________________
त्रसरेणुपरिमाणन्तु न सजातीयम्, अतः परमाणौ द्वित्वसङ्ख्या द्वयणुकपरिमाणस्य, व्यणुके त्रित्वसङ्ख्या च त्रसरेणुपरिमाणस्याऽसमवायिकारणमित्यर्थः ॥१०९॥११०॥१११॥
परिमाणजन्यं परिमाणमुदाहरति-परिमाणं घटादाविति । घटादिपरिमाणं कपालादिपरिमाणजन्यम् । प्रचयजन्यमुदाहर्तुं प्रचयं निर्वक्ति - પ્રવય તિ છે.
૦૦
: વિવરણ : પરિમાણનું નિરૂપણ કરે છે - “રિમાણમ્...' ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. કારિકાવલીના એ ગ્રંથના આશયને સ્પષ્ટ કરે છે - ઉમિતિ... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય એ છે કે “આ અણુ છે, આ મહતું છે' ઇત્યાદિ વ્યવહારના અસાધારણકારણને પરિમાણ કહેવાય છે; જે અણુ, મહતુ, હ્રસ્વ અને દીર્ઘ ભેદથી ચાર પ્રકારનું છે. અનિત્ય દ્વયણુકાદિમાં વૃત્તિપરિમાણ અનિત્ય છે. અને નિત્યદ્રવ્યવૃત્તિપરિમાણ નિત્ય છે. સંખ્યાથી પરિમાણથી અને પ્રચય (સંયોગવિશેષ)થી પણ અનિત્યપરિમાણ જન્ય છે. એ ત્રણ અનિત્યપરિમાણમાં સંખ્યામાત્રથી જન્ય અર્થાત્ સંખ્યાભિન્નપરિમાણ અને પ્રચયથી અજન્ય અને સંખ્યાથી જન્ય એવું પરિમાણ દ્વયણુક તથા ત્રસરેણુમાં છે. યણુકના અને ત્રસરેણુના પરિમાણની પ્રત્યે પરમાણુનું અને દ્વયણુકનું પરિમાણ કારણ નથી. કારણ કે પરિમાણ, સ્વસજાતીય (પરિમાણત્વવ્યાપ્યસ્વસજાતીય) ઉત્કૃષ્ટ - પરિમાણનું જનક હોય છે. કૂયણુકનું પરિમાણ, પરમાણુના અણુપરિમાણની અપેક્ષાએ ઉત્કૃષ્ટ નથી. અને તૈયyકપરિમાણની અપેક્ષાએ ત્રસરેણુનું પરિમાણ, સજાતીય નથી. તેથી પરમાણુની દ્વિવસંખ્યાથી દ્વયણુકનું પરિમાણ અને દ્વયણુકની ત્રિત્વસંખ્યાથી ત્રસરેણુનું પરિમાણ, જન્ય છે. અર્થાત્ તાદશદ્વયણક અને ત્રસરેણુના પરિમાણની પ્રત્યે પરમાણુ અને
૪૯
