________________
(૧૮૮) (હવાપણું) અથવા તેને સર્વથા અભાવ થે જોઈએ. માટે આ સુખ દુઃખનું કારણ અવશ્ય માનવું જ પડશે. અને તે કારણ આ કર્મજ છે પણ બીજું કોઈ નથી. આ હેતુ વડે જીવ કર્મોના કર્તા છે એ વાત સિદ્ધ થાય છે.
' કંઈ શંકા કરે છે કે, આ જીવ તે નિરંતર સુખનેજ અભિલાષી હોય છે. દુઃખની ઈચ્છા કોઈપણ વખત તે કરતે નથી. તે જે આ જીવ પિતેજ કર્મોને કર્તા હોય તે દુઃખ આપનાર કર્મો શા માટે કરે ?
ઉત્તર એ છે કે, જેમ રેગી, રોગ રહિત થવાની ઈચ્છાવાળ હોવા છતાં રેગથી હેરાન થયેલ હોવા છતાં-અપથ્ય ખાવાથી ભાવિકાળમાં રોગની વૃદ્ધિ થશે એમ જાણવા છતાં પણ અપથ્યાનું ભજન કરે છે, તેની માફક મિથ્યાત્વાદિથી પરાભવ પામેલે આ જીવ કોઈક પ્રકારે તે જાણે પણ છે કે આ કર્મ કરવાથી ભાવિકાળમાં તેને દુખમય અનુભવ કરે પડશે તેમ છતાં દુઃખ આપનાર કર્મોને કરે છે, અને તેના ઉદયથી પિતે દુઃખી થાય છે. આ રીતે જીવ કર્મને કર્તા છે તેમાં કોઈ પણ પ્રકારે વિરોધ આવતો નથી. પિતાના સ્વરૂપમાં આવતાં આ જીવ કર્મને કર્તા થતા નથી. આ કર્મનો ભકતા છે. અજ્ઞાનદશામાં રહી પિતે કરેલાં કર્મને આ જીવ ભોક્તા છે. પિતાનાં કરેલાં શુભાશુભ કર્મ પોતેજ ભોગવે છે. અનુભવ, લેક અને આગમ પ્રમાણથી એ વાત ખરેખર નિશ્ચિત કરાય છે.
જે પોતાનાં કરેલાં કર્મોનું ભોક્તાપણું જીવન છે એમ માનવામાં ન આવે તે સુખ દુઃખના અનુભવનું કારણ, સાતા, અસાતવેદનીય કર્મને ઉપગ જીવને ન થે જોઈએ. અને
