________________
ન
મધુવિષસપૃક્તઅન્નભોજનમાં ‘કૃતિસાધ્યત્વ’નું જ્ઞાન હોવા છતાં એ જ્ઞાન, ઉક્ત રીતે પ્રવર્તમાન પુરુષની કામના સ્વરૂપ વિશેષણવત્તાનાં પ્રતિસંધાનથી જન્ય નથી. કારણ કે તાદશાન્નભોજનમાં પુરુષની ઇચ્છા નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે સ્વવિશેષણવત્તાનાં પ્રતિસંધાનથી જન્ય કાર્યતાજ્ઞાન, મધુવિષસપૃતાન્નભોજનમાં તેમ જ ચૈત્યવંદનાદિ નિષ્ફળ કર્મમાં ન હોવાથી ત્યાં પ્રવૃત્તિનો પ્રસંગ નહીં આવે. આવી જ રીતે, ‘અમિનાનીન્તનતિજ્ઞાધ્યસધ્યાવન્તનો દ્વિજ્ઞાતિત્વ સતિ विहितसन्ध्याकालीनशौचादिमत्त्वाद्, यो द्विजातित्वे सति विहित - . सन्ध्याकालीनशौचादिमान् स तत्कालीनकृतिसाध्यसन्ध्यावन्दनः ।' આ પ્રમાણેના અનુમાનથી નિત્યસન્ધ્યાવંદનાદિમાં પણ સ્વવિશેષણશૌચવત્તાનાં પ્રતિસંધાનથી જન્ય કાર્યતાજ્ઞાન હોવાથી પ્રવૃત્તિ ઉપપન્ન બને છે - એ સમજી શકાય છે; અને તેથી ‘તતÆ વત્તવનિષ્ટા... તંત્ર પ્રવૃત્તિઃ' આ ગ્રંથનું તાત્પર્ય પણ સમજી શકાય છે.
નન્નુ... ઇત્યાદિ આશય એ છે કે, ઉપર જણાવ્યા મુજબ બલવદનિદાનનુબન્ધિત્વવિશિષ્ટ- ઇષ્ટસાધનતાજ્ઞાન – જન્મકૃતિસાધ્યતાજ્ઞાનને પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ માનવાની અપેક્ષાએ તાદશઇષ્ટસાધનતાજ્ઞાનવિશિષ્ટકાર્યતાજ્ઞાનને કારણ માનવામાં લાઘવ છે. કારણ કે એ જન્યત્વઘટિત નથી. બલવદનિદાનનુબંધિત્વ ‘ોત્પત્તિનાન્તરીયg:વાધિવુ વાનનઋત્વ’ સ્વરૂપ છે. તેથી ઇષ્ટોત્પત્તિનાન્તરીયકદુઃ ખાધિકમરણદુ: ખનાં જનક એવાં મધુવિષસષ્કૃતાન્નભોજનમાં બલવદનિષ્ટાનનુબંધીષ્ટસાધનતાજ્ઞાનવિશિષ્ટકૃતિસાધ્યતાનું જ્ઞાન ન હોવાથી પ્રવૃત્તિનો પ્રસંગ નહીં આવે. યદ્યપિ ઇષ્ટોત્પત્તિનાન્તરીયકદુઃખાધિકનરકદુ : ખનાં જનક એવાં પરન્નીગમનમાં પણ બલવદનિષ્ટાનનુબંધી-ઇષ્ટસાધનતાજ્ઞાનવિશિષ્ટકાર્યતાજ્ઞાન ન હોવાથી રાગાન્ધમાણસની
૧૧૮
-
