Book Title: samaysar
Author(s): Manoharlal Shastri
Publisher: Jain Granth Uddhar Karyalay

View full book text
Previous | Next

Page 376
________________ अधिकारः ७] समयसारः। ३६३ स्वपरयोरविवेके सति जीवस्याध्यवसितिमात्रमध्यवसानं । तदेव च बोधनमात्रत्वाद्बुद्धिः । व्यवसानमात्रत्वात् व्यवसायः । मननमात्रत्वान्मतिज्ञानं । चेतनामात्रत्वाचित्तं । चितो भवनमात्रत्वाद् भावः । चितः परिणमनमात्रत्वात् परिणामः । “सर्वत्राध्यवसानमेवमखिलं त्याज्यं यदुक्तं जिनैः तन्मन्ये व्यवहार एव निखिलोप्यन्याश्रयस्त्याजितः । सम्यनिश्चयमेकमेव तदमी निष्कंपमाक्रम्य किं शुद्धज्ञानघने महिग्नि न निजे बघ्नंति संतो धृति ॥ १७३॥" २७१ ॥ कथं ? इति चेत् , यथेंद्रः शक्रः पुरंदर इति । एवं व्रतैः पुण्यं अवतैः पापमिति कथनेन सूत्रद्वयं पूर्वमेव व्याख्यातं तस्यैव सूत्रस्य विशेषविवरणार्थं बाह्यं वस्तु रागाद्यध्यवसानकारणं रागाद्यध्यवसानं तु बंधकारणमिति कथनमुख्यत्वेन त्रयोदश गाथा गताः, इति समुदायेन पंचदशसूत्रैश्चतुर्थस्थलं समाप्तं ॥ २७१ ॥ अतः परमभेदरत्नत्रयात्मकनिर्विकल्पसमाधिरूपेण निश्चयनयेन जाननेमात्रपनसे मति है, वही विज्ञप्ति मात्रपनसे विज्ञान है, वही चेतनमात्रपनसे चित्त है, वही चेतनके भवनमात्रपनसे भाव है और वही परिणमनमात्रपनसे परिणाम है । ये सब ही एकार्थ हैं । भावार्थ-ये बुद्धि आदि आठ नाम कहे हैं वे सभी चेतन आत्माके परिणाम हैं सो जबतक आप परका भेदज्ञान न हो तबतक परमें और अपनेमें एकपनेके निश्चयरूप बुद्धि आदिक होते हैं वेही अध्यवसान नामसे कहे जाते हैं। आगे अगले कथनकी सूचनिकाके अर्थरूप १७३ वां काव्य कहते हैं जो अध्यवसान त्यागने योग्य कहा है वहां ऐसी संभावना है कि व्यवहारका त्याग कराया है निश्चयका ग्रहण कराया है ऐसा कहते हैं-सर्वत्रा इत्यादि । अर्थ-सभी वस्तु ओंमें सब अध्यवसान है वह जिन भगवानने त्यागने योग्य कहा है सो आचार्य कहते हैं कि हम ऐसा मानते हैं कि परके आश्रयसे प्रवर्तनेवाला सभी व्यवहार छुड़ाया है। इसलिये हम उपदेश करते हैं कि जो सत्पुरुष हैं वे सम्यक् प्रकार एक निश्चयको ही जिसतरह होसके उसतरह निश्चल अंगीकार करके शुद्ध ज्ञानघनस्वरूप अपनी आत्मस्वरूप महिमामें स्थिरता क्यों नहीं धारते ? ॥ भावार्थ-जिनेश्वरदेवने अन्य पदार्थोंमें आत्मबुद्धिरूप अध्यवसान छुड़ाया है सो यह पराश्रित सभी व्यवहार छुड़ाया है ऐसा जानना । इसकारण शुद्धज्ञानस्वरूप अपने आत्मामें स्थिरता रखो ऐसा शुद्धनिश्चयके ग्रहणका उपदेश है । आचार्यने आश्चर्य भी किया है कि जब भगवानने अध्यवसानको छुड़ाया तो अब सत्पुरुष इसको छोड अपने स्वरूपमें क्यों नहीं ठहरते ? यह हमें अचंभा है ॥ २७१ ॥ १निश्चितिरित्यर्थः।

Loading...

Page Navigation
1 ... 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590