahAMpara krodha kA upazamanakAla hai vahIpara mAnavAleke krodhakA upazAmanA kAla hai| krodhase car3hanevAleke jisaprakAra krodhakI prathamasthiti antarmuhartapramANa thI usaprakAra mAnodayase zreNi caDhanevAleke krodhakI antarmuhUrta pramANavAlI prathamasthiti nahI hotI, kintu antara karanepara mAnakI prathama sthiti hoto hai / krodhodayase zroNi car3hanevAleke jitanI koca aura mAna donoko prathama sthiti thI utanI mAnodaya zroNi caDhanevAlekI mAnakI prathamasthiti hotI hai / zaMkA-mAnodayase zreNi caDhanevAleke mAnakI prathamasthitimeM vRddhi hokara
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 361 ] kSapaNAsAra [ 265 kintu mAyodayase zreNi car3hakara utaranevAle ke tInaprakArakI mAyAkA aura tIna prakArake lobhakA guNazreNi nikSepa jJAnAvaraNAdi karmo ke sadRza hokara guNazra NizrAyAma galitAvazeSa hotA hai, yaha yahApara vibhinnatA hai / tathA mAyAkA vedana karate hue hI zeSa (mAna- krodha) kaSAyoM kA apakarSaNa karate hai, kintu unakA guNazreNinikSepa udayAvalise bAhara hotA hai / lobhake udayase zreNi caDhanevAlekI vibhinnatA isaprakAra hai-- antarakaraNake prathamasamayameM lobhakI prathamasthitiko karatA hai / krodhase riNa caDhanevAle ke jitanI krodha kI mAnakI, mAyA kI aura lobhakI prathama sthiti hotI hai lobhodayase zra eNi car3hanevAleke utanI sajvalanalobhakI prathama sthiti hotI hai / zeSa saMjvalana kaSAyokI prathama - sthiti nahI hotI, kyoki unakA udaya nahI hai / sUkSmasAmpara thika lobhake prApta hone me aura utaraneme koI vibhinnatA nahI hai, kintu girakara anivRttikaraNa pravezake prama samaya meM vibhinnatA hai / zranivRttikaraName praveza karate hI lobhakA apakarSaNakara jJAnAvaraNAdikarmoMkI guNazreNike tulya zrAyAmavAlA guNazreNi nikSepa karatA hai / jisa kaSAyodaya ke sAtha zreNi caDhatA hai giranepara jaba usa kaSAyakA apakarSaNa karatA hai to guNa NinikSepa zrAyAma jJAnAvaraNAdikI guNazra Nike tulya hokara antara pUrA jAtA hai / lobhakA vedana karate hue zeSa kaSAyoM kA apakarSaNa karatA hai / sarvakaSAyokA guNazra eNi nikSepa jJAnAvaraNAdi karmoke guNazra NinikSepake tulya hai / zeSa zeSa meM nikSepaNa hotA hai arthAt galitAvazeSa guNazra Ni hotI hai / krodha kaSAyake udayake sAtha zra eNi caDhanevAle aura utaranevAlese zeSa kaSAyoke sAtha zreNi caDhanevAle va utaranevAle ke yaha vibhinnatA hai / thI udayasta ya evaM avagadavedo hu satta kammale / samasAmadi saMsdae caDidasta vocchAmi // 361 // arthaH--strIvedodayase zreNipara ArohaNa karanevAlA jIva apagatavedo hokara sAta nokaSAyoM ko ekasAtha upazamAtA hai / napu saka vedodayase zreNi caDhanevAlekA Age kathana kiyA jAvegA / vizeSArthaH--strIvedodayase cAroMkaSAyo sahita car3hanevAleko prarUpaNA puruSa
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 264] [gAthA 354-60 krodhodayase zreNi caDhe hue upazAmakake punaH giranepara jitanA mAnavedakakAla hai utane pramANakAlase mAnodayase zreNi caDhakara giranepara mAnako vedanakara anatara samayameM mAnakA vedana karatA huA ekasamayake dvArA krodhako anupazAMtakara apakarSaNa karatA hai / krodha se caDhakara giranevAlA krodhodayame tInaprakArake krodhakA apakarSaNakara saMjvalanakrodhakI udayAdigalitAvazeSa guNazreNi karatA hai, kitu mAnase zreNi car3hakara giranevAlA mAnavedana kAlame krodhakA apakarSaNakara saMjvalanakrodhakI udayAvali bAhara galitAvazeSa guNazreNi hai| ina donome yaha vibhinnatA hai / ' arthAt mAnake sAtha caDhanevAleke prathamasamaya karatA avedIse lekara jabataka krodhakA upazAmanAkAla hai tabataka vibhinnatA hai tathA mAnake sAtha zreNi caDhakara utaranevAleke mAnako vedana karate hue tabataka vibhinnatA hai jabataka krodhakA apakarSaNa nahI krtaa| krodhake apakarSaNa karanepara krodhako udayAdi guNazreNI nahI hotii| mAna hI vedA jAtA hai| krodhakI udayAdi guNazreriNa nahI hai va mAnakA hI vedana hotA hai ye do nAnAtva hai| krodhake apakarSaNase lagAkAra javataka adha pravRtta sayata hotA hai tabataka ye vibhinnatAeM hotI hai| krodhakaSAyake sAtha upazamariNa caDhanevAleke krodha, mAna va mAyAkI jitanI prathamasthitiyA hotI haiM ve tIno prathamasthitiyA yadi sammilita kara dI jAve to utanI mAyA kaSAyake sAtha upazamazreNi caDhanevAleke mAyA kaSAyakI prathamasthiti hotI hai va antarakaraNa karane ke prathamasamayameM mAyAkI prathamasthitiko karatA hai isa prathamasthiti ke abhyantara tInaprakArake krodhako aura tInaprakArake mAnako aura tInaprakArakI mAyA ko yathAkrama upazamAtA hai| tadanantara lobhako upazamAtA hai usameM koI antara nahI hai| mAyAke sAtha upazamazreNi caDhakara utaranevAleke lobhake vedanakAlataka koI vibhinnatA nahI hai| usake pazcAt vibhinnatA hai| krodhake sAtha zreNi caDhakara utaranevAleke mAyAkI prathamasthiti mAyAvedakakAlase AvalipramANa adhika hI hotI hai, 1 ja. gha. mUla pR0 1616 sUtra 561-62 / 2. sUtra 567 / 3. ja gha. mUla pR 1621 sUtra 572 / 4. ja. gha. mUla 1621 / ka pA sutta pR 726-30,dha pu 6 pR 333 / ja gha. mUla pR. 1924 / ghapu 6 pR 334; ka. pA sutta pR 730 / 55
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 364-65) kSapaNAsAra [297 vahAMse strIvedakI bhI upazAmanA prArambha kara detA hai| donoMkA upazama karatA huA prathama sthitikA caramasamaya arthAt strIvedakA upazAmanAkAla pUrNa honepara napusakaveda va strIveda donoMko eka sAtha upazamA detA hai, yaha eka vibhinnatA hai| isake pazcAt apagatavedI hokara yugapata sAta nokaSAyoko upazamAtA hai / sAto nokaSAyokA upazAmanAkAla tulya hai| yaha dUsarI vibhinnatA hai isIse utaranevAlekI vibhinnatA jAna lenI caahie|' Age upazamazreNImeM alpabahutvake kathanakI pratijJArUpa gAthA kahate haiMpukohasta ya udae caDapalide'puvvadoM apuvvotti / edisse addhANaM appAbahugaM tu vocchAmi // 364 / / arthaH-puruSaveda aura krodhakaSAyodaya sahita zreNi caDhakara giranevAlA jIvake Arohaka apUrvakaraNake prathama samayase lekara avarohaka apUrvakaraNake caramasamayaparyaMta isa madhyavartI kAlameM jo kAla saMyukta pada haiM, unake alpabahutva sthAnokA Age kathana kreNge| vizeSArtha:-yahAM zroNi caDhanevAleko Arohaka aura utaranevAleko avarohaka jaannaa| tathA alpabahutvameM jahAM vizeSa adhika kahA hai vahA pUrvase kucha adhika jAnanA / 2 athAnantara 27 gAthAoM dvArA alpabahutva sthAnoMkA kathana karate haiM abarAdo varamahiyaM khaMDukkIraNassa addhANaM / saMkhaguNaM avaraTThidikhaMDassukkIraNo kAlo // 365 / / artha:-jaghanya anubhAga kANDotkIraNa kAlase (1) utkRSTa anubhAgakANDokIraNakAla vizeSa adhika hai (2) isase jaghanya sthitikANDotkIraNa kAla saMkhyAtaguNA hai / (3) vizeSArthaH-sabase stoka jaghanya anubhAga kAMDotkIraNakAla antarmuhartapramANa hai so yahI jJAnAvaraNAdi karmokA to Arohaka-sUkSmasAmparAyake antima anubhAga1 jayadhavala mUla pR0 1925 / 2. jayadhavala mUla pR0 1925 /
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 ] kSapaNAsAra [gAthA 362-63 vedodayase caDhanevAleke samAna jAnanA, kintu puruSavedodayavAleke' chaha no kaSAyake upazAmanAkAlase puruSavedakA upazAmanAkAla ekasamayakama do vali adhika hai, kyoki eka samayakama dogrAvalikAlameM puruSavedake navakabandhako upazamAtA hai| strI vedodayase zreNi car3hanevAlA strIvedakI prathamasthitiko galAkara tadanantara samayameM apagatavedI ho purupavedakA abandha hokara antarmuhUrtakAlake dvArA sAta no kaSAyoko eka sAtha upazamAtA hai tathA sAto ho kA upazamanakAla tulya hai / yaha vibhinnatA hai / isIprakAra strIvedake utarate samaya bhI kucha vizeSatA hai so jAnakara kahanA caahie|' saMdudayaMtarakaraNo saMDhaddhANamhi aNuvasaMta se / ithissa ya addhAe saMDhaM itthiM ca samagamuvasamadi // 362 // tAhe carimasavedo avagadavedo hu sattakammaMse / samamuvasAmadi sesA purisodayacaDidabhaMgA hu // 363 // arthaH-napusakavedodayase upazamazreNi car3hanevAlA antarakaraNake pazcAt napu sakavedako upazamAtA huA bhI puruSavedodayavAleke napusaka-upazAntakAlameM pUrNa nahI upazamAtA ata jo anupazAMta aMza raha jAtA hai usako strIveda upazAMtakAla meM strIveda ke sAtha upazamAtA huA savedabhAgake carama samayako prApta ho jAtA hai| anantara apagatavedI hokara sAtakarmoko eka sAtha upazamAtA hai| zeSa puruSavedodaya sahita zreNi caDhanevAleke samAna bhaGga hai / vizeSArtha-puruSavedodayase upazamazroNi caDhanevAlA pUrvame napusakavedako upazamAkara tatpazcAt antarmuhUrtakAlake dvArA strIvedako upazamAtA hai / napusakavedodayase caDhanevAlA prathamasthitiko karatA hai / jitanA napu sakaveda va strIveda donoMkA upazAmanAkAla hai utanA prathamasthitikA pramANa hai| prathamasthitimeM napuMsakavedako upazamAnA prArambha karatA hai| puruSavedavAke jitanA napuMsakavedakA jitanA upazAmanAkAla hai utanAkAla bIta jAtA hai tobhI napuMsakavedakI upazAmanA samApta nahIM hotii| 1 puruSavedI savedI hotA huA hI sAta kaSAyoko upazamAtA hai / (ja. gha. mUla pR. 1924) 2 razyatAm ja. gha. mUla patra 1630 / 3. javadhavala mUla pR. 1924 /
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ } gAthA 367-68] kSapareNAsAra [ 266 tulya hokara vizeSa adhika hai, kyoki uparima sthitibandhakAla se nIcekA sthitibandha - kAla yathAkrama vizeSa adhika hotA hai (5) / isase Arohaka ke prapUrvakaraNa ke prathama - samaya meM sthitikA utkRSTa badhakAla aura utkRSTa kANDakotkoraraNakAla vizeSa adhika hai / suhamaMtimaguNaseDhI uvasaMta kasAyagassa guNaseDhI | "paviddhAviya tiriyavi saMkhejaguNidakamA || 367 // artha--( isase ) caramasamayavartI sUkSmasAmparAyikakA guNazreNi nikSepa sakhyAtaguNA hai (7) / isase upazAntakaSAyakA guNa-zreNinikSepa sakhyAtaguNA hai ( 8 ) 1 isase giranevAle sUkSmasAmparAyakA 'kArla' sakhyAtaguNA hai ( 8 ) | ye tIno kramase sakhyAtaguNa hai / 1 " vizeSArthaH''''usase sUkSmasAmparAya ke antimasamayame pAyA jAnevAlA galitAvazeSa guNazreNI-AyAma sakhyAtaguNA hai, kyoki apUrvakaraNake prathamasamaya meM guNazra eNinikSepa apUrvakaraNa-anivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyase vizeSa adhika yA vaha galakara sUkSmasAmparAyake caramasamayameM antarmuhUrtapramANa raha gayA / isako guNa gizIrSa bhI kahA gayA hai, kyoki nIce galakara zeSa guNazreNinikSepa zIrSa bhAvase dekhe jAte hai (7) / isase upazAntakaSAyakA guNazra eNi-AyAma saMkhyAtaguNA hai / yadyapi yaha kAla upazAMtakaSAya kAlake 'sakhyAtavebhAga hai, kintu - pUrva guNa NizIrSase sakhyAtaguNA hai ( 5 ) 1 usase giranevAle sUkSmasAmparAya kAkAla sakhyAtaguNA hai, kyoki pUrvame sUkSmasAmparAyakA saMkhyAtavAM bhAga kAla thA / (2)- 13 tagguNaseDI ahiyA calasumo kihiuvasamA ya / suhussa ya paDhamaThidI tiriNavi sarisAM visesAhiyAM // 368 // arthaH-- isase utaranevAle sUkSmasAmparAyikakI guNaye Ni vizeSa adhika (10) / isase caDhanevAlekA sUkSmasAmparAyakAla, kRSTi upazamAnekA kAla ra 1 ja. dha. mUla. pR0 1626-27 / 2. ja. gha. pU. 1627 1
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 kSapaNAsAra -gAthA-366 kAMDakotkoraNa- jAnanA aura mohanIyakarmakA antara- karate hue antima anubhAga kANDakotkoraNakAla jAnanA (1) / isase utkRSTa anubhAga kANDakotkIraNakAla vizeSa adhika hai so yaha bhI sarva karmoke Arohaka-apUrvakaraNake prathamasamayameM sambhava hai (2) / isase sUkSmasAmparAyakI antima avasthAmeM pAyA jAnevAlA jJAnAvaraNAdi karmokA jaghanya sthitikANDakotkIraNakAla va sthitibandhakAla aura anivRttikaraNako antima avasthAme mohanIyakarmakA jaghanya sthitibandhakAla sakhyAtaguNA' hai tathA donoM paraspara samAna haiM (3) / anivRttikaraNake antimasamayake pazcAt mohanIyakarmakA sthitivandha nahI hotaa|" paDaNajaharaNaTThidibaMdhaddhA taha aMtarassa karaNaddhA / jehidibaMdhaThidIukkIraddhA ya ahiyakamA // 366 // : - arthaH-isase girate huekA jaghanya sthitibandhakAla vizeSa adhika hai (4) / 'isase antara karanekA vizeSa adhika hai (5) / isase utkRSTa sthitibandhakAla va utkRSTa sthitikANDakotkIraNakAla do tulya hokara vizeSa adhika hai (6) / - vizeSArthaH-usase avarohakake sUkSmasAmparAyameM jJAnAvaraNAdi karmokA prathamasthitivandha aura avarohakake anivRttikaraName mohanIyakarmakA prathamasthitibandha viNepa adhika hai, kyoki caDhanevAle ke sthitibandha kAlase utaranevAlekA sthitibandhakAla vizepa adhika hotA hai, isame kAraNa sakleza pariNAma haiN.| avarohakake sabhI avasthAnome sthitighAta va anubhAgadhAta nahI hotaa| yadi hotA hai to sthitibandhakAlake sAtha sthitikANDotkoraMNakAlako bho kahanA cAhie aura aisA nahI, kyoki aisA anupadiSTa hai (4) / usase antarakaraNakA kAla arthAt antarakI phAliyokA utkIraNakAla tathA vahApara hone vAlA sthitikANDakotkIraNakAla va sthitibandhakAla 1. inakA pUrva vAle se arthAt utkRSTa anubhAgakANDakotkoraNa kAlase saMkhyAtaguNatva asiddha bhI nahIM hai, kyoki sarvajaghanya eka sthitikANDakotkIraNakAlameM bhI saMkhyAta sahasra pramANa anubhAgakhaNDa phe astitvake upadezake balase isakI siddhi ho jAtI hai / (ja dha' mUla pR. 1926) 2. jayaghavala mUla pR0 1926 / 3. jayavadala mUla pR0 1626, 1913, 1637 prAdi /
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAthA 371] kSapaNAsAra [ 301 prathamasthiti vizeSa adhika hai (16) / utaranevAleke lobhavedakakAla vizeSa adhika hai (17) / usIke lobhakI prathama sthiti vizeSaadhika hai (18) / ' vizeSArtha- isase prArohaka bAdarasAmparAyikake bAdaralobha vedakakAla vizeSa adhika hai| yadyapi pUrvakA sthAna bhI lobhavedakakAlakA dvi tribhAga (3) hai aura vartamAnakAla bhI lobhavedakakAlakA dvi tribhAga (3) hai tathApi anivRttikaraNa guNasthAnameM utaranevAlekI apekSA caDhanevAlekA kAla vizeSa adhika hotA hai (15) / usase prArohaka anivRttikaraNake bAdaralobhakA prathamasthiti sambandhI AyAma vizeSa adhika hai, vizeSAdhikakA pramANa pAvalImAtra hai / isakA kAraNa yaha hai ki Arohaka anivRttikaraNa cAroM sajvalanoke apane-apane vedakakAlase ucchiSTAvalimAtra adhika prathama sthiti vinyAsa karatA hai (16) / usase giranevAleke lobhakA vedakakAla vizeSa adhika hai, kyoki isame sUkSmasAmparAyakAla bhI sammilita hai (17) / usase utarane vAleke lobhakI prathamasthitikA AyAma AvalImAtra adhika hai (18) / ' tammAyAvedaddhA paDivaDakaNhapi khittaguNaseDhI / tammANavedagaddhA tassa NavaNhaMpi guNaseDhI // 371 // arthaH-utaranevAleke mAyAvedakakAla vizeSa adhika hai (19) / utarane vAleke chaha karmokA gaNazreNinikSepa vizeSa adhika hai (20) / utaranevAlekA mAna vedakakAla vizeSa adhika hai (21) / unhIke nau karmoMkA guNazreNinikSepa vizeSa adhika hai (22) / vizeSArtha-usase uttaranevAleke mAyAvedakakAla vizeSa adhika hai, kyoki 1. 18ve naM0 kA sthAna kaSAyapAhuDa suttame nahI kahA gayA hai / labdhisArake karttAne bhI giranevAleke mAyA, mAna aura krodhakI prathama sthatikA kathana nahIM kiyA hai / sambhava hai utaranevAleke kapAyakA apakarSaNa hokara udaya pAnese usa kaSAya sambandhI antara nahI rahatA ho isIlie cUNisUtrakAra ne utaranevAleke lobha, mAyA, mAna va krodhako prathamasthitikA kathana nahI kiyA hai| svaya nemicandrAcArya ne bhI utaranevAleke mAyA, mAna va krodhakI prathamasthitikA kathana nahI kiyaa| isa gAthAkA milAna mUDabidrI sthita tAr3apatrIya pratise honA atyanta apekSita hai| 2. jayadhavala mUla pR. 1628 / 18ve naM0 kA sthAna jayaghavala meM nahIM hai|
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 ] [ gAthA 369-70 sUkSmasAmparAyikakI prathama sthiti ye tIno paraspara tulya hokara vizeSa adhika (11) / vizeSArtha :- isase giranevAle sUkSmasAmparAyake lobhakA guNazreNi AyAma AvalImAtra vizeSa adhika hai, kyoki sUkSmasAmparAyake kAlase AvalimAtra jyAdA lobhakA guNa riganikSepa hotA hai (10) / usase Arohaka sUkSmasAmparAyakA kAla, sUkSmakRSTi upazamAvanekA kAla aura sUkSmasAmparAyakA prathama sthitiprAyAma yathAsambhava antarmuhUrtamAtra vizeSa adhika hai / ye tIno paraspara tulya haiN| adhikatAkA kAraNa yaha hai ki avaroha se ArohakakA pratyekakAla adhika hai ( 11 ) / ' kSapaNAsAra kiTTIkaraNaddhahiyA paDavAdaraloha vedagaDA hu / saMkhaguNA tasseva ya tilohaguNa se DiNikkhe || 366 // artha - kRSTikaraNakAla vizeSa adhika hai ( 12 ) / utaranevAlekA bAdaralobha vedakakAla sakhyAtaguNA hai (13) / usIke tIno lobhakA guNazra eNinikSepa vizeSa adhika hai (14) / vizeSArtha :- usase sUkSmakRSTikaranekA kAla vizeSa adhika hai / yadyapi yaha kAla lobhavedakakAlakA vibhAga hai tathApi uparima tihAI kAla (sUkSmasAmparAyakAla) se nicalA ( kRSTikaraNakAla ) vizeSa adhika hai ( 12 ) / usase giranevAle bAdara sAmparAyake bAdaralobhakA vedakakAla saMkhyAtaguNA hai, kyoki bAdaralobha vedakakAla, lobhavedakakAlakA dvi tribhAga ( 3 ) hai / zrataH pUrva ke tribhAgase do guNA hai (13) / usase giranevAle ke lobhavedakakAlase tIna lobhakI guNazra riNa AyAma AvalimAtra adhika hai, kyoki vedaka kAlase prAvalipramANa adhika kAlase guNazreNi nikSepa hotA hai (14) / caDavAdaralohas ya vedgakAlo ya tassa paDhamaThidI / paDaloMdavedagaDA tasseva ya lohapaDhamaThidI // 370 // artha --caDhanevAleke vAdaralobha vedakakAla vizeSa adhika hai (15) / usIko 1. ja 6 mUla pR 1628-26 / 2 ja. mUla pR0 1628 /
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 372-73] kSapaNAsAra ( hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ) kA upazAmanakAla vizeSa adhika hai (30) / puruSavedakA upazAmanakAla vizeSa adhika hai (31) / strIvedakA upazAmanakAla vizeSa adhika hai (32) / napuMsakavedakA upazAmanakAla vizeSaadhika hai (33) / kSudrabhava vizeSa adhika hai (34) / isaprakAra 21 pada vizeSa adhika kramase hai / - vizeSArtha-usase krodhake upazamAnekA kAla antarmuhUrta adhika hai, kyoki Uparake kAlase nIcekA kAla adhika hotA hai (26) / usase chaha nokaSAyake upazamAne kA kAla antarmuhUrta adhika hai, kyoki yaha pUrvase nIcekA sthAna hai (30) / isase puruSavedake upazamAnekA kAla navakasamayaprabaddhakI apekSA ekasamayakama dogrAvali adhika hai (31) isase strIveda upazamAnekA kAla vizeSa adhika hai (32) isase napusakaveda upazamAnekA kAla vizeSa adhika hai, kyoki ye dono hI sthAna adhastana na( nicarale ) sthAna hai, isalie vizeSAdhika ho gae hai (33) / isase kSudrabhavakAkAla vizeSa adhika hai (34) / zaGkAH kSudrabhavagrahaNa kyA hai ? -, samAdhAna, sabase choTe bhavagrahaNako kSudrabhava kahate haiM aura yaha eka ucchavAsa ( sakhyAta prAvali samUha niSpanna ) ke sAdhika aThArahavebhAgapramANa hotA huA saMkhyAta pAvalI sahasrapramANa hotA hai aisA jAnanA cAhie / tadyathA 'tiNisayA chattosA chAsaThisahassameva mrnnaarinn| aMtomuttakAle tAvadiyA cegha khuddabhavA / / ' ' tiNNisahassA sattayasadAriNa tevatari ca ussaasaa| ., eso havaha muhutto sanvesiM ceva maNuprANa // . --eka antarmuhUrtakAlameM. 66336 kSudramaraNa hote hai aura utane hI kSudrabhava hote haiN| "sabhI manuSyoke 3773 ucchvAsokA eka muhUrta hotA hai" isa vacanake anusAra eka muhUrtake bhItara 66336. kSullaka (kSudra :) bhava hote hai / ' ekamuhUrtake 1 gha. pu14 pR. 362 gAthA 20; go jI. gA. 123; bhAvapAhur3agAthA 26 / 2. dhavala pu.14 pa. 362 gA.16 / / . . 3. "idivayaNAdo egamuhuttabhaMtare ettiyANi khuddAbhavaggahaNANi hoti 66336 / " (gha pu 14
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302] kSepaNAsAra [gAthA 372-73 Uparitana sthAnase nIcekA sthAna yathAkrama vizeSa adhika hotA hai (16) / usase utaranevAle mAyAvedakake chaha (3lobha, 3mAyA) kaSAyokA guNazreNi AyAma prAvali se adhika hai (20) / usase par3ane (girane) vAleke mAnavedakakAla vizeSa adhika hai (21) / usase usIke nava (3 lobha, 3 mAyA, 3 mAna) kaSAyoMkA guNazreNiAyAma prAvalise adhika hai (22) / ' . . . . . . . . caDamAyAvedaddhA paDhamaTThidimAyauvasamaddhA ya / / calamANavedagaddhA paDhamaTThidimANauvasamaddhA ya // 372 // .. arthaH-caDhanevAleke mAyAvedakakAla vizeSa adhika hai (23) / - mAyAkI prathama sthiti vizeSaadhika hai (24) / mAyAkA upazAmanakAla vizeSaadhika hai (25.) / caDhanevAlekA mAnavedakakAla vizeSaadhika hai (26) |maankii prathamasthiti vizeSaadhika hai (27) / mAnakA upazAmana kAla vizeSa adhika hai (28) . . . . vizeSArthaH--usase caDhanevAleke mAyAvedakakAla vizeSa adhika hai, kyoki caDhanevAlekA kAla vizeSa adhika hotA hai (23) / usase usake prathamasthitikA AyAma ucchiSTAvalise adhika hai (24) / usase mAyAke upazamAnekA kAla eka samayakama AvalimAtra adhika hai, kyoki navaka samayaprabaddhakI apekSA hai (25) / usase caDhanevAleke mAnavedakakAla antarmuhUrtase adhika hai (26) / 'usase usakI prathama sthiti kA AyAma ucchiSTAvalimAtra adhika hai (27) / usase usake mAna upazamAvanekA kAla ekasamayakama AvalimAtra adhika hai, kyoki navakasamayaprabaddhakI apekSA hai| (navakasamayaprabaddha eka samayakama do Avali) :( samayakama do Avali-- ucchiSTAvali = samayakama prAvali ) // 28 // . kohovasAmaNaddhA chappurisitthINa uvasamANaM c| ... khuddabhavagahaNaM ca ya ahiyakamA ekkavIsapadA // 373 / / . artha-krodhakA upazAmanakAla vizeSa adhika hai (26) 1. chaTa nokapAyo 1. jayadhavala mUla pR. 1626 / 2. ja gha. mUla pR. 1630 / / .
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 375-76 ] [ 305 upazamanakAlose adhika hai (38) / 36-37 va 38vA ye tIna pada adhikakramase hai| paDaNasta asaMkhANaM smypbddhaannudiirnnaakaalo| saMkhaguNo caDaNassa ya takkAlo hodi ahiyA ya // 375 // arthaH-usase giranevAleke asaMkhyAta samayaprabaddhakI udIraNA honekA kAla sakhyAtaguNA hai (36) / usase caDhanevAleke asakhyAta samayaprabaddhako udIraNA honekA kAla antarmuhUrtamAtra adhika hai (40) / vizeSArthaH-upazamazreNise giranevAleke jabataka asakhyAta samaya prabaddhokI udIraNA hotI hai tabatakakA vaha kAla mohanIyake upazAmanakAlase sakhyAtaguNA hai, kyoki nIce utaranevAleke sUkSmasAmparAyase lekara antarakaraNake sthAnase nIce vIryAntarAya Adi bAraha karmokA sarvaghAti anubhAgabandha karake puna. usake nIce sakhyAtahajAra sthitibandha hojAne taka itanA kAla asaMkhyAta samayaprabaddha udIraNAkA hai (36) / upazamazreNi caDhanevAloke jabataka asakhyAta samayaprabaddhokI udIraNA hotI hai tabataka kA vaha kAla pUrvakAlase adhika hai, kyoMki caDhanevAlA jahAMpara asakhyAta samayaprabaddhakI udIraNA prArambha karatA hai usa sthAnako antarmuhUrta dvArA pAkara utarate hueke asakhyAta loka pratibhAgavAlI udIraNA prArambha hojAtI hai isakAraNa isakA pUrvasthAnase vizeSAdhikatva viruddha nahI hai| paDaNANiyaTTiyaddhA saMkhaguNA caDaNagA viseshiyaa| paDamANA puvvaddhA saMkhaguNA caDaNagA ahiyA // 376 // atha -usase giranevAleke anivRttikaraNakAkAla sakhyAtaguNA hai, kyoki pUrvokta sarvapada anivRttikaraNake sakhyAtavebhAga hai (41) / usase caDhanevAleke anivRttikaraNakA kAla antarmuhUrtamAtrase adhika hai (42) / usase giranevAleke apUrva 1. ja gha. mUla pR 1631 / 2 ja.dha. mUla pR0 1631 / kyoki bhantarakaraNAdi uparima azeSa adhvAnako dekhate hae sakhyA guNe nIce ke adhvAnakA pradhAnabhAvase yahA vivakSitapanA hai / 3. ja. dha mUla pR. 1631 /
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 ] kSaparaNAsArA [ gAthA 374 3773 ucchvAsa sthApita karake inheM pUrvagAthA nirdiSTapramANa eka muhUrtakI khuddAbhavagrahaNa zalAkAmose apavartita karanepara eka ucchvAsakA sAdhika bhAgapramANa kSudrabhavagrahaNakA kAla jAnanA caahie| isaprakAra prApta isa kSudrabhavagrahaNa meM sakhyAtaAvali hotI hai| vaha isaprakAra hai-( yadi anyamatAnusAra ) eka ucchvAsakAlake bhItara jaghanyase 216 zrAvali mAnI jAtI hai to kSudrabhavagrahaNakAla sAsAdanake kAlase dugunAmAtra prApta hotA hai, jo aniSTa hai, kyoki sAsAdanaguNasthAnake kAlase sakhyAtaguNe nIceke kAlase isakA bahutva anyathA nahI utpanna hotA isa kAraNa; yahAM prAvalikA guNakAra bahuta hai ata sakhyAtahajAra koDAkoDIpramANa prAvaliyose ( jahAM ki eka Avali bhI jaghanyayuktAsakhyAta samayapramANa hotI hai ) eka ucchvAsa niSpanna hotA hai evaM usakA kuchakama 18ve bhAgapramANa ( vA bhAga) kSudrabhavagrahaNa hotA hai aisA grahaNa karanA cAhie / isakAraNa napusakavedopazanakAlase kSudrabhavagrahaNakAla vizeSAdhika hai aisA ucita hai|' uvasaMtaddhA duguNA tatto purisassa kohpddhmtthidii| mohovasAmaNaddhA tiriNavi ahiyakkamA hoti // 374 // arthaH-upazAntakAla duguNA hai (35) / puruSavedakI prathamasthiti vizeSa adhika hai (36) / krodhakI prathama sthiti vizeSa adhika hai (37) mohanIyakA upazAmana kAla vizeSa adhika hai (38) / tInapada adhika kramase haiN| vizeSArthaH-usa kSudrabhavase upazAtakaSAyakA kAla duguNA hai jo eka sekiNDa kA vArahavAM bhAga [ se kiNDa] hai [35] / usase puruSavedakI prathamasthitikA AyAma vizeSa adhika hai, kyoki napu sakavedake upazamAnekAkAla, strIvedake upazamAnekAkAla aura chaha nokaSAyoke upazamAnekA kAla inatIno kAlokA samUha puruSavedakI prathamasthiti hai [36] / usase sajvalanakrodhakI prathamasthitikA AyAma kiMcit nyUna tribhAgamAtrase adhika hai, kyoki krodhake upazAmanAkAlame bhI puruSavedakA praveza dekhA jAtA hai [37] / usase sarvamohanIyakA upazamAvanekA kAla hai, vaha mAna-mAyA-lobhake 1 jayaghavala mUla pR0 1630 /
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 376 ] kSapaNAsAra [ 307 guNI hai (50) / darzanamohanIyakI antarasthitiyA sakhyAtaguNI haiM (51) / vizeSArthaH-avarohaka adha pravRttasayamIke prathama samayame jisa guNazreNi AyAmakA prArambha hotA hai vaha pUrvokta guNazreNinikSepa AyAmase saMkhyAtaguNA hai, kyoki svasasthAnasaMyama pariNAmakI pradhAnatA hai| usase darzanamohanIyakA upazAntakAla arthAt dvitIyopazama samyaktvakAkAla saMkhyAta guNA hai kyoki zreNi car3hane aura utaraneke kAlase, zreNose pUrva va pazcAt sakhyAtaguNe kAlame bhI dvitIyopazama samyaktva pAyA jAtA hai| arthAt dvitIyopazama samyaktva zroNi caDhane se pUrva utpanna ho jAtA hai| isa kAlakA pramANa zreNIke caDhane utaraneke kAlase sakhyAtaguNA hai aura zreNI utarane ke pazcAt bhI zreNIke kAlase sakhyAtaguNe kAlataka dvitIyopazama samyaktva rahatA hai| isaprakAra dvitIyopazama samyaktvakA kAla, zreNI caDhane va utarane ke kAlase sakhyAtagaNA hai| usase cAritramohakI jina sthitiniSekoko utkIrNa karake antara kiyA jAtA hai vaha antarAyAma sakhyAtaguNA hai| usase darzanamohakA antara karate hue jina sthiti niSekokA AyAma arthAt antarAyAma saMkhyAtaguNA hai|' noTa-yahaoNpara antarAyAmakA kAla dvitIyopazama samyaktvake kAlase adhika kahA, kintu usa antarAyAmake kAlame darzanamohakI kisI eka prakRtiko apakarSaNake dvArA udIraNA kara antarAyAmakA kAla samApta kara diyA jAtA hai| bhavarAjeTTAbAhA caDapaDamohassa avrtthidibNdho| caDapaDatighAdi avaraTThidibaMdhato muhutto ya // 376 // artha - jaghanya AbAdhA sakhyAtaguNo hai (52) / utkRSTa AbAdhA saMkhyAtaguNI hai (53) / caDhanevAleke mohanIyakA jaghanya sthitibandha saMkhyAtaguNA hai (54) / utaranevAleke mohanIyakA jaghanya sthitibandha sakhyAtaguNA hai ( 55 ) / caDhanevAleke tIna ghAtiyAkarmokA jaghanya sthitibandha sakhyAtaguNA hai (56) / utaranevAle ke tIna ghAtiyAkarmokA jaghanya sthitibandha saMkhyAtaguNA hai (57) / atarmuhUrta sakhyAtaguNA hai / vizeSArtha-usase car3hanevAleke sUkSmasAmparAyake antima samayame pAye jAnevAle jJAnAvaraNAdi karmoMke aura anivRttikaraNa upazAmakake caramasamayame pAye jAne1. jayadhavala mUla pR0 1632-33 /
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 kSapaNAsAra [gAyA 377-78 karaNakA kAla saMkhyAtaguNA hai (43) / usase caDhanevAleke apUrvakaraNakAkAla ( antamuhUrta ) adhika hai|' paDivaDavaraguNaseDhI caDhamANApuvapaDhamaguNaseDhI / ahiyakamA uksAmagakohassa ya vedagaddhA hu // 377 // arthaH-giranevAlekA utkRSTa guNazreNinikSepa vizeSa adhika hai (45) / caDhanevAlekA apUrvakaraNake prathama samayame guNazreNi nikSepa vizepa adhika hai (46) / upazAmakake krodhavedakakAla sakhyAtaguNA hai (47) / vizeSArtha:-usase giranevAle ke sUkSmasAmparAyake prathamasamayame prArambha kiyA gayA utkRSTa guNazreNi AyAma vizeSa adhika hai, kyoki yaha avarohaka sUkSmasAmparAyaanivRttikaraNa-apUrvakaraNa va upazamanAkAlake sakhyAtavebhAga ina kAlokA samUhapramANa hai (45) / usase caDhanevAleke apUrvakaraNake prathamasamayame prArambha huA utkRSTa guNazreNi AyAma antarmuhartase adhika hai| yaha bhI apUrvakaraNa-anivRttikaraNa-sUkSmasAmparAyake kAlase antarmuhartapramANa adhika hai, kintu utaranevAleke kAlase caDhanevAleke kAlakA vizeSAdhikapanA hai aisA samajhakara pUrvase yaha adhika kahA hai / / 46 / / usase caDhanevAleke krodhavedakakAla sakhyAtaguNA hai, kyoki zreNipara prArohaNa karaneke pUrva hI antarmuhUrtakAla taka apramattabhAvase vartamAna jIvake krodhavedakakAlake sAtha apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake prati pratibaddhakAla yahApara vivakSita hai / arthAt apramattaguNasthAnake sAtha yahA apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa sambandhI krodhavedakakAla liyA gayA hai isalie vaha pUrvake kAlase saMkhyAtaguNA ho jAtA hai / saMjadaadhApavattagaguNaseDhI daMsovasaMtaddhA / cAritvaMtarigaThidI daMsaNamohaMtaraThidIoM // 378 // artha-adha"pravRttasayatakA guNazreNinikSepa sakhyAtaguNA hai (48) / darzanamohanIyakA upazAntakAla saMkhyAtaguNA hai (46) / cAritrakI Antarika sthitiyA sakhyAta1 u. gha. mUla pR0 1631-32 / 2. ja. dha mUla pR. 1632 /
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra gAthA 381-83] [ 306 caDatadiyaavarabaMdhaM pddnnaamaagodavrtthidibNdho| paDatadiyassa ya avaraM tiriNa padA hoMti ahiyakamA // 381 // arthaH-caDhanevAleke tIsare ( vedanIya ) karmakA jaghanya sthitivandha vizepa adhika hai (60) / giranevAleke nAma-gotrakarmakA jaghanya sthitibandha vizeSa adhika hai (61) / giranevAleke (vedanIya) tIsare karmakA jaghanya sthitivandha vizeSa adhika hai (62) / ye tInoM pada adhikakrama vAle hai / vizeSArthaH-usase car3hanevAleke vedanIyakarmakA jaghanya sthitivandha vizeSa adhika hai, kyoMki yaha 24 muhUrtamAtra hai (60) / usase giranevAleke nAma-gotrakA jaghanya sthitibandha vizeSa adhika hai, kyoki 32 muhUrtamAtra hai (61) / usase girane vAleke vedanIyakarmakA jaghanya sthitibandha vizeSa adhika hai, kyoMki yaha 48 muhartamAtra hai (62) / ina tInoM padome se pratyeka pada pUrva padase vizeSa adhika hai / ' caDamAyamANakoho mAsAdIduguNa avaraThidibaMdhoM / paDaNe tANaM duguNaM solasavassANi caDaNapurisassa // 382 // paDaNasta tassa duguNaM saMjalaNANaM tu tattha duTThANe / battIsaM causaTThI vastapamANeNa ThidibaMdho // 383 // arthaH-caDhanevAle ke mAyA, mAna va krodhakA jaghanya sthitivandha eka mAsako Adikarake duguNA-duguNA hai (63.64-65) / girate hue ke unakA jaghanya sthitibandha dviguNA hai (66-67-68) / caDhanevAleke puruSavedakA jaghanya sthitivandha solahavarpa hai (66) / giranevAleke puruSavedakA jaghanyasthitibandha dviguNA hai (70) / puruSavedake dono sthAnoMpara sajvalanakaSAyokA sthitivandha 32 va 64 varpapramANa hai (71-72) / vizeSArtha-caDhanevAleke mAyAkA jaghanya sthitivadha 1 mAsapramANa hai jo pUrvame kahe gae vedanIyake jaghanya sthitibandhase saMkhyAtaguNA hai / giranevAleke mAyAkA jaghanya sthitibandha aura caDhanevAleke mAnakA jaghanya sthitivandha dviguNA arthAta do maas| giranevAleke mAnakA jaghanya sthitivandha aura car3hanevAleke krodhakA jaghanya sthitibandha 1 jayaghavala mUla pR0 1634 /
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 308] [gAthA 380 vAle mohanIyakarmake sthitibandhakI jaghanya AvAdhA sakhyAta guNI hai ' (52) / usase utaranevAleke apUrvakaraNake antimasamayame pAyI jAnevAlI sarvakarmokI anta koTAkoTIsAgarapramANa sthitibandhako tatprAyogya antarmuhUrtapramANa utkRSTa yAvAdhA saMkhyAtaguNI hai (53) / usase caDhanevAleke anivRttikaraNake caramasamayame pAye jAnevAle mohanIyakarmakA jaghanya sthitivandha sakhyAtagaNA hai yaha bhI antarmuhUrtapramANa hai (54) / usase utaranevAleke anivRttikaraNake prathamasamayame pAyA jAnevAlA mohanIyakarmakA jaghanya sthitibandhakA pramANa sakhyAtaguNA hai / yahA sakhyAtakA pramANa do jAnanA yaha bhI antarmuhUrtapramANa hI hai (55) / usase caDhanevAleke sUkSmasAmparAyake antasamayame pAyA jAnevAlA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va antarAya ina tIna ghAtiyAkarmokA jaghanya sthitibandha sakhyAtaguNA hai (56) / usase utaranevAleke sUkSmasAmparAyake prathamasamayame pAyA jAnevAlA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyAkarmokA jaghanya sthitibandha sakhyAtaguNA hai jo dugaNA jAnanA (57) / usase utkRSTa antamuhUrta sakhyAtaguNA hai jo eka samayakama do ghaDI pramANa hai (58) yahAM antadIpaka nyAyase pUrvame jo sarvakAla kahe ve sabhI antarmuhartamAtra hI jAnanA, kyoki atarmuhUrtake bahuta bheda hai| caDamANassa ya NAmAgodajahaNNaTThidINa baMdho ya / terasapadAsu kamaso saMkheNa ya hoti guNidakamA // 380 // arthaH-caDhanevAleke nAma va gotrakA jaghanya sthitibandha sakhyAtaguNA hai (56) / ye 13 pada kramazaH sakhyAtaguNe hai / vizeSArthaH-usase caDhanevAleke nAma va gotrakarmakA jaghanya sthitibandha sakhyAtaguNA hai jo solaha muhUrtapramANa hai (56) / yaha jaghanyabandha apanI vyucchitti ke caramasamayame jaannaa| 46ve padase Age 56ve pada taka teraha padome sakhyAtaguNita krama hai| 1 aura yaha (mAbAdhA ) antarAyAmase Upara sakhyAtaguNe adhvAnako vyatIta karake sthita hai, isa prakAra yaha vAta isI sUtrase jAnI jAtI hai| ( ja gha mUla. pR 1933) 2. jayadhavala mUla pR. 1633-34 / 3. ja. gha. mUla pR. 1634 //
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 385] kSapaNAsAra hai| usase utaranevAleke vahAM saMkhyAtavarSakI sthitivAlA antima sthitibandha saMkhyAtaguNA hai (73-78) caDapaDaNa mohacarimaM padamaM tu tahA tighAdiyAdINaM / asaMkhejavastabaMdho'saMkhejaguNakkamo chaNhaM // 385 // arthaH-caDhanevAleke mohanIyakarmakA asakhyAtavarpavAlA antima sthitibandha aura giranevAleke asakhyAtavarSavAlA prathama sthitibandha (79-80) tathA car3hanevAleke tIna ghAtiyAkarmokA asaMkhyAtavarSavAlA atima sthitibandha aura utaranevAlekA asakhyAta varSavAlA prathamasthitibandha (81-82) eva caDhanevAleke tIna aghAtiyAkarmoMkA asakhyAta varSavAlA antima sthitibandha tathA utaranevAleke asaMkhyAta varSavAlA prathama sthitibandha (83.84) ye chaho sthAna asakhyAtaguNe kramavAle hai / vizeSArthaH-usase caDhanevAleke mohanIyakarmakA asaMkhyAta varSamAtra atimasthitibandha asakhyAtaguNA hai jo ki asaMkhyAta hajAravarSapramANa hai aura yaha antarakaraNakAlakA samakAlabhAvI sthitibandha hai| usase utaranevAleke mohanIyakarmakA asakhyAtavarSamAtra prathama sthitibandha asakhyAtaguNA hai, giranevAleke yahAMpara asakhyAtagaNo pravRtti dekhI jAtI hai / usase caDhanevAleke jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna dhAtiyAkarmokA asakhyAta varSavAlA antima sthitibandha asakhyAtaguNA hai / yaha strIvedake upazamakAlake saMkhyAtavebhAga vyatIta hojAne para hotA hai| usase utarane vAleke tInaghAtiyA karmoMkA asakhyAta varSavAlA prathama sthitibandha asakhyAtaguNA hai / usase caDhanevAle ke tIna aghAtiyA (nAma-gotra-vedanIya) karmo kA asakhyAtavarSa sthitivAlA antima sthitibandha asakhyAtaguNA hai, yaha sAta no kaSAyoke upazAmanakAlame sakhyAtavebhAgake vyatIta honepara hotA hai / usase utaranevAleke tIna aghAtiyA karmokA asakhyAtavarSavAlA prathama sthitibandha asakhyAtaguNA hai / yahA~ utaranevAleke jo sthitibandha kahA hai vaha caDhanevAleke usa sthitibandha hone ke kAla sthAnako stoka antarase na prApta hokara sabhavatA hai| caDhanevAleke jo prathama sthitibandha hotA hai utaranevAleke usake nikaTavartI avasthAko pAnepara' antima sthitibandha hotA hai|' 1. jayadhavala mUla pR0 1935-36 /
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310] kSapaNAsAra [ gAthA 384 duguNA arthAt cAra mAsapramAraNa hai| giranevAleke krodhakA jaghanya sthitibandha dUNA arthAt AThamAsa hai| caDhanevAleke puruSavedakA jaghanya sthitibandha 16 varSa hai| uso sthAnapara arthAt usIsamaya cAroM sajvalana kaSAyokA sthitibandha 32 varSa hai / giranevAleke puruSavedakA jaghanya sthitivandha caDhanevAlese dUNA arthAt 32 varSa hai / usI sthAna para cAro sajvalana kaSAyokA sthitibandha 64 varSa hai| caDapaDaNamohapaDhamaM carimaM carimaM tu tahA tighAdiyAdINaM / saMkhejjavassa baMdho saMkhejaguNakamo chaNhaM // 384 // artha-caDhanevAleke mohanIyakarmakA sakhyAta varSavAlA prathama sthitibandha aura giranevAleke sakhyAtavarSavAlA aMtima sthitibandha tathA caDhanevAleke tIna ghAtiyAkarmokA sakhyAtavarpavAlA prathama sthitibandha va utaranevAleke sakhyAtavarSakI sthitivAlA antima sthitivandha eva caDhanevAleke tIna aghAtiyA karmokA sakhyAtavarSako sthitivAlA prathamasthitivandha aura utaranevAleke tIna aghAtiyA karmokA antima sthitibandha ( 73 se 8 ) ye chaho sthAna saMkhyAtaguNe kramavAle haiN| vizeSArtha-usase caDhanevAleke antarakaraNa karanekI samApti honeke anantara samayame pAyA jAnevAlA mohanIyakarmakA sakhyAtavarSakI sthitivAlA prathama sthitibandha sasyAtaguNA hai jo ki sakhyAtahajAra varSamAtra hai| usase utaranevAleke usa samayakI samAna avasthAme pAyA jAnevAlA mohanIyakarmakA sakhyAtavarSakI sthitivAlA antimabanna sakSyAtaguNA hai| isakA pramANa bhI sakhyAtahajAra varSamAtra hai| jisaprakAra pahale cahanevAle se utaranevAleke dUNA sthitibandha kahA thA vaisA aba nahI jAnanA, kintu yathAsambhava sakhyAtaguNA jAnanA / usase caDhanevAleke tona ghAtiyAkarmokA sakhyAtavarSa kI sthitivAlA prathama sthitibandha sakhyAtaguNA hai / ' usase utaranevAleke tInaghAtiyA kokA malyAtavarpakI sthitivAlA antima sthitibandha saMkhyAtaguNA hai| usase caDhanejAnake mAta nokapAyoke upazamakAlame upazAmaka kAlakA sakhyAtavA bhAga bIta jAnepara tIna praghAtiyAkarmokA sakhyAtavarpako sthitivAlA prathama sthitibandha sakhyAtaguNA 1. papIki mohanIyake samAna inakA atyadhika sthitivandhApasaraNa asambhava hai| (ja.dha. mUla pR 1664 ) jayapavala pR 1635 / gAthA 248, 256 va 261 dekhanA cAhie /
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 386 ] ' kSapaNAsAra [313 .. arthaH-carama sthitikANDaka sakhyAtaguNA hai (88) / sthitibandha ghaTAkara palyapramANa sthitibandha karane ke lie jo sthitibandhApasaraNarUpa palyakA saMkhyAtavAMbhAga hai vaha saMkhyAtaguNA hai (86) / palya saMkhyAtaguNA hai (60) / car3hanevAleke bAdaralobha ke sthitibandha saMkhyAtaguNA hai (61) / utaranevAleke bAdaralobha ( anivRttikaraNa ) ke antima sthitibandha sakhyAtaguNA hai (62) / vizeSArthaH-usase carama sthitikhaNDa arthAt jitanI sthitiyoMkoghAtake lie grahaNa kI gaI hai ve sthitiyA saMkhyAtaguNI haiN| jJAnAvaraNIya Adi karmoMkA antima sthitikhaNDa sUkSmasAmparAyake antameM hotA hai / mohanIyakarmakA antima sthitikhaNDa antarakaraNake samakAlame hotA hai / arthAt antarakaraNake samakAlIna hai| yadyapi yaha sthitikhaNDa bhI palyake asakhyAtave bhAgamAtra hai tathApi pUrvase saMkhyAtaguNA hai| usase vaha sthiti jisako bandhApasaraNake dvArA grahaNakara palyapramANa sthitibaMdha kiyA gayA saMkhyAtaguNI hai| yadyapi kama kI gaI sthitikA pramANa bhI palyake saMkhyAtavebhAgamAtra hai, kintu pUrvase saMkhyAtaguNA hai| usase palya sakhyAtaguNA hai, kyoMki ghaTAI gaI sthitikA pramANa palyake sakhyAtaveMbhAgamAtra thaa| usase anivRttikaraNake upazAmakake prathama samayame sthitibadha pRthaktva lakSa sAgara pramANa hotA hai| usase utaranevAle anivRttikaraNake caramasamayameM honevAlA sthitibadha sakhyAtaguNA hai (88-92) / ' . caMDapaDaapuvapaDhamo carimo ThidibaMdhano ya paDaNasse / saccarimaM ThidisaMtaM saMkhejjaguNakkamA aTTha // 386 // artha-car3hanevAleke apUrvakaraNakA prathama sthitibadha saMkhyAtaguNA hai (93) / giranevAleke apUrvakaraNakA atima sthitibadha sakhyAtaguNA hai (64) / giranevAleke apUrvakaraNakA antima sthitisattva. sakhyAtaguNA hai (65) / gAthA 388 va 386 meM kahe gae AThasthAna saMkhyAtaguNekramavAle hai / ' vizeSArthaH-usase caDhanevAleke apUrvakaraNake prathamasamayame sthitibaMdha sakhyAta guNA hai aura vaha anta kor3Akor3IsAgaramAtra hai| usase giranevAleke apUrvakaraNake ; antimasamayame sthitibandha sakhyAtaguNA hai, vaha dUNA athavA yathAsambhava saMkhyAtaguNA 1. jayadhavala mUla pR0 1636-37 /
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 ] kSaparaNAsAra gAthA 386-88 caDaNe NAmadugANaM paDhamo palidovamassa saMkhejjo / bhAgo Thidissa baMdho heTThillAdoM bhasaMkhaguNo // 386 // arthaH--usase caDhanevAleke nAma - gotrakarmakA palya ke sakhyAtavebhAgamAtra huA prathama sthitivandha nIceke aghAtitrayake sthitibandhase asakhyAtaguNA hai ( 85 ) / ' vizeSArthaH - yahAM " nAma gotrakA palyake sakhyAtavebhAga mAtra huA prathama sthitibandha" aisA kahanepara jahA palyopama sthitibandha se sakhyAta bahubhAga ghaTAkara palya ke sakhyAtavebhAgapramANa prathama sthitibandha utpanna huA vaha grahaNakaranA cAhie / tIsarA paDhamo palidoSama saMkhabhAgaThidibaMdhoM / mohassavi doriNa padA visesa hiyakkamA hoMti // 387 // prarthaH - car3hanevAle ke tIsiyA catuSkakA patyopamake sakhyAtavebhAgavAlA prathamasthitibandha (86) tathA mohanIyakarmakA palyopamake saMkhyAtavebhAgavAlA prathama sthitibadha (87) ye donoM sthAna vizeSa adhika kramavAle hai / vizeSArtha - tIsiyA catuSka arthAt tIsa kor3A kor3IsAgarakI sthitibandhavAle cAra karma-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, antarAyakA patyopamake sakhyAtavebhAgapramANa prathama sthitibandha nAma gotrake pUrvokta bandhase vizeSa adhika hai vizeSakA pramANa apanI sthitivandha ke arddha bhAga pramANa hai ( 86 ) / isase mohanIyakarmakA palyopamake saMkhyAtave bhAgapramANa prathama sthitibandha vizeSa adhika hai, vizeSakA pramAraNa apane bandhake tribhAga pramANa hai ( 87 ) | kyoki ye dono pada vizeSa adhika kramavAle hai tathA nAmagotra vIsiyA haiM aura jJAnAvaraNAdi tosiyA hai / prata vIsiyA se tIsiyA vizeSa adhika hai guNAkArarUpa nahI hai | cAritramohanIya cAlIsiyA hai jo jJAnAvaraNAdi tIsiyAse vizeSa adhika hai, kyoki tIsase cAlIsa vizeSa adhika hai guNakArarUpa nahIM hai / " 1 jayadhavasa mUla pR0 1636 / 2. jayadhavala mUla pR0 1936 / ThidikhaMDayaM tu carimaM baMdhoMsaraNaTiTThadI ya pallaI / pallaM caDapaDavAdarapaDhamo carimo ya ThidibaMdho // 388 //
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 360-61] kSapaNAsAra hai, kAraNa ki car3hanevAle apUrvakaraNake prathamasamayameM sthitisattva saMkhyAtaguNA hai / vaha aMtaHkoTAkoTIpramANa hai| apUrvakaraNake kAlame saMkhyAtahajAra sthitikANDaka hotA hai usase usake prathamasamayameM jo sthiti pAI jAtI hai usakA sakhyAta bahubhAgamAtra sthiti ghAta hotA hai tathA usake atimasamayameM ekabhAgamAtra sthitisattva rahatA hai aura usa prathama samayavartI sthitisattvase pahale (pUrvameM) sthitikANDakakA ghAta hai nahI, usase usakA caramasamayavartI sthitisattvase prathama samayavartI sthitisattva sakhyAtaguNA jAnanA (66-100) / isaprakAra alpabahutvakA kathana pUrNa huaa| cAritramohake upazamAvane kA vidhAna samApta huaa| 1. vizeSa Tipparaga-labdhisAra gAthA 365 se 361 taka 100 pado ke alpa bahutvakA kathana kiyA gayA hai, kintu kaSAyapAhur3a sutta pR0 732 se 737 taka tathA cUrNisUtra 606 se 705 taka 100 sUtroM dvArA 66 padoke alpabahutvakA kathana kiyA gayA hai, kyoki labdhisAra gAthA 370 meM "utarane vAle lobha kI prathama sthitivAlA" jo 18vAM pada hai usakA kathana cariNasatrame nahIM hai| dhavala pu. 6 pR. 635 se 642 taka 67 pado ke alpabahutvakA kathana hai, isame tIna pada kama haiN| labdhisAra gAthA 370 me jo ukta 18vAM pada hai vaha gha. pu 6 me nahI hai tathA gAthA 371 me "giranevAlekA mAnavedakakAla" vAlA 21vAM va nokaSAyoMkA guNaNi AyAmarUpa 22vA pada, ye dono pada bhI dha. pu. 6 me nahI haiN| anya jo vizeSatAeM haiM ve milAna karake jAnanA cAhie / labdhisAra gAthA 370 me 18veM na0 kA sthAna jayaghavalame nahI hai|
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapaNAsAra 314 ] [ gAthA 360-61 jaannaa| usase giranevAleke apUrvakaraNake caramasamayame sthitisattva saMkhyAtaguNA hai| yadyapi sthitisattvakA pramANa antaHkoDAkor3I hai tathApi sthitibandhase saMkhyAtaguNA hai|' kyoki samyagdRSTike sarvadA sthitibaMdhase sthitisattva sakhyAtaguNA hai| tappaDamaTThidisattaM paDivaDaaNiyaTThicarimaThidisataM / ahiyakamA caDabAdarapaDhamaTThidisattayaM tu saMkhaguNaM // 360 // artha-usI giranevAle apUrvakaraNakA sthitisattva vizeSa adhika hai (66) / usase giranevAle anivRttikaraNakA atima sthitisattva vizeSa adhika hai (17) / usase car3hanevAle bAdaralobha arthAt anivRttikaraNakA prathama sthitisattva saMkhyAtaguNA hai vizeSArtha-usase giranevAleke apUrvakaraNake prathama samayame jo sthitisattva hai vaha eka samayakama apUrvakaraNake kAlapramANa adhika hai, kyoki utaranemeM prathamasamayavartI sthitisattvase aMtima samayavartI sthitisattvakI hInatA utane samayamAtra hI hotI hai|' usase giranevAle anivRttikaraNake atima samayameM sthitisattva ekasamaya adhika hai / usase car3hanevAle anivRttikaraNake prathamasamayameM sthitisattva saMkhyAtaguNA hai, kyoki prathama samayameM anivRttikaraNake pariNAmose sthitisattvakA khaNDa nahI hotA hai| sthitikANDakakI atima phAlike patana honepara sthitighAta hotA hai / (66-68) caDamANaapuvvasla ya carimaThidisatayaM visesahiyaM / tasleva ya paDhamaThidIsattaM saMkhejjasaMguNiyaM // 361 // artha-caDhanevAle apUrvakaraNake aMtima sthitisattva vizeSaadhika hai (66) / usIkA prathamasthitisattva sakhyAtaguNA hai (100) / vizeSArtha--usase car3hanevAle apUrvakaraNake atima samayameM sthitisattva vizeSa adhika hai, kyoki atimakANDakakI atimaphAlikA pramANa palyake saMkhyAtaveMbhAgamAtra pAyA jAtA hai, so itanA adhika jAnanA, isase usIkA prathama sthitisattva saMkhyAtaguNA 1. kyoki nIce utarate hue ke sthitikANDakaghAta to hai nahI (ja. dha mUla pR. 1937, 1613 tathA 1926 yaadi| 2. u.6 mUla pR. 1637 /
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti 3 7 e 14 14 22 23 25. 14 11 15 5 15 12-13 18 14 18 24 24 10 10 10 12 28 28 33 T 56 56 a ar m 2 a a 13 17 34 36 5 41 13 41 17 42 10 43 2 48 10 24 13 15 17 zrazuddha zradhaHpravRttakaNa 60 1 60 4 27 jagha pu.pU 211 ja.dha.pu 12 pR0211 udaya batalAyA 60 6 64 2 75 5 cautIsA zrasaprAptA codUsa hatA cIMtisa godhavajjagarA e gaggodhavajjaraNArAe vrajrarSabha uda batalAyA 21 ajahaNNamaNukkassppade ajahaNNamaNukkassa zrasaprAptA baMghati avvama riTTiya // gurupadeza urvAka AkarSamanukRSTiH - labdhisAra zuddhipatra zuddha pRSTha pakti 20 khanDakA pratibhAva hai| prarUparaNA antaropanidhA kA nirUpaNa baddhadravyAvali eka bhAMva ko adhvAna niSekabhAgAhAra zraghaHpravRttakaraNa | 84 hotA 65 cautIsa 67 cahAna bhAgAhAra 17 sthitikarma pragAraNavAlA cotIsA && 102 1 codasa 103 11 vajrarSebha 103 16 zrasaMprApta 103 20 bata 104 5 108 4 108 18 zrasaprApta ppade 113 20 115 12 amaryAi // gurUpadeza 115 18 uba~ka 115 23 anukarSaNamanukRSTi | 116 7 khaNDa kA 118 17 pratibhAga hai / prarUpaNA zranantaropanidhA kA nirUpita baddha dravya AvalI eka bhAga ko 1166 126 14 127 1 130 7 134 137 adhvAna 140 5 niSekabhAgahAra | 145 7 150 26 20 12 67 16 cayahIna bhAgahAra dz sthitisatkarma pramAraNa vAlA 3 3 152 e 152 24 - zrazuddha niSTApaka saliye sazayika 33 prApta ho jo vandha bhajanIya yaha vizeSa anantarakAla prArambha hai / yaha sthitighatA anivRttikaraNa vAlA Ayu kama kA karmoM kI sthitikarma palyopa pramANa hai, sa guNase Dha avasthiti guNase sikha bhAga prathama 2 pratipAdyamAna sataguNa vRddhi jAkara zuddha niSThApaka isaliye sAyika akta udayAda udayavaha khavade pazcAdanupUrvI pazcAdAnupUrvI pramANa tathA tathA usase pUrva karake unase manyAtaguNA pUrva karaNa ke prathama 2 pratipadyamAna zramAta gurAvRddhi pAka phara 19 prApta hokara ho bagha ke bhajanIya yahA vizeSa antarakAla cAlU hai, yaha sthitighAta pranivRttikaraNa pariNAma vAlA zrAyu karma kA karmoM ke sthiti satkarma patyopama pramAraNa hai, usa guNaseTa pravasthita guDisaMbhAgA ukta udayAdi udayavaha rAvide
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti 300 1 300 14 304 6-7 304 7 306 10 312 5 ( 3 ) zuddha | pRSTha paMkti 313 3-4 azuddha vizeSa adhika vibhAga hai sAsAdanaguNasthAna ke saMkhyAtaguNe aghastana kAla se sakhyAta guraNe kAlarUpa sAsAdana nIce ke guNasthAna ke kyoki upazAnta kAlake palya ke isa kAraNa upazamanakAla ke patyaka vizeSa adhika hai / tribhAga haiM 313 313 5 3X 15 315 2 azuddha zuddha caDhane vAle ke vAdara caDhane vAle granilobha ke vRttikararaNa jIva ke prathama samaya me ke antima sthitibandha ke antima samaya sthitibandha hotA hai| usase hotA hai, vaha saMkhyAta guNA hai| usase hotA hai hote hai /
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) ..., - zuddha | pRSTha paMkti azuddha pRSTha paMkti azuddha 160 21 (manuSya) (manuSya) ke 261 5 sthitivandha se sthitivandha do 163 11 tajjeTha tajjeTha guNA do guNA 11 18 pUrvaka hone vAlA pUrvaka honevAlA | 263 7 antamuhUrta krama antamuhUrta kama dvitIyopazamasamyaktva upazamasamyaktva, [ 263 12 / Adaraga prodaraga Thidivagho dvitIyopazama samyaktva | 263 24 ThidivadhA 171 25 pu 1 ..... / dhapu. 1 pR 366 / | 264 11 bAdarakasAyaraNa bAdarakasAyArA 173 11 anukIryamANa anutkIryamANa | 266 23 vartana ho hAne se vartana ho jAne se 178 27 doNha pi uvaseDi doNha pi uvasamaseDi | 266 24 pAcaprakRti vandha kA pAcaprakRtika vandha * samArohaNe samArohaNe 161 16 mAravaI maarbhii| 266 galihAvazeSa galitAvazeSa 188 3 nIdesu tIdesu 273 19 pazcAdanupUrvI pazcAdAnupUrvI 167 8 aNupubbIsakamaNaM ANupubbI sakama | 274 7 sthitivandha se asakhyAta guNAx 204 17 saTuva samadetatto saDavasamade tatto | 275 12 ghAna-zreNI se samAdhAna-zreNI se 211 8 tatkAlaThidivadho tatkAlaThidivadho | 275 13 athavA aura 218 21 stuvika stivuka 276 25 ukkasssa ukkassa 222 28 -(gaccha-1) / 2] -(gaccha-1)1| 277 6 vizeSa adhika pramANa vizeSa adhika kA pramANa 224 12 pratibhA ke pratibhAga ke 27713 tabataka pUrNa / taba taka pUrva 125 14 32 arthAt do caya, 16 arthAt eka caya | 277 23 tado evaM vihaTThidivadha tado evavihALa 225 15 48 arthAt tIna caya 32 arthAt do caya parAvattAgaNa divaghaparAvattaNAriNa 227 14 caahiye| caahiye| [dekho citra | 277 24-25 palido asakha-bhAgijo palido0 asase0 226 pRSTha para bhAgiyo 228 1 eka caya ko eka caya ko "pAdi" | 278 10 mAhatmya se mAhAtmya se sthApita kara sthApita kara 276 5 asakhyAtaveM bhAga sasyAtave bhAga 240 7 vede vedI pramANa-sthiti pramANa-sthiti 245. 27 yathAnidipTa sthAna hI yathAnirdiSTa sthAna | 281 22 ke carama samaya me utarane para para hI 284 1 guNazreNi ke vizeSa guNa zreNi ke 246 18 yazaskIti yaza kIti viSaya me vizeSa 254 7 dravya kA dravya ko | 263 22 zreNyAroha zreNyArohaNa 257 15 lIye __liye ] 264 7 prathama samaya karatA 257 16 vizuddha prathama samaya vizuddhi | 297 22 kANDotkIraNakAla kANDakotkIraNakAla aghamtana kRSTina aghastana kRSTi kA 256 26 prathamasthitibandha prathama sthitibandhakAla mabvAmimegamamaNNava savvAsimegasamaerova | 298 15 26. nuvika stivuka | 269 10 sakhyAtaguNa sakhyAtaguNe 6. 6 jora pariSajya toma parityajya | 266 13 adhika yA vaha madhika thA vaha 298 15 prayamasthitiva
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) zabda pRSTha paribhASA adhaHpravRttakaraNa 26 utkarSaNa me--pravyAghAta dazA me jaghanya pratisthApanA eka prAvalI pramANa aura pratisthApanA utkRSTa AbAghA pramANa hotI hai| kintu vyAghAta dazA me jaghanya pratisthApanA prAvalI ke asakhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa pratisthApanA eka samaya kama eka prAvalI pramANa hotI hai| ja0 gha07/250 apakarSaNa me -eka samaya kama bhAvalI, usake do vibhAga pramANa jaghanya atisthApanA hotI hai tathA utkRSTa pratisthApanA eka prAvalI pramANa hotI hai| yaha avyAghAta viSayaka kathana hai| la0 sA0 gA0 56-58 vyAghAta kI apekSA pratisthApanAutkRSTa samayAdhika antaH koTAkoTisAgara sAgara se hIna utkRSTa karmasthiti pramANa hotI hai| la0 sA0 gA0 56-60 ja050 8/250 prathama karaNa me vidyamAna jIva ke karaNo [pariNAmo] me, uparitana samaya ke pariNAma pUrva samaya ke pariNAmo ke samAna pravRtta hote haiM vaha adhaHpravRttakaraNa hai| isa karaNa me uparima samaya ke pariNAma nIce ke samayo me bhI pAye jAte haiM, kyoki uparitanasamayavartI pariNAma adhaH arthAt adhastanasamaya ke pariNAmo me samAnatA ko prApta hote haiM, ata: "adhaH pravRtta" yaha sajJA sArthaka hai| ghavala 6/217 jisakA kahI para bhI avasthAna-ThaharanA na ho use anavasthA kahate haiM / yaha eka doSa hai| aSTasahasrI pR0 444 [A0 jJAnamatIjI] kahA bhI hai-mUlakSatikarImA ranavasthA hi dUSaNam / vastvanantye'pyazaktI ca nAnavasthA vicAryate // 1 // arthAt jo mUla tattva kA hI nAza karatI hai vaha anavasyA kahalAtI hai, kintu jahA vastu ke anantapane ke kAraNa yA buddhi kI asamarthatA ke kAraNa jAnanA na ho sake vahA anavasthA nahI mAnI jAtI hai / matalaba jahA para siddha karane yogya bannu yA dharma ko siddha nahIM kara sake aura Age-mAge apekSA tathA prazna yA AkAkSA baDhatI hI jAya, kahI para ThaharanA nahIM hove, vaha anavasthA nAmaka doSa yahA jAtA hai / pra0 ka0 mArtaNDa pR. 648-46 [anu0 prA0 jinamatIjo] era pada da0 sa0 57/371/362, pra0 ra* mAlA pR0 171
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: lakSaNAvali : labdhisAra zabda grantha me jahAM paribhASA prAyA vaha pRSTha prakaraNopazAmanA 246 karaNopazAmanA se bhinna lakSaNavAlI akaraNopazAmanA hotI hai| arthAt prazasta aprazasta pariNAmo ke binA hI aprApta kAla vAle karma pradezo kA udayarUpa pariNAma ke binA avasthita karane ko akaraNopazAmanA kahate haiM / isI kA dUsarA nAma anudIrNopazAmanA hai| isakA spaSTIkaraNa yaha hai ki dravya, kSetra, kAla, bhAva kA prAzraya lekara karmoM ke hone vAle vipAka-pariNAma ko udaya kahate haiN| isa prakAra ke udaya se pariNata karma ko "udIrNa" kahate haiN| isa udIrNa dazA se bhinna arthAt udayAvasthA ko nahIM prApta hue karma ko anudIrNa kahate haiM / isa prakAra ke anudIrNa karma kI upazAmanA ko anudIrNopazAmanA kahate haiN| isa anudIrNopazAmanA me karaNa pariNAmo kI apekSA nahI hotI hai, isaliye ise prakaraNopazAmanA bhI kahate haiN| isa prakaraNopazAmanA kA vistRta varNana karmapravAda nAmaka pAThaveM pUrva me kiyA gayA hai| ka. pA. su070 agurulaghucatuka anasthiti pratisthApanA arthAt agurulaghu, upaghAta, paraghAta bhaura ucch vAsa / sattvastha karma kI antima sthiti kA dravya anasthiti kahalAtA hai| karma paramANupro utkarSaNa-apakarSaNa hote samaya unakA apane se UparakI yA nIcekI jitanI sthitime nikSepa nahI hotA vaha pratisthApanArUpa sthiti kahalAtI hai / arthAt karma paramANuokA utkarpaNa hote samaya to unakA apane se Upara kI jitanI sthiti me nikSepa nahI hotA vaha atisthApanA rUpa sthiti hai| ja0 gha07/250 isI taraha jina sthitiyo me apakarpita dravya diyA jAtA hai unakI nikSepa sajJA hai tathA nikSeparUpa sthitiyo ke Upara tathA jisa sthiti ke dravya kA apakarSaNa hotA hai unase nIce, jina madhya kI sthitiyo me apakarpita dravya nahI diyA jAtA unako pratisthApanA sajJA hai|
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha zabda zabda pRSTha paribhASA "anukarpaNamanukRSTiH" arthAt una pariNAmo kI paraspara samAnatA kA vicAra karanA, yaha anukRSTi kA artha hai / anudIga 246 dekho prakaraNopazAmanA kI paribhASA me| anudIrNopazAmanA 246 prakaraNopazAmanA kA dUsarA nAma hI anudIrNopazAmanA hai| anubhAgakANDaka- 44, kSa sA. pAraddhapaDhamasamayAdo atomuttaNa kAleNa jo dhAdo Nippajjadi so aNubhAgakhaDaya ghaadornnaam| dhavala 12/32 ghAta artha-prArambha kiye gaye prathama samaya se lekara antarmuhUrta kAla ke dvArA jo ghAta niSpanna hotA hai vaha anubhAga kANDakaghAta hai / kANDaka pora ko kahate haiM / kula anubhAga ke hisse karake eka-eka hisse kA phAli krama se antarmuhUrta kAla dvArA abhAva karanA anubhAga kANDakaghAta kahalAtA hai| [gha0 12/32 vize0] vizuddhi me aprazasta prakRtiyo ke anubhAga kA ananta bahubhAga anubhAgakANDaka ghAta dvArA ghAta ko prApta hotA hai / karaNa pariNAmo ke dvArA ananta vahubhAga anubhAga ghAte jAne vAle anubhAgakANDaka ke zepa vikalpo kA honA asambhava hai / eka eka antarmuhUrta me eka eka anubhAgakANDaka hotA hai| eka eka anubhAgakANDakotkIraNa kAla ke pratyeka samaya me eka-eka phAli kA patana hotA hai| karma ke anubhAga me spardhaka racanA hotI hai| prathamAdi spardhaka me alpa anubhAga hotA hai tathA Age-Age adhika / vahA samasta sparSako ko ananta kA bhAga dene para bahubhAga mAtra Upara ke spardhako ke paramANupro ko eka bhAga mAtra nIce ke spardhako me pariNamAte haiM / vahA kucha paramANu pahale samaya meM pariNata karAye jAte haiM, kucha dUsare samaya me, kucha tIsare me, aise antarmuhUrta kAla meM samasta paramANuno ko pariNata karake Upara ke spardhako kA abhAva kiyA jAtA hai / yahA pratyeka samaya meM jo jo paramAraNa nIce ke spardhakarUpa pariNamAye unakA nAma phAli hai| isaprakAra annamuhUrta me jo kArya kiyA, usakA nAma kANDaka hai / isa anubhAgakANDaka dvArA jina spardhakoM kA prabhAva kiyA vaha anubhAga kANDakAyAma hai| eka eka sthitikANDakaghAta ke antarmuhUrta kAla ke satyAtahajAraveM bhAga pramANa antarmuhUrta kAla me hI eka anubhAgakANDakaghAta ho jAtA hai| la0 sA0 76, 80, 81 /
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ zabda pRSTha paribhASA vastu anantatA ke kAraNa yadi anavasthA hai to usakA vAraNa nahIM kiyA jA sakatA, vaha to bhUSaNa hai| SaDdarzanasamuccaya kA0 57 prakaraNa 371 pRSTha 362 [sa0 DaoN0 mahendrakumAra nyAyAcArya] kahA bhI hai-apramAriNakAnantapadArthaparikalpanayA vizrAntyabhAvo'navasthA / yAnI aprAmANika ananta padArthoM kI kalpanA karate hue jo vizrAnti kA prabhAva hotA hai, isakA nAma anavasyAdoSa hai| pra0 ra0 mAlA pR. 277 Ti. 10 / abhidhAna rA0 koza0 1/302 jaime~putra pitA ke AdhIna hai, pitA apane pitA ke adhIna hai, vaha apane pitA ke AdhIna hai| isIprakAra sat aura pariNAma ko parAdhIna mAnane para anavasthA dopa AtA hai kyoki parAdhInatA rUpI zRkhalA kA kabhI anta nahI paavegaa| paM0 gha0 pU0 381-82 yAnI do me se koI eka dharma, para ke grAzraya hai, to jisa para ke Azraya hai vaha bhI saba taraha se apane se para ke Azraya hone se, anya para ke Azraya kI apekSA karegA aura vaha bhI para anya ke Azraya kI apekSA rakhatA hai| isa prakAra uttarottara anya-anya prAzrayo kI kalpanA kI sambhAvanA se anavasthA prasaga rUpa dopa AtA hai| anivRttikaraNa 31, 681, 43, 69kSapa.24 jisa karaNa meM vidyamAna jIvo ke eka samaya me pariNAma bheda nahI hai vaha anivRttikaratA hai| ja karaNa hai| ja050 12/234 anivRttikaraNa me eka-eka samaya me eka-eka ra hI pariNAma hotA hai, kyoki yahA eka samaya me jaghanya va utkRSTa bheda kA abhAva hai| eka samaya me vartamAna jIvo ke pariNAmo kI apekSA nivRtti yA vibhinnatA jahA nahI hotI ve pariNAma anivRttikaraNa kahalAte haiM / gha0pu0 6 pR0 221-222 sArataH anivRttikaraNa me pratyeka samaya me nAnA jIvo ke eka sA hI pariNAma hotA hai / nAnA jIvo ke pariNAmo me nivRtti [arthAt paraspara bheda] jisame nahIM hai vaha anivRttikaraNa hai| dhavala 1/183, ka0 pA0 su0 pR0 624, ja0 gha012/256 pradhaH pravRttakaraNa ke prathamasamaya se lekara carama samayaparyanta pRthak-pRthak eka eka samaya meM chaha vRddhiyo ke krama se avasthita aura sthitibandhApasaraNAdi ke kAraNabhUta asatyAtaloka pramANa pariNAmasthAna hote haiN| paripATI krama se viracita ina pariNAmo ke punarukta aura apunarukta bhAva kA anusandhAna karanA anukRSTi hai| anuSTi
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha zabda paribhASA AnupUrvI nAma 272, 167 antarakaraNa [navama guNasthAna me] kara cukane ke prathama samaya me mohanIya karma sambandhI sAta karaNa prArambha hote hai / usame se yaha prathama karaNa hai / yathA-strIvedanapusakaveda ke pradeza puja puruSaveda me sakrAnta hote hai / puruSaveda cha nokapAya tathA pratyAkhyAna, apratyAkhyAna kaSAya sa0 krodha me hI sakrAnta hote haiN| isI taraha sajvalana krodha tathA dono prakAra ke mAna mAna sajvalana me hI, mAna sajvalana tathA dono prakAra kI mAyA sajvalana mAyA me hI tathA mAyA sajvalana aura dono lobha lobha sajvalana me hI sakrAnta hote haiM, yaha AnupUrvI sakrama hai| [Anu pUrvI sakrama yAnI eka niyata kama me sakrama] prAyaktakaraNa 166 mAyukta karaNa, udyata karaNa aura prArambha karaNa ye tIno ekArthaka haiM / tAtparyarUpa kSapa0 47 se yahA se lekara napusakaveda ko upazamAtA hai, yaha isakA artha hai / ja0 dha0 13/ 272 kahA bhI hai-napu saka veda kA "AyuktakaraNa sakrAmaka" aisA kahane para napu saka veda kI kSapaNA yA upazAmanA] ke liye udyata hokara pravRtta hotA hai yaha kahA gayA hai 1 / jayaghavalA mUla pR0 .. ...... "tAdhe ceva Navu sayavedassa Aju ttakaraNasakAmago" kI jydhvlaa| prArohakavarohaka 257 upazama zreNI caDhane vAle ko prArohaka tathA utarane vAle ko avarohaka kahate haiN| dhavala 6/318-16 utkarpaNa . vivakSita prAktana satkarma se usI karma kA navIna sthitibandha adhika hone para vandha ke samaya usake nimitta se satkarma kI sthiti ko baDhAnA utkarSaNa kahalAtA hai / kahA bhI hai-'kammappadesaTThidivaTThAvaNamukkaDDaNA' arthAt karma pradezo kI sthiti ko baDhAnA utkarSaNa hai| [dhavala 10/52] anyatra bhI kahA hai 'sthityanubhAgayovRddhi. utkarpaNam" arthAt sthiti va anubhAga meM vRddhi kA honA utkarpaNa kahalAtA hai| [go0 ka0 gA0 438 kI TIkA] utpAdAnuccheda 208 utpAdAnuccheda dravyAthikanaya ko kahate haiM / yaha sattvAvasthA me hI vinAza ko tathA kSa0 sA0 23, 61 / / svIkAra karatA hai| udAharaNArtha-sUkSmasAmparAya nAmaka dasaveM guNasthAna me antima samaya taka sUkSma lobha kA udaya hai / vahA para usakI udayavyucchitti vatalAI jAtI hai, so yaha kathana utpAdAnuccheda kI apekSA se jAnanA cAhiye / jaya dhavala 7/ 301-302, go0 ka0 gA0 64 kI baDI TIkA (tatra utpAdAnucchedo nAma dravyA1 yAnI kSapaNA va upazAmanA, dono ke hI andara AyuktakaraNa zabda prArambha karaNa artha meM prayukta hotA hai|
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda antarakaraNa zrapUrvakaraNa apratipAta pratipadyamAna sthAna prazamtopazAmanA AgAlapratyAgAla pRSTha 66 30 153, 160, 163 72, 73, 208 lapa0 60 (5) paribhASA vivakSita karmoM kI pravattana zrora uparima sthitiyoM ko chor3akara madhyavartI antarmuhUrta pramANa sthitiyoM ke niSeko kA pariNAma vizeSa ne prabhAva karane ko antarakaraNa kahate haiN| ka0 pA0 su0 pR0 626; ka0 pA0 mu0 pR0 752 TippaNa 1 jisa karaNa me pratisamaya pUrva arthAt zramamAna va niyama se anantaguNatva se vRddhi - gata pariNAma hote haiM vaha pUrvakaraNa hai / isa karaNa me hone vAle pariNAma pratyeka samaya me sakhyAta lokapramAraNa hokara bhI anya samaya meM sthita pariNAmo ke sadRza nahI hote, yaha ukta kathana kA bhAvArtha hai / ja0 0 12 / 234 inhe pranubhaya sthAna bhI kahate haiM / svasthAna me avasthAna ke yogya aura uparima guNasthAna ke abhimukha hue jIva ke sthAna ye sava lavvisthAna apratipAta-prapratipadyamAna svarUpa anubhaya sthAna haiM / arthAt tayamAnayama se girane ke antima samaya me hone vAle sthAno ko pratipAta sthAna kahate haiM / sayamAsaMyama ko dhAraNa karane ke prathama samaya me hone vAle sthAno ko pratipadyamAna sthAna kahate haiM / ina dono sthAno ko choDakara madhyavartI samayo me sambhava samasta sthAno ko zrapratipAtapratipadyamAna yA anubhaya sthAna kahate haiM / gha0 6 / 277 ja0 gha0 13/148 saMyama kI apekSA bhI aise lagAnA cAhiye / la0 sA0 168 kitane hI karma paramANuo kA vahiraMga antaraga kAraNavaza udIraNA dvArA udaya meM anAgamanarUpa pratijJA ko aprazastopazAmanA kahate haiM / dhavala 15 / 276 zraprazasta upazAmanA ke dvArA jo pradezAgra upazAnta hotA hai vaha apakarSaNa ke liye bhI zakya hai, utkarSaNa ke liye bhI zakya hai tathA anya prakRti me sakramaNa karAne ke liye bhI zakya hai / vaha kevala udayAvali meM praviSTa karAne ke liye zakya nahI hai | jaya dhavala 13 / 231 ise dezakaraNopazAmanA bhI kahate haiM / ka0 pA0su0 pR0 708 dvitIya sthiti ke dravya kA apakarpaNa karake usake prathama sthiti me nikSepaNa karane ko AgAla kahate haiM / jaya gha0 a0 pa0 654 prathama sthiti ke pradezo ke utkarSaraNavaza dvitIya sthiti me le jAne ko pratyAgAla kahate haiM / ja0 gha0 a0 pa. 654 utkarSaraNa - apakarSaraNavaza paraspara prathama aura dvitIyasthiti ke karma paramANao kA viSaya krama kA nAma zrAgAla- pratyAgAla hai /
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) pRSTha paribhASA yAyAma / jahA udayAvali ke Upara prathama niSeka se avasthita guNazreNI racanA ho to vaha udayAvali vAhya avasthita guNazreNI prAya ma kahalAtA hai tathA vahI udaya rUpa vartamAna samaya se hI guNa zreNI pAyAma prArambha ho jAve to vaha guNazreNI AyAma, udayAdi kahA jAtA hai / jaise samyaktva kI 8 varSa sthiti satkarma se pUrva udayAvali bAhya galitAvazeSa guNazreNI thI, kintu 8 varpa sthiti satkarma se lagAkara Upara sarvatra udayAdi avasthita guNazreNI AyAma hai / (pR0 116-120) aise hI utarane vAlA mAyAvedaka jIva udayarahita lobhatraya kA dvitIyasthiti se apakarpaNa karake udayAvali bAhya avasthita guNa zreNI karatA hai / (la0sA0 317). samyaktva prakRti ke antima kANDaka kI prathama phAli ke patana samaya se lekara vicarama phAli ke patana samaya paryanta udayAdi galitAvazeSa gaNa zreNI AyAma rahatA hai| la0 sA* gA0 143 pR0 130 isaprakAra cAro prakAro kI guNazreNiyo ke udAharaNa prastuta kiye gaye haiN| anyatra bhI guNazreNI-vinyAsa yathA prAgama jAnanA cAhie / vizeSa itanA ki Ayu karma kA guNazreNI nikSepa nahI hotaa| zeSa saba karmoM kA hotA hai / (dekho prakaraNopazAmanA me) jisake dvArA upayukta hotA hai usakA nAma upayoga hai| artha ke grahaNarUpa prAtmapariNAma ko bhI upayoga kahate haiN| upayoga ke sAkAra aura anAkAra ke bheda se do prakAra hai| iname se sAkAra to jJAnopayoga aura anAkAra darzanopayoga hai| karaNa pariNAmo ke dvArA ni:zakta kiye gaye darzanamohanIya ke udayarUpa paryAya ke vinA avasthita rahane ko upazama kahate hai| upazama karane vAle ko upazAmaka kahate haiM / ja0 gha012/280 sakala cAritra mohanIya ke upazama se jo cAritra utpanna hotA hai use upazamacAritra kahate haiM / ta0 sU0 2/3 jisa bhAvalI me upazama karanA pAyA jAya use upazamAvalI kahate haiM / prazasta aura aprazasta pariNAmo ke dvArA karma pradezo kA upazAnta bhAva se rahanA karaNopazAmanA hai| athavA karaNo kI upazAmanA ko karaNopazAmanA kahate haiM / arthAt nidhatti, nikAcita prAdi 8 karaNo kA prazasta upazAmanA ke dvArA upazAnta karane ko karaNopazAmanA kahate haiN| ka. pA0 su0 pR. 708 249 udIrNa upayoga upazama-upazAmaka 71 (darzanamoha kI apekSA) upazama cAritra 166 207 upazamAvalI karaNopazAmanA 246
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda pRSTha udayAdi avasthita 120 guNazreNI AyAma 245 tathA 283 udayAdi galitAvazepa 130 guNazreNI AyAma 283 paribhASA thika), dhavala 12/457-58 kahA bhI hai-viNAsavigae doSiNa raNayA hoti uppAdANucchedo aNuppAdANucchedo cedi / yAnI vinAza ke viSaya me do naya haiMutpAdAnuccheda aura anutpAdAnuccheda / utpAdAnuccheda kA prayaM dravyAyikanaya hai| . anutpAdAnuccheda kA artha paryAyAthikanaya hai / utpAdAnuccheda sadbhAva kI avasthA meM hI vinAza ko svIkAra karatA hai / tathA anutpAdAnuccheda asat avasthA meM prabhAva sajJA ko svIkAra karatA hai / dhavala 12/457-458 pariNAmo kI vizuddhi kI vRddhi se apavartanAkaraNa ke dvArA uparitana sthiti se hIna karake antarmuhUrta kAla taka pratisamaya uttarottara amatyAtaguNita vRddhi ke pramale karma pradezo kI nirjarA ke liye jo racanA hotI hai use guNa aMgI kahate hai / jaina lakSaNAvalI 2/413-414 jitane nipeko me asatyAta guNazreNIrUpa se pradezo kA nikSepaNa hotA hai vaha guNazreNI prAyAma kahalAtA hai / yaha guNazreNI pAyAma bhI do prakAra kA hotA haiM / 1 galitAvazeSa 2 avasthita (dekho citra pR0 283 la0 sA0) galitAvazeSa guNazreNI-guNazreNI prArambha karane ke prathama samaya me jo guNazreNI prAyAma kA pramANa thA usame eka-eka samaya ke bItane para usake dvitIyAdi samayo me guNagheNo- pAyAma krama se eka eka nipeka pramANa ghaTatA huyA avazeSa rahatA hai, isaliye use galitAvazeSa guNatheNI AyAma kahate hai| udaya samaya se lagAkara guNazreNI hone para udayAdi galitAvazeSa guNazreNI kahalAtI hai tathA udayAvalI se bAhara guNitakrama se pradeza vinyAsa ho to udayAvali vAhya galitAvazeSa guNazreNI kahalAtI hai| avasthita guNazreNI-prathama samaya me guNazreNI kA jitane pAyAma liye prArambha kiyA utane pramANa sahita hI dvitIyAdi samayo me utanA hI praAyAma rahatA hai, kyoki udayAvali kA eka samaya vyatIta hone para uparitana sthiti kA eka samaya guNazreNI me mila jAtA hai / (pR0 120 ) ataH nIce kA eka samaya vyatIta hone para uparima sthiti kA eka samaya guNagI me mila jAne se guNazreNI AyAma jitanA thA utanA hI rahatA hai, aisA guNazreNI praAyAma avasthita svarUpa hone se avasthita guNazreNI AyAma kahalAtA hai| yaha avasthita guNazreNI prAyAma bhI galitAvazeSavat do prakAra kA hotA haiudayAdi avasthita guNazreNI AyAma tathA udayAvali vAhya avasthita guNazreNI
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha ( 13 ) paribhASA zrariNa aura upazama zreNi me vizuddha pariNAmo ke nimitta se yaha vinAza ko prApta ho jAtI hai, ataH isakA prazastapanA hai, isa bAta kI siddhi me pratibandha kA prabhAva hai / isa kAraNa isa prakAra kI jo aprazasta upazAmanA [ zraprazasta pariNAma nimittaka ] hai vaha hI "dezakaragopazAmanA" kahI jAtI hai ( jayaghavala pRSTha 1874 ) isa prakAra eka to aprazasta pariNAmo ko nimitta kara hotI hai, dUsare kucha karma paramANutro me hI isakA vyApAra hotA hai| aisI dezakaragopazAmanA yA zraprazasta upazAmanA sArthaka nAma vAlI hai / kahA bhI hai--prazasta upazAmanA Adi karaNo ke dvArA eka deza karma paramANuzro kA udayAdi pariNAma ke para mukhI bhAva se upazAnta bhAva ko prApta honA dezakaragopazAmanA hai / [ja0 60 1872 caramaperA ] yahA kinhI karaNo kA parimita karma pradezo me hI upazAntapanA dekhA jAne se isakI dezakararaNopazAmanA sajJA bana jAtI hai / isaprakAra sasAra avasthAme prazasta upazAmanA, nighatta aura nikAcanA Adi karaNo ke mAdhyama se jo parimita karma paramANu kA upazAmanArUpa hokara udaya ke prayogya rahanA vaha deza karagopazAmanA hai / jabaki sarvopazAmanA me samasta karmapu ja ko antarmuhUrta ke liye udaya ke prayogya karanA vivakSita hai / yathA - darzanamoha kI apekSA pranivRttikaraNa ke prArambhika samayame prazasta upazAmanA, nidhatta, nikAcanA kI vyucchitti hone ke bAda pranivRtti pariNAmo se darzanamohanIya ke samasta karma paramANa ko antarmuhUrta ke liye udaya ke ayogya karanA sarvopazAmanA hai / yadyapi darzanamoha kA upazama hone para bhI usame sakramakaraNa aura apakarSaNa karaNa kI pravRtti pAI jAtI hai, phira bhI samasta karma paramANu vivakSita kAla ke liye udaya ke ayogya bane rahate haiM, ataH ise sarvopazAmanA mAnane me koI bAdhA nahIM hai / isI prakAra cAritra moha kI apekSA anivRtti karaNa pariNAmo ke prArambhika samaya me prazasta upazAmanA, jighatta aura nikAcita kI vyucchitti hokara zranivRttikaraNa tathA sUkSma sAmparAya dvArA sakala cAritramoha ke karma puja ko zrantarmuhUrta kAla ke liye udayAdi ke ayogya karanA sarvopazAmanA - [ sarvakararagopazAmanA ] hai / isaprakAra zrakaraNopazAmanA, dezakararaNopazAmanA tathA sarvakaragopazAmanA ke bAre me vistRta kathana paribhASA ke sAtha kiyA gayA / prazasta upazAmanA [prazasta karagopazAmanA ] arthAt sarvopazAmanA yAnI sarvakaragopazAmanA mohanIya karma kI hI hotI hai /
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda pRSTha ( 12 ) paribhASA karagopazAmanA ke bhI do bheda haiM-- deza karagopazAmanA aura sarvakaragopazAmanA / praNastopazamanAdi karaNo ke dvArA karma pradezo ke eka deza upazAnta karane ko dezakaragopazAmanA kahate haiM / sarva karaNo ke upazamana ko sarva karagopazAmanA kahate haiM / arthAt udIraNA, nirdhAtti, nikAcita Adi grATho karaNo kA apanIpanI kriyAo ko chor3akara jo prazastopazAmanA ke dvArA sarvopazama hotA hai, use sarva karagopazAmanA kahate hai / kaSAyo ke upazamana kA prakaraNa hone se prakRta me yahI sarva karagopazAmanA vivakSita hai / ka0 pA0 su0 pRSTha 706 vistAra isaprakAra hai- upazAmanA do prakAra kI hotI hai-- karaNopazAmanA aura akaraNopazAmanA / unameM se sarva prathama upazAmanA pada kI vyAkhyA karate hue jaya babalA me (pRSTha 1871 - 72) batAyA hai ki udayAdi pariNAmo ke vinA karmoM kA upazAnta bhAva se avasthita rahanA isakA nAma upazAmanA hai / yahA "udayAdi pariNAmo ke vinA" kA artha yaha ki kisI bhI karma kA bandha hone para vivakSita kAla taka udayAdi ke binA tadavastha rahanA isakA nAma upazAmanA hai / yaha upazAmanA kA sAmAnya lakSaNa hai jo yathAsambhava kararagopazAmanA aura prakaraNopazAmanA dono me ghaTita hotA hai / jaya ghavalA me kahA hai ki prazasta prazasta pariNAmo ke dvArA karma pradezo kA upazamabhAva se sampAdita honA karagopazAmanA hai athavA karaNo kI upazAmanA kA nAma kararagopazAmanA hai / upazAmanA, nivatta, nikAcanA zrAdi nATha karaNo kA prazasta upazAmanA dvArA upazama honA karagopazAmanA hai / athavA apakarSaraNa Adi karaNo kA aprazasta upazAmanA dvArA upazama honA karaNopazAmanA hai yaha ukta kathana kA tAtparya hai / isase bhinna lakSaNa vAlI prakaraNopazAmanA hai / prazasta aura aprazasta pariNAmo ke binA jina karma pradezo kA udaya kAla prApta nahI huA hai unakA udayarUpa pariNAma ke vinA avasthita rahanA akaragopazAmanA (anudIrNopazAmanA) hai / yaha ukta kathana kA tAtparya hai / ( jayaghavalA pRSTha 1872 prathama perA ) parantu dezakaragopazAmanA me praprazasta pariNAmo kI nimittatA hai / kahA bhI haisasAra ke yogya aprazasta pariNAma nimittaka hone se yaha (deza karagopazAmanA ) prazasta upazAmanA kahI jAtI hai / yaha sasAra prAyogya zraprazasta pariNAma nimitaka hotI hai yaha prasiddha nahI hai kyoki zratyantatIvra sakleza se hI aprazasta upazAmanA, nighatta aura nikAcanA karaNo kI pravRtti dekhI jAtI hai tathA kSapaka
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda zabda pRSTha catuHsthAnIya anubhAgavandha cAlIsiyA 185 jasthiti 280, 267 tIsiyA asacatuka dUrApakRSTi 185 18 107, ( 15 ) paribhASA diyA jAtA hai, una niSeko kA nAma guNazreNI nikSepa hai| una niSeko kI sakhyA kA pramANa hI guNazreNI AyAma hai| prazasta prakRtiyo kA guDa, khANDa, zarkarA aura amRtopama rUpa anubhAga bandha catu:sthAnIya anubhAga bandha kahalAtA hai / aprazasta prakRtiyo me "catu sthAnIya" zabda se nIma, kAjIra, viSa aura halAhalopama lenA cAhiye / athavA ghAtiyA kI apekSA latA-dAru-asthi-zaila lenA cAhiye / arthAt caritra mohanIya (cAlisa koTA koTI sthitibandha vAle karma cAlIsiyA kahalAte haiM ) mUla aura vRddhi dono ko milAkara sthiti bandha ke pUre pramANa kA nirdeza krnaa| vivakSita prakaraName yatsthiti bandha kA yahI tAtparya hai| isame pAbAdhA bhI zAmila hai / ja0 gha0 1912, (yasthitibandha me AbAghA bhI ginI jAtI hai dha0 11/ 336) jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa vedanIya tathA antarAya ko tIsiyA kahate haiN| arthAt 'trasa, bAdara, paryApta aura pratyeka / ' jisa avaziSTa sthiti satkarma me se sakhyAta bahubhAgako grahaNa kara sthitikANDakakA ghAta karane para ghAta karane se zeSa bacA sthiti satkarma niyama se palyopama ke asakhyAtave bhAga pramANa hokara avaziSTa rahatA hai usa sabase antima palyopama ke sakhyAtaveM bhAga pramANa sthiti satkarma ko dUrApakRSTi kahate haiM / jaya dhavalA pu0 13 pR0 45 tAtparya yaha hai ki jaba sthitikANDakaghAta hote-hote satkarma sthiti palyopama pramANa zeSa raha jAtI hai taba sthitikANDaka kA jo pramANa pahale thA vaha badala kara avaziSTa sthiti-satkarma kA sakhyAta bahubhAga ho jAtA hai / aura isa prakAra uttarottara ukta vidhi se sthitikANDakaghAta hote hote jaba sabase jaghanya palyopama ke sakhyAtaveM bhAga pramANa sthiti zeSa raha jAtI hai taba vaha "dUrApakRSTi", isa nAma se pukArI jAtI hai / yaha ghaTate ghaTate ati alpa raha gaI hai, isaliye ise "dUrApakRSTi" kahate haiM / athavA zeSa rahI isa sthiti se Age uttarottara avaziSTa sthiti ke asakhyAta bahubhAga asakhyAta bahubhAga pramANa sthiti ko grahaNa kara sthitikANDakaghAta hotA isaliye ise "dUrApakRSTi" kahate haiN| jaya dhavalA pu013 pRSTha 47 187
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ ai L kRSTi kramakaraNa kSayopakSamalavdhi zAyika samyAda kSudrabhava grahaNa 233 kSapa0 63 pRSTha guNa zipAyAma 177 5 104 303 46 ( 14 ) paribhASA 1 jaya dhavala mUla pRSTha 1575 tathA ka0 pA0 sutta pR0 706 kapAma kI apekSA paribhASA - jisake dvArA sajvalana kapAyoM kA anubhAga sattva uttarottara kRza arthAt alpatara kiyA jAya use kRSTi kahate hai / ka0 pA0 su0 pR0 808 yoga kI apekSA paribhASA - pUrva pUrva spardhaka svarUpa se IMTo kI pakti ke prAkAra me sthita yoga kA upasahAra karake jo sUkSma sUkSma khaNDa kiye jAte haiM unheM kRSTi kahate haiM | ja0 gha0 pra0 pa0 1243, jaina lakSa0 2 / 367 anivRttikaraNa kAla me mohanIya kA sthitibandha stoka jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya kA sthitibandha tulya, kintu mohanIya ke sthitibandha se prasaravAtaguNA tathA nAma- gotra kA sthiti vandha tulya, parantu pUrva se asatyAtaguNA aura vedanIya karma kA sthiti bandha vizeSa adhika hotA hai jaba isa krama se sthitibandha hotA hai taba ise kramakaraNa kahate haiM / pUrva sacita karmoM ke malarUpa paTala ke [arthAt prazasta ( pApa ) karmoM ke anubhAga spardhaka jisa samaya vizuddhi ke dvArA pratisamaya ananta guNe hIna hote hue udIraNA ko prApta hote haiM, usa samaya kSayopazama labdhi hotI hai / cAra anantAnuvandhI kaSAya tathA mithyAtva, samyagmithyAtva evaM samyaktva prakRti, ina sAta prakRtiyoM ke kSaya se hone vAle samyaktva ko kSAyika samyaktva kahate hai| sabase choTe bhavagrahaNa ko kSudra bhava kahate haiM aura yaha eka ucchavAsa ke [ saMkhyAta bhAvanI samUha se niSpanna] sAdhika baThArahaveM bhAga pramANa hotA huA satyAta prAvali - sahasra pramAraNa hotA hai / jaya ghavala meM kahA hai ki saMkhyAta hajAra koDA koDI pramANa Avaliyo ke dvArA eka ucchavAsa nippanna hotA hai aura usake kucha kama 18veM bhAga pramANa (1 vA bhAga) yaha kSullaka bhavagrahaNa (kSudrabhavagraharaNa) 176 hotA hai| ja0 0 mUla pRSTha 1130 jina niyeko me gulakAra kama se apakavita ivya nikSepita kiyA jAtA hai maryAda 1. zeSa karmoM kI akaraNopazAmanA tathA dezakaragopazAmanA to hotI hai, aisA jAno /
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda pRSTha histhAnIya dhanubhAna 28 nayAgamaya prava 302 ( 17 ) paribhASA nA ho cukA hai| usake jo moha ke upazama se samyaktva utpanna hotA hai vaha dvitIyama samyamatva kahalAtA hai| jai0 la0 2 / 566 nidhi na0 mA0 mA 205 se 215 me dekhanI cAhiye / masta prakRtiyoM kI zrapekSA "latA-dArU" rUpa athavA 'nIma - kAjIra' rUpa anu bhAga prazasta prakRtiyo kI apekSA "guDa, sANDa" rUpa anubhAga dvisthAnIya anubhAga kahalAtA hai / / navaka arthAt navIna samayapravaddha | jinakA vandha hue thoDA kAla huA hai; sakramagAdi karane yogya jo niSeka nahI hue aise nUtana samayapravaddha ke niSeka kA nAma navaka samayabaddha hai / (go0 ka0 514 TIkA) | damoha, 1 cAritramohanIya 2 kI upazAmanA zrAdi ke samaya vivakSita karma ke yatima samaya ke vadha ke samaya se lekara carama dvicarama zAdi eka samaya kama do zrAvatI pramANa samayapravaddha anupazamita athavA avinaSTa raha jAte hai| una samayapravaDo kI navaka samayapravaddha sajJA hai jaise cAritramohanIya upazAmaka ke manivRttikaraNa guNasthAna me antimasamayavartI savedI ke eka samaya kama do AvalI pramANa navaka samaya pravaddha anupazAnta rahate haiM, puruSaveda ke jo prAge prapagataMvedI / avasthA meM eka samaya kama do AvalI kAla me naSTa hote haiN| ( ja0 0 12/ 287 ) isItaraha jaise mAna kA upazAmaka hai to usake carama samaya bandha ke samaya eka samaya kama do prAvalI pramANa samaya pravaddha anupazAnta raha jAte haiM / bAkI saba mAnadravya upazAnta ho jAtA hai (ucchiSThAvalI gaurA hai) yaha eka samaya kama do AvalI pramANa navaka baddha dravya mAyAvedaka kAla ke bhItara eka samaya kama do dhAvalIkAla ke dvArA pUrNa rUpa se upazamAye jAte haiM kyoki pratyeka samaya me eka-eka samaya prabaddha ke upazAmana kriyA kI samApti dekhI jAtI hai / ja0 gha0 13/301-302 isI taraha krodha, mAyA, lobha Adi ke liye bhI zrAgamAnusAra kahanA caahiye| itanA vizeSa hai ki nayaka bandha kA anya kAla se eka zrAvalI taka to, bandhAvati sakala karaNo ke ayogya hone se kucha nahI hotA tathA bandhAvalI ke bAda unakA upazamana kAla eka nAvalI pramAraNa hotA hai ( isaprakAra eka navaka samaya 1 jayadhavala 12 / 286-60 20 sa0 gA0 262, 266, 271, 276, 250, 265 sAvi
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda devacatuSka pRSTha 18 dezakaraNopazAmanA 246 dezapAtIkaraNa 177 dezacAritra 143 dezanAlandhi ( 16 ) paribhASA devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikazarIra agopAMga; ina cAra prakRtiyo kA samUha "devacatuSka" kahalAtA hai| dekho-karaNopazAmanA kI paribhASA me / anivRttikaraNa kAla me jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya kA bandha java dezaghAtirUpa hone lagatA hai, sarvaghAtIrUpa se bandha nahIM hotA tava usako dezaghAtIkaraNa kahate haiN| ise saMyamAsaMyama bhI kahate haiN| dezacAritra kA ghAta karane vAlI apratyAkhyAtAvaraNa kaSAyo ke udayAbhAva se hiMsAdika doSo ke eka deza viratilakSaNa aNuvrata ko prApta hone vAle jIva ke jo vizuddha pariNAma hotA hai use "dezacAritra" athavA saMyamAsayamalabdhi kahate haiM / jIvAdika 6 dravya tathA jIva, ajIva, Asrava Adika padArthoM ke upadeza kA nAma dezanA hai / usa dezanA se pariNata prAcAryAdi kI upalabdhi ko aura upadiSTa artha ke grahaNa, dhAraNa tathA vicAraNa kI zakti ke samAgama ko dezanAlabdhi kahate haiM / dhavala 6/204 jIva darzanamoha Adi ke upazama ke samaya antarakaraNa karatA hai / usa samaya vaha antara ke liye jitanI sthitiyo ko grahaNa karatA hai usakI "antarAyAma" saMjJA hai| usa antarAya ke nIce jitanI sthiti hai vaha "prathama sthiti" kahalAtI hai| tathA antarAya se Upara jitanI karma sthiti hai vaha "dvitIya sthiti,' kahalAtI hai| mithyAtva se utpanna hone vAlA upazama samyaktva prathamopazama samyaktva hai| yaha caturtha se saptama guNasthAna taka hotA hai / kSayopazama samyaktva arthAta vedakasamyaktva pUrvaka hone vAlA upazama samyaktva dvitIyopazama samyaktva kahalAtA hai / yahI phira cAritramoha kI upazAmanA karane ke liye pravRtta hotA hai, anya prathamopazama samyaktvI yA vedaka samyaktvI nhii| yaha dvitIyopazama samyaktva caturthaguNasthAna se saptamaguNasthAna taka ke kisI bhI guNa sthAna me sthita kSAyopazama samyagdRSTi manuSya ke utpanna hotA hai / ghavala pu0 1/11, svAmikArtikeyAnuprekSA gA0 484 kI TIkA, mUlAcAra paryApti adhikAra 12 gA* 205 kI TIkA, dhavala 1/214 dvitIya sthiti 70 dvitIyopazama 170, samyaktva 171 anyatra bhI kahA hai-upazama zreNi ke yoga se jisakA moha (darzana moha) upa
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha ( 16 ) zabda pRSTha paribhASA abhiprAya-agha.pravRttakaraNa ke prathama samaya meM jitane pariNAma hote haiM ve adhaHpravRtta karaNa ke kAla ke sakhyAtaveM bhAga pramANa khaNDo me vibhAjita ho jAte haiM / jo uttarottara vizeSa adhika pramANa ko liye hue hote haiM / yahA para una pariNAmo ke jitane khaNDa hue; nirvargaNAkADaka bhI utane samaya pramANa hotA hai / jisakI samApti ke bAda dUsarA nirvargaNAkANDaka prArambha hotA hai| Age bhI isIprakAra jAnanA cAhiye / (ja0 50 12/237 vize0) niyAMdhAta 48 sthitikANDakaghAta kA prabhAva nirvyAghAta kahalAtA hai / ( apakarSaNa me ) ja0 gha0 8/247 utkarSaNa me-pAvalI pramANa atisthApanA kA pratighAta hI yahA vyAghAtarUpa se vivakSita hai / (ja0 gha0 8 pR0 253) jahA' / pratisthApanA eka AvalI se kama pAI jAtI hai vahA vyAghAta viSayaka utkarSaNa hotA hai / (ja0 gha0 8/262) ataH jisa samaya prAvalI pramANa pratisthApanA vana jAtI hai vaha avyAghAta (nirvyAghAta) viSayaka utkarSaNa kaha lAtA hai| prakRtivanyApasaraNa 1. arthAt prakRtibandha vyucchitti| kahA bhI hai- 'prakRtibandha vyucchittirUpa eka bandhApasaraNa" / vizeSa itanA hai ki mithyAdRSTi ke prAyogya labdhi ke samaya 34 prakRtibandhApasaraNa hote haiM (pR0 10) jiname 46 prakRtiyo ko bandha-vyucchitti ho jAtI hai| pRSTha 14 yaha bandhavyuccheda vizuddhi ko prApta hone vAle bhavya aura prabhavya mithyAdRSTi me sAdhAraNa arthAt samAna hai / (dhavala 6 pRSTha 135 se 136) yahA (dhavalA me) prakRti bandhApasaraNa kI jagaha "prakRtti bandha vyuccheda" zabda hI kAma liyA hai / prakRti bandha kA krama se ghaTanA prakRtibandhApasaraNa kahalAtA hai| pratipadyamAna sthAna 153 dekho-apratipAta-apratipadyamAna sthAna kI paribhASA me / pratipAta sthAna , pratyAvalI 216, 208 pAvalI ke Upara kI jo dUsarI prAvalI hai vaha pratyAvalI kahI jAtI hai / 1 ja0 50 13/268-266 prathamasthiti dekho-dvitIyasthiti kI paribhASA me / prathamopazama 1,2,3 ___ anantAnubandhI 4 aura mithyAtva, samyagmithyAtva tathA samyaktva ina sAta prakRtiyo ke upazama se aupazamika samyaktva hotA hai| yaha mithyA dRSTi jIvo ko hI hotA / samyaktva 1 ise dvitIyAvalI bhI kahate hai|
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda pRSTha nikAcanAkaraNa 183 nikSepa paribhASA prabaddha kA do prAvaliyo dvArA upazama ho jAtA hai) ja0 gha0 13/287 carama perA vizeSa hetu la0 sA0 pRSTha 207 dekhanA cAhiye / jo karma udayAdi cAro ke ayogya hokara,(udaya, apakarpaNa, utkarSaNa va saMkramaNa) avasthAna kI pratijJA me prativaddha haiM, unakI usa avasthAna lakSaNa paryAyavizeSa ko nikAcanA kahate haiM / ja0 gha0 13/231, 50,6/299, gha09/236 Adi utkarSaNa athavA apakarSaNa hokara karma paramANuno kA jina sthitivikalpo me patana hotA hai unakI nikSepa sajJA hai / utkarpaNa me--avyAghAta dazA me jaghanya nikSepa kA pramANa eka samaya (ka0 pA0 su0 pR0 215) ja0 gha0 8/262 aura utkRSTa nikSepa kA pramANa utkRSTa prAvAghA aura eka samayAdhika pAvalI, ina dono ke yoga se hIna 70 koTA-koTI sAgara hai| vyAghAta dazA me jaghanya aura utkRSTa nikSepa kA pramANa AvalI ke asakhyAtaveM bhAga pramANa hai / (la0 sA0 gA0 61, 62 eva ja0 dha0 8/253, ja0 50 7/250 tathA ja0 gha08/262) apakarSaNa me-avyAghAtadazA me jaghanya nikSepa eka samaya kama AvalI kA tribhAga aura eka samaya pramANa niSeka rUpa hotA hai / ( la0 sA0 56 ) tathA utkRSTa nikSepa "eka samaya adhika do prAvalI" se hIna utkRSTa sthiti (70 koDA koDI sAgara) pramANa hotA hai / la0 sA0 58 vyAghAta dazA me utkRSTa nikSepa anta: koTA koTIsAgara pramANa hotA hai| nighattIkaraNa 183 jo karma pradezAgra udaya me dene ke liye athavA anya prakRtirUpa pariNamAne ke liye zakya nahIM vaha nighatta hai / (ghavala pu0 6 pR0 235) anyatra bhI kahA hai jo karma apakarSaNa aura utkarpaNa ke aviruddha paryAya ke yogya hokara puna udaya aura para prakRtisakramarUpa na ho sakane kI pratijJArUpa se svIkRta hai usakI usa avasthA ko nidhattIkaraNa kahate haiN| [(jaya dhavala 13/231) tathA dhavala pu0 16 pRSTha 516 ] nirvagaMgAkANDaka 34 pradha.pravRttakaraNa ke prathama samaya sambandhI pariNAmasthAna ke antarmuhUrta arthAt agha.pravRttakarasA kAla ke sakhyAtaveM bhAga pramANa kAla ke jitane samaya haiM, utane khaNDa karane cAhiye, vahI nirvargaNAkANDaka hai| vivakSita samaya ke pariNAmo kA jisasthAna se mAge anukRSTiviccheda hotA hai vaha nirvargaNAkANDaka kahA jAtA hai / (ja0 50 12/236)
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) gada pRSTha paribhASA mopanAmika nakala cAritra kI apekSA kahA hai / kSAyika sakala cAritra tathA gayA nakala nAriSa upazama yA kSapaka zreNI me hotA hai / kSAyopazamika nAti pramatta va apramattamayata una do guNa sthAno me hI hotA hai| devI-gopanAmanA kI paribhASA me isakI bhI paribhApA pAI hai| pAkA pUrva meM upalambha (prApti yA sadbhAva) hone para, pazcAt anya padArtha ka nadabhAra meM unake prabhAva kA jJAna hone para dono me jo virodha dekhA jAtA hai jo sahAnayanyArUpa virodha samajhanA cAhiye / jaise zItoSNa / pra0ka0 mA0 pari0 80 6 pR0 468 [nirNaya sAgara mu0 babaI se mudrita] usa paribhASA kA spaSTIkaraNa rAjavArtika ke nimna vistRta kathana se ho jAyagA-anupanambha naryAta prabhAva ke sAdhya ko virodha kahate haiN| virodha tIna prakAra kA hai-vadhyaghAtaka bhAva, sahAnavasthAna, prativandhya-pratibandhaka / 1 vaghyaghAtaka bhAva birodha sarpa aura nevale yA agni aura jala me hotA hai| yaha do vidyamAna padArtho me nayoga hone para hotA hai / sayoga ke pazcAt jo balavAna hotA hai vaha nivala ko bAdhita karatA hai| agni se asayukta jala agni ko nahI bujhA sakatA hai / dUsarA sahAnavasthAna virodha ( jo ki prakRta hai ) eka vastu kI krama se hone vAlI do paryAyo me hotA hai / nayI paryAya utpanna hotI hai to pUrva paryAya naSTa ho jAtI hai / jaise, grAma kA harA rUpa naSTa hotA hai aura pItarUpa utpanna hotA hai prativandhya-pratibandhaka bhAva virodha-jaise grAma kA phala jaba taka DAlI me lagA hai, taba taka phala aura iThala kA sayogarUpa pratibandhaka ke rahane se gurutva (zrAma me) maujUda rahane para bhI Ama ko nIce nahIM girAtA hai| jaba sayoga TUTa jAtA hai taba gurutva phala ko nIce girA detA hai / sayoga ke abhAva me gurutva patana kA kAraNa hai, yaha siddhAnta hai / [prathavA jaise dAha ke prativandhaka candrakAntamaNi ke vidyamAna rahate agni se dAha kriyA nahI utpanna hotI, isaliye mariNa tathA dAha ke prativandhaka-pratibandhya bhAva yukta hai / ] rA0 vA0 pR0 426 [hindI sAra] (a0 pro0 mahendrakumAra nyAyAcArya) eva SaDdarzana samuccaya kA0 57 pR0 356 arthAt 3 lAkha sAgaropama se 6 lAkha sAgaropama ke madhya / sAgaropamazata sahasra pRthaktva 140 / stivuka sakramaNa 218, 211) ko sthivukkasakamo NAma ? udayasakhveNa samaTThidIe jo sakamo so tthivukkasakamo ti bhaNNade / artha-udayarUpa se samAna sthiti me jo sakrama hotA hai use stibaka
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) zabda pRSTha paribhASA hai / kyoki upazama zreNI para caDhane vAle vedaka samyagdRSTi jIva yadyapi upazama samyaktva ko prApta karane vAle hote haiM, kintu usa samyaktva kA "prathamopazama samyaktva" yaha nAma nahIM hai / kyoki usa upazamadhezi vAle ke upazama samyaktva kI utpatti samyaktva se hotI hai| isaliye prathamopazama samyaktva ko prApta karane vAlA jIva mithyAdRSTi hI honA cAhiye / (vavala 6/206) isIliye to kahA hai ki-sAsAdana samyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi athavA vedaka samyagdRSTi jIva prathamopazama samyaktva ko nahIM prApta hotA hai| kyoki ina jIvo ke usa prathamo. pazamasamyaktva rUpa paryAya ke dvArA pariNamana hone kI zakti kA abhAva hai| (ghavala 6/206-7) karmoM kI sthiti ko anta.koDAkoDI tathA anubhAga ko dvisthAnika karane ko "prAyogya labdhi" kahate haiM / [la0 sA0 gA0 7 pR07] nAma-gotra ko vIsiyA kahate haiN| (kyoki inakI utkRSTa sthiti vIsa koTA koTI sAgara hotI hai|) "varNa, gandha, rasa, sparza", ina cAra nAma karmoM kA joDA varNacatuSka kahalAtA hai| kSayopazama labdhi ke hone para sAtA Adi prazasta (puNya) prakRtiyo ke vandha yogya jo jIva ke pariNAmo kA honA hai. vahI vizuddhi labdhi hai| cAro anantAnuvandhI kaSAyo kI yugapat visayojanA hotI hai / visayojanA arthAta "apratyAkhyAnAvaraNAdi 12 kaSAyarUpa aura 6 nokapAyo me se 5 kapAyarUpa pariNamA denA / " prAyogya labdhi bIsiyA varNacatuSka vizuddhi labdhi 1 visayojanA 166 kahA bhI hai-anantAnubandhicatuSka ke skandho ke paraprakRtirUpa se pariNamA dene ko visayojanA kahate haiM / ja0 gha0 2/215-16 zepa zepa me nikSepa 265, 267 praryAta galitAvazeSa gunnshrennii|| sakala cAritra 157 sakala sAvadha ke viratisvarUpa pAca mahAvrata, pAca samiti aura tIna guptiyo ko prApta hone vAle manuSya ke jo vizuddhirUpa pariNAma hotA hai use saMyama labdhi yA sakala sayama (sakalacAritra) kahate hai| anantAnubandhI prAdi 12 kaSAyo kI udayAbhAva lakSaNa upazAmanA ke hone para yaha utpanna hotA hai| yadyapi yahA cAra sajvalana aura nau nau kapAyo kA udaya hai, parantu unake sarvaghAti sparghako kA udaya nahI rahane se unakA bhI dezopazama pAyA jAtA hai|
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda sthitikANDaruSAta kSapa0 pRSTha sthitibaMdhApasaraNa 44, 62, 65, 4, 10 10 ( 23 ) paribhASA para uttarakarma prakRti svamukha se udaya me nahI prAtI, kintu stibuka sakramaNa dvArA udayarUpa svAtAtIya karma prakRti me sakramaNa ho jAtA hai / jaise krodha ke udaya ke samaya anya tIna (mAna, mAyA, lobha) kaSAyoM kA svamukha udaya na hokara stiyuka sakramaNa dvArA koSarUpa sakramaNa ho jAtA hai aura isaprakAra una tIna kaSAyo kA dravya krodha rUpa phala dekara udaya me AtA hai / vivakSita sthiti samUha kA ghAta karanA sthiti kANDakaghAta hai / yaha eka antarmuhUrta me niSpanna hotA hai / vivakSita karma kI sthiti meM se Upara kI kucha sthiti samUha ke dravya ko grahaNa kara vizuddhivaza prantarmuhUrta kAla dvArA nIce ke sthiti samUha ke paramANuo me milA denA tathA Upara kI sthiti me sthita sakala karma dravya kA abhAva kara denA sthitikANDaka ghAta hai / jitane kAla me yaha sthitighAta kA kArya kiyA jAtA hai vaha kAla sthitikANDakotkIraNa kAla kahalAtA hai tathA jitanI sthiti kA ghAta karatA hai sthitikANDaka dvArA vaha sthitikANDakAyAma kahalAtA hai jaise apUrva karaNa ke prathama samaya me jIva ke sthitikANDaka kA AyAma utkRSTataH sAgaropama pRthaktva pramANa hotA hai / arthAt prathamasamayavartI apUrvakaraNa jIvasthitikANDaka ghAta ke liye sthiti samUha ko grahaNa karatA hudhA utkRSTata' itanI sthiti ko ghAta ke liye grahaNa karatA hai / tathA antarmuhUrta me niSpadyamAna isa sthitikANDaka ke pratyeka samaya me jitanA dravya nIce [ avastana sthitiyoM ne zIghra udaya me mAne vAlI sthitiyoM me] detA hai, use hai| itanA vizeSa hai ki dhAyu karma kA sthitikANDaka ghAta nahI hotA gA0 78: dhavala 6 / 224 ) phAlI kahate (la0 sA0 apUrvakaraNa ke kAla me sakhyAta hajAra sthitikANDakapAta hote haiN| isIprakAra anyatra bhI yathAgama sthitikANDakaghAta kA astitva jAnanA caahiye| sthiti kANDakaghAta ke binA karmasthiti kA ghAta asambhava hotA hai / ( vavala 12 / 486) itanA vizeSa hai ki kevalI samudghAta ke samaya samaya me se lokapUraNa samudraghAta taka ke 4 samayo me, eka eka samaya me eka eka sthitikANDaka ghAta hotA anyatra eka samaya me yaha kArya nahI 7 / hai / yaha mAhAtmya samudghAtakriyA kA ho hai hotA / (kSapaNAsAra gA0 265 pR0 202 / sthitibandha ke apasaraNa ( krama se ghaTanA ) ko sthitibandhA pasaraNa kahate haiM / ( apasaraNa ghaTanA ) vizeSa ke liye dekho labdhisAra gA0 39 tathA kSapaNAnAra gA0 365 tathA ja0 60 mUla pR0 1 51
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) zabda pRSTha (111) paribhASA sakramaNa kahate hai / ja0 gha0 13/301, ka0 pA0 su0 pR0 700 TippaNa ( yaha niyama se udayAvalI me hotA hai aura anudaya prakRti kA hotA hai ) anyatra bhI kahA hai-anudIrNa prakRti ke dalika kA jo udaya prApta prakRti meM vilaya hotA hai use stivuka sakramaNa kahate haiM / gati, jAti Adi piNDaprakRtiyo me se jo anyatama prakRti udaya ko prApta hai usa samAna kAla sthiti vAlI anyatama prakRti me anudaya prApta prakRtiyo ko sakrAnta karA kara jo vedana kiyA jAtA hai use stivuka sakramaNa kahA jAtA hai / jaise-udaya prApta manuSyagati me zepa tIna naraka gati Adi kA va udaya prApta pacendriya jAti me zepa cAra jAtiyo kA / (janalakSaNAvalI bhAga 3 pR0 1176 sampA0 vAlacandra si0 zA0) kahA bhI hai-udayAvalI ke andara hI stivuka sakramaNa hotA hai| udayAvalI se bAhya stivuka sakramaNa nahI hotA hai / udayarUpa nipeka ke anatara Upara ke niSeka me anudayarUpa prakRti ke dravya kA udaya prakRtirUpa sakramaNa ho jAnA stivuka saMkramaNa hai / jaise nArakI ke 4 gatiyo me se narakagati kA to udaya pAyA jAtA hai, anya tIna gatiyo kA dravya pratisamaya stivuka sakramaNa dvArA narakagatirUpa sakramaraNa hokara udaya me pA rahA hai / kahA bhI hai piMDapagaINa jA udayasagayA tIe annudygyaao| sakAmiUraNa veyai ja eso thiyugasakAmo ||pcs0 sa0 R0 80 gatinAmakarma kI piNDa prakRtiyo me se jisa prakRti kA udaya pAyA jAtA hai usake atirikta anya tIna gatiyo kA dravya prati samaya udayagati rUpa sakramaNa karake udayarUpa niSeka me praveza karatA hai| saptama naraka ke nArakI ke naraka gati ke antima samaya me anantara agale nipeka me anudayarUpa tIna gati ke dravya kA naraka gati rUpa sakramaNa nahI hogA, kyoki agale samaya me naraka gati kA udaya nahIM hogaa| kintu tithaMca gati kA udaya hogA / ata gati ke antima samaya me udayarUpa niSeka se anantara Upara ke niSeka me jo dravya naraka gati manuSyagati-devagatirUpa hai vaha stibuka sakramaNa dvArA tiryaca gatirUpa sakramaNa kara jAyagA aura tiryaMcagati rUpa me udaya me AyagA / isIprakAra anyatra bhI lagA lenA cAhiye / (ratanacanda patrAvalI patra 7) anyatra kahA bhI hai-dravya, kSetra, kAla aura bhava kA anukUla sayoga na milane (v)
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaragopanAmanA prakarmabhUmija agura naghucatuSka prasthiti prajaghanya pratisthApanA pratyantAbhAva graghastana kRSTi zradhastana zIrSavizeSa zradhaHpravRttakaraNa ghaHpravRttadezasaMyata agha pravRttasa kramaraNa zradhaH pravRttasayata zradhvAna anantAnubandhicatuSka anabhigRhIta anavasthAdopa zranAdimithyAdRSTi nAnupUrvI samaraNa zranivRttikaraNa anukRSTi anutkIryamANa anudIrNa anutkRSTa zranudIrNopazAmanA anupapatti "" labdhisAra - vizeSa zabda sUcI 246 104 17 50 25 46 100 224 224 26 147, 146 170 158 126 166 67 17 26 272 30 32. 34 173, 174 246 25 246 204 anupazAnta granubhayagata (sthAna) zranubhAga kANDakaghAta anubhAgabandhApasaraNa anubhAga satkarma anubhAgaspardhaka zranuyogadvAra anusadhAna antadIpakanyAya antarakaraNa antara kAla antarAyAma antaH koTAkoTisAgara apakarSaNa- utkarSaraNa bhAgahAra apakarSaNa-bhAgahAra apakRSTa dravya apakRSTA vaziSTha apunaruktabhAva pUrva karaNa pUrvakRSTi pUrvavRddhi apratipAta - zrapratipadyamAna prazastopazAmanA abaddhAyuSka abhigRhIta arthakriyAkAripanA 115, 255 152, 160 31, 44 108 28 5 42 34 308 66, 177 103 55 8 103 124, 134 47 58, 60 34 30 225 276 153 115, 182, 251 25 67 63
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 303 303 67 101 * 102 PS2 98 gAthA kA prArambhika zraza : tiNimayA chattIsA tiSNisahassA sattaya tamicchatta jamasaddaha labdhisAra avataraNa sUcI [ TIkAyAmuddhRtagAthA sUciH ] micchatta paccayo sanu micchattavedaraNIya kamma sammattapaDhamalabhassa sammattapaDhamalabho sandehi TriTThadivi se se hi zranyana jahA pAI haiM : 0 140 162 0 200 13, bhAratamA 26 ghavana 14 pRSTha 262 0 1 jaya ghana 12 pR0 323 bhAgamA 56 jI 10 3/16 12/311 pa0pA00 gA0 101 0621ja 0pA00gA0 66 janA 12 / 207 " ka0pA00 gA0 105 0 635 janA 12/3102 bhavA6/242 ka0pA0su0 gA0 104 0 635 janA 12/316 ka0pA0su0 gA0 100 0 633, jagavatA pu0 12 pR0 301-20
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaNa labdhi karma skandha kaSAyaprAbhRtagrantha kRtakaraNIyakAla kRtakRtya samyaktva kRtayugma kodo kramakaraNa kSayopazama kSAyika samyaktva kSAyopazamika kSudrabhava kSudrabhavagraharaNa gaccha galitAvazeSa galitAvazeSa guNazreNI guNa zraNI yAma guNa riNa vinyAsa guNa ra zIrSa guNasa kramaraNa guhA nisthAnAntara guraNAza guNita karmAza gopucchAkAra catuHsthAnIya catuHsthAnIya yavamadhya caya "" "ca" ( 27 ) 4 158 288 127 130 46 73 177 4 E 63 254 303 226 45 130, 266 31, 77 45,46 282 124, 126 44, 177 66 63 112 56, 60 20 5 226 cayadhana cAlIsIyA cUNisUtra cetanAkAra jaghanya anubhAga sattva jaghanya pradeza sattva jaghanya yuktAsakhyAta jaghanya sthitivandha jaghanya sthitisattva ja-sthitibandha jAtismaraNa jAtyantara jinabimba darzana jinamahimA darzana DeDha guNahAni daNDaka dIyamAna durmArga "ta" tadubhayapratyayika ( kSAyopazamika ) tI siyA trasacatuSka rASTi "ja" dRzyamAna devacatuSka devadhidarzana dezakaragopazAmanA "Da" "da" darda 185 288 3 vw w 5 4 w ~ ~ ~ 46 8 8 8 276 2 62 2 2 60 4 185 17 80 124, 234 29 107, 116, 185 124, 234 17 2 242
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) 226 3, 158 103 257 arddha pudgalaparAvartana alavdhapUrva alpabahutvadaNDaka avarohaka avibhAgI praticcheda avimarzaka avedaka azraddhAna bhAga 222, 152 0 utkRSTa sthiti mattva uttara (caya) uttaradhana 86 utpAdAnuccheda 208, 206, 217 udayAdiavasthita guNazreNiyAyAma udayAdi guNazreNI udayAbhAva 240 udayAvali vAhya 106 udIraNA udorNa - 246 udghATita 253,981 udvelanA udvelanA kAla upayoga uparimasthiti aSTAka "yA" AgAla AgAla-pratyAgAla AnupUrvI sakramaNa Antarika sthitiyA 72, 208 72, 208 197 306 AvAghA 58, 138 AyAma upazama 177 AyuktakaraNa Arohaka zrAvalI-pratyAvalI aAhAraka catuSka 166 257 upazamakaraNa upazamakAlakSaya nivandhana upazamAvali 253 173 upazAmaka IpanmadhyamasaklezapariNAma ubhayadravyavizepa urvaka 224 33 212, 111 mahApoha 174 IS ucchiSTAvali utkarpaNa utkRSTa anubhAga bandha utkRSTa anubhAga sattva utkRSTa karma sacaya utkRSTa pradeza sattva utkRSTa sthiti vandha ekAntAnuvRddhi sayata 146 praudayikabhAva 15 8 | karaNa 28
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) prazastabhAva 247 labdhikAMza labdhisthAna 152, 153, 154 prasthApaka prAyogya prAyogyalabdhi varga 222 221, 223 "pha" vargaNA phAli 100 107 vaddhAyuSka badhyamAna bandhaparAvartana bandhApasaraNa bahirbhUta bAdarakRSTikaraNa bIsiyA varNacatuSka vAkyazeSa vikalacatuSka vidyAtabhAgahAra vidyAtasakramaNa viparItAbhiniveza 286 75, 170 83 viparyAsa 271 96, 148 mr 271 viprakRSTa vimarzakasvarUpa vilomakrama vizuddhi labdhi vizepa (caya) viSamasthiti bhajanIya 102 17 bhayadvika bhavakSayanivandhana 164 vedaka 56, 227 240 224 madhyadhana madhyama kRSTi madhyama khaNDa mahAdaNDaka mithyAtva nimittaka mithyAnuSThAna vedaka samyagdRSTi vyAghAta vyAghAtaviSayaka vyApta vyAmoha 50 81 20 / 108 "za" "ya" zakti sthiti 288 yativRSabhAcArya yathAkhyAta cAritra zatapRthaktva zalAkA zraddhAnabhAga riNa vyavahAra lakSapRthaktvasAgara 280 |
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) 2 182 36, 74 dezapAtikaraNa dezanA dezanAlabdhi dezasayamalavvisthAna dezAmarzaka dezopazama dolAyamAna dvitIyasthiti dvisthAnIya 70, 173 7, 121 210 dharmapravaNa 128 140, 273 34 pacama labdhi paraprakRtisaDa krama parasthAna-alpavahutva parAvartamAna paripATI krama parivartamAna parihAravizuddhisayama paryavasAna parva (zreNiyA) pazcAdAnupUrvI punarukta puSpadanta-bhUtavalI pUrvakRSTi pRthaktva prakRticatuSka prakRtibandhavyacchitti pratighAta pratipakSa svarUpa pratipadyamAnagata pratipAta pratipAtagata prativaddha pratibhAga navapravaddha 288 196 217 226 navakavaca nikAcanAkaraNa nikAcita 183 115 nikSepa 10 nidhattIkaraNa nipatita niravazeSa nirAsAna ninviyanapanA 46, 47, 40 183 186 217 152, 160 253 ." 152, 160 OR nirmalamUma 23 286 218 ni zivagaMgAsAgara nirvAcana praNa nimagAraviSayaka gira bhAgAra 33, 122 72, 208 208, 216 70,173 pratyAgAla pratyAvali prathamasthiti prathamopazamasamyaktva pradezapuja prabhava pravizamAna Frieonama gamyagya 83, 84 44, 126 226 6 / 121
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA. saM 30 95 246 115 247 148 15 310 116 184 376 290 labdhisArasya gAthAnukramaNikA gA saM0 162 365 180 185 288 gAthA "gra" 32 12 130 132 136 135 avasse mapahiya 133 zravase napahiya 113 praNiTTI zraddhAe 118 226 ajaNa maNukkassa prajahaNamaNukkasta - prapupadevi vastAdo uvari avasse uvarimmi avasse ya ThidIdo riTTikaraNa paDha yasya paDha riTTI sakhaguNo putrI samaraNa aNiTTI sajjA praNubhaya gANaMtaraja asama vaTTaya athiranasubhasamaradI addhAkha paDato zramaNa ThidisattAdo bhavaravaradesalI bhavarAjeAbAhA avarAdo carimetti ya zravarAdo varamahiya zravarA micchatiyaddhA avare desaTTA avare bahuga dedi hu pR. 24 27 10 118 122 123 123 122 107 106 181 77 197 107 165 133 10 254 106 151 307 234 267 146 152 232 50 223 65 78 11 42 40 2x 5 56 66 58 26 146 65 312 305 143 71 224 246 28 167 243 gAthA avare viradaTThANe suhAraNa payaDIragaM prasuhAraNa rasakhaDa zravAvali gadavaraThidi "zrA" ugavajjAraNa Thidi zrAU paDiNirayaduge AdimakaraNadvAe AdimakaraNaddhAe zrAdimaladvibhavo jo "u" ukkassaTThidi baghiya ukkasTThadibadhe ukkaTThA gho udaillAraNa udaye udayavahiM zrokkaTTiya udayAgamAvalimhi ya udayAraNa udayAdo udayAdi gA udayAdigalidasesA udayAvalisa davva udayAssa vAhi udayillA khatarajaM udaye caudasaghAdI uvaNe magalaM uvari samaM ukkIrai pR.saM. 156 66 176 54 63 10 32 31 de 20 5 42 57 jai 4 24 134 58 255 244 126 180 165 22 142 164
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMzayika paTkhaNDAgama padasthAnapatita saDakamAvalI sada kleza sadRzaghana samakAlabhAvI samasthiti sarvakaragopazAmanA sarvopazama savedI sahAnavasthAna "" "sa" sAgaropamazatasahasrapRthavatva sAdimadhyAdRSTi sAmAyikachedopasthApanA sayama ( 30 ) 67 288 152 212 8 236 311 194 250 87, 66 210 92 140 26 164 sAvadya sUkSmakR STikaraNa sUkSmasAmparAya kSapaka sayamA sayamaguraNa sayamA sayamalabdhi savegasampanna stivuka sakramaNa sthitikANDakaghAta sthitikANDakotkIraNa kAla sthitikhaNDAyAma sthitibandhApasararaNakAla sthitibandhotsaraNa sthitisatkarma spardhaka svasthAna apramatta svasthAna alpabahutva svasthAna sayamI 143 221 164 144, 146 143 158 83, 218, 219, 260 31, 44, 50 45 80 45 257, 281 126 221, 222, 223, 224 166 36, 74 254
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pR.saM. 26 / saM. / gA. saM. gAthA | 37 guNaseDhI guNasakama 143 guNaseDhIdIhattama 106 guNaseDhIsatthedara 257 gI saM. gAthA 34 atomuttakAlA 166 atomuttakAle 117 atomuttakAlaM 102 atomuhuttamaddha 21. atomuhuttameta 300 atomuhuttametta 304 atomuhuttamettaM 87 ___"" 268 172 241 328 0 17 244 311 385 386 313 276 384 312 286 132 286 241 386 347 370 380 30. 308 154 kadarakaraNasammakhavaraNA 336 kamakaraNaviNaTThAdo kammamalapaDala sattI 147 karaNapaDhamAdu jAvaya 346 karaNe adhApavatte 266 kiTTi suhumAdIdo 366 kiTTIkaraNaddhahiyA 262 kiTTIkaraNaddhAe 263 kiTTIyaddhAcarime 270 kohaduga sajalaraNaga 271 kohassa paDhamachidI 373 kohovasAmaNaddhA ghAditiyAraNa riNayamA ghAditisAda miccha "ca" caDapaDaNamohacarima caDapaDa apuvvapaDhamo caDapaDaNamohapaDhama caDaNe NAmadugAraNa cauNodarakAlAdo caDavAdaralohassa ya caDamAraNassa ya gAmA caDamAraNa apuvassa ya caDamAyamAraNakoho caDamAyAvedaddhA cadugadimiccho saNNI caDatadiya avaravacaM carimaNisegrokkaDDa carimAvAhA tatto carime phAli diNNe carime savve khaDA carima phAli dedi du 391 300 314 236 382 309 302 236 212 213 372 2 381 09 49 181 149 . M ur 204 14 47 144 - - khayauvasamavisohI khavagasuhamassa carime khujjaddha NArAe "ga" guNase DhisakhabhAgaM guNaseDhIe sIsa guNaseDhIguNasakama ghaddavvaravapayatyo 126 136 86 70 "ja" jatto pAye hodi hu 337
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) gA saM. 205 100 pR saM. 222 2 gAthA uvasamacariyAhimuhA uvasamasammattatA uvasamasammatta vari uvasamaseDhIdo puNa uvasAmago ya savvo 264 351 66 ur 342 uvasAmaraNA NivattI m 374 uvasataddhA duguNA mr uvasatapaDhamasamaye 260 303 308 116 317 uvasate paDivaDide uvahisahassa tu 261 262 256 284 | gA. saM gAthA 284 prokkaDDida igibhAga 142 prokkaTThida vahubhAge 87 321 prodaragakohapaDhame 286 322 prodaragakohapaDhame 323 odaragapurisapaDhame 281 316 aodaragamANapaDhame 304 320 aodaragamANapaDhame 243 316 aodaravAdarapaDhame 253 aodaramAyApaDhame 107 318 odaramAyApaDhame 313 odarasuhumAdIe 185 344 aodarasuhamAdIdo 64 67 zrodariya tado vidIyA "aM" 252 atarakadapaDhamAdo atarakadapaDhamAdo 265 atarakadAduchaNNo 166 254 atarakaraNAduvari 176 atarapaDhamAdu kame 277 244 atarapaDhame aNNo 186 atarapaDhame patte 61 245 atarahedukkIrada 63 atimarasakhaDukkI 178 atimarasakhaDukkIraNa atokoDAkoDI atokoDAkoDI 67 atokoDAkoDI / 227 atokoDAkoTI 158 200 87 206 202 230 eidiyaTTidIdo 76 ekkekkachidikhaDaya 161 eto uvari virade etto samaUNAvali edehi vihINANa 85 eyaTThidikhaDukkIraNa 251 eya Navu sayaveda 216 eva pamattamiyara 338 eva pallAsakha 232 eva palle jAde 76 evaviha sakamaNa 258 eva sasejjesudidi "o" 6 mokkadigimAge bhohidamhi ya dedi 104 porakandiAginAga 250 164 86 72 165 204 24 09 .
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA saM. 371 46 42 362 220 13 238 387 17 19 218 234 235 236 18 307 241 23 22 327 361 260 256 174 31 168 159 gAthA tammAyAvedadvA tassammattaddhAe tAe aghApavattaddhAe tAhe carimasavedo tikararaNava ghosaraNa tiriyadujjovoviya tIdevaghasahasse tI siyaca unha paDamo te ceva codasapadA te caivevakArapadA te para hAyadi vA tettiyamette vadhe tettiyamette badhe tettiyamette badhe terasa vidiye ya sirasavedabhavadvANa to desaghAdikaraNA ta garaduguccahINa ta suracaukakahINa """ thI raNa vasame paDhame thI udayassa ya eva thI uvasa midANatara thIyaddhAsakhejjadi "da" davva asakhaguriya ut duvihA caritaddhi rAva kaTTapaDhama ( 35 ) pra. saM. 301 287 32 266 177 10 160 312 14 16 176 188 189 189 14 246 193 16 18 146 25 143 137 gA saM. 21 146 176 353 110 163 207 165 168 366 375 383 376 45 201 377 194 166 188 44 268 295 285 206 75 205 74 282 179 85 273 1 gAthA devatasavaNNaaguru deve devamaNu so samaye samaye do tiha dasaraNamohavakhavaraNA dasaNamohUgANa dasaraNamohuvasamaNa dasa mohe khavide "" pari gaharaNAdI jahAdi paDaraNassa asakhANa paDaNassa tassa dugurNa pariNayaTTiyA paDikhaDagaparimANA parivajja jahaNNaduga paDivaDavaraguNa se DhI paDivAdagayA micche paDivAdAdIti diya parivAdadugavaravara paDisamayagapariNAmA samayamakhaguNA paDisamayamasakhaguNa paDasamaya mokkaDudi paDhamaThidizraddha te paDhamaTThidi khaDDukkI paTTadiyAvali paDhamaTTi disIsAdo paDhamAdo guNasakama 8570 pU. saM 17 131 148 290 104 .137 170 141 163 268 3.05 309 305 32 163 306 160 163 155 32 223 61 61 220 149 71 214 74
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA saM 255 123 137 346 151 150 127 51 35 355 354 360 8 222 388 134 226 239 gAthA jatto pAye hodi hu jatya prasakhejjANaM jadi goucchavisesa jadi maradi sAsaraNI so jansudAruDo jassudayeNArUDo jassudayeNa ca caDido 214 jAvatarassa durima jeTha variTTidivace 175 208 divi sajjA jadi sakile jutto jadi hodi guriNadakammo jamhA uvarimabhAvA jamhA heTThimabhAvA 350 16 187 "" ThidikhaDaya tu khaiye Thidikhajya tu carima 228 Thidivaghasahassagade 257 ThidivadhAraNosaraNa 54 ThidivadhosaraNa puraNa ThidirasaghAdo gatthi Thidisattamapubvaduge ThidikhaDANukkIraNa ThidivaSapuSattagade Thidivaghasahassa gade "raNa" gara tiriyakkhavaraNarAuga parati riyA zrogho paratiriye tiriyAre ( 34 ) pR.saM. 202 110 123 288 134 134 110 42 26 261 21 261 172 7 177 312 123 184 191 183 204 147 172 gA. saM. 289 262 326 261 306 56 111 288 14 153 64 334 237 368 41 263 98 44 165 94 197 141 186 193 390 138 341 33 10 196 206 62 gAyA vari sAtima varipu vedassaya variya gAmadugAraMga rAmadugavevaraNIya gAmavodaya bArasa rikvevama dilyAvaraNa giTThavago taTThANe "ta" takkAle vajjhamANe takkAle mohariya tatkAle veyariya guNaseDhI grahiyA taccarime Thidivagho taccarime pUvavo taTThA Thidisatto tattakkAle disma tatte praNiTTassa ya tatto zrabhavvajogga tatto udadhi sahassa ya tattauNubhaTThA tatto titharaNavihiNA tato ditthAvaraga tatto paDivajjagayA tatto paDhamohi tatto ya suhumasajama tattha asakhejjaguNa tattha ya paDivAdagayA tattha ya paDivAdagayA tappaDhamaTTha disatta pR.saM. 232 206 267 206 246 46 105 51 274 190 299 31 208 80 123 280 28 E 162 170 51 161 76 162 128 152 160 314
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA. saM 125 107 128 233 330 339 335 340 81 153 357 333 331 256 162 152 92 52 221 177 212 215 294 261 283 83 gAthA missuccha sama missuda sammissa missadugacarimaphAlI mohagapallAsakha mohassa asakhejjA mohas ya Thidivadho mohavIsiyatIsiya mohassa pallavaghe "" rasagadapadesaguNahA rasaThidikhaM DukkIraNa "la" lohadayeNa caDido loyAraNamasakhejja lohassa akamaNa "va" vassAraNa battIsA vidiyakaraNassa paDhame vidiyakaraNAdimAdo vidiyakaraNAdimAdo vidiyakaraNAdisamayA vidiyakaraNAdisamaye vidiyakaraNAdu jAvaya vivi vidiTI disavva vidiyaddhA parisese vidiyaddhA sakhejjA vidiyaddha lobhAvara vidiya va tadiya karaNa ( 37 ) pR saM 110 92 118 188 270 278 274 278 66 136 357 273 271 203 137 136 75 43 177 149 172 172 237 235 221 67 gA saM. 298 131 332 190 63 345 248 61 166 164 38 36 140 211 213 9 172 217 155 209 122 216 105 156 189 203 101 gAthA vidayAdi samayesu vidayAvalisa paDhame vivarIya pasihAdi vedaga jogo miccho voliya baghAvaliya "sa" ThANe tAvadiya sattakaraNAriNayatara satta badhe sataha payaDINa sattaraha payaDINa satyA raNamasatyANa samae samae bhiNNA samattacarimakhaDe sammattapaya piDhama sammattapaya Dipadama sammattahimuhamiccho sammattappatti vA sampattIe samma durime carime samsassa majjA mammassa zramakhANa sammAdiThidijbhoNe sammudae calamaliNa samme anavasniya sayalacarita tiviha sAmaviyadugajahaNa sAmAre pavano pU. saM 240 120 273 157 5.1 285 197 50 141 141 31 30 128 172 172 9 144 175. 136 172 110 27 133 147 =2
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ pR.sa 67 267 263 256 237 33 m 215 2 252 216 356 gI saM gAthA paDhamApunvajahaNa paDhamApubarasAdo 267 paDhamAvede sajalaNANa 268 paDhamAvedo tiviha 183 paDhame avaro pallo 48 paDhame karaNe avarA paDhame karaNe paDhamA paDhame carime samaye 297 paDhame carime samaye 225 paDhame chaThe carime 27 paDhame savve vidiye| 343 paDhamo aghApavatto 77 paDhama avaradidi paDhama va vidiyakaraNa 202 parihArassa jahaNNa 161 palidovamasatAdo palidovamasatAdo 120 pallaTiThadido uri 114 pallassa sakhabhAgo 36 pallassa sakhabhAga 121 pallassa sakhabhAga 182 pallassa sakhabhAga 231 pallassa sakhabhAga 240 puNarabi madiparibhoga 266 purisassa uttaravaka 264 purisassa ya paDhamaTThiTi 301 purisAdINucchiTTha 302 purisAdo lohagaya 325 purise duarA vasate 41 pR. saM / gA saM0 gAthA 112 puvva tirayaNavihiraNA 352 pukoghodayacaliya 310 364 pu kohassa ya udaye 211 324 pusajalaNidarANa 146 315 vAdarapaDhame kiTTI 33 265 vAdaralohAdiThiI "ma" 72 majjhimaghaNamavaradei 275 mAraNaduga majalaga276 mAraNassa ya paDhamaThidI 274 mAraNassa ya paDhamaThidI mANAditiyANa daye 358 mANodayeNacaDapaDido 163 356 mAraNodayeNa caDido mAyaduga sajalaga 137 280 mAyAe paDhamaThidI mAyAe paDhamaThidI micchaNathItisuraca micchattamissasamma 110 200 micchayadadesabhiNNe 146 158 micchatimaThidikhaMDo 108 micchata vedato 161 126 micchassa carimaphAli 206 106 micchAiTThA ja 208 124 micchucchiTThAduri 242 157 micche khavire sammadu 243 170 miccho desacarita 267 / 171 miccho desacaritta 261 261 261 137 276 216 110 278 218 107 25 185 16 110 110 137 144 144
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) pa. | gA saM 309 pR. saM. gAthA sodIraNANa davva sakhejjadime sese 253 90 84 255 378 sajadaadhApavattama 306 299 sajalaNacaukkANa 211 238 gAsa gAthA 1 siddha jiNidacade 106 suttAdo ta samma 311 suhumppaviTaThasamaye 367 suhamatimaguNaseDhI 296 se kAle kiTTissa ya 173 se kAle desavadi 272 se kAle mANassa ya 277 se kAle mAyAe se kAle lohassaya sesagabhAge bhajide 129 sesa visesahINa 269 242 253 193 201 sajalaNANa ekka saDhAdimauvasamage saMDhudayatarakaraNo saDhaNuvasame paDhame 214 296 362 329 220 224 286 heTThAsIse ubhayaga | 287 heTThA sIsa thova 118 232