________________
બંન્નેને કારણ માનવા જોઇએ એ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે તેમ માનવામાં તો ગૌરવ સ્પષ્ટ છે. 7 7 યોરેવ... અહીં ‘વ’ કાર ‘અ’િ અર્થમાં છે. યદ્યપિ પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે ઇષ્ટસાધનતાનાં જ્ઞાનને કારણ માનીએ તો ઉપર જણાવ્યા મુજબ નિત્યકર્મમાં પ્રવૃત્ત્વનુપપત્તિ આવે છે. એવી રીતે કૃતિસાધ્યતાનાં જ્ઞાનને પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ માનીએ તો મધુવિષસŞતઅન્નભોજનમાં અને ચૈત્યવંદનાદિમાં પણ પ્રવૃત્તિનો પ્રસંગ આવશે. કારણ કે ત્યાં પણ કૃતિસાધ્યતાનું જ્ઞાન તો છે જ. પરંતુ સ્વવિશેષણવત્તાનાં પ્રતિસંધાનથી જન્ય એવા કાર્યતા (કૃતિસાધ્યતા)નાં જ્ઞાનને પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ માનવાથી મધુવિષસવૃક્તઅન્નભોજનાદિમાં પ્રવૃત્તિનો પ્રસંગ નહીં આવે. આશય એ છે કે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણભૂત કાર્યતાજ્ઞાન અનુમિતિ સ્વરૂપ અહીં વિવક્ષિત છે. તાદશાનુમિતિ સ્વરૂપ કાર્યતાજ્ઞાન; સ્વ અર્થાતોૢ પ્રવર્ત્તમાન પુરુષની જે કામના, તત્તાનાં પ્રતિસન્માન અર્થાદ જ્ઞાનથી જન્ય હોવું જોઈએ. આથી સ્પષ્ટ છે કે સ્વવિશેષણવત્તાનું પ્રતિસંધાન લિઙ્ગજ્ઞાનવિધયા જેમાં કારણ છે - એવા કાર્યતાજ્ઞાનને પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ માનવામાં આવે છે. કામ્યકર્મસ્થળે કામના (યજ્ઞ, પાક આદિની ઇચ્છા) પુરુષવિશેષણ હોય છે. અને નિત્યકર્મ સ્થળે ‘શૌચાદિ’ પુરુષવિશેષણ હોય છે. ‘તે તવિશેષજ્ઞનત્વે સતિ, અતે પ્રત્યવાયાનનત્વમ્' આ ‘કામ્ય'નું લક્ષણ છે. ‘તે વિશેષાજ્ઞનત્યે સતિ, અતે પ્રત્યવાયજ્ઞનત્વમ્' આ ‘નિત્ય'નું લક્ષણ છે. ‘તે વિશેષજ્ઞનત્વે મતિ, અતે પ્રત્યવાયજ્ઞનત્વમ્' આ ‘નૈમિત્તિક'નું લક્ષણ છે. ‘પાજો मत्कृतिसाध्यो मत्कृतिं विनाऽसत्त्वे सति मदिष्टसाधनत्वाद्' म અનુમાનથી પાકમાં ‘કૃતિસાધ્યત્વ’નું જ્ઞાન થાય છે. એમાં હેતુઘટક પુરુષની ઇચ્છાના સંબંધનું જ્ઞાન લિંગવિધયા કારણ છે.
-
૧૧૭
1
