________________
अतीन्द्रियोऽसौ विज्ञेयः क्वचित् स्पन्देऽपि कारणम् ॥१५९॥
मुक्तावली । स्नेहं निरूपयति-स्नेहो जल इति जल एवेत्यर्थः । असौस्नेहः । ननु पृथिव्यामपि तैले स्नेह उपलभ्यते, न चासौ जलीयः, तथा सति दहनप्रातिकूल्यप्रसङ्गादत आह-तैलान्तर इति । तत्प्रकर्षात्स्नेहप्रकर्षात् । तैल उपलभ्यमानः स्नेहोऽपि जलीय एव, तस्य प्रकृष्टत्वादग्नेरानुकूल्यम् । अपकृष्टस्नेहं हि जलं वह्नि नाशयतीति भावः ॥ १५७ ॥ इति स्नेहनिरूपणम् ॥
संस्कारं निरूपयति-संस्कारेति । वेगस्थितिस्थापकभावनाभेदात् संस्कारस्त्रिविध इत्यर्थः । मूर्त्तमात्र इति-कर्मजवेगजभेदाद् वेगो द्विविध इत्यर्थः । शरीरादौ हि नोदनजनितेन कर्मणा वेगो जन्यते । तेन च पूर्वकर्मनाशः, तत उत्तरकर्म एवमग्रेऽपि । विना च वेगं कर्मणः कर्मप्रतिबन्धकत्वात् पूर्वकर्मनाश उत्तरकर्मोत्पत्तिश्च न स्यात् । यत्र वेगवता कपालेन जनिते घटे वेगो जन्यते स वेगजो वेगः ॥१५८॥ ___ स्थितिस्थापकेति । आकृष्टशाखादीनां परित्यागे पुनर्गमनस्य स्थितिस्थापकसाध्यत्वात् । के चिदिति-चतुर्षु-क्षित्यादिषु स्थितिस्थापकं के चिन्मन्यन्ते तदप्रमाणमिति भावः । असौस्थितिस्थापकः । क्वचित्-आकृष्टशाखादौ ॥१५९॥
००
: विव२९ : स्नेनु नि३५५। ७३ छ - स्नेहो जले... त्या २tथी - આશય ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે. સ્નેહ જલમાં જ છે. તૈલાદિ પૃથ્વીમાં પણ યદ્યપિ સ્નેહ દેખાય છે. એ સ્નેહ તૈલાદ્યન્તર્ગત જલનો છે - એમ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે જલીયસ્નેહ દહનમાં પ્રતિકૂલ છે. તેથી દહનાનુકૂલ તૈલદિપૃથ્વીવૃત્તિ સ્નેહ જણાતો હોવાથી “જલમાં જ સ્નેહ છે.' એ કહેવું યોગ્ય નથી. પરંતુ તૈલાદ્યન્તર્ગત જે સ્નેહ જણાય છે, તે જલીય છે. માત્ર
૧૪૧
