________________
( ૨ )
અનંત છે તેમ જીવ પણ ત્રણે કાળમાં અનાદિ અનંત છે. આકાશ જેમ અપિ છે, તથાપિ જડ, ચૈતન્યને અવકાશ (મા) આપ વાના ગુણથી છે’ તેમ જાણી શકાય છે. એવીજ રીતે જીવ અરૂપ છે તથાપિ જ્ઞાન ગુણથી ‘છે' એમ જાણી શકાય છે.
C
આ પૃથ્વી જેમ ખીજા દ્રબ્યાના આધારભૂત છે તેમ જ્ઞાનાદિ ગુણાના આધારભૂત આ જીવ છે. આધાર વિના આધેય ટકી શકતું નથી તેમ જીવ વિના જ્ઞાનાદિ ગુણા ટકી શકતા નથી. અહીં આધાર એ પ્રકારના છે. એક સયાગ રૂપ આધાર અને ખીજો સમવાય સંબંધરૂપ (તદ્રુપ) આધાર છે. પૃથ્વી અને તેના ઉપર રહેલા પદાર્થો તેમના સંચાગ સબંધ રૂપ આધાર છે. પણ પૃથ્વી અને તેમાં રહેલા મીઠાશ, ખારાશ, ધેાળાશ, રતાશ વિગેરે ગુણાના સમવાય સબંધ છે. તદ્રુપ સબંધ છે. તેમ અહીં જીવ અને તેમાં રહેલા જ્ઞાનાદિ ગુણ્ણાના સંચાગ સખંધ નથી પણ સમવાય ( તદ્રુપ ) સબંધ છે.
આત્મા દ્રવ્ય છે. દ્રવ્ય, ગુણપર્યાય સહિત હોય છે. નિત્ય સાથે રહે તે ગુણાનુ લક્ષણ છે. તે દ્રવ્યમાં સદાકાળ વિદ્યમાન રહે છે. જ્ઞાન, દનાદિ જીવના અસાધારણ ગુણ છે.
પર્યાયનું લક્ષણ ક્રમતિ છે. એટલે તે દ્રવ્યમાં અનુક્રમે ઉત્પન્ન થાય છે. નર, નારકી આદિ આતિ રૂપ પાંચા અથવા સિદ્ધાકૃતિરૂપ પર્યાયને વ્યંજન પર્યાય કહે છે. અને રાગદ્વેષાદિ રૂપે પરિણમન અથવા ષગુણ હાનીવૃદ્ધિ થવાવાળા પર્યાયને અથ પર્યાય કહે છે.
આ નવીન અ પર્યાય કે વ્યંજનપર્યાયને ઉત્પાદ કહે છે. પૂ પર્યાયના નાશને વ્યય કહે છે. અને ગુણની અપેક્ષાએ અથવા પર્યાયની અપેક્ષાએ જે પીળાપણું કે સુવર્ણત્વને કાયમ અની રહેવાપણું છે તેને ધ્રુવ કહે છે. દરેક દ્રવ્યમાં ઉત્પત્તિ, વિનાશ,
