________________
(૨૪)
વિગેરે સ્પશ હાય છે તે જડ પદાથ છે, અને જે શબ્દ થાય છે તે શબ્દ જડ પ્રદાય છે. આ કહેવાથી રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પ અને શબ્દ જે જે દેખાય-અનુભવાય તે તે અજીવજડ પદાર્થ છે. આનાથી વિપરીત જે બાકી રહે છે, જેમાં જ્ઞાનશક્તિ છે, જેમાં જાણવાની શક્તિ છે, આ સ જડ પદાર્થને જાણવાનું બળ જે ધરાવે છે, આ સવ જડ પદાર્થોની સત્તાના નિણ્ય જેનાથી થઈ શકે છે તે આ સવ પદાર્થને જાણનાર આત્મા છે.
આ દેહાધિષ્ઠિત આત્મા મનની વૃત્તિઓ દ્વારા જ્યારે અભિમાનપૂર્વક, શુભ પ્રવૃત્તિઓ, તન, મન, ધનદ્વારા કરે છે ત્યારે તે જે કમ દલીયાંને એકઠાં કરે છે તેને પુન્ય કહે છે.
જ્યારે મનની વૃત્તિઓ દ્વારા અશુભ કાર્ય માં શરીરાદિની પ્રવૃત્તિ થાય છે, તેમાં રહેલી રાગદ્વેષાદિની મલીનતાના પ્રમાણમાં, અભિમાન આદિની આસક્તિ દ્વારા પ્રવૃત્તિ થાય છે ત્યારે ગ્રહણ કરેલ કમ અણુઓને પાપ કહે છે.
રાગાદિ પરિણામથી મન, વચન, શરીરના ચેાગદ્વારા પુદ્ગલ પરમાણુનું આવવું થાય છે તેને સામાન્ય રીતે આશ્રવ કહે છે. આ આશ્રવ શુભાશુભદ્વારા જુદાં જુદાં ફળ આપે છે ત્યારે તેને પુન્ય, પાપ કહે છે. જે સુખ દુઃખના ફળરૂપે અનુભવાય છે. રાગ દ્વેષાદિ અશુદ્ધતાના નિમિત્તથી આવેલ આશ્રવરૂપ ક અણુઓનું આત્મપ્રદેશ સાથે સબ ંધીત થવું તેને ખંધ કહે છે. આ સત્તામાં આંધિત થયેલાં ક અણુએ ઉદય આવી જીવાને વિવિધ પ્રકારના અનુભવેા કરાવે છે. સુખ, દુઃખ, હ, શાક,
ધનાઢય, ગરીબ, દેવ, કરાવતાં, આત્મભાન
જ્ઞાન, અજ્ઞાન, યશ, અપયશ, ઉંચ, નીચ, મનુષ્ય, તિય ઇંચ, નારકી-ઇત્યાદિ અનુભવા ભૂલાવી, હ, શાક કરાવી, અભિમાન દ્વારા નવીન બંધ કરાવે છે. આત્મસ્વરૂપના અજ્ઞાનને લઈને અજાગૃત દશાની પ્રવૃત્તિ બંધરૂપ થાય છે. જાગૃતિ દશાની પ્રવૃત્તિ બંધનમુક્ત કરાવે છે.
