________________
कारिकावली |
अतीन्द्रियं गुरुत्वं स्यात् पृथिव्यादिद्वये तु तत् । अनित्ये तदनित्यं स्यान्नित्ये नित्यमुदाहृतम् ॥१५३॥ तदेवाऽसमवायि स्यात् पतनाख्ये तु कर्मणि । सांसिद्धिकं द्रवत्वं स्यान्नैमित्तिकमथाऽपरम् ॥ १५४ ॥ सांसिद्धिकं तु सलिले द्वितीयं क्षितितेजसोः । परमाणौ जले नित्यमन्यत्राऽनित्यमिष्यते ॥ १५५ ॥ नैमित्तिकं वह्नियोगात् तपनीयघृतादिषु । द्रवत्वं स्यन्दने हेतुर्निमित्तं सङ्ग्रहे तु तत् ॥ १५६॥ मुक्तावली ।
गुरुत्वं निरूपयति-अतीन्द्रियमिति । अनित्ये - द्वयणुकादौ । तत्गुरुत्वमनित्यम्, नित्ये- परमाणौ नित्यम्, गुरुत्वमित्यनुवर्त्तते ॥१५३॥ `तत्-गुरुत्वम् असमवायि - असमवायिकारणम् । पतने-आद्यपतन इत्यर्थः । इति गुरुत्वनिरूपणम् ॥
द्रवत्वं निरूपयति- सांसिद्धिकमिति । द्रवत्वं द्विविधम्, सांसिद्धिकं नैमित्तिकञ्चेत्यर्थः ॥ १५४ ॥ परमाणाविति-जलपरमाणौ द्रवत्वं नित्यमन्यत्र पृथ्वीपरमाण्वादी जलद्वयणुकादौ च द्रवत्वमनित्यम् ॥१५५॥
कुत्रचित् तेजसि कुत्रचित् पृथिव्यां च नैमित्तिकं द्रवत्वम् । तत्र को वा नैमित्तिकार्थस्तद् दर्शयति नैमित्तिकमिति । वह्नीतिपदं तेजोऽ र्थकम् । तथा च तेजःसंयोगजन्यं नैमित्तिकं द्रवत्वम् । तच्च सुवर्णादिरूपे तेजसि, घृतजतुप्रभृतिपृथिव्यां च वर्त्तत इत्यर्थः ।
·
द्रवत्वं स्यन्दने हेतुरिति । असमवायिकारणमित्यर्थः । सङ्ग्रहेसक्त्वादिसंयोगविशेषे । तत् - द्रवत्वम् स्नेहसहितमिति बोद्धव्यम् । तेन द्रुतसुवर्णादीनां न सङ्ग्रहः ॥ १५६ ॥ इति द्रवत्वनिरूपणम् ॥
I
૧૩૯
