Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 04

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 18

અધ્યાયઃ ૪ સૂત્રઃ ૫
૧૭
[] [3]સૂત્ર:પૃથઃ- સ્પ્રિંશ - હોદ્દાહ - વાં- અન્તર્ - ઝ્યોતિષ્ઠા:
[4]સૂત્રસારઃ- વ્યંતર અને જયોતિષ્ક નિકાય ત્રાયત્રિંશ અને લોકપાળ વર્જિત છે [ અર્થાત્ તે બે જાતિમાં ત્રાયત્રિંશ અને લોકપાળ નથી - બાકીના જ્ઞાતિ આઠ ભેદો છે ] ] [5]શબ્દજ્ઞાનઃ- બધા શબ્દોના અર્થો કહેવાઇ ગયા છે. ત્રાયસ્પ્રિંશ - [જુઓ સૂત્રઃ૪] વ્યન્તરી - વ્યંતર [જુઓ સૂત્ર :૧] વર્ષાં - વર્જિને - છોડીને.
[] भियोग्यकिल्बिषिकाश्चैकशः
I [6]અનુવૃત્તિ:--૧-રૂક્ષમાનિવાસ્ત્રિ પરિષદ્યાત્મરક્ષોપાાનીપીળા
હોપાલ્ફ લોકપાલ [જુઓ સૂત્ર ૪] જ્યોત્તિષ્ઠ - જયોતિષ્ક [જુઓ સૂત્ર:૪]
-૨- તેવા વતુર્નિવાયા:
[7]અભિનવટીકાઃ- સૂત્રપોતે જ સ્વયં સ્પષ્ટ છે. છતાં તેની વિશેષ સમજ ને માટે અહીં . મુદ્દાસર કેટલીક નોંધ રજૂ કરેલ છે.
-૧- સૂત્રકારે દેવોની ચાર નિકાય કહેલે છે
ભવનપતિ - વ્યંતર - જયોતિષ્મ-વૈમાનિક. -૨-આચારનિકાયમાં પહેલા ભવનપતિ અને છેલ્લા વૈમાનિક એ બંનેમાં તોઽન્દ્ર વગેરે દશે ભેદોનું અસ્તિત્વ છે જ.
-૩- પ્રસ્તુત સૂત્રમાં જણાવ્યા મુજબ વ્યન્તર અને જયોતિષ્ક એ બેની બધી નિકાયોમાં અર્થાત્ વ્યન્તર ના આઠ મુખ્ય ભેદ અને જયોતિષ્કના પાંચ મુખ્યભેદને આશ્રીને જણાવે છે કે તેમાં ત્રાયત્રિંશ અને લોકપાલ એ બંને હોતા નથી.
-૪-ભાષ્યકાર મહર્ષિલખેછેકે વ્યન્તરા જ્યોતિષ્પત્વ અવિદ્યા ભવન્તિ અર્થાત્ વ્યન્તર
અને જયોતિષ્ક નિકાયના દેવોમાં આઠ ભેદો હોય છે.
-૫- આ આઠભેદ એટલે - ફન્દ્ર, સામાનિ, પરિષાય, આત્મરક્ષ,અની, પ્રીન, आभियोग्य, किल्बिषिक
-૬- સૂત્રઃ૪ ઉત્સર્ગવિધિ જણાવતું હતું અહીં તેનો અપવાદ જણાવે છે.
-૭- શ્લોકવાર્તિક ના કર્તા વિદ્યાનંદ સ્વામીજી જણાવે છે કે રાજાના વિશિષ્ટ પુન્યાનુસારજ મંત્રી-પુરોહિત કે આરક્ષક ની પ્રાપ્તિ થાય છે. એવું પુન્ય આ બે નિકાયવાળા જીવનું નથી હોતું. તેથી તેને મંત્રી - પુરોહિત આદિ સ્થાનાપન્ન થતા નથી.
મૂળ સૂત્રનો સંક્ષેપાર્થ એટલો જ છે કે -“વ્યંતરનિકાયના આઠ અને જયોતિષ્કનિકાયના પાંચ ભેદો ફકત ઇન્દુ આદિ આઠ વિભાગોમાં જ વિભકત છે. કેમકે એ બંને નિકાયોમાં ત્રાયત્રિંશ અને લોકપાલ જાતિના દેવો નથી.
] [8] સંદર્ભ :
:
આગમસંદર્ભઃ- વાળમંતર ગોસિયાળ તાયતીમ ોપાન નત્ય પ્રજ્ઞા. ૧.૨सू. ४७/३ एवं ५० / ३ - सूत्र वर्णने लोगपाल एवं त्रांयस्त्रिशस्य उल्लेवो न विद्यते ।
અ ૪/૨