Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श.१३०६सू०३ प्राणातिपातादि(१८)पापस्थानक्रियावर्णनम् ३३ गौतम ! सा क्रिया 'अत्तकड़ा कज्जइ ' आत्मकृता क्रियते स्वेनैव संपादिता भवति सा क्रिया ‘णो परकडा कज्जइ ' नो परकृता क्रियते, परकृतक्रियायाः स्वस्मिन् सम्बन्धाभावात् , ना तदुभयकड़ा कज्जइ' नो तदुभयकृता क्रियते, नैव तदुभयाभ्यामपि क्रिया भवतीति । पुनः कर्मविषये एव प्रश्नयति-'सा भते' सा भदन्त! ' सा किं आणु पुब्धिकड़ा कज्जइ-अगाणुपुचिकड़ा कज्जइ " किमानुपूर्वीकृता क्रियते अनानुपूर्वीकृता क्रियते ? इति प्रश्नः भगवानाह-'गोयमे' त्यादि, 'गोयमा ' हे गौतम ! ' आणुपुब्दिकडा कज्जइ' आनुपूर्वीकृता क्रियते, आनुपूर्वी नाम पूर्वापरक्रमभावेन व्यवस्थानम् , पूर्वपश्चाद्विभागरूपेणैव क्रिया भवति, ‘णो अणाणुपुबिकडा कज्जइ' नो अनानुपूर्वीकृता क्रियते, कज्जइ ) हे गौतम ! वह प्राणातिपातारूप क्रिया जो कृत होती है सो आत्मकृत ही होती है, न परकृत होती है और न उभयकृत ही होती है। तात्पर्य कहने का यह है कि जो क्रिया जिस जीव द्वारा संपादित होती है सो उस क्रिया का संपादनकर्ता स्वयं वही जीव होता है। और कोई दूसरा जीव नहीं होता। क्योंकि दूसरे जीवों द्वारा कृत क्रिया का अपने साथ कोई संबंध ही नहीं होता है इसी कारण वह स्वपरकृत भी नहीं होती है। (सा भंते! किं आणुपुचि कडा कज्जइ? अणाणुपुश्विकडा कज्जइ?) हे भदन्त जो यह आत्मकृत क्रिया होती है सो क्या वह आनुपूर्वीसे होती है ? या बिना आनुपूर्वी के होती है ? हे गौतम ! किया आनुपूर्वी से होती है, अनानुपूर्वी से नहीं । जहाँ पूर्वापर के क्रमसे व्यवस्था होती है वह आनुपूर्वी है। क्रिया पूर्व और पश्चातरूप विभाग से ही होती है। अनानुपूर्वी में आगे पीछेका विभाग नहीं होताहै। कज्जइ) गौतम ! ते प्रातिपात३५ ठिया त छ ते मात्भत १ हाय છે, પરકત હોતી નથી. અને ઉભયકૃત પણ હોતી નથી. તાત્પર્ય એ છે કે જે ક્રિયા જે જીવને હોય છે, તે ક્રિયાને કર્તા તે જીવ પોતે જ હોય છે, બીજો કોઈ જીવ હોતું નથી. કારણ કે અન્ય છ વડે કરાયેલી ક્રિયાને પિતાની સાથે કોઈ સંબંધ જ હોતું નથી. તે કારણે તે ક્રિયા પરકૃત કે ઉભયકૃત પણ डाती थी. (मा भंते! किं आणुपुब्धि कडा कज्जइ, अणाणुपुटिव कडा कज्जइ ?) હે ભગવન્ ! તે આત્મકૃત કિયા આનુપૂર્વીથી થાય છે કે આનુપૂર્વી વિના થાય છે? ઉત્તર-હે ગૌતમ ! કિયા આનુપૂર્વીથી થાય છે અનાનુપૂર્વીથી નહિ.
જ્યાં પૂર્વાપરના કમથી વ્યવસ્થા થાય છે ત્યાં કિયા અનુપૂર્વીથી થઈ ગણાય છે. ક્રિયા પૂર્વ અને પશ્ચાતરૂપ વિભાગથી જ થાય છે. આનાનુપૂવીમાં પૂર્વ કે પછી ક્રમ હેતો નથી. પૂર્વ અને પછી ક્રમ આનુપૂર્વીમાં જ હોય છે. भ० ५
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨