________________
( ૧૭ ) જે પિતાને પિતાની જાગૃતિ હોય તે આ બાહ્ય જગત જે આ નેત્રો દ્વારા જોઈ શકાય છે. તે જરાપણ દુઃખરૂપ કે કર્મ બંધનના કારણભૂત થઈ શકતું નથી. જે આ જગત્ કર્મબંધનું કારણ હોય તે જ્ઞાની પુરૂષોને પણ તેમ થવું જોઈએ. અને શાસ્ત્રો દ્વારા આપણને સમજાય છે કે તેઓ હજારો વર્ષ પર્યત નિર્લેષપણે આ જગતમાં વિચરતા હતા. આ ઉપરથી નિશ્ચય થાય છે કે, પોતાનું ભાન ભૂલીને આ મન દ્વારા પ્રવૃત્તિ કરનાર પિતાની અજ્ઞાનતાને લઈને જ પોતાની મને કલ્પનાથી રાગદ્વેષ કરી મમય જગત ઉત્પન્ન કરી (અનેક વિચારોની આકૃતિઓ ઉભી કરી) તેમાંથી કર્મબંધ ઉત્પન્ન કરે છે.
** ખરો જ્ઞાતા તો સત્ય આત્મા જ છે, અને વ્યવહારિક જ્ઞાતા, કર્તા, ભક્તા તે અંતઃકરણમાં પ્રકાશત-બુદ્ધિરૂપ આત્મા છે. આ આત્માની પરાધીન સ્થિતિ છે એટલી જ અશુદ્ધતા છે. આંહી પર ઉપર આધાર છે. બુદ્ધિ તથા મનના ચસ્માદ્વારા તે પ્રકાશીત થાય છે. તેજ આડે મળ છે. બુદ્ધિ-મન જેટલાં મલીન અશુદ્ધ, વિપરીતતેટલું જ તેમાંથી પ્રસાર થતું જ્ઞાન મશીન, અશુદ્ધ અને વિપરીત હોય છે. આ બાહ્ય અનેક કર્તા, ભોક્તાઓ છે. અનેક દશ્ય વસ્તુઓ છે. છતાં આ મન તેમાં પરિણામ ન પામે છે તે સર્વ વસ્તુઓ કાંઈ પણ સુખ દુઃખ દેવાને સમર્થ નથી. જ્યારે આપણે ગાઢ નિંદ્રામાં પડયા હોઈએ છીએ તે વખતે આ દુનિયામાં અનંત વસ્તુઓ રહેલી છે છતાં આપણું મન તેમાં તેટલા વખતને સાટે પરિણામ પામતું નથી તે તે વખતે આ જગતની વિદ્યમાનતાની આપણું મન ઉપર જરા પણ અસર થતી નથી. વિશેષ એટલે છે કે આ નિદ્રાની સ્થીતિમાં આપણું મન અજ્ઞાનમાં લય પામ્યું છે. તેજ મન જે જાગત દશામાં આત્મજ્ઞાનમાં લય પામે તે આ દુનિયાની કોઈ પણ વસ્તુની વિવિધતાની અસર (રાગદ્વેષ રૂપ પરિણતિ અને તેથી ઉત્પન્ન થતા હર્ષ, શેક વિગેરે) આપણું ઉપર થશેજ નહિ.
