________________
(૧૯૧)
થાય છે. અગ્નિ બુઝાઈ જાય છે. કે તરત જ કેટલાક વખત સુધી કાળાં મુહૂગલરૂપ અગ્નિને વિકાર-રૂપાંતર દેખાવામાં આવે છે. તે ઘણી વખત સુધી નથી દેખાતે, તેમાં એ કારણ છે કે, અંજન કે રજની માફક સ્વામિ પુદ્ગલોનાં સુક્ષ્મ, અતિ સુમ પરિણામાંતરે થતાં જાય છે.
અંજનને, કપુરની કે કસ્તુરીની સુગંધને પવન અન્ય તરફ ઘસડી જાય છે. તે ઘસડાઈ જતાં પુદ્ગલે ઉડી જાય છે પણ દેખાતાં નથી, તે પણ પરિણામની સુક્ષ્મતાથી જ દેખાતાં નથી પણ તેને અભાવ છે એ માનવામાં કાંઈ સબળ કારણ નથી. જેમ આ પરિણામોતરને પ્રાપ્ત થયેલે દીપક નિર્વાણ પામ્ય કહેવાય છે તેમ જીવ પણ કર્મ રહિત થતાં કેવલ અમૂર્ત જીવ
સ્વરૂપ પરિણામાંતરને પ્રાપ્ત થાય છે તે નિર્વાણ છે. આથી એ નિશ્ચય થાય છે કે દુઃખાદિને સર્વથા ક્ષય થતાં જીવનની અવસ્થા વિશેષ તે નિર્વાણ-મેક્ષ છે.
મેક્ષને ઉપાય છે. મોક્ષનો ઉપાય છે એટલે મોક્ષ મેળવવાનાં સાધન છે. સાધને સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર એ ત્રણ છે આત્માની શ્રદ્ધા-આત્મા છે એવી દઢતા-તે સમ્યગ્ગદર્શન છે. આત્મા કહેવાથી અજીવ, પુન્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા બંધ, અને મોક્ષ એ નવે તનું સમ્યકૂશ્રદ્ધાન સમજી લેવું, તથાપિ અહીં આત્માની જે મુખ્યતા કહેવામાં આવી છે તેનું કારણ એ છે કે પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય તેજ વસ્તુ છે જુએ કે આ આત્મા આપણાથી કાંઈ જુદો કે દૂર નથી કે તેને પ્રાપ્ત કરવો પડે. આપણે પોતે જ આત્મા છીએ, ત્યારે પ્રાપ્ત કરવાનું શું ? ઉત્તર એજ કે તેનું સાચું ભાન થવું, સાચા
