________________
સિદ્ધ છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે રંગમાં રજતના અર્થીની પ્રવૃત્તિની અનુપપત્તિ ન થાય - એ માટે અપ્રમાત્મક જ્ઞાન માનવું જોઈએ.' આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે આવા
સ્થળે દોષાધીન (ભ્રમજનક (નૈયાયિકની અપેક્ષાએ) પિત્તાદિ-દોષાધીન) પુરુષને પુરોવર્તિ રંગાદિમાં સ્વતપણે ઉપસ્થિત (સ્કૃત) રજતના ભેદના ગ્રહનો (‘રૂઢું ને નતમ્' ઇત્યાકારક ગ્રહનો) અભાવ હોવાથી એકાદશ ભેદાગ્રહના કારણે રંગમાં રજતાથીની પ્રવૃત્તિ થઈ શકે છે. તેથી તાદશપ્રવૃજ્યનુપપત્તિના પરિવાર માટે “અપ્રમા’ને માનવાની આવશ્યકતા નથી. સત્યરજતસ્થળે જતાથને તાદશ ભેદાગ્રહ હોવા છતાં ત્યાં પ્રવૃત્તિમાં વિસંવાદિત્વનો પ્રસંગ ન આવે એ માટે ભેઠાગ્રહ દોષાધીનપુરુષનો વિવક્ષિત છે. અન્યથા ભેદાગ્રહમાત્રને પ્રવૃત્તિનું કારણ માનીએ તો સત્યજિતસ્થળે રજતાથની પ્રવૃત્તિ પણ વિસંવાદી મનાશે... ઈત્યાદિ સ્વયં સમજી લેવું. સત્યરજતસ્થળે રજતત્વવિશિષ્ટનું જ્ઞાન હોવાથી ત્યાં થતી રજતાર્થીની પ્રવૃત્તિમાં વિશિષ્ટજ્ઞાન કારણ છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે વિસંવાદિપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે તાદશભેદાગ્રહ અને સંવાદિપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે વિશિષ્ટજ્ઞાન કારણ છે. અથવા આ રીતે પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે દ્વિવિધકારણતાને માનવામાં ગૌરવ હોવાથી સંવાદિપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે પણ તાદશભેદાગ્રહ જ કારણ છે. પ્રવૃત્તિમાં સંવાદિત્વ દોષાનધીનત્વના કારણે મનાય છે. પ્રવૃત્તિમાત્રની પ્રત્યે બેદાગ્રહને કારણ માનવાની અપેક્ષાએ ઈષ્ટસાધનતાજ્ઞાનત્વેન કારણતા માનવામાં લાઘવ છે.” આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે વિસંવાદિપ્રવૃત્તિસ્થળે તાદશભ્રમાત્મકજ્ઞાનનો જ સંભવ નથી, જેથી એને પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ માની શકાય. રજતના પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે કારણભૂત રજતેન્દ્રિયસન્નિકર્ષનો રંગાદિસ્થળે અભાવ હોવાથી રંગાદિમાં રજતત્વબુદ્ધિની ઉત્પત્તિ અસંભવિત છે. આ પ્રમાણે
૮૨
