Book Title: Panch Sutram
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023399/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciraMtanAcAryapraNItaM zrI haribhadrasUrikRtavRttivibhUSitaM zrI. paJcasUtram sAdhudharmaparibhAvanA sUtram pravajyAphala sUtram pApapratidhAta guNabIjAdhAna sUtram pravajyAvidhigrahaNa sUtram pravajyAparipAlanA sUtram bhAvAnuvAdakAra pU. AcArya zrI rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharadra-padmAvatI saMpUjitAya ||| OM hrIM zrI zrI zaMkhezvara pAzvarnAthAya namaH || || zrI dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUrIzvarebhyo namaH || zAcanayamrATa tapAgacchAdhipattei nama: mArA zrI vijayanemisUrIzvara $AnazALA, amadAvAduM-1 zrI ciraMtanAcAryapraNIta zrI haribhadrasUrikRtavRttivibhUSita zrI peyasUtra * bhAvAnuvAdakAra che siddhAMta mahodadhi parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paramagItArtha parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra vardhamAna taponidhi parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna dharmabiMdu, yogabiMdu, zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, yogadaSTi samuccaya, paMcAzaka, paMcavastuka, zrAvakadharmavidhi prakaraNa, gurutattva vinizcaya, upadezamAlA (puSpamAlA) Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saMpAdaka * viThThadvayaM parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyarana pUjya munirAjazrI dharmazakharavijayajI mahArAja * sahayoga : pa.pU. munirAjazrI divyazekhara vi.ma. je prakAzaka : arihaMta ArAdhaka TrasTa Co. hindustAna mila sTorsa, 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. ne saMpUrNa Arthika sahayoga * | nayanabALA bAbubhAI jarIvALA kalpaneza bAbubhAI jarIvALA bI/505, zrIpALanagara, 12, jamanAdAsa mahetA roDa, muMbai-400 006. prathama AvRtti 0 nakala 1000 vIra saMvata 2030 0 vikrama saMvat 2060 mUlya paThana-pAThana-AcaraNa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhi-vyAdhi-upAdhithI trasta jagatane. bhAva ArogyanI bheTa agaNita guNavRkSonA ArAma samA, sakala vizvamAM abhirAma evA, samarpita zramaNa zramaNa-zrAvaka-zrAvikAjananA AtmAnA sAcA virAmarupa vyAkhyAna vAcaspati pUjyapAda AcArya deva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA nikaTanA piracaye suvizuddha dharma mArga pAmelA zrImatI nayanabALA bAbubhAI jarIvALAnA suputra zrI kalpanezabhAi jarIvALAe pUrvakAlIna mahAmahima ciraMtanAcArya bhagavaMte racelA paMcasUtra' graMthanuM saMpUrNa prakAzana nijadravyathI karIne apUrva zrutabhakti karI che. prabhu mArgathI pIche haTha karatuM ane pazcimI saMskRtinA vinAzaka vAyarAne anusaratuM samasta jagata trasta che... vizvanI Toca kakSAnI cikitsAlaya ke cikitsaka paNa je Arogya ApavA mATe niSphaLa pUravAra thAya evA apUrva bhAva ArogyanI bheTa samasta jagatane ApIne paMcasUtra kAra maharSIe jagata upara kalpanAtIta upakAra karyo che... prAkRta-saMskRta girAmAM guMthAyelI A kRtino lokabhogya bhASAmAM anuvAda karAnArA pravrajyA ardha zatAbdinA dhAraka jinAjJA marma grAhI prajJA saMpanna Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda AcArya deva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAno upakAra to caturvidha zrI saMgha koikALe visarI zake tema nathI. puNya maLelI nAzavaMta saMpattine zubha kSetramAM samarpita karI zAzvata kAlIna sukhakara zI rIte banAvavI te prabhumArgane hRdaya maMdire prasthApita karanArA zrI kalpanezabhAi jarIvAlA pAse zIkhavA jevuM che. vi.saM. 2059nI sAle zrI siddhagirirAjaMnI zItala chAyAmAM cAturmAsa birAjamAna 'sUrirAma' sAmrAjyavarti 14-14 AcArya bhagavaMtonI nizrAmAM paryuSaNA pachI zrI zatruMjaya taLeTIne suvarNa varakhathI zAlina aMgaracanA karAvavA dvArA nija samyaktvanI zuddhikaraNa sAthe hajAro bhavyAtmAnA hradaye mahApUjAnA mAdhyame samyaktvanI prAptinI bhUmikA pradAna karI hatI. tathA samagra pAlitANAnI vividha dharmazALAmAM birAjamAna hajAro yAtrikonI karelI apUrva audAryapUrvakanI atyaMta bahumAnapUrvakanI sAdharmika bhaktie to prabhuzAsanano jayajayakAra karAvyo hato. A pUrve paNa A puNyanAmadheya parivAre 'zrAddhadinakRtya' graMthane saMpUrNa Arthika sahakAra ApIne prakAzita karyuM che. arihaMta ArAdhaka TrasTa temanA sukRtanI bhAvabharI anumodanA kare che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakAranuM prAthina vi.saM. 2058mAM mAruM cAturmAsa zatruMjaya tIrthamAM osavALa yAtrika gRhamAM thayuM. tyAM ekavAra muMbai zrIpALa nagaramAM rahetA suzrAvaka kalpanezabhAi mane vaMdana ka2vA mATe AvyA. vaMdana karyA pachI potAnI bhAvanA vyakta karatAM mane kahyuM ke jJAnapaMcamInA divase jJAnanI ArAdhanA karatAM vizeSa bhAvollAsa thayo ke Apa koi pUrvAcArya racita graMthano gujarAtImAM anuvAda ka2I Apo to tenA prakAzanano saMpUrNa Arthika lAbha mAre levo. temanI A bhAvanA saphaLa bane e mATe 'zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM'' e pustaka lakhAi gayA bAda avasara maLatAM paMcasUtra graMthanI TIkAno gujarAtI anuvAda lakhavAno prAraMbha karyo. Aje A graMtha prakAzita thaine vAcakonA karakamalane zobhAvI rahyo che. paMca sUtrano saMkSipta paricaya A graMthanI racanA prAkRtabhASAmAM thayelI che. tenA upara saMskRta TIkA che. A mULa graMthanA racayitA ciraMtanAcArya che. ahIM ciraMtanAcArya eTale prAcIna AcArya. e prAcIna AcAryanuM nAma Aja sudhI koinA jANavAmAM AvyuM nathI. kAraNa ke e prAcIna AcArya bhagavaMte graMthanA prAraMbhamAM ke aMtamAM potAnA nAmano nirdeza karyo nathI. A uparathI samajI zakAya che ke A prAcIna AcArya bhagavaMta nAmanA mohathI kevA alipta hatA. A sUtranI racanA lagabhaga 1500 varSathI paNa ghaNA kALa pUrve thai hovAthI pUrvadhara mahAjJAnI AcArya bhagavaMtanI A anubhava siddha prasAdI hovAnI saMbhAvanA anucita nathI. 1444 graMthanA racayitA zrI haribhadrasUri mahArAje eka saMkSipta vivaraNa A graMtha upara racIne, A graMthanA rahasyo chatAM karI saMgha upara mahAna upakAra karyo che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakAranuM prAkakathana / pAMca sUtromAM je mahattvanA pAMca viSayone gUMthI levAmAM AvyA che teno saMkSipta bhAvArtha A pramANe che sUtra-1 pApapratighAta ane guNabIjAdhAnA atyaMta durgadhI pAtrane jyAM sudhI sArI rIte dhoine svaccha karavAmAM na Ave tyAM sudhI sugaMdhI dravyonuM bhAjana banavAnI temAM lAyakAta AvatI nathI. te ja rIte anAdi kALanA kusaMskAro rUpI gADha pApakarmono nAza na thAya tyAM sudhI AtmA paNa sadguNonI sugaMdhathI suvAsita na banI zake. te tethI prathama sUtramAM sadguNonI prApti mATe anivArya pApakarmanA vinAza arthe (1) arihaMta, siddha, sAdhu ane dharma e cAranuM zaraNa (2) svakRta durAcAronI tIvra niMdA ane satkRtyonI prasaMzA-anumodanA e traNa upAyo darzAvavAmAM AvyA che. sUtra-2 sAdhudharma paribhAvanA potAnA AtmAnI karmabandhanathI mukti e AtmAnA zubha puruSArthanuM aMtima lakSya che. sAdhupaNAnuM pAlana =jJAna darzana-cAritranI ucca koTinI sAdhanA) e muktino ekamAtra upAya che. te upAya prApta karavA mATe mumukSu jIvane pUrvAbhyAsa karavAnI jarUra che. e pUrvAbhyAsamAM sAdhudharma svIkAravAnI [ ruci tIvra banAvavI, sAdhupaNAnAM kartavyo barAbara samajavAM, tenI upayogItAthI AtmAne barAbara bhAvita karavo, aMte te mATe aMzathI sAdhupaNA rUpa pAMca aNuvratono svIkAra karI tenuM vizuddha pAlana karavuM vagereno samAveza thAya sUtra-3 pravrajyA-grahaNa-vidhi pravajyAgrahaNavidhi eTale sAdhupaNAne bhAvathI, harSa pUrvaka svIkAravAno vidhi. pahelAM AMzika sAdhupaNAno vizuddha abhyAsa karyA bAda mAtA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakAranuM prAkakathanA pitAne pratibodha karI dIkSA grahaNamAM temanI saMmati levI ane temanI AjIvikAnI vyavasthA karavI. chatAM anumati na Ape to bhayaMkara aTavImAM sakhata bImAra thayela mAtA-pitAne sAjA karavA auSadha levA mATe temane jaMgalamAM ja choDIne gAmamAM AvavuM paDe, tema saMsAra aTavImAM mohanI bImArI bhogavatAM mAtA-pitAne tAttvika auSadha (dharma)thI sAjA karavA temane choDIne paNa dIkSArUpI auSadhaprAptinA sthAne cAlyA AvavuM. jinapUjA vagere kRtyo karIne dIkSA levI. sUtra-4 pravrajyA paripAlana dIkSA lIdhA pachI saMyamanI sAdhanAmAM lIna banI janAra sAdhu eka varSamAM devonAM sarvazreSTha sukhothI paNa adhika prazamasukha anubhavato thai jAya che. paraMtu A avasthAmAM pahoMcavA mATe vidhipUrvaka ane sadguru pratye bahumAnapUrvaka zAstrAdhyayana karIne ArAdhanA-virAdhanAnAM sthAnonuM ane tenA lAbha-nukazAnanuM jJAna meLavavuM jarUrI che. tathA koipaNa anuSThAnane bAdhA na pahoMce tenI kALajI rAkhavI ityAdi nirUpaNa A cothA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. sUtra-5 pravrajyAphaLA suvizuddha pravrajyAnuM paripAlana karavAthI navAM karmono saMvara thavAthI ane pUrvabaddha karmonI nirjarA thavAthI AtmA karmamukta banIne lokanA agra bhAga upara sAdi-anaMta sthitimAM sthira banI jAya che, siddhigatimAM viSayanirapekSa upamAnIta, du :kharahita ane zAzvata sukhanI prApti thAya che. A sUtramAM mokSanA tAttvikasvarUpanI zuddha tArkika ane mArmika mImAMsA karavAmAM AvelI che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agThamaNikA viSaya pRSTha prastAvanA ... ******** ...... .............. paheluM pApapratighAta-guNabIjAdhAna sUtra 1. maMgalasUtra........ 2. arihaMtano upadeza................ 3. saMsAranAzano upAya........... 4. tathAbhavyatvanA paripAkanAM sAdhano 5. arihaMtonA zaraNano svIkAra ..... 6. siddhonA zaraNano svIkAra. 7. sAdhuonA zaraNano svIkAra............ 8. dharmanA zaraNano svIkAra...... 9. duSkRta gartA... 10. praNidhAna zuddhi... ............ 11. sukRta anumodanA .............. 12. praNidhAna zuddhi. 13. sUtrapAThanuM azubhanI nivRttirUpa phaLa. 14. sUtrapAThanuM zubhanI prAptirUpa phaLa .... 15. aMtima maMgala ... ........... 46 bhAvathI cittanI ekAgratApUrvaka prathama sUtranA paThana-zravaNathI thatA lAbho.................... ........... bIjuM sAdhudharmaparibhAvanA sUtro 1. dharmaguNone svIkAravAnI ruci thayA pachInuM kartavya .................. | 2. dharmaguNo .. ......... 3. dharmaguNonA svIkAra pachI tenA pAlana mATe jarUrI kartavyo.....pa3 : : Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya ........ ...****** 4. sAdhudharmanI bhAvanAthI thatA lAbho.. ......... trIjuM pravrajyA grahaNa vidhi sUtra 1. sAdhudharmane svIkAravAno vidhi... ... ....................68 2. mAtA-pitAne pratibodha pamADavAno vidhi......................... 3. mAtA-pitAnI AjIvikAnI vyavasthA karIne dIkSA le.......... 4. mAtA-pitA rajA na Ape to mAyA-kapaTa karIne dIkSA le ..... 74 5. mAtA-pitA koipaNa rIte rajA na Ape to rajA vinA paNa dIkSA levI. .......... .......... 6. glAna auSadhanuM dRSTAMta........................ 7. dRSTAMtano upanaya ... 8. Avo tyAga vAstavika tyAga nathI. .......... 9. dIkSAno vidhi .. cothuM pravajyA paripAlanA sUtrA 1. svakAryano asAdhaka upAya paramArthathI upAya nathI............ 2. vidhithI dIkSita banelA sAdhunuM svarUpa ............. 3. avidhithI bhareluM sUtra saphaLa na thAya.......... 4. avidhithI bhaNanArane koi phaLa maLatuM nathI....................... 5. anArAdhanAnuM lakSaNa............ 6. anArAdhanAthI bhareluM bhaNeluM nathI. ............. 7. mArgagAmIne anArAdhanA na hoya..... 8. mArgagAmInI virAdhanA arthahetu che ... 9. mArgagAmI virAdhakanuM lakSaNa. .............. 10. mArgagAmInuM bhaNeluM bhaNeluM che............ 11. virAdhanAvALo sabIja hoya.... 12. mArgagAmI badhAne virAdhanA na hoya. .......... ..... Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (viSaya 13. nirupakrama karmathI rahita sAdhunuM svarUpa ... 14. vyakta zabdano artha 15. pravacana mAtAnA tyAgathI thatA anarthane mArgagAmI sAdhu jANe che ... 16. cAritra ane jJAnanA be prakAra.... 17. abAdhita yogonI ArAdhanA.... 18. uttarottara yogonI siddhinuM phaLa 19. rogInI sakriyAnuM dRSTAMta.......... 20. daSTAMtano upanaya .. 21. gurubahumAnanI mahattA.. rara. gurubahumAna rahita kriyAnuM phaLa saMsAra ......... 23. gurubahumAnanI savotkRSTa suMdaratA ... ...... 24. sAdhune devothI adhika sukha ................... 25. kevo sAdhu yogI che tenuM varNana..... ra6. zuddha sAdhu suMdarabhogo maLavA sAthe mokSa maLe tevo bhava pAme che..... 27. jJAnanuM svarUpa ane phaLa ................ 28. ucita pravRttinA svIkAranuM kAraNa ... ra9. prastuta pravRttimAM vinAbhAva ane tenuM kAraNa ............ 30. iSTa siddhinuM kAraNa . 31. sukriyAnuM svarUpa ................... 32. sukriyAthI parArtha sAdhanA......... 33. parArthasAdhaka sAdhunuM svarUpa........ 34. parArtha sAdhanAnuM kAraNa ........... 35. aMtima bhavanuM varNana .......... ... ........' .......... Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( viSaya pRSTha .......... ........ pAMcamuM pravajyA phala sUtra 1. siddha thayelA jIvanuM svarUpa.. 2. siddhamAM zabdAdi na hoya................................ ...... 3. siddho abhAvarUpa nathI. ............ 4. siddhonuM sukha saMyoga ane apekSAthI rahita che................. 5. moha mukhya bhAvazatru che. ....... ......... 6. siddho saMyoga ane apekSAthI rahita che..... 7. siddhono lokAtte javAno svabhAva che.............. 8. siddhanA sukhanuM varNana.................. 9. siddhasukha saMbaMdhI daSTAMta........... ......... 10. siddhonuM sukha buddhithI gamya nathI............. 11. siddhasukha ane siddhono kALa . 12. sarvajIvomAM bhavyatva samAna hovA chatAM tathAbhavyatva bhinna che. 13. baMdha vinA mukti na ghaTe ... 14. anAdi baMdhano viyoga thAya.... 15. sAMkhyamata mAnya didakSA aprAmANika che .......................... 16. pariNAma bhedathI baMdha-mokSano bheda 134 17. karma bodhisvarUpa nathI tathA sarvathA asatuM paNa nathI.......... 135 18. satno sarvathA vinAza mAnavAmAM sarvathA asatunI utpatti thavAnI Apatti. 19. dravyanA utpAda ane nAza mAnavAmAM Ave to dravyanA utpAda-nAzarUpa svabhAvanI kalpanA yuktiyukta che... 138 ...... , , , , , , , , , , Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSTha .......... ........144 145 20. prastuta viSayanI sUkSmatA ......... ra1. mokSa sukhanI zreSThatAnuM kAraNa ........ rara. siddhono vAsa 23. siddhanI lokata sudhI gati saMbaMdhI varNana. . 24. saMsAramAM bhavyajIvono kadI abhAva na thAya.. rapa. jAtibhavya ane abhavyamAM yogyatA-ayogyatAnI dRSTie bheda ............ ra6. vyavahAranaya paNa mokSanuM sAdhana che .......... 27. jinAjJA sarvathA nirdoSa che.................. 28. jinAjJAne apunabaMdhakAdi jIvo samajI zake. .. ra9. bhavAbhinaMdI jIvone jinAjJA na ApavI.... 30. ayogyane jinAjJA na ApavAmAM karUNA che...... 31. anuvAdakAranI prazasti.............. pariziSTa-1 dharmabIjo ...... .................. pariziSTa-2 paMca kAraNa samudAya.............. pariziSTa-3 aNagArane varelI upamAo ... pariziSTa-4 siddhonI vizeSa mAhitI.. pariziSTa-5 mArmAbhimukha-mArgapatita .. pariziSTa-6 cAra bhAvanAnA soLa bhedo .. ......... ........ 151 153 155 .... 176 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharaNendra-padmAvatIsaMpUjitAya OM hrIM zrIM zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH zrI dAna-prema-rAmacandra-hIrasUrIzvarebhyo namaH aiM namaH zrI haribhadrasUri mahArAja kRta vyAkhyA sahita ciraMtanAcArya viracita paMcasUtra graMthano gujarAtI bhAvAnuvAda TIkAkAranuM maMgalAcaraNa praNamya paramAtmAnaM mahAvIraM jinezvaram / satpaJcasUtrakavyAkhyA, samAsena vidhIyate // 1 // paramAtmA zrI mahAvIra jinezvarane praNAma karIne huM zreSTha paMca sUtranI saMkSepathI vyAkhyA karuM chuM. prastAvanA Aha- kimidaM paJcasUtrakaM nAma ? ucyate- pApapratighAtaguNabIjAdhAnasUtrAdIni paJcasUtrANyeva, tadyathA- pApapratighAta-guNabIjAdhAnasUtram 1 sAdhudharmaparibhAvanAsUtram 2 pravrajyAgrahaNavidhisUtram 3 pravrajyAparipAlanAsUtram 4 pravrajyAphalasUtram 5 iti / | prazna- sA paMyasUtra zuMcha ? uttara- pApapratighAta-guNabIjAdhAna vagere pAMca sUtro e ja paMcasUtra che. te pAMca sUtro A pramANe che-1. pApapratighAta-guNabIjAdhAna sUtra 2. sAdhudharmaparibhAvanA sUtra 3. pravajyAgrahaNavidhi sUtra 4. pravajyAparipAlanA sUtra 5. prayAsa sUtra. Aha- kimarthamevameteSAmupanyAsaH ? ityatrocyate- etadarthasyaivameva tattvato bhAvaH iti khyApanArthaM, na hi prAyaH pApapratighAtena guNabIjAdhAnaM vinA tattvatasta Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cchraddhAbhAvaprarohaH, na cAsatyasmin sAdhudharmaparibhAvanA, na cAparibhAvitasAdhudharmasya pravrajyAgrahaNavidhAvadhikAra:, na cApratipannastAM tatpAlanAya yatate, na cApAlane etatphalamApnotIti pravacanasAra eSa sajjJAnakriyAyogAt / 2 prastAvanA prazna-- A pAMca sUtrono A pramANenA kramathI ullekha karavAnuM zuM kAraNa che ? uttara-- A pAMca sUtronA arthonI (=padArthonI) paramArthathI A pramANe ja sattA che, arthAt A sUtromAM kahelA arthonI (=padArthonI) ahIM jaNAvelA kramathI ja prApti thAya che evuM jaNAvavA mATe A pAMca sUtrono A pramANenA kramathI ullekha karyo che. A pAMca sUtronA arthonI (=padArthonI) ukta kramathI ja prApti thAya che. te A pramANe-pahelAM pApapratighAta dvArA guNabIjAdhAna thAya. pachI sAdhudharmanI paribhAvanA thAya. pachI pravrajyA grahaNa vidhi thAya. pachI pravrajyA paripAlana thAya. pachIpravrajyAlanIprApti thAya. pApapratighAta dvArA guNabIjAdhAna thayA vinA prAyaH dharmanI zraddhA (=ruci) na thAya. dharmanI zraddhA thayA vinA sAdhudharmanI paribhAvanA (=saMyama levAnI tIvrabhAvanA) na thAya. jeNe sAdhudharmanI paribhAvanA karI nathI teno pravrajyA grahaNanI vidhimAM adhikAra nathI. jeNe pravrajyA lIdhI nathI te pravrajyAnA pAlana mATe yatna na kare. pravrajyAnA paripAlana vinA pravrajyAnA phaLane na pAme. vivecana-- (1) pApa pratighAta eTale pApono nAza. (pratighAta eTale nAza) guNabIjAdhAna zabdamAM guNa, bIja ane AdhAna ema traNa zabdo che. AdhAna eTale sthApana. AtmAmAM guNonA bIjonuM sthApana karavuM te guNabIjAdhAna. bIjA zabdomAM kahIe to guNabIjAdhAna eTale AtmAmAM guNonA bIjonI vAvaNI. jema kheDUta khetaramAM bIjonI vAvaNI kare ane pachI varSAda vagerethI bIjomAMthI anAjanI utpatti thAya che, tema AtmAmAM guNonA bIjonI vAvaNI karavAthI kAlAMtare tevAM zubha nimittothI AtmAmAM guNonI utpatti thAya che. kheDUta pahelAM jamInamAM rahelAM paththara-bhothAM (=vAsanAM mULiyAMono ththo) vagerene dUra karIne jamInane svaccha banAve che. pachI temAM bIjonI vAvaNI kare che. tevI rIte prastutamAM pahelAM pApano nAza karIne AtmAne svaccha banAvavo joie. pachI AtmAmAM guNonA 'bIjonI vAvaNI karavI joie. pahelA sUtramAM duSkRtagaha, 1. guNabIja, dharmabIja, yogabIja A badhA zabdo ekArthaka che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra prastAvanA sukRta anumodanA ane cArazaraNano svIkArae traNa viSayo che. temAM duSkRtagartAthI pApono nAza thAya che, AthI AtmA pavitra thAya che, arthAt AtmA laghukarmI bane che. pavitra thayelA AtmAmAM sukRtonI anumodanA ane cAra zaraNa svIkArathI guNonA bIjonuM AdhAna thAya che. athavA A viSayane bIjI rIte A pramANe samajI zakAya- durgadhI padArthathI bharelA pAtramAM sugaMdhI padArtha nAkhavo hoya to pahelAM durgadhI padArthane kADhIne e pAtra dhoine svaccha karavuM joie. pachI ja temAM sugaMdhI padArtha bharI zakAya. tema prastutamAM pahelAM AtmAmAMthI pAparUpa durgadhI padArtha kADhIne AtmAne svaccha karavo joie. pachI temAM guNabIjAdhAna karavuM joie. AtmAmAMthI pApano nAza thayA vinA AtmAmAM guNabIjAdhAna na karI zakAya. duSkRtagartAthI pApono nAza thAya che, sukRta anumodana ane cAra zaraNa svIkArathI guNabIjAdhAna thAya che. (2) A rIte pApapratighAta dvArA guNabIjAdhAna thayA pachI sAdhudharma paribhAvanA sUtramAM kahyA mujaba sAdhudharmanI paribhAvanA thAya che. paribhAvanA eTale tIvra utkaMThA, tIvra icchA. sAdhudharmane svIkAravAnI tIvra bhAvanA thavI te sAdhudharmaparibhAvanA. (3) sAdhudharmanI paribhAvanA thayA pachI pravajyA grahaNavidhi nAmanA trIjA sUtramAM kahyA mujaba vidhi pUrvaka sAdhudharmano svIkAra thAya che. (4) sAdhudharmano svIkAra thayA pachI pravajyAparipAlana nAmanA cothA sUtramAM kahyA mujaba pravrajyAnuM jinAjJA mujaba pAlana thAya che. (5) jinAjJA mujaba pravajyAnA pAlanathI mokSarUpa phaLanI prApti thAya che. Ama pUrvapUrva padArthanI prApti thayA pachIja pachI pachInA padArthanI prApti thAya che. prAya karIne pApapratighAta dvArA guNabIjAdhAna thayA vinA paramArthathI guNo (=dharma) saMbaMdhI zraddhAbhAvanI utpatti thatI nathI, arthAt dharma pratye zraddhA pragaTatI nathI. dharma pratye zraddhA pragaTyA vinA sAdhu dharmanI paribhAvanA thatI nathI. paribhAvanA eTale tIvra bhAvanA. sAdhudharmane svIkAravAnI tIvra bhAvanA thAya te sAdhudharma paribhAvanA. sAdhudharmane svIkAravAnI tIvra bhAvanA thayA vinA pravrajyAne svIkAravAnI vidhimAM adhikAra prApta thato nathI, arthAt sAdhudharmane svIkAravAnI tIvra bhAvanA vinA vidhipUrvaka pravrajyAno svIkAra thai zakato nathI. jeNe vidhipUrvaka Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra prastAvanA pravrajyAno svIkAra karyo nathI te jIva tenA pAlanamAM yatna karato nathI. pravajyAnA pAlana vinA pravrajyAnA phaLane pAmato nathI. Ama pahelAM pApapratighAta dvArA guNabIjAdhAna thAya.pachI sAdhudharmanI paribhAvanA thAya. pachI pravajyAgrahaNavidhi thAya. pachI pravajyAparipAlana thAya. pachI pravajyAphaLanI prApti thAya. mATe ahIM A krama kahyo che. rUti pravacanasAra paNa sajJAnakriyAyoIC=A pramANe A (=kramathI jaNAvelA pAMca padArtho) pravacanano sAra che. kAraNa ke AmAM ( kramathI jaNAvelA pAMca padArthomAM) samyajJAna ane samyaka kriyAno yoga che. mokSa ekalA samyajJAnathI thato nathI ane ekalI samyakrakriyAthI paNa thato nathI. samyajJAna ane samyakakriyA e baMnenA sahayogathI mokSa maLe che. anyathA anAdimati saMsAre yathAkathaJcidanekazaH etatprAptyAdeH syAdetatsarvasattvAnAmeva, na caitadeva (vaM), sarvasattvAnAM siddhyabhAvAt / anyathA (=bIjAthAnAdinA krama vinA) saMsAramAM game te rIte (=bhautika sukhanI icchA vagere kAraNothI) anekavAra sarva jIvone AnI (=pravrajyAnI) prApti vigere thayela hovAthI badhAya jIvone A (=pravajyAnuM phala) thAya. paNa sarva jIvone pravajyAnA phaLanI prApti thai nathI. kAraNa ke sarva jIvono mokSa thayo nathI. siddhizca pradhAnaM phalaM pravrajyAparipAlanasya / AnuSaGgikaM tu sudevatvAdi / pravrajyA paripAlananuM mukhya phaLa mokSa che. AnuSaMgika phaLa to sudevapaNuM vagere che. yathAkathaJcidanekaza etatprAptyAdivacanaprAmANyAt, sarvasattvAnAmeva prAyo graiveyakeSvanantaza upapAtazruteH, na ca teSu sAdhukriyAmantareNopapAtaH, na ca samyagdRSTerapArddhapudgalaparAvartAbhyadhiko bhava iti bhAvanIyametat / game te rIte anekavAra pravajyA prApti vagere thayela che evuM zAstravacana prAmANika che. prazna- game te rIte anekavAra pravajyA prApti vagere thayela che evuM vacana prAmANika che emAM pramANa zuM che ? 1. vagere zabdathI pravajyAnuM pAlana samajavuM. 2. vagere zabdathI sumanuSyapaNuM ane uttama bhogasukhanI prApti vagere samajavuM. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra prastAvanA uttara- kAraNa ke prAyaHkarIne badhA ja jIvo raiveyakomAM anaMtavAra utpanna thayA che evuM zAstramAM saMbhaLAya che. sAdhukriyA vinA raiveyakomAM "upapAta na thAya. AmAM bIjI paNa yukti che ke samyagdaSTine dezona ardhapudgala parAvartathI adhika saMsArakALa na hoya. (dazona ardhapudgalaparAvarta jeTalA kALamAM raiveyakomAM anaMtavAra upapAta na thAya.) A pramANe vicAravuM. tasmAnirbIjasyaiva kriyAmAtrasya sA prAptiriti pratipattavyam / sabIjAyAM tu tasyAM na dIrghadaurgatyam, ata etadarthasyaivameva tattvato bhAvaH iti sthitam / tethI anaMtavAra pravajyAprApti je thai te bIja rahita (=guNabIjAdhAna vinA) ja jIvane mAtra kriyAnI prApti thaI ema svIkAravuM joie. jo bIjAdhAna sahita kriyAnI prApti thAya to dIrghakALa sudhI durgati na thAya. AthI A arthano A pramANe ja paramArthathI bhAva che ema nizcita thayuM, arthAt guNabIjAdhAna vinA sAdhudharmanI paribhAvanA na thAya, sAdhu dharmanI paribhAvanA vinA pravrajyAgrahaNavidhi na thAya, pravrajyAgrahaNavidhi vinA pravrajyAnuM paripAlana na thAya, pravrajyAnA paripAlana vinA mokSarUpa phaLanI prApti na thAya e nizcita thayuM. ayaM cAtigambhIro na bhavAbhinandibhiH kSau yAdyupaghAtAtpratipattumapi zakyate, AstAM punaH kartumiti / na sarveSAmevaitatprAptyAdi / ato yathoktadoSAbhAvaH / ityalaM vistareNa / bhavAbhinaMdI jIvomAM prAthamika kakSAmAM jarUrI zuddhabhAva kSudratA Adi (ATha) durguNothI haNAi gayo hovAthI bhavAbhinaMdI jIvo ahIM jaNAvela ati gaMbhIra padArthane jANavA (=samajavA) mATe paNa samartha nathI, to pachI karavAnI to vAta ja kyAM rahI ? Ama ahIM jaNAvela kramathI pravajyAprApti vagere badhA ya jIvone thatuM nathI. AthI yathokta doSano (sarva jIvone pravajyA phalanI (=mokSanI) prApti rUpa doSano) abhAva che. A pramANe vistArathI saryuM. 1. ANoheNAnaMtA mukkA gavejjagesu ya sriiraa| na ya tatthA'saMpuNNAe sAhukiriyAe uvavAo (paJcA0 14-48) oghaAjJAthI (=samyagdarzana vinA kevaLa AptanA upadezathI) jIvoe bhUtakALamAM raiveyaka vimAnomAM anaMta zarIro mUkyAM che. asaMpUrNa sAdhukiyAthI raiveyakamAM utpatti na thAya. 2. juo pRSTha 15ra. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra 1. paheluM pApapratighAta-guNabIjAdhAna sUtra 1. maMgalasUtra iha cedamAdisUtram-paMyasUtra aMyamA paDeguM sUtrANamo vIarAgANaM savvaNNUNaM deviMdapUiANaM, jahaTThiavatthuvAINaM telukkagurUNaM aruhaMtANaM bhagavaMtANaM // 1 // ____ namo vItarAgebhyaH' / tatra rajyate'neneti rAgaH, rAgavedanIyaM karma / AtmanaH kvacidabhiSvaGgapariNAmApAdanAt / raJjanaM vA rAgaH, rAgavedanIyakarmApAdito bhAvo'bhiSvaGgapariNAma eva / vIto'peto rAgo yeSAM te vItarAgAH, tebhyo namaH / etacca vItadveSamohopalakSaNam / vItadveSebhyo vItamohebhyaH / tatra dviSyate'neneti dveSaH, dveSavedanIyaM karma, AtmanaH kvacidaprItipariNAmApAdanAt / dveSaNaM dveSaH, dveSavedanIyakarmApAdito bhAvo'prItipariNAma eva / evaM muhyate'neneti mohaH, mohavedanIyaM karma / AtmanaH kvacidajJAnapariNAmApAdanAt / mohanaM vA mohaH, mohavedanIyakarmApAdito'jJAnapariNAma eva / etadupalakSaNaM vItarAgagrahaNam / tathA cAha-'sarvajJebhyaH' / na hyavItarAgA eva avItadveSAdayaH sarvajJA bhavanti, sarvaM jAnantIti sarvajJAstebhyo namaH / Aha-ye vItarAgAste sarvajJA eveti gatArthaM vizeSaNaM; na, chadmasthavItarAgANAmasarvajJatvAt / yadyevaM sarvajJebhya ityetAvadevAstu, alaM vItarAgagrahaNena; na, avItarAgANAmapi sakalazAstravidAmupacAreNa sarvajJavyavahArasiddhastadvyavacchedArthaM vItarAgagrahaNamiti / etadvizeSaNAyaivAha'devendrapUjitebhyaH' / devendrAH zakrAdayastaiH pUjitAH samabhyarcitAstebhyo namaH / Aha-ye vItarAgAH sarvajJAzca te devendrapUjitA eveti nArtho'nena vizeSaNena; na, muNDakevaliprabhRtInAM keSAJcittatpUjitatvAnupapatteH / yadyevaM devendrapUjitebhya ityetadevAstu, alaM vItarAgAdigrahaNena; na, avItarAgAdInAmapi gaNadharAdInAM devendrapUjitatvasiddhestadvyavacchedArthaM vItarAgAdigrahaNamiti / etadvizeSaNAyaivAha'yathAsthitavastuvAdibhyaH' / yathAsthitamabhilApyAnabhilApyatvAdinA prakAreNa sthitaM vastu vadituM zIlAH, yathAsthitavastuvAdinastebhyo namaH / Aha-ye vItarAgAH Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paheluM sUtra paMcasUtra sarvajJA:, devendrapUjitAzca te yathAsthitavastuvAdina eveti na kiJcidanena vizeSaNena; na, asadabhyupagamavyavacchedArthatvAt / tathA hyastyevaMvidho'sadabhyupagamaH kila vItarAgAdayo'pi na yathAsthitavastuvAdinaH, 'vastu vAcAmagocara:' iti vacanAt / yadyevaM yathAsthitavastuvAdibhya ityetAvadeva cAru, nArtho vItarAgAdigrahaNena; na, sAmyataH pUrvadharAderapi yathAsthitavastuvAditvAttadvyavacchedArthaM vItarAgAdigrahaNamiti, vyavacchedazceha sarvatra guNaprakarSavAn stavArha iti tasya tatsaMpAdane tadantargataguNAnAM tatsaMpAdanameveti nyAyakhyApanArthamiti (na) tu nirAkaraNArthameva / 7 sUtrArtha-- vItarAga, sarvajJa, deveMdra pUjita, yathAsthitavastuvAdI, trilokaguru, aruha ane bhagavAna evA paramAtmAne namaskAra ho ! (A sUtrathI graMthakAre maMgalAcaraNa karyuM che.) vItarAga-- jenAthI AtmA raMgAya te rAga. (rAga AtmAne vastu pratyenA AkarSaNanA raMgathI raMgI nAkhe che.) rAga eTale rAgavedanIya karma. (jenAthI AtmA rAgane vede-anubhave te rAgavedanIya karma.) kemake rAgavedanIya karma AtmAmAM koika vastu' pratye Asaktino (=rAgano) pariNAma utpanna kare che. athavA Asakti thavI te rAga. rAgavedanIya karmathI utpanna karAyelo bhAva AsaktinA pariNAma rUpa ja che. jemano rAga jato rahyo hoya te vItarAga che. temane namaskAra thAo. ahIM vItarAga zabdano ullekha vItadveSa ane vItamohanuM upalakSaNa che. AthI vItadveSa 1. koika vastu pratye Asaktino pariNAma utpanna kare che eno artha e thayo ke koika vastu pratye Asaktino pariNAma utpanna nathI paNa karato. AthI rAgavedanIya karma dareka vastumAM Asakti=rAga utpanna kare ja evo niyama nathI. jemake koine amuka strI upara rAga che, to amuka strI upara dveSa che. koine bhojananI amuka vastu upara rAga che, to amuka vastu upara dveSa che. unALAmAM ThaMDo pavana game che, eja ThaMDo pavana ziyALAmAM gamato nathI...AthI ahIM kahyuM ke rAgavedanIya karma AtmAmAM koika vastu pratye Asaktino pariNAma utpanna kare che. 2. svajJApatve sati svatajJApatvamupakSaLa=potAne jaNAvavA sAthe bIjAne paNa jaNAve te upalakSaNa kahevAya. jemake-jAmyo dhi ramyatAm=kAgaDAothI dahIMnuM rakSaNa karavuM. ahIMAhra zabda dahIMnuM bhakSaNa karanArA bilADI vagerenuM upalakSaNa che. AthI kAgaDAothI dahIMnuM rakSaNa karavuM eTale bilADI vagere je je prANI dahIMnuM bhakSaNa karI jAya te sarva prANIothI dahIMnuM rakSaNa karavuM evo artha che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra ane vitamohane namaskAra thAo. jenAthI AtmA aprItivALo bane te dveSa. dveSa eTale keSavedanIya karma. kAraNa ke SavedanIya karma AtmAmAM koika vastu pratye aprItinA pariNAma utpanna kare che. athavA aprIti thavIte Sa. draSadanIya karmathI utpanna karAyelo bhAva aprItinA pariNAma rUpa ja che. e pramANe jenAthI AtmA ajJAnI bane te moha. moha eTale mohadanIya karma. kAraNa ke mohaddanIya karma AtmAmAM koika vastu pratye ajJAnatAnA pariNAma utpanna kare che. athavA ajJAnatA e moha che. moha mohanIya karmathI utpanna karAyela ajJAnatAnA pariNAma rUpa ja che. (rAga, dveSa ane moha (=ajJAna) e traNamAM ajJAna doSa vadhAre bhayaMkara che. kAraNa ke ajJAnatAnA kAraNe rAga ane dveSanI bhayaMkaratA samajAtI nathI. rAgadveSa zatru hovA chatAM ajJAnatAnA kAraNe mitra dekhAya che. ajJAnatAnA kAraNe je hitakara che te ahitakara dekhAya che, je ahitakara che te hitakara dekhAya che, je doSarUpa che te guNarUpa dekhAya che, je guNarUpa che te doSarUpa dekhAya che. je sukhakara che te duHkhakara dekhAya che, je duHkhakara che te sukhakara dekhAya che.) sarvajJa- je avItarAga ja hoya te sarvajJa na thAya. e ja rIte je avItaSa ja hoya ane avatamoha ja hoya te sarvajJa na thAya, arthAt vItarAga, vItaSa ane vitamoha banyA vinA sarvajJa banI zakAya nahi. sarvane jANe te sarvajJa. (bhUtabhaviSya-vartamAnanA sarvadravya-sarvaparyAyone jANe te sarvajJa.) temane namaskAra thAo. pUrvapakSa- je vItarAga hoya te sarvajJa ja hoya. AthI vItarAga ema kahevAthI sarvajJa evuM vizeSaNa jaNAi ja gayeluM che. uttarapakSa je vItarAga hoya te sarvajJa ja hoya evo niyama nathI. kemake je jIvo chagha0 vItarAga che te jIvo sarvajJa nathI. (agiyAramA ane bAramA guNasthAne rahelA jIvo chaghastha vItarAga che ane teramA guNasthAne rahelA jIvo sarvajJa vItarAga che.) pUrvapakSa- jo ema che to "sarvajJa' e ja vizeSaNa mUkavAnuM, "vItarAga' evuM vizeSaNa mUkavAnI jarUra nathI. kAraNa ke je sarvajJa hoya te vItarAga hoya ja. ethI sarvajJa ema kahevAthI vItarAga ema kahevAI ja jAya che.) uttarapakSa- ema na kahevuM. kemake je jIvo vItarAga na hovA chatAM sakala Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paheluM sUtra paMcasUtra zAstronA jANakA2 che temane upacArathI sarvajJa kahevAno vyavahAra prasiddha che. (cauda pUrvIo ane nimitta zAstranA jANakAra vagere bhUta-bhaviSya-vartamAnanuM ghaNuM jANI zake che.) mATe temano niSedha karavA ahIM'vItarAga' e vizeSaNanuM grahaNa karyuM che. 9 deveMdrapUjita-- arihaMta bhagavAnanI vizeSatA jaNAvavA mATe ja kahe che ke arihaMta bhagavAna deveMdrapUjita che. arihaMta bhagavAna zakra (=pahelA devalokano iMdra) vagere deveMdrothI pUjAyelA che. temane namaskAra ho. pUrvapakSa-- je vItarAga ane sarvajJa che te deveMdrothI pUjAyelA ja hoya che. tethI ''deveMdrapUjita'' evA vizeSaNanI jarU2 nathI. uttarapakSa-- ema na kahevuM. kemake muMDakevalI vagere keTalAka vItarAga ane sarvajJa hovA chatAM deveMdrothI pUjita nathI=deveMdrothI pUjAya ja evo niyama nathI. pUrvapakSa-- jo ema che to 'deveMdra pUjita' e ja vizeSaNa mUko, vItarAga vagere vizeSaNonI jarUra nathI. uttarapakSa-- ema na kahevuM. kemake gaNadhara vagere vItarAga na hovA chatAM teo deveMdrothI pUjAya che. avItarAga evA gaNadhara vagereno niSedha karavA 'vItarAga' vagere vizeSaNonuM grahaNa karyuM che. yathAsthitavastuvAdI-- arihaMta bhagavAnanI vizeSatA batAvavA mATe ja kahe che-arihaMta bhagavAna yathAsthita vastuvAdI che. yathAsthita eTale abhilApya ane anabhilApya vagere prakAre rahelI. yathAvasthita vastune kahevAnA svabhAvavALA, arthAt je vastu jevA svarUpe rahelI hoya te vastune koi jAtanA pheraphAra vinA tevA svarUpe ja kahevAnA svabhAvavALA. tevA arihaMta bhagavAnane namaskAra ho. pUrvapakSa-- je vItarAga, sarvajJa ane deveMdrapUjita hoya te yathAsthita vastuvAdI 1. muMDakevalI eTale sAmAnya kevalI. kevalInA tIrthaMkara kevalI, gaNadhara kevalI ane sAmAnya kevalI ema traNa prakAra che. temAM sAmAnya kevalI deveMdrapUjita hoya ja evo niyama nathI. 2. abhilApya eTale kahI zakAya tevI vastu. anabhilApya eTale na kahI zakAya tevI vastu. keTalIka vastuo jANavA chatAM kahI na zakAya. jema ke-sAkara kevI mIThI che ema koi pUche to kahevuM paDe ke mukhathI na kahI zakAya. sAkarane cAkhavAthI ja khabara paDe. tevI rIte muktimAM kevuM sukha che te mukhathI na kahI zakAya. siddha bhagavaMto tene anubhavathI jANI zake che. ahIM Adi zabdathI nitya-anitya, satu-asat, sAmAnya-vizeSa vagere samajavuM. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra hoya. ethI A vizeSaNanI jarUra nathI. uttarapakSa-- ema na kahevuM. kemake keTalAko asatyano svIkAra kare che. asatyanA svIkArano niSedha karavA yathAsthitavastuvAdI vizeSaNa jarUrI che. asatyano svIkAra A pramANe che-vItarAga, sarvajJa ane deveMdrapUjita paNa yathAsthita vastuvAdI nathI ema keTalAko mAne che. temanuM kahevuM che ke- vastu vAdhAmogha: =vastu vANIno viSaya ja nathI, arthAt koi paNa vastu vANIthI kahI zakAtI ja nathI, (kemake enI evI mAnyatA che ke-zabda ane arthano saMbaMdha ja thai zakato nathI. AthI jagatamAM yathArtha vastuvAdI koi ja nathI.) AvI mAnyatA asatya mAnyatA che. AvI asatya mAnyatAno niSedha karavA ahIM'yathAsthita vastuvAdI' evA vizeSaNanuM grahaNa karyuM che. 10 paheluM sUtra pUrvapakSa-- jo ema che to 'yathAsthita vastuvAdI' e ja vizeSaNa grahaNa karavuM sAruM che, vItarAga vagere vizeSaNone grahaNa karavAnI jarU2 nathI. uttarapakSa-- pUrvadhara vagere paNa arihaMta bhagavAnanI jema yathAsthitavastuvAdI che. AthI temano niSedha karavA vItarAga vagere vizeSaNonuM grahaNa karyuM che. badhA sthaLe utkRSTa guNI stuti karavA yogya che. tathA "utkRSTaguNInA utkRSTa guNonI stuti karavAmAM utkRSTa guNonI aMtargata bIjA (avAMtara) guNonI stuti thai ja jAya che.'' evo nyAya jaNAvavA mATe ahIM pUrvadhara vagereno niSedha karyo che, nahi ke emane khAsa bAda rAkhavA mATe ja niSedha karyo che. ahIM tAtparya A pramANe che-- yathAsthitavastuvAdI ema kahIne arihaMtanA 'yathAsthitavastuvAda' guNanI stuti karI. e stuti karavAthI arihaMtamAM rahelA vItarAgatA, sarvajJatA, deveMdrapUjyatA vagere guNonI stuti thai ja jAya che. AthI e guNone pragaTa rUpe jaNAvavA mATe ahIM 'vItarAga' vagere vizeSaNo mUkyA che. bAkI pUrvadhara vagerenI stuti na ja karavI ema mAtra niSedha karavA mATe ja 'vItarAga' vagere vizeSaNo mUkyA che ema na samajavuM. ebhicaturbhirvizeSaNapadairapAyApagamAtizayAdayazcatvAro mUlAtizayA uktA veditavyAH / tadyathA- apAyApagamAtizaya: 1, jJAnAtizaya: 2, pUjAtizayaH 3, vAgatizaya 4 zca yathoddezameva ca veditavyAH / anenaiva krameNaiteSAM bhAvAt / tathAhi vItarAgo 1 bhUtvA sarvajJo 2 bhavati, sarvajJasya ca pUjAtizayasaMbhava: 3, tadanu dharmadezanA 4, iti / anenaiva krameNaiteSAM bhAva iti / etadavinAbhAvino 1 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra bhAvinazcAnye'pi dehasaugandhyAdayaH prabhUtA veditavyAH / tatazca 'catustriMzadatizayasamanvitebhyaH paramAtmabhyo namaH' ityuktaM bhavati / ata eva sakalavizeSaNArthopasaMhAreNAha- 'trailokyagurubhyaH' trailokyavAsisattvebhyo gRNanti zAstrArthamiti trailokyaguravaH, tadguNAdhikatvAttanmAnanIyatvAdvA, tebhyo namaH / etenaiva saMnibandhanenAnvarthanAmnA''ha- 'aruhebhyo bhagavadbhyaH' iti / na rohanti na bhvaangkurodymAhityanti, vInAmAvatiti karA:, tempa: 1 DiviziSTatha: ? : samagraizvaryAdilakSaNaH, sa vidyate yeSAM te bhagavantaH, tebhyo bhagavadbhyo nama iti / evaMbhUtAzca te samadhikRtAtizayabhAjazcaramadehasthA api, tato muktibhAve janmAGkurodayAbhAvAt / A cAra vizeSaNapadothI apAyApagama vagere mULa cAra atizayo kahelA jANavA. te cAra atizayo A pramANe che-apAyApagama atizaya, jJAna atizaya, pUjA atizaya ane vacana atizaya. je kramathI vizeSaNa pado che te ja kramathI cAra atizayo jANavA, kAraNa ke A ja kramathI (=vizeSaNa padonA kramathI ja) cAra atizayo pragaTe che. te A pramANe-arihaMta bhagavAna vItarAga thaine sarvajJa thAya che. sarvajJa thayelA arihaMtane pUjAtizaya thAya che. pachI arihaMta dharmadezanA Ape che. arthAt vItarAga thavAthI apAyApagama atizaya pragaTe che. sarvajJa thavAthI jJAna atizaya pragaTe che. pachI temanI pUjA thatI hovAthI pUjAtizaya pragaTe che. pachI dharmadezanA samaye vacanAtizaya pragaTe che. apAyApagamAtizaya AmAM apAya ane apagama ema be zabdo che. apAya eTale doSo. apagama eTale nAza. doSono nAza thavo te apAyApagama. bhagavAnanA rAgAdi sarva doSo dUra thayA hovAthI bhagavAnane apAyApagama atizaya hoya che. zAnAtizaya- sarvotkRSTa jJAna e jJAnAtizaya che. bhagavAnane kevaLajJAna hovAthI jJAnAtizaya hoya che. pUjatizaya- sarvotkRSTa pUjA e pUjAtizaya che. devo-iMdro paNa bhagavAnanI pUjA kare che. mATe bhagavAnane pUjAtizaya hoya che. vacanAtizaya- sarvotkRSTa vacana e vacanAtizaya che. bhagavAna ardhamAgadhI bhASAmAM dezanA Ape che. bhagavAnanI eka ja bhASAmAM apAtI dezanAne Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 12 paheluM sUtra devo, manuSyo ane pazu-pakSIo pota-potAnI bhASAmAM samaje che. tathA bhagavAnanI 35 guNothI yukta vANI eka yojana sudhI saMbhaLAya che. AthI bhagavAnane vacanAtizaya hoya che. bhagavAnanA A cAra atizayonI sAthe ja rahenArA dehanI sugaMdha vagere bIjA paNa ghaNA atizayo jANavA. tethI "cotrIsa atizayothI yukta paramAtmAne namaskAra thAo" ema kahyuM. trilokagura - AthI ja sarva vizeSaNonA arthono upasaMhAra karavApUrvaka kahe che-arihaMta bhagavAna trilokaguru che. traNa lokamAM rahenArA jIvone zAstronA arthane kahe te trilokaguru, traNa lokamAM rahenArA jIvo karatAM guNothI adhika (=mahAna) hovAthI athavA traNa lokamAM rahenArA jIvonA mAnanIya hovAthI arihaMta bhagavAna trilokaguru che. temane namaskAra thAo. A ja kAraNathI (=bhagavAna trilokaguru che e kAraNathI) paramAtmA kevA che te anvartha nAmathI kahe che-paramAtmA aruha ane bhagavAna che. aruha- je uge nahiebhavarUpa aMkuranA udayane pAme nahi te aruha. kema ke temanAmAM karmarUpa bIjano abhAva hoya che. AthI aruha paramAtmAne namaskAra thAo. bhagavAna- samagra aizvarya AdinI bhaga evI saMjJA che. bhaga (=samagra 1. samagra aizvarya, rUpa, yaza, zrI, dharma ane prayatna A chanI bhaga evI saMjJA che. samagra ezvarya-paramAtmAnuM aizvarya iMdro vaDe karAtA ATha prAtihArya, samavasaraNa vagere aizvarya bIjA devomAM na hoya tevuM hoya che. rUpa-prabhunuM rUpa devo karatAM ya anaMtagaNuM hoya che. asatkalpanAthI mAno ke saghaLA devo divya prabhAvathI potAnuM badhuM sauMdarya bheguM karIne pachI eno sAra kheMcI eka aMguThA pramANa karI nAkhe, to ye te rUpasauMdarya prabhunA sauMdarya AgaLa jhAMkhuM kolasA jevuM dekhAya. yaza-rAga, dveSa, parISaha ane upasarganI sAme karelA parAkramathI pragaTelo yaza traNe ya lokane AnaMda karanAro che. zrI-zrI eTale bAhya-atyaMtarasaMpatti. prabhujIne kevalajJAna-nirupamasukha vagere AMtarasaMpatti tathA ATha prAtihArya vagere bAhyasaMpatti siddha thayelI hoya che. dharma-prabhumAM dAna-zIla-tapa-bhAva vagere dharma sarvotkRSTa hoya che. yatna-prabhu ekarAtrikI vagere bhikSu pratimAne dhAraNa kare che, parISaha-upasargone samAdhithI sahana kare che, dIrghakALa sudhI kAyotsargamAM rahe che, manane sadA sUkSma dhyAnamAM sthira rAkhe che. Ama prabhuno mokSane sAdhavAno prayatna sarvotkRSTa hoya che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra aizvarya vagere guNo) jemane hoya te bhagavAna kahevAya. te bhagavAnane namaskAra thAo. AvA prakAranA te paramAtmA prastuta (apAyApagama vagere) atizayothI yukta hoya che ane caramazarIrI paNa hoya che. kemake pachI mukti thatAM janmarUpI aMkuranA udayano abhAva thAya che. ata evAha- etduktaarthsuutraanuvaadkRtAthI ja paramAtmAe kahelA arthavALA sUtrano anuvAda karatA graMthakAra kahe che 2. marihaMtano paheza je evamAikkhaMti-iha khalu 1. aNAi jIve, 2. aNAi(I) jIvassa bhave 3. aNAikammasaMjogaNivvattie 4 dukkharUve, 5. dukkhaphale, dukkhANubaMdhe // 2 // __evaM cAnantareNa grantheneSTadevatAnamaskAraH / anuvAdakaraNasyApi zreyobhUtatvena tadArambhe vinavinAyakopazAntaye maGgalArtha ukto veditavyaH / 'ye' vItarAgAdivizeSaNaviziSTA bhagavanta 'evaM' iti vakSyamANaM 'AcakSate' atyarthavyaktamabhidadhati, katham ? ityAha-'iha khalvanAdijIvaH' iha loke / khaluzabdo'vadhAraNArthaH / loke eva nAloke / anAdiH satataM samavasthito, jIva AtmA, sarvathA'sataH sattA'yogAt / atiprasaGgAt / viziSTazaktyasiddheH / tathA 'anAdijIvasya bhavaH' bhavantyasmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH, saMsAraH / kiMbhUto'yam ? ityAha-'anAdikarmasaMyoganivartitaH' anAdizcAsau karmasaMyogazca, tatkRta ityarthaH / nAnyathA, karmasaMyogamuktasyeva kevalasya tadayogAt, ahetukatvApatteH / kRtakatve'pi pravAhatastathAvidhakAlavat, anAditvAvirodhAt / ayameva viziSyate-'duHkharUpo duHkhaphalo duHkhAnubandhaH' tatra duHkharUpaH, janmajarAmaraNarogazokarUpatvAt eteSAM ca duHkhatvAt / tathA duHkhaphalaH, gatya vinAyakopazAna evaM' iti jIva:' iha-lAgato, jIva AsthA 1. kahelI vAtane pharI kahevI te anuvAda. paramAtmAe je kahyuM che te ja graMthakAra kahe che. mATe graMthakAra anuvAda kare che. 2. mahA anAdirjIvasya vo 46 hovo . Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 14 paheluM sUtra ntare'pi janmAdibhAvAt / tathA duHkhAnubandhaH, anekabhavavedanIyakarmAvahatvAt / sUtrArtha je (arihaMtabhagavaMto) A pramANe kahe che-A lokamAM jIva anAdi che, jIvano bhava anAdi che, jIvano saMsAra anAdi karmasaMyogathI karAyelo che. saMsAra duHkharUpa, duHkhaphalaka ane duHkhAnubaMdhI che. TIkArtha A pramANe anaMtara (pAno varara/II ityAdi) graMthathI iSTa devatAne namaskAra karyo che. anuvAda karavo e' paNa kalyANarUpa hovAthI anuvAdanA prAraMbhamAM moTAM vinono nAza karavA maMgala mATe anaMtara(Amo vIrANA vagere) graMtha kahelo che tema samajavuM. je zabdathI vItarAga vagere vizeSaNothI viziSTa bhagavaMta samajavA. A pramANe eTale have kahevAze te pramANe. kahe che=atizaya spaSTapaNe kahe che. sUtramAM rahela vahu avyaya avadhAraNa arthamAM che. tethI A lokamAM eTale A lokamAM ja, alokamAM nahi, evo artha thAya. jIva anAdi che=AtmA satata (=sadA) rahelo che. (AtmA amuka samaye na hato ane pachI utpanna thayo evuM nathI.) kema ke je vastu sarvathA na hoya tenI vidyamAnatA na hoya. je vastu sarvathA na hoya tenI vidyamAnatA mAnavAmAM Ave to atiprasaMga Ave. (kharaviSANa (=gadheDAne ziMgaDAM)vagere vastuonI vidyamAnatA mAnavAno prasaMga Ave. kharaviSANa vagere vastuo sarvathA nathI.) pUrvapala- pAMca bhUtomAM evI viziSTa zakti che ke jethI pAMcabhUto bhegA thAya tyAre temAM cetanA utpanna thAya che. AthI AtmA anAdi nathI, kiMtu pAMcabhUto bhegA thAya tyAre utpanna thanAro che. uttarapakSa (viziSTazavasiddha) pAMca bhUtomAM evI viziSTa zakti pramANathI siddha thatI nathI. kema ke mRta zarIramAM pAMca bhUto hovA chatAM caitanya nathI. 1. A graMthano pATha karavo e to kalyANa rUpa che ja, paNa graMthano anuvAda karavo e paNa kalyANa rUpa che ema paNa zabdano artha che. 2. atiprasaMga eTale ativyApti. ativyApti eTale alakSyamAM lakSaNanuM javuM. prastutamAM sarvathA avidyamAna evI kharaviSANa, AkAzakusuma vagere vastuone mAnavAno prasaMga atiprasaMga che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra jIvano bhava anAdi che-karmane AdhIna banelA jIvo jemAM (vividha paryAya rUpe) utpanna thAya te bhava. bhava eTale saMsAra. anAdi jIvano saMsAra paNa anAdi che. jIvano saMsAra sAthI karAyelo che te kahe che-- 15 jIvano saMsAra anAdi karmasaMyogathI karAyelo che-- (nAnyathA+-) jIvano saMsAra anAdi karmasaMyoga sivAya bIjI rIte karAyelo nathI. jo jIvano saMsAra anAdi evA karmasaMyogathI karAyelo na hoya to karmasaMyogathI mukta jIvanI jema (karmasaMyoga vinAnA) kevala jIvane paNa saMsArano yoga na thAya. ahIM tAtparya A che-- jema jIva anAdi che, tema jIvane karmano saMyoga paNa anAdi che. anAdi evA karmasaMyoganA kAraNe jIvano saMsAra che. jo jIva anAdithI karmasaMyogavALo na hoya eTale ke karmanA saMyogathI rahita hoya to karmasaMyogathI mukta siddhanA jIvanI jema karmasaMyoga vinAnA kevala jIvano paNa saMsA2 na hoya. (ahetutvApatte:=) karmasaMyoga vinAnA kevala jIvano paNa saMsAra hoya to saMsAra hetu vinA thavAnI Apatti Ave. (koi paNa kArya kAraNa vinA na thAya evo niyama che. ethI jo saMsAra karma vinA ja thato hoya to kAraNa vinA ja kArya thavAnI Apatti Ave. paNa jo karmasaMyoga anAdithI che ema mAnavAmAM Ave to anAdi karmasaMyoganA kAraNe saMsAra paNa anAdi siddha thAya. Ama kAraNa vinA kArya thavAnI Apatti na Ave.) prazna-- saMsAra anAdi evA karmasaMyogathI karAyelo che. karAyelI (=utpanna thayelI) vastu anAdi na hoya. je anAdi hoya te utpanna thayelI na hoya. uttara-- saMsAra karAyelo hovA chatAM tevA prakAranA kALanI jema anAdi hovAmAM koi virodha nathI. ahIM bhAvArtha A pramANe che-- bhUtakALanA samayo pahelAM vartamAnakALanA hatA, pachI bhUtakALanA thayA. bhUtakALanA samayo jyAre te te kALe vartamAna kALanA hatA tyAre te utpanna thayA hatA. Ama bhUtakALanI utpatti hovA chatAM Adi nathI. tema pratyeka kSaNe karAi rahelA baMdhanI utpatti hovA chatAM baMdhanI Adi nathI. A Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra rIte bhUtakALa, baMdhanI utpatti ane anAdipaNuM e traNenI samAnatA che. A saMsAranI ja vizeSatAne kahe che saMsA26:535cha. ma saMsAra 4nma-421-5241-roga-zo35 cha. 4nma vagere duHkharUpa che. saMsAra duHkhaphala che- saMsAra dukhaphaLa che, eTale ke saMsAranuM phaLa duHkha che. saMsAra vartamAnamAM to duHkharUpa che ja. paNa saMsAranuM phaLa paNa duHkha ja che. kema ke bIjI gatimAM paNa janma vagere thAya che. ___ saMsAra duHmAnudhA cha- duHbhAnukadhI bheTa humanA anubaMdho . mnubaMdha eTale paraMparA. saMsAranuM dukha eka-be bhavomAM ja bhogavAi jatuM nathI, kiMtu tenI 5252 // yAve. cha. ma saMsAra (anekabhava....=) mane momai monal yogya karmone lAvanAro che. ___ 3. saMsAranAzano pAya kastahasya pratIkAraH ? ityAha to pachI saMsArano pratIkAra (=saMsArane nAza karavAno upAya) zo che ? te kahe cheeass NaM vucchittI suddhadhammAo, suddhadhammasaMpattI pAvakammavigamAo, pAvakammavigamo thaabhvvttaaibhaavo||3|| "etasya' bhavasya, 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, 'vyavacchittiH' ucchittiH 'zuddhadharmAt' jJAnadarzanacAritrarUpAt, aucityena sAtatyasatkAravidhisevitAt / ayaM ca zrAvakAderapyabhigrahapAlanena jJeyaH, abhigrahabhAvasya sAtatyena bhAvAditi / zuddhadharmasaMprAptiH kutaH ? ityAha-'zuddhadharmo' yathoditaH, tasya samyakaprAptiH 'saMprAptiH' bhAvaprAptirityarthaH / 'pApakarma' mithyAtvamohanIyAdi, tasya 'vigamo' viziSTo gamaH, apunarbadhakatvena pRthagbhAva iti yAvat, tasmAtpApakarmavigamAt / ayaM punaH kutaH ? ityAha-'pApakarmavigamaH' yathoditaH, 'tathAbhavyatvAdibhAvAt' bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvamanAdipAriNAmiko bhAvaH / tathAbhavyatvamiti viziSTametat, kAlAdibhedenAtmanAM bIjasiddhibhAvAt / AdizabdAtkAlaniyatikarmapuruSakAraparigrahaH / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra sUtrArtha- saMsArano nAza zuddha dharmathI thAya che. zuddha dharmanI saMprApti pApakarmanA vinAzathI thAya che. pApakarmano vinAza tathAbhavyatva vagere bhAvothI thAya che. TIkArtha- saMsArano nAza ucita rIte, satata, AdarapUrvaka ane vidhipUrvaka karelA jJAna-darzana-cAritrarUpa zuddha dharmathI thAya. prazna- ahIM ucita rIte eTale zuM? uttara dharmanA sarvavirati, dezavirati, samyagdarzana vagere aneka prakAra che. temAMthI je jIva je dharma mATe yogya hoya te jIva te dharmane svIkAre te tenA mATe ucita gaNAya. te ucita rIte dharma kare che tema kahevAya. koi jIva zrAvaka dharma mATe yogya hoya ane sarvavirati dharmane svIkAre to tenA mATe ucita rIte dharma svIkAryo ema na kahevAya. prazna- ahIM satata karelA zuddha dharmathI saMsArano nAza thAya ema kahyuM. zrAvaka vagerene satata zuddha dharma na hoya. AthI zrAvaka vagerene zuddha dharma na hoya. uttara- zrAvaka vagerene paNa abhigrahanA pAlana dvArA zuddha dharma hoya. kAraNa ke abhigrahano bhAva to satata hoya che. (bhautika sukhanI icchA vinA mAtra AtmahitanI icchAthI karAto jinokta dharma zuddha dharma che.) zuddhadharmanI prApti zAthI thAya te kahe che - zuddha dharmanI saMprApti pApakarmanA vinAzathI thAya. saMprApti eTale samyaka prApti, arthAt dravyathI nahi, kiMtu bhAvathI prApti te saMprApti. mithyAtva mohanIya vagere pApakarma che. teno viziSTa nAza te vinAza. viziSTa nAza eTale pharI na baMdhAya te rIte AtmAthI judA thavuM. tAtparyArtha- mithyAtvamohanIya vagere pApakarma pharIna baMdhAya te rIte AtmAthI judA thAya to bhAvathI zuddha dharmanI prApti thAya. pApakarmano vinAza zAnAthI thAya te kahe che- pApakarmano vinAza tathAbhavyatva vagere bhAvothI thAya che. bhavyatva eTale 1. TIkAmAM pApakarma vigamanuM yathotitaH vizeSaNa che. yathodita eTale pavivarmAvimo padanI vyAkhyAmAM jevo pApa karmavigama kahyo che tevo. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra mokSamAM javAnI yogyatA. bhavyatva e anAdi pAriNAmika bhAva che, arthAt jIvano bhavyatvabhAva koi kAraNathI thayo nathI, kiMtu anAdi kALathI jIvamAM rahelo che. viziSTa prakAranuM bhavyatva te tathAbhavyatva, arthAt dareka jIvanuM juduM-juduM bhavyatva te tathAbhavyatva. kAraNa ke badhA jIvone dharmabIjonI prApti (eka sarakhI thatI nathI, kiMtu) kALa AdinA bhedathI thAya che. dareka bhavya jIvamAM bhavyatva (mokSa pAmavAnI yogyatA) hovA chatAM samAna (eka ja sarakhuM) nathI hotuM. dareka jIvamAM yogyatA bhinna bhinna hoya che. dareka jIvanI vyaktigata yogyatA judI judI hoya che. dareka jIvanI mokSa pAmavAnI vyaktigata yogyatA eTale ja tathAbhavyatva. dareka jIvanI mokSa pAmavAnI vyaktigata yogyatA judI judI hovAthI darekanuM tathAbhavyatva paNa juduM juduM hoya che. AMbAnA jhADamAM 500 kerIo che. te dareka kerImAM pAkavAnI yogyatA che. chatAM te badhI kerIo eka sAthe pAkatI nathI. amuka kerIo pAMca divase pAke che, amuka kerIo cha divase pAke che, to koi kerIone pAkatAM tethI paNa vadhAre divaso lAge che. koi kerIo jhADa upara ja pAkI jAya che. to amuka kerIo ghAsamAM pAke che. te ja pramANe dareka jIvamAM tathAbhavyatva-mokSa pAmavAnI vyaktigata yogyatA bhinna bhinna hoya che. koi jIva AdinAtha bhagavAnanA zAsanamAM mokSa pAme che. to koi jIva anya tIrthakaranA zAsanamAM mokSa pAme che. koi jIva mahAvideha kSetramAM mokSa pAme che, to koi jIva bharata ke airAvata kSetramAM mokSa pAme che. koi jIva utsarpiNI kAlamAM, to koi jIva avasarpiNI kAlamAM mokSa pAme che. koi AlocanA letAM, koi bhakti karatAM, koi pazcAttApa karatAM, koi anityAdi bhAvanAnuM ciMtana karatAM kevaLajJAna pAmI mokSa sAdhe che. koi tIrthakara rUpe, koi gaNadhara rUpe, koi sAmAnya kevaLIrUpe mokSa pAme che. Ama bhinna bhinna rIte mokSa pAmavAmAM kAraNa te te jIvanuM potAnuM AgavuM tathAbhavyatva che. 1. jevI rIte khetaramAM bIjanI vAvaNI thayA pachI varSAda Adi sahakArI kAraNonI prApti thatAM bIjamAMthI aMkura vagere dvArA anukrame phaLanI prApti thAya che tema AtmAmAM dharmabIjonI prApti thayA pachI kALa vagere sahakArI kAraNonI prApti thatAM samyagdarzana Adi dharmarUpa phaLanI prApti thAya che. A dharma bIjonuM varNana prastuta graMthanA "dharmabIjo" e pariziSTamAM karavAmAM AvyuM che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 19 paheluM sUtra dareka jIvamAM tathAbhavyatva bhinna bhinna hovAthI dharmabIjo ane samyagdarzana Adi guNo paNa bhinna bhinna rIte bhinna bhinna hetuothI prApta thAya che. AthI koi jIvane nisargathI ( nimitta vinA svAbhAvikapaNe) ane koi jIvane adhigamathI (guruno upadeza Adi nimittathI) samyagdarzana guNanI prApti thAya che. je jIvanuM jevA prakAranuM tathAbhavyatva hoya te jIvane te rIte dharmabIjonI, mokSanA sAdhanabhUta samyagdarzana Adi guNonI ane mokSanI prApti thAya che. 'tathAbhavyatva vagere e sthaLe rahelA vagere zabdathI kAla, niyati, karma ane puruSArthanuM grahaNa karavuM. Ano artha e thayo ke tathAbhavyatva vagere pAMca kAraNo bhegAM thAya to pApakarmano vinAza thAya. 4. tathAbhavyatvanA paripAkanAM sAdhano sAdhyavyAdhikalpatvAt tathAbhavyatvasya vipAkasAdhanAnyAha tathAbhavyatva sAdhya vyAdhi samAna che. asAdhya vyAdhi koi upAyothI dUra na karI zakAya. sAdhya vyAdhi upAyothI dUra karI zakAya che. te pramANe upAyothI tathAbhavyatvano paripAka karI zakAya che. AthI graMthakAra tathAbhavyatvano paripAka karavAnAM sAdhanone kahe che - tassa puNa vivAgasAhaNANi-1 causaraNagamaNaM, 2 dukkaDagarihA, 3 sukaDAsevaNaM, ao kAyavvamiNaM houkAmeNaM sayA suppaNihANaM, bhujjo bhujjo saMkilese, tikAlamasaMkilese / // 4 // 1. tathAbhavyatvano paripAka eTale tathAbhavyatvanuM mokSarUpa kArya sAdhavA mATe tatpara banavuM. jema ke koThImAM paDeluM bIja phaLa utpanna karavA rUpe kArya sAdhatuM nathI. e ja bIja khetaravADImAM vAvavAmAM Ave to bIjA kAraNonA sahakArathI phaLa utpanna karavA rUpa kAryane sAdhavAmAM tatpara bane che. te pramANe prastutamAM tathAbhavyatvano paripAka na thAya tyAM sudhI tathAbhavyatva koThImAM paDelA bIjanI jema mokSa rUpa kArya sAdhavA tatpara banatuM nathI. tathAbhavyatvano paripAka thatAM tathAbhavyatva kALa vagere kAryano yoga thatAM mokSarUpa kArya sAdhavA tatpara bane che. kALa vagere pAMca kAraNonuM vizeSa varNana A graMthamAM "paMcakAraNasamudAya" e nAmanA pariziSTamAM karavAmAM AvyuM che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra 'tasya punaH' tathAbhavyatvasya 'vipAkasAdhanAni' anubhAvakAraNAni / kAni tAni ? ityAha-'caturNAm' arhatsiddhasAdhukevaliprajJaptadharmANAM 'zaraNagamanaM', pradhAnazaraNopagama ityarthaH / mahAnayaM pratyapAyaparirakSaNopAyaH / tathA duSkRteSvihaparabhavagateSu 'garhA' akarttavyabuddhisArA parasAkSikI / tathAnivedanApratipattirduSkRtagardA / apratihateyaM karmAnubandhApanayane, iti karttavyA / tathA 'sukRtasya' sati viveke niyatabhAvino'khaNDabhAvasiddheH parakRtAnumodanarUpasya 'AsevanaM', mahadetatkuzalAzayanibandhanamiti paribhAvanIyam / kRtakAritAnumatibhedabhinne hi puNyapApe / ebhistattathAsvAbhAvyAtsAdhyavyAdhivattathAbhavyatvaM paripAcyate, iti / yata evamataH yasmAduktavadadhikRtatattvasiddhiH, 'ataH' asmAtkAraNAt 'kartavyaM' 'idaM' vakSyamANaM 'bhavitukAmena' mokSArthinA bhavyasattvena / kathaM karttavyam ? ityAha-'sadA' sarvakAlaM 'supraNidhAnaM' zobhanena praNidhAnena, nAtra kAlo niyamyate kiM tu supraNidhAnamiti / yadA yadA kriyate, tadA tadA supraNidhAnaM karttavyamityarthaH / supraNidhAnasya phalasiddhau pradhAnAGgatvAt / uktaM ca praNidhAnakRtaM karma, mataM tIvravipAkavat / sAnubandhananiyamAcchubhAMzAccaitadeva tat / itthaM caitadaGgIkarttavyam ityAha-karttavyamidaM, 'bhUyo bhUyaH' punaH punaH 'saMkleze' sati tIvrarAgAdisaMvedanarUpe'ratAvutpannAyAmiti yAvat / tathA 'trikAlaM' trisandhyaM karttavyamidam |'asNkleshe' prakRtyA kAlagamane sati / / sUtrArtha- (1) y||2 24 // mana. (2) hukRta gaDA, (3) susta manubhAhanA e traNa tathAbhavyatvanA paripAkanAM sAdhano che. AthI mokSanA arthI bhavya jIve sadA mana-vacana-kAyAnI ekAgratAthI cArazaraNa svIkAra Adi traNa karavA lAyaka che. cittamAM saMkleza hoya tyAre vAraMvAra cittamAM saMkleza na hoya tyAre savArabapora-sAMja ema trikAla ane cAra zaraNa svIkAra Adi traNa karavAM joie. sUtrArtha- cAra zaraNa gamana-arihaMta, siddha, sAdhu ane kevalIe kahelo dharma e cAranA zaraNe javuM, arthAt A cAranA pradhAne zaraNano svIkAra karavo. (A cAranuM zaraNa pradhAna=mukhya zaraNa che, bIjAonuM zaraNa gauNa zaraNa che. potAnuM rakSaNa thAya e mATe zaraNuM svIkAravAmAM Ave che. rAjA vagerenA zaraNe javAthI rakSaNa thAya ja evo niyama nathI. arihaMta AdinA zaraNe javAthI avazya rakSaNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 21 paheluM sUtra thAya che. kAraNa ke sadA mATe kyAre na Ave te rIte badhA anartho dUra thAya che. mATe ja) A cAranA zaraNano svIkAra anarthothI bacavAno mahAna upAya che. duSkata gartA - A bhavamAM ane parabhavamAM karelAM duSkatonI paranI sAkSIe akartavyabuddhinI pradhAnatAvALI gaha karavI joie. akartavya buddhinI pradhAnatAvALI eTale gaha karavAnA samaye A duSkRta karavA yogya nathI evI buddhinI mukhyatA hovI joie. te rIte nivedana ( guru Adine jaNAvavA) pUrvaka duSkatono svIkAra karavo e duSkRtagartA che. paranI sAkSIe- guru vagere paranI sAkSIe. pAponI niMdA ane gaha e baMne karavI joie. temAM niMdA svasAkSIe ane gartA parasAkSIe karavAnI hoya che. gaI akartavyabuddhinI pradhAnatAvALI hovI joie, eTale ke gartAmAM duSkato karavA yogya nathI evI buddhi mukhyapaNe hovI joie. guru Adine te rIte (=pazcAttApanA bhAvapUrvaka) jaNAvIne A meM khoTuM karyuM che ema duSkatono svIkAra karavo te duSkata gartA che. duSkata gaha karmanA anubaMdhano nAza karavAno avaMdhya upAya che. AthI duSkRtagaryA karavI joie. sukRta anumodanA- arihaMta vagere bIjAoe karelA sukRtanI vivekapUrvaka (sukRta-duSkatanA, dharma-adharmanA ke guNadoSanA vivekapUrvaka) anumodanA karavI. A anumodanA niyata (=sadA) thavI joie. jethI akhaMDa zubhabhAva thato rahe. sukRtanI anumodanA zubha pariNAmanuM mahAna (mukhya) kAraNa che ema vicAravuM. puNya ane pApa karavuM-karAvavuM-anumodavuM e traNa rIte thAya che. (ahIM bIjAoe karelA sukRtonI anumodanAnA upalakSaNathI pote karelAM sukRtonI anumodanA paNa samajI levI.). 1 AnAthI TIkAkAra e kahevA mAge che ke jema sukRta karavAthI ane karAvavAthI puNya baMdhAya tema sukRtanI anumodanAthI paNa puNya baMdhAya. mATe kadAca vizeSa sukRta na karI zakAya ane na karAvI zakAya to paNa sukRtanI anumodanA to avazya karavI joie. tathA duSkatano tyAga na karI zakAya ane na karAvI zakAya to paNa duSkatanI anumodanA to na ja karavI joie, kiMtu niMdA-gaI karavI joie. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paheluM sUtra paMcasUtra cAra zaraNa svIkAra Adi traNa upAyothI tevA prakAranA svabhAvathI sAdhya vyAdhinI jema tathAbhavyatva pakAvAya che=tathAbhavyatvano paripAka karAya che. 22 hamaNAM kahyuM tema prastuta tattvanI (=anarthothI rakSaNa, azubha karmonA anubaMdhano nAza ane zubha pariNAma e traNa tattvanI) siddhi thatI hovAthI mokSArthI bhavya jIve have kahevAze te sadA supraNidhAna pUrvaka karavuM joie. supraNidhAnapUrvaka karavuM joie eno bhAva e che ke amuka kALe ja karavuM evo niyama nathI, kiMtu jyAre jyAre karavuM hoya tyAre tyAre supraNidhAnapUrvaka karavuM joie. kAraNa ke phaLanI siddhimAM supraNidhAna mukhya aMga che. kahyuM che ke ''praNidhAnapUrvaka karAyelI kriyA tIvravipAkavALI kahI che. praNidhAnathI karAyelI kriyAmAM sAnubaMdhano niyama che, arthAt praNidhAnapUrvaka karAyelI kriyA anubaMdhasahita thAya che-aneka bhavo sudhI tenI paraMparA cAle che. tathA praNidhAnapUrvaka karAyelI kriyAmAM zubhano aMza hoya che. AthI paramArthathI praNidhAna ja kriyA che.'' 5. arihaMtanA zaraNano svIkAra (A pramANe A svIkAravuM joie. AthI graMthakAra kahe che ke tIvrarAga AdinA saMvedanarUpa saMkaleza thAya tyAre vAraMvAra, arthAt arati utpanna thAya tyAre vAraMvAra, ane saMkaleza na hoya tyAre, arthAt svAbhAvika rIte kALa pasAra thato hoya tyAre, (savAra-bapora-sAMja ema) traNavAra A cAra zaraNa svIkAra vagere karavuM joie. koi vastu ke koi vyakti upara atizaya rAga thAya, ethI e vastu na maLe to ati utpanna thAya. iSTa vastuno viyoga, atizaya dveSa, atizaya irSyA vagerenA kAraNe arati utpanna thAya. koi paNa kAraNathI arati utpanna thAya tyAre vAraMvAra cAra zaraNano svIkAra vagere karavuM joie. enA prabhAvathI arati dUra thAya ane prasannatAno anubhava thAya.) yatkartavyaM tadAha je karavuM joie te kahe che-- jAvajjIvaM me bhagavaMto paramatilogaNAhA, 1. cAra zaraNa svIkAra Adi traNa upAyothI paripAka thAya tevo tathAbhavyatvano svabhAva che. 2. supraNidhAna eTale mana-vacana-kAyAnI ekAgratA. athavA praNidhAna eTale cittano upayoga. prAidhAna cittacopayoga: paMcAzaka 3-22. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 23 paheluM sUtra aNuttarapunnasaMbhArA, khINarAgadosamohA, aciMtaciMtAmaNI, bhavajalahipoA, egaMtasaraNA, arahaMtA saraNaM / // 5 // 'jAvajjIvaM me bhagavaMto arahaMtA saraNaM' iti yogaH / 'yAvajjIvaM' yAvajjIvitaM 'me' mama 'bhagavantaH' samagraizvaryAdiyuktAH 'arhantaH zaraNam' iti yogaH / atra 'yAvajjIvaM' iti kAlaparimANaM, parato bhaGgabhayAt, na punaravadhitvena parato'pyadhikRtazaraNasyeSThatvAt / eta eva vizeSyante'paramatrilokanAthAH', paramAzca te durgatibhayasaMrakSaNena trilokanAthAzca, atra trilokavAsino devAdayaH parigRhyante / eta eva vizeSyante-'anuttarapuNyasaMbhArAH' anuttaraH sarvottamahetUtkarSAt 'puNyasaMbhAraH', tIrthakaranAmakarmalakSaNo yeSAM te, tathA / ta eva vizeSyante-'kSINarAgadveSamohAH', kSINA rAgadveSamohA abhiSvaGgA'prItyajJAnalakSaNA yeSAM te tathA / ta eva vizeSyante 'acintyacintAmaNayaH' cintAtikrAntApavargavidhAyakatvena / ta eva vizeSyante 'bhavajaladhipotAH' tadvaduttArakatvena / ta eva vizeSyante-'ekAntazaraNyAH' sarvAzritahitatvena / ka evaMbhUtAH ? kiM vA ete ? ityAha-'arhantaH zaraNam' tatrAzokAdyaSTamahAprAtihAryalakSaNAm, pUjAmarhantItyarhantaH, te mama 'zaraNam' Azraya iti / sUtrArtha- parama trilokanAtha, sarvottama puNyanA samUhavALA, kSINa rAgadveSa-moha, aciMtya ciMtAmaNi, saMsAra rU5 samudrane pAra pAmavA vahANa, ekAMte zaraNa karavA lAyaka arihaMta bhagavaMto jIvanaparyata mAruM zaraNa che mAro Azraya che. TIkArya-parama trilokanAtha- durgatinA bhayathI saMrakSaNa karanArA hovAthI bhagavAna parama che. (bhagavAnanA zaraNe rahelo jIva durgatimAM na jAya ethI tene durgatino bhaya na hoya) traNa lokamAM rahenArA deva vagerenA svAmI hovAthI bhagavAna trilokanAtha che. | sarvottama puNyasamUhavALA- ahIM tIrthakara nAmakarmarUpa puNyasamUha vivakSita che. A puNyasamUha sarvottama che. kema ke e puNyasamUha puNyabaMdhano je sarvottama hetu, e hetunA utkarSathI baMdhAyela che. (tIrthakara nAmakarma rUpa puNyanA baMdhano hetu sarva jIvone zAsanarasika banAvavAnI bhAvanA che. puNyabaMdhanA badhA hetuomAM 1. juo yoga biMdu gAthA 285 thI 288. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 24 paheluM sUtra A hetu uttama hovAthI sarvottama che. A bhAvanA vadhatI vadhatI jyAre utkRSTa bane che tyAre tIrthaMkara nAmakarma baMdhAya che. AthI tIrthaMkara nAmakarmarUpa puNyasamUha puNyabaMdhanA sarvottama hetunA utkarSathI baMdhAyela che. Ama bhagavAna sarvottama puNyasamUhavALA che.). kSINa rAga-dveSa-moha- abhivaMga rU5 rAga, aprItirUpa dveSa ane ajJAnarUpa moha A traNa doSo jemanA kSINa thai gayA che evA che. aciMtya ciMtAmaNi- ciMtAmaNi ciMtaveluM ja Ape che, jyAre bhagavAna to nahi ciMtavelA evA mokSane karanArA (=ApanArA) hovAthI bhagavAna aciMtya ciMtAmaNi che. bhavasamudra vahANa- vahANanI jema bhagavAna saMsArarUpa samudranA pArane pamADanArA hovAthI bhagavAna bhavasamudravahANa che. ekAMta zaraNya- sarva AzritonuM hita karanArA hovAthI bhagavAna ekAMta zaraNya che, eTale ke ekAMte zaraNa karavA lAyaka che. (rAjA vagerenuM zaraNa svIkAravAmAM Ave to te badhAnuM hita kare ja evo niyama nathI. jyAre arihaMta paramAtmA to je koi emanA zaraNe jAya te badhAnuM avazya hita kare che.) arihaMta- azokavRkSa vagere ATha mahAprAtihArya rU5 pUjAne yogya che mATe bhagavAna arihaMta che. bhagavAna- samagra aizvarya vagere guNothI yukta hovAthI paramAtmA bhagavAna kahevAya che. jIvana paryata jIvana paryata eTale jIvana hoya tyAM sudhI. ahIM "jIvana hoya tyAM sudhI ema kAlanuM parimANa karyuM che. kema ke kAlanuM parimANa na hoya to jIvana pUrNa thayA pachI pratijJAno bhaMga thAya. jIvana pUrNa thayA pachI zaraNa karavAnI jarUra nathI mATe kAlanuM parimANa karyuM che evuM nathI. kema ke jIvana pUrNa thayA pachI paNa pharI maryAdA rAkhIne prastuta zaraNa iSTa cheHkaravuM jarUrI che. AvA arihaMto jIvanaparyata mAruM zaraNa che mAro Azraya che. 6. siddhonA zaraNano svIkAra dahA rahINacaramaraNa, aveanAkalaMkA, 1. samagra ezvarya vagere gusso A je graMthamAM peja ne. 1ranI TIppaNImAM jaNAvyA che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra paNaTThavAbAhA, kevalanANadaMsaNA, siddhipuranivAsI, niruvamasuhasaMgayA, savvahA kayakiccA siddhA saraNaM / // 6 // ____ 'tahA pahINajarAmaraNA siddhA saraNaM' iti yogaH / tathA na kevalamarhantaH, kiM tu siddhAH zaraNamiti kriyA / kiMviziSTAste ? ityAha-'prakSINajarAmaraNA' prakSINe sadA'punarbhAvitvena jarAmaraNe yeSAM te tathA janmAdibIjAbhAvAt / eta eva vizeSyante 'apetakarmakalaGkAH' apetaH karmakalako yeSAM te tathAvidhAH, sarvathA karmarahitA ityarthaH / eta eva vizeSyante-'pranaSTavyAbAdhAH' prakarSeNa naSTA kSINA vyAvAdhA yeSAM te tathA, sarvavyAvAdhAvarjitA iti bhAvaH / eta eva vizeSyante- 'kevalajJAnadarzanAH' kevale saMpUrNa jJAnadarzane yeSAM te tathAvidhAH, sarvajJAH sarvadarzina ityarthaH / eta eva vizeSyante-'siddhipuranivAsinaH' siddhipure lokAnte vastuM zIlaM yeSAM te tathA, muktinivAsina iti garbhaH / eta eva vizeSyante-'nirupamasukhasaGgatAH' nirupamasukhenAvidyamAnApekSeNa (sukhena !)saMgatAH, iti samAsaH / asAMyogikAnandayuktA ityarthaH / eta eva vizeSyante-'sarvathA kRtakRtyAH' sarvathA sarvaprakAraiH kRtaM kRtyaM yaiste tathA, niSThitArthA iti bhAvaH / ka evaMbhUtAH ? kiM vA ete ? ityAha-'siddhAH zaraNaM' siddhyanti sma siddhAH paramatattvarUpAste mama "zaraNam" Azraya iti / sUtrArtha- tathA pakSI 421-424 // (=42 // 124thI 281), bha35 4thI rahita, sarva pIDAothI rahita, sarvajJa, sarvadarzI, muktipurImAM rahenArA, anupama sukhathI yukta, sarvathA kRtakRtya banelA siddha bhagavaMto jIvanaparyata mAruM zaraNa che. TIkArtha-tathA kevala arihaMto ja zaraNa che ema nahIM, kiMtu siddho paNa zaraNa che ema tathA zabdano artha che. prakSINa jarA-maraNa- pharI na thAya te rIte jarA-maraNa jemanA kSINa thai gayA che te prakSaNajarA-maraNa. siddhone kyAre paNa jarA (=vRddhAvasthA) ane maraNa na Ave. kemake jarA-maraNanuM bIja evA janma vagereno abhAva thai gayo che. karmarUpa kalaMkathI rahita sarvathA karmathI rahita. sarva pIDAothI rahita- siddhonI sarva pIDAono pharI na thAya te rIte kSaya Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra thai gayo hovAthI siddho sarva pIDAothI rahita che. sarvajJa- saMpUrNa jJAnavALA. sarvadarzI- saMpUrNa darzanavALA. muktipurImAM rahenArA muktipurI eTale lokAMta. siddho lokanA aMte rahelA che. anupama sukhathI yukta apekSAthI rahita sukha anupama sukha che. AthI siddho. apekSAthI rahita sukhathI yukta che, arthAt saMyogathI rahita AnaMdathI yukta che. (sAMsArika sukha apekSAothI sahita che, ane bhautika vastuonA saMyogathI sahita che.) | sarvathA kRtakRtya- siddhoe karavA yogya kArya badhI rIte karI lIdhuM che. mATe siddho sarvathA kRtakRtya che, arthAt siddhonAM badhAM kAryo pUrNa thai gayA che. koi vyakti makAna baMdhAve. e makAna bArI-bAraNAM mUkavA sivAya badhI rIte pUrNa thai gayuM hoya to paNa makAna baMdhAvanAra kRtakRtya kahevAya. paNa siddhone jarA paNa kaMi karavAnuM bAkI nathI. mATe "sarvathA" pada mUkyuM che. siddha- jeo siddha thai gayA che=sarvathA kRtakRtya thai gayA che te siddho. paramatattvarUpa AvA siddho mAruM zaraNa=Azraya thAo. (siddho zreSTha tattva =nicoDa) svarUpa hovAthI paramatattvarUpa che.) 7. sAdhuonA zaraNano svIkAra tahA pasaMtagaMbhIrAsayA, sAvajjajogavirayA, paMcavihAyArajANagA, parovayAranirayA, paumAinirdasaNA jhANajjhayaNasaMgayA, visujjhamANabhAvA sAhU saraNaM / | III 'tahA pasaMtagaMbhIrAsayA sAhU saraNaM' iti yogaH / tathA na kevalaM siddhAH zaraNaM, kintu sAdhavaH zaraNamiti kriyA / kiMviziSTAste ? ityAha-prazAntaH kSAntiyogAt, gaMbhIro'gAdhatayA, AzayazcittapariNAmo yeSAM te 'prazAntagaMbhIrAzayAH' / eta eva vizeSyante-sahAvayena sAvadyaH, sapApo yogo vyApAraH Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra - 27 paheluM sUtra kRtAdirUpaH, tasmAdviratAH 'sAvadyayogaviratAH' / eta eva vizeSyante-paJcavidhamAcAraM jJAnAcArAdibhedabhinnaM jAnate iti 'paJcavidhAcArajJAH' / eta eva vizeSyante-paropakAre ekAntikAtyantikarUpe niratAH, 'paropakAraniratAH' / eta eva vizeSyante-padmAdIni paGkotpattijalasthitibhAve'pi tadasparzanena, kAmabhogApekSayaivameva bhAvaH, iti nidarzanAni yeSAM te 'padmAdinidarzanAH' / AdizabdAccharatsalilAdigrahaH / eta eva vizeSyante-dhyAnAdhyayanAbhyAM ekAgracittAnirodhasvAdhyAyalakSaNAbhyAM saMgatAH 'dhyAnAdhyayanasaMgatAH' / eta eva vizeSyante-vizudhyamAno vihitAnuSThAnena bhAvo yeSAM te 'vizudhyamAnabhAvAH' / ka evaMbhUtAH ? kiM vA ete ? ityAha-tatra samyagdarzanAdibhiH siddhiM sAdhayantIti sAyavara', munaya kRtyartha: te mama zaraNam' mAtra rUti . sUtrArtha tathA prazAMta-gaMbhIra AzayavALA, sAvadya yoga virata, paMcavidha AcAronA jANakAra, paropakAramAM tatpara, padma vagerenA dRSTAMtavALA, dhyAnasvAdhyAyasaMgata, vizuddha thatA bhAvavALA sAdhu bhagavaMto jIvana paryata mAruM zaraNa che. TIkArtha-tathA kevaLa siddho ja zaraNa nathI, kiMtu sAdhuo paNa zaraNa che. evo tathA zabdano artha che. prazAMta-gaMbhIra AzayavALA- Azaya eTale cittapariNAma.sAdhuo kSamAthI yukta hovAthI prazAMtacittapariNAmavALA che. sAdhuonuM citta gaMbhIra bIjAo na jANI zake tevuM UMDuM hovAnA kAraNe sAdhuo gaMbhIra cittapariNAmavALA che. sAvadyayoga virata- avadya eTale pApa. avadyathI sahita te sAvadya. yoga eTale vyApAra (=pravRtti). virata eTale virAma pAmelA=aTakelA. sAdhuo pApavALA vyApArothI virAma pAmelA hoya che. dvirUpa - sAvadya vyApAra karavA AdirUpa che, Adi zabdathI karAvavuM ane anumodavuM samajavuM, arthAt karavuM, karAvavuM ane anumodavuM ema traNa prakAre sAvadya vyApAra che. svayaM sAvadya vyApAra kare te karavArUpa sAvadya vyApAra che. e rIte karAvavAmAM ane anumodavAmAM paNa samajI levuM. paMcavidha AcAronA jANakAra- sAdhuo jJAnAcAra vagere pAMca prakAranA AcAronA jANakAra hoya. (AnA upalakSaNathI AcArone pALanArA hoya e Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paNa samajI levuM) paropakAramAM tatpara-- ekAMtika ane AtyaMtika paropakAra karavAmAM tatpara hoya. (je paropakArathI duHkha rahita sukhanI prApti thAya te paropakAra ekAMtika che. je paropakArathI zAzvata sukhanI prApti thAya te paropakAra AtyaMtika che.) 28 paheluM sUtra padmAdinA dRSTAMtavALA-- sAdhuo padma vagerenA dRSTAMtovALA=upamAvALA hoya che. jevI rIte padma kAdavamAM utpanna thaine jalamAM rahevA chatAM te baMnene sparza karatuM nathI, tevI rIte sAdhu kAmarUpa kAdavamAM utpanna thaine bhogarUpa jalathI vadhavA chatAM kAma ane bhoga e baMnethI nirALA rahe che. 'vagere' zabdathI zaradaRtunuM jala vagere upamA jANavI. dhyAna-svAdhyAya saMgata-- sAdhuo dhyAna ane svAdhyAyathI yukta hoya. cittane koi eka viSayamAM sthira karavuM te dhyAna. vizuddha thatA bhAvavALA-- zAstramAM vihitanuM AcaraNa karavAthI jemano bhAva uttarottara vizuddha thai rahyo che tevA che. sAdhuo-- samyagdarzana vagerethI siddhine sAdhe te sAdhu che, arthAt muni che. te sAdhuo mAruM zaraNa=Azraya che. 8. dharmanA zaraNano svIkAra tahA surAsuramaNuapUio, mohatimiraMsumAlI, rAgaddosavisaparamamaMto, heU sayalakallANANaM, kammavaNavihAvasU, sAhago siddhabhAvassa, kevalipaNNatto dhammo jAvajjIvaM me bhagavaM saraNaM / 11211 'tahA surAsuramaNuapUio kevalipaNNatto dhammo jAvajjIvaM me bhagavaM saraNaM' iti yogaH / tathA na kevalaM sAdhavaH zaraNaM, kiM tu kevaliprajJapto dharma kRti saMvaca:| iivaziSTaH ? tyAha-surApuramanui: pUnita: 'surApuramanuna1. padma vagere duSTAMtonuM varNana A graMthamAM 'aNagArane varelI upamAo'' e pariziSTamAM ka2vAmAM AvyuM che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra9 paheluM sUtra pUjitaH' / surA jyotiSkavaimAnikAH / asurA vyantarabhavanapatayaH / manujAH puruSavidyAdharAH / ayameva vizeSyate-mohastimiramiva mohatimiraM saddarzanAvArakatvena, tasyAMzumAlIvAMzumAlI, tadapanayanAdAdityakalpaH / ayameva vizeSyate-rAgadveSau viSamiva rAgadveSaviSaM, tasya paramamantraH, tadghAtitveneti bhAvaH / ayameva vizeSyate-'hetuH' kAraNaM, pravartakatvAdinA, 'sakalakalyANAnAM' sudevatvAdInAm / ayameva vizeSyate-karmavanasya jJAnAvaraNIyAdisamudayarUpasya vibhAvasurivAgniriva, taddAhakatvena / ayameva vizeSyate-'sAdhakaH' nirvartakaH, 'siddhabhAvasya' siddhatvasya, tathAtatsaMpAdakatvena / ko'yamevaM ? kiM vA ? ityAha-'kevaliprajJaptaH' kevaliprarUpitaH, 'dharmaH' zrutAdirUpaH / 'yAvajjIvaM' iti pUrvavat 'me' mama 'bhagavAn' samagraizvaryAdiguNayuktaH 'zaraNam' AzrayaH / etaccatuHzaraNagamanaM, ekArthasAdhakatvena prabhUtAnAmapyaviruddhameva / ata eva paramArtha(pa)m- "cattAri saraNaM pavajjAmi, arahate saraNaM pavajjAmi, siddhe saraNaM pavajjAmi, sAhU saraNaM pavajjAmi, kevalipaNNattaM dhamaM saraNaM pavajjAmi" iti / sUtrArtha- tathA sura-asura-manuSyapUjita, moharUpa aMdhakAra mATe sUrya samAna, rAga-dveSarUpa viSa mATe utkRSTa maMtra samAna, saghaLA kalyANanuM kAraNa, karmarUpa vana mATe agni samAna, siddhino sAdhaka, kevaliprajJapta, aizvarya Adi saghaLA guNothI yukta dharma jIvanaparyata mAruM zaraNa che. TIkArtha-tathA kevala sAdhuo ja zaraNa nathI, kiMtu kevaLIe kahelo dharma paNa zaraNa che ema tathA zabdano artha che. sura-asura-manuSyapUjita- jyotiSka ane vaimAnika devo sura kahevAya che. baMtara ane bhavanapati devo asura kahevAya che. (vidyArahita) puruSo ane vidyAdharo manuSya che. dharma sura, asura ane manuSyothI pUjAyelo che. moharUpa aMdhakAra mATe sUrya samAna- jevI rIte aMdhakAra dRSTine DhAMkI de che tevI rIte moha saddaSTine DhAMkI de che. ethI ahIMmohane aMdhakAranI upamA ApI che. jevI rIte sUrya aMdhakArane dUra kare che, tevI rIte dharma mohane (ajJAnane) dUra kare che. mATe ahIM dharmane sUryanI upamA ApI che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. paheluM sUtra dharma moharUpa aMdhakArane dUra karavA sUrya samAna che. rAga-dveSarUpa viSa mATe utkRSTa maMtra samAna- dharma rAga-dveSa rUpa jherano nAza karato hovAthI dharmane utkRSTa maMtranI upamA ApI che. dharma rAga-dveSa rUpa jherano nAza karavAmAM utkRSTa maMtra samAna che. saghaLAM kalyANanuM kAraNa- dharma sudevapaNAnI prApti vagere saghaLA kalyANonuM kAraNa che. kema ke dharma jenAthI( je pravRttithI) kalyANa thAya temAM (ete pravRttimAM) pravartAve che. (Adi zabdathI utsAhita kare che vagere samajavuM.) karmarUpa vana mATe agni samAna- jJAnAvaraNIyAdinA udayarUpa karmavanane dharma bALI nAkhe che. mATe ahIM dharmane agninI upamA ApI che. dharma karmarUpa vanane bALI nAkhavA mATe agni samAna che. siddhino sAdhaka- dharma te te rIte jIvone mokSa sAdhI Ape che. mATe dharma siddhino sAdhaka che. kevaliprazakha- kevalI bhagavaMte kahelo. dharma- dharma zrutAdi rUpa che. (Adi zabdathI cAritrarUpa dharma samajavo.) samagra aizvarya Adi guNothI yukta A dharma mAruM zaraNa che. prazna- koi ekanA zaraNe javuM yogya che, cAranA zaraNe javuM e viruddha nathI? uttara- arihaMta vagere cAre ya eka ja mokSarUpa) kArya sAdhatA hovAthI ghaNAnA paNa zaraNe javuM e viruddha nathI. AthI ja A paramArtha che- huM cAranA zaraNano svIkAra karuM chuM. arihaMtonA zaraNano svIkAra karuM chuM. siddhonA zaraNano svIkAra karuM chuM. sAdhuonA zaraNano svIkAra karuM chuM. kevaLIe kahelA dharmanA zaraNano svIkAra karuM chuM. 9 duSkatagaha catuHzaraNagamanAnantaraM duSkRtagardoktA / tAmAha 1. ahIM paramArthanA sthAne paramArtha evo pATha vadhAre zuddha jaNAya che. teno "AthI ja RSionuM parama vacana A pramANe che' evo artha thAya. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 31 paheluM sUtra cAranA zaraNano svIkAra karyA pachI duSkatagartA kahI che. AthI have duSkatashni chasaraNamuvagao a eesiM, garihAmi dukkaDaM / jaNNaM arahaMtesu vA, siddhesu vA, Ayariesu vA, uvajjhAesu vA, sAhUsu vA, sAhUNIsu vA, annesu vA dhammaTThANesu mANaNijjesu pUaNijjesu, tahA mAIsu vA, piIsu vA, baMdhusu vA, mittesu vA, uvayArIsu vA, oheNa vA jIvesu maggaTThiesu amaggaTThiesu, maggasAhaNesu amaggasAhaNesu, jaM kiMci vitahamAyariyaM aNAyariavvaM aNicchiavvaM pAvaM pAvANubaMdhi, suhumaM vA bAyaraM vA, maNeNa vA vAyAe vA, kAeNa vA, kayaM vA kArAviaMvA aNumoiaM vA, rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA, ittha vA jamme jammaMtaresu vA, garahiameaM, dukkaDameaM, ujjhiyavvameaM, viANi mae kallANamittagurubhagavaMtavayaNAo evameaMti roiaM saddhAe, arihaMtasiddhasamakkhaM garihAmi ahamiNaM, dukkaDameaM, ujjhiyavvameaM, ittha micchA mi dukkaDaM, micchA mi dukkaDaM, micchA mi dukkddN| // 9 // zaraNamupagatazca sanneteSAmarhadAdInAM garhe duSkRtam / kiMviziSTaM ? ityAha'yat' iti duSkRtanirdezaH / 'NaM' iti vAkyAlaGkAre / 'arhatsu vA' arhadviSayaM vA / evaM siddheSu vA, AcAryeSu vA, upAdhyAyeSu vA, sAdhuSu vA, sAdhvISu vA, anyeSu vA dharmasthAneSu, sAmAnyena guNAdhikeSu, mAnanIyeSu, pUjanIyeSu / tathA mAtRSu vA, pitRSu vA, anekajanmApekSaM bahuvacanam / bandhuSu vA, mitreSu vA, upakAriSu vA, oghena vA jIveSu 'mArgasthiteSu' samyagdarzanAdiyukteSu, 'amA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 32 paheluM sUtra rgasthiteSu' etadviparIteSu, 'mArgasAdhaneSu' pustakAdiSu, 'amArgasAdhaneSu' khaDgAdiSu 'yatkiJcidvitathamAcaritaM' avidhiparibhogAdinA / 'anAcaritavyaM' kriyyaa| 'aneSTavya' manasA / 'pApaM' pApakAraNatvena / 'pApAnubandhi' tathAvipAkabhAvena / sUkSmaM bAdaraM vA, svarUpataH / kathametadAcaritaM ? ityAha-'manasA vAcA kAyena vA' / kRtaM cAtmanA 1, kAritaM cAnyaiH 2, anumoditaM vA parakRtam 3, etadapi rAgeNa vA, dveSeNa vA, mohena vA / atra vA janmani, janmAntareSu vA / atIteSu 'garhitametat' kutsAspadam / 'duSkRtametat' saddharmabAhyatvena / 'ujjhitavyametat' heyatayA / 'vijJAtaM mayA kalyANamitragurubhagavadvacanAt' / bhagavadvacanaprAptau prAya iyamAnupUrvItyevamupanyAsaH / 'evametaditi rocitaM zraddhayA' tathAvidhakarmakSayopazamajayA / tataH kiM ? ityAha-'arhatsiddhasamakSaM' tAnadhikRtya 'garthe'hamidaM', kutsAmItyarthaH / katham ? ityAha-'duSkRtametat' / 'ujjhitavyametat' / 'atra' vyatikare 'micchA mi dukkaDaM' vAratrayaM pAThaH / vyAkhyA asya arthavizeSatvAtprAkRtAkSaraireva nyAyyA, niyuktikAravacanaprAmANyAt / Aha ca niyuktikAraH mitti miumaddavatte cchatti ya dosANa chAyaNe hoi| mitti ya merAe TThio dutti durgacchAmi appANaM // katti kaDaM me pAvaM Datti ya Devemi taM uvasameNaM / eso micchAdukkar3apayakkharatyo samAseNaM / (mA. na. 686-687) sUtrArtha- arihaMta AdinA zaraNe gayelo huM duSkatanI gartA karuM chuM. arihaMtonA viSe, siddhonA viSe, AcAryonA viSe, upAdhyAyonA viSe, sAdhuonA viSe, sAdhvIonA viSe, bIjA paNa sAmAnyathI mAnanIya ane pUjanIya evA guNAdhikonA viSe, mAtAonA viSe, pitAonA viSe, baMdhuonA viSe, mitronA viSe, upakArIonA viSe, sAmAnyathI samyakatva Adi mokSamArgamAM rahelA athavA kurmArgamAM rahelA jIvonA viSe, mokSamArganA sAdhanarUpa pustakAdinA viSe ke mokSamArganA sAdhana nahi evA 'talavAra Adi padArthonA viSe, je kAMi viparIta 1. talavAra Adino bIjAne mAravA Adi mATe upayoga karavo te talavAra Adine viSe . . viparIta Aya29 mAya. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra AcaraNa karyuM hoya, kriyAthI nahi AcaravA lAyaka ane manathI paNa nahi icchavA lAyaka, svarUpathI sUkSma ke bAdara pApAnubaMdhI pApa, A janmamAM ke atIta 52janmomAM manathI, vacanathI ke kAyAthI rAga-dveSa ane moha vaDe jAte karavA rUpe, bIjAo dvArA karAvavA rUpe, bIjAe karelA pApane anumodavA rUpe karyuM hoya te niMdanIya che, te saddharmanI bahAra hovAthI duSkRtarUpa che, ane heya hovAthI tyAga karavA yogya che. ema meM kalyANamitra gurue kahelA bhagavAnanA vacanathI jANyuM che, ane A e pramANe ja che ema zraddhAthI mane gamyuM che. AthI arihaMta ane siddha samakSa huM e sarva pAponI garhA karuM chuM. e pApo duSkRta hovAthI tyAga karavA yogya che. A prasaMgamAM (duSkRta garhomAM) micchA mi dukkaDaM ema traNavAra bolavuM, arthAt mAruM pApa mithyA thAo, mAruM pApa mithyA thAo. mAruM pApa mithyA thAo ema kahevuM. TIkArtha-mAtAone viSe-pitAone viSe-- ahIM bahuvacana aneka janmonI apekSAe che. (eka janmanI apekSAe mAtA-pitA eka ja hoya.) - 33 je kaMi viparIta AcaraNa karyuM hoya-- avidhithI upayoga karavo vagere rIte je kaMi viparIta AcaraNa karyuM hoya. pApAnubaMdhI-- vartamAnamAM baMdhAyela je pApa bhaviSyamAM potAnA vipAka kALe paNa pApa baMdhAve te pApAnubaMdhI pApa che. pApanurvAya tAviALamAvena ema kahIne pApanA anubaMdhano artha jaNAvyo che. tathAvipAka eTale tevA prakArano vipAka. tevA prakArano vipAka eTale bhaviSyamAM pApanA vipAka kALe paNa pApa baMdhAve. je pApa bhaviSyamAM potAnA vipAka kALe navuM pApa baMdhAve te pApAnubaMdhI pApa. pApa-- pApabaMdhanuM kAraNa hovAthI pApa che. pApaM pApAraghena ema kahIne pApa kone kahevAya te jaNAvyuM che. pApanuM kAraNa hovAthI pApa che. pApanuM kAraNa hovAthI eTale pApabaMdhanuM (=azubhakarmabaMdhanuM) kAraNa hovAthI. Ama je pApabaMdhanuM kAraNa bane=jenAthI pApano baMdha thAya te pApa kahevAya. (dekhAvathI pApa hovA chatAM pApabaMdhanuM kAraNa na hoya to tene pApa na kahevAya. jema ke upayogapUrvaka nIce joine cAlanAra muninA paganI nIce sahasA paDelo jIva marI jAya to paNa munine hiMsAnuM pApa na lAge. kAraNa ke AvI hiMsAnA kAraNe munine pApano baMdha na thAya.) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 34 paheluM sUtra kalyANa mitra gurue kahelA bhagavAnanA vacanathI jANyuM che- je jIvane sAkSAt arihaMtathI A jJAna na thayuM hoya, kiMtu guru dvArA A jJAna thayuM hoya te jIvane AzrayIne A ghaTe che. moTA bhAganA jIvone guru dvArA bhagavaMtanA vacananI prApti thAya evo krama che. mATe A pramANe (=kalyANa mitra gurue kahelA bhagavAnanA vacanathI jANyuM che e pramANe) ullekha karyo che. zraddhAthI mane gamyuM che- tevA prakAranA karmakSayopazamathI (=darzanamohanIya karmanA kSayopazamathI) thayelI zraddhAthI mane gamyuM che. A prasaMgamAM duSkata gartAnA prasaMgamAM. micchA mi dukkaDa- micchA mi dukkaDe e vAkyano vizeSa artha hovAthI enI vyAkhyA prAkRta akSarothI ja karavI yogya che. kema ke niyuktikAranuM vacana pramANa che. niyuktikAra (zrI bhadrabAhusvAmI) A pramANe kahe che-"micchA mi dukkaDaM padamAM mi, chA,mi,du,kka ane ema cha akSaro che. dareka akSarano artha A pramANe che. mi=mRdutA, (namratA), cchA doSonuM chAdana karavuM-rokavA, arthAt pharI na karavA. mi=maryAdAmAM (cAritranA AcAromAM) rahela. du-duSkata karanAra AtmAnI niMdA karuM chuM. A cAra akSarono samudita artha A pramANe che-kAyAthI ane bhAvathI namra banIne thayelI bhUla pharI nahi karuMevA bhAvathI cAritranA AcAromAM rahelo huM duSkRtya karanArA mArA AtmAnI niMdA karuM chuM. ka=meM pApa karyuM che evI pApanI kabUlAta. =upazamathI pApane oLaMgI jauM chuM. arthAt meM pApa karyuM che evI kabUlAta karuM chuM ane upazamabhAvathI mArA karelA e pApathI rahita banI jauM chuM. micchA mi dukkaDa padanA akSarono saMkSepathI A artha che. 10 praNidhAna zuddhi atraitatsundaratvAnnAsamyagabhimanyamAn aahprastutamAM duSkatanI gaha karavI e suMdara hovAthI duSkatagaha samyaka(=barobara) karavI joie, asaya na karavI joie, artha bhAvathI karavI joie, mAtra 1. vinayapUrvaka kAyAne (keDathI uparanA bhAgane) namAvavI te kAyAthI namratA che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra zabdathI na karavI joie, ema mAnato sAdhaka kahe chehou me esA sammaM garihA / hou me akaraNaniyamo / bahumayaM mameaMti icchAmi aNusaTThi arahaMtANaM bhagavaMtANaM, gurUNaM kallANamittANaMti / hou me eehiM saMjogo / hou me esA supatthaNA / hou me ittha bahumANo / hou me io mukkhabIaMti / pattesu eesu ahaM sevArihe siA, ANArihe siA, paDivattijue siA, niraiArapArage siA / / // 10 // 35 paheluM sUtra 'bhavatu mama' 'eSA' anantaroditA, 'samyaggarhA' bhAvarUpA / 'bhavatu me ' 'akaraNaniyama:' granthibhedavattadabandharUpaH, garhAviSaya iti sAmarthyam / bahumataM mamaitaddvayaM, ityasmAdicchAmi 'anuzAsti' uditaprapaJcabIjabhUtAm / keSAM ? ityAha-'arhatAM bhagavatAM', tathA 'gurUNAM kalyANamitrANAm' iti / pratipannatattvAnAM guNAdhikaviSayaiva pravRttirnyAyyA, ityevamupanyAsaH / praNidhyantaramAhabhavatu mama 'ebhi:' arhadAdibhiH 'saMyogaH' ucito yoga ityarthaH / bhavatu mamaiSA 'suprArthanA' arhadAdisaMyogaviSayA / bhavatu mamAtra bahumAna: prArthanAyAm / bhavatu mama 'itaH' prArthanAto 'mokSabIjaM' suvarNaghaTasaMsthAnIyaM pravAhataH kuzalAnubandhi karmetyarthaH / tathA- 'prApteSu eteSu' arhadAdiSu' 'ahaM sevArhaH syAm' / arhadAdInAmeva 'AjJAhaH syAm / ' eteSAmeva 'pratipattiyuktaH syAm ' / eteSAmeva ' niraticAraM pAragaH syAm etadAjJAyAH / sUtrArtha-- A mArI garhA bhAvathI thAo. pharI pApa nahi karavAno mAre niyama ho. A baMne bAbata mane bahu iSTa che. AthI huM arihaMta bhagavaMtonI tathA kalyANa mitra guruonI hitazikSAne icchuM chuM. anya praNidhAnane (=abhilASAne) kahe che-- mAro arihaMta AdinI sAthe ucita saMbaMdha thAo. mArI A prArthanA suprArthanA thAo. A prArthanA viSe mane bahumAna thAo. A prArthanAthI mane mokSanA bIjanI prApti thAo. mAro ari Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra paheluM sUtra haMta AdinI sAthe ucita yoga thAya tyAre huM temanI sevA karavAne yogya banuM. temanI ja AjJA pALavAne lAyaka banuM. temanI ja bhaktithI yukta banuM. temanI ja AjJAno niraticAra pAlana karanAro banuM. TIkAI-pharI pApa nahi karavAno mAre niyama ho- jevI rIte graMthibheda thayA pachI AyuSya sivAya sAtakarmano utkRSTa sthitibaMdha thato nathI. tevI rIte je duSkatanI gartA karI teno pharI baMdha na thAo. gaviSaya ti sAmartham sUtramAM hoya che savA2urniyamo pharI pApa nahi karavAno niyama ho ema kahyuM. to prazna thAya ke kayuM pApa nahi karavAno niyama ho ? enA javAbamAM TIkAmAM kahyuM ke-aviSaya: je duSkatanI gartA karI teno pharI baMdha na thAo. rUti sAmarthakaA artha sAmarthyathI arthapattithI jaNAya che. A baMne bAbata- A mArI gartA bhAvathI thAo ane pharI pApa nahi karavAno mAre niyama ho A baMne bAbata. tiprapa$vInamUtA- hamaNAM je vistArathI kahyuM tenI bIjarUpa hitazikSAne icchuM chuM. jema bIja hoya to temAMthI phaLanI prApti thAya, tema hitazikSA maLe to ahIM je (cAra zaraNa svIkAra vagere) vistArathI kahyuM che tenI sAdhanA thAya. praba- bhAva arihaMtonA virahamAM guruthI ja hitazikSA maLe che. tethI kalyANamitra gurunI ane arihaMta bhagavAnanI hitazikSAne icchuM chuM e kramathI kahevAnA badale arihaMta bhagavAnanI ane kalyANamitra gurunI hitazikSAne icchuM chuM e kramathI kema kahyuM ? uttara-pratipannatattvAna gupathavicaiva pravRttincA rUtyevamupacAsa =jemaNe tattvane ( heya-upAdeya, satya-asatya ityAdi tattvane) prApta karyuM che tevA jIvoe je guNothI adhika hoya temAM pahelAM pravRtti karavI e yogya che, AthI ahIM pahelAM arihaMtano ane pachI guruno ullekha karyo che. A prArthanA- arihaMtAdinA saMyoga saMbaMdhI prArthanA. suprArthanA thAo- bhAvathI karelI prArthanA suprArthanA che. mAtra zabdo bolavAthI nahi, kiMtu hRdayathI karelI prArthanA bhAva prArthanA che. AthI A prArthanA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 77 paheluM sUtra hRdayathI thAo evo ahIM bhAva che. mokSabIja- mokSabIja eTale puNyAnubaMdhI puNya puNyAnubaMdhI puNya suvarNaghaTa samAna che. suvarNaghaTa tUTI jAya to paNa temAMthI navo ghaDo banAvI zakAya che. tevI rIte puNyano udaya thatAM puNya bhogavAi jAya che. paNa e puNya navuM puNya utpanna kare che. eka puNya bhogavAyuM. bIjuM puNya utpanna thayuM. bIjuM puNya bhogavAyuM, trIjuM puNya utpanna thayuM. Ama puNyano pravAha cAlyA kare che. 11. sukRta anumodanA evaM sAnuSaGgAM duSkRtagarhAmabhidhAya sukRtaasevnmaahA pramANe AnuSaMgika kahevA sAthe duSkata gahane kahIne sukRtanA Asevanane che saMviggo jahAsattIe sevemi sukaDaM / aNumoemi savvesiM arahaMtANaM aNuTThANaM / savvesi siddhANaM siddhabhAvaM / savvesiM AyariANaM AyAraM / savvesiM uvajjhAyANaM suttappayANaM / savvesiM sAhUNaM sAhukiriaM / savvesiM sAvagANaM mukkhsaahnnjoge| savvesiM devANaM, savvesiM jIvANaM houkAmANaM kallANAsayANaM mggsaahnnjoge| // 1 // 'saMvignaH san yathAzakti' kim ? ityAha-'seve sukRtam' / etadevAha'anumode''hamiti prakramaH / sarveSAmarhatAM 'anuSThAna' dharmakathAdi / evaM sarveSAM siddhAnAM 'siddhabhAvaM' avyAbAdhAdirUpam / evaM sarveSAmAcAryANAM 'AcAraM' jJAnAcArAdilakSaNam / evaM sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAnaM sadvidhivat / evaM sarveSAM sAdhUnAM 'sAdhukriyAM' satsvAdhyAyAdirUpAm / evaM sarveSAM zrAvakANAM 'mokSasAdhanayogAn' vaiyAvRttyAdIn / evaM sarveSAM 'devAnAM' indrAdInAm, sarveSAM jIvAnAM sAmAnyenaiva 'bhavitukAmAnAm' AsannabhavyAnAM, 'kalyANAzayAnAM' zuddhAzayAnAM, eteSAm kiM ? ityAha- mArgasAdhanayogAn' sAmAnyena kuzalavyApArAn, anumode iti kriyAnuvRttiH / bhavanti caiteSAmapi mArgasAdhanayogAH, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra mithyAdRSTInAmapi guNasthAnakatvAbhyupagamAt anabhigrahe sati / sUtrArtha-- mokSanI icchAvALo huM yathAzakti sukRta karuM chuM. sarva arihaMtonA dharmopadeza Adi anuSThAnone anumoduM chuM. sarva siddhonA avyAbAdha (=pIDAno abhAva) Adi siddhapaNAne anumoduM chuM. sarva AcAryonA jJAnAcArAdi AcArane anumoduM chuM. sarva upAdhyAyonA suvidhivALA sUtradAnane anumoduM chuM. sarva sAdhuonI suMdara svAdhyAya Adi sAdhukriyAne anumoduM chuM. sarva zrAvakonA mokSanA sAdhanabhUta veyAvacca Adi vyApArone anumoduM chuM. najIkamAM mokSe janArA ane zuddha AzayavALA iMdrAdi sarva devonA ane 'sarva jIvonA sAmAnyathI zubha vyApArone anumoduM chuM. 38 paheluM sUtra TIkArtha-prazna-- ahIM najIkamAM mokSe janArA ane zubha AzayavALA jIvo samyagdarzana na pAmyA hoya to paNa temane zubha vyApAro hoya ? uttara-- samyagdarzanane na pAmyA hovA chatAM najIkamAM mokSe janArA ane zubha AzayavALA jIvone paNa zubhavyApAro hoya. kAraNa ke mithyAdaeNSTionA paNa guNasthAnakano svIkAra karavAmAM Avyo che. guNonuM sthAna te guNasthAnaka. te paheluM mithyAdaSTi guNasthAna AvA jIvone AzrayIne che. anamitra, sati=AmAM eka zarata che ke te jIvone koi viSayamAM abhigraha=kadAgraha (=pakaDa) na hovo joie. huM yathAzakti sukRta karuM chuM-- anyanA sukRtonI anumodanA prastuta che. Ama chatAM anyanA sukRtonI anumodanAnA varNananA prAraMbhamAM huM yathAzakti sukRta karuM chuM evuM kema kahyuM ? e prazna thAya e sahaja che. Ano uttara e saMbhave che ke anumodanA ka2nA2e zakti mujaba sukRtonuM sevana paNa karavuM joie e jaNAvavA mATe AvuM kathana karyuM che. zakti mujaba sukRta na karanAranuM mana nabaLuM che. nabaLA manathI karavAmAM AvatI anumodanAmAM jevo ullAsa Avavo joie tevo ullAsa na Ave. 12. praNidhAna zuddhi praNidhizuddhimAha 1. sAmAnyenaiva jIvonA bhedo pADyA vinA je koi jIvo najIkamAM mokSe janArA ane zuddha AzayavALA hoya te sarva jIvonA. 2. sAmAnyathI eTale dAna, zIla, tapa, vinaya, vaiyAvacca vagere bheda vinA je koi zubha vyApAro hoya te zubha vyApAronI anumodanA karuM chuM. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 39 paheluM sUtra praNidhAna zuddhine kahe che- hou me esA aNumoaNA sammaM vihipuvviA, sammaM suddhAsayA, samma paDivattirUvA, sammaM niraiArA, paramaguNajuttaarahaMtAisAmatthao / aciMtasattijuttA hi te bhagavaMto, vIarAgA savvaNNU paramakallANA, paramakallANaheU sattANaM, mUDhe amhi pAve, aNAimohavAsie, aNabhinne bhAvao hiAhiANaM, abhinne siA, ahianivitte siA, hiapavitte siA, ArAhage siA, uciapaDivattIe savvasattANaM sahiaMti / icchAmi sukaDaM icchAmi sukaDaM icchAmi sukaDaM / // 12 // . 'bhavatu mamaiSA'numodanA' anantaroktA / 'samyagvidhipUrvikA' sUtrAnusAreNa / 'samyakzuddhAzayA' karmavigamena / 'samyakpratipattirUpA' kriyArUpeNa / 'samyagniraticArA' sannirvahaNena / kuto bhavatu ? ityAha- paramaguNayuktArhadAdisAmarthyataH / AdizabdAtsiddhAdiparigrahaH / prArthanAyAH saviSayatAmAha acintyazaktiyuktA hi te bhagavanto'rhadAdayaH, vItarAgAH sarvajJAH, prAya AcAryAdInAmapyetadvItarAgAditvamastItyevamabhidhAnaM, tadvizeSApekSaM tvAha-'para(ma)kalyANA' AcAryAdayo'pi 'paramakalyANahetavaH sattvAnAM' taistairupAyaiH sarva evaite, 'mUDhacAsmi pApa' eteSAM viziSTAnAM pratipattiM prati / 'anAdimohavAsitaH' saMsArAnAditvena / 'anabhijJo bhAvataH' paramArthataH hitAhitayorabhijJaH syAmahametatsAmarthena / tathA'hitanivRttaH syAM, tathA hitapravRttaH syAm / evamArAdhakaH syAmucitapratipattyA sarvasattvAnAM saMbandhinyA / kiM ? ityAhasvahitamiti / icchAmi sukRtaM 3 evaM vAratrayaM pAThaH / uttamametatsukRtAsevanaM, vizeSataH pRthaggatAnAM vanacchettRbaladevamRgodAharaNAt paribhAvanIyam / sUtrArtha- hamaNAM kahelI A mArI anumodanA uttama guNothI yukta arihaMta AdinA sAmarthyathI sUtrAnusAra karavAthI samyagU vidhipUrvaka thAo, karmano nAza thavAthI samyak zuddha AzayavALI bano, kriyAthI samyaka svIkArarUpa bano, sArI Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paheluM sUtra paMcasUtra rIte nirvAha karavAthI (=pALavAthI) samyag niraticAra bano. te arihaMta Adi bhagavaMto aciMtya zaktithI yukta che, vItarAga che, sarvajJa che, parama kalyANa svarUpa che, uttama kalyANanA hetu che. paNa pApI huM mUDha chuM. anAdithI mohavAsita chuM ane paramArthathI hitAhitano ajANa chuM. arihaMta AdinA sAmarthyathI huM hitAhitano jANakAra banuM, ahitathI nivRtta thAuM ane hitamAM pravRtta banuM, sarva prANIo pratye ucita vartana vaDe ArAdhaka banuM. kAraNa ke temAM mAruM hita che. 40 huM sukRtane icchuM chuM, sukRtane icchuM chuM, sukRtane icchuM chuM. TIkArtha-- arihaMta AdinA sAmarthyathI-- ahIM'Adi' zabdathI siddha vagerenuM grahaNa karavuM. arthAt paMca parameSThInA sAmarthyathI. samyag vidhipUrvaka-- je sukRta sUtrAnusAre anumodanIya hoya te sukRtanI anumodanA thAya to te anumodanA samyag vidhipUrvaka thai gaNAya. mATe ahIM mUtrAnusAreLa ema kahyuM. je sukRto sUtrAnusAre anumodanIya na hoya tenI anumodanA samyanvidhipUrvaka nathI. jemake kanyAdAna, godAna, bhUmidAna vagere dAna sUtrAnusArI nathI. mAchalAnI jALa vinA bhUkhe maratA mAchImArane mAchalA pakaDavAnI jALanuM dAna sUtrAnusArI nathI. kIrti mATe thatuM dAna, kevaLa Arogya mATe paLAtuM zIla, kevaLa Arogya mATe thato tapa sUtrAnusArI nathI. kevaLa bhautika zikSaNa mATe apAtuM dAna ane potAnA mithyAdharmanA pracAra mATe thatI mAnavasevA sutrAnusAra nathI. AthI AvA sukRtonI anumodanA samyag vidhipUrvaka nathI. samyak zuddha AzayavALI-- dekhAva karavA mATe ke anya koi lAlaca Adi mATe thatI anumodanA zuddhAzayavALI nathI. guNaprApti mATe thatI anumodanA zuddhAzayavALI che. mithyAtvamohanIya vagere karmano nAza thAya to ja guNaprApti mATe anumodanA thai zake. mATe ahIM kahyuM ke karmano nAza thavAthI samyak zuddha AzayavALI anumodanA bano. samyak svIkAra rUpa-- pote je sukRtonI anumodanA kare che te sukRtone pote svIkAre- Acare to te anumodanA kriyAthI samyak svIkAra rUpa bane. zuddhAzayathI anumodanA ka2vAnA kAraNe zraddhAthI to sukRtono svIkAra karyo ja che, paNa kriyAthI svIkAra karyo nathI. mATe ahIM kriyAthI svIkAra rUpa bano ema prArthanA karI. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 41 paheluM sUtra samyam niraticAra- sukRtono svIkAra karyA pachI barobara pALavAmAM na Ave to te sukRto niraticAra na bane. mATe ahIM prArthanA karI ke sArI rIte nirvAha karavAthI samyagu niraticAra bano. prArthanAvA: viSayetAdi- prArthanA viSayasahita che, nirviSaya nathI, ema kahe che. ahIM A bhAvArtha che jene prArthanA karavAnI hoya te prArthanAno viSaya kahevAya. arihaMta vagerene prArthanA karavAnI che mATe arihaMta vagere prArthanAno viSaya che. mATe A prArthanA viSayathI rahita nathI, kiMtu viSayathI sahita che. aciMtya zaktithI yukta che jevI rIte udAra zrImaMta ane vaidya vagere prArthanA karanArane madadarUpa banavAno prayatna kare che, tethI tenI prArthanA phaLe che. paNa arihaMta vagere prArthanA karanArane madada karavA koI prayatna karatA nathI to pachI temane karelI prArthanA kevI rIte phaLe ? AnA javAbamAM ahIM kahyuM ke arihaMta vagere aciMtyazaktithI yukta che. prArthanAnA viSaya arihaMta ApaNe je zaktinI kalpanA na karI zakIe, ApaNe je zaktine mApI na zakIe, tevI zaktithI yukta che. Dhora cAranAra devapALa prabhubhaktithI rAjA bane ane tIrthaMkara nAmakarma bAMdhe e ApaNe kalpI paNa na zakIe, paNa e badhuM banI zake che. kema ke arihaMto vagere aciMtyazakti saMpanna che. mATe arihaMta vagerene zraddhApUrvaka karelI prArthanA avazya phaLe. parama kalyANa svarUpa che- anaMtajJAnAdi guNonI prApti e ja parama kalyANa che. arihaMta vagerene anaMtajJAnAdi guNonI prApti thai gai che. AthI arihaMta vagere anaMta jJAnAdi guNa svarUpa hovAthI parama kalyANa svarUpa che. pUrvapakSa- AcArya vagerene anaMtajJAnAdiguNonI prApti thai nathI. uttarapa- AcArya vagere anaMtajJAna vagere guNone pAmavAnI satata mahenata kare che. AthI temane paNa anaMtajJAnAdi guNonI prApti thai che ema upacArathI kahevAya. jemake je parama padamAM ( mokSamAM) rahe te parameSThI kahevAya. AcArya vagere paramapadamAM rahelA na hovA chatAM paramapadane meLavavA mATe satata purUSArtha karatA hovAthI parameSThI kahevAya che. tevI rIte prastutamAM AcArya vagere anaMtajJAna vagere guNone pAmavAnI satata mahenata karatA hovAthI temane anaMtajJAna vagere prApta thayA che tema upacArathI kahevAya. AthI ja ahIM TIkAmAM kahe che ke : sAvalInA madhyetandu vItarAtvimastItvevamathAnaM prAyaH AcArya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 42 paheluM sUtra vagere ne paNa A vItarAgapaNuM vagere hoya che mATe ahIM kahyuM ke "te arihaMta vagere (pAMca) bhagavaMto vItarAga ane sarvajJa che." AcArya vagerene vItarAgapaNuM vagere upacArathI hoya che, mATe ahIM prAya?" kahyuM che. tavizeSApekSa vahi- AcArya vageremAM rahelI A vizeSatAnI apekSAe kahe che ke AcArya vagere paNa paramakalyANa svarUpa che, arthAt jema arihaMto ane siddho parama kalyANa svarUpa che, tema AcArya vagere paNa paramakalyANa svarUpa che. 52macAva: sarvAnA saitikSArtha: sarva iva pate A badhA (=arihaMta vagere pAMceya) te te upAyothI jIvonA parama kalyANanA kAraNa che. (arihaMto mokSamArganuM prakAzana karavA vaDe, siddho mokSamArgamAM vizvAsa karAvavA vaDe, AcAryo AcArano upadeza ApavA vaDe, upAdhyAyo sUtra pradAna karavA vaDe, sAdhuo mokSamArgamAM sahAya karavA vaDe jIvonA paramakalyANanA kAraNa che.) pApI huM mUDha chuM- viziSTa (=vizeSathI guNasaMpanna) arihaMta AdinI sevAbhakti kevI rIte karavI e viSe huM mUDha chuM=ajJAna chuM. anAdithI mohavAsita chuM- kema ke saMsAra anAdi che. uttama khetasutAvane vizeSata: pRthapatAnAM.....A paraphata sukRtanI anumodanA uttama che. emAM paNa judA rahelA=judI gatimAM rahelA jIvo mATe vizeSathI uttama che. A viSayane vanane chedanAra rathakAra, baladevamuni ane haraNanA dRSTAMtathI vicAravo. (haraNe rathakAranA dAnanI ane baladeva muninA saMyamanI anumodanA karIne viziSTa phaLa meLavI lIdhuM. haraNa ane rathakAra vagerenI gati judI hatI. haraNa tiryaMcagatimAM hato. rathakAra vagere manuSyagatimAM hatA.) 13. sUtrapAThanuM azubhanI nivRtti rUpa phaLa sUtrapAThe phalamAha sUtra pATha karavAnuM phaLa kahe che- evameaM sammaM paDhamANassa suNamANassa aNuppehamANassa, siDhilIbhavaMti parihAyaMti khijjaMti asuhakammANubaMdhA, niraNubaMdhe Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 43 paheluM sUtra vA'suhakamme bhaggasAmatthe suhapariNAmeNaM, kaDagabaddhe via vise, appaphale siA, suhAvaNijje siA, apuNabhAve siaa||13|| evametatsUtraM samyakpaThataH saMvegasAraM, tathA 'zRNvataH' AkarNayataH anyasamIpAt, tathA anuprekSamANasya' arthAnusmaraNadvAreNa / kiM ? ityAha-'zlathIbhavanti' mandavipAkatayA / tathA 'parihIyante', pudgalApasaraNena tathA 'kSIyante' nirmUlata evAzayavizeSAbhyAsadvAreNa / ke ? ityAha-'azubhakarmAnubandhA' bhAvarUpAH, karmavizeSarUpA vA / tataH kiM ? ityAha-'niranubandhaM vA'zubhakarma' yaccheSamAste / 'bhagnasAmarthya' vipAkapravAhamaGgIkRtya zubhapariNAmenAnantaroditasUtraprabhavena / kimiva ? ityAha-'kaTakabaddhamiva viSaM mantrasAmarthyenAlpaphalaM syAt', alpavipAkamityarthaH / tathA 'sukhApaneyaM syAt', saMpUrNasvarUpeNaiva / tathA 'apunarbhAvaM syAt' karma, punastathA'bandhakatvena / sUtrArtha- A pramANe A sUtrano saMvegapUrvaka sArI rIte pATha karanAra, bIjAnI pAse sAMbhaLanAra ane tenA arthanuM smaraNa karavA dvArA ciMtana karanAra manuSyanA azubhakarmonA anubaMdho (A sUtranA pATha AdithI thayelA zubha pariNAmathI) maMdavipAkavALA thavAthI zithila thAya che, (AnAthI rasamaMdatA jaNAvI.) AtmAmAMthI karmayugalo khasI javAthI ghaTI jAya che, (AnAthI sthitihAni jaNAvI.) tathA viziSTa prakAranA pariNAmano abhyAsa thatAM azubha karmanA anubaMdhono sarvathA ja kSaya thAya che. niranubaMdha je azubhakarmo bAkI rahyAM hoya te hamaNAM kahelA A sUtranA pAThathI thayelA zubha pariNAmathI sAmarthya rahita bane che, maMtranA sAmarthyathI kaMkaNamAM bAMdhelA viSanI jema alpaphaLavALAM bane che. tethI sukhapUrvaka saMpUrNapaNe ja dUra karI zakAya tevAM bane che. (tethI) pharIthI na baMdhAya tevAM bane che. TIkArtha- samanuvA bhAvarUpa: vizeSarUpA vA-azubha karmanA anubaMdho sadbhAvarUpa che, eTale ke AtmAmAM sattArUpe rahelA che, athavA vizeSa prakAranA karma svarUpa che, eTale ke anubaMdho paNa vizeSa prakAranA karma svarUpa ja che. 1. athavA bhAva eTale cittapariNAma. azubha karmanA anubaMdho cittanA azubha pariNAma rUpa che. (cittanA azubha pariNAmo azubha karmanA anubaMdhanuM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArathI cittanA azubha pariNAmane paNa azubha karmAnubaMdha kahevAya.) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paheluM sUtra vipAkapravAhamaGgIkRtya = ijanA pravAhane AzrayIne sAmarthya rahita bane che=alya sAmarthyavALuM bane che. koi karma ghaNA samaya sudhI udayamAM AvIne satata potAnuM phaLa Ape te phaLano pravAha kahevAya. prastuta sUtranA pAThathI thayelA zubhapariNAmathI phaLano pravAha alpaphaLa ApanAro bane che. jema ke koie eka mahinA sudhI satata udayamAM AvIne 102 DIgrI tAvanI vedanA Ape tevuM azAtAvedanIya karma bAMdhyuM. prastuta sUtranA pAThathI thayelA zubha pariNAmathI e karma 100 ke tethI paNa ochI DIgrI tAvanI vedanA Ape tevuM thai jAya. e pramANe bIjA karma viSe paNa alpaphaLa samacha sej. paMcasUtra 44 irIthI na SaMghAya tevAM Sane che - (punastathA'bandhakatvena =) irIthI utsRRSTa sthiti ane utkRSTa rasa na baMdhAya tevAM bane che. 14. sUtrapAThanuM zubhanI prAptirUpa phaLa evamapAyaparihAraH phalatvenoktaH / idAnIM sadupAyasiddhilakSaNametadabhidhAtumAha A pramANe anarthanA tyAgarUpa phaLa kahyuM. have sad upAyanI siddhirUpa phaLane jaNAvavA mATe kahe che-- tahA AsagalijjaMti pariposijjaMti NimmavijjaMti suhakammANubaMdhA / sANubaMdhaM ca suhakammaM pagiTThe pagiTThabhAvajjiaM niyamaphalayaM / suppautte via mahAgae suhaphale siA, suhapavattage siA, paramasuhasAhage siA / ao apaDibaMdhameaM / asuhabhAvaNiroheNaM suhabhAvabIaMti suppaNihANaM sammaM paDhiavvaM, sammaM soavvaM, sammaM aNuppehiavvaMti // // 14 // " 'tathA AsakalIkriyante' AkSipyante ityarthaH / tathA 'paripoSyante', bhAvopacayena / tathA 'nirmApyante' parisamAptiM nIyante / ke ? ityAha'zubhakarmAnubandhAH ', kuzalakarmAnubandhA iti bhAvaH / tataH kim ? ityAha''sAnubandhaM ca zubhakarma', AtyantikAnubandhApekSam / kiMviziSTaM kim ? ityAha'prakRSTaM' pradhAnaM 'prakRSTabhAvArjitaM ' zubhabhAvArjitamityarthaH / niyamaphaladaM prakR Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 45 paheluM sUtra STatvenaiva / tadevaMbhUtaM kim ? ityAha-suprayukta iva mahA'gadaH ekAntakalyANaH zubhaphalaM syAdanantaroditaM karma / tathA zubhapravartakaM syAdanubandhena / evaM paramasukhasAdhakaM syAt pAramparyeNa, nirvANAvahamityarthaH / yata evaM, ato'smAtkAraNAt 'apratibandhametat' pratibandharahitaM, anidAnamityarthaH / 'azubhabhAvanirodhena' azubhAnubandhanirodhenetyarthaH / zubhabhAvanAbIjamiti kRtvaitatsUtraM 'supraNidhAnaM' zobhanena praNidhAnena samyak prazAntAtmanA 'paThitavyaM' adhyetavyam / zrotavyamanvAkhyAnavidhinA / 'anuprekSitavyaM' paribhAvanIyamiti / na ca, "hou me esA aNumodanA sammaM vihipubvigA'' ityAdinA nidAnapadametaditi mantavyam / kliSTakarmabandhahetorbhavAnubandhinaH saMvegazUnyasya maharddhi bhogagRddhAvadhyavasAnasya nidAnatvAt / asya ca tallakSaNAyogAt / anIdRzasya cAnidAnatvAt / ArogyaprArthanAderapi nidAnatvaprasaGgAt / tathA cAgamavirodha:-"AroggabodhilAbhaM samAdhivaramuttamaM deMtu" ityAdivacanazravaNAdityalaM prsnggen| sUtrArtha tathA zubhakarmano anubaMdha (AtmA pratye) kheMcAya che, zubhabhAvanI vRddhithI e anubaMdha majabUta thAya che, tathA paripUrNa karAya che, zubhabhAvathI upAjeluM prakRSTa sAnubaMdha zubha karma sArI rIte yojelA ekAMte kalyANakArI uttama auSadhanI jema niyamA phaLa Ape che, zubha phaLa Ape che, zubhamAM pravRtti karAve che, e pramANe paraMparAe parama sukha sAdhaka bane che, arthAt mokSasAdhaka bane che. AthI A sUtra nidAna rahita che. A sUtra azubhabhAvone aTakAvavA vaDe= azubha anubaMdhone aTakAvavA vaDe zubhabhAvanuM bIja=kAraNa che. arthAt A sUtra azubha bhAvone aTakAve che, ane ethI azubha anubaMdhone aTakAve che, ane ethI zubhabhAvone utpanna kare che. AthI atizaya ekAgratAthI prazAMta banIne A sUtranuM paThana karavuM, zravaNa karavuM ane ciMtana karavuM. TIkArtha- zubhakarmanA anubaMdho kheMcAya che- AnuM tAtparya e che ke zubhakarmanA anubaMdho kheMcAine AtmAmAM Ave che, arthAt zubhakarmo anubaMdhavALAM baMdhAya che-puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che. paripUrNa karAya che- arthAt sarvotkRSTa kakSAnA anubaMdho baMdhAya che. 1. zrotavyama-vAdhyAminA=vaktA sUtrane jema jema bolato jAya tema tema zrotA e sUtrane (atyaMta maMdasvare) bolato jAya. A rIte anvAkhyAna vidhithI sAMbhaLavuM joie. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 46 paheluM sUtra sAtyaktinuvApelaEzubhakarma atyaMta anubaMdhanI apekSAe sAnubaMdha che, arthAt anubaMdha alpa nathI, kiMtu atyaMta che. niyama phaLa Ape che- prakRSTa hovAthI ja niyama phaLa Ape che. zubhamAM pravRtti karAve che- anubaMdha vaDe zubhamAM pravRtti karAve che, arthAt eka ke be-traNa ja vAra zubhamAM pravRtti karAve che ema nahi, kiMtu niraMtara ghaNA vakhata sudhI zubhamAM pravRtti karAve che. A mArI anumodanA uttama guNothI yukta arihaMta AdinA prabhAvathI sUtrAnusAre samyagu vidhipUrvaka thAo ityAdi prArthanA karavI e nidAnanuM sthAna che, arthAt nidAna che ema na mAnavuM. kema ke kliSTa karmabaMdhanuM kAraNa, bhavanA anubaMdhavALA ane saMvegathI rahita evA je mahARddhi ane bhogamAM AsaktinA adhyavasAya te adhyavasAya nidAna che. ahIM karelI prArthanAmAM te lakSaNa ghaTatuM nathI. jenAmAM nidAnanuM lakSaNa na ghaTe tene nidAna na manAya. jo A prArthanAne nidAna mAnavAmAM Ave to ArogyanI prArthanAne paNa nidAna mAnavAno prasaMga Ave, ane mAro vothinAmaM samAvimurama hiMduityAdi vacana (Avazyaka sUtramAM caturvizatistavasUtramAM) sAMbhaLavAmAM AvatuM hovAthI AgamanI sAthe virodha Ave. A pramANe prAsaMgika varNanathI saryuM. 15. aMtimamaMgalA sUtraparisamAptAvavasAnamaGgalamAha sUtranI samAptimAM aMtima maMgala kahe che - namo namianamiANaM paramaguruvIarAgANaM / namo sesanamukkArArihANaM / jayau savvaNNusAsaNaM / paramasaMbohIe suhiNo bhavaMtu jIvA, suhiNo bhavaMtu jIvA, suhiNo bhavaMtu jIvA // 15 // | | kRti pavipavidhAyuvInAhAku samai 1 Arogya eTale mokSa. bodhilAbha eTale jinadharmanI prApti. samAdhivara eTale bhAva samAdhi. uttama eTale sarvotkRSTa. A padono saMpUrNa artha A pramANe che-mokSa mATe jinadharmanI prAptine Apo, arthAt mokSa mATe jinadharmanI prApti karAvo, ane jinadharmanI prApti thAya e mATe sarvotkRSTa samAdhine Apo. (dharmasaMgraha graMthanA AdhAre) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 47 paheluM sUtra namo natamyaH phevarSivandite pratyartha: regyaH ? pratyAdi-paramaguruviitraagebhyH' iti yAvat / 'namaH zeSanamaskArArhebhya' AcAryAdibhyo guNAdhikebhya iti bhAvaH / 'jayatu sarvajJazAsanaM', kutIrthApohena / 'paramasaMbodhinA' varabodhilAbharUpeNa 'sukhino bhavantu', mithyAtvadoSanivRttyA 'jIvAH' prANina iti / asya vAratrayaM pAThaH / pApapratIghAtena akuzalAnubandhAzravavyavacchedena guNabIjAdhAnaM, bhAvataH prANAtipAtaviramaNamiti tanyAsaH / tathA'nubandhato vicitravipAkavatkarmAdhAnamityarthaH / etatsUcakaM sUtraM pApapratighAtadharmaguNabIjAdhAnasUtraM samAptam / iti paJcasUtrakavyAkhyAyAM prathamasUtravyAkhyA samAptA // 1 // sUtrArtha- devothI ane RSiothI vaMdAyelA tIrthakarone namaskAra thAo. namaskAra karavA lAyaka bIjA AcAryAdi guNAdhikone namaskAra thAo. kutIrthone parAsta karIne sarvajJonuM zAsana jaya pAmo. uttama samyakatvanI prAptithI mithyAtvadopanI nivRtti thavAnA kAraNe jIvo sukhI bano, jIvo sukhI bano, jIvo sukhI bano. TIkArtha- miDakami-namAyelAothI namAyelA, devo ane RSio bIjAothI namAyelA che. temanAthI tIrthakaro namAyelA che. mATe miga-makAna padano artha devo ane RSiothI vaMdAyelA evo artha thAya. ___ pApapratIghAtena akuzalAnubandhAsravavyavacchedena guNabIjAdhAnaM, bhAvataH prANAtipAtaviramaNamiti tannyAsaH / tathA'nubandhato vicitravipAkavat... krmaadhaanmityrthH| pApano nAza thavAthI azubha karma saMbaMdhI anubaMdhanA Asavano viccheda (=abhAva) thAya che. azubha karma saMbaMdhI anubaMdhanA Asavano viccheda thavAthI guNabIjonuM AtmAmAM sthApana thAya che. (pachI) bhAvathI prANAtipAta viramaNa thAya che. AthI sarva prathama) pApa pratighAta guNabIjAdhAna sUtrano ullekha karyo che. ahIM prANAtipAta viramaNanA upalakSaNathI mRSAvAda viramaNa vagere paNa samajI levuM. arthAt hiMsAdi pApothI virati thAya che.) tathA anubaMdhavALA ane vividha vipAkavALAM karmonuM AtmAmAM sthApana thAya che, arthAt vividha vipAkavALAM zubha karmono anubaMdha thAya che. A viSayanI sUcanA karatuM pApa pratighAta-dharmaguNa bIjAdhAna nAmanuM sUtra Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra pUrNa thayuM. 4. paheluM sUtra A pramANe paMcasUtranI vyAkhyAmAM prathama sUtranI vyAkhyA pUrNa thai. bhAvathI cittanI ekAgratApUrvaka prathamasUtranA paThana-zravaNathI nIce mujaba lAbha thAya. 1. tathAbhavyatvano paripAka thAya. (tathAmavyatvasya vipAsAdhanAnyAha) 2. anarthothI rakSaNa thAya. (mahAnayaM pratyavAyarikSaLopAya:) 3. karmanA anubaMdhano nAza thAya. (pratihateya jarmAnuvadyApanayane) 4. zubha pariNAma utpanna thAya. (madvetazatAzanivadhanam) 5. pUrvabaddha anikAcita azubha karmanA anubaMdhano nirmUla nAza thAya. (khijjanti asuhakammANubaMdhA) 6. pUrvabaddha nikAcita azubha karmanA anubaMdhamAM rasa maMda bane. (siddhinImavaMti) 7. pUrvabaddha nikAcita azubha karmanA anubaMdhanI sthiti ghaTe. (parihAyaMti) 8. pUrvabaddha anikAcita niranubaMdha azubha karma sAmarthya rahita bane. (niraNubaMdhe vAssuhakamme bhaggasAmatthe) 9. pUrvabaddha nikAcita niranubaMdha azubha karma alpaphaLavALuM bane. (appane siyA) 10. nikAcita niranubaMdha azubhakarma pharIthI na baMdhAya. (puLamAve siyA) 11. vividha vipAkavALAM zubha karmono nikAcita-sarvotkRSTa anubaMdha thAya. (grAsaniSkRti, pariposiiti, nimnavinaMti muhammALuvaMdhA) (pApapratighAtena akuzalAnubandhAstravavyavacchedena 12. pApano nAza thAya. 13. guNa bIjAdhAna thAya. guNabIjAdhAnaM, bhAvataH prANAtipAtaviramaNamiti tannyAsaH / ) 14. pAponI nivRtti thAya. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 48 bIjuM sUtra 2. bIjuM sAdhudharma paribhAvanA sUtra adhunA dvitIyasUtravyAkhyA prastUyate / asya cAyamabhisambandhaH iha dharmaguNabIjamAhitaM sat tattadvaicitryAt tattatkAlAdinimittabhedena vipacyate, etadAbhimukhyena / tata eva dharmaguNapratipattizraddhopajAyate / tasyAM samupajAtAyAM yat kartavyaM tadabhidhAtumAha have bIjA sUtranI vyAkhyA zarU karAya che. A sUtrano pahelA sUtranI sAthe A saMbaMdha che- pahelA sUtramAM AtmAmAM dharmaguNabIjanuM sthApana thAya che tema kahyuM cha. (AhitaM=) sAmAmA sthApe me dharmagurAlI4 (tattavaicitryAt=) te te sAnubaMdhana vivi54thI te 35 namittanAthA (etadAbhimukhyena=) dharmaguNanI abhimukha-sanmukha thAya te rIte pAke che, arthAt dharmaguNabIja pAke eTale jIva dharmaguNanI sanmukha thAya che. (pahelAM dharmaguNathI vimukha hato.) jIva dharmaguNanI sanmukha thAya pachI ja tenAmAM dharmaguNane svIkAravAnI zraddhA ruci utpanna thAya che. 1. dharmaguNone svIkAravAnI ruci thayA pachInuM kartavya dharmaguNane svIkAravAnI ruci utpanna thAya tyAre je karavuM joie tene jaNAvavA bhATe chajAyAe dhammaguNapaDivattisaddhAe bhAvijjA eesiM sarUvaM payaisuMdarattaM aNugAmittaM parovayArittaM paramatyaheuttaM tahA duraNucarattaM, bhaMge dAruNattaM, mahAmohajaNagattaM, bhUo dullahattaMti / evaM jahAsattIe uciavihANeNaM accaMtabhAvasAraM paDivajjijjA // 2 // _ 'jAtAyAM dharmaguNapratipattizraddhAyAM' bhAvatastathAvidhakarmakSayopazamena 'bhAvayet eteSAM svarUpaM' dharmaguNAnAm / 'prakRtisundaratvaM' jIvasaMklezavizuddhyA / 'AnugAmukatvaM' bhavAntaravAsanAnugamena / 'paropakAritvaM' tathApIDAdinivRttyA / 'paramArthahetutvaM' paramparayA mokSasAdhanatvena / 'tathA duranucaratvaM' sadaivAnabhyAsAt / 'bhaGge dAruNatvaM' bhagavadAjJAkhaNDanataH / 'mahAmohajanakatvaM' dharmadUSakatvena / 'bhUyo durlabhatvaM' vipakSAnubandhapuSTyeti bhAvaH, iti / 'evam' uktena prakAreNa 'yathAzakti' zaktyanurUpaM, na taddhAnyadhikyAbhyAm 'ucitavidhAnena' Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 50. bIjuM sUtra zAstroktena vidhinA / 'atyantabhAvasAraM' mahatA praNidhAnabalena / 'pratipadyeta' dharmaguNAnna rAbhasikayA pravRttyA, asyA vipAkadAruNatvAt / sUtra-TIkArya- tevA prakAranA karmanA kSayopazama vaDe bhAvathI dharmaguNano svIkAra karavAnI zraddhA-ruci utpanna thAya tyAre te dharmaguNonuM svarUpa vicAravuM. te A pramANe 1) dharmaguNo jIvanA saMkSipta pariNAmane zuddha kare che. tethI te svabhAvathI ja suMdara che. 2) bhavAMtaramAM paNa tenI vAsanA=bhAvanA Ave che, mATe dharmaguNo anu gAmI jIvanI sAthe janArA che. 3) dharmaguNothI te te rIte pIDA AdinI nivRtti thatI hovAthI dharmaguNo paropakArI che. 4) paraMparAe mokSanuM kAraNa hovAthI dharmaguNo paramArthanA hetu che. 5) sadA teno abhyAsa na hovAthI dharmaguNo pALavA duSkara che. 6) dharmaguNono bhaMga thAya to bhagavAnanI AjJAnuM khaMDana thavAthI bhayaMkara phaLa maLe che. 7) dharmaguNono bhaMga dharmane dUSita banAvato hovAthI tenAthI mahAmohanIya karma baMdhAya che. 8) pApanA (ke doSonA) anubaMdhanI puSTi thavAthI pharI dharmaguNonI prApti durlabha bane che. A pramANe guNonA lAbhano ane guNabhaMganA nukazAnano barobara vicAra karIne zAstrokta vidhipUrvaka ane daDha manobaLathI dharma guNono yathAzakti svIkAra 1. te te rIte pIDA AdinI nivRtti- koi jIva sarva virati svIkAre to tenA taraphathI koi jIvane pIDA na thAya. sarvavirati svIkAranAra paNa udayamAM AvelA asAtAvedanIya karmane pIDita-duHkhI thayA vinA bhogave che. koi jIva dezavirati svIkAre to teTalA pramANamAM anya jIvane pIDA na thAya. kSamAguNa Ave to kSamAguNavALo jIva bIjA jIvone krodha AdithI duHkhI na kare ane pote paNa krodha AdithI duHkhI na thAya. Ama dharmaguNothI te te rIte pIDA AdinI nivRtti thAya. Adi zabdathI krodha vagere doSo samajavA. 2. kayuM bhayaMkara phaLa maLe che e pachInA mahAmohanatti, mUgo kunehAMti e zabdothI jaNAvyuM che. 3. zaktine gopavavI nahi ane zaktithI uparavaTa paNa na javuM. e rIte yathAzakti svIkAra karavo. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 51 bIjuM sUtra karavo. vicAra karyA vinA utAvaLI pravRttithI dharmaguNono svIkAra na karavo. kAraNa ke vagara vicAre utAvaLI pravRtti pariNAme bhayaMkara phaLa Ape che. 2. dharma taM jahA 1 thUlaga-pANAivAyaviramaNaM, 2 thUlaga-musAvAyaviramaNaM, 3 thUlaga-adattAdANaviramaNaM, 4 thUlaga-mehuNaviramaNaM, 5 thUlaga-pariggahaviramaNa-miccAi // // 2 // kiMbhUtAMstAn ? ityAha-tadyathA-sthUraprANAtipAtaviramaNaM, sthUramRSAvAdaviramaNaM, sthUrAdattAdAnaviramaNaM, sthUramaithunaviramaNaM, sthUraparigrahaviramaNamityAdi / AdizabdAdigvatADuttaraguNaparigrahaH / AdAvupanyAsazcaiSAM bhAvata ityameva prApteriti / uktaM ca sammattaMmi u laddhe paliyapuhatteNa sAvao hojjA / caraNovasamakhayANaM sAgarasaMkhaMtarA hotti / evaM apparivaDie, sammatte devamaNuyajammesu / aNNayaraseDhivajjaM, egabhaveNaM ca savvAiM // (vizeSAvazyakagAthA 1222-1223) ityAdi / sUtra-TI-dharbho // prabhAo cha(1) sthUla unAta virama, (2) sthUlabhRSApA virama, (3) sthUla mAna vi2bhae!, (4) sthUla bhaithuna virabha, (5) sthUla parigraha virbh| varga3. vagere zabdathI dizAparimANavrata vagere uttara guNono svIkAra samajavo. prazna- ahIM pahelAM mahAvratono nirdeza na karatAM aNuvratono nirdeza kema yo ? uttara- bhAvathI A rIte ja prApti thAya che. arthAt bhAvathI pahelAM aNuvratonI prApti thAya che, pachI mahAvratonI prApti thAya che. kahyuM che ke Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra samyakatvanI prApti vakhate rahelI (aMtaHkoDAkoDi) karmasthitimAMthI bethI nava palyopama jeTalI karmasthitino kSaya thAya tyAre dezaviratinI prApti thAya che. temAMthI paNa saMkhyAtA sAgaropama jeTalI karmasthiti ghaTe tyAre sarvaviratinI prApti thAya che. temAMthI paNa saMkhyAtA sAgaropama jeTalI karmasthiti ghaTe che tyAre upazama zreNinI prApti thAya che. temAMthI paNa saMkhyAtA sAgaropamanI sthiti ghaTe che tyAre kSapakazreNinI prApti thAya che." prazna- bethI nava palyopama vagere karmasthiti kramazaH ja ghaTe ke jaladI paNa ghaTe ? uttara- baMne rIte ghaTe che. koi jIvanI kramazaH teTalI sthiti ghaTe to koi jIvanIvIrSollAsathI vizeSa pariNAma pragaTe to jaladI paNa ghaTI jAya. kahyuM che ke samyakatva TakI rahe to deva-manuSyabhavamAM utpatti thAya che. deva-manuSyabhavamAM utpanna thatA te jIvane bIjA-bIjA manuSyabhavamAM dezavirati Adino lAbha thAya. arthAt manuSyabhavamAM samyakatva pAmelo jIva devalokano bhava karIne manuSyabhavamAM dezavirati pAme. pachI devalokano bhava karIne manuSyabhavamAM sarvavirati pAme. Ama kramazaH anya-anya manuSyabhavamAM dezavirati Adi pAme athavA eka ja bhavamAM be zreNimAMthI koi eka zreNi sivAya dezavirati Adi traNe pAme." prazna- jyAre samyakatvayukta jIva nava palyopamathI adhika sthitivALA devalokamAM utpanna thAya tyAre devanuM AyuSya pUruM thAya e pahelAM ja bethI nava palyopama jeTalI karmasthiti ghaTI javAthI devane dezaviratinI prAptino prasaMga Ave, jyAre devone virati na hoya. uttara- bhavasvabhAvathI ja devo jeTalI karmasthiti khapAve che teTalI ja navI bAMdhe che. AthI devomAM dezona koTAkoTi sAgaropamathI ochI sthiti na thatI hovAthI dezaviratinI prAptino prasaMga Avato nathI. 1. kramazaH ane jaladI ema baMne rIte sthiti ghaTatI hovA chatAM moTAbhAganA jIvonI karmasthiti kramazaH ghaTe che. bahuja ochA jIvonI sthiti jaladI ghaTe che. AthI sAmAnyathI samyakatva prApti ane dezavirati prAptino aMtarakAla bethI nava palyopama che. upadeza rahasya gA. 23nI TIkA. 2. saiddhAMtika mate eka bhavamAM be zreNi na hoya. 3. devanA upalakSaNathI naraka Adi viSe paNa A samAdhAna samajavuM. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 53 bIjuM sUtra 3. dharmaguNonA svIkAra pachI tenA pAlana mATe jarUrI kartavyo paDivajjiUNa pAlaNe jaijjA, 1. sayANAgAhage siA, 2. sayANAbhAvage siA, 3. sayANAparataMte siA, ANA hi mohavisaparamamaMto, jalaM rosAijalaNassa, kammavAhitigicchAsatyaM, kappapAyavo sivaphalassa / pratipadya pAlane yateta, adhikRtaguNAnAm / katham ? ityAha-1 sadAjJAtrAhakaH syAt, adhyayanazravaNAbhyAm / AjJA Agama ucyate / 2 sadAjJAbhAvakaH syAt, anuprekSAdvAreNa / 3 sadAjJAparatantraH syAdanuSThAnaM prati / kimevaM ? ityAha-AjJA hi mohaviSaparamamantraH, tadapanayanena / jalaM dveSAdijvalanasya, tadvidhyApanena / karmavyAdhicikitsAzAstraM, tatkSayakAraNatvena / kalpapAdapaH zivaphalasya tadavandhyasAdhakatvena // sUtra-TIkArtha-prastuta dharmaguNono svIkAra karIne tenA pAlanamAM yatna karavo. te yatna A pramANe che(1) sadA jinAjJAnuM adhyayana ane zravaNa karavA dvArA jinAjJA grahaNa karavI=sama - 4vI. hI mAzA bheTale. mAgama. (2) saha ziMtana rIne nizAne pAvita 42vI. (3) dareka anuSThAna jinAjJAne AdhIna banIne karavuM. kAraNa ke jinAjJA moharUpa jherane utAratI hovAthI paramamaMtra samAna che. dveSAdirUpa agnine zAMta karatI hovAthI jinAjJA jala samAna che. karmarUpa vyAdhino nAza karatI hovAthI jinAjJA cikitsA zAstra samAna che. mokSarUpa phaLane avazya sAdhI ApatI hovAthI jinAjJA mokSarUpe phaLa mATe kalpavRkSa samAna che. 4. vajjijjA adhammamittajogaM, 5. ciMtijjA'bhiNavapAvie guNe, 6. aNAibhavasaMgae a aguNe, 7. udaggasahakArittaM adhammamittANaM, ubhayaloga-garahiattaM asuhajoga-paraMparaM ca / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 54 bIjuM sUtra 4 tathA varjayet 'adharmamitrayoga' akalyANamitrasaMbandham / 5 cintayet abhinavaprAptAn 'guNAn' sthUraprANAtipAtaviramaNAdIn / 6 anAdibhavasaGgatAMzca aguNAn, sadaivAviratatvena / 7 udagrasahakAritvaM adharmamitrANAM aguNAn prati, ubhayalokagarhitatvaM tatpApAnumatyAdinA / azubhayogaparaMparaM ca, akushlaanubndhtH| sUtra-TIkArtha(4) akalyANa mitrono saMga choDavo. (jenA saMbaMdhathI AtmAnuM ahita thAya te akalyANamitra che.). (5) navA prApta thayelA sthUla prANAtipAta viramaNa Adi guNonuM (=tenAthI thatA lAbha vagerenuM) ciMtana karavuM. (6) anAdi bhavathI sAthe rahelA durguNonuM (=tenAthI thatA nukazAna vagerenuM) ciMtana karavuM. eka divasano paNa khADo pADyA vinA haMmezAM ja ciMtana karavuM. (7) akalyANa mitrono saMbaMdha doSone mukhya sahAya kare che. temanA pApanI 'anu mati Adi dvArA ubhayalokamAM garlsa che=ahitakara che, azubha karmanA anu baMdhanuM kAraNa hovAthI azubha yogonI paraMparAvALo che, ema vicAravuM. 8. pariharijJa same togaviruddhe. 2. I5re nabaLAI, 10. na khiMsAvijja dharma, saMkileso khu esA, paramabohibIamabohiphalamappaNotti, 11. evamAloejjA Na khalu itto paro aNatyo, aMdhattameaM saMsArADavIe, jaNagamaNiTThAvAyANaM, aidAruNaM sarUveNaM asuhANubaMdhamaccatyaM // ___ tathA 8 pariharet samyag lokaviruddhAni tadazubhAdhyavasAyAdinibandhanAni / 9 anukampAparo janAnAM, mA bhUteSAmadharmaH / 10 na khisayeddharma, na 1. akalyANa mitronI sAthe saMbaMdha rAkhavAthI akalyANamitro je je pApo kare te pAponI anumodanAnuM pApa akalyANa mitronI sAthe saMbaMdha rAkhanArane lAge. "anumati Adi dvArA" e sthaLe Adi zabdathI akalyANamitronI sAthe saMbaMdha rAkhanAra jIva pote paNa e pApo karato thaI jAya vagere samajavuM. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra garhayejjanairityarthaH, saMkleza evaiSA khisA'zubhabhAvatvena / paraM abodhibIjaM, tatpradveSeNa / abodhiphalamAtmana iti / janAnAM tannimittabhAvena / tathA 11 evamAlocayetsUtrAnusAreNa / na khalvataH paro'nartho'bodhiphalAt / tatkAraNabhAvAdvA lokaviruddhatvAditi / andhatvametatsaMsArATavyAM hitadarzanAbhAvena / jnmaniTa(TA)pAtAnAM, nAnuSapAtA khatayA / ativALuM svarUpeLa, saMnneshprdhaantvaat / azubhAnubandhamatyarthaM paramparopaghAtabhAveneti / ata evoktam nojaH 5: khalvAdhAra: sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAllokaviruddhaM dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam // ityAdi // prazamarati / / 131 / / 55 sUtra-TIkArtha-- (8) lokanA azubha adhyavasAyanuM kAraNa bane tevAM lokaviruddha kAryono sArI rIte tyAga karavo. ' (9) jaino nirdaya che, emanA dharmamAM dayA ja nathI ityAdi vicArathI lokone adharma (=pApabaMdha) na thAya e mATe loko para anukaMpA karavI. (10) bIjA loko dvArA dharmanI hIlanA na karAvavI. kAraNa ke A dharmahIlanA azubha bhAvarUpa hovAthI saMklezarUpa ja che. lokone dharma pratye dveSa thavAthI temanA abodhinuM mukhya bIja (kAraNa) che. lokonA abodhibIjanuM pote nimitta banavAthI potAne bodhinI (=jinadharmanI) prApti thatI nathI. (11) tathA sUtranA AdhAre A pramANe vicAravuM ke A abodhi phaLa (=mithyAtva) moTAmAM moTo anartha che, enAthI vadhIne bIjo koi anartha nathI. 1. athavA anarthanuM kAraNa hovAthI lokaviruddha kAryathI anya koi anartha nathI. 2. lokaviruddha kArya saMsAra rUpa aTavImAM hitanuM darzana na thavAthI aMdhakArUpa che. (kAraNa ke bodhinA abhAvamAM sAcuM darzana thatuM nathI. lokaviruddha kAryathI bodhino abhAva thAya.) 1. pote tevuM anucita AcaraNa vartana kare ke jethI bIjA loko dharmanI hIlanA kare. ahIM anucita AcaraNa karanAre bIjA loko dvArA dharmanI hIlanA karAvI gaNAya. Ama, AnuM tAtparya e che ke pote tevuM koi anucita AcaraNa na karavuM joie ke jethI bIjAone dharmanI hIlanA karavAnuM nimitta maLe. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra 3. cAre bAjuthI aniSTonA patananuM janaka che, arthAt cAre bAjuthI ani chone utpanna kare che, kAraNa ke narakAdimAM utpattinuM kAraNa che. 4. svarUpathI atidAruNa che. kAraNa ke temAM saMklezanI pradhAnatA hoya che. 5. atizaya azubha anubaMdharUpa che. kAraNa ke paraMparAthI AtmAno upaghAta thAya che, arthAt AtmopaghAtanI paraMparA cAle che. AthI ja kahyuM che ke sarva sAdhuone loka AdhAra che. kAraNa ke lokamAM rahIne ane lokanI madadathI saMyamanI sAdhanA thAya che. mATe sAdhuoe lokaviruddha (lokaniMdya gharomAMthI gocarI lAvavI vagere) ane dharmaviruddha (-madyapAna Adi) kAryano tyAga karavo joie. 12. sevijja dhammamitte vihANeNaM, aMdho vivANukaTThae vAhie viva vijje, dariddo viva Isare, bhIo viva mahANAyage, na io suMdarataramannaMti, bahumANajutte siA, ANAkaMkhI, sApApaDicho, sApa-vido, sAniyatti che tathA 12 seveta dharmamitrANi 'vidhAnena' satpratipattyAdinA / andha ivAnukarSakAn, pAtAdibhayena / vyAdhita iva vaidyAn, duHkhabhayena / daridra ivezvarAn, sthitihetutvena / bhIta iva mahAnAyakAn, AzrayaNIyatvena / tathA na ito dharmamitrasevanAt sundarataramanyaditi kRtvA bahumAnayuktaH syAt dharmamitreSu / AjJAkAGkSI adattAyAmasyAM teSAm / AjJApratIcchakaH pradAnakAle teSAmeva / AjJA'virAdhakaH prastutAyAM teSAmeva / AjJAniSpAdaka ityaucityena teSAmeva / sUtra-TIkArtha- (12) jema aMdha paDI javAnA bhayathI potAne doranArano Azraya le che, jema rogI duHkhabhayathI vaidyanuM zaraNuM le che, jema daridra AjIvikA mATe dhanavaMtanI sevA kare che, jema bhaya pAmelo mAnavI mahAna nAyakano Azraya le che, tema sadbhakti AdithI dharmamitronI sevA karavI. dharmamitranI sevAthI adhika bIjuM kaMi suMdara na hovAthI dharmamitro pratye bahumAna yukta banavuM. AjJA na karI hoya tyAre mane kyAre AjJA kare !ema dharmamitronI AjJAnI AkAMkSA 1. ahIM guru, sAdharmika vagere dharmamitro samajavA. agIyAre mAre ema Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra rAkhavI, ane dharmamitro AjJA kare tyAre teno svIkAra karavo, temanI AjJAnA virAdhaka na banavuM, aucityapUrvaka temanI AjJAnuM pAlana karavuM. 13. paDivannadhammaguNArihaM ca vaTTijjA, gihisamuciesu gihisamAyAresu 14. parisuddhANuTThANe, 15. parisuddhamaNakirie, parisuddhavaikirie, parisuddhakAyakirie // ___ 13 pratipannadharmaguNAhaM ca varteta sAmAnyenaiva 'gRhisamuciteSu' gRhisamAcAreSu nAnAprakAreSu / 14 parizuddhAnuSThAna: sAmAnyenaiva / 15 parizuddhamanaHkriyaH zAstrAnusAreNa / parizuddhavAvikrayo'nenaiva / parizuddhakAyakriyo'nenaiva / suutr-ttiirth(13) gRhasthane yogya gRhasthanA vividha AcAromAM svIkArelA dharmaguNone anurUpa vartana karavuM. (14) dhArmi anuSThAno zuddha 42ai. (15) zAstrAnusAre mana-vacana-kAyAnA vyApAro zuddha karavA. A ja viSayane (=mana-vacana-kAyAnA yogonI zuddhine) vizeSathI jaNAvavAne mATe I cha. 16. vajjijjA'NegovadhAyakAragaM, garahaNijjaM, bahukilesaM, AyaivirAhagaM, samAraMbhaM / 17. na ciMtijjA parapIDaM / 18. na bhAvijjA dINayaM / 19. na gacchijjA harisaM / 20. na sevijjA vitahAbhinivesaM / 21. uciamaNapavattage siA / 1. varteta sAmAnyenaiva-vizeSa dha nI apekSA vinA, arthAt sthUlapAunnAta virabha, sthUla mRSAvAda viramaNa ityAdi te te vizeSa dharmaguNanI apekSA vinA, sAmAnyathI svIkArelA dharmaguNone anurUpa vartana karavuM ema graMthakArano kahevAno Azaya che. 2. parizuddhAnuSThAnaH sAmAnyenaiva-vizeSa anuSThAnanA apekSA vinA, arthAt sAmAyi, prtikramaNa, pauSadha vagere te te vizeSa anuSThAnanI apekSA vinA, sAmAnyathI ja dhArmika anu SThAno zuddha karavAM ema graMthakArano kahevAno Azaya che. 3. anaineva zAstrAnusAreNaiva. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra 22. na bhAsijjA aliaM, na pharusaM, na pesunnaM, nANibaddhaM, hiamiabhAsage siaa| etadvizeSeNAbhidhAtumAha 16 varjayet anekopaghAtakArakaM sAmAnyena, garhaNIyaM prakRtyA, bahuklezaM pravRttI, 'AyativirAdhakaM' paralokapIDAkaraM, 'samArambhaM' aGgArakarmAdirUpam / tathA 17 na cintayetparapIDAM sAmAnyena / 18 na bhAvayed dInatAM kasyacidasaMprayoge / 19 na gaccheddharSaM kasyacitsaMprayoge / 20 na seveta 'vitathAbhinivezaM' atattvAdhyavasAyaM, 21 kiM tu ucitamanaHpravartakaH syAd vacanAnusAreNa / 22 evaM na bhASetAnRtamabhyAkhyAnAdi, na 'paruSa' niSThuraM, na 'paizUnyaM' paraprItihAri, nA ''nibaddhaM' vikathAdi, kiM tu hitamitabhASakaH syAtsUtranItyA / suutr-ttii(16) aneka jIvono nAza karanAra, svabhAvathI niMdya, pravRttimAM bahu kleza yukta, paralokamAM duHkha karanAra aMgArakarmAdirUpa samAraMbha na karavo. (17) pI0 :pI thAya amana viyArapuM. (18) 05 (4) vastu na bhaNe to hInatA na 42vI. (18) 05 (49) vastu bhaNe to puza na ya. (20) satatpano mADa na rAvo. (21) jinavacanAnusAra ucitamAM manane pravartAvavuM. (22) abhyAkhyAna vagere asatya, kaThora, pati vinAzaka paizUnya ane vikathA vagere saMbaMdha rahita vacana na bolavuM. kiMtu zAstramaryAdA pramANe hitakara bhane thoDaM (=432 pUra) bola. 1 anekopaghAtakArakaM sAmAnyena-driya, driya ma hAna TRau vina sAmAnyathA aneka jIvono nAza karanAra ema sAmAncana padano artha che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 59 bIjuM sUtra 23. evaM na hiMsijjA bhUANi / 24. na giNhijja adattaM / 25. na nirikkhijja paradAraM / 26. na kujjA aNatyadaMDA / 27. suhakAyajoge siA // 23 evaM na hiMsyAd 'bhUtAni' pRthivyAdIni / 24 na gRhaNIyAdadattaM stokamapi / 25 na nirIkSeta paradAraM rAgataH / 26 na kuryAdanarthadaNDaM apadhyAnAcaritAdi / 27 kiM tu zubhakAyayogaH syAt, AgamanItyA // suutr-ttiimaarth(23) pRthvIkAya vagere jIvonI hiMsA na karavI. (24) ma85 54 nApej 4 nase. (25) 2||thii 52strI pratye dRSTi na 42vI. (26) azubhadhyAna Adi anarthadaMDanuM sevana na karavuM. (27) Agama pramANe zubha kAyika vyApAro karavA. 28. tahA lAhociadANe, lAhociabhoge, lAhociaparivAre, lAhociaNihikare siA / 29. asaMtAvage parivArassa, 30. guNakare jahAsattiM, 31. aNukaMpApare, 32. nimmame bhAveNaM / evaM khalu tappAlaNevi dhammo, jaha aNNapAlaNetti / sabve jIvA puDho puDho, mamattaM baMdhakAraNaM // 28 tathA lAbhocitadAnaH aSTabhAgAdyapekSayA / tathA lAbhocitabhogaH aSTabhAgAdyapekSayA / lAbhocitaparivAraH caturbhAgAdibharttavyaparimANena / lAbhocitanidhikAraH syAt, caturbhAgAdyapekSayaiva / uktaM cAtra laukikaiH pAdamAyAnnidhiM kuryAtpAdaM vittAya varddhayet / dharmopabhogayoH pAdaM, pAdaM bharttavyapoSaNe // tathA'nyairapyuktamAyAdarddhaM niyuJjIta, dharme yadvA'dhikaM tataH / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 60 zeSeNa zeSaM kurvIta, yatnatastucchamaihikam / ( nItizAstra 29) ityAdi / 29 tathA asantApakaH parijanasya syAditi varttate zubhapraNidhAnena / 30 guNakaro yathAzaktibhavasthitikathanazIlatvena / 31 anukampApara: pratiphalanirapekSatayA / 32 nirmamo bhAvena bhavasthityAlo - canAt / vjha vaMzuLa: cAt ? tyAi-vaM casmAttatvAnane'pi dharma:, nIvopakaarbhaavaat / yathA'nyapAlana iti jIvAvizeSeNa / kimityetadevam ? ityAhasarve jIvAH pRthak pRthag varttante, svalakSaNabhedena kiM tu mamratvaM bandhakAraNaM, lobharUpatvAt, uktaM ca > saMsArAmbunidhau sattvAH karmormiparighaTTitAH / saMyuSyane vimukhyane, taMtra : sya vAdhavaH // . tathA bIjuM sUtra atyAyate'smin saMsAre, bhUyo janmani janmani / sattvo naivAtyasau kazcid yo na bandhuranekadhA // ityAdi, sarvathA paribhAvanAmAtrametatsvajano na svajana iti / sUtra-TIkArya-- (28) dhananA lAbha pramANe dAna karavuM, lAbha pramANe potAnA bhogamAM vAparavuM, lAbha pramANe parivAranuM bharaNa-poSaNa karavuM, lAbha pramANe saMgraha karavo. dhananI AvakanA ATha bhAga karIne AThamA bhAganuM dAna kare, AThamA bhAganuM potAnA bhogamAM vApare, cothA bhAganuM dhana parivAranA rakSaNa poSaNamAM vApare. cothA bhAganA dhanano saMgraha kare. A viSe lokikoe kahyuM che ke-(madhyama AvakavALo gRhastha) potAnI Avakano cotho bhAga nidhAna rUpe rAkhI mUke, cotho bhAga navI kamANImAM roke, cotho bhAga dharmamAM ane potAnA upabhogamAM vApare, ane cotho bhAga poSaNa karavA lAyaka kuTuMbanA poSaNamAM kharce. tathA (bahusukhI gRhastha) Avakano ardhAthI paNa kaMika adhika bhAga dharmamAM vApare, bAkI rahelA dhanathI bAkInA A lokanA niHsAra kAryo prayatna pUrvaka kare. (29) zubha bhAvothI (=hRdayane maitrI vagere zubha bhAvothI) vAsita banAvIne parivArane saMtApa upajAvavo nahi. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra (30) yathAzakti saMsAranuM svarUpa kahevAnA svabhAvavALA banIne parivAra upara upakAra karavo. (31) pratyupakAranI apekSA vinA parivAra pratye) anukaMpA parAyaNa banavuM. (32) saMsAranA svarUpanI vicAraNA karIne bhAvathI (parivArAdinA) mamatvathI rahita banavuM. parivAranI mamatAthI rahita banavAthI zo lAbha thAya te kahe che-jema parivAra sivAyanA jIvanuM pAlana karavAthI tenA upara upakAra karavA dvArA dharma thAya, tema mamatva rahita banIne parivAranuM pAlana karavA chatAM dharma thAya. kAraNa ke jIvo upara upakAra thAya che. jevI rIte parivAra sivAyanA jIvanuM karuNAbuddhithI pAlana karavAmAM dharma thAya te rIte mamatvabhAva vinA (kavaLa karuNAbuddhithI ke aucityabuddhithI) parivAranuM pAlana karavAmAM paNa dharma thAya. kAraNa ke (nIvAvizeSaUTE) jIva tarIke badhAmAM samAnabuddhi che, arthAt jema anyanuM pAlana karavAmAM A mAro che evI buddhi vinA koi jIva che evI buddhi che tema parivAramAM paNa A mArA che evI buddhi vinA A jIvo che evI buddhi che. ethI parivAramAM ane anyamAM jIva tarIke samAnabuddhi che. sarva jIvo judA judA che. mamatva karmabaMdhanuM kAraNa che, kAraNa ke mamatva lobharUpa che. kahyuM che ke"saMsArarUpa samudramAM karmarUpa taraMgothI cAre bAju pheMkAyelA jIvo bhegA thAya che ane chUTA thAya che. temAM koNa konA baMdhu che ?" tathA "jemAM pharI pharI janma thai rahyo che evA ati dIrtha saMsAramAM evo koi jIva nathI ke je aneka rIte baMdha na thayo hoya." (ahIM baMdhu eTale saMbaMdhI evo artha thAya che. koi vAra mAtA rUpe, koi vAra pitA rUpe ema aneka rIte baMdhu-saMbaMdhI thayo che.) 33. tahA tesu tesu samAyAresu sai samaNNAgae siA, 1. amuge'haM 2. amugakule 3. amugasisse 4. amugadhammaTThANaTThie / 5. na me tavvirAhaNA, 6. na me tadAraMbho, 7. vuDDhI mameassa, 8. eamitthasAraM, 9. eamAyabhUaM. 10. eaNhi, 22. DhasAramau , 22. vitelo vi8i Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 62 bIjuM sUtra NeNaM / evamAha tilogabaMdhU paramakAruNige sammaM saMbuddhe bhagavaM arahaMtetti / evaM samAlocia, tadaviruddhesu samAyAresu samma vaTTijjA, bhAvamaMgalameaM tannipphattIe // __ 33 tathA teSu teSu samAcAreSu, gRhisamuciteSviti vartate, smRtisamanvAgataH syAt, AbhogayuktaH / kathaM ? ityAha-amuko'haM devadattAdinAmA / amukakule ikSvAkvAdyapekSayA / amukaziSyo dharmataH, tattadAcAryApekSayA / amukadharmasthAnasthitaH aNuvratAdyapekSayA / na mama tadvirAdhanA sAmpratam / na mama tadArambhaH, virAdhanArambhaH / tathA vRddhirmamaitasya dharmasthAnasya / etadatra sAraM dharmasthAnam / etadAtmabhUtamAnugAmukatvena / etaddhitaM sundarapariNAmatvena / asAramanyatsarvamarthajAtAdIti / vizeSato'vidhigrahaNena vipAkadAruNatvAt / yathoktam pApenaivArtharAgAndhaH, phalamApnoti yatkvacit / . baDizAmiSavattattu, vinA nAzaM na jIryati // iti / etadevamevetyAha-evamAha trilokabandhuH samupacitapuNyasaMbhAraH paramakAruNikaH tathAbhavyatvaniyogAt / samyak saMbuddho'nuttarabodhibIjataH / bhagavAnarhan sattvavizeSa iti / evaM samAlocya 'tadaviruddheSu' adhikRtadharmasthAnAviruddheSu samAcAreSu vicitreSu samyag varteta, sUtranItyA / bhAvamaGgalametad vidhinA varttanaM, tanniSpatteradhikRtasamAcAraniSpatteriti / / sUtra- ttrth(33) gRhasthane yogya che te sArA AcAromAM upayogavALA banavuM. jemake 1. I amuvittako nAmano chu. 2. I amuvAIkore kuNano chu. 3. huM dharmanI apekSAe amuka AcAryano ziSya chuM. 1. smRtisamanvAgata:=samanvAgata bheTa sahita. smRtithI sarita. arthAta 65yogANo. mATe 4 TIma AbhogayuktaH ama yuM che. Abhoga=64yoga. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacara 63 bIjuM sUtra 4. huM aNuvrata vagerenI apekSAe amuka dharmasthAnomAM rahelo chuM. 5. mAre te dharmasthAnonI virAdhanA karavI yogya nathI. 6. huM hamaNAM dharmasthAnanI virAdhanA karato nathI. 7. tathA mAre e dharmasthAnonI vRddhi thAya che. 8. A lokamAM A dharmasthAna ja sArabhUta che. 9. A dharmasthAno ja paralokamAM sAthe AvanArAM hovAthI potAnAM che. 10. A dharmasthAno ja suMdara pariNAmavALAM hovAthI hitakara che. 11. dhanasamUha vagere bIjuM badhuM asAra che. 12. temAM paNa avidhithI (aprAmANikatA AdithI) saMcita karela dhana dhAnya vagere bhayaMkara pariNAmavALA hovAthI vizeSarUpe asAra che. jemake kahyuM che ke-"dhananA rAgathI aMdha banela puruSa anyAya rU5 pApathI kyAMka je (dhanaprApti rU5) phaLa meLave che, te phaLa mAchalAne mAravAnA kATAmAM rahelA mAMsanI jema teno nAza karyA vinA nAza pAmatuM nathI." A A pramANe ja che. (=A satya che) ema graMthakAra kahe che-A pramANe (=upara kahyuM te pramANe) traNa lokanA baMdhu, jemaNe puNyano samUha ekaTho karyo che, tevA tathAbhavyatvanA saMbaM dhathI parama karuNAvaMta, ane sarvottama bodhibIjanA kAraNe samyaka1. mAtmanaH mUrtaH mAtmapUrva, potAnuM thayela. 2. arihaMta bananArA jIvonuM tathAbhavyatva utkRSTa koTinuM hoya che. ethI temanAmAM jevI utkRSTa karuNA hoya che tevI karuNA anya jIvomAM utpanna thai zakatI ja nathI. mATe ahIM prabhu parama karNAvaMta kema che tenA samAdhAna mATe TIkAkAre "tathAbhavyatvanA saMbaMdhathI" ema kahyuM. 3. arihaMtanA jIvone jevo saMbodha thAya che tevo saMbodha bIjA jIvone thato nathI. tenuM kAraNa e che ke temanuM bodhibIja sarvottama hoya che. jenAthI bodhinI=samyakatvanI prApti thAya tene bodhinuM bIja kahevAmAM Ave che. jema ke koine devasevAthI AtmAmAM bodhibIjanI vAvaNI thAya che. koine guru sevAthI, koine guNInA guNonI prazaMsAthI, koine zAstranuM Alekhana karAvavAthI bodhibIjanI prApti thAya che. A bodhibIjathI e ja bhavamAM ke bhavAMtaramAM bodhinI (samyakatvanI) prApti thAya che. arihaMtanA jIvonuM A bodhibIja anya jIvonA bodhibIjathI utkRSTa hoya che. ethI emanuM jJAna paNa anya jIvothI adhika hoya che. AthI ahIMTIkAmAM samyaka saMbodha pAmelA kema che tenA kAraNa tarIke sarvottama bodhibIja jaNAvyuM che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 paMcasUtra bIjuM sUtra saMbodha(=zana) pAmelA mArita bhagavAne cha. A pramANe barobara vicAra karIne prastuta dharmasthAnothI aviruddha vividha AcAro viSe zAstrokta vidhithI samyaka pravRtti kare. zAstrokta vidhithI AcAromAM samyaka pravRtti bhAvamaMgaLa che. kAraNa ke tenAthI prastuta AcAronI siddhi thAya che. 34. tahA jAgarijja dhammajAgariAe, 1. ko mama kAlo ? 2. kimaassa uciaM? 3. asArA visayA, NiamagAmiNo, virasAvasANA / 4. bhIsaNo maccU, savvAbhAvakArI, avinAyAgamaNo, aNivAraNijjo puNo puNo'NubaMdhI / 5. dhammo eassa osahaM, egaMtavisuddho, mahApurisasevio, savvahiakArI, niraiAro paramANaMdaheU // 6. namo imassa dhmmss| namo eadhammapagAsagANaM / namo eadhammapAlagANaM / namo eadhammaparUvagANaM / namo eadhammapavajjagANaM / 7. icchAmi ahamiNaM dhamma paDivajjittae, sammaM maNavayaNakAyajogehiM / 8. hou mameaM kallANaM, paramakallANANaM jiNANamaNubhAvao / 9. suppaNihANamevaM ciMtijjA puNo puNo, 10. eadhammajuttANamavavAyakArI siA / pahANaM mohaccheaNameaM / 34 tathA jAgRyAt bhAvanidrAviraheNa, dharmajAgarayA tttvaalocnruupyaa| ko mama kAlaH ? vayo'vasthArUpaH / kimetasyocitaM ? dharmAdyanuSThAnam / 'asArA viSayAH' tucchAH zabdAdayo, 'niyamagAmino' viyogAntAH, 'virasAvasAnAH' pariNAmadAruNAH / tathA bhayAnako mRtyuH, mahAbhayajananaH / sarvAbhAvakArI tatsAdhyArthakriyA'bhAvAt / avijJAtAgamanaH, adRzyasvabhAvatvAnmRtyoH / anivAraNIyaH svajanAdibalena / punaH punaranubandhI, anekayonibhA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 65 bIjuM sUtra vena / dharma etasyauSadhaM, mRtyorvyAdhikalpasya / kiMviziSTaH ? ityAha-'ekAntavizuddhaH' nivRttirUpaH, 'mahApuruSasevitaH' tIrthakarAdisevitaH, sarvahitakArI maitryAdirUpatayA / niraticAro yathAgRhItaparipAlanena / paramAnandahetuH nirvANakAraNamityarthaH // __nama etasmai dharmAya anantaroditarUpAya / nama etaddharmaprakAzakebhyo'rha dbhyaH / nama etaddharmapAlakebhyo yatibhyaH / nama etaddharmaprarUpakebhyo yatibhya eva / nama etaddharmapratipattRbhyaH zrAvakAdibhyaH / icchAmyahamenaM dharmaM pratipattum, anenaitatpakSapAtamAha / samyagmanovAkkAyayogaiH anena tu saMpUrNapratipattirUpaM praNidhivizeSamAha / bhavatu mamaitatkalyANaM, adhikRtadharmapratipattirUpaM, paramakalyANAnAM jinAnAmanubhAvataH, tadanugraheNetyarthaH / supraNidhAnamevaM cintayetpunaH punaH / evaM hi svAzayAdeva tannimitto'nugraha iti / tathA etaddharmayuktAnAM yatInAmavapAtakArI syAt, AjJAkArIti bhAvaH / pradhAnaM mohacchedanametat / tadAjJAkAritvaM tanmohacchedanayoganiSpattyaGgayeti hRdayam / suutr-shiirth(34) tathA bhAvanidrAno tyAga karIne tAttvika vicAraNArUpa dharmajAgarikAthI jAgavuM, eTale ke tAtvika vicAraNA karavI. te A pramANe1. hAla mArI vayanI kai avasthA che? arthAt mArI keTalI umara che ? 2. mArI avasthAne ucita dharmAnuSThAna kayuM che ? 3. zabdAdi viSayo tuccha che, avazya janArA che, pariNAme bhayaMkara phaLa ApanArA che. 4. mRtyu mahAmaya cha, mRtyuthI (=mRtyu thatai) sAdhI zatuMna hovAthI mRtyu sarvano abhAva kare che, te kyAre Avaze tenI khabara paDatI nathI, kAraNa ke mRtyunuM svarUpa adazya che. svajana AdinA baLathI mRtyune AvatuM rokI zakAtuM nathI. mRtyu aneka yoniomAM thatuM hovAthI vAraMvAra anubaMdhavALuM che. 1. TIma 28 ' zathI dhana va sama4. 2. tatsAdhyArthakriyA'bhAvAt mRtyuthI sAdhI zaya tavA yonI mamA pAthI, arthAt mRtyuthI koi kArya sAdhI zakAtuM na hovAthI. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra 5. nivRttirUpa evo ekAMta zuddha, tIrthaMkarAdie Acarela, maitrI Adi bhAva svarUpa hovAthI sarvahitakArI, svIkAra karavA pramANe pAlana karavAthI niraticAra ane nirvANanuM kAraNa evo dharma vyAdhi samAna mRtyunuM auSadha che. 6. hamaNAM kahela A dharmane namaskAra ho ! A dharmanA prakAzaka ari haMtone namaskAra ho ! A dharmanA pAlaka munione namaskAra ho ! A dharmanA prarUpaka sAdhuone namaskAra ho ! A dharmano svIkAra karanArA zrAvakAdine namaskAra ho ! 7. huM samyaka mana-vacana-kAyAnA yogothI A dharma svIkAravAne icchuM chuM. AnAthI sAdhaka potAnA dharma pratyenA pakSapAtane kahe che. samyagu mana-vacana-kAyAnA yogothI ema kahIne saMpUrNa dharmane svIkAra vAnI icchA darzAve che. 8. vizeSa prArthanAne kahe che- parama kalyANarUpa jinonA anugrahathI prastuta dharmanI prAptirUpa mAruM kalyANa thAo ! 9. A pramANe atyaMta ekAgratAthI vAraMvAra ciMtana karavuM. A pramANe ekAgratApUrvaka vAraMvAra ciMtavavAthI potAnA AzayathI ja ari hatanA nimittathI anugraha thAya che. 10. tathA huM AvA dharmathI yukta munionI AjJAnuM pAlana karanAro banuM. kAraNa ke temanI AjJAnuM pAlana mohane chedavAnuM mukhya sAdhana che. kAraNa ke munionI AjJAnuM pAlana sAdhakanA moha chedavAnA yogonI siddhinuM kAraNa che, arthAt munionI AjJAnuM pAlana karavAthI sAdhakano moha chedAya tevA yogonI siddhi (=prApti) 1. nivRttirUpa dharma eTale cAritradharma. dharmanA pravRttirUpa ane nivRttirUpa ema be prakAra che. jemAM pratijJApUrvaka hiMsA vagere pApathI nivRtta thavAnuM na hoya tevo dharma pravRttidharma che. jema ke-jinapUjA, supAtradAna vagere. jemAM pratijJA pUrvaka hiMsA vagere pApathI nivRtta thavAnuM hoya te nivRtti rUpa dharma che. jema ke dezavirati ke sarvavirati. prastutamAM dharmanuM ekAMta vizuddha evuM vizeSaNa che. cAritradharma ja ekAMta vizuddha che. mATe TIkAmAM ekAMta vizuddha dharmane jaNAvavA nivRtti rUpa ema kahyuM. 2. Adi zabdathI zrAvikAo ane apunabaMdhaka jIvo samajavA. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra bIjuM sUtra sAdhakane thAya. 4. sAdhudharmanI bhAvanAthI thatA lAbho evaM visujjhamANe bhAvaNAe, kammApagameNaM uvei eassa juggayaM / tahA saMsAraviratte saMviggo bhavai, amame aparovatAvI, vizuddha vizuddhamANabhAve // - rUti sAsumaparimAvAsu sammatta 'evaM' kuzalAbhyAsena 'vizuddhyamAno' etatsevaka iti prakramaH / 'bhAvanayA' uktarUpayA 'karmApagamena' hetunA, 'upaiti etasya' dharmasya 'yogyatAm' / etadevAha-tathA saMsAraviraktastaddoSabhAvanayA, 'saMvigno bhavati' mokSArthI, 'amamaH' mamatvarahitaH, 'aparopatApI' parapIDAparihArI, 'vizuddhaH' granthyAdibhedena, 'vizuddhyamAnabhAvaH' zubhakaNDakavRddhyA / iti sAdhudharmaparibhAvanAsUtraM samAptam / bhAvataH sAdhudharmaprAptyupAyabhUtArthasUcakaM sUtraM samAptam / iti paJcasUtrakavyAkhyAyAM dvitIyasUtravyAkhyA samAptA / sUtra-TIkArtha- A pramANe sAdhudharmanI bhAvanAnA zubha abhyAsathI sAdhudharmanI bhAvanAno zubha abhyAsa karanAra jIva vizuddha banato jAya che, ane ukta bhAvanAthI karmo dUra thavAthI (sAdhu)dharmanI yogyatAne pAme che. A ja vigata kahe che-saMsAranA doSonI bhAvanAthI saMsArathI virakta bane che, mokSano arthI bane che, mamatva rahita bane che. parapIDAno tyAga karanAro bane che, graMthibheda AdithI vizuddha bane che, zubha kaMDakonI vRddhithI adhika-adhika vizuddha bhAvavALo bane che. A pramANe sAdhudharma paribhAvanA sUtra pUrNa thayuM. A pramANe bhAvathI sAdhudharmanI prAptinA upAyabhUta (=upAya hoya tevA) arthone sUcavanAruM sUtra pUrNa thayuM. A pramANe paMcasUtranI vyAkhyAmAM bIjA sUtranI vyAkhyA pUrNa thai. 1. asaMkhya adhyavasAya sthAnonA samUhanI kaMDaka saMjJA che. sarva prathama zubha asaMkhya adhyavasAya sthAnonuM paheluM kaMDaka thAya. tyAra pachInA zubha asaMkhya adhyavasAya sthAnonuM bIjuM kaMDaka thAya. tyAra pachInA zubha asaMkhya adhyavasAya sthAnonuM trIjuM kaMDaka thAya. Ama kaMDako vadhatA jAya. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 68 trIjuM sUtra trIjuM pravrajyA grahaNa vidhi sUtra adhunA tRtIyasUtravyAkhyA prakramyate / asya cAyamabhisambandha: - anantara sUtre jAtAyAM dharmaguNapratipattizraddhAyAM yat kartavyaM taduktam, tacca kurvatA sAdhudharmaH paribhAvito bhavati / tasmin paribhAvite yat kartavyaM tadabhidhAtumAha have trIjA sUtranI vyAkhyAno prAraMbha karAya che. Ano pUrvasUtranI sAthe saMbaMdha A che- anaMta2 (bIjA) sUtramAM dharmaguNone svIkAravAnI ruci thaye chate je karavuM joie te kahyuM. tene karato jIva sAdhudharmane (AtmA sAthe) paribhAvita kare che, arthAt AtmAne dIkSAnI utkRSTa bhAvanAvALo kare che. sAdhudharma (AtmA sAthe) paribhAvita thaye chate je karavuM joie tene kahe che 1. sAdhudharmane svIkAravAno vidhi paribhAvie sAhudhamme jahodiaguNe, jaijjA sammameaM paDivajjittae / paribhAvite sAdhudharme anantarasUtroditena vidhinA yathoditaguNaH saMsAraviraktaH saMvignaH amama: aparopatApI vizuddhaH vizuddhyamAnabhAvaH san, yateta samyag vidhinA'muM dharmaM pratipattum / sUtra 1- TIDArtha - anaMtara (= jIbha) sUtramAM uDela vidhithI sAdhudharma (AtmA sAthe) paribhAvita thaye chate yathoktaguNavALo (=saMsArathI virakta, saMvigna, mamatAthI rahita, aparopatApI, vizuddha ane adhika adhika vizuddha thatA zubhabhAvavALo thayo chato) samyag vidhithI sAdhudharmane svIkAravA mATe prayatna kare. aparovatAvaM / parovatAvo hi tappaDivattivigdhaM / aNupAo khu eso / na khalu akusalAraMbhAo hiaM ||| 1 || kathaM ? ityAha- aparopatApamiti kriyAvizeSaNam / kimetadAzrIyate ? ityAha- paropatApo hi tatpratipattivighnaH, paropatApo yasmAddharmapratipattyantarAyaH / etadevAha - anupAya evaiSa dharmapratipattau paropatApaH / kathaM ? ityAha- na khalvakuzalArambhato hitam / akuzalArambhazca dharmapratipattAvapi paropatApaH / na cAnyastatra prAyo'yaM saMbhavatIti / I Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra trIjuM sUtra sUtra-TIkArtha- kevI rIte prayatna kare te kahe che. bIjAne saMtApa na thAya te rIte prayatna kare. kAraNa ke parasaMtApa sAdhudharmanI prAptimAM vighnarUpa che. parasaMtApa dharmasvIkAramAM upAya ja nathI. (=khoTo upAya che.) kAraNa ke akuzala AraMbhathI hita na thAya. dharmasvIkAramAM paNa parasaMtApa akuzala AraMbha che. dIkSAnA svIkAramAM paraMparitApa sivAya bIjA koi vighnano prAyaH saMbhava nathI. sNbhviprihaaraarthmaahsaMbhavita para paritAparUpa viddhane dUra karavA mATe kahe che 2. mAtA-pitAne pratibodha pamADavAno vidhi. apaDibuddhe kahiMci paDibohijjA ammApiare. 1. ubhayalogasaphalaM jIviaM. 2. samudAyakaDA kammA samudAyaphalatti. 3. evaM sudIho a viogo. 4. aNNahA egarukkhanivAsisauNatullameaM. 5. uddAmo maccU paccAsaNNo a. 6. dullahaM maNuattaM samuddapaDiarayaNalAbhatullaM. 7. aippabhUA aNNe bhavA dukkhabahulA mohaMdhayArA akusalANubaMdhiNo ajuggA suddhadhammassa. 8. juggaM ca eaM poabhUaM bhavasamudde, juttaM sakajje niuMjiuM, saMvaraTThaiacchidaM, nANakaNNadhAraM tavapavaNajavaNaM. 9. khaNe dullahe, savvakajjovamAIe siddhisAhagadhammasAhagatteNaM / 10. uvAdeA ya esA jIvANaM, jaM na imIe jammo, na jarA, na maraNaM, na iTThaviyogo, nANiTThasaMpaogo, na khuhA, na pivAsA, na aNNo koi doso, savvahA aparataMtaM jIvAvatthANaM asubharAgAirahiaM saMtaM sivaM avvAbAhaMti // apratibuddhau kathaJcitkarmavaicitryataH, pratibodhayenmAtApitarau / na tu prAyo mahAsattvasyaitAvapratibuddhau bhavata iti / kathaJcit ? ityAha- 1 ubhayalokasa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 70 trIjuM sUtra phalaM jIvitaM, prazasyata iti zeSaH / 2 tathA samudAyakRtAni karmANi, prakramAcchubhAni, samudAyaphalAnIti / anena bhUyo'pi yogAkSepaH / tathA cAha- 3 evaM sudIrgho viyogaH bhavaparamparayA sarveSAmasmAkamiti prakramaH / 4 anyathaivamakaraNe ekavRkSanivAsizakunatulyametacceSTitamiti zeSaH / yathoktam-"vAsavRkSa samAgamya, vigacchanti yathA'NDajAH / niyataM viprayogAntastathA bhUtasamAgamaH" / ityAdi / etadeva spaSTayannAha- 5 uddAmo mRtyuH anivAritaprasaraH, pratyAsannazvAlpAyuSTvena / 6 tathA durlabhaM manujatvaM, bhavAbdhAviti zeSaH / ata evAhasamudrapatitaratnalAbhatulyaM, atidurApamityarthaH / kutaH ? ityAha- 7 atiprabhUtA anye bhavAH pRthivIkAyAdisaMbandhinaH kAyasthityA / yathoktam-"assaMkhosappiNi-sappiNIo egindiyANa u cauNhaM / tA ceva u aNaMtA, vaNassatIe u bodhavvA" // 1 // ete ca duHkhabahulA utkaTAsAtavedanIyA mohAndhakArAH tadudayatIvratayA, akuzalAnubandhinaH prakRtyA'sacceSTAhetutvena yata evamata:- ayogyAH zuddhadharmasya cAritralakSaNasya / 8 yogyaM caitanmanujatvam / kiviziSTam ? ityAha- potabhUtaM bhavasamudre, taduttArakatvena / yata evamato yuktaM svakArye niyoktuM dharmalakSaNe / kathaM ? ityAha- saMvarasthagitacchidraM chidrANi prANAtipAtA'viramaNAdIni / tathA jJAnakarNadhAramabhIkSNaM tadupayogataH / tapaHpavanajavanaM, anazanAdyAsevanatayA / evaM yuktaM svakArye niyoktum / kiM ? ityata Aha- 9 kSaNa eSa durlabhaH / kSaNaH prastAvaH sarvakAryopamAtIta eSaH / kathaM ? ityAhasiddhisAdhakadharmasAdhakatvena hetunA, 10 upAdeyA caiSA jIvAnAM siddhireva / yannAsyAM siddhau janma prAdurbhAvalakSaNam / na jarA, vayohAnilakSaNA / na maraNaM, prANatyAgalakSaNam / neSTaviyogaH, tadabhAvAt / nAniSTasaMprayogo'ta eva hetorna kSud bubhukSArUpA / na pipAsA, udakecchArUpA / na cAnyaH kazciddoSaH zItoSNAdiH / sarvathA'paratantraM jIvAvasthAnaM, asyAM siddhAviti prakramaH / azubharAgAdirahitametadavasthAnam / etadeva vizeSyate- zAntaM zivamavyAbAdhamiti / zAntaM zaktito'pi krodhAdyabhAvena / zivaM sakalA'zivA'bhAvataH / avyAbAdhaM niSkriyatveneti // sUtra-TIkArtha- mahA sattvazALI evA tenA mAtA-pitA prAyaH to pratibodha pAmelA hoya. mAtA-pitA karmanI vicitratAthI pratibodhana pAmyA hoya to pratibodha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 71 trIjuM sUtra (4) pamADe. kevI rIte pratibodha pamADe te kahe che(1) he mAtA-pitA ! ubhayalokanA phaLavALuM jIvana prazaMsanIya che. (2) tathA sAmudAyikarUpe karelAM zubhakAryo samudAyarUpe phaLe che. samudAyarUpe ( bhegA maLIne) karelAM kAryothI jemaNe samudAyarUpe kAryo karyA hoya temano pharI paNa (bhavAMtaramAM) yogakameLApa thAya. (3) ApaNA badhAno bhavaparaMparAthI ghaNA dIrdhakALano viyoga thaze. sAmudAyika rUpe zubha kAryo na karavAmAM Ave to ApaNI A pravRtti eka vRkSa upara rahenArA pakSIonI tulya thAya che. kahyuM che ke-"jevI rIte (rAta) nivAsa karavAnA vRkSa upara AvIne pakSIo (savAra thatAM) jatA rahe che, chUTA paDI jAya che, te rIte jIvono saMyoga aMte viyogavALo che." A ja vAtane spaSTa karatAM kahe che-svacchaMdI mRtyune AvatuM rokI zakAtuM nathI, ane AyuSya alpa hovAthI mRtyu atyaMta najIka che. samudramAM paDelA ratnanI jema manuSyabhava atizaya durlabha che. kAraNa ke manuSyabhava sivAya pRthvIkAyAdinA bhavo kAyasthitinI apekSAe ghaNA che. kahyuM che ke-"pRthvIkAya vagere cAra ekeMdriyonI kAyasthiti asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI che, ane vanaspatikAyanI kAyasthiti anaMta utsarpiNI avasarpiNI jANavI." A bhavo bahu duHkhavALA=prabaLa azAtAvedanIyanA udayavALA, mohanA prabaLa udayanA kAraNe moharUpa aMdhakAravALA, svabhAvathI azubha pravRttinuM kAraNa hovAthI pApanA anubaMdhavALA che. ethI ja cAritra dharma mATe ayogya che. bhavarUpa samudramAM vahANa samAna A manuSyabhava cAritra mATe yogya che. kAraNa ke manuSyabhava bhavarUpa samudranA pArane pamADe che. AthI manuSyabhavane svakArya dharmamAM joDavo (=upayoga karavo) e yogya che. manuSyabhavane dharmamAM kevI rIte joDavo te kahe che-saMvarathI jenA jIvahiMsA vagere chidro pUrAI gayA che, vAraMvAra jJAnano upayoga karavAnA kAraNe jJAna jeno sukAnI che, anazana vagere tapanuM sevana karavAnA kAraNe tArUpa pavana jeno sahAyaka che, tevA manuSyabhavarUpa vahANano cAritradharmarUpa Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra hara trIjuM sUtra svakAryamAM upayoga karavo joie. kAraNa ke manuSyabhavarUpa A avasa2 durlabha che, ane siddhisAdhaka dharmanuM sAdhana hovAthI anupama che. (e) (10) siddhi (= bhokSa) 4 sarva kavone khAravA sAya che. arae } siddhiyAM 4nbha, 42rA, bharalA, 4STa viyoga, aniSTa saMyoga, kSudhA, pipAsA } jIbha pe| ThaMDI-garamI vagere hu:So nathI. 4nbha=utpatti. 4rA=gbharanI hAni, arthAt vRddhAvasthA. maraNa=prANano tyAga. mokSamAM koi vastu iSTa na hovAthI iSTano viyoga nathI. koi vastu aniSTa na hovAthI aniSTano saMyoga nathI. kSudhA=jAvAnI 42chA. pipAsA=pIvAnI 42ch|. siddhibhAM jIvo sarvathA parataMtratAthI rahita rahe che. siddhimAM jIvo azubharAgAdithI rahita, zAMta, ziva ane avyAbAdha hoya che. zaktithI paNa krodhAdi na hovAthI zAMta, koi upadravo na hovAthI ziva ane koi kriyA na hovAthI avyAbAdha hoya che. 11. vivarIo a saMsAro imIe aNavadviasahAvo, ittha khalu suhIvi asuhI, saMtamasaMtaM, suviNuvva savvamAlamAlaMti, 12. tA alamittha paDibaMgheNaM. 13. kareha me aNuggahaM. 14. ujjamaha eaM vucchiMdittae 15. ahaMpi tumhANumaIe sAhemi eaM. 16. nivviNNo jammamaraNehiM. 17. samijjhai a me samIhiaM guruppabhAveNaM. 18. evaM sese vi bohijjA, 19. tao samameehiM sevijja dhammaM. 20. karijjociakaraNijjaM, nirAsaMso u savvadA 21. eaM paramamuNisAsaNaM. 11 viparItazca saMsAro'syAH siddherjanmAdirUpatvAt sarvopadravAlayo, yathAha"jarAmaraNadaurgatyavyAdhayastAvadAsatAm / manye janmApi vIrasya, bhUyo bhUyastrapAkaram'' / / ata evAha - anavasthitasvabhAvaH saMsAraH / atra khalu sukhyapyasukhI paryAyataH, sadapyasatparyAyata eva / svapna iva, sarvamAlamAlamAsthA'bhAveneti / 12 yata evaM tadalamatra pratibandhena saMsAre, 13 kuruta mamAnugraham / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 73 trIjuM sUtra kathaM ? ityAha- 14 udyacchatainaM vyavacchettuM saMsAraM yUyam / 15 ahamapi yuSmAkamanumatyA sAdhayAmyetad vyavacchedanam / kimiti ? ata Aha- 16 nirviNNo janmamaraNAbhyAM saMsArAgAmibhyAm / 17 samRddhyati ca mama samIhitaM saMsAravyavacchedanaM, guruprabhAvena / 18 evaM zeSANyapi bhAryAdIni bodhayedaucityopanyAsena / 19 tataH samamebhirmAtA-pitrAdibhiH seveta dharmaM cAritralakSaNam / (20 kuryAducitakartavyam / ) kathaM ? ityAha-nirAzaMsa eva sarvadA, ihalokaparalokAbhyAm / 21 etatparamamunizAsanaM vItarAgavacanamityarthaH / sUtra-TIkAI- (11) saMsAra janma AdinA svarUpavALo hovAthI siddhithI viparIta che=sarva upa dravonuM sthAna che. kahyuM che ke-"vRddhAvasthA, maraNa, daridratA ane rogo dUra raho, pharI pharI janmavuM paNa vIrapuruSane zarama utpanna kare che, ema huM mAnuM chuM." AthI ja graMthakAra kahe che ke-saMsAra asthira svabhAvavALo che. A saMsAramAM paryAyathI=paryAya badalAtAM sukhI paNa duHkhI bane che, ane paryAyathI javidyamAna paNa vastu avidyamAna bane che. badhI jaMjALa sthira na hovAthI svapnatulya che. (12) AthI saMsAranA rAgathI saryuM. (13) mArA upara anugraha karo. (14) kevI rIte mArA upara anugraha karo te kahe che. A saMsArano nAza karavA tame prayatna karo. (15) huM paNa tamArI anumatithI saMsArano nAza karuM. (16) huM zA mATe saMsArano nAza karuM te kahe che- huM saMsAramAM AvanArA janma maraNathI kaMTALI gayo chuM. (17) mAtA-pitA Adi guruonA prabhAvathI saMsAranAzarUpa mAruMvAMchita siddha thaze. (18) A pramANe patnI vagere bIjAone paNa ucita vacano kahIne pratibodha pamADe. (19) pachI mAtA-pitAdinI sAthe cAritra dharmanuM pAlana kare. (20) ucita kartavyane kare. kevI rIte kare te kahe che- sadA A loka-paralokanI AzaMsAthI rahita banIne kare. (21) A pramANe vItarAganuM vacana che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra trIjuM sUtra 3. mAtA-pitAnI AjIvikAnI vyavasthA karIne dIkSA le. abujjhamANesu a kammapariNaIe, vihijjA jahAsattiM taduvakaraNaM AovAyasuddhaM samaie, kayaNNuA khu esA, karuNA ya, dhammapahANajaNaNI jaNammi, taoaNuNNAe paDivajjijja dhammaM / // 3 // __ abudhyamAneSu ca mAtApitrAdiSu karmapariNatyA, hetubhUtayA vidadhyAt / yathAzakti, zaktyanusAreNa tadupakaraNamarthajAtAdItyarthaH / kiM ? kAraNe kAryopacArAt / kiMbhUtaM ? ityAha-AyopAyazuddhaM svamatyA / tato'nyasaMbhUtirAyaH kalAntarAdirupAyaH / kimetadevaM kuryAt ? ityAha-kRtajJataivaiSA vartate / karuNA ca kiMviziSTeyaM ? ityAha-dharmapradhAnajananI jane zAsanonnatinimittamityarthaH / tato'nujJAtaH san mAtApitrAdibhiriti prakramaH / pratipadyeta dharmaM cAritralakSaNam / sUtra-TIkArtha- tevA karmapariNAmanA kAraNe mAtA-pitAdi pratibodha na pAme to sva-zakti ane sva-buddhi pramANe Aya-upAyathI zuddha evuM nirvAhanuM dhanasamUha vagere sAdhana karI ApavuM. Aya- tenAthI (=dIkSArthIthI) je anya mANasa tenAthI dhanasamUha vagerenI utpattine Aya kahevAya. (jemake-anya udAra mANasa tenA mA-bApanA jIvana nirvAha mATe lAkha-be lAkha rUpiyA Ape.) upAya potAnI pAse rahelI mUDI vagerethI vyAja vagerenI Avaka te upAya che. kAraNa ke A kRtajJatA ja che, lokamAM zAsana prabhAvanAnuM kAraNa evI karuNA che. tyArabAda mAtA-pitA AdithI rajA apAyelo te cAritradharmano svIkAra kare. 4. mAtA-pitA rajA na Ape to mAyA-kapaTa karIne dIkSA le. aNNahA, aNuvahe ceva uvahijutte siA, 'dhammArAhaNaM khu hiaM' savvasattANaM, tahA tahea sNpaaddijjaa| // 4 // 'anyathA' evamapi tadanujJAbhAve, anupadha eva bhAvataH, upadhiyuktaH syAd, 1. TIkAmAM rahelA vaparAti e padono artha A pramANe che-paropatApa nivAraNa kArya che, ane dhanasamUha tenuM kAraNa che. dhanasamUha kAraNamAM paropatApa nivAraNa rUpa kAryano upacAra karavAthI dhanasamUhane paNa paropatApa nivAraNa kahevAya. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 75 trIjuM sUtra vyAjavAn syAdityarthaH / uktaM ca nirmAya eva bhAvena, mAyAvAMstu bhavetkvacit / pazyetsvaparayoryatra, sAnubandhahitodayam // evaM ca dharmArAdhanameva hitaM sarvasattvAnAmiti / tathA tathaiva duHsvapnAdikathanena saMpAdayed dharmArAdhanam / sUtra-TIkArtha- A pramANe nirvAhanuM sAdhana karavA chatAM anujJA na Ape to aMdarathI kapaTabhAva vinA paNa bahArathI mAyAvI bane. kahyuM che ke-"bhAvathI mAyArahita ja te jyAM kyAMka sva-paranA anubaMdhavALA hitano udaya (= caDhatI) jue tyAM (dekhAvathI) mAyAvI thAya." kAraNa ke A pramANe dharmanI ArAdhanA ja sarva jIvone hitakara che. kapaTathI te te rIte duHsvapna (mane kharAba svapna AvyuM hovAthI mAruM mRtyu najIka che.) AdikahIne rajA meLavIne dharmArAdhanA prApta kare. 5. mAtA-pitA koipaNa rIte rajA na Ape to rajAvinA paNa dIkSA levI. savvahA apaDivajjamANe caijjA te, atttthaanngilaannoshtthvAnA. sarvathA'pratipadyamAnAn amunA'pi prakAreNa tyajettAn mAtApitrAdIn / asthAnaglAnauSadhArthatyAgajJAtena, jJAtamudAharaNam / sUtra-TIkArtha- Ama karavA chatAM koipaNa rIte rajA nahi ApatA mAtApitAdino asthAne rahelA glAnane auSadha levA javA mATe choDavAnA daSTAMtathI tyAga kare. 1. mAyAthI duSTa svapna vagere kahevuM. eTale ke gadheDA-UMTa- pADA vagere upara beThelo hato vagere aniSTa sUcaka dazya meM svapnamAM joyuM. tathA meM mArI be AMkhonI madhyano bhAga joyo. devIonuM ToLuM joyuM. vagere manuSyathI na dekhI zakAya tevuM viparIta dekhANuM, (AthI mAruM AyuSya alpa che) ityAdi kapaTathI mAtApitAne jaNAvavuM. vaLI prakRti viparIta karavI, arthAt bahArathI maraNanAM cihno batAvavAM. A badhuM karavAthI "have AnuM maraNa najIkamAM che" ema samajIne mAtA-pitA vagere rajA Ape. chatAM rajA na Ape to jyotiSIo dvArA "AvI amuka ceSTAo thAya tyAre maraNa najIkamAM thAya" ema viparIta ceSTAonAM phaLo jaNAvavAM. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 76 trIjuM sUtra 6. glAna auSadhanuM dRSTAMta etadevAha-- te dRSTAMtane 4 graMthakAra he che se jahA - nAmae kei purise, kahaMci kaMtAragae ammApiisamee, tappaDibaddhe vaccijjA, tesiM tattha niamaghAI purisamittAsajjhe saMbhavaosahe mahAyaMke siA, tattha se purise tappaDibaMdhAo evamAlocia ' na bhavaMti ee niamao osahaMtareNa osahabhAve a saMsao, kAlasahANi a eANi tahA saMThavia saMThavia tadosahanimittaM savittinimittaM ca cayamANe sAhU, esa cAe acAe, acAe ceva cAe, phalamitya pahANaM buhANaM, dhIrA adaMsiNo / sa te osahasaMpAyaNeNa jIvAvijjA, saMbhavAo purisociamea / // 6 // 1 , tadyathA- 'nAma kazcitpuruSo vivakSitaH kathaJcitkAntAragataH san mAtApitRsametaH, bhAryAdyupalakSaNametat, tatpratibaddho vrajet / tayormAtApitrostatra kAntAre niyamaghAtI puruSamAtrAsAdhyaH saMbhavadauSadhaH mahAtaGkaH syAt / AtaGkaH sadyoghAtI roga: / tatrAsau puruSaH tatpratibandhAnmAtApitRpratibandhena evamAlocya na bhavata etau mAtApitarau niyamata auSadhamantareNauSadhaM vinA / auSadhabhAve ca saMzayaH kadAcidbhavato'pi kAlasahau caitau mAtApitarau / tathA tena vRttyAcchAdanAdinA prakAreNa saMsthApya saMsthApya tadauSadhanimittaM, tayormAtApitrorauSadhArthaM, svavRttinimittaM ca AtmavRttyarthaM ca tyajan sAdhuH zobhanaH / kathaM ? ityAha- eSa tyAgo'tyAgaH, saMyogaphalatvAt / atyAga eva tyAgo, viyogaphalatvAt / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha- phalamatra pradhAnaM budhAnAM paNDitAnAm / dhIrA etaddarzina: nipuNabuddhyA phaladarzinaH / saH puruSaH tau mAtApitarau auSadhasaMpAdanena jIvayet / saMbhavatyetadata evAha - saMbhavAtpuruSocitametad yadutetthaM tyAga iti / 1. nAma avyaya chekhane vADyAsaMDAramAM teno prayoga thayo che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra trIjuM sUtra sUtrArtha- te daSTAMta A pramANe che-mAtA-pitA pratye rAgavALo koi puruSa koi kAraNasara'mAtA-pitA sAthe jaMgalamAM gayo hoya, tyAM mAtA-pitAne jaladI avazya maraNa nipajAvanAra mahAna roga thAya, te roga mAtra te puruSathI dUra karI zakAya tevo na hoya, kiMtu auSadhithI kadAca dUra thAya tevo hoya, A vakhate auSadha vinA mAtA-pitA avazya jIvI zake tema nathI, auSadhathI kadAca bacI jAya, thoDo samaya auSadha vinA paNa jIvI zake tema che, ema vicArIne te puruSa mAtA-pitA pratyenA rAgathI bhojana-AcchAdana AdinI sArI rIte vyavasthA karIne, mAtApitAne tyAM mUkIne mAtA-pitAnA roganuM auSadha levA javA mATe ane potAnI AjIvikA nimitte mAtA-pitAno tyAga kare to te puruSa sAro che. kAraNa ke pharI saMyoga thavAno hovAthI paramArthathI A tyAga tyAga nathI, kiMtu tyAga na karavo e ja tyAga che. kAraNa ke mRtyu thavAthI viyoga thAya. ahIM paMDito phaLane pradhAna mAne che. dhIrapuruSo nipuNabuddhithI phaLane jue che. te puruSa auSadha meLavIne mAtApitAne jIvADe evo saMbhava hovAthI A pramANe tyAga karavo e puruSane ucita che. 7. daSTAMtano upanaya. evaM, sukkapakkhie mahApurise saMsArakaMtArapaDie ammApiisaMgae dhammapaDibaddha viharijjA, tesiM tattha niamaviNAsage, apattabIjAipurisamittAsajjhe, saMbhavaMtasammattAiosahe, maraNAivivAge, kammAyake siA, tattha se sukkapakkhie purise dhammapaDibaMdhAo, evaM samAlocia-viNassaMti ee avassaM sammattAiosahaviraheNa, tassa saMghADaNe vibhAsA, kAlasahANi a eANi vavahArao, tahA saMThavia saMThavia, ihalogaciMtAe tesiM sammattAiosahanimittaM visiTThagurumAibhAveNaM savittinimittaM ca, kiccakaraNeNaM cayamANe, saMjamapaDivattIe, sAhU siddhIe / IIkA 1. ahIM mAtA-pitAno ullekha patnI AdinA upalakSaNarUpa che. tethI patnI vagere paNa samajavuM. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjuM sUtra paMcasUtra eSa dRSTAnto'yamarthopanaya ityAha- evaM zuklapAkSiko mahApuruSaH parItta saMsAra ityarthaH / yathoktam 78 jassa aDDo poggalapariyaTTo sesao a saMsAro / so sukkapakkhio khalu, ahige puNa kaNhapakkhIo // kimayaM ? ityAha-saMsArakAntArapatitaH san mAtApitRsaGgataH, upalakSaNametat bhAryAdInAM dharmapratibaddho viharet / tayormAtApitrostatra saMsArakAntAre niyamavinAzakaH, aprAptabIjAdipuruSamAtrAsAdhyaH, saMbhavatsamyaktvAdyauSadhaH, maraNAdivipAkaH, karmAtaGkaH syAt, kliSTaM karmetyarthaH / tatrAsau zuklapA - kSikaH puruSaH dharmapratibandhAd hetoH evaM samAlocya vinazyata etau mAtApitarau avazyaM samyaktvAdyauSadhaviraheNa samyaktvAdyauSadhAbhAvena / tatsaMpAdane samyaktvAdyauSadhasaMpAdane vibhASA, kadAcidetatsaMpAdayituM zakyate, kadAcinna, ityevaMrUpA / kAlasahau caitau vyavahArataH, tathAjIvanasaMbhavAnnizcayatastu na / yathoktam AyuSi bahUpasarge, vAtAhatasalilabudbudAnityatare / ucchvasya nizvasiti ya:, supto vA yadvibudhyate taccitram // , , tathA tena sauhityApAdanaprakAreNa saMsthApya saMsthApya ihalokacintayA tayormAtApitroH samyaktvAdyauSadhanimittaM viziSTagurvAdibhAvena dharmakathAdibhAvAt / svavRttinimittaM ca kRtyakaraNena hetunA tyajansaMyamapratipattyA tau mAtApitarau sAdhudharmazIlaH siddhau siddhiviSaye / sUtra-TIkArtha-- A dRSTAMtanA arthano upanaya A pramANe che-A pramANe mAtA-pitA pratye dharmanA rAgavALo zuklapAkSika mahApuruSa mAtA-pitA sAthe saMsArarUpa jaMgalamAM jAya, mAtA-pitAne saMsArarUpa jaMgalamAM niyamA vinAza karanAra, bodhibIja AdithI rahita sAmAnya puruSathI dUra na karI zakAya tevo, maraNAdi vipAkavALo, kliSTa karmarUpa roga thAya ane kadAca samyaktvAdirUpa oSadhithI e roga dUra thAya tevo hoya, A vakhate dharmarAgathI te mahApuruSa A pramANe vicAre-samyaktvAdirUpa auSadha vinA mAtA-pitAdi avazya vinAza pAmaze, samyAdi auSadhathI kadAca bacI jAya, thoDo samaya jIvI zake tevA che. Ama vicA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra trIjuM sUtra rIne mAtA-pitAne saMtoSa thAya te rIte temanI A lokanI ciMtA karIne (=nirvAhanuM sAdhana karIne) viziSTa guru Adino yoga thavAnA kAraNe dharmakathA vagere thavA dvArA mAtA-pitAnA samyaktvAdirUpa auSadha mATe ane ka2vA yogya kArya ka2vAnA hetuthI (saMyamarUpa) svavRtti mATe saMyamano svIkAra karIne mAtA-pitAno tyAga ka2nA2 siddhiprAptinI apekSAe (=pariNAme) sAro che. 79 zuklapAkSika-- jeno saMsArakALa alpa hoya te jIva zuklapAkSika che. kahyuM che ke-'je jIvono saMsArakALa kaMika nyUna ardhapudgala parAvarta jeTalo bAkI che te jIvo zuklapAkSika che. je jIvono saMsAra kALa tenAthI adhika che te jIvo kRSNa pAkSika che.' """ 'thoDo samaya jIvI zake tevA che.'' ema je kahyuM te vyavahArathI samajavuM. nizcayathI to thoDo samaya paNa jIvavAno bharoso nathI. kahyuM che ke-'AyuSya ghaNA upasargovALuM che, ane pavanathI haNAyelA pANInA parapoTAthI paNa adhika anitya che, AvA AyuSyamAM jIva ucchvAsa laine nizvAsa le che ane sUtelo jAge che te Azcarya che.'' 8. Avo tyAga vAstavika tyAga nathI. esa cAe acAe tattabhAvaNAo, acAe ceva cAe micchAbhAvaNAo, tattaphalamitya pahANaM paramatthao, dhIrA eadaMsiNo AsannabhavvA, sa te sammattAiosahasaMpADaNeNa jIvAvijjA accaMtiaM, amaraNAvaMjhabIajogeNaM, saMbhavAo supurisoci - ameaM, duppaDiArANi a ammApiINi, esa dhammo sayANaM, bhagavaM ittha nAyaM, pariharamANe akusalANubaMdhi ammApiiso maMti / 11211 kimityetadevaM ? ityAha- eSa tyAgo'tyAgastattvabhAvanAtastaddhitapravRtteH / atyAga eva tyAgo mithyAbhAvanAtastadahitapravRtteH / tattvaphalaM sAnubandhamaMtra 1. sthAnAMga sUtra pahelA sthAnanI TIkA tathA yogabiMdu gAthA 72 vagerenA AdhAre. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 80. triIjuM sUtra pradhAnaM budhAnAM paramArthataH, paramArthena / dhIrA etaddarzina AsannabhavyA nAnye / sa zuklapAkSikaH puruSaH tau mAtApitarau samyaktvAdyauSadhasaMpAdanena jIvayedAtyantikam / kathaM ? ityAha- amaraNAvandhyabIjayogena, caramamaraNAvasthyakAraNasamyaktvAdiyogenetyarthaH / saMbhavatyetadata evAha- saMbhavAtpuruSocitametad, yadutaivaM tattyAga iti / kimiti ? ata Aha- duSpratikArau mAtApitarau iti kRtvA eSa dharmaH satAM satpuruSANAM, bhagavAnatra jJAtaM mahAvIra eva pariharan garbhAbhigrahapratipattyA'kuzalAnubandhinaM tathAkarmapariNatyA mAtApitRzokaM pravrajyAgrahaNodbhavamiti / uktaM ca aha sattamammi mAse, gabbhatyo cevabhiggahaM geNhe / NAhaM samaNo hohaM, ammApiyare jiyaMtammi // sUtra-TIkArtha- A vigata A pramANe kema che ? e viSe graMthakAra kahe cheAvo mAtA-pitAno) tyAga tAttvika bhAvanAthI mAtA-pitAnA hitanI pravRttirUpa hovAthI atyAgarUpa che ane atyAga ja mithyAbhAvanAthI mAtA-pitAnA ahitanI pravRttirUpa hovAthI tyAgarUpa che. paramArthathI ahIM paMDito anubaMdhavALA phaLane ja pradhAna mAne che. Asabhavya dhIrapuruSo anubaMdhavALA phaLane jue che, bIjAo nahi. te zuklapAkSika mahApuruSa samyakatvAdirUpa auSadhanI prAptithI carama mRtyunuM avaMdhya kAraNa evA samyakatvAdino yoga karAvIne pharI mRtyu na thAya te rIte mAtApitAne jIvADe e saMbhava che. AthI A rIte mAtA-pitAno tyAga sapuruSane yogya che. kAraNa ke mAtA-pitA duSpatikArya hovAthI mAtA-pitAnuM hita thAya tema karavuM e puruSono dharma che=kartavya che. A viSayamAM garbhAvAsamAM abhigraha svIkArIne tevI karmapariNatithI pravajyA svIkAranA kAraNe thanArA mAtA-pitAnA pApAnubaMdhI zokane dUra karanAra mahAvIra svAmI ja daSTAMtarUpa che. kahyuM che ke-"garbhanA pAlana-poSaNa mATe mAtA-pitA atizaya yatna kare che, ethI mAtA-pitAno mArA upara atizaya sneha che, ema jANIne bhagavAne joyuM ke aho ! mAtA-pitAno mArA upara atizaya sneha hovAthI jo huM emanA jIvatAM dIkSA lauM to teo cokkasa mRtyu pAme. AthI bhagavAna garbhamAM ja garbhathI sAtamA mahine abhigraha kare che ke jyAM sudhI mAtA-pitA jIvatA haze tyAM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra sudhI ja huM dIkSA nahi lauM.'''(Avazyaka bhASya gAthA 59.) (bhagavAna mati-zruta-avadhi e traNa jJAnathI yukta hovAthI A badhuM jANI zakyA hatA ane ethI Avo abhigraha lIdho hato.) 81 trIjuM sUtra 7. ghIkSAno vidhi evamaparovatAvaM savvahA, sugurusamIve pUittA bhagavaMte vIrAge sAhU a, tosiUNa vihavociaM kivaNAI, suppauttAvassae, suvisuddhanimitte, samahivAsie, visujjhamANo mahayA pamo - eNaM, sammaM pavvaijjA, loadhammehiMto loguttaradhammagamaNeNa. esA jiNANamANA mahAkallANatti, na virAhiavvA buheNaM, mahANatthabhayAo siddhikaMkhiNA / 11811 prastutanigamanAyAha - evamaparopatApaM sarvathA samyak pravrajediti yogaH / vidhizeSamAha - sugurusamIpe, nAnyatra, pUjayitvA bhagavato vItarAgAn jinAn tathA sAdhUn yatIn, toSayitvA vibhavocitaM kRpaNAdIn, duHkhitasattvAni - tyarthaH suprayuktAvazyakaH samucitena nepathyAdinA suvizuddhanimittaH pratiyogaM samabhivAsito guruNA gurumantreNa vizuddhyamAno mahatA pramodena lokottareNa samyagbhAvavandanAdizuddhyA pravrajet / kimuktaM bhavati ? lokadharmebhya: sabalebhyaH lokottaradharmagamanena, prakarSeNa vrajedityarthaH / eSA jinAnAmAjJA yadutaivaM pravrajitavyam / iyaM ca mahAkalyANeti kRtvA na virAdhitavyA budhena, nAnyathA karttavyetyarthaH / kasmAt ? ityAha- mahAnarthabhayAt / nAjJAvirAdhanato'nyo'narthaH / arthavattadArAdhanA iti / ata evAha - siddhikAGkSiNA muktyarthineti / na khalvA 1. A vize mahAvIracariyuM graMthamAM pATha A pramANe che jai puNa jIvaMtesu visamaNattaNamahamaho pavajjissaM / to mama viraheNa dhuvaM, ee jIyaM issaMti // 'jo mAtA-pitAnA jIvatAM huM dIkSA laiza to mArA virahathI cokkasa mAtA-pitA maraNa pAmaze." Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra trIjuM sUtra jJArAdhanAto'nyaH siddhipatha iti bhAvanIyam / pravrajyAgrahaNavidhisUtraM samAptam / tattvataH pravrajyAgrahaNavidhyarthasUcakaM sUtraM samAtam .. // paJcasUtrakavyAkhyAyAM tRtIyasUtravyAkhyA samAptA // sUtra-TIkArtha-prastuta viSayano upasaMhAra karavA graMthakAra kahe che. A pramANe mAtA-pitA vigerene bilakula saMtApa pamADyA vinA sArI rIte dIkSA le. bAkIno vidhi kahe che- vItarAga bhagavaMtanI ane sAdhuonI pUjA karIne, potAnA vaibhava pramANe du:khI jIvone dAnAdi vaDe saMtoSa pamADIne, sArI rIte sAmAyikAdi Avazyaka karIne, ucitaveza AdithI suvizuddha zukanavALo, dareka yogamAM guruthI gurumaMtra vaDe (vAsakSepathI) sArI rIte vAsita karAyelo, lokottara khUba ullAsathI vizuddha banato, sArI rIte bhAvavaMdana AdinI zuddhithI, sArA guru pAse pravrajyAno svIkAra kare. kugurunI pAse pravajyAno svIkAra na kare. pravajyAno svIkAra kare eTale zuM kare? pravajyAno svIkAra kare eTale prakarSathI jAya. prakarSathI jAya eTale ? prakarSathI jAya eTale vicitra prakAranA loka dharmamAMthI lokottara dharmamAM jAya. pravajyA A pramANe levI evI jinAjJA che. A jinAjJA mahAkalyANa karanArI hovAthI mokSArthI paMDitoe mahAna anartha thavAnA bhayathI jinAjJAnI virAdhanA na karavI, arthAt jinAjJAthI viparIta kaMi paNa na karavuM. kAraNe ke jinAjJAnI virAdhanAthI adhika bIjo koi anartha nathI. jinAjJAnI ArAdhanA (AtmahitarUpa) phaLavALI che. jinAjJAnI ArAdhanAthI anya koi mokSamArga nathI ema vicAravuM. pravajyAgrahaNa vidhi sUtra pUrNa thayuM. paramArthathI pravajyAne svIkAravAnI vidhinA arthanuM sUcana karanAruM sUtra pUrNa thayuM. paMcasUtranI vyAkhyAmAM trIjA sUtranI vyAkhyA pUrNa thai. 1. zubha kArya mATe nIkaLatAM sArA vezavALo puruSa vagere sAme maLe to zukana thAya. AthI dIkSArthI gharethI nIkaLatAM sArA vezavALo puruSa AdinA zukana laine nIkaLe. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra 4. cothuM pravajyA paripAlanA sUtra sAmprataM caturthasUtravyAkhyA''rabhyate / asya cAyamabhisambandhaH- anantarasUtre sAdhudharme paribhAvite yat kartavyaM taduktam / tacca vidhinA pravrajyA grAhyetyetat / asya caryAmabhidhAtumAha have cothA sUtranI vyAkhyAno prAraMbha karAya che. Ano pUrvasUtranI sAthe saMbaMdha A che- anaMtara (katrIjA) sUtramAM sAdhudharma paribhAvita thaye chate je karavuM joie te kahyuM, arthAt vidhithI dIkSA levI joie ema kahyuM. AthI have dIkSita thayelAnI caryAne kahevA mATe kahe che 1. vakAryano asAdhaka upAya paramArthathI upAya nathI. sa evamabhipavvaie samANe, suvihibhAvao kiriAphaleNa jujjai, visuddhacaraNe mahAsatte na vivajjayamei, eaabhAve'bhippeasiddhI uvAyapavittio, nAvivajjatyoNuvAe payaTTai, uvAo a uveasAhago niameNa, tassa tattaccAo, aNNahA aippasaMgAo, nicchymymeaN| // 1 // ___sa prastuto mumukSuH, evamuktena vidhinA'bhipravajitaH san suvidhibhAvataH kAraNAt kriyAphalena yujyate, samyakkriyAtvAdadhikRtakriyAyAH / sa eva vizeSyate- vizuddhacaraNo mahAsattvaH, yata evaMbhUtaH, ato na viparyayameti mithyAjJAnarUpam / etadabhAve viparyayAbhAve'bhipretasiddhiH sAmAnyenaiva / kutaH ? ityAha-upAyapravRtteH / iyameva kutaH ? ityAha nAviparyasto'nupAye pravartate / iyamevAviparyastasyAviparyastatA yadutopAye pravRttiH, anyathA tasminneva viparyayaH / evamapi kim ? ityAha-upAyazcopeyasAdhako niyamena, kAraNaM kAryAvyabhicArItyarthaH / atajjananasvabhAvasya tatkAraNatvAyogAdatiprasaGgAt / etadevAha- tatsvatattvatyAga evopAyasvatattvatyAga evAnyathA svamupeyamasAdhayataH / kutaH ? ityAha-atiprasaGgAt / tadasAdhakatvAvizeSeNAnupAyasyApyupAyatvaprasaGgAt / na caivaM vyavahAroccheda AzaGkanIya ityAha- nizcayamatametaditi sUkSmabuddhigamyam // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 84 cothuM sUtra sUtra-TIkArtha- A pramANe ukta vidhi vaDe pravrajita banelo prastuta mumukSu sArI vidhi pALavAnA kAraNe kriyAnA phaLathI joDAya che, arthAt A =cAritra svIkAravAnI) kriyA sArI hovAthI vidhipUrvaka karavAthI kriyAnA phaLane pAme che. te mumukSu vizuddhacAritravALo ane mahAsattvavALo hovAthI mithyAjJAnarUpa viparItapaNAne pAmato nathI. mithyAjJAnarUpa viparItapaNAnA abhAvamAM abhipretanI siddhi thAya che. kAraNa ke (sAcA) upAyamAM pravRtti thAya che. sAmAnya naiva A (=viparItapaNAnA abhAvamAM (sAcA) upAyamAM pravRtti thAya che e) mAtra sAmAnyathI samajavuM. vizeSathI to upAyamAM pravRtti karavA mATe viparItapaNAnA abhAvanI sAthe iSTasAdhaka sAmagrI paNa joie. AnAthI eTaluM nizcita thAya ke mithyAjJAnanA abhAvamAM khoTA upAyamAM pravRtti na thAya, ane iSTa sAdhaka sAmagrI maLe to sAcA upAyamAM pravRtti thAya. athavA sAmAncenaiva e padano artha A pramANe chemithyAjJAnarUpa viparItapaNAnA abhAvamAM (sAcA) upAyamAM pravRtti thatI hovAthI abhipretanI siddhi thAya che e sAmAnyathI ja samajavuM, vizeSathI nahi. kAraNa ke pUrvabaddhakarmanA udayathI naMdiSeNa muni vagerenI jema abhipretanI siddhi na paNa thAya. upAyamAM ja pravRtti zAthI thAya che te kahe che-mithyAjJAnarUpa viparItapaNAne nahi pAmelo jIva anupAyamAM (=khoTA upAyamAM) pravRtti kare nahi. abhrAnta puruSanI A ja abhrAnti che ke (sAcA) upAyamAM pravRtti thAya. jo anupAyamAM (RkhoTA upAyamAM) pravRtti thAya to pravRtti karanAra puruSamAM ja bhrAnti che. A pramANe paNa kema che te kahe che-upAya niyamA upayano (kAryano) sAdhaka che, arthAt kAraNa niyamA kAryane kare che. jenAmAM je kAryane utpanna karavAno svabhAva nathI tenAmAM te kAryanA kAraNapaNAno yoga na hoya, arthAt tene te kAryanuM kAraNa na manAya. jo jenAmAM je kAryane utpanna karavAno svabhAva na hoya tene te kAryanuM kAraNa mAnavAmAM Ave to atiprasaMga Ave. A ja viSayane tarasa tattavyApyo iUEA garUpasaMgo e sUtrathI graMthakAra kahe che potAnA kAryane siddha na karanAra upAyanA potAnA tattvano (=upAyapaNAno) tyAga ja thAya, arthAt potAnA kAryane siddha na karanAra kAraNane kAraNa ja na Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra manAya. kAraNa ke kAryane na sAdhanAra upAyane paNa upAya mAnavAmAM Ave to atiprasaMga Ave, arthAt je upAya nathItene upAya tarIke mAnavArUpa atiprasaMga Ave. ahIM tAtparya A pramANe che- grahaNa zikSA vagere mokSano upAya che, paNa te vidhipUrvaka hoya to, arthAt vidhipUrvaka grahaNazikSA vagere mokSano upAya che. Ama nizcayanaya kahe che. paNa vyavahAra naya kahe che ke vidhinA pakSapAtavALA jIvathI prAraMbhamAM avidhi vagere thai jAya to paNa grahaNazikSA vagere mokSanuM kAraNa che. ahIM nizcayanaya kahe che ke avidhipUrvakanI grahaNa zikSA vagere mokSano upAya nathI. Ama chatAM jo tame avidhipUrvakanI grahaNazikSA vagerene mokSano upAya mAno to tamAre rAga-dveSane paNa mokSano upAya mAnavAnI Apatti Ave. kemake tasAdhavAvizeSepanupAyaracAyupAyavasa=kAryane siddha na karavuM e baMnemAM samAna che. AthI anupAyamAM ( je upAya nathI temAM) paNa upAyapaNAno prasaMga Ave. jema avidhipUrvakanI grahaNa zikSA mokSarUpa kArya sAdhatI nathI, tema rAgaleSa paNa mokSarUpa kArya sAdhatA nathI. AthI kAryane na sAdhavApaNuM baMnemAM samAna che. tethI jo avidhipUrvakanI grahaNazikSAne mokSano upAya mAnavAmAM Ave to rAga-dveSane paNa mokSano upAya mAnavAnI Apatti Ave. ra vairva vyavahAra sAhUnI... pUrvapakSa- avidhipUrvakanI grahaNazikSA vagerene mokSano upAya na mAnavAmAM Ave to vyavahArano uccheda thavAnI Apatti Ave. kAraNa ke prAraMbhamAM avidhi vagere thaI jAya. ghaNA samaya sudhI avidhimizrita kriyAno abhyAsa karyA pachI ja vidhipUrvaka grahaNa zikSA zakya bane. AthI avidhipUrvakanI grahaNa zikSAne mokSano upAya na mAnavAmAM Ave to vyavahArano uccheda thaI jAya. uttarapakSa- A (kAryane siddha na kare te upAya nathI e) nizcayanayano mata che. A nizcayamata sUkSma buddhivALAothI jANI zakAya tevo che. vyavahAra nayathI to vidhinA pakSapAtavALI avidhipUrvakanI grahaNa zikSA vagere mokSano upAya che. AthI vyavahArano uccheda thavAnI Apatti na Ave. 2. vidhithI dIkSita banelA sAdhunuM svarUpa se samaliTThakaMcaNe, samasattumitte, niattaggahadukkhe, pasamasuhasamee, sammaM sikkhamAiai, gurukulavAsI, gurupaDibaddhe, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra viNIe, bhUatyadarisI "na io hiaMtattaMti' mannai, sussUsAi guNajutte tattAbhinivesA vihipare, paramamaMtotti ahijjai suttaM, baddhalakkhe AsaMsAvippamukke aayytttthii| // 2 // sa evaM samabhipravajitaH samaloSTakAJcanaH san sarvathA samazatrumitraH / evaM nivRttAgrahaduHkhaH, ataH sa prazamasukhasametaH / adhikAritayA samyak zikSAmAdatte grahaNAsevanArUpAm / kathaM ? ityAha-gurukulavAsI, tadanirgamanena / gurupratibaddhaH, tadbahumAnAt / vinIto bAhyavinayena / bhUtArthadarzI tattvArthadarzI, na ito gurukulavAsAt hitaM tattvamiti manyate, vacanAnusAritvAt / vacanaM ca"NANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte ya / dhaNNA AvakahAe, gurukulavAsaM Na muMcaMti" // sa khalvatra zuzrUSAdiguNayuktaH, zuzrUSA 1, zravaNa 2, grahaNa 3, dhAraNA 4, vijJAne 5, hA 6, poha 7, tattvAbhinivezAH 8 prajJAguNA ityetadyuktaH / tattvAbhinivezAdvidhiparaH san kiM ? ityAhaparamamantro rAgAdiviSaghnatayeti kRtvA'dhIte sUtraM pAThazravaNAbhyAm / kiMviziSTaH san ? ityAha-baddhalakSo'nuSTheyaM prati / AzaMsAvipramuktaH ihalokAdyapekSayA AyatArthI mokssaarthii| sUtra-TIkArtha- A pramANe sArI rIte pravrajita banelo te paththara ane suvarNa viSe samabhAvavALo, zatru ane mitra viSe samabhAvavALo, kadAgrahanA duHkhathI rahita banelo ane ethI prazamasukhathI yukta banelo te adhikArI thavAthI grahaNa ane AsevanarUpa zikSAne sArI rIte grahaNa kare che. kAraNa ke gurukulavAsI, guru pratibaddha, vinIta ane paramArthadarzI te gurukulavAsathI anya koi hitakara tattva nathI ema mAne che. gurukuLathI bahAra na nIkaLavAnA kAraNe gurukulavAsI che. guru pratye bahumAna hovAnA kAraNe gusmRtibaddha che. bAhya vinaya karavAnA kAraNe vinIta che. gurukulavAsI, gurupratibaddha, vinIta ane paramArthadarzIta gurukulavAsathI anya koi hitakara tattva nathI ema mAne che. kAraNa ke te zAstravacanane anusare che. zAstravacana A pramANe che-"gurukulamAM rahela sAdhu dararoja vAcanAdi thavAthI zrutajJAnAdinuM bhAjana bane che zrutajJAnAdine pAme che. svadarzana-paradarzananuM svarUpa sAMbhaLavAthI zraddhAmAM atizaya sthira bane che. vAraMvAra sAraNAdi thavAthI cAritramAM atizaya Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM sUtra paMcasUtra sthira bane che. AthI jAvajIva gurukulavAsano tyAga nahi karanAra sAdhuo dhanya che=dharmarUpa dhanane meLave che.'' (paMcA. 11 gA. 16) 87 buddhinA zUzruSAdi ATha guNothI yukta, tattvamAM Agraha hovAthI vidhimAM tatpara, karavA lAyaka pratye lakSa rAkhanAra, A loka AdinI AzaMsAthI rahita ane mokSArthI te sUtrane parama maMtra mAnIne jAte pATha karavA vaDe ane gurunI pAse sAMbhaLavAvaDe bhaNe che. buddhinA zuzruSA vagere ATha guNo A pramANe che-zuzruSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNA, vijJAna, ihA, apoha ane tattvAbhiniveza. zuzruSA=sAMbhaLavAnI icchA. zravaNa=sAMbhaLavuM. grahaNa=zAstranA arthane samajavo. dhAraNA=yAda rAkhavuM. vijJAna='anadhyavasAya, saMzaya ane viparyAsathI rahita jJAna. ihA=vicAravuM, tarka ka2vo. apoha=nizcita jJAna. vijJAna, ihA ane apohathI vizuddha 'A A pramANe ja che'' evo nirNaya te tattvAbhiniveza. prazna-- sUtrane parama maMtra kema mAne che ? uttara-- rAgAdirUpa viSano nAza kare che mATe sUtrane paramamaMtra mAne che. 3. avidhithI bhaNeluM sUtra saphaLa na thAya. sa tamavei savvahA, tao sammaM niuMjai / eaM dhIrANa sAsaNaM / aNNA aNiogo avihigahiamaMtanAeNa / zA ata eva sa evaMbhUtaH tatsUtram avaiti, sarvathA yAthAtathyena / tataH kiM ? ityAha- tato'vagamAtsamyagniyuGkte tatsUtraM, etaddhIrANAM zAsanaM, yadutaivamadhItaM samyagniyuktamiti / anyathA'vidhyadhyayane'niyogaH, niyogAdanyo'niyogaH, viparyayaniyoga ityarthaH / ata evAha - avidhigRhItamantrajJAtena, tatrApi grahAdi - bhAvAdviparyayAdayoga eva / sUtra-TIkArtha-- AthI te sUtrane yathArthapaNe jANe che. jANIne sUtrano sArI rIte upayoga kare che. A rIte vidhipUrvaka bhaNelA sUtrano sadupayoga thAya evI 1. nizcaya rahita 'A kaMika che' evuM jJAna te anadhyavasAya. jema ke aMdhArAmAM ''ahIM kaMika che'' evuM jJAna. paraspara viruddha be vastunuM jJAna te saMdeha. jemake A doraDuM che ke sApa ? yathArtha vastunA svarUpathI viruddha hoya tevuM 'A Ama ja che'' evuM eka prakAranuM jJAna te viparyaya. jemake doraDAmAM A sarpa che evuM jJAna. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 88 cothuM sUtra dhIrapuruSonI AjJA che. jema avidhithI grahaNa karelA maMtrano bhUtano vaLagADa vagerethI sadupayoga na thAya=viparIta rIte upayoga thAya, tema avidhithI lIdhelA sUtrano upayoga na thAya=viparIta rIte upayoga thAya. utsarganA sthAne apavAda Acare, apavAdanA sthAne utsarga Acare, sUtrano potAne phAvato artha karIne na karavA yogya pravRtti kare ityAdi rIte sUtrano viparIta rIte upayoga thAya. viparIta rIte upayoga paramArthathI upayoga ja na kahevAya. 4. avidhithI bhaNanArane koi phaLa maLatuM nathI. aNArAhaNAe na kiMci, tadaNAraMbhAo dhuvaM / // 4 // anArAdhanAyAmekAntena pravRttasya na kiJcidiSTamaniSTaM vA phalaM mokSonmAdAdi / sadanuSThAnaM hi mokSaphalameva / yathoktam-"zrAmaNyasya phalaM mokSaH, pradhAnamitarat punaH / tattvato'phalameveha, jJeyaM kRSipalAlavat" / bhaGgasyApyunmAdAdyeva, yathoktam ummAdaM ca labhejjA, rogAtaGkaM va pAuNe dIhaM / kevalipaNNattAo dhammAo vAvi bhaMsejjA // na punarasamyaktvameva / kathamatrAnArAdhanAyAM na kiJcit ? ityAha-tadanArambhato dhruvaM tattvatasyasyAnArambhAt / na cAnyasminnevodbhavatyatiprasaGgAt / sUtra-TIkArtha- ekAMte anArAdhanAmAM pravRtta jIvane mokSarUpa iSTa ke unmAda vagere aniSTa kaMi phaLa maLatuM nathI. kAraNa ke teNe hajI paramArthathI ArAdhanAno AraMbha ja karyo nathI.' 1. anArAdhanA eTale ArAdhanAno ja abhAva. AthI jema vepAra nahi karanArane napho ke nukazAna kaMi thatuM nathI. tema anArAdhanAmAM pravRttane dharmathI lAbha ke nukazAna kaMi na thAya. te bAhya daSTithI dharma karato hovA chatAM paramArthathI tene kaMi lAbha na thAya, ane (ArAdhanA karanArane virAdhanAthI jevuM nukazAna thAya tevuM) nukazAna paNa na thAya. A viSe bIjuM daSTAMta A pramANe che-be puruSo samAna rogavALA che. temAMthI eka puruSa auSadhanuM sevana na kare. eka puruSa oSadhanuM sevana kare. e auSadhanI sAthe sakhata pathyanuM pAlana karavAnI bahu jarUra hoya. jo bhUla thAya apathyanuM sevana thai jAya to hAthapagamAM lakavo thai jAya vagere anartha thAya. Avo anartha auSadha na lenAra puruSane na thAya. auSadha na lenArane jema auSadhathI lAbha thato nathI tema auSadha lenArane apathyathI jevuM nukazAna thAya tevuM nukazAna paNa thatuM nathI. tema anArAdhakane ArAdhanAthI thanAra lAbha na thAya ane ArAdhakane virAdhanAthI jevuM nukazAna thAya tevuM nukazAna paNa na thAya. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM sUtra sadanuSThAnanuM phaLa mokSa ja che. kahyuM che ke-'ahIM sAdhupaNAnuM mukhya phaLa mokSa jANavuM. bIjuM (=AnuSaMgika) phaLa paramArthathI khetImAM parALanI jema phaLa ja nathI. ema jANavuM'' pratijJAbhaMganuM athavA to vidhi bhaMganuM paNa phaLa unmAda vagere ja che. kahyuM che ke-"avidhithI svAdhyAya karanAra sAdhu cittavibhramane pAme, athavA kSaya-jvara vagere dIrghakAlIna rogone ke AtaMkane=jaladI prANa jAya tevA zULa vagere rogone pAme, athavA kevalI bhagavaMte kahelA pAramArthika cAritra vagere dharmathI paNa bhraSTa thAya. viparIta pravRtti kare to cAritrathI bhraSTa thAya ane viparIta mAne to samyaktvathI bhraSTa thAya.'' (paMcavastu gAthA 568) paMcasUtra 89 A rIte kevala samyaktvathI ja bhraSTa thAya ema nahi, kiMtu cAritrathI paNa bhraSTa thAya ane unmAda, roga, AtaMka vagerene paNa pAme. ahIM anArAdhanAmAM kaMi paNa phaLa kema maLatuM nathI te kahe che-teNe hajI paramArthathI ArAdhanAno AraMbha ja karyo nathI. (na cAsminnavodmavatiprasakanRt=) prazna-- anArAdhakane avidhithI sUtragrahaNa rUpa virAdhanAnuM phala bhale na maLe, paNa sUtragrahaNa AdinI je ArAdhanA karI rahyo che tenuM phaLa udbhave=maLe temAM zo vAMdho ? uttara-- e dekhAtI ArAdhanA paramArthathI ArAdhanA ja nathI. jo ArAdhanA ja nathI to tenuM phaLa kevI rIte maLe ? ArAdhanA nathI chatAM tenuM phaLa maLe to eno artha e thayo ke kAraNa vinA paNa kArya thAya. Ama thAya to atiprasaMga Ave. ghaTAdinI sAmagrI vinA paNa ghaTAdi utpanna thavAnI ApattirUpa atiprasaMga doSa Ave. 5. anArAdhanAnuM lakSaNa itya maggadesaNAe dukkhaM avadhIraNA appaDivattI / 1 ihaiva liGgamAha-atrAnArAdhanAyAM mArgadezanAyAM tAttvikAyAM duHkhaM zRNvato bhavati / uktaM ca zuddhadezanA hi kSudrasattvamRgayUthasaMtrAsanasiMhanAdaH / tathA avadhIraNA manAglaghutarakarmaNo na duHkham / tathA apratipattistato'pi laghutarakarmaNo nAvadhIraNA / sUtra-TIkArya--ahIM ja anArAdhanAnuM (=ArAdhanAnA abhAvanuM) lakSaNa kahe che- anArAdhanAmAM pravRttane tAttvika mArgadezanAmAM sAMbhaLatAM duHkha thAya. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra kahyuM che ke-"zuddhadezanA zuddha jIvo rUpa mRgalAonA ToLAne trAsa pamADavA mATe siMhanAda samAna che."(lalita vistarA zuddha dezanAnA adhikAramAM) tenAthI kaMika laghukarmIne duHkha na thAya, paNa anAdarabhAva thAya. tenAthI kaMika laghukarmIne anA62maa nayAya, 59! dharmazinAno svIst2 (=zraddhA) na thAya. 6. sanArAdhanAthI lolu lolu nathI. nevamahIamahIaM, avagamaviraheNa / // 6 // tataH kim ? ityAha-naivamanArAdhanayA'dhItamadhItaM sUtraM tattvataH / kutaH ? ityAha-avagamaviraheNa samyagavabodhAbhAvena / sUtra-TIkArtha- anArAdhanAthI zuM thAya te kahe che-A rIte anArAdhanAthI bhaNeluM paramArthathI bhareluM ja nathI. kAraNa ke anArAdhanAthI bhaNavAthI samyagu bodha na thAya. 7.bhAgAbhAne sanArAdhanA goya. na esA mgggaaminno| // 7 // naiSA mArgagAmina ekAntamanArAdhanA bhavati, samyaktvAdibhAve sarvathA satkriyAyogAt / sUtra-TImA-mAmIne (mota26 pravartadAna) meti bhAvI snaarAdhanA na hoya. kemake tene samyakatvAdi hovAthI sarvathA sakriyAno yoga thayo che. 8. bhAgabhInI virAdhanA arthahetu cha. virAhaNA aNatyamuhA atyaheU, tassAraMbhAo dhuvaM / // 8 // ata evAha-virAdhanA prakramAdadhyayanasya anarthamukhA unmAdAdibhAvena, iyaM ca gurutaradoSApekSayA'rthahetuH, pAramparyeNa mokSAGgamevetyarthaH / kutaH ? ityAhatasyArambhAd dhuvaM mokSagamanasyaivArambhAt / kaNTakajvaramohopetamArgagantavat / uktaM ca munermArgapravRttiryA, sA sadoSA'pi saiva hi / kaNTakajvarasaMmoha-yuktasyeva sadadhvani // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra etadbhAve liGgamAha- atra virAdhanAyAM satyAM mArgadezanAyAM pAramArthikAyAmanabhinivezaH zRNvato bhavati, heyopAdeyatAmadhikRtya yathAha-sameSu skhalanandhabadhiravanmUkavacca rUpAdiSu, tthaasNmohaaditi| sUtra-TIkArya mArgagAmI jIvane adhyayananI anarthamukhavALI (=unmAdAdi anartha karanArI) virAdhanA thavA chatAM. 'arthahetu che. ( 2 gurutarASApekSArthag =) unmAdAdinuM thavuM e anArAdhanArUpa moTA doSanI apekSAe arthahetu che, arthAt paraMparAe mokSanuM ja kAraNa che. kAraNa ke te jIve mokSaprayANano prAraMbha karI dIdho che. A viSe mArgamAM janArA kAMTo, javara ane mohathI yukta puruSonuM dRSTAMta che. kahyuM che ke-muninI mokSamArgamAM doSavALI paNa je pravRtti thai rahI che te ja pravRtti sAcA mArgamAM jai rahelA kaMTaka, vara ane mohathI yukta puruSanI jema (paraMparAe) mokSanuM ja kAraNa bane che. bhAvArtha- jema ke keTalAka musApharo pATaliputra javA mATe cAlyA. temAMthI keTalAka kAMTo vAgavAthI kAMTo kADhavA mATe rastAmAM rokAyA, keTalAka tAva AvavAthI rokAi gayA, keTalAka dizAno bhrama thavAthI bIjA raste cAlyA, pachI pAchA sAcA mArge AvI gayA. traNa prakAranA musApharone pATaliputra pahoMcavAmAM kramazaH adhika vilaMba thayo. A traNe prakAranA musApharone pATaliputra pahoMcavAmAM vighna AvyuM. temAM kAMTAvALAone jaghanya, tAvavALAone madhyama ane dizAbhramavALAone utkRSTa vighna AvyuM. tevI rIte mokSamArgamAM prayANa karanArA sAdhakone paNa tevA prakAranA kliSTa karmodayathI traNa prakArano aMtarAya thAya. e karmodaya pUrNa thatAM pharI mokSamArganI sAdhanA karIne molamAM jAya che. mArgagAmI jIvanI virAdhanAnuM lakSaNa kahe che-virAdhanA thaye chate mArgagAmI jIva (sAcA) mArganI dezanA sAMbhaLato hoya tyAre tene pAramArthika mokSamArganI dezanAmAM heya-upAdeyapaNAne AzrayIne anabhiniveza (=Agrahano abhAva) hoya. ahIM bhAvArtha A pramANe che- je heya che te ApaNAthI AcarAya ja nahi 1. jema vepArI vepAra kare, temAM kadAca koi vakhata thoDI khoTa paNa jAya, paNa saravALe lAbha thAya, tema mokSamArganI ArAdhanAmAM pravRtta thayelAne virAdhanA thAya to paNa pariNAme lAbha ja thAya. AthI tenI virAdhanA pariNAmanI daSTie arthahetu che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra III evo Agraha na hoya. je upAdeya che te ApaNe AcaravuM ja joie evo Agraha na hoya. ethI te te avasare heya paNa Acare ane upAdeya na paNa Acare. kahyuM che ke-jevI rIte aMdha, badhira ane mUka samAna (=bIjAothI jANI zakAya tevA) rUpa vageremAM alanA pAme che, arthAt aMdha mANasa A rUpa AvuM ja che evo nirNaya karI zakato nathI, badhira mANasa A zabda amuka prakAranA ja che ityAdi nirNaya karI zakato nathI, mUMgo mANasa zabdo barobara bolI zakato nathI, bolatAM bolatAM alanA pAme che, tema bahu virAdhaka (tathAsaMmohA) tevA prakAranI pratimUDhatAnA kAraNe heya-upAdeyamAM abhinivezavALo=AgrahavALo na hoya. 9. mArgagAmI virAdhakanuM lakSaNa itya maggadesaNAe aNabhiniveso, paDivattimittaM kiriAraMbho / ___ tathA pratipattimAtraM manAgvirAdhakasya nAnabhinivezaH / tathA kriyArambho'lpataravirAdhakasya na pratipattimAtram / sUtra-TIkArya-tenAthI kaMika ochA virAdhakane anabhiniveza na hoya, arthAt Agraha=pakSapAta hoya, tathA mArgano mAtra svIkAra (=zraddhA) hoya. enAthI ochA virAdhakane pakSapAta ane svIkAra(zraddhA) uparAMta kriyAno AraMbha paNa hoya. 10. mArgagAmInuM bhaNeluM bhaNeluM che. evaMpi ahIaM ahIaM, avgmlesjogo| // 10 // ___evaM kim ? ityAha-evamapi virAdhanayA'dhItamadhItaM sUtraM bhAvataH / kutaH ? ityAha-avagamalezayogataH samyagavabodhalezayogena / sUtra-TIkAI- A pramANe zuM thayuM te kahe che-mArgagAmInuM virAdhanAthI paNa bhaNeluM paramArthathI bhaNeluM che. kAraNa ke tene kaMika samyagu bodha thayo che. 11. virAdhanAvALo sabIja hoya. ayaM sabIo niameNa, maggagAmiNo khu esaa| // 11 // ayaM sabIjo niyamena virAdhakaH samyagdarzanAdiyukta ityarthaH / kutaH ? ityAha-mArgagAmina evaiSA virAdhanA, prAptabIjasyeti bhAvaH / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 87 cothuM sUtra sUtra-TIkArtha- virAdhanAvALo jIva avazya sabIja=samyagdarzanAdithI yukta hoya che. kAraNa ke mArgagAmIne=samyagdarzanAdithI yuktane ja A (=arthahetu) virAdhanA hoya che, arthAt jeNe samyagdarzanAdirUpa bIja prApta karyuM che te jIvane arthahetu virAdhanA hoya. 12. mArgagAmI badhAne virAdhanA na hoya. avAyabahulassa / // 12 // na sAmAnyenaiva / kiM tahapAyabahulasyAnirupakramakliSTakarmavataH / sUtra-TIIprazna- bhAbhI baghAne virAdhanA Doya ? uttara- (na sAmAnyenaiva) virAdhanA bhAbhIne na hoya. to pachI kone hoya ? enA uttaramAM ahIM kahe che ke-ghaNA apAyavALAne virAdhanA hoya. ghaNA apAyavALAne eTale nirupakrama kliSTa karmavALAne. ghaNo prayatna karavA chatAM tUTe nahi tevA kliSTa karmane nirupakrama kahevAmAM Ave che. 13. nirupakrama karmathI rahita sAdhunuM svarUpa niravAe jahodie suttuttakArI havai, pavayaNamAisaMgae paMcasamie tigutte, aNatyapare eaccAe aviattassa sisujnnnniicaaynaaenn| // 13 // nirapAyo yathoditaH mArgagAmIti prakramaH / etadevAha- sUtroktakArI bhavati sabIjo nirapAyaH pravacanamAtRsaGgataH sAmAnyena tadyuktaH / vizeSeNaitadevAhapaJcasamitaH, triguptaH / IryAsamityAdyAH samitayaH paJca / manoguptyAdyazca tisro guptaya iti / samyagjJAnapUrvakamevamityAha- anarthaparazcAritraprANakSaraNena etatyAgaH pravacanamAtRtyAgaH, samyagetadvijAnAtIti yogaH / kasyAnarthapara eta. tyAgaH ? ityAha- avyaktasya bhAvabAlasya / kenodAharaNena ? ityAhazizujananItyAgajJAtena, zizorbAlasya jananItyAgodAharaNena, sa hi tattyAgAd vinazyati / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM sUtra sUtra-TIkArtha-- je jIva apAyathI rahita che=nirupakrama kliSTa karmathI rahita che, pUrve 'kahyo tevo che, samyagdarzanAdithI yukta che, ane mArgagAmI che, te jIva sUtramAM kahyA pramANe kare che ane sAmAnyathI aSTa pravacanamAtAthI yukta hoya che. A ja viSayane vizeSathI kahe che-iryAsamiti Adi pAMca samitithI samita hoya che. manogupti Adi traNa guptiothI gupta hoya che. Avo sAdhu samyagnAna pUrvaka aSTapravacana mAtAthI yukta hoya che ema jaNAve che-jema mAtAno tyAga thatAMbALaka vinAza pAme che, tema aSTa pravacana mAtAno tyAga avyaktano= bhAvabAlano cAritrarUpa prANano nAza karavA dvArA anartha kare che, AvuM te sArI rIte jANe che. paMcasUtra 94 14. vyakta zabdano artha viatte ittha kevalI, eaphalabhae / // 4 // vyakto'tra kaH ? ityAha- vyakto'tra bhAvacintAyAM kevalI sarvajJaH, etatphalabhUtaH pravacanamAtRphalabhUtaH, samyagbhAvapariNatyA / sUtra-TIkArtha-- ahIM vyakta koNa che te kahe che-ahIM tAttvika vicAraNAmAM sarvajJa vyakta che. sarvaza samyag bhAvapariNatithI aSTa pravacanamAtAnA phaLa svarUpa che. 15. pravacanamAtAnA tyAgathI thatA anarthane mArgagAmI sAdhu jANe che. sammameaM viAi, duvihAe pariNNAe / " etadvijAnAtyanantaroditam / etadevAha - dvividhayA parijJayA jJaparijJayA 1 pratyAkhyAnaparijJayA 2 ca / jJaparijJAvabodhamAtrarUpA pratyAkhyAnaparijJA tadgarbhakriyArUpA / * anaMtaroktane A mArgagAmI sAdhu sArI rIte jANe che. A ja viSayane graMthakAra kahe che-- sUtra-TIkArtha-- jema mAtAno tyAga thatAM bALaka vinAza pAme che, tema aSTa 1. me samattiklRvaLe ityAdithI jevo kahyo che tevo. 2. bhAvabAla=vItarAga na banela sAdhu. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra pravacana mAtAno tyAga bhAvabAlano cAritrarUpa prANano nAza karavA dvArA anartha kare che. ema mArgagAmI sAdhu jJAnarUpa jJa-parijJAthI ane jJAnayukta kriyArUpa pratyAkhyAna parijJAthI barobara jANe che. 16. cAritra ane jJAnanA be prakAra tahA AsAsapayAsadIvaM, saMdINA'thirAibheaM, asaMdINathiratyamujjamai jahAsattiM / tathA AzvAsaprakAzadvIpaM dIpaM vA samyagvijAnAtIti vartate / kiMviziSTam ? ityAha-spandanasthirAdibhedam / iha bhavAbdhAvAzvAsadvIpo, mohAndhakAre duHkhagahane prakAzadIpazca / tatrAdyaH spandanavAnaspandanavAMzca. plAvanavAnaplAvanavAMzcetyarthaH / itaro'pi sthiro'sthirazca / apratipAtI, pratipAtI cetyarthaH / ayaM ca yathAsaMkhyaM mAnuSye kSAyopazamikakSAyikacAritrarUpaH, kSAyopazamikakSAyikajJAnarUpazca / ubhayatrAdyo'nAkSepeNeSTasiddhaye, sapratyapAyatvAt / caramastu siddhaye, niSpratyapAyatvAt / samyagetadvijAnAti, na kevalaM vijAnAti, aspandanavat sthirArthamudyamaM karoti sUtranItyA / katham ? ityAha-yathAzakti zaktyanurUpaM / sUtra-TIkArya- saMsArarUpa samudramAM AzvAsana ApanAra cAritrarU5 dviIpa che, ane duHkhathI gahana evA moharUpa aMdhakAramAM prakAza karanAra jJAnarUpa dIpaka che. cAritrarU5 dviIpa spaMdanavAna ( pANImAM DUbI jAya tevo) ane aspaMdana (=pANImAM na DUbe tevo) ema be prakAre che. jJAnarUpa dIpaka asthira (=pratipAtI) ane sthira (=apratipAtI) ema be prakAre che. arthAtuM cAritra ane jJAna e baMne kSAyopazamika ane kSAyika ema be-be prakAre che, kSAyopazamika cAritra ane jJAna viSnasahita hovAthI temanAthI lAMbA kALe iSTasiddhi thAya che. kSAyikacAritra ane jJAna nirvighna hovAthI temanAthI (zIgha) mokSanI prApti thAya che. baMne prakAranuM cAritra manuSyabhavamAM ja prApta thAya che. A pramANe te sAdhu barobara jANe che, mAtra jANe che ema nahi, kiMta aspaMdanavana caritra ane sthirajJAna meLavavA 1. jema samudramAM taNAI rahelA puruSane dvIpa (beTa) maLI jatAM AzvAsana maLe che ke have huM samudramAM DUbIne marI nahi jAuM. tema cAritrIne cAritrarUpa dviIpa maLI javAthI have huM saMsAra-samudramAM DUbI nahi jAuM ema AzvAsana maLe che.. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra yathAzakti udyama kare che. 17. abAdhita yogonI ArAdhanA asaMbhaMte aNUsage asaMsattajogArAhae bhavai / // 17 // asaMbhrAnto bhrAntirahitaH, anutsukaH-autsukyarahitaH, phalaM prati / asaM saktayogArAdhako bhavati niHsapatnazrAmaNyavyApArakartA, sUtrAnusAritvAt / sUtraM ca-"jogo jogo jiNasAsaNammi dukkhakkhayA pauMjaMto / aNNoNNamabAhaMto asavatto hoi kAyavvo" / sUtra-TIkAI- bhrAntithI ane phaLasaMbaMdhI utsukatAthI rahita te paraspara eka bIjAne bAdhA na thAya tema (pratilekhanAdi) yogonI ArAdhanA kare che. kemake te sUtrane anusare che. sUtra A pramANe che-"jinazAsanamAM yojAto dareka yoga duHkha thaya mATe thAya che. paNa te yoga eka bIjAne bAdhA na thAya te rIte yojavo me. tethI 437 yoga (asapatnaH=) avimukha bane ma ko ko ." (mo.na. 276) 18. uttarottara yogonI siddhinuM phaLa. uttaruttarajogasiddhIe muccai pAvakammuNatti / visujjhamANe, AbhavaM bhAvakiriamArAhei / pasamasuhamaNuhavai, apIDie saMjamatavakiriAe, savvahie parIsahovasaggehiM, vAhiasukiriAnAeNaM // // 18 // __ evamuttarottarayogasiddhyA, dharmavyApArasiddhyetyarthaH / kim ? ityAhamucyate pApakarmaNA tattadguNapratibandhakena iti / evaM vizuddhadhyamAnaH san AbhavaM AjanmAsaMsAraM vA bhAvakriyAM nirvANasAdhikAmArAdhayati niSpAdayatyaucityArambhanirvahaNarUpAm / tathA prazamasukhamanubhavati tAttvikaM / katham ? ityAha 1. jemake-tapa evI rIte karavo joie ke jethI pratikramaNa, paDilehaNa vagere anya yogo na sIdAya. svAdhyAyanI laganI evI na hovI joie ke avasare veyAvacca karavAnuM mana na thAya. avasare veyAvacca karavAnuM mana na thAya evI svAdhyAyanI laganI sAcI laganI nathI. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra apIDitaH saMyamatapaHkriyayA AzravanirodhAnazanAdirUpayA / tathA avyathitaH san parISahopasargaH kSuddivyAdibhiH / kathametadevaM ? iti nidarzanamAha-vyAdhitasya sukriyAjJAtena rogitasya zobhanakriyodAharaNena / sUtra-TIkAI- A pramANe uttarottara yogonI=dharma vyApAranI siddhithI te te guNanA pratibaMdhaka pApakarmathI mukta bane che. A pramANe vizuddha thato te saMsAramAM rahe tyAM sudhI mokSa sAdhanArI bhAvakriyAnI ArAdhanA kare che. arthAt potAne yogya je bhAvakriyAno AraMbha karyo che teno nirvAha karavArUpa bhAvakriyAne siddha kare che, eTale ke AraMbhelI bhAvakriyAno barobara nirvAha kare che-pALe che. tathA Asava nirodharUpa saMyama ane anazanAdirUpa tapanI kriyAthI pIDita banyA vinA sudhA vagere pariSaha ane divya vagere upasargothI vyathita banyA vinA prazama sukhano anubhava kare che. A viSayamAM rogInI sakriyAnuM daSTAMta che. 19. rogInI sakriyAnuM daSTAMtA etadevAhase jahA 1. nAmae kei mahAvAhigahie 2. aNuhUatavveaNe, 3. viNNAyA sarUveNa. 4, niviNNe tattao 5. suvijjavayaNeNa sammaM tamavagacchia, jahAvihANao pavaNNe sukiriaM 6. niruddhajahicchAcAre 7. tucchapatyabhoI 8. muccamANe vAhiNA 9. niattamANaveaNe 10. samuvalabbhAroggaM pavaDmANatabbhAve 11. tallAbhanivvuIe tappaDibaMdhAo sirAkhArAijoge vi vAhisamAruggaviNNANeNa iTThaNipphattIo aNAkulabhAvayAe kiriovaogeNa apIDie avvahie suhalessAe vaDDai 12. vijjaM ca bahu mnni|| tadyathA- kazcitsattvo mahAvyAdhigRhItaH kuSThAdigrasta ityarthaH / anubhUtatadvedanaH anubhUtavyAdhivedanaH / vijJAtA svarUpeNa vedanAyAH, na kaNDUgRhItakaNDUyanakArivadviparyastaH / nirviNNastattvataH, tadvedanayeti prakramaH / tataH kim ? Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra ityAha- suvaidyavacanena hetubhUtena samyagavaiparItyena taM vyAdhimavagamya yathAvidhAnato yathAvidhAnena devatApUjAdilakSaNena, prapannaH sukriyAM paripAcanAdirUpAM, niruddhayadRcchAcAraH san pratyapAyabhayAttathA tucchapathyabhojI vyAdhyAnuguNyataH / anena prakAreNa mucyamAno vyAdhinA khasarAdyapagamena, nivartamAnavedanaH kaNDavAdyabhAvAt, samupalabhyArogyaM sadupalambhena / pravarddhamAnatadbhAvaH pravarddhamAnArogyabhAvaH, tallAbhanivRttyA ArogyalAbhanivRttyA, tatpratibandhAt ArogyapratibandhAddhetoH zirAkSArAdiyoge'pi zirAvedhakSArapAtabhAve'pItyarthaH / vyAdhizamArogyavijJAnena vyAdhizamAdyadArogyaM tadavabodhenetyarthaH / kim ityAha-iSTaniSpatterArogyaniSpatteheMtoranAkulabhAvatayA nibandhanAbhAvAt / tathA kriyopayogena itikartavyatAyAM bodhena hetunA apIDitaH avyathito nivAtasthAnAsanauSadhapAnAdinA / kim ? ityAha-zubhalezyayA prazastabhAvarUpayA varddhate vRddhimApnoti / tathA vaidyaM ca bahu manyate mahApAyanivRttiheturayaM mameti samyag jJAnAt / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH // sUtra-TIkArya- rogInI satiyAnA daSTAMtane ja graMthakAra kahe che. te A pramANe (1) jema koi jIva koDha vagere mahAna vyAdhithI gherAyo hoya. (2) mahAvyApinI nAnI anubhava yA Doya. (3) svarUpathI vedanAno jJAtA hoya=vedanAne vedanArUpa samajato hoya, khasa rogathI gherAyelo hoya ane (khasane khaMjavALavAthI sAruM lAgatuM hovAthI) khasane khaMjavALato hoya tevA rogInI jema mUDhamativALo na hoya. (4) sAye 4 te vehanAthI 2jI yo hoya. (5) tethI rogavinAzanuM kAraNa evA suvaidyanA vacanathI te vyAdhine barobara jANIne devapUjA Adi vidhipUrvaka roga dUra karavA kapha vagere doSone pakAvavA vagerenI kriyAno svIkAra kare che. (6) nuzAnanA mayathI. 2127 vartanano tyA 42 che. (7) vyA maTe dj DabaI bhane 5ya mo4na 42 cha. 1 arthAt khasane khaMjavALavAthI sAruM lAgatuM hovAthI khasane duHkharUpa na samajanAra mUrkha jevo A na hoya. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 99 cothuM sUtra (8) A rIte te khasa vagere dUra thavAthI vyAdhithI mukta banato jAya che. (9) khaNa vagereno abhAva thavAthI vedanA dUra thatI jAya che. (10)mutramAra pavachUHI tirumAve pahelAM thoDuM Arogya thayA pachI uttaro ttara Arogya vadhatuM jAya che. (11) tattanibuktapahilaMdho thoDA ArogyanA lAbhathI zAMti thavAnA kAraNe (pUrNa) ArogyanI icchA ( mane avazya pUrNa Arogya maLaze evI zraddhA) hovAthI, vAhimAruvidhAne nitto gaU/ mAvayA thoDI) vyAdhi dUra thavAthI thayelA ArogyanA anubhavapUrvaka ArogyanI siddhi thatI hovAnA kAraNe vyAkuLatAno abhAva hovAthI vivigone rogane dUra karavA kaSTa sahana karavuM jarUrI che vagere) potAnA kartavyano khyAla hovAthI A cAra kAraNothI) sivAre Dragovikanaso vIMdhIne temAM kSAra vagere nAkhavAnI kriyA thavA chatAM (paviE) kSAra Adi nAkhavAthI thatI pIDAne gaNakArato nathI. (vyahiE) pavana vinAnA sthaLe besavuM, kaDavuM auSadha pIvuM vagerethI kaMTALato nathI. zubha bhAvarUpa zubha lezyAthI vadhato jAya che. (12) mArA mahAna anarthanI nivRttinuM A kAraNa che evuM samyaguM jJAna hovAthI vaidya upara bahumAna dhAraNa kare che. A daSTAMta che. 20. daSTAMtano upanaya. evaM 1. kammavAhigahie 2. aNubhUajammAiveaNe 3. viNNAyA dukkharUveNaM 4. niviNNe tattao 5. tao suguruvayaNeNa aNuTThANAiNA tamavagacchia, puvvuttavihANao pavanne sukiriaM pavvajjaM. 6. niruddhapamAyAcAre 7. asArasuddhabhoI 1. kupanA mena=vidyamAnanI prApti thavAthI. Arogya vidyamAna ja hatuM. roganA kAraNe Arogya guma thaI gayuM hatuM. roga dUra thavAthI enI prApti thai. 2. arthAt kyAreka bhrama thavAthI ArogyanI siddhi na thai hovA chatAM thai che ema lAge, paNa ahIM bhrama nathI. kAraNa ke vyAdhi dUra thavAthI thayelA Arogyano anubhava=saMvedana thAya che. 3. nivacanAmAvA vyAkuLa thavAnuM kAraNa na hovAthI vyAkuLa thato nathI. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 8. muccamANe kammavAhiNA. 9. niattamANiTThaviogAiveaNe 10. samuvalabbha caraNAruggaM, pavaDDamANasuhabhAve 11. tallAbhanivvuIe tappaDibaMdhavisesao parIsahovasaggabhAvevi tattasaMveaNAo, kusalAsayavuDDI (e) thirAsayatteNa, dhammo - vaogAo, sayA thimie teullesAe pavaDDUi / 12. guruM ca bahu mannai / jahociaM asaMgapaDivattIe nisaggapavittibhAveNa // // 20 // 100 cothuM sUtra evaM karmavyAdhigRhItaH prANI / kiMviziSTaH ? ityAha- anubhUtajanmAdivedana: / AdizabdAjjarAmaraNAdigrahaH / vijJAtA duHkharUpeNa janmAdivedanAyAH, na tu tatraivAsaktyA viparyasta iti / tataH kim ? ityAha- nirviNNastattvataH tato janmAdivedanAyAH / kim ? ityAha- suguruvacanena hetunA'nuSThAnAdinA tamavagamya suguruM karmavyAdhiM ca pUrvoktavidhAnatastRtIyasUtroktena vidhAnena prapannaH san, sukriyAM pravrajyAM, niruddhapramAdAcAro yadRcchayA, asArazuddhabhojI saMyamAnuguNyena, anena vidhinA mucyamAnaH karmavyAdhinA nivarttamAneSTaviyogAdivedanastathA mohanivRttyA kim ? ityAha- samupalabhya caraNArogyaM sadupalambhena, pravarddhamAnazubhabhAvaH pravarddhamAnacaraNArogyabhAvaH / bahutarakarmavyAdhivikAranivRttyA tallAbhanirvRttyA, tatpratibandhavizeSAt caraNArogyapratibandhavizeSAt, svAbhAvikAt kAraNAt parISahopasargabhAve'pi kSuddivyAdivyasanabhAve'pi tattvasaMvedanAt samyagjJAnAddhetoH, tathA kuzalAzayavRddhyA kSAyopazamikabhAvavRddhyA, sthirAzayatvena cittasthairyeNa hetunA / tathA dharmopayogAt iti karttavyatAbodhAt kAra - NAt sadA stimitaH bhAvadvandvavirahAt prazAntaH / kim ? ityAha- tejolezyayA zubhaprabhAvarUpayA varddhate vRddhimanubhavati, guruM ca bahu manyate bhAvavaidyakalpam / kathaM ? ityAha-yathocitamaucityena, asaGgapratipattyA sneharahitatadbhAvapratipattyA kimasyA upanyAsa : ? ityAha- nisargapravRttibhAvena sAMsiddhikapravRttitvena hetunA / sUtra - TIDArtha- dRSTAMtano upanaya khA prabhAo che Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM sUtra paMcasUtra e pramANe-(1) karmarUpa vyAdhithI gherAyelo, (2) janma-jarA-maraNAdirUpa vedanAno anubhava karanAra, (3) janmAdirUpa vedanAne duHkharUpa samajanAra, temAM ja Asakti thavAthI mUDhamativALo na hoya. (4) tethI sAce ja janmAdirUpa vedanAthI kaMTALI gayela. (5) gurunA (guru kevA hovA joie ityAdi) vacanathI ane anuSThAna AdithI (=guru kriyA kevI kare che ityAdi joine) sugurune ane karmarUpa vyAdhine oLakhIne trIjA sUtramAM kahelI vidhithI sArA anuSThAnavALI pravrajyAno svIkAra kare che. (6) svecchAthI pramAdAcaraNano tyAga kare che (7) saMyamanI vRddhi thAya tema asAra ane nirdoSa bhojana kare che. (8) A rIte te karmavyAdhithI mukta banato jAya che. (9) mohanI nivRtti thavAthI iSTa viyoga Adi saMbaMdhI vedanA dUra thatI jAya che. (10) cAritrarUpa Arogya pAmyA pachI te cAritrarUpa Arogya uttarottara vadhatuM jAya che. 1 (11) taqhAmaningup taDibaMdhavizeso=karmarUpa vyAdhinA ghaNA vikAronI nivRtti thavAthI (apUrNa) cAritrarUpa ArogyanA lAbhathI zAMti thavAnA kAraNe (pUrNa) cAritrarUpa ArogyanI icchA (=zraddhA) hovAthI, parIkSahovasamAvevi tattasaMveJaLAyosamyag jJAna hovAnA kAraNe tAttvika (=cAritrarUpa) ArogyanA sukhanuM saMvedana thatuM hovAthI, sattAmayavuDDI thirAsayattaLakSAyopazamikabhAvanI vRddhi thavAnA kAraNe cittanI sthiratA hovAthI, dhammovonAo svakartavyano bodha hovAthI (A cAra kAraNothI) svAbhAvika kAraNathI (=vizeSa nimitta vinA) kSudhA vagere pariSaho ane divya vagere upasargo AvavA chatAM rAga-dveSAdi dvandvothI rahita hovAthI sadA prazAMta te zubha bhAvarUpa tejolezyAthI vadhato jAya che. (12) bhAvavaidya samAna guru upara ucita rIte asaMgabhaktipUrvaka (=paudgalika AzaMsA ke vyaktigata rAga vinA bhAvathI gurunI bhaktipUrvaka) bahumAna dhAraNa kare che. prazna-- asaMgabhaktipUrvaka ema kema kahyuM ? uttara-- bhaktinI pravRtti sahajapaNe kare che. bhaktinI pravRtti sahajapaNe kare che ethI ja siddha thAya che ke bhaktinI pravRtti koi AzaMsAthI karato nathI. 101 1. mahupatnammena= vidyamAnanI prApti thavAthI. cAritrarUpa Arogya vidyamAna ja hatuM, mohanA kAraNe guma thai gayuM hatuM. moha dUra thavAthI enI prApti thai. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 102 kahI che. 21. gurubahumAnanI mahattA esA guruI viAhiA bhAvasArA visesao bhgvNtvahumALemAM / 'to meM himannad se pu Mti' tavALA / IIrzA eSA'saGgapratipattirgurvI vyAkhyAtA bhagavadbhiH / kimiti ? ata AhabhAvasArA tathaudayikabhAvaviraheNa vizeSataH asaGgapratipatteH / ihaiva yuktyantaramAhabhagavadbahumAnena acintyacintAmaNikalpatIrthakara pratibandhena / kathamayaM ? ityAhayo mAM pratimanyate bhAvataH sa gurumityevaM tadAjJA bhagavadAjJA / itthaM tattvaM vyavasthitam / sUtra-TIkArya--tIrthaMkaroe gurunI AzaMsArahita bhAvapUrvakanI bhaktine mahAna cothuM sUtra prazna-- AnuM zuM kAraNa ? uttara-- AnAM traNa kAraNo che. te A pramANe (1) AvI bhaktimAM svAbhAvikapaNe pravRtti thAya che, arthAt dunyavI AzaMsAthI ke guru uparanA vyaktigata snehathI prerAine nahi, paNa mAruM A kartavya che, evI buddhithI sahajapaNe gurubhaktimAM pravRtti thAya che. (2) AmAM auyika bhAva na hovAthI A bhakti bhAvanI pradhAnatAvALI che. (3) AmAM aciMtya ciMtAmaNi samAna bhagavAna upara bahumAna thAya che. kAraNa ke je mArA upara bahumAnavALo che te ja 52mArthathI guru u52 bahumAnavALo che, evI bhagavAnanI AjJA che. A pramANe tattva raheluM che. 22. gurubahumAna rahita kriyAnuM phaLa saMsAra annahA, kiriA akiriA, kulaDAnArIkiriA samA / garahiA tattaveINaM, aphalajogao, visaNNatattIphalamitya nAyaM, AvaTTe khu tapphalaM, asuhANubaMdhe // 5225 1. agni vinA dhUmADo na hoya, AthI jyAM dhUmADo hoya tyAM agni che ema siddha thAya che. tema bhagavAna upara bahumAna vinA paramArthathI guru upara bahumAna na hoya. AthI jene guru upara asaMgabhaktithI bahumAna che tenAmAM bhagavAna upara bahumAna che e siddha thAya che. kAraNa ke no meM himannarU te puruM ti tavALA= je mArA upara bahumAnavALo che te ja 52mArthathI guru u52 bahumAnavALo che evI bhagavAnanI AjJA che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM sUtra paMcasUtra anyathA guruvahumAnavyatirekeNa kriyA'pyakriyA pratyupekSaNAdirUpA, akriyA satkriyAto'nyA / kiMviziSTA ? ityAha- kulaTAnArIkriyAsamA duHzIlavanitopavAsakriyAtulyA / tataH kim ? ityAha- garhitA tattvavedinAM viduSAm / kasmAt ? ityAha-aphalayogataH iSTaphalAdanyadaphalaM, mokSAtsAMsArikamityarthaH, tadyogAt / etadeva spaSTayannAha-viSAnnatRptiphalamatra jJAtamalpaM vipAkadAruNaM, virAdhanAsevanAt / etadevAha - Avartta eva tatphalam, Avarttante prANino'smi - nityAvarttaH saMsAraH, sa eva tattvataH tatphalaM virAdhanAviSajanyam / kiMviziSTa AvarttaH ? ityAha- azubhAnubandha:, tathA tathA virAdhanotkarSeNa / 103 sUtra-TIkArtha-- guru bahumAna vinA pratilekhanAdi kriyA kulaTA nArInI upavAsAdi kriyAnI jema akriyA (=asankriyA) che. AthI paramArthanA jJAtAoe gurubahumAna vinAnI kriyAnI niMdA karI che. kAraNa ke tenAthI sAMsArika phaLa maLe che. A ja viSayane spaSTa karatA graMthakAra kahe che-A viSayamAM viSAtrathI thayelI tRptinuM phaLa dRSTAMtarUpa che. jema viSamizrita annanA bhojanathI thayelI tRptinuM kSaNika AnaMdarUpa phaLa alpa che, ane tenuM mRtyurUpa pariNAma bhayaMkara che, tema gurubahumAnathI rahita kriyA virAdhanAvALI hovAthI virAdhanA rUpa viSathI utpanna thatuM sAMsArika sukharUpa phaLa alpa maLI jAya che, paNa e phaLa pariNAme saMsAramAM paribhramaNa karAve che. AthI 5ramArthathI A kriyAnuM phaLa te te rIte virAdhanAnI vRddhithI anubaMdhavALo saMsAra-saMsAra paribhramaNa ja che. 23. gurubahumAnanI sarvotkRSTa suMdaratA evaM saphalaM gurvabahumAnamabhidhAya tadbahumAnamAhaAyao gurubahumANo avaMjhakAraNatteNa / ao paramagurusaMjogo / tao siddhI asaMsayaM / eseha suhodae, pagiTThatayaNubaMdhe bhavavAhitegicchI / na io suMdaraM paraM / uvamA ittha na vijjaI // 23 // I 1. kulaTAnArI upavAsa vagere kare tenI pAchaLa eno hetu e hoya ke huM upavAsa vagere dharma karuM to pati vagere koine mArA anAcAranI zaMkA na paDe. potAnA pApane chupAvavA mATe upavAsa vagere dharma karavAnA kAraNe eno upavAsAdi dharma asankriyA che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 104 cothuM sUtra Ayato gurubahumAnaH sAdyaparyavasitatvena, dIrghatvAdAyato mokSaH, sa gurubahumAnaH, gurubhAvapratibandha eva mokSa ityarthaH / katham ? ityAha-avadhyakAraNatvena mokSaM pratyapratibaddhasAmarthyahetutvena / etadevAha-ataH paramagurusaMyogaH, ato gurubahumAnAttIrthakarasaMyogaH / tataH saMyogAducitatatsaMbandhatvAt siddhirasaMzayaM muktirekAntena, yatazcaivamataH eSo'tra zubhodayo gurubahumAna: kAraNe kAryopacArAt yathA''yughRtamiti / ayameva vizeSyate- prakRSTatadanubandhaH pradhAnazubhodayAnubandhaH, tathAtathArAdhanotkarSeNa / tathA bhavavyAdhicikitsakaH gurubahumAna eva hetuphalabhAvAt / na itaH sundaraM paraM, gurubahumAnAt / upamAtra na vidyate, gurubahumAne sundaratvena bhagavadbahumAnAdityabhiprAyaH / A pramANe phaLasahita gurunA abahumAnane kahIne gurunA bahumAnane kahe che sUtra-TIkArya- gurubahumAna mokSanuM avaMdhya kAraNa hovAthI gurubahumAna ja Ayata mokSa che. prazna- Ayatano mokSa artha kevI rIte thAya ? uttara Ayata eTale dIrgha. mokSa sAdi-anaMta hovAthI dIrgha che. AthI Ayatano mokSa artha thAya. gurubahumAna eTale guru upara bhAvathI rAga. gurubahumAnathI tIrthaMkarano saMyoga thAya che. tIrthaMkaranA ucita saMbaMdhathI avazya mokSa thAya che. AthI A gurubahumAna zubhodayarUpa che, te te rIte ArAdhanAnI vRddhi thavAthI prakRSTa zubhodayanA anubaMdharUpa che, bhavavyAdhinI cikitsA karanAruM che. (hetunamAvA=) gurubahumAna bhavavyAdhinI cikitsAnuM kAraNa hovAthI hetubhAvathI bhavavyAdhinI cikitsA karanAruM che. bhavavyAdhinI cikitsAnuM phaLa mokSarUpa Arogya che. gurubahumAnathI mokSa maLato hovAthI gurubahumAna phaLabhAvathI bhavavyAdhinI cikitsA karanAruM che. gurubahumAnathI anya kaMi suMdara nathI. gurubahumAna viSe anya koi upamA nathI. prazna- gurubahumAnathI bhagavarbahumAna adhika suMdara nahi ? 1. gurubahumAna zubhodaya AdinuM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArathI "dhI AyuSya che' ityAdinI jema gurubahumAna zubhodaya AdirUpa che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 105 cothuM sUtra uttara-nA, bhagavarbahumAnathI paNa gurubahumAna suMdara che. kAraNa ke bhagavarbahumAnamAM gurubahumAna Ave ja evo niyama nathI, jyAre gurubahumAnamAM bhagavarbahumAna avazya Ave evo niyama che. kema ke je mArA upara bahumAnavALo che te ja paramArthathI guru upara bahumAnavALo che evI bhagavAnanI AjJA che. 24. sAdhune devothI adhika sukha sa evaMpaNNe, evaMbhAve, evaMpariNAme, appaDivaDie, vaDDamANe teullesAe, 'duvAlasamAsieNaM pariAeNaM aikkamai savvadevateullesaM, evamAha mahAmuNI / tao sukke sukkAbhijAI bhvi| // 24 // sa evaMprajJaH sa tAvadadhikRtapravajitaH, evaMprajJo vimalavivekAt, evaMbhAvaH vivekAbhAve'pi prakRtyA, evaMpariNAmaH sAmAnyena gurvabhAve'pi kSayopazamAnmASatuSavat / yathoktam-"vivekazubhabhAvapariNAmA vacanagurutadabhAveSu yaminAm" iti / evamapratipatitaH san varddhamAnastejolezyayA niyogataH zubhaprabhAvarUpayA / kim ? ityAha- dvAdazamAsikena paryAyeNa, etAvatkAlamAnayA pravrajyayetyarthaH / atikrAmati sarvadevatejolezyAM sAmAnyena zubhaprabhAvarUpAm / ka evamAha ? evamAha mahAmunirbhagavAn mahAvIraH / tathA cAgamaH-"je ime ajjattAe samaNA NiggaMthA eteNaM tassa teulesaM vItivayati ? goyamA ! mAsapariyAe samaNe NiggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teulesaM vIivayai / evaM dumAsapariyAe samaNe NiggaMthe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM teulesaM vItivayati / timAsapariyAe samaNe NiggaMthe asurakumAriMdANaM devANaM teulesaM vItivayati / caumAsapariyAe samaNe NiggaMthe gahagaNaNakkhattatArArUvANaM jotisiyANaM teulesaM vItivayati / paMcamAsapariyAe samaNe NiggaMthe caMdimasUriyANaM jotisiMdANaM teulesaM vItivayati / chammAsapariyAe samaNe NiggaMthe sohammIsANANaM devANaM teulesaM vItivayati / sattamAsapariyAe samaNe Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 106 cothuM sUtra NiggaMthe saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM teulesaM vItivayati / ahramAsapariyAe samaNe NigaMthe baMbhalogalaMtagANaM devANaM teulesaM vItivayati / NavamAsapariyAe samaNe NiggaMthe mahAsukkasahassArANaM devANaM teulesaM vItivayati / dasamAsapariyAe samaNe NiggaMthe ANaya-pANaya-AraNA-ccuyANaM devANaM teulessaM vItivayati / ekArasamAsapariyAe samaNe gevijjANaM devANaM teulessaM vItivayati / bArasamAsapariyAe aNuttarovavAtiyANaM teulessaM vItivayati / teNa paraM sukke sukkAbhijAtI bhavittA sijjhati, jAva aMtaM kareti' / atra tejolezyA cittasukhalAbhalakSaNA / ata evAha-tataH zuklaH zuklAbhijAtyo bhavati / tatra zuklo nAmAbhinnavRtto'matsarI kRtajJaH sadArambhI hitAnubandha iti / zuklAbhijAtyazcaitatpradhAnaH / sUtra-TIkArtha- nirmala vivekathI AvI 'buddhivALo, viveka vinA paNa svabhAvathI ja AvA bhAvavALo, gurunA yoga vinA paNa kSayopazamathI mApatuSamuninI jema AvA pariNAmavALo, kahyuM che ke-"sAdhuomAM zAstravacanathI, guruyogathI ane zAstravacana-guruyoganA abhAvamAM paNa viveka, zubhabhAva ane cAritranA pariNAma pragaTe che." patana nahi pAmela ane prakRSTa zubhabhAvarUpa tejolezyAthI nizcayathI vadhato prastuta sAdhu bAra mahinAnA dIkSA paryAyathI sarva devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che, arthAt sarvadevonA sukhathI adhika sukhano anubhava kare che, ema mahAvIra bhagavAne kahyuM che. A viSe Agama A pramANe che-"zrI gautama svAmI zrI mahAvIra svAmIne prazna kare che ke-he bhagavaMta ! hamaNAM je zramaNa nigraMtho vicarI rahyA che te konI 1. AvI buddhi eTale prastuta sAdhumAM jevI buddhi che tevI. e pramANe AvA bhAva ane AvA pariNAma viSe paNa samajavuM. 2. ahIM viveka eTale zAstrano viziSTa bodha. keTalAkane zAstranA viziSTa bodhapUrvaka Avo bhAva thAya ane keTalAkane mApatuSamuni AdinI jema viziSTa bodha vinA paNa svabhAvathI ja Avo bhAva hoya che. te pramANe keTalAkane gurunA yogathI AvA pariNAma thAya che, paNa keTalAkane mApatuSamuni AdinI jema gurunA yoga pahelAM paNa karmanA kSayopazamathI AvA pariNAma thAya che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 107 cothuM sUtra tejalezyAne oLaMgI jAya che. zrI mahAvIra svAmI javAba Ape che ke-he gautama ! eka mAsanAdIkSA paryAyavALA zramaNa nigraMtho vANavyaMtara devonI tejalezyAne oLaMgI jAya che. ema vadhatAM vadhatAM bAra mAsanA dIzAparyAyavALA zramaNa nigraMtho anuttaropapAtika devonI tejalezyAne oLaMgI jAya che." bhagavatI sUtramAM jaNAvela sukhavRddhi dIkSA paryAya kyA devothI adhika sukha 1 mAsa vANavyaMtara 2 mAsa bhavanapati (asurakumAra sivAya) 3 mAsa asurakumAra 4 mAsa graha-nakSatra-tArA 5 mAsa sUrya-caMdra iMdra 6 thI 10 mAsa kramazaH 1-2, 3-4, 5-6, 7-8, 9 thI 12 vaimAnika devo. 11-12 mAsa kramazaH navaraiveyaka, 5 anuttaravAsI devo. tyArabAda te sAdhu zukla ane zuklAbhijAtya banIne siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, parinirvANa pAme che ane sarva duHkhono aMta kare che. (bhagavatI 14-9-537) ahIM tejalezyA eTale cittasukhano lAbha. zukla eTale akhaMDa cAritrI, matsara rahita, kRtajJa, satkAryano AraMbha karanAra ane hitanA anubaMdhavALo. zukla jIvomAM abhijAtya-zreSTha zuklAbhijAtya, arthAt jenA ukta akhaMDa cAritra vagere guNo utkRSTa bane che te zuklAbhijAtya bane che. 25. kevo sAdhu yogI che tenuM varNana. . pAyaM chiNNakammANubaMdhe, khavai logasaNNaM / paDisoagAmI, sapusonivije, sayA suhano), pasa no vizvAri III prAyazchinnakarmAnubandhaH, na tadvedayaMstathAvidhamanyayAti / prAyograhaNamacityatvAtkarmazakteH kadAcidbadhyAtyapi / sa evaMbhUtaH kSapayati lokasaMjJAM bhagavadvacanapratikUlAM, prabhUtasaMsArAbhinandisattvakriyAprItirUpAmiti / ata evaah1. siddha vagereno artha cothA paMcasUtranA rUpamAM chellA) sUtramAM jaNAvyo che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 paMcasUtra - cothuM sUtra pratisrotogAmI lokAcArapravAhanadI prati / anusrotonivRttaH enAmevAdhikRtyaitadabhyAsata eva, nyAyyaM caitat / yathoktam-"aNusoyapaTThie bahujaNaMmi paDisoaladdhalakkheNaM paDisoyameva appA dAyavvo houkAmeNaM / aNusoyasuho logo paDisoo Asavo suvihiyANaM aNusoo saMsAro paDisoo tassa NippheDo' // evaM sadA zubhayogaH zrAmaNyavyApArasaGgataH, eSa yogI vyAkhyAtaH / evaMbhUto bhagavadbhiryogI pratipAditaH / yathoktam- "samyaktvajJAnacAritrayogaH sadyoga ucyate / etadyogAddhi yogI syAt, paramabrahmasAdhakaH" // sUtra-TIkArtha- prAyaH tenA karmano anubaMdha chedAI jAya che, arthAt je karmane udayathI bhogave te karma navuM na bAMdhe. karmazakti aciMtya hovAthI kyAreka navuM bAMdhe paNa. AthI ahIM prAyaH kahyuM che. te bhagavAnanA vacanathI pratikUla ane bhavAbhinaMdI jIvonI kriyAmAM prItirUpa evI lokasaMjJAno tyAga kare che. lokAcAranA pravAhavALI nadInA sAmA pravAhe jAya che, arthAt laukika AcArothI viruddha evA dhArmika AcAronuM sevana kare che, tathA lokAcAranA pravAhavALI nadInA pravAhamAMthI nivRtta thAya che, arthAt lokAcAranuM sevana karato nathI. [ahIM (1) lokasaMjJAnA tyAgamAM laukika AcAro pratye premano-Adarano tyAgasUcita thAya che, lokAcAranA pravAhathI nivRttimAMlokAcArano tyAga sUcita thAya che.] A (=sAmA pravAhe cAlavuM e) abhyAsathI ja banI zake ane A nyAyayukta che. kahyuM che ke loka pravAhamAM cAlanArAyaduifma ghaNA lokamAM paDato loka pravAhathI ulaTuM cAlavAnA navaFr=lakSyavALA hoDakAme mokSArthI jIve potAnA AtmAne paDilomeva loka pravAhathI UlaTo ja calAvavo. (zarva. pUra-2) nogo sAmAnya loka (karmanA bhArepaNAthI) puso suda-anukULa pravRttimAM sukhI hoya che. suvidiAsAdhuonuM Disojho pratikULa mArgamAM pAsavo=Agamana hoya che, arthAt sAdhuo pratikULa mArge cAlanArA hoya che. kAraNa ke majurogo anukULa mArga e saMsAra-saMsAra che. paDilogo pratikULamArga tarasa upAdheDo saMsAramAMthI bahAra nIkaLavAno mArga che. (tasavai. gU. 2-3) 1. mudritadazavaikAlikanA badhA graMthomAM "ta kheDo''nA sthAne tarasa ttAro evo pATha che. artha baMne pAThano samAna che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra cothuM sUtra te sAdhu sadA sAdhupaNAnA AcArothI yukta hoya che. AvA sAdhune bhagavAne yogI kahyo che. kahyuM che ke-'samyaktva-jJAna-cAritra e traNanA saMbaMdhane samyag yoga kahevAmAM Ave che. e traNanA saMbaMdhathI ja mokSasAdhaka yogI bane.'' 109 26. zuddha sAdhu suMdara bhogo maLavA sAthe mokSa maLe tevo bhava pAme che. esa ArAhage sAmaNNassa jahAgahiapaiNNe, savvovahAsuddhe, saMghai suddhagaM bhavaM, sammaM abhavasAhagaM, bhogakiriAsurUvAikappaM / tao tA saMpuNNA pAuNai avigalaheubhAvao, asaMkiliTThasuharUvAo, aparovatAviNo, suMdarA aNubaMdheNaM, na ya aNNA saMpUNNA tattattakhaMDaNeNa // 26 // I eSa evaMbhUta ArAdhakaH zrAmaNyasya, niSpAdaka: zramaNabhAvasya / yathAgRhI pratijJaH, Adita Arabhya samyakpravRtteH / evaM sarvopadhAzuddho, niraticAratvena / kim ? ityAha- saMdhatte ghaTayati, zuddhaM bhavaM janmavizeSalakSaNaM bhavaireva / ayameva vizeSyate - samyagabhavasAdhakaM, satkriyAkaraNena mokSasAdhakamityarthaH / nidarzanamAha- bhogakriyAsurUpAdikalpaM, na rUpAdivikalasyaitAH samyag bhavanti / yathoktam- rUpavayovaicakSaNyasaubhAgyamAdhum" iti yaizvaryANi bhogasAdhana / tatastA: saMpUrNAH prApnoti surUpAdikalpAdbhavAdbhogakriyA ityarthaH / kutaH ? ityAha- avikalahetubhAvataH kAraNAditi / kiMviziSTAH ? ityAha- asaMkliSTasukharUpAH, zUnyatA'bhAvena saMklezAbhAvAt / tathA aparopatApinyo vaicakSa*NyAdibhAvena / tathA sundarA anubandhenA'ta eva hetoH / na cAnyAH saMpUrNAH uktalakSaNAbhyo bhogakriyAbhyaH / kutaH ? ityAha- tattattvakhaNDanena saMklezAdibhyaH ubhayalokApekSayA, bhogakriyAsvarUpakhaNDaneneti bhAvaH / sUtra-TIkArtha-- Avo sAdhu sAdhupaNAne siddha kare che. (kAraNake) je pramANe pratijJA lIdhI che te pramANe ja prAraMbhathI ja sabhyapravRtti kare che. aticAra rahita hovAthI sarva saMyamaguNothI 'zuddha A sAdhu sankriyA karavA vaDe bhogakriyA mATe 1. zabda zamAM upadhA zabdanA ane artho 4zAvyA che. temAM 'upAya' artha 49||vyo che. prastutamAM A artha ghaTI zake che. bIjA artho ghaTatA nathI. sarvopayAzuddha eTale mokSanA sarva upAyothI zuddha. saMyamaguNo mokSanA upAyo che, Ama tAtparyathI sarvopayAzuddha eTale sarva saMyamaguNothI zuddha. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 110 cothuM sUtra surapAdi samAna ane sArI rIte mokSasAdhaka zuddha bhava pAme che, arthAt Avo sAdhu te ja bhavamAM mokSe na jAya to devalokAdimAM utpanna thAya che. ane dharmasAdhanA karatAM karatAM evo zuddha bhava prApta kare che ke je bhavamAM mokSanI prApti thAya che. "A zuddhabhava bhogakriyA mATe surapAdi samAna che." eno bhAva e che ke, suMdara rUpa, yauvana, vicakSaNatA, saubhAgya, madhura svara ane aizvarya e bhoganAM sAdhano che. dunyavI daSTie vicAraNA karavAmAM Ave to jenI pAse bhoganAM A sAdhano na hoya tenI bhogakriyA sampanna thAya, jenI pAse bhoganAM A sAdhano hoya tenI bhoganI kriyAo saMpUrNa thAya. tevI rIte tAttvika dRSTie vicAraNA karavAmAM Ave to molAsAdhaka zuddhabhAvavALAnI bhogakriyAo sArI thAya che, saMpUrNa thAya che. (tata:ka) tenAthI, eTale ke surapAdi samAna bhavathI te sAdhu saMpUrNa bhogakriyAone pAme che. kAraNa ke (vinadeva mAvo ) bhoga kriyAnAM sAdhano saMpUrNa hoya che. (saMjinikUdavArotra) bhogasAdhanomAM nyUnatA ke khAmI na hovAthI e sAdhanono bhogavaTo karatAM koI jAtano saMkleza na thavAthI bhogakriyAo saMklezathI rahita sukharUpa che. (saMklezarahita sukhanuM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArathI saMklezarahita sukharUpa che.) (uparopatAvi ) bhogakriyA karanAra vicakSaNatA (=parane saMtApa na thAya tema vartavuM joie ityAdi buddhi) vagere guNothI yukta hovAthI tenI bhogakriyAo bIjAne saMtApa pamADatI nathI, (muMdrA madhuvaMze ) ane ethI ja ( vicakSaNatA vagere guNothI yukta hovAthI) anubaMdha thavAthI (bhavAMtaramAM paNa tevI ja bhogakriyAnI prApti thavAthI) suMdara che. AvI bhogakriyAothI anya bhogakriyAo saMpUrNa nathI. kAraNa ke anya bhogakriyAthI ubhayalokamAM saMkleza vagere thavAnA kAraNe bhogakriyAnuM svarUpa rahetuM nathI. (jemAM saMkleza vagere na thAya tevI ja bhogakriyA vAstavika bhogakriyA che.) 27. jJAnanuM svarUpa ane phaLa eaM 'nANaMti' vuccai / eaMmi suhajogasiddhI, uciapddivriparA rahA, 1. avereva=aneka bhavothI ja. aneka bhavo sudhI AvI sAdhanA karyA pachI ja mokSa sAdhaka zuddha bhavane prApta kare che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 111 cothuM sUtra ___etad jJAnamityucyate yadevamiSTavastutattvanirUpakam / etasmin zubhayogasiddhiH etasmin jJAne sati zubhavyApAraniSpattiH lokadvaye'pISTapravRttau / kiMviziSTA ? ityAha- ucitapratipattipradhAnA saMjJAnAlocanena, tattadanubandhekSaNAt / na jJastadArabhate yadvinAzayati / sUtra-TIkArya- A rIte iSTavastunA svarUpane (=sukha vagerenA vAstavika svarUpane) jaNAvanAra jJAna paramArthathI jJAna che. AvuM jJAna thatAM ubhayalokamAM iSTamAM pravRtti thavAthI zubha vyApAronI siddhi thAya che. kAraNa ke samyagu jJAnathI vicAraNA dvArA te te vyApAranA anubaMdha (=pariNAma) tarapha daSTi rAkhIne ucita pravRttino svIkAra thAya che. jJAnI je kArya vinAza kare ( AtmAnuM ahita kare) teno prAraMbha na kare. 28. ucita pravRttinA ravIkAranuM kAraNa stha mAvo pavatto 28 . ata evAha- atra bhAvaH pravartakaH prastutapravRttau sadantaHkaraNalakSaNo na moda tivA sUtra-TIkArtha-AthI ja kahe che- prastuta pravRttiomAM pravRtti karAvanAra zubha aMta:karaNarU5 bhAva che, moha nahi. zubha aMta:karaNarUpa bhAva ucita pravRtti karAve che. (moha anucita pravRtti karAve che. ahIM zubha aMtaHkaraNarUpa bhAva pravRtti karAvanAra hovAthI ucita pravRttino svIkAra thAya che.) 29. prastuta pravRttimAM vijJAbhAva ane tenuM kAraNa pAyaM vigdho na vijjai, niraNubaMdhA'suhakammabhAveNa // 29 // ata evAha- prAyo vino na vidyate anAdhikRtapravRttau, sadupAyayogAdityarthaH / etadbIjamevAha- niranubandhAzubhakarmabhAvena na hyanIdRza ityaM pravartate, iti hRdayam / sAnubandhAzubhakarmaNaH samyak pravrajyA'yogAt / sUtra-TIkArtha- AthI ja (=zubha aMtaHkaraNarUpa bhAva pravartaka hovAthI ja) graMthakAra kahe che- prastuta pravRttimAM prAyaH vighna AvatuM nathI. kemake zubha upAyano yoga thayo che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 11ra cothuM sUtra vibAbhAvanA kAraNane ja kahe che- azubha karmo niranubaMdha hovAthI prAyaH vighna AvatuM nathI. bhAvArtha- 1) zubha aMtaHkaraNa rUpa bhAva pravartaka che. (2) kema ke azubha karmo niranubaMdha che. (3) AthI zubha upAyano yoga thayo che. (4) AthI 'prAyaH vighna AvatuM nathI. sAnubaMdha azubha karmavALo jIva A rIte pravartato nathI. kAraNa ke sAnubaMdha azubha karmavALAne samyaka pravajyAno yoga na thAya. 30. iSTa siddhinuM kAraNa akkhittAo ime jogA bhAvArAhaNAo tahA / tao sammaM pavattai, nipphAyai aNAule / rU0 || AkSiptAH svIkRtA evaite yogAH supravrajyAvyApArAH / kutaH ? ityAhabhAvArAdhanAtaH / tathA janmAntare tadbahumAnAdiprakAreNa / tataH kim ? ityAhatata AkSepAtsamyak pravartate, niyamaniSpAdakatvena / tataH kim ? ityAhaniSpAdayatyanAkulaH san iSTam / sUtra-TIkArya- janmAMtaramAM pravajyA upara bahumAna Adi dvArA bhAvathI to pravrajyAnA zubha vyApArono svIkAra karI ja lIdho che. e svIkAra niyamA cAritranuM nirmANa kare che. AthI te sAdhu cAritramAM samyaka pravRtti kare che ane ethI anAkulapaNe iSTane siddha kare che. 31. sukriyAnuM svarUpa evaM kiriA sukiriA egaMtanikkalaMkA, nikkalaMkatthasAhiA, tahAsuhANubaMdhA, uttaruttarajogasiddhie // 31 // ___ evamuktena prakAreNa kriyA sukriyA bhavati / samyagjJAnAdaucityArabdhetyarthaH / iyameva vizeSyate-ekAntaniSkalaGkA, niraticAratayA / nissklngkaarth1. karmavicitratAnA kAraNe meghakumAra AdinI jema koikane vina paNa Ave. AthI ahIM prAyaH kahyuM che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM sUtra paMcasUtra sAdhikA, mokSasAdhiketyarthaH / yatastathAzubhAnubandhA, avyavacchedenottarottarayo gasiddhyA / 113 sUtra-TIkArtha-- samyag jJAnapUrvaka ucita rIte zarU karelI kriyA sukriyA bane che. A sukriyA niraticAra hovAthI ekAMte niSkalaMka che ane mokSasAdhaka che. kAraNa ke te rIte zubha anubaMdhavALI che, arthAt vacce tUTyA vinA utarottara yoganI siddhi thavAthI zubhAnubaMdhavALI che. 32. sukriyAthI parArtha sAdhanA tao se sAhai paraM paratthaM sammaM / takkusale sayA tehiM tehiM pagArehiM, sANubaMdhaM mahodae bIjabIjAdiTThAvaNeNaM / // 32 // > tataH zubhAnubandhAyAH sukriyAyAH sakAzAt sa prastuta: pravrajitaH sAdhayati niSpAdayati, paraM pradhAnaM, parArthaM satyArthaM samyagaviparItam / tatkuzalaH parArthasAdhanakuzalaH, sadA sarvakAlam / katham ? ityAha-taistaiH prakArairbIjabIjanyAsAdibhiH sAnubandhaM parArthaM mahodayo'sau paraparArthasAdhanAt / etadevAha - vIjabIjAdisthApanena / bIjaM samyaktvaM bIjabIjaM tadAkSepakazAsanaprazaMsAdi, etanyAsena / sUtra-TIkArtha-- sadA parArthane siddha karavAmAM kuzala te zubhAnubaMdhavALI sukriyAthI bIjabIjanuM =samyaktvanI prApti karAvanAra jinazAsana prazaMsA vagerenuM AropaNa karavuM vagere te te prakArothI anubaMdha sahita mukhya parArthane (=bhAva 5o5arne) siddha hure che. khAthI te mahodhya (=sArI unnativANI) jane che. 33. parArthasAdhaDa sAdhunuM kha3pa kattiviriAijutte avaMjhasuhaciTThe, samaMtabhadde, suppaNihANAiU, mohatimiradIve, rAgAmayavijje, dosAnalajalanihI, saMvesiddhikare havai // 33 // 1 vagere zabdathI 'samyaktvanuM AropaNa' vagere samajavuM. 2. samyak=aviparItapaNe. mukhya parArthane aviparItapaNe siddha 9re che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paMcasUtra 114 cothuM sUtra kiMviziSTo'yam ? ityAha- kartRvIryAdiyuktaH paraM parArthaM prati / avadhyazubhaceSTaH, etameva prati / samantabhadraH, sarvAkArasaMpannatayA / supraNidhAnAdihetuH, kvcidpynyuuntyaa| mohatimiradIpastadapanayanasvabhAvatayA / rAgAmayavaidyastaccikitsAsamarthayogena / dveSAnalajalanidhistadvidhyApanazaktibhAvAt / saMvegasiddhikaro bhavati, taddhetuyogena / sUtra-TIkArtha- mukhya parArthane sAdhavA pravartamAna vIryathI yukta, mukhya parArthane sAdhavA ja saphaLa zubha prayatna karanAra, saghaLI sArI AkRtivALA hovAthI samaMtabhadra, (bAhya-atyaMtara ane Aloka-paraloka ema badhI rIte sva-paranA kalyANavALA), anuSThAnomAM kyAMya khAmI na hovAthI (anyanA paNa) supraNidhAna AdinA hetu, moharUpa aMdhakArane dUra karavAnA svabhAvavALA hovAthI moharUpa aMdhakAra mATe dIpaka samAna, rAgarUpa rogano pratikAra karavAmAM samartha yogavALA hovAthI rAgarUpa roga mATe vaidya samAna, dveSarUpa agnine zAMta karavAnI zaktivALA hovAthI TreSarUpa agni mATe samudra samAna, te dIkSita saMveganI siddhinA kAraNothI yukta hovAthI saMveganI siddhi karanArA bane che. 34. parArtha sAdhanAnuM kAraNa aciMtaciMtAmaNikappe sa evaM paraMparatthasAhae / tahA karuNAibhAvao, aNegehiM bhavehiM vimuccamANe pAvakammuNA, pavaDDamANe a suhabhAvehiM, aNegabhaviAe ArAhaNAe pAuNai savvuttamaM bhavaM caramaM acaramabhavaheuM avigalaparaMparatyanimittaM // 34 // 1. vIryanA labdhi ane karaNa ema be bheda che. AtmAmAM vIAMtarAyano kSayopazama te labdhi virya. je vIryano upayoga thato hoya je vIrya pravartatuM hoya te karaNavIrya, vIryaMtarAyanA kSayopazamathI labdhivIrya hoya, paNa teno upayoga na thAya eTale ke pravartamAna vIrya na hoya to te vIrya zA kAmanuM? AthI ahIM kahyuM ke dIkSita pravartamAna vIryathI yukta hoya che. 2. samAtmA evI vyutpattithI potAnA kalyANavALA=potAnuM kalyANa karanArA evo artha thAya. samAn madramAtmAt evI vyutpattithI paranA kalyANavALA=paranuM kalyANa karanArA evo artha thAya. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 115 cothuM sUtra acintyacintAmaNikalpaH, sattvasukhahetutayA / so'dhikRtaH pravajitaH / evamuktanItyA paraparArthasAdhakaH, dharmadAnena / kuto hetoH ? ityAha-tathAkaruNAdibhAvataH, pradhAnabhavyatayA / kim ? ityAha-anekairbhavairjanmabhirvimucyamAnaH pApakarmaNA, jJAnAvaraNIyAdilakSaNena / pravarddhamAnazca zubhabhAvaiH saMvegAdibhiH / anekabhavikayA''rAdhanayA pAramArthikayA prApnoti sarvottamaM bhavaM tIrthakarAdijanma / kiMviziSTam ? ityAha-caramaM pazcimamacaramabhavahetuM, mokSahetumityarthaH / avikalaparaparArthanimittaM, anuttarapuNyasaMbhArabhAvena / sUtra-TIkArtha- bIjA jIvonA sukhanuM kAraNa hovAthI aciMtya ciMtAmaNi samAna te dIkSita ukta rIte dharmadAna vaDe mukhya parArthano sAdhaka bane che. kyA kAraNe dharmadAna vaDe mukhya parArthano sAdhaka bane che ? e praznanA uttaramAM ahIM kahe che ke pradhAna bhavyatvanA kAraNe viziSTa karuNAdi bhAvothI dharmadAna vaDe mukhya pirArthano sAdhaka bane che. bIjA jIvonI apekSAe enuM bhavyatva pradhAna zreSTha che. bhavyatva zreSTha hovAnA kAraNe enAmAM karuNAdi bhAvo bIjA jIvonI apekSAe viziSTa prakAranA hoya che. ethI te bIjAone dharmadAna kare che. badhA ja dIkSito dharmadAna na karI zake. jenAmAM karuNAdibhAvo viziSTa hoya che te ja dharmadAna karI zake. jenuM bhavyatva zreSTha hoya tenAmAM ja karuNAdibhAvo viziSTa hoya che. aneka bhavomAM jJAnAvaraNIyAdi pApakarmothI atizaya mUkAtA ane saMvegAdi zubhabhAvothI atizaya vadhatA te sAdhu aneka bhavonI pAramArthika ArAdhanAthI mokSano hetu, sarvotkRSTa puNyanA samUhanI prApti thavAthI saMpUrNa mukhya parArthano hetu ane tIrthaMkarAdirUpe janma thAya tevA sarvottama aMtima bhavane pAme che. ahIM mokSano hetu, saMpUrNa mukhya parArthano hetu ane tIrthakarAdirUpe janma thAya tevA sarvottama e traNe vizeSaNo aMtimabhavanA che. mokSano hetu eTale potAnA mokSano hetu. saMpUrNa mukhya parArthano hetu eTale bIjAonA mokSano hetu. 35. aMtima bhavanuM varNana tatya kAUNa niravasesaM kiccaM, vihUarayamale sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAi, savvadukkhANamaMtaM karei // 35 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 116 cothuM sUtra rUti patrajJAparipAnasuraM sama tatra kRtvA niravazeSa kRtyaM yaducitaM mahAsattvAnAM vidhUtarajomalaH badhyamAnaprAgbaddhakarmarahito vyavahArataH siddhyati, budhyate, mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karotIti / atra sidhyati sAmAnyenANimAdyaizvaryaM prApnoti / budhyate kevalI bhavati / mucyate bhavopagrAhikarmaNA / parinirvAti sarvataH karmavigamena / kimuktaM bhavati ? sarvaduHkhAnAmantaM karoti, sadA punarbhavAbhAvAt / yadvA sidhyati sarvakAryaparisamAptyA / budhyate tatrApi kevalApratighAtena / mucyate niravazeSakarmaNA / parinirvAti samagrasukhAptyA / evaM sarvaduHkhAnAmantaM karotIti nigamanam / nayAntaramatavyavacchedArthametadevam / iti pravrajyAparipAlanAsUtraM samAptam / tattvataH pravrajyAparipAlanAsUtraM samAptam // iti paJcasUtrakavyAkhyAyAM caturthasUtravyAkhyA samAptA // sUtra-TIkArtha- aMtima bhavamAM mahAna jIvone je ucita hoya te saghaLAM kartavyo karIne rajathI ane malathI rahita banelo te siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, parinirvANa pAme che. A rIte te pharI janma na thavAnA kAraNe sarva duHkhono aMta kare che. raja baMdhAtAM karmo. mala pUrve baMdhAyelAM karmo. siddha thAya che=aNimAdi labdhione pAme che. buddha thAya che kevalajJAna pAme che. mukta thAya che=bhavopagrAhI karmothI mukta bane che. parinirvANa pAme che=badhI taraphathI karmo dUra thAya che. athavA sarva kAryonI samApti thavAthI siddha thAya che. apratihata ( kyAMya rukAvaTa na thAya tevA) kevala jJAnathI buddha thAya che. sarva karmothI mukta thAya che. saMpUrNa sukhanI prAptithI parinirvANa pAme che. praba- nizcayanayathI AtmA siddha, buddha, mukta ane parinirvAta che ja, to Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 117 cothuM sUtra pachI ahIM siddha thAya che ityAdi kema kahevAmAM AvyuM che ? uttara- AtmA siddha che ja ityAdi mata nizcaya nayano che. paNa vyavahAra nayathI karmayukta AtmA siddha Adi svarUpa nathI. AthI nizcayanayanA matanuM khaMDana karavA AtmA siddha thAya che ityAdi kahyuM che. A pramANe pravajyAparipAlana sUtra pUrNa thayuM. paMcasUtranI vyAkhyAmAM cothA sUtranI vyAkhyA pUrNa thai. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 118 pAMcamuM sUtra 5. pAMcamuM pravajyA phala sUtra idAnIM paJcamasUtravyAkhyA prakramyate / asya cAyamabhisambandhaH- iha anantarasUtre pravajitasya caryoktA / iha tu paraM tatphalamabhidhAtumAha have pAMcamA sUtranI vyAkhyA zarU karavAmAM Ave che. eno cothA sUtranI sAthe saMbaMdha A pramANe che. ahIM cothA sUtramAM dIkSitanI caryA kahI che. ahIM to te caryAnA zreSTha phaLane jaNAvavA mATe graMthakAra kahe che 1. siddha thayelA jIvanuM svarUpa sa evamabhisiddhe paramabaMbhe maMgalAlae jammajarAmaraNarahie pahINA'suhe aNubaMdhasattivajjie saMpattaniarUve akirie sahAvasaMThie aNaMtaNANe aNaMtadaMsaNe // 1 // ___sa prakrAntaH pravrajyAkArI, evamuktena sukhaparamparAprakAreNAbhiSiddhaH san / kiMbhUta ityAha-paramabrahma, sadAzivatvena / maGgalAlayaH, guNotkarSayogena / janmajarAmaraNarahito nimittAbhAvena / yathoktam dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH // iti (tattvArthAdhigamasUtre aMtimopadaze gAthA-8) prakSINAzubhaH ekAntena, anubandhazaktivarjitaH azubhamaGgIkRtyA'ta eva saMprAptanijasvarUpaH kevalo jIvaH akriyo gamanAdizUnyaH, svabhAvasaMsthitaH sAMsiddhikadharmavAn / ata evAhaanantajJAno'nantadarzanaH jJeyAnantatvAt / svabhAvazcAsyAyameva / yathoktamsthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyA bhAvazuddhyA / candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravat // (yogadRSTi samuccaye gAthA-183) sUtra-TIkArtha- ukta rIte sukhaparaMparAthI saMpUrNa siddha banela te dIkSita sadA sukhI hovAthI paramabrahma che, guNotkarSano yoga hovAthI maMgalAlaya che, janma AdinA nimitto na hovAthI janma-jarA-maraNathI rahita che, ekAMte azubhathI rahita che, azubhanA anubaMdhanI zaktithI rahita che, ethI ja nija svarUpane pAmelo Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 119 pAMcamuM sUtra kevaLa jIva che, javA AdinI kriyAthI rahita che, svabhAvamAM sthita=svabhAva siddha dharmavALo che, ethI ja anaMtajJAnavALo ane anaMta darzanavALo bane che. janma AdinA nimitto na hovAthI janma-jarA-maraNathI rahita bane che. e viSe kahyuM che ke-jema bIja sarvathA banI jatAM temAMthI aMkuro utpanna thato nathI, tema karmarUpa bIja sarvathA baLI gayA bAda pharIthI bhavarUpa aMkurAnI utpatti thatI nathI. zeya anaMta hovAthI jIva anaMtajJAnavALo che. jIvano anaMta jJAna ja svabhAva che. kahyuM che ke-"jIva tattvathI zuddha evA potAnA svarUpathI caMdranA jevo (nirmala) che. tathA jIvanuM kevalajJAna vagere vijJAna caMdranI jyotranA jevuM che. jJAnAvaraNa karma vAdaLasamUha jevuM che." 2. siddhamAM zabdAdi na hoya. atha kIdRzo'sau varNarUpAbhyAm ? ityAzaGkApohAyAhase na sadde, na rUve, na gaMdhe, na rase, na phAse // 2 // sa siddhaH na zabdo, na rUpaM, na gaMdho, na raso, na sparzaH, pudgaladharmatvAdamISAm / sUtra-TIkArtha- siddhano jIva rUpa-raMga kevo hoya evI AzaMkAne dUra karavA mATe kahe che-te siddha zabda nathI, rUpa nathI, gaMdha nathI, rasa nathI, sparza nathI. (arthAt siddhamAM zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza na hoya.) kAraNa ke zabda vagere pulanA dharmo che. 3. siddho abhAvarUpa nathI. arUvI sattA aNityaMtyasaMThANA, aNaMtaviriA, kayakiccA, savvAbAhAvivajjiA, savvahA niravikkhA, thimiA, pasaMtA // 3 // abhAvastItyetadapi netyAha- arUpiNI sattA jJAnavat / anitthaMsthasaMsthAnA, idaMprakAramApannamitthaM, itthaMsthitamityaMsthaM, na itthaMsthaM anityaMstham, saMsthAnaM yasya / arUpiNyAH sattAyAH sA yathoktA / anantavIryA iyaM sattA prakRtyaiva / tathA kRtakRtyA tanniSpAdanena nivRttatacchaktiH, sarvA''bAdhAvivarjitA dravyato bhAvatazca / sarvathA nirapekSA, tacchaktyapagamena / ata eva stimitA prazAntA sukhaprakarSAnukUlA nistaraGgamahodadhikalpA / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 120 pAMcamuM sUtra sUtra-TIkArtha- to pachI siddha jIva abhAvarUpa che ? abhAvarUpa paNa nathI e pramANe kahe che-siddho zabdAdirUpa na hovA chatAM abhAvarUpa nathI. kiMtu jJAnanI jema siddhonI rUparahita sattA che=vidyamAnatA che, arthAt arUpIpaNe siddha vidyamAna che. siddhonI sattA AkRti rahita, svabhAvathI ja anaMtavIrya yukta, kRtArtha, dravyathI ane bhAvathI sarva prakAranI pIDAthI rahita, apekSA utpanna karavAnI zakti dUra thai gai hovAthI sarvathA nirapekSa=sarva apekSAothI rahita, sarva apekSAothI rahita hovAthI ja taraMga rahita mahAsamudranI jema sthira ane prazAMta che. sarvotkRSTa sukha hovAthI anukUla che. (ahIMnADunA evo pATha hoya to vyAkuLatA rahita che evo artha thAya.) 4. siddhonuM sukha saMyoga ane apekSAthI rahita che. asaMjogie esANaMde ao ceva pare mae // 4 // etasyA eva paramasukhatvamabhidhAtumAha- asAMyogika eSa AnaMdaH, sukhavizeSaH / ata eva nirapekSatvAt paro mataH pradhAna iSTaH / sUtra-TIkArtha- siddhasattAnA ja parama sukhane jaNAvavA mATe kahe che-siddhonuM A sukha saMyoga vinA prApta thAya che. AthI ja te sukha apekSA vinAnuM hovAthI pradhAna che. 5. moha mukhya bhAvazatru che. avikkhA aNANaMde, saMjogo viogakAraNaM aphalaM phalameAo, viNivAyaparaM khu taM, bahumayaM mohAo abuhANaM, jamitto vivajjao, tao aNatyA apajjavasiA, esa bhAvariU pare / ao vutte u bhagavayA // 5 // 1. siddhonI sattA AkRti rahita che ityAdino "siddho AkRti rahita che' ityAdi bhAvArtha samajavo. 2. tannAne nivRtta vitta =karavA jevuM badhuM karI lIdhuM hovAthI kArya karavAnI zakti nivRtta thai gai che. 3. jyAM saMyoga na hoya tyAM niyamA apekSA paNa na hoya. jyAM apekSA hoya tyAM niyamA saMyoga hoya. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 1ra1 pAMcamuM sUtra ___ ihaiva vyatirekamAha- apekSA'nAnandaH, autsukyaduHkhatvAt / apekSyamANAptyA tannivRttau doSamAha-saMyogo viyogakAraNaM, tadavasAnatayA svabhAvatvAt / aphalaM phalametasmAt saMyogAt / kimiti ? ata Aha-vinipAtaparameva tat sAMyogikaphalam / kathamidaM bahumatam ? ityAha-bahumataM mohAdabudhAnAM pRthagjanAnAm / tatrApi nibandhanamAha-yadato viparyayaH, mohAdata evAphale phalabuddhiH / tato viparyayAdanAH asatpravRttyA aparyavasitAH, sAnubandhatayA / evameSa bhAvaripuH paro mohaH, ata evokto bhagavatA tIrthakareNa / yathoktam aNNANato ripU aNNo, pANiNaM Neva vijji| etto'sakkiriyA tIe, aNasthA vissato suhA (? duhA) / sUtra-TI-DI viparItapo (=HRIsl) -apekSA sumrUpa nathI. kAraNa ke temAM sUkyanuM duHkha che. saMyoga viyoganuM kAraNa che. kAraNa ke aMte viyoga thavo e saMyogano svabhAva che, arthAt viyogamAM pariName evo saMyogano svabhAva che. saMyogathI maLatuM phaLa (paramArthathI) phaLa nathI. kAraNa ke te phaLa vinAzI ja che. to pachI A phaLa jIvone bahu kema game che te kahe che-mohathI ajJAna jIvone A phaLa bahu game che. temAM paNa zuM kAraNa che te kahe che-mohathI viparyaya aphaLamAM phaLabuddhi thAya che. viparyayathI, asatyavRtti thavAthI anaMta anartho thAya che. kAraNa ke e anartho anubaMdhavALA hoya che. AthI ja bhagavAne A mohane mukhya bhAvazatru kahyo che. kahyuM che ke "jIvono ajJAnathI bIjo koi zatru nathI ja. ajJAnathI asatyavRtti thAya che. asahmavRttithI badhI bAjuthI duHkha Apanaaraa anAthAya ." 6. siddho saMyogamane apekSAthI rahita cha. nAgAseNa jogo eassa / se sarUvasaMThie / nAgAsamaNNattha / na sattA sadaMtaramuvei / aciMtameaM kevaligammaM tattaM, nicchymymeaN| vijogavaM ca jogotti na esa jogo, bhiNNaM lakkhaNameassa, na ityAvikkhA // 6 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 1rara pAMcamuM sUtra yadi saMyogo duSTaH kathaM siddhasyAkAzena na sa duSTaH ? ityAzaGkyAhanAkAzena saha yoga etasya siddhasya / kimiti ? ata Aha-sa svarUpasaMsthitaH siddhaH / kathamAdhAramantareNa sthitiH ? ityAzaGkyAha-nAkAzamanyatrAdhAre / atraiva yuktirna sattA sadantaramupaiti, na vA'nyathA'nyadanyatra / acintyametat prastutaM kevaligamyaM tattvam / tathA nizcayamatametad vyavahAramataM tvanyathA satyapi tasminnidaM tatsaMyogazaktikSayAtsUpapannameva / abhyuccayamAha-viyogavAMzca yoga iti kRtvA naiSa yogaH siddhAkAzayoriti bhinnaM lakSaNametasyAdhikRtayogasya, na cAtrApekSA siddhasya / sUtra-TIkAI- jo saMyoga duSTa che, to siddhono AkAza sAthe je saMyoga che, te kema duSTa nathI ? evI AzaMkA karIne kahe che-siddhajIvano AkAza sAthe saMyoga nathI. kAraNa ke siddha potAnA svarUpamAM rahela che. AdhAra vinA siddhonI sthiti kevI rIte hoya? evI AzaMkA karIne kahe che-AkAza bIjA AdhAramAM rahetuM nathI, arthAta jema AkAza bIjAnA AdhAra vinAsaMyoga vinA sva-svarUpamAM raheluM che, tema siddho bIjAnA AdhAra vinA=saMyoga vinA sva-svarUpamAM rahelA che. ahIM ja yukti A pramANe che-eka sattA bIjI sattAne pAmatI nathI, arthAt eka dravya bIjA dravyarUpe banatuM nathI. | bhAvArtha - dareka dravya pararUpe banatuM nathI, svarUpamAM ja rahe che. jema ke jaDa cetana na bane. cetana jaDa na bane. cetana cetanarUpe rahe ane jaDa jaDarUpe rahe. na vADacADacatraka athavA bIjI vastu bIjI rIte banatI nathI. arthAt taddana vilakSaNa vastu banI jatI nathI, ane bIjImAM rahetI nathI. jema ke dravya guNarUpe banatuM nathI. tevI rIte koi vastu bIjImAM rahetI nathI. aciMtya A tattva kevaligamya che. A nizcayamata che. vyavahAra nayano mata to bIjI rIte che, arthAt e mate eka vastu bIjI AdhAra vastumAM saMyoga pAmIne rahe che. Ama hovA chatAM siddhone AkAza sAthe saMyoga nathI e nizcaya mata sArI rIte yuktithI ghaTeluM ja che. kema ke siddha thayelAmAMthI saMyoganI zakti nAza pAmI che, arthAt saMyoga ja nathI. ahIM vizeSa kahe che-saMyoga viyogavALo hoya. siddha ane AkAzano saMyoga viyogavALo nathI. AthI siddha ane AkAzano saMyoga nathI. prastuta saMyoganuM ( siddha ane AkAzanA saMyoganuM) lakSaNa bhinna che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamuM sUtra paMcasUtra (saMyoga be jAtanA che. (1) viyogavALo (2) viyogathI rahita kevaLa AdhAraAdheyarUpa. mohAdhIna jIvono bIjI vastu sAthe thato saMyoga viyogavALo che. siddha ane AkAzamAM viyogavALo saMyoga nathI, kiMtu siddho AkAzamAM rahelA hovAthI AdhAra-AdheyabhAvarUpa saMyoga che. nizcayanayanA mate viyogavALo saMyoga vAstavika saMyoga che. kemake te saMyogathI saMyoganuM phaLa viyoga maLe che. nizcayanayanA mate eka sthAne rahevA rUpa siddha-AkAzano saMyoga viyogarUpa phaLathI rahita hovAthI vAstavika saMyoga nathI. nizcayanaya je vastunuM je phaLa hoya tenAthI te phaLa maLatuM hoya to ja tene te vasturUpe mAne. eTale nizcayanaya jenAthI viyogarUpa phaLa maLatuM hoya tene ja saMyoga mAne. siddha-AkAzanA saMyogamAM viyogarUpa phaLa maLatuM nathI. AthI nizcayanayanA mate siddha-AkAzano saMyoga nathI.) 123 na vivA=ahIM (AkAza-siddhanA AdhAra-AdheyarUpa saMyogamAM) siddhone apekSA nathI. (mohAdhIna jIvonA viyogavALA saMyogamAM apekSA che.) 7. siddhono lokAMte javAno svabhAva che. sahAvo khu eso, anaMtasuhasahAvakappo // 7 // kathaM lokAntAkAzagamanam ? ityAha- svabhAva evaiSa tasya / anantasukhasvabhAvakalpaH karmakSayavyaGgyaH / sUtra-TIkArtha-- siddho AkAzamAM lokAMta sudhI kema jAya che ? e viSe kahe che-siddhono AkAzamAM lokAMta sudhI javAno svabhAva ja che. siddhono jema anaMtasukha svabhAva che (ane te karmakSayathI pragaTa thAya che) tema AkAzamAM lokAMta sudhI javuM e siddhono svabhAva che ane te karmakSayathI pragaTa thAya che. 8. siddhanA sukhanuM varNana. uvamA ittha na vijjai / tabbhAve'Nubhavo paraM tasseva / ANA esA jiNANaM savvaNNUNaM avitahA egaMtao / na vitahatte nimitte / na cAnimitte khaMti / nisamitte te navaraM // 8 // kIdRzamasyAnantaM sukham ? ityAha- upamA'tra na vidyate, siddhasukhe / yathoktam Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 124 pAMcamuM sUtra svayaM vedyaM hi tadbrahma, kumArI strIsukhaM yathA / ayogI na vijAnAti, samyag jAtyandhavad ghaTam // (yogabindu-505) ata evAha-tadbhAve siddhasukhabhAve anubhavaH paraM tasyaiva / etadapi kathaM jJAyate ? ityAha-AjJA eSA jinAnAM, vacanamityarthaH / kiMviziSTAnAm ? rUAda-sarvajJAnAm aa ta va vitathI, pAntata: satyencartha: 3: ? ityAha-na vitathatve nimittaM rAgAdyabhAvAt / uktaM ca rAgAdvA dveSAdvA mohAdvA vAkyamucyate hyanRtam / yasya tu naite doSAstasyAnRtakAraNaM nAsti / na cAnimittaM kAryamityapi / tathA jinAjJA / evaM svasaMvedyaM siddhasukhamityAptavAdaH / nidarzanamAtraM tu navaraM siddhasukhasyedaM vakSyamANalakSaNam // sUtra-TIkArtha- siddhanuM anaMta sukha kevuM che te kahe che-siddhanuM sukha upamA rahita che. kahyuM che ke-"te brahA ( Atmasukha) svayaM anubhavI zakAya tevuM che. jevI rIte kumArI (patinA saMyogathI thanArA) strIsukhane jANatI nathI, jevI rIte janmathI aMdha puruSa ghaTane barobara jANato nathI, tevI rIte ayogI puruSa Atmasukhane jANato nathI." AthI ja graMthakAra kahe che-siddhanuM sukha hovAno anubhava siddhane ja thAya, arthAt siddhanuM sukha kevuM che te siddha ja anubhavI zake che. A paNa kevI rIte jANI zakAya te kahe che-ema sarvajJa jinanI AjJA che. sarvajJa jinanI AjJA ekAMte satya che. kAraNa ke rAgAdi na hovAthI asatyanuM nimitta nathI. kahyuM che ke"rAgathI, dveSathI ke mohathI asatya vacana bolAya che. jenAmAM A traNa doSo nathI tene asatya bolavAnuM koi kAraNa nathI." nimitta vinA kArya na thAya. AvuM jinavacana che. A rIte siddhasukha sva-saMvedya che evuM Apta vacana che. siddhasukha saMbaMdhI (=siddhasukhano sAmAnya khyAla karAvanAra) nIce mujaba mAtra dRSTAMta che. 9. siddhasukha saMbaMdhI daSTAMtA savvasattukkhae, savvavAhivigame, savvatthasaMjogeNaM, savvicchAsaMpattIe, jArisameaM, ittoNaMtaguNaM, taM tu bhAvasattUkkhayAdito / rAgAdao bhAvasattU, kammodayA vAhiNo, paramala Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 125 pAMcanuM sUtra ddhIo u aTThA, aNicchecchA icchA // 9 // ___ sarvazatrukSaye sati, tathA sarvavyAdhivigame, evaM sarvArthasaMyogena satA, tathA sarvecchAsaMprAptyA, yAdRzametat sukhaM bhavati, ato'nantaguNameva (tat=)siddhasukham / kutaH ityAha-bhAvazatrukSayAditaH / AdizabdAdbhAvavyAdhivigamAdayo gRhyante / tathA cAha-rAgAdayo bhAvazatravaH, rAgadveSamohAH, jIvApakAritvAt / karmodayA vyAdhayaH, tathAjIvapIDanAt / paramalabdhayastvAH , parArthahetutvena / anicchecchA icchA sarvathA tannivRttyA / sUtra-TIkArya- sarva zatruono kSaya thai gayo hoya, sarva vyAdhiono nAza thayo hoya, sarva arthono (=ISTa vastuono) saMyoga thayo hoya, sarva icchAo pUrNa thai hoya, tyAre jevuM sukha hoya tenAthI anaMtaguNa siddhanuM sukha hoya che. kAraNa ke siddhasukha bhAvazatruonA kSaya AdithI thAya che. "Adi' zabdathI bhAvavyAdhino nAza vagere levuM=samajavuM. (tathA cAha-) siddhasumanA dRSTAMtama zatru, vyAdhi, martha bhane 427 / me cArano ullekha che. AthI have paramArthathI zatru vagere koNa che tenuM varNana kare che. rAgAdi (=rAga-dveSa-moha)bhAvazatru che. kAraNa ke jIvo upara apakAra kare cha. mAno ya (bhAva) vyApi cha. // 24 // 3. rI bane pI3 cha=6:5 Ape che. parArthanuM kAraNa hovAthI uttama labdhio bhAva artha che. icchAnA abhAvanI icchA e icchA che. kAraNa ke tenAthI pariNAme icchAnI sarvathA nivRtti thAya che. 10. siddhonuM sukha buddhithI gakhya nathI. evaM suhumameaM, na tattao iyareNa gammai / jaisuhaM va ajaiNA, AruggasohaM va rogiNatti vibhAsA / aciMtameaM sarUveNaM // 10 // ___ evaM sUkSmametat sukhaM na tattvata: paramArthena itareNa gamyate asiddhena / nidarzanamAha-yatisukhamivA'yatinA viziSTakSAyopazamikabhAvavedyatvAdasya, evamArogyasukhamiva rogiNeti / uktaM ca Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 126 rAgAINamabhAve, jaM hoi suhaM tayaM jiNo muNai / hi saNNavAhio, jANai tadabhAvajaM sokkhaM // pAMcamuM sUtra iti vibhASA karttavyA / sarvathAcintyametatsvarUpeNa siddhasukhaM na tattvato materaviSayatvAt / sUtra-TIkArtha-- A pramANe siddhonuM sukha sUkSma che. paramArthathI siddha sivAya bIjAthI anubhavI zakAtuM nathI. ahIM dRSTAMta kahe che-jema sAdhu sivAya bIjo jIva sAdhunuM sukha na anubhavI zake, kAraNa ke sAdhunuM sukha viziSTa kSAyopazamika bhAvathI vedI zakAya tevuM che. jema rogI ArogyanuM sukha na anubhavI zake. kahyuM che ke-''rAgAdinA abhAvamAM je sukha thAya che te sukhane jina jANe che. sannipAta rogathI gherAyelo jIva sannipAtanA abhAvathI thanArA sukhane jANato nathI.'' A pramANe vibhASA karavI, eTale ke A be dRSTAMtonI jema siddhasukhamAM paNa kahevuM. arthAt te rIte asiddha jIva siddhasukha na anubhavI zake. siddhasukha svarUpathI aciMtya che, arthAt siddhasukhanuM svarUpa sarvathA aciMtya che. kAraNa ke te paramArthathI buddhino viSaya nathI. 11. siddhasukha ane siddhono kALa sAi- apajjavasiaM egasiddhAvikkhAe, pavAhao aNAI / tevi bhagavaMto evaM // 11 // sAdyaparyavasitaM pramANata: ekasiddhApekSayA na tu tatpravAhamadhikRtya, pravAhatastvanAdi tadoghamAzritya / tathA cAha - te'pi bhagavantaH siddhA evaM ekasiddhApekSayA sAdyaparyavasitAH pravAhApekSayA anAdyaparyavasitA iti / sUtra-TIkArtha-- siddhasukha eka siddhanI apekSAe sAdi-anaMta che. pravAhathI to siddhasamUhane AzrayIne anAdi che. siddha bhagavaMto paNa eka siddhanI apekSAe sAdi-anaMta ane pravAhanI apekSAe anAdi-anaMta che. 12. sarvajIvomAM bhavyatva samAna hovA chatAM tathAbhavyatva bhinna che. tahAbhavvattAbhAvao / vicittameaM tahAphalabheeNa / nAvicitte sahakAribheo, tadavikkho taotti / aNegaMtavAo tattavAo / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamuM sUtra paMcasUtra sa khalu evaM, iharahegaMto micchattameso, na itto vavathA / aNArihameaM // 12 // , 127 samAne bhavyatvAdau kathametadevam ? ityAha- tathAbhavyatvAdibhAvAt tathAphalaparipAkIha tathAbhavyatvam / ata evAha-vicitrametat tathAbhavyatvAdi / kuta: ? ityAha- tathAphalabhedena kAlAdibhedabhAviphalabhedenetyarthaH / samAne bhavyatve sahakAribhedAtphalabheda ityAzaGkApohAyAha- nAvicitre tathAbhavyatvAdau sahakAribhedaH / kimiti ? ityAha- tadapekSastaka iti tadatatsvabhAvatve tadupanipAtAbhAvAditi / anekAntavAdastattvavAdaH sarvakAraNasAmarthyApAdanAt sa khalvanekAntavAda evaM tathAbhavyatvAdibhAve, itarathaikAntaH sarvathA bhavyatvAdestulyatAyAm / tataH kim ? ityAha-mithyAtvameSa ekAntaH / kuta: ? ityAha- nAto vyavasthA ekAntAt bhavyatvAbhede sahakAribhedasyAyogAt tatkarmatAbhAvAt karmaNo'pi kArakatvAt / atatsvabhAvasya ca kArakatvAsaMbhavAditi bhAvanIyam / ata evAhaanArhatametad ekAntAzrayaNam / sUtra-TIkArtha-- bhavyatva vagere samAna hovA chatAM A A pramANe kema che ? arthAt badhA jIvo eka sAthe mokSamAM kema jatA nathI ? e viSe kahe che- tathAbhavyatva AdinA kAraNe badhA jIvo ekI sAthe mokSamAM jatA nathI. ahIM tathAbhavyatva te te rIte phaLano paripAka kare che. AthI ja graMthakAra kahe che-A tathAbhavyatva vagere vicitra che. kAraNa ke te te rIte phaLano bheda che, arthAt kALa AdinA bhedathI thanAra phaLa alaga alaga che. prazna-- bhavyatva samAna hoya, paNa sahakArI kAraNanA bhedathI phaLabheda thAya khebhana jane ? uttara-- nA, tathAbhavyatvAdi avicitra=samAna hoya to sahakArI kAraeaano bheTa na thAya. 29 / } (tadapekSastaka iti =) sahakArIleha tathAtlavyatvAhinI apekSA rAkhe che. arthAt tathAbhavyatvAdi pramANe sahakArI kAraNano yoga thAya che. eTale tathAbhavyatva vagere samAna hoya to sahakArI kAraNa paNa samAna hoya. sahaDArI ddaare| samAna nathI bhATe tathAlavyatva vagere samAna nathI. (tadatatsvabhAvatve Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 128 pAMcamuM sUtra tApitAmAviitaka) jo sahakArIbhedano tathAbhavyatvAdinI apekSA rAkhavAno svabhAva na hoya to sahakArI kAraNano judA-judA samaye alaga alaga rIte yoga na hoya. sahakArI kAraNono eka ja samaye eka ja rIte yoga kema nathI thato ? sahakArI kAraNono eka ja rIte yoga thato nathI, enAthI siddha thAya che ke sahakArI kAraNa koinI apekSA rAkhe che. konI apekSA rAkhe che ? enA uttaramAM tathAbhavyatyAdinI apekSA rAkhe che ema mAnavuM paDe. sahakArI kAraNono bheda hovAthI tathAbhavyatyAdino paNa bheda siddha thAya che. kAraNa ke tathAbhavyatvAdi pramANe sahakArI kAraNono yoga thAya che. anekAMtavAda tAttvikavAda che. kAraNa ke anekAMtavAda sarva kAraNonA sAmaAne svIkAre che, arthAt koi paNa kArya koi eka ja kAraNanA sAmarthyathI thatuM nathI, kiMtu sarva aneka kAraNonA sAmarthyathI thAya che, ema mAne che. anekAMtavAda tathAbhavyatvAdibhAvamAM ghaTe che, arthAt bhavyatvAdi asamAna ( bhinnabhinna) hovAthI anekAMtavAda ghaTe che. anyathA (=bhavyatvAdi samAna hoya to) ekAMtavAda che. ekAMtavAda mithyAtva che. ekAMtavAdathI (sahakArIbhedanI) vyavasthA na thAya. kAraNa ke ekAMtavAdamAM bhavyatyAdi samAna hovAthI sahakArI kAraNano kAlAdithI bheda na ghaTI zake. bhavyatvanA abhedamAM sahakArI bheda kema na ghaTe tenuM kAraNa jaNAve chetarkatAmAvA-tenI=sahakArIbhedanI karmatAno abhAva hovAthI bhavyatvanA abhedamAM sahakArI bheda na ghaTe. ahIM karyatAno abhAva A pramANe che- bhavyatva asamAna (=bhinna) hoya to bhavyatvane sahakArIbhedano yoga prApta thAya. ahIM sahakArIbhedano yoga kone prApta thAya ? bhavyatvane. mATe bhavyatva karma che. have jo bhavyatva samAna hoya to bhavyatvane sahakArIbhedano yoga prApta na thAya. ethI bhavyatva sahakArIbhedanI prAptinuM karma na thAya. mATe ahIM TIkAmAM lakhyuM ke tArAmaitAmAvA bhavyatvanA abhedamAM sahakArIbhedano yoga thato na hovAthI bhavyatvamAM tenI sahakArIbhedanI karmatAno abhAva thAya che. prazna- bhavyatvanA abhedamAM sahakArIbhedanI prAptinI apekSAe bhavyatvamAM karmatA nathI to paNa sahakArIbhedarUpa kArya thAya ema mAnavAmAM zo vAMdho che ? Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamuM sUtra paMcasUtra uttara- rmanovikArAt=karmanuM paNa kArakapaNuM che, eTale ke karma paNa kAryamAM kAraNa che. ethI jo karma ja na hoya to kArya na thAya. tethI jo bhavyatvamAM sahakArIbhedanI prAptinI karmatA na hoya to sahakA2IbhedarUpa kArya na thAya. 129 prazna- badhAnuM bhavyatva samAna hovA chatAM sahakA2IbhedanI karmatA che, arthAt badhAnuM bhavyatva samAna hovA chatAM judAjudA jIvane bhinna bhinna prayatnathI bhinna bhinna sahakArInI prApti thAya che, tethI bhavyatvamAM sahakArIbhedanI karmatA che. Ama mAnavAmAM zo vAMdho che ? jemake- mATImAMthI koi kArIgara ghaDA banAve to koi kArIgara bAvalAM banAve. ahIM baMne mATImAM yogyatA samAna che. mAtra kArIgaranA bhinna prayatnathI sahakArIno bheda prApta thayo. te rIte dareka jIvamAM siddhigamana yogyatArUpa bhavyatva samAna che. Ama chatAM te te jIvanA tevA prayatnanA kAraNe sahakArIbheda prApta thAya. tethI kAryabheda thAya. Ama mAnavAmAM zo vAMdho ? uttara-vratatvamAvasya ca ArAmamavA=jo bhavyatvano sahakArIbhedane anukULa svabhAva na hoya to tenAmAM kArakapaNuM na Ave, arthAt jo badhAnuM bhavyatva samAna hoya to tenAmAM sahakArIbhedanI karmatA mAnI zakAya nahi. jo mATImAM ghaDA rUpe banavAnI yogyatA ja na hoya to game teTalo prayatna karavA chatAM mATImAMthI ghaDo na bane. mATImAM ghaDA rUpe banavAnI yogyatA hoya to ja tevA prayatnathI ghaDo banI zake. tevI rIte prastutamAM bhavyatvano sahakArIbhedane yogya svabhAva hoya to ja tenAmAM kArakapaNuM Ave. jo bhavyatvano sahakArIbhedane yogya svabhAva na hoya to game tevo prayatna karavA chatAM tenAmAM sahakArIbhedanI karmatA na Ave. A pramANe vicAravuM. AthI ja graMthakAra kahe che- ekAMtano Azraya arihaMtanA siddhAMtathI viruddha che. 13. baMdha vinA mukti na ghaTe saMsAriNo u siddhattaM / nAbaddhassa muttI saddattharahiA / aNAimaM baMdho pavAheNaM, aIakAlatullo / abaddhabaMdhaNe vA'muttI puNobaMdhapasaMgao, aviseso a baddhamukkANaM // 13 // prastutaprasAdhakameva nyAyAntaramAha - saMsAriNa eva siddhatvaM, nAnyasya / ko'yaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra pAMcamuM sUtra I I niyama: ? tyAha-nAvajasya mukti: tAttviLI, tyAnna-zaddArtha hitA vanyAbhaaven / ayaM cAnAdimAn bandhaH pravAheNa saMtatyA / kathaM yuktisaGgatobhUtibhAvena ityAha- atItakAlatulyaH sa hi pravAheNAnAdimAnanubhUtavarttamAnabhAvazca / yathoktam 130 bhavati sa nAmAtItaH prApto yo nAma vartamAnatvam / ', eSyaMzca nAma sa bhavati, ya: prApsyati varttamAnatvam // kiM vA'baddhabandhane prathamaM amuktirmuktyabhAvaH / kuta: ? ityAha-punarbandha - prasaGgAt abaddhatvena hetunA / tathA cAha- avizeSo baddhamuktayoriti / sUtra-TIkArtha-- prastuta viSayane ja siddha karanAra anya pramANane kahe chesaMsArI (=karmathI baddha) ja jIva siddha bane che, anya nahi. A kayo niyama che te kahe che, arthAt saMsArI ja jIva siddha bane che emAM kayo niyama che te kahe che-kA2Na ke abaddha jIvanI mukti baMdharahita hovAnA kAraNe zabdArtha rahita hovAthI tAttvika nathI. (baMdhanathI chUTavuM evo mukti zabdano artha che. je baMdhAyelo ja na hoya tene chUTavAnuM paNa na hoya.) baMdha pravAhathI anAdimAna che. jeno bhUtibhAva hoya, arthAt je vastu utpanna thAya, tenI Adi hoya. jema ke ghaTa utpanna thAya che to tenI Adi che. tema baMdha paNa utpanna thAya che. mATe amuka samaye baMdhanI zarUAta thai ema baMdhanI utpattino Adi kALa hovo joie. AthI anAdimAna baMdha kevI rIte yuktisaMgata thAya e viSe kahe che-baMdha bhUtakALa samAna che. bhUtakALa pravAhathI anAdimAna che ane vartamAna kALano anubhava karelo che. bhUtakALamAM te te kALe vartamAnapaNuM hatuM ane tethI tenI utpatti paNa hatI, chatAM te bhUtakALa pravAhathI anAdi che=AdithI rahita che. te pramANe baMdha pratikSaNa utpanna thato hovA chatAM AdithI rahita che-anAdi che. kahyuM che ke-"bhUtakALa te che ke jeNe pahelAM vartamAnapaNAne prApta karyo che. bhaviSyakALa te che ke je vartamAnapaNAne prApta karaze'' AtmA pahelAM baMdharahita hato. paNa pachI baMdhAyo ema abaddhano baMdha mAnavAmAM Ave to mukti ja na thAya. kAraNa ke mukti thayA pachI pharI baMdha thAya. pahelAM abaddha hato ane baMdhAyo, to mukta thayA pachI paNa baMdhAya. ema thatAM baddha ane Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra muktamAM koi vizeSatA na rahe. 131 pAMcamuM sUtra 14. anAdi baMdhano viyoga thAya. aNAijogevi viogo kaMcaNovalanANaM // 14 // anAdimati bandhe mokSAbhAva: tatsvAbhAvikatvenetyAzaGkAnirAzAyAha-anAdiyoge'pi sati viyogo'viruddha eva kAJcanopalajJAtena loke tathAdarzanAt / yogo bandha ityanarthAntaram / sUtra-TIkArtha-- baMdha anAdimAna hovAthI svAbhAvika siddha thayo. je svAbhAvika hoya teno aMta na Ave. AthI baMdhano aMta na AvavAthI mokSa na thAya. AvI AzaMkAnuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakAra kahe che-baMdha anAdithI hovA chatAM suvarNapaththaranA dRSTAMtathI baMdhano viyoga ghaTe che. suvarNa ane mATIno saMyoga anAdi hovA chatAM agni-tejAba vagerethI baMne alaga thAya che tema lokamAM jovAmAM Ave che. te pramANe karmabaMdhanAM kAraNone dUra karavAthI AtmA ane karma e baMne alaga thAya che ane tethI AtmAno mokSa thAya che. ahIM yoga ane baMdha e baMne zabdono eka ja artha che. 15. sAMkhyamata mAnya didakSA aprAmANika che. na didikkhA akaraNassa na yAdiTThami esA / na sahajAe nivittI / na nivittIya AyaTThANaM, nayaNNahA tassesA / na bhavvattatullA nAeNaM, na kevalajIvarUvameaM / na bhAvijogAvikkhAe tullattaM, tayA kevalatteNa sayAvisesao / tahA sahAvakappaNamappamANameva / eseva doso parikappiAe / / 15 / / AdAvabaddhasya didRkSA, baddhamuktasya tu na seti doSAbhAvAdAdimAneva bandho'stvityAzaGkAvyapohAyAha-na didRkSA'karaNasyendriyarahitasya baddhasya caitAni / tathA na cAdRSTe eSA dikSA, draSTumicchA didRkSeti kRtvA / sahajaivaiSetyArekAnirAkaraNAyAha-na sahajAyA nivRttirdikSAyAzcaitanyavat / astu veyamityabhyu Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 132 pAMcamuM sUtra petya doSamAha-na nivRttau didRkSAyA AtmanaH sthAnaM, tadavyatirekAt / tathA cAha-nAnyathA tasyaiSA Atmano dikSAyogAt / tadavyatireke'pi bhavyatvasyeva tannivRttau doSAbhAva ityAzaGkApohAyAha-na bhavyatvatulyA nyAyena dikSA / kutaH? ityAha-na kevalajIvarUpametad bhavyatvam / dikSA tu kevalajIvarUpetyarthaH / na bhAviyogApekSayA mahadAdibhAve tadA kevalatvena tulyatvaM dikSAyAH bhavyatvena / atra yuktimAha-tadA kevalatvena bhAviyogAbhAve sadA avizeSAt tathA sAMsiddhikatvena tadUrdhvamapi didRkSApattiriti hRdayam / evaM svabhAvaiveyaM dikSA yA mahadAdibhAvAdvikAradarzane kevalAvasthAyAM nivartate, ityetadAzabyAha-tathA svabhAvakalpanaM kaivalyAvizeSe prakramAddikSAyA bhAvAbhAvasvabhAvakalpanamapramANameva / AtmanastadbhedApatteH prakRteH puruSAdhikatvena tadbhAvApattyeti garbhaH / ata evAhaeSa eva doSaH pramANAbhAvalakSaNaH parikalpitAyAM dikSAyAM abhyupagamyamAnAyAM tathA hi parikalpitA na kiJcit, kathaM tatra pramANavRttiriti / sUtra-TIkArtha- pahelAM AtmA abaddha hato, paNa didazAthI (=sattva, rajasa ane tamasa e triguNAtmaka prakRtinA vikArane jovAnI icchAthI) baMdhAyo. mukta thayA pachI didakSA na hovAthI pharI baMdhAto nathI. Ama mAnavAmAM koi doSa na hovAthI baMdha AdimAna ja ho evI zaMkAne dUra karavA mATe graMthakAra kahe che-iMdriya rahitane didakSA na hoya. iMdriyo baddha AtmAne hoya. abaddha AtmA iMdriya rahita hoya che. tathA didakSA eTale jovAnI icchA. je vastu adRSTa hoya, eTale ke kyAre ya jANI na hoya, sAMbhaLI na hoya tevI hoya, te vastu saMbaMdhI dikSA na thAya. dikSA sahaja che=AtmAnI sAthe ja thayelI che, arthAt jyArathI AtmA che tyArathI ja didakSA che evI AzaMkAnuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che-jo didakSAne sahaja mAnavAmAM Ave to tenI caitanyanI jema kadI nivRtti na thAya. arthAt jema AtmAno caitanya guNa sahaja hovAthI kadI AtmAthI judo na thAya. athavA didakSAnI nivRtti thAo ema svIkArIne doSane kahe che-have jo didalAnI nivRtti thAya to AtmA ja 1. karmarahita zuddha AtmAne poDae vahu eka huM ghaNA rUpavALo banuM ema prakRtinA vikArane jovAnI icchA thavAthI mahad vagere covIsa tattvono saMyoga thatAM te saMsArI bane che. pachI tattvajJAna (puruSa ane prakRtinA bhedanuM jJAna) thatAM AtmA mukta bane che ane , dikSA paNa rahetI nathI. Avo sAMkhyamata che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 133 pAMcamuM sUtra na rahe. kAraNa ke AtmA didakSAthI bhinna nathI. anyathA (didalAnI nivRtti thavA chatAM AtmA raheto hoya to) dikSAno AtmAnI sAthe saMbaMdha na rahevAthI e dikSA AtmAnI nathI. jema AtmAthI abhinna hovA chatAM bhavyatvanI nivRtti thAya che tema didazAnI nivRtti thavAmAM koi doSa nathI e zaMkAne dUra karavA mATe kahe che-pramANathI dikSA bhavyatvanA jevI nathI. kAraNa ke bhavyatva kevala (sarvathA zuddha) jIvarUpa nathI, jyAre dikSA kevala jIvarUpa che. AthI mokSamAM paNa didakSA raheze. bhavyatva to anAdithI baddha azuddha AtmAnI avasthA che. tethI AtmA abaddha zuddha banI gayA pachI emAM e zI rIte rahe ? na ja rahe. jyAre didakSA zuddha-abaddha AtmAnI avasthA che. AtmAnI evI avasthA kevalyA pachI paNa rahe che. tethI didakSA kevalyAvasthAmAM (mokSamAM) paNa rahe. prazna- baMdha nathI tyAre ekalI dikSA che. paNa bhAvayoganI apekSAe (mahad Adino yoga thaze tyAre mahad Adi paNa hovAthI ekalI dikSA nathI e apekSAe) didakSA kevala jIva svarUpa nathI. AthI bhAvayoganI apekSAe dikSA bhavyatva samAna che. uttara- je vakhate mahad Adino yoga thayo nathI te vakhate didakSA ekalI hoya che. jyAre mahad Adino yoga thAya che tyAre temAM koi vizeSatA AvatI nathI. dikSA sadA ekasarakhI hovAnA kAraNe (caitanya guNanI jema) svabhAva siddha (=sahaja) hovAthI mahad Adino viyoga thAya tyAre paNa didakSAnI vidyamAnatAnI Apatti Ave che. prazna-maha Adino saMyoga thayA pachI vikAranuM darzana thatAM kevalya avasthAmAM nivRtta thavAno didakSAne svabhAva che. AthI mahad Adino viyoga thAya tyAre paNa dikSAnI vidyamAnatAnI Apatti nahi rahe. uttara- dikSAnA AvA (amuka samaya sudhI rahe ane pachI nivRtta thAya tevA) svabhAvanI kalpanA aprAmANika che. mahad vagere vikAro thayA pahelAMnI anAdi zuddha kevalyAvasthA ane vikAranAM darzana pachI vivekakhyAtithI thatI kevalyAvasthA e baMne zuddha avasthAmAM kAMi ja pharaka nathI. tema chatAM eka ( pUrvanI) avasthAmAM dikSA rahe ane bIjI (pachInI) avasthAmAM dikSA na rahe ema Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra mAnavAmAM koi pramANa nathI. bIjI vAta (AtmanaHstasmelApattaH prate puruSAdhitvana tamAvApatyeti narma:=) aprAmANika paNa dikSAne mAnavAthI didakSAne AtmAthI bhinna mAnavAnI Apatti Ave. kema ke prakRti ja badhuM karatI hovAthI prakRtine puruSa (=AtmA) karatAM paNa adhika mAnI che. tethI didakSAne prakRti svarUpa mAnavAnI Apatti Ave. Ama didakSA prakRti svarUpa bane ethI AtmAthI bhinna ja bane. 134 pAMcamuM sUtra AthI ja graMthakAra kahe che-- kalpelI didakSAno svIkAra karavAmAM paNa pramANAbhAvarUpa doSa che. te A pramANe-kalpelI dikSA (baMdha-mokSa vagere) kazuM ka2vA samartha nathI. je kazuM karavA samartha na hoya tenA astitvamAM pramANa kevI rIte hoya ? arthAt na hoya. 16. pariNAma bhedathI baMdha-mokSano bheda pariNAmabheA baMdhAibheo tti sAhu, savvanayavisuddhie niruvacariobhayabhAveNaM // 16 // tadevaM vyavasthite sati pariNAmabhedAd Atmana iti prakramaH, bandhAdibhedo bandhamokSabheda ityetatsAdhu pramANopapannam / na khalvanyayogaviyogau vihAya mukhyaH pariNAmabhedaH, bhavAcca muktiranAdimAMzca bhava iti nItyA / ata evAha - sarvanayavizuddhyA / anantaroditasAdhuphalopadarzanAyAha-nirupacaritobhayabhAvena prakramAt mukhyabandhamokSabhAvena / sUtra-TIkArya-- prazna-- jo dikSA mAnavAmAM Ave to didakSA hoya tyAM sudhI baMdha ane didakSAnI nivRtti thatAM mokSa ema baMdha-mokSano bheda (=vyavasthA) thAya che. paNa dikSA na mAnavAmAM Ave to baMdha-mokSano bheda kevI rIte thai zake ? ---- uttara baMdha anAdithI hovA chatAM suvarNa-paththa2nA dhruSTAMtathI baMdhano viyoga thAya evo nirNaya thaye chate AtmAnA pariNAmanA bhedathI baMdha ane mokSano bheda mAnavo e pramANayukta che. prazna-- pariNAmano bheda eTale zuM ? uttara-- anyano yoga ane viyoga e mukhya pariNAmabheda che, arthAt Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 135 pAMcamuM sUtra karmano yoga e baMdha ane karmano viyoga e mokSa che. kema ke bhavathI mokSa thayo, saMsAra anAdimAna che, evo vyavahAra thAya che. sarvakarmono viyoga thAya tyAre bhavathI mokSa thAya che. anAdikAlIna karmanA saMbaMdhanA kAraNe saMsAra anAdimAna che. AthI ja graMthakAra kahe che-pariNAma bhedathI baMdha-mokSano bheda sarva nayothI vizuddha (=sarvanayasaMmata) che. hamaNAM pariNAma bhedathI baMdha-mokSano bheda pramANathI yukta che ema je kahyuM tenuM zubha phaLa batAvavA mATe graMthakAra kahe che-pariNAmabhedathI baMdha-mokSano bheda sarvanayothI vizuddha (=sarvanayasaMmata) hovAthI upacAra rahita (=mukhya-tAtvika) baMdha-mokSa siddha thAya che. 17. karma bodhisvarUpa nathI, tathA sarvathA asat paNa nathI. na appabhUaM kammaM / na prikppiameaN| na evaM bhavAdibheo // 17 // evaM dravyAstikamatamadhikRtya kRtA nirUpaNA / paryayAstikamatamadhikRtyAha-nAtmabhUtaM karma, na bodhasvalakSaNamevetyarthaH / tathA na parikalpitamasadevaitatkarmavAsanAdirUpam / kutaH ? ityAha-naivaM bhavAdibhedaH / AtmabhUte parikalpite vA karmaNi bodhamAtrAvizeSeNa kSaNabhede'pi muktakSaNabhedavanna bhavApavargavizeSaH / sUtra-TIkAI- A rIte dravAstikanayanI apekSAe prarUpaNA karI, arthAt anAdibaddha Atmadravya ane mukta Atmadravya e be pramANasiddha che ema kahyuM. have paryAyAstika nayanI apekSAe prarUpaNA kare che, arthAt baMdha-mokSa paryAya vAstavika che (kAlpanika nathI) ema jaNAve che. karma AtmabhUta nathI, eTale ke kevaLa bodhasvarUpa ja nathI. karma jema kevaLa bodhasvarUpa ja nathI tema sarvathA parikalpita=asatuM paNa nathI, arthAt "vAsanArUpa nathI. kAraNa ke karma sarvathA bodhasvarUpa ke asatuM hoya to saMsAra ane mokSano (=baMdha-mokSano) bheda na thAya. te A pramANe-bauddho sarva vastune kSaNika mAne che. jo badhI vastuo kSaNika hoya to bIjI kSaNe te ja vastu kema dekhAya che. A praznanA samAdhAna mATe bauddho "saMtAna' padArthane mAne che. saMtAna eTale kSaNapra1. bauddhanI yogAcAra" zAkhAvALA sarva vastuone vijJAnasvarUpa mAne che. ethI emanI daSTie karma jJAnasvarUpa che. bauddhanI mAdhyamika zAkhAvALA sarva vastuone asatutravAsanArUpa mAne che. sarva vastuo nahi hovA chatAM vAsanAnA (=bhrAMtinA) kAraNe dekhAya che. eTale badhuM vAsanArUpa che. AthI karma paNa vAsanArUpa che ema mAne che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra pAMcamuM sUtra vAha. dareka vastu pUrva pUrva kSaNe nAza pAme che ane uttara uttara kSaNe te ja prakAranI navI vastu utpanna thAya che. AthI vastu utpanna thAya tyArathI AraMbhI sarvathA nAza na pAme tyAM sudhI samAna kSaNapravAha cAlyA kare che. eTale pratyeka kSaNe niraMtara samAnarUpe vastunI utpatti e kSaNapravAha che. vastu sarvathA nAza pAme tyAre kSaNapravAhano=saMtAnano nAza thAya che, ane navA kSaNapravAhanI=saMtAnanI utpatti thAya che. dA.ta. haraNa janmyuM tyArathI te dareka kSaNe nAza pAme che, ane samAnarUpe utpanna thAya che. AthI haraNano kSaNapravAha=saMtAna cAle che. bIjA zabdomAM kahIe to ha2Na kSaNano=haraNarUpa kSaNano pravAha cAle che. 136 te pramANe AtmAno paNa kSaNapravAha cAle che. AtmAnA kSaNa pravAhane cityuMtati kahevAmAM Ave che. citsaMtati sopaplava ane nirupaplava ema be prakAre che. saMsAramAM rahelA AtmAnI sopaplava citsaMtati cAle che, ane A badhuM asat che evuM jJAna thavAthI rAgAdi dUra thatAM sopaplava citsaMtatino aMta Ave che, ane nirupaplava citsaMtati cAle che. sopaplava citsaMtati rUpa kSaNa e saMsAra ane nirupaplava citsaMtatirUpa kSaNa e mokSa che. Ama kSaNabhedathI baMdha ane mokSano bheda thAya che. A pramANe bauddho mAne che. Ama kSaNabheda thavA chatAM bodha (=citsaMtati) baMne kSaNomAM che. eTale ke jema saMsAra avasthAmAM bodha hoya che, tema mokSa avasthAmAM paNa bodha hoya che, ane karma bodhasvarUpa che. AthI saMsAra ane mokSa e baMne avasthAmAM karma hovAthI muktakSaNanA bhedanI jema saMsAra ane mokSamAM koi bheda paDyo nahi. 18. so sarvathA vinAza mAnavAmAM sarvathA asatnI utpatti thavAnI Apatti. 'na bhavAbhAvo u siddhI / 'na taducchede'NuSNAo / zna evaM samaMjasattaM / * nA'NAimaMto bhavo / 'na heuphalabhAvo / 6 tassa tahA sahAvakappaNamajuttaM nirAhAra'nnayakao niomeLa / / 8 / / 1. kSaNikavAdInA mate dareka vastunA kSaNe kSaNe nAza ane utpatti thatA hovAthI vastune paNa kSaNa kahevAmAM Ave che. jemake manuSyakSaNa, ghaTakSaNa athavA haraNano kSaNa, manuSyano kSaNa, ghaTano kSaNa ema paNa kahevAya che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 137 pAMcamuM sUtra 'tathA na bhavAbhAva eva siddhiH, santAnocchedarUpA pradhyAtapradIpopamA / atra yuktimAha-'na taducchede'nutpAdaH, na santAnocchede'nutpAdastasyaiva / kiM tarhRtpAda eva yathA'sau sannucchidyate, evamasannapyutpadyatAmiti ko virodha: ? / yadyevaM tataH kim ? ityAha-naivaM samaJjasatvaM nyAyopapannatvam / katham ? ityAha*evaM hi nAnAdimAn bhavaH saMsAraH kadAcideva santAnotpatteH / 'tathA na hetuphalabhAvaH / caramAdyakSaNayorakAraNakAryatvAt / pakSAntaranirAsAyAha-'tasya tathAsvabhAvakalpanamayuktam / kutaH ? ityAha-nirAdhAro'nvayaH kRto niyogena, ayamatra bhAvArthaH, svo bhAva ityAtmIyA sattA svabhAvaH / evaM ca sa nivRttisvabhAva iti svAbhAvikI AtmIyA satteti nirAdhAratvam / yadvA'nvayAbhAvastannivRttestattvAditi niyogagrahaNamavazyamidamitthamanyathA zabdArthAyogAditi khyApanArthaM, evamAdyakSaNe'pi bhAvanIyam / sUtra-TIkArtha- saMsArano abhAva e ja mokSa che. arthAt jema dIpakanA bUjhAi gayA pachI prakAzano sarvathA abhAva thAya che, tema saMtatino uccheda (=sarvano nAza) thatAM saMsArano abhAva thAya che, ane e ja mokSa che. saMtati saMsAra che ane saMtatino sarvathA uccheda mokSa che. Ama mAnavuM yogya nathI. Ama mAnavuM yogya nathI e viSe yuktine kahe che-nAsato vidate mAvo, nAmAvo vidate sati ="asatuno (=sarvathA avidyamAnano) bhAva (=utpatti) na thAya, ane satno sarvathA abhAva (=nAza) na thAya." evo niyama che. je vidyamAna hoya tenI ja paryAyAMtara rUpe utpatti thAya. tathA satno sarvathA abhAva na thAya, kiMtu paryAyAMtara thAya. A niyama hovA chatAM jo tame saMtatino sarvathA uccheda mAnazo to pharI paNa kyAreka saMtatinI avazya utpatti thaze, ema mAnavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke jema satno sarvathA uccheda thAya che tema sarvathA asatnI utpatti paNa thAya. prazna- sarvathA asatnI utpatti thAya temAM zo vAMdho che ? uttara- sarvathA asatunI utpatti yuktiyukta nathI. sarvathA asatnI utpatti mAnavAmAM be virodha Ave che. (1) eka virodha e che ke kyAreka saMtAnanI utpatti thavAthI saMsAra anAdi Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 138 pAMcamuM sUtra tarIke siddha nahi thai zake. "(2) bIjo virodha e che ke kAraNa-kArya bhAva nahi rahe. je saMtatino sarvathA uccheda thAya che tenI aMtima kSaNa ane je saMtatinI utpatti thAya che tenI prathama kSaNa e baMne vacce kAraNa-kArya bhAva nahi rahe. arthAt prathama kSaNarUpa kAryanuM aMtimakSiNa kAraNa nathI. AthI kAraNa vinA ja kAryanI utpatti thaze. prazna-caramakSaNano tevo(Rtaddana nivRtta thavAno) svabhAva che ane AdyakSaNano utpanna thavAno svabhAva che. jyAM svabhAva hoya tyAM Ama kema e prazna ja na hoya. 'uttara- caramakSaNanA tevA svabhAvanI kalpanA ayukta che. kema ke temAM svabhAva nirAdhAra bane, athavA anvaya (=saMbaMdha) na rahe e be doSa avazya Ave che. te A pramANe-(svanI=potAnI. bhAva eTale sattA) svabhAva eTale AtmIya sattA. AthI caramakSaNano nivRtti svabhAva che eno artha e thayo ke carakSaNanI sattA nivRtti che. ane svAbhAvika AtmIya sattA che. caramaNanI nivRtti che eTale caramaNa nathI, ane caramakSaNanI AtmIya sattA che, to AtmIya sattA konI ? AtmIya sattAno AdhAra koNa ? A praznano uttara maLato nathI. AthI AtmIya sattA=vabhAva nirAdhAra bane che. athavA caramakSaNano tevo svabhAva che ema nahi, kiMtu caramakSaNanI nivRttino tevo svabhAva che. Ama mAnavAmAM AtmIya sattAno=svabhAvano AdhAra nivRtti che. eTale svabhAva nirAdhAra nathI. paNa kAraNa-kAryano avaya (=saMbaMdha) nahi rahe. eTale ke caramakSaNa kAraNa che ane AdyakSaNa kArya che ema kAraNakAryano saMbaMdha nahi rahe. kAraNa ke AdyakSaNanI utpatti thAya che, tyAre aMtimakSaNanI nivRtti che=aMtimakSaNa nathI. prazna-ahIM vijhokabe doSa avazya lAge che ema jakArapUrvaka kema kahyuM? uttara- jo svabhAva mAnavAmAM Ave ane A be doSa na mAnavAmAM Ave to svabhAva (potAnI sattA evo) artha ghaTI zake nahi. zabdano je artha ghaTato hoya te ghaTADavo joie. svabhAva zabdano artha ghaTADatAM ukta be doSo avazya Ave che. 19. dravyanA utpAda ane nAza mAnavAmAM Ave to dravyanA utpAda-nAzarUpa svabhAvanI kalpanA yuktiyukta che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 139 pAMcamuM sUtra tasseva tahAbhAve juttameaM // 19 // ata evAha- tasyaiva tathAbhAve yuktametat tathAsvabhAvakalpanamiti / sUtra-TIkArya- satno sarvathA vinAza mAnavAmAM pUrvokta rIte doSa hovAthI ja graMthakAra kahe che-hA, jo kSaNano dravyano ja paryAyarUpa utpAda thAya che, ane vinAza paNa thAya che, ema mAnavAmAM Ave to dravyano eka paryAyarUpe utpanna thavuM ane bIjA paryAyarUpe nAza pAmavuM evo svabhAva che, ema svabhAvanI kalpanA yuktiyukta che. kAraNa ke temAM pUrvokta sarvathA asatnI utpatti, saMsAranuM AdipaNuM kAraNa-kAryano asaMbaMdha, svabhAvanI nirAdhAratA vagere doSo na rahe. 20. prastuta viSayanI sUkSmatA suhumamaTThapayameaM / vicintiavvaM mahApaNNAetti // 20 // sUkSmamarthapadametad bhAvagamyatvAt, vicintitavyaM mahAprajJayA, anyathA jJAtumazakyatvAditi / sUtra-TIkAI- A viSaya atyaMta sUkSma che. kAraNa ke A viSaya bhAvArthathI jANI zakAya tevo che, zabdArthathI jANI zakAya tevo nathI. AthI sUkSma buddhithI AnI vicAraNA karavI. kAraNa ke sUkSmabuddhithI vicAryA vinA A viSaya na samajI zakAya. 21. mokSasukhanI zreSThatAnuM kAraNa apajjavasiameva siddhasukkhaM / itto cevuttamaM imaM / savvahA aNussugatte'NaMtabhAvAo // 21 // __ AnuSaGgikamabhidhAya prakRtamAha-aparyavasitamevamuktena vidhinA siddhasaukhyam / ata eva kAraNAduttamamidam / etadeva spaSTamabhidhAtumAha-sarvathA'nutsukatve sati anantabhAvAtkAraNAt / sUtra-TIkArtha- prAsaMgika viSayane kahIne have prastuta viSayane kahe che-A pramANe mokSasukha anaMta che, AthI ja zreSTha che. A ja viSayane spaSTa jaNAvavA mATe kahe che-kAraNa ke mokSasukha taddana utsukatA vinA anaMta che. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 140 pAMcamuM sUtra 22. siddhono vAsa logaMtasiddhivAsiNo ee / jattha ya ego tattha niamA aNaMtA // 22 // kva nivAsa eSAm ? ityAha- - lokAntasiddhivAsina ete / caturdazarajjvAmakalokAnte yA siddhiH prazastakSetrarUpA, tadvAsina ete siddhAH / kathaM vyavasthitAH ? ityAha-yatraiH siddhastatra kSetre niyamAnniyogenAnantAH siddhAH / uktaM cajatya ya ego siddho, tatya anaMtA bhavakkhayavimukkA / aNNoNNamaNAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA || sUtra-TIkArtha-- siddhono nivAsa kyAM che te kahe che-cauda rAja pramANa lokanA aMte rahelI prazastakSetrarUpa siddhimAM siddho rahe che. kevI rIte rahelA che te kahe che-je kSetramAM eka siddha che te kSetramAM niyamA anaMtA siddho che. kahyuM che ke-"jyAM eka siddha che tyAM, bhavakSaya thavAthI sadA mATe mukta thayelA ane zAMtine pAmelA anaMtA jIvo eka bIjAne pIDA na thAya te rIte sukhI rahe che=khAnaMdRbhAM rakhe che." 23. siddhanI lokAMta sudhI gatisaMbaMdhI varNana. akampuNo gaI puvvapaogeNa alAuppabhiinAyao / niamo ao ceva aphusamANagaIe gamaNaM ukkarisavisesao iaM // 23 // kathamiha karmakSaye lokAntagamanam ? ityAha- akarmaNaH siddhasya gatirito lokAntaM pUrvaprayogeNa hetunA tatsvAbhAvyAt / kathametadevaM pratipattavyam ? ityAhaalAbuprabhRtijJAtataH, aSTamRllepaliptajalakSiptAdhonimagnatadapagamordhvagamanasvabhA 1. nirvANa pAmelA jIvane koi paNa viSayamAM icchA rUpa utsukatA hotI nathI. utsukatA sarva sukhanuM mULa evA svAsthyano vinAza kare che. svAsthya eTale potAnAmAM ja rahevuM. (dharmabiMdu 8-43 vagere) 2. siddhonuM vizeSa svarUpa A graMthamAM ''siddhonI vizeSa mAhitI'' e pariziSTamAM jaNAvavAmAM AvyuM che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 141 pAMcamuM sUtra vAlAbuvat / prabhRtigrahaNAderaNDaphalAdigrahaH / UrdhvagamanaM tatraiva cAsakRdgamanAgamanaM kiM na ? ityetadAzaGkyAha-niyamo'ta evAlAbuprabhRtijJAtataH ekasamayAdiH, utpalapatrazatavyatibhedadRSTAntena ekasamaye na tadgatiryuktetyAzaGkApohAyAha- aspRzadgatyA gamanaM siddhasya siddhikSetraM prati spRzadgatimadapekSayA cotpalapatrazatavyatibhedadRSTAntaH / kathamiyaM saMbhavati ? ityAha-utkarSavizeSata iyaM gatyutkarSavizeSadarzanAdevamaspRzadgatiH saMbhavatIti bhAvanIyam / sUtra-TIkArtha- prazna- AtmAne gati karavAmAM yoga sahAyaka che. yoga vinA AtmA gati karI zake nahi. sarva karmono kSaya thatAM AtmA yogarahita hovAthI gati na karI zake. to pachI lokAMte kevI rIte jAya ? uttara- karmarahita AtmA pUrvaprayogathI gati kare che. eTale ke AtmAmAM yoganirodhanI pahelAnA yoganA (=prayoganA) saMskAro rahelA hovAthI temanI sahAyathI te gati kare che. (jema kuMbhAra cAkaDAne hAthanI preraNAthI gatimAna karIne hAtha lai levA chatAM pUrve karelI preraNAnA saMskArothI gati thayA kare che, tema ahIM vartamAnamAM yogano abhAva hovA chatAM pUrvanA yoganA (=prayoganA) saMskArothI karmarahita jIva gati kare che.) prazna- karmarahita AtmA pUrva prayogathI gati kare che e barobara che. paNa tithvI ke nIce gati na karatAM Urdhva ja gati kema kare che ? uttara-(tasthAmAvyAnTa) karmarahita AtmAno Urdhvagati karavAno svabhAva che. prazna- Ane A pramANe kevI rIte jANavuM ? uttara- A viSayamAM tuMbaDA AdinAM daSTAMto che. jemAM mATInA ATha paDavALA lepathI lepAyeluM tuMbaDuM pANImAM nAkhatAM DUbI jAya che, paNa mATIno lepa dhovAi jatAM tuMbaDuM Urdhvagati kare che ane pANInI upara AvI jAya che, tevI rIte karmarahita banelo AtmA svabhAvathI Urdhvagati kare che. ahIM Adi' zabdathI eraMDaphaLa vagerenAM dRSTAMto jANavAM. prazna- AtmA upara gayA pachI pharI nIce Ave, pharI upara jAya, pharI nIce Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 142 pAMcamuM sUtra Ave, pharI upara jAya ema anekavAra gamanAgamana kema na kare? uttara- A ja tuMbaDA vagerenA dRSTAMtathI karmamukta AtmA UMce ja jAya ane eka samayamAM ja lokAMte pahoMcI jAya evo niyama che. praba- kamaLanA so pAMdaDAne bhedatAM asaMkhya samaya lAge che to AtmA asaMkhya AkAza pradezomAMthI pasAra thaine eka samayamAM lokAMte zI rIte jai zake uttara- siddha jIva siddhi kSetramAM aspRzad gatithI ( AkAza pradezone sparyA vinA) jAya che, AthI eka samayamAM jAya che. jyAre kamalanA so pAMdaDAMnA bhedamAM soya dareka pAMdaDAne sparzIne bhede che. AthI temAM aneka samayo lAge che. prazna- aspRzadgati kevI rIte saMbhave ? arthAt vacalA AkAza pradezone spardhyA vinA lokAMte zI rIte jaI zakAya ? uttara- atizaya utkRSTa gatithI A saMbhavI zake. 24. saMsAramAM bhavya jIvono kadI abhAva na thAya avvuccheo bhavvANa aNaMtabhAveNa, eamaNaMtANatayaM, samayA phI nAthe 24nA siddhasyApunarAgamanAtkAlasya cAnAditvAt, SaNmAsAntaH prAyo'nekasiddhabhavyocchedaprasaGga iti vibhramanirAsArthamAha-avyavacchedo bhavyAnAmanantabhAvena, tathAsiddhigamanAdAvapi / vanaspatyAdiSu kAyasthitikSayadarzanAdanantasyA'pi rAzeH kSayopapatteH punaH saMzaya iti tadvyavacchittyarthamAha-etadanantAnantakaM etadbhavyAnantakamanantAnantakaM na yuktAnantakAdi, samayAH atra jJAtaM, teSAM pratikSaNamatikrame'nucchedo'nantatvAt / kathaM taGketat ? ucyate RturvyatItaH parivartate punaH, kSayaM prayAtaH punareti candramAH / gataM gataM naiva tu saMnivartate, jalaM nadInAM ca nRNAM ca jIvitam iti / ucyata etadvyavahAratastUcyate, anyathA tasyaiva parAvRttau bAlyAdyanivRttiH / tasya tadbAlyAdyApAdanasvabhAvatvAditi paribhAvanIyam / ato na Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamuM sUtra paMcasUtra kSayo bhavyAnAmiti sthitam / evaM ca sati bhavyatvaM yogyatAmAtrameva siddhiM prati keSAJcitprANinAM ye na kadAcidapi setsyanti / tathA cAgama: - ' bhavvAvi na sijjhiti kei' ityAdi / 143 sUtra-TIkArtha-- pUrvapakSa-mokSamAM gayela koi jIva saMsAramAM pAcho Avato nathI. anAdikALathI prAyaH cha mahinAmAM aneka jIvo siddha thAya che. (cha mahinAmAM aneka jIvo siddha na thAya to paNa eka jIva to avazya siddha thAya.) AthI saMsAramAM bhavya jIvono taddana abhAva thai jaze. - uttarapakSa - cha mahinAmAM aneka jIvo mokSamAM jAya to paNa bhavya jIvo anaMta hovAthI kyAreya temano sarvathA abhAva nahi thAya. prazna-- vanaspatikAya AdinI kAyasthiti anaMtakALa che. chatAM teno aMta Ave che. tema anaMta paNa bhavyono aMta kema na Ave ? uttara-- bhavyo yuktAnaMta vagere pramANa jeTalA nathI, kiMtu anaMtAnaMta che, arthAt kadI aMta na Ave teTalA anaMta che. A viSayamAM samayonuM dRSTAMta che. jema dareka samaye eka eka samaya vyatIta thavA chatAM kadI samayono sarvathA aMta Avaze nahi, tema bhavyono paNa kadI sarvathA abhAva thaze nahi. prazna-- to pachI A (=nIce pramANe) kema kahevAya che ? 'vItI gayelI RRtu pharI Ave che, kSaya pAmelo caMdra pharI Ave che= pUrNa thAya che. paNa gayeluM nadInuM pANI ane gayeluM manuSyonuM jIvana pharI nathI ja AvatuM.'' uttara-- A vyavahArathI kahevAya che. jo ema na hoya ane ethI te ja kALa 1. prazna-- niraMtara ghaNA jIvo muktimAM jAya che, paraMtu muktimAM saMkaDAza nathI ane saMsAra khAlI thato nathI temAM dRSTAMta kyuM che ? uttara-- jema bhUminI mATI varasAdanA pANIthI ghasaDAtI samudramAM niraMtara jAya che, to paNa samudra pUrAi jato nathI ane bhUmimAM khADo paDato nathI. tevI rIte muktimAM A dRSTAMta jANavuM. (senaprazna-3-806) 2. anaMtanA nava bhedo che. te A pramANe jaghanya paritta anaMta, madhyama paritta anaMta, utkRSTa paritta anaMta, jaghanya yukta anaMta, madhyama yukta anaMta, utkRSTa yukta anaMta, jaghanya anaMtAnaMta anaMta, madhyama anaMtAnaMta anaMta, utkRSTa anaMtAnaMta anaMta. saMsArI badhA jIvo AThamA anaMte (=madhyama anaMtAnaMte) che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 144 pAMcamuM sUtra pharI pAcho Avato hoya to bAlyAvasthA vagerenI nivRtti na thAya, arthAt gayelI bAlyAvasthA pharI Ave. kAraNa ke kALano bAlyAvasthA vagere karavAno svabhAva che. A pramANe (barobara) vicAravuM. AthI bhavyono kSaya na thAya e nizcita thayuM. keTalAka jIvonuM bhavyatva yogyatAmAtra hoya che, arthAt je jIvo bhavya hovA chatAM kyAre paNa siddha nahi thAya te keTalAka =jAtibhavya) jIvonuM bhavyatva yogyatA mAtra ja che. A viSe Agama A pramANe che-"keTalAka bhavyo paNa siddha nahi thAya." vagere. 25. jAtibhavya ane abhavyamAM yogyatA-ayogyatAnI daSTie bheda. bhavvattaM jogayAmittameva, kesiMci paDimAjuggadAru-nidaMsaNeNaM // 25 // ___ bhavyatvaM siddhigamanayogyatvam / phalagamyA ca yogyatA / ko vA evamabhavyebhyo vizeSo bhavyAnAm ? ityAzaGkAvyapohAyAha-pratimAyogyadArunidarzanena, tathA hi-tulyAyAM pratiniSpattau tathApyekaM dArupratimAyogyaM granthyAdizUnyatayA na tadanyadyuktatayetyAdividvadaGganAdisiddhametat / sUtra-TIkArtha - bhavyatva eTale mokSamAM javAnI yogyatA. A yogyatA kAryathI jANI zakAya che. (je jIvo mokSamAM gayA che, je jIvone mokSanI ruci thAya, je jIvone mokSamArganI ruci thAya, je jIvo bhAvathI mokSamArganI ArAdhanA kare, e badhA jIvo bhavya che ema nirNaya karI zakAya.) praba- jo bhavyo paNa mokSamAM na jAya to abhavyothI bhavyonI zI vizeSatA ? uttara- A viSayamAM pratimAyogya kASThanuM dRSTAMta che. pratimA ghaDavAnuM samAna hovA chatAM kASTha kASThamAM bheda hoya che. eka kASTha gAMTha AdithI rahita hovAthI pratimAne yogya che. ane bIjuM kASTha gAMTha AdivALuM hovAthI pratimAne yogya nathI. tathA je kASTha pratimAne yogya hoya temAMthI pratimA bane ja evo niyama nahi. chatAM pratimA banAvavAne yogya ane pratimA banAvavAne ayogya e baMne prakAranA kASThamAM yogyatA ane ayogyatAnI dRSTie bheda che. A vigata lokamAM vidvAnothI mAMDIne strIo sudhI jANItI che. te pramANe jAtibhavyamAM Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 145 pAMcamuM sUtra mokSamAM javAnI yogyatA che ane abhavyamAM mokSamAM javAnI yogyatA nathI. Ama mokSamAM javAnI yogyatA ane ayogyatAnI daSTie jAtibhavya ane abhivya jIvomAM mahacha. 26. vyavahAranaya paNa mokSanuM sAdhana che vvhaarmymeaN| eso'vi tattaMgaM pavittivisohaNeNa / aNegaMtasiddhio nicchayaMgabhAveNa / parisuddho u kevalaM // 26 // __na cAtrApi tatra svabhAvatvAdivikalpacintA kAryA / kutaH ? ityAhavyavahAramatametat, ayaM caivaM vyavasthitaH, iti bhAvitameva / na cAyaM saMvRttirUpa ityAha-eSo'pi tattvAGgameSo'pi vyavahAranayaH paramArthAGgamiha prakrame, tathAyogyatAbuddherapi sannibandhanatvAt / tatsvabhAvAvizeSe tu dArvantaravadayogyadArUNyapi, tathAbuddhyasiddherityAdinirloThitamanyatra / ityanuSThAnamevAdhikRtyAha- eSo'pi tattvAGgam / yathoktam-"jai jiNamayaM pavajjaha tA mA vavahAranicchaye muyaha / vavahAraNayucchee tityuccheo jato'vassaM" // (paJcavastukagAthA-171) ata eSo'pi vyavahAranayastattvAGgaM, pravRttau mokSAGgamityarthaH / kutaH ? ityAhapravRttivizodhanena tanmatena pravrajyAdipradAnAtparalokapravRttivizodhanena, itthamanekAntasiddhitaH sannItyA, tathA nizcayAGgabhAvena / evaM pravRttyA'pUrvakaraNAdiprApteH / parizuddhastu kevalamAjJApekSI puSTAlambanaH / sUtra- 2Irtha - praba- mokSa thatAM bhavyatvano abhAva thato hovAnA kAraNe bhavyatvano nivRtti svabhAva hovAthI pUrve bauddhamatanA varNanamAM caramakSaNano nivRtti svabhAva che ema kalpanA karavAmAM je doSo batAvyA hatA te ja doSo ahIM kema na Ave ? uttara- ahIM vyavahAra nayanI dRSTie A vicAraNA che. AthI bauddhamatanA varNanamAM svabhAvasaMbaMdhI je vicAraNA karI hatI te vicAraNA ahIM karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke te vicAraNA nizcayanayanI dRSTie hatI. bhavyajIvomAM anAdikALathI bhavyatvarUpa pAriNAmikabhAva vyavahAra nayathI che, arthAt jIvono je bhavyatva svabhAva che te vyavahArathI che. nizcayathI to jIvamAM sadA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 146 pAMcamuM sUtra rahenArA jJAnAdi dharmane ja svabhAva kahevAya. vyavahAra A pramANe vyavasthita che ke bhavyatva svabhAva karma vagere koi kAraNathI thayelo nathI, kiMtu jIva jyArathI che tyArathI ja tenI sAthe rahelo che. A svabhAva abhavyomAM nathI. te bhavyatva dareka bhavyamAM viziSTa=bhinna-bhinna (tathAbhavyatva) hoya che. tathA te sAdhyavyAdhi samAna hovAthI kAlAdinI sAmagrIno yoga thatAM vipAkanAM sAdhanothI teno paripAka thAya che. mokSa thatAM tenI nivRtti thAya che. A badhI vicAraNA pUrve karela che. tathAyogyatAnuddha trivacanavA-tevA prakAranI yogyatAnI buddhinuM paNa kAraNa sarvastu che, asa vastu nathI. arthAt amuka vastu amuka kArya mATe yogya che evI buddhi paNa sad vastumAM thAya che, asad vastumAM nahi. tatvamAvavigere tu sArvAvolAipi tathA lukyasiddha =jo A kASTha pratimAne yogya che, A kASTha pratimAne ayogya che, ema svabhAvamAM (avizeSa8) bheda na hoya to jema pratimAne yogya kASThamAM A pratimAne yogya che evI buddhi thAya che tema ayogya kASThamAM paNa A kASTha pratimAne yogya nathI evI buddhi prAmANika siddha nahi thAya. kAraNa ke yogya-ayogyano bheda na hovAthI baMne prakAranA kASTha samAna thAya. tyAdi nitnatimatra ityAdinuM bIjA graMthamAM nirAkaraNa karyuM che. pUrvapa- vyavahAra saMvRttirUpa =kAlpanika ke asat) che. uttarapakSa- vyavahAra saMvRttirUpa nathI. prastutamAM vyavahAra paNa paramArthanuM ( mokSanuM) aMga sAdhana che. (yogyatAno Avo vyavahAra paNa vAstavika tevA tevA vicitra sat padArthone avalaMbIne pravarte che, nahi ke vinA padArthe. e mAtra jJAnasvarUpa che, arthAt kAlpanika che, ethI koi ema durAgraha rAkhe ke nizcayathI to AtmA anaMta jJAnasukhAdi svabhAvavALo che, jyAre bhavyatvAdi vyavahAra to kalpita che, mATe bhavyatvane pakavavA karavAnI vAta phajula che,"to eno A durAgraha khoTo Thare che. bhavyatvAdino A vyavahAra satpadArthane avalaMbato hovAthI, e vyavahAra paNa nizca1. kAusanuM lakhANa pa.pU.A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.nA paMcasUtra vivecana graMtha (pR.492 493) mAMthI sAbhAra akSarazaH uddhata karyuM che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 147 pAMcamuM sUtra yanI jema ahIMmokSa sAdhanAnA prakaraNamAM tattvanuM arthAtu pAramArthika mokSanuM aMga che. yogyatA sadvastu che-vastusthiti to e che ke yogyatAnA paripAkanI prakriyA to zuM, paNa yogyatAnuM bhAne ya arthAt "vastu yogya che' evI buddhi ya, vastu kharekhara evI hoya to ja thAya. eTale ke buddhi asahetuka nahi, paNa sahetuka hoya che, arthAt e bhAna sat evI yogya vastune AzrayIne ja janmI zake che, paNa asatune laine nahi. vastumAM yogyatA-ayogyatA jevA svabhAvamAM jo kAMi taphAvata na hoya, to kema yogya ja vastu zodhatA javAya che ? kema yogya upara ja kAryanI mahenata thAya che ? e kAMi, "vastu badhI ya sarakhI, mAtra potAnI kalpanA amuka para yogyatAnI lagAvIne kArya thAya che. evuM nathI. nahitara to kyAreka kharekhara yogya nahi evI vastu para yogyatAnI kalpanA karI karelI mahenata niSphaLa kema jAya ? kAlpanika yogyatAnI buddhi to tyAM che ja, pachI kArya kema na thAya ? talamAMthI ja tela nIkaLe che, retImAMthI nahi, e sUcave che ke talamAM yogyatA che, retImAM nahi. magamAM raMdhAvAnI yogyatA che, koraDumAM nahi. A vastusthiti satna hoya to koraDumAM A maga pacanayogya che evI kAlpanika buddhi pramANabhUta Thare ! ema gAMThAdi rahita yogya kASThanI jema ayogya kASThamAM paNa A gAMThALuM kASTha mUrti ghaDavA mATe ayogya che." evuM jJAna apramANa Thare !) have anuSThAnane AzrayIne kahe che-vyavahAra paNa mokSanuM aMga che. kahyuM che ke-"jo tame jinamatane svIkAro cho ( mAno cho) to vyavahAra-nizcaya e baMnene na mUko. kAraNa ke vyavahAranA ucchedathI avazya tIrthano uccheda thAya." AthI vyavahAra naya paNa mokSanuM aMga che, arthAt satyavRttirUpa vyavahAra mokSanuM aMga che. tenAM kAraNo A pramANe che-pavittivihoNo-(1) te pravRttinI vizuddhi kare che, arthAt vyavahAranayathI pravrayAdi pradAna dvArA paraloka saMbaMdhI pravRttinI vizuddhi thAya che, arthAt mokSanA lakSathI paraloka saMbaMdhI pravRtti thAya che. siddha (2) vyavahAra nayane mAnavAthI anekAMtanI siddhi thAya che. (ekalA nizcayanayane mAnavo e ekAMta che.) chiyaMkAmAveur (3) pravrajyAdi pradAna dvArA paraloka saMbaMdhI pravRttithI apUrvakaraNa AdinI prApti thatI hovAthI vyavahAranaya nizcayanayanuM kAraNa che. te vyavahAra parizuddha hovo joie. jinAjJAnI apekSAvALo ane puSTa Ala Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 148 pAMcamuM sUtra banavALo (apavAdarU5) vyavahAra parizuddha che. 27. jinAjJA sarvathA nirdoSa che. esA ANA iha bhagavao samaMtabhaddA tikoDiparisuddhIe // 27 // eSA''jJeha bhagavata ubhayanayagarbhA / athavA sarvaiva paJcasUtroktA / kiMviziSTA ? ityAha-samantabhadrA, sarvato nirdoSA / katham ? ityAha-trikoTiparizuddhyA ksscchedtaapprishuddhyaa| sUtra-TIkArtha- ahIM vyavahAra ane nizcaya e baMne nayovALI athavA paMcasUtramAM kahelI saghaLI A jinAjJA kaSa, cheda ane tApa e traNethI parizuddha hovAthI sarvathA nirdoSa che. (have kaSa Adine ja kahe che- vidhi ane pratiSedha kaSa che. vidhi eTale viruddha na hoya evA karavA yogya kAryano upadeza ApanArAM vAkyo. jema ke svarga ane kevalajJAnanA arthIe tapa dhyAna vagere karavuM joie, samiti-guptithI zuddha hoya evI kriyA karavI joie. pratiSedha eTale koipaNa jIvanI hiMsA na karavI, asatya na bolavuM vagere niSedha karanArAM vAkyo. AvA vidhi vAkyo ane niSedha vAkyo kaSa che. A kaSa suvarNanI parIkSA mATe kasoTInA paththaramAM karelI rekhA samAna che. Ano bhAvArtha A pramANe che- je zratadharmamAM zAstramAM) AvA vidhi ane niSedho atizaya jovA maLe te dhRtadharma kaSathI zuddha che. paNa "jema viSNue asurono uccheda karyo tema anya dharmamAM rahelA jIvono uccheda karavo joie, temano vadha karavAmAM doSa nathI.' ityAdi vAkyo jemAM hoya te kaSathI zuddha nathI. chedane kahe che- vidhi-pratiSedhano saMbhava ane pAlana thAya tevI kriyAnuM kathana e cheda che. sAkSAt na jaNAvelA paNa vidhi-pratiSedha jaNAi Ave te saMbhava. jaNAvelA vidhi-pratiSedhanuM rakSaNa e pAlana. je dharmamAM bhikSATana Adi bAhya kriyAo evI jaNAvI hoya ke je kriyAthI (saMbhava thAya5) zAstramAM sAkSAt na jaNAvelA paNa vidhi-niSedho jaNAi Ave, ane (pAlana thAyaa) je vidhi-niSedho jaNAvyA hoya te vidhi-niSedhonuM barobara pAlana thAya, te dharma chedathI zuddha che. 1. kAusanuM "paNa bIjA koi prakAre ghaTI zake nahi" tyAM sudhInuM lakhANa dharmabiMdu graMthanA mArA karelA anuvAda (pRSTha 85-86-87)mAMthI akSarazaH uddhata karyuM che. A. rAjazekharasUri. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 149 pAMcamuM sUtra jema kaSazuddhi thavA chatAM kadAca aMdarathI azuddha haze evI zaMkA karanArA sonIo sonAmahora Adino cheda kare che. tema prastutamAM kaSazuddhi thavA chatAM vicakSaNa puruSo dharmanA chedanI apekSA rAkhe che. te cheda vizuddha bAhya kriyArUpa che. kriyA vizuddha te che ke je kriyAmAM (= je kriyA karavAmAM) nahIM kahelA paNa vidhi-pratiSedha bAdhita thayA vinA potAnA svarUpane pAme che, ane potAnA svarUpane pAmelA te baMne aticAra rahita banIne uttarottara vRddhi pAme che. AvI vizuddha kriyA je dharmamAM vistArathI kahevAmAM AvI hoya te dharma chedathI zuddha che. jema kaSa ane chedathI zuddha paNa suvarNa tApane sahana na kare to temAM kALAza pragaTa thAya che, e doSathI te suvarNabhAvane pAmatuM nathI=sAcuM sonuM kahevAtuM nathI, ema dharma paNa kaSa ane chedathI zuddha hovA chatAM jo tApa parIkSAmAM pasAra na thai zake to svabhAvane prApta karavuM nathI, arthAt zuddhadharma gaNAto nathI. AthI tApane jaNAvatA graMthakAra kahe che kaSa ane cheda e baMne ghaTI zake tevA jIvAdi padArthonI prarUpaNA e tApa che. hamaNAM ja jenuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che te kaSa (=vidhi-niSedha) ane cheda ( kriyA)nA pariNAmI kAraNa evA jIvAdi padArthonuM nirUpaNa e ahIM zrutadharmanI parIkSAnA adhikAramAM tApa kahevAya che. bhAvArtha A pramANe che- je zAstramAM dravyarUpe nAza na pAme ane utpanna na thAya (ethI nitya svabhAvavALA) tathA paryAyarUpe pratyeka kSaNe anya anya svabhAvane (=svarUpane) pAmavAnA kAraNe anitya svabhAvavALA jIvAdi padArtho sthApita karyA hoya nizcita karyA hoya tyAM tApazuddhi hoya. kAraNa ke pariNAmI ja AtmA (vagere)mAM tevA prakAranA azuddha paryAyano nirodha thavAthI ane dhyAna-adhyayana Adi anya zuddha paryAya pragaTa thavAthI jenuM svarUpa hamaNAM ja kahevAmAM AvyuM che te kaSa ane bAhya ceSTAnI zuddhirUpa cheda ghaTI zake che. paNa bIjA koi prakAre ghaTI zake nahIM.) 28. jinAjJAne apunabaMdhakAdi jIvo samajI zake apuNabaMdhagAigammA / eappiattaM khalu ittha liGgaM ocittapavittivinneaM saMvegasAhagaM NiamA // 28 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 150 pAMcamuM sUtra iyaM ca bhAgavatI sadAjJA sarvaiva apunarbandhakAdigamyA / apunarbandhakAdayo ye sattvA utkRSTAM karmasthiti, tathA apunarbandhakatvena kSapayanti te khalvapunarbasthakAH / AdizabdAnmArgAbhimukhamArgapatitAdayaH parigRhyante / dRDhapratijJAlocakAdiliGgAH / etadgamyeyaM na saMsArAbhinandigamyA, teSAM hyato viSayapratibhAsamAnaM jJAnamudeti / na tadveSatvAdivedakamiti / uktaM ca na yathA'vasthitaM zAstraM, khalvako vetti jAtucit / thAmanA visvAsu, nirmanaH svideDutaH' apunarbadhakatvAdiliGgamAha-etatpriyatvaM khalvatra liGgam / AjJApriyatvamapunarvadhakAdiliGgam / priyatvamupalakSaNaM, zravaNAbhyAsAdeH / etadapyaucityapravRttijJeyaM, tadArAdhanena tadbahumAnAt / aucityabAdhayA tu pravRttau na tatpriyatvaM moha evAsAviti / etatpriyatvameva vizeSyate- saMvegasAdhakaM niyamAt / yasya bhAgavatI sadAjJA priyA tasya niyamataH saMvega iti / sUtra-TIkArtha- jinanI A badhI ja nirdoSa AjJAne apunabaMdhaka Adi jIvo samajI zake che. je jIvo utkRSTa karmasthitine pharI na bAMdhe te rIte khapAve che te jIvo apanabaMdhaka che. "Adi' zabdathI mArgAbhimukha ane mArgapatita vagere jIvo samajavA. daDha pratijJAvALA hoya ane lAgelA doSonI AlocanA karanArA hoya ityAdi liMgothI apunabaMdhaka vagere jIvo oLakhI zakAya che. jinAjJAne AvA jIvo samajI zake che. bhavAbhinaMdI jIvo jinAjJAne samajI zakatA nathI. temane zAstrathI mAtra viSaya pratibhAsa jJAna thAya che. "viSayo pratye dveSa' Adino anubhava karanAruM jJAna na thAya, arthAt ene viSayo tiraskArya (heya) na jaNAya. *apunabaMdhaka vagerenuM liMga kahe che-jinAjJA pratye prema apunabaMdhaka vagerenuM lakSaNa che, arthAt jinAjJA pratye premathI apunabaMdhaka vagere jIva oLakhI zakAya che. prema zravaNa-abhyAsa vagerenuM upalakSaNa che, arthAt jinAjJAzravaNa, jinAjJAno abhyAsa vagere paNa apunabaMdhaka AdinuM lakSaNa che. 1. mArgAbhimukha ane mArgapatita jIvonuM svarUpa A graMthamAM "mArgAbhimukha mArgapatita" e pariziSTamAM jaNAvavAmAM AvyuM che. 2. ahIM yathAvasthitaM zAstra ityAdi zlokano artha samajAyo na hovAthI teno anuvAda karyo nathI. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 151 pAMcamuM sUtra prazna- nizA pratye prema cha mevI rIta 40 14 ? uttara- jinAjJA pratye prema aucityapUrvakanI pravRttithI jANI zakAya. kAraNa ke aucityapUrvakanI pravRttithI jinAjJAnI ArAdhanA thavAthI jinAjJA pratye bahumAna thAya che. aucityanI khAmIthI pravRtti karavAmAM jinAjJA pratye prema nathI, kiMtu moDa 4 cha. jinAjJA pratye premane ja vizeSathI kahe che-jinAjJA pratye prema avazya saMvega jagADe che. kAraNa ke jene nirdoSa jinAjJA priya hoya che tene niyamA saMvega hoya. 29. bhavAbhinaMdI jIvone jinAjJA na ApavI na esA annesiM deA / liMgavivajjayAo tappariNNA / tayaNuggahaTThayAe AmakuMbhodaganAsanAeNaM // 29 // ___yata evamato naiSA anyebhyo deyA / naiSA bhAgavatI sadAjJA anyebhyo'punabaMdhakAdivyatiriktebhyaH saMsArAbhinandibhyo deyA / kathaM te jJAyante ? ityAhaliGgaviparyayAttatparijJA / prakramAdapunarbandhakAdiliGgaviparyayAt saMjJA, na dveSAdilakSaNAttatparijJA saMsArAbhinandiparijJA / uktaM ca- .. kSudro lAbharatirdIno, matsarI bhayavAn shtthH| ajJo bhavAbhinandI syAnniSphalArambhasaGgataH // (yogabindu-87) kimiti na tebhyo deyA ? ityAha- tadanugrahArthaM saMsArAbhinandisattvAnugrahArtham / uktaM ca aprazAntamatau zAstrasadbhAvapratipAdanam / doSAyAbhinavordIrNe, zamanIyamiva jvare // (siddhasenIyadvA. dvA.18/28) ihaiva nidarzanamAha AmakumbhodakanyAsajJAtena / uktaM caAme ghaDe nihittaM, jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iya siddhatarahassaM, appAhAraM viNAsei // (paM.va. 982) sUtra-TImA-mAthI (niArI pratye premavANAne niyama saMvaDIyacha, bhavAbhinaMdI jIvone saMvega na hoya ethI) A nirdoSa jinAjJA, apunabaMdhakAdithI bIjAone, arthAt bhavAbhinaMdI jIvone na ApavI = na kahevI. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 15ra pAMcamuM sUtra bhavAbhinaMdI jIvo kevI rIte oLakhI zakAya te kahe che-apunabaMdhakAdinAM lakSaNothI viparIta "viSayo pratye dveSa na thavo vagere lakSaNo dvArA bhavAbhinaMdI jIvo oLakhI zakAya che. kahyuM che ke-"bhavAbhinaMdI jIva zuddha, lAbharati, dIna, matsarI, bhayavAna, zaTha, ajJAna ane niSkala AraMbhayukta hoya che." 1. zuddha- zudra eTale kRpaNa. (dhana vagere ghaNuM maLyuM hovA chatAM bIjAne ApavAnuM mana na thAya. sadupayoga karavAnuM mana na thAya. Avo AtmA sAdhu bane to paNa potAnAM pAtro Adi bIjAne na Ape.) 2. lAbhArati- mAgavAnA svabhAvavALo. (jarUra hoya to ja mAge ema nahi, jarUra vagara paNa mAge. mAgavAmAM ene jarAya saMkoca na thAya. Avo jIva sAdhu bane to gRhastho pAse je te sAruM sAruM lAgyA kare.) 3. dIna- sadAya adaSTa kalyANavALo. (teNe kyAre ya potAnuM kalyANa na joyuM hoya. guruno yoga maLe, vyAkhyAna Adi sAMbhaLe, to paNa ene AtmakalyANanI bhAvanA=zraddhA na thAya. Atmahita tarapha lakSa ja na hoya. Avo jIva sAdhu bane to ya Atmahita na sAdhI zake.) 4. matsarI- paranA kalyANamAM (=utkarSamAM) du:khI thanAro. (e bIjAnuM sAruM joi na zake. bIjAnuM sAruM joine irSyA kare. Avo jIva sAdhu bane to bIjA sAdhunA utkarSane joi na zake. tethI tene pAchA pADavAnI halakI pravRtti kare.) 5. bhayavAna sadA bhaya pAmanAro. (A loka bhaya vagere sAta prakAranA bhayo ene satAvatA hoya. Avo jIva sAdhu bane to "huM zraddhA rahita chuM' ema kadAca koine khabara paDI jaze to ? evA bhayavALo hoya.) 6. zaTha- mAyAvI (potAnA hRdayamAM zuM che tenI bIjAne khabara na paDavA de. aMgArardaka AcArya vagerenI jema aMdara juduM ane bahAra juduM hoya.) 7. ajJAna-mUrkha. (ahIM AtmahitamAM mUhoya ema samajavuM. duniyAmAM to e bahu hoMziyAra hoya evuM bane, paNa AtmahitanuM tene jarAya bhAna na hoya. ethI te heya upAdeyAdinA jJAnathI rahita hoya. Avo jIva navapUrva sudhI jANe to paNa ajJAna ja hoya.) 8. niSphaLa AraMbhathI yukta phaLa na maLe tevI pravRtti karanAro. (ahIM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra pAMcamuM sUtra AdhyAtmika phaLa samajavuM. te vepAra AdimAM saphaLa bane evuM bane. paNa AdhyAtmika pravRttimAM saphaLa na bane. sAdhudharmanI ke gRhasthadharmanI je koi pravRtti kare te niSphaLa bane. kAraNa ke te atattvamAM abhinivezavALo hoya.) 153 bhavAbhinaMdI jIva saMsAra upara bahumAnavALo hoya. (bhavAbhinaMdI zabdano zabdArtha A pramANe che-bhavano=saMsArano abhinaMdI=prazaMsA karavAnA svabhAvavALo. athavA bhavamAM=saMsAramAM abhinaMdI=AnaMda pAmavAnA svabhAvavALo. bhavAbhinaMdI jIva saMsAramAM viSayasukha anubhavI zakAtuM hovAthI saMsAra sArabhUta che ityAdi rIte saMsAranI prazaMsA kare. tathA viSayasukhonA kAraNe tene saMsAramAM bahu ja AnaMda Avato hoya.) prazna-- - jinAjJA nirdoSa hovAthI bhavAbhinaMdI jIvone ApavAmAM zuM vAMdho che ? uttara-- jinAjJA sarvathA nirdoSa hovA chatAM bhavAbhinaMdI jIvone temanA ja hita mATe na ApavI. kahyuM che ke-jevI rIte navA AvelA tAvamAM tAvane zAMta karavA mATe ApeluM auSadha (tAvavRddhi vagere) doSa mATe thAya tema viSayanI tRSNA ane kaSAyonI utkaTatAnA kAraNe jenI mati aprazAMta che tene zAstronA samyak bhAvonuM kareluM pratipAdana doSa (=saMsAra vRddhi) mATe thAya. (zrI siddhasena divAkara racita dvA.dvA. 18/28) A viSayamAM kAcA ghaDAmAM pANI nAkhavAnuM dRSTAMta che. "jema (mATInA) kAcA ghaDAmAM nAkheluM pANI ghaDAno vinAza kare che, tema ayogyane ApeluM siddhAMtonuM rahasya ayogyano vinAza kare che=tenAthI ayogyanuM ahita thAya che.'' bhavA bhinaMdI jIvo jinAjJAne ayogya che. 30. ayogyane jinAjJA na ApavAmAM karuNA che. esA karuNatti vuccai, egaMtaparisuddhA, avirAhaNAphalA, tiloganAhabahumANeNaM, nisseasasAhigatti // pavvajAphalasutaM sammattaM // 30 // eSA karuNocyate, ayogyebhyaH sadAjJA'pradAnarUpA / kiMviziSTA ? ityAhaekAntaparizuddhA, tadapAyaparihAreNa / ata eveyamavirAdhanAphalA, samyagAlocanena / na punarlAnApathyapradAnena nibandhanakaruNAvattadAbhAseti / iyaM caivaMbhUtA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 154 pAMcamuM sUtra trilokanAthabahumAnena hetunA niHzreyasasAdhiketi / kimuktaM bhavati ? nAnAgamikasyeyaM bhavati, kiM tu pariNatAgamikasya / asya ca bhagavatyevaM bahumAnaH / evaM ceyaM mokSasAdhikaiva sAnubandhasupravRttibhAvena / iti pravrajyAphalasUtraM samAptam / evaM paJcamasUtravyAkhyA samAptA / samApta pajhaphUTa vyAdhyAnatoDapi namaH zrutadevatAyai bhagavatyai / sarvanamaskArArhebhyo namaH / __sarvavandanA'rhAn vnde| sarvopakAriNAmicchAmo vaiyAvRttyam / sarvAnubhAvAdaucityena me dharme pravRttirbhavatu / sarve sattA: suviH satu. sarve sattA: suna: satuA sarve sattvA: vina: anu | |parzatrakTivA samApta . kRtiH sitAmbarAcAryaharibhadrasya, dharmato yAkinImahattarAsUnoH / / granthAgramanuSTapchandauddezataH zatAnyaSTAvazItyadhikAni / zrIstA sUtra-TIkArtha- ayogyane nirdoSa jinAjJA na ApavI e karuNA che. A karuNAmAM ayogyanA anarthano tyAga thato hovAthI A karuNA ekAMte parizuddha che. samyagu vicAraNA hovAthI virAdhanA rUpa phaLathI rahita che, glAnane apathya ApavAthI thatI nibaMdhana karuNAnI jema karuNAbhAsa nathI, trilokanAthanuM bahumAna hovAthI (sAnubaMdha pravRtti dvArA) mokSasAdhaka che. ahIM bhAvArtha A che-A karuNA Agamoktane na mAnanAra jIvamAM na hoya, kiMtu jene AgamAM pariNamyAM hoya te jIvamAM hoya. ene bhagavAna pratye "aho ! bhagavAne A (=ayogyane jinAjJA na ApavI e) kevI suMdara karuNA batAvI che." e pramANe bahumAna thAya che. A pramANe A karuNA anubaMdhavALI pravRtti thavAthI mokSa sAdhaka ja che. 1. SoDazaka graMthamAM nibaMdhana karuNAne mohakarUNA kahI che. maitrI Adi cAre ya bhAvanAnA cAra cAra prakAro che. tenuM varNana A ja graMthamAM "cAra bhAvanAnA soLa bhedo" e pariziSTamAM ApavAmAM AvyuM che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 155 dharmabIjo A pramANe "pravajyAphala' nAmanuM sUtra pUrNa thayuM. A pramANe pAMcamA sUtranI vyAkhyA pUrNa thaI. vyAkhyAnathI paNa paMcasUtra pUrNa thayuM. pUjya zrutadevatAne namaskAra thAo. namaskAra karavAne yogya sarvane namaskAra thAo. vaMdana karavA yogya sarvane huM vaMdana karuM chuM. sarva upakArIonI vaiyAvRtyane huM icchuM chuM. sarva (pUjyo)nA prabhAvathI aucityapUrvaka mArI dharmamAM pravRtti thAo. sarva jIvo sukhI thAo. sarva jIvo sukhI thAo. sarva jIvo sukhI thAo. paMcasUtranI TIkA pUrNa thaI. dharmanI daSTie yAkinI mahattarAnA putra zvetAMbara AcArya zrI haribhadrasUrinI A kRti che. A graMthanuM pramANa anuSTram chaMda pramANe 880 (AThaso ne eMzI) zloko che. 31. anuvAdakAranI prazasti parama zraddheya pa.pU.ciraMtanAcArya viracita ane sugRhItanAmadheya pa.pU.AcArya deva zrI haribhadrasUri mahArAja viracita TIkA sahita paMcasUtra graMthano siddhAMta mahodadhi sva. pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI ma.nA paTTAlaMkAra parama gItArtha pa.pU.AcAryadeva zrImad vijayahIrasUrIzvarajI ma.nA paTTAlaMkAravardhamAna taponidhi pa.pU.AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI ma.nA ziSya gurutattva vinizcaya, yogadaSTi samuccaya, yogabiMdu, dharmabiMdu, paMcAzaka, paMcavastuka, vItarAga stotra, upadezamAlA (puSpamAlA), upadezapada, zrAvakadharmavidhi prakaraNa, zIlopadezamAlA, zrAddhadinakRtya Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra AcArya zrIrAjazekharasUrie karelo gujarAtI bhAvAnuvAda pUrNa thayo. prAraMbha samaya pUrNAhuti samaya vi.saM. 2059 caitra vada-5 vi.saM. 2059 jeTha suda-10 prAraMbha sthaLa pUrNAhuti sthaLa muMbai-borIvalI (vesTa) bhagavAnajIbhAino baMgalo, caMdAvarakara lena, jena upAzraya, harinivAsa, nIpADA, thANA. (zrI mahAvIrasvAmInI chatrachAyAmAM) (zrI caMdraprabha svAmInI chatrachAyAmAM) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 156 dharmabIjo spariziSTa-1 dharmabIjo (paMcasUtranA pahelA sUtramAM prAraMbhamAM ja guNabIjAdhAnanuM (=dharmabIjonI vAvaNInuM) varNana che. tathA saMsAranAzanA upAyanA varNanamAM "kAlAdinA bhedathI dharmabIjonI prApti thAya che." ema jaNAvyuM che. AthI ahIM yogadaSTi samuccaya graMthanA AdhAre dharmabIjo jaNAvavAmAM Ave che.) jino viSe saMzuddha kuzalacitta, jinone saMzuddha namaskAra ane jinone saMzuddha praNAmAdi sarvazreSTha yogabIja (=dharmabIja) che. 1. jino viSe saMzuddha kuzalacitta- jino viSe kuzalacitta eTale jino viSe dveSa Adino abhAva thavAthI cittane jino viSe prItivALuM karavuM. arthAt jinone prItithI cittamAM dhAraNa karavA, e jino viSe kuzala citta che. AnAthI manoyoganI vRtti kahI. arthAt yogabIjane grahaNa karanAra jIvanI jino viSe mAnasika vRtti kevI hoya te jaNAvyuM. jinone prItithI cittamAM dhAraNa karavA e sarvazreSTha yogabIja che. jino upara dveSa Adino abhAva thAya to ja citta jino upara prItivALuM bane. mATe ahIM "jino viSe dveSa Adino abhAva thavAthI" ema kahyuM. anAdikALathI mohathI mUDha banelA jIvone jino upara dveSa che. kAraNa ke jina eTale rAgAdi jItanArA. jIvone rAgAdi upara prema che=rAgAdi game che, AthI rAgAdi jItanArA na game e svAbhAvika che. rAgAdi upara aNagamo thAya to ja rAgAdine jItanArA upara dveSano abhAva thAya ane prema pragaTe. AthI jino viSe kuzalacitta thayuM eno artha e thayo ke ene rAgAdi upara aNagamo thayo. jIva bhale pote A vAtane vyaktarUpe na samajato hoya, paNa jino viSe kuzalacitta thavAthI enA manamAM rAgAdi upara jhAMkho paNa aNagamo thayo che. rAgAdi upara joradAra prema ane jino upara prema e to pANI-agninI jema taddana virodhI che. 2. jinone namaskAra- tevA prakAranA mAnasika premathI namaskAra karavo e sarvazreSTha yogabIja che. AnAthI vacanayoganI vRtti kahI, arthAt yogabIjane grahaNa karanAra jIvanI jina viSe vAcika vRtti kevI hoya te jaNAvyuM. ahIM mAnasika premapUrvaka "he bhagavaMta ! Apane namaskAra thAo" ityAdi rIte bolIne Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 157 dharmabIjo karavAmAM Avato namaskAra samajavo. vAcika namaskAranA upalakSaNathI stuti paNa yogabIja che. ema samajI levuM. 3. jinone praNAmAdi- ahIM praNAma zabdathI paMcAMga praNipAta ( khamAsamaNuM) vagere kAyika vaMdananA prakAro samajavA. Adi zabdathI pradakSiNA ApavI vagere kAyika pravRtti samajavI. saMzuddha- ahIM kuzalacitta' vagerenuM "saMzuddha" evuM vizeSaNa che. kuzalacitta vagere saMzuddha hovA joie. saMzuddha vizeSaNa asaMzuddha kuzalacitta Adino niSedha karavA mATe che. asaMzuddha kuzaLacitta Adi yogabIja nathI. sAMsArika phaLanI icchAthI karavAmAM AvatA praNAma vagere asaMzuddha che = saMzuddha nathI. mokSanI icchAthI athavA to jina pratye prema thavAnA kAraNe sAMsArika phaLanI icchA vinA thatA praNAmAdi saMzuddha che. ahIM kahelA kuzalacitta vagere badhA bhegA maLIne yogabIja che, athavA pratyeka (=eka eka) paNa yoga bIja che. yogabIja eTale mokSanI sAthe joDI ApanArA anuSThAnanuM kAraNa. yogabIjathI mokSanI sAthe joDI Ape tevA anuSThAnonI prApti thAya che ane pachI e anuSThAno AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape che. Ama yogabIja sIdhI rIte mokSanuM kAraNa nathI, kiMtu mokSanI sAthe joDI Ape tevA anuSThAnonI prApti dvArA mokSanuM kAraNa che. sarvazreSTha- jino viSe kuzaLa citta vagere sarvazreSTha yogabIja che. A yogabIja sarvazreSTha eTalA mATe che ke eno ( yogabIjano) viSaya sarvazreSTha che. yogabIjano viSaya jina che, kAraNa ke kuzaLacitta vagere jinane AzrayIne che. jina sarvajIvomAM uttama che. ethI emane karelA praNAmAdi paNa sarvazreSTha che. A gAthAno TUMkamAM sAra e che ke- mana-vacana-kAyAthI zubhabhAvapUrvaka jinabhakti karavI e sarvazreSTha yogabIja che. (23) bhAvayogI evA AcArya AdimAM paNa saMzuddha kuzalacitta vagere yogabIja che. tathA zuddha AzayavizeSathI vidhiyukta veyAvacca yogabIja che. bhAvayogI- bhAvathI je yogI banyA hoya te bhAvayogI. ahIM "bhAvayogI evA AcArya AdimAM" ema kahIne dharmarahita dravya AcArya Adino niSedha Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 158 dharmabIjo karyo che, arthAt dharmarahita dravyAcArya AdimAM saMzuddha kuzalacitta vagere yogabIja nathI. veyAvacca- auSadha lAvI ApavuM ityAdi sevAnA kAryomAM lAgyA rahevuM te veyAvacca che. zuddha AzayavizeSathI- veyAvacca vidhimujaba karavI joie. mATe ja ahIM kahyuM ke-veyAvacca "zuddha AzayavizeSathI" karavI joie. zuddha AzayavizeSathI eTale vizeSa prakAranI cittavizuddhithI vizeSa prakAranI cittazuddhi na hoya to vidhi mujaba veyAvacca na karI zakAya. vidhi mujaba veyAvacca karavAmAM vizeSa prakAranI cittazuddhi mukhya kAraNa che. vizeSa prakAranI cittavizuddhi eTale veyAvacca karavAmAM mAna-sanmAna AdinI apekSA vinA kevaLa karmanirjarA mATe veyAvacca karavAnI bhAvanA. (26) sahaja bhava udvega, dravya abhigraha pAlana tathA siddhAMtonuM vidhithI lekhana vagere yogabIja che. sahaja bhava udvega-mitrAdaSTimAM rahelA jIvane saMsAra janmAdi svarUpa hovAthI sahaja svAbhAvika rIte ja saMsAra upara vairAgya thAya che. saMsAra janmAdi svarUpa che, eTale ke janma-maraNa-vRddhAvasthA-roga-zoka parAdhInatAdivALo che. janma vagere duHkhanuM kAraNa che. saMsAranuM bhautika sukha paNa duHkha svarUpa che ane duHkhanuM kAraNa che. ityAdi jJAna thavAnA kAraNe sahaja bhava udvega thAya che. eno bhava udvega sahaja hoya che. iSTano viyoga ityAdi duHkhanAM nimittothI thayelo hoto nathI. kAraNa ke iSTa viyoga ityAdi duHkhanAM nimittothI thayelo bhavaudvega ArtadhyAna rUpa che. kahyuM che ke-"tatkAla utpanna thayelA duHkhathI thayelo bhava udvega e dveSa che, AvA prakArano bhavauga e vairAgya nathI, ityAdi." dravya abhigraha pAlana- mAre sAdhuo vagerene auSadha vagere ApavuM ityAdi abhigraho laine tenuM barobara pAlana karavuM. prazna- ahIM kevaLa "abhigraha pAlana" eTaluM jana kahetAM dravya abhigraha pAlana" ema dravya' zabdano ullekha kema karyo ? uttara- ahIM mitrAdaSTimAM rahelA jIvanuM varNana cAlI rahyuM che. abhigraha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca kAraNa samudAya paMcasUtra pAlananA dravya abhigraha pAlana ane bhAva abhigraha pAlana ema be bheda che. temAM mitrAddaSTimAM rahelA jIvane dravya abhigraha pAlana hoya che, bhAva abhigraha pAlana na hoya e jaNAvavA mATe dravya zabdano ullekha karyo che. jene darzanamohanIya karmano viziSTa kSayopazama thayo hoya tene bhAva abhigraha pAlana hoya, mitrAdRSTimAM rahelA jIvane graMthibheda na thayo hovAthI Avo kSayopazama thayo na hoya. AthI tene dravya abhigraha pAlana hoya. 159 siddhAMtonuM vidhithI lekhana-- ahIM siddhAMto eTale pUrvamunioe racelA zAstro, nahi ke kAmazAstra Adi zAstro. vidhithI eTale nyAyathI upArjana karelA dhanano sadupayoga karavo vagere vidhithI. (27) lekhana, pUjana, dAna, zravaNa, vAcanA, grahaNa, prakAzana, svAdhyAya, ciMtana ane bhAvanA e zreSTha yogabIja che. lekhana-- sArA (=sArA kAgaLavALA) pustakomAM svayaM siddhAMto lakhavA. (27mA zlokamAM bIjA pAse lakhAvAnuM kahyuM che ethI ahIM svayaM lakhavuM e artha che.) pUjana-- puSpa, vastra AdithI zAstranI pUjA karavI. dAna-- bhaNanArA sAdhu-sAdhvI vagerene pustaka AdinuM dAna karavuM. zravaNa-- zAstranA AdhAre thatA vyAkhyAnanuM zravaNa karavuM, vAcanA-- jAte dhArmika pustaka AdinuM vAMcana karavuM. grahaNa-- guru vagerenI pAsethI vidhipUrvaka sUtronuM ke arthonuM grahaNa karavuM. prakAzana-- lIdhelAM sUtro bIjAne ApavA ane samajelA artho bIjAne sama jAvavA. svAdhyAya-- zAstra saMbaMdhI vAcanA vagere pAMca prakArano svAdhyAya karavo. ciMtana-- zAstrIya graMthanA arthanuM ciMtana karavuM. bhAvanA-- zAstranA rahasyane=tAtparyArthane samajavAno prayatna karavo. (28) (yogadRSTi samuccaya 23-26-27-28 gAthAonA A. rAjazekharasUri kRta gujarAtI anuvAdamAMthI uddhRta) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 160 paMca kAraNa samudAya IraziSTa-2 paMca kAraNa samudAya (pahelA sUtramAM "saMsAranAzanA upAyanA varNanamAM "pApakarmano vinAza pAMca kAraNo bhegA thAya to thAya" ema jaNAvyuM che. AthI ahIM pAMca kAraNonuM varNana karavAmAM Ave che.) kALa- niyata samaye ja garbhano paripAka, bAlyAvasthA, yuvAvasthA, vRddhAvasthA, amuka RtumAM ja amuka amuka phaLa-phUlanI utpatti, ThaMDI-garamI-varSAda, bIjamAMthI aMkura, aMkuramAMthI thaDa, thaDamAMthI DALI-pAMdaDA, pachI puSpa-phaLanI utpatti. A badhAmAM kALa mahattvano bhAga bhajave che. prastutamAM je kALamAM caturvidha saMgha dharma karI rahyo hoya e kALa mithyAtva mohanIya vagere pApakarmanA nAza mATe anukULa che. temAM paNa caramAvarta kALamAM ja mithyAtva mohanIya vagere pApakarmano nAza thAya. te sivAyanA kALamAM khuda tIrthakarano yoga thAya to paNa mithyAtva mohanIya karma vagere pApakarmano nAza na thAya. svabhAva- te te vastumAM te te kAryanI yogyatA hovI e svabhAva che. jema ke magano sIjhavAno svabhAva (=narama banavAnI yogyatA) che to agninA yogathI maga sIjhe che. paththaramAM ke koraDuM magamAM tevo svabhAva nathI to agnino yoga thavA chatAM paththara ke koraDuM maga sIjhato nathI. gAya vagerenA dUdhamAM dahIM rUpe banavAnI yogyatA (=svabhAva) che. AkaDAnA dUdhamAM tevo svabhAva nathI. vaMdhyA strImAM garbhadhAraNa karavAnI yogyatA nathI. prastutamAM bhavyajIvamAM mithyAtva mohanIya vagere pApa karmanA nAzanI yogyatA che. tethI tathAbhavyatvano paripAka vagere sAmagrIthI tenA mithyAtva mohanIya vagere pApa karmano nAza thai zake. abhavya jIvono tevo svabhAva ja na hovAthI tenI sAmagrI maLavA chatAM tenA mithyAtva mohanIya vagere pApakarmano nAza thAya ja nahi. abhavya jIvo samavasaraNamAM khuda tIrthakaranI dezanA sAMbhaLe ane dIkSA lai le to paNa tenA mithyAtvano nAza na ja thAya. niyati- kALa hovA chatAM nyUna-adhikane dUra karIne niyati niyata rIte ja kArya kare che. je kArya jyAre ane je rIte thavAnuM hoya te kArya tyAre ane te ja rIte Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 161 paMca kAraNa samudAya thAya te niyati. Ane bhavitavyatA paNa kahevAmAM Ave che. je thavAnuM hoya te avazya thAya te bhavitavyatA. bIjA zabdomAM kahIe to bhavitavyatA eTale bhAvIbhAva. jyAM karma vagere kAraNo atyaMta gauNa hoya ane cokkasa prakAranI paristhiti sarjAya tyAM bhavitavyatA mukhya bhAga bhajave che. jema ke nayasArane jaMgalamAM samyakatvanI prApti thai. ahIM e prazna thAya ke koi gAmamAM ke zaheramAM upadeza sAMbhaLatAM samyakatvanI prApti na thatAM jaMgalamAM ja upadeza sAMbhaLatAM samyakatvanI prApti kema thai ? AnA uttaramAM kahevuM paDe ke nayasAranI tevI bhavitavyatA hatI ke jaMgalamAM ja upadeza sAMbhaLatAM samyakatvanI prApti thAya. karma-bhautika sukhanI sAmagrI ke dharma pAmavAmAM karma paNa pUrNa bhAga bhajave che. mANasa dhana meLavavA game teTalo puruSArtha kare chatAM puNyakarmano udaya na hoya to dhana na maLe. puNyakarmano udaya thAya to vagara puruSArthe paNa dhana maLI jAya. zrImaMtanA ghare ke rAjAnA ghare janma pAmanAre dhanaprApti mATe koi puruSArtha karyo nathI. chatAM tene janmatAM ja dhana maLe che. pApano udaya thatAM sukhI paNa duHkhI banI jAya che. traNa khaMDanA mAlika kRSNanuM jaMgalamAM bANa vAgavAthI mRtyu thayuM e karmano ja prabhAva che. karmanA prabhAvathI ja rAmane vanavAsa karavo paDyo. tevI rIte puNyodaya thAya ane karmanI sthiti ghaTe to ja dharmanI prApti thAya. mAnavabhava, Aryadeza vagere sAmagrI maLe to ja dharmazravaNa, saMyama vagere dharmanI prApti thAya. A badhI sAmagrI puNyakarmanA udayathI ja maLe. AyuSya sivAya sAta karmanI sthiti aMtaHkoDAkoDi sAgaropama pramANa thAya tyAre ja samyagdarzananI prApti thAya. temAMthI paNa be thI nava palyopama jeTalI karmasthitino kSaya thAya tyAre ja dezaviratinI prApti thAya. temAMthI paNa saMkhyAtA sAgaropama jeTalI karma sthiti ghaTe tyAre sarvaviratinI prApti thAya. puruSArtha- khetara, varSAda, anAja vagere badhI sAmagrI hoya, paNa kheDUta bIja vAvavAno puruSArtha ja na kare to dhAnya kevI rIte maLe ? vaidya, davA vagere badhuM maLI jAya paNa dardI davA ja na le to ArogyanI prApti na thAya. e ja rIte mAnavabhava, caramAvartakALa, karmalaghutA vagere maLI javA chatAM dharmapuruSArtha na kare to Atmahita na sAdhI zakAya. prastutamAM pApakarmano nAza tathAbhavyatvano paripAka vagerethI thAya che tema kahyuM che. AthI paMcasUtramAM kahyA mujaba tathAbhavyatvano Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 16ra paMca kAraNa samudAya paripAka karavAno puruSArtha karavo joie. pAMca kAraNo aMge mahopAdhyAya zrI vinayavijayajI gaNi viracita pAMca kAraNa vAda stavananI chaThThI DhALamAM nIce mujaba che taMtu svabhAve paTa upajAve, kAlakrame re vaNAe, bhavitavyatA hoya to nipaje, nahi to vighana ghaNAe re prANI sa.4 taMtuvAya udyama bhoktAdika, bhAgya sakala sahakArI, ima pAMce malI sakala padAratha, utpatti juo vicArI. re prANI sa.5 niyati vase hala karamo thaine, nigoda thakI nikaliyo. puNya manuja bhavAdika pAmI, sadgurune jai maliyo re prANI sa.6 bhavasthitino paripAka thayo, tava paMDita vIrya ullasio. bhavya svabhAve zivagati pAmI, zivapura jaine vasio. re prANI sa. 7 (mahopAdhyAya zrIvinayavijayajI gaNi viracita pAMca kAraNavAda stavananI chaThThI DhALa.) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 163 aNagArane varelI upamAo pariziSTa-3 aNagArane varelI upamAo (pahelA sUtramAM ''mAre sAdhuo zaraNa che'' e viSayanA varNanamAM ''sAdhuo padma vagere upamAvALA hoya che'' ema jaNAvavAmAM AvyuM che. AthI ahIM sAdhuone varelI padma vagere upamAonuM varNana karavAmAM Ave che.) uragagirijalaNasAgaranahatalatarugaNasamo a jo hoi / bhamaramiyadharaNijalaruharavipavaNasamo a jo samaNo 11 anuyogadvArasUtra paramatA2ka zrItIrthaMkaradevanA munio sarpa jevA che. parvata jevA che. agni jevA che. sAgara jevA che. AkAza jevA che. vRkSa jevA che. bhramara jevA che. haraNa jevA che. pRthvI jevA che. kamaLa jevA che. sUrya jevA che ane pavana jevA che. 1. sarpanI upamA (1) sarpa jema potAne mATe bila banAve nahIM paNa uMdara vageree banAvela bilamAM rahe, tema sAdhu potAne rahevA mATe ghara-makAna kare nahi, karAve nahi ane karelAnI anumodanA paNa kare nahi, paraMtu gRhasthe potAne mATe banAvelA nirdoSa makAnamAM AjJA laine rahe. (2) agaMdhana kulanA sarpo vamelA viSane pAchuM grahaNa karatA nathI, te rIte muni paNa zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza, A pAMce indriyonA viSayone tyajIne pharI enI abhilASA karatA nathI. (3) sarpa jema bilamAM sIdhI rIte praveze, tema muni mokSamArgamAM sIdhI rIte cAle. (4) sarpa jema bilamAM praveza karatAM vAMko cUko jAya nahi, jAya to cholAi jAya mATe sIdhe sIdho jAya, tema muni anAsaktithI AhAra le. eka jaDabAmAMthIdADhamAMthI bIjA jaDabAmAM-dADhamAM AhAra pherave nahi. (5) jema sarpa kAcalI utAryA pachI grahaNa kare nahi, tema muni putra-kalatrAdi kuTuMba rUpa kAcalI utAryA pachI ene sa2AgaDhaSTithI grahaNa kare nahi. (6) sarpa kAMTA vagerethI Dare nahi paNa ekAgra dRSTithI joine cAle, tema muni Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 164 aNagArane varelI upamAo paNa parISaha upasargathI Dare nahi. iryAsamitipUrvaka jayaNAthI cAle. (7) sarpa mayUra vagere pakSIothI bhaya pAme che, tema muni potAnA cAritra prANanI rakSA mATe darzanabhraSTa AtmAo tathA strIo AdithI bhayabhIta rahe che. 2. parvatanI upamA (1) parvata jema aneka auSadhiothI zobhe che, tema muni paNa jJAna darzana cAritrathI prApta aneka prakAranI camatkArika labdhiothI zobhe che. (2) parvata jema pracaMDa pavanathI paNa calAyamAna thato nathI, tema muni parISaha upasargathI kadI calita thato nathI. (3) parvata pazu paMkhI vagere aneka jIvone sukha ane zAtA Ape che, tema munivara paNa potAnA Azraye rahelA ziSyAdi caturvidha saMghane jinavacanAmRtanuM pAna karAvI zAtA Ape che. (4) jema nadInA nirmaLa jharaNAothI parvata zobhe che, tema muni paNa saptabhaMgI, saptanaya vagerenA upadezarUpI nadI-jharaNAothI zobhe che. (5) parvata sauthI UMco hoya che, tema muninIbhAvanAo khUba ucca kakSAnI hoya (6) parvata jema sphaTika, ratno, suvarNa vagerenI khANothI zobhe che, tema muni kSAyika, lAyopathamika, opazamikAdi bhAvothI zobhe che. (7) parvata jema devatAone krIDA karavAnuM sthAna che, tema muni ziSyAdi bhavya jIvone jJAna krIDA karavAnuM sthAna che. 3. agninI upamA (1) agni game teTalA lAkaDA, ghAsa vagerethI paNa kadI tRpta thAya nahi, tema, muni game teTaluM zruta bhaNe to paNa tRpta thAya nahi. sadA jJAna dhyAnanuM sevana karyA kare che. navuM zruta upArjana karavAmAM udyamazIla rahe che. (2) agni tejathI tejavaMta hoya che, tema muni tapazcaryAdithI tejasvI hoya che. tejalezyA, pulAkalabdhithI udyota karanArA hoya che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 165 aNagArane varelI upamAo (3) agni sUkI-lIlI sarva kASThAdika vastuone bALI nAkhe che, tema muni paNa dhyAnarUpI agnithI saghaLA nikAcita (maMda nikAcita) karmarUpI lAkaDAne bALIne bhasma kare che. (4) agni aMdhakAra dUra karI prakAza kare che, tema muni mithyAtvarUpI aMdhakAra dUra karI samyakatvarUpI dIpakano prakAza kare che. (5) jema agni suvarNane lAgelA kATa-kacarAne dUra kare che, tema muni mithyAtvamohAdi kacarAne dUra kare che. (6) agni suvarNa vagerene svaccha kare che, tema muni potAnA AtmAne sthiratA, samatA tathA upayogadazAthI zuddha kare che. (7) agni jema iMTa-vAsaNa vagere kAcI vastune pAkI banAve che, tema muni samyagujJAna, darzana ane cAritrathI ziSya Adi bhavya jIvone mokSamArgamAM majabUta-sthira kare che, paripakva banAve che. 4. samudranI upamA (1) samudra gaMbhIra hoya che tema muni gaMbhIra hoya che, koinA ya doSa pragaTa karatA nathI. (2) samudra jema aneka ratnonI khANa che, tema muni jJAnAdi guNa ratnonA Akara (ratnAkara) che. (3) samudra kadI maryAdAnuM ullaMghana kare nahi, tema muni zrI tIrthakara bhagavaMtanI AjJArUpa maryAdAnuM kadI ullaMghana kare nahi. (4) saghaLI nadIo cAre bAjuthI AvI maLavA chatAM samudra jarAya uchaLato nathI, tema muni zrI tIrthaMkaradevanI vANI sAMbhaLe, zAstrAdhyayana kare, cAre anuyoganuM jJAna saMpAdana kare chatAM leza paNa abhimAnathI uchaLe nahi. (5) samudra game tevA maccha, kacchAdinA tophAnathI kSubdha na thAya, tema muni game tevA prasaMge paNa krodhAdithI uchaLe nahi, kadAca krodha AvI jAya to dabAvI de. krodhane niSphaLa banAve. (6) jema samudra suMdara kallola-mojAothI sahita hoya che, tema muni sva-para Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 166 aNagArane varelI upamAo zAstrajJAnanA kallolathI yukta hoya che. (7) samudra jaLathI parama zItaLa hoya che, tema muni kSamArUpI jaLathI zItala-zAMta hoya che. 5. AkAzanI upamA (1) AkAza nirmaLa hoya che, tema muninA pariNAma-adhyavasAya nirmaLa-pavitra hoya che. (2) AkAza vinA AlaMbane addhara rahe che, tema muni koinA AdhAra-apekSA vagara jIvana jIve che. (3) AkAza jIvAdi pAMcadravyanuM bhAjana che, tema muni pAMca mahAvratonuM bhAjana che. (4) AkAza pANIthI bhIMjAya nahi, tema munine navA Azravano lepa lAge nahi. muni niMdA-stutithI lepAya ke muMjhAya nahi. (5) AkAza arUpI che, tema muni paNa nizcayathI AtmAne arUpI mAne che. (6) jema AkAza anaMta che, tema muni jJAnAdi guNathI anaMta che. (7) AkAza zubhAzubha Adheya prati rAgadveSa kare nahi, tema muni udayamAM AvelA potAnA zubhAzubha karmo ke bAhya nimitto pratye rAga-dveSa kare nahi. 6. vRkSanI upamA (1) vRkSa, zIta-tApAdi kaSTo sahe che, tema muni paNa zIta-tApAdi pariSaho sahana kare che. (2) vRkSa, puSpa, phaLAdi Ape che, tema muni zruta ane cAritra rUpa phaLo Ape che. (3) vRkSanA AzrayathI pakSIo vagere ghaNA jIvo zAtA pAme che, tema munithI kaSAyAdithI saMtapta jIvo zAtA pAme che. (4) jema vRkSane koi chede, bhede toya te koi AgaLa kahetuM-phariyAda karatuM nathI, tema muni paNa koi niMdA hIlanA kare toya kadI kazI phariyAda kare nahi paNa prasanna bhAve sahana kare. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra aNagArane varelI upamAo (5) vRkSane koi caMdanAdi sugaMdhI dravyanuM vilepana kare to vRkSa harSa pAme nahi, tema munine koi caMdanAdithI vilepana kare, arthAt anukULa bhakti kare to paNa harSa pAme nahi, zAtAgArava dhAraNa kare nahi. 167 (6) vRkSane jala siMcavAthI te puSpa phalAdi Ape, tema munino paNa abhyutthAnAdi vinaya karavAthI muni zrutazravaNa, jJAna, virati yAvat nirvANarUpa puSpa phaLAdi Ape. (7) jema vRkSa velAone UMce caDhavA AlaMbana Ape che, tema muni caturvidhasaMghane AtmAnA UrdhIkaraNa mATe AlaMbana Ape che. bhramaranI upamA 9. (1) jema bhramara bagIcAmAM puSpAdikamAMthI sugaMdharasa-parimala grahaNa karavA chatAM puSpane kilAmaNA karato nathI ane potAnA AtmAne saMtoSe che, tema muni paNa grAma, nagarAdimAM vRkSa samAna je gharo temAM puSpa samAna gRhastha dAtAranI pAsethI sugaMdharasa samAna azana vagere grahaNa kare che, chatAM koine kilAmaNA upajAvatA nathI. (2) bhramara puSpa upara sugaMdharasa levA bese che. paNa puSpa upara pratibaMdha=rAga bhAva pAmato nathI, tema muni paNa AhArAdi mATe gRhasthanA ghera jAya paNa tyAM rAgAdi bhAvane pAmato nathI. rAgarUpa sneha saMbaMdhane bAMdhato nathI. (3) bhramara puSpa u52 guMjArava kare che, tema muni gAmegAma vihAra karI caturvidha saMgharUpI puSpa upara dharma dezanA rUpI guMjArava kare che. (4) bhrama2 jema AhArAdikano saMgraha kare nahi, tema muni azana-pAna ke vastrAdikano saMgraha kare nahi, zAstramaryAdA uparAMta rAkhe nahi. (5) jema bhramara sugaMdha levA puSpa upara vagara bolAvyo jAya, tema muni gRhasthane tyAM vagara bolAvye gocarI jAya. (6) jema mALIe banAvelI puSpavADImAM bhramara sugaMdha levA jAya, ema muni paNa gRhasthoe potAne mATe banAvelA AhAramAMthI gocarI madhuka2vRttithI levA mATe jAya. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 168 aNagArane varelI upamAo (7) bhramara ketakI, mAlatI, kevaDAdi upara vAraMvAra jAya che, tema muni paNa zraddhALu dharmI puruSo hoya tyAM vAraMvAra jAya, tevA kSetromAM vihAra kare. 8. mRganI upamA (1) jema mRga jaMgalamAM ekalo vicare, tema muni lokamAM bhAvathI ekAkI (apratibaddhapaNe) vicare che. (2) jema mRga haMmeza eka sthAnamAM rahetuM nathI, tema muni paNa sadA eka sthAnamAM rahetA nathI. (3) jema mRga siMhAdithI bhayabhIta rahe che, tema muni paNa saMsAranA bhayathI udvigna rahe che. (4) zikArInA bhayathI jema mRga jhADImAM saMtAI jAya che, tema asaMyamanA bhayathI muni guptipUrvaka gurukulavAsamAM rahe che. (5) jema mRga tRNAdi nirdoSa (mAMsa vagerenI apekSAe nirdoSa) khorAka upara jIvana calAve che, tema muni paNa 42doSathI rahita bhikSAvaDe saMyama jIvanane TakAve che. (6) jema mRga nirmaLa sarovaramAMthI sarovaranA kAMThe rahI pANIne bagADyA DohaLyA vinA ja jalapAna kare che, tema muni gRhastho pAsethI temane harakata na Ave e rIte AhArAdi grahaNa kare che. (7) mRgano svabhAva saraLa-bhadrika hoya che, tema muni paNa saraLasvabhAvavALA (niSkapaTa svabhAvavALA) hoya che. 9. pRthvInI upamA (1) jema pRthvI, agni, vAyu, vanaspati, tiryaMca, manuSya, devAdinA kRtya-laDAi, dahana, pacana, zoSaNa vagere sahana kare, tema muni pariSadAdi kaSTone sahana kare che. (2) pRthvI dhana-dhAnyAdi sahita hoya che, tema muni jJAnAdi Rddhi sahita hoya (3) jema pRthvI zAli, ghauM vagere aneka dhAnyonI utpatti kare, tema muni Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 169 aNagArane varelI upamAo AtmabhUmimAM jJAnAdi aneka prakAranA guNonI utpatti kare che. (4) pRthvI jema jheranuM zoSaNa karI amRta Ape, tema muni aparAdhInA aparAdhonI upekSA karI upakAra kare che. (5) pRthvI chedAya, bhedAya to paNa koi AgaLa phariyAda kare nahi, tema muni paNa koi upasarga, niMdA, avahelanA kare to koinI AgaLa dInatAdi kare nahi. (6) pRthvI kAdava, kacaro vagerene sUkavI nAMkhe che, tema muni kAmabhoganI vAsanArUpa kAdavane sUkavI nAMkhe che. (7) pRthvI jema vRkSAdikane AdhArarUpa che, tema muni AtmArthI jIvone AdhArarUpa 10. kamalanI upamA (1) kamala kAdavamAM uge, jalathI vadhe ane kAdava tathA jalane choDI alaga rahe che. muni paNa karmakAdavamAM utpanna thAya che, bhogajalathI vadhe che, chatAM te baMnene choDIne alaga rahe che. (2) jema kamala velAone sugaMdhathI vAsita kare che, tema muni jJAna, zraddhA ane viratirU5 sugaMdhathI pUrvarSione-zAsanane ujjavala banAve che. (3) jema kamaLo caMdra-sUryathI vikasvara thAya, tema muni laghukarmI zrotAdi bhavyone joi AnaMda pAme. (4) jema kamala sugaMdhathI suvAsita hoya che, tema sAdhu svabhAvaramaNatAdi guNothI svayaM sugaMdhita hoya che. (5) kamala potAnI kAMtithI dedIpyamAna hoya che, tema muni jJAna dhyAna, tapa tejanI kAMtithI dedIpyamAna rahe che. (6) jema kamala nirmaLa-ujjavala hoya che, tema muni dharmadhyAna zukladhyAna vaDe nirmaLa-ujvala hoya che. (7) jema kamala sUrya-caMdra sanmukha rahI khIle che, tema muni haMmeza AcArya, upAdhyAya, bahuzrutanI sanmukha sApekSa rahI vikAsa sAdhe che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 170 aNagArane varelI upamAo 11. sUryanI upamA (1) sUrya potAnA prakAzathI samagra pRthvImaMDalane prakAzita kare che, tema jina aNagAra samyagujJAnanA mahAprakAza vaDe atIndriya evA dharmAstikAyAdi padArthamaya samagra lokane prakAzita kare che. (2) sUrya jema potAnA tejathI dIptimAna che, tema muni tapanA tejathI dIpe che. (3) jema sUryathI sUryavikAsI kamaLonI saudaryasaMpatti khIlI uThe che, tema munithI bhavya jIvarUpa kamaLonI jJAnAdi AtmalakSmI vikAsa pAme che. (4) jema sUrya rAjA ke raMka saune samAna rIte prakAza Ape che, tema muni rAjA hoya ke raMka saune bhedabhAva vinA dharmadezanA Ape che. (5) jema sUrya potAnA hajAro kiraNothI zobhe che, tema muni hajAro zilAMgothI zobhe che. (6) jema sUrya potAnA tApathI, jala, kAdava ane azucine sUkavI nAkhe che, tema muni bAra prakAranA tarUpa tApathI karmakleza ane vibhAvarUpa jala-kAdava ane azucine sukavI nAMkhe che. (7) sUrya jema meru parvatane nitya pradakSiNA Ape che, tema muni zrIvItarAga bhagavAnanI AjJAne anukULa rahI jIvana jIve che. 12. pavananI upamA (1) pavana jema Arogyavardhaka hoya che, tema muni lokonA bhAva Arogya (jJAna darzana-cAritrarUpa ratnatraya)mAM vRddhi kare che. (2) jema pavana dugaMdhane dUra kare che, tema muni bhavya jIvonI doSa rUpI durgadhane dUra kare che. (3) jema vegavAna pavana vRkSone ukheDIne pheMkI de che, tema muni dhyAnAvega vaDe karmavRkSonuM umUlana kare che. (4) jema pavana zrI jinamaMdiro uparanI dhajAne AkAzamAM pharakAve che, tema muni zAsananI jayapatAkAne jagatamAM laherAve che. (5) jema pavana prANa, apAna, samAna, udAna ane vAnarUpe thaine dehane dhAraNa Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 171 aNagArane varelI upamAo kare che, tema muni jJAna-darzana-cAritra-tapa ane vIryarUpe pariNamIne Atmasthitine dhAraNa kare che. (6) jema pavana apratibaddhapaNe sarvatra thAya che, tema muni paNa apratibaddha vihArI hoya che. (7) jema pavana satata vahanazIla che, tema muni paNa mokSamArgamAM sadA vahetA (pravRtta) hoya che. (pa.pU. munirAja zrI mitrAnaMda vi.ma.(pAchaLathI AcAryazrI mitrAnaMdasUri) saMpAdita "mahAsAgaranAM motI' pustakamAMthI sAbhAra udbhata). Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 17ra siddhonI vizeSa mAhitI spariziSTa-4 siddhonI vizeSa mAhitI (pAMcamA sUtramAM siddhonuM varNana karavAmAM AvyuM che. AthI ahIM siddhonI vizeSa mAhitI ApavAmAM Ave che.) siddhonI avagAhanA lokanA uparanA aMtima eka gAunA aMtima chaThThA bhAgamAM 333 1/3 dhanuSya jeTalA bhAgamAM siddho vase che. arthAt lokAkAzanI chellI pratara zreNIthI 333 13 dhanuSya pramANa bhAga sudhImAM siddha jIvo vase che. dareka siddha bhagavaMtanA mastakano aMtima pradeza lokAkAzanA aMtima pradezane sparzIne rahe che. kAraNa ke karmakSaya thatAMnI sAthe ja jIva jyAM hoya tyAMthI ja sIdhI Urdhvagati kare che. paNa alokAkAzamAM gatimAM sahAyaka dharmAstikAyano abhAva hovAthI lokAkAzano aMtima pradeza AvatAM aTakI jAya che. siddhonI avagAhanA potAnA pUrvanA zarIranI 23 bhAganI rahe che. kAraNa ke zarIramAM 1/3 bhAga jeTalA polaNamAM vAyu bharAyelo che. yoga nirodha thatAM vAyu nIkaLI javAthI 1/3 bhAgano saMkoca thai jAya che. AthI zarIrano ra/3 bhAga rahe che. vadhAremAM vadhAre 500 dhanuSyanI kAyAvALA jIvo mokSe jai zake che. ane ochAmAM ochI be hAthanI kAyAvALA jIvo mokSe jai zake che. 500 dhanuSyanI kAyAno 2/3 bhAga 3331/3 dhanuSya (=333 dhanuSya ane 32 AMgaLa) thAya che. eTale AkAzanA uparanA aMtima pradezathI nIcenA 333 1/3 bhAga sudhImAM siddha jIvo rahe che. Ama eka gAuno chaThTho bhAga ane utkRSTa avagAhanAvALA zarIrano 2/3 bhAga (333 1/3 dhanuSya) samAna thAya che. Ama lokAkAzanA sauthI uparanA 333 1/3 dhanuSya pramANa kSetrane lokAgra ke siddhakSetra kahevAmAM Ave che. siddhazilAnuM ane siddhakSetranuM pramANa lokAkAzanA uparanA cheDAthI nIce eka yojana bAda ane sarvArthasiddha vimAnathI 1 24 AMgaLano 1 hAtha.4 hAthano eka dhanuSya. 2000 dhanuSyano eka gAu. 4 gAuno 1 yojana. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 173 - siddhonI vizeSa mAhitI bAra yojana UMce siddhazIlA (ke iSaprAgabhArA) nAmanI pRthvI AvelI che. jema ratnaprabhA vagere sAta pRthvIo AvelI che, tema siddhazilA paNa AThamI pRthvI che. A pRthvI sphaTika jevI sapheda che. uparanA bhAgamAM sapATa che. katharoTa jevI goLa che. teno vikhaMbha (= laMbAi-pahoLAi) 45 lAkha yojana che. te barobara madhyanA bhAgamAM ATha yojana jADI che. madhyabhAga pachI badhI bAju tenI jADAi kramazaH ghaTatI jAya che. AthI te cheDAnA bhAgamAM mAkhInI pAMkha karatAM paNa pAtaLI che. AthI eno AkAra bIjanA caMdra samAna che. siddho ane siddhazilAnuM pramANa siddhazilAnA uparanA bhAgathI siddha jIvonA nIcenA aMtima bhAga sudhImAM 3 5/6 gAu thAya che. eTale siddha jIvo ane siddhazilA vacce 3 5/6 gAunuM aMtara che. Ano artha e thayo ke siddhazilA pachI 3 5/6 gAu (=3 gAu 1666 dhanuSya, hAtha ane 16 AMgaLa) upara jatAM siddha jIvo Ave che. aDhIdvIpamAM ja jIvo mokSa pAme che. aDhI dvIpano vikhaMbha 45 lAkha yojana pramANa che. 45 lAkha yojanathI bahAra siddhimAM janAra koi ja na hovAthI siddha jIvo upara 45 lAkha yojana pramANa bhAgamAM ja hoya che. siddhazilAno vikhaMbha paNa 45 lAkha yojana che. AthI jeTalA bhAgamAM siddhazilA che teTalA ja bhAgamAM siddhazilAthI 3 5/6 gAu upara siddha jIvo che. jyotimAM jyotinuM milana jIva je sthAnamAM sarva karmono kSaya kare che te ja sthAnathI sIdho upara jAya che. eka ja sthAnethI anaMtA jIvo mokSamAM gayA che. eTale mokSamAM jyAM eka siddha paramAtmA che tyAM ja anaMtA siddha paramAtmA che. koi ekAda sthAnethI anaMtA jIvo mokSamAM gayA che evuM nathI, saghaLI jagyAethI anaMta jIvo mokSamAM gayA che. 45 lAkha yojana pramANa aDhIdvIpano tasu jeTalo paNa koi bhAga evo nathI ke jyAMthI anaMtA jIvo mokSamAM na gayA hoya. AthI siddha jIvonA 45 lAkha yojana bhAgamAM eka eka pradezamAM anaMtA siddha bhagavaMto birAjamAna che. chatAM jarA paNa saMkaDAmaNa thatI nathI. kAraNa ke siddho arUpI che. siddho arUpI hovAthI jyotimAM jyoti maLI jAya tema ekabIjAmAM maLI jAya che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 174 mArgAbhimukha mArgapatita pariziSTa-5 mArgAbhimukha-mArgapatitA (pAMcamA sUtramAM "jinAjJAne apunabaMdhaka Adi jIvo samajI zake che e viSayanA varNanamAM Adi zabdathI mArgAbhimukha ane mArgapatitano ullekha karyo che. AthI ahIM te benuM varNana karavAmAM Ave che.) mArgapatita ane mArgAbhimukha apunabaMdhakanI ja avasthAvizeSa che. kemake lalita vistarAmAM mArganuM lakSaNa A pramANe kahyuM che-"mArga eTale cittanI saraLa gati, ane te sarpane pesavAnI naLInI laMbAi tulya, viziSTa guNasthAnanI prApti karavAmAM tatpara ane varasathI (ravataH icchAthI) pravartato pAyopazama vizeSa che." ahIMmArga eTale AdhyAtmika mArga. sAmAnyathI ApaNe AgaLa javA mATenA rastAne mArga kahIe chIe. paNa ahIM to gatine ja mArga kahyo che. cittanI saraLa gati e mArga che. koi iSTa sthAne jaladI pahoMcavuM hoya to sIdhA cAlavuM joie. jeTaluM ADuM avaLuM calAya teTaluM moDuM pahoMcAya. be mANasa eka ja iSTa sthAne jatA hoya, temAM eka ja mArga hoya te mArge sIdho cAle, ane bIjo e ja mArge ghaDIkamAM A tarapha cAle, ghaDIkamAM bIjI tarapha cAle ema ADo avaLo thayA kare, to A bemAM sIdho cAlanAra jaladI iSTa sthAne pahoMce. tema ahIM adhyAtma mArgamAM sIdhI gatie cAlanAra jaladI AgaLa vadhI zake che. mATe ahIM kahyuM ke mArga eTale cittanI saraLa gati." have A cittanI saraLagatithI zuM samajavuM ? enA javAbamAM kahyuM ke cittanI A saraLagati kSayopazama vizeSa che. kono kSayopazama vizeSa ? mithyAtva mohanIyano kSayopazama vizeSa. saraLagatine daSTAMtathI samajAvavA kahyuM ke A kSayopazama sarpane pesavAnInaLInI laMbAi tulya che. arthAt sarpane pezavAnI naLInI laMbAi saraLa hoya che, kyAMya vAMkIcUkI nathI hotI, jethI sarpano vakragati karavAno svabhAva hovA chatAM sarpane saraLa gati karavI paDe che. je rIte sarpa saraLagatithI bilamAM praveze che te rIte prastutamAM saraLa gati karanAra jIva aneka guNone pAme che. mATe kahyuM ke-"A kSayopazama tattvajijJAsA, tattvajJAna, samyagdarzana vagere viziSTa guNonA sthAnanI prApti karAvavAmAM tatpara che." A guNasthAnanI prApti tyAre ja thAya ke jo e kSayopazama koinA dabANathI ke Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 175 mArgAbhimukha mArgapatita dAkSiNyatA AdithI nahi, kiMtu jIvane potAne ja tevo rasa hoya, tenA kAraNe thayo hoya. mATe ahIM "svarasathI (=svataH icchAthI) pravartato" ema kahyuM. AvA mArgamAM jeno praveza thai gayo hoya che, arthAt ukta prakArano kSayopazama jeno thai gayo che, te mArgapatita che. je AvA mArgamAM pravezavAne yogya (=Avo kSayopazama thavAne yogya)bhAvane pAmelo hoya te mArgAbhimukha che, arthAt najIkanA kALamAM ja jeno Avo kSayopazama thavAno hoya te mArgAbhimukha che. A pramANe A baMne apunabaMdhaka avasthAthI dUranI ane adhika dUranI avasthAvALA che ema kahevuM yogya nathI. kAraNa ke prastuta paMcasUtranI vRttimAM A bene bhagavAnanI AjJA jANavAne (=samajI zakavAne) yogya kahyA che. paMcasUtranI vRttimAM kahyuM che ke-"bhagavAnanI A badhI ja suMdara AjJA apunabaMdhaka Adi jIvothI jANavA yogya che, arthAt bhagavAnanI AjJAne apunabaMdhaka Adi jIvo samajI zake che, sakRbaMdhaka Adi nahi. je jIvo pharI na baMdhAya te rIte karmanI utkRSTa sthitine khapAve che, te apunabaMdhaka che. ahIM Adi zabdathI mArgAbhimukha ane mArgapatita vagere jIvo levAmAM Ave che. A jIvo pratijJAmAM daDhatA, doSonI AlocanA karavI vagere guNothI jANI zakAya che. A jinAjJA A jIvothI samajI zakAya che. saMsArAbhinaMdI jIvothI jANI zakAtI nathI. saMsArAbhinaMdI jIvo apunabaMdhakathI pahelAnI ( nIcalI) avasthAmAM rahelA che." (yogabiMdu-gAthA-179 A. rAjazekhara sUrikRta gujarAtI anuvAdamAMthI uddhata) Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 176 cAra bhAvanAnA soLa bhedo (2) pariziSTa-6 cAra bhAvanAnA soLa bhedo (pAMcamA sUtramAM "ayogyane jinAjJA na ApavAmAM karuNA che' e viSayanA varNanamAM nibaMdhana karuNAno" ullekha karyo che. AthI ahIMcAra bhAvanAnA soLa bhedonuM varNana karavAmAM Ave che.) maitrI bhAvanAnA cAra bheda upakArI, svajana, anyajana ane sAmAnyajana-A cAra saMbaMdhI maitrI cAra prakAranI hoya che. (1) upakArI-upakArIe karelA upakAranI apekSAe je maitrI-mitrabhAva te upa kArI maitrI jANavI. ravajana-upakAranI apekSA rAkhyA vinA paNa sagAvahAlAnI buddhithI janAlapratibaddha (peTanI ghUMTImAM je mAtAnI nALa hoya che te jenI samAna hoya arthAt eka ja mAtAnI kukhe janmela evA kAkA, phai, mAmA-mAsI tathA teno je vyakti sAthe paraMparAsaMbaMdha che te bhatrIjA-bhatrIjI, bhANiyAbhANejI vagere) hoya tevA potAnA sagAvahAlA upara je mitrabhAva hoya te svajana maitrI jANavI. (3) anyajana-upakArI ane svajanathI bhinna evA je paricita mANasanI sAthe potAnA pUrvajoe saMbaMdha rAkhelo hoya athavA pote saMbaMdha-paricaya-oLakhANa karela hoya te vyaktine viSe oLakhANa hovAnA kAraNe thato je mitrabhAva te anyajana maitrI jANavI. (4) sAmAnyajana-je hitaciMtAsvarUpa mitrabhAva te sAmAnyajana maitrI jANavI. upakArI-anupakArI, svajana-parajana, paricita-aparicita ityAdi bhedabhAva vinA sarva jIvo upara je hitaciMtAsvarUpa mitrabhAva te sAmAnyajana maitrI jANavI. pramoda bhAvanAnA cAra bheda sarvasukhane viSe, suMdara hetune viSe, sAnubaMdha sukhane viSe ane utkRSTa sukhane Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 177 cAra bhAvanAnA soLa bhedo viSe ema pramoda bhAvanA cAra prakAranI che. (1) sarva sukhane viSe-potAnAmAM ke bIjAmAM rahela vaiSayika sukhane viSe AnaMda thavo e prathama pramoda bhAvanA jANavI. A sukha apathya AhArathI thayela tRptithI utpanna thanAra pariNAme kharAba sukha jevuM che. potAnI prakRtine anukULa na hoya=nukazAna kAraka hoya tevI kupagya cIjane khAvAthI thanAra tRptithI je sukha utpanna thAya che te pariNAme kharAba hoya che. tema vaiSayika sukha bhogavavAmAM majA Ave, paNa te pariNAme bhayaMkara sajA che. chatAM potAnA ke bIjAnA vaiSayika sukhamAM je AnaMda thAya te prathama pramoda bhAvanA jANavI. A audayika bhAvasvarUpa che. suMdara hetune viSe-jeno hetu pariNAme suMdara evA sukhane utpanna karavAnI zaktivALo hoya tevA potAnA ke bIjAnA A lokanA vizeSa prakAranA sukhane vize je AnaMda thAya te bIjI pramoda bhAvanA jANavI. eno viSaya bananAruM sukha hita-mita evA AhArane vAparavAthI thanAra rasAsvAdanA sukha jevuM che. (ke je pariNAme suMdara che, zaktivardhaka che, Arogya dAyaka che, skUrtijanaka che. jaMbUkumAra, zAlibhadra vagerenI samRddhi joine AnaMda thAya tenI bIjI pramoda bhAvanAmAM samAveza thai zake evuM jaNAya che.) (3) sAnubaMdha sukhane viSe-deva-manuSyabhavamAM sukhanI paMraparAno viccheda na thavo te anubaMdha kahevAya. potAnI ane bIjAnI apekSAe A loka ane paralokanA anubaMdhayukta sukhane vize je AnaMda thAya te trIjI anubaMdha pradhAna pramoda bhAvanA jANavI. (4) utkRSTa sukhane viSe-mohanIya karmanA kSayathI utpanna thanAra (AtmAnA) prakRSTa sukhane vize je AnaMda thAya te utkRSTa sukha pradhAna evI cothI pramoda bhAvanA jANavI. karuNA bhAvanAnA cAra bheda moha, asukha, saMvega ane anya hitathI yukta ema karuNA cAra prakAranI hoya che. (1) moha-moha = ajJAna. ajJAnathI yukta evI karuNA e glAna vyaktie Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 178 cAra bhAvanAnA soLa bhedo mAMgela apathya vastune ApavAnA abhilASA jevI che. (katalakhAnuM zaru karavA icchatA garIba kasAine Adhunika yaMtra vasAvavA mATe jarUrI Arthika sahAya karavAnI icchA e paNa mohagarbhita karuNA jANavI.) (2) asukha-je prANI pAse sukha na hoya tene lokaprasiddha AhAra, vastra, Asana vagere ApavA svarUpa bIjI karuNA sukhAbhAva garbhita jANavI. (3) saMvega-mokSAbhilASA svarUpa saMveganA lIdhe sAMsArika duHkhathI choDAva vAnI icchAthI sukhI evA jIvone vize paNa chaghastha jIvonI svAbhAvika rIte snehasaMbaMdhathI je karuNA pravarte te trIjI karuNA saMvega garbhita jANavI. (4) acahita-jenI sAthe snehano vyavahAra na hoya evA paNa sarva jIvonA hitathI, kevalInI jema mahAmunionI sarva jIvonA anugrahamAM tatpara evI cothI karuNA hitagarbhita jANavI. upekSA bhAvanAnA cAra bheda karuNAsAra, anubaMdhasAra, nirvedasAra ane tattvasAra ema cAra prakAranI upekSA jANavI. (1) karuNAsAra-karuNA zabdano artha che mohayukta karuNA. karuNA jeno sAra hoya te karuNAsAra upekSA, arthAt mohayukta karuNAthI thatI upekSA karuNAsAra upekSA. jema ke svacchaMdatAthI apathyane khAnAra rogInA ahitane jANavA chatAM tene aTakAvavAnuM mAMDI vALIne "anukaMpAno bhaMga na thAva' evI buddhithI tenI upekSA kare. (2) anubaMdhasAra-anubaMdha phaLanI siddhi sudhI rahe tevo kAryaviSayaka pravAhano pariNAma. A anubaMdha jeno sAra hoya tevI upekSA=anubaMdhasAra upekSA. jema ke ALasa vagerene lIdhe koi mANasa dhanopArjana vageremAM pravRtti na kare to tevA apravartamAnane teno hitecchu Ama to pravartAve paNa (kAlakSepa karavAthI) pariNAme sArA kAryanI paraMparAne joto koika samaye madhyasthatAne udAsInatAne dhAraNa kare. A anubaMdhasAra bIjI upekSA jANavI. (3) nirvedasAra-saMsArano vairAgya jeno sAra hoya tevI upekSA nirvedasAra kahe vAya. jema ke narakAdi cAre ya gatimAM aneka vidha duHkhonI paraMparAne Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasUtra 179 cAra bhAvanAnA soLa bhedo anubhavatA jIvane manuSya-deva gatimAM sarva iMdriyone khuza kare tevuM thoDuM ghaNuM sukha che evuM jovA chatAM tenI asAratA ane kSaNikatAne lIdhe tenI upekSA karavI. A nirvedasAra trIjI upekSA jANavI. (4) tattasAra- vastuno svabhAva jeno sAra-niSkarSa hoya te upekSA tattvasAra jANavI. jema ke sArI ke kharAba vastu vAstavamAM rAga-dveSanuM kAraNa nathI, paraMtu potAnuM mohanIya karma tenuM kAraNa che. mohanIya karmanI vikRtithI utpanna thayela potAnA aparAdhanI vicAraNA karato jIva bAhya vastunA aparAdhane joto nathI. tevuM na jovAthI bAhya padArthamAM sukhakAraNatAno ke duHkhakAraNatAno te Azraya nathI karato. Ama bAhya padArthane sukha-duHkhanuM kAraNa na mAnavAthI madhyasthatAne dhAraNa karatA jIvanI upekSA tattvasAra jANavI. (vidvAna munizrI yazovijayajI kRta SoDazaka graMthanA gujarAtI anuvAdamAMthI thoDA zAbdika pheraphAra sAthe sAbhAra uddhata). Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta ArAdhaka saMpUrNa TIkAnA bhAvAnuvAdavALAM pustako TrasTanAM prakAzano paMcasUtra, dharmabiMdu, yogabiMdu, Atmaprabodha, pAMDava caritra, zrAddhadina kRtya, vItarAga stotra, zIlopadezamAlA, yogadRSTi prApyagraMtho-pustako samuccaya, paMcAzaka bhAga 1-2, paMcavastuka bhAga 1-2, bhavabhAvanA bhAga 1-2, zrAvaka dharma vidhi prakaraNa, gurutattva vinizcaya bhAga 1-2, upadezamAlA (puSpamAlA) bhAga 1-2. gujarAtI vivecana prabhubhakti zrAvakanA bAravrata jevI dRSTi tevI sRSTi mamatA mAre samatA tAre prabhu bhakti muktinI dUtI AhArazuddhithI Atmazuddhi cittaprasannatAnI jaDIbuTTIo svAdhIna rakSA-parAdhIna upekSA navakArano jApa miTAve saMtApa tapa karIe bhavajala tarIe (bAra tapa upara vistArathI vivecana) zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM AdhyAtmika pragatinA pAMca pagathiyA bhAvanA bhava nAzinI (bAra bhAvanA) premaguNa gaMgAmAM snAna karIe (pU. premasUrijI ma.sA.nI jIvana jharamara) sAdhanA saMgraha (vividha viSayono saMgraha) eka zabda auSadha kare, eka zabda kare ghAva jIvana jItavAnI jaDIbuTTIo (cAra bhAvanA) anuvAdavALAM pustako prata vibhAga hIraprazna, pariziSTa parva yatilakSaNa samuccaya caityavaMdana mahAbhASya abhyAsI varga mATenAM pustako siddhahemazabdAnuzAsana (madhyamavRtti bhAga 1-2-3) tattvArthAdhigamasUtra (pokeTa buka) vItarAga stotra (anvaya sahita zabdArtha-TIkArtha) vItarAga stotra (annayArtha-bhAvArtha) jJAnasAra (anvayArtha-bhAvArtha) tattvArthAdhigama sUtra (mahesANA pAThazALA dvArA prakAzita) Atmaprabodha, zrAddhadina kRtya, sirisirivAlakahA, aSTAdazasahastrazIlAGgagranthaH (prAkRtaH ) arihaMta ArAdhaka TrasTanAM AgAmI prakAzano upadezapada saTIka bhAvAnuvAda, zrAddhavidhi prakaraNa saTIka bhAvAnuvAda aSTaka prakaraNa saTIka bhAvAnuvAda, dhAturUpAvalI, zabdarUpAvalI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavAsUzanA Stutihirmal HiIOHRID spa pApapratighAta guNabIjAdhAna sUtram 23RTihalasik HK PhiNsUK RAJULO 25149863, 2511 0056