________________
અન્યથાખ્યાતિ' (ભ્રમ- અપ્રમા)ને નહીં માનનારા પ્રાભાકરોની માન્યતા છે. પરંતુ એ બરાબર નથી. કારણ કે સત્યરજતસ્થળે થતી સંવાદિપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે વિશિષ્ટજ્ઞાનમાં કારણતા કલુસ હોવાથી રંગાદિસ્થળે પણ, રજતાર્થીની પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે એ વિશિષ્ટજ્ઞાનને જ કારણ મનાય છે. ““રો रजतार्थिप्रवृत्तिरिष्टप्रवृत्तिविषयविशिष्टज्ञानसाध्या प्रवृत्तित्वाद्, रजते રત–પ્રપ્રિવૃત્તિવ' આ અનુમાનથી વિસંવાદિપ્રવૃત્તિમાં વિશિષ્ટજ્ઞાનસાધ્યત્વ સિદ્ધ થાય છે. યદ્યપિ ““ઉક્તાનુમાનમાં વ્યભિચારશંકાનિવર્તક તર્ક ન હોવાથી એ અનુમાન અપ્રયોજક છે. સંવાદિપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે વિશિષ્ટજ્ઞાન અને વિસંવાદિપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે ભેદાગ્રહ કારણ છે.” આ પ્રમાણે કહી શકાય છે. પરંતુ ઉક્ત રીતે કાર્યકારણભાવની દ્વિવિધતામાં ગૌરવ હોવાથી તેની અપેક્ષાએ લાઘવજ્ઞાનસ્વરૂપ અનુકૂલતર્કથી ઉક્તાનુમાન દ્વારા પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે તાદશવિશિષ્ટજ્ઞાનને જ કારણ મનાય છે. યદ્યપિ પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ રંગાદિસ્થલે રજતત્વપ્રત્યક્ષના કારણભૂત રજતેન્દ્રિયસન્નિકર્ષનો અભાવ હોવાથી તાદશવિશિષ્ટજ્ઞાન સ્વરૂપ અન્યથાખ્યાતિનો સંભવ નથી. પરન્તુ ઉક્તાનુમાનથી વિશિષ્ટજ્ઞાનમાં પ્રવૃત્તિકારણતા સિદ્ધ થયા બાદ રંગમાં રજતત્વવિશિષ્ટબુદ્ધ્યનુરોધથી જ્ઞાનલક્ષણાપ્રત્યાસત્તિની (સનિકર્ષની) કલ્પનામાં પણ કોઈ દોષ નથી. કારણ કે તાદશક૯૫નાગૌરવ કાર્યકારણભાવ (વિશિષ્ટજ્ઞાન-પ્રવૃત્તિકાર્યકારણભાવ)ની સિદ્ધિના ઉત્તરકાલમાં હોવાથી ફલમુખ છે... ઈત્યાદિ સમજી શકાય છે. જ્ઞાનલક્ષણાપ્રત્યાસત્તિનું સ્વરૂપ પૂર્વે અલૌકિકસન્નિકર્ષનાં નિરૂપણ વખતે જણાવ્યું છે.
૮૩
