________________
( ૨ ) પર્યાયે જુદા છે. સેનું એ સામાન્ય છે. મુગટ, કંડલાદિ પર્યાયે વિશેષ છે. આવી રીતે ચાર ગતિમાં પ્રવાસ કરતા જીવ રૂપ સોનાના, એકેંદ્રિય, બેઈદ્રિય, ત્રણઇંદ્રિય, ચાર ઇંદ્રિય પશુ, મનુષ્ય, નારકી, દેવ ઇત્યાદિ અનેક નામવાળા અનેક પ્રકારના પર્યાયે થાય છે. તથા આ સર્વમાં જીવ દ્રવ્ય તે તેનું તેજ કાયમ રહે છે. આ પર્યાની અપેક્ષાએ જીવ અનિત્ય કહેવાય છે. કારણકે તે રૂપાંતર પામે છે. વિવિધ નામ રૂપે બદલાતું રહે છે. પણ મૂલ છવદ્રવ્ય તે સર્વ પર્યાયમાં કાયમ રહે છે તે મૂળ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ જીવ નિત્ય છે.
જેમ પાંજરાથી પાંજરામાં રહેનાર પક્ષી જુદું છે, ઝાડથી ઝાડ ઉપર રહેનાર પક્ષી શું છે પહેરેલ અંગરખા કે કોટથી પહેરનાર પુરુષ જુદે છે, તેવી જ રીતે આ જીવ શરીરથી જુદો છે આ સ્કૂલ બુદ્ધિવાળા પણ સમજી શકે તેવાં દૃષ્ટાંતો છે. તેનાથી કાંઈક વધારે સુમ બુદ્ધિવાળાઓ માટે આ દષ્ટાંત છે કે, દુધ અને પાણી, તલ અને તેલ, પુષ્પ અને સુગંધ એએનો ભેદ દેખાતે નથી છતાં તેઓ જુદાં જુદાં છે. તેમ આ દેહથી જીવને અત્યંત ભેદ આપણે પ્રત્યક્ષ જોઈ શકતા નથી તથાપિ તેઓ તેનાથી જુદાં છે.
જીવમાં એક સંકેચવિકાશ નામને ગુણ રહેલે છે. તેને લઈને આ જીવ કેટલે મોટો છે? કે કેટલે માને છે એ કહીશકાય તેમ નથી. એટલે તેને શરીર પ્રમાણ અસંખ્યાત્ પ્રદેશવાળ માનવામાં આવે છે. એક હાથીના શરીરમાં અને એક કંથવા જેટલા નાના શરીરમાં પણ તે રહી શકે છે. તેવી જ રીતે આ માનવ દેહમાં તેમજ આ સંપૂર્ણ લેકમાં સંકેચ વિકાસના કારણથી તે સમાઈ શકે છે. તથાપિ સર્વ સ્થળે તેની પ્રદેશસંખ્યા સરખી જ હોય છે.
કાળ જેમ ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન એ ત્રણે કાળમાં અનાદિ
