________________
અવ્યાપ્યવૃત્તિ હોવાથી કપિસંયોગવદ્ અને તદભાવવ વૃક્ષમાં કપિસંયોગનું જે જ્ઞાન થાય છે, તે જ્ઞાનમાં પ્રમા અને ભ્રમના લક્ષણનો સમન્વય થવાથી એ જ્ઞાનમાં પ્રમાત્વ અને અપ્રમાત્વ બંને માનવાનો પ્રસંગ આવશે; પરંતુ સંયોગનું જ્ઞાન; પ્રતિયોગિવ્યધિકરણસંયોગાભાવવમાં થાય તો જ ભ્રમાત્મક કહેવાય છે. તેથી પ્રતિયોગિસમાનાધિકરણકપિસંયોગાભાવવત્ વૃક્ષમાં થતાં કપિસંયોગના જ્ઞાનમાં અપ્રમાત્વ માનવાનો પ્રસંગ નહીં આવે. યદ્યપિ આ રીતે પ્રતિયોગિવ્યધિકરણસંયોગાભાવવમાં થતાં સંયોગના જ્ઞાનને અપ્રમા કહીએ અને પ્રતિયોગિસમાનાધિકરણસંયોગાભાવવ વૃક્ષાદિમાં થતાં સંયોગના જ્ઞાનને અપ્રમા ન કહીએ તો સંયોગાભાવાવચ્છેદન વૃક્ષાદિમાં થતાં સંયોગના જ્ઞાનને ભ્રમ કહી શકાશે નહીં. પરંતુ ત્યાં પ્રતિયોગિસમાનાધિકરણસંયોગાભાવવમાં, સંયોગાભાવાવચ્છેદન થતાં સંયોગના જ્ઞાનને ભ્રમાત્મક મનાય છે. યદ્યપિ આ રીતે ભ્રમાત્મકજ્ઞાનના ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપથી લક્ષણનો અનુગમ થતો નથી. પરંતુ
જ્યાં લક્ષ્ય પોતે જ અનુગત ન હોય ત્યાં લક્ષણ અનુગત ન હોય તો દોષ નથી. લક્ષણની વ્યવસ્થા લક્ષ્યાનુસારે હોય છે... ઇત્યાદિ દિનકરીમાં અનુસંધેય છે. ||૧૩રા૧૩૩૧૩૪૧૩૫
I wારિાવતી ! प्रमात्वं न स्वतो ग्राह्यं संशयानुपपत्तितः ॥१३६॥
| મુવતી ! ... प्रमात्वमिति । मीमांसका हि प्रमात्वं स्वतो ग्राह्यमिति वदन्ति । तत्र गुरूणां मते ज्ञानस्य स्वप्रकाशत्वात्तज्ज्ञानप्रामाण्यं तेनैव गृह्यते । भट्टानां मते ज्ञानमतीन्द्रियं ज्ञानजन्यज्ञातता प्रत्यक्षा, तया च ज्ञानमनुमीयते । मुरारिमिश्राणां मतेऽनुव्यवसायेन ज्ञानं गृह्यते । सर्वेषामपि मते तज्ज्ञानविषयकज्ञानेन तज्ज्ञानप्रामाण्यं गृह्यते ।
७६
