________________
એ પ્રસંગનું નિવારણ કરવા માટે કહે છે - રૂતુ વધ્યમ્... ઈત્યાદિ. આશય એ છે કે પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે અંદાનીન્તનઈષ્ટસાધનતાનું જ્ઞાન અને ઇદાનીન્તનકૃતિસાધ્યતાનું જ્ઞાન કારણ છે. તેથી અર્થાત્ ઈદાનીન્તનકૃતિસાધ્યતાનું જ્ઞાન પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ હોવાથી બાલકની ભાવિયુવરાજપૂણા માટે પ્રવૃત્તિ થતી નથી. કારણ કે ત્યારે બાળકને ભાવિયુવરાજ પણામાં કૃતિસાધ્યત્વનું જ્ઞાન નથી. આવી જ રીતે ઈદાનીન્તન જ ઈષ્ટસાધનતાનું જ્ઞાન પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ હોવાથી તૃત માણસની ભોજનમાં પ્રવૃત્તિ થતી નથી. કારણ કે ત્યારે તૃસને ભોજનમાં ઈષ્ટસાધનતાનું જ્ઞાન નથી. પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે ઈદાનીન્તન જ ઈષ્ટસાધનત્વનું જ્ઞાન કારણ હોવાથી રોષથી દૂષિતચિત્તવાલો માણસ વિષાદિભક્ષણમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. કારણ કે ત્યારે તેને વિષાદિભક્ષણમાં બલવદનિષ્ઠાનનુબંધિત્વનું જ્ઞાન છે. આસ્તિક માણસને પરસ્ત્રીગમન અને શત્રુવધાદિની પ્રવૃત્તિની પૂર્વે નરકસાધનત્વનું જ્ઞાન હોવાથી તાદશપ્રવૃત્તિની પૂર્વે તેને પરસ્ત્રીગમનાદિમાં બલવદનિષ્ઠાનનુબંધિત્વનું જ્ઞાન શી રીતે થાય છે ?' આવી શંકા નહીં કરવી જોઈએ. કારણ કે પરસ્ત્રીગમનાદિવિષયક ઉત્કટરાગના કારણે નરકસાધનત્વની બુદ્ધિનું તિરોધાન થતું હોવાથી બલવદનિષ્ઠાનનુબંધિત્વનું જ્ઞાન થવામાં કોઈ વિરોધ નથી. વૃષ્ટિ વગેરેમાં કૃતિસાધ્યતાનું જ્ઞાન ન હોવાથી વૃષ્ટિ તથા ચંદ્રાનયનાદિમાં ચિકીર્ષા અને પ્રવૃત્તિ થતી નથી. પરંતુ ઈષ્ટસાધનતાનું તેમાં જ્ઞાન હોવાથી વૃદ્યાદિમાં માત્ર ઈચ્છા થાય છે. યદ્યપિ આ રીતે કૃતિસાધ્યતાના જ્ઞાનને પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે કારણ માનીએ તો જીવનયોનિપ્રયત્નાત્મકકૃતિથી સાધ્ય પ્રાણપંચકના સંચારમાં પ્રવૃત્તિનો પ્રસંગ આવે છે. પરંતુ અહીં કૃતિ પદથી પ્રવૃત્તિસ્વરૂપ જ પ્રયત્ન વિવક્ષિત હોવાથી પ્રાણપંચકના સંચારમાં તાદશકૃતિસાધ્યતાનાં જ્ઞાનના અભાવે
૧૨૨
