________________
આવે એટલા માટે વાધર્મિ જ્ઞાનમ્' આટલું જ સંશયનું લક્ષણ કર્યું નથી... ઇત્યાદિ સ્વયં સમજી લેવું. સામાન્ય અનુસંધાન કરવાથી સમજી શકાશે. - સાધારતિ-૩મયસધારો... ઇત્યાદિ – આશય એ છે કે સંશયાત્મકજ્ઞાનમાં, ઉભયસાધારણ (ભાવાભાવોભય - સાધારણ) ધર્મનું જ્ઞાન કારણ છે. સ્થાણુ અને પુરુષના ઉચ્ચસ્તરત્નાદિ ધર્મનું જ્ઞાન થયા પછી જ એ જ્ઞાતાને “આ સ્થાણુ છે કે પુરુષ' ઇત્યાઘાકારક સંશય થાય છે. આવી જ રીતે અસાધારણ ધર્મનું જ્ઞાન સંશયની ઉત્પત્તિમાં કારણ છે. જ્યારે નિત્ય અને અનિત્ય પદાર્થથી વ્યાવૃત્તત્વેન શત્વનું જ્ઞાન થાય છે ત્યારે નિત્યાનિત્યવ્યાવૃત્તત્વત્વેન શબ્દમાં શબ્દત્વનું જ્ઞાન થવાથી ‘શબ્દો નિત્યો ને વા' ઇત્યાઘાકારક સંશય થાય છે. કેટલાક લોકો વિપ્રતિપત્તિને પણ સંશયનું કારણ માને છે. પરંતુ એ બરાબર નથી, એ જણાવે છે - વિપ્રતિપત્તિસ્તુ.. ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય એ છે કે “શબ્દો નિત્યો ન વા' ઈત્યાઘાકારક વિપ્રતિપત્તિવાક્યથી સંશયની ઉત્પત્તિ થતી નથી. કારણ કે શબ્દ, વ્યાતિજ્ઞાન અને અતિદેશવાક્યાર્થજ્ઞાનમાં નિશ્ચયાત્મકજ્ઞાનનું જ જનકત્વ મનાય છે. પરંતુ વિપ્રતિપત્તિ સ્થળે તાદશશબ્દથી; શબ્દની નિત્યત્વ અને અનિત્યત્વ સ્વરૂપ કોટિકયનું જ્ઞાન થાય છે. અને એના સહકારથી મનઃકરણક (માનસ) સંશય ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી તાદશસંશય વિપ્રતિપત્તિપ્રયોજ્ય છે. પણ વિપ્રતિપત્તિથી જન્ય નથી. આવી જ રીતે વટવેદું મૂતત્સમિતિ જ્ઞાનું પ્રમાઈ ન વા: ઇત્યાઘાકારક જ્ઞાનધર્મિકપ્રામાણ્યના સંશયથી “પટવ મૂતાં ને વા' ઇત્યાઘાકારક ભૂતલધર્મિકઘટપ્રકારક (ઘટઘટાભાવપ્રકારક) વિષયસંશય થાય છે. આવી જ રીતે પર્વતો ધૂમવીન્ન વા’ ઇત્યાઘાકારક વ્યાપ્યસંશયથી ‘પર્વતો વનિમાનું ને વા' ઈત્યાદાકારક વ્યાપકસંશય થાય છે. રૂાવિ વધ્યમ્ અહીં
૬૯
