________________
': વિવરણ : હવે ક્રમ પ્રાપ્ત ગુરુત્વ'નું નિરૂપણ કરે છે. કારિકાવલીમાં અતીન્દ્રિયં... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી - આશય ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે. પૃથ્વી અને જલમાં વૃત્તિ ગુરુત્વ અતીંદ્રિય છે. પરમાણુવૃત્તિ ગુરુત્વ નિત્ય છે. અને દ્વયણુકાદિમાં તે અનિત્ય છે. આદ્યપતનક્રિયાનું અસમવાધિકારણ ગુરુત્વ' છે.... ઈત્યાદિ તર્કસંગ્રહ-વિવરણ'માં વિવૃત છે. "
દ્રવત્વનું નિરૂપણ કરે છે - સિમ્... ઇત્યાદિ કારિકાથી. સાંસિદ્ધિક અને નૈમિત્તિક આ બે ભેદથી દ્રવત્વ બે પ્રકારનું છે. જલપરમાણુવૃત્તિદ્રવત્વ નિત્ય છે. તભિન્ન જલદ્વયણુકાદિવૃત્તિદ્રવર્તી અનિત્ય છે. પૃથ્વી, જલ અને તેજમાં પ્રવર્તી વૃત્તિ છે. કવચિત્ પૃથ્વીમાં અને કવચિત તેજમાં નૈમિત્તિકદ્રવત્વ છે. વનિ અર્થાત્ તેજના સંયોગથી જન્યદ્રવત્વને નૈમિત્તિકદ્રવત્વ કહેવાય છે. જે સુવર્ણાદિસ્વરૂપ તેજમાં અને વૃતાદિસ્વરૂપ પૃથ્વીમાં વૃત્તિ છે. આદ્યસ્યનક્રિયાની પ્રત્યે દ્રવત્વ અસમાયિકારણ છે. સતુ વગેરેના સંગ્રહમાં સ્નેહસમાનાધિકરણદ્રવત્વ નિમિત્તકારણ છે. તેથી સ્નેહરહિત દ્રુતસુવર્ણાદિથી સંગ્રહ-પિંડીભાવ થતો નથી. આ બધી વાતો પણ તર્કસંગ્રહ - વિવરણમાં જણાવેલી છે. I૧૫૩૧૫૪૧૫પા૧૫૬
વારિવહાવતી ! स्नेहो जले स नित्योऽणावनित्योऽवयविन्यसौ । तैलान्तरे तत्प्रकर्षाद् दहनस्याऽनुकूलता ॥१५७॥ संस्कारभेदो वेगोऽथ स्थितिस्थापकभावने । मूर्त्तमात्रे तु वेगः स्यात् कर्मजो वेगजः क्वचित् ॥१५८॥ स्थितिस्थापकसंस्कारः क्षितौ केचिच्चतुर्ध्वपि ।
૧૪૦
