________________
( ૧૯૨) હું ને ઓળખાવે, તેને અનુભવ કરે. ફેતરાંથી ચેખા જુદા પાડવાની માફક આ વિભાગ-ઉપાધિરૂપ દેહ અને કર્મ તેથી અલગ થઈ પોતે પોતાના સ્વરૂપમાં સ્થિર થવું તેજ પ્રાપ્ત કરવાનું છે. નવતત્વના વિસ્તારને સમજીને પ્રાપ્ત કરવા ગ્ય તે આત્મા જ છે એટલે જેણે આત્માનો નિશ્ચય કર્યો. આત્માનું શ્રદ્ધાન કર્યું, તેણે બધાનું શ્રદ્ધાન કર્યું, અને જેણે આત્માને ન જા તેણે બીજું જાણ્યું તે પણ ન જાણવા જેવું જ છે, અર્થાત્ આત્માને જાણ્યા સિવાયનું જાણપણું તે નિરૂપયોગી છે.
સિદ્ધાંતમાં પણ એજ કહેવું છે કે જેણે એક આત્માને જાણે તેણે સર્વ જાણ્યું. અને જેણે સર્વ જાણ્યું તેણે એક આત્માને જાણે છે. આત્માને જાણ તે જ્ઞાન છે. તેના ઉપર શ્રદ્ધા કરવી, તેજ પ્રાપ્ત કરવા ગ્ય છે એ દઢ નિશ્ચય કરે તે દર્શન છે, અને તે પ્રમાણે વર્તન કરવું–તે સ્વરૂપમાં સ્થિરતા કરવી–તે ચારિત્ર છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષય કે ક્ષપશમથી સમ્યજ્ઞાન થાય છે. અને મેહનીય કર્મના ક્ષય, ક્ષપશમ કે ઉપશમથી દર્શન અને ચારિત્રની પ્રાપ્તિ થાય છે. મેહનીય કર્મના બે ભેદ છે–એક દર્શનમેહ અને બીજો ચારિત્ર મોહ તેમાં દર્શનમોહ જવાથી ક્ષાયક સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત થાય છે. અને ચારિત્રમેહ જવાથી ક્ષાયક ચારિત્ર પ્રાપ્ત થાય છે. જેને યથાખ્યાતચારિત્ર પણ કહે છે, તેને અર્થ એ થાય છે કે જેવું જોઈએ તેવું ચારિત્ર. અથવા જેવું તીર્થંકરદેવે અનુભવ્યું છે કે કહ્યું છે તેવું ચારિત્ર. શ્રદ્ધા કરવી અને અનુભવ કરવો તે બન્ને વસ્તુ અલગ છે. શ્રદ્ધા થયા પછી અનુભવ મેડો થાય છે તેમ વસ્તુને યથાસ્થિતિ જાણવા છતાં તે પ્રમાણે વર્તાને મેડું થાય છે. આત્મ વસ્તુને યથાસ્થિત જાણવી તે જ્ઞાન, સદંહવી તે દર્શન, અને વર્તન કરવું તે ચારિત્ર છે. આ ત્રણે મોક્ષ પ્રાપ્તિના ઉપાય છે.
