________________
प्रत्यक्षयत्नस्य बाधाच्चातीन्द्रिययत्नसिद्धिः । स एव जीवनयोनिः પ્રયત્નઃ II8૧રા રૂતિ યત્નનરૂપણમ્ II
: વિવરણ : ૩૫દ્વાન-સમવાયRળી... ઈત્યાદિ - આશય એ છે તત્સાધ્યકપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે તત્સમવાયિકારણ સ્વરૂપ ઉપાદાનનું લૌકિકપ્રત્યક્ષ કારણ છે. ઘટાદિસાધ્યક પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે ઘટાદિના ઉપાદાન કપાલાદિનું લૌકિકપ્રત્યક્ષ કારણ છે. યદ્યપિ શબ્દસાધ્યકપ્રવૃત્તિની પ્રત્યે ઉપર જણાવ્યા મુજબ શબ્દોપાદાન (ગગન)નાં લૌકિકપ્રત્યક્ષને કારણે માનીએ તો ગગનનું તાદશપ્રત્યક્ષ થતું ન હોવાથી શબ્દસાધ્યકપ્રવૃત્તિ મૃદંગાદિમાં નહીં થાય. પરન્તુ મૃદંગાદિમાં શબ્દસાધ્યકપ્રવૃત્તિ ન થાય એ ઈષ્ટ જ છે. કારણ કે મૃદંગાદિમાં શબ્દસાક્ષાત્કારસાધ્યકપ્રવૃત્તિ જ મનાય છે.
દુઃખસાધનવિષયકનિવૃત્તિની પ્રત્યે દ્વિષ્ટસાધનતાનું જ્ઞાન કારણ છે. કારિકાવલીમાં ‘ટ્રેષત' આ પ્રમાણેનો નિર્દેશ, નિવૃત્તિની પ્રત્યે ફલનો દ્વેષ અને દ્વિષ્ટસાધનતાનું જ્ઞાન કારણ છે. એ અભિપ્રાયથી છે. ૧૫૧
નીવનયોનિયત્નો... ઇત્યાદિ - આશય એ છે કે જીવનયોનિપ્રયત્ન, જીવીએ ત્યાં સુધી વર્તે છે. તે અતીન્દ્રિય છે. જીવનયોનિપ્રયત્નમાં પ્રમાણ જણાવે છે - કારિકાવલીમાં શરીરે... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય સ્પષ્ટ છે કે દોડતા માણસની શ્વાસક્રિયા પ્રયત્નના ઉત્કર્ષથી થતી જોવાય છે. તેથી અધિકશ્વાસાદિ સ્વરૂપ પ્રાણસચ્ચાર જેમ પ્રયત્નસાધ્ય છે, તેવી રીતે પ્રાણસંચારમાત્ર પ્રયત્નસાધ્ય છે – એવું અનુમાનથી સિદ્ધ થાય છે. તે પ્રયત્ન; પ્રત્યક્ષનો વિષય થતો ન હોવાથી તેને અતીન્દ્રિય મનાય છે. આ પ્રાણસંચારનો હેતુભૂત પ્રયત્ન જ જીવનયોનિપ્રયત્ન કહેવાય છે. ઉપરા
| તિ યત્નનિરૂપમ્ |
૧૩૮
