________________
પંચસૂત્ર
૧૪૫
પાંચમું સૂત્ર
મોક્ષમાં જવાની યોગ્યતા છે અને અભવ્યમાં મોક્ષમાં જવાની યોગ્યતા નથી. આમ મોક્ષમાં જવાની યોગ્યતા અને અયોગ્યતાની દષ્ટિએ જાતિભવ્ય અને અભિવ્ય જીવોમાં महछ.
૨૬. વ્યવહારનય પણ મોક્ષનું સાધન છે ववहारमयमेअं। एसोऽवि तत्तंगं पवित्तिविसोहणेण । अणेगंतसिद्धिओ निच्छयंगभावेण । परिसुद्धो उ केवलं ॥२६॥ __न चात्रापि तत्र स्वभावत्वादिविकल्पचिन्ता कार्या । कुतः ? इत्याहव्यवहारमतमेतत्, अयं चैवं व्यवस्थितः, इति भावितमेव । न चायं संवृत्तिरूप इत्याह-एषोऽपि तत्त्वाङ्गमेषोऽपि व्यवहारनयः परमार्थाङ्गमिह प्रक्रमे, तथायोग्यताबुद्धेरपि सन्निबन्धनत्वात् । तत्स्वभावाविशेषे तु दार्वन्तरवदयोग्यदारूण्यपि, तथाबुद्ध्यसिद्धेरित्यादिनिर्लोठितमन्यत्र । इत्यनुष्ठानमेवाधिकृत्याह- एषोऽपि तत्त्वाङ्गम् । यथोक्तम्-"जइ जिणमयं पवज्जह ता मा ववहारनिच्छये मुयह । ववहारणयुच्छेए तित्युच्छेओ जतोऽवस्सं" ॥ (पञ्चवस्तुकगाथा-१७१) अत एषोऽपि व्यवहारनयस्तत्त्वाङ्गं, प्रवृत्तौ मोक्षाङ्गमित्यर्थः । कुतः ? इत्याहप्रवृत्तिविशोधनेन तन्मतेन प्रव्रज्यादिप्रदानात्परलोकप्रवृत्तिविशोधनेन, इत्थमनेकान्तसिद्धितः सन्नीत्या, तथा निश्चयाङ्गभावेन । एवं प्रवृत्त्याऽपूर्वकरणादिप्राप्तेः । परिशुद्धस्तु केवलमाज्ञापेक्षी पुष्टालम्बनः । सूत्र-
2ीर्थ - પ્રબ- મોક્ષ થતાં ભવ્યત્વનો અભાવ થતો હોવાના કારણે ભવ્યત્વનો નિવૃત્તિ સ્વભાવ હોવાથી પૂર્વે બૌદ્ધમતના વર્ણનમાં ચરમક્ષણનો નિવૃત્તિ સ્વભાવ છે એમ કલ્પના કરવામાં જે દોષો બતાવ્યા હતા તે જ દોષો અહીં કેમ ન આવે ?
ઉત્તર- અહીં વ્યવહાર નયની દૃષ્ટિએ આ વિચારણા છે. આથી બૌદ્ધમતના વર્ણનમાં સ્વભાવસંબંધી જે વિચારણા કરી હતી તે વિચારણા અહીં કરવાની જરૂર નથી. કારણ કે તે વિચારણા નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિએ હતી. ભવ્યજીવોમાં અનાદિકાળથી ભવ્યત્વરૂપ પારિણામિકભાવ વ્યવહાર નયથી છે, અર્થાત્ જીવોનો જે ભવ્યત્વ સ્વભાવ છે તે વ્યવહારથી છે. નિશ્ચયથી તો જીવમાં સદા
