________________
( ૧૮૫) શમ કે ક્ષપશમ થવાથી જે આત્મગુણ વિકાશ પામે છે, નિરાવરણ થાય છે, તેને સમ્યગદર્શન કહે છે. આ પણ એક ભૂમિકા છે. અને તે આત્મગુણ વૃદ્ધિ પામતાં–નિવારણ થતાં – છેલ્લી કોટીએ પહોંચે છે ત્યારે સમ્યગદર્શન. અને ચારિત્ર પૂર્ણપણાને પામે છે. એ ત્રણે ગુણની પૂર્ણતા તેજ આત્માની પૂર્ણ-શુદ્ધ સિદ્ધદશા છે. આ દિશામાં સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રથી આત્મા કે આત્માથી સમ્યગુદર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર કોઈ પણ રીતે જુદાં પડી શકતાં નથી. વ્યવહારનયે, શબ્દની પ્રવૃત્તિ નિમિત્તે તે જુદાં જુદાં કહેવાય છે અને ગુણદ્વારા પણ ભિન્નતા કહેવાય છે, છતાં નિશ્ચયનયે તેમાં ભેદ પડતો નથી અને તે ત્રણ એજ આત્મા કહેવામાં આવે છે. પૂર્ણ સ્થિતિમાં ગુણ અને ગુણી અભેદ થઈ રહે છે.
છ સ્થાન ૧ આત્મા છે. ૨ નિત્ય છે. ૩ ર્તા છે. ૪ ભક્તા છે. ૫ મોક્ષ છે. અને મોક્ષને પાય છે. આ છ સ્થાન કહેવાય છે.
આત્મા છે આત્મા છે. દરેક પ્રાણિઓને તેને અનુભવ થાય છે. આત્મા સિવાય તન્યપણું હોઈ શકે જ નહિ. આ તન્ય એ ભૂતને (પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, આકાશન) ધર્મ નથી. જે તેને ધર્મ જ માનીએ તો તે પાંચભૂત સર્વકાળે સર્વત્ર હોવાથી
તન્યની પણ સર્વદા પ્રાપ્તિ થવી જ જોઈએ જેમ પૃથ્વીમાં કઠિનતાને ગુણ છે તે જ્યાં જ્યાં પૃથ્વી હોય ત્યાં ત્યાં તે ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ તન્ય સર્વ ભૂતોમાં સર્વદા ઉપલબ્ધ થતું નથી. લેઢામાં અને મૃત અવસ્થામાં તે હેતું નથી. આ ચૈતન્ય એ ભૂતેનું કાર્ય પણ નથી. કેમકે તે ભૂતેથી અત્યંત
