Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArikAvalI-vAharaNa - ti raNa mIra / hA [2] thI tArA ka potI. cadrAvatI vilAla na ra vI dizA malA thApA 2 &
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvanAtha paMcAnana bhaTTAcArya viracita kArikAvalI-muktAvalI-vivaraNa (bhAga - trIjo ) : vivaraNakAra : pU. paramazAsanaprabhAvaka vyAkhyAnavAcaspati sva. pUjyapAda A. bha. zrI. vi. rAmacandra sU. mahArAjAnA palaMkAra pUjyapAda sva. A.bha.zrI. vi. muticandra sU.ma.sA. nA ziSyaratna pUjyapAda A. zrI. vi. amaragupta sU.ma.sA. nA ziSya paMnyAsa candraguptavijaya gaNI '': Arthika sahakAra: zrImatI candrAvatI bAlubhAI khImacaMda rIlIjIyasa TrasTa ratnapurI' gauzAlAlena, daphatarI roDa, malADa-IsTaH muMbaI 400 097.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ * kArikAvalI-muktAvalI-vivaraNaH (bhAga -trIjo) tRtIya AvRtti - nakala 500 (vi.saM. 2050) mUlya rUA. 35/ : prAptisthAnaH zA. sUryakAMta caturalAla mu. po. murabADa (ji. ThANe) rajanIkAMtabhAI epha. vorA 655, sAcApIra sTrITa puNe 411 001 zA. mukuMdabhAI ramaNalAla - 5 navaratnaphaleTsa navA vikAsagRha roDa-pAlaDI amadAvAda-380 007 vijayakara kAMtilAla jhaverI jahAMpanAhanI poLa kAlupura roDa amadAvAda - 380 001 mudraNa : prinTa lAIna 107, anila kuMja, pAlaDI cAra rastA pAse, amadAvAda-380 006. phona naM. 396374, 797papa mudraNa-sahakAra navanIta je. mahetA sAgara prinTarsa: pAdazAhanI poLa rilIpha roDa, amadAvAda-1.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha guNanirUpaNam / kaarikaavlii| atha dravyAzritA jJeyA nirguNA niSkriyA guNAH / muktAvalI / dravyanirUpya guNAnnirUpayati - athetyAdinA / guNatvajAtau kiM mAnamiti cet, dravyakarmabhinne sAmAnyavati yA kAraNatA sA kiJciddharmAvacchinnA kAraNatAtvAd; niravacchinnakAraNatAyA asambhavAt / na hi rUpatvAdikaM sattA vA tatrAvacchedikA, nyUnAdhikadezavRttitvAt / atazcaturviMzatyanugataM kiJcid vAcyaM tadeva guNatvamiti siddham / ___ dravyAzritA iti / yadyapi dravyAzritatvaM na lakSaNam, karmAdAvativyAptestathA'pi dravyatvavyApakatAvacchedakasattAbhinnajAtimattvaM tadarthaH / bhavati hi guNatvaM dravyatvavyApakatAvacchedakam, tadvattA ca guNAnAmiti / karmatvaM dravyatvaM vA na dravyatvavyApakatAvacchedakaM gaganAdau dravyakarmaNorabhAvAt / dravyatvatvaM sAmAnyatvAdikaM vA na jAtiriti tadvyudAsaH / ___ nirguNA iti / yadyapi nirguNatvaM karmAdAvapi, tathApi sAmAnyavattve sati karmAnyatve ca sati nirguNatvaM bodhyam / jAtyAdInAM na sAmAnyavattvaM karmaNo na karmAnyatvaM dravyasya na nirguNatvamiti tatra nA'tivyAptiH / 'niSkriyA' iti svarUpakathanaM, na tu lakSaNaM gaganAdAvativyApteH // iti guNasAmAnyalakSaNakathanam // , - vi129- dravyAdi sAta padArthomAMnA dravyanuM nirUpaNa karIne have svani359 mA pratibaMdha mevI dravyaM kim ? chatyA 26
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsAnI nivRtti thavAthI, avasarasaMgatithI saMgata evA guNanuM nirUpaNa kare che - matha dravyAzritA... ityAdi kArikAthI. guNatva jAtimAM zuM pramANa che? AvI zaMkAnuM samAdhAna karatA kahe che - dravyaRmine.. ityAdi. Azaya e che ke kAraNatAmAtra niravacchinna na hovAthI " mannatvaviziSTasAvinniSThAtA' paNa koI paNa dharmAvacchinna mAnavI joIe. tethI te kAraNatAvacchedaka tarIke guNatva jAtinI kalpanA karAya che. ekAdazakAraNatA guNasAmAnyamAM vRtti hovAthI tAdezakAraNatAnI apekSAe nyUnavRtti rUpasvAdi ane adhikadezavRtti sattA jAtine tAdazakAraNatAnI avacchedaka mAnI zakAze nahIM. AthI spaSTa che ke tAdazakAraNatAnA avacchedaka tarIke siddha thayela je dharma che te, covIza guNomAM anugata guNatva jAti svarUpa che. yadyapi rUpAdi guNomAM guNatva jAtinuM pratyakSa thaI zake che. tethI guNatvajAtinI siddhi mATe anumAna pramANano nirdeza karavAnI AvazyakatA nathI. parantu atIndriya guNomAM guNatvanuM pratyakSa na thavA chatAM rUpa-AdinI sAthe sAMkarya na Ave e mATe atIndriyaguNomAM guNatva jAtine mAnI zakAya ema hovA chatAM pAmara janone guNatvajAtinuM pratyakSa zakya na hovAthI guNatvajAtinI siddhi mATe anumAna pramANano upanyAsa karyo che. Azaya e che ke rUpAdiguNomAM IndriyasaMyuktasamavetasamavAyasannikarSathI guNatva jAtinuM pratyakSa thaI zake che. tethI guNatvajAti pratyakSasiddha hovAthI tenI siddhi mATe upara jaNAvyA mujaba anumAna pramANanA upanyAsanI AvazyakatA nathI. yadyapi A rIte pratyakSapramANathI siddha guNatva jAti pratyakSabhUta rUpAdimAM ja mAnI zakAze. atIndriyaguNomAM mAnI zakAze nahIM. paraMtu e pramANe mAnavAthI guNatva jAtine rUpalvAdi jAtinI sAthe sAMkarya Avaze. (rUpavAbhAvava pratyakSabhUta rasAdimAM guNatva vRtti
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. guNavAbhAvavat paramANunA rUpamAM rUpa- vRtti che. ane rUpatra tathA guNatva ghaTAdinA rUpamAM vRtti hovAthI sAMkarya spaSTa che.) tethI atIndriya rUpAdi guNomAM paNa guNatva mAnI zakAya che. A rIte pratyakSapramANathI ja guNatva jAtinI siddhi zakya hovAthI anumAna pramANano upanyAsa anAvazyaka che. paraMtu pAmara janone guNatvajAtinA pratyakSano saMbhava na hovAthI e upanyAsa che. - yadyapi aNuparimANa koInI paNa pratye kAraNa na hovAthI, tAdazakAraNatAnA atiprasakatadharma guNatvane avacchedaka mAnI zakAze nahIM. tethI uktAnumAnathI guNatva jAtinI siddhi nahIM thAya, paraMtu guNapadazakyatAvacchedaka tarIke guNatva jAtinI siddhi, (tenA jAtitvanuM koI bAdhaka na hovAthI) thaI zake che... ItyAdi ahIM smaraNIya che. dravyAzritA ti | yadyapi... ityAdi-Azaya e che ke, kArikAvalImAM jaNAvyA mujaba "vyAzritatva' mAtra guNanuM lakSaNa hoya to samavAya saMbaMdhathI dravyAzritatva arthA dravyaniSThAdhikaraNatAnirUpitasamavAyasaMbandhAvacchinnAdheyatAvattva karmAdimAM paNa hovAthI tyAM ativyApti Avaze. tethI tenA nivAraNa mATe 'dravyatvavyApawtAvacherasattAmitranAtimatta' svarUpa "TravyAzritatva'nI vivakSA karI che. jyAM jyAM samavAyasaMbaMdhathI dravyatva che, tyAM samavAyasaMbaMdhathI guNavattva hovAthI dravyatvaniSThavyApyatAnirUpita vyApakatAvache daka guNatva che. tadvattva guNamAM hovAthI lakSaNasamanvaya thAya che. samavAyasaMbaMdhathI dravyatva AkAzAdimAM che. ane tyAM samavAyasaMbaMdhathI dravya ke karma nathI. tethI tAdazadravyatvavyApakatAvacchedaka dravyatva ke karmatva na hovAthI tavadravya ke karmamAM ativyApti nahIM Ave. yadyapi svanuM sva vyApaka hovAthI temaja samavAyasaMbaMdhathI dravyatvanA adhikaraNamAM samavAya
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbaMdhathI sAmAnya vRtti hovAthI dravyatvavyApakatAvacchedaka dravyatvatva ane sAmAnyatva che. paraMtu te jAti na hovAthI tavadUdravyAdimAM ativyApti nahIM Ave... ityAdi khUba ja spaSTa che. tarkasaMgrahanA jANakArane samajAvavAnI AvazyakatA nathI. ninu ti | yadyapi.. ityAdi-Azaya khUba ja spaSTa che 'sAmAnyavarvaviziSTakamanyatvaviziSTabhumAvartattvam' A pramANenA guNalakSaNamAM padonuM prayojana svayaM samajI zakAya che. ' ita svarUthinam - ItyAdi-Azaya e che ke, kArikAvalImAM " niyA:' A pada guNonA lakSaNane jaNAvavA mUkyuM nathI, paraMtu guNo niSkriya che. e jaNAvavA mATe mUkyuM che. anyathA e lakSaNa hoya to karmathI rahita evA gaganAdimAM ativyApti Avaze. A pramANe muktAvalInA 'nikriyA ta...' ityAdi granthanuM tAtparya che. jenuM mUlanA yathAsthita graMthane AMkha sAme rAkhIne jaNAvyuM che. anyathA 'niyi' padanuM tAtparya ""sAmAnyadvaziSTaInyatvaviziSTakrarmavavRttipArthavimAnopAdhimatta'' svarUpa mAnIe to, e graMthane lakSaNaparaka paNa mAnI zakAya che. lakSaNaghaTakapadonuM prayojana uktaprAyaH che. || rUti gunasAmAnyanakSathanam | rUpaM rasaH sparzagandhau, paratvamaparatvakam // 86 // dravo gurutvaM snehazca, vego mUrttaguNA amI / dharmAdharmoM bhAvanA ca, zabdo buddhyAdayo'pi ca // 87 // ete'mUrttaguNAH sarve, vidvadbhiH parikIrtitAH / saGkhyAdayo vibhAgAntA, ubhayeSAM guNA matAH // 88 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyogazca vibhAgazca, saGkhyA dvitvAdikAstathA / dvipRthaktvAdayastadvadete'nekAzritA guNAH // 89 // ataH zeSaguNAH sarve, matA ekaikavRttayaH / buddhyAdiSaTkaM sparzAntAH, snehaH sAMsiddhiko dravaH // 10 // adRSTabhAvanAzabdA, amI vaizeSikA guNAH / saGkhyAdiraparatvAnto, dravo'sAMsiddhikastathA // 91|| gurutvavegau sAmAnyaguNA ete prakIrtitAH / saGkhyAdiraparatvAnto, dravatvaM sneha eva ca // 92 // ete tu dvIndriyagrAhyA, atha sparzAntazabdakAH / bAyaikaikendriyagrAhyA, gurutvAdRSTabhAvanAH // 93 // atIndriyA vibhUnAntu, ye syu vaizeSikA guNAH / akAraNaguNotpannA, ete. tu parikIrtitAH // 94 // muktAvalI / _ vega iti / vegena sthitisthApako'pyupalakSaNIyaH / mUrttaguNA iti / amUrteSu na. vartanta ityarthaH / lakSaNantu tAvadanyAnyatvam, evamagre'pi / amUrttaguNA iti / mUrteSu na vartanta ityarthaH / ubhayeSAmiti / mUrtAmUrtaguNA ityarthaH // 86-87-88 // . anekAzritA iti / saMyogavibhAgadvitvAdIni dvivRttIni / tritvacatuSTavAdikaM tricaturAdivRttIti bodhyam // 89 // ata iti / rUparasagandhasparzekatvaparimANaikapRthaktvaparatvAparatvabuddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnagurutvadravatvasnehasaMskArAdRSTazabdA ityarthaH / buddhyAdIti / buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnA ityarthaH / sparzAntA iti / rUparasagandhasparzA ityarthaH / dravaH-dravatvam / vaizeSikA:-vizeSA eva vaizeSikAH, svArthe Thak, vizeSaguNA ityarthaH / saGkhyAdiriti / saGkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAgaparatvAparatvAnItyartha: // 90 // 91 / / 92 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvIndriyeti / cakSuSA tvacA'pi grahaNayogyatvAt / bAhyeti / rUpAdInAM vadhuNAtiprAIsvIt IIBrA vibhUnAmiti / buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmabhAvanAzabdA ityarthaH / kAraNaguNena kArye ye guNA utpAdyante te kAraNaguNapUrvakA rUpAdayo vakSyante, buddhyAdayastu na tAdRzAH, AtmAdeH kAraNAbhAvAt . I/14 - vivaraNa - mUrta dravyonA guNone jaNAve che - "i :...", ityAdikArikAthI. tyAM "veT' padathI sthitisthApakano paNa saMgraha karI levo. rUpa, rasa, sparza, gaMdha, paratva, aparatva, : dravatva, gurutva, sneha, vega ane sthitisthApaka ATalA mUrta guNo che. arthA amUrta dravyonA e guNo nathI. AthI spaSTa che ke upara jaNAvelA rUpAdi guNonuM mUttavRttizuLatva' sAmya che. jethI mUrtavRttiguNatva saMkhyAdimAM hovA chatAM saMkhyAdi guNonuM mUrtavRttiguNo tarIke graMthakAre kathana nathI karyuM. anyathA tAdaza akathanathI graMthakAranI nyUnatAno prasaMga thaze. tAdaza amUrtAvRtti guNonuM lakSaNa tAnyAkhyatve arthAt pAcitatva che. AvI ja rIte dharma adharma, bhAvanA, buddhi, sukha, duHkha, IcchA, dveSa, prayatna, ane zabda A daza guNonuM sAdhamma mamUrvagutva arthA 'mUttavRttiguNatva' che. jenuM lakSaNa dharmAvizAnyatamatva che. saMkhyA, parimANa, pRthaphatva, saMyoga ane vibhAga A pAMca guNonuM sAmya 'pUrNAmUrtavRttitva' che. 86-87-88aaaa saMyoga vibhAga dvitvAdisaMkhyA ane tenI jema "paTI 6paTau pRtha' ityAdi pratItisiddha dvipRthakatvAdi (dvayAdivRttipRthakatva) guNonuM 'nekAzritatve' arthAt " mannasahayaviziSTavRttiLatva sAdharyuM che ane e
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekAzritaguNone choDIne bAkInA badhA rUpa rasa 5 sparza ekatva parimANa ekapRthaktva paratva aparatva buddhi sukha duHkha icchA teSa prayatna putva vatva sneha saMskAra kaI ane zabda A guNonuM 'Azritatva' sAdhamya che. buddhi, sukha, du: kha, IcchA, dveSa, prayatna, rUpa, rasa, gaMdha, sparza, sneha, sAMsidhika dravatva, adaSTa, bhAvanA ane zabda A guNonuM vizeSa murti sAmyuM che. vinayAdi AkRtigaNamAM pATha hovAthI vizeSa zabdane svArthamAM ' ' (phaLa) pratyaya thavAthI "vaizeSika' zabda bane che. je vizeSArthaka bhAvanAbhinna-vAyuvRttivRtti-sparzAvRtti-dharma samavAyibhinna - gurutvADanattadravatvIca - guNatva vizeSazupatvim ! Azaya e che ke, vAyuvRttimAM vRtti ane sparzamAM avRtti evo je dharma te dharmano samavAyasaMbaMdhathI je, bhAvanAtmakasaMskArabhinna Azraya, tenAthI bhinna evo gurutva ane jalabhinnagatadravatvathI bhinna je guNa, tattva vizeSaguNatva che. vAyuvRtti saMkhyAdimAM vRtti ane sparzamAM avRtti evo je saMkhyAtvAdidharma, teno samavAyasaMbaMdhathI bhAvanAbhinna je saMkhyAdisvarUpa Azraya tabhinna evo gurutva ane ajaladravatvabhinna je rUpAdiguNa; tattva svarUpa vizeSaguNatva rUpAdimAM che. lakSaNamAM tvi padanuM upAdAna na karIe to 'bhAvanAbhinnavAyuvRttivRttipazavRttidharmasamavAdhi (saMkhyAdi) bhinnatvaviziSTaguruvAjaladravatvAnyatva jAtyAdimAM hovAthI temAM ativyApti Avaze. tethI tenA nivAraNa mATe garva padapAdAna che. jAtyAdimAM guNatva na hovAthI ativyApti nahIM Ave. lakSaNamAM "gurutvInatatva' padanuM upAdAna na karIe to bhAvanAbhinnavAyuvRttivRttisparzAvRttidharmasamavAya(saMkhyAdi) bhinnatvaviziSTaguNatva gurutva ane jalAvRttidravatvamAM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ hovAthI temAM ativyApti Avaze. "gurutvInattadravatva' padano niveza karavAthI gurutvAdimAM ativyApti nahIM Ave. lakSaNamAM 'mananta' padano niveza na karIe to "bhAvanAbhinnatAdazadharmasamavAya(saMkhyAdi) bhinnatvaviziSTagurutvadravatvAnyaguNatva sAMsiddhikadravatvamAM na hovAthI temAM avyApti Avaze. tenA nivAraNa mATe 'banatta' padano niveza karyo che. sAMsiddhikadravatvamAM tAdazagurutvAjaladravatvAnyaguNatva hovAthI avyApti nahIM Ave. mAtra gurutvInaMtadravatvacitvi'no ja niveza karIe to saMyogAdimAM ativyApti spaSTa che. tenA . nivAraNa mATe "mIvanAminnatAdRzadharmasamavAminnatvano niveza karyo che. saMyogAdimAM tAdazadharmasamavAya (saMyogAdi); bhinnatva na hovAthI ativyApti nahIM Ave. lakSaNaghaTaka tAdazadharmasamavAyinuM 'mAvanA " A vizeSaNa na ApIe to vAyuvRttivRttiparzAvRtti (vegavRttisparzAvRtti) saMskAratvadharmasamavAyabhAvanAbhinnatvaviziSTatAdazaguNatva bhAvanAmAM na hovAthI bhAvanAmAM avyApti Avaze. je mAvanAnnitvanA nivezathI nahIM Ave - e samajI zakAya che. kAraNa ke tAdazanivezathI tAdazadharmasamavAya padathI bhAvanAbhinnanuM ja grahaNa thaze, bhAvanAnuM nahIM. lakSaNamAM pravRtti' padanuM upAdAna na karIe to bhAvanAbhinnavAyuvRtti (saMkhyAdi)vRtti sattAdidharmasamavAyarUpAdibhinnatvaviziSTa gurutvAjaladravatvAnyaguNatva koIpaNa vizeSaguNamAM na hovAthI asaMbhava Avaze. tethI tenA nivAraNa mATe lakSaNaghaTaka tAdazadharmanuM "pravRttitva' vizeSaNa upanyasta che. sattAdi dharma sparzAvRtti na hovAthI tene laIne asaMbhava nahIM Ave. yadyapi asaMbhavanuM nivAraNa karavA prathamapasthita rUpAvRttitvano ja niveza karavo joIe. parantu tAdazanivezathI sparzamAM avyApti Avaze. tethI tenA nivAraNa mATe
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpAvRttitvano niveza karyA vinA "avRttitva' no niveza karyo che..ityAdi svayaM vicAravuM joIe. upara jaNAvelA vizeSaguNothI bhinna saMkhyA, parimANa, pRthaphatva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, naimittikadravatva, gurutva ane vegapadathI bodhya bhAvanAbhinna saMskAra, ATalA sAmAnyaguNo che. ""pasparzAvyatve kSati dravyavibhaajkopaadhivyaapytaavcche dksNyogvibhaagvegdrvtvaavRttinatizUnyamukhatvam'' A sAmAnyaguNonuM lakSaNa che. vyavibhAjakopAdhi pRthvItyAdinA vyApyatAvacchedaka gandhatvAdi che. te, saMyogavibhAgagadravatvamAM avRtti che. tAdazajAti(ganyatvAdijAti) zUnyatvaviziSTa ane rUpaspardhAnyatvaviziSTaguNatva saMkhyAdi sAmAnya guNomAM che. tethI lakSaNasamanvaya thAya che. lakSaNaghaTaka padonuM prayojana dinakarIthI athavA adhyApaka pAsethI jANI levuM. sthirabuddhithI vicAravAthI e svayaM paNa samajI zakAze. athavA saMkSepathI lakSaNaghaTaka padonuM prayojana nIce mujaba jANavuM. lakSaNamAM sparzAvyatve sati, A satyantanuM upAdAna na karIe to dravyavibhAjapRthvItvAdiupAdhivyApyatAvacchedaka ane saMyogAdimAM avRtti evI je gandhatvAdi jAti taskUnyatvaviziSTaguNatva jalIyarUpa ane vAyavIyasparzamAM hovAthI tyAM ativyApti Avaze. tenA nivAraNa mATe "pappaInyatve kSati'' A satyantanuM upAdAna karyuM che. tAdaza rUpa ane sparzamAM rUpasparzInyatva na hovAthI arthA rUpAkhyatva ane sparzInyatva na hovAthI ativyApti nahIM Ave. ahIM yAda rAkhavuM joIe ke jalIyamadhurarasavRtti madhuratva vijAtIya jAti hovAthI jalatvavyApyatAvacchedaka te jAtine laIne madhurarasamAM ativyApti AvatI nathI. anyathA tenA nivAraNa mATe "rAkhyatva' nI paNa vivakSA karavI paData.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa yadyapi jalIyarUpa ane vAyavIyasparzamAM vaijAtya (viziSTajAti) hovAthI te paNa; dravyavibhAjakajalatvavAyutvasvarUpopAdhivyApyatAvacchedakasaMyogAghavRtti tAdazavaijAtyazUnya na hovAthI jalIyarUpamAM ane vAyavIyasparzamAM ativyAptino saMbhava nathI. parantu tAdazavaijAtyamAM koi pramANa na hovAthI upara jaNAvyA mujaba ativyAptinI saMbhAvanAthI lakSaNaghaTaka satyantopAdAnadvArA tenuM nivAraNa karAyuM che. lakSaNamAM muLatva padanuM upAdAna na karIe to rUpasparzAtyatvaviziSTa karmAdimAM tAdazadravibhAjakopAdhivyApyatAvacchedakasaMyogAdyavRttijAti (gandhatvAdi)zUnyatva hovAthI temAM (karmAdimAM) ativyApti Avaze. karmomAM guNatva na hovAthI 'zuLatva'padanA upAdAnathI ativyApti Avaze nahIM. lakSaNamAM jJAti padano niveza na karIe to rUpaspardhAnyatvaviziSTa pRthvI vageremAM vRtti evI tattasaMkhyAdimAM, dravyavibhAjakapRthvIAghupAdhivyApyatAvacchedaka tatttatsaMkhyAtvAdizUnyatvaviziSTaguNatva na hovAthI temAM avyApti Avaze. tethI tenA nivAraNa mATe 'jJAti'padanuM upAdAna karyuM che. tattasaMkhyAtva, dravyavibhAjakapRthvIAghupAdhinuM vyApyatAvacchedaka hovA chatAM jAti na hovAthI tene laine abhyAsi nahIM Ave. lakSaNamAM saMcovimavedravatvAvRttitvano jAtinA vizeSaNa rUpe niveza na karIe to kaThinadravyonA saMyogamAM kaThinadravyonA vibhAgamAM, tejovRttivegavizeSamAM ane dhRtAdisvarUpapRthvIvizeSavRttidravastvavizeSamAM avyApti Avaze. kaThinadravyonA saMyoga ane vibhAgamAM zabdavizeSaniSajanyatA nirUpitajanakatAvacchedaka tarIke jAti siddha thAya che. tejovRttiveganI vilakSaNatAnA kAraNe tAdazavegamAM jAti manAya che. ane dhRtAdisvarUpapRthvIvRttidravatvavizeSamAM; atyantAgnisaMyogathI te(tAdazadravatva) nAzya na hovAthI temAM rahelI 10
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAzyatAvacchedaka jAti siddha che. A rIte dravyavibhAjakapRthvItvopAdhinI vyApyatAvacchedaka tasaMyogavibhAga ane dravatvavRtti jAtinuM zUnyatva, tAdazasaMyogamAM, tAdazavibhAgamAM ane tAdazadravatvamAM nathI. temaja dravyavibhAjaka teja tvopAdhinI vyAkhyAtAvacchedaka tAdazavegavRttijAtizUnyatva, tejovRttivegavizeSamAM nathI. tethI tAdazasaMyogAdimAM AvatI avyAptinA nivAraNa mATe "saMyovimAvezavastrAvRttitva' A pramANe jAtinuM vizeSaNa, niviSTa che. tethI tAdazajAtio saMyogAdimAM avRtti na hovAthI tene laIne kaThinadravyonA saMyogAdimAM avyApti nahIM Ave... ityAdi sUkSmabuddhithI vicAravuM. saMkhyA, parimANa, pRthakva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, dravatva ane snehapadabodhya sneha ane vega; ATalA guNo be IndriyathI grAhya che arthA cakSu ane tvacidriyajanyapratyakSayogya che. rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabda, A guNo cakSurAdibAhya eka ja IndriyathI grAhya che. gurutva adaSTa (dhamadharma) ane bhAvanApadathI bodhya vegabhinna saMskAra A guNo atIndriya che. ityAdi spaSTa che. AthI vizeSa dinakarI -rAmarudrIthI jANavuM. buddhi, sukha, du:kha, icchA, dveSa, prayatna, dharma, adharma, bhAvanA ane zabda, ATalA vibhudravyonA vizeSaguNo akAraNaguNotpanna che. svakAraNabhUtadravyanA samavAyikAraNanA sajAtIya guNothI utpanna je guNo che te guNo kAraNaguNapUrvaka - kahevAya che. je rUpAdi guNo svarUpa che te AgaLa kahevAze. buddhi vagere upara jaNAvelA guNonA kAraNa AtmAdinuM samavAyikAraNa na hovAthI buddadhyAdi guNo 'mAraguNotpanna' che. yadyapi nityarUpAdi ane anya pAkaja rUpAdiguNo paNa akAraNaguNapUrvaka che. paraMtu mALAnotpannamatrivRtti guNatva 11
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAkSAdvyApyajAtimattva'nI vivakSA hovAthI nitya 3pAhima ativyApti nahIM Ave. ITalI909192 9394mA kArikAvalI / apAkajAstu sparzAntA dravatvaM ca tathAvidham / snehavegagurutvaikapRthaktvaparimANakam // 15 // sthitisthApaka ityete syuH kAraNaguNodbhavAH / saMyogazca vibhAgazca vegazcaite tu karmajAH // 96 // sparzAntaparimANaikapRthaktvasnehazabdake / .. bhavedasamavAyitvamatha vaizeSike guNe // 97 / / AtmanaH syAnimittatvamuSNasparzagurutvayoH / vege'pi ca dravatve ca saMyogAdidvaye tathA // 98 // dvidhaiva kAraNatvaM syAdatha prAdeziko bhavet / vaizeSiko vibhuguNaH saMyogAdidvayaM tathA // 99 // muktAvalI / apAkajAstviti-pAkajarUpAdInAM kAraNaguNapUrvakatvAbhAvAdapAkajA ityuktam / tathAvidham-apAkajam / tathaikatvamapi bodhyam / saMyogazceti karmajanyatvaM yadyapi na sAdharmya ghaTAdAvativyApteH, saMyogajasaMyoge'vyAptezca, tathA'pi karmajanyavRttiguNatvavyApyajAtimattvaM bodhyam / evamanyatrA'pyUhyam // 95-96 // (sparzAnteti-sparzo'trA'nuSNo grAhyaH / "pRthaktva' ityatra tvapratyayasya pratyekamanvayAdekatvaM pRthaktvaM ca grAhyam / pRthaktvapadena caikapRthaktvam / ) bhavedasamavAyitvamiti / ghaTAdirUparasagandhasparzAH kapAlAdirUparasagandhasparzebhyo bhavanti / evaM kapAlAdiparimANAdInAM ghaTAdiparimANAdyasamavAyikAraNatvaM, zabdasyA'pi dvitIyazabdaM prati / evaM 12
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthitisthApakaikapRthaktvayorapi jJeyam / nimittatvamitibuddhyAdInAmicchAdinimittatvAditi bhAvaH / dvidhaiveti-asamavAyikAraNatvaM nimittakAraNatvaM ca / tathA hi uSNasparza uSNasparzasyA'samavAyikAraNaM pAkaje nimittam / gurutvaM gurutvapatanayorasamavAyikAraNam, abhighAte nimittam / vego vegaspandanayorasamavAyI, abhighAte nimittam / dravatvaM dravatvasyandanayorasamavAyi, saGgrahe nimittam / bherIdaNDasaMyogaH zabde nimittam, bheryAkAzasaMyoge 'samavAyI / vaMzadaladvayavibhAgaH zabde nimittam / vaMzadalA kAzavibhAge'samavAyIti / prAdezakaH - avyApyavRttiH ||3||33|| // iti muktAvalIguNanirUpaNe guNasAdharmyakathanam // 00 H vivaraNa : - apAkaja evA rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane dravatva temaja sneha, vega, gurutva, ekatva, pRthakktva, parimANa ane sthitisthApaka ATalA guNo svasamavAyikAraNasamavAyi - kAraNanA te te sajAtIya guNothI janya hovAthI 'jAraLaguLomava' che. pAkaja rUpAdi guNomAM kapAlAdi avayavonA rUpAdi guNonA pUrvakatvano vyavahAra thato na hovAthI kArikAvalImAM apAna padanuM upAdAna karyuM che. saMyoLazruti-saMyoga vibhAga ane vega A guNonuM 'rmananyatva' sAdharmsa che. yadyapi karmajanyatva to, cakrAdinA bhrakhyAdithI janya evA ghaTAdimAM hovAthI ghaTAdimAM ativyApti Ave che. tenA nivAraNa mATe "rmananyatva' rmAtmaakSamavAyiALananyatva svarUpa laie to bhrakhyAdi svarUpa nimittakAraNathI janya evA ghaTAdimAM ativyApti nahIM Ave. parantu tAdazavivakSAmAM paNa saMyogajasaMyogamAM (hastapustakasaMyogajanya TebalapustakasaMyogamAM) karmAsama 13
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAyikAraNakatvasvarUpa karmajanyatva na hovAthI temAM avyApti Ave che. paraMtu "mainatva' 'karmananyavRttigutvavyAcanAtimatva' svarUpa vivakSita hovAthI ativyApti ke avyApti paNa nahIM Ave... ityAdi spaSTa che. AvI ja rIte AgaLa paNa ativyAtyAdinA nivAraNa mATe AvazyakatAnusAra jAtighaTita vivakSAmAM tAtparya samajI levuM. pAlA, (sparzAsteti- ahIM sparza padathI anuSNasparzanuM grahaNa karavuM. (pRthavasva' ahIM 'tva' pratyayano anvaya '' ane 'pRtha' banne padanI sAthe hovAthI ekatva ane pRthakatvanuM grahaNa thAya che. anyathA ekavRttipRthatvanuM ja grahaNa thAta. pRthatva padathI ekapRthakatva samajavuM.) kauMsamAno pATha keTalAka pustakomAM na hovAthI te kauMsamAM mUkyo che. mahesamavayitvamiti - rUpa, rasa, ganya, anuSNasparza, parimANa, ekatva, ekapRthaphatva, sneha ane zabda, ATalA guNonuM sAdhacce 'masamavAyAratva' arthAt "nimitta RbatArahitatvaviziSTa samavAyaRUtva' che. uSNasparzamAM dvividha kAraNatA hovAthI ahIM anuSNasparzanuM grahaNa che. dvipRthakatvAdimAM kAraNatA na hovAthI pRthakatva' padathI ekapRthaphatvanuM grahaNa karyuM che. upara jaNAvelA rUpa, rasa... vagere guNomAM 'masamavAyaRUtA'ne jaNAve che. - ghararUpa-rasa... ityAdi graMthathI. bhAvArtha spaSTaprAyaH che. yadyapi pAkaja rUpAdi sthaLe ane carama avayavInA rUpAdimAM asamavAyikAraNatA nathI tema ja karmamAM asamavAyikAraNatA che. tethI tyAM avyApti ane ativyApti Ave che. tenA nivAraNa mATe ''nimittArAmatrAsamavAyaRvRttigutvavyApyajJAtimattva'' nI vivakSA karavI joIe. AthI vizeSa vivaraNa dinakarIrAmarudrImAM jovuM. kArikAvalImAM - matha vaizeSi... ityAdi-AtmAnA 14
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaguNomAM 'nimittajAraLatva' che. buddhi vagere guNo, icchAdimAM nimittakAraNa che. yadyapi'nimittajArAtva' to dravyamAM tema ja rUpAdimAM paNa hovAthI ativyApti Ave che. tethI 'samavAyasambandhAvacchinnArthatAnirUpitasamavAyasambandhAvacchinnanimittAraLatva'nI vivakSA karIe to dravyAdimAM ativyApti nahIM Ave. kAraNa ke etAdaza kAraNatA dravyAdimAM asamavAyikAraNatA svarUpa hovAthI, tadabhAvavamAM vRtti evI nimittakAraNatA tyAM nathI. paNa paramAtmAnA guNo ane sukhaduHkha samavAyasaMbaMdhathI koi paNa kAryanI pratye kAraNa na hovAthI temAM avyApti Ave che. tethI tenA nivAraNa mATe 'asamavAyiAraLatAzUnyaviziSTanimittajALatva'nI vivakSA karavI joie. dravyAdimAM je rIte etAdaza nimittakAraNatA nathI tema ja paramAtmAnA guNomAM ane sukhAdimAM je rIte etAdaza nimittakAraNatA che, e rIte svayaM vicAravuM. athavA dinakarI-rAmarudrIthI jANI levuM. vistArabhayathI e badhuM ahIM jaNAvyuM nathI. athavA 'asamavAyiAraLatA zUnyaviziSTaytkinycitkaarytaaniruupitsmvaaysmbndhaavcchinnkaarnntaavttv' svarUpa nimittajArAtva ahIM vivakSita che. yogyavibhuvizeSaguNo svottaravRttivizeSaguNathI nAzya hovAthI sukhAdi guNomAM paNa upara jaNAvyA mujaba nimittakAraNatA che. kAraNa ke svarUpasaMbaMdhathI yogyavibhuvizeSaguNanAzanI pratye samavAyasaMbaMdhathI vizeSaguNa kAraNa che. AthI sukhAdimAM tAdazakAraNatAvattva che e samajI zakAya che. tema ja paramAtmAnA jJAnAdiguNo paNa kAryamAtranI pratye kAraNa hovAthI svasamAnAdhikaraNasaMyogAdinI pratye samavAyasaMbaMdhathI kAraNa hovAthI tyAM (paramAtmAnA jJAnAdimAM) paNa tAdRzakAraNatAvattva che... ityAdi sthiratApUrvaka vicAravuM. dvidhaiveti / asamavAyikAraNatvaM nimittakAraNatvaM ca. 15
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdi - Azaya e che ke - uSNasparza, gurutva, vega, dravatva, saMyoga ane vibhAga, A guNomAM asAmAyikAraNatva ane nimittakAraNatva che. avayavano uSNasparza avayavInA uSNasparzanI pratye asamAyikAraNa che. ane pAkaja rUpAdimAM te nimittakAraNa che. gurutva, (avayavagata) avayavInA gurutvanuM asamAyikAraNa che. tema ja gurutva svAzrayavRttipatananuM asamavAyikAraNa che. ane abhighAtanI pratye gurutva nimittakAraNa che. AvI ja rIte vega, vega tathA spandananuM asamavAdhikAraNa che ane abhighAtanuM nimittakAraNa che. tema ja dravatva, dravatva ane spandananuM asamavAyikAraNa che ane saMgraha (piMDIbhAvakAraNabhUtasaMyogavizeSa)nuM nimittakAraNa che. bhurIdaMDano saMyoga; zabdamAM nimitta che. ane bheTyakAzasaMyogamAM asamavAyikAraNa che. arthAt bharyavacchinnaAkAza sAthenA daMDasaMyoganI pratye bherIdaMDano saMyoga asamavAdhikAraNa che. AvI ja rIte vaMzadaladrayano vibhAga, zabdanuM nimittakAraNa che. ane vaMzadalAkAzavibhAganI pratye asamavAdhikAraNa che. ItyAdi ukata rIte vicAravuM. zeSa spaSTa prAyaH che. 'vibhunA vizeSaguNo ane saMyoga tathA vibhAga, daizika avyApyavRtti che." e pUrve jaNAvyuM che. // iti muktAvalIvivaraNe guNanirUpaNe guNasAdharmyakathanam // 00 pratyekaguNanirUpaNam / vinI | cakSuAhyaM bhavedrUpaM, dravyAderupalambhakam / cakSuSaH sahakAri syAt, zuklAdikamanekadhA // 100 // muvartI | cakSuriti / rUpatvajAtistu pratyakSasiddhA / rUpazabdollekhinI 16
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratItirnA'stIti cenmA'stu rUpazabdaprayogastathA'pi nIlapItAdiSvanugatajAtivizeSo'nubhavasiddha eva rUpazabdAprayoge'pi nIlo varNaH, pIto varNa iti varNazabdollekhinI pratItirastyeva / evaM nIlatvAdikamapi pratyakSasiddham / na caikaikA eva nIlAruNAdivyaktaya ityekavyaktivRttitvAnnIlatvAdikaM na jAtiriti vAcyam / nIlo naSTo rakta utpanna ityAdipratIternIlAderutpAdavinAzazAlitayA nAnAtvAd, anyathaikanIlanAze jagadanIlatAmApadyeta / na ca nIlasamavAyaraktasamavAyayorevotpAdavinAzaviSayako'sau pratyaya iti vAcyam / pratItyA samavAyAnullekhAt / na ca sa evA'yaM nIla iti pratyakSabalAllAghavAccaikyamiti vAcyam / pratyakSasya tajjAtIyaviSayatvAt, saiveyaM gurjarItivat / lAghavantu pratyakSabAdhitam, anyathA ghaTAdInAmapyaikyaprasaGgAd, utpAdavinAzabuddheH samavAyAlambanatvApatteriti / etena rasAdikamapi vyAkhyAtam / cakSurgrAhyamiti / cakSu - grahyavizeSaguNa ityarthaH / evamagre'pi / dravyAderiti upalambhakam / upalabdhikAraNam / idameva vivRNoti cakSuSa iti / dravyaguNakarmasAmAnyAnAM cAkSuSapratyakSaM prati udbhUtarUpaM kAraNam / iti rUpalakSaNagranthaH // - - : vivaraNa : guNonA sAdharmyuvaidharmInuM nirUpaNa karIne pratyeka guNonuM lakSaNAdinA nirUpaNa dvArA nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM cakSurgrAhyaM tyAhi graMthathI. tyAM upaniSThalakSyatAvacche6 rUpatva jAti pratyakSasiddha che. Azaya e che ke rUpa padanA zravaNathI sakalarUpanI upasthiti thAya che. e upasthitinA nirvAha mATe rUpa padanI zakti rUpatnAvacchinnurUpamAM manAya che, parantu sakalarUpamAM jo eka rUpatya jAti na hoya to rUpatvasAmAnyalakSaNayA sakalarUpanuM pratyakSa nahIM thAya. tethI spaSTa che ke rUpanvAtmakasAmAnyalakSaNAjJAnathI janya evA pratyakSano viSaya rUpatva jAti che. tethI rUpa padanI zaktino graha rUpA 17
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacchinnasakalarUpamAM thavAthI rUpa padanA zravaNathI rUpavaeNna sakalarUpanI upasthiti thAya che. yadyapi A rIte 'rUpatra' : jAtinI siddhi mATe rU5padollekhinI pratIti thavI joIe. paNa tAdaza pratIti na hoya to rUpatvajAtinI uktarIte siddhi saMbhavita nathI, A pramANe kahI zakAya che. paraMtu rUpazabdollekhinI pratIti na hoya to paNa nIla pIta ane raktAdi rUpomAM anugata jAtivizeSa anubhavasiddha hovAthI rUpa~jAti pratyakSasiddha che. "nIlAdimAM rU5tvajAtino anubhava thAya che; emAM koI pramANa nathI' evuM nahIM kahevuM joIe, kAraNa ke nIto vaDa, pItI varNa: ItyAkAraka anubhava ja, nIlA- . divRtti eka jAtinuM astitva jaNAve che. arthA rUpaparyAya - vAcakavarNazabdollekhI tAdazAnubhava ja nIlAdimAM anugata jAtivizeSanI siddhimAM pramANa che. AvI ja rIte rU5tvavyAkhanIlatvAdijAti paNa pratyakSasiddha che. "nIlAdi eka eka hovAthI ekavyaktitvanA kAraNe nIlatvAdine jAti mAnI zakAze nahIM.' A kathana yogya nathI. "nIno naSTa, raksa satpanna:'... ItyAdi pratItithI nIlAdi utpAdavinAzazAlI siddha hovAthI te aneka che. tethI nIlatvAdimAM eka vyaktitvAbhAva hovAthI nIlavAdine jAti manAya che. nIlAdine eka ja mAnIe to ekatra te nIlAdino nAza thayA bAda samasta jagata anIla (nIlarUpAzrayazUnya) thaI jaze. nIno naSTa:, utpannaH, ityAdi pratIti nIlAdinA utpAdAdiviSayaka nathI. paNa nIlAdinA samavAyanA utpAdAdiviSayaka che. tethI tAdaza pratItithI yadyapi nIlAdinuM anekatva siddha thatuM nathI. paraMtu ukata pratIti, samavAyolekhinI na hovAthI samavAyanA utpAdAdiviSayaka nathI - e spaSTa che. yadyapi "vIDayuM nItaH' ityAkAraka pratItinA kAraNe lAghavathI nIlAdinA aikyanI siddhi thAya che. paraMtu tAdaza pratIti saiveyaM purnI 18
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAghAkAraka gujarAtI strInI jAtIyatAvagAhI pratItinI jema nIlAdijAtIyatAvagAhI hovAthI tenAthI nIlAdine eka mAnI zakAze nahIM. tema ja nIto naI.... ityAdi pratItinA kAraNe nIlAdinI anekatA spaSTa hovAthI, nIlAdinI ekatAnI kalpanAnuM lAghava tAdazapratyakSathI bAdhita che. anyathA lAghavamAtrathI ja aikyanI siddhi mAnIe to ghaTAdinA aikyano prasaMga Avaze ane tethI paTo naSTa ... ityAdi pratItine ghaTAdisamavAyanA utpAdAdinI avagAhI mAnavAno prasaMga Avaze. je, samavAya eka hovAthI aniSTa che... ItyAdi svayaM vicAravuM. A rIte rUpatva ane tavyApyanIlavAdijAtinA nirUpaNathI rasavAdi ane tavyApyamathuratvAdijAtinuM nirUpaNa thaI ja gayuM che. vasumati - "vasuryAvizeSaputvam' A rUpanuM lakSaNa che. cakSu IndriyathI grAhya je vizeSaguNa che tene rUpa kahevAya che, ahIM vizeSa pada vizeSaguNaparaka nathI. paraMtu vilakSaNa - guNaparaka che. guNamAM vilakSaNatA "tvapraditvi" svarUpa che, tethI ''tvagrAhyatvavaziSTavakSayavaiviziSTa putvim'' A pramANe rUpanuM lakSaNa che. athavA prabhAghaTanA saMyogamAM ativyAptinuM nivAraNa karavA mATe "ndriyAprayitvaviziSTavakSurindriyaDAyatvaviziSTI cA nAtisparvatvim' A pramANe rUpalakSaNanuM tAtparya samajavuM. lakSaNaghaTaka padonA upanyAsanuM prayojana tarkasaMgrahanA vivaraNathI jANI levuM. A pramANe rUpalakSaNanA tAtparyanI jema sparzalakSaNanuM tAtparya paNa samajavuM. dravyAti - 'dravyAdinI upalabdhinuM kAraNa rUpa che.' e vastune spaSTa kare che - vasuSa.... ityAdi kArikAthI. dravya guNa karma ane sAmAnyanA cAkSuSapratyakSanI pratye uddabhUtarUpa samavAyAdisaMbaMdhathI kAraNa che. cakSurAdimAM ubhUtarUpa na hovAthI cakSurAdinuM pratyakSa thatuM nathI. anyathA cAkSuSa 19
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyakSanI pratye rUpamAtrane kAraNe mAnIe to cakSurAdinA cAkSuSapratyakSano prasaMga Avaze. tethI dravyAdinA cAkSuSapratyakSanI pratye udbhatarUpane kAraNa manAya che. rUpamAM u- bhUtatva, anuddabhUtatvAbhAvakUTavandra svarUpa che. zuklatvAdivyApya aneka anubhUtatva che. je, A pUrve 58. mI. kArikAnA vivaraNa vakhate jaNAvyuM che.' // iti rUpalakSaNagranthaH // muktAvalI / zuklAdikamanekadheti - tacca rUpaM zuklanIlapItaraktaharitakapizakarburabhedAdanekaprakArakaM bhavati / nanu kathaM karburamatiriktaM rUpaM bhavati ? ittham nIlapItAdyavayavArabdho'vayavI na tAvannIrUpaH, apratyakSatvaprasaGgAt / nA'pi vyApyavRttinIlAdirUpamutpadyate, pItAvacchedenA'pi nIlopalabdhiprasaGgAt / nA'pyavyApyavRttinIlAdika mutpadyate, vyApyavRttijAtIyaguNAnAmavyApyavRttitve virodhAt; tasmAnAnAjAtIyarUpairavayavini vijAtIyaM citraM rUpamArabhyate / ata evaikaM citrarUpamityanubhavo'pi, nAnArUpakalpane gauravAt / itthaJca nIlAdInAM pItAdyArambhe pratibandhakatvakalpanAdavayavini na pItAdyutpattiH / etena sparzo'pi vyAkhyAtaH / rasAdikamapi nA'vyApyavRtti; kintu nAnAjAtIyarasavadavayavairArabdhe'vayavini rasAbhAve'pi na kSatistatra rasanayA'vayavarasa eva gRhyate, rasanendriyAdInAM dravyagrahe sAmarthyAbhAvAdavayavino nIrasatve'pi kSaterabhAvAt / navyAstu-tatrA'vyApyavRttyeva nAnArUpaM, nIlAdeH pItAdipratibandhakatvakalpane gauravAt / ata eva - 'lohito yastu varNena, mukhe pucche ca pANDuraH / zvetaH khuraviSANAbhyAM sa nIlo vRSa ucyate // ' ityAdi zAstramapyupapadyate / na ca vyApyAvyApyavRttijAtIyadvayorvirodhaH, mAnAbhAvAt / na ca lAghavAdekaM rUpamanubhavavirodhAd, anyathA ghaTAderapi lAghavAdaikyaM syAt / etena sparzAdikamapi vyAkhyAtamiti vadanti // 100 // 20
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ : vivaraNa : gustAvimane peti - dravyAdinA laukikacAkSuSapratyakSanI pratye sahakArikAraNabhUta rUpa; zulAdi sAta prakAranuM che. emAM karburacitrarUpanI atiriktakalpanAnA bIjane jaNAve chetyam... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke nIlapItAdibhinnajAtIyarUpAzrayaavayavothI Arabdha eka avayavIne rUparahita mAnIe to e avayavInuM pratyakSa (cAkSuSapratyakSa) nahIM thAya. kAraNa ke viSayatAsaMbaMdhathI dravyacAkSuSapratyakSanI pratye samavAyasaMbaMdhathI udbhUtarUpa kAraNa che. tethI tAdazAvayavInA pratyakSanA nirvAha mATe e avayavIne rUpaviziSTa mAnavAnuM Avazyaka che. yadyapi nIlAdibhinnabhinnajAtIya - rUpavadavayavothI Arabdha eka avayavImAM avayavagata nIlAdi eka rUpathI vyApyavRtti (samagra avayavI pradezamAM) nIlAdi eka rUpanI utpatti thAya che- ema mAnIe to tAdazAvacavInA apratyakSatvano prasaMga nahIM Ave. paraMtu A rIte vyApyavRttinIlAdi eka rUpanI utpatti mAnavAthI pItAvacchedena paNa nIlarUpopalabdhine mAnavAno prasaMga Avaze. kahevAno Azaya e che ke upara jaNAvyA mujaba bhinnabhinnajAtIyarUpavadava - yavothI Arabdha ghaTAdi eka avayavImAM pItAghavacchedena je cakSuHsaMyoga che tat (cakSuHsaMyukta) samavAyasannikarSathI arthAt pItAvacchedyacakSuH saMyuktasamavAyasannikarSathI nIlAdirUpanA pratyakSano prasaMga Avaze. tethI tAdazAvayavImAM vyApyavRttinIlAdirUpanI utpatti mAnI zakAze nahIM. temaja avyApyavRttinIlAdirUpanI paNa utpatti mAnI zakAze nahIM. kAraNa ke vyApyavRttijAtIyaguNomAM avyApyavRttitvano virodha che . ghaTAdivRttivyAvRttinIlAdijAtIyanIlAdine avyAkhyavRtti mAnavAthI vyApyAvyASyavRttittva svarUpa viruddhadharmadrayano ekatra svIkAra karavAno prasaMga Avaze. 21
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadyapi izvaranA jJAnAdiguNone vyApravRtti ane jIvAtmAnA. e guNone avyApyavRtti mAnyA hovAthI 'vyAvRttinAtIyagunAmAgavRttitve virodhAtu' A graMtha yogya nathI. paraMtu tyAM nAtIya padano artha saviSayavRttinAtIya che arthA vyApyavRttinIlAdivRtti viSayAvRttijAtIya guNonA adhyApravRttitvano virodha che, e tAtparya che. tethI jJAnAdimAM vyAkhyAvyAsvavRttitva hovA chatAM koI doSa nathI. AthI spaSTa che ke bhinnabhinnajAtIyanIlAdirUpavaravayavothI Arabdha ghaTAdi avayavomAM nIlAdirUpathI vijAtIya citrarUpano AraMbha thAya che. AthI ja AvA avayavImAM hakka vitrarUpam Avo anubhava paNa thAya che. anyathA nAnA rUpanI utpattine mAnIe to e anubhava zakya nathI. yadyapi nAnAjAtIya aneka vRkSo hovA chatAM , vanam Avo prayoga jema thAya che, temAM aneka rUpa dravya sthaLe paNa rUpasamudAyamAM ekatvanuM bhAna thaI zake che. paraMtu A rIte nAnArUpanI kalpanAmAM gaurava hovAthI e yogya nathI. citrarUpAdhikaraNa ghaTAdimAM svAzrayasamatatvasaMbaMdhathI avayavonA nIlAdirUpI vRtti hovAthI ghaTAdimAM samavAyasaMbaMdhathI nIlAdirUponI utpatti zA mATe thatI nathI? AvI zaMkAnuM samAdhAna kare che - rUttha... ItyAdi graMthathI - Azaya e che ke, samavAyasaMbaMdhathI pItAdinI utpatti pratye svasamavAsimavetatvasaMbaMdhathI nIlAdine pratibaMdhaka manAya che. tethI citrarUpAdhikaraNa ghaTAdimAM svasamavAyasamavetatvasaMbaMdhathI svAtirita (pItAtirikta) nIlAdirUpa vRtti hovAthI pratibaMdhakanI vidyamAnatAmAM pItAdinI utpatti thatI nathI. AvI ja rIte bhinnabhinnajAtIyasparzavadavayavathI Arabdha avayavImAM citrasparza mAnavo joIe. anyathA sparzarahita e avayavInuM spArzanapratyakSa nahIM thAya' - ityAdi Azayane jaNAve che - "tene sparzeDapi cAhiyatiH' 22
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ A graMthathI. citrarUpa ane citrasparzanI jema citrarasAdine paNa mAnavA paDaze' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke rUpAdinI jema rasAdine paNa vyApyavRtti ja manAya che, avyAkhyavRtti nahIM. parantu nAnA jAtIyarasavadavayavothI Arabdha avayavImAM koI paNa rasa utpanna na thAya to paNa koI doSa nathI. dravyapratyakSamAM rasAdi kAraNa na hovAthI nIrasAdi avayavInA pratyakSatvAbhAvano prasaMga Ave; e zakya nathI. nIrasa avayavI sthaLe rasanendriyathI avayavanA ja rasanuM grahaNa thAya che. navyAtu.. ityAdi - Azaya e che ke nAnAjAtIya rUpavadavayavothI Arabdha ghaTAdi avayavImAM, te te avayavonA rUpathI avyApyavRtti ja nAnA rUpo utpanna thAya che. anyathA nIlAdine pItAdinI pratye upara jaNAvyA mujaba pratibaMdhaka mAnavAmAM gaurava thaze. yadyapi tAdazapratibadhyapratibaMdhakabhAva na mAnIe to, nAnAjAtIyarUpavadavayavothI Arabdha avayavImAM, bhinnajAtIyarUpavadavayavAvacchedana bhinna jAtIyarUpanI utpattinuM nivAraNa karavA mavacchatIsagvadhena nitAdyutpatti prati samavAyena nItAvi raNam A pramANe kAryakAraNabhAva mAnavo paDaze. tethI ekAdaza kAryakAraNabhAva mAnavo ke pItAdinI pratye ukta rIte nIlAdine pratibaMdhaka mAnavA" emAM koI vinigamaka na hovAthI pratibadhyapratibaMdhakabhAvanI kalpanAnA gauravanA bhayathI tAdazAvayavImAM nAnAjAtIya avyApyavRttirUponI utpatti mAnavAnuM yogya nathI. paraMtu "nIlavRSabha'nA svarUpane varNavatAM 'tohito thatuM...' ityAdi zAstrathI avayavImAM (nAnAjAtIyarUpava avayavothI ArabdhamAM) avyAkhavRtti evA rUpane jaNAvyuM che. tadanusAre rUpane avyApyavRtti manAya che. anyathA e zAstra upapanna nahIM thAya. A rIte nAnAjAtIyarUpavadavayavIthI 23
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arabya avayavImAM avyApyavRtti rUpanI utpatti mAnIe to rUpane vyAvRttijAtIya ane avyApyavRttijAtIya mAnavAno prasaMga Avaze - e kahevuM yogya nathI. kAraNa ke vyApyAvyApyavRttitvanA virodhamAM koi pramANa nathI. yadyapi A rIte tAdaza avayavImAM avyApyavRtti anekarUpanI kalpanAmAM gaurava hovAthI vyAvRtti eka citrarUpane mAnavuM joie. parantu upara jaNAvyA mujaba nIlavRSabhAdimAM aneka rUpavattvano anubhava thato hovAthI tyAM ekarUpavattvanI kalpanAthI anubhavano virodha Avaze. anyathA anubhava bAdhita hovA chatAM lAghavathI eka ja rUpavattva tAdazAvayavImAM mAnavAnuM iSTa hoya to anekaghaTavadbhUtalAdimAM paNa lAghavathI ghaTAdinA aikyane mAnavuM paDaze. A rIte avyApyavRttirUpanI jemaja nAnAjAtIyasparzavadavayavothI Arabdha avayavImAM avyApyavRtti nAnAsparzonI utpatti thAya che... ityAdi navInonI mAnyatA che. jemAM 'varNanta' kahIne asvArasya jaNAvAyuM che. je rAmarudrIthI jANI levuM. kArikAvalI | jalAdiparamANau tannityamanyatsahetukam / muktAvalI / jalAdIti - jalaparamANau tejaH paramANau ca rUpaM nityaM pRthivI - paramANurUpaM tu na nityaM, tatra pAkena rUpAntarotpatteH, na hi ghaTasya pAkAnantaraM tadavayavo'pakka upalabhyate, na hi raktakapAlasya kapAlikA nIlAvayavA bhavati, evaM krameNa paramANAvapi pAkasiddheH / anyat - natatenaHparamANurUpamitra rUpa, sahetuklR-nanyam // kRti rUpagranthaH || 00 24
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ : vivaraNa : natAvIti - jalaparamANu ane teja: paramANunuM rUpa nitya che. pRthvIparamANu nitya hovA chatAM tyAM pAkanA kAraNe rUpAntaranI utpatti thatI hovAthI pRthvIparamANunuM rUpa anitya che. yadyapi ghaTAdi avayavImAM ja pAka hovAthI paramANu pAkathI rahita hovAthI pRthvIparamANumAM rUpane anitya mAnavAnI AvazyakatA nathI. parantu avayavI ghaTAdimAM pAka thayA pachI tenA avayava kapAlAdi apav (pAkarahita) upalabdha thatA nathI. raktakapAlanI avayavasvarUpa kapAlikA rakta ja hoya che. parantu nIla nathI hotI. A rIte te te avayavonA te te avayavomAM pAkanI siddhi thatI hovAthI carama avayava svarUpa paramANumAM paNa pAkanI siddhi thAya che. AthI spaSTa che ke jala ane tejaparamANunA rUpane choDIne anya rUpa janya che. iti rUpanirUpaNam / kArikAvalI | rasastu rasanAprAdyo, madhura vitttathA / / 10 / sahakArI rasajJAyA, nityatAdi ca pUrvavat / ghrANagrAhyo bhaved gandho ghrANasyaivopakArakaH ||102|| saurabhaM cA'saurabhaM ca sa dvedhA parikIrttitaH / sparzastvagindriyagrAhyastvacaH syAdupakArakaH ||103|| anuSNAzItazItoSNabhedAt sa trividho mataH / kAThinyAdi kSitAveva nityatAdi ca pUrvavat // 104 // muktAvalI / rasaM nirUpayati rasastviti / sahakArIti rAsanajJAne rasaH kAraNamityarthaH / pUrvavaditiM - jalaparamANau raso nityaH anyaH sarvo'pi -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ raso'nitya ityarthaH / gandhaM nirUpayati-ghrANagrAhya iti / upakAraka iti-ghrANajanyajJAne sahakArI sa ityarthaH / sarvo'pi gandho'nitya eva / . sparza nirUpayati-sparza iti / upakAraka iti-spArzanapratyakSe sparzaH kAraNamityarthaH / anuSNAzIteti-pRthivyAM vAyau ca sparzo'nuSNAzItaH, jale zItaH, tejasyuSNaH / kaThinasukumArasparzI pRthivyAmevetyarthaH / kaThinatvAdikaM tu na saMyogagato jAtivizeSazcakSurgrAhyatvApatteH / pUrvavaditi-jalatejovAyuparamANusparzA nityAH / tamannAsvanityA rUtyartha. 202-202-203-204 / : vivaraNa : rasanendriyajanyalaukikapratyakSanA viSayabhUta guNane rasa kahevAya che. je madhurAdi bhedathI cha prakArano che. rasanendriya - janya pratyakSanI pratye viSayavidhayA rasa kAraNa che. jalanA paramANuomAM rasa nitya che. bAkIno badho rasa anitya che. dhrANendriyajanya laukikapratyakSanA viSayabhUta guNane gaMdha kahevAya che. je dhrANendriyajanya pratyakSanI pratye sahakArI kAraNa che. surabhi ane asurabhi bhedathI dvividha paNa ganya anitya che. pRthvIbhinnamAM gabdha na hovAthI ane pRthvImAM pAkaja gabdha hovAthI gandhamAtra anitya che - e samajI zakAya che. - tvagindriyamAtrajanya laukikapratyakSanA viSayabhUta guNane sparza kahevAya che. je spArzana pratyakSanI pratye tvagindriyano sahakArI che. zIta uSNa ane anuSmAzIta A traNa prakArano sparza che. emAMthI anuSkAzItasparza pRthvI ane vAyumAM che. zItasparza jalamAM che. ane uSNasparza tejamAM che. kaThina ane sukumArasparza, mAtra pRthvImAM ja che. yadyapi 'niH saMyo:'' ityAghAkAraka pratItithI saMyogamAM kaThinatva jAtinI sattA mAnavI joIe. paraMtu saMyogamAM kaThinatva jAtine
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnIe to tenuM (kaThinatvanuM) cAkSuSapratyakSa thavAno prasaMga Avaze. tethI kaThinatva saMyogagatajAtivizeSa nathI. paNa sparzaniSTha jAtivizeSa che - e spaSTa che. yadyapi A rIte 25zaniSThativizeSa sva35 hinatvane mAnI to 'kaThinaH saMyogaH' chtyaadhaa|2 pratItine pramAtma mAnI zAze nahI. paraMtu ukata pratIti kaThinasparzavadUdravya pratiyogikatvanuM saMyogamAM avagAhana karatI hovAthI tAdaza pratItimAM pramAtva mAnavAmAM koI doSa nathI. jala teja ane vAyunA paramANuono sparza nitya che. tabhinna badhA sparzI anitya cha. // 101-102-103-104 // kaarikaavlii| eteSAM pAkajatvantu kSitau nAnyatra kutracit / tatrA'pi paramANau syAt pAko vaizeSike naye // 105 // muktAvalI / eteSAM-rUparasagandhasparzAnAm / nA'nyatreti-pRthivyAM hi rUparasagandhasparzaparAvRttiragnisaMyogAdupalabhyate / na hi zatadhA'pi dhmAyamAne jale rUpAdikaM parivarttate, nIre saurabhamauSNyaJcAnvayavyatirekAbhyAmaupAdhikameveti nirNIyate, pavanapRthivyoH zItasparzAdivat / tatrA'pi-pRthivISvapi, paramANAveva rUpAdInAM pAka iti vaizeSikA vadanti / teSAmayamAzayaH-avayavinA'vaSTabdheSvavayaveSu pAko na sambhavati, parantu vahnisaMyogenA'vayaviSu vinaSTeSu svatantreSu paramANuSu . pAkaH, * punazca pakkaparamANusaMyogAt vyaNukAdiprakra meNa punarmahAvayaviparyantamutpattiH, tejasAmatizayitavegavazAt pUrvavyUhanAzo jhaTiti vyUhAntarotpattezceti / __atra dvayaNukAdivinAzamArabhya katibhiH kSaNaiH punarutpattyA rUpAdimad bhavatIti ziSyabuddhivaizadyArthaM kSaNaprakriyA / 27
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ .: vivaraNa : teSAmiti - rU5 rasa ganya ane sparzanuM parAvartana agninA saMyogathI pRthivIne choDIne anyatra koI paNa sthAne nathI thatuM. mAtra pRthvImAM ja e parAvartana che. sekaDovAra jalane tapAvIe to paNa te jalAdimAM rUpanI parAvRtti thatI nathI. jalanA sparzathI jevI rIte pavana ane pRthvImAM aupAyika zItasparza manAya che, tevI rIte nIramAM paNa pRthvI saMbaMdhathI ja aupAdhika saurabhAdiganya ane uSNasparzane manAya che. othI spaSTa che ke pRthvIne choDIne anyatra koI paNa sthAne rUpAdinuM vAstavika parAvartana na hovAthI tadanukUla (rUpAdiparivartananukUla) pAka pRthvImAM ja che. "pRthvImAM paNa carama avayava svarUpa paramANumAM ja pAka arthAt rUpAdinuM parAvartana che.' A pramANenI mAnyatA vaizeSikonI che. teono Azaya e che ke - avayavInI sAthe avaSTabdha arthAt svakAraNabhUtasaMyogAzrayatna (ghaTAdikAraNIbhUtakapAladrayasaMyogAzrayatva) saMbaMdhathI avayavInI sAthe saMbaddha evA avayavomAM pAkano arthAt rUpAdinA parAvartanano saMbhava nathI. kAraNa ke rUpAdinA nAzanI pratye sAkSAtparaMparAsAdhAraNasarvAvayavAvacchedana "teja:saMyoga' hetu che. avayavIthI avaSTabdha avayavomAM sarvAvayavAvacchedana teja:saMyogano abhAva hovAthI te avayavomAM rUpAdinA parivartanano saMbhava nathI. avayavIthI avaSTabdha avayavomAM 'teja:saMyoga' zA mATe utpanna thato nathI ? AvI zaMkA nahIM karavI joIe. kAraNa ke A rIte avayavIthI avajhabhya avayavomAM paNa teja:saMyogane mAnIe to svAyaMbhakasaMyogAvacchedana avayavImAM teja:saMyoganI utpattinA kAlamAM tAdazasaMyogAvacchedana avayavomAM paNa nodanAkhyasaMyoga athavA abhighAtAkhyasaMyoga e bemAMthI koInI paNa utpatti 28
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaze. tethI tAdazasaMyogajanya vibhAgotpAdaka kriyAthI avayavyAraMbhakasaMyogano nAza thavAthI avayavInA nAzano prasaMga Avaze- e bhaNAvanAra pAsethI samajI levuM joIe. AthI samajI zakAya che ke avayavIthI avaSTabdha avayavomAM rUpAdinA parAvartanano saMbhava nathI. parantu vaninA abhighAtathI paramANumAM thayela kriyAnA kAraNe paramANuno vibhAga thAya che. jethI dvayaNukAraMbhakasaMyoganA nAzathI dvayaNukano nAza thAya che. e krame vanisaMyogathI prayojya sarva avayavIno vinAza thaye chate AraMbhakasaMyogathI rahita evA paramANuomAM pAka arvAd rUpAdinI parAvRtti thAya che. ane pharIthI arthAt tyArabAda parAvRttarUpAdimatu e paramANunA saMyogathI dvayaNukAdinI utpattinA krame pharIthI mahAvayavI ghaTAdinI utpatti thAya che. yadyapi A rIte AparamANvanta avayavIno nAza mAnIe to ghaTAdinA saMsthAnano bheda jaNAvo joIe. paraMtu tejanA atizayavegathI pUrvasaMsthAnano nAza ane zIdhrapaNe saMsthAnAntaranI utpatti thatI hovAthI saMsthAnabhedAdi daSTigocara thatA nathI. ahIM rUpAdinA pAkajatvanI vicAraNAmAM kUNukAdi; svavinAzanI kSaNathI AraMbhIne pharIthI keTalI kSaNe rUpAdimad utpanna thAya che - ene ziSyabuddhinI vizadatA mATe jaNAvatA kSaNaprakriyA jaNAvAya che. | muvatI !. tatra vibhAgajavibhAgAnaGgIkAre nava-kSaNA / tadaGgIkAre tu vibhAgaH kiJcitsApekSo vibhAgaM janayet; nirapekSasya tattve karmatvaM syAt, 'saMyogavibhAgayoranapekSaM kAraNaM karma, iti hi vaizeSikasUtram / svottarotpannabhAvAnapekSatvaM tasyA'rthaH / anyathA karmaNo'pyuttarasaMyogotpattau pUrvasaMyoganAzApekSaNAdavyAptiH syAditi / tatra yadi dravyArambhakasaMyogavinAzaviziSTaM kAlamapekSya vibhAgajavibhAga: syAt 29
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadA dazakSaNA / atha dravyanAzaviziSTaM kAlamapekSya vibhAgajavibhAga: syAt tadaikAdazakSaNA / tathA hi - atha navakSaNA - vanisaMyogAt paramANau karma, tataH paramANvantareNa vibhAgaH, tata ArambhakasaMyoganAzaH, tato dvayaNukanAza: 1, tataH paramANau zyAmAdinAzaH 2, tato raktAdyutpattiH 3, tato dravyArambhAnuguNA kriyA 4, tato vibhAga: 5, tataH pUrvasaMyoganAzaH 6, tata ArambhakasaMyogaH 7, tato vyaNukotpattiH 8, tato rUpAdyutpattiH 9, iti navakSaNA / . nanu zyAmAdinAzakSaNe raktotpattikSaNe vA dravyArambhAnuguNA kriyA'stviti cenna / agnisaMyukte paramANau yat karma tadvinAzamantareNa guNotpattimantareNa ca paramANau kriyAntarAbhAvAt, karmavati krmaantraanutptteH| nirguNe dravye dravyArambhAnuguNakriyAnupapattezca / tathA'pi paramANau zyAmAdinivRttisamakAlaM raktAdyutpattiH syAditi cenna / pUrvarUpAdidhvaMsasyA'pi rUpAntare hetutvAditi / : viva29 : . tatra vibhAgajavibhAgAnaGgIkAre... tyAhi. mAzaya se che hai, vimAvimA me prA2no che. (1) 29|maatrnaa vibhAgathI sanya ||29||29vibhaag. (2) 29||3|29|vibhAgathI utpanna kAryAkAryavibhAga. emAM kapAlanI kriyAthI kapAlayano vibhAga, e vibhAgathI ghaTAbhakasaMyogano nAza, ane tyArabAda e vibhAgathI ja karmavalkapAlano AkAzathI vibhAga; A vibhAgane kAraNamAtranA vibhAgathI janya kAraNakAraNano vibhAga kahevAya che. ane hastanI kriyAthI janya, hastataruvibhAgathI janya je zarIrataruno vibhAga che tene kAraNAkAraNavibhAgathI janya kAryakAryano vibhAga kahevAya che. mA me vibhAgamAthI prathama vibhAga (kAraNAkAraNavibhAga) che tene jiyAnya mAnIse arthAt vibhAga u0
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vAramatrivimA )janya na mAnIe to kUyaNukane svavinAza - kSaNathI mAMDIne pharIthI utpanna thaIne rUpavadda thavAmAM navakSaNanI prakriyA che. paraMtu e vibhAgane kAraNamAtravibhAgathI janya mAnIe to nIce jaNAvyA mujaba daza athavA agyArakSaNanI prakriyA che. ahIM vibhAgajaprathama vibhAga na mAnanArA ane mAnanArAono je Azaya che te dinakarIthI samajI levo joIe. sAmAnya dizAsUcana vibhAganirUpaNanA avasare karIza. ahIM prakRtopayogI aMzanuM ja pratipAdana karyuM che. vibhAgajavibhAga(prathamavibhAga)nA svIkAramAM daza athavA agyArakSaNanI prakriyAne spaSTa kare che - tIre tu vimA ityAdi graMthathI - Azaya e che ke kAraNamAtravibhAga jyAre paNa kAraNakAraNavibhAgane utpanna karaze tyAre te koInI paNa apekSA rAkhIne karaze. kAraNa ke te vibhAga, nirapekSa thaIne tAdazavibhAgane utpanna kare, to temAM karmalakSaNanI ativyAptino prasaMga Avaze. "saMyogavimAnayoranauM karma (vaiSasUtra . 2 sU. 27) A sUtrathI saMyoganA "anapekSa (nirapekSa) kAraNane, temaja vibhAganA nirapekSakAraNane karma kahevAya che. A rIte karmanA be lakSaNo jaNAvyA che. emAM upara jaNAvyA mujaba kAraNamAtravibhAga nirapekSa thaIne kAraNAkAraNavibhAganuM janana kare to karmanA bIjAlakSaNanI ativyApti kAraNamAtravibhAgamAM thaze. tethI te vibhAga nizcita sApekSa ja, vibhAgane utpanna karaze - e samajI zakAya che. yadyapi karma paNa uttarasaMyoganI utpattimAM pUrvasaMyoganA nAzanI apekSA rAkhatuM hovAthI temAM saMyoganirapekSakAraNatva na hovAthI avyApti Ave che. paraMtu lakSaNaghaTaka manakSatva no artha, svottaro (karmottara)tpannabhAvAnapekSatva hovAthI karmamAM avyAti nahIM Ave. kAraNamAtravibhAga, kAraNakAraNavibhAga 31
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne utpanna karavAmAM dravyAraMbhakasaMyogavinAzaviziSTa kAlanI apekSA kare arthAt dravyAraMbhakasaMyoganAzanI utpattinA kSaNanI avyavahitottarakSaNamAM tAdazavibhAgane utpanna kare to dazakSaNanI prakriyA samajavI. ane dravyanAsotpatyadhikaraNa - kSaNanI uttarakSaNamAM je tAdazavibhAgane utpanna kare to. ane gyArakSaNanI prakriyA samajavI. navAdikSaNonI prakriyAnuM upapAdana kare che - tathA hi... ItyAdi graMthathI. prathamakSaM: - vanisaMyogathI paramANumAM karma, tyArabAda paramANvantarathI vibhAga; tenAthI AraMbhaka (dvayaNukAraMbhaka) - saMyogano nAza; tethI dvayaNukano nAza. dvitIyakSaM: - dvayaNukanAzanI uttarakSaNamAM paramANumAM zyAmAdino nAza. tRtIyakSa: - tyArabAda paramANumAM raktAdinI utpatti. vaturthakSa: - paramANumAM dravyAraMbhA(dvayaNukAraMbhA)nuguNakriyA. pazcamakSaT: - karmavata paramANuno pUrvadezathI vibhAga. S9HM: - paramANunA pUrvadezanI sAthenA saMyogano nAza. samakSaM: - dvayaNukAraMbhakasaMyoga. aSTamaHM: - tAdazasaMyogathI. dvayaNukanI utpatti. navamakSaM: - e TUyaNukamAM raktAdirpAdinI utpatti. A rIte dvayaNukanAzotpattikSaNathI pharIthI utpanna dvayaNukamAM rUpAdinI utpatti thavAmAM navakSaNanI prakriyA che. zyAmAdinA nAzotpattikSaNa svarUpa dvitIyakSaNamAM athavA rakatAdinI utpattikSaNa svarUpa tRtIyakSaNamAM paramANumAM yahukAraMbhAnuguNakriyAnI utpatti (je caturthakSaNamAM svIkArI che.) zAM mATe mAnatA nathI ? AvI zaMkA nahIM karavI joIe. kAraNa ke prathamakSaNanI (vivakSitaprathamakSaNanI) pUrve agnisaMyogathI je karma utpanna thayuM che, teno nAza thayA vinA paramANumAM dvayeNukAraMbhAnuguNakriyAnI utpatti zakya nathI. kAraNa ke karmavamAM karmAntaranI utpatti thatI nathI. zyAmAMdinAzakSaNamAM pUrvakarmano nAza thayA bAda caturthakSaNamAM e karma (dravyA hara
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raMbhAnuguNakarma) utpanna thAya che. yadyapi pUrvakarmanA nAza pachI tRtIyakSaNamAM tAdazakamanI utpatti mAnI zakAya che. paraMtu nirguNadravyamAM dravyAraMbhAnuguNakriyAnI utpatti thatI na hovAthI tRtIya kSaNamAM paNa tAdazakarmanI utpatti manAtI nathI. AthI samajI zakAya che ke pUrvakarmanA vinAza vinA ane guNotpatti vinA paramANumAM kUyaNukAraMbhAnuguNakriyAnI utpatti zakya na hovAthI dvitIya ke tRtIya kSaNamAM tAdazakriyAnI utpatti manAtI nathI. to paNa dvitIya kSaNamAM zyAmAdinA nAzanI utpattikAlamAM ja raktAdinI utpatti zA mATe mAnatA nathI ? AvI zaMkA paNa nahIM karavI joIe. kAraNa ke pUrvarUpAdino dhvaMsa paNa rUpAntarAdinI utpattimAM kAraNa hovAthI dvitIyakSaNanI pUrve pUrvarUpAdi (zyAmAdhi)no nAza na hovAthI dvitIyakSaNamAM rUpAntara (raktAdi)nI utpatti manAtI nathI. muvatI | atha vAkSaMI - sA cA''rambhakasaMyoganAzaviziSTaM kAlamapekSya vibhAgena vibhAgajanane sati syAt / tathA hi - vanisaMyogAt dvayaNukArambhake paramANau karma, tato vibhAgaH, tata ArambhakasaMyoganAzaH, tato yaNukanAzavibhAgajavibhAgau 1, tataH zyAmanAzapUrvasaMyoganAzau 2, tato raktotpattyuttarasaMyogau 3, tato vahninodanajanyaparamANukarmaNo nAzaH 4, tato'dRSTavadAtmasaMyomAd dravyArambhAnuguNA kriyA 5, tato vibhAga: 6, tatazca pUrvasaMyoganAza: 7, tata ArambhakasaMyogaH 8, tato yagotpatti. 1, tato rotpatti: 10 | kRti drAkSa | A arthAtizakSaMI - . vahnisaMyogAt paramANau karma, tato vibhAgaH, tato dravyArambhakasaMyoganAzaH, tato vyaNukanAzaH 1, tato dvayaNukanAzaviziSTaM . kAlamapekSya vibhAgajavibhAgazyAmanAzau 2, tataH pUrvasaMyoga 33
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAzaraktotpattI 3, tata uttaradezasaMyogaH 4, tato vahninodanajanyaparamANukarmanAzaH 5, tato'dRSTavadAtmasaMyogAd dravyArambhAnuguNA kriyA 6, tato vibhAgaH 7, tataH pUrvasaMyoganAzaH 8, tato drvyaarmbhkottrsaMyogaH 1, tato yabhujotpattiH 60, tato rAdyutpattiH ?? / tyA drAkSanA / / madhyamazabdavadekasmAdagnisaMyogAnna rUpanAzotpAdau, tAvA lamekasyAgnerasthiratvAt / kiJca nAzaka eva yadyutpAdakaMstadA naSTe rUpAdAvagninAze nIrUpazciraM paramANuH syAt, utpAdakazcennAzakastadA raktotpattau tadagnernAze raktataratA na syAt / 00 : vivaraNa : atha vazakSaLA. .. ityAdi. Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba kAraNamAtravibhAga, AraMbhakasaMyoga(yaNakAraMbhaka- saMyoga)nAzaviziSTakAlanI apekSA rAkhIne kAraNAkAraNavibhAgane utpanna kare to dazakSaNanI prakriyA nIce mujaba che. vanisaMyogathI paramANu (yaNukAraMbhakaparamANu)mAM karma, tyArabAda paramANuno paramANuthI vibhAga, tethI hrayaNukAraMbhaka paramANudrayanA saMyogano nAza, etAdaza AraMbhakasaMyoganAzaviziSTakAlanI apekSA rAkhIne taduttara (taHvyavahitottara) kSaNamAM hrayaNukano nAza ane paramANuno AkAzanI sAthenA vibhAgasvarUpa vibhAgajavibhAga. (arthAt kAraNAkAraNavibhAga). A prathamakSaNa. tyArabAda dvitIyakSaNamAM zyAmanAza ane prathamakSaNotpanna vibhAganA kAraNe paramANu ane AkAzanA pUrvasaMyogano nAza. tyAra pachI tRtIyakSaNamAM raktAdinI utpatti tathA uttaradezanI sAthe paramANuno saMyoga. (je anukrame dvitIyakSaNotpanna zyAmanAza ane pUrvasaMyoganA nAzathI janya che. ) tyArabAda caturthakSaNamAM vaninA nodanAkhyasaMyogathI (zabdAjanakasaMyogathI) janya evI para 34
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANukriyAno nAza, je tRtIyakSaNotpanna uttarasaMyogathI janya che. tyArabAda tAdazakarmanA nAza pachI paMcamakSaNamAM adaSTavadAtmasaMyogathI paramANumAM dravyA(yaNukA) raMbhAnuguNakriyA. tethI SaSTakSaNamAM paramANuno AkAzathI vibhAga. tethI saptamakSaNamAM pUrvasaMyogano nAza. tethI aSTamakSaNamAM yaNukAraMbhaka paramANuyano saMyoga. tethI navamakSaNamAM hrayaNukanI utpatti ane dazamakSaNamAM e krUyaNukamAM raktAdinI utpatti. A pramANe dazakSaNanI prakriyA samajavI. pUrve jaNAvyA mujaba dravyanAza(yaNukanAza) viziSTakAlanI apekSA rAkhIne tadanyavahitottarakSaNamAM kAraNamAtravibhAgathI kAraNAkAraNavibhAganI utpatti thAya to agyArakSaNanI prakriyA thAya che. enuM pratipAdana kare che - arthajAvazakSa... ityAdi graMthathI Azaya spaSTa che ke, vahnisaMyogathI paramANumAM karma, tethI vibhAga. (paramANuparamANuvibhAga). tethI dravyAraMbhakasaMyoga (paramANudrayasaMyoga)no nAza ane tethI hrayaNukano nAza. A prathamakSaNanI uttara dvitIyakSaNamAM pUrvenA hrayaNukanAzaviziSTakAlanI apekSAthI pUrve jaNAvyA mujaba vibhAgaja vibhAga. (kAraNAkAraNavibhAga) ane zyAmano nAza. tyArabAda upara jaNAvyA mujaba tRtIyakSaNamAM pUrvasaMyogano nAza ane rakatAdinI paramANumAM utpatti. tethI caturthakSaNamAM paramANuno uttaradezanI sAthe saMyoga. tethI paMcamakSaNamAM vaninA noda- nAkhyasaMyogathI janya evA paramANukarmano nAza. tethI SaSThakSaNamAM adaSTavadAtmasaMyogathI paramANumAM draSyAraMbhAnuguNakriyA. tethI sasamakSaNamAM paramANuno pUrvadezathI vibhAga. tethI aSTamakSaNamAM pUrvasaMyogano nAza. navamakSaNamAM uttarasaMyoga. dazamakSaNamAM TrUkanI utpatti ane ekAdazakSaNamAM raktAdinI utpatti upara jaNAvyA mujaba samajavI. A agyArakSaNanI prakriyA che. - 35
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ daza athavA agyArakSaNanI prakriyA sthaLe je agnino saMyoga dvayaNukanAzaka che ene ja zyAmarUpanA nAzanuM ane rakatAdinI utpattinuM kAraNa mAnanArAonA matanI anAdaraNIyatAne jaNAve che - madhyamadivat... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke, madhyamazabda (dvitIya zabda) jevI rIte prathama zabdano nAzaka ane tRtIyazabdano janaka che evI rIte dvayaNukanAzaka agnisaMyogathI zyAmarUpano nAza ane raktarUpanI utpatti mAnI zakAze nahIM. kAraNa ke tyAM sudhI arthAt zyAmanAzompatyadhikaraNakSaNAvyavahitapUrvekSaNa sudhI eka agnisaMyoga arthAt dvayaNukanAzaka agnisaMyoganI sthiti asaMbhavita che. jyAre paramANu ane agnisaMyogathI, drayasukAsamavAyikAraNa saMyoga (paramANuddhayasaMyoga)nA nAzamAM kAraNabhUta karma paramANamAM thAya che. tyAre ja agniparamANusaMyogajanakakarmano nAza thAya che. kAraNa ke karma svajanyasaMyogathI vinAzya che. tethI taduttara (agnisaMyo - gotpandanantara) kSaNamAM pharIthI agnimAM karmAntara thAya che. tethI vibhAga thAya che ane tethI dvayaNukanAzanA kAlamAM agniparamANuno saMyoga nAza pAme che. tethI taduttarakSaNamAM thanAra zyAmarUpanA nAzanI avyavahita e pUrvekSaNa sudhI kayaNukanAzaka agnisaMyoganI sthiti saMbhavita nathI. e upayogapUrvaka vicAravuM. upara jaNAvyA mujaba dvayaNukanAzakaagnisaMyogamAM zyAmanAzakatva ane raktotpAdakatva, te saMyoganI asthiratAnA kAraNe zakya na hovA chatAM dvayaNukanAzasamakAlotpanna anyantarasaMyogamAM zyAmarUpanAzakatva ane raktarUpotpAdakatva mAnI zakAya che. A pramANenI mAnyatAmAM dUSaNa batAve che - vi... ityAdi granthathI. Azaya e che ke, je agnisaMyoga zyAmAdino nAzaka che tene je raktAdina utpAdaka mAnIe to rUpAdinA nAza pachI 36
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ taduttarakSaNamAM agnisaMyogano nAza thAya to lAMbAkALa sudhI paramANu nIrUpa raheze. temaja nAzakane ja utpAdaka mAnIe to raktotpatti pachI tadutpAdaka- agnisaMyogano nAza thaye chate raktataratA nahIM thAya. A signa... ityAdi graMthano zabdArtha che. tAtparyArtha dinakarIthI samajavo joIe. athavA jijJAsuonI jijJAsAnuM nivAraNa, nIce jaNAvelA tAtparyathI zakya che. gni nAza thava..' ahIM 'va'kArathI e spaSTa thAya che ke nAzakatAvacchedakavad (nAzaka)thI bhinnamAM avRtti utpAdakatAvAdaka che. tethI nAzakatAvacchedakanuM vyApyatva utpAdakatAvacchedakamAM spaSTa thAya che. paraMtu A rIte nAzakane ja utpAdaka mAnIe to rUpAdino nAza thaye chate nAzaka agnisaMyogano nAza thAya to paramANumAM koI rUpAMtpAdaka na hovAthI paramANumAM nIrUpatvano prasaMga Avaze ane agnisaMyogAntara (zyAmanA samakAlotpanna anyantarasaMyoga)thI paramANumAM rUpanI utpatti mAnIe to tAdazavyApyavyApakabhAvano bhaMga thaze - e samajAvavAnI prAyaH AvazyakatAM nathI. utpAdakatA vacchedaka ane nAzakatAvachedakano vyApyavyApakabhAva na mAnIe ane nAzakatAvacchedaka tathA utpAdakatAvacchedakano abheda che ema kahIe to arthAt "hakArathI vyApyavyApakabhAva labhya nathI paNa abheda labhya che evuM kahIe to agnisaMyogathI zyAmAdinA nAza pachI koI paramANumAM ratatara ane koI paramANumAM raktatamarUpanI je utpatti thAya che te thaI zakaze nahIM. kAraNa ke utpAdakatAvicchedakavaijAtyanA bheda vinA e zakya nathI. e samajI zakAya che. AthI adhika vivaraNa dinakarIthI samajI levuM. 37
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktAvalI / atha paramANvantare karmacintanAt paJcamAdikSaNe'pi guNotpattiH / tathA hi - ekatra paramANau karma, tato vibhAgaH, tata ArambhakasaMyoganAza - paramANvantarakarmaNI, tato vyaNukanAzaH paramANvantarakarmajanyavibhAga ityekaH kAlaH 1, tataH zyAmAdinAzoM vibhAgAcca pUrvasaMyoganAzazcetyekaH kAlaH 2, tato raktotpattirdravyArambhakasaMyoga ityekaH kAlaH 3, atha dvayaNukotpattiH 4, tato raktotpattiH 5 / iti paJcakSaNA // dravyanAzasamakAlaM paramANvantare karmacintanAt SaSThe guNotpattiH / tathA hi - paramANukarmaNA paramANvantaravibhAgaH, tata ArambhakasaMyoganAzaH, tato.dvayaNukanAza-paramANvantarakarmaNI 1, atha zyAmAdinAza: paramANvantare karmajo vibhAgazca, 2, tato raktotpattiH, paramANvantare pUrvasaMyoganAzazca 3, tataH paramANvantarasaMyogaH 4, tato dvayaNukotpattiH 5, atha raktotpattiH 6 / iti SaTkSaNA // __evaM zyAmanAzakSaNe paramANvantare karmacintanAt saptakSaNA / tathA hi - paramANau karma, tataH paramANvantareNa vibhAgaH, tata ArambhakasaMyoganAzaH, tato vyaNukanAzaH 1, tataH zyAmAdinAzaparamANvantarakarmaNI 2, tato raktotpattiH, paramANvantarakarmajavibhAgazca 3, tataH paramANvantareNa pUrvasaMyoganAzaH 4, tataH paramANvantareNa saMyoga: 5, tato vyaNukotpattiH 6, tato raktotpattiH 7 / iti saptakSaNA // evaM raktotpattisamakAlaM paramANvantare karmacintanAdaSTakSaNA / tathA hi - paramANau karma, tataH paramANvantareNa vibhAgaH, tata ArambhakasaMyoganAzaH, tato vyaNukanAzaH 1, tataH zyAmanAzaH 2, tato raktotpattiparamANvantarakarmaNI 3, tataH paramANvantarakarmajavibhAga: 4, tataH pUrvasaMyoganAzaH 5, tataH paramANvantarasaMyogaH 6, tato dvayaNukotpattiH 7, atha raktotpattiH 8 / ityaSTakSaNA // iti pIlupAkavAdanirUpaNam // 38
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ : vivaraNa : atha paramAdhvantare... ityAdi Azaya e che ke, ca NukanAzakakriyauvat paramANuthI bhinna evA yaNukAraMbhaka- paramANumAM caNukAraMbhakasaMyoganAzotpantyAdikSaNamAM karmanI utpattino vicAra karIe to paMcAdikSaNonI prakriyA nIce jaNAvyA mujaba saMbhave che. eka paramANumAM (hrayaNukAraMbhakaparamANumAM) karma, tethI paramANuno paramANuthI vibhAga, tethI paramANusaMyoga(ca - NukAraMbhakasaMyoga) no nAza, A kSaNamAM ja paramANvantara (jenAthI AgaLa yaNukano AraMbha thavAno che te) mAM karma, tyArapachI yaNukano nAza ane A kSaNamAM paramANvantarakarmathI janya, e paramANuno AkAzathI vibhAga 1, A pahelo kSaNa. tyArabAda dvitIyakSaNamAM zyAmAdino nAza ane prathamakSaNotpanna vibhAgathI pUrvasaMyogano nAza 2, tyArabAda tRtIyakSaNe raktotpatti ane dravyAraMbhakasaMyoga 3, tyArabAda caturthakSaNe yaNukanI utpatti 4, tyArabAda paMcamakSaNamAM raktAdinI utpatti 5, A pAMca kSaNanI prakriyA samajavI. dravyanAza(NukanAza)kSaNamAM paramANvantaramAM karmano vicAra karIe to cha kSaNanI prakriyA nIce jaNAvyA mujaba che. - paramANukarmathI paramANvantarano paramANuthI vibhAga. tethI hrayaNakAraMbhakasaMyogano nAza, tethI yaNukanAza ane e kSaNamAM paramANvantaramAM karma, 1, tyArabAda zyAmAdino nAza tathA paramANvantarakarmajanya paramANvantarano AkAzathI vibhAga 2, tyArabAda tRtIyakSaNamAM eka paramANumAM raktotpatti ane paramANvantaramAM pUrvasaMyogano nAza 3, tyArapachI paramANvantarano paramANunI sAthe saMyoga (yaNukAraMbhakasaMyoga) 4, tethI hrayaNukanI utpatti 5, ane tyArabAda temAM raktotpatti 6, A SakSaNA prakriyA che. 39
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ have zyAmanAzakSaNamAM paramANvantaramAM karmano vicAra karIe to sAtakSaNanI prakriyA nIce jaNAvyA mujaba che. paramANumAM karma, tethI bIjA paramANuthI e paramANuno vibhAga, tethI AraMbhakasaMyogano nAza ane tethI hrayaNukano nAza 1. tyArabAda dvitIyakSaNamAM zyAmAdino nAza ane paramANvantaramAM karma ra, tyArabAda tRtIyakSaNamAM raktotpatti ane upara jaNAvyA mujaba paramANvantaranA karmathI janya vibhAga 3, tyAra pachI paramANvantaranI sAthenA pUrvasaMyogano nAza 4, paMcamakSaNamAM paramANvantaranI sAthe yaNukAraMbhakaparamANusaMyoga pa, tethI hrayaNukanI utpatti 6, ane tyArabAda raktotpatti 7, A sakSakSaNanI prakriyA che. AvI ja rIte raktotpatti(paramANvantaramAM trIjA kSaNamAM rakatotpatti jaNAvI che te)nA kSaNamAM paramANvantaramAM karmano vicAra karIe to aSTakSaNanI prakriyA nIce jaNAvyA mujaba samajavI. - paramANumAM karma, tethI paramANvantaranI sAthe vibhAga, tethI yaNakAraMbhakasaMyogano nAza, tethI caNukano nAza 1, tyArabAda zyAmanAza 2, tyArabAda raktotpatti ane paramANvantaramAM karma 3, tyArapachI paramANvantaranA karmathI janya vibhAga 4, tethI pUrvasaMyogano nAza 5, tyArapachI paramANvantarano saMyoga 6, tethI caNukanI utpatti 7, ane tyArabAda temAM raktanI utpatti 8, A pramANe aSTakSaNanI prakriyA pUrve jaNAvyA mujaba spaSTa che. IR|| kRti pIttupAvAnirUpaLam // kArikAvalI / naiyAyikAnAntu naye dvyaNukAdAvapISyate / 9 40
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktAvalI / naiyAyikAnAmiti naiyAyikAnAM mate dvayaNukAdAvavayavinyapi pAko bhavati / teSAmayamAzayaH - avayavinAM sacchidratvAd vahneH sUkSmAvayavairantaHpraviSTairavayaveSvavaSTabdheSvapi pAko na virudhyate / anantAvayavitannAzakalpane gauravam / itthaJca so'yaM ghaTa ityAdi pratyabhijJA'pi saGgacchate / yatra tu na pratyabhijJA, tatrAvayavinAzo'pi svIkriyata iti // || kRti pipAvAvanirUpaLam II 00 vivaraNa - naiyAyiAnAM mate.. ityAdi Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba vaizeSiko mAtra paramANumAM ja pAka mAne che; paraMtu naiyAyikonA mate yaNukAdiavayavImAM paNa pAka arthAt rUpAdinI parAvRtti zakya che. teonI e mAnyatA aMgeno Azaya e che ke avayavI chidrovALA hovAthI vaninA sUkSma avayavonA e sacchidra avayavImAM pravezathI, avayavIthI avaSTabdha avayaMvomAM paNa rUpAdinuM parivartana thaI zake che. emAM koI virodha nathI. uparathI avayavImAM pAkane na mAnIe ane mAtra paramANumAM ja pAka mAnIe to anaMtA avayavI ane tenA nAzanI kalpanA karavI paDe che. te kalpanAgaurava ja avayavImAM pAkanA asvIkAramAM bAdhaka che. A rIte pAkano svIkAra avayavImAM karavAthI avayavInA nAzane mAnavAnI AvazyakatA na hovAthI 'soDya To ro nAtaH' ityAghAkAraka * pratyabhijJA paNa saMgata bane che. anyathA pUrvAvayavInA nAzathI tAdaza pratyabhijJA vAstavika nahIM bane. paraMtu jyAM pratyabhijJA anubhavasiddha nathI - evA dadhi vagere sthaLe avayavIno nAza thayA pachI paramANumAM pAka thAya che e spaSTa che. || kRti pipAvAvanirUpaLam // 41 -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArikAvalI / gaNanAvyavahAre tu hetuH saGkhyA'bhidhIyate // 106 // nityeSu nityamekatvamanitye'nityamiSyate / dvitvAdayaH parArdhAntA apekSAbuddhijA matA // 107 // anekAzrayaparyAptA ete tu parikIrtitAH / apekSAbuddhinAzAcca, nAzasteSAM nirUpitaH // 108 // anekaikatvabuddhiryA, sA'pekSAbuddhiriSyate / muktAvalI / saGkhyAM nirUpayitumAha-gaNaneti / gaNanAvyavahArA'sAdhAraNaM kAraNaM sakhyetyarthaH // 106 // nityeSviti / nityeSu paramANvAdiSvekatvaM nityam / anitye ghaTAdAvekatvamanityamityarthaH / dvitvAdaya iti / dvitvAdayo vyAsajyavRttisaGkhyA apekSAbuddhijanyAH ||107 || aneketi / yadyapi dvitvAdisamavAyaH pratyekaM ghaTAdAvapi vartate, tathA'pi eko dvAviti pratyayAbhAvAt, eko na dvAviti pratyayasadbhAvAcca dvitvAdInAM paryAptilakSaNaH kazcit sambandho'nekAzrayo'bhyupeyate / prathamamapekSA buddhiH, tato dvitvotpattiH, tato vizeSaNajJAnaM dvitvanirvikalpAtmakaM tato dvitvatvaviziSTapratyakSamapekSAbuddhinAzazca tato dvitvanAza iti / " yadyapi jJAnAnAM dvikSaNamAtrasthAyitvam, yogyavibhuvizeSaguNAnAM svottaravRttiguNanAzyatvAt, tathA'pyapekSAbuddhestrikSaNAvasthAyitvaM kalpyate / anyathA nirvikalpakakAle'pekSAbuddhinAzAnantaraM dvitvasyaiva nAzaH syAt, na tu dvitvapratyakSaM, tadAnIM viSayAbhAvAt, vidyamAnasyaiva cakSurAdinA jJAnajananopagamAt / tasmAd dvitvapratyakSAdikamapekSAbuddhernAzakaM kalpyate / na cApekSAbuddhinAzAt kathaM dvitvanAza iti 42
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcyam / kAlAntare dvitvapratyakSAbhAvAt, apekSAbuddhistadutpAdikA tannAzAttannAza iti kalpanAt / ata eva tatpuruSIyApekSAbuddhijanyadvitvAdikaM tenaiva gRhyata iti kalpyate / na cApekSAbuddherdvitvapratyakSe kAraNatvamastviti vAcyam / lAghavena dvitvaM pratyeva kAraNatvasyocitatvAt / atIndriye dyaNukAdAvapekSAbuddhiryoginAM, sargAdikAlInaparamANvAdAvIzvarIyApekSAbuddhiH, brahmANDAntaravarttiyoginAmapekSAbuddhi rvA dvitvAdikAraNamiti // 108 // apekSAbuddhiH ketyata Aha - anekaikatveti / ayameko'yameka ityAkAriketyarthaH / idantu bodhyam-yatrA'niyataikatvajJAnaM, tatra tritvAdibhinnA bahutvasaGkhyotpadyate, yathA senAvanAdAviti kandalIkAraH / . AcAryAstu tritvAdikameva bahutvaM manyante, tathA ca tritvatvAdivyApikA bahutvatvajAti 'tiricyate / senAvanAdAvutpanne'pi tritvAdau tritvatvAdyagraho doSAt / itthaJceto bahutareyaM seneti pratItirupapadyate bahutvasya saGkhyAntaratve tu tattAratamyAbhAvAnnopapadyatetyavadheyam // iti saGkhyAnirUpaNam // .: viva29 : ve ubhaprAsa saMdhyAna 1i35e| che - gaNanA... tyAhi graMthathI. Azaya se che, 'bhA se che mA me che...' ItyAdi vyavahAranA asAdhAraNakAraNane saMkhyA kahevAya che. gaNanAvyavahAramAM sAdhAraNakAraNa kAla paNa hovAthI temAM ativyAptinuM nivAraNa karavA asAdhAraNa padano niveza che. vastuta: bhUkhota 'gaNanA' 56 saMdhyAtvArtha cha. gaNanAvyavahAra meTale saMdhyAtvA2pramAtmajJAna, tadhetu arthAt taviSaya (tAdazajJAnaviSaya) ne saMkhyA kahevAya che. jethI kAlAdimAM ativyApti nahIM Ave. saMkhyAtvajAtimane 43
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA kahevAya che. A lakSaNa, tAtparyano viSaya che. lakSaNaghaTakIbhUta saMkhyAtvajAtimAM pramANa darzAvavA jALanAvyavahArano ahIM ullekha che. nitya paramANu vagere dravyamAM ekatva nitya che ane anitya ghaTAdivRtti ekatva anitya che. ekatvabhinnadvityAdi vyAsajyavRttisaMkhyA, apekSAbuddhithI janya hovAthI sarvatra anitya ja che. ubhayAdivRttisaMkhyAne vyAsajyavRtti kahevAya che. dvityAdi saMkhyAnI pratye apekSAbuddhi nimittakAraNa che. te te dvitvanI pratye tadAzrayayAvad gataekatva, asamavAcikAraNa che. ||107nI ghapi dvityAdi saMkhyAno samavAyasaMbaMdha pratyeka ghaTAdimAM vRtti hovAthI o na Dhau ityAghAkAraka pratIti thavI na joie; paraMtu tAdaza pratItinA AdhAre dvitvAdisaMkhyAno 'tti' svarUpa koi eka saMbaMdha svIkArAya che. tethI pratyekaghaTAdimAM paryAsisaMbaMdhathI dvitvAdi na hovAthI tyAM 'jo drau' ityAghAkAraka pratIti thatI nathI ane 'jo 7 drau' ityAghAkAraka pratIti thAya che, kAraNa ke paryAsisaMbaMdhathI dvitvaviziSTano bheda pratyekamAM che ja. kArikAvalInA 'apekSAvRddhinAzAttva...' A graMthathI 'apekSAbuddhino nAza, tRtIya kSaNe thAya che ane caturthakSaNe dvitvAdino nAza thAya che.' Avo artha koi na kare e AzayathI abhimatArthane jaNAvavA tenI (dvityAdinI) prakriyA jaNAve che -prathamamapekSAnuddhi... ityAdi graMthathI. eno Azaya spaSTa che ke, prathamakSaNe apekSAbuddhi, dvitIyakSaNe dvitvotpatti, tRtIyakSaNe dvitvanirvikalpAtmaka vizeSaNajJAna, caturthakSaNe dvitvaviziSTanuM pratyakSa tathA apekSAbuddhino nAza, ane paMcamakSaNe dvitvano nAza. AthI samajI zakAya che ke ''apekSAbuddhi kSaNatrayavRtti che. caturthakSaNe eno nAza thAya che, tyArabAda paMcamakSaNe dvitvano nAza thAya che.'' A arthane 44
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaNAvavA mATe apekSAvRdhi. ..'A graMtha che. yadyapi yogyavibhuvizeSaguNo svottaravRtti vizeSaguNathI nAzya hovAthI jJAnAdiguNo brikSaNAvasthAyI che. tethI apekSAbuddhine triANAvasthAyI mAnI zakAze nahi, to paNa apekSAbuddhine trikSaNAvasthAyI manAya che. anyathA apekSAbuddhine brikSaNAvasthAyI mAnIe to dvitvanA nirvikalpakajJAnanA samaye apekSAbuddhino nAza thAya to taduttaracaturthakSaNe dvitvano ja nAza thaze ane tethI paMcama kSaNe dvi-pratyakSanI anu55tti thaze. yadyapi tRtIya kSaNe dvitva hovAthI caturthakSaNe dvitvanuM pratyakSa thaI zake che. parantu pratyakSanI pratye vidyamAnaviSaya ja kAraNa hovAthI arthAt pratyakSanI pratye kAryasamAnakAlavRttivena viSayamAM kAraNatA manAtI hovAthI caturthakSaNe dvitvasvarUpaviSaya na hoya to tenuM te kSaNamAM pratyakSa nahIM thAya. AthI spaSTa che ke vidyamAna ja vastunuM cakSurAdi indriyothI laukikapratyakSa thatuM hovAthI dvi-pratyakSanI anupapattine nivAravA apekSAbuddhine kSaNatrayAvasthAyI manAya che. tethI apekSAbuddhinA nAzaka tarIke dvi-pratyakSa tri-pratyakSAdine manAya che. dvitIyAdikSaNAtpanna smaraNAdine, apekSAbuddhinA nAzaka mAnatA nathI. anyathA dvi-pratyakSanI anupapattinuM nivAraNa zakya nahIM bane. - dvivAdi nitya hovAthI enA nAzaka koNa che e vicAravAnI AvazyaktA nathI, e abhiprAyathI zaMkA kare chenavApekSA... ityAdi graMthathI. dvitvanI utpatti thatI hovAthI bhAvabhUta e kAryanA vinAzanI pratye koNa kAraNa che - eno vicAra karavAnI AvazyakatA che... ItyAdi AzayathI te zaMkAnuM samAdhAna kare che - nAto... ItyAdi graMthathI. Azaya spaSTa che ke, kAlAntare arthAt apekSAbuddhirahita kAlamAM dvitvanuM pratyakSa thatuM na hovAthI dvitvotpattimAM 4pa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ apekSAbuddhine kAraNa manAya che. ane apekSAbuddhinA nAzathI dvitvano nAza thAya che - evI kalpanA karAya che. anyathA dvivAdi nitya hoya to apekSAbuddhithI zUnyakAlamAM paNa dvi-pratyakSano prasaMga Avaze. tethI apekSAbuddhithI janya ja dvitvAdi che - e mAnavuM joIe. AthI ja caitrAdinI apekSAbuddhithI janya dvityAdinA pratyakSanI, apekSAbuddhithI rahita maitrAdine ApattinA prasaMganuM nivAraNa karavA tatparuSIyApekSAbuddhijanya dvityAdinuM pratyakSa, te puruSane ja thAya cheA pramANe kalpanA karavAmAM AvI che. anyathA dvityAdi nitya hoya to e kalpanA paNa asaMgata thaze. 'dvityAdine nitya mAnyA pachI apekSAbuddhizUnyakAlamAM dvivAdipratyakSanuM nivAraNa karavA dvityAdinA pratyakSanI pratye apekSAbuddhine kAraNa mAnavI joIe, tene dvitvotpattimAM kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke dvi-pratyakSatvanI apekSAe ddhitvatvane kAryatAvachedaka mAnavAmAM lAghava che - e samajI zakAya che. AthI vizeSa dinakarIthI jANavuM.' apekSAbuddhine dvityAdinI utpattinI pratye kAraNa mAnI zakAze nahIM. kAraNa ke, dvayaNukAdimAM ('gAdripadathI paramANu grAhya che.) te atIndriya hovAthI, ApaNI apekSAbuddhi nathI. tethI apekSAbuddhine dvivAghutpattinI pratye kAraNa mAnavAthI atIndriyadvayaNukAdimAM trityAdinI utpatti thaI zakaze nahIM. dvayaNukanI tritva saMkhyAthI caNakaparimANanI utpatti svIkArI che; tethI trityAdinI drayaNakAdimAM anutpattine ISTapatti mAnavAnuM zakya nathI. A zaMkAnuM nirAkaraNa kare che - atIndriye... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke kUyaNukAdimAM yogIjanonI apekSAbuddhithI trityAdinI utpatti thAya che. sarpAdikAlamAM paramANumAM IzvarIyaapekSA 46
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhithI dvityAdinI utpatti thAya che. athavA brahmANDAntaravartiyogIonI apekSAbuddhithI dvivAdinI, sarpAdikAle paramANamAM utpatti thAya che. jethI izvarIyApekSAbuddhi nitya hovAthI tajjanya paramANunA dvivAdino nAza anupapanna nahIM thAya. anyathA izvarIyApekSAbuddhinA nAzanI asaMbhAvanAthI paramANudvivAdino nAza paNa saMbhavita nahIM thAya. apekSAbuddhinA svarUpane jaNAve che - nayaneko... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke tatutamitranaBttvIvacchinnvishessytaaniruupitaiktvnisstthprkaartaak ayameko'yamekaH ItyAghAkAraka jJAna svarUpa apekSAbuddhi che. rUtu vAdhyam... ityAdi - jyAM ekatvamAM aniyatatvanuM jJAna thAya che, tyAM nityAdithI bhinna evI bahusaMkhyAnI utpatti thAya che. "amejhoDathoDayame rUme traya' ityAdhAkArakajJAna niyataikatvaviSayaka kahevAya che; ane 'yogavocame.' ityAghAkAraka trivAdyaviSayakajJAnane aniyataikatvajJAna kahevAya che. ekAdazajJAnathI dravyamAM bahusaMkhyAnI utpatti thAya che. senAvana vageremAM niyataikatvajJAna na hovAthI tyAM tritvAdibhinnabahu-saMkhyAnI utpatti thAya che. A pramANe kanjalIkAranI mAnyatA che. ahIM 'niyataitvajJAnano artha sthUla rIte jaNAvyo che. eno sUkSmArtha dinakarIthI samajavo. AcArya arthAt udayanAcAryanI mAnyatA e che ke bahu-saMkhyA trivAdithI bhinna nathI. tethI tritvatvajAtinI vyApaka evI bahattvajAti atirikta nathI. senAnAdi sthaLe aniyataikatvanA jJAnathI trityAdinI utpatti thavA chatAM niyataikatvajJAnanA abhAvasvarUpa doSanA kAraNe tyAM (trityAdimAM) tri--Adino graha thato nathI. AthI spaSTa che ke tritvavAdiprakArakajJAnanI pratye niyataikatvajJAnanI hetutA 47
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. A rIte tritvAdisvarUpa ja bahutva hovAthI 'A senAthI A senA bahutara che.' ityAghAkArakabahutvanA tAratamyanuM avagAhana karanArI pratIti paNa saMgata bane che. anyathA bahutvasaMkhyA tritvAdithI atirikta mAnIe to bahutvasaMkhyA tritvAdinI jema eka hovAthI bahutvasaMkhyAnA tAratamyanuM bhAna tha zahaze nahIM. // iti saGkhyAnirUpaNam // 00 kArikAvalI / parimANaM bhavenmAnavyavahArasya kAraNam // 109 // aNu dIrghaM mahasvamiti tadbheda IritaH / anitye tadanityaM syAnnitye nityamudAhRtam // 110 // saGkhyAtaH parimANAcca pracayAdapi jAyate / ? anityaM dvayaNukAdau tu saGkhyAjanyamudAhRtam // 111 // parimANaM ghaTAdau tu parimANajamucyate / pracayaH zithilAkhyo yaH saMyogastena janyate // 112 // parimANaM tUlakAdau, nAzastvAzrayanAzataH / muktAvalI / parimANaM nirUpayati- parimANamiti / parimitivyavahArAsAdhAraNaM kAraNaM parimANamityarthaH / taccaturvidham, aNu, mahad, dIrghaM, hrasvaJceti / tat-parimANam / 'nityam' ityatra primaannmitynussjyte| 'jAyate' ityatrA'pi parimANamityanuvartate / anityamiti pUrveNAnvitam / tathA cA'nityaparimANaM saGkhyAjanyaM, parimANajanyaM, pracayajanyaJcetyarthaH / tatra saGkhyAjanyamudAharati dvayaNukAdAvitidvayaNukasya trasareNozca parimANaM prati paramANuparimANaM dvayaNukaparimANaM vA na kAraNam, parimANasya svasamAnajAtIyotkRSTaparimANajanakatvaniyamAt, dvayaNukasyA'NuparimANantu paramANvaNutvApekSayA notkRSTam, 48 -
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ trasareNuparimANantu na sajAtIyam, ataH paramANau dvitvasaGkhyA dvayaNukaparimANasya, vyaNuke tritvasaGkhyA ca trasareNuparimANasyA'samavAyikAraNamityarthaH // 109 // 110 // 111 // parimANajanyaM parimANamudAharati-parimANaM ghaTAdAviti / ghaTAdiparimANaM kapAlAdiparimANajanyam / pracayajanyamudAhartuM pracayaM nirvakti - pravaya ti che. 00 : vivaraNa : parimANanuM nirUpaNa kare che - "rimANam...' ityAdi graMthathI. kArikAvalInA e graMthanA Azayane spaSTa kare che - umiti... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke "A aNu che, A mahatuM che' ityAdi vyavahAranA asAdhAraNakAraNane parimANa kahevAya che; je aNu, mahatu, hrasva ane dIrgha bhedathI cAra prakAranuM che. anitya dvayaNukAdimAM vRttiparimANa anitya che. ane nityadravyavRttiparimANa nitya che. saMkhyAthI parimANathI ane pracaya (saMyogavizeSa)thI paNa anityaparimANa janya che. e traNa anityaparimANamAM saMkhyAmAtrathI janya arthAt saMkhyAbhinnaparimANa ane pracayathI ajanya ane saMkhyAthI janya evuM parimANa dvayaNuka tathA trasareNumAM che. yaNukanA ane trasareNunA parimANanI pratye paramANunuM ane dvayaNukanuM parimANa kAraNa nathI. kAraNa ke parimANa, svasajAtIya (parimANatvavyApyasvasajAtIya) utkRSTa - parimANanuM janaka hoya che. kUyaNukanuM parimANa, paramANunA aNuparimANanI apekSAe utkRSTa nathI. ane taiyaykaparimANanI apekSAe trasareNunuM parimANa, sajAtIya nathI. tethI paramANunI dvivasaMkhyAthI dvayaNukanuM parimANa ane dvayaNukanI tritvasaMkhyAthI trasareNunuM parimANa, janya che. arthAt tAdazadvayaNaka ane trasareNunA parimANanI pratye paramANu ane 49
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvayaNukanI dvitva ane tritva saMkhyA anukrame asamAyikAraNa che. A vAta lagabhaga pUrve ja jaNAvI che. "paramANu ane yaNukanA pracayAkhyasaMyogathI kUyaNuka ane trasareNunuM parimANa janya che.' evI mAnyatAmAM je doSa che te anya graMthathI anusaMdheya che. 109/11111 . . parimANamAtrathI janya arthAt saMkhyA ane pracayathI ajanya tathA parimANathI janya evuM parimANa ghaTAdinuM che. e ghaTAdinuM parimANa kapAlAdinA parimANathI janya che. pracayajanyaparimANane jaNAvavA mATe pracayanA svarUpane jaNAve che - mUlamAM pravaya....' ityAdi graMthathI. Azaya e che ke, kiMci avayavAvacchedana avayavAntaranI sAthe asaMyogI evA mahaparimANAzraya avayavomAM vartamAna saMyogane zithilAkhyapracayasaMyoga kahevAya che. ekAdaza pracayAkhyA - saMyogathI rUthI banAvelA gAdalA vageremAM mahatparimANa utpanna thAya che. eTalA ja avayavono nizcitasaMyoga hoya tyAre pUrvenA mahatparimANanI apekSAe apakRSTamahatparimANa hoya che. je rUnI gAMsaDI vageremAM anubhavAya che. ahIM e vastu yAda rAkhavI joIe ke kevala pracayathI janya parimANano saMbhava na hovAthI saMkhyAmAtrathI ane parimANamAtrathI janya parimANanI jema pracayamAtrathI janya evA parimANanuM ahIM nirUpaNa karyuM nathI. pracitamahatparimANAzraya be avayavothI ArabbAvayavImAM je mahatparimANAtizaya utpanna thAya che, enI pratye mahatparimANa ane pracaya banne kAraNa che. ane tAdaza ghaNA avayavothI Arakhya avayavImAM utpanna mahatparimANa (atizayitamahatparimANa)nI pratye saMkhyA pracaya ane parimANa etatritaya kAraNa che... ItyAdi adhyApaka pAsethI samajI levuM. pa0
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktAvalI / parimANaJcAzrayanAzAdeva nazyatItyAha-nAza iti / arthAtparimANasyaiva / na cA'vayavinAzaH kathaM parimANanAzakaH ? satyapyavayavini tricaturAdiparamANuvizleSe tadupacaye vA'vayavinaH pratyabhijJAne'pi parimANAntarasya pratyakSasiddhatvAditi vAcyam / paramANuvizleSe hi vyaNukasya nAzo'vazyamabhyupeyaH; tannAze ca tryaNukanAzaH / evaM krameNa mahAvayavino nAzasyAvazyakatvAt / sati ca nAzake'nabhyupagamamAtreNa nAzasyA'palapitumazakyatvAt, zarIrAdAvavayavopacaye'samavAyikAraNanAzasyAvazyakatvAdavayavinAza AvazyakaH / na ca paTAdyanAze'pi tantvantarasaMyogAt parimANAdhikyaM syAditi vAcyam / tatrA'pi vemAdyabhighAtenA'samavAyikAraNatantusaMyoganAzAt paTanAzasyAvazyakatvAt / kiJca tantvantarasya tatpaTAvayavatve tatpUrvaM tatpaTa eva na syAt, tantvantararUpakAraNAbhAvAt, tantvantarasyAvayavatvAbhAve ca, na tena parimANAdhikyaM saMyuktadravyAntaravat, tasmAt tatra tantvantarasaMyoge sati pUrvaM paTanAzastataH paTAntarotpattirityavazyaM svIkAryam / avayavinaH pratyabhijJAnantu sAjAtyena, dIpakalikAdivat / na ca pUrvatantava eva tantvantarasahakArAt pUrvapaTe satyeva paTAntaramArabhantAmiti vAcyam / mUrtayoH samAnadezatAvirodhAt tatra paTadvayAsambhavAt, ekadA nAnAdravyasya tatropalambhasya bAdhitatvAcca / tasmAt pUrvasya dravyasya pratibaMdhakasya vinAze dravyAntarotpattirityasyA'vazyamabhyupeyatvAt / // itiparimANanirUpaNam // . 00 .. . : viva29 : bhUtamA 'nAzastvAzrayanAzataH' mahI 5429|thii 'nAza' : padano parimANanAza artha jaNAya che. tethI parimANano nAza enA AzrayanA nAzathI thAya che - A tAtparya e graMthanuM che. avayavIno nAza parimANano nAzaka che-e kahevuM yogya nathI. 51
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa ke avayavI vidyamAna hoya to paNa, traNacAra paramANunA chUTA pakvA chatAM athavA traNacAra paramANunA maLavA chatAM A te ja avayavI che' ityAghAkAraka pratyabhijJA thAya che. tethI AvI avasthAmAM avayavIno nAza thayA vinA paNa parimANAntara pratyakSasiddha hovAthI "parimANanA nAzanI pratye avayavIno nAza kAraNa che." e kahevuM zI rIte yogya che ? AvuM nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke paramANuno vizleSa thavAthI tajajanya dvayaNukano nAza, avazya mAnavo joIe ane e dvayaNukanAzathI caNakanA nAzane paNa svIkAryA vinA cAle evuM nathI. A krame pUrva pUrva avayavanAzathI uttarottara avayavIno nAza mAnavAnuM paNa Avazyaka che. tethI spaSTa che ke traNacAra paramANunA vizleSasthaLe paNa avayavIno nAza thayA pachI ja svaparimANano nAza thAya che. yadyapi traNacAra paramANunA vizleSAdi sthaLe ukta avayavInI pratyabhijJAthI, avayavInA nAzane mAnavAnuM pratyakSaviruddha che, paraMtu upara jaNAvyA mujaba avayavInA nAzanI sAmagrI vidyamAna hovAthI avayavInA nAzano apalApa karavAnuM zakya nathI. pratyabhijJA to sajAtIyatAne viSaya banAve che. jethI eno virodha saMbhavita nathI. zarIrAdimAM paNa avayavonA upacayathI asamAyikAraNano nAza mAnavAnuM Avazyaka hovAthI avayavIno nAza mAnyA vinA cAle evuM nathI. tattazarIrano nAza thavA chatAM tattatuzarIra(uttarottarazarIra)nI sAthe prANasaMyoga hovAthI tyAM mRtatvano vyavahAra thato nathI... ityAdi durveya nathI. yadyapi 'paTAdino nAza na thAya to paNa tatvantaranA saMyogathI pUrvaparimANanA nAzathI adhika parimANa utpanna thAya che." AvuM kahI zakAya che. paraMtu tyAM paNa vemAdinA abhighAtathI tatsaMyogAtmaka asamavAyakAraNano nAza thavAthI paTano nAza thAya che - e mAnavAnuM para
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka hovAthI 'TanAzapi' ityAdi kahevuM yogya nathI. tatvantarasaMyoga sthaLe pUrvapaTAdino nAza mAnyA vinA cAle evuM nathI, e vastune spaSTa kare che - jigna... ItyAdi graMthathI - Azaya e che ke je loko paTanA nAza vinA tanvantaranA saMyogathI parimANAdhikyane mAne che, temane e pUchavuM joIe ke je tatvantaranA saMyogathI paTamAM parimANAdhikya thAya che te tatvantara te paTanA avayava che ke nahIM? jo e tanvantara, paTanA avayava che to e tattvantaranA saMyoga pUrve paTa ja na hovAthI paTanA parimANAdhikyano saMbhava ja nathI. jo e tatvantara, paTanA avayava nathI to e paTanA avayavathI bhinna evA ghaTAdidravyanA saMyogathI jevI rIte paTanA parimANAdhikyano saMbhava nathI. evI ja rIte paTanA avayavathI bhinna e tanvantaranA saMyogathI paNa paTanA parimANAdhijyano saMbhava nathI. tethI tanvantarasaMyogathI pUrvapaTanAza, tethI paTAntaranI utpatti ane te paTamAM parimANanI utpatti thAya che. e vastuno avazya svIkAra karavo joIe. AvI avasthAmAM paNa arthAt pUrvapaTano nAza ane paTAntaranI utpatti thavA chatAM paNa je pratyabhijJA ("te ja A paTa che" iMtyAghAkAraka jJAna) thAya che, te paTAdinA sAjAtyanuM avagAhana kare che. e samajI zakAya che. anyathA "saiva sIpati' ItyAghAkAraka pratyabhijJA sthaLe paNa pUrvadIpakalikAno nAza ane dIpakalikAntaranI utpatti, sarvavAdIsammata hovA chatAM mAnI zakAze nahIM. 'pUrvapaTanA tatuo tatvantaranA sahakArathI pUrvapaTanI vidyamAnatAmAM ja paTAntarano AraMbha kare che." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke mUrta be dravyonI abhinna(eka) deza(samAyikAraNa)mAM vRttitA viruddha hovAthI eka ja takhtaomAM pUrvapaTa ane paTAntara A be paTonI vRttitA asaMbhavita che. pa3
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'eka ja mATInA piNDathI kapAla ane ghaTanI utpatti thavAthI jema eka ja piMDamAM kapAla ane ghaTanI vRttitA manAya che tema eka ja tattuomAM padmayanI vRttitA sabhbhavita che. ' A kahevuM paNa yukta nathI. kAraNa ke ekakAlamAM te tantuomAM padbhayano upalaMbha bAdhita che. eka ja mATInA piMDamAM kapAla ane ghaTa baMnnenI upalabdhi thatI nathI, e spaSTa che. kapAla ane ghaTa baMnenA samavAcikAraNa bhinna bhinna che. e samajI zakAya che. tethI pUrvadravya, uttaradravyanI utpattinI pratye pratibaMdhaka hovAthI pratibaMdhakIbhUta e dravyanA vinAza pachI ja dravyAntaranI utpatti thAya che. e avazya mAnavuM joie. // iti parimANanirUpaNam // kArikAvalI / saGkhyAvattu pRthaktvaM syAt pRthakpratyayakAraNam // 113 // anyonyAbhAvato nA'sya caritArthatvamiSyate / asmAt pRthagidaM neti pratIti rhi vilakSaNA // 114 // muktAvalI / pRthaktvaM nirUpayati - saGkhyAvaditi / pRthak pratyayA'sAdhAraNakAraNaM pRthaktvam / tannityatAdikaM saGkhyAvat / tathA hi nityeSvekatvaM nityamanityeSvanityam / anityamekatvantu AzrayadvitIyakSaNe cotpadyate, AzrayanAzAnnazyati tathaikapRthaktvamapi, dvitvAdivacca dvipRthaktvAdikamapItyarthaH / - nanvayamasmAtpRthagityAdAvanyonyAbhAvo bhAsate, tatkathaM pRthaktvaM guNAntaraM svIkriyate ? na cA'stu pRthaktvaM, natvanyonyAbhAva iti vAcyam / rUpaM na ghaTa iti pratItyanApatteH / na hi rUpe ghaTAvadhikaM pRthaktvaM guNAntaramasti, na vA ghaTe ghaTAvadhikaM pRthaktvamasti, yena paramparAsambandhaH kalpyata ityata Aha asmAditi / nanu zabdavaila 54 -
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaNyameva, na tvarthavailakSaNyamiti cenna / vinA'rthabhedaM ghaTAt pRthagitivad ghaTo na paTa ityatrA'pi paJcamI prasaGgAt / tasmAd yadarthayoge paJcamI so'rtho najAnyonyAbhAvato bhinno guNAntaraM kalpyata iti // 112 / 113 / 114 // . : vivaraNa : pRthakatvanuM nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM sahayAvat... ityAdi graMthathI. pRthavaprayAsaTdhAra... ItyAdi - Azaya e che ke "A AnAthI pRthapha che' ItyAghAkAraka pRthaphapratyayanA asAdhAraNakAraNane pRthaphatva kahevAya che. pRthaphatvanI nityatA vagere saMkhyAnI jema che, e vastune spaSTa kare che - tathA di... ItyAdi graMthathI. Azaya e che ke nityadravyamAM vRtti ekatva nitya che. ane anityamAM vRtti ekatva anitya che. anityavRtti ekatva svAzrayotpattinA dvitIyakSaNe utpanna thAya che. ane enI pratye svAzraya (ekatvAzrayaghaTAda)avayavagata ekatva asamAyikAraNa che. tema ja anityadravyavRtti ekatva AzrayanA (svAzrayanA) nAzathI nAza pAme che. AvI ja rIte ekapRthaphatva arthAt ekadravyasamavetapRthaphatva paNa nityavRtti nitya ane anityavRtti anitya che... ItyAdi samajI levuM. tema ja dvivAdi saMkhyAnI jema kayAdisamaveta dvipRthaphalvAdi sarvatra anitya che. apekSAbuddhithI janya che ane apekSAbuddadhyAdinA nAzathI nAza pAme che... ItyAdi paNa svayaM samajI levuM. . * nanvayamasmAta... ityAdi - Azaya e che ke A AnAthI pRthaka che' ityAdi pratIti anyonyAbhAvanuM avagAhana karatI hovAthI tAdaza pratItinA anurodhathI - anyonyAbhAvathI atirikta pRthakatva'ne guNAntara mAnavAnI AvazyakatA nathI. tAdazapratItinA anurodhathI 'pRthaphatvane papa
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja mAnavuM joIe, anyonyAbhAvane mAnavAnI AvazyakatA nathI. AvuM nahIM kahevuM joie. kAraNa ke anyonyAbhAvane na mAnIe ane pRthane ja mAnIe to 'pUM na ghaTa' A pramANe pratIti thaI zakaze nahIM. rUpamAM ghaTAvadhikapRthakktva nathI ane anyonyAbhAvane mAnatA nathI. tethI tAdazapratIti anupapanna thaze. yadyapi rUpamAM ghaTAdhikapRthakktva na hovA chatAM ghaTavRttipRthakktvanuM sAmAnAdhikaraNyasaMbaMdhathI rUpamAM; tAdazapratItithI bhAna zakya hovAthI e pratIti (rUpa na ghaTaH A pratIti) anupapanna nahIM thAya. parantu ghaTamAM svAvadhikapRthakktva na hovAthI ane anyAvadhikapRthakktva ghaTamAM bhAsita na hovAthI ghaTavRttipRthakktvanuM, rUpamAM paraMparAsaMbaMdhathI (sAmAnAzikaraNyasaMbaMdhathI) paNa bhAna zakya nathI. tethI pRthaktvane mAnavAnI AvazyakatA nathI. 'A AnAthI pRthak che' ityAdi pratIti anyonyAbhAvanA avagAhanathI upapanna thai zake che, A zaMkAnuM samAdhAna kare che - mUlamAM 'asmAt...' ityAdi granthathI Azaya spaSTa che ke 'A, AnAthI pRthak che.' ane 'A, A nathI' A baMnne pratIti vilakSaNa hovAthI te te pratItinA anurodhathI anukrame pRtha ane bhedane mAnavAnuM Avazyaka che. 'A baMne pratIti arthanI daSTie bhinna nathI, mAtra zabdathI ja e vilakSaNa che.' A pramANe kahevuM yogya nathI. kAraNa ke 'ghaTAtu pRtha vaTaH' ane 'ghaTo na paTaH' A baMnne pratItimAM arthabheda na hoya ane mAtra zabdabheda ja hoya to 'ghaTo na paTaH' ahIM paNa paMcamInA prayoganI Apatti Avaze. tethI 'paTAtu pRtha paTaH' ahIM je arthanA yogamAM ghaTapadottara paMcamIno prayoga che, te artha; naJarthAnyonyAbhAvathI bhinna guNAntarapRthakktva che. ... ityAdi anyatra anusaMdheya che. ||11||113||114|| pa6
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArikAvalI / aprAptayostu yA prAptiH saiva saMyoga IritaH / kIrttitastrividhastveSa Adyo'nyatarakarmajaH // 115 // tathobhayaspandajanyo bhavet saMyogajo'paraH / AdimaH zyenazailAdisaMyogaH parikIrtitaH // 116 // meSayoH sannipAto yaH sa dvitIya udAhRtaH / kapAlatarusaMyogAt saMyogastarukumbhayoH // 117 / / tRtIyaH syAt karmajo'pi dvidhaiva parikIrtitaH / abhighAto nodanaM ca zabdaheturihAdimaH // 118 // zabdAhetu ddhitIyaH syAt; vibhAgo'pi tridhA bhavet / ekakarmodbhavastvAdyo dvayakarmodbhavo'paraH // 119 // vibhAgajastRtIyaH syAt tRtIyo'pi dvidhA bhavet / hetumAtravibhAgottho hetvahetuvibhAgajaH // 120 // muktaavlii|| saMyogaM nirUpayati-aprAptayoriti / taM vibhajate-kIrtita iti / eSaH-saMyogaH // 115 // - sannipAtaH-saMyogaH / dvitIyaH-ubhayakarmajaH // 116 // 117 // ..tRtIya iti / saMyogajasaMyoga ityarthaH / tRtIyaH syAt' iti pUrveNAnvitam / AdimaH-abhighAtaH / dvitIyo nodanAkhya iti / // iti saMyoganirUpaNam // ... : vi129 : - saMyoganu ni359| 72 che - bhUkhamA aprAptayostu... ItyAdi graMthathI. Azaya e che ke pRthabhUtadravyonA saMbaMdhane sNyo| hevAya che. saMyogavati, saMyogarnu skss| che. 'imau pa7
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyuau'. ItyAghAkAraka pratItithI "saMyogatva' jAti pratya - kSasiddha che. A saMyoga vaphTamANabhedathI traNa prakArano che. pRthabhUta be dravyomAMnA koI eka dravyanI kriyAthI janya evA saMyogane tirmiga kahevAya che. ubhayadravyanI kriyAthI janya evA saMyogane maga kahevAya che; tathA saMyogathI janya evA saMyogane saMyoga kahevAya che. A rIte anyatarakarma, ubhayakarmaja ane saMyogaja A traNa bhedathI saMyoga traNa prakArano che. emAM yenanI (pakSivizeSanI) kriyAthI janya yenazailano saMyoga, 'manyatarajjarmana' che. laDatAM gheTAonI kriyAthI janya meSadvayano saMyoga 'mana' che. ane kapAlatanA saMyogathI janya ghaTataruno "saMyoga' saMyoga che. A traNa prakAranA saMyogamAM prathama be saMyoga, karmajanya hovAthI 'karmaja' che. e karmaja' saMyoganA 'abhighAta' ane "nodana' bhedathI be be bheda che. zabdajanaka tAdazasaMyogane abhighAta' kahevAya che. ane zabdAjanaka tAdazasaMyogane 'nodanAkhya" saMyoga kahevAya che... ItyAdi spaSTa che. muruvinI | vibhaktapratyayAsAdhAraNakAraNaM vibhAgaM nirUpayati-vibhAga iti / ekakarmeti / tadudAharaNaM tu zyenazailavibhAgAdikaM pUrvavad bodhyam / tRtIyo'pi-vibhAgajavibhAgaH kAraNamAtravibhAgajanyaH kAraNAkAraNavibhAgajanyazceti dvividhaH / AdyastAvad yatraikakapAle karma, tataH kapAladvayavibhAgaH, tato ghaTArambhakasaMyoganAzaH, tato ghaTanAzaH, tatastenaiva kapAlavibhAgena sakarmaNaH kapAlasyA''kAzavibhAgo janyate, tata AkAzasaMyoganAzaH, tata uttaradezasaMyogaH, tataH karmanAza iti / na ca tena karmaNaiva kathaM dezAntaravibhAgo na janyata iti vAcyam / ekasya karmaNa ArambhakasaMyogapratidvandvivibhAgajanakatvasyA'nArambhaka - saMyogapratidvandvivibhAgajanakatvasya ca virodhAt / anyathA vikasatkama 58
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakuDmalabhaGgaprasaGgAt; tasmAt yadIdamanArambhakasaMyogapratidvandvivibhAgaM janayet, tadA''rambhakasaMyogapratidvandvivibhAgaM na janayet / na ca kAraNavibhAgenaiva dravyanAzAtpUrvaM kuto dezAntaravibhAgo na janyata iti vAcyam / ArambhakasaMyogapratidvandvivibhAgavato'vayavasya sati dravye dezAntaravibhAgA'sambhavAt / dvitIyastAvad yatra hastakriyayA hastataruvibhAgastataH zarIre'pi vibhaktapratyayo bhavati, tatra zarIrataruvibhAge hastakriyA na kAraNaM, vyadhikaraNatvAt, zarIre tu kriyA nAstyeva, avayavikarmaNA yAvadavayavakarmaniyatatvAt; atastatra kAraNAkAraNavibhAgena kAryAkAryavibhAgo janyata iti / ata eva vibhAgo guNAntaram; anyathA zarIre vibhaktapratyayo na syAd, ataH saMyoganAzena vibhAgo nA'nyathAsiddho bhavati // 118 // 119 // 120 // iti vibhAganirUpaNam // 00 : vivaraNa : vilastapratyaya arthAt 'imau vibhaktau' tyAdyADA24 pratItinA asAdhAraNakAraNa vibhAgaguNanuM nirUpaNa kare che. bhUsabhAM vibhAgo'pi hatyAhi graMthathI. Azaya me che haiM, 'imau vibhaktau' hatyAdhAhAra pratItinA asAdhAraNakAraNa guNane 'vibhAga' kahevAya che. saMyoganI jema ja vibhAga paNa 'anyatara'rbhar', 'laya' ne 'vibhAga' mAtrA bhedathI traNa prakArano che. enA udAharaNo paNa; saMyoganA uchAlonI prema ' zyenazailavibhAga', 'bheSadvaya - vibhAga' ane 'hastataruvibhAgajanyazarIrataruvibhAga'; anukrame che. A pramANenA traNa vibhAgamAM trIjo vibhAgajavibhAga; kAraNamAtranA (svAzrayanA samavAcikAraNamAtranA) vibhAgathI janya ane kAraNAkAraNanA vibhAgathI janya A pramANe be prakArano che. emAMthI kAraNamAtra-vibhAgajanyavibhAganuM nirUpaNa kare che AdyastAvad... tyAhi graMthathI. Azaya ... 59 -
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaSTa che ke, jyAM eka kapAlamAM kriyA thai. tethI kapAladvayano vibhAga thayo. tethI ghaTAraMbhakasaMyogano nAza thavAthI ghaTano nAza thayo. tethI te ja kapAlayanA vibhAgathI karmavatkRpAlano AkAzathI vibhAga thayo. tethI AkAzasaMyogano nAza thayo. tethI uttaradezano saMyoga thayo ane tethI kapAlanI kriyAno nAza thayo. tyAM kapAladvayanA vibhAgathI janya je karmavatkRpAlAkAzano vibhAga che te vibhAga, kAraNamAtranA vibhAgathI janya che. ahIM e yAda rAkhavuM joie ke kAraNamAtravibhAgathI janya A vibhAganI pratye kapAlanuM karma kAraNa nathI. e kapAlanI kriyAmAM tAdazavibhAganI kAraNatAno vyavaccheda karavA ''teneva pAtavimAIna'' ahIM 'Tva' kArano prayoga che. kapAlayavibhAgathI janya kapAlAkAzavibhAga, na mAnIe to kapAlAkAzasaMyoganI nityatAno prasaMga Avaze. kAraNa ke kapAlAkAzavibhAga vinA kapAlAkAzanA saMyogano koi nAzaka nathI. 'kapAlanA uttaradezanI sAthenA saMyogathI pUrvadezasaMyogano nAza zakya hovAthI kapAlAkAzasaMyoganI nityatAno prasaMga nahIM Ave.' A kahevuM yogya nathI. kAraNa ke, pUrvadezanI sAtheno e saMyoga uttaradezasaMyoganI pratye pratibaMdhaka hovAthI, pratibaMdhakanA nAza vinA uttaradezasaMyoganI utpattino saMbhava nathI. ane uttaradezanA e saMyoganI anutpattithI pUrvotpanna kapAla - nA karmano nAza paNa zakya na hovAthI kapAlanA karmanI paNa nityatAno prasaMga Avaze. tethI upara jaNAvyA mujaba kapAladbhayanA vibhAgathI ja kapAlAkAzavibhAgane mAnavo joie. tethI tAdaza kAraNamAtravibhAgathI janya e vibhAgathI kapAlAkAzasaMyogano nAza, tenAthI uttaradezano saMyoga ane tenAthI kapAlanI kriyAno nAza thai zake che. yudyapi kapAlanA nAzathI ja kapAlAkAzasaMyogAdino nAza zakya hovAthI kapAlAkAzasaMyogAdinI nityatAnA prasaMgano saMbhava nathI. parantu 60
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM pAtta pada mAtra kapAlaparaka nathI, paNa avayavaparaka che. tethI jyAM AzrayanAzathI tAdazasaMyogAdino nAza zakya nathI evA paramANvAkAzasaMyogAdinI nityatAno prasaMga anivArya che. ityAdi, adhyApaka pAsethI barAbara samajI levuM. kapAlaTrUyanA vibhAganA janaka kapAlanA karmathI ja kapAlAkAzano vibhAga janya che. AvuM zA mATe mAnatA nathI ? A zaMkA nahIM karavI joie. kAraNa ke eka ja karmamAM (kapAlAdikarmamAM), AraMbhakasaMyogapratidrudghi(ghaTAghAraMbhakakapAlAdihrayasaMyogavirodhi)vibhAganuM janakatva ane anAraMbhakasaMyoga (ghaDAghanAraMbhakakapAlAkAzasaMyoga)pratidvannUivibhAga(kapAlAkAzavibhAga)nuM janakatva e baMnne viruddha hovAthI e baMnne virodhi dharmone mAnI zakAze nahIM. anyathA eka ja karmamAM AraMbhakasaMyogapratindrandrivibhAga(kapAlAdidrayavibhAga)janakatva ane anAraMbhakasaMyogapratidvantivibhAgajanakatva A banne dharmone mAnIe to vikasita thatA kamalanI kaLInA bhaMgano prasaMga Avaze. arthAt kamalanI kaLI vikasita ja nahIM thAya. kAraNa ke vikasi~ta thatAM kamalamAM agradezAvacchedena anAraMbhakasaMyogapratidrundrivibhAganuM janaka karma hovAthI e karma, mUlAvacchedena AraMbhakasaMyogapratidrundrivibhAganuM paNa janana kare to kamalanI kaLI vikasita thavA pUrve ja nAza pAmaze. tethI mAnavuM joie ke jo A karma, anAraMbhakasaMyogapratidvankri vibhAgane utpanna kare to AraMbhakasaMyogapratidvandhrivibhAgane utpanna nahIM kare. kAraNamAtranA (kapAladvayanA) vibhAgathI ja; dravyanAza (ghaTa-nAza)nI pUrve dezAntaravibhAga(kapAlAkAzavibhAga) zA mATe nathI thato ? AvI zaMkA nahIM karavI joie; kAraNa ke AraMbhakasaMyogapratidrundrivibhAga(kapAladrayavibhAga) vad avayavano (kapAlano) dravyanI vidyamAnatAmAM arthAt dravyanAza vinA dezAntarathI (AkAzathI) vibhAga saMbhavita 61
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. anyathA dravyanAzanI apekSA vinA kAraNamAtravibhAga kAraNAkAraNavibhAgane utpanna kare to ''saMyogavimAyonapekSa vhArAM karma'' A karmalakSaNanI kAraNamAtravibhAgamAM ativyApti thaze... ityAdi dinakarI - rAmarudrImAM anusaMdheya che. kAraNAkAraNavibhAgathI janya evA dvitIyavibhAgaja- vibhAganuM nirUpaNa kare che. - dvitIyastAvavuM... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke, jyAM hastanI kriyAthI hastataruno vibhAga thAya che ane tethI zarIratarunA vibhAganI pratIti thAya che; tyAM, e zarIratarunA vibhAgamAM hastanI kriyA kAraNa nathI. kAraNa ke e kriyA tAdazavibhAgAtmakakAryanAM adhikaraNa zarIrAdimAM vRtti nathI. temaja zarIramAM kriyA na hovAthI, 'zarIrakriyAthI e vibhAga janya che.' A mAnavAnuM paNa zakya nathI. yadyapi 'hastakriyAthI zarIramAM kriyA thavAthI, zarIranI kriyAnA kAraNe zarIrataruvibhAga thAya che.' A pramANe kahI zakAya che. parantu avayavImAM karmanI utpattinI pratye sakala - avayavagatakriyA kAraNa hovAthI mAtrahastanI kriyAthI zarIramAM kriyotpattino saMbhava nathI. AthI spaSTa che ke zarIrataruno vibhAga; hastataruno vibhAga arthAt kAraNAkAraNa(svAzraya - kAraNAkAraNa)vibhAgathI janya che. je(zarIrataruvibhAga), kAryakAryavibhAga (kAraNabhUtavibhAgAzrayahastAdinA kAryakAryavibhAga) svarUpa che. A rIte hastataruvibhAgathI zarIramAM vibhAganI pratIti thAya che; tethI vibhAgane saMyogadhvaMsathI atirikta guNAntara manAya che. anyathA vibhAgane saMyogadhvaMsathI atirikta na mAnIe to 'zarIra vimam' ityA - ghAkAraka pratIti nahIM thAya. yapi 'zarIra vimam' ityAghAkAraka pratIti zarIratarusaMyoganA nAzanuM ja avagAhana karatI hovAthI vibhAgane, saMyogadhvaMsathI atirikta mAnavAnI 62
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakatA nathI. parantu vibhAgane, saMyoganA dhvaMsasvarUpa mAnavo ke saMyogane, vibhAganA dhvaMsasvarUpa mAnavo emAM koi vinigamana nathI. tethI vibhAga paNa saMyoganI jema guNAntara che. yA mAzayathI he che - ataH saMyoganAzena hatyAhi Azaya spaSTa che. uktaprAyaH che. anukta anyatra anusaMdheya che. ||118 / / 118 || 120 || || ( iti vibhAganirUpaNam) kArikAvalI / paratvaJcA'paratvaJca dvividhaM parikIrtitam / daizikaM kAlikaM cA'pi mUrtta eva tu daizikam // 121 // paratvaM mUrttasaMyogabhUyastvajJAnato bhavet / aparatvaM tadalpatvabuddhitaH syAditIritam // 122 // tayorasamavAyI tu diksaMyogastadAzraye / divAkaraparispandabhUyastvajJAnato bhavet // 123 // paratvamaparatvantu tadIyAlpatvabuddhitaH / atra tvasamavAyI syAt saMyogaH kAlapiNDayoH // 124 // apekSAbuddhinAzena nAzasteSAM nirUpitaH / muktAvalI / parAparavyavahAranimitte paratvAparatve nirUpayati-paratvaJcAparatvaJceti / daizikamiti / daizikaparatvaM bahutaramUrttasaMyogAntaritatvajJAnAdutpadyate, evaM tadalpIyastvajJAnAdaparatvamutpadyate, atrA'vadhitvArthaM paJcamyapekSA, yathA 'pATalIputrAt kAzImapekSya prayAgaH paraH, ' 'pATalIputrAt kurukSetramapekSya prayAgo'para iti // 121 // 122 // tayoH - daizikaparatvAparatvayoH / asamavAyI asamavAyikAraNam / tadAzraye- daizikaparatvAparatvAzraye / divAkareti / atra paratvAparatvaM kAlikaM grAhyam / yasya sUryaparispandApekSayA yasya sUryaparispando'dhikaH. 13 - -
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa jyeSThaH, yasya nyUnaH sa kaniSThaH / kAlikaparatvAparatve janyadravya eva / atra-kAlikaparatvAparatvayoH / teSAm-kAlikadaizikaparatvAparatvAnAm // 123 // 124 // iti paratvAparatvanirUpaNam // 00 : vivaraNa : para ane apara vyavahAranA asAdhAraNakAraNabhUta paratva ane aparatva guNanuM nirUpaNa kare che - "paratvazI...' ityAdi kArikAthI. "A, AnAthI para cheane 'A, AnAthI apara che ItyAdAkAraka parAparavyavahAranuM je asAdhAraNakAraNa che tene anukrame 'paratva" ane "aparatva' kahevAya che. A paratva ane aparatvanA dezika" ane "kAlika A be bheda che. emAM daizikaparatvanI pratye ghaNA badhA mUrtasaMyogonA antaritatva (vyavahitatva)nuM jJAna kAraNa che. tema ja daiziaparatvanI pratye alpataramUrtasaMyogAntaritatvanuM jJAna kAraNa che. mUrtadravyomAM ja daizikaparatvAparatvanI utpatti thAya che. vibhudravyomAM enI utpatti thatI nathI. kAraNa ke daizikaparatvAparatvanI pratye anukrame viprakRSTadezamAtravRttitva ane sannikRSTadezamAtravRttitvaviSaNiI buddhi nimittakAraNa che. ane diphasaMyoga asamAyikAraNa che. A banne kAraNano vibhudravyomAM abhAva hovAthI temAM daizikaparatvAparatvanI utpatti thatI nathI. ahIM paratvAparatvaviSayakazAbdabodhajanaka - vAkyamAM avadhitva (jenI apekSAe paratvAparatva che te avadhitva) arthane jaNAvavA mATe paccamInI arthAt pacca - myantapadanA prayoganI apekSA che. tethI 'pATalIputranagarathI, kAzInI apekSAe prayAga tIrtha para che.' tathA 'pATalIputranagarathI, kurukSetranI apekSAe prayAgatIrtha apara che' ityAdAkAraka paratvAparatvaviSayakazAbdabodha thAya che. tAdaza pratIti paratvAparatvanA astitvamAM pramANa che../1ra1/1rarA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayo -ziparatvIparatvayo.... ityAdi - daizikaparavAparatvanI pratye svAzrayavRttidisaMyoga asamAyikAraNa che. vivAra... ityAdi mUlagraMthathI kAlikaparatvAparatvanuM nirUpaNa che, e vastune jaNAve che - satra paratvIparatve... ityAdi graMthathI. Azaya spaSTa che ke, jenA sUryaparispandanI apekSAe jenI sUryaparispandanA adhika che; te jyeSTa che ane jenI sUryaparispandanA nyUna che, te kaniSTha che. A rIte sUryaparispandanA bhUyatva ane alpIyatvanA jJAnathI anukrame kAlikaparatva ane kAlikAparatva utpanna thAya che. jemAM kAla ane tAdazaparatvAparatvAzrayabhUta dravyano saMyoga asamAyikAraNa che. kAlikaparatvAparatva janyadravyamAM che. ajanyadravyomAM enI utpatti thatI nathI. viprakRSTAdidezakAlavRttitvajJAnAtmaka apekSAbuddhinA nAzathI daizika ane kAlikaparatvAparatvano nAza thAya che. 123124o. _| ti paratvIparatvanipAm II , vArivina ! buddheH prapaJcaH prAgeva prAyazo vinirUpitaH // 125 // athA'vaziSTo'pyaparaH prakAra: paridarzyate / apramA ca pramAceti jJAnaM dvividhamiSyate // 126 // tacchUnye tanmatiryA syAdapramA sA nirUpitA / tatprapaJco viparyAsaH saMzayo'pi prakIrtitaH // 127 // | muvinI | - kramaprAptAM buddhiM nirUpayati-buddheriti / tatrA'pramAM nirUpayatitacchUnya iti / tadabhAvavati tatprakArakaM jJAnaM bhrama ityarthaH / tatprapaJcaH apramAprapaJcaH // 125 / / 126 / 127 // 6pa
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ': vivaraNa : paratvAparatvanuM nirUpaNa karIne krama prApta buddhi guNanuM nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM vadhe.. ityAdi graMthathI. AtmanirUpaNanA avasare buddhinA prapaMcanuM (bhedAdinuM) nirUpaNa lagabhaga karyuM che. avaziSTa buddhiprapaMcanuM. ahIM nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM 'mAmAM ra...' ityAdi kArikAthI. eno Azaya spaSTa che ke, pramA ane apramA bhedathI buddhi arthAt jJAna be prakAranuM che. 'mAvavizeSyatatvaIR%' jJAnane apramA kahevAya che. ghaTatvaprakArakaghaTavizeSyaka pramAtmakajJAnamAM ativyAptinuM nivAraNa karavA lakSaNamAM 'tamAravati' A padanuM upAdAna che. tethI taadravizeSyakatAdazapramAmAM ativyApti nahIM Ave. ghaTamAvavamUtattavizeSya%dhaTAmaviUR% pramAtmaka jJAnamAM ativyAptinuM nivAraNa karavA lakSaNamAM "ta~ra' padanuM upAdAna karyuM che. tethI tadabhAvaprakAraka tAdazapramAtmakajJAnamAM ativyApti nahIM Ave. tema ja tadabhAvavavizeSyakataprakAraka IcchAmAM ativyAptinuM nivAraNa karavA mATe lakSaNamAM "jJAna" padanuM upAdAna che... ityAdi sugama che. I1rapA12612nA vAriAvanI Adyo deheSvAtmabuddhiH, zaGkhAdau pItatAmatiH / bhavenizcayarUpA yA, saMzayo'tha pradarzyate // 128 // kiMsvinnaro vA sthANu rvetyAdibuddhistu saMzayaH / tadabhAvAprakArA dhIstatprakArA tu nizcayaH // 129 // sa saMzayo mati ryA syAdekatrAbhAvabhAvayoH / . sAdhAraNAdidharmasya jJAnaM saMzayakAraNam // 130 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktAvalI / Adya iti / viparyAsa ityarthaH / zarIrAdau nizcayarUpaM yadAtmatvaprakArakaM jJAnaM gauro'hamityAkArakam; evaM zaGkhAdau pIta: zaGkha ityAkArakaM yad jJAnaM nizcayarUpaM tadbhrama iti / kiMsviditi vitarke / nizcayasya lakSaNamAha-tadabhAveti / tadabhAvA'prakArakaM tatprakArakaM jJAnaM nizcayaH // 128 // 129 // saMzayaM lakSayati-sa saMzaya iti / ekadharmikaviruddhabhAvAbhAvaprakArakaM jJAnaM saMzaya ityarthaH / sAdhAraNeti / ubhayasAdhAraNo yo dharmastajjJAnaM saMzayakAraNam / yathA uccastaratvaM sthANupuruSasAdhAraNaM jJAtvA'yaM sthANurnaveti sandigdhe / evamasAdhAraNadharmajJAnaM kAraNam / yathA zabdatvasya nityAnityavyAvRttatvena zabde gRhItatvAcchabdo nityo na veti sandigdhe / vipratipattistu zabdo nityo na vetyAdizabdAtmikA na saMzayakAraNam, zabdavyAptijJAnAdInAM nizcayamAtrajanakatvasvabhAvAt / kintu tatra zabdena koTidvayajJAnaM. janyate, saMzayastu mAnasa eveti / evaM jJAne prAmANyasaMzayAdviSayasaMzaya iti / evaM vyApyasaMzayAdapi vyApakasaMzaya ityAdikaM bodhyam / kintu saMzaye dharmijJAnaM dharmIndriyasannikarSo vA. kAraNamiti // 130 // iti saMzayanirUpaNam // 00 : viva29 : apramAnA viparyAsa' ane 'saMzaya' A be bhedonA sva35ne 45||ve che - 'Adyo...' tyA 2itthI. mAzaya spaSTa cha / shrii|himaaN yatuM 'gauro'ham' ityaadhaa|24 nizcayAtmajJAna sane zamahimAM yatuM 'pItaH zaGkhaH' ItyAghAkAraka je nizcayAtmakajJAna te bhrama arthAtu viparyAsa sva35 maprabhA che. 'zu mA sthA cha / puruSa cha?' tyaaghAkAraka jJAnasvarUpa saMzayAtmaka apramA che. tadabhAvAprakAraka tat526 jAna, tene nizcaya hevAya che. 'rajate, idaM rajatam' chatyAcA24 pramAtma jJAna mane zaGkhaH pIta: gaurau'ham... 67 00
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAghAkAraka viparyAsa, rajatavAdyabhAvADaprakAraka ane rajatatvAdiprakArakajJAna hovAthI nizcayasvarUpa che. 'maya thAjuna vA' ityAghAkAraka jJAna sthANutva ane sthANutvAbhAvaprakAraka hovAthI nizcayasvarUpa nathI. lakSaNamAM 'tamAvAjhera' padano niveza na karIe to tAdaza saMzayAtmakajJAnamAM ativyApti Avaze. paraMtu temAvAjhaR padanA nivezathI tadabhAvaprakArakasaMzayAtmakajJAnamAM ativyApti nahIM Ave. niprakArakanirvikalpakajJAnamAM ativyAptinuM nivAraNa karavA lakSaNamAM tArava' padano niveza che. ane IcchAmAM ativyAptinuM nivAraNa karavA lakSaNamAM "jJAna" padanuM upAdAna karyuM che. e durgeya nathI. ti nizcayanirUpaNam | | saMzaya nakSayati - sa saMzaya rUti | - Azaya e che ke ekadharmikaviruddhabhAvAbhAvaprakArakajJAnane saMzaya kahevAya che. 'maye thALu puruSo vA' ityAghAkAraka jJAna idampadArthaekadharmika viruddhasthANu-sthANutvAbhAvAdiprakAraka hovAthI saMzayasvarUpa che. lakSaNamAM dharmika' padano niveza na karIe to "hAparvato vartitamavavantI ityAghAkAraka viruddhabhAvAbhAvaprakArakaanekadharmikajJAnamAM ativyApti Avaze. - gharmavA padanA nivezathI ativyApti nahIM Ave. kAraNa ke A jJAna hRda ane parvata svarUpa anekadharmika che. ekadharmika nathI. lakSaNamAM viruddha padanuM upAdAna na karIe to "vRkSaH saMyojAvAnuM tadmAvavAMza' ItyAghAkAraka vRkSekayarmika, saMyoga ane tadabhAvaprakArakajJAnamAM ativyApti Avaze. lakSaNamAM 'viruddha' padanA nivezathI ativyApti nahIM Ave. kAraNa ke saMyoga ane saMyogAbhAva viruddha na hovAthI ta~kArakajJAna, viruddhabhAvAbhAvaprakAraka nathI. "gharo dravya pRthivI 2' ityAghAkAraka ekadharmikaaneka prakArakajJAnamAM ativyApti na 68
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ave eTalA mATe vAdharmi jJAnam' ATaluM ja saMzayanuM lakSaNa karyuM nathI... ityAdi svayaM samajI levuM. sAmAnya anusaMdhAna karavAthI samajI zakAze. - sAdhArati-3mayasadhAro... ityAdi - Azaya e che ke saMzayAtmakajJAnamAM, ubhayasAdhAraNa (bhAvAbhAvobhaya - sAdhAraNa) dharmanuM jJAna kAraNa che. sthANu ane puruSanA uccastaratnAdi dharmanuM jJAna thayA pachI ja e jJAtAne "A sthANu che ke puruSa' ityAghAkAraka saMzaya thAya che. AvI ja rIte asAdhAraNa dharmanuM jJAna saMzayanI utpattimAM kAraNa che. jyAre nitya ane anitya padArthathI vyAvRttatvena zatvanuM jJAna thAya che tyAre nityAnityavyAvRttatvatvena zabdamAM zabdatvanuM jJAna thavAthI 'zabdo nityo ne vA' ityAghAkAraka saMzaya thAya che. keTalAka loko vipratipattine paNa saMzayanuM kAraNa mAne che. paraMtu e barAbara nathI, e jaNAve che - vipratipattistu.. ityAdi graMthathI. Azaya e che ke "zabdo nityo na vA' ItyAghAkAraka vipratipattivAkyathI saMzayanI utpatti thatI nathI. kAraNa ke zabda, vyAtijJAna ane atidezavAkyArthajJAnamAM nizcayAtmakajJAnanuM ja janakatva manAya che. paraMtu vipratipatti sthaLe tAdazazabdathI; zabdanI nityatva ane anityatva svarUpa koTikayanuM jJAna thAya che. ane enA sahakArathI manaHkaraNaka (mAnasa) saMzaya utpanna thAya che. tethI tAdazasaMzaya vipratipattiprayojya che. paNa vipratipattithI janya nathI. AvI ja rIte vaTaveduM mUtatsamiti jJAnuM pramAI na vA: ityAghAkAraka jJAnadharmikaprAmANyanA saMzayathI "paTava mUtAM ne vA' ityAghAkAraka bhUtaladharmikaghaTaprakAraka (ghaTaghaTAbhAvaprakAraka) viSayasaMzaya thAya che. AvI ja rIte parvato dhUmavInna vA' ityAghAkAraka vyApyasaMzayathI 'parvato vanimAnuM ne vA' ItyAdAkAraka vyApakasaMzaya thAya che. rUAvi vadhyam ahIM 69
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ddhi'padathI sAdhanA vyApakavyApyatvanA saMdehathI sAdhya - vyApakatvano saMdeha thAya che... ItyAdi samajI levuM. 'pUrvato dhUmavAnuM ne ' ityAdi sthaLe sAdhana vaninA avyApakaArTejanasaMyoganI vyApyatAno saMdeha dhUmamAM thAya to dhUmanI vyApakatAno vanimAM sadeha thAya - e spaSTa che. ''sAdhAraNa dharmanA jJAnAdithI jevI rIte saMzaya thAya che, evI rIte dharmijJAnathI paNa saMzaya thAya che. tethI dharmijJAnajanya - saMzayatvena paNa saMzayano vibhAga karavo joIe'' AvuM nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke saMzayamAtranI pratye dharmijJAna kAraNa hovAthI dharmijJAnajanyatAvacchedaka, saMzayatvano samAnavyApya hovAthI te rUpe saMzayano vibhAga zakya nathI. vibhAjya - tAvacchedakanA kevalavyAkhyadharmathI ja vibhAga thAya che. e samajAvavAnI AvazyakatA nathI. 'saMzayamAtranI pratye dharmijJAna kAraNa che. emAM koI pramANa nathI.' AvuM nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke jo dharmijJAna, saMzayanI pratye kAraNa na hoya to dharmijJAna vinA saMzayanI utpattino prasaMga Avaze. dharmijJAna vinA paNa dharmi ane indriyanA sannikarSathI saMzayanI utpatti zakya hovAthI te prasaMga Ijha ja che." A AzayathI kahe che - indriyannijharSo vA kA2miti || rUti saMzAnirUpaNam vArivAvanI . doSo'pramAyA janakaH pramAyAstu guNo bhavet / pittadUratvAdirUpo doSo nAnAvidho mataH // 131 // muruvitnI | doSa iti / apramAM prati doSaH kAraNam, pramA prati guNaH kAraNam / tatrA'pi pittAdirUpA doSA ananugatAsteSAM kAraNatvamanvayavyatirekAbhyAM siddham / guNasya pramAjanakatvaM tvanumAnAt 70
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddham / yathA pramA jJAnasAmAnyakAraNabhinnakAraNajanyA, janyajJAnatvAd apramAvat / na ca doSAbhAva eva kAraNamastviti vAcyam / pItaH zaGkha iti jJAnasthale'pi pittarUpadoSasattvAcchaGkhatvapramAnutpattiprasaGgAt / vinigamanAvirahAdanantadoSAbhAvakAraNatvamapekSya guNasya kAraNatAyA nyAyyatvAt / na ca guNasattve'pi pittena pratibandhAccho na zvaityajJAnamataH pittAdidoSAbhAvAnAM kAraNatvamavazyaM vAcyam, tathA ca kiM guNasya hetutvakalpaneneti vAcyam / tathApyanvayavyatirekAbhyAM guNasyA'pi hetutvasiddheH / evaM bhramaM prati guNAbhAva: kAraNamityasyA'pi suvacatvam / tatra doSAH ka ityAkAGkSAyAmAha-pitteti / kvacit pItAdibhrame pittaM doSaH / kvaciccandrAdeH svalpaparimANabhrame dUratvaM doSaH / kvacicca vaMzoragabhrame maNDUkavasAJjanamityevaMrUpA doSA ananugatA eva bhrAntijanakA ityarthaH // 131 // . : viva29 : . apramA prati... ityAhi - mAzaya se che samAnI pratye pittAkidoSo kAraNa che, jenAthI zaMkhAdimAM pItAdinI apramA thAya che. pramAnI pratye guNa kAraNa che. apramAnA kAraNabhUta pittAkidoSo anugata nathI. tattaddoSa ane tattadda apramAnA anvaya ane vyatirekathI tattadoSomAM apramIyakAraNatAnI siddhi thAya che. guNamAM pramajanakatva to nIce evetA manumAnathI siddha che. ''pramA jJAnasAmAnyakAraNabhinnakAraNajanyA janyajJAnatvAd apramAvat'' mA manumAnathI; apramA jevI rIte jJAnasAmAnyanA kAraNabhUta AtmamanaHsaMyogAdibhinnakAraNa doSathI janya che tevI rIte pramAtmakajJAna paNa jJAnasAmAnyanA kAraNathI bhinna evA kAraNathI janya che. e siddha thAya che. tyAM je bhinna kAraNa che te guNa che. tethI tajanyatva uktAnumAnathI pramAmAM siddha thAya che. havaMzamAM 'jJAnatva' mAtrana 4 646na zaye to nityajJAnamA tAdazakAraNajanyatvAtmaka sAdhya na hovAthI vyabhicAra 71
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avaze. tethI tenA nivAraNa mATe hevaMzamAM anyatva no niveza karyo che. nityajJAnamAM janyajJAnatva na hovAthI vyabhicAra nahIM Ave. yadyapi uktAnumAnathI pramAmAM jJAna sAmAnya kAraNa - bhinnakAraNajanyatva siddha thAya to paNa tAdazaguNAtmaka - kAraNajanyatvanA badale doSAbhAvAtmakakAraNajanmatvanI siddhi thavAthI uktAnumAnamAM arthAntara Ave che; parantu doSAbhAvane pramAtmakajJAnanI pratye kAraNa mAnavAthI vataH zarva: A pramANenA jJAnasthaLe paNa pittasvarUpa doSa hovAthI zakhatvaprakArakapramAnI utpatti thaI zakaze nahIM. yadyapi pittAdidoSano abhAva, zakhatvaprakArakapramAnI pratye kAraNa nathI, paNa tyaprakArakapramAnI pratye kAraNa che. tethI pittAdidoSa sthaLe zakhatva prakArakapramAnI utpattinI anupapatti nahIM thAya. paraMtu pramAnI pratye guNane kAraNa mAnavo ke doSAbhAvane kAraNa mAnavo - emAM koI vinigamana na hovAthI pramAnI pratye guNane kAraNa mAnavo na joIe ane doSAbhAvane kAraNa mAnavo joIe, e kahevuM yukata nathI. vastutaH anaMtadoSAbhAvane pramAnI pratye kAraNa mAnavAnI apekSAe guNamAM kAraNatA mAnavAnuM ja yuktiyukta che. yadyapi vIta: zahurva: ityAdi sthaLe zakhatvaprakArakapramAnA anurodhathI guNa hovA chatAM pittasvarUpadoSanA kAraNe tyaprakArakapramAno pratibaMdha thato hovAthI pramAnI pratye doSAbhAvone kAraNa mAnavAnuM Avazyaka hovAthI guNamAM kAraNatA mAnavAnI AvazyakatA nathI. paraMtu anvayavyatirekathI guNamAM paNa pramIyakAraNatA siddha ja che. tethI ja vataH zarvaH ItyAdisthaLe pItatvaprakArakapramIyakAraNabhUtavizeSaNavat (vItatvava) vizeSya - sannikarSAtmaka guNa na hovAthI pItatva prakArakapramAnI utpatti, pittAkidoSano abhAva hoya to paNa thatI nathI. A rIte anvayavyatirekathI pramAnI kAraNatA guNamAM siddha hovA chatAM 72
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ doSAbhAvamAM ja pramIyakAraNatA mAnavAno ane guNane anyathAsiddha mAnavAno Agraha hoya to ''apramAnI pratye guNAbhAva ja kAraNa che ane doSa anyathAsiddha che.'' A pramANe paNa sArI rIte kahI zakAya che. apramAnI pratye upara jaNAvyA mujaba doSo kAraNa che. tyAM doSo kayA che? A pramANenI AkAMkSAmAM doSonuM nirUpaNa kare che - mUlamAM pittavratAdripo... ityAdi graMthathI. kyAreka zaMkhAdimAM je pItAdino bhrama thAya che, temAM pitta kAraNa che. kavacit caMdrAdimAM sva95parimANano bhrama thAya che, temAM dUra-AtmakadoSa kAraNa che; ane kavacit vAMsamAM sarpano bhrama thAya che, temAM maMDUkavasAnjana (deDakAnI carabInuM aMjana) kAraNa che. A rIte pittAdi ananugata doSo bhramamAM kAraNa che. '13nA rivinI ! pratyakSe vizeSyeNa vizeSaNavatA samam / . sannikarSo guNastu syAt atha tvanumitau punaH // 132 // pakSe sAdhyaviziSTe tu parAmarzo guNo bhavet / zakye sAdRzyabuddhistu bhavedupamitau guNaH // 133 / / zAbdabodhe yogyatAyAstAtparyasyA'tha vA pramA / guNaH syAt; bhramabhinnaM tu jJAnamatrocyate pramA // 134 / / atha vA tatprakAraM yajjJAnaM tadvadvizeSyakam / tatpramA; na pramA nA'pi bhramaH syAnnirvikalpakam // 135 / / prakAratAdizUnyaM hi sambandhAnavagAhi tat / | muvinI | .. atha ke guNA ityAkAGkSAyAM pratyakSAdau krameNa guNAn darzayati 73
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyakSe tviti / pratyakSe vizeSaNavadvizeSyasannikarSo guNaH / anumitau sAdhyavati sAdhyavyApyavaiziSTyajJAnaM guNaH / evamagre'pi jJeyam / pramAM nirUpayati-bhramabhinnamiti / nanu yatra zuktirajatayorime rajate iti jJAnaM jAtam, tatra rajatAMze'pi pramA na syAt, tajjJAnasya bhramabhinnatvAbhAvAdata Aha-atha veti / tadvadvizeSyakatve sati tatprakArakaM jJAnaM prametyarthaH / athaivaM smRterapi pramAtvaM syAt / tataH kimiti cet, tathA I sati tatkaraNasyA'pi pramANAntaratvaM syAditi cenna / yathArthAnubhavakaraNasyaiva pramANatvena vivakSitatvAt / idantu bodhyam yena sambandhena yadvattA, tena sambandhena tadvadvizeSyakatvaM tena sambandhena tatprakArakatvaJca vAcyam, tena kapAlAdau saMyogAdinA ghaTAdijJAne nAtivyAptiH / evaM sati nirvikalpakaM pramA na syAt, tasya saprakArakatvAbhAvAdata Aha-na prameti / nanu vRkSe kapisaMyogajJAnaM bhramaH pramA ca syAditi cenna 1 pratiyogivyadhikaraNakapisaMyogAbhAvavati saMyogajJAnasya bhramatvAd / na ca vRkSe kapisaMyogAbhAvAvacchedena saMyogajJAnaM bhramo na syAt, tatra saMyogAbhAvasya pratiyogisamAnAdhikaraNatvAditi vAcyam tatra saMyogAbhAvAvacchedena saMyogajJAnasya bhramatvAt 1 lakSyasyA'nanugamAllakSaNasyA'nanugame'pi na kSatiH / - 00 vivaraNa pUrve jaNAvyA mujaba pramAtmakajJAnanI pratye guNa kAraNa che. tyAM guNo kayA che ? A pramANenI AkAMkSAmAM pratyakSAdipramAnA kAraNabhUta te te guNone krame karIne jaNAve che. - bhUsabhAM pratyakSetvityAdi graMthathI. Azaya spaSTa che ke, pratyakSanI pratye vizeSaNavavizeSyanI sAthe indriyano je sannirSa che, te gue| che. anubhitimAM, sAdhyavatyakSamAM the, sAdhyavyApyanA vaiziSTyanuM jJAna che, te guNa che. gavayatvAdyavacchinnagavayAdi zakyamAM je sAdazyabuddhi che, te 74 -
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitimAM guNa che. ane yogyatA athavA tAtparyanI pramA, zAbdabodhanI pratye guNa che. pramAnuM nirUpaNa kare che - pramine tu... ItyAdi graMthathI. e mUlagraMthAnusAra bhramabhinna jJAnane pramAM kahIe to jyAM zukti ane rajatamAM " rabate' ItyAkAraka samUhAlaMbana jJAna thayuM che, tyAM jatAMzamAM paNa e jJAna pramAtmaka nahIM thAya. kAraNa ke, e jJAna bhramabhinna nathI. e AzayathI pramAnuM lakSaNAntara jaNAve che - mUlamAM 'matha vI...' ItyAdi graMthathI - Azaya spaSTa che ke uparyukta samUhAlaMbanAtmaka jJAna; rajatAMzamAM rajatatvavavize - SyakatvaviziSTa rajatatva prakAraka hovAthI eTalA aMzamAM pramAtvanI anupapatti nahIM thAya. yadyapi anubhavAtmakajJAnathI bhinna smRtyAtmakajJAna paNa taddhavizeSyakatvaviziSTatakAraka hovAthI temAM (smRtimAM) pramAtva mAnavAno prasaMga Avaze. "smRtimAM pramAtva mAnIe to kayo doSa che?' AvuM nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke, smRtine pramAM mAnavAthI skRtinA karaNane pramANAntara mAnavAno prasaMga Avaze. tethI smRtimAM pramAtvano prasaMga ISTa nathI. paraMtu smRtine pramA mAnIe to paNa yathArthAnubhavanA karaNane ja pramANa manAya che, tethI smRtimAM pramAtvano prasaMga aniSTa nathI. ahIM e vastu yAda rAkhavI joIe ke je saMbaMdhathI yadvattA che, te saMbaMdhathI taddaddhavizeSyakatva ane te saMbaMdhathI ta...kArakatva je jJAnamAM che, tene ja pramAM kahevAya che. tethI kapAlAdimAM saMyogAdisaMbaMdhathI ghaTavattvanuM je jJAna thAya che, temAM pramAtvanI Apatti nahI Ave- e samajI zakAya che. yadyapi pramAnA lakSaNamAM A rIte tatkAratvanA nivezathI niSpakAraka nirvikalpaka jJAnamAM pramAtvanI anupatti thAya che. paratuM e ISTa ja che. kAraNa ke nirvikalpaka jJAna pramA ane apramA paNa manAtuM nathI.- nanuM vRkSe... ityAdi - Azaya e che ke saMyoga 5
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ avyApyavRtti hovAthI kapisaMyogavad ane tadabhAvava vRkSamAM kapisaMyoganuM je jJAna thAya che, te jJAnamAM pramA ane bhramanA lakSaNano samanvaya thavAthI e jJAnamAM pramAtva ane apramAtva baMne mAnavAno prasaMga Avaze; paraMtu saMyoganuM jJAna; pratiyogivyadhikaraNasaMyogAbhAvavamAM thAya to ja bhramAtmaka kahevAya che. tethI pratiyogisamAnAdhikaraNakapisaMyogAbhAvavat vRkSamAM thatAM kapisaMyoganA jJAnamAM apramAtva mAnavAno prasaMga nahIM Ave. yadyapi A rIte pratiyogivyadhikaraNasaMyogAbhAvavamAM thatAM saMyoganA jJAnane apramA kahIe ane pratiyogisamAnAdhikaraNasaMyogAbhAvava vRkSAdimAM thatAM saMyoganA jJAnane apramA na kahIe to saMyogAbhAvAvacchedana vRkSAdimAM thatAM saMyoganA jJAnane bhrama kahI zakAze nahIM. paraMtu tyAM pratiyogisamAnAdhikaraNasaMyogAbhAvavamAM, saMyogAbhAvAvacchedana thatAM saMyoganA jJAnane bhramAtmaka manAya che. yadyapi A rIte bhramAtmakajJAnanA bhinna bhinna svarUpathI lakSaNano anugama thato nathI. paraMtu jyAM lakSya pote ja anugata na hoya tyAM lakSaNa anugata na hoya to doSa nathI. lakSaNanI vyavasthA lakSyAnusAre hoya che... ityAdi dinakarImAM anusaMdheya che. ||13rA133134135 I wAriAvatI ! pramAtvaM na svato grAhyaM saMzayAnupapattitaH // 136 // | muvatI ! ... pramAtvamiti / mImAMsakA hi pramAtvaM svato grAhyamiti vadanti / tatra gurUNAM mate jJAnasya svaprakAzatvAttajjJAnaprAmANyaM tenaiva gRhyate / bhaTTAnAM mate jJAnamatIndriyaM jJAnajanyajJAtatA pratyakSA, tayA ca jJAnamanumIyate / murArimizrANAM mate'nuvyavasAyena jJAnaM gRhyate / sarveSAmapi mate tajjJAnaviSayakajJAnena tajjJAnaprAmANyaM gRhyate / 76
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayanirUpyaM hi jJAnamato jJAnavittivedyo viSayaH / tanmataM dUSayati - na svato grAhyamiti / saMzayeti - yadi jJAnasya prAmANyaM svato grAhyaM syAt, tadA'nabhyAsadazApannajJAne prAmANyasaMzayo na syAt, tatra hi yadi jJAnaM jJAtaM, tadA tvanmate prAmANyaM jJAtameveti kathaM saMzayaH ? yadi tu jJAnaM na jJAtaM, tarhi dharmijJAnAbhAvAt kathaM saMzaya: ? tasmAd jJAne prAmANyamanumeyam / tathA hi idaM jJAnaM pramA saMvAdipravRttijanakatvAt yannaivaM tannaivaM yathA'pramA / idaM pRthivItvaprakArakaM jJAnaM pramA, gandhavati pRthivItvaprakArakajJAnatvAt / evamidaM jalatvaprakArakaM jJAnaM pramA, snehavati jalatvaprakArakajJAnatvAt / na ca hetujJAnaM kathaM jAtamiti vAcyam / pRthivItvaprakArakatvasya svato grAhyatvAt, tatra gandhagraheNa gandhavavizeSyakatvasyA'pi sugrahatvAt, tatprakArakatvAvacchinnatadvadvizeSyakatvaM paraM na gRhyate, saMzayAnurodhAt / .: viv29| : 24valImA pramAtvaM na svato grAhyaM ... tyA graMthathI jJAnanA prAmAzyanA 'svato grAhyatva' no niSedha yo che. tyAM prAmANyanA svato grAhyatvane mAnanArAonA Azayane jaNAve cha. - mImAMsakA hi... ityAdi graMthathI - Azaya se che 'pramAtma jJAnamA 2hesA prAmAyano (prabhAtvano) graha svataH thAya che.' evuM mImAMsako mAne che. mImAMsakomAM prAbhAkaranA matanA anusAre jJAnano graha jyAre thAya che, tyAre ja jJAnanA jJAnatva-dharmanA grahanI jema, pramAtvano graha paNa e jJAnathI ja thAya che. jJAna svaprakAza svarUpa hovAthI dIpakanI jema svasvarUpanuM avagAhana svathI ja thAya che. tethI jJAnamAM jJAna jJAtA ane breya A traNenuM bhAna thAya che. te - tritayanA pratibhAsane mAnanArA prAbhAkarone 'tripuTIprati bhAsapAhI' hevAya che. tebhanA bhate jJAnamAtra 'ayaM ghaTo ghaTamahaM jAnAmi'... chtyaadhaa|26 tatripuTI- pratimAsi hoya che. 77
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAtvanA svato grAhyatvane svIkAranArA prAbhAkaranA mate 'svatoprAdyatva' ahIM 'sva' pada Atmaparaka che. AtmIyaparaka nathI. mImAMsakomAM kumArilabhaTTanA matanA anusAre jJAna atIndriya che. jJAnathI janya evI viSayagata jJAtatAthI jJAnanuM anumAna thAya che. e jJAtatAthI jJAnanA prAmANyano graha thAya che. Azaya e che ke 'mayA jJAto ghaTa: ' ityAghAkAraka anubhavAnurodhathI spaSTa che ke ghaTAdimAM jJAtatA che. e jJAtatAmAM, 'phya jJAtatA ghavizeSyaSaTatvaprA jJAnananyA ghaTavRttighaTatvaprakArakajJAtatAtvAd, yA yadvRttiyatprakArikA jJAtA sA tadvizeSyakatatprakArakajJAnajanyA, yathA paTe paTatvaprakArikA jJAtatA' A anumAnathI tAdaza jJAnajanyatva siddha thAya che. A rIte jJAna anumeya che. enuM pratyakSa thatuM nathI. AthI spaSTa che ke jJAtatAnA kAraNe jema jJAna anumeya che, tema jJAnaniSThaprAmANya paNa jJAtatAthI anumeya che. kumArilabhaTTanA mate 'svato grAhyatva' ahIM sva padathI svakIya artha gRhIta che. tethI 'jJAnanI jJAtatA (arthAt jJAnajanyajJAtatA)thI pramAtva grAhya che.' e artha 'svato prAdyatva' padathI pratIta thAya che. mImAMsakomAM murArimizranA matanA anusAre jJAnanuM jJAna anuvyavasAyathI thAya che. ane e anuvyavasAyathI jJAnanA prAmANyano graha thAya che. ahIM paNa 'svato grAhyatva' mAM 'sva' padathI svakIya artha gRhIta hovAthI 'svato prAdyatva' no artha, 'svAnuvyavasAya' thAya che. A rIte spaSTa che ke mImAMsakonA mate tajjJAnaviSayakajJAnathI tajjJAnaniSTaprAmANyano graha thAya che. yadyapi jJAnanuM jJAna, jJAnaviSayaka hovAthI (arthAd ghaTAdiviSayaka na hovAthI) 'ghaTatvavati ghaTatvaprAratva' svarUpa viSaya (ghaTAdi) ghaTita prAmANyano graha jJAnaviSayakajJAnathI saMbhavita nathI. parantu jJAna, viSayathI nirUpya hovAthI, 78
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya, jJAnavitti (jJAnajJAna) vedya (jJeya) che. Azaya e che ke jJAnanuM jJAna ghaTAdiviSayaka che- e nIce jaNAvelA anumAnathI spaSTa che. ''jJAnaM viSayaviSayatAniyata(vyApa) svaviSayakatAkapratyakSakaM, viSayAviSayakapratyakSAviSayatve sati pratyakSaviSayAt'' A anumAnathI jJAnanA pratyakSamAM ghaTAdiviSayaviSayakatva siddha hovAthI tajjJAnaviSayakajJAnathI tajjJAnaniSThatAdRzaviSayaghaTita prAmANyano graha asaMbhavita nathI. 'viSayanirUpyuM hi...' ityAdi graMthano uparyukta Azaya je rIte che, te rItanuM anusaMdhAna dinakarImAM karavuM joie. athavA adhyApaka pAsethI e rIta spaSTa samajI levI joIe. yadi jJAnasya.... ityAdi Azaya e che ke; A pUrve jaNAvyA mujaba jJAnanuM prAmANya svato grAhya hoya to; je jJAnamAM prAmANyanI sajAtIyatAnuM avadhAraNa nathI thayuM, e anabhyAsadazApanna jJAnamAM prAmANyano saMzaya na thavo joIe. kAraNa ke tyAM jJAna, jJAta (jJAnano viSaya) hoya to tenAthI grAhya (svato grAhya) prAmANya paNa jJAta ja hovAthI prAmANyano saMdeha zakya nathI. nizcayAtmakajJAna saMzayanI pratye pratibaMdhaka che- e samajI zakAya che. ane tyAM jJAna, jJAta na hoya to paNa temAM (jJAnamAM) prAmANyano saMdeha zakya nathI. kAraNa ke saMzayotpattinI pratye kAraNabhUta dharmijJAnano (jJAnanA jJAnano) tyAM abhAva che. AthI spaSTa che ke prAmANyanI svato grAhyatAmAM upara jaNAvyA mujaba anabhyAsadazApannajJAnamAM saMzayanI anupapatti thAya che. tethI 'tuM jJAna pramALa na vA' ityAghAkAraka prAmANyasaMdehanI anupapattinA nivAraNa mATe jJAnanAM prAmANyane nIce jaNAvyA mujaba anumeya manAya che. idaM jJAnaM pramA saMvAdipravRttijanakatvAd yannaivaM tannaivaM yathA apramA rIte anumAnathI jJAnamAM prAmANyanuM jJAna thAya che. jyAM saMvAdipravRttijanakattvAtmaka hetuno abhAva che, evA sthaLe 79
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (grISmaRtu pachI prathama varSA vakhate thatAM "vRthvI sthivatI' ItyAghAkAraka jJAnAdisthaLe) paNa pRthvItvaprajAra jJAna prama, njiti pRthvItvaBR%AnavaMtu A anumAnathI tema ja rUdra jalatvaprakArakaM jJAnaM pramA, snehavati jalatvaprakArakajJAnatvAt / ... ItyAdi anumAnothI prAmAyano graha thAya che. adhati pRthivItvapUrajJAnatvI... ityAdi hetunuM jJAna kevI rIte thAya che? AvI zaMkA nahIM karavI joIe. kAraNa ke pRthvItva - prakArakatva (tAdazajJAnatva) svato grAhya che. jJAnanuM jJAna anuvyavasAyathI thAya che. e anuvyavasAya pRthvItva prakArakatvAdinuM avagAhana kare che. kAraNa ke anuvyavasAya pRthvI tyAdiprakArakajJAnaviSayaka hovAthI; pRthvItvaprakArakajJAnatvanuM paNa jJAna anuvyavasAyathI ja thAya che. yadyapi ''pRthivItvaprara jJAna pramA, avati pRthvItvaprajJAnavat'' A anumAnanA vaMza pRthvItvaprakArakatvanuM upara jaNAvyA mujaba anuvyavasAyathI jJAna thAya to paNa havaMza dhavati' arthAd gandhavavizeSyakatvanuM jJAna "vita, pRthivI nAnAma' A anuvyavasAyathI zakya nathI. paraMtu pRthvImAM gandhano graha thayA bAda gandhavavizeSyakatvano paNa graha jJAnamAM sArI rIte thaI zake che. yadyapi avata pRthivI nAnAmi ityAghAkAraka anuvyavasAyathI jema gandhavavizeSyakatvanuM ane pRthvItvaprakArakatvanuM jJAna thAya che. tema tulyayutithI pRthvItvaprakArakatvAvacchinnapRthvItvavavizeSyakatvanuM paNa jJAna thaI zake che. tethI tAdaza pramAtvanuM jJAna anuvyavasAyathI zakya hovAthI anumAnathI prAmANyano graha mAnavAnI AvazyakatA nathI. parantu pUrve jaNAvyA mujaba 'rUduM jJAnaM prama ne vI' ityAghAkAraka saMzaya, anabhyAsadazApanna jJAnamAM thato hovAthI e saMzayanI anupapatti na thAya - e mATe anuvyavasAyathI tAdaza pramAtvano graha thato nathI - e mAnyA vinA cAle evuM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI... tyA anyatra viyA mese. 00 muktAvalI / nanu sarveSAM jJAnAnAM yathArthatvAt pramAlakSaNe tadvadvizeSyakatvaM vizeSaNaM vyartham / na ca raGge rajatArthinaH pravRtibhramajanyA na syAt, tava mate bhramasyA'bhAvAditi vAcyam / tatra hi doSAdhInasya purovartini svatantropasthitarajatabhedA'grahasya hetutvAt / satyarajatasthale tu viziSTajJAnasya sattvAttadeva kAraNam, astu vA tatrA'pi rajatabhedAgrahaH sa eva kAraNamiti / na cA'nyathAkhyAtiH sambhavati, rajatapratyakSakAraNasya rajatendriyasannikarSasyA'bhAvAd raGge rajatabuddheranupapatteriti cenna / satyarajatasthale pravRttiM prati viziSTajJAnasya hetutAyAH klRptatvAd anyatrA'pi tatkalpanAt / na ca saMvAdipravRttau tatkAraNaM, visaMvAdipravRttau ca bhedAgrahaH kAraNamiti vAcyam / lAghavena pravRttimAtre tasya hetutvakalpanAt / itthaJca raGge rajatatvaviziSTabuddhyanurodhena jJAnalakSaNApratyAsattikalpane'pi na kSatiH, phalamukhagauravasyA'doSatvAt / 00. : viva29 : A pUrve taddhavizeSyakatvaviziSTata...kArakajJAnane pramA kahI che. tyAM apramAmAM ativyAptinuM nivAraNa karavA mATe 'tadvadvizeSyakatva' 56- 681 che. 52-tu maghA 1 jJAna pramA hovAthI apramAtmaka jJAna ja nathI. tethI temAM ativyAptinuM nivAraNa karavA mATe tatvaviroSyatva no pramAnA lakSaNamAM niveza karavAnI AvazyakatA nathI. A AzayathI pramA2nA anuyAyI shN| 2 cha, nanu ... tyAhi graMthathI - ''badhA ja jJAna pramAtmaka hoya to raMgamAM rajata samajIne rajatanA arthInI pravRtti nahIM thAya. AvA sthaLe rajatatvanA apramAtmakanizcayathI rajatArthI pravRtta bane che - e anubhava - 81
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddha che. AthI spaSTa che ke raMgamAM rajatanA arthInI pravRttinI anupapatti na thAya - e mATe apramAtmaka jJAna mAnavuM joIe.' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke AvA sthaLe doSAdhIna (bhramajanaka (naiyAyikanI apekSAe) pittAdi-doSAdhIna) puruSane purovarti raMgAdimAM svatapaNe upasthita (skRta) rajatanA bhedanA grahano ('rUDhuM ne natam' ityAkAraka grahano) abhAva hovAthI ekAdaza bhedAgrahanA kAraNe raMgamAM rajatAthInI pravRtti thaI zake che. tethI tAdazapravRjyanupapattinA parivAra mATe "apramA'ne mAnavAnI AvazyakatA nathI. satyarajatasthaLe jatAthane tAdaza bhedAgraha hovA chatAM tyAM pravRttimAM visaMvAditvano prasaMga na Ave e mATe bheThAgraha doSAdhInapuruSano vivakSita che. anyathA bhedAgrahamAtrane pravRttinuM kAraNa mAnIe to satyajitasthaLe rajatAthanI pravRtti paNa visaMvAdI manAze... ItyAdi svayaM samajI levuM. satyarajatasthaLe rajatatvaviziSTanuM jJAna hovAthI tyAM thatI rajatArthInI pravRttimAM viziSTajJAna kAraNa che. AthI spaSTa che ke visaMvAdipravRttinI pratye tAdazabhedAgraha ane saMvAdipravRttinI pratye viziSTajJAna kAraNa che. athavA A rIte pravRttinI pratye dvividhakAraNatAne mAnavAmAM gaurava hovAthI saMvAdipravRttinI pratye paNa tAdazabhedAgraha ja kAraNa che. pravRttimAM saMvAditva doSAnadhInatvanA kAraNe manAya che. pravRttimAtranI pratye bedAgrahane kAraNa mAnavAnI apekSAe ISTasAdhanatAjJAnatvena kAraNatA mAnavAmAM lAghava che." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke visaMvAdipravRttisthaLe tAdazabhramAtmakajJAnano ja saMbhava nathI, jethI ene pravRttinI pratye kAraNa mAnI zakAya. rajatanA pratyakSanI pratye kAraNabhUta rajatendriyasannikarSano raMgAdisthaLe abhAva hovAthI raMgAdimAM rajatatvabuddhinI utpatti asaMbhavita che. A pramANe 82
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyathAkhyAti' (bhrama- apramA)ne nahIM mAnanArA prAbhAkaronI mAnyatA che. paraMtu e barAbara nathI. kAraNa ke satyarajatasthaLe thatI saMvAdipravRttinI pratye viziSTajJAnamAM kAraNatA kalusa hovAthI raMgAdisthaLe paNa, rajatArthInI pravRtti pratye e viziSTajJAnane ja kAraNa manAya che. ""ro rajatArthipravRttiriSTapravRttiviSayaviziSTajJAnasAdhyA pravRttitvAd, rajate rata-praprivRttiva' A anumAnathI visaMvAdipravRttimAM viziSTajJAnasAdhyatva siddha thAya che. yadyapi ""uktAnumAnamAM vyabhicArazaMkAnivartaka tarka na hovAthI e anumAna aprayojaka che. saMvAdipravRttinI pratye viziSTajJAna ane visaMvAdipravRttinI pratye bhedAgraha kAraNa che." A pramANe kahI zakAya che. paraMtu ukta rIte kAryakAraNabhAvanI dvividhatAmAM gaurava hovAthI tenI apekSAe lAghavajJAnasvarUpa anukUlatarkathI uktAnumAna dvArA pravRttinI pratye tAdazaviziSTajJAnane ja kAraNa manAya che. yadyapi pUrve jaNAvyA mujaba raMgAdisthale rajatatvapratyakSanA kAraNabhUta rajatendriyasannikarSano abhAva hovAthI tAdazaviziSTajJAna svarUpa anyathAkhyAtino saMbhava nathI. parantu uktAnumAnathI viziSTajJAnamAM pravRttikAraNatA siddha thayA bAda raMgamAM rajatatvaviziSTabuddhyanurodhathI jJAnalakSaNApratyAsattinI (sanikarSanI) kalpanAmAM paNa koI doSa nathI. kAraNa ke tAdazaka95nAgaurava kAryakAraNabhAva (viziSTajJAna-pravRttikAryakAraNabhAva)nI siddhinA uttarakAlamAM hovAthI phalamukha che... ItyAdi samajI zakAya che. jJAnalakSaNApratyAsattinuM svarUpa pUrve alaukikasannikarSanAM nirUpaNa vakhate jaNAvyuM che. 83
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktAvalI / 1 kiJca raGgarajatayorime rajate raGge veti jJAnaM yatra jAtaM tatra na kAraNabAdho'pi / api ca yatra raGgarajatayorime rajataraGge iti jJAnaM tatrobhayatra yugapatpravRttinivRttI syAtAm / raGge raGgabhedagrahe rajate rajatabhedagrahe cAnyathAkhyAtibhayAt tvanmate doSAdeva raGge rajatabhedAgrahasya rajate raGgabhedAgrahasya ca sattvAt / kiJcAnumitiM prati bhedAgrahasya hetutve jalahade vahnivyApyadhUmavabhedAgrahAdanumiti nirAbAdhA / yadi ca viziSTajJAnaM kAraNaM tadA'yogolake vahnivyApyadhUmajJAnamanumityanurodhAdApatitam / ( seyamubhayataH pAzA rajjuH) / itthaJcAnyathAkhyAtau pratyakSameva pramANaM, raGgaM rajatatayA jAnAmItyanubhavAditi saGkSepaH // 136 // ityanyathAkhyAtivAdaH // 00 : vivaraNa : naiyAyiko jema pravRttimAtranI pratye tAdazaviziSTajJAnane kAraNa mAne che, evI rIte mImAMsako paNa pravRttimAtranI pratye bhedAgrahane kAraNa mAnI zake che- emAM koI doSa nathI. A AzayathI mImAMsakonA matamAM dUSaNAntara jaNAve che. vijja... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke viziSTajJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnIe to visaMvAdipravRttinI pratye anyathAkhyAtine kAraNa mAnavI paDe che. parantu anyathAkhyAtino; pUrve jaNAvyA mujaba tenI pratye kAraNabhUta laukikasannikarSano abhAva hovAthI saMbhava ja nathI. visaMvAdipravRttisthaLe doSAdhIna puruSanA bhedAgrahathI visaMvAdipravRttinI upapatti zakya hovAthI anyathAkhyAtine mAnavAnI koI AvazyakatA nathI. A pramANe mImAMsakonuM kahevuM che. paraMtu e yogya nathI. kAraNa ke raDjha ane rajatamAM jyAM 'me rakhate' athavA 'me ro' ityAkArakajJAna thAya che, tyAM rajata ane raDjhanI sAthe cakSu indriyano sannikarSa hovAthI anukrame rajatatva 84
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA raMgatyanI sAthe saMyukta samavAyasvarUpa laukikasannikarSa svarUpa kAraNa bAdhita nathI. tethI tAdazajJAnano ('me rAte ro vA' ityAkAraka jJAnano) asaMbhava nathI. te jJAna raMgAzamAM ane rajatAMzamAM pramANa nathI. AthI spaSTa che ke tAdazajJAnanA anurodhathI anyathAkhyAti' ne mAnyA vinA cAle evuM nathI. 'tattavizeSyaka (ghaTAdivizeSyaka) tattaviziSTabuddhi (ghaTavAdiviziSTabuddhi)nI pratye tattavizeSaNamAM (ghaTavAdimAM); tattavizeSyaghaTitasannikarSa (saMyuktasamavAya) kAraNa che. ragatayorime rAte ro vA' ityAkAraka jJAnasthaLe raDyAMza ane rajatAMzaghaTita tAdazasannikarSa anukrame rajatatva ane rajJatvamAM nathI. tethI tAdazajJAnano asaMbhava che.'' A AzayathI sthaLAntare anyathAkhyAtinI siddhine jaNAve che - pa ... ityAdi graMthathI. - Azaya e che ke baraphaRnatayo inato ' ityAkAraka samUhAlaMbanajJAnasthaLe pravRtti ane nivRttino prasaMga raMga ane rajata, baMnnemAM Avaze. kAraNa ke AvA sthaLe raMgamAM raMgano bhedagraha ane rajatamAM rajatano bhedagraha mAnIe to anyathAkhyAtine mAnavAno prasaMga AvavAthI razmAM rajJanA bhedano agraha ane rajatamAM rajatanA bhedano agraha che ja. AthI spaSTa che ke raMgamAM aniSTaraMganA bhedAgraha svarUpa nivRtyupayogI sAmagrI che. ane rajatamAM IjharajatabhedAgraha svarUpa pravRtyupayogI sAmagrI che. tema ja doSanA kAraNe "nitayomei ragataro' ityAkAraka jJAnasthaLe raMgamAM rajatabhedAgraha ane rajatamAM raMgabhedAgraha paNa hovAthI raMgamAM IjharajatabhedAgraha svarUpa pravRtyupayogI sAmagrI ane rajatamAM aniSTaraMgabhedAgraha svarUpa nivRtyupayogI sAmagrI paNa che ja. tethI raMga ane rajatamAM tAdaza ubhayasAmagrI hovAthI pratyekamAM yugapat pravRtti ane nivRttino prasaMga Avaze; je, anyathAkhyAtine mAnavAthI 85
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI Avato - e samajAvavAnI jarUra nathI. ahIM anyathAyotimayAtu A pada pachI "rI rAmevAzrI te tameDhA prazya sarvat' ATalo pATha samajI levo. eno artha upara jaNAvyo che. - "rajJatayo inataro' ityAkAraka jJAnasthaLe upara jaNAvyA mujaba razmAM rajatabhedAgrahaprayojaka doSa svarUpa pratibaMdhaka hovAthI raMgamAM nivRtti thatI nathI. ane rajatamAM raMgabhedAgrahaprayojaka doSa hovAthI rajatamAM pravRtti thatI nathI. tethI DuMgaragatayorime to ahIM pUrve jaNAvyA mujaba pratyekamAM yugapapravRttinivRttino prasaMga nathI Avato. A AzayathI anyathAkhyAtinI siddhi mATe sthalAntara jaNAve che- cinumati prati .... ItyAdi - Azaya e che ke parvato vartimAna prameyatvat' ityAdi sthaLe vanizciprameya-vInuM parvataH' ityAkAraka viziSTajJAnathI "parvato vanimAna' ityAkAraka bhramAtmaka anumitine naiyAyiko mAne che. paraMtu anyathA khyAtine nahIM mAnanArA mImAMsako anyathAkhyAtinA bhayathI tAdazaviziSTajJAnane kAraNa mAnyA vinA jaivarnivyApyaH' ane 'prameyatvavAna' ityAkArakajJAnadrayane kAraNe mAne che. tyAM tAdazajJAnadvayathI vyApyavanA bhedAgrahanA kAraNe anumiti, mImAMsako mAne che. paraMtu A rIte vyApyabhedAgrahane anumitinI pratye kAraNa mAnavAmAM Ave to "vanivyApyadhUmavamevApraNa' hoya tyAre jalahadAdimAM vaninA bAdhano abhAva hoya tyAre vaniviSayaka anumitine mAnavAno prasaMga Avaze, je "nahRduM vanimat' ityAkAraka anyathAkhyAtisvarUpa hovAthI mImAMsakone ISTa nathI. e aniSTanA prasaMgane nivAravA AvA sthaLe anumitino ja abhAva mAnIe to tAdezabhedAgraha svarUpa kAraNa hovA chatAM anumiti svarUpa kAryanA abhAvathI anvayavyabhicAranA kAraNe tAdazabhedAgraha ane 86
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumitisAmAnyanA kAryakAraNabhAvanI hAni thaze. A rIte ubhayathA aniSTa che. nyAyamatasiddha viziSTajJAnane kAraNe mAne to paNa mImAMsakone upara jaNAvyA mujaba ubhayathA doSa che. e vastune jaNAve che - Hi 2... ityAdi graMthathI - Azaya e che ke A rIte viziSTajJAnane anumitinI pratye kAraNa mAnavAthI upara jaNAvyA mujaba svasiddhAntanI hAni spaSTa che. ane 'yogotarja vanima ityAghAkAraka anumitinA . anurodhathI tAdazaanumitinA kAraNabhUta vaktivyAkhyadhUmayomtam' ityAghAkAraka anyathAkhyAtine mAnavAno prasaMga Avaze - e paNa spaSTa che. mImAMsako anumitinI pratye viziSTajJAnane kAraNe mAnatA nathI. tethI ya iva... ItyAdi graMthamAM "ddhi 'no niveza che. ahIM e vastu yAda rAkhavI ke, "nizAnumiti'.ityAdigraMthanuM ane "ddhi va..' ityAdi graMthanuM tAtparya kiraNAvavIkAre je rIte jaNAvyuM che, e rIte ahIM varNana karyuM che. "seyamumayataH pAza gu." A pATha keTalAka mudrita pustakomAM ( ) A pramANe kauMsamAM che. dinakarIkArasammata e pATha che - e kahI zakAya evuM nathI. dinakarIgraMthanA AdhAre to nizAnumiti prati... ItyAdi graMthanuM tAtparya e jaNAya che ke anumitinI pratye bhedAgrahane kAraNe mAnIe to upara jaNAvyA mujaba anumiti svarUpa anyathAkhyAtine mAnavAno prasaMga Ave che. ane viziSTajJAnane anumitinI pratye kAraNa mAnIe to tAdazaviziSTa jJAnasvarUpa anyathAkhyAtine mAnavI paDe che. A rIte ubhayataH pAzA jaju che... ItyAdi vastune barAbara vicAravI joIe. bAkI vastutattva to AthI vizeSa enA vidvAno jANe. anumitinI pratye bhedAgrahane (vyAkhyavakSedAgrahane) kAraNa mAnIe to paNa e bhedAgrahanA kAraNe hRho vanamAnuM ityAkAraka anyathAkhyAtisvarUpa anumiti thatI nathI. parantu 87
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hradaH' 'vahnimAn' tyA26 anubhava bhane sm2|tm 4 tyAM jJAnadraya thAya che. ane vyApyatabhedAgrahanA kAraNe ayogolakaM vahnimad chtyaa|26 anumiti thAya che. 52-tu tyAM viziSTajJAna kAraNa nathI. AthI spaSTa che ke anyathAkhyAti mAnavAno prasaMga nathI Avato. A AzayathI anyathAjyAtisAca prtykssmaae| 046 // che - itthaJca... ItyAdigraMthathI - Azaya spaSTa che ke "razne rajatarUpe jANuM chuM.' ityAghAkAraka anuvyavasAya ja anyathAkhyAtinA astitvamAM pramANa che. A pramANe saMkSepathI anyathAkhyAtinuM ahIM nirUpaNa karyuM che. II136 // ityanyathAkhyAtivAdaH // kArikAvalI / , vyabhicArasyAgraho'pi sahacAragrahastathA / heturvyAptigrahe, tarkaH kvacicchaGkAnivartakaH // 137 // muktAvalI / . pUrvaM vyAptiruktA tadgrahopAyastu na darzita ityatastaM darzayati - vyabhicArasyeti / vyabhicArAgrahaH sahacAragrahazca vyAptigrahe kAraNamityarthaH / vyabhicAragrahasya vyAptigrahe pratibandhakatvAt tadabhAvaH kAraNam / evamanvayavyatirekAbhyAM sahacAragrahasyA'pi hetutA / bhUyodarzanaM tu na kAraNaM, vyabhicArAsphUrtI sakRddarzane'pi kvacid vyAptigrahAt, kvacid vyabhicArazaGkAvidhUnanadvArA bhUyodarzanamupayujyate / yatra tu bhUyo darzanAdapi zaGkA nApaiti tatra vipakSe bAdhakastarko'pekSitaH / tathA hi - vanivirahiNyapi dhUmaH syAditi yadyAzaGkA bhavati tadA sA vahnidhUmayoH kAryakAraNabhAvasya pratisandhAnAnnivarttate / yadyayaM vahanimAn na syAttadA dhUmavAn na syAt, kAraNaM vinA kAryAnutpatteH / yadi kvacit kAraNaM vinA'pi bhaviSyatyahetuka eva bhaviSyatIti tatrApyAzaGkA bhavet tadA sA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAghAtAdapasAraNIyA / yadi hi kAraNaM vinA kAryaM syAt tadA dhUmArthaM vahvastRptyarthaM bhojanasya vA niyamata upAdAnaM tavaiva na syAditi / yatra svata eva zaGkA nAvatarati tatra na tarkApekSApIti // 137 / / 00 : vivaraNa : pUrve vyAptisvarUpanuM nirUpaNa karyuM che. have vyAtigrahanA upAyane jaNAve che - kArikAvalImAM mavAra..' ityAdi graMthathI - Azaya e che ke, A pUrve pramAtvane anumAnagamya jaNAvyuM che ane e, anumAnanA prAmAyane AdhIna che. paraMtu vyAtigrahano upAya, na hovAthI anumAnanA prAmANyano ja saMbhava nathI, A pramANe koI na kahe - e AzayathI kArikAvalImAM vyAtigrahanA upAyonuM nirUpaNa karyuM che. e vyAtigrahanA upAyonuM nirUpaNa paNa yogya nathI. kAraNa ke jenA svarUpanuM jJAna na hoya tenA grahanA upAyonA nirUpaNanuM zuM prayojana che?' A pramANenI koI zaMkA na karee AzayathI muktAvalImAM pUrva vyAsahA... ityAdi kahyuM che. - vyabhicArAgraha ane sahacAragraha vyAptigrahamAM kAraNa che. vyabhicAragraha vyAtigrahanI pratye pratibaMdhaka che. tethI pratibaMdhakAbhAvarUpe vyabhicArAgraha vyAsigrahanI pratye kAraNa che. AvI ja rIte sahacAragraha ane vyAtigrahanA anvayavyatirekathI spaSTa che ke sahacAragraha paNa vyAtigrahanI pratye kAraNa che. prAcIna vyAtigrahanI pratye sAdhya ane sAdhananAM sAhacaryanuM ghaNIvAra thayeluM je darzana che, tene kAraNa mAne che. paraMtu e yogya nathI. vyabhicAra QrAyamAna na hoya to sAdhya ane sAdhananAM sAhacaryanA sakRdradarzanathI paNa kavacit vyAtigraha thAya che. vyabhicAranI zaMkAnuM vighaTana karavA I dvArA vicit bhUyodarzana vyAtigrahanI pratye upayogI bane che. paratuM jyAM tAdazabhUyodarzanathI paNa vyabhicAranI zaMkA dUra 89
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ thatI nathI; tyAM vyAptigrahanI pratye, vipakSa (sAdhyAbhAva) bAdhaka tarkanI apekSA rahe che. e vastune spaSTa kare che tathA di... ityAdi graMthathI Azaya e che ke 'parvato vanimAnu dhUmAv' ityAdi sthaLe 'vanyabhAvavamAM paNa dhUma hoya' AvA prakAranI vyabhicAranI AzaMkA hoya to te AzaMkA vanidhUmUnA kAryakAraNabhAvanA anusaMdhAnathI nivRtta thAya che. 'jo A parvata vanimAn na hoya to dhUmavAn paNa na hoya' kAraNa ke kAraNa vinA kAryanI utpatti zakya nathI. A pramANe 'dhUmo vi vaniyaminnArI svAt di vanAinayo na cAt' ityAghAkAraka vyAptigrAhakatarkanA anusaMdhAnathI, vyabhicAranI zaMkAnuM vighaTana thAya che. 'yadyaya vanimAr na syAt tardi ghUmavAnuM na cAt' A 'viSayaparizodhaka' tarkathI vyabhicAranI zaMkAnuM nirAkaraNa thatuM nathI, tethI 'dhUmo t vaniminArI svAt tlRi vaninanyo na svAt' ityAghAkAraka kAryakAraNabhAvamUlaka vyAptigrAhakatarka ja yadyayaM... ityAdigraMthathI abhipreta che. 'dhUmo vi vanimittArI sthAt tarhi vahninanyo na cAt' ahIM 'kAraNa vinA paNa kArya thatuM hovAthI dhUma, vanijanya na hoya to paNa ISTa ja che.' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke jo cim kAraNa vinA paNa kAryanI utpatti thatI hoya to, e kArya ahetuka hovAthI tenA sarvadA sattvano athavA sarvadA asattvano prasaMga Avaze. tarkanA kAraNabhUta kAryakAraNabhAvanA grahamAM zakkA thAya to, 'jo kAraNa vinA paNa kArya thAya to dhUma mATe vanimAM ane tRpti mATe bhojanamAM nizcita pravRtti nahIM thAya.' A pramANe pravRttinA vyAghAtathI e dUra karavI. jyAM svAbhAvika ja vyabhicArazaMkA thatI nathI, tyAM tarkanI apekSA nathI. e 'vitttA...' ityAdigraMthamAMnA 'vit' padathI samajI zakAya che. IIti tarjanirUpaLam / / 13 / / - 90
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArikAvalI / sAdhyasya vyApako yastu hetoravyApakastathA / sa upAdhi bhavet tasya niSkarSo'yaM pradarzyate // 138 // muktAvalI / idAnIM parakIyavyAptigrahapratibandhArthamupAdhiM nirUpayatisAdhyasyeti-sAdhyatvAbhimatavyApakatve sati sAdhanatvAbhimatAvyApaka ityarthaH / nanu sa zyAmo mitrAtanayatvAdityatra zAkapAkajatvaM nopAdhiH syAt / tasya sAdhyavyApakatvAbhAvAt, zyAmatvasya ghaTAdAvapi sattvAd / evaM vAyuH pratyakSaH pratyakSasparzAzrayatvAdityatrodbhUtarUpavattvaM nopAdhiH syAt, pratyakSatvasyAtmAdAvapi sattvAt, tatra ca rUpAbhAvAt / evaM dhvaMso vinAzI janyatvAdityatra bhAvatvaM nopAdhiH syAd, vinAzitvasya prAgabhAve'pi sattvAt, tatra ca bhAvatvAbhAvAditi cenna / yaddhavicchinnasAdhyavyApyakatvaM taddharmAvacchinnasAdhanAvyApakatvamityarthe tAtparyAt / mitrAtanayatvAvacchinnazyAmatvasya vyApakaM zAkapAka jatvaM, tadavacchinnasAdhanAvyApakaJca / evaM pakSadharmabahirdravyatvAvacchinnapratyakSatvasya vyApakamudbhUtarUpavattvaM bahirdravyatvAvacchinnasAdhanasyAvyApakaJca / evaM dhvaMso vinAzI janyatvAdityatra janyatvAvacchinnasAdhyavyApakaM bhAvatvaM bodhyam / saddhetostvetAdRzo dharmo nAsti, yadavacchinnasya sAdhyasya vyApakaM tadavacchinnasya sAdhanasya cA'vyApakaM kiJcit syAt / vyabhicAriNi tvantata upAdhyadhikaraNaM yatsAdhyAdhikaraNaM yaccopAdhizUnyaM sAdhyavyabhicAranirUpakamadhikaraNaM tadanyataratvAvacchinnasya sAdhyasya vyApakatvaM sAdhanasya cAvyApakatvamupAdheH sambhavatIti // 138 // :: viva29 : vyAtigrahopAyanA nirUpaNa pachI upAdhinA nirUpaNamAM 81
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadgati jaNAve che vAnI... ityAdigraMthathI Azaya e che ke vyAsigrahanA upAyanAM nirUpaNa pachI; vyAptinizcayanA abhAvanI prayojaka je vyabhicArazaMkA, tenA kAraNabhUtajJAnanA viSayarUpe upAdhinuM smaraNa thAya che. ane e upAdhi parakIyavyAptijJAnanA pratibaMdha mATe avazyanirUpaNIya hovAthI 'smRtasyopekSAnaItvaviziSTAvanirUpaLIyatva' svarUpa prasaMgasaMgati upAdhimAM che. tethI vyAsigrahanA upAyanA nirUpaNa pachI have upAdhinuM nirUpaNa kare che. kArikAvalImAM 'sAdhyuMsya...' ityAdigraMthathI. Azaya e che ke 'sAdhyavyaapktve sati sAdhanAvyApakatvam' A upAdhinAM lakSaNamAM sAdhya ane sAdhana pada sAdhyatvena ane sAdhanatvana abhimata paraka che. kAraNa ke 'ghUmavAnuM vaneeH' ityAdi sthaLe siddhiviSayatva svarUpa sAdhyatvano ane siddhijanakatvasvarUpa sAdhanatvano abhAva hovAthI yathAzrutalakSaNa sadgata nahIM bane. nanu sa zyAmo... ityAdi Azaya e che ke 'sa zyAmo mitrAtanayatvAr' ahIM zAkapAkajatva upAdhi manAya che. parantu zyAmAtmaka sAmya ghaTAdimAM che. ane tyAM zAkapAkajatva nathI. tethI zAkapAkajatvamAM sAdhyavyApakatvano abhAva hovAthI tene upAdhi nahIM mAnI zakAya. AvI ja rIte 'vAyuH pratyakSaH pratyakSaspAtriyatvAr' ahIM pratyakSatva to AtmAmAM paNa che ane tyAM uddhRtarUpavattva nathI. tethI uddhRtarUpavattvamAM sAdhyavyApaka na hovAthI temAM avyApti Ave che. AvI ja rIte 'dhvaMso vinAzI nanyA ahIM paNa 'bhAvatva'ne upAdhi nahIM mAnI zakAya. kAraNa ke vinAzitvanA adhikaraNa prAgabhAvamAM bhAvava na hovAthI bhAvatvamAM paNa sAdhyavyApakatva nathI. A rIte ukatasthaLe AvatI avyAptinA nivAraNa mATe 'yaddhacchinnatAdhyavyApatyuM, taddhAMvacchinnasAdhanAvyApatvamupAdhi:' A pramANe lakSaNanuM - 92 -
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAtparya samajavuM joIe. te zyAmo mitratinayatvITu ahIM mitrAtanayatvAvacchinnasAdhyazyAmatvaM yatra tatra zAkapAkajatvam mArIte mitrAtana vaichinnasAdhyavyApakatva zAkapAka jatvamAM hovAthI, temaja tadavacchinnasAdhanA vyApakatva paNa zAkapAkajatvamAM hovAthI temAM avyApti nahIM Ave. svanuM sAmAnAdhikaraNya svamAM hovAthI mitrAtanayatnAvacchinnatva sAdhanamAM che - e samajI zakAya che. AvI ja rIte 'vAyu pratyakSaH pratyakSasparzazayatvati' ahIM pakSadharmabahiAvyAvacchinnapratyakSatvanuM vyApakatva, ane pakSadharmabahidravyatyAvacchinnapratyakSaspardhAzrayatvanuM avyApakatva uddabhUtarUpavandramAM hovAthI avyApti nahIM Ave. tema ja "dhvano vinAzI nItva' ahIM ja vAvacchinna vinAzitvanuM vyApakatva ane tadhavacchinnasAdhanAvyApakatva bhAvatvamAM hovAthI temAM avyApti nahIM Ave. satusthaLe Avo koI dharma nathI ke jenAthI avacchinna sAdhya ane sAdhananuM vyApakatva ane avyApakatva koImAM paNa hoya. vyabhicArI sthaLe to Avo koI dharma na jaNAya to paNa chellA je sAdhyAdhikaraNa ane upAdhizUnya je vyabhicAranirUpakAdhikaraNa hoya taMdanyataratnAvacchinna sAdhya ane sAdhananuM vyApakatva ane avyApakatva upAdhimAM saMbhave che. A vastu samajI zakAya evI che. dhUmavAnuM vaLe. ahIM sAdhyAdhikaraNa mahAnasa ane ArdradhanasaMyogathI zUnya ane vyabhicAranirUpaka ayogolaka svarUpa je adhikaraNa, tadanyataratva (mahAnAyogolakAnyataratva) tadavacchinnasAdhyavyApakatva ane tadavacchinnasAdhanA vyApakatva Arkenyana saMyogamAM che ja - e samajI zakAya che. ll138 93
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarikaavlii| sarve sAdhyasamAnAdhikaraNAH syurupAdhayaH / hetorekAzraye yeSAM svasAdhyavyabhicAritA // 139 // vyabhicArasyAnumAnamupAdhestu prayojanam / / muktAvalI / ... __ata eva lakSyamapi upAdhirUpametadanusAreNa darzayati-sarvva iti / svasAdhyeti - svam-upAdhiH, svaM ca sAdhyaM ca svasAdhye tayorvyabhicAritetyarthaH // 139 // ___upAdhe rdUSakatAbIjamAha - vyabhicArasyeti / upAdhivyabhicAreNa sAdhyavyabhicArAnumAnamupAdheH prayojanamityarthaH / tathA hi yaMtra zuddhasAdhyavyApaka upAdhistatra zuddhenopAdhivyabhicAreNa sAdhyavyabhicArAnumAnam / yathA dhUmavAn vaDherityAdau vahni dhUmavyabhicArI, ArTendhanasaMyogavyabhicAritvAditi / vyApakavyabhicAriNo vyApyavyabhicArAvazyakatvAt / yatra tu kiJciddharmAvacchinnasAdhyavyApaka upAdhistatra taddharmavatyupAdhivyabhicAreNa sAdhyavyabhicArAnumAnam / yathA sa zyAmo mitrAtanayatvAdityatra mitrAtanayatvaM zyAmatvavyabhicAri, mitrAtanaye zAkapAkajatvavyabhicAritvAditi / bAdhAnunnItapakSetarastu sAdhyavyApakatAgrAhakapramANAbhAvAt, svavyAghAtakatvAcca nopAdhiH / bAdhonnItastu pakSetara upAdhirbhavatyeva, yathA vaniranuSNaH kRtakatvAdityAdau pratyakSeNa vaDheruSNatvagrahe vahnItaratvamupAdhiH / yasya tUpAdheH sAdhyavyApakatvAdikaM sandihyate sa sandigdhopAdhiH / pakSetarastu sandigdhopAdhirapi nodbhAvanIyaH, kathakasampradAyAnurodhAditi // kecittu satpratipakSotthApanamupAdhiphalam / tathA hi - ayogolakaM dhUmavad varSoMrityAdAvayogolakaM dhUmAbhAvavad, Ai~ndhanAbhAvAditi satpratipakSasambhavAt / itthaJca sAdhanavyApako'pi kvacidupAdhiH / yathA karakA pRthvI kaThinasaMyogavattvAdityAdAvanuSNAzItasparzavattvam / na 84
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAtra svarUpAsiddhireva dUSaNamiti vAcyam / sarvatropAdhedUSaNAntarasAGkaryAd, atra ca sAdhyavyApakaH pakSAvRttirupAdhiriti vanti || rUtyupAdhinirUpaLam || 00 : vivaraNa : yuddhamAMvacchinnasAdhyavyApaka ... ityAdi. yuddharmAvacchinna - tvaghaTita upAdhinuM lakSaNa hovAthI e mujaba ja upAdhisvarUpa lakSyane jaNAve che - kArikAvalImAM 'sarve...' ityAdi graMthathI - Azaya e che ke, e sarva upAdhi, sASyasamAnAdhikaraNa hoya che, ke jemanA hetunA eka AzrayamAM arthA tAdaza ekAdhikaraNAvacchedena upAdhi ane sAdhyanuM vyabhicArIpaNuM hetumAM hoya che. dhUmavAnuM vaneeH ahIM dhUmasamAnAdhikaraNa AndrendhanasaMyoga svarUpopAdhinA hetu vaninA eka adhikaraNa ayogolakAvacchedena upAdhi ane dhUmanuM vyabhicArIpaNuM, hetu vanimAM che. AthI spaSTa che ke 'sAdhyAbhAvAdhika raNIbhUtasAdhanAdhikaraNa ( ayogolakAdi) niSThAtyantAbhAva (ArdrendhanasaMyogAbhAva) pratiyogitva - vishissttsAdhyasamAna dhiraLatva' sarva upAdhimAM hoya che. ||139 / / - - upAdhine je kAraNe dUSaka manAya che te dUSakatAbIjane jaNAve che - kArikAvalImAM mivArasyA... ityAdi graMthathI. Azaya spaSTa che ke upAdhinA vyabhicArathI tavyApyasAdhyanA vyabhicAranuM hetumAM anumAna thAya che. tarkasaMgrahanA vivaraNamAM A badhI vAtonuM varNana kareluM che. jyAM kevalasAdhyavyApaka upAdhi che; tyAM 'dhUmavAnuM varDjheH' ityAdi sthaLe zuddhopAdhinA vyabhicArathI sAdhyavyabhicAranuM anumAna thAya che. je 'vani ghUmaminArI dhUmavyApAtre dhanasaMyogavyaminnAratvAr'A anumAnathI samajI zakAya che. je jenA vyApakano vyabhicArI hoya che te teno (vyAkhyano) paNa vyabhicArI hoya che. AvI 95
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja rIte yatkiMcidharmAvacchinnasAdhyavyApakaupAdhi sthaLe tadharmavamAM upAdhinA vyabhicArathI sAdhya vyabhicAranuM anumAna thAya che. dA.ta. sa zyAmo mitrotanayatvITu ahIM mitrAtanayatnAvacchinnayAmatvavyApakazAkapAkajanyatva upAdhi hovAthI tadharmAvacchinnamitrAtanayamAM upAdhinA vyabhicArathI sAdhyanA vyabhicAranuM anumAna thAya che, je 'mitrAtanayatvaM zyAmatvavyabhicAri, mitrAtanaye shaakpaakjtvmivAritvITu'' A anumAnathI samajI zakAya che. yadyapi A rIte sadhyAtve sati... ItyAdi upAdhinuM lakSaNa "kSetatva'mAM jatuM hovAthI ativyApti Ave che. paraMtu jyAM bAladoSathI anunnIta pakSetara arthAt pakSabheda che, tyAM 'sAdhyanI vyApakatA pakSetaratvamAM che enuM grAhaka pramANa na hovAthI ane sva arthAdda upAdhimAtranAM dUSakatvano vyAghAta thato hovAthI pakSetaratva'ne upAdhi mAnatA nathI. Azaya e che ke, parvato vanimAnuM dhUmali ahIM parvatamAM vanyabhAvAtmaka bAyano nirNaya nathI. tethI, jyAM jyAM vani che tyAM tyAM pazetaratva che- e pramANe "sAdhyavyApakatA pakSetaratvamAM che enuM grAhaka pramANa koI nathI. pazetaratva parvatamAM nathI ane tyAM sAdhya hoya to cokakasa che ke pataratva sAdhyavyApaka nathI. A rIte sarvatra pakSane choDIne anyatra pazetaratvamAM sAdhyavyApakatva to hoya ja che. ane sAdhananuM paNa avyApakatva hoya ja che. tethI pataratvane jo upAdhi mAnIe to anumAnamAtrano uccheda thaze. mATe vyabhicArAnumAnAdhIna ja upAdhine dUSaka manAya che. vertimAna dhUmad ItyAdi sthaLe pakSamAM bAdhano nirNaya na hovAthI pakSetaratvamAM sAdhyavyApakatA pramANasiddha na hovAthI pakSetaratvanA vyabhicArathI sAdhya vyabhicAranuM anumAna zakya nathI. AthI spaSTa che ke bAdhAnunnItapakSetaratvamAM sAdhyavyApakatva na 96
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ; hovAthI temAM upAdhilakSaNanI ativyApti thatI nathI. paraMtu vaninuWI: tatvoTuM ahIM pratyakSapramANathI vanimAM anuSNatvanA bAyano nirNaya hovAthI "jyAM jyAM anuSNatva che tyAM tyAM pataratva che ja' A pramANe sAdhyavyApakatAno pakSetaratvamAM nirNaya zakya hovAthI pakSetaratvasvarUpa upAdhinA vyabhicArathI anuSNatvanA vyabhicAranuM kRtakatvamAM anumAna thAya che. tethI bAhonnItapotara (potaratva-pakSabheda) upAdhi manAya che ja. AthI spaSTa che ke bAdhanA kAraNe jemAM sAdhyAbhAvavyApakatvano nizcaya thayo che, te bAdhAnrItapakSetaratva upAdhi che; parantu 'bAdhAnunnItapakSetaratva' upAdhi nathI. je upAdhinA sAdhyavyApakatvano athavA sAdhanAvyApakatvano sanDeha hoya che - tene sandizyopAdhi kahevAya che. yadyapi vanimAna ghUmar ityAdi sthaLe parvatAdipakSamAM vanino nirNaya na hovAthI pakSetaratvamAM sAdhyavyApakatvano nirNaya na hoya to paNa teno saMdeha thaI zake che. tethI bAdhAnunnItapakSetaratva sandizvopAdhi che, e kahI zakAya che. paraMtu bAdhAnunnItapakSetaratva svarUpa sandizyaupAdhinuM uddabhAvana nahIM karavuM joIe - A pramANe bhASyakAra vagere maharSionA kathananA anusAre pakSemaratva svarUpa sandigdhopAdhine mAnatA nathI. bAkI to anyasandizyopAdhimAM ane pataratva-sandizyopAdhimAM dUSatAbIjano koI bheda na hovAthI pakSemaratva svarUpa sandigdhopAdhi mAnI zakAya che... ItyAdinuM anusaMdhAna dinakarImAM karavuM joIe. ' : ' matAntare upAdhinA dUSakatAbIjane jaNAve che... vi... ityAdi graMthathI - Azaya spaSTa che ke, keTalAka loko upAdhinA phaLa tarIke sampratipakSanA utthApanane mAne che. dA.ta. " "moLottarNa ghUmavat va ' ityAdi sthaLe 'gayoro dhUmamAravaTuM mArke-dhanAmAvat' A pramANe 97
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapratipakSanuM AAdhanasaMyoga svarUpo pAdhinA kAraNe utthApana thAya che. AthI ja upAdhinuM dUSakatAbIja, sapratipakSotthApakatva svarUpa hovAthI kavacit sAdhanavyApaka. 51 Bilu bhane cha. 6... karakA pRthivI kaThinasaMyogavattvAd'' mahI anuzItasparzavatva sva35 BAdhi, sAdhanavyA5 che. 4 // 29 // 3 'karakA pRthivItvAbhAvavatI anuSNAzItaspazehitatvAd' mA pramANe satpratipakSana utthApakatva anuSNAzItasparzavatvamAM che. ane te sAdhananuM vyA5 che. yA5 'karakA pRthivI kaThinasaMyogavattvAd' mahI karakAmAM tAdaza hetu na hovAthI svarUpAsiddhi ja che. ahIM upAdhi mAnavAnI AvazyakatA nathI. paraMtu sarvatra upAdhi sthaLe vyabhicArAdi anya doSo paNa hoya che. tethI ahIM paNa pakSAvRttisAdhyavyApaka upAdhi che. arthAt kecistukAranA mate 'pakSAvRttitve sati sAdhyavyApakatvamupAdhiH' mA sksse| che... tyA spaSTa cha. // ityupAdhinirUpaNam // kArikAvalI / . zabdopamAnayo naiva pRthakprAmANyamiSyate // 140 // anumAnagatArthatvAditi vaizeSikaM matam / / tanna samyag vinA vyAptibodhaM zAbdAdibodhataH // 141 // muktAvalI / __zabdopamAnayoriti / vaizeSikANAM mate pratyakSamanumAnaJca pramANam, zabdopamAnayostvanumAnavidhayaiva prAmANyam / tathA hi daNDena gAmAnayetyAdilaukikapadAni yajetetyAdivaidikapadAni vA tAtparyaviSayasmAritapadArthasaMsargajJAnapUrvakANi AkAGkSAdimatpadakadambatvAd, ghaTamAnayeti padakadambavat / yadvaite padArthA mithaH saMsargavantaH, yogyatAdimatpadopasthApitatvAt tAdRzapadArthavat / dRSTAnte'pi dRSTAntAntareNa sAdhyasiddhiriti / evaM gavayavyaktipratyakSAnantaraM gavayapadaM gava 88
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatvapravRttinimittakam, asati vRttyantare vRddhaistatra prayujyamAnatvAt / asati ca vRttyantare yad yatra vRddhaiH prayujyate tat tatpravRttinimittakaM yathA gopadaM gotvapravRttinimittakam / yadvA gavayapadaM sapravRttinimittakaM sAdhupadatvAdityanumAnena pakSadharmmatAbalAd gavayatvapravRttinimittakatvaM bhAsate / tanmataM dUSayati tanna samyagiti / vyAptijJAnaM vinA'pi zAbdabodhasyAnubhavasidUdhatvAt / na hi sarvatra zabdazravaNAdyanantaraM . vyAptijJAne mAnamastIti / kiJca sarvatra zAbdasthale yadi vyAptijJAnaM kalpyate tadA sarvatrA'numitisthale padajJAnaM kalpayitvA zAbdabodha eva kiM na svIkriyata iti dhyeyam || 140 || 141 // // iti zabdopamAnayoH pRthakprAmANyanirUpaNam // 00 : vivaraNa : vaizeSijALAM mate:.. ityAdi Azaya e che ke vaizeSiko pratyakSa ane anumAna A be ja pramANane mAne che. zabda ane upamAna A be pramANane anumAna rUpe ja pramANa mAne che. 'ghaTamAnaya' ityAdi padazravaNathI padArthopasthiti dvArA je padArthAnvayabodha thAya che, e anumitisvarUpa hovAthI tAdaza zAbdabodhanA karaNa tarIke padajJAnane karaNa mAnavAnI AvazyakatA nathI. AvI ja rIte sAdazyajJAnajanya upamiti paNa anumitisvarUpa hovAthI tatkaraNarUpe upamAnane paNa mAnavAnI AvazyakatA nathI - e vaizeSikonuM kathana che. kahevAnuM tAtparya e che ke vajjaina mAnaya A laukikapadomAM athavA je loko laukikapadone anuvAdaka mAne che, te mImAMsakonA mate neta... ityAdi vaidika padomAM; 'AAMkSAvimavanvatva svarUpa hetuthI tAtparyaviSayamAAritapadArthasaMsargajJAnapUrvakatva siddha thAya che. tethI gAmAnaya... ityAdi vAkyArthesaMsargajJAnanI siddhi mATe ukata anumAnapramANa hovAthI tabhinna zabdapramANane mAnavAnI AvazyakatA nathI. athavA padArthomAM 99
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraspara saMsargavattva, yogyatAdi ('Avi' padathI AkAMkSA sannidhi vagerenuM grahaNa karavuM.) matpadopasthApitatva svarUpa hetuthI siddha thatuM hovAthI vAkyArthasaMsargajJAna mATe ukata anumAnapramANathI atirikata zabdapramANa mAnavAnI AvazyakatA nathI. uktAnumAnanAM dRSTAMtomAM sAdhyanI siddhi; tene pakSa banAvIne anya dRSTAntathI thaI zake che. AvI ja rIte gavayAdipadomAM gavayAdipadArthazaktigraha mATe upamAna pramANa mAnavAnI AvazyakatA nathI. kAraNa ke gavayAdi padomAM 'ati vRzyantare vRddhestatra prayuSyamAnAt' A hetuthI gavayatvAdipravRttinimittakatvanI siddhi anumAnathI ja thaI zake che. athavA gavayAdi padomAM, 'sAdhupavatva' hetuthI sapravRttinimikattvanI siddhithI gavayAdipravRttinimittakatvanI siddhi parizeSAnumAnathI zakya che. tethI spaSTa che ke gavayAdipadonI zaktinA grAhaka tarIke uktAnumAnapramANathI atirikta upamAnapramANane mAnavAnI AvazyakatA nathI. A pramANe vaizeSikonI mAnyatA che. ahIM cAre anumAnamAM sAdhya ane hetughaTaka tatttat padonA nivezanuM prayojana sAmAnya anusaMdhAnathI jANI zakAya che. tema chatAM na samajAya to adhyApaka pAsethI athavA dinakarIthI e jANI levuM. ahIMnA granthanA vivaraNamAM khUba ja sthUladaSTithI vivaraNa karyuM che. graMthakAranA AzayanA jJAna mATe dinakarInuM paNa anusaMdhAna paryApta nathI. e mATe to nyAyakusumAJjalinI 'prakAza' TIkAnuM anusaMdhAna karavAnI AvazyakatA che. ahIM e badhI vastuonuM varNana karIe to A vivaraNa khUba ja kRliSTa thavAno saMbhava che. mATe jijJAsuoe adhyApaka pAsethI khUba ja upayogapUrvaka ahIMnA graMthanuM adhyayana karavuM joIe. + vaizeSikonAM uparyukta matanuM nirAkaraNa kare che - 'tanna...' ityAdi kArikAnA uttarArdhathI - Azaya spaSTa che ke mAnava - 100
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdi padasthaLe temaja gavayAdipadasthaLe upara jaNAvyA mujabanA vyAptijJAna vinA paNa vivakSita gokarmakAnayanAdino temaja gavayAdipadavAcyatvAdino bodha sarvAnubhavasiddha che. tethI etAdaza bodhanI upapatti mATe zabda tema ja upamAna pramANane mAnyA vinA cAle evuM nathI. 'AvA sthaLe tAdazabodhanA anusAre vyAptijJAnanI kalpanA karavAmAM Ave che, tethI vyAptijJAnamAM vyabhicAra nahIM Ave.' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke sarvatra zabdazravaNa bAda vyAptijJAna thAya che ja; emAM koI pramANa nathI. 'tAdRzavivakSitabodhanI utpatti ja sarvatra zabdazravaNAdi pachI vyAptijJAnane mAnavAmAM pramANa che.' AvuM nahIM kahevuM joIe, kAraNa ke, sarvatra zabdazravaNAdyanantara vyAptijJAnano anubhava na hovA chatAM tAdazavivakSitabodhanA kAraNe vyAptijJAnanI kalpanA karAya che; to pachI sarvatra anumitisthale padajJAnanI kalpanA karIne zAbdabodhane ja zA mATe mAnatA nathI ? kAraNa ke vantyAdipado jema arthanA smAraka che, ema vantyAdi artha paNa vantyAdipadonA smAraka che ja. AthI spaSTa che ke vyAptijJAna vinA sarvAnubhavasiddha zAbdabodhAdinA anusAre zabdAdine pRthakpramANa mAnavA joIe. ||140||141 // // iti zabdopamAnayoH pRthakprAmANyanirUpaNam // kArikAvalI | traividhyamanumAnasya kevalAnvayibhedataH / dvaividhyaM tu bhaved vyApteranvayavyatirekataH // 142 // muktAvalI / traividhyamiti / anumAnaM hi trividham kevalAnvayikevalavyatirekyanvayavyatirekibhedAt / tatrAsadvipakSaH kevalAnvayI / yathA jJeyamabhidheyatvAdityAdau / tatra hi sarvasyaiva jJeyattvAd vipakSAsattvam / 101 -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( nanu sarveSAM dharmANAM vyAvRttatvAt kevalAnvayyasiddhiriti cenna / vyAvRttatvasya sarvasAdhAraNye tasyaiva kevalAnvayitvAt / kiJca vRttimadatyantAbhAvApratiyogitvaM kevalAnvayitvam, tacca gaganAbhAvAdau prasiddham / ) asatsapakSaH kevalavyatirekI / yathA pRthivItarebhyo bhidyate gandhavattvAdityAdau / tatra hi jalAditrayodazabhedasya pUrvamasiddhatayA nizcitasAdhyavataH sapakSasyAbhAva iti / satsapakSavipakSo'nvayavyatirekI, yathA vahnimAn dhUmAdityAdau / tatra sapakSasya mahAnasAdervipakSasya natahavAveza satttAviti ||o4rA 00 H vivaraNa : anumAnam ... ityAdi - Azaya e che ke, kevalAnvayi, kevalavyatireki ane anvayavyatireki; A traNa bhedathI anumAna traNa prakAranA che. tyAM, jeno vipakSa nathI evA hetune kevalAnvayi kahevAya che. yadyapi kevalAnvayi sthaLe jo vipakSa prasiddha hoya to 'asavRvipakSatva' mAM asaMbhava Ave che. ane vipakSa aprasiddha hoya to aprasiddhapratiyogika abhAva aprasiddha hovAthI paNa asaMbhava Ave che. paraMtu 'asavipakSa'no artha nirvacchinnavRttimatyantAmAvAvrutiyogsaadhyk' A pramANe che. emAM 'nivaoinna' ane 'vRttimay'no niveza anukrame saMyogAbhAva ane gaganAbhAvamAM abhyAsinuM nivAraNa karavA mATe che... ityAdi tarkasaMgrahanA vivaraNamAM jaNAvyuM che. 'tuM taiyamamidheyatvAr' A kevalAnvayi anumAnanuM udAharaNa che. sarvatra jJeyatva hovAthI nizcitasAdhyAbhAvava vipakSano ahIM abhAva che. e samajI zakAya che. (sarvadharmo yadyapi vyAvRtta arthAt vyAvRttima hovAthI sarva dharmono anyantAbhAva prasiddha che. tethI tAdazAtyantAbhAvA- pratiyogitva svarUpa kevalAnvayinI prasiddhi nathI. paraMtu vyAvRttatva sarvadharmomAM hovAthI vyAvRttatvamAM ja 102
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAdezAtyantAbhAvApratiyogit svarUpa kevalAnvayitva prasiddha che. tema ja tAdazavRttimadatyantAbhAvApratiyogit svarUpa kevalAnvayitva gaganAbhAvAdimAM prasiddha che.) ahIM muktAvalInAM () A pramANenA kauMsamAMnA graMthanuM vivaraNa kauMsamAM lakhyuM che. prAcIna pustakomAM e pATha nathI. vastutaH e pAThanI AvazyakatA paNa nathI. - satyapakSa... ityAdi - ahIM paNa pUrve jaNAvyA mujaba sapakSanI prasiddhi ane aprasiddhithI lakSaNano asaMbhava na thAya e mATe; "hetunA sahacArano graha jemAM thayo nathI, evuM vyatireka sAdhya jevuM che, e hetune kevalavyatireka kahevAya che.' A pramANe 'satyapakSa'no artha samajavo. 'pRthivI to midyate zvavasvat ahIM; anumAnanI pUrve jalAdi ATha dravyo ane abhAvane choDIne anya pAMca padArtho svarUpa terano bheda siddha na hovAthI nizcitasAdhyavat sapakSa na hovAthI sva" hetu kevalavyatireka che. vaizeSiko vagere abhAvane svatanta padArtha mAnatA nathI. tethI "nastAvitrayozameca' A pramANe nirdeza che'- evuM lAge che. sapakSa ane vipakSa jenA che, te hetune "manvayaaitikri' kahevAya che. vartamAnuM dhUmAt ahIM mahAna sAdi sapakSa ane jalahadAdi vipakSa hovAthI dhUma - hetu anvayavyatirekI che - e khUba ja spaSTa che. 14rA. #ArivatI ! anvayavyAptiruktaiva vyatirekAdihocyate / sAdhyAbhAvavyApakatvaM hetvabhAvasya yad bhavet // 143 // | mupvanI | ... tatra vyatirekiNi vyatirekavyAptijJAnaM kAraNaM, tadarthaM vyatirekavyAptiM nirvakti - sAdhyAbhAvavyApakatvamiti - sAdhyAbhAvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvamityarthaH / atredaM bodhyam / yatsambandhena 103
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadavacchinnaM prati yena sambandhena yena rUpeNa vyApakatA gRhyate tatsambandhAvacchinnapratiyogitAkataddharmAvacchinnAbhAvavattAjJAnAt tatsambandhAvacchinnapratiyogitAkataddharmAvacchinnAbhAvasya siddhiH / itthaJca yatra vizeSaNatAdisambandhenetaratvavyApakatvaM gandhAbhAve gRhyate, tatragandhAbhAvAbhAvenetaratvAtyantAbhAvaH siddhyati / yatra tu tAdAtmyasambandhenetaravyApakatA gRhyate tatra tAdAtmyasambandhenetarasyAbhAvaH siddhyati / sa evAnyonyAbhAvaH / evaM yatra saMyogasambandhena dhUmaM prati saMyogasambandhena vahna rvyApakatA gRhyate tatra saMyogasambandhAvacchinnapratiyogitAkavalyabhAvena jalahade saMyogasambandhAvacchinnapratiyogitAkadhUmAbhAvaH siddhyati / atra ca vyatirekivyAptigrahe vyatirekasahacArajJAnaM kAraNam / kecittu vyatirekasahacAreNAnvayavyAptireva gRhyate / na tu vyatirekavyAptijJAnamapi kAraNam / yatra vyatireka sahacArAd vyAptigrahastatra vyatirekItyucyate / sAdhyaprasiddhistu ghaTAdAveva jAtA, pazcAt pRthivItvAvacchedena sAdhyata iti vadanti // 143 // : vi129 : tatra vyatirekiNi... tyAhi - mAzaya se che / vyatirekilizkAnumitinI pratye vyatirekavyAptijJAna kAraNa che; tethI te mATe vyatirekavyAptinA svarUpanuM nirvacana kare che - 24AvalImA 'sAdhyAbhAvavyApakatvam' tyAhi graMthathI. mAzaya spaSTa cha , 'sAdhyAbhAvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitva' svarUpa vyatirekavyApti che. ahIM e vastu samajavI joIe ke je saMbaMdhathI je dharmAvacchinnanI pratye, je saMbaMdhathI je rUpe vyApakatA grahaNa karAya che; te saMbadhAvacchinna, te dharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavattAnA jJAnathI; te saMbaMdhAvacchinna, te dharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvanI siddhi thAya che. saMyogasaMbaMdhathI dhUmatvAvacchinnadhUmanI pratye 104
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ (dhUmaniSThavyApyatAnirUpita); saMyogasaMbaMdhathI vahnittvana rUpeNa vyApakatA vanimAM grahaNa karAya che. tethI saMyogasaMbandhAvacchinna vahUnitvAvacchinnapratiyogitAkAbhAva- vattAnA jJAnathI; jalahradAdimAM saMyogasaMbandhAvacchinna dhUmanvAvacchinnapratiyogitAkadhUmAbhAvanI siddhi thAya che. AvI ja rIte jyAM vizeSaNatAdisaMbaMdhathI pRthvItaratvaniSThavyApyatAnirUpitavyApakatAno gaMdhAbhAvamAM graha thAya che; tyAM pRthvImAM vizeSaNatAsaMbaMdhAvacchinnagandhAbhAvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavattAnA jJAnathI pRthvItarAbhAvanI siddhi thAya che. parantu jyAM tAdAtmyasaMbaMdhathI pRthvItaraniSTavyApyatAnirUpitavyApakatAno graha tAdazagaMdhAbhAvamAM thAya che; tyAM tAdazagaMdhAbhAvAbhAvavattAnA jJAnathI pRthvImAM tAdAtmyasaMbandhathI itaranA abhAvanI arthAt pRthivItarabhedanI siddhi thAya che... ityAdi uktaprAyaH che. vittu. . . ityAdi Azaya e che ke, sAdhyAbhAva ane hetvabhAvanA sahacAragrahathI anvayavyAptino ja graha thAya che. ane e anvayavyAptijJAna ja anumitinI pratye kAraNa che. vyatirekavyAptijJAna anumitinI pratye kAraNa nathI. 'A rIte anumitinI pratye anvayavyAptijJAnane ja kAraNa mAnIe to hetumAM vyatirekitvanA vyavahAranI anupapatti thaze.' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke jyAM anvayasahacAranI apekSA vinA mAtra vyatirekasahacArathI vyAptigraha (anvayavyAptigraha) thAya che, tyAM kevalavyatirakatvano vyavahAra thAya che. 'pRthvI remyo midyate, gandhavattvAr' ityAdi sthaLe, koI paNa sthaLe anumAnanI pUrve itarabhedatyuMna rUpathI sAdhyanI prasiddhi na hovAthI anvayavyAptino graha zakya nathI - A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke pakSatAvacchedakAkrAnta paukadezaghaTAdimAM sAdhyanI prasiddhi hoya che. tyAM anvaya 105
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAtigraha thayA pachI pRthvItyAghavacchedena sAdhyasiddhi karAya che. pakSatAvacchedakAvacchedana sAdhyasiddhinI pratye pakSatAvacchedaka sAmAnAdhikarayena sAdhyasiddhi pratibaMdhikA nathI e samajI zakAya che. A pramANe keTalAka lokonI mAnyatA che. // 14 // kaarikaavlii| arthApattistu naiveha pramANAntaramiSyate / vyatirekavyAptibuddhyA caritArthA hi sA yataH // 144 // muktAvalI / arthApattistviti / arthApattiM pramANAntaraM kecana manyante / tathA hi yatra devadattasya zatavarSajIvitvaM jyotiHzAstrAdavagataM jIvino gRhAsattvaJca pratyakSAdavagatam, tatra zatavarSajIvitvAnyathAnupapattyA bahiHsattvaM kalpyate / tadapyanumAnena gatArthatvAnneSyate / tathA hi - yatra jIvitvasya bahiHsattvagRhasattvAnyataravyApyatvaM gRhItaM, tatrAnyatarasiddhau jAyamAnAyAM gRhasattvabAdhAd bahiHsattvamanumitau. bhAsate / evaM pIno devadatto divA na bhuGkta ityAdau pInatvasya bhojanavyApyatvAvagamAd bhojanaM siddhyati / divA bhojanabAdhe ca rAtribhojanaM siddhyati / abhAvapratyakSasyA''nubhavikatvAdanupalambho'pi na pramANAntaram / kiJcAnupalambhasyAjJAtasya hetutve jJAnAkaraNakatvAtpratyakSatvaM, jJAtasya hetutve tu tatrApyanupalambhAntarApekSetyanavasthA / evaM ceSTA'pi na pramANAntaram / tasyAH saGketagrAhakazabdasmArakatvena lipyAdisamazIlatvAcchabda evAntarbhAvAt / yatra tu vyAptyAdigrahastatrAnumitireveti // 144 // iti buddhinirUpaNam // 00 : viva2 : arthApattiM pramANAntaraM kecana... tyAhi - Azaya se che ke, mImAMsako "arthapattine paNa eka pramANa tarIke mAne che. 106
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAM jyotiSazAstrathI devadattanA so varSanA AyuSyano nirNaya thayo che; ane jIvatAM evA tenAM gRhAsattvanuM jJAna thayuM che, tyAM devadattanA zatavarSajIvitvanI anyathA anu5patti na thAya e mATe devadattanuM bahiH sarva manAya che. A rIte devadattAdinAM bahi:sattvAdinuM jJAna arthApati pramANathI thAya che. A mImAMsakonuM kathana che. paraMtu e barAbara nathI. kAraNa ke AvA sthaLe devadattAdinA bahi:sattvAdinuM jJAna anumAnathI thaI zake che. jyAM jIvitvamAM bahi:sattva ane gRhasattva etadanyataranuM vyApyatva gRhIta che, tyAM bahi:sattva ane gRhasattva etadanyataranI siddhi thaye chate devadattAdinA gRhasattvano bAdha hovAthI 'bahi:sattva anumitimAM bhAsita thAya che. AvI ja rIte "pIno phevadratto vivAna mupha' ityAdi sthaLe paNa pInatvamAM bhojananAM vyApyatvanA jJAnathI devadattAdinA bhojananI siddhi thAya che; ane divAbhojananA bodhathI rAtribhojananI siddhi thAya che. AthI spaSTa che ke anumAnathI ja upara jaNAvyA mujaba devadattAdinA bahi:sattvAdinuM jJAna zakya hovAthI arthapattine pramANa mAnavAnI AvazyakatA nathI. amAvapratyakSacI... ityAdi - Azaya e che ke cakSurAdi IndriyothI abhAvanuM pratyakSa thAya che - e anubhavasiddha hovAthI abhAvanA pratyakSanI upapatti mATe yogyAnupalabdhi svarUpa anupalaMbhane pramANa mAnavAnI AvazyakatA nathI. yogyAnupalabdhinA sahakArathI indriyAdi phaluptapramANathI ja abhAvapratyakSanI upapatti zakya che. 'abhAvapratyakSanI pratye yogyAnupalabdhine sahakArikAraNa mAnavAnI apekSAe to anupalaMbhane atirikta pramANa mAnavAmAM aucitya che." AvuM nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke anupalaMbhane ajJAtarUpe arthAt svarUpathI vidyamAna evA tene (anupalaMbhane) kAraNa mAnIe 107
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ to, anupalaMbhajanyaabhAvapratyakSa, jJAnAkaraNakajJAnasvarUpa hovAthI pratyakSa che. ane tethI 'pratyakSajJAnaLatva' svarUpa pratyakSapramANatva indriyomAM siddha hovAthI anupalaMbhane sahakArikAraNa mAnavAmAM ja aucitya che. anupalaMbhane jJAtarUpe arthAr anupalaMbhanA jJAnane abhAvapratyakSanI pratye kAraNa mAnIe to abhAvapratyakSa, jJAnAkaraNaka na hovAthI teno pratyakSamAM samAveza na thAya to paNa tat(abhAvapratyakSa) kAraNIbhUta pratiyogyupalaMbhAbhAva svarUpa anupalaMbhanuM jJAna paNa abhAvapratyakSa (upalaMbhAbhAvapratyakSa) svarUpa hovAthI tenI pratye paNa anupalaMbhanA jJAnane kAraNa mAnavAno prasaMga Avaze, tethI 'anavasthA' Avaze. mATe abhAvapratyakSanI upapatti mATe anupalaMbhane pramANAntara mAnavAnI AvazyakatA nathI, e samajI zakAya che. AvI ja rIte hastAdinI ceSTAthI thatA jJAnanI upapatti mATe 'ceSTA'ne paNa svatantra pramANa mAnavAnI AvazyakatA nathI. likhyAtmaka zabdo jevI rIte saMketagrAhakazabdanA smAraka hoya che, tevI ja rIte hastAdiceSTA paNa saDkatagrAhakazabdanI smArikA hovAthI tajjanyajJAnano zAbdabodhamAM samAveza thaI zake che. parantu jyAM ceSTAthI vyAptyAdino graha thAya che, tyAM ceSTAnA sahakArathI anumiti ja thAya che. AthI spaSTa che ke klusa zabdAdipramANathI atirikta ceSTAne paNa pramANa mAnavAnI AvazyakatA nathI. / / 144 rUti zaiSavudhinirUpaLam // kArikAvalI / sukhaM tu jagatAmeva kAmyaM dharmeNa jAyate / adharmajanyaM duHkhaM syAt pratikUlaM sacetasAm || 145|| muktAvalI / sukhaM nirUpayati-sukhaM tu jagatAmeveti / kAmyam 108 -
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhilASaviSayaH / dharmeNeti-dharmatvena sukhatvena kAryakAraNabhAva ityarthaH // iti sukhanirUpaNam // duHkhaM nirUpayati-adharmeti / adharmatvena duHkhatvena kAryakAraNabhAva ityarthaH / pratikUlamiti-duHkhatvajJAnAdeva sarveSAM svaabhaavikdvessviSaya tRtyarthaI641 rUti yunirUpaNam II .: vivaraNa : have krama prApta sukhanuM nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM sud tu ItyAdi graMthathI. Azaya e che ke jagatanA sarva prANIonI IcchAno viSaya sukha che. yadyapi tarkasaMgrahamAM jaNAvyA mujaba sukhanA sAdhanamAM ativyAptinuM nivAraNa karavA "to chInavIne chAviSayatva' nI vivakSA karIe to paNa du:khAbhAvanA sAdhanamAM paNa ItarecchAnadhInecchAviSayatva hovAthI temAM ativyApti Ave che. paraMtu tenA nivAraNa mATe taSAnavInatva'nI paNa IcchAmAM vipakSA karI levI. jethI duHkhAbhAvasAdhanamAM du:khadveSAdhIna- IcchAviSayatva hovAthI ativyApti nahIM Ave. sukhanI pratye dharma kAraNa che. arthAt sukhtvaavcchinnsmvaaysmbndhaavcchinnkaarytaaniruupitsmvaaysaMkhyadhArjInnadhatvacchinnatA dharmamAM che. A pramANe sukha ane dharmano kAryakAraNabhAva che. rUti sunirUpaNam II have duHkhanuM nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM adharma... ItyAdi graMthathI - Azaya spaSTa che ke, adharmavena ane duHkhatvena samavAyaghaTita, duHkha ane adharmano kAryakAraNabhAva che. adharmajanya du:kha, badhAne pratikUla che. duHkhatvaprakArakajJAnathI ja du:kha badhAnA dveSano viSaya che. 14pA rUti duHkhanirUpaNam // 109
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArikAvalI / nirduHkhatve sukhe cecchA tajjJAnAdeva jAyate / icchA tu tadupAye syAdiSTopAyatvadhIryadi // 146 // cikIrSA kRtisAdhyatvaprakArecchA tu yA bhaved ! taddhetuH kRtisAdhyeSTasAdhanatvamati rbhavet // 147 // muktAvalI / icchAM nirUpayati-nirduHkhatva iti / icchA hi phalaviSayiNI upAyaviSayiNI ca / phalantu sukhaM duHkhAbhAvazca / tatra phalecchAM prati phalajJAnaM kAraNam / ata eva puruSArthaH sambhavati, yajjJAtaM sat svavRttitayeSyate sa puruSArtha iti tallakSaNAt / itarecchAnadhInecchAviSayatvaM phalito'rthaH / upAyecchAM pratISTasAdhanatAjJAnaM kAraNam // 146 // cikIrSeti / kRtisAdhyatvaprakArikA kRtisAdhyaviSayiNIcchA cikIrSA / pAkaM kRtyA sAdhayAmIti tadanubhavAt / cikIrSAM prati kRtisAdhyatAjJAnamiSTasAdhanatAjJAnaJca kAraNam / taddheturiti ata eva vRSTyAdau kRtisAdhyatAjJAnAbhAvAnna cikIrSA // 147 // - 00 : vivaraNa : IcchAnuM niiye| are che - rijhAvalImA nirduHkhatve. ityAdi graMthathI Azaya spaSTa che ke phalecchA ane upAyecchAnA bhedathI icchA be prakAranI che. sukha ane duHkhAbhAva A be phala che. dvividha icchAmAM je phalecchA che tenI pratye phalajJAna kAraNa che. tethI ja arthAt phalecchAnI pratye phalajJAna kAraNa hovAthI tAdRza sukhAdi svarUpa phalane puruSArtha kahevAya che. ''je vastu jJAnano viSaya banyA pachI 'e mane maLe' evI icchAno viSaya bane che.'' tene puruSArtha kahevAya 110
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. "viSaya jJAnanaLechaviSayatva' A pramANe puruSArthanuM lakSaNa che. yadyapi svaviSayakaSTasAdhanatAjJAna janmecchAviSayatva to sukhAdinA upAyamAM hovAthI temAM ativyApti Ave che. paraMtu uktalakSaNanuM tAtparya 'Duto chInavInecchaviSayatva' hovAthI sukhecchAdhInecchAnA viSaya upAyamAM ativyApti nahIM Ave. upAmecchAnI pratye ISTasAdhanatAnuM jJAna kAraNa che. I146 vikIrSeti-vRtisadhyatva... ityAdi - Azaya e che ke, kRtisAdhyatva prakArakakRtisAdhyaviSayaka je icchA che, tene 'cikaSa' kahevAya che. " tyAM sAdhayAmi' ItyAdAkAraka anubhavathI cikISa gamya che. cikIrSAnI pratye kRtisAdhyatAnuM ane ISTasAdhanatAnuM jJAna kAraNa che. cikIrSAnI pratye kRtisAdhyatAnuM jJAna kAraNa hovAthI vRSTi vageremAM tAdazakRtisAdhyatvanuM jJAna na hovAthI vRdyAdimAM cikarSA thatI nathI. anyathA ISTasAdhanatAnA jJAnamAtrathI ja cikIrSAnI utpatti mAnIe to vRdyAdimAM paNa cikIrSAno prasaMga Avaze. cikIrSAnI pratye ISTasAdhana tAjJAnane kAraNa na mAnIe to jalatADanAdimAM niSphalatvanuM jJAna hoya to paNa cikIrSAno prasaMga Avaze - e samajI zakAya che. ||14nA - vArivAvanI | balavadviSTahetutvamatiH syAtpratibandhikA / tahetutvavu9tu hetutva kAryAnmite 248 mulvatI ! balavaditi-balavadviSTasAdhanatAjJAnaM tatra pratibandhakamato madhuviSasampRktAnabhojane na cikIrSA / balavadveSaH pratibandhaka ityanye / . tadahetutveti / balavadaniSTAjanakatvajJAnaM tatra kAraNamityarthaH / (kRtisAdhyatAjJAnAdimato balavadaniSTasAdhanatAjJAnazUnyasya balavada 111
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ niSTAjanakatvajJAnaM vinA'pi cikIrSAyAM vilambAbhAvAt kasyacinmata ityasvaraso darzitaH) // 148 // itIcchAnirUpaNam // .: vivaraNa : madhuviSa(mIThuM jhera) samRkataannabhojanAdimAM paNa kRtisAdhyatA ane ISTasAdhanatAnuM jJAna hovAthI cikIrSAno prasaMga Avaze. tethI tenA nivAraNa mATe jaNAve che - kArikAvalImAM vaktaval... ityAdi. Azaya e che ke cikIrSAnI pratye balavadviSTasAdhanatAnuM jJAna pratibaMdhaka hovAthI madhuviSasamyukta annabhojanAdimAM balavadviSTasAdhanatAnuM jJAna hovAthI cikIrSA thatI nathI. keTalAka loko cikIrSAnI pratye balavadviSTasAdhanatAnA jJAnanI apekSAe laghubhUta tajJAnajanya balavadveSane pratibaMdhaka mAne che. paraMtu e matamAM "rUtya' kahIne graMthakAre asvArasya jaNAvyuM che. enuM bIja jANavAnI IcchAvALAe dinakarI jovI. hetu... ItyAdi - Azaya e che ke cikIrSAnI pratye balavaaniSTAjanakatvanA jJAnane keTalAka loko kAraNa mAne che. madhuviSasamRkataannabhojanAdisthaLe balava aniSTajanakatvanA jJAnathI tAdazAniSNAjanakatvanA jJAnano pratibaMdha thavAthI kAraNabhAvanA kAraNe ja cikIrSA thatI nathI. A matamAM paNa kArikAvalImAM 'vinmate' thI jaNAvelA asvArasyane jaNAve che - tidhyatA... ItyAdi graMthathI. Azaya e che ke je vyaktine kRtisAdhyatAnuM jJAna che ane balavadaniSTasAdhanatvanuM jJAna nathI. tene paNa balavadaniSThAjanakatvanA jJAna vinA cikIrSAmAM vilaMba thaze... ityAdi samajI zakAya che. kRtisAdhyatA... ityAdi pATha, ghaNA pustakomAM nathI. tema ja dinakarIkArasammata paNa nathI. tethI kauMsamAM jaNAvyo che. paraMtu prakRtopayogI hovAthI tenuM 112
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaraNa kauMsamAM mUkyuM nathI. 148. | | tI chAnirUpaNam * vAriAvatI | dviSTasAdhanatAbuddhirbhaved dveSasya kAraNam / pravRttizca nivRttizca tathA jIvanakAraNam // 149 // evaM prayatnatraividhyaM tAntrikaiH parikIrtitam / | muvatI ! dveSaM nirUpayati-dviSTasAdhanateti / duHkhopAyaviSayakaM dveSaM prati balavadviSTasAdhanatAjJAnaM kAraNamityarthaH / balavadiSTasAdhanatAjJAnaJca pratibandhakam / tena nAntarIyakaduHkhajanake pAkAdau na dveSaH // iti dRSanirUpam | ____yatnaM nirUpayati-pravRttizceti / pravRttinivRttijIvanayoniyatnabhedAt prayatnastrividha ityarthaH // 149 // 00 : vivaraNa : dveSanuM nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM diSTasAdhanatI... ityAdi graMthathI. Azaya e che ke duHkhopAyaviSayakaoSanI pratye balavadviSTasAdhanatAnuM jJAna kAraNa che. ane balavaISTasAdhanatAnuM jJAna pratibaMdhaka che. tethI (balavadviSTasAdhanatAnuM jJAna dveSanI pratye kAraNa hovAthI) pAkAdi nAntarIyakaduHkhanA janaka hovA chatAM balavadviSTasAdhana na hovAthI temAM dveSanI utpatti thatI nathI. ityAdi spaSTa che. || rUti (nirUpaNam | A prayatnanuM nirUpaNa kare che - kArikAvalImAM pravRtti... ItyAdi graMthathI. Azaya spaSTa che ke pravRtti, nivRtti ane jIvanayoni bhedathI prayatna traNa prakArano manAya che... ItyAdi sugama che. 113
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArikAvalI / cikIrSA kRtisAdhyeSTasAdhanatvamatistathA // 150 // muvinI | cikIrSetyAdi-madhuviSasampRktAnnabhojanAdau balavadaniSTAnu bandhitvajJAnena cikIrSAbhAvAna pravRttiriti bhAvaH / kRtisAdhyatAjJAnAdivad balavadaniSTAnanubandhitvajJAnamapi svatantrAnvayavyatirekAbhyAM pravRttau kAraNamityapi vadanti // 00 : vivaraNa : kArikAvalImAM viSa..." ityAdi. Azaya e che ke, pravRttinI pratye cikIrSA, kRtisAdhyatvanuM jJAna ane ISTasAdhanatvanuM jJAna kAraNa che. pravRttinI pratye balavadaniSTA - nubaMdhitvajJAnanA abhAvane kAraNa na mAnIe to madhuviSasaMpUtaannabhojanAdimAM pravRttino prasaMga Avaze. A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke madhuviSasamyuktaannabhojanAdisthaLe balavadaniSThAnubaMdhitvanA jJAnathI cikIrSAno abhAva che. tethI cikIrSA svarUpa kAraNanA abhAvathI ja madhuviSasapUtaannabhojanAdimAM pravRtti thatI nathI. keTalAka loko kRtisAdhyatAdinA jJAnanI jema balavadaniSThAnanubandhitvanA jJAnane paNa pravRttinI pratye kAraNa mAne che. anyathA balavadanikhAnanubandhitvajJAnanI jema kRtisAdhyatAdijJAna paNa cikIrSAnI pratye kAraNa hovAthI pravRttinI pratye kRtisAdhyatAdijJAnane paNa kAraNa mAnI zakAze nahIM... ityAdi svayaM samajI levuM. - muvinI ! kAryatAjJAnaM pravartakamiti guravaH / tathA hi-jJAnasya pravRttI jananIyAyAM cikIrSA tiriktaM nA'pekSitamasti; sA ca kRti 114
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhyatAjJAnasAdhyA, icchAyAH svaprakAraprakArakadhIsAdhyatvaniyamAt / cikIrSA hi kRtisAdhyatvaprakArakecchA, tatra kRtisAdhyatvaM prakAraH, tatprakArakajJAnaM cikIrSAyAM kAraNaM, tadvArA pravRttau ca hetuH, natviSTasAdhanatAjJAnaM tatra hetuH, nitye tadabhAvAt / kRtyasAdhye'pi candramaNDalAnayanAdau pravRttyApatteH / nanu kRtyasAdhyatAjJAnaM pratibandhakamiti cenna / tadabhAvApekSayA kRtisAdhyatAjJAnasya laghutvAt / na ca dvayoreva hetutvaM gauravAt / nanu tvanmate'pi madhuviSasampRktAnnabhojane caityavaMdane ca pravRttyApattiH kAryatAjJAnasya sattvAditi cenna / svavizeSaNavattApratisandhAnajanyakAryatAjJAnasya pravartakatvAt / kAmye hi yAgapAkAdau kAmanA svavizeSaNam / tatazca balavadaniSTAnanubandhikAmyasAdhanatAjJAnena kAryatAjJAnam, tataH pravRttiH / tRptazca bhojane na pravarttate tadAnIM kAmanAyAH puruSavizeSaNatvAbhAvAt / nitye ca zaucAdikaM puruSavizeSaNam, tena zaucAdijJAnAdhInakRtisAdhyatAjJAnAt tatra pravRttiH / ..nanu tadapekSayA lAghavena balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatAjJAnaviziSTakAryatAjJAnameva heturastu, balavadaniSTAnanubandhitvaM ceSTotpattinAntarIyakaduHkhAdhikaduHkhAjanakatvam, balavadveSaviSayaduHkhAjanakatvaM veti cena / iSTasAdhanatvakRtisAdhyatvayo yugapajjJAtumazakyatvAt, sAdhyatvasAdhanatvayo virodhAt / asiddhasya hi sAdhyatvaM siddhasya ca sAdhanatvam / na caikamekenaikadA siddhamasiddhaJca jJAyate, tasmAt kAlabhedAdubhayaM jJAyata iti / maivam / lAghavena balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatve sati kRtisAdhyatAjJAnasya hetutvAt / na ca sAdhyatvasAdhanatvayo virodhaH; yadA kadAcit sAdhyatvasAdhanatvayoravirodhAt, ekadA sAdhyatvasAdhanatvayozcAjJAnAt / : viva29 : kAryatAjJAnaM pravartakam ... tyA bhAzaya se che / 115
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravRttinI pratye cikISa kAraNa che. ane cikIrSAnI pratye kAryatAnuM jJAna kAraNa che. A rIte paraMparAe pravRttinI pratye kAryatAjJAna kAraNa bane che; ISTasAdhanatAnuM jJAna pravRttinI pratye kAraNa nathI. kAraNa ke nityasaMdhyAvaMdanAdikarmonuM koI phala na hovAthI tyAM ISTasAdhanatvanA jJAnano abhAva hovAthI nityakarmomAM pravRtti nahIM thAya. ItyAdi prabhAkaronA matane spaSTa kare che - tathA di... ItyAdi graMthathI. Azaya e che ke kRtisAdhyatAjJAnane pravRttine utpanna karavA mATe cikIrSAne choDIne anya koInI apekSA nathI. cikISa, kRtisAdhyatAnA arthAt kAryatAnAM jJAnathI sAdhya che. kAraNa ke IcchA; svaprakAra che prakAra jeno evI buddhithI sAdhya hoya che. kRtisAdhyatvaprakAraka - IcchA svarUpa cikISa che. tAdaza IcchAmAM kRtisAdhyatva' prakAra che, tethI kRtisAdhyatva prakArakajJAna cikIrSAnI pratye kAraNa che. ane cikIrSo dvArA artha kRtisAdhyatva prakAraka- IcchA dvArA kRtisAdhyatva prakArakajJAna pravRttinI pratye kAraNa che- e spaSTa che. pravRttinI pratye ISTasAdhanatAnuM jJAna kAraNa nathI. anyathA nityakarmomAM upara jaNAvyA mujaba pravRnyanupapatti thaze. pravRttinI pratye ISTasAdhanatAnAM jJAnane ja kAraNa mAnIe ane kRtisAdhyatAnAM jJAnane kAraNa na mAnIe to kRtithI asAdhya evA caMdramaMDalAnayanAdimAM pravRttino prasaMga Avaze. yadyapi caMdramaMDalAnayanAdimAM pravRttinA prasaMganuM nivAraNa karavA pravRttinI pratye kRtyasAdhyatAnAM jJAnane pratibaMdhaka mAnI zakAya che. paraMtu A rIte pravRttinI pratye kRtithI asAdhyatAnAM jJAnane pratibaMdhaka mAnI pratibaMdhakAbhAvavidhayA kRtya - sAdhyatAjJAnAbhAvane kAraNa mAnavAnI apekSAe kRtisAdhyatAne kAraNa mAnavAmAM lAghava che. pravRttinI pratye kRtisAdhyatAnA jJAnane ane ISTasAdhanatAnAM jJAnane arthAt 116
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMnnene kAraNa mAnavA joie e kahevuM yogya nathI. kAraNa ke tema mAnavAmAM to gaurava spaSTa che. 7 7 yoreva... ahIM 'va' kAra 'a'i arthamAM che. yadyapi pravRttinI pratye iSTasAdhanatAnAM jJAnane kAraNa mAnIe to upara jaNAvyA mujaba nityakarmamAM pravRttvanupapatti Ave che. evI rIte kRtisAdhyatAnAM jJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnIe to madhuviSasaStaannabhojanamAM ane caityavaMdanAdimAM paNa pravRttino prasaMga Avaze. kAraNa ke tyAM paNa kRtisAdhyatAnuM jJAna to che ja. paraMtu svavizeSaNavattAnAM pratisaMdhAnathI janya evA kAryatA (kRtisAdhyatA)nAM jJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnavAthI madhuviSasavRktaannabhojanAdimAM pravRttino prasaMga nahIM Ave. Azaya e che ke upara jaNAvyA pramANe pravRttinI pratye kAraNabhUta kAryatAjJAna anumiti svarUpa ahIM vivakSita che. tAdazAnumiti svarUpa kAryatAjJAna; sva arthAtolR pravarttamAna puruSanI je kAmanA, tattAnAM pratisanmAna arthAda jJAnathI janya hovuM joIe. AthI spaSTa che ke svavizeSaNavattAnuM pratisaMdhAna liGgajJAnavidhayA jemAM kAraNa che - evA kAryatAjJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnavAmAM Ave che. kAmyakarmasthaLe kAmanA (yajJa, pAka AdinI icchA) puruSavizeSaNa hoya che. ane nityakarma sthaLe 'zaucAdi' puruSavizeSaNa hoya che. 'te tavizeSajJanatve sati, ate pratyavAyAnanatvam' A 'kAmya'nuM lakSaNa che. 'te vizeSAjJanatye sati, ate pratyavAyajJanatvam' A 'nitya'nuM lakSaNa che. 'te vizeSajJanatve mati, ate pratyavAyajJanatvam' A 'naimittika'nuM lakSaNa che. 'pAjo matkRtisAdhyo matkRtiM vinA'sattve sati madiSTasAdhanatvAd' ma anumAnathI pAkamAM 'kRtisAdhyatva'nuM jJAna thAya che. emAM hetughaTaka puruSanI icchAnA saMbaMdhanuM jJAna liMgavidhayA kAraNa che. - 117 1
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ na madhuviSasapRktaannabhojanamAM 'kRtisAdhyatva'nuM jJAna hovA chatAM e jJAna, ukta rIte pravartamAna puruSanI kAmanA svarUpa vizeSaNavattAnAM pratisaMdhAnathI janya nathI. kAraNa ke tAdazAnnabhojanamAM puruSanI icchA nathI. AthI spaSTa che ke svavizeSaNavattAnAM pratisaMdhAnathI janya kAryatAjJAna, madhuviSasapRtAnnabhojanamAM tema ja caityavaMdanAdi niSphaLa karmamAM na hovAthI tyAM pravRttino prasaMga nahIM Ave. AvI ja rIte, 'aminAnIntanatijJAdhyasadhyAvantano dvijJAtitva sati vihitasandhyAkAlInazaucAdimattvAd, yo dvijAtitve sati vihita - . sandhyAkAlInazaucAdimAn sa tatkAlInakRtisAdhyasandhyAvandanaH / ' A pramANenA anumAnathI nityasandhyAvaMdanAdimAM paNa svavizeSaNazaucavattAnAM pratisaMdhAnathI janya kAryatAjJAna hovAthI pravRtti upapanna bane che - e samajI zakAya che; ane tethI 'tataAE vattavaniSTA... taMtra pravRttiH' A graMthanuM tAtparya paNa samajI zakAya che. nannu... ityAdi Azaya e che ke, upara jaNAvyA mujaba balavadanidAnanubandhitvaviziSTa- iSTasAdhanatAjJAna - janmakRtisAdhyatAjJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnavAnI apekSAe tAdazaiSTasAdhanatAjJAnaviziSTakAryatAjJAnane kAraNa mAnavAmAM lAghava che. kAraNa ke e janyatvaghaTita nathI. balavadanidAnanubaMdhitva 'otpattinAntarIyag:vAdhivu vAnanaRtva' svarUpa che. tethI iSTotpattinAntarIyakaduH khAdhikamaraNadu: khanAM janaka evAM madhuviSasaSkRtAnnabhojanamAM balavadaniSTAnanubaMdhISTasAdhanatAjJAnaviziSTakRtisAdhyatAnuM jJAna na hovAthI pravRttino prasaMga nahIM Ave. yadyapi iSTotpattinAntarIyakaduHkhAdhikanarakadu : khanAM janaka evAM parannIgamanamAM paNa balavadaniSTAnanubaMdhI-iSTasAdhanatAjJAnaviziSTakAryatAjJAna na hovAthI rAgAndhamANasanI 118 -
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ parastrIgamanamAM pravRtti upapanna nahIM thAya; parantu tAdazapravRttinI upapatti mATe vattavaniSThAnanuvaMdhitva no artha vattaSaviSayakuvAnanatva' svarUpa vivakSita hovAthI rAgAMdhanI tAdazapravRtti anupapanna nahIM bane. kAraNa ke rAgAMdha mANasane narakAdiduHkho upara tAdazabalavAnuM zreSa na hovAthI parastrIgamanamAM; tAdazabalavADheSaviSayadu: khAjanakatvasvarUpa balavadaniSThAnanubaMdhitvaviziSTa ISTasAdhanatAjJAnaviziSTa - kAryatAjJAna, rAgAMdhamANasane che ja. A pramANe nanuM... ityAdi zaMkAgraMthano Azaya che. "rUchaHTdhanavaiRtisAdhyatvayoryu...' ityAdi - Azaya e che ke upara jaNAvyA mujaba tAdazaISTasAdhanatAjJAnaviziSTa kRtisAdhyatAjJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnavAnuM zakya nathI. kAraNa ke sAdhanatva ane sAdhyatva e baMnneno virodha hovAthI ekI sAthe baMnnenuM jJAna zakya nathI. AghakSaNavRttitvaviziSTa(asiddha) pAkAdimAM sAdhyatva hoya che ane anAghakSaNavRttitvaviziSTa (siddha) pAkAdimAM sAyanatva(ISTasAdhanatva) hoya che. tethI bhinnakAlavRtti kRtisAdhyatva ane ISTasAdhanatvanuM yugapa6 jJAna - saMbhavita nathI. eka ja vastumAM eka ja vyaktine ekakAlamAM siddhatva ane asiddhatvanuM jJAna thatuM na hovAthI bhinnakAlamAM 'idAnImasiddhaH pAko matkRtisAdhyaH'; 'agre ca siddhaH pAka IsAdhanam' A pramANe kRtisAdhyatva ane ISTasAdhanatvanuM jJAna thAya che. tethI spaSTa che ke pravRttinI pratye tAdazaISTasAdhanatAjJAnaviziSTa kAryatAnAM jJAnane kAraNa mAnavAmAM lAghava hovA chatAM ene kAraNa mAnavAnuM zakya nathI. A pramANe prAbhAkaronuM kathana che. tenuM nirAkaraNa kare che. - maivam... ItyAdi graMthathI. - Azaya e che ke balavadanikhAnanubaMdhISTasAdhanatAjJAnajanyakAryatAjJAnanI apekSAe laghubhUta balavadaniSThAnanu. bandhISTasAdhana-viziSTakRtisAdhyatAnA jJAnane ja pravRttinI 1 18 -
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratye kAraNa mAnavAmAM aucitya che. "sAdhyatva ane sAdhanatvano virodha che." evuM nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke bhinnakAlIna te baMnneno virodha nathI. sAdhyatva ane sAdhanatvanuM jJAna ekavakhate asaMbhavita che. paraMtu ahIM enI vivakSA nathI. bhinnakAlInatAdazasAdhana-viziSTakRtisAdhyatvanAM jJAnano asaMbhava nathI. 'aa sadhyatvasAdhatvayozaSjJAnAt' A pAThanA sthAne koI koI pustakamAM pAThabheda che. tema ja A pAThano dinakarImAM paNa pAThabheda che. paraMtu sudhArelI navI AvRttimAM jaNAvelo upara jaNAvyA mujabano pATha barAbara jaNAya che. murRvatI navyAstu mamedaM kRtisAdhyamiti jJAnaM na pravartakam / anAgate tasya jJAtumazakyatvAt / kintu yAdRzasya puMsaH kRtisAdhyaM yad dRSTaM tAdRzatvaM svasya pratisaMdhAya tatra pravartate, tenaudanakAmasya tatsAdhanatAjJAnavatastadupakaraNavataH pAkaH 'kRtisAdhyastAdRzazcAhamiti pratisandhAya pAke pravRttirityAhuH / tanna svakalpitalipyAdi pravRttau yauvane kAmodbhedAdinA sambhogAdau ca pravRttau tadabhAvAt // .: vivaraNa : navyAtu... ItyAdi - Azaya e che ke, pravRttinI pratye kRtisAdhyatAnuM jJAna kAraNa nathI. kAraNa ke anAgata vastumAM kRtisAdhyatvanuM jJAna zakya nathI. A pramANe navInonI mAnyatA che. teo sAmAnyalakSaNApratyAsattine mAnatA na hovAthI anAgatamAM kRtisAdhyatvanuM pratyakSa thatuM nathI. ane anAgata vastunA abhAvanA kAraNe pakSajJAnano abhAva hovAthI anumiti paNa thatI nathI. AthI anAmataviSayakapravRttinI upapatti mATe navIno; "jevA puruSanI kRtithI sAdhya je joyuM che; tevAM prakArano pote paNa che - e pramANe pratisaMdhAna karIne 120
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ te, tyAM (anAgataviSayamAM) pravRtti kare che. A pramANe mAne che. tethI "odanArthI evA odhanasAdhananA jJAtA ane odanasAdhananAM upakaraNavALA evA puruSanI kRtithI sAdhya pAka che. huM paNa tevo ja chuM,' A pramANe pratisaMdhAna karIne pAkamAM puruSa pravRtti kare che. A pramANe navIno kahe che. paraMtu e barAbara nathI. kAraNa ke pote kalpelI lipimAM ane yauvanamAM kAmecchAnA prAdurbhAvathI saMbhogamAM puruSanI pravRtti tAdaza pratisaMdhAna vinA thatI hoya che. tethI tAdaza pratisaMdhAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnI zakAze nahIM. yauvane.' ahIM mAHi padathI bAlyakAlamAM avicArathI svamAtA vagerene karAtI tADanAdinI pravRttino saMgraha thAya che. muvinI ! - idantu bodhyam - - idAnIntaneSTasAdhanatvAdijJAnaM pravartakaM, tena bhAviyauvarAjye bAlasya na pravRttistadAnIM kRtisAdhyatvAjJAnAt / evaM tRpto bhojane na pravarttate, tadAnImiSTasAdhanatvAjJAnAt / pravartate ca roSadUSitacitto viSAdibhakSaNe tadAnIM balavadaniSTAnanubandhitvajJAnAt / na cAstikasyAgamyAgamane zatruvadhAdipravRttau ca kathaM balavadaniSTAnanubandhitvabuddhiH ? narakasAdhanatvajJAnAditi vAcyam / utkaTarAgAdinA narakasAdhanatAdhItirodhAnAt / vRSTyAdau tu kRtisAdhyatAjJAnAbhAvAna cikIrSA, kintviSTasAdhanatAjJAnAdicchAmAtram / kRtizca pravRttirUpA bodhyA / tena jIvanayoniyatnasAdhye prANapaJcakasaJcAre na pravRttiH / itthaJca pravartakatvAnurodhAd vidherapISTasAdhanatvAdikamevA'rthaH / itthaJca vizvajitA yajetetyAdau yatra phalaM na zrUyate, tatrA'pi svarga: phalaM kalpyate / : vivaraNa : . A rIte ISTasAdhanatAnAM jJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnIe to bhAvi yuvarAjapaNA mATe pravRttino prasaMga Avaze. 121
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ e prasaMganuM nivAraNa karavA mATe kahe che - rUtu vadhyam... ItyAdi. Azaya e che ke pravRttinI pratye aMdAnIntanaISTasAdhanatAnuM jJAna ane idAnIntanakRtisAdhyatAnuM jJAna kAraNa che. tethI arthAt IdAnIntanakRtisAdhyatAnuM jJAna pravRttinI pratye kAraNa hovAthI bAlakanI bhAviyuvarAjapUNA mATe pravRtti thatI nathI. kAraNa ke tyAre bALakane bhAviyuvarAja paNAmAM kRtisAdhyatvanuM jJAna nathI. AvI ja rIte IdAnIntana ja ISTasAdhanatAnuM jJAna pravRttinI pratye kAraNa hovAthI tRta mANasanI bhojanamAM pravRtti thatI nathI. kAraNa ke tyAre tRsane bhojanamAM ISTasAdhanatAnuM jJAna nathI. pravRttinI pratye IdAnIntana ja ISTasAdhanatvanuM jJAna kAraNa hovAthI roSathI dUSitacittavAlo mANasa viSAdibhakSaNamAM pravRtti kare che. kAraNa ke tyAre tene viSAdibhakSaNamAM balavadaniSThAnanubaMdhitvanuM jJAna che. Astika mANasane parastrIgamana ane zatruvadhAdinI pravRttinI pUrve narakasAdhanatvanuM jJAna hovAthI tAdazapravRttinI pUrve tene parastrIgamanAdimAM balavadaniSThAnanubaMdhitvanuM jJAna zI rIte thAya che ?' AvI zaMkA nahIM karavI joIe. kAraNa ke parastrIgamanAdiviSayaka utkaTarAganA kAraNe narakasAdhanatvanI buddhinuM tirodhAna thatuM hovAthI balavadaniSThAnanubaMdhitvanuM jJAna thavAmAM koI virodha nathI. vRSTi vageremAM kRtisAdhyatAnuM jJAna na hovAthI vRSTi tathA caMdrAnayanAdimAM cikIrSA ane pravRtti thatI nathI. paraMtu ISTasAdhanatAnuM temAM jJAna hovAthI vRdyAdimAM mAtra IcchA thAya che. yadyapi A rIte kRtisAdhyatAnA jJAnane pravRttinI pratye kAraNa mAnIe to jIvanayoniprayatnAtmakakRtithI sAdhya prANapaMcakanA saMcAramAM pravRttino prasaMga Ave che. paraMtu ahIM kRti padathI pravRttisvarUpa ja prayatna vivakSita hovAthI prANapaMcakanA saMcAramAM tAdazakRtisAdhyatAnAM jJAnanA abhAve 122
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravRttino prasaMga nahIM Ave. prANa, apAna, samAna, udAna ane vyAna A pAMcane prANAdipaMcaka kahevAya che. A rIte pravRttinI pratye ISTasAdhana- balavadaniSThAnanubaMdhitva ane kRtisAdhyatvanuM jJAna kAraNa hovAthI vedanA vidhivAkyonAM pravartakatvanA anurodhathI vidhyarthano paNa ISTasAdhana- balavadaniSThAnanubaMdhitva ane kRtisAdhyatva artha che. tethI ja nyA "vizvajitA yajeta' tyA sthaNe Tasa evAyuM nathI. tyAM paNa svargAtmaka ISTaphalanI kalpanA karAya che; tethI yajJamAM svargAtmaka ISTasAdhanatvanuM jJAna tAdazazrutithI thAya che... ityAdi dinakarIthI jANavA yogya che. muktAvalI / nanvaharahaH sandhyAmupAsItetyAdAviSTAnupapatteH kathaM pravRttiH ? na cA''rthavAdikaM brahmalokAvAptiH pratyavAyAbhAvo vA phalamiti vAcyam / tathA sati kAmyatve nityatvahAnyApatteH, kAmanAbhAve'karaNApatteH, itthaJca yatra phalazrutistatrArthavAdamAtramiti cenna / grahaNazrAddhAdau nityatvanaimittikatvayoriva nityatvakAmyatvayorapyavirodhAt / na ca kAmanAbhAve'karaNApattiH, trikAlastavapAThAdAviva kAmanAsadbhAvasyaiva kalpanAt / nanu vedabodhitakAryatAjJAnAt pravRttiH sambhavatyeveti cenna / iSTasAdhanatvamavijJAya tAdRzakAryatAjJAnasahastreNA'pi pravRtterasambhavAt / - yadapi paNDApUrvaM phalamiti, tadapi na, kAmanAbhAve'karaNApattestaulyAt / kAmanAkalpane tvArthavAdikaphalameva rAtrisatranyAyAt kalpyate, anyathA pravRttyanupapatteH / tenAnutpattimevAnye pratyavAyasya manvate / evaM - . 'sandhyAmupAsate ye tu satataM zaMsitavratAH / vidhUtapApAste yAnti brahmalokamanAmayam // ' evaM - 'dadyAdaharaha: zrAddhaM pitRbhyaH prItimAvahan / ' ityAdivacanaprati 123
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAditabrahmalokAdikameva phalamastu / : vivaraNa : A navarAda... ityAdi - Azaya e che ke vedavAkyonA pravartakatvanA anurodhathI pUrve jaNAvyA mujaba vidhyartha ISTasAdhanatvane mAnIe to, saMdhyAvaMdanAdi svarUpanityakarmonuM koI paNa phala manAyuM na hovAthI tyAM ISTasAdhanatvanAM jJAnano abhAva che; tethI tyAM pravRtti anupapanna thaze. yadyapi 'saMdhyAmupAsate ye tu satataM zaMsitavratAH vidhUtapApAste yAnti brahmalokaM sanAtanam' arthAt "je prasaMzanIyavratavAlA puruSo satata saMdhyAne kare che, teo niSpApa thaIne zAzvata evA brahmalokane prApta kare che. A pramANe saMdhyAvandanane AcaranArA puruSanI prazaMsAne karanArA e vacanathI saMdhyAdinityakarmonuM svargaprApti ane pratyavAya (pApa)nI anutpatti svarUpa phalane arthavAdathI (prazaMsAbodhakavacanathI) mAnI zakAya che, jethI tAdazaISTasAdhanatvanAM jJAnanI nityakarmomAM pravRtti anupapanna nahIM thAya. parantu nityakarmonuM tAdaza ArthavAdika phala mAnIe to nityakarmone tAdazaphalakAmanAdhInapravRttino viSaya mAnI levAthI temAM kAmyatvano prasaMga Avaze ane tethI phalakAmanAdhIna pravRttinA viSayabhUtasaMdhyAdinityakarmamAM; nityatvanI sAthe kAmyatvano virodha hovAthI nityatvanI hAni thaze. kSaNavAra mAnI laIe ke nityakarmonuM tAdaza ArthavAdika phala paNa che. paraMtu jyAre tAdaza ArthavAdika phalanI kAmanA na hoya tyAre nityakarmo na kare to pratyavAyanI anutpattino prasaMga Avaze. Azaya e che ke "sadhyAmupAlIta' A zrutivAkya ane "saMdhyAmupAsate..' ItyAdi arthavAda A baMnneno adhikAra sAthe mAnIe to tAdazaphalanI kAmanA ane zauca tathA tatkAlajIvitva, nityakarmanI pravRttinA kAraNa che - e spaSTa 124
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. AthI e paNa spaSTa che ke tAdaza phalanI kAmanAnA abhAve nityakarmonI pravRtti nahIM thAya. tethI nityakarmomAM pravRttine na karavAthI je pratyavAyanI utpatti thAya che; te nahIM thAya. tethI jyAM arthavAdathI nityakarmonA phalanuM zravaNa che, tyAM e arthavAdamAtra ja che. paraMtu nityakarmonuM e phaLa che.' e vastune jaNAvavAnuM tyAM tAtparya nathI - ema mAnavuM joIe. AthI samajI zakAya che ke nityakarmonI pravRttinI anupapatti na thAya e mATe vidhyartha ISTasAdhanatva mAnI zakAze nahIM. anyathA nityakarmomAM pravRtti anupapanna thaze. A pramANe zaMkAgraMthano Azaya che, je sthUladaSTie jaNAvyo che. AthI vizeSa rIte jANavAnI IcchAvALAe e mATe dinakarIrAmarudrInuM adhyayana karavuM joIe. - na, prazAtrAdhAvI. ItyAdi samAdhAna graMthano Azaya e che ke "uparAne zrApaM rvIta," ane "uparANe nAyAt' ItyAdi vidhivAkyothI grahaNanimittakazrAddha ane snAnamAM nityatva ane naimittikatvanuM pratipAdana karyuM hovAthI tyAM jevI rIte virodha nathI manAto, evI rIte nityatva ane kAmyatvano paNa virodha nathI. tethI nityasaMdhyAvaMdanAdinuM ArthavAdika phala mAnavAmAM koI doSa na hovAthI nityasadhyAvaMdanAdimAM pravRttinI anupapatti nahIM thAya. 'tAdazaArthavAdika phalanI kAmanAnA abhAve nityakarmomAM pravRttinI anu55ttithI pratyavAyanI anutpattino prasaMga Avaze." e pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke trikAlastavapAThAdinI jema ja nityasaMdhyAvaMdanAdisthaLe paNa kAmanAnA sabhAvanI kalpanA karAya che. Azaya e che ke trikAla karavAno viSNusahastranAmastavAdi nityakarma hovA chatAM 'tri-a kIrtaye vastu sansAmAnavInuyA' A vacananA anusAra tAdazakAmanAthI puruSo stavAdimAM pravRtti kare che. phala paNa teone maLe che. 12pa
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ tevI ja rIte sadhyAvaMdanAdisthaLe paNa 'garva vidita , no mavati kinvipI' ityAdi vacanathI pratyavAyanA abhAvanI kalpanA karAya che. 'nityakarmasthaLe pravRttinA nirvAha mATe vedabodhitakAryatAnA jJAnane kAraNa mAnavAthI pravRtti zakya hovAthI e mATe ISTasAdhanatvanAM jJAnane vidhyartha mAnavAnI AvazyakatA nathI. jethI upara jaNAvyA mujaba phalanI kalpanA karavAmAM aucitya nathI.'' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke ISTasAdhanatAne jANyA vinA koI paNa vastumAM hajAra vAra paNa kAryatAnuM jJAna thAya to paNa pravRttino saMbhava nathI. "saMdhyAvaMdanAdi nityakarmonuM niSphaLa apUrva phaLa che." ema keTalAka loko kahe che, te paNa te barAbara nathI. kAraNa ke evA paMDApUrvanI kAmanAno abhAva hovAthI nityakarmonI pravRttinA abhAvamAM pratyavAyAnutpattine prasaMga ahIM paNa che ja. e prasaMganuM nivAraNa karavA je kAmanAnI kalpanA karavAnI hoya to upara jaNAvyA mujaba e kAmanAnA viSaya tarIke rAtrisaganyAyathI ArthavAdika brahmalokAvAti ja saMdhyAdinuM phaLa che. anyathA pravRttinI upapatti nahIM thAya. kahevAnuM tAtparya e che ke "cotiyu...' ityAdi vAkyotpAditasautyakarmane yorItra' kahevAya che, je satra' nAmathI paNa vyavahArano viSaya che. trayodazasaMkhyAka rAtrio je satravizeSamAM che, tene trayojItra' kahevAya che. dhotiyu...' ityAdizruti jemAM pramANa che te triratra' zabdathI vAcya evAM cotiyu.. ItyAdi nAmavALA karmonuM 'trisaMga yaneta' A vAkyathI vidhAna karAyuM che. paraMtu rAtrisannakarmanA vidhAnanuM zuM phaLa che ? te jaNAvyuM nathI. tethI pUrve jaNAvyA mujaba yadyapi vizvanita' nyAyathI ahIM svargaphalakatvanI kalpanA karavI joIe. paraMtu 'pratitiSThanti brahmasvarvasvinonnavi mati hatA. 3yAti'' A arthavAdathI pratiSThArUpa ja phalanI ka95nA, 126
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja A ahIM (rAtrisatrakarmasthaLe) karAya che. e mujaba saMdhyAdi nityakarmonuM paNa upara jaNAvyA mujaba ArthavAdika brahmalokAvAsi vagere svarUpa phaLanI kalpanA karAya che. prabhAeMge 'rAtrisatranyAyAtkalpyate' yA graMthano Azaya che. A rIte upara jaNAvyA mujaba vizvanit nyAyathI svargAdikalanI kalpanAnI apekSAe ArthavAdika phalanI kalpanAmAM lAghava hovAthI nityakarmonuM pratyavAyanI anutpatti svarUpa phaLa bIjA soDo bhAne che. yA pramANe 'sandhyAmupAsate ye tu satataM zaMsitavratAH...' ane 'dadyAdaharahaH zrAddham...' tyAhi arthavAhanA anusAre nityasaMdhyAdinuM brahmalokAdine ja phaLa rUpe mAnavuM bheje. muktAvalI / na ca pitRprItiH kathaM phalaM ? vyadhikaraNatvAditi vAcyam / gayAzrAddhAdAvivoddezyatvasambandhenaiva phalajanakatvasya kvacitkalpanAt, ata evoktaM zAstradarzitaM phalamanuSThAnakarttarItyutsarga iti / pitRRNAM muktatve tu svasya svargAdiphalam / yAvannityanaimittikAnuSThAnasya sAmAnyataH svargaphalakalpanAt / paNDApUrvArthaM pravRttizca na sambhavati / na. hi tat sukhaM, tasya svataH puruSArthatvAbhAvena phalatvAbhAvAt / na vA tatsAdhanam / pratyavAyAnutpattau kathaM pravRttiriti cet; ittham - yathA hi nitye kRte pratyavAyAbhAvastiSThati, tadabhAve tadabhAvaH, evaM pratyavAyAbhAvasya sattve duHkhaprAgabhAvasattvaM tadabhAve tadabhAva iti yogakSemasAdhAraNakAraNatAyA duHkhaprAgabhAvaM pratyapi suvacatvAt / evameva prAyazcittasyA'pi duHkhaprAgabhAvahetutvamiti / 00 : vivaraNa : yadyapi 'dadyAdaharahaH zrAddhaM pitRbhyaH prItimAvahan' mA zrutithI nityazrAddhanuM phaLa 'pitRprIti'ne mAnI zakAze nahIM. kAraNa ke 127
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuSThAna ane tajajanya pitRprItyAtmaka phaLa baMnne samAnAdhikaraNa nathI. paraMtu zrAdhAtmaka anuSThAna uddezyatAsaMbaMdhathI pitRvRtti hovAthI gayAzrAdhAdinI jema udezyatAsaMbaMdhathI kavacit nityazrAdvAdimAM tAdazaphalajanakatva mAnI zakAya che. Azaya e che ke gAyAM piNDatAne pitRpratiram' A vacanathI jevI rIte gayAmAM karelA piMDadAnane uddezyatAsaMbaMdhathI pitRprItinuM janaka manAya che. tevI rIte "dyA..." ItyAdi zrutithI paNa nityazrAddhamAM tAdazaphalajanakatva manAya che. tethI ja zAstromAM kahyuM che ke, zAstramAM varNaveluM che te anuSThAnanuM phala anuSThAnakartAmAM hoya che- e utsarga che.' (arthA sApavAda che.) anyathA nityazrAddhAdinuM phala, anuSThAtAthI bhinna pitRomAM na hoya to "zAstrasarzata namanuBInarsarcava' A pramANe niyama ja karyo hota. yadyapi nityazrAdhAdi upara jaNAvyA mujaba uddezyatAsaMbaMdhathI muktapitRomAM che ane tyAM pitRprIti na hovAthI anvayavyabhicAranA kAraNe nityazrAdhAdinuM pitRprIti phaLa mAnavAnuM yogya nathI. paraMtu muktapitRo sthaLe nityazrAddhAdinuM phaLa; anuSThAtAne svargAdinI prApti svarUpa manAya che. sAmAnyapaNe nityanaimittika sakalAnuSThAnonuM phaLa svarga manAya che. AthI samajI zakAya che ke muktapitRbhinnapitRonA uddezathI karAtAM nityazrAddhAdinuM phaLa pitRprIti che. jemAM koI doSa nathI. nityakarmanuM phaLa paMDApUrva mAnIe to paNa paDApUrvanI sAdhanatAnuM jJAna nityakarmomAM pravartaka nahIM thAya. e vastune spaSTa kare che - pabdApUrvArtha... ityAdi graMthathI. - Azaya e che ke, paMDApUrva svayaM sukhasvarUpa nathI. kAraNa ke temAM puruSArthatva (puruSakAmanAviSayatva) na hovAthI te phalasvarUpa 128
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. tema ja te paDApUrva sukhAdinuM sAdhana paNa na hovAthI paMDApUrvanA sAdhana tarIke nityakarmomAM pravRtti saMbhavita nathI. sukha mATe athavA to sukhanA sAdhana mATe ja jIvonI pravRtti che - e samajI zakAya che. yadyapi A rIte nityakarmomAM pravRttinI upapatti mATe jo nityakarmonuM paMDApUrva phala mAnI zakAtuM na hoya, to nyAyamate paNa pratyavAyanI anutpattine paNa nityakarmonuM phala mAnI zakAze nahIM. kAraNa ke paMDApUrvanI jema ja pratyAyanI anutpatti paNa svataH puruSArtha nathI. paraMtu jevI rIte nityakarma kare chate pratyavAyAbhAva arthAt pratyavAyaprAgabhAva hoya che ane nityakarmakaraNAbhAva hoya tyAre pratyavAyAbhAvAbhAva arthAt pratyavAyaprAgabhAvano dhvaMsa thAya che; tevI rIte pratyavAyAbhAva arthAta pratyavAyaprAgabhAva hoya tyAre du:kha prAgabhAva hoya che ane pratyavAyAbhAvAbhAva hoya tyAre duHkha prAgabhAvasvaMsa thAya che. A rIte pratyavAyAbhAvamAM arthAt pratyAyanI anutpattimAM svadu: khaprAgabhAvanI surakSAnI kAraNatAM spaSTa che. pravRttinI pratye ISTasAdhanatAnuM jJAna kAraNa che. emAM sAdhanatA, yoga (aprAptaprApti) ane kSema (siddhanI rakSA) sAdhAraNa kAraNatA praviSTa che. tethI svataH puruSArtha svarUpa duHkhaprAgabhAvanI pratye pratyavAyAbhAvanI tAdazasAdhanatA spaSTa che. ane tethI pratyAyanI anutpatti mATe nityakarmomAM pravRtti paNa asaMbhavita nathI. AvI ja rIte prAyazcittamAM paNa duHkhaprAgabhAvanI sAdhanA yogakSemasAdhAraNa che. ' muvatI | na nanuM na nanne maphavityatra vidhyarthe thaM nathaviyaH ? rUIsaadhntvaabhaavsy kRtisAdhyatvAbhAvasya ca bodhayitumazakyatvAditi 129
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ cenna / tatra bAdhAdiSTasAdhanatvaM kRtisAdhyatvaJca na vidhyarthaH, kintu balavadaniSTAnanubandhitvamAtram / tadabhAvazca naJA bodhyate / atha vA balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatve sati . kRtisAdhyatvaM vidhyarthastadabhAvazca naJA bodhyamAno viziSTAbhAvo vizeSyavati vizeSaNAbhAve vizrAmyati / : vivaraNa : nana na nanne pakSa... ityAdi - Azaya e che ke, vidhyartha "ISTasAdhanatva' mAnIe to 'ne ttatraM malaye' ityAdi sthaLe nartha abhAvano, vidhyartha iSTasAdhanatva ane kRtisAdhyatvanI sAthe anvaya zakya nahIM bane. kAraNa ke kalaMja (lAla lasaNa, zuSkaviSamAMsAdi)nA bhakSaNamAM ISTasAdhana- ane kRtisAdhyatvanA abhAvano bAdha che. tethI uktazrutithI kalaMjabhakSaNamAM ISTasAdhanavAdyabhAvano bodha zakya nahIM bane. AvI zaMkA nahIM karavI joIe. kAraNa ke, "ra malaye' ItyAdi sthaLe najharthano ISTasAdhanatvAdimAM anvaya bAdhita hovAthI, ISTasAdhanatva ane kRtisAdhyatvane vidhyartha mAnatA nathI. paraMtu mAtra balavadaniSThAnanubaMdhitva vidhyartha manAya che. jenAM abhAvane nam jaNAve che. vidhyartha ISTasAdhanatva, kRtisAdhyatva, ane balavadanikhAnanubaMdhitva A traNa che. jyAM jeno saMbhava che tyAM tene vidhyartha manAya che. pravRttinI pratye ISTasAdhanatyAdi tritayajJAnane kAraNa mAnavAnI apekSAe kRtisAdhyatvaviziSTa balavadaniSThAnanubaMdhitvaviziSTa STa - sAdhana- jJAnane kAraNa mAnavAmAM lAghava che.' e abhiprAyathI samAdhAnAntara jaNAve che - matha vI... ityAdi graMthathI. Azaya spaSTa che ke, "vattavaniSThAnanuvaMdhitvaviziSTarUchaHTdhana-viziSTakRtisAdhyatva ja vidhyartha che. tenA abhAvane na nanne malaye' ityAdi sthaLe nathI jaNAvAya che, je viziSTAbhAva; vizeSyabhUta kRtisAdhyatvAdimata kalaMjAdimAM 130
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ balavadaniSTAnanubaMdhitvAtmaka vizeSaNanA abhAva svarUpa paryavasita thAya che. muktAvalI / nanu zyenenA'bhicaran yajetetyatra kathaM balavadaniSTAnanubandhitvaM vidhyarthaH ? zyenasya maraNAnukUlavyApArasya hiMsAtvena narakasAdhanatvAt / na ca vaidhatvAnna niSedha iti vAcyam / abhicAre prAyazcittopadezAt / na ca maraNAnukUlavyApAramAtraM yadi hiMsA tadA khaDgakArasya kUpakarttuzca hiMsakatvApattiH, galalagnAnnabhakSaNajanyamaraNe svAtmavadhitvApattizceti vAcyam / maraNoddezyakatvasyA'pi vizeSaNatvAt / anyoddezyakakSiptanArAcahatabrAhmaNasya tu vAcanikaM prAyazcittamiti cenna / tatra balavadaniSTAnanubandhitvasya vidhyarthatvAbhAvAt / vastutaH zyenavAraNAyA'dRSTAdvArakatvena vizeSaNIyam / ata eva kAzImaraNAdyarthaM kRtazivapUjAderapi na hiMsAtvam / na sAkSAnmaraNajanakasyaiva hiMsAtvaM, zyenastu na tathA, kintu tajjanyApUrvamiti vAcyam / khaDgaghAtena brAhmaNe vraNapAkaparamparayA mR hiMsAtvAnApatteH / kecittu zyenasya hiMsA phalaM na tu maraNam, tena zyenajanya - . khaDgAghAtAdirUpA hiMsA'bhicArapadArthaH / tasya ca pApajanakatvamataH zyenasya vaidhatvAt pApA'janakatve'pyagrimapApaM pratisandhAya santo na pravarttante ityAhuH || : vivaraNa : nanu zyenenA'bhicaran... chatyAhi AzaH e che ke 'balavadaniSTAnanubaMdhitvaviziSTeSTasAdhanatvaviziSTakRtisAdhyatva' ne vidhyartha bhAnIme to 'zyenenA'bhicaran yajeta' tyAhi sthaLe narakanA sAdhana evAM kSenayAgamAM balavadaniSTAnanubaMdhitva na hovAthI tAdazavidhyartha bAdhita che. yadyapi cenayAga uparyuktazrutithI vihita hovAthI emAM hiMsAjanakatva nathI. kAraNa ke vihitahiMsAmAM hiMsAtva manAtuM nathI. tethI spena 131
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAgamAM balavadaniSThAnanubaMdhitva bAdhita nathI. paraMtu abhicAra karma karanArane prAyazcittanuM vidhAna hovAthI abhicArakarmasvarUpa zyanayAga prAyazcittayogya che. tethI temAM balavadaniSThAnanubaMdhitva manAtuM nathI. yadyapi sAkSAtmaraNAnukUlavyApArane ja hiMsA kahevAya che. zyanayAgamAM tAdazahiMsAtva na hovAthI temAM balavadanikhAnanubaMdhitva che. parantu maraNAnukUlavyApAramAtrane hiMsA kahevAya che. tethI temAM balavadaniSThAnubaMdhitva che ja. "maraNAnukUlavyApAramAtrane hiMsA mAnIe to khajJakAra ane kUpakartAne hiMsaka mAnavAno prasaMga Avaze. kAraNa ke paramparAe temAM paNa maraNAnukUlavyApAra che. tema ja jenuM gala arthA rALa upara lAgelAM annanAM (rALa sahita annanAM) bhakSaNathI maraNa thAya che, tene AtmavizvanAM pApano prasaMga Avaze." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke maraNoddezyakatvaviziSTamaraNAnukUlavyApAramAtrane hiMsA kahevAya che. khagakArakAdimAM tAdazamaraNAnukUlavyApAra na hovAthI hiMsakatvanI Apatti nahIM Ave. yadyapi anya mANasane mAravA mATe choDelA bANathI jyAM brAhmaNa haNAyo che, tyAM tAdaza bANa mUkanAranA vyApAramAM brAhmaNamaraNoddezyakatvaviziSTamaraNAnukUlatva na hovAthI brAhmaNahatyA na hovAthI tAdazabANanA kSepakane prAyazcitta na AvavuM joIe. parantu letI vAnamAaLa brahmadatyAM poti' ItyAdi vacanathI ja uktasthaLe setusnAnAdi svarUpa vAcanika prAyazcitta apAya che. niSiddhAcaraNanI apekSAe uktasthaLe prAyazcitta nathI apAtuM. AthI spaSTa che ke, zyanayAgamAM ukta rIte vartavaniSTInanuvaMdhitva' bAdhita hovAthI vidhyartha bAdhita che. A pramANe "nanuM zvenenA...' ityAdi zaMkAgraMthano Azaya che. 'ra, tanna... ityAdi samAdhAna paMthanI vaya e che ke nenADamiranuM yati' ityAdi sthaLe upara jaNAvyA mujaba 132
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhyarthabAdhita hovAthI balavadaniSTAnanubaMdhitva vidhyartha nathI. parantu tyAM lakSaNAthI 'tisAdhyatvaviziSTasAdhanatva'ne vidhyartha manAya che. uMkta rIte vidhyarthamAM saMkoca karavAnuM aucityapUrNa nathI. tethI samAdhAnAntarane jaNAve che. vastutaH ityAdi graMthathI. - Azaya e che ke spenayAgamAM hiMsAtvanuM nivAraNa karavA 'adRSTAdvArakatvaviziSTamaraNoddezyakatvaviziSTamaraNAnukUlavyApAra' ne hiMsA kahevAya che. kSenayAgamAM adaSTa dvArA tAdazamaraNAnukUlavyApAratva hovAthI temAM hiMsAtva nathI. tethI temAM balavadanidAnanubaMdhitva bAdhita nathI. ahIM e yAda rAkhavuM joIe ke yadyapi phyenayAgamAM pUrve te narakasAdhana hovAthI temAM balavadanidAnanubaMdhittva nathI - tema jaNAvyuM che. ane ahIM temAM balavadaniSTAnanubaMdhitva che - ema jaNAvyuM che. enuM tAtparya e che ke zatruvadhakAmanAthI jyAM zyunayAga che, tyAM zyanayAgamAM tAdazabalavadaniSTAnanubaMdhitva nathI. zatruvadhanI kAmanAnA kAraNe ja balavadaniSTanI prApti thAya che. spenayAga to vihitAnuSThAna che. upara jaNAvyA mujaba adRSTAdvAraka ja tAdazamaraNAnukUlavyApArane hiMsA kahevAya che. tethI kAzImAM maraNanI IcchAthI karelA zivapUjanane hiMsA nathI manAtI. anyathA maraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAramAtrane hiMsA mAnIe to tAdaza zivapUjanamAM paNa hiMsAtva mAnavAno prasaMga Avaze. 'sAkSAmaraNAnukUlavyApArane hiMsA mAnIe to spenayAgamAM hiMsAtvano prasaMga nahIM Ave. kAraNa ke zyunayAga sAkSAdmaraNano janaka nathI. parantu tajjanyaapUrva tAdazamaraNanuM janaka che.' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke khaDgaprahArathI jyAM brAhmaNamAM vraNa (ghA) thAya che ane te pAkavAthI paraMparAe brAhmaNanuM maraNa thAya che, tyAM khaDgaprahAra 133
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanArane hiMsAnuM pApa nahIM lAge. zyanayAgamAM, adaSTAdvArakatvano niveza karyA vinA balavadaniSThAnanubaMdhitvane upapanna karanAranA matane jaNAve che - kecittu... tyAdi graMthathI - mAzaya me che zyenayAganu phaLa maraNa nathI. parantu sAkSAhmaraNajanaka vyApArAtmakahiMsA phaLa che. tethI zvenayAgajanyakhaDyAghAtAdisvarUpa hiMsA, tyAM abhicArapadArtha che, je prAyazcittano viSaya che. khajJAbhighaataahi pAna% che. tethI zyenayAga 'zyenenA'bhicaran yajeta' A kRtithI vihita hovAthI te pApano janaka nathI. tethI temAM balavadaniSThAnanubaMdhitva che. paraMtu yenayAgajanyakhaDyAbhighAtAdi pA5nA janaka hovAthI bhaviSyapApanAM pratisaMdhAnathI santapuruSo yenayAgamAM pravRtti karatA nathI. AvuM keTalAka loko kahe che. temanA matamAM je asvArasya chee anyatra anusaMdheya che. .. muktAvalI / AcAryAstu-AptAbhiprAyo vidhyarthaH / pAkaM kuryA ityAdAvAjJAdirUpecchAvAcitvavalliGgamAtrasyecchAvAcitvaM lAghavAt / evaM ca svargakAmo yajetetyAdau yAgaH svargakAmakRtisAdhyatayA ApteSTa ityarthaH / tatazcApteSTatveneSTasAdhanatvAdikamanumAya pravarttate / kalaJjabhakSaNAdau tadabhAvAna pravartate / yastu vede pauruSeyatvaM nA'bhyupaiti taM prati vidhireva tAvadgarbha iva zrutikumAryAH puMyoge mAnam / na ca karcasmaraNaM bAdhakam, kapilakaNAdAdikamArabhyA'dyaparyantaM kartRsmaraNasyaiva pratIyamAnatvAt / anyathA smRtInAmapyakartRkatvApatteH / tatraiva kartRsmaraNamastIti cet, vede'pi "chandAMsi jajJire tasmAt-" ityAdikartRsmaraNamastyeva / evam - 'pratimanvantaraM caiSA zrutiranyA vidhIyate-' ityapi draSTavyam / "svayambhUreSa bhagavAn vedo gItastvayA purA / zivAdyA RSiparyantAH smadro'sya na kaarkaaH||" iti tu vedasya 134
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ / stutimAtram / na ca pauruSeyatve bhramAdisambhavAdaprAmANyaM syAditi vAcyam / nityasarvajJatvena nirdoSatvAt / ata eva puruSAntarasya bhramAdisambhavAMnna kapilAdeH kartRtvaM vedasya / kiJca varNAnAmanityatvasya vakSyamANatvAt sutarAM tatsandarbhasya vedasyA'nityatvamiti // 150 // 00 H vivaraNa : vidhyartha 'AmAbhiprAya' che - e pramANenA udayanAcAryanAM matane jaNAve che. - AcAryAstu ... ityAdi graMthathI Azaya e che ke udayanAcAryanAM mate vidhyartha AsAbhiprAya che. enAthI sveSTasAdhanatAnuM anumAna thAya che. ane anumityAtmaka sveSTasAdhanatAnuM jJAna pravartaka bane che. 'aa aaN' ane 'paNa rvAm' ityAdi prathama ane dvitIya puruSanA prayogasthaLe vidhyartha jevI rIte AjJAdi svarUpa icchA manAya che, tevI rIte tRtIyapuruSanA prayogasthaLe paNa vidhyartha IcchA manAya che. kAraNa ke balavadanidAnanubaMdhitvAdine vidhyartha mAnavAnI apekSAe sarvatra vidhyartha; icchAsvarUpa mAnavAmAM lAghava che. tethI nAmo yaneta' ityAdi sthaLe paNa 'yALa: svAimakRtisAdhyutayA Japte:' A pramANe vidhyartha manAya che. ane tethI ApteSTatvathI iSTasAdhanatvanuM anumAna karIne yAgamAM puruSanI pravRtti thAya che. ''yo mama svayaMAmasya balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanaM, matkRtisAdhyatayA''pteneSyamANatvAt; manmAtravRttisAdhyatayeSTamALamaDmonanava'' A anumAnathI iSTasAdhanatAnuM anumAna thAya che. kalaMjabhakSaNamAM AmeSTatvano abhAva hovAthI tahetuka iSTasAdhanatvajJAnanA abhAve puruSanI pravRtti thatI nathI. yadyapi veda apauruSeya hovAthI tyAM vidhyartha AsAbhiprAya saMbhavita nathI. parantu veda apauruSeya che - e kahevuM yogya nathI. je loko (mImAMsako) vedane pauruSeya nathI mAnatA, temane eTaluM ja kahevuM che ke kumArInA puruSayogamAM 135
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArIno garbha jema pramANa che. tema zratisvarUpakumArInA AptayogamAM vidhi ja pramANa che. kAraNa ke vatRbhinnanI IcchA ne jaNAvavAnuM sAmarthya; vidhi (neta... ItyAdi prayoga)mAM nathI. kartAnuM asmaraNa, vedanA pauruSeyatvamAM bAdhaka che. arthAt "vevoDapauruSeyoDasparyamArtutvITu A anumAna, vedanAM pauruSeyatvamAM bAdhaka che. A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke kapila, kaNAda, gautamAdiSio ane temanA ziSyo dvArA Aja sudhI vedanAM kartAne jaNAvanArI smRtionuM praNayana karAyuM che. "veH pauruSeyo vAvIsamUhatvati; mAratAvita' ItyAdi pramANathI vedanA kartAnuM smaraNa thAya che. tethI 'katrasmaraNa" bAdhaka che - e kahevuM yogya nathI. anyathA vedamAM uktAnumAnathI sakarUMkatva na mAnIe, to smRtiomAM paNa sakartakatvAbhAvanI Apatti Avaze. "smRtiomAM ja karrasmaraNa che, vedamAM nathI. tethI smRtiomAM sakarUMkatvAbhAvanI Apatti nahIM Ave. vedamAM tAdazasmaraNa na hovAthI temAM pauruSeyatva nathI." A pramANe nahIM kahevuM joIe kAraNa ke invesigAre tasmata' ityAdi zrutio ane pratimanvantara vaiSa zrutinyA vidhIyate' ityAdi smRtiothI vedanA sakattvanuM smaraNa che ja. yadyapi ''A nitya sarvArthaprakAzaka veda, pUrve, sRSTikAle paramAtman tamArA vaDe gavAyA che. (utpAdita nathI.) tethI zivAdithI RSi sudhInA badhA puruSo vedanAM smaraNane karanArA che. paNa vedanA kartA nathI.' A pramANenA bhAratAdivacanathI vedanAM apauruSeyatvanuM jJAna thAya che. paraMtu uktavacano vedanI stuti karanArA che. smRtyAdinI apekSAe viziSTa puruSa dvArA svataMtrapaNe tenI racanA che. mRtyAdi to tamUlaka che. e vastune jaNAvanArA e vacano che, nahIM ke vedanA apauruSeyatvane jaNAvanArA e vacano che. yadyapi vedane pauruSeya mAnIe to puruSane doSanA 136
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNe bhramAdino saMbhava hovAthI tatpraNItavedamAM aprAmANya Avaze. parantu nitya sarvaviSayakajJAnavAn puruSe enI racanA karI hovArthI veda nirdoSa che. arthAt bhramAdidoSathI rahita che. tethI ja nityasarvaviSayakajJAnavattvano kapilAdimAM abhAva hovAthI teone vedanA kartA nathI mAnatA. 'nityasarvajJapraNI - tatvanA kAraNe vedamAM prAmANya che, ema mAnavAnI apekSAe to vedane nityanirdoSa mAnavAmAM aucitya che; tethI vedanA pauruSeyatvamAM bAdha Ave che.' A pramANe paNa nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke 'varNo anitya che.' e vastu, AgaLa kahevAze. tadanusAra varNasandarbha svarUpa vedamAM paNa anityatva che. tethI temAM nityatva na hovAthI nityanirdoSatvane vedanI prAmANikatAnuM prayojaka mAnavAnuM zakya nathI... ityAdi anyatra vistArathI jaNAvyuM che. 15nA hAriAvatI / upAdAnasya cA'dhyakSaM pravRttau janakaM bhavet / nivRttistu bhaved dveSAd dviSTopAyatvadhI yadi // 151 // yatno jIvanayonistu sarvadA'tIndriyo bhavet / zarIre prANasaJcAre kAraNaM tatprakIrttitam // 152 // muktAvalI / upAdAnasyeti upAdAnasya-samavAyikAraNasya, adhyakSaMpratyakSaJca pravRttau kAraNamiti / nivRttiriti dviSTasAdhanatAjJAnasya duHkhasAdhanaviSayakanivRttiM prati janakatvamanvayavyatirekAdavadhAritamiti bhAvaH // 159 // yatna iti jIvanayoniyatno yAvajjIvanamanuvarttate sa cAtIndriyaH / tatra pramANamAha - zarIra iti / prANasaJcAro hyadhikazvAsAdiH prayatnasAdhyaH / itthaJca prANasaJcArasya sarvasya yatnasAdhyatvamanumAnAt / - - - 137
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyakSayatnasya bAdhAccAtIndriyayatnasiddhiH / sa eva jIvanayoniH prayatnaH II81rA rUti yatnanarUpaNam II : vivaraNa : 35dvAna-samavAyaRLI... ItyAdi - Azaya e che tatsAdhyakapravRttinI pratye tatsamavAyikAraNa svarUpa upAdAnanuM laukikapratyakSa kAraNa che. ghaTAdisAdhyaka pravRttinI pratye ghaTAdinA upAdAna kapAlAdinuM laukikapratyakSa kAraNa che. yadyapi zabdasAdhyakapravRttinI pratye upara jaNAvyA mujaba zabdopAdAna (gagana)nAM laukikapratyakSane kAraNe mAnIe to gagananuM tAdazapratyakSa thatuM na hovAthI zabdasAdhyakapravRtti mRdaMgAdimAM nahIM thAya. parantu mRdaMgAdimAM zabdasAdhyakapravRtti na thAya e ISTa ja che. kAraNa ke mRdaMgAdimAM zabdasAkSAtkArasAdhyakapravRtti ja manAya che. duHkhasAdhanaviSayakanivRttinI pratye dviSTasAdhanatAnuM jJAna kAraNa che. kArikAvalImAM 'TreSata' A pramANeno nirdeza, nivRttinI pratye phalano dveSa ane dviSTasAdhanatAnuM jJAna kAraNa che. e abhiprAyathI che. 151 nIvanayoniyatno... ityAdi - Azaya e che ke jIvanayoniprayatna, jIvIe tyAM sudhI varte che. te atIndriya che. jIvanayoniprayatnamAM pramANa jaNAve che - kArikAvalImAM zarIre... ityAdi graMthathI - Azaya spaSTa che ke doDatA mANasanI zvAsakriyA prayatnanA utkarSathI thatI jovAya che. tethI adhikazvAsAdi svarUpa prANasaccAra jema prayatnasAdhya che, tevI rIte prANasaMcAramAtra prayatnasAdhya che - evuM anumAnathI siddha thAya che. te prayatna; pratyakSano viSaya thato na hovAthI tene atIndriya manAya che. A prANasaMcArano hetubhUta prayatna ja jIvanayoniprayatna kahevAya che. uparA | ti yatnanirUpam | 138
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArikAvalI | atIndriyaM gurutvaM syAt pRthivyAdidvaye tu tat / anitye tadanityaM syAnnitye nityamudAhRtam // 153 // tadevA'samavAyi syAt patanAkhye tu karmaNi / sAMsiddhikaM dravatvaM syAnnaimittikamathA'param // 154 // sAMsiddhikaM tu salile dvitIyaM kSititejasoH / paramANau jale nityamanyatrA'nityamiSyate // 155 // naimittikaM vahniyogAt tapanIyaghRtAdiSu / dravatvaM syandane heturnimittaM saGgrahe tu tat // 156 // muktAvalI / gurutvaM nirUpayati-atIndriyamiti / anitye - dvayaNukAdau / tatgurutvamanityam, nitye- paramANau nityam, gurutvamityanuvarttate // 153 // `tat-gurutvam asamavAyi - asamavAyikAraNam / patane-Adyapatana ityarthaH / iti gurutvanirUpaNam // dravatvaM nirUpayati- sAMsiddhikamiti / dravatvaM dvividham, sAMsiddhikaM naimittikaJcetyarthaH // 154 // paramANAviti-jalaparamANau dravatvaM nityamanyatra pRthvIparamANvAdI jaladvayaNukAdau ca dravatvamanityam // 155 // kutracit tejasi kutracit pRthivyAM ca naimittikaM dravatvam / tatra ko vA naimittikArthastad darzayati naimittikamiti / vahnItipadaM tejo' rthakam / tathA ca tejaHsaMyogajanyaM naimittikaM dravatvam / tacca suvarNAdirUpe tejasi, ghRtajatuprabhRtipRthivyAM ca varttata ityarthaH / * dravatvaM syandane heturiti / asamavAyikAraNamityarthaH / saGgrahesaktvAdisaMyogavizeSe / tat - dravatvam snehasahitamiti boddhavyam / tena drutasuvarNAdInAM na saGgrahaH // 156 // iti dravatvanirUpaNam // I 139
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ ': vivaraNa : have krama prApta gurutva'nuM nirUpaNa kare che. kArikAvalImAM atIndriyaM... ItyAdi graMthathI - Azaya khUba ja spaSTa che. pRthvI ane jalamAM vRtti gurutva atIMdriya che. paramANuvRtti gurutva nitya che. ane dvayaNukAdimAM te anitya che. AdyapatanakriyAnuM asamavAdhikAraNa gurutva' che.... ItyAdi tarkasaMgraha-vivaraNa'mAM vivRta che. " dravatvanuM nirUpaNa kare che - sim... ityAdi kArikAthI. sAMsiddhika ane naimittika A be bhedathI dravatva be prakAranuM che. jalaparamANuvRttidravatva nitya che. tabhinna jaladvayaNukAdivRttidravartI anitya che. pRthvI, jala ane tejamAM pravartI vRtti che. kavacit pRthvImAM ane kavacita tejamAM naimittikadravatva che. vani arthAt tejanA saMyogathI janyadravatvane naimittikadravatva kahevAya che. je suvarNAdisvarUpa tejamAM ane vRtAdisvarUpa pRthvImAM vRtti che. AdyasyanakriyAnI pratye dravatva asamAyikAraNa che. satu vagerenA saMgrahamAM snehasamAnAdhikaraNadravatva nimittakAraNa che. tethI sneharahita drutasuvarNAdithI saMgraha-piMDIbhAva thato nathI. A badhI vAto paNa tarkasaMgraha - vivaraNamAM jaNAvelI che. I15315415pA156 vArivahAvatI ! sneho jale sa nityo'NAvanityo'vayavinyasau / tailAntare tatprakarSAd dahanasyA'nukUlatA // 157 // saMskArabhedo vego'tha sthitisthApakabhAvane / mUrttamAtre tu vegaH syAt karmajo vegajaH kvacit // 158 // sthitisthApakasaMskAraH kSitau keciccaturdhvapi / 140
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ atIndriyo'sau vijJeyaH kvacit spande'pi kAraNam // 159 // muktAvalI / snehaM nirUpayati-sneho jala iti jala evetyarthaH / asausnehaH / nanu pRthivyAmapi taile sneha upalabhyate, na cAsau jalIyaH, tathA sati dahanaprAtikUlyaprasaGgAdata Aha-tailAntara iti / tatprakarSAtsnehaprakarSAt / taila upalabhyamAnaH sneho'pi jalIya eva, tasya prakRSTatvAdagnerAnukUlyam / apakRSTasnehaM hi jalaM vahni nAzayatIti bhAvaH // 157 // iti snehanirUpaNam // saMskAraM nirUpayati-saMskAreti / vegasthitisthApakabhAvanAbhedAt saMskArastrividha ityarthaH / mUrttamAtra iti-karmajavegajabhedAd vego dvividha ityarthaH / zarIrAdau hi nodanajanitena karmaNA vego janyate / tena ca pUrvakarmanAzaH, tata uttarakarma evamagre'pi / vinA ca vegaM karmaNaH karmapratibandhakatvAt pUrvakarmanAza uttarakarmotpattizca na syAt / yatra vegavatA kapAlena janite ghaTe vego janyate sa vegajo vegaH // 158 // ___ sthitisthApaketi / AkRSTazAkhAdInAM parityAge punargamanasya sthitisthApakasAdhyatvAt / ke ciditi-caturSu-kSityAdiSu sthitisthApakaM ke cinmanyante tadapramANamiti bhAvaH / asausthitisthApakaH / kvacit-AkRSTazAkhAdau // 159 // 00 : viva29 : snenu ni355| 73 cha - sneho jale... tyA 2tthI - Azaya khUba ja spaSTa che. sneha jalamAM ja che. tailAdi pRthvImAM paNa yadyapi sneha dekhAya che. e sneha tailAdyantargata jalano che - ema kahevuM yogya nathI. kAraNa ke jalIyasneha dahanamAM pratikUla che. tethI dahanAnukUla tailadipRthvIvRtti sneha jaNAto hovAthI "jalamAM ja sneha che.' e kahevuM yogya nathI. paraMtu tailAdyantargata je sneha jaNAya che, te jalIya che. mAtra 141
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ eno prakarSa hovAthI te dahanamAM anukUla che. apakRSTasnayukta pANI vanino nAza kare che... ityAdi spaSTa che. ApaNA - saMskAranuM nirUpaNa kare che - saM%Aramevo... ityAdi. graMthathI - vega, sthitisthApaka ane bhAvanA A traNabhedathI saMskAra traNa prakArano che. AmAM vegAtmaka saMskAra karmajanya' ane vegajanya' bhedathI be prakArano che. vega karmano nAzaka ane karmano utpAdaka che, e vastune spaSTa kare che - rIvAlo... ityAdi graMthathI - Azaya e che ke, nodana (zabdAjanakasaMyoga)thI janya evAM karmathI zarIramAM vega utpanna thAya che. tenAthI pUrvakarmano nAza thAya che; ane tethI uttarakarmanI utpatti thAya che. AvI ja rIte AgaLa uttarakarmathI pUrvavegano nAza thAya che, ane tethI uttaraveganI utpatti thAya che. vega vinA pUrvakarmano nAza zakya nathI. kAraNa ke tyAM pUrvakarmano nAzaka anya koI nathI. pUrvakarmano nAza na thAya to karmanI (uttarakarmanI) utpatti nahIM thAya. kAraNa ke pUrvakarma uttarakarmanI pratye pratibaMdhaka che. jyAM vegavat kapAlAdithI ghaTAdimAM vega utpanna thAya che, te vegajanya vega che... ityAdi anyatra anusaMdheya che. II158 sthitisthApati - Azaya e che ke, vRkSAdinI zAkhAdine kheMcIne choDI dIdhA pachI pharIthI te pUrvavat thaI jAya che. tyAM te te zAkhAdinA yathApUrvasaMyogano janaka sthitisthApaka che. vegamAM uttaradezasaMyoganuM janakatva hovA chatAM pUrvavatsayoganuM janakatva na hovAthI vegathI bhinna sthitisthApakane mAnyA vinA cAle evuM nathI. sthitisthApakAkhyasaMskAra pRthvImAM ja vRtti che. pRthvI, jala, teja ane vAyumAM sthitisthApaka che, evI keTalAka lokonI mAnyatA che. paraMtu e pramANa nathI. sthitisthApaka atIndriya che. kavacit vRkSAdinI AkRSTazAkhAdinAM spandanamAM te kAraNa che. I159ii. 142
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaarikaavlii| bhAvanAkhyastu saMskAro jIvavRttiratIndriyaH / upekSAnAtmakastasya nizcayaH kAraNaM bhavet // 160 // smaraNe pratyabhijJAyAmapyasau heturucyate / muktAvalI / bhAvanAkhya iti - tasya-saMskArasya / upekSAtmakajJAnAt saMskArAnutpatterupekSAnAtmaka ityuktam / tatsaMzayAt saMskArAnutpattenizcaya ityuktam / tenopekSAnyanizcayatvena saMskAraM prati hetuteti bhAvaH / nanu smaraNaM pratyupekSAnyanizcayatvena hetutvaM, tenopekSAdisthale na smaraNam / itthaJca saMskAraM prati jJAnatvenaiva hetutAstviti cenna / vinigamanAviraheNa saMskAraM pratyupekSAnyanizcayatvena hetutAyAH siddhatvAt / kiJcopekSAsthale saMskArakalpanAyA gurutvAt saMskAraM prati copekSAnyanizcayatvena hetutAyAH siddhatvAt // 160 // ____ tatra pramANaM darzayati-smaraNa iti / asau-saMskAro yataH smaraNaM pratyabhijJAM ca janayatyataH saMskAra: kalpyate / vinA vyApAraM pUrvAnubhavasya smaraNAdijananAsAmarthyAt, svasvavyApArAnyatarAbhAve kAraNatvAsambhavAt / na ca pratyabhijJAM prati tattatsaMskArasya hetutve pratyabhijJAyAH saMskArajanyatvena smRtitvApattiriti vAcyam; aprayojakatvAt / pare tvanubuddhasaMskArAt pratyabhijJAnudayAdudbuddhasaMskArasya hetutvApekSayA tattatsmaraNasyaiva pratyabhijJAM prati hetutvaM kalpyata ityAhuH // iti saMskAranirUpaNam // : vi129! : bhAvanAbhyasaMstuM ni355| 73 che. 'bhAvanAkhya...' ItyAdi kArikAthI - bhAvanAkhyasaMskAra atIndriya che. te AtmAno guNa che, je upekSAtmakajJAnathI bhinna evAM nizcayAtmaka jJAnathI janya che. upekSAtmakajJAnathI ane 143
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzayAtmakallAnathI saMskAranI utpatti thatI na hovAthI saMskAranI pratye nizcayAtmakajJAnamAtrane athavA to jJAnamAtrane kAraNa mAnatA nathI. paraMtu upekSA nizcayatvena jJAnane saMskAranI pratye kAraNa manAya che. yadyapi smaraNanI pratye upekSA nizcayatvena jJAnanI kAraNatA siddha hovAthI upekSAtmaka ke saMzayAtmaka jJAnathI saMskAranI utpatti thavA chatAM te sthaLe smaraNano prasaMga nahIM Ave. tethI saMskAranI pratye upekSA...nizcayatvena jJAnane kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI. jJAnatvena ja kAraNatA mAnavI joIe. paratu jJAnatvena jJAnamAtrane smaraNanI pratye kAraNa mAnavuM ane upekSA nizcayatvena jJAnane saMskAranI pratye kAraNa mAnavuM ke, upara jaNAvyA mujaba jJAnane smaraNa ane saMskAranI pratye kAraNa mAnavuM - emAM koI vinigamanA na hovAthI saMskAranI pratye upara jaNAvyA mujaba upekSA nizcayatvena jJAnaniSThakAraNatA siddha thAya che. bIjuM ja smaraNanI pratye upekSAnyanizcayatvena ane saMskAranI pratye jJAnatvena kAraNa mAnIe to upekSAdisthaLe saMskAranI utpatti thAya che - evI kalpanAmAM gaurava hovAthI vastutaH saMskAranI pratye upekSA nizcayatvena jJAnane kAraNa mAnavAmAM ja aucitya che. AthI samajI zakAya che ke jJAnamAM upekSA nizcayatvena saMskAraniSTakAryatAnirUpitakAraNatA siddha che. saMskAramAM pramANa jaNAve che - mA... ityAdi kArikAthI - Azaya e che ke je kAraNathI anubhava, smaraNa ane pratyabhijJAne utpanna kare che. tethI saMskAranI kalpanA karAya che. smaraNa ane pratyabhijJAnI pUrveno anubhava; vyApAra vinA smaraNAdino janaka thaI zakaze nahIM. kAraNa ke kAryotpattinI avyavahitapUrvekSaNe sva (anubhavI ane svavyApAra (saMskArAdi) etadanyatarano abhAva hoya to smRti ke 144
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyabhijJAnI kAraNatAno anubhavamAM saMbhava nathI. kAryAvyavahitaprAphikSaNavRttisvasvavyApArakatva ja svaniSThakAraNatA che. AthI spaSTa che ke prAtana anubhavathI teno abhAva hovA chatAM jenA dvArA smRti ane pratyabhijJA thAya che, tene saMskAra kahevAya che. yadyapi pratyabhijJAnI pratye tatva tat saMskArane kAraNe mAnIe to tajjanyapratyabhijJAne smRti mAnavAno prasaMga Avaze. paraMtu saMskArajanyatva' e smRtitvanuM prayojaka na hovAthI smRtitvane pratyabhijJAmAM mAnavAno prasaMga nahIM Ave. smRtitvanuM prayojaka koNa che ? e jANavAnI icchAvALAe tarkasaMgraha'nuM smaraNa karavuM. keTalAka loko "anubuddhasaMskArathI pratyabhijJA thatI na hovAthI tenI pratye; ubudhasaMskArane kAraNa mAnavAnI apekSAe tattasmaraNane ja kAraNa mAnavAmAM aucitya che.' ema kahe che. paraMtu e barAbara nathI. kAraNa ke A rIte pratyabhijJAnI pratye smaraNa ane tenI pratye ubuddha saMskArane kAraNa mAnavAnI apekSAe pratyabhijJAnI pratye uddabudhasaMskAramAM kAraNatvanI kalpanAmAM lAghava che. - | ta saMRnirUpaNam | vArivAvatI . dharmAdharmAvadRSTaM syAd dharmaH svargAdikAraNam // 161 // gaGgAsnAnAdiyAgAdivyApAraH sa tu kIrtitaH / karmanAzAjalasparzAdinA nAzyastvasau mataH // 162 / / ' yuvatI ! . adRSTaM nirUpayati-dharmAdharmAviti / svargAdisakalasukhAnAM svargasAdhanIbhUtazarIrAdInAM ca sAdhanaM dharma ityarthaH // 16 // tatra pramANaM darzayitumAha-yAgAdIti / yAgAdivyApAratayA hi dharmaH kalpyate / anyathA yAgAdInAM ciravinaSTatayA nirvyApAratayA ca SI | 145
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlAntarabhAvisvargajanakatvaM na syAt / taduktamAcAryaiH ' vidhvasta chatAyAStta na RItizaya vinA ' kRti ! nanu yAgadhvaMsa eva vyApAra: syAt / na ca pratiyogidhvaMsayorekatrA'janakatvam; sarvatra tathAtve mAnAbhAvAt / na ca tvanmate phalAnantyaM manmate caramaphalasyA'pUrvanAzakatvAnna tathAtvamiti vAcyam / kAlavizeSasya sahakAritvAdityata Aha-gaGgAsnAne ti / gaGgAsnAnasya hi svargajanakatve'nantAnAM jalasaMyogadhvaMsAnAM vyApAratvamapekSyaikamevA'pUrvaM kalpyate lAghavAditi bhAvaH / / .: vivaraNa : have krama prApta adaSTanuM rUpaNa kare che - "dharmAdhave..." ityAdi kArikAthI - Azaya spaSTa che ke, svargAdisakalasukhonuM ane sukhanAM sAdhanabhUta zarIrAdinuM sAdhana 'dharma che. dharmamAM pramANa jaNAve che - yAtri... ItyAdi graMthathI - Azaya e che svargAdinA janaka yAga, homa ane dAnAdinA vyApAra tarIke dharmanI kalpanA karAya che. anyathA yAgAdi anuSThAno ghaNA kALa pUrve nAza pAmyAM hovAthI ane tajajanya dharma svarUpa vyApAra na hovAthI kAlAntaramAM prApta thanAra svargAdinuM janakatva yAgAdimAM mAnI zakAze nahIM. e vastune udayanAcAryuM nyAyakusumAMjalImAM jaNAvI che ke 'cirakALapUrvevinaSTa yAgAdi karma apUrvasvarUpa atizaya vinA phalapradAna mATe samartha nathI." svargAdinI prAptinI pratye yAgAdisvaMsane vyApAra mAnIe to yAgAdimAM svargAdijanakatvanI upapatti thaI zake che. tethI dharmAtmakavyApArane mAnavAnI AvazyakatA nathI. "eka ja svargAdi prApti svarUpa kAryanI pratye pratiyogI-yAgAdi ane teno dhvasa e baMnne kAraNa mAnI zakAze nahIM." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke, pratiyogi ane dhvasane ekakAryanI pratye 146
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa nahIM mAnavAnuM sArvatrika nathI. kavacid yAgAdi sthaLe tema mAnI zakAya che. " "yAgAdinA vyApAra tarIke yAgAdinA dhvaMsane mAnIe to yAgAdino dhvaMsa anaMta hovAthI anantaphaLanI prAptino prasaMga Avaze. apUrvane vyApAra mAnavAthI e prasaMga nahIM Ave. kAraNa ke caramaphaLathI apUrvano nAza zakya che.' A pramANe paNa nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke yAgAdisvaMsa ananta hovA chatAM yAgAdijanya svargAdiphaLanI prAptimAM kAlavizeSasahakArikAraNa hovAthI phalanAM Anatyano prasaMga nahIM Ave. AthI spaSTa che ke dharmane mAnyA vinA yAgAdimAM svargAdijanakatva upapanna thaI zake che, e kahevuM yukta nathI - e jaNAvavA kArikAmAM snAnAdri' A pramANe nirdeza che. kahevAnuM tAtparya e che ke, gagAsnAnAdinI svargAdijanatAnA nirvAha mATe anaMtajalanA saMyogonA dhvasane vyApAra mAnavAnI apekSAe lAghava hovAthI; eka apUrvane ja vyApAra manAya che... ityAdi spaSTa che. | muwAvanI | nanu dhvaMso'pi naM vyApAro'stu / na ca nirvyApArasya ciradhvastasya kathaM kAraNatvamiti vAcyam / ananyathAsiddhaniyatapUrvavarttitvasya tatrA'pi sattvAt / avyavahitapUrvavartitvaM hi cakSuHsaMyogAdeH kAraNatve, na tu sarvatra kAryakAlavRttitvamiva samavAyikAraNasya kAraNatva ityata Aha-karmanAzeti / yadi hyapUrvaM na syAt tadA karmanAzAjalasparzAdinA nAzyatvaM dharmasya na syAt / na hi tena yAgAdinAzaH pratibandho vA kartR zakyate / tasya pUrvameva vRttatvAditi / etena devatAprItireva phalamityapAstam / gaGgAsnAnAdau sarvatra devatAprIterasambhavAt / devatAyAzcetanatve'pi tatprIteranuddezyatvAt, prIteH sukhasvarUpatvena viSNuprItyAdau tadasambhavAt / janyasukhAdestatrAbhAvAt / tena viSNuprItijanyatvena parAbhimatasvargAdireva viSNuprItizabdena kathyateM IIuddarA. 147
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ : vivaraNa : nana baMsoDa... ityAdi graMthathI - Azaya e che ke yAgAdinI svargAdijanakatAnA nirvAha mATe apUrva ke. yAgAdidhvasane paNa vyApAra mAnavAnI AvazyakatA nathI. A rIte ciradhvasta ane nircApAra evA yAgAdimAM kAraNatAno ja saMbhava nathI. A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke yAgAdimAM ananyathAsiddhatvaviziSTasvargAdipUrvavRttitvarUpa svargAdijanatA siddha che. sarvatra kAryAvyavahitapUrvavRttitvasvarUpa ja kAraNatA hovI joIe - e niyama nathI. cakSuHsaMyogAdimAM pratyakSA vyavahitapUrvavRttitva apekSita hovA chatAM kAraNa mAtramAM enI AvazyakatA nathI. samavAyikAraNamAM jema kAryasamAnakAlavRttitva apekSita che, tema asamAyikAraNamAM e apekSita nathI. AthI samajI zakAya che ke dhvasAdi vyApAra vinA paNa yAgAdimAM svargAdijanakatA saMbhave che. A pramANe zaMkAkAranA abhiprAyanuM nirAkaraNa kare che. *rmanAzanana... ItyAdi kArikAnAM uttarAddhathI - Azaya spaSTa che ke upara jaNAvyA mujaba yAgAdijanya apUrva na hoya to, "karmanAzAjalanA sparzathI apUrvano nAza thAya che." e kahevuM yogya nahIM thAya. karmanAzAjalanA sparzathI yAgano ja nAza thAya che, e kahevuM ayukta che. kAraNa ke tAdazasparzanI pUrve yAgAdi utpanna ane vinaSTa thayA hovAthI karmanAzAjalasparzAdithI yAgAdinA nAzano ke, pratibandhano saMbhava nathI. A rIte apUrva siddha thavAthI "yAgAdinuM phala devatAprIti che." e siddhAntanuM paNa nirAkaraNa thAya che. kAraNa ke gaMgAsnAnAdi sarvatra sthaLe devatAprItino saMbhava nathI. devatA cetana hovAthI yadyapi tenI prItino saMbhava che. paraMtu gaMgAsnAnAdi; tenA uddezathI nathI. kAraNa ke prIti sukha svarUpa hovAthI nityasukhAtmaka 148
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSNuprItyAdimAM uddezyatvano saMbhava nathI. viSNu vagere devatAmAM janyasukhAdine nathI mAnatA, tethI yAgAdi devatA prItinA uddezathI saMbhavita nathI. tethI svargAdi viSNuprItithI janya hovAthI svargAdi ja "viSNuprIti' nA nAme momAya che... tyAhi anyatra anusaMdheya che. // 12 // kArikAvalI / adharmo narakAdInAM heturninditakarmajaH / prAyazcittAdinAzyo'sau jIvavRttI tvimau guNau // 163 // muktAvalI / adharmo narakAdInAmiti / narakaduHkhAdisakaladuHkhAnAM nArakIyazarIrAdInAJca sAdhanamadharma ityarthaH / / tatra pramANamAha-prAyazcitteti / yadi hyadharmo na syAt tadA prAyazcittAdinA nAzyatvamadharmasya na syAt / na hi tena brahmahananAdInAM nAzaH pratibandho vA vidhAtuM zakyate, tasya pUrvameva vinaSTatvAditi bhAvaH / jIveti-Izvarasya dharmAdharmAbhAvAditi bhAvaH // 163 // : viva29 : - adhabharnu n359|| 42 che - adharmo... tyA 2tthI - AMzaya spaSTa che ke narakaduHkhAdisakaladuHkhonuM ane tatsAdhanabhUta nArakIyazarIrAdinuM sAdhana adharma che. adharmamAM prbhaae| 049||ve che - 'prAyazcitta...'... tyAhi vina uttarArdhathI. graMthAzaya pUrvagraMthAzayanA anusaMdhAnathI sujJeya ch.||16|| kaarikaavlii| imau tu vAsanAjanyau jJAnAdapi vinazyataH / 148
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ - muktAvalI / imau-dharmAdharmoM / vAsaneti / ato jJAninA kRte api sukRtaduSkRtakarmaNI na phalAyA'lamiti bhAvaH / jJAnAdapItyapinA bhogaparigrahaH / nanu tattvajJAnasya kathaM dharmAdharmanAzakatvaM ? "nAbhuktaM kSIyate karmakalpakoTizatairapi' - iti vacanavirodhAt / itthaJca tattvajJAninAM jhaTiti kAyavyUhena sakalakarmaNAM bhogena kSaya iti. cenna / tatra bhogasya vedabodhitanAzakopalakSakatvAt / kathamanyathA prAyazcittAdinA karmaNAM nAzaH / taduktaM "jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAt kurute'rjuna" ityAdinA / zrUyate ca "kSIyante cA'sya karmANi tasmin dRSTe parAvare' iti / nanu tattvajJAninastarhi zarIrAvasthAnaM sukhaduHkhAdi ca na syAt, jJAnena sarveSAM karmaNAM nAzAditi cena / prArabdhetarakarmaNAmeva nAzAt / tattaccharIrabhogajanakaM hi yatkarma tatprArabdham / tadabhiprAyameva nA'bhuktamiti vacanamiti // ityadRSTanirUpaNam // : vi129 : gaMgAdinA darzanathI paramAtmAmAM dharmAdinI utpatti kema thatI nathI ? mA zaMAnuM samAdhAna 2 cha - 'imau tu...' ItyAdi kArikAnA pUrvArdhathI. te graMthano Azaya e che ke dharmAdharmanI utpattimAM mithyAjJAnajanyavAsanA kAraNa che. paramAtmAmAM teno abhAva hovAthI dharmAdinI utpatti thatI nathI. tethI ja tattvajJAnIomAM paNa vAsanAno abhAva hovAthI teoe karelAM sukRta ane duSkRta phalajanana mATe samartha banatAM nathI. tattvajJAna ane bhogathI dharmAdharmano nAza thAya che. yadyapi 'tattvajJAnathI dhamadharmano nAza thAya che evuM bhAnIme to 'nA'bhuktaM kSIyate...' mA kyanano virodha mAve che. tethI tattvajJAnIonA zIdhra racelA kAyavUhathI sakala karmono mogathI 04 kSaya thAya cha, sebha mAnane se. 52ntu 'nAbhuktaM kSIyate...' mahI bhogArtha vemodhitnaa| sva35 che. tethI 1pa0
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedabodhita-tattvajJAnAdi svarUpa nAzaka vinA abajo kalpo jAya to paNa kRtakarmono kSaya thato nathI, A pramANe 'nAmurtta kSIyate...' A vAkyano artha che. anyathA upara jaNAvyA mujaba bhogapadArthane vedabodhitanAzakasvarUpa na mAnIe to badhA ja kamAM bhaLI blyU vadhAvI Aikane pa karmanAzaka mAnI zakAze nahIM. tethI spaSTa che ke dharmAdharmano nAza tattvajJAnathI mAnIe to 'nAmurtta kSIyate...' A vacanano virodha nathI. tethI kahyuM che ke jJAnAgniH sarvAMLi mammasAt tenuMna !' arthAr he arjuna ! jJAnasvarUpa agni, zubhAzubhasakalakarmothI janya adRSTano nAza kare che. tema ja tattvajJAnamAM dharmadharmanI nAzakatAne jaNAvanArI ''kSIyante vAsya vAMLi tasmin e pAvare'' arthAt 'A tattvajJAnInAM karmajanya adaSTa te paramabrahmanAM darzanathI kSaya pAme che.' A zruti paNa che. yadyapi A rIte dharmAdharmano nAza tattvajJAnathI mAnIe to tattvajJAnInAM badhA ja karmo (tanyAdaSTa)no nAza thavAthI tattvajJAnInAM zarIranuM avasthAna ane tene sukhaduH khAdinI prApti thaze nahIM. parantu tattvajJAnathI prArazvetarakarmono ja nAza thavAthI prArabdhakarmonAM yoge tattvajJAnInAM zarIrAvasthAnAdinI anupapatti thaze nahIM. che. rIrIra ane tadavacchinnabhogajanakakarmane prArabdha kahevAya teno nAza, tattvajJAnathI nahIM paNa bhogathI thAya che. prArabdhakarmAbhiprAyathI ja 'nAmu kSIyate...' A vacana che. // kRti adRSTanirUpaLam || kArikAvalI | zabdo dhvanizca varNazca mRdaGgAdibhavo dhvaniH || 164 || kaNThasaMyogAdijanyA varNAste kAdayo matAH / 151
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvaH zabdo nabhovRttiH zrotrotpannastu gRhyate // 165 / / vIcItaraGganyAyena tadutpattistu kIrtitA / kadambagolakanyAyAdutpattiH kasyacinmate // 166 / / muvatI . .. , __ zabdaM nirUpayati-zabdo dhvanizceti // 164 // nabhovRttiH-AkAza samavetaH / dUrasthazabdasyA'grahaNAdAha zrotreti // 165 // . nanu mRdaGgAdyavacchedenotpanne zabde zrotre kathamutpattirata AhavIcIti / Adyazabdena bahirdazadigavacchinne'nyazabdastenaiva zabdena sadRzo janyate / tena cAparastadvyApaka, evaM krameNa zrotrotpanno gRhyata iti / kadambeti-AdyazabdAd dazasu dikSu daza zabdA utpadyante tatazcAnye daza zabdA utpadyanta iti bhAvaH / asmin kalpe kalpanAgauravAduktaM kasyacinmata iti // 166 // : vivaraNa : zabdanuM nirUpaNa kare che - zabdo dhvaniza' ityAdi kArikAnAM uttarArdhathI, zravaNendriyajanyapratyakSanA viSayabhUtaguNane zabda kahevAya che. je dhvani ane varNa A be bhedathI be prakArano che. mRdalgAdija zabda dhvani svarUpa che. ane kaMThatAlvAdinA saMyogathI janya zabda '' vagere varNasvarUpa che. badhA zabdo novRtti arthAt AkAzasamaveta che. paraMtu zrotrAvacchedana utpanna ja zabda zravaNendriyathI grAhya bane che. mRdaDyAghavacchedena utpanna zabdathI vIcItarakza nyAye zabdanI utpatti zrotrAvacchinnAkAzamAM thAya che. jemAM pavana nimitta bane che. AdyazabdathI bahAra dazadizAvakrena anyazabdanI utpatti thAya che. te zabdathI bIjAnI utpatti thAya che. A rIte eka taraMgathI bIjA taraMganI, enAthI anyataraMganI jema zabdonI dhArA utpanna thAya che. uttarazabda Adyazabdano vyApaka hoya che, arthAt AdyazabdAvyavahitotta upara
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakSaNotpattika hoya che. keTalAka loko zabdanI utpatti kadaMbagolakanyAye mAne che. jema kadaMbanuM puSpa AThadizAvacchedena svasajAtIya puSpo utpanna kare che. te puSpo potAnI samIpanI AThe dizAomAM bIjA sajAtIya puSpone utpanna kare che, tevI rIte Adyazabda daze dizAomAM dazazabdone utpanna kare che. te zabdothI bIjA zabdo utpanna thAya che. A matamAM dazazabdone ane tenA prAgabhAvane kAryakAraNabhAva mAnavo paDe che - te kalpanAgaurava hovAthI; ||2maa 'kasyacinmate' mA nizathI mathi batAvI che... ItyAdi adhyApaka pAsethI barAbara samajI levuM. ubhayamatamAM je bheda che - tene samajavAmAM bhUla na thAya, se bhATe prayatnazIla thaq ne . // 164-165-166 // kArikAvalI / utpannaH ko vinaSTaH ka iti buddharanityatA / so'yaM ka iti buddhistu sAjAtyamavalambate // 167 // tadevauSadhamityAdau sajAtIye'pi darzanAt / : tasmAdanityA eveti varNAH sarve mataM hi naH // 168 // // iti zrIvizvanAthapaJcAnanakRtA kArikAvalI // muktAvalI / ... nanu zabdasya nityatvAdutpattiH kathamata Aha-utpanna iti / zabdAnAmutpattivinAzazAlitvAdanityatvamityarthaH / nanu sa evAyaM kakAra ityAdipratyabhijJAnAcchabdAnAM nityatvam / itthaJcotpAdavinAzabuddhi bhramarUpaivetyata Aha - so'yaM ka iti / tatra pratyabhijJAnasya * tatsajAtIyatvaM viSayo na tu tadvyaktyabhedo viSayaH; uktapratItivirodhAt / itthaJca dvayorapi buddhyo na bhramatvamiti // 167 // . nanu sajAtIyatvaM so'yamiti pratyabhijJAyAM bhAsata iti kutra 1pa3
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTamityata Aha-tadeveti / yadauSadhaM mayA kRtaM tadevAnyenA'pi kRtamityAdidarzanAditi bhAvaH // 168 // iti guNanirUpaNam // .. iti zrI vizvanAthapaJcAnanabhaTTAcAryaviracitA .. cAyasiddhAntamupvanI ': vivaraNa : zabda nitya hovAthI "zrotro-gnatuM gRhaya' A graMthathI tenI utpatti zI rIte saMgata che ? A zaMkAnuM nirAkaraNa kare che - utpanna ko... ityAdi kArikAthI - Azaya e che ke '' utpanna thayo, "' nAza pAmyo. ityAdi utpAdavinAzazAlI buddhinA kAraNe zabdane anitya manAya che. yadyapi "te ja A kakAra che.' ityAdi pratyabhijJAtmakajJAnathI zabdamAM nityatva siddha che. tethI zabdanAM utpAdAdinuM avagAhana karanArI buddhi bhramAtmaka che. paraMtu e kathana yukitasaMgata nathI. kAraNa ke "toDayuM ?' ityAdi pratyabhijJA; kAdivarNomAM katvAdivaDe sAjAtyane jaNAve che, kandhAdyAzraya vyaktinAM abhedanuM avagAhana karatI nathI. tethI ' utpanna...' ityAdi utpAdAghavagANijJAna ane pratyabhijJAna baMnne buddhi bhramAtmaka nathI - e samajI zakAya che. 16LA "sogaM' ityAdi pratyabhijJAmAM "sajAtIyatva' bhAse che, evuM kyAM joyuM che ? A zaMkAnuM samAdhAna kare che - tavISadha... ItyAdi kArikAthI - Azaya spaSTa che ke "je auSadha meM lIdhuM te bIjAe paNa lIdhuM ItyAdi pratyabhijJAmAM "sajAtIyatvanuM avabhAsana thAya che. e mujaba "toDayuM ?' ItyAdi pratyabhijJAnamAM paNa sajAtIyatvanuM avagAhana hovAthI zabdanAM utpAdAdine avagAhana karanArI buddhinA anusAre "sarve varSo anitya che.' e amAro siddhAnta (nyAyasiddhAnta) che. mImAMsako zabdane nitya mAne che. emanI e mAnyatA pAchaLa 154
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ he mAzaya che. sema naiyAyinI hASTame masvArasya che... tyAdi anyatra viyA2NIya che. // 168 / / // iti guNanirUpaNam // // iti kArikAvalIsametamuktAvalIvivaraNam // analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // 1papa
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
_